Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Contenido
Introduccin Presentacin Captulo I
Presentaciones, saludos, pronombres personales singulares y plurales, adjetivos, artculos, que facilite la introduccin al interrogatorio medico
Captulo II
El verbo tener, las partes del cuerpo
Captulo III
Atencin Integral de la Salud Reproductiva
Captulo IV
Efectos secundarios de la medicacin que reciba la paciente, frases o palabras que expongan la forma de administracin de la medicacin
Anexo
5 7 11 31 39 87 101
QUECHUA
Introduccin
El Ministerio de Salud en cumplimiento de la funcin rectora, de conduccin y promocin de intervenciones en los establecimientos de salud, que aseguren la satisfaccin de necesidades de la poblacin en salud sexual y reproductiva, desarrolla los instrumentos tcnicos normativos requeridos para su cumplimiento en el mbito nacional en el marco de aseguramiento universal, descentralizacin y fortalecimiento del primer nivel de atencin. El proceso de atencin de salud reproductiva y perinatal que se ofrece en los establecimientos del MINSA, es un proceso que se basa en la comunicacin interpersonal, y gran parte de la atencin de salud, comprende el escuchar a las/os usuarias/os y brindar informacin necesaria para que las personas o parejas cuiden su salud y tomen decisiones voluntarias e informadas. La Direccin General de Salud de las Personas a travs de la Estrategia Sanitaria Nacional de Salud Sexual y Reproductiva (ESNSSR), en coordinacin con el Comit Nacional de Prevencin de Muerte Maternal y Perinatal, frente al reconocimiento de la pluralidad cultural y lingstica existente en nuestro pas, presenta la Serie de Manuales con Palabras Clave para la atencin de la Salud Sexual y Reproductiva en Entornos Pluriculturales. Esta Serie incluye Manuales en Quechua, Matsiguenga, Ashninka y Nanti. Su elaboracin demand la revisin de varios textos con los que cuenta el Ministerio de Salud, as como la revisin de textos de aprendizaje de los idiomas. Se realizaron tres talleres con las organizaciones de mujeres y lderes de las regiones quechuas
5
y amaznicas. Adems solicitamos la participacin de personas que laboran en el mbito de la salud como antroplogas, educadores y personal propio de puestos de salud. Con ellas y ellos, revisamos los contenidos y, con especialistas, la escritura de las lenguas en las que est redactado el manual. El objetivo de esta Serie de Manuales es proponer claves en las lenguas Quechua, Matisgenka, Ashninka, Nanti para que el personal de salud cuente con un material de apoyo que le permita abordar la Atencin Integral en Salud Sexual y Reproductiva. Para establecer una relacin ms directa con las y los usuarias/os y por ello proponemos dilogos, frase cortas y palabras que ayuden al personal de salud establecer una comunicacin ms efectiva. El presente manual se enfoca en el QUECHUA, con el objetivo de contribuir a mejorar la informacin que ofrece el personal de salud en los servicios ubicados en esta regin del pas, mejorando as la comunicacin y fortaleciendo la relacin entre prestadores, usuarios y usuarias.
QUECHUA
Presentacin
La elaboracin de este manual en tres lenguas quechua, matsigenka y Ashaninka demando la revisin de varios textos con los que cuenta el Ministerio de Salud, axial como la revisin de textos de aprendizaje de los idiomas. Se realizaron tres talleres con las organizaciones de mujeres y lideres de las regiones quechuas y amaznicas. Adems solicitamos la participacin de personas que laboran en el mbito de la salud como antroplogas, educadores y personal propio de salud con ellas y ellos revisamos los contenidos y con especialistas la escritura de las lenguas en las que est redactado el manual. Queremos sealar que el objetivo de este manual es proponer palabras claves en las lenguas Quechua, Matsigenka, Ashaninka, Nanti para que el personal de salud cuente con un material de apoyo que le permita abordar la Atencin Integral en Salud Sexual y Reproductiva con atencin intercultural , establecer una relacin mas directa con las y los pacientes proponemos dilogos, frases cortar y palabras que les ayude al personal de salud a establecer el dialogo, as como podran repasar los mismos y poder crear nuevas frases en base al vocabulario que se les propone. El manual esta dividido en tres secciones o captulos de acuerdo a las lenguas: Seccion Uno Castellano-Quechua, Seccion Dos Castellano-Matsigenka, Seccion Tres CastellanoAshaninka. Cada una de las secciones o captulos del documento esta organizado de la siguiente manera:
Captulo I
Presentaciones, saludos, pronombres personales singulares y plurales, adjetivos, artculos, que facilite la introduccin al interrogatorio medico
Captulo II
El verbo tener, las partes del cuerpo,
Captulo III
Aspectos importantes de la atencin en salud sexual y reproductiva tomando en cuenta los siguientes aspectos Atencin Integral de la Salud Reproductiva: Atencin Obsttrica: Manejo de Emergencias Obsttricas: Atencin Inmediata del Recin Nacido: Infecciones de Transmisin Sexual: Planicacin Familiar En todos los casos exponemos dilogos de saludos, presentaciones, frases que permitan establecer dilogos, palabras claves que ayuden a identicar situaciones as como dialogo de orientacin / consejera en todos los casos referidos a la salud sexual y reproductiva
Captulo IV
Efectos secundarios de la medicacin que reciba la paciente, frases o palabras que expongan la forma de administracin de la medicacin
Anexo
Se amplia el interrogatorio para los datos de liacin y un glosario de palabras que permita ser consultado de manera gil
8
QUECHUA
SECCIN UNO
CASTELLANO QUECHUA
10
QUECHUA
CAPTuLo I
11
Enf. Lucia: Enf. Lucia: Sra. Ana: Sra.Ana : Sra. Lucia: Sra Lucia: Sra Lucia: Sra Lucia : Obst. Maruja: Obst. Maruja: Victoria: Victoria: Obst. Maruja: Obst.Maruja:
Buenas tardes seora Ana Cmo est usted? Allin tarde kachun qampaq Seora Ana Buenas tarde seorita Allim tarde kachun qampaq seorita Cmo est usted Imaynalla kashannki? A que se debe su visita Imaraykun visitamuwashanki/ Imapaqtaq visitaykiri Buenas noches Victoria Allim tuta qampaq kachun Victoria. Estoy con ebre por eso he venido Ruphapasqan kashani chayraykun hamurani Vamos a ver porque estas as Qhawarusayki imanaqtincha chayna kashanki
Dilogo de despedidas
Dr. Vargas: Dr. Vargas: Sra. Flores: Sra.Flores: Dr. Vargas: Dr Vargas:
12
Me alegro mucho verla Anchata kusikuni tupasqanchiswan Ya vuelvo otro da doctor Huk punchawpi kutimusaq Doctor Hasta otro da Huk punchawkama
QUECHUA
Enf. Lucia: Enf. Lucia: Sra. Ana: Sra. Ana: Obst. Maruja: Obst.Maruja: Obst. Maruja: Obst.Maruja: Victoria: Victoria:
La espero la semana que vine Suyasayki huqkaq semanata Gracias seorita Aanchay seorita Maana estars mejor Paqarinpaq allinpia kanki Ir temprano a su casa Tutallaraq risaq wasiykita Hasta maana la espero Sra. Maruja Paqarinkama Sra Maruja suyasayki/suyakusayki
Frases de Saludo
Buenos das: Buenas tardes: Buenas noches: Pase por favor: Bien, gracias Muy bien: y Usted? Me alegro Mucho gusto, encantado El gusto es mo Allin punchaw kachun qampaq Allin chisi kachun qampaq Allin tuta kachun qampaq Haykuykamuy / haykuykamuy Allillanmi / sullpayki Ancha allin Qanri? Kusikuni Anchata kusikuni/ Allinpuni Nuqa anchata kusikuni
13
Frase de despedidas
Adis Hasta otro da Hasta luego Hasta maana Vuelva pronto La espero pronto Nos vemos maana El lunes estar en su casa La visitare pronto Cudese Estse tranquila Tupananchiskama Huq punchaw kama Huq ratu kamalla Paqarin kama Ratullapi kutiramusaq Ratullapi suyashasayki Paqarinpi tupasun Lunesta wasiykipi kasaq Qunqaylla visitamusayki Cuidakunki Ama llakikuspalla kanki
Presentacin Personal
Dilogo
Dr. Vargas: Dr. Vargas: Dr. Vargas: Dr. Vargas:
14
Buenos das, soy el doctor Vargas Allin punchaw qampaq,nuqan kani Cmo se llama Usted? Iman sutiyki?
