Vous êtes sur la page 1sur 16

Weber e a discusso sobre a decadncia da Cultura Antiga: antigas e novas abordagens Willian Mancini Mestre pela Universidade Federal

de Ouro Preto RESUMO: O objetivo deste artigo apresentar a anlise da perspectiva de Weber, co o !istoriador da "ntiguidade #lssica, sobre as causas sociais do decl$nio da cultura antiga, e co parar esta perspectiva co possui pontos co uns e discordantes co as outras de di%erentes conte&tos te porais e ostrar co o a obra de Weber as de ais obras citadas no artigo) conte por'neos ao estudo (eberiano) *osso intuito

P"+",R"-#.",E: Weber, "ntiguidade #lssica, decl$nio, !istoriogra%ia "/S0R"#0: 0!e ai o% t!is paper is to present t!e anal1sis o% Weber2s perspective, as di%%erent te poral and conte porar1 on and discordant

an !istorian o% #lassical "nti3uit1, about t!e social causes o% decline o% ancient culture, and to co pare t!is perspective (it! ot!ers %ro points (it! t!e ot!ers (or4s cited in t!e article) 5E6WOR7: Weber, #lassical "nti3uit1, decline, !istoriograp!1 7esde os anos 89 a te tica de u a :"ntiguidade 0ardia; ve pelos !istoriadores) Esse debate te da !ist<ria do = prio de Ro a, e sendo discutida conte&ts) Our intention is to s!o( !o( Weber2s (or4 !as co

visado estudar as continuidades e rupturas ao longo sua abrang>ncia ocidental e oriental, e,

particular ente, nos condu? a re%le&@es acerca da nature?a da desagregaABo desse = prio, de sua :crise;, conceito alis 3ue est voltando C tona, revelando os li ites 3ue a %or a !ist<rica :"ntiguidade 0ardia; atingiu pelo seu e prego ao longo do sculo DD) O principal li ite talve? decorra, a seguir os u a observaABo de ") Eiardina FG99H: 8IJ-IK, de certa oscilaABo na !istoriogra%ia e co o u per$odo espec$%ico, co portanto subordinado a u tratar a "ntiguidade 0ardia ora per$odo de transiABo, e sua autono ia, ora co o u

3ue l!e antecedeu Fo :per$odo clssico;K e a outro 3ue l!e

sucedeu, a :=dade Mdia; "nalisare os neste artigo a perspectiva de Weber, co o !istoriador da "ntiguidade, sobre a decad>ncia da cultura clssica) Para isto, %are os pri eira ente u a anlise do te&to de Weber, :Sobre as causas sociais do decl$nio da cultura antiga; FDie sozialen Grnde des Untergangs der antiken KulturK, con%er>ncia
1

inistrada e

LHMN e

.eidelberg) Feita essa anlise, reali?are os u a co paraABo a de outros de autores 3ue discutira a te tica, e conte&tos isso visa os buscar os pontos

desta obra de Weber co e co u

anteriores, conte por'neos e posteriores a Weber) #o e as discord'ncias entre as diversas obras)

O conte&to dos estudos sobre a .ist<ria "ntiga na "le an!a nos te pos de Weber apresenta, entre seus debates, o 3uestiona ento se a .ist<ria nBo teria ais a o%erecer do 3ue si ples apan!ados de %atos) Esse 3uestiona ento j vin!a sendo colocado desde a obra do ingl>s Ed(ard Eibbon O Declnio e Queda do Imprio e 3ue o autor se utili?a de %atos aparente ente isolados para 3ue teria U dos grandes te<ricos 3ue teria ontar u a lin!a de causas /art!old Eeorge levado a derrocada do = prio Ro ano tanto no Ocidente 3uanto no Oriente) in%luenciado Weber seria

*iebu!r FL88N O LHPLK, 3ue teria sido o pri eiro a levantar a e&ist>ncia de u a dicoto ia entre .ist<ria e "nti3uaris o) "o aplicar seu visto por seus leitores) Por , estes nBo percebia anti3uarista e si Mo de u pol$tico, pois este autor ta b todo cr$tico, ele nBo %oi be de u percebia na .ist<ria de Ro a seu 3ue seus escritos nBo era

possibilidades de re%le&@es e soluA@es para seu te po) #!ristian Matt!ias 0!eodor sen, outro autor 3ue in%luenciou Ma& Weber, causou grande co oABo e sua obra) 0al recepABo derivou do odo co o Mo pQblico-leitor co sen condu?iu a

narrativa e apro&i ou-se das necessidades !ist<ricas de sua poca, e&pondo pontos de vista sobre 3uest@es de seu te po, co o o caso da uni%icaABo italiana) "pesar de suas bases etodol<gicas nBo estare tBo claras e o pr<prio Mo sen ac!ar 3ue sua obra nBo pudesse ser discutida no ca po da !istoriogra%ia, a verdade 3ue sua obra representou o apareci ento de u "ssi o autor teve 3ue se re eter a novo g>nero da !istoriogra%ia na "le an!a) E ais variada literatura para dar precisBo jur$dica a Rmisches taatsrecht o autor analisa Ro a a partir de suas instituiA@es jur$dicas) cada instituiABo abordada) Weber, 3ue estudara 7ireto EconR ico tendo co o in%lu>ncia os escritos de Mo sen, dedicou-se a u estudo para sua tese de doutora ento, e LHML, do direto agrrio na sociedade ro ana e co o a anlise deste nos per ite entender o %unciona ento das propriedades agrrias e Ro a) .ist<ria "grria Ro ana trata das ostrar todo o relaA@es entre o Estado ro ano e as leis privadas) Para isso, Weber

processo de apropriaABo das terras con3uistadas durantes os ciclos e&pansionistas de Ro a) O %oco de Weber a e erg>ncia do siste a de plantation! LS parte O relaABo
2

entre o

anejo da terra e as leis, GS parte O desenvolvi ento agrrio contribuindo para a

!ist<ria econR ica de Ro a) #o o %ontes, ele utili?a os autores de tratados agr$colas: #atBo, ,arrBo e #olu ela) Para Weber o %oco das e 3ue Ro a se trans%or a e udanAas na sociedade ro ana acontece no o ento

u a pot>ncia continental Fe&pansBo pela Pen$nsula ostra interessado no odo co o o setor da

