Materiały Budowlane 1-2009

ISSN 0137-2971 Nakad do 14 500 egz.
Redaguje zesp: Redaktor Naczelny mgr in. Krystyna Winiewska Z-ca Redaktora Naczelnego mgr Danuta Kostrzewska-Matynia Sekretarz redakcji mgr in. Ewelina Kowako Kierownicy Dziaw: prof. dr hab. in. Lech Czarnecki mgr in. Lech Misiewicz mgr Ewa Zychowicz Rada Programowa mgr Zbigniew Bachman, mgr in. Andrzej Dobrucki (przewodniczcy Rady), mgr Robert Dziwiski, prof. dr hab. in. Zbigniew Giergiczny, dr in. Mariusz Jackiewicz, mgr in. Marek Kapro, in. Jzef Kostrzewski, mgr Piotr Kurach, prof. dr hab. in.Adam Zbigniew Pawowski, prof. dr hab. in. Leszek Rafalski, mgr Wojciech Rzepka, mgr in. Jerzy lusarski, doc. dr in. Genowefa Zapotoczna-Sytek, mgr Jzef Zubelewicz Redakcja nie zwraca materiaw niezamwionych, a take zastrzega sobie prawo redagowania i skracania tekstw oraz dokonywania streszcze. Redakcja nie odpowiada za tre reklam i artykuw sponsorowanych. Wszystkie zamieszczone materiay s objte prawem autorskim, a ich przedruk w jakiejkolwiek formie i jakimkolwiek jzyku jest zabroniony. Skad i amanie: FOTOSKAD Pracownia Poligraficzna www.ksiega.com.pl Przygotowanie w technologii CTP, druk i oprawa LOTOS Poligrafia Sp. z o.o. www.drukarnia-lotos.pl SIGMA-NOT Sp. z o.o. Wydawnictwo Czasopism i Ksiek Technicznych
Adres redakcji 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 14 A skr. poczt. 1004 tel./fax (022) 827-52-55, 826-20-27 e-mail: materbud@sigma-not.pl www.materialybudowlane.info.pl Ogoszenia przyjmuje redakcja tel./fax (022) 826-20-27, 827-52-55 oraz Dzia Reklamy i Marketingu ul. Mazowiecka 12, 00-950 Warszawa, skr. 1004 tel./fax (022) 827-43-66, 826-80-16
Cena 18,50 z (w tym VAT 0%)
K. mijewski Szansa na sukces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Szczechowiak Realizacja polityki energetycznej w budownictwie w wietle nowych rozporzdze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. urawski Uwagi do znowelizowanego rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych . . J. A. Pogorzelski, K. Firkowicz-Pogorzelska Kondensacja midzywarstwowa pary wodnej w przegrodach budowlanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zmiany dotyczce wymaga cieplnych budynkw NOWY STANDARD ROCKWOOL . . . . . . . . . FAKRO enerooszczdnie i ekologicznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Systemy ociepleniowe ALPOL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Automatyczny nawiewnik powietrza VentairHIGROSTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . T. Steidl, D. Wojewdka Uwzgldnianie mostkw cieplnych podczas projektowania i oceny energetycznej budynkw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Wiszniewski Opacalno stosowania instalacji zasilanych cieczowymi kolektorami sonecznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Panek, J. Ruciska Wdraanie dyrektywy o charakterystyce energetycznej budynkw w rnych krajach UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M. Dreger Propozycje zmian w Dyrektywie EPBD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Wglarz Poprawianie efektywnoci energetycznej budynkw w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . Systemy docieple Knauf Thermo i Knauf Thermo W . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . P. Rogalski Pierwsze wiadectwo energetyczne dla domu jednorodzinnego . . . . . . . . . . . . . . M. Robakiewicz Nowe zasady wspierania termomodernizacji i remontw budynkw . . . . . . . M. ada Pyty styropianowe jako integralna cz bezspoinowych systemw ocieple . . . . . . W. Sarosiek, B. Sadowska Energetyczne i ekonomiczne aspekty termomodernizacji budynkw z dachami stromymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . S. Czernik, M. Kulesza, D. Matysik, J. Michalak Zoone systemy izolacji cieplnej Atlas . . . A. Rajkiewicz Oszczdno energi w obiektach suby zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W. Roszak Pokrycia basenw z kolektorami sonecznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . R. Stachniewicz Metody oceny efektywnej gruboci izolacji termicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . P. Choromaski Budownictwo a odnawialne rda energii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. urawski Budownictwo energooszczdne i pasywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W. Braun Lu-teco budynek biurowy zeroenergetyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zalety cian w systemie NOWOCZESNE SILIKATY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W. Sarosiek, B. Sadowska Ekologiczne aspekty termomodernizacji wybranych budynkw mieszkalnych i uytecznoci publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . T. Rybarczyk System SOLBET Perfect nowe koncepcyjne podejcie do budowania . . . . . .
TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie
W NUMERZE
15 17 20 22 22 29 25 8 13 4 32 37 38 41 42 46 49
50 52 58 60 61 64 67 71 74 76 78
S. Trzeniewski Zudna perfekcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 J. Nurzyski Lekkie ciany wewntrzne i ich waciwoci akustyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 S. Baraniak Wymagania techniczne dotyczce bezpieczestwa bram z napdem elektromechanicznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Trendy zmiany cen materiaw budowlanych w grudniu 2008 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 M. Kowalska Produkcja materiaw budowlanych w listopadzie 2008 roku . . . . . . . . . . . . . . . 91 J. Kobylarz Sprzeda produkcji budowlano-montaowej i produkcja sprzedana budownictwa w okresie jedenastu miesicy 2008 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Wojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Poznaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Departament Wyrobw Budowlanych informuje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 M. Gowacz Nowe normy zharmonizowane z Dyrektyw 89/106/EWG . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 M. Melon Kolejna nowelizacja ustawy PZP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Rozstrzygnito XII edycj konkursu Polski Cement w Architekturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 L. Runkiewicz Stosowanie wyrobw budowlanych sprowadzanych z zagranicy . . . . . . . . . . . . 110
1 2009 (nr 437)
MURY
PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI STOLARKA BUDOWLANA RYNEK BUDOWLANY
INFORMATOR GWNEGO URZDU NADZORU BUDOWLANEGO VADEMECUM UNIJNE
00-950 Warszawa, ul. Ratuszowa 11 skr. poczt. 1004, tel.: (022) 818-09-18 Internet: http://www.sigma-not.pl Prenumerata: e-mail: kolportaz@sigma-not.pl
PRAWO W BUDOWNICTWIE PRAKTYKA BUDOWLANA
POLSKI ZWIZEK INYNIERW I TECHNIKW BUDOWNICTWA

wraz z Oddziaami w Bielsku-Biaej, Gliwicach i Katowicach PROJEKTANTW I WYKONAWCW Z CAEGO KRAJU do Kompleksu Hotelowego Stok w Wile w dniach 17 20 marca 2009 roku XXIV OGLNOPOLSKIE na Oddzia Maopolski w Krakowie
BESKIDY
KRAKW
ZAPRASZA
WARSZTATY PRACY PROJEKTANTA KONSTRUKCJI

NAPRAWY I WZMOCNIENIA KONSTRUKCJI BUDOWLANYCH
TEMATYKA
Szczegowe informacje organizacyjne wraz z Komunikatem nr 1 i Kart Zgoszenia Uczestnictwa s zamieszczone na naszej stronie internetowej:
Naprawy i wzmocnienia podoa budowlanego, fundamentw i budowli podziemnych; gbokie wykopy; skadowiska odpadw; wpywy rodowiskowe w podou oraz wymagania Eurokodu 7 z praktycznym zastosowaniem
www.pzitb.org.pl
Sponsorzy
Polska Izba Inynierw Budownictwa Rada Krajowa Maopolska Okrgowa Izba Inynierw Budownictwa lska Okrgowa Izba Inynierw Budownictwa
Patron branowy
Patroni medialni

prof. dr hab. in. Krzysztof mijewski*
peracyjne perturbacje zwizane z ograniczeniem przez Gazprom dostaw do Europy przysoniy strategiczne rezultaty brukselskiego szczytu klimatyczno-energetycznego. Niestety, bardzo czsto si zdarza, e drzewa przesaniaj las tak jest i w tym przypadku. Sab satysfakcj sprawia fakt, e polskie ostrzeenia o niebezpieczestwie zbyt daleko idcego przeczenia Europy z wgla na gaz, tak szybko ze sw stay si ciaem. Satysfakcja ta w najmniejszym stopniu nie umniejszya naszych wasnych dugofalowych, strategicznych problemw. Uwag opinii publicznej przycigny gwnie problemy sektora elektroenergetycznego. Uzyskalimy rozwizanie kompromisowe, co mona uzna za sukces, ale musimy pamita, e sukces ten, tzn. 1,7 mld dodatkowych rodkw redniorocznie, uzyskamy tylko wtedy, gdy uda si nam wej na prawie zeroenergetyczn ciek rozwoju gospodarczego. cieka ta oznacza wzrost produkcji o zaledwie 0,69% rocznie, popraw elektroefektywnoci o co najmniej 2% i poziom 164 TWh produkcji w 2020 r. Doda naley konieczno osignicia 20% udziau OZE (odnawialnych rde energii) w produkcji energii elektrycznej. Kontynuowanie dotychczasowego, energochonnego trendu rozwojowego prowadzioby do poziomu 254 TWh produkcji w 2020 r., co oznaczaoby dodatkowe emisje ok. 70 mld t CO2, a to z kolei dodatkowy koszt na poziomie min. 2,8 mld , ktry nie tylko pochania wspomniane wczeniej 1,7 mld , ale kosztowa bdzie jeszcze 1,1 mld . Z ca moc podkreli trzeba, e wybr wariantu, czy dostajemy 1,7 mld , czy pacimy 2,8 mld , zaley tylko i wycznie od nas. A konkretnie od tego, czy stworzymy i uruchomimy Narodowy Program Redukcji Emisji. Program ten musi mie dwie gwne skadowe: Narodowy Program rde Odnawialnych i Narodowy Program Efektywnoci Energetycznej, a dotyczy
* Politechnika Warszawska
1 2009 (nr 437)
Szansa na sukces
innych rde odnawialnych bdzie musia by marginalny. Dotyczy to przede wszystkim nadmiernie mitologizowanej geotermii. W Polsce jest to geotermia niskotemperaturowa i dlatego mao efektywna i kosztowna (wymaga dotacji) pomimo powszechnoci zasobw. Niestety, zielone ciepo jest do drogie, a na razie nie mamy sprawnego systemu motywacji do jego wykorzystywania, nie mamy nawet koncepcji takiego systemu. W moliwo wprowadzenia w Polsce systemu przymusu nie wierz, bo przy pomysowoci Polakw skoczyoby si to wprowadzeniem Policji Energetyczno-Emisyjnej. Przyznacie Pastwo, e to mao realne. Tak wic, aby zuywa mniej zielonego ciepa, musimy po prostu zuywa mniej ciepa, co oznacza istotnie wyszy standard termiczny budynkw i ich integracj z systemami OZE, a konkretnie z kolektorami sonecznymi, ktre mog zapewni do 70% potrzeb na c.w.u. Ogrzewa budynkw w ten sposb w Polsce niestety si nie da pomimo tego, e na powierzchni polskiej ziemi soce przesya za darmo rednio 3600 MJ/m2. Niestety, tylko ok. 11% z tego przypada na miesice zimowe, gdy ciepa nam najbardziej potrzeba. Warto zwrci uwag na moliwoci wykorzystania rozwiza pasywnych, takich jak izolacja transparentna oraz nowoczesnych rozwiza izolacji termicznej, np. izolacji prniowej. Rwnie wiele rozwiza konstrukcyjnych moe poprawi bilans energetyczny budynku ciany kurtynowe, strefy buforowe, szyby (kominy) soneczne. Wszystkie wymienione rozwizania, cznie z trywialnym zwikszeniem gruboci izolacji poza zwyczajowe 15 cm, wymagaj jednak zaangaowania dodatkowych kosztw, na co ani deweloperzy, ani inwestorzy nie maj specjalnej ochoty. Wniosek std prosty bez systemu finansowego wsparcia nie uda si w Polsce zrealizowa celw Pakietu Klimatyczno-Energetycznego. Co prawda w obszarze ogrzewania wymagania unijne s mniej ostre ni
musi caej gospodarki, a nie tylko sektora elektrycznego. W konsumpcji kocowej energia elektryczna to ok. 25%; kolejne 25% to paliwo wykorzystywane do celw transportowych, a pozostae 50% uytkowanej energii to ciepo. 4/5 tego ciepa uytkowane jest w sektorze komunalno-bytowym (czyli w budynkach). Tak duy udzia zasobw budowlanych w bilansie energetycznym kraju (40%) powoduje, e rozwizania przyjte w tym sektorze bd miay kluczowe znaczenie dla sukcesu realizacji Pakietu Klimatyczno-Energetycznego w Polsce. Kwesti priorytetow jest wywizanie si z obowizku 15% udziau energii ze rde odnawialnych w bilansie energii kocowej. Przy polskiej strukturze bilansu energii kocowej warunek ten jest niezwykle trudny do spenienia. Oceniajc moliwo uzyskania udziau OZE w sektorze elektrycznym na 20% otrzymujemy 15% w sektorze ciepa (ogrzewania), co bdzie bardzo trudne z powodu braku odpowiednich bodcw motywujcych lub wymuszajcych wykorzystanie OZE do ogrzewania budynkw. Jednym z rozwiza jest efektywno energetyczna, czyli zmniejszenie zuycia energii do celw grzewczych. W przypadku budynkw istniejcych oznacza to kompleksow termomodernizacj (z wymian stolarki i systemw grzewczych cznie), a w przypadku nowych instalacji istotne zwikszenie wymaga w zakresie efektywnoci energetycznej nowych budynkw. Niestety, podczas ostatniej nowelizacji Prawa budowlanego nie wykorzystano nadarzajcej si szansy i zignorowano problem. W istocie wymagania efektywnociowe zostay nawet zagodzone, co naley uzna za zdarzenie kuriozalne. Poprawa efektywnoci jest potrzebna, aby obniy wolumen ciepa z OZE, albowiem w tym sektorze OZE to przede wszystkim biomasa i biogaz (ewentualnie gaz wysypiskowy). Udzia
Mniej znaczy lepiej
Energooszczdno w budownictwie TEMAT WYDANIA

w innych dziedzinach gospodarki: mamy poprawi efektywno gospodarki o 20% w stosunku do scenariusza biznes jak zwykle (tyle tylko, e zapomniano zdefiniowa ten scenariusz) oraz mamy prawo nawet zwikszy emisj w sektorze non-ETS o 14% (tyle tylko, e ta ulga zostanie prawdopodobnie byskawicznie pochonita przez transport indywidualny, czyli przez kolejne setki tysicy samochodw). W przeciwiestwie do handlu emisjami oba wymagania s non-binding, czyli nieobowizkowe, albo raczej bez sankcji. Nie oznacza to jednak, e w przyszoci wymagania te nie zostan zaostrzone. Jestem przekonany, e zostan, jeeli w dalszym cigu bdziemy walczy z globalnym ociepleniem. tw uprawnionych do korzystania z Funduszu nie zosta zmieniony; jednostki budetowe (szkolnictwo, zdrowie) w dalszym cigu pozostaj poza nim. Moliwych do zastosowania narzdzi jest znacznie wicej, s to m.in.: kredyty podatkowe (tax credits) ulgi podatkowe przyznawane w nagrod za zakupienie urzdze o wysokiej (wyszej ni rednia) sprawnoci energetycznej, takich jak urzdzenia AGD klasy A+ i A++, koty i inne urzdzenia grzewcze o wysokiej sprawnoci, wymienniki ciepa, rekuperatory itp.; biae certyfikaty ten instrument nie jest skierowany do bezporednich uytkownikw energii, ale do firm energetycznych sprzedajcych energi tym uytkownikom. Firmy obrotu energi zobligowane s do corocznego umarzania pewnej liczby biaych certyfikatw (2 3% rocznego obrotu energi) uzyskanych w wyniku wasnych dziaa (u swoich klientw) lub zakupionych na rynku (u profesjonalnych inwestorw). Biae certyfikaty s przedmiotem obrotu giedowego (tak jak papiery wartociowe) i pozagiedowego. Na rynku pierwotnym certyfikaty pojawiaj si w rezultacie udokumentowanej audytem inwestycji poprawiajcej efektywno energetyczn. Mamy tu do czynienia ze szczeglnym przypadkiem inwestowania przez stron trzeci. System biaych certyfikatw funkcjonuje we Woszech, Francji i Wielkiej Brytanii. W Polsce biae certyfikaty maj by wprowadzone na rynek pierwotny za pomoc mechanizmu aukcyjnego w wyniku przetargu organizowanego przez Prezesa URE, a przeprowadzonego przez TGE S.A. Przesank do uzyskania certyfikatw mogoby by np. zaoszczdzenie energii w wyniku przeprowadzenia termomodernizacji budynku uniwersytetu, szkoy, szpitala, koszar, urzdu lub budynku mieszkalnego. Szanse s tym wiksze, im niszy koszt jednostkowy termomodernizacji [z/toe1]. Polski wariant systemu zakada uproszczony audyt proforma dla prostych dziaa sprowadzajcy si do wypenienia tabelki. Dla bardziej zoonych dziaa wymagany jest audyt peny; domestic offset jest to ciekawa modyfikacja mechanizmu z Kioto wymylona, a nastpnie porzucona, przez Francuzw. Rozwizanie polega na przenoszeniu emisji zaoszczdzonych w sektorze non-ETS (gdzie mona je zredukowa taniej) do sektora ETS. Narzdzie jest podobne do CDM (Clean Development Mechanism), tylko e dziaa wewntrz, a nie na zewntrz Unii. Podobnie jak w przypadku biaych certyfikatw aktywowana jest strona trzecia, w tym przypadku wytwrca energii (emitent CO2), a nie jej sprzedawca detaliczny; fundusze efektywnoci energetycznej najbardziej klasyczny system wsparcia, ktry moe oferowa nisko- lub zeroprocentowe poyczki, bezzwrotne dotacje lub dopaty do kredytw komercyjnych (podobnie jak polski Fundusz Termomodernizacji); finansowanie przez trzeci stron firmy typu ESCO (Energy Saving Company), to narzdzie niemajce charakteru wsparcia finansowego, lecz raczej organizacyjne. Firma ECSO wykonuje wszystkie dziaania (cznie z finansowaniem) na rzecz beneficjenta, ale na wasne ryzyko (jeeli ryzyko pozostaje po stronie beneficjenta, to mamy do czynienia z pseudo-ESCO), wycofujc zainwestowane rodki z oszczdnoci uzyskanych w okresie kontraktowym. Oszczdnoci pokontraktowe nale do beneficjenta. W Polsce narzdzie to funkcjonuje w bardzo ograniczonym zakresie, np. firmy ESCO nie mog korzysta z Funduszu Termomodernizacji. Jak wida z przedstawionego przegldu, moliwych narzdzi jest u nas dostatek, niestety wikszo z nich nie funkcjonuje lub znajduje si dopiero w fazie koncepcji. Smutnym przepadkiem jest implementacja Dyrektywy o certyfikacji energetycznej budynkw wprowadzajca narzdzie na wp martwe ju przy urodzeniu (certyfikaty w praktyce nie s wymagane przy sprzeday niezgodnie zreszt z oczekiwaniami Dyrektywy). Majc moliwo samodzielnego uruchomienia wielu narzdzi (tylko w przypadku domestic offset niezbdne jest rozwizanie unijne), ograniczamy si do zakl. Prawd jest, e to atwiejsze i prostsze skuteczno tych zakl Czytelnicy potrafi oceni samodzielnie. W ramach zakl i magii mona by oczekiwa, e efektywno energetyczna poprawi si sama. Tyle tylko, e nie chce. Apage satanas!
1
Zaklcie czy narzdzia
Konkludujc, bdziemy musieli znacznie poprawi efektywno energetyczn narodowej gospodarki, a wic i budownictwa. Wymaganie to wynika zarwno z naszych zobowiza wobec Unii Europejskiej, jak i z przesanek zdroworozsdkowych musimy obniy koszty funkcjonowania polskiej gospodarki. Potencja opacalnych inwestycji poprawiajcych efektywno energetyczn jest znaczny. W Polsce w 40% budynkw mona uzyska 40% oszczdnoci, co oznacza ponad 6% oszczdnoci w skali caego bilansu krajowego. Czemu wic jest tak le, jeli jest tak dobrze? Potencja oszczdnoci pozostaje niewykorzystany. Gwne powody to brak wiadomoci inwestorw, brak rodkw na wkad wasny, zbyt wysoka zoono procedury w przypadku prostych inwestycji (np. w domkach jednorodzinnych). Czy mona zatem poprawi ten stan? Jakimi narzdziami dysponujemy, jakimi moglibymy dysponowa? Do tej pory posiadalimy w praktyce tylko jedno narzdzie motywacyjne. By nim Fundusz Termomodernizacyjny, gwny element Systemu Wspierania Przedsiwzi Termomodernizacyjnych. W ostatniej nowelizacji zmniejszono maksymalny poziom wsparcia z 20% do 16% kosztu inwestycji, ale jednoczenie teoretycznie zlikwidowano wymagane 20% wkadu wasnego. Praktyka zweryfikuje efekt tych przeciwstawnych dziaa. Zakres podmio-
toe tona oleju ekwiwalentnego

1 2009 (nr 437)

prof. dr hab. in. Edward Szczechowiak*
trzymanie komfortu cieplnego i jakoci uytkowania budynkw wymaga zuycia energii elektrycznej i ciepa. Poziom tego zuycia jest zaleny od wielu czynnikw, takich jak: klimat lokalny, dostpne technologie, poziom spenienia wielu wymaga, dotyczcych np. komfortu cieplnego, jakoci powietrza, komfortu uytkowania, poczucia bezpieczestwa, wygody mieszkania i wypoczynku, jakoci pracy itp. Poziom zuycia energii jest zaleny ponadto od polityki energetycznej i ekologicznej, zamonoci spoeczestwa oraz od dostpu do zasobw energii i jej ceny. Na potrzeby budynkw trafia 30 50% cakowitego zuycia energii w danym kraju, zalenie od warunkw klimatycznych i poziomu zamonoci. W istniejcych zasobach budowlanych tkwi wic znaczny potencja redukcji tego zuycia. Na przeomie wiekw XX i XXI powstay nowe standardy dotyczce oszczdzania energii w budownictwie, ktre prowadz do rozwoju budynkw energooszczdnych i pasywnych oraz technologii wykorzystujcych odnawialne rda energii. Celem tych dziaa jest ochrona wyczerpujcych si zasobw energii pierwotnej i zredukowanie obcienia rodowiska naturalnego. Procesy konwersji energii oraz jej wykorzystanie przez odbiorcw kocowych powinno odbywa si przy jak najwikszej sprawnoci (minimalizacja kosztw energetycznych) oraz przy jak najmniejszych kosztach ekologicznych (minimalizacja uciliwoci dla rodowiska). Std te o waciwociach energetycznych budynku decyduje nie tylko jako osony izolacyjnej i jej szczelno powietrzna, ale rwnie technika instalacyjna i jej sprawno oraz efektywno rde energii. Z tych wzgldw w technice grzewczej pojawiy si koty kondensacyjne, ukady
* Politechnika Poznaska
Realizacja polityki energetycznej w budownictwie w wietle nowych rozporzdze

skojarzone i zintegrowane, technologie oparte na paliwach odnawialnych i zasobach energii sonecznej oraz geotermalnej. W celu przyspieszenia zmian w Polsce w kierunku obniania zuycia energii w budownictwie, zwaszcza nieodnawialnej energii pierwotnej, opublikowano w 2008 r. pakiet rozporzdze Ministra Infrastruktury, wprowadzajcych obowizek sporzdzania charakterystyk energetycznych budynkw oraz nowe wymagania dotyczce warunkw technicznych, ktre maj prowadzi do wznoszenia budynkw o coraz niszym zuyciu energii w czasie ich eksploatacji.
Dyrektywa 2002/91/CE, dotyczca charakterystyki energetycznej budynkw, wprowadzona w Unii Europejskiej w 2002 r., okrela ramy charakterystyk energetycznych budynkw. Metodologia obliczania uwzgldnia nastpujce aspekty:
Zmiany prawne dotyczce poprawy efektywnoci energetycznej budynkw
charakterystyk termiczn budynku (obudowa i wewntrzne rozplanowanie, szczelno powietrzna); instalacje grzewcze i ciepej wody uytkowej, cznie z charakterystyk izolacji termicznej; instalacje klimatyzacji (chodzenia); wentylacj naturaln i wentylacj wymuszon; instalacje owietleniowe (szczeglnie w budynkach uytecznoci publicznej); pooenie i orientacja budynkw, wcznie z klimatem zewntrznym i otoczeniem budynku; pasywne systemy soneczne i ochrona przed promieniowaniem sonecznym; warunki klimatu wewntrznego i sposb uytkowania.
Ponadto Dyrektywa ta kadzie silny nacisk na uwzgldnienie: aktywnych systemw sonecznych i innych systemw ogrzewczych i produkcji energii elektrycznej w oparciu o zasoby energii odnawialnej; produkcji energii elektrycznej i ciepa w ukadach skojarzonych rnych wielkoci (CHP); systemw ciepowniczych i chodniczych w oparciu o ukady centralne lub blokowe (BCHP); naturalnych ukadw owietlenia. Z omawian Dyrektyw jest zwizana Dyrektywa 2006/32/EC o efektywnoci wykorzystania energii u odbiorcy kocowego i obsudze urzdze energetycznych. Wprowadzenie w ycie tych dwch dyrektyw jest wane dla przyszoci budownictwa i nieuchronnie prowadzi do obnienia zuycia energii w budynkach, co przyczyni si do poprawy jakoci budynkw i ich trwaoci, jak rwnie do obnienia emisji dwutlenku wgla i obcienia rodowiska naturalnego. Polska, wypeniajc zobowizania czonkostwa w Unii Europejskiej, dostosowaa przepisy prawne do wymaga Dyrektywy 2002/91/CE o charakterystyce energetycznej budynkw. Dotyczyo to zmian w ustawie Prawo budowlane, ktre wprowadzono 19 wrzenia 2007 r. Najwaniejsze zmiany to wprowadzenie obowizku wykonania wiadectwa charakterystyki energetycznej kadego budynku oddawanego do uytkowania oraz budynku podlegajcego zbyciu lub wynajmowi, ktre okrela zapotrzebowanie na energi niezbdn do zaspokojenia potrzeb zwizanych z uytkowaniem budynku. Metoda przedstawiania energetycznych waciwoci uytkowych i certyfikacji energetycznej budynkw jest okrelona w normie PN EN 15217:2007 Energetyczne waciwoci uytkowe budynkw Metody przedstawiania energetycznych waciwoci uytko-
1 2009 (nr 437)

wych i certyfikacji energetycznej budynkw i zostaa wykorzystana w polskich przepisach szczegowych zawartych w rozporzdzeniach wykonawczych do ustawy Prawo budowlane. W 2008 r. opublikowano cztery rozporzdzenia wykonawcze Ministra Infrastruktury, zwizane w ustaw Prawo budowlane [Dz.U. nr 191 poz. 1373 z 19 wrzenia 2007 r.]: z 21 stycznia 2008 r. w sprawie przeprowadzania szkolenia oraz egzaminu dla osb ubiegajcych si o uprawnienia do sporzdzania wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego oraz czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow (Dz.U. nr 17 poz. 104); z 6 listopada 2008 r. zmieniajce rozporzdzenie z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 201 poz. 1238); z 6 listopada 2008 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie szczegowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. nr 201 poz. 1239); z 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow oraz sposobu sporzdzania i wzorw wiadectw ich charakterystyki energetycznej (Dz.U. nr 201 poz. 1240). Wymienione cztery rozporzdzenia stanowi niezbdny pakiet do wprowadzenia w ycie 1 stycznia 2009 r., zgodnie z zapisami Dyrektywy 2002/91/CE, obowizkowej certyfikacji energetycznej budynkw lub ich czci. Przepisy te okrelaj: kto moe uzyska uprawnienia do sporzdzania charakterystyki energetycznej budynkw i jakie musi speni wymagania; wymagania minimalne dotyczce charakterystyki energetycznej dla budynkw nowych i poddanych modernizacji; jakie elementy powinien zawiera projekt budowlany w zakresie waciwoci energetycznych. Ponadto powstaa zupenie nowa regulacja, okrelajca metodologi obliczania charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego i czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow oraz sposb sporzdzania i wzory wiadectw, okrelajcych t charakterystyk.
Wprowadzone zmiany dotycz przede wszystkim komponentw, ktre maj wpyw na zuycie energii w budynkach, czyli izolacyjnoci termicznej osony budynku i jej szczelnoci powietrznej, zabezpieczenia budynku przed przegrzewaniem w okresie letnim, wymaga dotyczcych zmniejszenia zuycia energii ukadw technicznego wyposaenia instalacyjnego. Reguluje si rwnie poziom maksymalnego zapotrzebowania na nieodnawialn energie pierwotn do ogrzewania, chodzenia, podgrzewania ciepej wody, a w przypadku budynkw uytecznoci publicznej rwnie owietlenia wbudowanego. Najwaniejsze zmiany wprowadzone w rozporzdzeniu: 1) zmiana w 2 ust. 1 i 2 oraz dodanie ust. 3 stanowi wypenienie postanowie art. 6 Dyrektywy 2002/91/CE w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw dotyczcych obowizku poprawy standardu energetycznego budynkw istniejcych o powierzchni uytkowej przekraczajcej 1000 m2 przy ich nadbudowie, rozbudowie i zmianie sposobu uytkowania. Obowizek ten nie dotyczy budynkw, ktre s zwolnione z wykonywania oceny energetycznej i sporzdzania wiadectw charakterystyki energetycznej, o ktrych mowa w art. 5 ust. 7 pkt 1-4 i 6 ustawy Prawo budowlane; 2) dodanie nowego ust. 3 w 118 powoduje okrelenie szczegowego wymagania minimalnego projektowania instalacji wody ciepej uytkowej w budynkach, wpywajcego na ograniczenie zuywanej energii na potrzeby przygotowania ciepej wody uytkowej, bez limitowania iloci zuywanej wody, pozostawiajc ilo jej zuycia do uznania przez uytkownika. Ponadto wymaganie to umoliwia okrelenie zapotrzebowania na energi wykorzystywan do podgrzewania ciepej wody uytkowej w tych budynkach, niezbdnej do wyznaczenia charakterystyki energetycznej, stanowicej podstaw do sporzdzanego wiadectwa energetycznego; 3) dodanie nowych ust. 9 i 10 w 133 powoduje podniesienie efek-
Najwaniejsze zmiany warunkw technicznych (WT2008)
tywnoci energetycznej instalacji ogrzewania wodnego lub powietrznego w budynku. Wymaganie to umoliwia dokonanie oceny energetycznej budynku w zakresie zapotrzebowania na energi do ogrzewania; 4) zmiana w 150 ust. 3 polega na rozszerzeniu zwolnienia z obowizku nieczenia przewodw instalacji wentylacji i klimatyzacji prowadzonych z pomieszcze o rnych wymaganiach uytkowych i sanitarno-zdrowotnych take w przypadku wydzielonych lokali mieszkalnych lub uytkowych z indywidualn zorganizowan wentylacj nawiewno-wywiewn; 5) zmiany w 151 i 154 precyzuj warunki stosowania urzdze do odzyskiwania ciepa w instalacjach wentylacji mechanicznej i klimatyzacji w sytuacjach, gdy przepyw powietrza jest wikszy od 2000 m3/h oraz recyrkulacji powietrza, a take warunki efektywnego stosowania wentylatorw, przez okrelenie ich dopuszczalnej mocy waciwej do podstawowych przypadkw projektowych. Prowadzi to do obnienia zuycia energii do podgrzewania lub chodzenia powietrza i do obnienia zuycia energii elektrycznej przez wentylatory; 6) zmiany w 155 ust. 3 oraz w zaczniku 2 w pkt 2.3.2. powoduj wyeliminowanie moliwoci stosowania okien z opcj mikroszczelin, gdy nie zapewniao to przez powszechny brak korzystania z tej opcji waciwego przepywu powietrza w pomieszczeniu. Niewykorzystywanie przez uytkownikw okien i drzwi balkonowych mikroszczelin prowadzi do zawilgocenia pomieszcze, czego skutkiem jest pojawianie si pleni i grzybw prowadzce do destrukcji zasobw budowlanych. Decydujc si na wentylacj grawitacyjn, naley zaprojektowa nie tylko otwory lub kanay wywiewne, ale rwnie urzdzenia nawiewne; 7) dodanie nowego 180a powoduje okrelenie szczegowego wymagania precyzujcego zasady projektowania instalacji owietleniowej w budynkach uytecznoci publicznej, prowadzce do limitowania energii zuywanej w budynkach na potrzeby owietlenia, przy zachowaniu jako nadrzdnych potrzeb zdrowotno-uytkowych, a take umoliwiajcego obliczenie zapotrzebowania na energi elek1 2009 (nr 437)