QUECHUA
Sra. Cruz: Sra. Cruz : Dr. Vargas: Dr. Vargas: Sra. Cruz: Sra. Cruz: Enf. Lucia: Enf. Lucia: Sra. Paulina: Sra. Paulina: Enf. Lucia: Enf. Lucia: Sra, Paulina: Sra.Paulina: Enf. Lucia: Enf. Lucia: Sra. Paulina: Sra. Paulina: Enf. Lucia: Enf. Lucia:
Buenos das, doctor. Yo me llamo Juana Cruz Allin punchaw,Doctor. Nuqan kani Juana Cruz En qu puedo ayudarla? Imapin yanapaykiman? Tengo dolor de espalda Wasaymi sinchita nanawan Buenos das, soy Lucia la enfermera Allin punchaw,enfermera Lucan kani Buenos das, seorita. Soy Paulina Rojas Allin punchaw kachun,sipas/seorita. Nuqan kani Paulina Rojas Sintese seora Lucia a que se debe su visita? Tiyakuy seora/mamita Lucia imaraykun visitamuwashanki? Quiero sacar mi seguro Munani seguruy urquyta Qu bueno que ha venido Allinpuni hamusqayki Estoy trayendo mi documento Apakamushani Documentuykunata Muy bien Allinpuni/allinmi
15
Seor Francisco: Seor Francisco: Enf. Lucia: Enf. Lucia: Seor Francisco: Seor Francisco: Enf. Lucia: Enf. Lucia: Enf. Lucia Enf. Lucia Dra. Mara: Dra. Maria Juana Juana Dra. Mara: Dra. Maria :
Soy de la comunidad de Patabamba Ayllu/comunidad Patabambamanta kani Buenos das seor Allin punchaw kachun wiraqucha Mi esposa, est mal Warmiymi/ esposaymi unqusqa kashan Que bien que la a traido Allintapuni apamuranki / allinmi apamusqayki Seora Martina pase por favor Seora Martina haykuyamuy/haykuykamuy Buenas tardes, me llamo Mara, soy doctora Allin chisi kachun, Nuqaq sutiyqa Maria,doctoran kani Yo me llamo Juana Nuqaq sutiytaq Juana Encantada seora Juana Riqsinakusun seora Juana
QUECHUA
Algunos ejercicios
Yo soy doctor Ella es Obstetris El es Lus Ella es de la comunidad Tu eres muy joven (Varon) Tu eres muy joven (Mujer) Yo estoy mal Usted es el promotor Yo tengo hijos Ella esta embarazada El es su esposo Tu esposa esta bien Yo estoy con dolores Usted es la mam Tu tienes que venir Ella esta mal El es doctor Yo voy maana Usted es casada Nuqan Doctor Kani Payqa Obstertrismi Payqa Luismi Payqa comunidadmantan Qan ancha wayna kanki Qan ancha sipas kanki Nuqa unqusqa kani Qan promotor kanki Nuqa wawayuq kani Pay unquq kashan Pay esponsunmi/ pay qusanmi Esposayki/ warmiyki allim kashan Nuqa dolorwa kani Qanmi maman Qan hamunayki Pay unqusqa kashan Paymi doctor Nuqa paqarin risaq Qan casadachu kanki
17
Frases, ejercicios
Yo soy enfermera Yo soy obstetra Ella es doctora El hospital es grande Soy Juan Soy de Limatambo Es usted casada? El es Martn Condori Ella es la Sra. Margarita El es promotor de salud Yo soy la Sra. Maruja Cruz
18
Nuqan kani enfermera Nuqan kani obstetriz Payqa doctoran Hampina wasiqa hatunmi/Hospitalqa hatunmi Nuqan Juan kani Nuqan Limatambomanta kani Qam casadachu kanki? Paymi Martn Condorichu Paymi doa Margaritachu Paymi promotor de salud Nuqan kani Maruja Cruz
QUECHUA
El es doctor Ella es obstetris Ella es de la comunidad Usted es el esposo de la seora Rosa? Usted es el presidente de la comunidad Usted esta sana Usted tiene una infeccin Ella esta con sangrado El esta con ITS Yo estar de turno Yo la espero maana Yo soy su madre
Pay doctormi Payqa obstetrizmi Pay comunidadmantan Qamchu kanki seora Rosaq qusan? Qam Presidente kanki comunidadmanta Qan qalipi kashanki Qan infeccionniyuq kashanki Payqa yawar apaywan kashan Payqa ITS kashan Nuqaqa turnupi kasaq Nuqa suyasayki paqarin Nuqan maman kani
19
Singular plural
Singular
El enfermero La doctora Hijo La mujer Hampiq runa Warmi doctora Wawa Warmi
Plural
Los enfermeros Los doctores Las doctoras Las mujeres Los hijos Enfermerukuna Qhari Doctorkuna Warmi Dotorakuna Warmikuna Wawakuna
Algunos Ejercicios
La seora Rosario es enfermera El doctor Lus es gineclogo La doctora Velsquez es dentista Nosotros somos obstetrices/ Ellas son enfermeras/ Ellos viene de la comunidad Ellas son pacientes/
20
Seora Rosarioqa enfermeran Doctor Lusqa ginecolgon Doctora Velasquezqa kiru hurquq Nuqaykuqa kayku obstetrizkuna Paykunaqa enfermerakunan kanku Paykunaqa hamunku comunidadmanta Paykunaqa /pacientikuna kanku
QUECHUA
Ustedes recibirn la vacuna Juan es partero Los Promotores de salud son de Paruro
Qamkunaqa vacunachikunkichismi Juanqa wiksayuq warmikunata unquchiq Paykuna promotor de salud Paruromantan kanku
Adjetivos
Flaco/a Viejo/a, anciano/a Grande Alto/a Largo/a Mediano/a Pequeo/ Negro/a Joven Pequeo/a Bajo/a Corto/a Gordo/a Delgado/a Bonito/a Feo/a Inteligente Tullukay/ tullu Machu,paya /awichu/awicha Hatun Hatun waska Tinkulla Huchuy Yana Wayna/sipas Ua/ huchuy Taqsa Witu Wirasapa au Munay/munaycha Millay Yuyaysapa
21
Algunos Ejercicios
Cmo es Martn? El seor Martin es gordo Imaynataq Martinri? /Wiraqucha Martinqa wirasapa
Artculo indefinido
Un, Una Unos, unas Huk/huklla Kuna
Ejercicios
Ren es un nio grande Ana es una gestante Mario y Ana son una pareja amable Mara es una madre muy joven Reneqa hatun wawa Anaqa wiqsayuqmi kashan Mariowan Anawan allin sunqupi kanku Mariaqa nishusipas mamallaraqmi
Como est?
Preguntas
Cmo est Usted? Cmo est Mara? Qu tal? Cmo est su familia? Cmo est su esposa? Como esta su salud
22
Imaynalla kashanki? Imaynalla Maria kashan? Imaynalla? Imaynalla wasiykipi familiayki kashan Imaynalla warmiyki kashan? qhalipichu kashanki
QUECHUA
Como est la herida Como est su hijo Como est la madre Como est la gestante Como est Julia
Imaynapi kashan qiriyki Imaynan kashan wawayki Imaynan kashan maman Imaynan kashan unquq/ wiksayuq Imaynan kashan Julia
Respuestas
Yo estoy con hemorragia Ella no est bien Nosotros estamos preocupados Mis hijos estn enfermos Mi esposa esta embarazada Nuqa yawarpi unqushani Payqa mana allinpi kashan Nuqayku llakisqa kashayku Wawaykuna unqusqa kashan Warmiyqa wiksayuqmi kashan
Otras Respuestas
Bien, mejor Contento, feliz Regular/ms o menos Enfermo Mejor Mal, peor Plido Cansado Allin/allinniray Kusisqa Huq chika allin Unqusqa Allinpuni Mana allinpunichu Qillu Saykusqa
23
Adjetivos posesivos
Mi, mis Tu, tus Su, sus Nuestro/a, nuestros/as Nuqapak Kampaq Kikinpaq Nuqanchispa
Algunos Ejercicios
Mi casa esta lejos Mis hijos estn en mi casa Tu mama traer su tarjeta Tus padres vienen el lunes Su tarjeta de control Sus hijos de Paulina Nuestra posta de salud Su salud es importante Sus hijos estn mal Tu alimentacin es importante Tu tienes sangrado Tu tarjeta de control Sus pies estn hinchados Sus pastillas Tu medicina
24
Wasiyqa karurapiqmi kashan Wawaykunaqa wasiypin kashanku Mamaykiqa tarjetantan apamunan Taytamamaykikuna lunes punchawta hamunanku Control tarjetanmi Paulinaq wawankuna Nuqanchispa Posta saludninchis Qali kayqa ancha allinmi Wawankuna unqusqa kashan Allin muquyniykiqa ancha allinmi Yawarmi apashasunki Control tarjetayki Chakiykikuna punkisqa kashan Pastillankuna Medicinayki
QUECHUA
Das de la semana
(solo para conocimiento la terminologa no es usada)
Lunes Martes Mircoles Jueves Viernes Sbado Domingo Killachay Antichay Quyllurchay Chaskachay Illapachay Kuychichay Intichay
Otras expresiones
Referentes a los das
Todos los das Hoy es Sbado Maana Otro da El lunes que viene El prximo martes Pasado maana Sapa punchaw Kunanqa sabadu punchawmi Paqarin Huq punchay Lunes punchaw hamuqta Hawa martes punchaw hamuqta Minsha punchawta
25
Algunos Ejercicios
Ari, kunanqa lunes punchawmiima punchawmi paqarin? Ari, kunanqa lunis punchawmi,paqarinqa martes punchawmi El doctor estar el prximo martes? Doctor minchha punchay martes kanqa? Ayer Carmen estaba enferma Qayna punchay Carmenqa unqusqa kasharan Los das lunes te atender Lunes punchawkunapi qawasayki La espero el jueves Juevesta suyasayki Todos los das se atiende Sapa punchawmi atiendikun Pasado maana esta el resultado Minchha punchawta resultadokuna lluqsimunqa Qu da vendr el promotor? Ima puchawmi promotor hamunqa? Todos los das estamos Sapa punchaymi kashayku? Otro da vienes con calma Huq punchay tiempuwan hamunki Si, hoy es lunes Qu da es maana? Si hoy es lunes, maana es martes
26
QUECHUA
Ser, Estar
Soy enfermera Soy enfermero Enfermeran kani Enfermeron kani
Algunos Ejercicios
Mara es/la promotora de salud Juan es enefermero Francisca est con infeccin Marcela esta embarazada Juana esta con la menopausia Estoy con nauseas Origen: soy de Lima Nacionalidad: soy de Per Profesin: Soy Enfermera Localizacin: estoy en la Posta de salud Estado de salud: estoy bien / estoy mal Mariaqa promotora saludpi Juanqa enfermeron Franciscaqa infeccionniyuqmi kashan Marcelaqa wiksayuq /unquqpi kashan Juanaqa huk vidawanmi kashan Nuqaqa sunqu muyuywanmi kashan Maymanta: Limamanta kani Per suyo :Peru suyumanta kani Estudiasqan: enfermeran kani Maypi kashani:Postapin kashani Imayna kashanki: Allinmi kashani/mana Allinpichu kashani
27
Preguntas
Quin / Cul? Qu? Dnde? Cundo? Cmo? Cunto? Pim /Mayqin? Ima? Maypi? Haykaq? Imayna/may hina? Hayka?