=tlicaK) Segundo Weber, a pol$tica agrria de Ro a %uncionou graAas C e&pansBo ilitar e a pol$tica estatal) O autor, ta b , se ager pu"licus era e&plorado e na udanAa do conceito de propriedade, 3ue vai sendo

gerado con%or e a e&pansBo e o acQ ulo de ri3ue?as por parte de u e&ploraABo e posse da terra 3ue seria a gens# "p<s as vit<rias nas Euerras PQnicas, e %or a co o u te agente pQblico# Por , neste

sociedade vBo ocorrendo) Para isso, Weber inicia seu estudo pela etapa pri ria de

3ue o Estado passa a intervir de

ais intensa nas disputas pela posse da terra, Weber destaca a %igura do praetor, o ento, a terra ainda de posse co unal, e as

sua posse ligada a estruturas cl'nicas) "o %inal desse pri eiro grande processo 3ue Ro a passa a ser nBo so ente u a pot>ncia continental, ar$ti a, as vendas de terras FmancipatioK passara a ser poss$veis) E estas

e&pansionista e ta b

negociaA@es, atravs dos aparatos legais, %icara &graria per itiu se

restritas aos cidadBos ro anos) " $e%

grandes di%iculdades a trans%or aABo do ager pu"licus e e&trato

pri'atus) Para Weber, este teria sido o aparato legal c!ave para a trans%or aABo da econo ia ro ana, pois a especulaABo de terras gera a e erg>ncia de u capitalista) Por essa obra, j poss$vel perceber 3ue Weber, at nBo %oge de u sobre as bases para o capitalis o oderno) es o por sua %or aABo,

ol!ar voltado para as causas econR icas e se pre buscando re%le&@es

Sobre a con%er>ncia :Sobre as causas sociais do decl$nio da cultura antiga; Eabriel #o!n, na introduABo a u a srie de te&tos (eberianos publicados e colet'nea 3ue organi?ou, escreve:
:" tese central do trabal!o a de 3ue as causas do decl$nio da cultura europia antiga nBo sBo e&ternas ao = prio Ro ano, 3ue a sustentava e 3ue l!e sobreviveu co o organi?aABo pol$tica por ais alguns sculos, as deve ser procuradas no seu interior, sBo causas sociais) =sso d o to da anlise) Weber procura ostrar co o a cultura antiga 3

u a

decai e conse3u>ncia de u a lenta erosBo das suas bases, 3ue sBo sociais no sentido a plo do ter o, visto 3ue a anlise se concentra sobre processos econR icos e pol$ticos para e&a inar co o se desagrega as instituiA@es bsicas do undo antigo: as cidades, a organi?aABo escravista de trabal!o e o co rcio e&terior costeiro) *o desenvolvi ento dessa anlise Weber opera co outra tese %unda ental, a de 3ue ! u a continuidade na passage da "ntiguidade para o undo edieval) TO desenvolvi ento da sociedade %eudal j estava no ar do i prio ro ano tardioT)U F#O.*, E), G99P) P)LLK

" re%le&Bo de Weber sobre a decad>ncia da cultura clssica ro ana re%le&o de sua preocupaABo co os ru os do capitalis o ale Bo e co a crescente es o da burocrati?aABo do Estado) =sso, na sua perspectiva, poderia estagnar o desenvolvi ento do capitalis o) Para Weber a cultura antiga j tin!a deca$do antes desagregaABo do Estado = perial Ro ano) Para Weber u a das pri eiras causas para a decad>ncia da cultura clssica seria o %ato de a econo ia ro ana ser baseada na sua locali?aABo litor'nea) O principal eio de circulaABo de ercadorias e ri3ue?as era o Mediterr'neo) *Bo !avia grande as 3ue poucos tin!a circulaABo de co rcio pelo interior do continente) O pouco co rcio de valor 3ue renderia usando vias terrestres era a3uele de artigos de lu&o, co o ter acesso, al das cidades gregas e de Ro a) U*a Europa antiga nBo e&istia u co rcio interior se el!ante ao da
=dade Mdia) "s tBo elogiadas estradas ro anas tBo pouco era suportes de u tr%ico 3ue evo3ue, se3uer re ota ente, as relaA@es odernas, co o o %a?e os correios ro anos) " di%erenAa entre a rentabilidade das propriedades do interior co as situadas ao longo das vias %luviais era enor e) " pro&i idade das rotas terrestres nBo era considerada, e geral, nos te pos de Ro a, co o u a 'antagem, as co o u a calamidade, devido ao aloja ento de tropas e C in%estaABo, por3ue era ca in!os ilitares e nBo vias de co rcioU FWE/ER, M) =n: #O.*, E), G99P p)J9K

" econo ia ro ana ta b per itiu a

passou a ser baseada no escravis o) O 3ue levou ercado) " ais

a concentraABo do trabal!o servil no oikos, unidade %a iliar de e&ploraABo da terra) =sto udanAa no %oco de produABo, passando a ser voltada para o produABo de cereais %oi sendo progressiva ente substitu$da por bens de valor atraentes, co o vin!o, a?eite e gado)
U*a =dade Mdia desenvolveu-se pri eiro a divisBo do trabal!o livre e ter os intensi'os, no interior do do $nio local da econo ia urbana, co base na produABo de enco endas para clientes e do 4

ercado local) E seguida, o crescente co rcio e&terior, co divisBo interlocal da produABo, pri eira ente no siste a de provisBo e posterior ente na anu%atura, d orige a %or as de e presa para a venda e ercados estranhos, co base no trabal!o li're) " evoluABo da econo ia nacional moderna corre paralela ente C circunst'ncia de 3ue as necessidades das grandes massas se satis%aAa cada ve? ais por eio do co rcio interlocal pri eira ente, e internacional por %i ) Por outro lado, vi os 3ue na "ntiguidade a evoluABo do co rcio internacional corre paralela C acu ulaABo do trabal!o servil na grande posseABo de escravos) 7esta %or a, insere-se sob a superestrutura co ercial u a in%raestrutura e constante e&pansBo, dedicada ao consu o n(o co ercial: os conjuntos de escravos 3ue absorvia se cessar os !o ens, cujas necessidades nBo se satis%a?ia co prando no ercado, as no interior do pr<prio do do $nio econR ico)U FWE/ER, M) =n: #O.*, E), G99P p)JGK