tryczn na potrzeby owietlenia w tych budynkach z punktu widzenia wymaga opracowania wiadectwa energetycznego; 8) zmiana 321 polega na uwzgldnieniu wymagania eliminujcego zjawisko kondesacji pary wodnej na powierzchni i wewntrz nieprzezroczystej przegrody zewntrznej; 9) korekta techniczna istniejcego przepisu i uzupenienie 328 o nowy przepis powoduje postawienie wymagania podstawowego dotyczcego ograniczania zjawiska przegrzewania budynkw w okresie letnim, tzn. stosowania takich rozwiza konstrukcyjno-instalacyjnych, aby minimalizowa to ryzyko; 10) zmiana dotychczasowego brzmienia 329 polega na usuniciu wymagania dotyczcego limitowanego wskanika sezonowego zapotrzebowania energii na cele grzewcze (wskanik Eo), odnoszcego si do budynkw mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego oraz ustalenia dla wszystkich budynkw jednolitego alternatywnego podejcia do speniania wymaga techniczno-budowlanych zwizanych z racjonalizacj uytkowania energii. Wprowadza si przepis umoliwiajcy wybr drogi respektowania obowizujcych uregulowa standardu energetycznego: spenienie wymaga czstkowych w postaci dopuszczalnej izolacyjnoci cieplnej przegrd oraz innych wymaga zwizanych z oszczdnoci energii zawartych w rozporzdzeniu lub spenienie warunku, e wskanik EP projektowanego budynku, okrelajcy roczne jednostkowe zapotrzebowanie nieodnawialnej energii pierwotnej, obliczony wg zasad ustalonych w odrbnych przepisach dotyczcych metodologii obliczania charakterystyki energetycznej, nie przekroczy wskanika EP referencyjnego, obliczonego na podstawie prostych zalenoci okrelonych w ust. 3. Dla budynku, ktry jest poddawany rozbudowie poprawiajcej waciwoci cieplne i charakterystyk energetyczn, dopuszcza si zwikszenie dopuszczalnej wartoci EP, lecz nie wicej ni o 15% w porwnaniu z budynkiem nowym o takiej samej geometrii i sposobie uytkowania. Proponowane rozwizanie ma na celu zachowanie, na racjonalnym poziomie, swobody projektowania z uwzgldnieniem rygorw wynikajcych z dyrektywy. Wskanikw Eo i EP nie mona po1 2009 (nr 437)
rwnywa bezporednio, gdy dotycz innych poj w bilansowaniu energii. Standard EP jest bardziej uniwersalny i zwraca uwag na kompleksow ocen energetyczn budynku i ma prowadzi do zmniejszania zuycia nieodnawialnej energii pierwotnej; 11) zmiany w zaczniku 2 do rozporzdzenia, powoduj: zaostrzenie wymaga czstkowych w zakresie izolacyjnoci cieplnej cian i okien, ograniczenie kondensacji pary wodnej przez wprowadzenie wymagania wartoci krytycznej wspczynnika temperaturowego w pomieszczeniach ogrzewanych, doprecyzowanie wymaga dotyczcych waciwej izolacyjnoci cieplnej podg na gruncie w ogrzewanym pomieszczeniu, uszczegowienie wymagania dotyczcego ograniczania ryzyka przegrzewania budynkw w postaci zdefiniowania warunkw ograniczenia przepuszczalnoci energii cakowitej promieniowania sonecznego przez okna, przegrody szklane i przezroczyste, zaostrzenie wymagania dotyczcego szczelnoci powietrznej przegrd okiennych i drzwiowych na przenikanie powietrza, przez co eliminuje si zjawisko ograniczonego i niekontrolowanego dopywu powietrza do pomieszcze przez nieszczelnoci w tych przegrodach oraz w poczeniach tych przegrd z innymi komponentami budowlanymi, na rzecz wprowadzenia regulowanego dopywu powietrza do pomieszcze przez nawiewniki, zgodnie z ustaleniami 155 ust. 3, wprowadzenie minimum wymaga, ktre umoliwi ocen energetyczn budynkw z punktu widzenia rozporzdzenia w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow oraz sposobu sporzdzania i wzorw wiadectw ich charakterystyki energetycznej.
czcego obowizku dokonania w ramach prac projektowych analizy moliwoci wykorzystania alternatywnych rde energii, na potrzeby ogrzewania lub chodzenia, czy przygotowania ciepej wody uytkowej, w przypadku budynkw nowo wznoszonych o powierzchni uytkowej przekraczajcej 1000 m2. Wprowadzone regulacje maj zapewnia: zaostrzenie polityki racjonalizacji energii w sektorze zasobw budowlanych, przy jednoczesnym zagwarantowaniu odpowiedniej jakoci rodowiska wewntrznego; odpowiedni standard wykonywania projektw budowlanych pod ktem przygotowania budynkw do oceny energetycznej i sporzdzania wiadectw charakterystyki energetycznej oraz moliwo ich ewentualnej weryfikacji. Ponadto, w ramach pozostaych regulacji wykonawczych, projekt budowlany powinien okrela wszystkie elementy majce wpyw na podniesienie poziomu wymaga higieniczno-zdrowotnych oraz racjonalizacj uytkowania energii w budynkach, skutkujce popraw standardu uytkowego budynkw i przedueniem ich trwaoci, a take powinien zawiera podstawowe dane o osonie budynku i technice instalacyjnej oraz o sposobie zaopatrzenia w energi na potrzeby wykonania wiadectw energetycznych dla budynkw nowo budowanych.
Najwaniejsze zmiany dotyczce formy projektu budowlanego
Projekt nowelizacji rozporzdzenia w sprawie szczegowego zakresu i formy projektu budowlanego zapewnia wdroenie wymagania zawartego w art. 5 Dyrektywy 2002/91/CE doty-
Rozporzdzenie w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow oraz sposobu sporzdzania i wzorw wiadectw ich charakterystyki energetycznej stanowi wykonanie delegacji ustawowej zawartej w art. 55a ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r. nr 156, poz. 1118, z pn. zm.). Rozporzdzenie to ma zapewni odpowiedni jako wykonywania wiadectw charakterystyki energetycznej budynkw, czci budynkw stanowicych samodzieln cao techniczno-uytkow oraz lokali mieszkalnych, a take umoliwi ich ewentualn weryfikacj. Rozporzdzenie to wraz z jednoczenie opublikowanymi nowe-
Metodologia obliczania charakterystyki energetycznej
10

lizacjami dwch istniejcych rozporzdze Ministra Infrastruktury: z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie oraz z 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegowego zakresu i formy projektu budowlanego, stanowi wypenienie ustale Dyrektywy Europejskiej 2002/91/CE. Rozporzdzenie podzielono na: tekst podstawowy zawierajcy przepisy oglne; przepisy dotyczce formy wiadectwa charakterystyki energetycznej; przepisy dotyczce sposobu jego sporzdzania i wzoru oraz przepisy dotyczce metodologii obliczania charakterystyki energetycznej, ktre naley rozpatrywa wraz z zacznikami 1 7. Zaczniki 1 4 zawieraj wzory wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego, budynku niemieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow. Przyjty wzr wiadectwa energetycznego budynku w formie 4 stron obejmuje niezbdny zakres informacji dla jego uytkownikw oraz ewentualnej ewidencji (rejestru) i kontroli jakoci wykonywanych wiadectw. Na wiadectwo skadaj si: a) strona tytuowa zawierajca podstawowe dane o budynku i jego charakterystyce energetycznej; b) strona zawierajca charakterystyk techniczno-uytkow, czyli opis techniczny budynku, obliczeniowe zapotrzebowanie na energi z podziaem na rne noniki i rodzaje energii; c) strona zawierajca wskazwki dla waciciela dotyczce moliwoci zmniejszenia zuycia energii w budynku przez poprawienie sposobu eksploatacji i przez ewentualn modernizacj budynku, techniki instalacyjnej lub rda energii; d) strona zawierajca objanienia i informacje dodatkowe, take uwagi wyjaniajce podstaw prawn wiadectwa i zasady okrelenia charakterystyki energetycznej. Zacznik 5 okrela metodologi obliczania i oceny charakterystyki energetycznej budynku przeznaczonego wycznie do mieszkania i lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow o takim przeznaczeniu, a take innych budynkw niewyposaonych w instalacj chodzenia, dla ktrych nie uwzgldnia si w obliczeniach charakterystyki energetycznej instalacji owietlenia wbudowanego. Zacznik 6 okrela metodologi obliczania i oceny charakterystyki energetycznej dla pozostaych typw budynkw, lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow wyposaonych dodatkowo w instalacj chodzenia. Zacznik 7 okrela zasady postpowania przy sporzdzaniu charakterystyki energetycznej dla rnych sytuacji i w przypadku budynkw o funkcjach mieszanych. Metodologia oceny energetycznej budynkw przedstawiona w zacznikach 5 i 6 oraz wzory wiadectw charakterystyki energetycznej (zaczniki 1 4) zostay przyjte zgodnie z EN 15217 Charakterystyka energetyczna budynkw Metody wyraania charakterystyki energetycznej i certyfikacji energetycznej budynkw. W celu jednoznacznego okrelenia, o jakiej energii w danym momencie jest mowa, przy wykonywaniu oblicze zapotrzebowania na energi w budynku wyrnia si trzy poziomy bilansowania: poziom energii uytkowej, poziom energii kocowej i poziom nieodnawialnej energii pierwotnej. W procedurze obliczania charakterystyki energetycznej budynku rozpatruje si zapotrzebowanie na nieodnawialn energi pierwotn (EP) niezbdn do zapewnienia uytkowania budynku (utrzymanie temperatury eksploatacyjnej, podgrzanie lub ochodzenie powietrza wentylacyjnego, zaopatrzenia w ciep wod uytkow i owietlenie wbudowane). Bilansowanie energii pierwotnej pozwala jednoznacznie przeliczy wszystkie rodzaje energii do jednej wartoci. Ponadto ta warto ma pokazywa tendencje zmian, gdy celem tych dziaa jest zmniejszanie zuycia nieodnawialnej energii pierwotnej. Drug charakterystyczn wielkoci jest zapotrzebowanie na energi kocow (EK). Ta energia jest bilansowana oddzielnie np. w postaci ciepa czy prdu elektrycznego. Jest to poziom zapotrzebowania na energi wany z punktu widzenia zarzdcy i uytkownikw budynku, gdy odpowiada wartociom, ktre wskazuj liczniki i od ktrej zale pacone rachunki. Std wane jest rozrnianie terminw stosowanych w metodologii. Zapotrzebowanie na energi, w wiadectwie charakterystyki energetycznej, jest wyraane przez roczne zapotrzebowanie na nieodnawialn energi pierwotn i zapotrzebowanie na energi kocow. Wartoci te s wyznaczone obliczeniowo na podstawie jednolitej metodologii. Dane do oblicze okrela si na podstawie dokumentacji budowlanej lub obmiaru budynku istniejcego i przyjmuje standardowe warunki brzegowe (np. standardowe warunki klimatyczne, zdefiniowany sposb eksploatacji, standardow temperatur wewntrzn i wewntrzne zyski ciepa itp.). Z uwagi na standardowe warunki brzegowe, uzyskane wartoci zuycia energii nie pozwalaj wnioskowa o rzeczywistym zuyciu energii budynku. Zapotrzebowanie na nieodnawialn energi pierwotn okrela efektywno cakowit budynku. Uwzgldnia ona, obok energii kocowej, dodatkowe nakady nieodnawialnej energii pierwotnej na dostarczenie do granicy budynku kadego wykorzystanego nonika energii (np. oleju opaowego, gazu, energii elektrycznej, energii odnawialnych itp.). Uzyskane mae wartoci wskazuj na nieznaczne zapotrzebowanie i tym samym wysok efektywno i uytkowanie energii chronice zasoby i rodowisko. Jednoczenie ze zuyciem energii mona podawa odpowiadajc emisj CO2 budynku. Zapotrzebowanie na energi kocow okrela roczn ilo energii do ogrzewania (ewentualnie chodzenia), wentylacji i przygotowania ciepej wody uytkowej. Jest ona obliczana dla standardowych warunkw klimatycznych i standardowych warunkw uytkowania i jest miar efektywnoci energetycznej budynku oraz jego techniki instalacyjnej. Zapotrzebowanie na energi kocow jest to ilo energii bilansowana na granicy budynku, ktra powinna by dostarczona do budynku przy standardowych warunkach z uwzgldnieniem wszystkich strat, aby zapewni utrzymanie obliczeniowej temperatury wewntrznej, niezbdnej wentylacji i dostarczenie ciepej wody uytkowej. Mae wartoci sygnalizuj niskie zapotrzebowanie i tym samym wysok efektywno. Podstaw do ustalenia metodologii sporzdzania wiadectw charakterystyki energetycznej stanowi ustawa Prawo budowlane z 19 wrzenia 2007 r. (Dz.U. nr 191, poz. 1373). Okrela ona
1 2009 (nr 437)
11

jednak tylko gwne zasady, a w szczegach podstaw stanowi przepisy Dyrektywy 2002/91/CE, zwaszcza zacznika do Dyrektywy. Zgodnie z tymi przepisami szczegow form i zakres wiadectwa energetycznego mog ustali poszczeglne pastwa w dostosowaniu do swoich warunkw, jednak w przyjtej krajowej metodyce powinny by spenione oglne wytyczne zawarte w Dyrektywie. Metodologia obliczania charakterystyki energetycznej i sporzdzania wiadectw energetycznych przygotowywana w Polsce opiera si na nastpujcych zaoeniach: 1) obliczone zapotrzebowanie na nieodnawialn energi pierwotn uwzgldnia wspczynniki nakadu, zalenie od pochodzenia wykorzystanych nonikw energii lub energii w danym budynku. Pozwala to na jednolite ujcie w metodyce oblicze energii pierwotnej nieodnawialnej (kopalnej) i energii odnawialnej. Takie podejcie wykazuje korzyci ze stosowania energii ze rde odnawialnych i energii promieniowania sonecznego, co jednoczenie promuje wykorzystanie energii odnawialnych i pokazuje kierunek polityki pastwa; 2) ocen zapotrzebowania na nieodnawialn energi pierwotn i energi kocow w budynku istniejcym wykonuje si na podstawie oblicze, przyjmujc normatywne warunki uytkowania, a nie na podstawie zmierzonego zuycia, ktre zaley od indywidualnego sposobu uytkowania, a wic nie moe by podstaw obiektywnej oceny i porwnywania rnych budynkw; 3) do okrelenia charakterystyki energetycznej przyjto metod odnoszenia cech ocenianego budynku do cech budynku referencyjnego, ktry spenia aktualne wymagania stawiane budynkom, na najniszym dopuszczalnym poziomie, okrelonym w rozporzdzeniu o warunkach technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Charakterystyk energetyczn budynku uzyskuje si przez obliczenie jednostkowego zuycia nieodnawialnej energii pierwotnej EP wyraonej w kWh/(m2r.) niezbdnej do zapewnienia w oglnym przypadku ogrzewania i wentylacji, chodzenia, podgrzewania ciepej wody uytkowej i owietlenia wbudowanego i porwnanie na wykresie umieszczonym w wiadectwie charakterystyki energetycznej z odpowiedni wartoci EP referencyjn wynikajc z przepisw techniczno-budowlanych. Nie wprowadza si klas charakterystyki energetycznej budynku; 4) budynki mieszkalne i lokale mieszkalne w tych budynkach podlegaj niezalenej ocenie, co szczegowo podano w zaczniku 7 do rozporzdzenia. Ocena energetyczna lokalu mieszkalnego dokonywana ma by wg tych samych zasad metodycznych jak dla budynku, ale z wykorzystaniem danych dotyczcych tylko lokalu. Przewiduje si, e w niektrych przypadkach moliwa bdzie sytuacja, gdy lokal mieszkalny bdzie mia inn warto EP ni budynek, w ktrym si znajduje. Podobna sytuacja dotyczy czci budynku stanowicej cao techniczno-uytkow; 5) wartoci EP budynku referencyjnego powinny opiera si na wymaganiach sformuowanych w przepisach, w tym gwnie w znowelizowanym rozporzdzeniu Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie; 6) w metodologii obliczane jest zapotrzebowanie na energi dostarczan do celw ogrzewania, chodzenia i wentylacji oraz podgrzewania ciepej wody uytkowej, a w przypadku budynkw uytecznoci publicznej take owietlenia wbudowanego. W opisie algorytmw obliczeniowych energii uytkowej do ogrzewania i chodzenia wykorzystano zapisy normy FDIS CEN 13790, ktra w wersji z 2005 r. uzyskaa status PN-EN 13790, a w wersji aktualnej, uzupeniona o metod obliczania zapotrzebowania energii na chodzenie, zostaa zaakceptowana (w poowie lutego 2008 r.) przez ISO. W rozporzdzeniu odwoano si do jednej metody obliczeniowej bilansw miesicznych, jako wystarczajcej do sporzdzenia wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku. Dane klimatyczne przyjmowane dotychczas wg zacznika do normy PN-B-02025 zostay rwnie zastpione nowymi bazami danych klimatycznych odpowiednio dla metody godzinowej i miesicznej. Bazy danych klimatycznych niezbdne do wykonywania oblicze charakterystyki energetycznej s udostpnione na stronie internetowej Ministerstwa Infrastruktury; 7) w obliczeniach zapotrzebowania na energi uytkow (ciepo uytkowe) do ogrzewania lub chodzenia, niezbdne jest okrelenie wspczynnikw przenikania ciepa poszczeglnych komponentw budowlanych, biorc pod uwag niejednorodno przegrd i czenie przegrd o rnych waciwociach termicznych. W tych miejscach mamy do czynienia z mostkami cieplnymi. Podczas projektowania i wykonywania budynku i detali szczeglnie wane jest unikanie mostkw cieplnych, a jeeli ju wystpuj, to ich zidentyfikowanie i uwzgldnienie w obliczeniach; 8) w obliczeniach dotyczcych ochrony cieplnej budynkw wykorzystywane bd nowe pojcia, tj. wspczynnik strat ciepa przez przenikanie (HT) oraz wspczynnik strat ciepa na wentylacj (HV). Metoda obliczania wspczynnika HT jest podana w normie PN-EN ISO 13 789. Przepisy omawianych trzech rozporzdze wykonawczych Ministra Infrastruktury do ustawy Prawo budowlane, opublikowane 6 listopada 2008 r., weszy w ycie 1 stycznia 2009 r., aby zapewni moliwo przygotowania si uczestnikw procesu budowlanego do speniania nowych wymaga, w ktrych m.in. wykonywane bd ocena energetyczna budynkw i wiadectwa charakterystyki energetycznej. Stanowi one wdroenie w Polsce Dyrektywy 2002/91/CE, dotyczcej charakterystyki energetycznej budynkw, wprowadzonej w Unii Europejskiej w 2002 r. Przepisy te maj pomc w zmniejszeniu energochonnoci polskiego budownictwa i stanowi element polityki energetycznej i ekologicznej pastwa. Wymuszaj to relacje ekonomiczne w gospodarce oraz wzgldy polityczne, a w szczeglnoci ceny paliw i energii, ktre jeszcze w Polsce nie osigny cen wiatowych. Nie ma ju odwrotu od rozwiza nowoczesnych, energooszczdnych i niezawodnych w eksploatacji. Rozwizania te niejednokrotnie bd drosze, lecz o ich efektywnoci musz decydowa koszty czne, tj. inwestycyjne i eksploatacyjne oraz aspekt nadrzdny oszczdno energii i ochrona rodowiska naturalnego. W przyszoci te dwa aspekty przeo si w Polsce na czynniki ekonomiczne w postaci odpowiednich podatkw.
Podsumowanie
12
1 2009 (nr 437)

mgr in. Jerzy urawski*
oono zmian zwizanych z dostosowaniem polskiego prawa do wymaga okrelonych w Dyrektywie 2002/91/WE z 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw sprawia, e dyskusja na ten temat bdzie trwa jeszcze przez dugi czas. Wpyw zmian dotknie prawie wszystkich posiadaczy i uytkownikw rnych typw budynkw nowych i istniejcych. 6 listopada 2008 r. ostatecznie wdroono w naszym kraju wymagania dyrektywy EPBD przez przyjcie rozporzdzenia Ministra Infrastruktury w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow oraz sposobu sporzdzania i wzorw wiadectw charakterystyki energetycznej. Pena implementacja dyrektywy EPBD dotyczcej jakoci energetycznej budynkw do polskiego prawa wymagaa nowelizacji Prawa budowlanego oraz rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie i rozporzdzenia w sprawie szczegowego zakresu i formy projektu budowlanego. Oba dokumenty prawne zostay przyjte 6 listopada br. Jest w nich jednak tak wiele niecisoci, a nawet bdw, e trudno przewidzie, jakie bd skutki wdroenia do praktyki. Od 2 stycznia 2009 r. wymagane s wiadectwa energetyczne budynkw i mieszka przy zawarciu umowy najmu i sprzeday nieruchomoci, przy odbiorze nowo wznoszonych budynkw oraz po wykonaniu remontu lub termomodernizacji. Nie zostao sprecyzowane dokadnie, po jakim remoncie budynku bdzie wymagane wykonanie wiadectwa. Jest pewne, e przy kadym, po ktrym inwestor bdzie ubiega si o pozwolenie na uytkowanie. Zgodnie z Prawem budowlanym wiele prac remontowych i termomodernizacyjnych nie wymaga opracowania projektu budowlanego. Wynika z tego, e np. w domach wielorodzinnych do 12 m wysokoci, w ktrych wykonano ocieplenie cian, dachu, wymieniono stolark budowlan, zmodernizowano instalacj c.o., nie bdzie wymagane wykonanie oceny energetycznej budynku.
Uwagi do znowelizowanego rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych
sb, aby ilo ciepa, chodu i energii elektrycznej mona byo utrzyma na racjonalnie niskim poziomie. Ponadto budynek powinien by zaprojektowany i wykonany w taki sposb, aby ograniczy ryzyko jego przegrzewania w okresie letnim. Nie ma jednak sprecyzowanego wymagania, za pomoc ktrego mona zweryfikowa poprawno przyjtych rozwiza. Mona si tylko domyla, e chodzi o graniczny wspczynnik przepuszczalnoci energii cakowitej okien oraz przegrd przezroczystych gC, ktry odnosi si do wszystkich rodzajw budynkw i liczony jest wg wzoru: gc = fc gG
Rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych
* Dolnolska Agencja Energii i rodowiska
Zmiany warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie, wskazuj na brak spjnoci z innymi dokumentami. W 328.1 rozszerzono zapis, ktry wymaga, aby budynek i jego instalacje ogrzewcze, wentylacyjne i klimatyzacyjne, ciepej wody uytkowej, a w przypadku budynku uytecznoci publicznej rwnie owietlenia wbudowanego, byy zaprojektowane i wykonane w taki spo-
Ustawodawca poda dwa sposoby spenienia wymga okrelonych w 328.1, a mianowicie: 1) jeeli przegrody zewntrzne budynku oraz technika instalacyjna odpowiadaj wymaganiom izolacyjnoci cieplnej, a powierzchnia okien spenia wymagania okrelone w pkt 2.1 zacznika nr 2 do rozporzdzenia lub 2) warto wskanika EP [kWh/(m2rok)], okrelajcego roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialn energi pierwotn do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepej wody uytkowej oraz chodzenia jest mniejsza od wartoci granicznych okrelonych odpowiednio w ust. 3 pkt 1 i 2. W budynkach mieszkalnych maksymalna warto EP, w zalenoci od wspczynnika ksztatu budynku A/Ve, w przypadku ogrzewania i wentylacji oraz przygotowania ciepej wody uytkowej (EPH+W) wynosi w cigu roku: a) dla A/Ve 0,2; EPH+W = 73 + EP [kWh/(m2rok)]; b) dla 0,2 A/Ve 1,05; EPH+W = 55 + 90 (A/Ve) + EP [kWh/(m2rok)]; c) dla A/Ve 1,05; EPH+W = 149,5 + EP [kWh/(m2rok)]. Podobnie, cho innymi wzorami, okrelone s wymagania graniczne dla budynku z chodzeniem EPHC+W oraz dla budynkw uytecznoci publicznej EPHC+W+L uwzgldniajce dodatkowo owietlenie. Naley zwrci uwag, e nieprecyzyjnie okrelono warunek A/Ve. W przypadku, gdy A/Ve = 0,2, w rozporzdzeniu podano dwie rne metody obliczenia wartoci granicznej EPH+W. Nie wiadomo, z ktrej naley korzysta. Skoro ustawodawca umoliwia spenienie wymaga okrelonych w 328.1 za pomoc warunku izolacyjnoci cieplnej lub warunku dotyczcego EP, postanowiem wykona obliczenia i sprawdzi, czy kocowe wyniki w obu przypadkach bd zblione. Dodatkowo wykonaem obliczenia speniajce dotychczasowe (przed nowelizacj warunkw
1 2009 (nr 437)
gdzie: gG wspczynnik przepuszczalnoci energii cakowitej dla zestawu szybowego; fC wspczynnik korekcyjny ze wzgldu na zastosowane urzdzenia przeciwsoneczne.
13