Algunos Ejercicios
Dnde est tu esposo? Est en mi casa En cunto tiempo llego a tu comunidad? Esta a dos horas de viaje Cundo vendrs? Estar el viernes Maypin kashan qusayki ? Wasiypin kashan Hayka pacha puriypin llaqtaykiman chayayman? Iskay pacha puriypin kashan Haykaqch hamunki ? Hamusaq viernes punchawta
28
QUECHUA
Qu es lo que ests comiendo ms? Mucha quinua Estar tu esposo? No mi hija Cunto ests pesando? 45 kilos Vendrs maana? Estar temprano Cmo se cay? Estaba caminando Est golpeada Ayer me peg Tal vez estar con fractura Veremos como est
Imata aswanta/ miqhushanki? Ancha quinuata Qusayki kanmanchu? Manan, wawaych Haykatacha llasashanki? Tawachunka pisqayuq kilosta Paqarin hamunkichu? Tutallamanta kasaq Imaynatan urmayuran Purisharanmi Takasqataq / maqasqataq kashan Qayna punchawmi maqawaran Yaqapasch pakisqa kashan Qawasun imaynach kashan
29
30
QUECHUA
CAPTULO II
Verbo Tener
Yo tengo T tienes El, ella tiene Ustedes tienen Nosotros/as tenemos Ellos, ellas tienen Ustedes tienen Nuqaq kan/kachkan Qampa kan/achkan Pay/Paypa kan/kachkan Qamkunaq kachkan Nuqanchispa kachkan Paykunaq kachkan Qamkunaq kachkan
Dilogos
Dr. Castro: Dr. Castro: Sra. Lucia: Sra. Lucia : Qu tiene seora Lucia? Imaynay kachkanki, seora Lucia? Estoy enferma Unquypi kani
31
Dr. Castro: Dr. Castro : Sra. Lucia: Sra. Lucia: Sra. Lucia: Sra. Lucia: Sra. Lucia: Sra. Lucia: Obst. Velarde: Obst.Velarde: Sra Matilde: Sra. Matilde: Obts.Velarde: Obts Velarde: Sra Matilde: Sra. Matilde: Enf. Marta : Enf. Marta: Julia: Julia:
Qu le pasa? Imanarusunki/? Tengo mal de aire Wayraruwanmi Tengo decaimiento lakuyanin Tengo mareos umaymi muyun Cmo est usted seora Matilde? Imaynalla kashanki mamita Matilde? Estoy un poco mal Chiqan unqusqa kashani Qu es lo que le duele? Imaykin nanasunki? Tengo dolor cuando orino Hispakuqtimi nanawan Cmo ests Julia? Imaynalla Julia? Tengo preocupacin llakisqan kashani
32
QUECHUA
Enf. Marta: Enf. Marta: Julia: Julia: Enf Marta: Enf Marta:
Qu es lo que te preocupa? Imarayqun llakikunki? Creo que estoy embarazada Yaqach unquq/wiksayuq kashayman Puedes tener un retraso Yaqapasch qhiparakamullan yawarniyki
Preguntas
Qu tienes? Qu tiene la seora? Qu sntomas tienes? Qu le duele? Tiene mareo? Est con hemorragia? Tiene dolor de cintura? Tiene su tarjeta? Tiene familia/ Tiene hambre? Tiene fri? Imanasunki? Imanarunmi mamitata? Imaykikunan nanan Imayki nanan? Umayki muyuchkan? Yawarchu apasasunki/ yawar pichu kashanki? cinturaykichu nanaywanchu kachkanki? Kachanchu tarjetayki? Familiayki/aylluykikuna kanchu? Yaraqaymantaghu kashnaki? Chirimantachu kachanki?
33
Algunas respuestas
Tengo dolor de cabeza Tengo mucho sueo Tengo frio Tengo ebre Tengo muchos mareos Yo tengo dolor de vientre Tengo fri y calor Tengo muchos hijos No tengo ganas de comer Umaymi nanashan Nishu puuymi hapiwashan Chirimantan kashani Ruphariywanmi kashani Sinchitan umay muyushan Wiksaymi nanan Chiri humpiywan kashani Ashkha wawayuqmi kani Manan mihunaywanchu
34
QUECHUA
El dedo La oreja El dedo del pie El abdomen, barriga La mandbula Articulaciones El cuello El pene La garganta La lengua La boca El codo La cadera La costilla Clavcula La canilla La rodilla
Didu/rawkana Rinri/Ninri Chakiq rawkanan Wiqsa Waqu Sirka/Kapallu cartlago Kunka Pisqu/Ullu Tunquri/Tunqur Qallu Simi Maki Kukuchu Tiqni Waqta Rikra chaka tullu Chakisinqa Moqu
El taln La ua El odo Una del pie El ombligo El recto, el ano Barbilla El hueso La espalda La espina dorsal La cintura La quijada La mueca El nudillo El tobillo El omoplato La tibia
Taklli Sillu Rinriki Chakikiq sillun Tuputi Uquti Kaki/sunkha Tullu Wasa Wasa mankalli Wikaw Kaki Maki mqu Muquchu Chaki Kunka Qarmin Chaki sinqa
35
Ejercicios
Julia tiene golpe La herida tiene pus Tengo que currar la herida Tengo que Coser la herida Tengo que ir a la comunidad Tengo fri
36
Juliaqa takasqan kashan Qeyayuq kiriyki kashan Kirita hampisaq Kirita serarusaq Comundadtan risaq Chirimanta kashani
QUECHUA
Tenia un golpe Marcela tiene herida Tiene sntomas de aborto Tengo que curar Tiene mucha sangre Tengo hambre Tengo escozor en mi parte Tienes infeccin Tienes condones Tienes que cuidarte Esta por viajar Tiene que venir La herida esta sana Tienes que orinar Estoy menstruando
Gulpiyuqmi karani Marcelaqa qiriyuq kashan Sullurunman hinakashan Hanpinaymi Sinchi yawarmiyoq Yarqaymantan kashani Seqsiwashan warmikayniy Inficcionwan kashanki Kundunniyki kashan Anchata cuidakunayki Viajanan patapi kashan Hamunanmi Qirinqa hanpikusqaan Hispakunaykin Killa yawarniymi
37
38
QUECHUA
CAPITULO III
Palabras claves
Antecedentes Relaciones sexuales Mal de orina Mal del hgado Mal del pulmn Cncer Ultima relacin sexual Uso de condn Embarazos Abortos Tiempo de gestacin Tomar medicinas Sangre awpaq unquyninkuna Yuquy Ispay unquy K`ichpan unquy Surq`an unquy Kansir Ultimu warmi/qariwan tupasqanku Kundun churakuy yachay Wiksayakuykuna Sulluykuna Hayka killa wiksayuq kay Hampi uhay Yawar
39
QUECHUA
41
Warmikunapi Haykaqmi ultimo yawarniykit chayamuran? Chay punchawpichu qallarinan karan? Sasachaykuna karanchu yawarnynkiwan kaqtiyki Imakuna? Mayqenkuna? Wawachakuyniykimanta yawar purishanchu kunan? Eres regular en su mestruacion? Sapa killallapichu yawayniyki chayamusunki? Cuntos das dura su mestruacion? Hayqaq punchaymi yawarniykiwan kanki?
42
QUECHUA
Sra. Yolanda: Sra. Yolanda: Obst. Marta : Obst. Marta : Sra. Yolanda: Sra. Yolanda: Obst. Marta: Obst. Marta: Obst. Luca: Obst. Luca: Obst. Luca: Obst. Luca: Obst. Luca: Obst. Luca: Obst. Luca: Obst. Luca: Obst. Luca: Obst. Luca:
Tengo vergenza Pinqakunin No se preocupe Ama chaymanta pnkakuychu Me duele un poco Nanawan huq chikanta Tiene una inamacin Inflamasqan kashan Por favor sube a la camilla Valikusayki siqay camillapataman Respira profundo Samariy askhata ukhunman Ya hemos terminado Na tukurunchisa Necesitamos exmenes de sangre y orina Yawarniykita hispayniyktawan qawana kanqa / huk examenta ruwasaykiku Y sabremos por qu hay infeccin Chaywan yachanaykupas imaraykun infeccin kan
44
QUECHUA
Nosotros estaremos atentos a su llamado Su certicado de salud estar aqu para cualquier trmite Tenemos que curar las heridas Tambin conversar La estaremos esperando el da mircoles
Dlogos de consulta
Obst. Lucia: Buenos das soy la enfermera Lucia Obst. Lucia: Allin punchaw., Nuqan enfermera Lucia kani Obst. Lucia: En qu la puedo ayudar? Obst. Lucia: Imapin yanapaykiman? Imapin yanapayta atiyman? Paciente: Me duele la cabeza y el vientre Paciente: Umaywan wiksaywan/madrinniywan nanawashan Obst. Lucia: Desde cundo le duele? Obst. Lucia: Haykaqmantataq nanasunki? Paciente: Me duele desde el da jueves Paciente: Nanawashan jueves punchawmanta Obst. Lucia: Cmo es el dolor? Obst. Lucia: Imaynataq nanayri? Paciente: Muy fuerte, aqu Paciente: Anchata nanawan kaypi
QUECHUA
47
En la sala de partos
Obst.