Outro %ator i portante para o decl$nio da cultura antiga %oi a centro de gravidade populacional para o interior do continente) #o grandes porA@es de terras 3ue se a%astava .isp'nia, o abasteci ento e a econo ia %ora prejudicados)

udanAa do

a con3uista de

do Mediterr'neo, co o as Elias e a

USe, co o %ica dito, o co rcio interlocal da "ntiguidade representava, es o no litoral, s< u anto uito %ino, claro 3ue as al!as da rede co ercial, nas terras do interior, tin!a 3uer ser consideravel ente ais %rou&as) *o interior nBo !avia, de in$cio condiABo algu a para o progresso cultural erc> de u a livre divisBo do trabal!o produ?ido por u tr)*ico mercantil intensi'o) So ente pela ascensBo de u a aristocracia %undiria, 3ue descansava sobre a propriedade de escravos e a divisBo servil do trabal!o - sobre o oikos pode-se dar a3ui a assi ilaABo gradual no c$rculo da cultura editerr'nea)U FWE/ER, M) =n: #O.*, E), G99P p)JPK

O aconteci ento preponderante teria sido a derrota das legi@es de ,aro e 0eutoburgo FM d)#)K) Este %ato representou u a de%ender as terras j con3uistadas) #o udanAa na pol$tica ilitar ro ana, 3ue uito dei&ou de ser e&pansionista de con3uistas no Reno e 7anQbio e passou si ples ente a isto, a co pra de escravos passou a ser diante co di%$cil, o 3ue levou j no %inal do sculo == a u a crise da propriedade escravista) "o co parar o conte&to ro ano do sculo === e Weber constata o seguinte:
U"3ui, co o l, encontra os os escravos co o trabal!adores do ca po, e antes de tudo sub etidos ao es o poder ili itado do sen!or sobre sua %orAa de trabal!o) *isso nBo se ani%esta di%erenAa algu a) 7o es o odo, %ora adotados nu erosos por enores do direito sen!orial ro ano e volta os a encontrar at a ter inologiaV por e&e plo: a casa das ul!eres, o TgineceuT da "ntiguidade, no genitum) Mas uma coisa udou radical ente) Encontra os os escravos ro anos vivendo no 3uartel Tco unistaTV as os servos da poca carol$ngia vive nos TcasariosT F mansus ser'ilisK, C prestaABo 5

a poca de #arlos Magno,

pessoal nas glebas) O servo %oi devolvido para a *amlia, e co a %a $lia se apresenta, paralela ente, a propriedade pessoal) Esta dispers(o dos escra'os *ora do +oikos+ aconteceu nos Qlti os te pos de Ro aV e, co e%eito, essa tin!a 3ue ser a conse3u>ncia do decrescente autorrepovoa ento do 3uartel de escravos); FWE/ER, M) =n: #O.*, E), G99P p)J8K

Outro %ator preponderante para a derrocada da cultura clssica a burocrati?aABo do = prio) =sto visava a u a e&rcito per anente, j 3ue nBo tropas, co el!oria %iscal para a ontage u de u e&rcito ais era poss$vel se anter apenas co

%or ado por agricultores) #o o conse3u>ncia disto, ! ta b a contrataABo de tropas de brbaros e tin!a

a barbari?aABo das ! a assi ilaABo a RepQblica 3ue

ercenrias au&iliares) E ta b o es o esp$rito para co

territ<rios %ronteiriAos) =sso proporcionou u a %ra3ue?a na proteABo das

%ronteiras, j 3ue os brbaros nBo tin!a seguinte:

os ro anos) Sobre a burocracia e a barbari?aABo do e&rcito, Weber escreveu o

U"pesar dessa clara tend>ncia de paga ento e espcie, por , a anutenABo de u a i portante !ierar3uia ad inistrativa obrigava a elevados dese bolsos de nu errio) E isso se dava e grau ainda ais elevado 3uando se tratava de cobrir as necessidades ilitares do = prio)UF WE/ER, M) =n: #O.*, E), G99P p)IGK :0a b o recruta ento praticado cada ve? ais entre os brbaros tin!a por objetivo principal respeitar a %orAa de trabal!o da pr<pria terra, sobretudo das grandes propriedades) Por %i , tentou-se suprir a de%esa das %ronteiras por u procedi ento 3ue vai ao encontro do siste a sen!orial natural: a concessBo de terras aos brbaros e troca de serviAo nas ar as) E essa %or a, re ota predecessora do %eudo, gan!a crescente aplicaABo) "ssi , pois, o e&rcito, sen!or do = prio, vai-se trans%or ando nu a tropa de brbaros, cada ve? ais desligado de toda relaABo co a populaABo nativa W)))X) Parece 3ue nas Elias os brbaros nBo %ora recebidos co te or co o con3uistadores, as pelo contrrio, co o os 3ue libertava o territ<rio do peso da ad inistraABo ro ana)U FWE/ER, M) =n: #O.*, E), G99P p)IJK

E o autor trata

alguns

o entos desse artigo co o na seABo 3uatro do te&to, onde Weber

busca u a anlise sobre os plantis de escravos e a ad inistraABo da propriedade rural, inuciosa ente a repartiABo das tare%as e analisa a i port'ncia desta co o .ist<ria "grria Ro ana) ,ale di?er 3ue a anlise do decl$nio da j !avia %eito e econR ica) "p<s a anlise, co parare os a perspectiva (eberiana do decl$nio da civili?aABo clssica, representada pela 3ueda do = prio Ro ano do Ocidente co
6

civili?aABo clssica de carter s<cio-econR ico e parte de u a deter inaABo

outras perspectivas: anteriores a Weber, tais co o Montes3uieu e Eibbon, conte por'neas a ele, co o Rostovt?e%%, e a visBo atual desse per$odo da !ist<ria de Ro a, na perspectiva de "veril #a eron) O %il<so%o pol$tico Montes3uieu, e sua obra :#onsideraA@es sobre as #ausas