technicznych) wymagania prawne. Analiza dotyczya budynku mieszkalnego ogrzewanego o A/Ve = 0,54 (tabela 1 i 2). Wykonane obliczenia wskazuj, e budynki zaprojektowanie wg wymaga sprzed 6 listopada 2008 r. bd charakteryzowa si korzystniejsz wartoci EPH odpowiadajc za straty ciep w budynku przez przegrody i wentylacj od budynkw zaprojektowanych wg najnowszych wymaga speniajcych wartoci graniczne U. Wszystkie budynki nie speniaj jednak kocowych wymaga na EPH+W. Trzeba zauway, e wg dotychczasowych wymaga okrelonych w warunkach technicznych i normach wpyw mostkw ciepa uwzgldnia si przy obliczeniu wspczynnika strat ciepa HW:
gdzie: Aw, i pole powierzchni okna lub drzwi o indeksie i w przegrodach zewntrznych budynku [m2]; Uw, i wspczynnik przenikania ciepa przez okna lub drzwi o indeksie i przegrd zewntrznych budynku [W/(m2K)]; lw, j dugo liniowego mostka cieplnego okna lub drzwi o indeksie j [m]; w, j wspczynnik przenikania ciepa liniowego mostka cieplnego okna lub drzwi o indeksie j [W/(mK)]; j wspczynnik przenikania j-tego mostka punktowego; bw wspczynnik korygujcy dotyczcy okien lub drzwi ssiadujcych z przestrzeniami o nieregulowanej temperaturze lub przegrd ssiadujcych z innym budynkiem obliczany zgodnie z norm PN-EN ISO 13789: 2001, bve, k 1, gdy temperatura ssiadujcej przestrzeni rni si od temperatury przestrzeni zewntrznej e.
Hw = bw (i Aw, i Uw, i + j lw, j w, j + j j),
Tabela 1. Porwnanie aktualnych wymaga dla budynku wielorodzinnego z wprowadzanymi zmianami w rozporzdzeniach w sprawie warunkw technicznych oraz metodologii sporzdzania wiadectw charakterystyki energetycznej budynkw
Pooenie mieszkania Powierz- KubaA/Ve Eo EPH* chnia tura Ve [m2] [m3] [(m)^(-1)] [kWh/m3rok] [kWh/m2rok] 1200 1200 3600 3600 0,54 0,54 33,08 38,60 99,24 119,84
* uwzgldniajcy tylko straty ciepa w budynku na c.o. i wentylacj
Budynek 2 klatki, czterokondygnacyjny, 24 mieszkania, wg WT do 5.11.2008 r. Budynek 2 klatki, czterokondygnacyjny, 24 mieszkania, wg WT od 6.11.2008 r. na Umax Budynek 2 klatki, czterokondygnacyjny, 24 mieszkania, wg WT z 6.11.2008 r. z uwzgldnieniem wpywu mostkw cieplnych
Znowelizowane warunki techniczne pozostawiaj dowolno wyboru. Mona si spodziewa, e projektanci bd preferowa spenienie wymaga, ktre nie wymagaj zwikszonych nakadw pracy. Sprawdzajc warunek na U, speni wymagania prawne, jednak budynek bdzie si charakteryzowa wartoci EP znacznie wiksz od wartoci granicznej EPH+W. Z analizy wymaga okrelonych w warunkach technicznych wynika, e aden z badanych budynkw wielorodzinnych zasilanych konwencjonalnymi rdami energii nie speni wymaga na EP, np. ogrzewany budynek mieszkalny o A/Ve = 0,44, Af = 2500 m2 (50 mieszka x 50 m2) oraz o Ve = 7500 m3. Warto graniczn EPH+W podzielono na cz odpowiadajc obliczeniowemu zapotrzebowaniu na nieodnawialn energi pierwotn na c.o. i wentylacj EPH oraz cz odpowiadajc obliczeniowemu zuyciu nieodnawialnej energii pierwotnej na c.w.u. Dla A/Ve = 0,44 warto wynosi EPH = 55 + 90 (A/Ve) = 94,6 kWh/m2rok. Warto EP obliczona przy zaoeniu maksymalnych dopuszczalnych U przegrd speniajcych wymagania rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych oraz maksymalnej sprawnoci urzdze produkujcych ciepo ze rde konwencjonalnych (kotownia gazowa kondensacyjna o sprawnoci wytwarzania 100%!!!) wynosi EPH, obl. poU = 99,3 kWh/m2rok. Warto graniczna EPH = 94,6 kWh/m2rok < EPH, obl. poU = 99,3 kWh/m2rok. Wniosek z tego jest prosty wartoci graniczne U nie gwarantuj spenienia warunku dotyczcego strat ciepa w budynku na EPH (tabela 3). Rozbienoci wahaj si od kilkunastu do kilkudziesiciu procent. Drugi element wzoru okrelajcego warto graniczn-referencyjn EPH+W do przygotowania ciepej wody uytkowej okrela naley jako EP = EPw = 7800*(300 + 0,1*Af). W przypadku omawianego przykadu okrelono EP dla 150 osb mieszkajcych w budynku wielorodzinnym (50 mieszka po 50 m2 p.u.) o cznej powierzchni Af = 50 x 50 m2 = 2500 m2, Ve = 7500 m3. Warto graniczna EP dla ciepej wody wynosi: EP = EPW = 7800/(300 + 0,1*Af) = = 7800/(300 + 0,1*2500) = 7800/550 = 14,18 kWh/m2rok!!!
Tabela 3. Wartoci graniczne dla budynku wg rozporzdzenia dotyczcego warunkw technicznych
EPH EPW [kWh/m2rok] [kWh/m2rok] 94,6 14,2 Wartoci nieodnawialnej energii pierwotnej wg rozporzdzenia w sprawie metodologii okrelania charakterystyki energetycznej budynku z 6 listopada 2008 r. EPc.o. EPc.w.u. (obliczone na podstawie Umax) [kWh/m2rok] [kWh/m2rok] 99,3 85,6 EPH+W = EPH + EPW
1200
3600
0,54
46,07
138,21
Tabela 2. Porwnanie wartoci EP okrelajcej ilo nieodnawialnej energii pierwotnej, jak obliczono wg rozporzdzenia w sprawie metodologii sporzdzania charakterystyki energetycznej budynku oraz sprawdzenie warunku granicznego EPH+W
Pooenie mieszkania Budynek 2 klatki, czterokondygnacyjny, 24 mieszkania, wymagania do 5.11.2008 r. Budynek 2 klatki, czterokondygnacyjny, 24 mieszkania, wg WT od 6.11.2008 r. na Umax Budynek 2 klatki, czterokondygnacyjny, 24 mieszkania, wg WT z 6.11.2008 r. z uwzgldnieniem wpywu mostkw cieplnych A/Ve EP EPH+W [(m)^(-1)] [kWh/m3rok] [kWh/m2rok] 0,54 0,54 0,54 188,43 190,51 211,94 134,37
Wielokrotnie wykonywane analizy rzeczywistego zuycia ciepej wody w odniesieniu do m2 daway wyniki od 75 do 130 kWh/m2rok. Policzono warto EP dla c.w.u. zgodnie z wzorem okrelonym w Rozporzdzeniu w sprawie warunkw technicznych, jakie powinny spenia budynki i ich usytuowanie (nowelizacja z 6 listopada 2008 r.).
(dokoczenie na str. 31)
14
1 2009 (nr 437)

prof. dr hab. in. Jerzy Andrzej Pogorzelski* dr n.t. Katarzyna Firkowicz-Pogorzelska **
Rozporzdzeniu Ministra Infrastruktury z 6 listopada 2008 r. zmieniajcym rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie, pojawio si nowe wymaganie, nie majce tradycji w polskich przepisach techniczno-budowlanych. Chodzi o 321 ust. 2: We wntrzu przegrody, o ktrej mowa w ust. 1, nie moe wystpowa narastajce w kolejnych latach zawilgocenie spowodowane kondensacj pary wodnej. Merytorycznie wymaganie to nie budzi zastrzee; podobny zapis znany jest m.in. z National Building Code of Canada, cho tam wynika on z duego udziau drewnianych budynkw szkieletowych, szczeglnie wraliwych na kondensacj wewntrzn. Natomiast redakcja tekstu Rozporzdzenia i Zacznika nr 2 Wymagania izolacyjnoci cieplnej i inne wymagania zwizane z oszczdnoci energii nasuwaj troch uwag i a si prosi o errat. Zacznijmy od tytuu Zacznika nr 2; by on dobry przy starej zawartoci, ale wobec pojawienia si w nim tematyki kondensacji powierzchniowej i wgbnej ten tytu sta si zbyt wski. W rozporzdzeniu wystpuje przy tym jednoznaczne powoanie na PN-EN ISO 13788:2003 Cieplno-wilgotnociowe waciwoci komponentw budowlanych i elementw budynku. Temperatura powierzchni wewntrznej konieczna do uniknicia krytycznej wilgotnoci powierzchni i kondensacja midzywarstwowa. Metody obliczania. Norma ta dotyczy dwch rnych spraw: krytycznej wilgotnoci powierzchni (kondensacji powierzchniowej) i kondensacji midzywarstwowej (wgbnej), natomiast w Zaczniku nr 2 do rozporzdzenia tytu p. 2.2 odnosi si tylko do kondensacji powierzchniowej, podczas gdy cay tekst
** Politechnika Biaostocka ** Instytut Techniki Budowlanej
Kondensacja midzywarstwowa pary wodnej w przegrodach budowlanych

zarwno do kondensacji powierzchniowej, jak i wgbnej. W Zaczniku nr 2 wystpuj pomyki dotyczce tych rodzajw kondensacji. Zgodnie z 321 ust. 3 Warunki okrelone w ust. 1 i 2 uwaa si za spenione, jeli przegrody odpowiadaj wymaganiom okrelonym w pkt 2.2.4. zacznika nr 2 do rozporzdzenia. Ale wg pkt 2.2.4. Sprawdzenie warunku, o ktrym mowa w 321 ust. 3 (bd: powinno by powoanie na ust. 2) rozporzdzenia, naley przeprowadza wg rozdziau 6 Polskiej Normy, o ktrej mowa w pkt 2.2.1. Nie dotyczy to przegrd, w odniesieniu do ktrych praktyka wykazuje, e zjawisko kondensacji wewntrznej w tych przegrodach nie wystpuje, jak np. murowane ciany jednowarstwowe i dotyczy tylko kondensacji wgbnej, a nie powierzchniowej. Tytu pkt 2.2 Warunki spenienia wymaga dotyczcych powierzchniowej kondensacji pary wodnej byby poprawny, gdyby pkt 2.2 obejmowa tylko podpunkty 2.2.1-2.2.3. Jednak podpunkty 2.2.4 (cytowany wyej) i 2.2.5 Dopuszcza si kondensacj pary wodnej, o ktrej mowa w 321 ust. 2 rozporzdzenia, wewntrz przegrody w okresie zimowym, o ile struktura przegrody umoliwi wyparowanie kondensatu w okresie letnim i nie nastpi przy tym degradacja materiaw budowlanych na skutek tej kondensacji dotycz kondensacji wgbnej, a nie powierzchniowej. Ocena moliwoci wystpienia kondensacji midzywarstwowej (wgbnej) w wybranych przegrodach. Poddalimy analizie moliwo wystpowania kondensacji wgbnej w murowanych cianach zewntrznych jednowarstwowych, dwuwarstwowych (mur ocieplony systemem BSO) i szczelinowych (mur trjwarstwowy) ze szczelin wypenion czciowo (z pozostawieniem warstwy powietrza) lub cakowicie materiaem izolacji cieplnej.
Badania paroprzepuszczalnoci (oporu dyfuzyjnego) rnych materiaw oraz obliczenia oporu dyfuzyjnego przykadowych cian zewntrznych ocieplonych w systemie BSO z zastosowaniem zbadanych materiaw termoizolacyjnych zostay wykonane w Laboratorium Izolacji Termicznych ITB przez dr. in. Andrzeja Bobociskiego na zlecenie firmy Termo Organika. Badane materiay: trzy typy pyt styropianowych EPS, o nazwach: zwyky, Silver i Platinum, produkcji Termo Organiki; pyty ze styropianu perforowanego; fasadowe pyty z weny mineralnej; dwa rodzaje drewna. Wszystkie materiay do bada zostay dostarczone przez zleceniodawc. Do oblicze oporu dyfuzyjnego i sprawdzenia kondensacji wybrano ciany, w ktrych warstwy konstrukcyjne stanowiy: cega pena; beton komrkowy; pustaki z ceramiki poryzowanej o dwch rnych grubociach. Gsto pyt EPS firmy Termo Organika wynosia kilkanacie kg/m3. Uzyskane w badaniach wartoci wspczynnika dosy dobrze zgadzaj si z danymi zawartymi w PN-EN 13163, odnoszcymi si do niszych typw pyt EPS. Natomiast podawana w PN-EN 12524 (oraz w PN-EN ISO 10456:2008) dla pyt EPS, niezalenie od gstoci, obliczeniowa warto = 60 jest mocno zawyona. W przypadku fasadowych pyt z weny mineralnej otrzymano 2,5 razy wiksz warto wspczynnika oporu dyfuzyjnego ni podana w normie PN-EN 13162. W obliczeniach cakowitego oporu dyfuzyjnego cian zewntrznych i sprawdzenia kondensacji przyjto nastpujce wartoci wspczynnika przepuszczania pary wodnej: dla materiaw termoizolacyjnych i warstwy wyprawowej BSO z bada; dla warstw konstrukcyjnych normowe (wg PN-EN ISO 6946 i PN-EN 12524).
1 2009 (nr 437)
15

W celu umoliwienia porwnania, we wszystkich wariantach przykadowych cian zewntrznych, przyjto grubo izolacji cieplnej 100 mm, wewntrznej warstwy tynku cementowo-wapiennego 15 mm, natomiast wyprawy zewntrznej cienkowarstwowej w BSO 3 mm. Obliczenia sprawdzajce moliwo kondensacji zostay wykonane programem komputerowym WEBER, zgodnie z norm PN-EN ISO 13788:2003 Cieplno-wilgotnociowe waciwoci komponentw budowlanych i elementw budynku. Temperatura powierzchni wewntrznej konieczna do uniknicia krytycznej wilgotnoci powierzchni i kondensacja midzywarstwowa. Metody obliczania. W obliczeniach przyjmowano: warunki wewntrzne: temperatura 20 C; wilgotno wzgldna powietrza 55%; warunki zewntrzne: dane klimatyczne rednie wartoci temperatury i wilgotnoci wzgldnej powietrza w kolejnych miesicach w roku. Uzyskiwano wykresy: rzeczywistego cinienia czstkowego pary wodnej w poszczeglnych warstwach przegrody oraz cinienia czstkowego pary wodnej nasyconej dla danego rozkadu temperatury w przegrodzie. W przypadku, gdy linie rozkadu cinienia czstkowego pary wodnej nie przecinaj si ani nie stykaj w adnej paszczynie przekroju poprzecznego przegrody w adnym miesicu, oznacza to, e w przegrodzie nie wystpi wewntrzna kondensacja pary wodnej. W przeciwnym przypadku wystpi kondensacja (wykraplanie) pary wodnej wewntrz przegrody, szczeglnie na powierzchniach styku warstw. Zakumulowana na skutek kondensacji wilgo moe w miesicach letnich wyparowa lub nie. Program umoliwia wykonywanie oblicze i sporzdzanie wykresw dotyczcych wszystkich miesicy, natomiast w artykule pokazano wykresy dla stycznia. Wybrane przegrody: ciana jednomateriaowa z betonu komrkowego; ciana z cegy penej ocieplona kolejno: styropianem Silver, Platinum oraz wen mineraln; ciana z pustakw 300 mm z ceramiki poryzowanej, ocieplona takimi samymi materiaami, jak ciana z cegy penej. W cianie jednomateriaowej z betonu komrkowego oraz w cianach z cegy i ceramiki poryzowanej ocieplonych styropianem Silver i Platinum, jak rwnie pytami z weny mineralnej, kondensacja wewntrzna nie wystpia (rysunek 1 6). Problemy z kondensacj zaczy si pojawia dopiero w cianach trjwarstwowych ze ciank fasadow z cegy klinkierowej (rysunek 7 i 8).
Rys. 5. Rozkad cinienia pary wodnej w cianie z ceramiki poryzowanej ocieplonej styropianem Platinum
Rys. 1. Rozkad cinienia pary wodnej w cianie z cegy ocieplonej styropianem Silver
Rys. 6. Rozkad cinienia pary wodnej w cianie z ceramiki poryzowanej ocieplonej pytami z weny mineralnej
Rys. 2. Rozkad cinienia pary wodnej w cianie z cegy ocieplonej styropianem Platinum
Rys. 7. Rozkad cinienia pary wodnej w cianie trjwarstwowej ocieplonej styropianem z elewacj z klinkieru
Rys. 3. Rozkad cinienia pary wodnej w cianie z cegy ocieplonej pytami z weny mineralnej
Rys. 4. Rozkad cinienia pary wodnej w cianie z ceramiki poryzowanej ocieplonej styropianem Silver
W cianie trjwarstwowej ze styropianem kondensacja midzywarstwowa wystpia od listopada do marca (w cigu 5 miesicy), a odsychanie od kwietnia do lipca (w cigu 4 miesicy).
Rys. 8. Rozkad cinienia pary wodnej w cianie trjwarstwowej ocieplonej pytami z weny mineralnej z elewacj z klinkieru
16
1 2009 (nr 437)
edn z rekomendacji Midzynarodowej Agencji Energii (IEA) jest egzekwowanie i regularne uaktualnianie obowizkowych standardw dla nowych budynkw we wszystkich krajach czonkowskich. Te wymagania powinny opiera si na najniszych kosztach w dugim okresie eksploatacji zapewniajcych wysok efektywno energetyczn nowym budynkom. Budynki s najwikszym uytkownikiem kocowej energii, zuywaj jej prawie 40%. Przemys korzysta z ok. 30%, transport pochania ok. 20%. Liczne opracowania wykazuj, e nie tylko w nowych pastwach czonkowskich UE, ale i w krajach o dugiej tradycji wymaga energetycznych nadal istnieje spory potencja, aby zmniejszy zapotrzebowanie na energi kocow w nowych budynkach bez dodatkowych kosztw dla uytkownikwfinalnych. Obowizujce w Polsce do koca 2008 r. warunki ochrony cieplnej z marca 1999 r. s dalekie od optimum ekonomicznego, jakie stanowi maksymalne korzyci z przeprowadzonych inwestycji i oszczdnoci kosztw zuycia energii. Wymagania Dyrektywy 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw byy jedn z istotnych przyczyn powodujcych prace nad nowelizacj rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Wzrost kosztw utrzymania obiektw budowlanych gwnie za spraw rachunkw za ogrzewanie, ale te bezpieczestwo energetyczne Polski i dziaania ekologiczne majce na celu zmniejszenie emisji CO2 to czynniki, ktre spowodoway zaostrzenie minimalnych wymaga dotyczcych izolacyjnoci cieplnej przegrd. Dugotrwae i burzliwe prace nad przepisami dotyczcymi standardu
Zmiany dotyczce wymaga cieplnych budynkw NOWY STANDARD ROCKWOOL

energetycznego budynkw i metodologii obliczania charakterystyki energetycznej byy prowadzone wraz z pracami nad zmian rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Znowelizowane rozporzdzenie zostao podpisane przez Ministra Infrastruktury 6 listopada 2008 r., a po kolejnych zmianach 17 grudnia 2008 r. Nowe przepisy weszy w ycie od 1 stycznia 2009 r., co powoduje, e kada osoba zwizana z bran budowlan miaa niewiele czasu na zapoznanie si ze zmianami. Dla kadego projektanta pakiet zmian, jakie podaje nowelizacja warunkw technicznych zawartych w Dz.U. nr 201, poz. 1238, stanowi przepisy, z ktrymi wczeniej czy pniej musi si zetkn.
W celu utrzymania iloci energii cieplnej potrzebnej do uytkowania budynku, zgodnie z jego przeznaczeniem, na racjonalnie niskim poziomie, przewidziano dwie alternatywne metody, jakie pozwalaj speni to wymaganie w nowo projektowanych i przebudowywanych budynkach. Pierwsza polega na takim zaprojektowaniu przegrd w budynku, aby wartoci wspczynnikw przenikania ciepa U przegrd zewntrznych, okien, drzwi oraz technika instalacyjna odpowiaday wymaganiom izolacyjnoci cieplnej. Druga to zaprojektowanie budynku pod ktem zapotrzebowania na nieodnawialn energi pierwotn. Polega ona na zbilansowaniu energii (nazwanej w rozporzdzeniu EP) do ogrzewania, wentylacji, przygotowania ciepej wody uytkowej, chodzenia i owietlenia wbudowanego, wyliczonej dla projektowanego obiektu, ktra nie moe przekroczy wartoci granicznych w zalenoci
Dwie metody oblicze cieplnych budynku
Okadka broszury Kierunek Energooszczdno
od wspczynnika ksztatu budynku A/V. Maksymalne wartoci U i EP zawarte s w nowym rozporzdzeniu i od projektanta zaley, ktr opcj wybierze przy projektowaniu budynku. Dotychczas warto wskanika sezonowego zapotrzebowania na ciepo do ogrzewania budynku E0 bya wyliczana wg PN-B-02025:2001, a po wejciu w ycie nowelizacji warunkw technicznych, wg metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku (Dz.U. nr 201, poz. 1240). Maksymalne wartoci EP rocznego wskanika obliczeniowego zapotrzebowania na nieodnawialn energi pierwotn s okrelone w warunkach technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie w zalenoci od przeznaczenia budynku tak, aby obudowa budynku oraz urzdzenia umoliwiay uzyskanie zakadanej jakoci rodowiska w pomieszczeniu przy racjonalnym zuyciu energii do ogrzewania i chodzenia oraz energii elektrycznej.
1 2009 (nr 437)
17

Obliczanie wspczynnikw U
STANDARD ROCKWOOL dla spenienia nowych wymaga cieplnych Przykadowe zalecane wspczynniki przenikania ciepa U dla przegrd zewntrznych pomieszcze przy ti > 16 C
Typ Warstwy przegrody Wymagane STANDARD ROCKWOOL U(max) zalecany obliczony grubo wspwspDz.U. izolacji czynnik U nr 201/2008 czynnik U [cm] [W/(m2K)] poz. 1238 [W/(m2K)] 0,30 0,30 0,30 0,30 0,20 0,20 0,20 0,20 20,0 20,0 16,0 18,0 0,17 0,19 0,20 0,19
Zasadnicz zmian rozporzdzenia jest wymaganie wspczynnika przenikania ciepa U(max) tam, gdzie dotychczas bya warto Uk(max), czyli wspczynnik przenikania ciepa przegrd z uwzgldnieniem liniowych mostkw cieplnych. Metod wyliczania Uk podawa zacznik krajowy NA PN-EN ISO 6946:1999, ale po zastpieniu jej norm z 2004 r. usunito go. W aktualnej normie z 2008 r. znajduj si tylko metody na wyliczanie U oraz skorygowanego wspczynnika Uc. Z wykazu Polskich Norm przywoanych w rozporzdzeniu uchylono PN-EN ISO 6946 bez podania innej metody obliczeniowej. Przy okreleniu wymaga dla przegrd na maksymalne wartoci U w tym wypadku projektanci bd mieli znacznie uatwione zadanie.
ciana zewntrzna
Wyprawa tynkarska, FASROCK MAX, mur z cegy ceramicznej gr. 25 cm Wyprawa tynkarska, FASROCK-L, mur z cegy ceramicznej gr. 25 cm Fasada szklana, WENTIROCK, mur z cegy kratwki gr. 25 cm Pokrycie dachwkowe Midzy krokwie MEGAROCK, pod krokwie ROCKMIN, pyta g-k gr. 1,25 cm Mur z cegy kratwki gr. 12 cm, ROCKTON, mur z cegy ceramicznej gr. 25 cm
Dach
Po wielu latach wracaj wymagania dotyczce wspczynnikw przenikania ciepa U dla przegrd w budynkach zamieszkania zbiorowego i s one identyczne jak dla domw jednorodzinnych. Nie bdzie ju mia znaczenia rodzaj przegrody (wielo- i jednowarstwowa) oraz przeznaczenie obiektu (mieszkalny, uytecznoci publicznej, magazynowy, gospodarczy itp.). W tym wypadku maksymalne wartoci wspczynnika U (przy temperaturze w pomieszczeniu powyej 16 C) zostay ujednolicone do wartoci U 0,3 W/(m2K) bez wzgldu na to, czy w cianie s otwory okienne i drzwiowe. W ogrzewanym budynku produkcyjnym wymagan wartoci U dla cian z oknami byo U < 0,55 W/(m2K), a od 1 stycznia 2009 r. bdzie to U 0,3 W/(m2K). Istotn zmian w stosunku do wspczynnikw przenikania ciepa przegrd U jest obnienie ich wartoci o ok. 20% dla dachw, stropodachw i stropw pod nieogrzewanymi poddaszami lub przejazdami. Jest to najmniejsza warto, jak zawiera zacznik do rozporzdzenia z wymaganymi wartociami U 0,25 W/(m2K). A i tak nie jest to
Podoga na gruncie
Zaostrzenie wymaga czstkowych w zakresie izolacyjnoci cieplnej cian, dachw i podg
STROPROCK 4 cm, pyta elbetowa, FASROCK-L, wyprawa tynkarska Wylewka betonowa, STROPROCK, podkad betonowy
Pyty korytkowe z pokryciem papowym, przestrze powietrzna, GRANROCK, strop masywny
Papa bitumiczna, MONROCK MAX, blacha trapezowa
0,25 0,25 0,25
0,15 0,20 0,20
30 20,0 25,0
0,15 0,19 0,17
Strop nad piwnic nieogrzewan
0,45 0,45
0,30 0,30
10,0 10,0
0,27 0,26*
* z uwzgldnieniem gruntu
jeszcze uzasadniony ekonomicznie poziom dla strefy klimatycznej, w jakiej znajduje si Polska. Ju obecnie w nowych budynkach mieszkalnych dla dachw stosowane s izolacje gruboci umoliwiajcej osignicie wspczynnika U < 0,20 W/(m2K) lub U < 0,15 W/(m2K). Pojawio si wymaganie maksymalnych wartoci U dla podg i posadzek na gruncie. Warto U 0,45 W/(m2K) nie jest moe szczytem wydajnoci ekonomicznej, ale jest to krok w dobr stron. Dodatkowo we wszystkich rodzajach budynkw w ogrzewanym pomieszczeniu naley zastosowa izolacj ciepln po obwodzie z materiau izolacyjnego w postaci warstwy o oporze cieplnym co najmniej 2,0 (m2K)/W. Pierwszy raz w warunkach technicznych pojawiaj si wymagania dla budynkw poddawanych przebudowie poprawiajcej waciwoci cieplne i charakterystyk energetyczn. redni wspczynnik przenikania ciepa osony przebudowywanego budynku
Ograniczenie kondensacji pary wodnej
nie moe by gorszy ni 15% w porwnaniu z nowo budowanym obiektem o takiej samej geometrii i sposobie uytkowania. Jest to wyrany sygna, e budynki modernizowane powinny by prawie tak samo efektywne energetycznie jak nowe.
Zmiany zwizane z ochron przed zawilgoceniem i korozj biologiczn wprowadzaj wymagania dotyczce sprawdzenia, czy na nieprzezroczystej przegrodzie zewntrznej nie wystpi kondensacja pary wodnej umoliwiajca rozwj grzybw pleniowych. We wntrzu nie moe wystpi narastajce w kolejnych latach zawilgocenie spowodowane kondensacj pary wodnej, ktre powinno si oblicza wg PN-EN ISO 13788:2003. Wymaganie to powinno by spenione rwnie w wzach konstrukcyjnych, czyli miejscach, w ktrych tworz si
18
1 2009 (nr 437)