Respira despacio Puje Ya viene la cabeza Deje de pujar Sumaqllata samay Quqmay an umachan lloqsimushana Amaa qoqmaychu
48
QUECHUA
Palabras
Comer Vitaminas Contracciones Flujo Leche Cabeza Controles Camilla Descansar Descansar Mikuy Ancha alimento Qiwiy Yuraq unu liche Uma Harkay Qahuana mesa Samay Samay Dormir Vientre Liquido Pujar Vacunas Dolor Cartilla Inamacin Comer Dormir Puuy Madriy Unu Quqmay Vacunas Nanay Cartilla Willkhachu Mikhuy puuy
49
Presentacin en la comunidad
Soy el (medico, enfermera, obstetriz) Seores autoridades buenos das Vengo a explicar nuestro trabajo Necesitamos vuestra colaboracin En casos de emergencias Nuqan kani (doctor, enfermera, obstetriz) Seores autoridades allin punchay napaykuykichis Hamuni llankayninqu yacharichiq Nuqaykuqa yanapayniykichista munayku Sasachaykuna kaqtin
Solicitamos
Atender con urgencia Llevar con urgencia al centro de salud Apoyo para Promotores Ayuda de la comunidad Usqayllapi acudina/ Usqayllapi centro de salud apayuy Promotorta yanapay Comunidadpa yanapayninta
50
QUECHUA
Ejemplos de dilogos
En la comunidad
Dr.: Dr.: Presidente: Presidente: Doc.: Doc.: Buenos das seor presidente Allin punchay seor presidente Buenos das doctor Buenos das doctor Tenemos que trabajar coordinadamente Llankanachis makipura
Con el promotor/a
Doc.: Doc.: Juan: Juan: Doc: Doc: Juan: Juan: Doc.: Doc.: Juan: Juan: Buenos das Juan que novedades en tu comunidad Buenos das Juan iman novedad comunidadniykipi Buenos das doctor, todo esta tranquilo Buenos das Doctor, manan imapis kanchu Cmo est la seora Margarita? Imaynan kashan seora Margarita? Est bien, ayer la visite Allinmi kashan, qayna punchaymi visitarani Y la seora Rosa Y seora Rosari Vendr maana para su control Paqarin hamunqa controlninman
51
Falta dos semanas para su parto Iskay semanallana kashan unqukunanpaq Iremos el jueves a verla Juevesta risun qawaamunapaq
Con Pacientes
Dr. Javier: Dr.Javier: Paciente: Paciente: Paciente: Paciente: Paciente: Paciente: Paciente: Paciente: Dr. Javier: Dr. Javier: Dr. Javier: Dr. Javier: Dr. Javier: Dr. Javier:
52
Buenos das seora, en qu puedo ayudarla? Allin punchay seora imapin yanapaykiman Tengo dolor de cabeza Umaymi manan Dolor de vientre Wiksay nanawan No puedo orinar Manan hispay atinichu Ya no veo mi sangre Manaan yawarniyta rikunichu Tranquila. La vamos atender Thaklla kay. Atendisaykikun Necesito examinarla Yachanapaq qawasunchis Suba a la camilla Siqakuy camillaman
QUECHUA
Dr. Javier: Dr. Javier: Paciente: Paciente: Dr. Javier: Dr. Javier: Paciente: Paciente: Sr. Pedro: Sr. Pedro: Sr. Pedro: Sr. Pedro: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Sra. Graciela: Sra. Graciela: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Dra. Patricia:
No se asuste Ama manchakuychu Est bien doctor Allinmi doctor Necesita algunos exmenes Munaykuman ancha allin qawariyta Est bien, gracias doctor Allinmi doctor Buenos das doctora Buenos das doctora Mi esposa tuvo un aborto Warmiymi sullurun Aydeme a acomodarla para el examen Yanapayaway qhawayunaypaq Cuntos meses de gestacin tenas Hayka killapin kasharanki 1 mes y medio Huq killa pasninpi Tenemos que hacerle una limpieza Limpizatam ruwananchis Hay cogulos en el tero Matrisninpi yawar kumpa
53
Dra. Patricia: Dra. Patricia: Sra. Graciela: Sra. Graciela: Dra Patricia: Dra. Patricia: Sra. Graciela: Sra. Graciela: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Dra. Patricia: Sra. Victoria: Sra. Victoria: Sra. Victoria: Sra. Victoria: Dra.: Dra.: Sra. Victoria: Sra. Victoria:
54
La vamos a llevar a la otra sala Huq kaq laduman apasun Tengo miedo doctora Manchakunin doctora Si no limpiamos la sangre es ms grave para usted. Mana yawarta limpiasun chayqa manan allinchu kawaq Esta bien doctora Allinmi doctora Yo estar a su lado Nuqa laduykipa kasaq El doctor me ayudara Doctormi yanapawasunchis Su esposo nos esperar Qusayki suyawashasunchis Tengo un poco de sangrado Huq chika yawarllan hamuwashan Me duele la cintura desde ayer Qaya punchaymanta cinturay nanan Cuntos hijos tiene? Hayka wawayki Ocho hijos Wawayqa pusaqmi
QUECHUA
Dra.: Dra.: Sra. Victoria: Sra. Victoria: Dra.: Dra.: Sra. Victoria: Sra. Victoria: Juana: Juana: Obst. Mara: Obst. Mara: Juana: Juana: Obst. Mara: Obst. Mara: Juana: Juana: Obst. Mara: Obst. Mara: Juana: Juana:
Vamos a ver por qu est pasando esto Qawasunchis imanaqtinmi chaynapi kashanki Hay mucho trabajo en la chacra Sinchi llankanachu chaqrapi Ha estado comiendo bien Allintachu mikhusharanki No mucho doctora Pisinillata doctora Buenos das seora enfermera Allin punchay seora enfermera Buenos das Qu le pasa? Allin punchay Iman pasansunki Estoy un poco mal Huq chika mana allinmi kashani Donde vive usted Maypin tiyanki En la comunidad de Rondocan Comunidad Rondocampi Viene de su comunidad Comunidadninykimanatachu hamushanki Si Ari
55
Obst. Maria: Obst. Maria: Juana: Juana: Obst. Mara: Obst. Mara: Juana: Juana: Obst. Mara: Obst. Mara: Juana: Juana: Obst. Mara: Obst. Mara: Obst. Mara: Obst. Mara: Obst. Mara: Obst. Mara: Obst. Maria: Obst. Mara:
Est embarazada? Wiksayuqchu kashanki? Tengo dos meses y un poco mas Iskaq killa maspian kashani Para examinarla acustese aqu Qhawanaypaq kaypi siriykuy Me he estado curando con hierbas Qura Hampiwamni hampikusharania Vamos ver Awasu nchis Qu tengo seorita? Imawan kashani seorita? Parece que hay infeccin Yaqachu hina infeccin kashan Tenemos que hacer exmenes Ruwananchis examenta De orina y sangre para saber por qu es la infeccin Hispaymanta, yawarmanta allinta yachanapaq Que bueno que ha venido, estar bien Allinta hamuranki Allinpich kanki
56
QUECHUA
Palabras
Emergencia Cuidado Urgencia Sangrado Dolor Reposo Exmenes Infeccin Trabajo coordinado Amachay Qhaway, watukuy Usqay Yawarchay Nanay Samay Chuyanchay Qyachay Parlarispa llankana
En la atencin de hemorragias
Aborto incompleto Aborto completo Aborto inevitable Dolor de vientre Fiebre Mal olor Qhuru sulu / partin sullu Hunt sqa sullu Sullupipuni Wiqsa nanay Rupapakuy Wiru asnay
57
Signos de peligro
Dolor tero Latidos cardiacos Feto Sangrado Rojo vivo Sangrado Rojo oscuro Placenta previa Rotura uterina Desprendimiento de la placenta Sangrado vaginal Nanay Matriz Sunqu phatatay/phatatatay Sullu Kawsaq puka yawar Yana puka yawar Thamin/ uthapin/ paris Matris pakisqa Thamin llikikun Warmi kaynin yawarchay
58
QUECHUA
Hemorragia severa Cesrea Taquicardia materna Aumento de tamao del tero El tero no se contrae Retencin de placenta Retencin de restos placentarios Restos de membranas Placenta incompleta Lesin de canal del parto Sangrado contino con tero contrado Inversin uterina Gestante Purpera Hipotensin arterial Palidez marcada Hemorragias port parto
Yawarchay Chanin Wiqsata kuchuspa wawa paqarin Sunku phatay Matris wiaynin Matris mana wisqakunchu Pars mana lluqsinchu Parista partin mana lluqsinchu Llika pars mana lluqsinchu Paris phasmin warmin kayninpi kiri Yawar chanin mana matrisnin wisqakuqtin Matriz tiqrasqa Wiksayuq Chayraq wachakuq Sunqu pisi llankan Qillu llana Yawarchay canin wachakusqan pata
59
QUECHUA
Dialogo
Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Usuaria/o : Usuaria/o : Usuaria/o Usuaria/o Usuaria/o Usuaria/o Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Obst.: Buenos das Allin punchay Que molestias tiene Imaykikunan nanasunki Buenos das doctora Imaynalla ductura Tengo molestias en mis partes warmikayniyni mana allinchu Me duele y escuece Nanawan, siqsiwan Es necesario hacerle un examen Examenta ruwana kanqa Squese su ropa interior. Chutikuy uqu pachaykita chese en la camilla Seqay camillaman Este examen no duele Manan kay qawayusqayqa nananchu Desde cundo su ujo tiene mal olor? Haykaqmantan asnashan unuykikuna? Desde cundo tiene manchitas de sangre? Haykaqmanatan yawarchakuna kashan?