da Erande?a e 7ecad>ncia dos Ro anos; constr<i sua anlise sobre a decad>ncia do = prio Ro ano antes de tudo a partir de seu >&ito) Ele narra co o as con3uistas iniciais da repQblica e odo co o era %eitas as assi ilaA@es dos con3uistados e a udanAa na situaABo para Montes3uieu do controle de boa parte do tr%ego %or a co o Ro a %or ulou alianAas na Pen$nsula =tlica possibilitou a do inaABo de todo o territ<rio sob o do $nio ro ano) " assi ila u a grande porABo de terras, al co ercial do Mediterr'neo)
U #o o o do $nio de Ro a %oi li itado C =tlia, a repQblica podia %acil ente subsistir) 0odo soldado era igual ente cidadBo, cada cRnsul tin!a u e&rcito e outros cidadBos aco pan!ava a guerra 3ue estava acontecendo) *Bo sendo e&cessivo o nQ ero de tropas, se tin!a cuidado de nBo receber na il$cia pessoas 3ue nBo tivesse uitos bens, para 3ue tivesse interesse na conservaABo da cidade) *o %i o Senado viu de perto a conduta dos generais, e tirou o pensa ento de %a?er 3ual3uer coisa contrrias a seus deveres) Por 3uando as legi@es passara os "lpes, e atravessara o ar, o povo da guerra teve 3ue per anecer durante uitas ca pan!as nos pa$ses 3ue se estava guerreando, perdera pouco a pouco o esp$rito de cidadBosV e os generais dispondo de e&rcito, e de reinos, con!ecera sua %orAa, e nBo %ora ais capa?es de obedecer;F MO*0ESYU=EU, #!arles de) LHPI) PP) LGI a LG8K)

acontece durante e ap<s a vit<ria nas Euerras PQnicas sobre #artago, onde Ro a

Por este trec!o, percebe os 3ue a anlise de Montes3uieu sobre a 3uestBo do e&rcito parte de ponto anterior ao ponto e 3ue Weber estipula tanto te poral co o causal) Montes3uieu aponta 3ue o e&rcito ro ano so%re a trans%or aABo 3ue levou Ro a C decad>ncia j nas Euerras PQnicas, entre os sculos === e == a)#) Segundo o %il<so%o %ranc>s, neste passara Ro a) Outra causa para o decl$nio de Ro a, na perspectiva de Montes3uieu, teria sido a %or a de governo) En3uanto Ro a %oi u a repQblica, o seu povo %oi livre) Mas, no o ento e 3ue se torna u a onar3uia, o povo passa a por u a espcie de a ter o ento a pr<pria ideologia do e&rcito se perdeu) "s legi@es seus generais do 3ue para co o povo de ais %idelidade para co

escravidBo pol$tica, onde u a sociedade 3ue reco pensava as !onras passa a conviver co o edo e a bajulaABo)
:" causa de 3ue u governo livre seja enos duradouro 3ue outro, por3ue seu in%ortQnio, e sua sorte 3uase se pre tra?e a perda da liberdadeV 3uando ao contrrio e u estado e 3ue o povo sQdito, u a e outra con%ir a igual ente sua escravidBo) U a repQblica sbia nBo deve arriscar a coisa e&pondo C boa ou sorte, o Qnico be a se deve aspirar, nBo udar ja ais seu estado U F MO*0ESYU=EU, #!arles de) LHPI) P) LGHK

Para Montes3uieu a instauraABo do = prio co o %or a de governo teria sido a udanAa social decisiva para decad>ncia de Ro a) =sto por3ue durante o Principado !ouve a grande divisBo entre o povo, e !ouve be e&terno, as si algo presente e 3ue e outro ais processos de guerras civis do 3ue no per$odo da RepQblica) O grande ini igo de Ro a, a3uele 3ue a derrotou, nBo %oi o ento !avia constru$do sua grande?a)

U Os autores nBo %ala de outra coisa 3ue as divis@es 3ue perdera C Ro a: as, nBo se considera 3ue estas era necessrias, 3ue se pre as !avia tido, e 3ue se pre devia t>-las) " grande?a da repQblica %oi unica ente 3ue era au, e isso causou tu ultos populares na guerras civis) Era indispensvel 3ue !avere divis@es e Ro aV e a3ueles guerreiros tBo %ero?es, tBo atrevidos, e terr$veis ao de %ora, nBo podia ser uito oderado ao de dentro) Pedir u povo livre e ousado e guerra, e t$ ido na pa?, 3uerer o i poss$vel: e por regra geral, se pre 3ue se veja a todo o undo tran3uilo nu estado 3ue ten!a o no e de repQblica, se pode %icar seguro de 3ue nBo ! liberdade)U FMO*0ESYU=EU, #!arles de) LHPI) PP) LPG-LPPK)

Eibbon Fpol$tico e !istoriador ingl>sK, e Ro ano;, inicia anlise sobre a decad>ncia do

:7ecad>ncia e Yueda do = prio o ento e 3ue o

undo ro ano pelo

autor acredita ser o apogeu do = prio Ro ano: o principado de 0rajano) Eibbon narra nos pri eiros cap$tulos de sua obra a opul>ncia do = prio e 3ue o per$odo responsvel pelas aiores con3uistas %oi o da RepQblica) Para este autor o ponto de virada na ilitar e colapso toda a estrutura ontada ao longo de oito sculos) ascensBo de Ro a %oi a instauraABo do = prio, devido sua pol$tica interna, religiosa, e 3ue levou a u O in$cio desta Romana, 3ue %oi u as guerras civis e de parece

udanAa est no processo institu$do por "ugusto, a ,a%

processo 3ue paci%icou o = prio interna ente visando acabar co anutenABo das %ronteiras do territ<rio j con3uistado) " e&pansBo raras e&ceA@es, co o a ane&aABo da

ro ana tornou-se u a e presa pouco lucrativa aos = peradores e os li ites naturais ter deli itado as con3uistas) #o /retan!a iniciada por #ludio e so ente conclu$da por 7o iciano, e a 7cia e parte do
8

territ<rio parta, por 0rajano, os = peradores pre%erira anutenABo das %ronteiras a se aventurar e piores legados de "ugusto)