mostki termiczne. Projektowanie polega na okreleniu wilgotnoci powietrza wewntrznego, a nastpnie na podstawie wymaganej wilgotnoci wzgldnej na powierzchni, obliczenie akceptowalnej wilgotnoci objtociowej w stanie nasycenia na powierzchni. Na podstawie tej wartoci ustala si minimaln temperatur powierzchni i std wymagan jako ciepln obudowy budynku wyraon za pomoc fRsi. Mona sprawdzi, czy ten wspczynnik jest wikszy od obliczonego dla krytycznego miesica (o najniszej temperaturze na powierzchni), albo sprawdzi, czy nie jest mniejszy ni 0,72 dla pomieszcze o temperaturze co najmniej 20 C i wilgotnoci wzgldnej powietrza wewntrznego 50%. Jest to metoda zdecydowanie bardziej pracochonna ni dotychczasowe wymagania polegajce na sprawdzeniu, czy temperatura na wewntrznej powierzchni przegrody jest wysza od temperatury punktu rosy powikszonego o 1 C dla wszystkich miesicy. Istniej ju programy komputerowe przyspieszajce proces projektowania, dostpne np. na stronie www.rockwool.pl, ktre umoliwiaj oblicze wspczynnikw temperaturowych i kondensacji midzywarstwowej. Ustawodawca dostrzeg rwnie problem zawilgocenia pomieszcze, czego skutkiem jest pojawianie si pleni i grzybw prowadzce do destrukcji zasobw budowlanych. Prb wyeliminowania tego typu kopotw s zmiany wymaga dotyczcych szczelnoci budynku na przenikanie powietrza przez zapewnienie waciwego przepywu powierza w pomieszczeniu. Nie bdzie ju mona stosowa okien tylko z opcj mikroszczelin w pomieszczeniu z wentylacj grawitacyjn. Ustawa nakazuje stosowanie urzdze nawiewnych umieszczonych w oknach lub innych czciach przegrd zewntrznych. stalacji centralnego ogrzewania, ciepej wody uytkowej, instalacji chodu i ogrzewania powietrznego. Straty ciepa na przewodach ogrzewania powietrznego powinny by na racjonalnie niskim poziomie. Aby to osign, naley w zalenoci od rednicy wewntrznej i funkcji przewodw zastosowa minimalne gruboci izolacji cieplnej. Przykadowo grubo izolacji cieplnej instalacji ogrzewania powietrznego nie moe by mniejsza ni 40 mm wewntrz budynku i 80 mm na zewntrz. Wicej informacji na temat zmian w przepisach prawa budowlanego oraz STANDARDU ROCKWOOL znajd Pastwo w broszurze Kierunek Energooszczdno. Wymagania od 01.01.2009 r. Zalecane ocieplenie wg Standardu Rockwool, ktra znajduje si na stronie www.rockwool.pl.
ROCKWOOL POLSKA Sp. z o.o. DORADZTWO TECHNICZNE 0801 66-00-36, 0601660033 czynne od pon. do pt. w godz. 8.00 16.00 www.rockwool.pl doradcy@rockwool.pl
Szczelno budynkw
Nowym wymaganiem w rozporzdzeniu jest minimalna grubo izolacji cieplnej przewodw i komponentw in1 2009 (nr 437)
Wymagania izolacji cieplnej instalacji
19
FAKRO energooszczdnie i ekologicznie
Polska firma FAKRO, jeden z wiodcych producentw okien dachowych na wiecie, oferuje szerok gam produktw zapewniajcych wygod i komfort na poddaszu. Z myl o ograniczeniu kosztw eksploatacji budynkw oraz o ochronie rodowiska naturalnego firma FAKRO wprowadzia do sprzeday specjalne energooszczdne produkty.
Wena owcza jest doskonaym izolatorem. Dodatkowo jest materiaem przyjemnym w dotyku oraz przyjaznym dla montaysty. W zimie, podczas sonecznych dni, przez szyb w oknie dachowym przenika promieniowanie soneczne. Pochaniane jest ono przez przedmioty znajdujce si we wntrzu, ktre po nagrzaniu emituj ciepo. Ciepo pozostaje w pomieszczeniu, poniewa nie jest przepuszczane na zewntrz przez szyb z powok niskoemisyjn. Dlatego w zimie pomieszczenia na poddaszu nagrzewaj si czciowo w sposb naturalny. Natomiast latem, aby
Superenergooszczdne okno dachowe FTT Termo to okno o specjalistycznej i nowatorskiej konstrukcji,zapewniajce du oszczdno energii cieplnej.Dwukomorowy, superenergooszczdny pakiet szybowy zbudowany jest z trzech szyb hartowanych. Szyby skrajne wykonane s ze szka niskoemisyjnego. Obie przestrzenie midzyszybowe wypenione s gazem szlachetnym kryptonem. W pakiecie szybowym zastosowano cieperamki dystansoweTGI.
Superenergooszczdne okna dachowe FTT Termo
uszczelnienia, co dodatkowo ogranicza stratyciepa. Pakietszybowyosadzonyjestwspecjalnie zaprojektowanej ramie skrzyda, ktra jest ok. 30% grubsza od skrzyda w standardowym oknie, co zwiksza izolacyjno termiczn caego okna: UOKNA = 0,94 W/m2K. Tak doskonae parametry termoizolacyjne pozwalaj na stosowanie okna FTT Termo rwnie w budownictwie pasywnym. Aby okno FTT Termo w peni speniao swoj energooszczdn funkcj, musi by odpowiednio zamontowane z wykorzystaniem specjalnie do tego przeznaczonego konierza paroprzepuszczalnego XDP. Do konierza doczony jest materiatermoizolacyjny z naturalnej weny owczej, sucy dowykonaniaizolacjitermicznejwokokna.
Taka budowa zestawu szybowego umoliwia uzyskanie znakomitych parametrw termicznych USZYBY = 0,5 W/m2K. Okno FTT posiada poczwrny system
Przekrj okna FTT Termo
unikn niepodanego efektu nagrzewania, okna dachowe osaniane s zasonami zewntrznymi (markizy lub rolety). Akcesoria zewntrzne mog by obsugiwane manualnie lub automatycznie,reagujc na temperatur wewntrz pomieszczenia. Kolektory soneczne absorbuj promieniowanie soneczne i zamieniaj je w ciepo, ktre wspomaga ogrzewanie w domu. Kolektory Fakro wpuszczane s w poa dachu, co jest optymalnym rozwizaniem poprawiajcym izolacyjno budynku. Ponadto kolektory tego typu mog by systemowo zespalane z oknami dachowymi,dziki czemu idealnie wtapiaj si w bry caego dachu. infolinia 0800 100 052, www.fakro.pl
Roleta zewntrzna ARZ WERSO
20
1 2009 (nr 437)
Systemy ociepleniowe
Firma ALPOL GIPS Sp. z o.o. posiada w swojej ofercie kompletne systemy ocieple cian zewntrznych budynkw metod lekk mokr. W przypadku wykonywania ocieple z wykorzystaniem styropianu jako materiau termoizolacyjnego oferujemy bogat gam produktw wchodzcych w skad systemu ALPOL EKO PLUS. Natomiast przy stosowaniu weny mineralnej zalecamy wykonawstwo z zastosowaniem produktw z systemu ALPOL EKO PLUS WM. Na fotografiach pokazano referencyjne obiekty, w ktrych stosowano systemy ociepleniowe ALPOL.
Kamienica Pod Zotym Orem na ulicy Szczytnickiej we Wrocawiu
Osiedle Malownicze to osiedle ok. 30 domw wolno stojcych w Smolcu k. Wrocawia
Technologia wykonywania docieple cian zewntrznych w systemie ALPOL EKO PLUS polega na: przymocowaniu do zewntrznych powierzchni cian, za pomoc specjalnej zaprawy klejowej ALPOL AK 530 lub ALPOL AK 532 i cznikw mechanicznych, warstwy termoizolacyjnej, ktr stanowi pyty styropianowe; wykonaniu warstwy zbrojonej z zastosowaniem kleju ALPOL AK 531 lub ALPOL AK 532 i siatki z wkna szklanego; zagruntowaniu warstwy zbrojcej preparatem gruntujcym ALPOL AG 701 lub ALPOL AG 706, ktrego dobr zaley od rodzaju zastosowanej wyprawy tynkarskiej, pokryciu powierzchni szlachetnym tynkiem cienkowarstwowym. System ALPOL EKO PLUS wystpuje w czterech odmianach: odmiana M z zastosowaniem dekoracyjnych tynkw mineralnych ALPOL AT 320-338; odmiana N z zastosowaniem dekoracyjnych tynkw akrylowych ALPOL AT 350-358; odmiana SIS z zastosowaniem dekoracyjnych tynkw silikatowo-silikonowych ALPOL AT 370-378; odmiana ZIMOWA, w ktrej kleje ALPOL AK 530 i AK 532 zastpiono klejem ALPOL AK 534, przeznaczonym do pracy w obnionej temperaturze oraz z wypraw tynkarsk z tynku mineralnego AT 326 Zimowego. System przeznaczony jest do stosowania w budownictwie mieszkaniowym, uytecznoci publicznej i przemysowym, zarwno w obiektach ju istniejcych, jak i nowo wznoszonych, do wysokoci 25 m, a dla budynkw wzniesionych przed 1.04.1995 r. do wysokoci 11 kondygnacji wcznie. System ALPOL EKO PLUS posiada Aprobat Techniczn ITB nr AT-15-5022/2007 oraz Certyfikat Zakadowej Kontroli Produkcji nr ITB-0178/Z potwierdzajcy stao parametrw produktw wchodzcych w skad zestawu. Wszystkie odmiany systemu ocieple zostay sklasyfikowane jako nierozprzestrzeniajce ognia (NRO).
System ALPOL EKO PLUS
System ALPOL EKO PLUS WM
Muzeum Etnograficzne we Wrocawiu przy ulicy Traugutta
System ten suy do ocieplania cian zewntrznych budynkw oraz powierzchni stropw w garaach i piwnicach, pytami z weny mineralnej w technologii bezspoinowego systemu ocieple.
22
1 2009 (nr 437)
Technologia ta polega na: przymocowaniu do zewntrznych powierzchni cian, za pomoc specjalnej zaprawy klejowej ALPOL AK 533 i ewentualnie cznikw mechanicznych, warstwy termoizolacyjnej, ktr stanowi pyty z weny mineralnej; wykonaniu warstwy zbrojonej z kleju ALPOL AK 533 i siatki ALPOL 145 z wkna szklanego; zagruntowaniu warstwy zbrojcej preparatem gruntujcym ALPOL AG 701 lub ALPOL AG 706, ktrego dobr zaley od rodzaju zastosowanej wyprawy tynkarskiej; pokryciu powierzchni szlachetnym tynkiem cienkowarstwowym. System ALPOL EKO PLUS WM wystpuje w trzech odmianach: odmiana M z zastosowaniem dekoracyjnych tynkw mineralnych ALPOL AT 320-338 przeznaczona do wykonywania ocieple cian zewntrznych budynkw oraz stropw; odmiana SIS z zastosowaniem dekoracyjnych tynkw silikatowo- silikonowych ALPOL AT 370-378 przeznaczona do wykonywania ocieple cian zewntrznych budynkw do wysokoci 25 m, a dla budynkw wzniesionych przed 1.04.1995 r. do wysokoci 11 kondygnacji wcznie; odmiana K bez tynku - przeznaczona do wykonywania ocieple stropw od strony sufitw w pomieszczeniach zamknitych, nieogrzewanych, takich jak garae i piwnice, nad ktrymi znajduj si pomieszczenia ogrzewane; odmiana ZIMOWA, w ktrej klej ALPOL AK 533 zastpiony jest klejem ALPOL AK 534 przeznaczonym do pracy w obnionej temperaturze oraz z wypraw tynkarsk w postaci tynku mineralnego AT 326 Zimowego. System ALPOL EKO PLUS WM posiada Aprobat Techniczn ITB nr AT-15-6540/2007 oraz Certyfikat Zakadowej Kontroli Produkcji nr ITB 0875/W, potwierdzajcy stao parametrw produktw wchodzcych w skad zestawu. Odmiany M i K oraz odmiana ZIMOWA z tynkami mineralnymi zostay sklasyfikowane jako niepalne (NP) oraz nierozprzestrzeniajce ognia (NRO), natomiast odmiana SIS jako nierozprzestrzeniajca ognia (NRO). Firma ALPOL GIPS Sp. z o.o., bazujc na nabytych dowiadczeniach oraz prowadzonych od lat pracach badawczo-rozwojowych, wprowadzia w 2009 r. jako jedna z pierwszych w Polsce, obligatoryjn, picioletni gwarancj producenta na systemy ocieple z uyciem styropianu ALPOL EKO PLUS i weny mineralnej ALPOL EKO PLUS WM we wszystkich wymienionych odmianach.
ALPOL
Paac w Wojanowie jest renesansow rezydencj wzniesion w 1603 r.
***
Osiedle Ogrody Reja we Wrocawiu
Alpol Gips Sp. z o.o. Dzia Doradztwa Technicznego i Zastosowa tel. 041 372 11 22 www.alpol.pl
Apartamentowiec RONDO VERONA w samym sercu Wrocawia przy placu Powstacw lskich
1 2009 (nr 437)
23
irma Brevis, znany polski producent bardzo dobrej jakoci nawiewnikw, wprowadzia na rynek w drugiej poowie 2008 r. automatyczny nawiewnik powietrza VENTAIR HIGROSTER. Wychodzc naprzeciw oczekiwaniom rynku, firma doczya do wskiej na wiecie grupy producentw nawiewnikw higrosterowanych. Dziki zastosowaniu w nawiewniku VENTAIR HIGROSTER wasnych nowatorskich rozwiza konstrukcyjnych, sprawdzonych w produkowanym od wielu lat modelu VENTAIR MAGNETIC (symetrycznie zawieszona przepustnica sterujca, sprzgo magnetyczne) uzyskano dodatkowo zdolno stabilizacji wielkoci strumienia powietrza wasno unikaln wrd nawiewnikw sterowanych wilgotnoci powietrza. Pozwala ona zapobiec nadmiernej wentylacji, szczeglnie przy silnym wietrze i niskiej temperaturze zewntrznej. W nowej konstrukcji udao si poczy najlepsze cechy zarwno nawiewnika higrosterowanego, jak i cinieniowego. Oprcz cech techniczno-uytkowych firma konsekwentnie zadbaa o solidno konstrukcji, jako wykonania oraz walory estetyczne wyrobu. Jak w poprzednich modelach, gwne elementy konstrukcyjne wykonano z wytaczanych profili aluminiowych. VENTAIR HIGROSTER otrzyma rwnie nowoczesny, bardzo estetyczny design, wyrniajcy go na tle konkurencji na wiecie. Warta podkrelenia jest rwnie bardzo nowoczesna, zapoyczona z przemysu lotniczego, technologia wykonania przepustnicy ste-
Automatyczny nawiewnik powietrza

rujcej. Element ten produkowany jest z kompozytu zbrojonego wknem szklanym materiau o znakomitych wasnociach mechanicznych i cieplnych. Nawiewnik stanowi element systemu wentylacyjnego i umoliwia kontrolowany napyw wieego powietrza do pomieszczenia. Przeznaczony jest do montowania w skrzydle lub ocienicy okien lub drzwi balkonowych drewnianych lub z PCW w pomieszczeniach (z wentylacj grawitacyjn lub mechaniczn) w budynkach mieszkalnych lub uytecznoci publicznej. Na fotografii 1 przedstawiono przykad zastosowania nawiewnika VENTAIR HIGROSTER w oknie drewnianym, a na fotografii 2 w oknie z PCW. Nawiewnik produkowany jest w dwch wersjach: A standardowa o przepywie nominalnym ok. 25 m3/h; B o podwyszonej wydajnoci przepywu powietrza, tj. o przepywie nominalnym 30 m3/h. Nawiewnik VENTAIR HIGROSTER skada si z regulatora przepywu powietrza montowanego od strony wewntrznej okna oraz czerpni powietrza montowanej od strony zewntrznej okna. Obydwa elementy poczone s przelotow szczelin. Czerpnia i regulator przepywu powietrza wykonane s z wytaczanych aluminiowych profili zabezpieczonych przed korozj anodow powok tlenkow i lakierow proszkow, co gwarantuje im doskona trwao. Czerpnia stanowi oson przed wnikaniem wody, a dziki zastosowaniu siatki z tworzywa sztucznego zabezpiecza rwnie przed wnikaniem owadw. Z kolei regulator przepywu powietrza ma higrometr z czujnikiem wilgoci umoliwiajcy pomiar wilgotnoci wzgldnej powietrza w pomieszczeniu i sterowanie pooeniem ruchomej przepustnicy nawiewnika, dostosowujc wydajno wentylacji do poziomu wilgotnoci (zwiksza j przy duej wilgotnoci, a zmniejsza przy maej). Przepustnica poczona jest z higrometrem za porednictwem oryginalnego sprzga magnetycznego. Nawiewnik dziaa samoczynnie i nie wymaga zasilania energi elektryczn. Nawiewnik ma Aprobat Techniczn ITB AT-15-7676/2008.
Fot. 2. Nawiewnik VENTAIR HIGROSTER zamontowany w oknie z PCW
Parametry techniczne nawiewnika VENTAIR HIGROSTER: nominalny przepyw powietrza przy p = 10 Pa wynosi ok. 25 m3/h; odporno na przenikanie wody opadowej p = 300 Pa; sterowanie automatyczne; infiltracja (nawiewnik zamknity) przy p = 10 Pa wynosi 5 m3/h; tumienie akustyczne: nawiewnik zamknity: Dnew = 37 40 dB; nawiewnik otwarty: Dnew = 34 37 dB. Zalety stosowania nawiewnikw VENTAIR HIGROSTER: naturalna i kontrolowana wentylacja zapewniajca zdrowy klimat wewntrz pomieszcze przy minimalnym zuyciu energii cieplnej; dua energooszczdno w stosunku do tradycyjnych rozwiza dziki zastosowaniu automatyki; komfort cieplny (eliminacja przecigw i obnienie wartoci czynnika HAT); bezpieczestwo wentylacja przy zamknitych oknach zmniejsza ryzyko wtargnicia intruzw oraz zapewnia odporno na przenikanie wody opadowej; komfort uytkowania samoczynne dziaanie; moliwo rcznego sterowania; niezawodno; eliminacja oblodzenia przylg i uszczelek okna.
Fot. 1. Nawiewnik VENTAIR HIGROSTER zamontowany w oknie drewnianym
24
tel./fax 012 425 31 64, 623 80 11 tel. kom. 0601 653 757 e-mail: info@brevis.com.pl www.brevis.com.pl
1 2009 (nr 437)

dr in. Tomasz Steidl* mgr in. Dominik Wojewdka*
Zgodnie ze znowelizowanymi rozporzdzeniami w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie, mostki cieplne naley uwzgldnia w dwch przypadkach: przy obliczeniach zwizanych z kondensacj wilgoci na wewntrznej stronie przegrody budowlanej; przy obliczeniach izolacyjnoci cieplnej przegrd zewntrznych. W pierwszym przypadku przy sprawdzeniu warunku wynikajcego z 321.1. na wewntrznej powierzchni nieprzezroczystej przegrody zewntrznej nie moe wystpowa kondensacja pary wodnej umoliwiajca rozwj grzybw pleniowych. Warunek ten uznaje si za speniony, jeli przegrody odpowiadaj wymaganiom okrelonym w pkt 2.2.4. zacznika nr 2 do rozporzdzenia. W wymienionym zaczniku czytamy: Warto wspczynnika temperaturowego (fRsi) charakteryzujcego zastosowane rozwizanie konstrukcyjno-materiaowe naley oblicza: 1) dla przegrody wedug Polskiej Normy, o ktrej mowa w pkt 2.2.1.;
* Politechnika lska
Projektowanie przegrd zewntrznych z uwzgldnieniem mostkw cieplnych wymagania obligatoryjne
efinicja mostkw cieplnych, ktra najlepiej precyzuje charakter tego zjawiska, mwi, e s to miejsca w obudowie zewntrznej, w ktrych wystpuje znaczne obnienie temperatury w stosunku do pozostaej czci przegrody. Kady projektant potrafi w sposb waciwy wskaza miejsca wystpowania przynajmniej kilku mostkw cieplnych w obudowie kadego budynku. Umiejtno prawidowego zaprojektowania detalu izolacji cieplnej w miejscach mostkw sprawia nieco wiksze trudnoci, za prawidowe obliczenie wpywu mostka cieplnego na izolacyjno ciepln przegrody budowlanej i zwizane z tym straty ciepa uwaane jest raczej za dziedzin naukowcw ni projektantw. Rozporzdzenia ministra infrastruktury z 6 listopada 2008 r.: zmieniajce rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie, oraz w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego nie uatwiy zadania projektantom i przyszym certyfikatorom w przypadku obliczania charakterystyk energetycznych budynku uwzgldniajcych wystpowanie mostkw cieplnych w przegrodach budowlanych.
Uwzgldnianie mostkw cieplnych podczas projektowania i oceny energetycznej budynkw
2) dla mostkw cieplnych: a) przy zastosowaniu przestrzennego modelu przegrody wedug Polskiej Normy dotyczcej obliczania strumieni cieplnych i temperatury powierzchni, lub b) metod uproszczon wg Polskiej Normy dotyczcej obliczania strumieni cieplnych i temperatury powierzchni, korzystajc z katalogw mostkw cieplnych. W drugim przypadku naley sprawdzi spenienie wymaga zawartych w 328 i 329 rozporzdzenia. Wymagania te dotycz utrzymania zuycia energii przez budynek na racjonalnie niskim poziomie i sprecyzowane s w nastpujcy sposb: 328. 1. Budynek i jego instalacje ogrzewcze, wentylacyjne i klimatyzacyjne, ciepej wody uytkowej, a w przypadku budynku uytecznoci publicznej rwnie owietlenia wbudowanego, powinny by zaprojektowane i wykonane w taki sposb, aby ilo ciepa, chodu i energii elektrycznej, potrzebnych do uytkowania budynku zgodnie z jego przeznaczeniem, mona byo utrzyma na racjonalnie niskim poziomie. 2. Budynek powinien by zaprojektowany i wykonany w taki sposb, aby ograniczy ryzyko przegrzewania budynku w okresie letnim. Jednym z warunkw spenienia tych wymaga jest odpowiednia izolacyjno przegrd zewntrznych wyraona wspczynnikiem przenikania ciepa U, ktra musi by mniejsza od wartoci U(max), dla poszczeglnych przegrd budowlanych. Wartoci U(max) podane s w zaczniku nr 2 do rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych. Zgodnie z zacznikiem nr 2, wartoci wspczynnika przenikania ciepa U naley oblicza wg Polskich Norm. W zbiorze Polskich Norm znajdziemy dwie metody obliczania wpywu mostkw cieplnych na izolacyjno ciepln i straty ciepa oraz metod uproszczon i dokadn. Obie maj zastosowanie w obliczeniach inynierskich w przypadku projektowania przegrd budynkw nowo wznoszonych.
Projektowanie przegrd zewntrznych z uwzgldnieniem mostkw cieplnych w obliczeniach inynierskich na potrzeby oceny ryzyka kondensacji
W obliczeniach inynierskich dotyczcych zagadnie kondensacji wilgoci na wewntrznej powierzchni przegrody, w miejscach mostkw cieplnych, istotniejszym zagadnieniem od umiejtnoci obliczania jest umiejtno identyfikacji miejsca ich wystpowania w projektowanym budynku i wykonywania modeli przestrzennych takich miejsc. Wymagania zawarte w znowelizowanych warunkach technicznych dotyczce kondensacji wilgoci w budynkach bd wymaga
1 2009 (nr 437)
25

od inyniera znajomoci takiego modelowania wraz z analiz parametrw mikroklimatu wewntrznego. Modelowanie przestrzennych mostkw cieplnych w obcojzycznych do skomplikowanych programach komputerowych wydaje si na dzie dzisiejszy raczej domen naukowcw ni inynierw. Zdecydowanie atwiejsze bdzie korzystanie z elektronicznych katalogw mostkw cieplnych metoda dokadna. W Europie od duszego czasu rozpowszechniany jest katalog elektroniczny EUROKOBRA zakupione przez Komisj Europejsk narzdzie pracy dla architekta i inyniera budownictwa. Program ten zawiera ok. 5000 gotowych detali architektonicznych z moliwoci dopasowywania poszczeglnych detali zarwno pod wzgldem materiaowym, jak i wymiarowym. Polska edycja tego katalogu zostaa kilka lat temu opracowana przez Zakad Fizyki Cieplnej ITB i powinna by rozpowszechniana nieodpatnie wrd projektantw. Dla kadego detalu mona obliczy wymagan przez znowelizowane warunki techniczne warto fRsi, jak rwnie warto liniowego wspczynnika przenikania ciepa. Przykad detalu z obliczonymi wartociami fRsi, oraz warto liniowego wspczynniki ciepa , pokazano na rysunku 1. W wyniku oblicze uzyskujemy wartoci fRsi, w punktach K: fRsiK = f (0,25) = 0,85, O: fRsiO = f (0,25) = 0,74 i L: fRsiL = f (0,25) = 0,74, wartoci liniowego wspczynnika przenikania ciepa dla wymiarw zewntrznych 1 = 0,38 W/mK, oraz wspczynniki przenikania ciepa w wybranych przekrojach A-B i C-D. W znowelizowanych warunkach technicznych nie okrelono, w jakich przypadkach naley korzysta z modelowania trjwymiarowego, a kiedy wystarczy skorzystanie z dwuwymiarowego modelu zawartego w katalogu elektronicznym. Brak jasno okrelonego wymagania bdzie w przyszoci powodowa nieporozumienia co do spenienia lub nie wymaga dotyczcych oblicze ryzyka kondensacji w miejscach mostkw cieplnych w projekcie budowlanym. Z naszych kilkuletnich dowiadcze wynika jednoznacznie, e metoda umiejtnego korzystania z katalogu elektronicznego jest zupenie wystarczajca do prawidowej oceny ryzyka kondensacji w miejscach mostkw cieplnych dla potrzeb inynierskich. Wykonywanie modelu przestrzennego przegrody budowlanej jest niezbdne w bardzo nielicznych przypadkach niemajcych szerszego zastosowania w codziennej praktyce inynierskiej i bdzie jedynie niepotrzebnym utrudnieniem na etapie projektowania.
W rozporzdzeniu w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie, nie okrelono sposobu uwzgldniania mostkw cieplnych na potrzeby oblicze cieplnych oraz nie podano jednoznacznie, czy wspczynnik U(max) okrelony w zaczniku nr 2 do rozporzdzenia odnosi si do oblicze uwzgldniajcych mostki cieplne czy te nie. Do oblicze zalecono stosowanie odpowiednich Polskich Norm. Do niedawna podczas obliczania wspczynnika przenikania ciepa wygodnie byo korzysta z PN-EN ISO 6946:2004. Obecnie zostaa ona zastpiona przez PN-EN ISO 6946:2007, ktra od 2008 r. dostpna jest jedynie w jzyku angielskim, co prawdopodobnie bdzie do sporym utrudnieniem dla znacznej grupy projektantw. Zgodnie z aneksem D do PN-EN ISO 6946:2007, wpyw mostkw cieplnych uwzgldnia si przez obliczenie skorygowanego wspczynnika przenikania ciepa Uc metod uproszczon: Uc = Ua + U (1)
gdzie: Uc skorygowany wspczynnik przenikania ciepa; U czon korekcyjny okrelony wzorem
Projektowanie przegrd zewntrznych z uwzgldnieniem mostkw cieplnych w obliczeniach inynierskich na potrzeby oblicze cieplnych
PN-EN ISO 6946:2007 nie przewiduje innej formy uwzgldniania mostkw cieplnych w obliczeniach wspczynnika przenikania ciepa U. Mona wic przypuszcza, e zawarte w znowelizowanych warunkach technicznych wartoci graniczne U(max) wystarczy oblicza z uwzgldnieniem tylko poprawek zawartych w PN-EN ISO 6946:2007. Dobra praktyka inynierska wymaga jednak rozpatrzenia caej przegrody i uwzgldnienia wystpujcych w niej mostkw cieplnych ju na etapie projektowania konstrukcji budynku. Mostki cieplne wystpuj z reguy w kadym poczeniu midzy komponentami budynku lub gdy zmienia si ukad struktury przegrd, powodujc zmiany strumienia cieplnego i temperatury wewntrznej powierzchni przegrody w stosunku do przegrd bez mostkw. Typowym przykadem mostkw liniowych s np. elementy betonowe przechodzce przez warstw izolacji cieplnej ciany zewntrznej wsporniki balkonowe lub pyt loggii, poczenia elementw ciennych w budynkach wielkopytowych, poczenia przegrd wewntrznych prostopadych do przegrd zewntrznych oraz miejsca osadzenia stolarki okiennej i drzwiowej. Dodatek do wspczynnika przenikania ciepa U uwzgldniajcy wpyw mostkw liniowych wyraa si wzorem: (3)
gdzie: k liniowy wspczynnik przenikania ciepa [W/mK]; lk dugo k-tego mostka liniowego [m]; A pole powierzchni przegrody [m2].
gdzie: Ug poprawka na nieszczelnoci w warstwie izolacji; Uf poprawka na czniki mechaniczne; Ur poprawka na wpyw opadw dla dachu o odwrconym ukadzie warstw.
U = Ug + Uf + Ur
(2)
Rys. 1. Pyta balkonowa nieocieplona
26
1 2009 (nr 437)

Warto liniowego wspczynnika przenikania ciepa mona obliczy przy uyciu programw komputerowych zgodnych z PN-EN ISO 10211-1:1995, modele trjwymiarowe, lub zgodnych z PN-EN ISO 10211-2:2001, modele dwuwymiarowe. Wedug wymienionej normy nie mona obliczy poprawek U i liniowych wspczynnikw przenikania ciepa. Fakt ten jest wyranie stwierdzony w p. 1. przywoanej normy zarwno w czci 1, jak i czci 2. W ostatnim zdaniu p. 1. PN-EN ISO 10211-1:1995 stwierdzono jedynie, e norma moe by stosowana do okrelania punktowych i liniowych wspczynnikw przenikania ciepa. Sowo okreli w jzyku polskim oznacza, jakie jest lub jakie ma by, a nie jak obliczy konkretne wartoci. Przywoywanie PN-EN ISO 10211-1:1995 lub PN-EN ISO 10211-2:2001 jako materiau rdowego, wg ktrego naley wykona obliczenia w rozumieniu oblicze wykonywanych rcznie, jest wic nieporozumieniem. Na potrzeby uproszczonych oblicze inynierskich mona skorzysta z PN-EN-ISO 14683. W normie tej podano orientacyjne wartoci liniowych wspczynnikw przenikania ciepa dla kilku typowych mostkw liniowych. Wartoci liniowego wspczynnika przenikania ciepa naley dobiera przy zachowaniu odpowiedniej metody wymiarowania powierzchni przegrody. W myl rozporzdzenia w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku, w celu wyznaczenia miesicznych wartoci zapotrzebowania na ciepo do ogrzewania i wentylacji QL, konieczne jest obliczenie wspczynnika strat ciepa H: QL = H x (i e) x tM (4) 2) dla typowej metody oblicze w sposb dokadny:
gdzie: ljj dodatek na liniowe mostki cieplne [W/K].
(7)
Dodatek na punktowe mostki cieplne wystpujcy w PN-EN ISO 13789 Waciwoci cieplne budynkw. Wspczynnik strat ciepa przez przenikanie. Metoda obliczania we wzorze na obliczanie wspczynnika strat ciepa HT zosta cakowicie pominity w obliczeniach na uytek certyfikacji. Zgodnie z rozporzdzeniem liniowe wspczynniki przenikania ciepa naley oblicza, korzystajc z PN-EN ISO 10211-1:1995, PN-EN ISO 10211-2:2001, PN-EN ISO 14683. Sprawdmy, jak system obliczania mostkw cieplnych dziaa w praktyce w projektowaniu i certyfikowaniu budynkw. Przykad dotyczy bdzie obliczenia wspczynnika strat ciepa HT dla budynku wzniesionego w 2006 r. i speniajcego wymagania dotyczce wspczynnikw przenikania ciepa U i warunkw technicznych z okresu projektowania, ktre dla cian warstwowych nie ulegy zmianie. Wybrano budynek mieszkalny, podpiwniczony. cian zewntrzn, dla ktrej wykonane Rys. 2. Schemat przegrody zostan obliczenia, przedstawio- zewntrznej przyjtej do obno na rysunku 2. W obliczeniach licze wspczynnika strat ciepa HT, z uwzgldnieniem mostkw termicznych, dla kadej z przegrd zastosowano zewntrzny system wymiarowania. Dane przyjte do oblicze: ciana zewntrzna z pustakw typu POROTHERM gruboci 30 cm docieplona wen mineraln gruboci 8 cm (BSO), projektowany wspczynnik przenikania ciepa U = 0,29 W/(m2K) obliczono zgodnie z PN-EN ISO 6946:2007, dodatki korygujce zawarte w normie nie maj zastosowania do przedmiotowej ciany zewntrznej; pole powierzchni otworw okiennych Ao = 33,6 m2, obwd cakowity L1 = 90 m; pole powierzchni drzwi balkonowych wraz z przylegym oknem Ad + o = 44,4 m2, cakowity obwd L2 = 114,0 m; pole powierzchni ciany brutto liczone po obrysie zewntrznym Ab = 257,25 m2; pole powierzchni ciany po potraceniu otworw An = 179,25 m2; pyta balkonu wspornikowa o cakowitej dugoci L3 = 85 m; okna i drzwi balkonowe przyjto na podstawie Aprobaty Technicznej U = 1,9 W/(m2K). Pozostae przegrody speniaj wymagania zawarte w znowelizowanych warunkach technicznych. Zgodnie z rozporzdzaniem w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego, przyjmujemy wartoci liniowych wspczynnikw ciepa na podstawie
1 2009 (nr 437)
Przykadowe obliczenia
Mostki cieplne w certyfikacji budynkw
Na warto wspczynnika strat ciepa H maj wpyw straty ciepa przez przenikanie przez przegrody ograniczajce stref ogrzewan HT oraz straty ciepa przez wentylacj HV: H = HT + Hv (5) Wspczynnik strat ciepa H uwzgldnia wpyw moliwych do wystpienia mostkw termicznych na dwa sposoby, w zalenoci od przyjtej metody oblicze: 1) dla uproszczonej metody oblicze przez dodanie dodatku ui z tabeli zawartej w rozporzdzeniu w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej, gdzie dodatek uwzgldniajcy udzia mostkw cieplnych wynosi Utb = 0,15 W/(m2K) dla budynku nieocieplonego z balkonami; Utb = 0,10 W/(m2K) dla budynku nieocieplonego bez balkonw; Utb = 0,05 W/(m2K) dla budynku czciowo ocieplonego:
gdzie: H wspczynnik strat ciepa [W/K]; i temperatura wewntrzna w pomieszczeniu [C]; e rednia miesiczna temperatura powietrza zewntrznego [C]; tM* liczba godzin ogrzewania w miesicu [h]. * w oryginale wymienionego rozporzdzenia zdefiniowano (prawdopodobnie omykowo), e warto tM jest liczb godzin w miesicu.
gdzie: btr wspczynnik zmniejszenia temperatury zgodny z tabel w rozporzdzeniu; Ai pole powierzchni i-tej przegrody o regulowanej temperaturze [m2]; Ui wspczynnik przenikania ciepa i-tej przegrody, bez mostkw [W/(m2K)];
(6)
27

PN-EN ISO 14683, a nastpnie rwnie zgodnie z wymienionym rozporzdzeniem obliczamy je przy uyciu katalogu elektronicznego KOBRA, z wytycznymi PN-EN ISO 102112: 2001 (tabela). Wartoci liniowych wspczynnikw ciepa budynku, dla
ktrego podano przykadowe obliczenia
Rodzaj mostka cieplnego Liniowy obwd okien i drzwi balkonowych Liniowy pyta wspornikowa balkonu Typ W7 0,35 Typ B1 0,85 Warto PN-EN ISO 14683
Warto KOBRA PN-EN ISO 10211-2 0,05

0,44
Natomiast w przypadku zastosowania wartoci dokadnych liniowych mostkw cieplnych obliczonych programem KOBRA (wg PN-EN-ISO 10211-2: 2001) HT = 0,28 x 179,25 + 1,9 x (44,4 + 33,6) + 0,05 x (90+114) + + 85 x 0,44 = 246,84 W/K Wyniki oblicze zilustrowano na rysunku 3.
Przy obliczaniu wspczynnika strat ciepa HT na potrzeby certyfikacji naley dokona wyboru metody oblicze dokadnej lub uproszczonej. Metoda uproszczona ma zastosowanie dla budynkw istniejcych niepoddanych termomodernizacji, ktrych redni wspczynnik przenikania ciepa obudowy budynku jest wikszy od 0,8 W/(m2K) oraz posiadaj wentylacj grawitacyjn. Obliczmy redni wspczynnik przenikania ciepa obudowy: ciany zewntrzne U = 0,29 W/(m2K); dach U = 0,30 W/(m2K); strop nad piwnic nieogrzewan U = 0,60 W/(m2K); okna i drzwi balkonowe U = 1,90 W/(m2K); drzwi zewntrzne U = 2,60 W/(m2K). Ur = (0,29+0,30+0,60+1,9+2,6)/5 = 1,138 W/(m2K) > 0,80 W/(m2K) Budynek spenia wymagania jak dla metody uproszczonej! Metoda uproszczona ciana zewntrzna btr = 1. Zgodnie z wzorem dla tej metody: HT = 0,28 x 179,25+1,9 x (44,4+33,6) = 199,29 W/K Mostki cieplne nie maj zastosowania budynek ocieplony cakowicie. Metoda dokadna ciana zewntrzna btr = 1. Zgodnie z wzorem przeznaczonym do tej metody przy zastosowaniu wartoci orientacyjnych liniowych mostkw cieplnych wg PN-EN ISO 14683: HT = 0,28 x 179,25+1,9 x (44,4+33,6) + 0,35 x (90+114)+ + 85 x 0,85 = 324,94 W/K
Rys. 3. Wyniki oblicze wspczynnika strat ciepa dla przegrody zewntrznej przy rnie przyjmowanych liniowych wspczynnikach przenikania ciepa
Metodyka uwzgldniania mostkw cieplnych w zewntrznych przegrodach budowlanych w omawianych rozporzdzeniach ministra Infrastruktury z 6 listopada 2008 r. jest niespjna i pozwala na swobodne manewrowanie uzyskiwanymi wynikami. Bdzie to powodowao znaczne rozbienoci kocowych wynikw dla takich samych budynkw. Otrzymywane wyniki w zalenoci od zastosowanego podejcia projektanta (certyfikatora) rni si od siebie nawet ponad 60%. Projektant przygotowujcy projekt, przy zaoonej wartoci EP (nieodnawialnej energii pierwotnej), nie bdzie pewien, czy na etapie certyfikacji wynik oblicze tego wskanika bdzie zbliony do pierwotnie zakadanego.
Wnioski
Kondensacja midzywarstwowa pary wodnej...