61
Obst.: Obst.:
Resultados
Obst.
Usted tiene una infeccin El tratamiento es tambin para tu pareja No tener relaciones sexuales hasta estar sano Debe venir tu pareja para poder conversar y explicarle Tienes que tomar las pastillas Las infecciones detectadas a tiempo se curan Qan infeccioniyuq kashanki Qusaykipas tratamientuta chaskinanmi Ama qusaykiwan puunkichu qalianayki kama Hamunanmi qusayki paywan parlanapaq Pastillakunatan uqyanayki Tiempunpi kiri hampisqa QHALIYANMI
Explicacin de Riesgos
La infeccin puede afectar a nuestra matriz Puede nacer nuestro hijo con algn mal Si no se cura nos puede llevar a la muerte
62
Infeccionkunaqa matrisninchistan kirin Wawapis mana allimmi paqarinman Mana hanpikusqa wuauytan tariswan
QUECHUA
Iskay kuitllatan pastillata millpunaykichis Mana millpuspaqa chayqa manan qhaliyankichu Las ITS no se curan Kay infeccionqa ITS nisqaqa manasy hanpikunchu Relaciones sexuales con condn Qusaykiwan kaqtiyki conduntan churakunan El condn es el nico mtodo que cuida Condunmi harqarinwanchis ITS de una ITS y embarazos no deseados infeccionmanta
Tambin
Mana qusayuq warmi wawapis infeccionniyuqmi kayta atin Ratakunmi ukhuna pachakunamanpas Mana allinta sikinchista pichakuqtinchis hatun ispayta ruwaspa Se contamina nuestra vagina con la caca Rakanchispis akawan infectakun Puede tener infeccin las nias y mujeres que no tiene relaciones sexuales Se contagian a travs de las ropas interiores Cuando no limpiamos bien nuestro ano despus de cacar
63
VIH Sida
Frases para la explicacin
Es un virus Ataca solo a los humanos Esta ms en la sangre En el Lquidos vaginal En el semen En la leche materna Puede transmitirse durante el embarazo En el parto En la lactancia Se protege usando condn durante las relaciones sexual sea (anal, vaginal oral) VIH SIDA virus sutiyuksi Runallatan hapin Yawarpinsi masta tiyan Rakaq ununpi Qariq muhumpi Mamaq lechimpi Wawaman wiqsayuq kaqtinchis pasanman Wachakuqtinchis uuqtinchis Harkayta atinkun condunta churakuspa sapa qhariwan tupastinchis
Contagio
Relaciones sexuales sin proteccin del condn Recibiendo sangre de personas infectadas con VIH A travs de la madre al hijo (si la madre esta con el virus de sida)
64
Qhariwan tupaspa mana condunta churakuspa Yawarta churachikuspa o chaskispa uq unquyniyuq runamanta Sichus mama unquyniyuq chayqa wawaman pasan
QUECHUA
Recomendaciones
Hacernos un examen Usar condn En los centros de salud es gratis Tratamiento retroviral (que hace que el virus no ataque mas tu cuerpo) Los jvenes y las mujeres estn en mayor peligro El VHI Sida no respeta a nadie (ricos, pobres, quechuas amaznicos) puede dar a cualquier persona Personas que tiene el VIH, puede tener relaciones sexuales con condn VIH no es igual al sida con VIH puede vivir muchos aos si se cuida y toma el retro viral Exameneta ruwakunanchis Condunta churakuna Centro de saludpi manan qulqipaqchu Kamni uq allin hampi chay unquyllapaq Sipas warmikuna wayna qharikuna ancha manchaypi Kay unquyqa mana pitapis manchakunchu Kay unquywanqa warmiwanpis qhariwanpis kaytan atinchis pero condonta churakuspa Kay unquywan unay watan kausayta atiswan sichus hampikusnchis chayqa
65
Palabras claves
Infecciones Relaciones sexuales Sin proteccin Contagiarnos Usar condn Ulcera vaginal Proteccin Trasmitir Bacterias Peligro Tratamiento Retroviral Exmenes Recibiendo sangre Infeccin Warmiwan o qhariwan tupay Mana harkayniyuq Ratachikuy / hapiy Condon churakuy Kiri rakhapi Harkay Quhatay Huk kuru Manchay Hampiy Qasillasiq hampi Qhaway/ taqwiy Yawar chaskiy
Recomendaciones
Obst:
Usar condn Hacerse el diagnostico Examen de sangre Examen vaginal Cumplir con el tratamiento
66
QUECHUA
Planificacin familiar
Preguntas durante la atencin en de Planicacin familiar
Obst.
Seora por favor responda A que edad tuvo su primera relacin sexual? Cuntos aos tiene? Dnde naci? Cuntas parejas sexuales tuvo o tiene? Actualmente tiene pareja? Sufre o sufri violencia sexual alguna vez? Tiene relaciones sexuales forzadas? Cuantos hijos tiene? Se cuidaba con algn mtodo? Tuvo abortos provocados? Tiene algn dolor en la vagina? Desde cundo? Seora willarikuy Kayka watayuq kashaqtini qhariwan tuparanki? Hayka watayuqmi kanki? Maypin paqariranki? Kayka qhariwanmi tuparanki, icha haykawanchu tupashanki Kunan actual qhariyuqchu kashanki? Qhariwan tupanaykipaq karanchu sasachakuy Mana munashaqtiyki qhariwan tupankichu? Hayka wawayuqmi kanki? Qhipakunapi karanki huk metodowan? Sulluranki qam kykiymanta? Qhariwan tupaqtiki kanchu nanay rakhaykipi? Haykaqmanta pacha?
67
Palabras claves
Relacione sexuales Mtodos de planicacin Conanza Decisin Cuidarse Eleccin de mtodo Los mtodos no son iguales Dolor de cabeza No hacen dao Cada mujer necesita control Proteccin Qariwan/warmiwan tupana (puuy) Mana wiksayakunapaq hampi sunqu churay Huntanata ruway Qhawakuy Mtodo aqllay Sapa mtodoqa huq hina kama Uma nanay Manan kirikunchu Sapanka warmi qhawachikunan Harkaykuq
Hayka punchawmi unqunki killaykiwan Qam yachankichu haykaq muhuyki listo wawayuq unaykipaq? Qhariykiwan allintachu apanakunkichis? Qhariyki upyanchu/machaschu?
QUECHUA
Sapa killa yawarninkiq chayamusqanta anotanayki No es bueno si tu ciclo es irregular Mana allinchu kanman sichus mana yawarninki fijuta purin chayqa Es importante la participacin Ancha allimpunin qusaykiq yanapaynin del esposo
69
Condn
Frases a usar durante orientacin
Es una funda delgada de jebe Usa el varn, en cada relacin coital Ayuda a prevenir un embarazo Evita las ITS y el VIH-SIDA. Cada tres meses se le entregar 30 condones Jebemanta au llika Qhari churakun sapa warmiwan kayta munaqtin Harkan mana warmi wiqsaananpaq Harkan mana ITS infeccin ni sida haykunanpaq Centro de saludpi sapa killapi kinsa chunkata rakinqu
Como Funciona
No entra el espermatozoide a la vagina El semen queda dentro de la bolsita Se usa una sola vez Harkan ama qhariq muhun warmiman haykunanpaq Qhariq muhunmi llikapi qipan Chulla kutillapaqmi huq
70
QUECHUA
Dejar un espacio en la punta, para que se deposite el semen eyaculado Retirar del pene cuando est erecto. Un condn en cada relacin
Ama puntakama churakunaykichu,qariq muhunmi chaypi qhipanan Suchuchina/ Urquna qhariq pichikun kuku kaytin Sapa qharita o warmiwan tupaspaqa chayqa,huk musuq condontan churakuna
Tener cuidado
Puede romperse El condn puede estar daado Fecha de vencimiento Cada condn se usa una sola vez Qhasurukumanmi Kundunqa mayninpiqa mana allinchu kanman Tinpunka /pasarapuna Sapanka condontaqa chullakutilla churakunayki
71
72
QUECHUA
Preguntas importantes
Obst.