criar u

grande es3ue a de dos

e&pandi-las) Este talve? ten!a sido u

USeus generais, na parte inicial de seu principado, tentara a ane&aABo da Eti<pia e da "rbia Feli&) Eles arc!ara perto d il il!as para o sul do tr<picoV as o calor do cli a logo repeliu os invasores, e protegeu os nativos nBo belicosos da3uelas regi@es a%astadas) Os pa$ses do norte da Europa rara ente erecia o gasto e o trabal!o da con3uista) "s %lorestas e p'ntanos da Eer 'nia era ocupados co u a di%$cil raAa de brbaros, 3ue despre?ava a vida 3uando era separada da liberdade, eV entretanto, no pri eiro ata3ue, eles parecera render-se ao peso do poder ro ano, logo eles, por u sinal de desespero, recuperara sua independ>ncia, e %i?era "ugusto le brar das vicissitude da sorte) *a orte deste i perador, seu testa ento %oi publicado e lido no senado) Ele atestava, co o u valioso legado para seus sucessores, o consel!o de con%inar o i prio dentro da3ueles li ites 3ue a nature?a pareceu ter colocado co o seus baluartes e %ronteiras: no oeste o Oceano "tl'nticoV o Reno e 7anQbio ao norteV o Eu%rates no leste, e ta b o sul, o arenoso deserto da "rbia e Z%rica)UFE=//O*, Ed(ard) G99L) PP) P9-PLK

Este processo desencadeou outro, 3ue se tornou u a c!aga dentro da talve? ais i portante instituiABo de Ro a, o e&rcito) "os poucos tanto as prov$ncias co o as legi@es %ora identi%icava generais, e e elegera perdendo sua identidade para co ais co seus l$deres locais do 3ue co Ro a, pois estes nBo se via o centro de poder) *o caso do seus enos) ligados ao = perador 3ue pouco se apresentava a esses dois grupos) " bos os grupos se e&rcito isso era perigoso, por3ue por ve?es a lealdade das legi@es estava co caso de u a revolta contra o = perador era u a %orAa de apoio a Foi o 3ue aconteceu no "no dos Yuatro = peradores FNM d)#)K e no per$odo deno inado "nar3uia Militar)
UOcupados na busca de pra?er, ou no e&erc$cio da tirania, os pri eiros #sares rara ente apresentara -se aos e&rcitos, ou Cs prov$nciasV ne era dispostos a so%rer, 3ue a3ueles triun%os aos 3uais suas indol>ncias negligenciava , deveria ser usurpado da conduta e o valor de seus tenentes) " %a a ilitar de u assunto era considerada u a insolente invasBo da prerrogativa = perialV e isto se tornou a obrigaABo, be co o interesse, de todo general ro ano, guardar as %ronteiras encarregados a seu cuidado, se aspirar con3uistas as 3uais poderia ter provado nBo enos %atais a ele do 3ue aos subjulgados brbarosU FE=//O*, Ed(ard) G99L) P) PLK

3ue as legi@es

seus generais co o = peradores, o 3ue resultou nu a guerra civil, e ta b

Outro i portante aparato do = prio e 3ue esteve envolvido nas principais crises desse per$odo, inclusive o assassinato de #R odo e LMG %oi a Euarda
9

Pretoriana) Era a guarda pessoal do = perador, portanto a seu corpo nBo era poss$vel a presenAa de nen!u a in%lu>ncia desta) Os Pretorianos %ora ro anas e tin!a estare u a disciplina constante ente envolvidos e

ais pr<&i a a ele) 7entro de

e bro da classe senatorial, ta an!a

i portantes personagens nas revoluA@es anutenABo de %ronteiras:

enos r$gida 3ue a das legi@es de %ronteira por nBo guerras e

:#o o os autores de 3uase toda revoluABo 3ue distraia o = prio, os pretorianos de andar logo e alta ente nossa atenABo, as, e seus braAos e instituiA@es, n<s nBo pode os encontrar nen!u a circunst'ncia 3ue discri inou-os das legi@es, a enos 3ue isso %oi ais u espl>ndido aspecto, e enos u a r$gida disciplinaU F E=//O*, Ed(ard) G99L) P) JIK

O ponto co u co o u para a tipo de para

entre a anlise de Weber e de Eibbon 3uanto ao %lu&o de anutenABo das %ronteiras, tido

escravos) Para a bos a estagnaABo das con3uistas e

legado de "ugusto a seus sucessores causou a di inuiABo dos %lu&os de anutenABo do padrBo de produABo j 3ue, pelo bai&o custo de a3uisiABo desse Bo de obra, os ro anos nBo se preocupara es o n$vel de produABo)
:Mas 3uando as principais naA@es da Europa, Zsia, e Z%rica unira sob a lei de u soberano, a %onte de e&terna de supri entos circulou co enor abund'ncia, e os ro anos %ora redu?idos a suavi?ar, as ais on<tono todo de propagaABo) E suas nu erosas %a $lias, e particular ente e suas propriedades rurais, eles incentivara o casa ento de seus escravosU FE=//O*, Ed(ard) G99L) P)N8K

escravos) "os poucos, o contingente e&istente de escravos no = prio %oi insu%iciente e investir e grandes el!orias

nos instru entos agr$colas) " reproduABo natural do plantel ta b anter o

%ora insu%iciente

Outra a udanAa na

udanAa do per$odo da RepQblica para o = prio na visBo de Eibbon %oi entalidade dos ro anos) #o pa? interna gerada pelo %i a aco odar-se co das guerras anutenABo dos brbaros para %ora das a situaABo) O poder istura de edo e

civis e pela tran3[ilidade gerada pelo sucesso na %ronteiras do = prio, os ro anos passara i perial ta b ro ana: bajulaABo na sociedade) Por %i , !ouve u a

contribuiu para a decad>ncia, ao esti ular u a

udanAa geral no pensa ento da sociedade

:=sso era assustadora ente poss$vel aos ol!os dos conte por'neos dever descobrir na %elicidade pQblica as latentes causas do decl$nio e corrupABo) Essa longa pa?, e o uni%or e governo dos ro anos, introdu?ira u lento e secreto veneno nas ess>ncias do = prio) "s entes dos !o ens %ora gradual ente redu?idas ao es o n$vel, o %ogo dos g>nios %oi e&tinto, e at o esp$rito ilitar evaporou) Os 10