W cianie trjwarstwowej z wen mineraln kondensacja midzywarstwowa wystpia od padziernika do kwietnia (w cigu 7 miesicy), a odsychanie od maja do wrzenia (w cigu 5 miesicy). Jak wida, troch gorzej zachowuje si materia oddychajcy, czyli bardziej paroprzepuszczalny.
(dokoczenie ze str. 16)
Podsumowanie
W wietle wykonanych oblicze, opartych czciowo na badaniach, zagroenie kondensacj we wsp1 2009 (nr 437)
czesnych przegrodach budowlanych jest niewielkie; jeli nawet dochodzi do kondensacji, to nie wystpuje kumulacja wilgoci w przegrodzie i kondensat z zimy odsycha w okresie letnim. Odbiega to od sytuacji sprzed 20 30 lat, gdy due iloci wody wprowadzano do przegrd w procesach mokrego wytwarzania prefabrykatw. Nie mona jednak bazowa na stereotypach, e przy stosowaniu materiaw paroprzepuszczalnych kondensacji w ogle nie bdzie. Wprost przeciwnie, wiksza ilo kon-
densatu w okresie zimowym wystpuje z reguy w cianach z izolacj ciepln z pyt z weny mineralnej. Poszczeglne rozwizania przegrd trzeba weryfikowa obliczeniami, wstawiajc w miar potrzeby parametry materiaw ustalone badaniami.
28
prof. dr hab. in. Jerzy Andrzej Pogorzelski dr n.t. Katarzyna Firkowicz-Pogorzelska

dr in. Andrzej Wiszniewski*
ieczowe kolektory soneczne to elementy instalacji poredniczce w zamianie energii sonecznej w ciepln, wykorzystywan na potrzeby grzewcze (w Polsce najczciej do przygotowania ciepej wody i podgrzewania wody w basenach, rzadziej do ogrzewania budynkw). W naszej strefie klimatycznej najwiksze zapotrzebowanie na energi na cele grzewcze przypada na okres od padziernika do maja, podczas gdy najbardziej korzystny do pozyskiwania energii sonecznej jest czas od marca do padziernika. Instalacje solarne charakteryzuj si wysokim kosztem inwestycyjnym, ktry obejmuje: absorbery cieczowe, konstrukcje wsporcze, wymienniki i zasobniki ciepa, rurocigi, armatur, pompy oraz urzdzenia sterujce. Jest to wydatek 1500 5000 z/m2 absorbera. Jednostkowe koszty duych instalacji (co najmniej kilkaset metrw kwadratowych) wyposaonych w kolektory paskie zblione s do dolnej granicy, za instalacji dla domkw jednorodzinnych (przecitnie ok. 6 m2) z kolektorami prniowymi oscyluj wok grnej granicy. Naley podkreli, e jest to koszt dodatkowy, gdy kolektory soneczne nie zastpuj w bilansie zapotrzebowania na moc ciepln, wsppracujcych z nimi, konwencjonalnych rde ciepa. Warunkiem opacalnoci stosowania instalacji solarnych jest uzyskanie odpowiednio duych oszczdnoci eksploatacyjnych, na ktre skadaj si: obnienie kosztu paliwa konwencjonalnego oraz dodatkowy efekt w postaci kosztu uniknitej emisji dwutlenku wgla. W celu okrelenia efektu ekonomicznego zastosowania instalacji solarnej naley wyznaczy: uzysk soneczny ilo ciepa uytecznego pozyskanego w cigu caego roku z instalacji solarnej na jednostk powierzchni absorbera;
* Politechnika Warszawska
Opacalno stosowania instalacji zasilanych cieczowymi kolektorami sonecznymi

Im wicej jest dni pochmurnych, im dalej od rwnika i im bliej wielkich miast, tym mniej energii sonecznej dociera do powierzchni Ziemi. Oznacza to, e lokalizacja, orientacja oraz sposb zabudowy absorberw s jednymi z waniejszych czynnikw majcych wpyw na warto uzysku sonecznego. Przy montau kolektorw bardzo wane jest zachowanie kta nachylenia do powierzchni Ziemi. W Polsce latem najbardziej efektywny jest kt 30, zim 60. Kolektor, z ktrego bdzie si korzysta wycznie latem, trzeba zamontowa pod ktem 30 do powierzchni Ziemi, kolektor uywany przez cay rok pod ktem 35 45. Kolektory najlepiej jest montowa w poaci dachu lub jako wolno stojce od strony poudniowej. Wanym czynnikiem jest te typ (sprawno) kolektora. Prniowe umoliwiaj pozyskanie wikszej iloci energii sonecznej ni kolektory paskie. Istotny wpyw na uzysk soneczny maj rwnie parametry (temperatura nominalna) instalacji odbiorczej oraz udzia ciepa pozyskanego z instalacji solarnej w pokryciu jej cakowitych potrzeb. Im wysza wymagana temperatura odbiornika oraz udzia w pokryciu potrzeb, tym niszy uzysk soneczny. Na rysunku 1 na przykadzie standardowej instalacji solarnej z kolektorami paskimi pracujcej na potrzeby przygotowania ciepej wody uytkowej zilustrowano wpyw lokalizacji oraz stopnia pokrycia potrzeb na wielko uzysku sonecznego. Temperatura zasilania ciepej wody to 55C, kolektory zorientowane na poudnie, zamontowane s na stae i nachylone pod ktem 35. W podanym przykadzie r-
Uzysk soneczny
ilo i koszt zaoszczdzonego paliwa konwencjonalnego; ilo oraz koszt uniknitej emisji CO2.
nica w uzysku sonecznym dla identycznej instalacji zlokalizowanej w Warszawie i pd-zach. Niemczech wynosi ok. 30%. Dowodzi to, e nie mona automatycznie przenosi dowiadcze z innych krajw na warunki polskie. Na rysunku 2 przedstawiono wpyw rodzaju kolektora oraz parametrw instalacji na wielko uzysku soneczne-
Rys. 1. Wpyw lokalizacji standardowej instalacji solarnej z kolektorami paskimi na warto uzysku sonecznego (Obliczenia wykonano programem GetSolar)
Rys. 2. Wpyw typu kolektorw oraz parametrw instalacji odbiorczej na warto uzysku sonecznego (Obliczenia wykonano programem GetSolar)
1 2009 (nr 437)
29

go. Zdecydowanie lepsze parametry maj kolektory prniowe. W tym przypadku uzysk soneczny jest ok. 30% wyszy ni z kolektorw paskich (niezalenie od rodzaju instalacji odbiorczej). Analizujc wpyw parametrw instacji odbiorczej, ronica ta jest zmienna, silnie zalena od stopnia pokrycia potrzeb. Zalenoci przedstawione na rysunkach 1 i 2 s jedynie ilustracj dla konkretnych typw kolektorw, wybranej lokalizacji oraz orientacji absorberw. W celu wyliczenia uzysku sonecznego projektowanej lub zamontowanej instalacji naley wykona obliczenia uzysku sonecznego, wykorzystujc odpowiednie oprogramowanie uniwersalne, np. GetSolar, RetScreen lub programy poszczeglnych producentw instalacji solarnych. Ciepo pozyskane z instalacji solarnej zastpuje energi konwencjonaln, ktr trzeba by byo wyprodukowa w gwnym rdle ciepa dla budynku. Koszt zaoszczdzonej energii lub paliwa jest w zasadzie jedynym skadnikiem oszczdnoci eksploatacyjnych. Im drosza energia konwencjonalna, tym wysze oszczdnoci eksploatacyjne. Na rysunku 3 przedstawiono zaleno jednostkowych oszczdnoci eksploatacyjnych od ceny jednostkowej energii konwencjonalnej oraz uzysku sonecznego. Przy czynnikach sieciowych, takich jak ciepo z miejskiego systemu ciepowniczego czy gaz ziemny, naley bra pod uwag jedynie skadniki zmienne ceny nonika, zalene od zuycia, gdy opaty stae pozostaj bez zmian instalacja solarna nie obnia mocy zamwionej. czenie emisji CO2 do atmosfery bdzie miao wymiern warto, nawet w maej skali. Planowane jest wprowadzenie biaych certyfikatw, ktre dokumentowa bd osignit redukcj emisji i stan si przedmiotem obrotu rynkowego. Przewidywana warto takiego certyfikatu wobec koniecznoci realizacji Pakietu Energetyczno-Klimatycznego bdzie wynosi 30 50 euro/Mg redukcji emisji CO2. Stanie si to dodatkowym rdem przychodw zwikszajcych efektywno stosowania instalacji solarnych. Na rysunku 5 przedstawiono przewidywane przychody zwizane z uniknit emisj w zalenoci od wielkoci redukcji oraz przewidywanego kosztu biaych certyfikatw.
Oszczdnoci eksploatacyjne
Ciepo pozyskane z instalacji solarnej nie powoduje emisji gazw cieplarnianych, zatem kada ilo wykorzystanej energii sonecznej przyczynia si do odnowy rodowiska naturalnego. Instalacja solarna pozwala na uniknicie takiej emisji CO2, jak spowodowaoby spalenie paliwa konwencjonalnego koniecznego do wytworzenia podobnej iloci ciepa. Na rysunku 4 przedstawiono ilo uniknitej emisji na jednostk powierzchni absorbera w zalenoci od uzysku solarnego oraz rodzaju energii konwencjonalnej zastpowanej przez energi soneczn. Zdecydowanie najwiksze korzyci ekologiczne przynosi stosowanie instalacji solarnych wsppracujcych z urzdzeniami zasilanymi energi elektryczn. Przy wsppracy z kotowni gazow korzyci te s duo mniejsze. Dyrektywa WE/32/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii i usug energetycznych zobowizuje pastwa czonkowskie do zapewnienia efektywnoci kocowego wykorzystania energii w sektorze publicznym, ktry w tej dziedzinie odgrywa rol wzorcow. Wdroenie tej Dyrektywy w Polsce ma doprowadzi do monitorowania i rejestracji wzrostu efektywnoci energetycznej oraz rejestracji redukcji emisji CO2 w budownictwie. W efekcie kade ograni-
Emisja uniknita
Rys. 5. Przewidywane przychody wynikajce z uniknitej emisji w zalenoci od wielkoci redukcji emisji CO2 oraz przewidywanej wartoci biaych certyfikatw
Przykad: Okrelenie prostego czasu zwrotu dla instalacji solarnej zlokalizowanej w Warszawie, pokrywajcej 32% potrzeb produkcji ciepej wody uytkowej o temperaturze 55C przedstawiono w tabeli. Absorbery o nachyleniu 35 zamontowane s nieruchomo i zorientowane na poudnie. Kolektory paskie lub prniowe wsppracuj z konwencjonaln instalacj zasilan gazem ziemnym lub energi elektryczn. Instalacje solarne do przygotowania ciepej wody uytkowej charakteryzuj si nisk efektywnoci ekonomiczn. W przypadku wsppracy z kotowni gazow lub sieci ciepownicz czas zwrotu nakadw moe przekroczy techniczny czas ycia inwestycji. Takich skoja-
Podsumowanie
Rys. 3. Zaleno jednostkowych oszczdnoci eksploatacyjnych od jednostkowych kosztw energii konwencjonalnej i uzysku solarnego
Rys. 4. Zaleno jednostkowych oszczdnoci eksploatacyjnych od uzysku solarnego i rodzaju energii konwencjonalnej
30
1 2009 (nr 437)

Okrelenie prostego czasu zwrotu przykadowej instalacji solarnej w Warszawie
Lp. 1 2 3 4 Energia konwencjonalna Stopie pokrycia potrzeb Koszt inwestycyjny Koszt energii konwencjonalnej Jednostkowy koszt emisji zaoenie [/Mg] CO2 Uzysk soneczny rysunek 2 [kWh/m2/r.] Oszczdnoci eksploata- rysunek 3 [z/m2/r.] cyjne SPBT bez emisji poz. 3/ lata /poz. 7 Uniknita emisja rysunek 4 [Mg/m2/r.] Warto uniknitej emisji CO2 rysunek 5 [z/m2/r.] Oszczdnoci eksploata- poz. 7 + [z/m2/r.] cyjne z emisj + poz. 10 SPBT z uwzgldnieniem poz. 3/ lata emisji /poz.11 Wyszczeglnienie rdo JedKolektory Kolektory danych nostka prniowe paskie zaoenie gaz ziemny energia el. gaz ziemny energia el. zaoenie [%] 32 32 32 32 zaoenie [z/m2] 3500 3500 2000 2000 zaoenie [z/GJ] 50 105 50 105 575 105 150 19 124 28 33 30 575 218 655 80 298 12 16 30 380 68 100 12 80 25 29 30 380 142 430 53 195 10 14 30
6 7 9 10 11 12
rze nonikw energii naley unika. Umiarkowan efektywno mona uzyska jedynie zastpujc energi soneczn elektryczne podgrzewacze wody.
Uwagi do znowelizowanego rozporzdzenia...

Zapotrzebowanie na energi pierwotn wraz z energi pomocnicz, dla tego typu budynku i 150 osb (przy dobowym zuyciu ciepej wody 35 l/osob) z nowoczesn energooszczdn instalacj c.w.u. o sprawnoci referencyjnej 70%, EPW wynosi 85,6 kWh/m2rok i jest ponad 6 razy wiksze od EPW = 14,18 kWh/m2rok). Spenienie EPW jest moliwe jedynie w przypadku, kiedy energi produkujemy z biomasy i co najmniej 20% ciepa na c.w.u. powinno by wyprodukowane z energii sonecznej. Tak przyjte warunki doprowadz do oglnego zamieszania na rynku nieruchomoci. W konsekwencji niezadowoleni inwestorzy i uytkownicy mog domaga si od projektantw rekompensaty za utracone zyski. Zastrzee i uwag do metod okrelania minimalnych wymaga, jakie musz speni nowe budynki, podanych w rozporzdzeniu z 6 listopada 2008 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie, jest wiele. Jeszcze wicej uwag dotyczy zaproponowanej metodologii sporzdzania wiadectwa energetycznego. Na pewno bdzie czas na weryfikacj wszystkich przyjtych rozwiza. Po pierwszych prbach obliczeniowych stwierdzono, e: przyjte 6 listopada 2008 r. rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, jakie powinny spenia budynki i ich usytuowanie, w sprawie projektu budowlanego oraz w sprawie metodologii sporzdzania wiadectw energetycznych s niespjne, a w wielu wypadkach zawieraj braki uniemoliwiajce wykonanie oceny energetycznej i wystawienie wiadectw; znowelizowane wymagania prawne nie speni celu, jaki wynika z dyrektywy EPBD, poniewa nowe budynki nie b(dokoczenie ze str. 14)
Wysz rentowno maj instalacje solarne pracujce na potrzeby basenw, lecz aby byy one opacalne, konieczne s subwencje.
Efektywno inwestycji w instalacje solarne moe poprawi uwzgldnienie dodatkowych korzyci zwizanych z ograniczeniem emisji CO2, ale nie na tyle, aby staa si atrakcyjna ekonomicznie. Jedyn drog zwikszenia atrakcyjnoci tych inwestycji jest zdecydowane obnienie nakadw inwestycyjnych, np. przez system subwencji. Subwencja w wysokoci 1000 z/m2 absorbera zwikszyaby atrakcyjno inwestycji. Taki system pomocy wg skomplikowanej i kosztownej procedury stosuje Fundacja EkoFundusz, ale tylko dla duych instalacji. Obecnie inwestorzy indywidualni nie mog liczy na adn pomoc finansow, a jest to potencjalnie najwiksza grupa inwestorw zainteresowanych energi soneczn. To, e powierzchnia instalowanych cieczowych kolektorw sonecznych systematycznie ronie, naley przypisa wysokiej wiadomoci spoecznej inwestorw lub raczej, co jest bardziej prawdopodobne, ich snobizmowi.
Wnioski
d charakteryzowa si niszym zapotrzebowaniem na ciepo w stosunku do prawa obowizujcego do koca 2008 r.; pominicie klas energetycznych budynkw spowoduje nieczytelno wiadectw charakterystyki energetycznej dla adresata dyrektywy. Sposb prezentacji jakoci energetycznej budynku bdzie znacznie odbiega od oglnie przyjtych i zaakceptowanych rozwiza zalecanych w dyrektywie EPBD w sprawie jakoci energetycznej budynkw. Podzia na klasy sprawdzi si w innych dziedzinach, np. na rynku AGD, i jest zrozumiay. Z tego powodu bdzie nieczytelne i niejasne prezentowanie wynikw na tzw. suwaku; warto maksymalna nieodnawialnej energii pierwotnej dla ciepej wody EPW nie jest praktycznie do spenienia. W ocenie energetycznej budynki bd uzyskiway niekorzystny wynik, nawet gdy zostanie wykonana bardzo dobra izolacja termiczna przegrd, a stolarka odpowiada bdzie wymaganiom domw pasywnych oraz wprowadzony zostanie system przygotowania ciepa z wykorzystaniem nowoczesnych wysoko sprawnych technologii wytwarzania energii. Jest bowiem bd w metodzie okrelania wartoci granicznej EP dla ciepej wody uytkowej; budynki o niezadowalajcej izolacji termicznej i nadmiernych stratach ciepa przez wentylacj, ale ogrzewane biomas uzyskaj bardzo korzystn warto EP. Zuycie energii i koszty eksploatacji bd wysokie, a korzystna warto EP mylnie informowa bdzie odbiorcw o niskiej energochonnoci, co jest niezgodne z dyrektyw EPBD. Wniosek kocowy nasuwa si jeden. Konieczna jest jak najszybsza nowelizacja rozporzdze przyjtych w listopadzie 2008 r.
mgr in. Jerzy urawski

1 2009 (nr 437)
31

dr in. Aleksander Panek* mgr in. Joanna Ruciska*
ednym z dziaa pastwa zmierzajcym do racjonalizacji uytkowania i oszczdzania energii jest wprowadzenie regulacji zachcajcych do oszczdnoci energii lub wspierajcych podejmowanie decyzji inwestycyjnych prowadzcych do oszczdnoci energetycznych. Przejawem takiego dziaania jest Dyrektywa 91/2002/WE (EPBD), ktra zostaa wdroona do polskiego systemu prawnego i zgodnie z przyjtymi zapisami obowizuje od 1 stycznia 2009 r. Polskie przepisy wykonawcze zostay opublikowane 6 listopada 2008 r. i byy zaskoczeniem dla rodowiska poszanowania energii. Zawieraj one wiele bdw i niejednoznacznoci, przy czym najwaniejszym ich brakiem jest dopuszczenie moliwoci wznoszenia budynkw charakteryzujcych si gorszym standardem energetycznym ni budynki budowane zgodnie z poprzednio obowizujcymi przepisami. W artykule opisano sposoby wdraania postanowie dyrektywy w wybranych krajach UE, ktre od lat s liderami oszczdzania energii w budynkach (Dania, Holandia), maj dug tradycj poszanowania prawa (Niemcy), znane s z innowacyjnych i centralistycznych rozwiza gospodarczych (Francja) i wreszcie s najblisze naszym realiom gospodarczym (Czechy). Trzeba podkreli, e podobne kompilacje byy publikowane we wczeniejszych wydaniach miesicznika Materiay Budowlane, ale tym razem przedstawiamy nie projekty lub zamiary wymienionych krajw, lecz kocowe rozwizania wdraajce Dyrektyw 91/2002/WE. W Danii dyrektywa EPBD zostaa wprowadzona 1 stycznia 2006 r. Obowizujce poprzednio regulacje prawne zawieray dosy rygorystyczne wyma* Politechnika Warszawska
Wdraanie dyrektywy o charakterystyce energetycznej budynkw w rnych krajach UE

gania dotyczce standardu energetycznego budynkw oraz nakaday obowizek wykonywania wiadectw energetycznych budynkw i przeprowadzania inspekcji kotw grzewczych. Obecnie zaostrzono wymagania energetyczne dotyczce budynkw, zakadajc zmniejszenie zuycia energii przez nowe budynki o 25% w odniesieniu do przepisw obowizujcych przed 1 stycznia 2006 r. oraz rozwinito nowy system certyfikacji i inspekcji. Zaktualizowane wymagania zawarte s w The Danish Building Regulations, BR 08. Duskie wiadectwo energetyczne zawiera informacje dotyczce budynku, jego klasy energetycznej, ale przede wszystkim szczegowe okrelenie moliwych do wykonania usprawnie poprawiajcych efektywno energetyczn, a take podaje szacunkowy koszt ich wykonania oraz prosty czas zwrotu. Wymagania dotycz wszystkich rodzajw ogrzewanych budynkw, w ktrych temperatura wewntrzna wynosi powyej 15 C. W przypadku budynkw mieszkalnych ocena nie dotyczy owietlenia, a graniczna warto wskanika zapotrzebowania na energi wynosi 70 + 2200/A kWh/(m2rok). Natomiast w budynkach niemieszkalnych granic jest 95 + 2200/A kWh/(m2rok). We wzorach A jest polem powierzchni [m2] o regulowanej temperaturze. W budynkach niemieszkalnych z wysokimi wymaganiami dotyczcymi jakoci powietrza w pomieszczeniach lub owietlenia, dugim czasem uytkowania bd duym zuyciem wody stosuje si dodatek do granicznej wartoci wskanika zapotrzebowania na energi. Wymagania dotyczce zuycia energii uzupenione s przez okrelone minimalne wartoci: wspczynnika przenikania ciepa U (np. w przypadku budynkw istniejcych U cian zewntrznych musi by mniejsze ni 0,2 W/(m2K), dachw mniejsze ni 0,15 W/(m2K), okien mniejsze ni 1,5 W/(m2K);
Dania
sprawnoci rda ciepa; izolacyjnoci cieplnej przewodw; efektywnoci odzysku ciepa; sprawnoci wentylatorw itd. Wymagania uzupeniajce nie s decydujce w procesie projektowania, ale wyznaczaj minimalne dopuszczalne wartoci. Do uzyskania pozwolenia na uytkowanie niezbdne jest przedstawienie dowodu, e budynek spenia obowizujce przepisy. Zazwyczaj ocena wykonywana jest przez eksperta energetycznego (energy konsultant), ktry rwnie wydaje wiadectwo danego budynku. wiadectwo energetyczne musz posiada: nowe budynki; budynki poddane gruntowej modernizacji; budynki sprzedawane lub wynajmowane (wiadectwo nie moe by sprzed wicej ni 5 lat). Ocena energetyczna wykonywana jest na podstawie wizji lokalnej, dokumentacji technicznej budynku oraz pozwolenia na budow. W Danii jest 7 klas energetycznych budynkw od A do G (A budynki najbardziej efektywne, G budynki najmniej efektywne). Budynek nowy nie dostanie pozwolenia na uytkowanie, jeeli jego klasa energetyczna bdzie mniejsza ni B. Klasa A (budynki o niskim zapotrzebowaniu na energi) podzielona jest na dwie podklasy (1 i 2). Pierwsza z nich obejmuje budynki, ktrych zapotrzebowanie na energi wynosi mniej ni 50% zapotrzebowania budynku standardowego. W drugiej znajduj si budynki, w ktrych to zapotrzebowanie wynosi mniej ni 75% zapotrzebowania na energi budynku standardowego. W niektrych przypadkach obligatoryjne jest przyczenie budynku do publicznej sieci ciepowniczej lub gazowej. Obowizek ten jest zniesiony w przypadku budynkw o niskim zapotrzebowaniu na energi. Specjalne zasady dotyczce wykonywania wia-
32
1 2009 (nr 437)

dectw energetycznych zawarte s w specjalnym opracowaniu pt. Handbook for Energy Consultants. Wszystkie wiadectwa znajduj sie w bazie danych Duskiej Agencji Energii. Niezalenie od Dyrektywy EPBD duski rzd i parlament od wielu lat staraj si o zmniejszenie zuycia energii w budynkach. Zgodnie z ostatnim planem z 10 czerwca 2005 r. dalsze oszczdnoci w nowych budynkach musz zosta osignite do 2010 i 2015 r. Celem s dodatkowe oszczdnoci wynoszce 25% i 50% w odniesieniu do budynkw nowych speniajcych wymagania z 1 kwietnia 2006 r. Koresponduje to bardzo dobrze z definicj budynkw o niskim zapotrzebowaniu na energi (klasa 1 i klasa 2). W zwizku z tym w lutym 2008 r. duski parlament podj decyzj, e w budynkach nowych naley zmniejszy zuycie energii o 25%, w odniesieniu do obecnego stanu, do 2020 r. Dy si take do osignicia oszczdnoci w przypadku budynkw istniejcych. W Danii wiadectwa energetyczne wykonywane s przez audytorw energetycznych, ktrzy musz przej obowizkowe szkolenie zakoczone testem sprawdzajcym wiedz. W Holandii certyfikacja energetyczna budynkw jest obowizkowa od 1 stycznia 2008 r. Wyjtkiem s socjalne budynki mieszkalne oraz budynki uytecznoci publicznej, ktre musz posiada wiadectwo od 1 stycznia 2009 r. Gwnym ograniczeniem w przypadku budynkw nowych i gruntownie zmodernizowanych jest maksymalna warto wskanika charakterystyki energetycznej (Energy Performance Coefficient EPC). W przypadku budynkw mieszkalnych wynosi on 0,8, natomiast w niemieszkalnych jego warto zaley od rodzaju budynku. W budynkach zmodernizowanych w niewielkim zakresie wymagania dotycz systemu wentylacji oraz izolacyjnoci cieplnej przegrd zewntrznych (Rc = 2,5 (m2K)/W). Zaoenia dotyczce charakterystyki energetycznej budynkw zostay opublikowane w dekrecie pt. Decree Energy Performance of Buildings (BEG) 5 grudnia 2006 r. Oprcz budynkw mieszkalnych take budynki uytecznoci publicznej musz posiada wiadectwo charakterystyki energetycznej, natomiast obiekty takie jak szkoy, przychodnie i szpitale nie bd podlegay temu obowizkowi, poniewa w holenderskim prawie nie s one klasyfikowane jako budynki uytecznoci publicznej. W Holandii istniej 4 akredytowane firmy, ktre nadaj uprawnienia do sporzdzania wiadectw energetycznych oraz 341 firm z certyfikatami upowaniajcymi do wydawania wiadectw energetycznych. Od listopada 2008 r. osoby chcce sporzdza wiadectwa charakterystyki energetycznej musz zda indywidualny egzamin. wiadectwo energetyczne skada si z dwch stron. W Holandii jest 7 klas energetycznych budynkw od A do G. Obok symbolu klasy, w ktrej znajduje si budynek, podawana jest warto wskanika charakterystyki energetycznej budynku oraz zuycie energii w standardowym sezonie na 1 m2 powierzchni o regulowanej temperaturze [MJ/m2]. Na pierwszej stronie (fotografia 1) znajduj si take informacje dotyczce daty wanoci wiadectwa oraz osoby, ktra je wykonaa, natomiast na drugiej stronie podana jest metoda wyznaczania wskanika charakterystyki energetycznej budynku oraz zalecane sposoby zmniejszenia zuycia energii. wiadectwa sporzdzane s przez wykwalifikowanych konsultantw energetycznych. Narzdziem wspierajcym jest opracowany przez Ministerstwo Mieszkalnictwa program (dla certyfikowanych konsultantw). Za wdroenie dyrektywy EPBD we Francji odpowiada Ministerstwo Energii, Ekologii, Zrwnowaonego Rozwoju i Zagospodarowania Przestrzennego (The Ministry for Energy, Ecology, Sustainable Development and Land Settlement). Rzd ogosi zaoenia polityki energetycznej 13 czerwca 2005 r. Dotyczya ona take gwnych elementw wprowadzajcych Dyrektyw EPBD we Francji. Metoda obliczeniowa jest zgodna z norm 13790 z godzinow metod uproszczon. Prace nad ni trway od 2000 do 2005 r. i zostaa przyjta przez rzd francuski 24 lipca 2006 r. (Dekret z 19 lipca 2006 r. dotyczcy procedury obliczeniowej Th-C-E 2005). 24 maja 2006 r. rzd francuski przyj minimalne wymagania dla nowych budynkw. Weszy one w ycie 1 wrzenia 2006 r. Wymagania s sformuowane w zalenoci od funkcji budynku (budynki mieszkalne, biurowe, szkoy itd.) i dotycz: maksymalnych wartoci wspczynnika przenikania ciepa U lub minimalnych oporw cieplnych przewodzenia R okien, cian zewntrznych, dachw; wymaga redniej izolacyjnoci cieplnej; maksymalnego zuycia energii pierwotnej na 1 m2 powierzchni o regulowanej temperaturze; maksymalnej wewntrznej temperatury powietrza w lecie. Procedura obliczeniowa uwzgldnia wpyw klimatu, orientacj przegrd budynku, warunki wewntrz pomieszcze, zacienienie, pasywne oraz aktywne systemy soneczne i inne bazujce na odnawialnych rdach energii, a take owietlenie naturalne (tabela 1). W maju 2007 r. rzd francuski przyj minimalne wymagania dla budynkw istniejcych, ktre weszy w ycie 1 listopada 2007 r. Dotycz one przede wszystkim: kotw zasilanych z nieodnawialnych rde energii (paliwa cieke lub stae); elektrycznych systemw grzewczych; systemw klimatyzacji; systemw do przygotowania ciepej wody uytkowej; okien i przeszklonych przegrd (otwieranych i nieotwieralnych); urzdze pomocniczych zasilanych ze rde odnawialnych; materiaw izolacyjnych cian zewntrznych; systemw wentylacji; systemw owietlenia.
1 2009 (nr 437)
Francja
Holandia
Fot. 1. Pierwsza strona holenderskiego wiadectwa energetycznego budynku
33