Tiene varices? Tiene problemas de corazn Problemas de hgado En su familia alguien tuvo cncer al tero o mamas? Kanchu Sirka punkiy Sunqu unquyniyki kanchu Kukupiy/kukupinniyki qalichu Aylluykipi/familiaykipi pillapis madre unquywan karanchu o uu unquywan
73
Venir al prximo mes para su control Al principio puede tener un poco de dolor de cabeza nauseas mareos Si continan estas molestias debes volver
Kutimunku uq killamanta Chayraq kallariyninpi umayki nananman Millakuy kanman Uma muyuy Chaynalla kanki chayqa kutimunayki
Como Funcionan
Las pldoras impiden el embarazo. La mujer sigue menstruando pero los vulos no maduran Pildorakuwanqa manan wuqsayuq kayta atinkichu Warmiq yawarninqa chayamuchkallanmi runtukunaqa manan puqunchu
Sichus Yawar mana allin puriq Cncer uupi o madripi Sunqu nanayniyuq usqun ususqa Kupupipi unquy
QUECHUA
Cigarro pitaq Kisa chunka pisqayuq kuraq Prision altapas Yawarpi sinchi miskiyuq Sirka punkiy
75
rganos internos del hombre Conductos Muhu sirka / deferentes yuma sirka (canales que conduce a los espermatozoides Liquido seminal Yuma Prstata Uretra Espermatozoide (semilla del varn) Hip`ay p`iti Hispay sirka Muhu /
76
QUECHUA
Los hilos del DIU sirve para saber que esta en su sitio Revisar los hilos despus de cada menstruacin No debe haber dolor durante las relaciones sexuales Se puede tener relaciones sexuales todos los das
Chay hiluchanmi riqsichiwanchis chaypi kasqanta Sapa killa yawar pasaqtin llunquna chay hiluta Mana ima nanaypis kammanchu qusaykiwan kaqtiyki Sapa punchaumi qusaykiwan kayta atiwaq
Usarlo por un tiempo mximo de 10 aos Si hay dolor en las relaciones es bueno Sichus ima nanaypis kanma un control qusaykiwan kaqtinki chayqa qhawachikuna
77
Frases
Dispositivo Intra Uterino Menstruacin Examinar Squese el calzn Vaya orinar No le va a doler Suba a la mesa Abra las piernas Esto es un especulo Madre uhupi churasqa Killapi yawachakuy Qhawachikuy Uqu pachaykita chutikuy Unu ispayta ruwamuy Manan nananqachu Siqay kay mesapataman Chakaykita kichariy Kay kikin especulo sutiyuq
78
QUECHUA
Le colocare este aparatito Estos son los hilos del DIU Al control venir con su esposo Sangrar un poco ms de lo normal Examen plvico
Kayta churasayki Kaymi kashan kay DIU sutiyuq hilukuna Contromanqa hamunayki qusaykiwan Yawarchakunki huq chikanta Qhawachikuna intirun kay matrista
Frases claves
Ligadura de trompas Examen plvico Mtodo denitivo Tinkiy / tipiy warmi muhuq purinanta Qhawachikuna Lumpaypaq ruwasqa
79
Alguna vez ha tenido problemas en el tero? Cada cuanto tiempo menstruo? Como se enter de este mtodo? Por qu est eligiendo este mtodo? Lo ha pensado bien? No se va arrepentir despus? Hay alguien que la est obligando? Es necesario un examen previo Es una pequea operacin Es realizado por personal especializado Sirve para ligar y / o cortar las trompas de Falopio Es un mtodo denitivo Debe rmar un consentimiento Venir a sus controles A los 7 das A los 30 das
Haykakpas madriykiwan sasachakuypi karankichu? Hayka punchawmantan yawarniyki killapi purin? Imaynapin kay kasqanta yacharanki? Imaraykun kay mtodo nisqata haqllanki? Allintachu yuyayniranki? Manachu chaymanta pesachikunki? Pipistaq kamayusunkiman? Allinta yachanapaq examenta ruwana Huchuy operacionmi Yachaqmi chayta ruwan Chaywanqa manaa muhu annin kapunqachu Chay metodoqa llumpuypaqmi Kay papeltan qelqanayki munayniykimanta Hamunayki qhawachikuq Qanchis punchaymanta Kinsa chunka punchaymanta
80
QUECHUA
81
Vasectoma
Esta operacin se hace a los varones
Explicacin
Es un mtodo denitivo Se corta los tubitos para que no salgan los espermatozoides Evita el embarazo Las relaciones sexuales son iguales La operacin no demora Se ira caminando despus de la operacin Usted tiene que solicitarlo Firmar su consentimiento Chay metodoqa lumpaypaq ruwasqa Tuqurun muhu anta kuchukapun Manan warmita wiqsayachinchu Warmiwan kayqa munayninchis manan chinkanchu Manan unaychu operacionqa Purispa ripunki operacin tukukuqtin Qanmi ichaqa maakunayki Qelqanayki munayniykita
Algunas preguntas
Seor Juan entendi lo que le explique? Esta seguro de hacerse esta operacin? Esta de acuerdo su esposa? Wiraqucha Juan entenderankichu rimasqayta? Takyasqachu kashanki kay operacin ruwakunapaq? Warmiykiwan parlarankichu
82
QUECHUA
Usar trusa ajustada por siete das Su control despus de 7 das Volver despus de 30 das Venir cada ao para una consulta
Mati pachawan uhuykiman churakunki suqta punchay Qhawasaykiku suqta punchaymanta Chaymantataq kutimunayki kinsa chunka punchaymanta Chaymanta sapa wata qhawachikuq hamunayki
Chay metodoqa Sinchi llakipi kaqtiyki Mana muhuykita uq muhuwan tupachinchu Manan sulluchikunchu Mana wiqsayuq kanaykita harkan Mana kay pastillastaqa sapa ratuchu millpuna Manataqmi sapa punchawchu millpuna Mana infeccin Tramision Oral o Sida nisqata harkanchu
QUECHUA
Usar en situaciones de emergencia Tomar dentro de las 72 horas despus de la relacin sexual sin proteccin. Tomar la primera dosis, y la segunda despus de 12 horas Primera dosista No tener relaciones sexuales hasta su prxima regla
Sinchi llakipi kaqtiyki chayta milpuwaq Millpunayki qanchis chunka iskayniyuq horas uqupi Sichus qhariwan tuparanki Millpunayki , segundatapas chunka iskayniyuq hurapian Manan qusaykiwan puunaykichu killa unquyniyki kama
85
Vocabulario
Antes de las 72 horas Despus de 12 hora 4 tabletas 2 tabletas Nauseas Vmitos Mareos Fatiga Dolor en las mamas Dnde puede conseguir? En cualquier farmacia centro de salud Manaraq qanchis chunka iskayniyuq kaqtin Chunka iskayniyuq horasmanta Tawa pastillasta Chaymanta iskay pastillasta Mullakuy Aqtupakuy Uma muyuy Sayuy uu nanay Maypin tarywaq? Makin farmaciapitas o centro de saludpipas
86
QUECHUA
CAPTULO IV
4
Chusaq Huk Iskay Kimsa Tawa Pisqa Suqta Qanchis Pusaq Isqun Chunka
Nmeros
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cero Uno Dos Tres Cuatro Cinco Seis Siete Ocho Nueve Diez
87
Otros nmeros
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Once Doce Trece Catorce Quince Diecisis Diecisiete Dieciocho Diecinueve Veinte Treinta Cuarenta Cincuenta Sesenta Setenta Ochenta Noventa Cien Chunka hukniyuq Chunka Iskayniyuq Hunka Kimsayuq Chunka Tawayuq Chunka pisqayuq Chunka Suqtayuq Chunka Qanchisniyuq Chunka pusaqniyuq Chunka isquniyuq Iskay Chunka kimsachunka Tawachunka Pisqachunka Suqtachunka qanchischunka Pusaqchunka Isqunchunka Pachak
88
QUECHUA
Ejercicios
Qu tiempo est enfermo/a? Estoy enfermo/a tres das Cuntos dedos tiene en la mano izquierda? Cuntos das hay en una semana? Hayka unayna unquchkani Kimsa puchaw unqusqaymanta risani Hayka rawkanaykikunan lluqimakikipi kan? Hayka punchawmi huk semanapi kan?
89
Signos vitales
Presin arterial 120/80 Estatura 1.62 cm Pulso 76 x Peso 200 libras Iskay pacha ibrasniyuq Temperatura 36C Edad 68 aos Suqtachunka pusaqniyuq
Ejemplos
La seora Rosa Lema, tiene 120/80 mmgh de presin La seora Mara Manuela tiene 76 pulsaciones por minuto La temperatura del Sr. Marco Limaico es de 36C Pesa 76 kilos Mide 1,65 Tiene 45 aos Mama Rosa Limaqa pachak iskay chunkayuq, pusaqchunka ukuyuq prisionwanmi kashan Mama Marya Manuylaqa qanchischunka suqtayuq pulsuyuqmi kashian Tayta Marcu Limaycuqa kimsachunka suqtayuq timpiraturayuqmi kashan Qanchis chunka suqtayuq kilustam llasan Huk mitru suqta chunka pisqayuqmi sayaynin Tawa chunka pisqayuq watanpas
90
QUECHUA
Fechas de nacimiento
Don Samuel naci el 3 de mayo del ao 1989 LA SEORA Juana dio a luz el 20 d diciembre del ao 2009 Mama Juanaqa wachakura iskay chunka dicimbri punchawpi, iskay waranqa isqunniyuq watapim