nativos da Europa era corajosos e robustos) Espan!a, Elia e /retan!a, e =l$rico supria as legi@es co e&celentes soldados e constitu$a a real %orAa da onar3uia) Seus valores pessoais per anecera , as eles nBo ais possu$a a3uela corage pQblica 3ue antida pelo a or a independ>ncia, o senti ento de !onra nacional, a presenAa do perigo, e o !bito do co ando) Eles acol!era as leis e governos con%or e a vontade de seu soberano, e con%iara para eles a de%ender-se co u e&rcito ercenrio) " posterioridade de seus ais corajosos l$deres %icou satis%eita co o status de cidadBos e sQditos) Os aiores aspirantes esp$ritos %re3uentava a corte ou critrio dos i peradores, e esva?iou as prov$ncias, privou de %orAa pol$tica ou uniBo, insensivel ente e butido dentro da languida indi%erenAa da vida privadaU FE=//O*, Ed(ard) G99L, P)HJK

Eibbon toca e

outros aspectos do decl$nio do = prio Ro ano, tal co o a co u entre as anlises

barbari?aABo das legi@es e o cristianis o 3ue teria sobrecarregado a burocracia do = prio) =nclusive a barbari?aABo do e&rcito outro ponto e de Montes3uieu se concentra de Eibbon e Weber) Mas co o %ica evidente, tanto a anlise de Eibbon 3uanto anlise nos aspectos sociopol$ticos da sociedade ro ana, causas socioeconR icas) en3uanto poss$vel observar 3ue a de Weber centrada e Para analisar algu

3ue possa os considerar conte por'neo a Weber sua obra :.ist<ria Social e es o tipo de as a sua con%er>ncia sobre o

destaca os o trabal!o de Mi4!ail Rostovt?e%%) E

EconR ica do = prio Ro ano;, de LMGN, este autor visa estabelecer o anlise, de carter socioeconR ico, 3ue Weber e prega e sociedade co o u Ro ano e todo) Rostovt?e%% separa os

decl$nio da cultura clssica) Mas Rostovt?e%% analisou nBo s< o decl$nio e a 3ueda, duas categorias: pol$ticas, sociais e econR icas de u

otivos para a 3ueda do = prio lado e intelectuais e

espirituais de outro) Por essa separaABo j poss$vel perceber 3ue Rostovt?e%%, apesar de reali?ar u a anlise si ilar a de Weber, nBo dei&a de perceber as ra?@es pol$ticas) Outro ponto de desta3ue 3ue tanto Rostovt?e%%, co o Weber e Eibbon, dera especial ao lado intelectual para as causas de u u a atenABo decl$nio da sociedade ro ana)

:O decl$nio e a 3ueda do = prio Ro ano, 3ue di?er, da civili?aABo antiga co o u todo, te dois aspectos, o pol$tico, social, e econR ico e u a Bo, e o intelectual e o espiritual e outra) *a es%era pol$tica n<s teste un!a os u a gradual barbari?aABo do = prio de dentro, especial ente no Ocidente) O ele ento estrangeiro, ger ano, disputando a parte de lideranAa tanto no governo 3uanto no e&rcito, e estabelecendo-se, e assa substitui a populaABo ro ana, 3ue se desloca para os ca pos) U %enR eno relatado, 3ue na verdade era u a conse3u>ncia necessria dessa barbari?aABo interna, %oi a gradual desintegraABo do = prio Ro ano do Ocidente, deter inando classes nas antigas prov$ncias ro anas 3ue 11

%ora restabelecidas pri eiro por ger anos e sar atianos, e depois apenas por ger anos, ou por penetraABo total ente pac$%ica ou pela con3uista)UF ROS0O,0\EFF, Mi4!ail) LMMH) P) IPGK

Sobre as causas econR icas e sociais, para Rostovt?e%%, tudo se resu e ao odo de produABo adotado pela sociedade ro ana) Para ele, a base da econo ia estava li itada ao espaAo do oikos) E esta %oi a principal causa do decl$nio desta sociedade) =sto %a? co 3ue sua anlise seja se el!ante C (eberiana) Rostovt?e%% ta b sido u acredita 3ue a %alta de desenvolvi ento de u a indQstria e a pro%unda depend>ncia de alto %lu&o de escravos ten!a ponto deter inante para o decl$nio do = prio Ro ano)

:7o ponto de vista social e econR ico, n<s entende os por decl$nio a gradual reca$da do undo antigo para a %or a ais pri itiva de vida econR ica, e u a 3uase u a econo ia %a iliar pura) "s cidades, 3ue tin!a criado e sustentado as ais altas %or a de vida econR ica desaparecera da %ace da 0erra) "lgu as cidades, especial ente a3uelas 3ue tin!a sido grandes centros de co rcio e indQstria, ainda persistira ) O co plicado e re%inado siste a social do = prio Ro ano seguiu a es a 3ueda, e se redu?iu a seus pri itivos ele entos: o rei, sua corte e seu s3uito, a grande propriedade %eudal, o clero, a assa de servos rurais, e u pe3ueno grupo de artesBos e co erciantes) 7e odo 3ue estes sBo os aspectos pol$ticos, sociais e econR icos do proble a)U FROS0O,0\EFF, Mi4!ail, LMMH) PP) IPG-IPPK