Tabela 1. Maksymalne zuycie energii pierwotnej do ogrzewania, chodzenia i przygotowania ciepej wody uytkowej w nowych budynkach mieszkalnych
Rodzaj ogrzewania rdo ciepa zasilane paliwami kopalnymi Strefa Maksymalne zuycie energii klimatyczna* pierwotnej H1 130 kWh/(m2rok) H2 110 kWh/(m2rok) H3 80 kWh/(m2rok) H1 250 kWh/(m2rok) H2 190 kWh/(m2rok) H3 130 kWh/(m2rok)
* strefy klimatyczne zdefiniowane w dekrecie s inne (H pnoc, to H3 strefa rdziemnomorska) We Francji zaoono: 1 kWh energii pierwotnej = 2,58 kWh energii kocowej, dla energii elektrycznej, 1 kWh energii pierwotnej = 1 kWh energii kocowej, dla pozostaych rde energii.
Ogrzewanie elektryczne (w tym pompy ciepa)
Tabela 2. Minimalne wymagania dotyczce niektrych elementw oraz maksymalne zuycie energii pierwotnej do ogrzewania, chodzenia, przygotowania ciepej wody uytkowej w istniejcych budynkach mieszkalnych we Francji
Materiay izolacyjne cian zewntrznych Szklenie Koty Element Strefa klimatyczna H1, H2 H3 H1, H2, H3 H1, H2, H3 H1 H2 H3 Minimalne wymagania lub maksymalne zuycie energii pierwotnej R = 2,3 mK/W R = 2,0 mK/W U = 2,0 W/mK Minimalna sprawno od 89,0% do 90,9% dla nominalnej mocy od 20 do 400 kW Minimalna sprawno ponad 90,9% dla nominalnej mocy ponad 400 kW 130 kWh/(m2rok) 110 kWh/(m2rok) 80 kWh/(m2rok)
Minimalne wymagania s takie same jak w przypadku nowych budynkw i przedstawione zostay w tabeli 2. wiadectwo energetyczne nazywa si Diagnostic de Performance Energtique (DPE) i zawiera informacje dotyczce zuycia energii przez budynki mieszkalne i niemieszkalne oraz emisji zwizanej. Zuycie energii jest okrelane metod obliczeniow lub eksploatacyjn (na podstawie zuycia energii z ostatnich trzech lat). Od 1 listopada 2007 r. wiadectwo mog sporzdza tylko wykwalifikowani eksperci, ktrzy najpierw zdaj egzamin pastwowy. Budynki mieszkalne zostay podzielne na 7 klas energetycznych od A do G, niemieszkalne na 9 klas, poniewa zuycie energii w tego rodzaju budynkach jest wysze. Dy si jednak do ujednolicenia sposobu oceny. wiadectwo energetyczne musz posiada nowe i wynajmowane budynki mieszkalne (lub mieszkania), z wyjtkiem obszarw zamorskich. W budynkach uytecznoci publicznej o powierzchni powyej 100 m2 wiadectwo od 2 stycznia 2008 r. powinno by wystawione na podstawie rzeczywistego
Ogrzewanie ze rde zasilanych paliwami kopalnymi, biomas lub z sieci ciepowniczej
W Niemczech wikszo zaoe zawartych w Dyrektywie EPBD zostao wprowadzonych w 2002 r. przez rozporzdzenie dotyczce oszczdnoci energii pt. Energieeinsparverordnung. Metoda obliczania charakterystyki energetycznej budynku nie ulega od tamtego czasu zmianie i na jej podstawie zostay postawione wymagania nowym budynkom, ktre musz mie obowizkowe wiadectwo energetyczne. Koty grzewcze podlegaj inspekcji od 1984 r. i w razie potrzeby s wymie-
Niemcy
zuycia energii (ocena eksploatacyjna) i zawiera rekomendowane usprawnienia i by umieszczone w widocznym miejscu. We Francji powstaje centralne archiwum wiadectw energetycznych. Pastwo nie pobiera opaty od rejestru wystawionego wiadectwa. Nie jest take sprawdzana zawarto kadego wiadectwa energetycznego, ale po roku wykonywana jest wyrywkowa ocena. Procedury wykonywania inspekcji urzdze grzewczych i klimatyzacyjnych s nadal opracowywane.
niane. Pozostae brakujce zapisy, tj. wiadectwo energetyczne wynajmowanego lub sprzedawanego budynku istniejcego, umieszczanie wiadectwa w budynkach uytecznoci publicznej w widocznym miejscu oraz inspekcja urzdze klimatyzacyjnych zostay wprowadzone przez rozporzdzenie dotyczce oszczdnoci energii w 2007 r. (EvEN 2007). Nowe wymagania maj zosta wprowadzone w styczniu 2009 r. (EvEN 2009). Za wprowadzenie Dyrektywy EPBD w Niemczech odpowiada Ministerstwo Transportu, Budownictwa oraz Infrastruktury (Federal Ministry of Transport, Building and Urban Development) oraz Ministerstwo Ekonomii i Technologii (Federal Ministry of Economics and Technology). Za inspekcj kotw odpowiedzialne jest Ministerstwo rodowiska, Ochrony Natury i Bezpieczestwa Nuklearnego (The Federal Ministry for the Environment, Natural Conservation and Nuclear Safety). EPBD zostaa wprowadzona na podstawie Prawa oszczdzania energii (Energieeinsparungsgesetz), ktre weszo w ycie w 1976 r. z pniejszymi zmianami. Definiuje ono wymagania dotyczce: izolacyjnoci cieplnej przegrd budowlanych; sprawnoci i konserwacji urzdze grzewczych, wentylacyjnych oraz do przygotowania ciepej wody uytkowej; rachunkw za ogrzewanie oraz ciep wod uytkow na podstawie indywidualnego zuycia. Od 2002 r. wymagania dotyczce charakterystyki energetycznej odnosz si do zapotrzebowania na energi pierwotn budynku. wiadectwo energetyczne byo sporzdzane dla nowych budynkw i w niektrych przypadkach zmodernizowanych. Ocena nie obejmowaa zuycia energii przez system klimatyzacji (chodzenia) oraz system owietlenia (w przypadku budynkw niemieszkalnych). Wymagania w przypadku nowych budynkw mieszkalnych sformuowane zostay w zalenoci od wspczynnika ksztatu budynku (A/V), a w przypadku ciepej wody uytkowej od powierzchni budynku AN (tabela 3). Zuycie energii do ogrzewania i przygotowania ciepej wody uytkowej w budynkach mieszkalnych podawane jest w wiadectwie energetycznym na specjalnej skali (rysunek). Poniewa w wiadectwie budynku nie-
34
1 2009 (nr 437)

rekomendacje dotyczce jego termomodernizacji. Od 2002 r. wiadectwa energetyczne nowych oraz w niektrych przypadkach gruntownie zmodernizowanych budynkw s obowizkowe. Do oceny stosowana jest metoda obliczeniowa i eksploatacyjna, dlatego te zastosowano wspczynnik wykorzystujcy stopniodni w celu przeliczenia wynikw z jednej metody na drug. W Niemczech wiadectwa energetyczne s obligatoryjne dla wszystkich budynkw mieszkalnych zbudowanych do 1965 r., bdcych przedmiotem obrotu od 1 lipca 2008 r., natomiast od 1 stycznia 2009 r. ju wszystkie budynki mieszkalne bd podlegay temu obowizkowi. W przypadku budynkw niemieszkalnych ten okres zosta wyduony do 1 lipca 2009 r. Paszporty nie s wymagane w przypadku budynkw o powierzchni uytkowej mniejszej ni 50 m2 oraz gdy nie nastpuje zmiana uytkownika budynku. Osoby wystawiajce wiadectwa energetyczne musz by absolwentami uczelni wyszych o kierunkach budowlano-architektonicznych, mog by nimi take mistrzowie budowlani, instalatorzy z uprawnieniami kominiarskimi, certyfikowani technicy budowlani. Osoby te s zobowizane do ukoczenia studiw o specjalnoci budownictwo energooszczdne lub posiada dwuletnie dowiadczenie w tym kierunku, ukoczy pastwowy kurs oraz mie nieograniczone uprawnienia budowlane wedug przepisw regionalnych. W Niemczech nie bdzie formalnego systemu zatwierdzania i certyfikacji ekspertw, ale przewidziane jest karanie osb nieuprawnionych, ktre bd sporzdza wiadectwa. Dodatkowo waciciel budynku moe zosta ukarany, jeeli sprzedajc lub wynajmujc budynek, nie bdzie posiada wiadectwa energetycznego. W przypadku budynkw istniejcych, ktre nie zostay zmodernizowane od 1984 r., uytkownik moe dokona wyboru, czy przeprowadzana modernizacja ma dotyczy elementw budynku lub caoci budynku i jego systemw tak, aby cakowite zuycie energii nie przekraczao 140% wartoci wymaga jak dla budynkw nowych.
Referencyjna skala wartoci dla budynkw mieszkalnych (zuycie energii do ogrzewania i przygotowania ciepej wody uytkowej)
mieszkalnego znajduj si wartoci zuycia energii do ogrzewania oraz przygotowania ciepej wody uytkowej i zuycia energii elektrycznej, podano odpowiadajce im wartoci referencyjne dla rnego radzaju obiektw (tabela 4). Niemieckie wiadectwo, ktre nazwano Paszportem Energetycznym skada si z 4 stron. Pierwsza strona zawiera dane budynku oraz osoby sporzdzajcej, a pozostae strony dane dotyczce zapotrzebowania i zuycia energii, charakterystyki energetycznej budynku oraz
Tabela 3. Tabela z aneksu 1 niemieckiego rozporzdzenia

Wspczynnik ksztatu budynku A/V 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,05
Zapotrzebowanie na energi pierwotn na 1 m2 powierzchni uytkowej [kWh/(m.rok)] Budynki mieszkalne Budynki mieszkalne z wyczeniem budynkw z przygotowaniem ciepej wody z przygotowaniem ciepej wody uytkowej przy uyciu energii uytkowej przy uyciu energii elektrycznej elektrycznej 83,80 66,00 + QTW 91,33 73,53 + QTW 98,86 81,06 + QTW 88,58 + QTW 106,39 113,91 96,11 + QTW 103,64 + QTW 121,44 128,97 111,17 + QTW 136,50 118,70 + QTW 144,03 126,23 + QTW 130,00 + QTW 147,79
Tabela 4. Przykady wartoci referencyjnych dla budynkw niemieszkalnych (zmierzone zuycie energii, 3 strona wiadectwa energetycznego budynku)
Przeznaczenie budynku Referencyjna warto Referencyjna warto ogrzewanie/przygotowanie elektrycznoci ciepej wody uytkowej [kWh/(m2rok)] 135 55 190 155 120 95 320 135 150 75 210 70 160 90 85 150 230 100
Budynki biurowe, ogrzewane Budynki biurowe, klimatyzowane Hotele (standard redni) Restauracje Kina Sklepy mae (niespoywcze) Sklepy mae (spoywcze) Domy towarowe, klimatyzowane Szpitale, due (>1000 ek)
Za wdroenie dyrektywy EPBD odpowiada Ministerstwo Infrastruktury i Handlu (The Ministry of Industry and Trade). Gwnym aktem prawnym jest Prawo Zarzdzania Energi (Energy Management Act), ktre zaczo obowizywa 1 lipca 2006 r. Charakterystyka energetyczna okrelona jest przez roczne zuycie energii do ogrzewania, chodzenia, przygotowania ciepej wody uytkowej oraz powietrza wentylacyjnego, owietlenia i energii pomocniczej. Zastosowano uproszczon metod dla budynkw wielostrefowych. Obliczenia wykonywane s co godzin dla typowego dnia i wszystkich miesicy. Dane meteorologiczne scharakteryzowano dla 4 stref klimatycznych, przy zastosowaniu krajowych standardw uywanych jako dane wejciowe do oblicze energetycznych budynkw. Podano take harmonogramy uytkowania typowych stref, tj. biura, szkoy, mieszkania itd. Podstaw do okrelenia wymaga jest porwnanie wartoci wskanika charaktery1 2009 (nr 437)
Czechy
35

styki energetycznej budynku z jego wartoci dla budynku referencyjnego. Budynek referencyjny jest to budynek o takim samym ksztacie, lokalizacji i funkcji, dla ktrego parametry takie jak poziom izolacji, sprawnoci instalacji maj warto referencyjn okrelon w krajowych przepisach. Wymagania s takie same dla budynkw nowych i gruntownie zmodernizowanych (jeeli modernizacja dotyczya wicej ni 25% powierzchni przegrd zewntrznych lub efekt uzyskany w wyniku modernizacji wyposaenia technicznego spowodowa zmniejszenie zuycia energii przynajmniej o 25% cakowitego zuycia energii budynku). Energia pierwotna i emisja CO2 nie s okrelane w wiadectwie energetycznym. W tabeli 5 przedstawiono klasy energetyczne [kWh/(m2r.)] dla rnych budynkw. Wymagania EP zdefiniowane w klasie C s minimalnymi dla nowych i zmodernizowanych istniejcych budynkw. wiadectwa energetyczne s obowizkowe od 1 stycznia 2009 r. dla budynkw nowych (wikszych ni 50 m2) i budynkw zmodernizowanych (wikszych ni 1000 m2). Natomiast budynki sprzedawane lub wynajmowane musz posiada wiadectwo od 1 stycznia 2008 r. wiadectwo energetyczne budynku skada si z ilustracji i opisu, zawierajcego dane techniczne, tj. typ budynku oraz ilo zuywanej energii przyjmowanej do oblicze wskanika charakterystyki energetycznej EP, wyniki oblicze oraz propozycje moliwych do wykonania usprawnie. Na wiadectwie znajduje si take informacja, w jakiej klasie energetycznej znajdzie si budynek (fotografia 2) po wykonaniu proponowanych usprawnie. Krajowy program obliczeniowy (National Calculation Tool (NKT)) zosta opublikowany w padzierniku 2007 r. Wykorzystana w nim metoda oparta
Typ budynku Jednorodzinny Wielorodzinny Hotel i restauracja Biuro Szpital Szkoa Obiekt sportowy Obiekt handlowy A < 51 < 43 <102 <62 <109 <47 <53 <67 B 51 97 43 82 102 200 62 123 109 210 47 89 53 102 67 121
Podsumowanie
zawodowe oraz musz zda egzamin pastwowy organizowany przez wymienione ministerstwo.
Tabela 5. Podzia na klasy energetyczne w zalenoci od rodzaju budynku

C 98 142 83 120 201 294 124 179 211 310 90 130 103 145 122 183 D 143 191 121 162 295 389 180 236 311 415 131 174 146 194 184 241 E 192 240 163 205 390 488 237 293 416 520 175 220 195 245 242 300 F 241 286 206 245 489 590 294 345 521 625 221 265 246 297 301 362
jest na okreleniu zapotrzebowania energii dla standardowych warunkw uytkowania oraz standardowych warunkw klimatycznych. Obliczenia podzielone s na dwa etapy: okrelenie zapotrzebowania na energi budynku, czyli zyskw i start ciepa; okrelenie zuycia energii przez poszczeglne systemy. Eksperci wykonujcy wiadectwa energetyczne oraz inspekcje kotw i urzdze klimatyzacyjnych s akredytowani przez Ministerstwo Infrastruktury i Handlu. Uprawnienia moe uzyska osoba z uprawnieniami audytora energetycznego, architekta, inyniera lub technika nadawanymi przez Czeskie Stowarzyszenie Certyfikowanych Inynierw i Technikw (Czech Chamber of Certified Engineers and Technicians). Audytorzy energetyczni (musz mie wyksztacenie wysze i trzyletnie dowiadczenie zawodowe lub ukoczon szko redni i picioletnie dowiadczenie zawodowe), inynierowie oraz architekci przechodz szkolenie
G > 286 > 245 > 590 >345 >625 >265 >297 >362
Fot. 2. Pierwsza strona czeskiego wiadectwa energetycznego budynku
Podane przykady rozwiza prawnych wdraajcych Dyrektyw 91/2002/WE w wybranych krajach mona porwna z przepisami przyjtymi w Polsce. Czytelnik atwo zauway analogie pomidzy rozwizaniami niemieckimi i polskimi. Oprcz podobiestw widoczne s rnice, gwnie w randze, jak przykada si do oszczdnoci energetycznych w Europie i Polsce. Zwraca uwag sposb argumentacji przyjtych rozwiza, np. we Francji dopuszcza si niewykonywanie wiadectwa dla budynkw nowych, gdy takie budynki automatycznie uzyskuj klas G. W przypadku, gdy waciciel uzna, e klasa ta jest nieadekwatna do standardu budynku, moe zleci wykonanie wiadectwa. Jake rni si ta argumentacja od oficjalnego stanowiska polskich wadz (www.mi.gov.pl), ktre dla budynkw wynajmowanych lub sprzedawanych, ze wzgldu na brak sankcji w polskich przepisach, uznay, e wiadectwo jest nieobowizkowe. Tym samym, mimo zapisw prawnych o koniecznoci posiadania wiadectwa w praktyce nie bdzie ono wymagane. Aby dopeni obrazu sytuacji Izba Notarialna w Warszawie wydaje komunikat, e notariusze nie bd wymagali wiadectwa podczas przygotowania aktw umw kupna sprzeday lub wynajmu, mimo e taki obowizek istnieje w ustawie Prawo budowlane. Uwana lektura przedstawionych przykadw wdroenia dyrektywy EPBD w krajach UE przynosi wiele innych spostrzee, na tle ktrych niestety nasze rozwizania wygldaj mao korzystnie. Ograniczono miejsca w artykule nie pozwala jednak na ich dyskusj, tym bardziej e wymagaoby to szczegowej i czasochonnej analizy. Zostawiamy to czytelnikom z apelem, aby dzielili si z redakcj wasnymi przemyleniami w tej sprawie. Im lepiej bd udokumentowane wnioski, tym wiksza jest szansa na stworzenie dobrego prawa.
(Opracowano na podstawie raportw z wdraania Dyrektywy 91/2002/WE w krajach czonkowskich UE zamieszczonych w jzyku angielskim na stronie www.buildingsplatform.eu)
36
1 2009 (nr 437)

mgr in. Maria Dreger*
Polsce jeszcze na dobre nie rozpoczo si wdraanie, a Komisja Europejska ju zdya ogosi propozycj tzw. recastingu EPBD Dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw. Chodzi o nowelizacj, ktra uwzgldniajc dotychczasowe dowiadczenia, wzmocni skuteczno oddziaywania Dyrektywy i jej pozytywny wpyw na popraw energooszczdnoci nowych i istniejcych budynkw. Prace nad przygotowaniem projektu zmian trway kilka lat i towarzyszyy im szerokie konsultacje we wszystkich rodowiskach wszystkich krajw Unii. Dlaczego taka akcja zostaa podjta i jakie s najwaniejsze proponowane zmiany? Monitorujc uwanie wdroenie Dyrektywy we wszystkich krajach UE, Komisja uznaa, e jak dotychczas gwnym osigniciem jest zwrcenie uwagi na problem nadmiernej energochonnoci budynkw i uwiadomienie, jak wany to temat politykom i uytkownikom obiektw. Jednak wbrew moliwociom uzyskania ogromnych, opacalnych kosztowo, oszczdnoci energii, wci nie s one w peni wykorzystywane. Wpywa na to wiele przyczyn, spord ktrych najwaniejsze to kompleksowo zagadnienia i tym samym konieczno uwzgldniania budownictwa w szerszym kontekcie energetyczno-klimatycznym, nieuwzgldnianie kosztw zewntrznych wytwarzania energii, konflikt interesw pomidzy wacicielami i uytkownikami mieszka, niedostateczna informacja, ale rwnie niedostatki sformuowa i zapisw pierwotnej wersji Dyrektywy i te ostatnie wymienione przyczyny Komisja chce wyeliminowa. Prawo EU do podejmowania bardziej zdecydowanych dziaa. Efektywno energetyczna, w tym racjonalizacja wykorzystania energii, w znacznej czci moe rozwiza problemy bezpieczestwa energetycznego i pomc w walce ze zmianami klimatycznymi, ograniczeniem emisji CO2, w dodatku przy niskich kosztach, a czasem nawet z zapewnieniem zyskw.
* MIWO, Rockwool Polska Sp. z o.o.
Specyfika budownictwa, odpowiedzialnego za ok. poow emisji z sektorw pozostajcych poza systemem handlu emisjami powoduje, e akcje podejmowane na poziomie krajowym nie s tak skuteczne jak wtedy, gdy dotycz caego wsplnego europejskiego obszaru. Rwnie wane jest przy tym kompleksowe podejcie, czce twarde, regulacyjne postanowienia, mikkie instrumenty o charakterze informacyjno-promocyjnym, ale i finansowe zachty, stymulujce do dziaa. Wszystkie te narzdzia s w zasigu i byy wykorzystane przy tworzeniu pierwotnej wersji Dyrektywy. Teraz zostay wzbogacone o nowe praktyczne dowiadczenia. Najistotniejsze propozycje zmian: ujednoznacznienie i uproszczenie tekstu Dyrektywy oraz przyjcie formuy recastingu, czyli przerbki, a nie zmiany; wyeliminowanie limitu 1000 m dla istniejcych budynkw, poddawanych znaczcej modernizacji, (wartociowo wikszej ni 25% wartoci budynku (bez dziaki) lub obejmujcej wicej ni 25% osony budynku), ktre powinny by doprowadzone do wspczesnych standardw energetycznych. Kapitalny remont budynku podejmowany rednio raz na 25 40 lat jest najlepsz okazj do doprowadzenia go do aktualnego standardu energetycznego przy minimalnych dodatkowych nakadach i nie ma adnego racjonalnego powodu, by takim wymaganiom poddane byo niecae 30% modernizowanych budynkw, wanie tych najwikszych, podczas gdy ponad 70% potencjalnych oszczdnoci, jakie kryj w sobie mniejsze budynki, pozostawao niewykorzystanych na kolejne 25 40 lat; wzmocnienie roli certyfikatw przez popraw ich jakoci i bezwzgldnej powszechnej dostpnoci. Temu celowi ma suy obowizkowy nadzr nad systemem certyfikacji przez kraje czonkowskie, w ramach ktrego losowo wybrane spord wydanych certyfikatw bd sprawdzane pod wzgldem poprawnoci wykonania oblicze, przy czym dla niektrych sprawdzenie bdzie
Propozycje zmian w Dyrektywie EPBD
poczone z wizj lokaln w ocenionym budynku. Pojawia si te propozycja wpisania wiadectw energetycznych na list dokumentw niezbdnych do dokonania transakcji kupna sprzeday wynajmu, tak by stay si one nieodcznym elementem w obrocie, a zawarta w nich informacja bya rwnie dostpna jak informacja o emisji CO2 towarzyszca dokumentom samochodowym. Pojawia si nowy zapis, w praktyce nakazujcy wdroenie do krajowych przepisw sankcji za brak wiadectwa. Eksponowanie w widocznych, dostpnych miejscach wiadectw energetycznych bdzie dotyczyo wikszej ni obecnie liczby budynkw, tj. obiektw o powierzchni wikszej ni 250 m2 zajmowanych przez instytucje publiczne, ale rwnie prywatnych, dostpnych wikszej liczbie uytkownikw, ktre uzyskay certyfikat; wzmocnienie znaczenia kontroli systemw grzewczych i klimatyzacyjnych. Ju obecnie istnieje obowizek przeprowadzania inspekcji w okrelonych sytuacjach, jednak nie do koca jest jasne, co z nich ma wynika. Teraz proponuje si obowizkow ocen i zalecenia, identyfikujce potencjalne oszczdnoci. Kraje czonkowskie bd zobowizane do nadzoru nad systemem kontroli przez m.in. sprawdzanie jakoci dokonywanych inspekcji, raportw i ocen podobnie jak w przypadku wiadectw energetycznych budynkw; okrelenie waciwych poziomw wymaga i wdroenie planowania w zakresie osigania celw w doprowadzaniu budynkw nowych i istniejcych do znaczco wyszych standardw energetycznych. Przewiduje si, e do 31 grudnia 2010 r. Komisja przedstawi metod obliczania optymalnego kosztowo poziomu wymaga energetycznych dla budynkw (komponentw). Dziki temu nie narzucajc jednolitego poziomu wymaga, bdzie mona atwo stwierdzi, na ile racjonalne s wymagania w okrelonym kraju i czy nie ponosi si strat na skutek politycznych zaniecha.
1 2009 (nr 437)
37

dr in. Arkadiusz Wglarz*
ystem Biaych Certyfikatw (wiadectw efektywnoci energetycznej) planowany jest w projekcie Ustawy o efektywnoci energetycznej jako podstawowy mechanizm realizacji polityki efektywnoci energetycznej do 2030 r. Z informacji uzyskanych z Departamentu Energetyki Ministerstwa Gospodarki wynika, e w ramach Systemu Biaych Certyfikatw przewiduje si nastpujce rodki efektywnoci energetycznej w budownictwie: termomodernizacj istniejcych budynkw; budow nowych energooszczdnych budynkw; budow domw niskoenergetycznych; budow domw pasywnych; modernizacj owietlenia; modernizacj sieci ciepowniczych i rde energii. W kolejnych rozdziaach szerszej analizie poddano rodki efektywnoci energetycznej w budownictwie o duym potencjale technicznym, ktrych uruchomienie powinno da znaczn popraw efektywnoci energetycznej w skali kraju.
Poprawianie efektywnoci energetycznej budynkw w Polsce

dernizacji. Jedynie z informacji uzyskanych od spdzielni mieszkaniowych w duych miastach mona wysnu wniosek, e stermomodernizowano ok. 50% zasobw. Najgorzej przedstawia si sytuacjach w obiektach zarzdzanych przez wsplnoty mieszkaniowe, ale w tym przypadku pomocna w ostatnim czasie jest Ustawa o wspieraniu przedsiwzi termomodernizacyjnych. Dane dotyczce przebiegu termomodernizacji przedstawiono na rysunku. W ramach ustawy praktycznie nie modernizuje si domw jednorodzinnych, co w znacznej mierze spowodowane jest: duym udziaem kosztw dodatkowych zwizanych z uzyskaniem premii w cakowitych kosztach inwestycji (prowizje bankowe, prowizja BGK, koszty audytu, obsuga kredytu); koniecznoci uwzgldniania w zeznaniu rocznym PIT przez osoby fizyczne przychodw wynikajcych z uzyskania premii termomodernizacyjnej, co znacznie zmniejsza korzyci wynikajce z uzyskania premii; duym stopniem skomplikowania i czasochonnoci procedur oraz restrykcyjnymi wymaganiami formalnymi; trudnym dostpem do kredytu termomodernizacyjnego w zwizku z koniecznoci przedstawiania odpowiednich zabezpiecze, w tym oporami przed ustanawianiem zabezpiecze na hipotece. Wymienione trudnoci powoduj, e praktycznie w caoci termomodernizacja w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych wykonywana jest metodami gospodarczymi. Z punku widzenia efektw energetycznych najkorzystniejsze jest modernizowanie budynkw jednorodzinnych i w nastpnej kolejnoci uytecznoci publicznej. Zaleno ta wynika z rnic w charakterystykach geometrycznych poszczeglnych rodzajw budynkw i ich wpywu na wielko zuycia energii (a tym samym na wielko oszczdnoci uzyskiwanych
Przedsiwzicia termomodernizacyjne w latach 1999 2007 w ramach Ustawy o wspieraniu przedsiwzi termomodernizacyjnych
Termomodernizacja istniejcych budynkw
Termomodernizacja to kompleksowa i optymalna modernizacja budynku prowadzca do zmniejszenia rocznego zapotrzebowania na ciepo zuywane na ogrzewanie i podgrzanie wody uytkowej oraz zmniejszenie rocznych strat ciepa w sieci ciepowniczej lub poprawa sprawnoci rda ciepa. Tak rozumiana termomodernizacja nie ogranicza si wic jedynie do wykonania dodatkowego ocieplenia budynku, jak to jest powszechnie postrzegane przez wikszo spoeczestwa. Nie prowadzono kompleksowych bada dotyczcych wielkoci zasobw, jakie dotychczas poddano termomo-
* Politechnika Warszawska, KAPE S.A., ZAE
38
w wyniku termomodernizacji). Najbardziej niekorzystny wskanik ilorazu cznej powierzchni przegrd zewntrznych do ograniczanej nimi kubatury w budynku charakteryzuje wanie budynki jednorodzinne i budynki uytecznoci publicznej. Najbardziej korzystny wystpuje zwykle w budynkach wielorodzinnych. Podkreli naley, e ustawa termomodernizacyjna nie obejmuje obiektw bdcych bezporedni wasnoci Skarbu Pastwa, a wic m.in. pastwowych uczelni wyszych, szpitali klinicznych, urzdw pastwowych itp. Obiekty te miay by przedmiotem innych uregulowa prawnych, ktre jednak dotychczas nie powstay. Pewn szans moe okaza si Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko, ktry w ramach osi priorytetowej 9 Infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku i efektywno energetyczna przewiduje udzielenie wsparcia dla dziaa obejmujcych m.in. obnienie energochonnoci sektora wycznie publicznego. Realizacja dziaa w wymienionym priorytecie bdzie obejmowa wsparcie dla termomodernizacji obiektw uytecznoci publicznej, w tym wyposaanie tych obiektw w urzdzenia o najwyszej, uzasadnionej ekonomicznie, klasie efektywnoci energetycznej.
(Fot. KAPE S.A. na podstawie danych z BGK)
1 2009 (nr 437)