Meses del ao
Enero Febrero Marzo Abril Mayo Junio Julio Agosto Septiembre Octubre Noviembre Diciembre Qhaqmiy Killa Hatun Puquy Pacha Puquy Inka Raymi Killa Hatun Aymurau Killa Samay Killa Chakra Qunakuy Chakra Yapuy Killa Quya Raymi Killa Uma raymi killa Ayamarqay killa Qhapaq intiraymi killa
91
Tiempo
Segundo Minuto Hora Iskay iqin Minutu Ura
Ejercicios
Qu mes es hoy? Hoy es Enero Kunanqa Qu hora es? Las 12:00 pm Las 11:55 de la noche Ima killapin kashanchis Enero killa Chawpi p`unchaw Kuska tutan
Familia
El padre La madre El esposo La esposa El hijo La hija El abuelo La abuela El padrino La madrina
92
Tayta Wachaq/mama Qusay Warmiki Wawayki Ususiyki Machula,Taytay Hatun mama mamaku Padrinuy Madrinay
QUECHUA
La hermana de hermana El hermano de hermano El hermano de hermana La hermana de hermano La nuera Madrastra Padrastro El viudo El nieto La viuda El soltern Cuado por la mujer La sobrina El amante Cuada por la mujer El sobrino
aay Wawqiy Turay Panay Qhachun Madrastray Padrastru Mana yanayuq Haway Mana yanayuq Wayna mana yana Qatay masiy Sobrinaymi Pantaqmasyiki/inkaiki Qhachun masiy Wawqenpa churin
Ejercicios
Quin es el/ella? Es mi hijo/a Cmo se llama? Ella se llama Susana y tiene 16 aos Quin es el padre? El padre es Juan Pitaq payri? Wawaymi Iman sutiyki? Paypa sutinqa Susanan ,payqa chunka suqtayuq wawayuqmi Pim taytan? Juanmi taytanqa
93
Frases tiles
Abra la boca Le vamos a tomar la temperatura Por favor no muerda el termmetro Levante la lengua Cierre la boca Sostenga al nio/a a la nia Squese la ropa Venga para pesarle Simiykita kichay Ruphayninta ruphaytupunawan qhawasun Ama kutuychu ruphay tupanata Qalluykita uqariy Wiskay simiyikita Hapiy qhari wawata/warmi wawata Chutikuy pachaykita Hamuy,llasaq aysayman churay
Los verbos
Caminar Ensear Aprender Llamar Necesitar Preguntar Dormir Escribir Curar Trabajar Jugar Vender
94
Puriy Yachachiy Yachay Wahay Nunay Tapuy Puuy Qillqay Hampiy Llamkay Pukllay Qhatuy
QUECHUA
Mirar Gatear Amamantar Masajear Llorar Rer Herir Abrir Cerrar Avisar Dar Sentar Levantar Pasar Acostar Comprar
Qhaway Lluqhay uuy Qhaquy Waqay Asiy Kiri Kichay Wisqay Willay Quy Tiyay Sayariy Haykuy Puuy Rantiy
Dilogo / rimanakuy
Doc.: Doc.: Doc.: Doc.: Sra. Vega: Sra. Vega: Buenos das. Soy el doctor Guzmn Allin punchaw. Nuqan doctor Guzman kani Cuntos aos tiene el nio? Hayka watayuqmi wawayki Tiene cinco aos Pisqa watachayuq
95
Doc: Doc.: Sra. Vega: Sra.Vega: Doc.: Doc.: Sra. Vega: Sra. Vega:
Es Usted, la madre del nio? Qamchu wawaq maman kanki Es mi nieto, vive en mi casa. Hawayniymi,wasiypi tiyan Cmo est el nio hoy? Imayna wawa kunan kashan? Est malito. No se siente bien. Tiene ebre y le duelen los odos Chiqan unqusqa kashan,ruphapayashanmi hinallataq ninrin nanayshan
Frases tiles
No olvidar / no olvido Usar/poner Hay que tomar 3 cucharada(s) Hay que tomar 3 miligramos/ mililitros Ama qunqaspa/ama qunqasaqchu Chukakuy/churay Ukyay kimsa cucharachata
96
QUECHUA
Hay que aplicar la crema en la rea afectada Una vez al da Tres veces al da A las nueve de la maana A las nueve de la noche Por la maana Al acostarse Por la noche Un da si, un da no Todos los das Por tres das Con las comidas Con leche Con mucha agua Cuando es necesario Para el dolor Para dormir Sin falta Debajo de la lengua Media hora antes de comer Media hora despus de comer Estos medicamentos
Qhakuruna cremawan kiri pataman Punchawpi chulla kutita Punchawpi kimsa kutita Isqun pacha tutamanta Isqun pacha tutata Tutayllamanta Puunaypaq Tutanpi Huk punchawta uhana, huk p`unchawtaq mana Sapa punchaw Kimsa punchawpi Mihunawan uuwan Asqha unuwan Munaq chayqa Nanayninpaq Puunapaqa Ama qunqankichu Qalluq uranta Kuskan pachaman amaraq mikushakqtiki Mikhurusqayki kusqanpacha chaymantaa Kay hanpikunata
97
Ejercicios
Yo tengo que ir a la comunidad T tienes que tomar la tableta Usted. Tiene que ir al puesto de salud Usted Tiene que tomar mucha agua Por favor tome asiento Por favor vaya al puesto de salud Por favor tome la pastilla Por favor llame al doctor/ a la doctora Nuqaqa comunidadta/aylluta rinsay Qammi kay tabletakunata upyanayki Qamqa.rinayki puesto de saludta Qamqa Askha unuta ukyanaykin Tiyarikuy Puesto de saludta riruy Pastillatan millpunayki Waharuy docturta utaq doctorata
98
QUECHUA
Vocabulario mdico
El frasco Las cpsulas Las pastillas La jeringa La receta El farmacutico Los lquidos El jarabe La gota La crema El suero La cucharita El supositorio Ua utillacha qispimanta Mullpuna pastillakuna Mulpuna pastillaschakuna Jiringapi hampi sikiman churana Ricita Hampikunamanta yachaq Apyana unukuna Mullpuna hampi Sutuy Lluqsina hampi Upyana unu Ua cucharacha Sikiman churakuna hampi
99
100
QUECHUA
ANEXOS
101
102
QUECHUA
AneXos
1
Wiksa Abril killa Kichay Hatun mamakay mamay/paya/ Machu/papakay/hatun papay Tupananchiskama Agosto killa/ chakra yapuy killa Kusikuy uuy Pantaqmasiy
103
Glosario A
Abdomen Abril Abrir Abuela Abuelo Adis Agosto Alergias Amamantar Amante
Amigo/a Analgsico Anticido Antialrgico Antibitico Anticonceptivo Antidiarreico Antiexpectorante Antihipertensivo Antinamatorio Aprender Articulaciones Avisar
Kunpay
Yachay Willay
B
Bien, gracias Bien Boca Brazo Buenas noches Buenas tardes Buenos das Allinpuni Allinmi Simi Apay/maka Allin tuta kachun Allin chisi kachun Allin punchaw kachun
104
QUECHUA
C
Cabello Cadera Cadera Caminar Canilla Cansado Capsula Cara Cerrar Cintura Clavcula Codo Cmo est usted? Comprar Congestin nasal Contento Cortar Coser Costilla Crneo Crema Cucharita Cuello Cuada por la mujer Kunka Wiqaw Wiqaw Puriy/puririy Chaki senqa Saykusqa Pukuchu Uya Wisqay /misqay Wiqaw Maki kukuchu Imaynalla kashannki? Rantiy Qaqa sinqa/Qaqan siqay kashan Kusi Kuchuy Siray Waqta Umatullu Lluqsina hampi Uacucharacha/Wisthanacha Kunka Qhachun
105
D
Dar Dedo del pie Dedo Diarrea Diciembre Diente Dolor de cabeza Dolor de garganta Dolor Domingo Dormir Direccin Quy Chakikiq rawkanan/ridun Rawkana/ridu Qicha Diciembre killa Kiru Uma yanay Kunka nanay Nanay Domingo Puuy Ima kiqllu
E
Encantando Enca
106
QUECHUA
Enero Enfermo Enfermedad Ensear Escalofros Escribir Escroto Espalda Espina dorsal Esposa Esposo Estreimiento
Enero killa Unquq Uquykuna Yachachiy Chiri humpiy Qillqay Hampara Qillqana Wasa Wasa wankalli Warmiy Qhariy Aka kiski
F
Falta de aire Farmacutico Febrero Feliz Fiebre Fractura Frasco Farmacia Mukikushan Farmaceutico Febrero killa Kusisqa Kurku Ruphariy Tullu pakiy Qispimanta butillacha Farmacia/hanpikuna rantinapaq wasi
107
G
Garganta Gatear Glteo Golpe Gota Gripe Gusto es mo Ginecologa Kunka lluqhay Siki papan Punkisqa Suthuy Chhulli unquy Anchatapuni riksiyki
H
Hasta luego Herir Hermana de hermana Hermana de hermano Hermano de hermana Hermano de hermano Hija Hijo Hinchar Hinchazn Hinchazn Hola
108
Tupannanchiskama Kiriy aay Panay Panay Wayqiy Warmi irqi/wawa Qhari Irqi/wawa Punkin/punkichkan Punkirun Punkirun Allillanchu
QUECHUA
I
Igualmente Infectar Inamar Igualchallan Phusullikuy Punkiy
J
Jarabe Jeringa Jueves Jugar Julio Junio Jarabe Jeringa Jueves punchaw Pukllay Julio killa Junio killa
L
Labio Lengua Llamar Llorar Wirpa Qallu Wahay Waqay
109
M
Madrastra Madre Madrina Mal, Peor Malestar del cuerpo Mandbula / la barbilla Mano Maana Mareo Martes Marzo Masajear Mayo Me alegro Mejor Minuto Mirar Mucho gusto Madrastay Mamay Ununchakuqniy Nishu piormi Kuirrpuymi haku kashan Waqu Maki Paqarin Unamuyuy kashan Martes punchaw Marzo killa Qhaquy Mayu killa Anchata kusikuni Allin kashan Huk iqin Qhaway Allinpuni
110
QUECHUA
N
Nalga Nariz Necesitar Nieto Noviembre Nuca Nudillo Nuera Siki papan Sinqa Munani Haway Noviembre killa Muchu Kukuchu/khipu Qhachun