O outro tipo de causa para a decad>ncia do = prio Ro ano para o autor russo teria sido de carter intelectual e espiritual) Para Rostovt?e%%, a estagnaABo cultural das cidades gregas cu pre u papel central para e&plicar a 3ueda do = prio) "p<s ter o berAo da cultura vencido as Euerras PQnicas, Ro a assi ilou a seu = prio as cidades gregas e se intitulou !erdeira da cultura clssica) Por , essas cidades 3ue %ora clssica j passava por u te po de decad>ncia cultural j no sculo == a)#)) *o

sculo == d)#) !ouve na visBo de Rostovt?e%% o total esgota ento da produABo cultural:
:7o ponto de vista intelectual e espiritual o principal %enR eno o decl$nio da civili?aABo antiga, da civili?aABo urbana do undo Erecoro ano) W)))X "3ui de novo ! dois aspectos de evoluABo) O pri eiro a e&austBo das %orAas criativas da civili?aABo grega nos do $nios onde seus grandes triun%os tin!a sidos reali?ados, nas ci>ncias e&atas, na tcnica, na literatura e na arte) O decl$nio co eAou logo no sculo == a)#) Foi seguido de renasci ento te porrio das %orAas de criatividade nas cidades da =tlia e depois e algu as cidades das prov$ncias do +este e do Oeste do = prio) O progressivo ovi ento parou 3uase 3ue co pleta ente no == d)#) e depois de u per$odo de estagnaABo, u regular e rpido decl$nio co eAou de novo) Paralelo a isto, n<s averigua os u progressivo en%ra3ueci ento das %orAas assi ilativas da civili?aABo Ereco-ro ana) "s cidades nBo absorvia intensa ente O isto 3uer di?er, nBo intensa ente gregos e ro anos O 12

os assas dos ca pos co eAara a tragar a populaABo urbana) "penas algu as il!as de vida civili?ada sobra , a aristocracia senatorial do = prio 0ardio e o clero, as a bos, salvo u a parte do clero, sBo gradual ente consu idos pela aABo da onda de barbaris o) Outro aspecto do es o %enR eno o desenvolvi ento de u a nova entalidade entre as assas da populaABo) Foi a entalidade das classes bai&as, baseado e&clusiva ente na religiBo) U FROS0O,0\EFF, Mi4!ail, LMMH) P) IPPK

#o o poss$vel observar, na obra de Rostovt?e%% gan!a desta3ue outra causa para o decl$nio intelectual do = prio Ro ano: a assi ilaABo de grandes populacionais) Muitas ve?es era voltada para o lado religioso, e sociedade Ereco-ro ana)
:W]Xe nBo apenas indi%erente, as !ostil aos e preendi entos das classes ais altas) " nova entalidade gradual ente do inou as classes ais altas, ou pelo enos a grande parte dela) =sto revelado pela e&pansBo entre elas das vrias religi@es $sticas, e parte oriental, e parte grega, O cl$ a& %oi alcanAado no triun%o do cristianis o) *o ca po do poder criativo o undo antigo continuou vivo, co o %oi apresentado pelas vrias reali?aA@es ar3uitetRnicas co o a criaABo da igreja cristBo, a adaptaABo da teologia cristB ao n$vel ental das classes altas, a criaABo de u a poderosa literatura cristB e da nova arte cristB) " nova con3uista intelectual visou pri eira ente in%luenciar a assa da populaABo e por essa ra?Bo representou u a 3ueda dos elevados n$veis da civili?aABo urbana, pelo enos do ponto de vista da literatura)UFROS0O,0\EFF, Mi4!ail, LMMH) PP) IPP-IPJK)

assas

incorporadas C %orAa e tin!a contraposiABo a u

sua

entalidade

lado %ilos<%ico caracter$stico da

Para concluir sua anlise sobre a 3ueda do = prio Ro ano, Rostovt?e%% apresenta u a srie de propostas de e&plicaABo para o es o %enR eno, propostas por debate, nBo pode ser a outros estudiosos) Ele discorda parcial ente das proposiA@es dos autores 3ue avalia) Elas, de %or a isolada, co o apresentadas por estes autores e apresentadas se destaca as seguintes: seu ver a resposta para a 3uestBo da 3ueda de Ro a) 7entre estas propostas

- 7e carter pol$tico: /eloc! O assi ilaABo das cidades gregasV 5orne ann O reduABo das tropas por "ugusto e seus sucessoresV Ferrero - transiABo de poder para #o estava odo, onde Marco "urlio passa por ci a da autoridade do SenadoV .eitland pr<&i os ao = perador e a corte) - 7e carter econR ico: Weber e Salvioli O %alta de u a indQstria)
13

nQ ero redu?ido de pessoas tendo acesso ao poder) Este esteve restrito a poucos 3ue

- 7e carter biol<gico: Seec4 - e&ter $nio de u a Tnobre?aT durante as guerras civisV 0enne1 Fran4 - conta inaABo pela Por %i istura de raAas)

analise os o panora a atual da 3uestBo) Para isso, to are os co o sua obra :O Mundo Mediterr'neo ais in%luentes pes3uisadoras e&tensa produABo,

e&e plar a perspectiva da 7a e "veril #a eron e conte por'neas sobre o te a, pro%essora e publicada nas revistas ais i portantes do

na "ntiguidade 0ardia;, de LMMH) #a eron u a das

#a bridge co

undo e 7a a da #oroa /rit'nica) Ela nos udanAa na anlise desse

apresenta neste livro 3ue a partir dos anos 89 !ouve u a

per$odo) "ntes, o per$odo 3ue se estende do assassinato de #R odo FLMG d)#)K C deposiABo de RR ulo "ugustulo FJ8N d)#)K era visto co o u a %ase de decl$nio do = prio Ro ano) .oje analisado co o u perspectiva sobre esse per$odo:
:"s abordagens de ^ones era prag ticas e concretasV nBo l!e interessava de %or a de asiada as 3uest@es relativas C !ist<ria da religiBo, 3ue !oje e dia uitos estudiosos considera co o %atores pri ordiais e interessant$ssi os na !ora de analisar a "ntiguidade 0ardia) Para ele, estudar o desenvolvi ento e a in%lu>ncia da igreja cristB no dito per$odo signi%icava aco pan!ar o seu cresci ento institucional e econR ico, e nBo dos senti entos $nti os dos cristBos en3uanto tais) #uriosa ente inclu$a os onges, as %reiras, e e geral, todo o clero cristBo e u a categoria de _bocas ociosas2, 3ue devia ser sustentadas pela classe, cada ve? enos nu erosa, de produtores agr$colas, e 3ue na opiniBo de ^ones, contribuirBo para agravar as di%iculdades 3ue %i?era %rente ao governo tardo-ro ano, at provocar seu de%initivo decl$nio); F#"MERO*, "vril, G99L) P)LGK

per$odo de trans%or aABo interna se

carter de decad>ncia) " autora apresenta co o alguns autores %ora

udando a

#a eron co enta e

sua obra co o a partir dos anos 89 a !istoriogra%ia udanAa de perspectiva) Passara a

dedicada a esse per$odo produ?iu toda u a per$odo de decad>ncia) =sto por3ue ar&istas da sociedade ro ana)

valori?ar este per$odo co o de trans%or aABo da sociedade ro ana, e nBo co o u uito dos estudos tin!a co o base anlises

