COLLEGESAMENVATTING 19e EEUW KUCU 10 Docent: Geert Christenhusz ROMANTIEK: Het woord romantisch is ouder dan het woord

Romantiek. In Engeland sprak men al omstreeks 1650 van een romantic character; in de 18e eeuw had ook in Frankrijk het bijvoeglijk naamwoord romantique een ongunstige bijklank; het betekende zoiets als grillig, bizar, ongewoon, onwerkelijk, zoals- in- een- roman. Maar romantisch heeft ook een preciezere, aan n tijdperk gebonden en dus puur historische zin. Dan slaat het op alles wat typerend is voor een bepaalde soort geestescultuur, bewust gepleegd, die de scheppende geesten van Europa ongeveer driekwart eeuw lang in de ban hield; van ca. 1775 tot ca. 1850. Het was eerst een revolutie, dan een modestroom en dan ineens voorbij. Het hoogtepunt lag rond 1830 en er was een (soms laat) naspel. Men noemt dat cultuurhistorische tijdperk, dat zowel de letteren, de wijsbegeerte, de politiek als de strikte kunsten omvat, sindsdien eenvoudig de Romantiek. ENGELAND en SCHOTLAND: Belangstelling voor schilderachtige landschappen en runes, bij voorkeur gotisch (N.B. retro, historisme ! ) ; vrije tuinaanleg; sentimentele situaties, waarin deugdzame heldinnen zegevieren over elegante schurken. Vooral in Schotland is er heimwee naar het Keltische verleden.

Drie schilderijen van de Engelse, romantische schilder John Constable.

DUITSLAND: Vooral in de literatuur heerst de Sturm und Drang , bijnaam Geniezeit, hetgeen betekent de tijd van het genie in de betekenis van hij die in staat is een kunstwerk te scheppen of een politiek kunstwerk tot stand te brengen, misschien wel een nieuwe wereldorde > DEMIURG ( !!! ). VOORBEELDEN: Goethes Gtz von Berlichingen, Schillers Ruber en Kabale und Liebe. Schilderkunst, literatuur en muziek zijn vol van Spleen, Weltschmerz , Fernwee (wanneer men in de Heimat is ) en Heimwee (wanneer men in der Ferne is). De schilder Caspar David Friedrich vertolkt dit gevoel in zijn werken perfect.

Romantische, Duitse Schilderkunst: Caspar David Friedrich.

FRANKRIJK: Het romantisch gevoel komt in Frankrijk het sterkst tot uiting in de geschriften van Jean- Jacques Rousseau, waarin de goedheid van de primitieve mens, de een heid van Natuur en Gevoel ( de zgn. Correspondance) centraal staan; alleen de natuurlijke gevoelens zijn goed; de beschaving en conventies zijn verderfelijk ! Ook de Mens is in wezen goed. Dit in tegenstelling tot het christelijk idee van de erfzonde. N.B. In de bouwkunst bestaat niet zoiets als een romantische stijl. De bouwkunst in dit tijdvak wordt gekenmerkt door het zgn. HISTORISME, waarin men stijlen uit voorgaande stijlperiodes, met een sterke voorkeur voor de GOTIEK, her-introduceerde.

Het neo- gotische stadhuis van het Belgische St. Niklaas, Gentse architect Pieter Van Kerckhove.

(1876-1878); het werd ontworpen door de

In de schilderkunst, literatuur en muziek is er duidelijk wel sprake van een romantische stijl, waarin emotie, Empfindlichkeit en tegenstellingen in kleur en dynamiek een grote rol spelen.

In de politiek is er een hang naar nationalisme. Dit nationalisme kan middelpuntvliedend werken ( STREVEN NAAR ONAFHANKELIJKHEID, verg. afscheiding van Belgi 1830) of middelpuntzoekend (HERENIGING OM TOT EEN GROTERE MACHT TE KOMEN, verg. Itali 1870).

Andere stijlen in de schilderkunst van de 19e eeuw: Prae- Rafalieten: Opgezet door een groep Engelse schilders die bezorgd waren dat de oprechte opvatting van de schilderkunst gevaar liep en zich ergerden aan de theatrale pretenties van de officile kunst (lees; de bombast van de Romantiek) . Zij waren gaan nadenken over de oorzaken die de kunst zo hadden doen vastlopen. Hun mening was dat men terug moest naar de opvattingen vr Rafal, daar de academies vasthielden aan de traditie van hem en al wat bekend stond als de grote manier (manirisme). Zij verenigden zich daarom in de Praerafalitische Broederschap. En van de meest begaafde was Dante Gabriel Rossetti (1828- 1882), zoon van een Italiaanse immigrant.

Schilderij van Dante Gabril Rossetti Om dezelfde redenen had een groep Franse schilders zich bekeerd tot het Realisme. Bekendste vertegenwoordigers waren: Millet ( 1814- 1875) en Courbet ( 1819- 1877). Belangrijkste ontwikkeling in de schilderkunst van de 19e eeuw was echter het ontstaan van het Impressionisme, op spottende wijze aldus genoemd naar het schilderij LImpression soleil levant (impressie, zonsopgang) van Claude Monet ( 1840- 1926) op een tentoonstelling. Volgens een criticus bleef het bij een impressie en kon men niet onderscheiden wat het schilderij in werkelijkheid voorstelde. De essentie van het impressionisme lag in de wil een object als een indruk, een momentopname, weer te geven. Een andere Franse schilder, Edouard Manet (1832- 1883) probeerde reeds eerder de toeschouwer een impressie te geven van licht, snelheid en beweging en nog eerder had reeds de Engelsman William Turner (1775- 1851) met zijn schilderij Stoomboot in sneeuwstorm blijk gegeven van eenzelfde manier van kijken en schilderen.

Ten slotte moet nog vermeld worden Jugendstil of Art Nouveau. Deze stijl is de laatste zgn. decoratieve stijl , ontstaan uit het ornament (verg. Rococo> Rocaille). Jugendstil wordt sterk bepaald door bloemmotieven en vindt vertegenwoordigers in William Morris, John Ruskin (ook verbonden met de Praerafalieten), Gustav Klimt en de architect Antoni Gaudi. De muziek van de 19e eeuw staat in het teken van de romantiek, die al was ingeluid met de 9e Symfonie van Ludwig van Beethoven, beroemd door het slotkoor Alle Menschen werden Brder. In de 19e eeuw werden veel grote symfonische werken gecomponeerd door o.a. H. Berlioz, R.Schumann, F. Mendelssohn- Bartholdy, Joh. Brahms en grote operas geschreven door o.a. R.Wagner, G. Rossini, G.Verdi. Andere belangrijke namen; S. Freud, psychiater, ontwikkelde de psychoanalyse en de Traumdeutung; K. Marx, politiek denker en schrijver van Das Kapital, voorvechter van socialisme met Fr. Engels; Fr. Nietzsche , filosoof en schrijver van o.a. Also sprach Zarathustra.