O
Octubre Odo Ojo Ombligo Omoplato Oreja Octubre killa Ninri awi Puputi Qarmin Ninri/rinri
111
P
Padrastro Pare Padrino Plido Partera Pasado maana Pastillas Pecho Pediatra Pene Pie Pierna Pmulo Preguntar Prstata Padrastuy Sayay Kumpariy Qillukay/upichu Warmi wachachiq Minshha punchaw Pastillaskuna Qhasqu Pediatra Ullu/pisqqu Chaki Chaka Waqu Tapuy Wanthi ullu
Q
Quebrar Quemadura Quemar Quijada Pakiy Ruphasqa Ruphariy Kaki
112
QUECHUA
R
Receta Recto, el ano Regular Rer Rodilla Romper Ricita Siputi Tumpa Asikuy Muqu Qhasuy
S
Sbado Segundo Seno Seor Seora Septiembre Shock Sntomas Sobrina Sobrino Soltern Suero Supositorio Kuychichay Iskay niqin uu Wiraqucha Mamay/warmi Quya raymi Killa Wauy Nanapakuykuna. Subrina Subrinu Mana waynayuq Sirkaman churana unu Sikiman churana hampi
113
T
Taln Tibia Tobillo Todos los das Tos Trabajar Tu Chaki taka chaki tullu Chaki muka/muquchu Sapa punchaw Uhu/chuqu llamkay Qam
U
Ua del dedo del pie Ua Usted Chakiq sillun Sillu Qamri
V
Vacunacin Vagina Vender Viernes Viuda Viudo Vmito Vomitara
114
Waka/chupi Qhatuy Viernes p unchaw Mana yanayuq Mana yanayuq Aqtu Aqtuy
QUECHUA
AneXo
2
Mamapu Machula Wawa Sullu Sipas Wayna Aya Paqariy Erke; Herqe Warma Kolla Wawa Paya Machu
115
Sulluy Chupu Muchhi Qiliti O Amuqllu Hiqipay Amuqlli unquy Qunqay unquy Pusullo Wituy O Willuy Tuku Qharqa unqoy Qharqayuy Chachay Thakniy Qutu Machasqa Hanllariy Hanlla Qhasqo Onqoy Surkay unquy Cncir unquy Huanty Amaychura
QUECHUA
Cardialgia Cardiopata Caries Dental Catarata Catarro Ceguera Cerumen Cianosis Citica Cicatriz Ciego Cifosis Cistitis Coagulo Dbil Defecar Demencia Deshidratado Destetar Diarrea Disfagia Dislalia Dismenorrea Disnea Disfona
Sunqu unquyniyuq Sunqu Nanay Kiru Ismuy Puyo llika Chhulli ausa Rinri Wira Sani Uya Qichu-Qichu unquy/ suqa Qilla awsa Qhuuo Wasa Hispay Piti Yawar Kuto Tiuli Hatun Hispay-Akay Waqa Kay/ waqayasqa Chawi Haukay Qilcha/ kursi Sasa Millpuy Akllu Sasa Kikuy Sasa Samay Chakakay
117
Diurtico Dolor De Odo Dolor Dolor De Muelas Dolor De Estomago Dolor De Espalda Dolor De Garganta Embarazo Embrin Enfermedad Enaquecer Engordar Entumecer Envejecer Mujer Envejecer Hombre Envenenar Equimosis Eructar Escalofri Escama Escozor Espasmo Esquizofrenia Estornudo Estrabismo
118
Hispachikuq Rinri Nanay Nanay Kiru Nanay Wiksa Nanay Wasa Nanay Kunka Nanay Wiksayuq Sullu Unquy Tulluyay Wirayay Susunkay Payayay Machuyay Tiyuy Quyu-Chura Kasay Chirihumpi Phaspa Siqsiy Kiwiy Waqa Achhiy Terko
QUECHUA
Estreimiento Fiebre Flcido Flaco Flato Flema Flebitis Fornicar Fornculo Fractura Frenillo Hambre Heces Hematoma Hematuria Hemorragia Hemorroides Hidrofobia Hipo Gago Gangrena Gases Intestinales Giba Glotn Gordo
Akakiski-Akaquisky Rupariy Llawchi Tullu Qhullquy Llawsa Sirkaonqoy Wachuy/ wasanchay Chupo Pakisqa Sirka Yarakay Aka Yawar Wauska Yawar Hispay Yawar Japiriy Uquti Unquy Alqu Unquy Hiki Kaku Ismuska Suphy Muqu Rakrapu Wira
119
Granos Gripe Jadear Jaqueca Labio Leporino Lagrima Leismaniasis Lepra Lipoma Lombriz Lumbalgia Lunar Luxacin Mal De Altura Mal De Ojos Irradiacin Del Sol Mal Malaria Malignidad De Una Enfermedad Meningitis Menstruar Mialgia Miedo Morir Nacer
120
Quiki Chulla Hahaty-Hakhakay Uma Nanay Waka Simi Wikiy Uta-Hukuya Lliqthii Unquy Wira Unquy Kuyka Qichu-Qicho Ana Kiwi Soroqchi awi Unquy Inti Chasqa Mana Allin Chukchu Firu Onqoy usqun Pistuqllika Unquy Yawar hamuy Kurku Aycha Nanay Manchakuy Wauy Paqariy
QUECHUA
Nacido Nonato Neumona Obeso Olvidar Orinar Aguas Orinar Orquitis Orzuelo Otalgia Palpitar Paludismo Parir Parto Pediculosis Pedo Perdida De Peso Pie Zambo Placenta Pleuresa Problema Cerebral Problema Sanguneo Prolapso Rectal Prolapso Vaginal Prurito
Paqarisqa Mana Wachasqa Kostado Onqoy Wira Qonqay Unu Hispay Hispay Quruta Unquy awi Qara Chupu Rinri Nanay Phatatay Chukchu Wachay Wachakuy Usa Onqoy Supi Tulluyan Wistu Chaqui Thami Sorqan Llika Onqoy Moskoy Mana Allin Yawar Mana Allin Oqoti Suruy Raka Suruy Seqseq
121
Parasito Pus Putrefacto Quemado Rabia Raquitismo Resfriarse Reumatismo Ronquera Sano Sarna Secuestro Sed Sordo Sudar Tos Convulsa Tos Tumor Ulcera Ungento Vendaje Verruga Vomitar Vomito
Aychaku Qea Ismusqa Ruphasqa Alqho unquy Tullu Onqoy Chirichikuy Soka Chaka Qhali Qaracha Machu Tullu Chakiy Upa Humpiy Yana Uju Uju Kompu Anac Kiri Llusina Hampi Hualthana Ticti Aqtuy Aqtu
122
QUECHUA
Anexo 3
3
Seora Iman sutiyki? Iman sumaq graciayki? Haykan watayki/ hayka watayuqmi kanki? Haykan wawayki / haykan wawaykikuna?
Estado Civil
En el caso de las mujeres preguntar Cuntos hijos tiene? Es usted, casado/a, Personayki, qusayuqchu/ soltero/a, viudo/a, solterachu/ wamisapachu? divorciado/a, unin libre?
123
En qu se ocupa? En qu trabaja? En dnde naci? En qu lugares ha vivido antes? En dnde vive habitualmente? Cul es su direccin Hay telfono en tu pueblo? Hasta qu grado o hasta qu ao estudio?
imatan masta ruwanki? Imapin llankanki? Maypin naciranki? Mayqunapin tiyaranki? Maypin kunan tiyanki? Maypitaq tiyanki? Kanchu llaqtaykipi telfono? Ima wata kaman escuelaman riranki?
Instruccin
124
QUECHUA
Sitio del dolor Irradiacin Tipo de dolor Sntomas acompaantes Relacin con el tipo de alimentos
126
QUECHUA
Horario
Periodicidad Relacin con el vmito Relacin con la orina Relacin con la deposicin Relacin con los medicamentos
Evolucin
Estado actual
Manaraq mihuqtiyki o mihuyta tukuqkiyki imaynan nanayniyki? A qu hora del da aparece Imay urastan nanay rikhurin? el dolor? Cunto tiempo tiene el Hayka unayan nanayninki? dolor? Cundo vomita, que le Aqtuqtiyki imaynan pasa al dolor? nanayniyki? Cundo hace la Hatun hispay ruwaqtiyki imaynan nanay? deposicin que le pasa al dolor? Ima hampikunatan Qu medicamento ha millpuranki nanaypaq? tomado para este dolor? Y qu le sucedi al dolor? imaynan nanay chaymanta karan? En las horas (o das) que Uraskuna punchawkuna siguieron al inicio, cambi pasasqanman hina nanay la forma de ser del dolor tiqrakuranchu? Actualmente, cmo se Kunan ratu imaynan nanay encuentra el dolor? kashan?
127
Anamnesis de la menstruacin
Que preguntar Menarqua: Como preguntar A qu edad se enferm/ mestruo por primera vez? Cada cuntos das se enferma? Qu cantidad se enferma? Cuntas toallas diarias se cambia? Cuntos das le baja la regla? Cundo se enferm la ltima vez? De qu color es la menstruacin? Tiene cogulos? Junto con la regla, le viene alguna molestia? Antes de la regla? Y Despus de la regla? Hayka wataykipi kashaqtiykin yawarninki puriran? Hayka punchwmantan yawarninki chayamun? Hayka yawarmi chayamusunki? Hayka kutitan mudakunki? Hayka punchawmi yawar purin? Haykaqmi yawarniyki chayamurasunki? Ima tullpin /colurmi yawarninki karan? Khurpu/ khumpakunachu yawarniyki? Yawarninyki purishaqtin imaykikunan nanan? Manaraq hamushaqtin? Yawar chakipuqtin/ yawarniyki pasaqtin?
Ritmo Volumen
128
QUECHUA
Hemorragia intermenstrual Cambios inesperados en cualquiera de sus caractersticas Secreciones Plurito vulvar Dismenorrea Trastornos en el acto sexual
Entre regla y regla, le baja sangre? Siempre es igual la menstruacin? Ha notado algn cambio? Le baja alguna secrecin? Tiene comezn en las partes? Tiene dolores durante la regla? Durante el acto sexual, hay alguna molestia?
Yawar chayamusunkichu chaupi killapi? Sapa killapichu kikillan kan? Ima tikraytapas repararankichu? Ima thanku unupis chayamusunkichu? Siqsisunkichu warmi kayniykikunapi? Yawarniyki purishaqtin nanasunkichu? Qusaykiwan kaqtiyki icha ima nanaypas o sasachaypas kan?
129
Hijos vivos
QUECHUA
131
132
QUECHUA
133