:*Bo era este o caso de !istoriadores co o Moses Finle1, interessados pela !ist<ria econR ica e con!ecedores do ar&is o e de outras interpretaA@es sociais e econR icas da !ist<ria, ne de outros especialistas %a iliari?ados co a tradiABo continental no sentido lato) " obra de ^ones, e 3ual3uer caso, abriu as portas para u a nova generali?aABo dos estudiosos, 3ue se vira a si es os esti ulados pela abordage absoluta ente distinta do te a o%erecido por Peter /ro(n, 3uanto %oi patente e seu breve anual intitulado _O Mundo da "ntiguidade 0ardia2 F+ondres, LM8LK, 3ue surgiu poucos anos ap<s 14

a publicaABo de _O /ai&o = prio Ro ano2 de ^ones) /ro(n e geral uito ais entusiasta, por nBo di?er ais e otivo, na !ora de destacar os conceitos, e uito poss$vel, por e%eito 3ue por sua causa _a "ntiguidade 0ardia2 ten!a se convertido e u terreno e&<tico povoado por onges selvagens e por virgens e&citadas, e do inado pelo c!o3ue de religi@es, entalidades e odos de vida)U F#"MERO*, "vril, G99L) P) LGK

O per$odo antes visto co o decadente e 3ue teria levado ao %i clssica converte-se, ao ol!ar dos !istoriadores, e assuntos de interesse dentro do conte&to da u per$odo co udanAa de

da civili?aABo

e&tre a ga a de

entalidade gerado na

sociedade ro ana, principal ente pelo advento do cristianis o co o religiBo o%icial, as udanAas econR icas geradas pela crise do escravis o, dentre outros) Por %i , #a eron ter ina sua anlise sobre a udanAa de perspectiva sobre este per$odo, agora este per$odo utveis) " deno inado co o :"ntiguidade 0ardia; se posicionando contra a visBo de decad>ncia de u a :"ntiguidade #lssica;, apresentando 3ue a3ueles 3ue analisava co o decadente nBo levava passage nada vivera ais 3ue a nesta poca)
:E vista deste conte&to, a e&plicaABo dos trec!os baseados no conceito de _decad>ncia2 resulta clara ente %ora de lugar) E 3ue se baseia na ideia de 3ue o ra?ovel esperar 3ue as culturas e as sociedades pudesse se anter e u es o estado inde%initiva ente) E&press@es, co o por e&e plo, _o %i da "ntiguidade #lssica2 e outras pelo estilo pressup@e u a identidade, da _"ntiguidade #lssica2, indispon$vel por co pleto a udanAas) O certo, contudo, 3ue as sociedades nBo e&iste no va?io) O pr<prio undo se encontra e u constante estado de trans%or aABo) Pois be , do es o odo, il!@es e il!@es de grandes e pe3uenas udanAas tivera lugar tanto dentro dos i ensos territ<rios do = prio co o ta b al de suas %ronteiras, e para %a?er re%erencia a todas essas udanAas se %a? uso para rotular de %or a a b$gua de _decad>ncia2) "o !istoriador, contudo, nBo l!e corresponde ne e itir ju$?os orais sobre o objeto de suas investigaA@es ne i por nor as clssicas total ente inade3uadasU F#"MERO*, "vril, G99L) P) L8IK

conta o %ato das sociedades sere

da :"ntiguidade #lssica; para o per$odo deno inado :"ntiguidade 0ardia; udanAa de u a sociedade, se ser leg$ti a a atribuiABo do signo ul!eres 3ue

negativo da decad>ncia para o per$odo e especial ente para os !o ens e

Para concluir, pode os di?er 3ue a anlise de Weber sobre u a decad>ncia da civili?aABo clssica, apesar de ser de carter socioeconR ico, te co u co outras perspectivas anteriores e at *o entanto, !oje e uitos aspectos e es o conte por'neas a seu te po)

dia, a obra de Weber seria posicionada co o :%ora de lugar;, pois a

atual visBo sobre esse per$odo tido pelo autor ale Bo co o decadente !oje analisado
15

pelos !istoriadores da "ntiguidade co o u

per$odo de

udanAas, de transiABo) "o a obra erece este a decad>nciaK

es o te po, interessante notar 3ue os autores conte por'neos desvalori?a de Mar& co o sendo econo icista, en3uanto a obra de Weber ta b r<tulo) 7este odo, vale a pena ler os clssicos a %i possa os criar tanto para a "ntiguidade F e#g# sculos ===-, d)#) seria econo icista e Weber culturalistaK)

de evitar os estere<tipos 3ue

3uanto para a tradiABo de anlise 3ue se construiu para o per$odo F e#g# Mar&

BIBLIOGRAFIA
#"MERO*, "vril) -l .undo .editerraneo en $a &ntiguidad /ardia : PMN O N99) 0rad: 0e<%ilo de +o?o1a) /arcelona: #ritica, LMMH) #"RR=`, ^ean-Mic!el, ROUSSE++E, "line) $0-mpire romain en mutation: des Svares C #onstatin) `ditions 7u Seuil, LMMM E=//O*, Ed(ard) 1istor2 o* Decline and 3all o* Roman -mpire) Eboo4Mall, G99L) MO*0ESYU=EU, #!arles de) 4onsideraciones o"re $as 4ausas de la Grandeza 2

Decadencia de los Romanos) 0arragona: = prenta de Miguel Puigrubi, LHPI ROS0O,0\EFF, Mi4!ail) /he O&%ord Universit Press, LMMH) WE/ER, M) ociologia) Org) #O.*, Eabriel) SBo Paulo: Editora Ztica, G99P) ocial and -conom2 1istor2 o* Roman -mpire ) +ondres:

16

Vous aimerez peut-être aussi