Dziaanie 9.3 Termomodernizacja budynkw uytecznoci publicznej umoliwia uzyskanie wsparcia dla inwestycji obejmujcych kompleksow termomodernizacj obiektw, czyli nastpujce przedsiwzicia: ocieplenie wszystkich przegrd zewntrznych obiektu; wymian okien, drzwi zewntrznych; modernizacj owietlenia i wymian na energooszczdne; przebudow systemw grzewczych (wraz w wymian rda ciepa gwnie na niskoemisyjne, w tym OE); modernizacj systemw wentylacji i klimatyzacji. O wsparcie mog aplikowa due projekty wartoci powyej 10 mln z. Projekty o niszej wartoci ni okrelono dla programu operacyjnego Infrastruktura i rodowisko mog aplikowa o wsparcie w ramach regionalnych programw operacyjnych, na warunkach, jakie zostay okrelone przez poszczeglne samorzdy wojewdztw. Kwota przewidziana na dofinansowania inwestycji w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko na projekty zwizane z termomodernizacj to 55,5 mln euro. W Polsce przy dofinansowaniu na poziomie 50% t form wsparcia moe by objtych ok. 20 projektw. maln powierzchni okien od strony pnocnej; zastosowaniem stref buforowych (przedsionki, cieplarnie itp.); wykorzystaniem energii pochodzcej ze rodowiska, np. energii promieniowania sonecznego; bardzo dobrze zaizolowanymi termicznie przegrodami zewntrznymi (oraz wewntrznymi oddzielajcymi pomieszczenia o rnej temperaturze wewntrznej); minimaln liczb mostkw cieplnych; zastosowaniem okien i drzwi zewntrznych o wysokiej izolacyjnoci termicznej oraz szczelnoci; wysok sprawnoci instalacji grzewczej wyposaonej w system sterowania; wysok sprawnoci systemu do przygotowania ciepej wody uytkowej; zastosowaniem wentylacji nawiewno-wywiewnej z odzyskiem ciepa wyposaonej w system sterowania. Budynek energooszczdny 5-litrowy rocznie na pokrycie strat cieplnych zuywa 5 l oleju opaowego na m2 powierzchni ogrzewanej, czyli jego zapotrzebowanie na energi ciepln wynosi ok. 50 kWh/(m2r.). Koszt wybudowania tego typu budynku jest o ponad 10% wyszy ni obiektu referencyjnego wg speniajcego obowizujce wymagania. Zainteresowanie budynkiem 5-litrowym jest coraz wiksze i nie dotyczy to tylko domw jednorodzinnych budowanych przez pasjonatw, ale caych osiedli, apartamentowcw, hoteli i budynkw uytecznoci publicznej. Tego typu budownictwo, ktre w Niemczech jest ju standardem, powinno w najbliszych latach by prekursorem take w Polsce, gdy nie wymaga takich reimw technologicznych i kultury technicznej jak budynki pasywne, a daje znaczne efekty ekonomiczne. Budynek niskoenergetyczny 3-litrowy rocznie na pokrycie strat cieplnych zuywa 3 l oleju opaowego na m2 powierzchni ogrzewanej, czyli jego zapotrzebowanie na energi ciepln wynosi ok. 30 kWh/(m2r.). Koszt tego typu budynku jest ju o ok. 15% wyszy od obiektu referencyjnego. Budynki pasywne s to obiekty o zapotrzebowaniu na energi ciepln wynoszcym 15 kWh/(m2r.), czyli 1,5 l oleju opaowego lub 1,5 m3 gazu ziemnego na m2 w skali roku. Ze wzgldu na niewielkie zapotrzebowanie na energi ciepln do ogrzewania budynku, aktywny system ogrzewania traci na znaczeniu na rzecz zwikszenia roli pasywnego wykorzystania energii sonecznej oraz innych wewntrznych rde ciepa. Znaczce ograniczenie zapotrzebowania na ciepo do celw grzewczych spowodowao, e gwn rol w bilansie energetycznym budynku zaczo odgrywa zapotrzebowanie na ciepo do przygotowania c.w.u. Wedug Instytutu Budynkw Pasywnych rednia warto zapotrzebowania na ciepo do podgrzewania wody wynosi 18 35 kWh/(m2r.). Z moich analiz wynika, e koszt budowy mieszkalnych domw pasywnych w warunkach polskich jest o 26% wyszy ni wybudowanych wg standardu energetycznego okrelonego w rozporzdzeniu ministra infrastruktury w sprawie warunkw, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Przy obecnych cenach energii prosty okres zwrotu dodatkowych nakadw na budow domu pasywnego wynosi ponad 20 lat, czyli przewysza techniczny czas zuycia wikszoci urzdze, w ktre jest wyposaony. Czy budowa takiego domu jest w takim razie opacalna. Na pierwszy rzut oka wydaje si, e nie, ale Polska dostosowujc si do wymaga Unii Europejskiej stawianych w pakiecie klimatyczno-energetycznym, bdzie musiaa zmieni na znacznie ostrzejsze wymagania odnonie do efektywnoci energetycznej budynkw i wwczas standard domu pasywnego stanie si ekonomicznie uzasadniony. Budynek zeroenergetyczny (neutralny) charakteryzuje si praktycznie brakiem koniecznoci doprowadzenia energii spoza budynku. Wyposaony jest w urzdzenia wykorzystujce czynnie energi soneczn (kolektory soneczne i panele fotowoltaiczne), energi otoczenia (pompy ciepa), energi wiatru, odzysk energii z wszelkich procesw (np. ciekw). Dotychczas w Polsce nie wybudowano nawet wersji eksperymentalnej tego typu obiektu. Naley si spodziewa, e zainteresowanie w kraju budynkami zeroenergetycznymi rozpocznie si w dopiero wtedy, gdy dominowa bdzie budownictwo niskoenergetyczne i pasywne,
1 2009 (nr 437)
W Polsce budynkiem energooszczdnym jest obiekt, ktrego wskanik sezonowego zapotrzebowania energii na cele ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepej wody E wynosi mniej ni 70 kWh/m2/r. Natomiast dla budynkw projektowanych jeszcze w 2008 r. wskanik sezonowego zapotrzebowania ciepa na ogrzewanie budynku mieszkalnego speniajcego wymagania zawarte w obowizujcych wwczas przepisach to ok. 90 120 kWh/m2 p.u./r. Budynek energooszczdny charakteryzuje si: usytuowaniem uwzgldniajcym rzeb terenu, nasonecznienie oraz kierunek wiatrw; zwart bry, du powierzchni okien od strony poudniowej oraz mini-
Nowe energooszczdne budownictwo
39

a wiadomo ekologiczna Polakw bdzie porwnywalna ze wiadomoci obywateli krajw UE 15. W celu wykazania, jaki potencja tkwi w nowo budowanych obiektach, przeprowadzono nastpujc symulacj. Zaoono, e wszystkie nowo budowane domy mieszkalne bd powstawa odpowiednio w standardzie budynku 7-litrowego, 5-litrowego, 3-litrowego, pasywnego, zeroenergetycznego. Jako miar jakoci energetycznej budynku przyjto poziom zuycia energii na ogrzewanie, przygotowanie powietrza wentylacyjnego oraz ciepej wody uytkowej. Do oceny potencjau zuycia energii w budynkach aktualnie wznoszonych wykorzystano dane zestawione w tabeli 1.
Nazwa typu budynku
Tabela. 1 Wielko oszczdnoci ciepa w budynkach energooszczdnych

Zapotrzebowanie na ciepo [kWh/m2 p.u./r.]
do uytkowania budynki na poziomie 2007 r. posiaday standard odpowiednio budynku 7-litrowego, 5-litrowego itd. Analiza wynikw zestawionych w tabeli 2 pokazuje znaczny potencja oszczdnoci energii, a przecie nowe budynki to niecay 1% powierzchni domw mieszkalnych. Jakie efekty by uzyskano, gdyby udao si nam podda termomodernizacji budynki mieszkalne do poziomu budynkw energooszczdnych. Niestety, bez znacznego wsparcia ze strony pastwa nie da si nawet rozpocz tego procesu. Potrzebne s nowe mechanizmy wsparcia. Miejmy nadzieje, e wprowadzi je Ustawa o efektywnoci energetycznej.
Oszczdno energii Oszczdno cieplnej w stosunku energii pierwotnej do budynku zbudoprzy redniej wanego wg obecnych sprawnoci rda wymaga ciepa 80% [kWh/m2 p.u./r.] [kWh/m2 p.u./r.] 50 70 105 62,5 87,5
Budynek energooszczdny 7-litrowy Budynek energooszczdny 5-litrowy Budynek pasywny Budynek niskoenergetyczny 3-litrowy Budynek zeroenergetyczny
70 50 15 30 0
90
112,5 150
Tabela. 2. Potencja efektywnoci energetycznej dla nowo powstajcych budynkw mieszkalnych

Nazwa typu budynku Potencja efektywnoci energetycznej [GWh/r.] 500,9 701,26 1051,89 901,620 1202,16
Na podstawie danych z Rocznika Statystycznego z 2007 r. oszacowano roczn wielko przyrostu powierzchni uytkowej dla budynkw mieszkalnych w wysokoci: 10 018 000 m2. W tabeli 2 przedstawiono wyniki symulacji, czyli ocen potencjau oszczdnoci energii dla budynkw mieszkalnych, gdyby wszystkie nowo oddawane
Budynek energooszczdny 5-litrowy Budynek energooszczdny 3-litrowy Budynek pasywny
Budynek energooszczdny 7-litrowy
Budynek zeroenergetyczny
Potrzeby owietleniowe na og nie przekraczaj 25% caej energii zuywanej przez budynek, jednak moliwoci uzyskania oszczdnoci energetycznych w tej dziedzinie s znaczne, gdy przez zastosowanie energooszczdnych rde wiata mona zaoszczdzi do 80% energii zuywanej na owietlenie. W Polsce nie istniej mechanizmy wsparcia procesu modernizacji owietlenia zarwno wewntrznego, jak i zewntrznego. W przypadku gospodarstw domowych w wikszoci wymieniono ju tradycyjne arwki na wietlwki kompaktowe, widzc w tym ekonomiczne korzyci. Pozostali bd zmuszeni do wymiany po 2013 r., od kiedy bdzie obowizywa zakaz sprzeday na terenie Unii Europejskiej tradycyjnych arwek. Natomiast istnieje problem z modernizacj owietlenia w obiektach publicznych i owietlenia ulicznego, gdzie aby uruchomi istnie-
Modernizacja owietlenia
120
131,25
Rosnce koszty zakupu nonikw energii oraz wymagania Unii Europejskiej w aspekcie dziaa zapobiegajcych zmianom klimatycznym wymusz w Polsce stosowanie nowoczesnych rodkw wzrostu efektywnoci energetycznej w budynkach. Nasz kraj wci posiada duy potencja oszczdnoci energii w sektorze budownictwa i musi ten fakt wykorzysta, dc do osignicia poziomu czonkw starej Unii. Tymczasem ostatnie dziaania Ministerstwa Infrastruktury nie tylko nie zbliyy Polski do uruchomienia potencjau wzrostu efektywnoci energetycznej w budownictwie, ale stworzyy nowe przeszkody w tym procesie. Znowelizowane rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie, zagodzio i tak bardzo liberalne wymagania dotyczce minimalnych standardw energetycznych nowo projektowanych budynkw. Sposb i jako wprowadzenia certyfikacji energetycznej budynkw spowodoway, e opinia publiczna odbiera ten mechanizm jako kolejny wymys biurokratw i ukryty podatek, a nie jako narzdzie, ktre powinno pomc w ograniczeniu kosztw energetycznych ponoszonych przez gospodarstwa domowe. Zmiany w systemie wspierania przedsiwzi termomodernizacyjnych w zderzeniu z kryzysem finansowym mog w znaczny sposb zahamowa proces modernizacji istniejcych budynkw. Wyranie wida, e mechanizmy wdraania rodkw poprawy efektywnoci energetycznej w budownictwie w Polsce funkcjonuj le i potrzebne s radykalne zmiany. Miejmy nadzieje, e przyniesie je nowa Ustawa o efektywnoci energetycznej i informacje o kolejnych podwykach cen energii nie bd tak dramatyczne, bo te nieuniknione podwyki zrekompensuj dziaania zmniejszajce zuycie energii. Miejmy nadziej, e rozpoczty 2009 r. bdzie przeomowym w zakresie racjonalnego gospodarowania energi w Polsce.
Podsumowanie i wnioski
jcy tam znaczny potencja oszczdnoci energii, potrzebne s mechanizmy wsparcia, ktre umoliwiyby zastosowanie nowoczesnych inteligentnych systemw sterowania.
40
1 2009 (nr 437)
S one przeznaczone do wykonania izolacji termicznej i akustycznej cian zewntrznych budynkw istniejcych (termorenowacja) oraz nowo wznoszonych (ocieplenia). W tych systemach warstw izolacyjn stanowi pyta ze styropianu. Elementy systemu Kanuf Thermo: materia termoizolacyjny: pyty styropianowe EPS 70-040 fasada gruboci 20 150 mm, samogasnce, krawdzie proste lub na piro i wpust; warstwa szpachlowa: Knauf klej do styropianu; warstwy elewacyjne (nakadane w temperaturze otoczenia +5 +30 C) dekoracyjne tynki strukturalne: mineralne Knauf Marmorit tynk mineralny SP 260 oraz Knauf Marmo-
System docieple Knauf Thermo
ocieplenie cian zewntrznych jest jednym z czstych elementw termomodernizacji energochonnych budynkw. Prace zwizane z wykonaniem ocieplenia s proste, a ich efekty odczuwalne przez dugi czas. Waciwe ocieplenie budynku pozwala znacznie ograniczy ilo strat energii, obniajc tym samym koszty zwizane z jego ogrzaniem, a take poprawia komfort w pomieszczeniach oraz samopoczucie i zdrowie mieszkacw.
Systemy docieple Kanuf Thermo i Kanuf Thermo W
rit tynk mineralny RP 240 a) b) 275 kolorw, grubo ziaren 1,5 3 mm, dwie faktury: kornik i baranek; akrylowe Knauf addi tynk akrylowy 791 kolorw, grubo ziaren 1,5 3 mm, dwie faktury: kornik i baranek; silikatowe Knauf kati tynk silikatowy 275 kolorw, grubo ziaren 1,5 3 mm, dwie faktury: kornik i baranek; silikonowe Knauf conni tynk silikonowy 275 kolorw, grubo ziaren 1,5 3 mm, dwie faktury: kornik i baranek; mozaikowe Knauf tynk mozaikowy 84 kolory mozaiki, grubo ziaren 0,8 2 mm. System: a) KNAUF Thermo; b) KNAUF Thermo W Dodatkowe elementy sys mineralne Knauf Marmorit temu to rodki gruntujce, farby elewatynk mineralny SP 260 oraz Knauf cyjne, siatka zbrojca. Marmorit tynk mineralny RP 240 Cechy szczeglne: wszystkie deko 275 kolorw, grubo ziaren 1,5 3 mm, racyjne tynki strukturalne firmy Knauf dwie faktury: kornik i baranek. Bauprodukte mog by bezporednio Dodatkowe elementy systemu to malowane farbami elewacyjnymi rodki gruntujce, farby elewacyjne, Knauf farb silikonow z efektem sasiatka zbrojca. moczyszczenia si elewacji (farby zaCechy szczeglne: Knauf klej zbrowieraj dodatki przeciw algom i grzyjony wknem polipropylenowym rozbom), dostpn we wszystkich kolorach proszonym w masie, charakteryzuje si z palety barw Knauf (275 kolorw). du elastycznoci oraz jest trway i Wszystkie tynki akrylowe, silikatowe odporny na uszkodzenia. Wszystkie dei silikonowe, a take mineralne zawiekoracyjne tynki strukturalne firmy Knauf raj dodatki przeciw algom i grzybom. Bauprodukte mog by bezporednio System docieple malowane farbami elewacyjnymi Knauf Thermo W Knauf farb silikonow z efektem samoczyszczenia si elewacji (farby zaPrzeznaczone s do wykonania izowieraj dodatki przeciw algom i grzylacji termicznej i akustycznej cian zebom), dostpn we wszystkich kolorach wntrznych budynkw istniejcych z palety barw Knauf (275 kolorw). (termorenowacja) w budownictwie jedNowoczesne i trwae, a take odporno- i wielorodzinnym oraz uytecznoci ne na niekorzystne warunki atmosfepublicznej. W tych systemach izolacj ryczne systemy docieple Knauf stanowi wena mineralna. Thermo i Knauf Thermo W to rozwiElementy systemu Kanuf Thermo W: zania dla kadego budynku. materia termoizolacyjny: weWicej informacji: na mineralna lamelowa, gruboci www.knauf-bauprodukte.pl; 50 150 mm, niepalna, krawdzie proste; bauprod@knauf.pl; tel. 022 36 95 600. warstwa szpachlowa: Knauf klej zbrojony z wknem; warstwy elewacyjne (nakadane w temperaturze otoczenia +5 +30 C): dekoracyjne tynki strukturalne:
1 2009 (nr 437)
41
Od 1 stycznia 2009 roku kady nowo wznoszony dom oddawany do uytkowania musi mie wiadectwo energetyczne. Jest ono nie tylko obiektywnym zapisem jego stanu energetycznego, ale pozwala rwnie na precyzyjne okrelenie kosztw eksploatacji oraz opisuje moliwe ulepszenia, choby w systemie grzewczym. Certyfikacja energetyczna domu jednorodzinnego nie jest niczym skomplikowanym, zwaszcza dla budynku nowego. W myl zapisw ustawy Prawo budowlane z 19 wrzenia 2007 r. takie wiadectwo powinno by przygotowane ju na etapie projektu.
Pierwsze wiadectwo energetyczne dla domu jednorodzinnego
W przypadku budynku nowego certyfikat jest uzupenieniem projektu budowlanego, natomiast dla budynkw ju uytkowanych, przy braku lub niepenej dokumentacji technicznej, mog pojawi si trudnoci w opracowaniu wiadectwa. W takich sytuacjach konieczne stan si inwentaryzacja budynku i rzetelna analizy stanu jego ochrony cieplnej. Sposb sporzdzania wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow okrela Rozporzdzenia Ministra Infrastruktury z 6 listopada 2008 r. Charakterystyk energetyczn okrela si na podstawie obliczonego wskanika EP rocznego zapotrzebowania na nieodnawialn energi pierwotn budynku ocenianego. Wskanik EP [kWh/m2/rok] obejmuje sum rocznego zapotrzebowania na energi pierwotn uytkowan dla celw ogrzewania i wentylacji oraz przygotowania ciepej wody uytkowej wraz z energi pomocnicz. Zwrmy w tym miejscu uwag na definicj EP, e mowa jest tutaj o energii pierwotnej, czyli jest to ilo energii dostarczanej do budynku na potrzeby ogrzewania, wentylacji, chodzenia, przygotowania ciepej wody uytkowej i owietlenia przeliczana na energi pierwotn i odniesiona do jednostki powierzchni budynku o regulowanej temperaturze powietrza. Tak wic nie jest to absolutnie warto, ktr moemy odczytywa z licznikw. Wskanik EP wynika z odpowiedniego przemnoenia energii kocowej EK przez wspczynniki nakadu nieodnawialnej energii pierwotnej, wynikajce z kadego wykorzystanego nonika energii (np. oleju opaowego, gazu, energii elektrycznej, energii odnawialnych itp.). Uzyskane mae wartoci EP wskazuj przede wszystkim na mae obcienie rodowiska w caym procesie wytwarzania i przesyania energii w danym obiekcie. Rozporzdzenie wprowadza oprcz wskanika EP rwnie wskanik EK, okrelajcy roczne zapotrzebowanie energii kocowej na jednostk powierzchni pomieszcze o regulowanej temperaturze powietrza w budynku albo lokalu mieszkalnym i jest wyraony podobnie jak wskanik EP [kWh/(m2rok)]. Form graficznej prezentacji uzyskanych wynikw certyfikacji energetycznej jest tzw. suwak, ktry pozwala na szybkie porwnanie jakoci energetycznej budynku ocenianego z budynkiem projektowanym zgodnie z obo-
Wicej o wiadectwie energetycznym
wizujcymi w tym zakresie przepisami i budynkiem, jaki teoretycznie moglibymy uzyska po jego przebudowie. Na skali, przypominajcej suwak, zaznacza si strzakami obliczone wartoci liczbowe wskanika EP dla budynku ocenianego i remontowanego. Wskanik EP dla budynku nowego oblicza si jak dla takiego samego budynku jak oceniany, lecz w obliczeniach zamiast rzeczywistych charakterystyk cieplnych, np. wspczynnika przenikania ciepa U, przyjmuje si wartoci graniczne tych charakterystyk (Umax), jakie aktualnie obowizuj w WT2008. Wskanik EP dla budynku remontowanego obliczamy jak dla budynku ocenianego, przyjmujc niezbdne charakterystyki przegrd i urzdze, najlepsze ekonomicznie uzasadnione, jakie moglibymy uzyska w tym budynku. W odniesieniu do przegrd zewntrznych bdzie to ciana, ktrej wspczynnik przenikania ciepa U zosta wyliczony przy przyjciu zasady, e grubo materiau izolacyjnego uyta do docieplenia zostaa wyliczona jako ekonomicznie uzasadniona, np. wg kryterium SPBT lub NPV. Tak dobrana grubo materiau powoduje, e wspczynnik przenikania ciepa U przegrody po dociepleniu jest zawsze niszy ni wymagany w WT.
42
1 2009 (nr 437)

Inwestor zdecydowa si na dom pitrowy, z uytkowym poddaszem. Jest to klasyczny budynek wolno stojcy, ze zwart bry, o zuyciu energii przewidzianym szacunkowo przez projektanta na poziomie o wiele niszym ni standardowe, rednie zuycie w Polsce (ok. 145 kWh/m2/rocznie). Jakim? Ostatecznie inwestor dowie si po przeprowadzeniu certyfikacji. Wybr projektu, ktry gwarantowa wzniesienie budynku o zwartej bryle, ze cianami zewntrznymi o wspczynniku przenikania ciepa U na poziomie 0,20 W/m2/K, jest technologicznie proste do osignicia. Naley rwnie zadba o dobrej jakoci okna, kontrolowa za pomoc sterowanych elektronicznie urzdze wymian powietrza oraz mie zamontowane wydajne urzdzenia grzewcze wspomagane rdami odnawialnymi. Oto przepis na dom, ktry nie boi si certyfikacji. Przykadowy dom zosta wykonany z elementw prefabrykowanych w technologii lekkiego szkieletu drewnianego. Producent domu zobowiza si do przeprojektowania go do wymaga inwestora. W zaoeniach projektowych dom mia osign parametry: wspczynnik U cian zewntrznych na poziomie 0,14, dachu 0,21, a podogi na gruncie 0,22 W/m2/K. Podstawowymi materiaami konstrukcyjnymi wykorzystanymi do budowy s: suszone komorowo i czterostronnie strugane iglaste drewno konstrukcyjne, z fazowanymi krawdziami, pyta gipsowo-kartonowa oraz pyta wirowa OSB. Dziki sprefabrykowaniu elementw skadowych, monta domu trwa zwykle jeden dzie, co sprawia, e jego koszt jest stosunkowo may, a wntrze i konstrukcja budynku s od razu zabezpieczone przed niesprzyjajcymi warunkami atmosferycznymi. Podstawow izolacj termiczn budynku stanowi wena mineralna wypeniajca wewntrzne przestrzenie paneli ciennych, stropowych i dachu. Ukadana jest ona na etapie prefabrykacji pod cis kontrol jakoci, co daje pewno, e warstwa izolacji jest szczelna. Ponadto zewntrzne ciany domu maj warstw dodatkowej izolacji cieplnej z weny mineralnej, ktra jednoczenie stanowi podoe pod mineralny tynk cienkowarstwowy. Nato(dokoczenie ze str. 37)
Przykadowy dom przykadowa certyfikacja
miast w fundamencie pytowym jako materia izolacyjny zosta wykorzystany styropian, pooony w dwch piciocentymetrowych warstwach. Przykadowy dom ogrzewany bdzie za pomoc gazowego kota kondensacyjnego, wspomaganego instalacj solarn. Taki wybr gwarantuje mimo zastosowania wci droejcego nonika energii, jakim jest gaz ziemny zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energi ciepln. Wielu inwestorw, utwierdzonych w przekonaniu, e waciwa izolacja cian i dachu oraz wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepa gwarantuje uzyskanie bardzo wysokiego standardu efektywnoci energetycznej budynku nadal pozostaje przy gazie. W domu zamontowana zostaa kompaktowa centrala grzewcza: gazowy kocio kondensacyjny o mocy do 13,0 kW z modulowanym palnikiem, 250-litrowy zintegrowany zasobnik ciepej wody oraz instalacja solarna z dwoma kolektorami dachowymi. Od stycznia 2009 r. zgoszenie budynku do uytkowania wie si z dostarczeniem do waciwego urzdu oprcz standardowych dokumentw, rwnie wiadectwa energetycznego. Omawiany dom, zanim zosta oddany do uytkowania, podlega procesowi certyfikacji energetycznej, ktra pokazaa, e jest to budynek energooszczdny, z zuyciem energii na poziomie troch poniej 90 kWh/m2/rok. To gwarancja niskich opat za gaz. Eksperci uprzedzaj jednak, e wszystkie obliczenia dokonywane s na podstawie danych standardowych (np. klimatycznych), tak wic wskanik EK okrelony na wiadectwie nie moe by bezporednio porwnywany z odczytami z licznikw. Uroczyste wrczenie wiadectwa nr 1 z dat 5 stycznia 2009 r. inwestorowi domu w podwarszawskich Markach odbyo si 8 stycznia br. Uczestniczyli w nim posowie Sejmowej Komisji Infrastruktury, przedstawiciele Ministerstwa Infrastruktury oraz Konfederacji Budownictwa i Nieruchomoci, eksperci energetyczni oraz dziennikarze. Wicej informacji na www.epbd.pl.
wiadectwo energetyczne budynku
Kraje czonkowskie od 2014 r. nie bd mogy udziela adnych ulg i zacht, gdy budowane lub remontowane budynki nie speni minimalnych wymaga energetycznych okrelonych zgodnie z przedstawion metod. W poczeniu z mechanizmami Dyrektywy w sprawie efektywnoci kocowego uytkowania energii i usug energetycznych, Kraje Czonkowskie bd zobowizane do uwzgldnienia w Narodowych Planach Poprawy Efektywnoci Energetycznej programw poprawy stanu energetycznego budynkw ze szczeglnym uwzgldnieniem najbardziej energochonnych. Kraje bd musiay opracowa rwnie map drogow po-
Propozycje zmian w Dyrektywie EPBD

kazujc perspektywy poprawiania standardu energetycznego nowo wznoszonych budynkw do a osignicia standardw budynkw: zeroenergetycznych, zeroemisyjnych, pasywnych. Wsplne definicje tego typu budynkw zostan przygotowane przez Komisj. Nakrelenie i opublikowanie takich zamierze sprzyja dugoterminowemu planowaniu, zarwno po stronie dostawcw rozwiza na rzecz takiego budownictwa, jak i potencjalnych inwestorw, a to skutkuje lepsz dostpnoci i niszymi cenami energooszczdnych rozwiza. Ocenia si, e przyjcie zaproponowanych rozwiza przyniesie wymierne oszczdnoci energii, przyczyni si
Piotr Rogalski
do zmniejszenia emisji CO2 i jednoczenie poprawi warunki ycia. Znowelizowana Dyrektywa ma szans zosta przyjta i przygotowana do wdroenia do krajowych przepisw w kocu 2010 r., a zaproponowane w niej rozwizania bd sukcesywnie wprowadzane w ycie. Rwnolegle z recastingiem EPBD, Komisja pracuje wraz z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju nad przygotowaniem europejskiego systemu zacht finansowych na rzecz zrwnowaonej energii w celu finansowania inwestycji w efektywno energetyczn, OZE i kogeneracj.
mgr in. Maria Dreger

1 2009 (nr 437)
43

Instrukcja eksploatacji zespolonych systemw izolacji cieplnej cian zewntrznycn (ETICS), okrelanych rwnie mianem metody lekkiej-mokrej lub bezspoinowych systemw ocieplania (BSO), zostaa opracowana w ramach wsppracy firm produkujcych i kompletujcych zestawy do wykonywania ocieple, nalecych do Stowarzyszenia na Rzecz Systemw Ocieple. Celem niniejszego dokumentu jest zestawienie istotnych informacji pomocnych w eksploatacji systemw ociepleniowych. Instrukcja stanowi rwnie uzupenienie opracowania Wytyczne wykonawstwa oceny i odbioru robt elewacyjnych z zastosowaniem zewntrznych zespolonych systemw ocieplania cian. Dokument jest skierowany przede wszystkim do wacicieli oraz zarzdcw ocieplonych budynkw i ma za zadanie uatwi utrzymanie elewacji w naleytym stanie, dokonywanie odbiorw i przegldw oraz przypadku wystpienia jakichkolwiek usterek uatwi ich usunicie. Instrukcja niniejsza podaje rwnie wykaz czynnoci, ktre standardowo naley wykona podczas kadego przegldu systemu oraz podaje wskazwki dotyczce jego konserwacji. Instrukcj eksploatacji systemw ocieple mona pobra ze strony internetowej SSO www. systemyocieplen.pl
Realizujc swoj misje Stowarzyszenie podjo prace zmierzajce do stworzenia opracowania majcego za zadanie ujednolicenie i uporzdkowanie zaoe bdcych podstaw dla prawidowo wykonanych prac termorenowacyjnych. Wytyczne wykonawstwa, oceny i odbioru robt elewacyjnych z zastosowaniem zewntrznych zespolonych systemw ocieplania cian powstay w wyniku prac przedstawicieli czonkw Stowarzyszenia i wielu konsultacji ze rodowiskiem zarwno wykonawczym, jak i naukowym. Opracowanie to jest dokumentem kompleksowym i dlatego moe stanowi podstaw zacznik przy specyfikacji warunkw zamwie, zwaszcza zamwie publicznych. Jest doskonaym materiaem uzupeniajcym dokumentacj przetargow, moe by podstaw zarwno dla umw o roboty budowlane ociepleniowe, jak i przy ich odbiorze. Naley podkreli, i pomimo stosowania w naszym kraju od wielu lat technologii bezspoinowej ocieplania budynkw jak do tej pory nie powstao opracowanie, ktre w wystarczajcym stopniu speniaoby oczekiwania rynku. Zapraszamy na stron internetowStowarzyszenia, na ktrej znajdziecie Pastwo szczegowe informacje na temat systemw ocieple ujte w blokach tematycznych skierowanych do inwestorw, projektantw i wykonawcw. www.systemyocieplen.pl Stowarzyszenie na Rzecz Systemw Ocieple 03-872 Warszawa ul. Zabraniecka 15
44
1 2009 (nr 437)

dr in. Maciej Robakiewicz*
chwalona 17 padziernika 2008 r. ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontw, ktra wchodzi w ycie w marcu 2009 r., zastpuje dotychczasowe przepisy zawarte w ustawie z 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsiwzi termomodernizacyjnych (Dz.U. nr 162, poz. 1121 z pn. zm.), ktre przez ostatnie 10 lat byy podstaw realizacji termomodernizacji budynkw w przypadku korzystania z pomocy pastwa. Ponadto ustawa rozszerza system tej pomocy na pewn grup przedsiwzi remontowych. Nie wracajc do wczeniej prowadzonych licznych dyskusji dotyczcych celowoci wprowadzenia zmiany dotychczasowej ustawy i czenia w jednej ustawie problemw termomodernizacji i remontw, omwi, jakie zmiany wystpi w praktyce.
Nowe zasady wspierania termomodernizacji i remontw budynkw

przednio warunek ten dotyczy budynkw, w ktrych przeprowadzono modernizacj systemu grzewczego w latach 1985 2001. Przyjcie w nowej ustawie niszego procentu premii termomodernizacyjnej ni w ustawie dotychczasowej (20% zamiast 25%) nie oznacza jednoznacznie obnienia poziomu wsparcia przedsiwzi, gdy istotn rol odgrywaj warunki dodatkowe, ktre w wielu przypadkach decyduj o wysokoci premii. Ponadto wg dotychczasowych przepisw w przypadku ograniczenia wysokoci premii (ze wzgldu na warunek spaty z oszczdnoci) jednoczenie musia by powikszony wkad wasny inwestora powyej 20%. Z danych Banku Gospodarstwa Krajowego z okresu 10 lat wynika, e rednia wykorzystana premia stanowia ok. 70% kosztw przedsiwzicia (wkad wasny 30%), czyli znacznie poniej teoretycznie dostpnych 80%, co wskazuje, e dotychczasowy dodatkowy warunek ograniczajcy wysoko premii by decydujcy. Zgodnie z now ustaw ewentualne ograniczenie wysokoci premii (wg warunku dwuletnich oszczdnoci) nie wpywa na to, jaki jest udzia kredytu w caoci przedsiwzicia. Wydaje si, e o wysokoci premii najczciej decydowa bdzie warunek podstawowy (20% kredytu lub 16% penych kosztw), gdy warunek nieprzekroczenia dwuletnich oszczdnoci, przy rosncych cenach energii, bdzie najczciej zachowany. Pozytywn zmian jest moliwo zacignicia kredytu nawet na 100% kosztw przedsiwzicia. Warunki uzyskiwania premii termomodernizacyjnej zestawiono w tabeli. Porwnujc moliwo finansowania przedsiwzi w trybie dotychczasowej i nowej ustawy, okazuje si, e w jednych przypadkach korzystniejsze dla inwestorw s dotychczasowe warunki, a w innych nowe.
Nowa ustawa utrzymuje rodzaje obiektw i zasad wspierania przedsiwzi w formie premii termomodernizacyjnej przeznaczonej na spat czci zacignitego kredytu, jak rwnie zadania audytu energetycznego. Nie zmienia si take rola Banku Gospodarstwa Krajowego i bankw kredytujcych oraz procedura skadania i oceny wnioskw o przyznanie premii. Zmianie ulegn warunki przyznawania premii termomodernizacyjnej i okrelania jej wielkoci. Po pierwsze przestan obowizywa dotychczasowe warunki ograniczajce wielko kredytu do 80% kosztw przedsiwzicia, warunek 10 lat jako maksymalnego okresu spaty kredytu oraz warunek badania moliwoci spaty rat kredytowych z uzyskanych oszczdnoci. Oznacza to, e udzia kredytu w caoci kosztw i okres spaty pozostawia si do decyzji inwestora oraz banku kredytujcego. Ponadto wprowadzono now zasad, e niedopuszczalne jest czenie kredytu udzielanego w trybie ustawy i wsparcia rodkami z budetu Unii Europejskiej. Po drugie zamiast dotychczasowego ustalenia premii jako 25% kredytu, obowizuj nastpujce zasady: premia stanowi 20% kredytu, ale jednoczenie musi spenia dwa dodatkowe warunki: nie moe wynosi wicej ni 16% kosztw cakowitych przedsiwzicia oraz wicej ni przewidywana warto dwuletnich oszczdnoci ustalonych na podstawie audytu energetycznego. Po trzecie wymagane s dotychczasowe minimalne wielkoci procentowe zmniejszenia rocznego zapotrzebowania energii, z drobna zmian okrelajc, e zmniejszenie zapotrzebowania energii o 15% dotyczy budynkw, w ktrych po 1984 r. przeprowadzono modernizacj systemu grzewczego. Po* Fundacja Poszanowania Energii
Wspieranie termomodernizacji
Porwnanie dotychczasowych warunkw uzyskania premii termomodernizacyjnej oraz warunkw wg nowej ustawy
Wysoko premii jako % w stosunku do kosztw przedsiwzicia Dodatkowy warunek ograniczajcy wysoko premii Wkad wasny 25% Ustawa z 1998 r. Nowa ustawa 20% (nie wiksza ni 16% kosztw cakowitych) premia nie wiksza ni dwukrotno rocznej oszczdnoci
miesiczna rata spaty kredytu wraz z odsetkami (kredyt max 10 lat) nie wiksza od 1/12 rocznej oszczdnoci (spata kredytu z oszczdnoci) min 20% kosztw przedsiwzicia dostosowany do spenienia warunku spaty kredytu z oszczdnoci (w praktyce ostatnich 10 lat byo to rednio 30%)
bez ogranicze (wkad wasny moe by = 0)
46
1 2009 (nr 437)

Pomoc w formie premii remontowej bd objte przede wszystkim budynki mieszkalne wielorodzinne, ktrych uytkowanie rozpoczo si przed 14 sierpnia 1961 r. i dotyczy ona bdzie przedsiwzi, ktrych przedmiotem jest: oglny remont budynku (bez remontu lokali); wymiana okien i remont balkonw, nawet gdy su do wycznego uytku waciciela lokalu; przebudowa budynku, w wyniku ktrego nastpuje jego ulepszenie; wyposaenie budynku w instalacje i urzdzenia wymagane obecnie w budynkach oddawanych do uytkowania zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi. Premia przysuguje inwestorowi bdcemu osob fizyczn, wsplnot mieszkaniow, spdzielni mieszkaniow lub towarzystwem budownictwa spoecznego. Mechanizm przyznawania premii remontowej jest analogiczny jak premii termomodernizacyjnej, czyli jest to pomoc na spat czci kredytu. Premia stanowi 20% wykorzystanej kwoty kredytu, nie wicej jednak ni 15% kosztw przedsiwzicia, a przyznawana jest, jeeli s spenione nastpujce warunki: 1) wskanik kosztu przedsiwzicia remontowego (stosunek kosztu remontu przypadajcy na 1 m2 powierzchni uytkowej do ceny 1 m2 ustalanej do celw obliczenia premii gwarancyjnej) wynosi od 0,15 do 0,70; 2) w wyniku realizacji remontu nastpi zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energi na potrzeby ogrzewania i ciepej wody co najmniej o 10%, a jeeli wskanik kosztu jest powyej 0,3, to co najmniej 25%. Zmniejszenie zapotrzebowania na energi nie jest wymagane, w przypadku gdy budynek spenia wymagania w zakresie oszczdnoci energii okrelone w aktualnych przepisach (warunkach technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie). Nie mona uzyska premii remontowej, jeeli na przedsiwzicie zacignito inny kredyt, do ktrego przyznana zostaa premia termomodernizacyjna lub remontowa lub na ktre uzyskano rodki pochodzce z budetu Unii Europejskiej. Podstaw przyznania premii stanowi wniosek i audyt remontowy. Nowy audyt termomodernizacyjny ma takie same zadania i oglny ukad jak audyt dotychczasowy. Zmienia si jedynie ten fragment audytu, w ktrym rozpatruje i ocenia si warianty, gdy zmieniaj si warunki dotyczce okrelenia wysokoci premii. Ponadto jako wstpn dyspozycj inwestor powinien okreli nie tylko maksymaln moliw wysoko wkadu wasnego, ale take planowany procent udziau kredytu w koszcie przedsiwzicia. W nowym audycie zmienia si take metodyka obliczania sezonowego zapotrzebowania energii na ogrzewanie i przygotowanie ciepej wody. Ma by ona identyczna z obowizujc przy sporzdzaniu wiadectwa energetycznego budynku. Zupenie nowym dokumentem jest audyt remontowy, ktry powinien zawiera: 1) dane identyfikacyjne budynku i inwestora; 2) okrelenie rocznego zapotrzebowania energii do ogrzewania i wentylacji budynku oraz do przygotowania ciepej wody;
Wspieranie remontw
3) wykaz prac niezbdnych do spenienia warunku zmniejszenia zapotrzebowania energii wraz z obliczeniem procentu oszczdnoci energii w stosunku do stanu istniejcego; 4) wykaz prac skadajcych si na przedsiwzicie remontowe obejmujcy prace wg punktu 3 oraz wybrane w uzgodnieniu z inwestorem prace z planu robt remontowych wraz z kosztami poszczeglnych prac, sumarycznym kosztem remontu oraz wskanikiem kosztu przedsiwzicia; 5) uzasadnienie przyjtych kosztw robt remontowych; 6) zestawienie danych i wskanikw dotyczcych przedsiwzicia uzasadniajcych spenienie wymaga zawartych w ustawie oraz wymagania nieprzekroczenia zadeklarowanej przez inwestora wartoci rodkw wasnych i kredytu. W audycie remontowym podobnie jak w audycie termomodernizacyjnym najbardziej pracochonn czynnoci jest obliczenie sezonowego zapotrzebowania energii. Zgodnie z ustaw minister infrastruktury w trybie rozporzdzenia okreli szczegowy zakres i formy audytu termomodernizacyjnego i audytu remontowego oraz tryb weryfikacji tych audytw. Rozporzdzenie jest jeszcze w fazie przygotowania.
Inne postanowienia ustawy
Audyt termomodernizacyjny i remontowy
W ustawie zastrzega si, e kredyty nie mog by przeznaczane na sfinansowanie prac, na ktre zacignito inny kredyt, do ktrego zostaa przyznana premia termomodernizacyjna lub remontowa. Chodzi o to, e ten sam zakres robt nie moe by finansowany z dwch rde. Nie ma jednak przeszkd na jednoczesne (lub nastpujce po sobie w krtkim terminie) korzystanie z kredytu remontowego i kredytu termomodernizacyjnego na prace w tym samym budynku pod warunkiem, e dotycz innego zakresu robt. Warto zwrci uwag, e poszczeglne rodzaje robt, ktre mog by realizowane w ramach przedsiwzi termomodernizacyjnych, mog by take fragmentem przedsiwzi remontowych (np. wymiana okien). Nie ma te przeszkd, aby po zrealizowaniu jednego przedsiwzicia remontowego w trybie ustawy (z premi remontow) realizowa drugie przedsiwzicie remontowe o innym zakresie robt i pod warunkiem, e suma wskanikw kosztw obu przedsiwzi nie jest wysza ni 0,70. W ustawie poza premi termomodernizacyjn i remontow wprowadzono premi kompensacyjn. Jest to forma wyrwnania strat, poniesionych przez wacicieli budynkw mieszkalnych, w ktrych w okresie od 12.11.2001 r. do 25.04.2005 r. byy tzw. lokale kwaterunkowe, o ustalonym ustawowo czynszu. Premia kompensacyjna przysuguje na spat czci kredytu zacignitego na realizacj przedsiwzicia remontowego i jest przyznawana cznie z premi remontow. W miejsce istniejcego w Banku Gospodarstwa Krajowego Funduszu Termomodernizacji zostaje utworzony Fundusz Termomodernizacji i Remontw. Ustawa nie ustala, jaka cz rocznych rodkw Funduszu moe by wykorzystana na termomodernizacj, a jaka na remonty. Istnieje w zwizku z tym obawa, e przedsiwzicia remontowe mog wyczerpywa rodki Funduszu kosztem przedsiwzi termomodernizacyjnych.
1 2009 (nr 437)
47
ednym z elementw w budynku, odgrywajcym du rol w aspekcie jego energooszczdnoci jest ciana zewntrzna, przez ktr obok dachu migruje najwiksza ilo ciepa z pomieszcze. Dobrze wykonana izolacja termiczna ciany, tzn. skutecznie zabezpieczajca przed stratami ciepa, jest wic kluczowym warunkiem do uzyskania budynku o niskim zuyciu energii cieplnej w czasie jego uytkowania. Najpopularniejsz metod ocieplania cian zewntrznych jest stosowanie bezspoinowych systemw ocieple BSO, nazywana rwnie metod lekk-mokr. Jest to metoda optymalna z punktu widzenia fizyki budowli (izolacja termiczna znajduje si po zewntrznej stronie konstrukcji ciany), uniwersalna (nadaje si zarwno do budynkw istniejcych, jak i nowych), ekonomiczna (przez stosowanie odpowiedniej gruboci izolacji pozwala skutecznie ogranicza koszty ponoszone na ogrzanie budynku), estetyczna (przyczynia si do zmiany krajobrazu budynkw dziki ciekawemu wzornictwu i kolorystyce wypraw zewntrznych), trwaa (poprawne wykonanie systemw ocieple sprawia, e speniaj one swoj funkcj przez kilkadziesit lat), bezpieczna konstrukcyjnie i poarowo (systemy posiadaj klasyfikacj nierozprzestrzeniania ognia). Z punktu widzenia energooszczdnoci, w bezspoinowych systemach ocieple z zastosowaniem styropianu jako materiau termoizacyjnego, najwiksz rol odgrywa kilka czynnikw: dobr okrelonej gruboci izolacji termicznej z pyt styropianowych w celu uzyskania moliwie wysokiej wartoci oporu cieplnego, a przez to jak najniszego wspczynnika przenikania ciepa ciany; wybr odpowiedniego typu pyt styropianowych o odpowiednich waciwociach fizyko mechanicznych gwarantujcych poprawne funkcjonowanie systemu w czasie eksploatacji; poprawna aplikacja pyt styropianowych eliminujca moliwo wystpowania mostkw termicznych i potencjalnych uszkodze na skutek bdnego wykonania
Pyty styropianowe jako integralna cz bezspoinowych systemw ocieple

(niewaciwe zastosowanie poszczeglnych elementw systemu, np. zbyt cienka warstwa zbrojona, niewaciwa siatka zbrojca, zastosowanie wyrobw rnych producentw, a nie kompletnego systemu). Warto przez chwil zatrzyma si nad doborem odpowiedniego typu pyt styropianowych do systemw ocieple. Jeszcze kilka lat temu zagadnienie to nie stanowio wikszego problemu, poniewa wszyscy producenci oferowali jeden typ pyt przewidziany odpowiednimi wymaganiami technicznymi i przepisami. Byy to pyty EPS 70-040 Fasada okrelone przez norm aplikacyjn PN-B 20132: 2005 Pyty styropianowe produkowane fabrycznie. Zastosowania. Tego typu pyty byy wwczas obligatoryjne i wymagane jako te o najniszych wymaganiach technicznych w BSO. Wystpoway one wwczas z klucza we wszystkich aprobatach technicznych w liczbie ok. 250 sztuk wydanych przez Instytut Techniki Budowlanej. Sprawa doboru systemowych pyt styropianowych bya wtedy prosta i przejrzysta dla wszystkich uytkownikw rynku. Wraz z przystpieniem Polski do Unii Europejskiej i zmianami w przepisach zwizanych z wprowadzeniem wyrobw budowlanych do obrotu, stosowanie pyt EPS przestao by ju tak oczywiste, gwnie za spraw pojawienia si wykazu norm do obowizkowego stosowania. W tym wykazie nie ma PN-B 20132: 2005, podobnie zreszt jak innych norm aplikacyjnych. Pojawio si pytanie o status tych norm. Obowizujcy w czasach przed Uni standard jakociowy produktw przypisany do poszczeglnych miejsc aplikacji (np. do ocieplenia cian zewntrznych w bezspoinowym systemie ocieple) przesta by obligatoryjny. Otwarta zostaa tym samym droga do swobody definiowania parametrw produktw przeznaczonych do konkretnych miejsc stosowania, co w konsekwencji tej swobody z czasem przyczynio si do obnienia standardu jakoci tych wyrobw. Pewn prb uregulowania zagadnie zwizanych z zastosowaniem pyt styropianowych w budownictwie s rekomendacje techniczne wydawane
od kilku lat przez Instytut Techniki Budowlanej. Niestety, nie rozwizuj one pojawiajcych si wtpliwoci. Po pierwsze s to dokumenty dobrowolne, a po drugie wprowadzaj do ocieplenia cian w BSO rne standardy jakociowe wyrobw, w tym rwnie takie, w ktrych pewne wymagania techniczne s nisze ni przy EPS 70-040 Fasada. Ten brak jednoznacznie zdefiniowanego dzisiaj standardu jakociowego spowodowa, e obecnie kady z producentw deklaruje to, co chce. Ponadto pojawienie si zrnicowanego nazewnictwa produktw zwizanego z rnymi, czsto z zanionymi parametrami, skutkuje tym, e dobr odpowiedniego rodzaju pyt do danego systemu ocieple cian sta si zagadnieniem duo mniej oczywistym ni kiedy. Chodzi gwnie o wytrzymao na ciskanie przy 10% odksztaceniu wzgldnym CS (10) 70, ktra, co naley zaznaczy, nie jest istotnym parametrem przy ocieplaniu metod BSO, a jego obnienie z oczywistych wzgldw wpywa na zmniejszenie kosztw produkcji. Warto podkreli, e obecnie wikszo producentw produkuje wyroby niespeniajce standardu nieobligatoryjnej normy aplikacyjnej na EPS 70-040 Fasada i nie posiada rekomendacji technicznej, gdy nie jest to prawnie wymagane, nazywajc swoje produkty np. EPS-040 (zostawiajc oznaczenie dotyczce wspczynnika przewodzenia ciepa, a usuwajc informacj o wytrzymaoci na ciskanie). Produkty te s zgodne z obowizkow, europejsk norm produktow PN-EN 13163:2004 Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby ze styropianu (EPS) produkowane fabrycznie. Specyfikacja. Ale norma ta nijak nie odnosi si do zastosowania wyrobw i zwizanego z tym standardu jakociowego produktw. Sytuacja kiedy prosta, dzi staa si mocno zagmatwana i dla wielu niezrozumiaa. Si rzeczy takie produkty o obnionych parametrach s sporo tasze, gdy odchodzi si w ich przypadku od gstoci,
1 2009 (nr 437)
49

dr in. Wiesaw Sarosiek* mgr in. Beata Sadowska*
ermomodernizacja przeprowadzana na podstawie audytu energetycznego staje si powoli standardem. Podczas wykonywania audytw budynkw ze stromymi dachami inwestor i audytor musz podj decyzj, jak ociepli dach. Czy uoy ocieplenie na stropie nad ostatni kondygnacj, pozostawiajc nieocieplan przestrze poddasza, czy te uoy izolacj termiczn pomidzy krokwiami, uzyskujc ciep stref buforow na poddaszu uytkowym? W zasadzie w sytuacji nieogrzewanej przestrzeni poddasza ocieplenie powinno by wykonane przez pooenie izolacji termicznej na stropie nad ostatni kondygnacj, ale czsto inwestorzy ju na etapie audytu energetycznego planuj w pniejszym terminie zamian poddasza nieuytkowego na uytkowe z jednoczesnym wyposaeniem powstaych nowych pomieszcze w ogrzewanie. Powstaje pytanie, na ile zmiana sposobu docieplenia dachu (chodzi wycznie o pooenie izolacji na stropie od strony nieogrzewanego poddasza w pierwszej wersji lub pooenie izolacji termicznej pomidzy krokwiami nad przestrzeni nieogrzewan w drugiej wersji) wpynie na efektywno energetyczn i ekonomiczn prac termomodernizacyjnych.
Energetyczne i ekonomiczne aspekty termomodernizacji budynkw z dachami stromymi

Podstawowe dane analizowanych budynkw w stanie istniejcym
Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Rok budowy 1978 1967 1974 1952 1958 1978 1963 1976 1978 1958 1965 1983 Technologia wykonania tradycyjna tradycyjna tradycyjna tradycyjna tradycyjna OWT-67 tradycyjna C.. tradycyjna tradycyjna tradycyjna C.. Powierz- Kubatura chnia ogrzeuytkowa wania [m2] [m3] 45,03 113,1 99,98 250,0 189,00 450,0 325,67 801,4 1 479,21 3 847,8 1 458,09 4 331,6 1 052,60 2 714,4 425,85 1 357,2 987,30 2 866,4 616,14 2 120,3 2 292,00 6 486,4 915,18 2 540,3 A/V [m2/m3] 1,48 0,98 0,89 0,84 0,64 0,44 0,58 0,77 0,51 0,63 0,58 0,64 U stropu Wskanik zuycia ciepa [W/m2K] [MJ/m3a] 1,21 721 0,55 343 0,60 261 0,97 262 0,49 169 0,64 170 1,03 144 0,46 480 0,52 158 0,68 254 1,08 190 2,17 260
Do analizy wybrano trzy grupy budynkw: jednorodzinne, wielorodzinne i uytecznoci publicznej. Z kadej z nich wytypowano po cztery budynki, a wic przeanalizowano 12 budynkw. Ich dane w stanie wyjciowym przed termomodernizacj zamieszczono w tabeli. Obiekty z numerami 1 4 to budynki mieszkalne jednorodzinne, z numerami 5 8 budynki mieszkalne wielorodzinne, natomiast z numerami 9 12 budynki uytecznoci publicznej.
* Politechnika Biaostocka
Opis obiektw
Budynki do analizy pochodz z lat 1952 1983 i wzniesione zostay w rnych technologiach. Kubatury i wspczynniki ksztatu zamieszczone w tabeli wskazuj na podobiestwo budynkw mieszkalnych wielorodzinnych i budynkw uytecznoci publicznej. O zrnicowanym wyjciowym stanie energetycznym budynkw wiadcz wspczynniki przenikania ciepa U stropu nad ostatni kondygnacj oraz wskaniki kubaturowego zapotrzebowania na ciepo. W kadym z budynkw przeprowadzono obliczenia do wykonania penej termomodernizacji w dwch wariantach: ws ocieplenie stropu nad ostatni kondygnacj (izolacja uoona na stropie); wd ocieplenie dachu stromego (izolacja uoona pomidzy krokwiami). Do analizy wybrano budynki, ktrych instalacje centralnego ogrzewania zostay wczeniej zmodernizowane i ich stan nie wymaga uwzgldnienia tego zabiegu w audycie energetycznym.
Wyniki oblicze i ich analiza
Na rysunku 1 przedstawiono procentowe zmniejszenie oszczdnoci energii po wykonaniu ocieplenia dachu
wg wariantu wd (wariant dach) w stosunku do ocieplenia stropu nad ostatni kondygnacj (wariant strop ws). Przedstawione na wykresie wielkoci odnosz si oczywicie do efektw penej termomodernizacji, a nie tylko do rnych wersji docieplenia dachu. Rnice w efektach energetycznych termomodernizacji wynosz 1,4 4,6%, z wyjtkiem budynku jednorodzinnego nr 2, dla ktrego termomodernizacja z zastosowaniem wariantu wd jest gorsza od termomodernizacji w wariancie ws a o 7,6%. Na rysunkach 2 i 3 przedstawiono rnic energii zaoszczdzonej w wyniku rnego ocieplenia dachu (pomidzy wariantem wd i ws) przypadajc na jednostkow kubatur ogrzewan
Rys. 1. Rnice w energetycznych efektach termomodernizacji
50
1 2009 (nr 437)

budynku w zalenoci od wyjciowego stanu energetycznego reprezentowanego przez: wskanik kubaturowego zapotrzebowania na energi (rysunek 2); plenia pomidzy krokwiami i ocieplania stropu ostatniej kondygnacji w przypadku trzech rozpatrywanych grup budynkw. Wynika z niego prawie idealna zgodno (dla wszystkich rodzajw i W-5 (budynki wielorodzinne i uytecznoci publicznej) dla gazu oraz ceny oleju opaowego z marca 2008 r. We wszystkich budynkach analizowanych na potrzeby artykuu rozpatrywano pen termomodernizacj, bez uwzgldnienia modernizacji instalacji ogrzewczej i ciepej wody (gdy jak zaznaczono na wstpie, budynki wybrane do analizy miay te instalacje zmodernizowane). Spowodowao to mniejsz ni zazwyczaj opacalno i efektywno energetyczn termomodernizacji jako caoci (zabiegi w instalacjach charakteryzuj si z reguy lepszymi parametrami energetyczno-ekonomicznymi). Z rysunku 5 wynika, e zarwno w jednym, jak i drugim wariancie termomodernizacji przy zaoeniu zasilania w ciepo z kotowni gazowej w wikszoci przypadkw koszt uzyskania oszczdnoci jest wyszy od generowanych oszczdnoci. Ogrzewanie budynkw z kotowni olejowej znacznie podnosi opacalno termomodernizacji w obu wariantach (rysunek 6.). Ze wskanikw CSE zamieszczonych na rysunku 7 wynika, e koszt uzyskania jednostki energii jest bardzo zrnico-
wspczynnik przenikania ciepa U dla stropu nad ostatni kondygnacj (rysunek 3). Widoczna jest tendencja wzrostu rozbienoci w oszczdnoci energii pomidzy dwoma rozpatrywanymi sposobami termomodernizacji wraz z pogorszeniem jakoci energetycznej budynkw w stanie istniejcym (wzrostem zuycia ciepa). Jest to tendencja charakterystyczna dla wszystkich rozpatrywanych typw budynkw. Natomiast z rysunku 3 wynika cakowity brak korelacji pomidzy rnic w oszczdnoci energii dla dwch opisanych wariantw termomodernizacji a wyjciowym wspczynnikiem przenikania ciepa U stropu nad najwysz kondygnacj. Na rysunku 4 przedstawiono iloraz kosztu wykonania modernizacji termicznej dachu metod ukadania ocie-
Rys. 2. Zaleno rnicy oszczdnoci energetycznych przypadajcych na kubatur ogrzewan budynku od wskanika kubaturowego zuycia energii (trjkty budynki jednorodzinne, kwadraty budynki wielorodzinne, punkty budynki uytecznoci publicznej)
Rys. 4. Wskaniki kosztw dwch wariantw termomodernizacji
budynkw) rozpatrywanej nadwyki nakadw na ocieplenie przestrzeni poddasza (izolacja pomidzy krokwiami) w stosunku do ocieplenia stropu nad ostatni kondygnacj (przestrze poddasza zimna). Ocieplenie przestrzeni poddasza kosztuje od 39% do 42% wicej ni ocieplenie stropu nad ostatni kondygnacj i nie zaley od rodzaju budynku, w ktrym zabieg wykonywano. Aby przeanalizowa koszty rozpatrywanych wariantw termomodernizacji, wyznaczono wskaniki CS (rysunek 5 i 6) i CSE (rysunek 7) z nastpujcych zalenoci:
NPV zdyskontowana warto netto inwestycji; E0 oszczdno energii [z/r.]; UPW suma wspczynnika dyskonta dla rozpatrywanego okresu dla i = 4,4%.
[z/z]
[z/GJ]
I0 nakady inwestycyjne [z], Qir roczna oszczdno ciepa [GJ].
Rys. 6. Wskanik CS dla rozpatrywanych grup budynkw i dwch wersji wykonania ocieplenia dachu (olej opaowy jako rdo energii)
Do wyznaczenia wskanikw CS przyjto koszty energii na podstawie taryf W-3 (budynki jednorodzinne)
Rys. 7. Wskanik CSE dla rozpatrywanych grup budynkw
Rys. 3. Zaleno rnicy oszczdnoci energetycznych przypadajcych na kubatur ogrzewan budynku od wyjciowego wspczynnika U stropu nad ostatni kondygnacj
Rys. 5. Wskanik CS dla rozpatrywanych grup budynkw i dwch wersji wykonania ocieplenia dachu (gaz jako rdo energii)
wany zarwno w przypadku poszczeglnych grup budynkw, jak i w obrbie danej grupy. Wskazuje to na opacalno zabiegw termomodernizacyjnych w czci obiektw i nieopacalno w innych przypadkach.
1 2009 (nr 437)
51

mgr in. Sebastian Czernik* mgr in. Marcin Kulesza* mgr in. Dariusz Matysik* dr in. Jacek Michalak*
ferowane przez firm Atlas systemy izolacji cieplnej to sprawdzone i najbardziej popularne rozwizania tego typu na polskim rynku. Atlas to take najwikszy producent systemw izolacji cieplnej w Polsce. Od pocztku lat dziewidziesitych ubiegego stulecia oferuje kilka wzajemnie uzupeniajcych si systemw ocieple cian zewntrznych budynkw, przy uyciu ktrych od 1995 r. ocieplono prawie 120 mln m2 cian. Zoone systemy izolacji cieplnej Atlas opisane s w piciu krajowych Aprobatach Technicznych oraz w piciu Europejskich Aprobatach Technicznych wydanych przez Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie:
Zoone systemy izolacji cieplnej Atlas
Aprobata Techniczna ITB nr AT-15-2930/2004 (system Atlas Roker); Aprobata Techniczna ITB nr AT-15-3662/2004 oraz Certyfikat Zgodnoci ITB nr 0374/W (system Atlas Stopter); Aprobata Techniczna ITB nr AT-15-4947/2004 oraz Certyfikat Zgodnoci ITB nr 0373/W (system Atlas Stopter K-10); Aprobata Techniczna ITB nr AT-15-6502/2004 oraz Certyfikat Zgodnoci ITB nr 0882/W (system Atlas Hoter); Aprobata Techniczna ITB nr AT-15-7314/2007 oraz Certyfikat Zakadowej Kontroli Produkcji nr ITB-0222/Z (system Atlas Roker G); ETA-06/0081 dla zoonego systemu izolacji cieplnej Atlas z wyprawami tynkarskimi oraz pytami EPS jako materiaem termoizolacyjnym (Certyfikat Zgodnoci WE nr 1488-CPD-0021); ETA-06/0173 dla zoonego systemu izolacji cieplnej Atlas Roker z wyprawami tynkarskimi oraz wen mine* Atlas Sp. z o.o. Grupa Atlas
raln jako materiaem termoizolacyjnym (Certyfikat Zgodnoci WE nr 1488-CPD-0036); ETA-06/0187 dla zoonego systemu izolacji cieplnej Aval z wyprawami tynkarskimi oraz pytami EPS jako materiaem termoizolacyjnym (Certyfikat Zgodnoci WE nr 1488-CPD-0024); ETA-06/0281 dla zoonego systemu izolacji cieplnej Aval Roker z wyprawami tynkarskimi oraz wen mineraln jako materiaem termoizolacyjnym (Certyfikat Zgodnoci WE nr 1488-CPD-0045); ETA-07/0316 dla zoonego systemu izolacji cieplnej Atlas XPS z wyprawami tynkarskimi oraz pytami XPS jako materiaem termoizolacyjnym (Certyfikat Zgodnoci WE nr 1488-CPD-0075). Warto nadmieni, e Atlas uzyska pierwsze Europejskie Aprobaty Techniczne dla systemw izolacji cieplnej wydane polskiemu producentowi w Polsce przez Instytut Techniki Budowlanej w 2006 r. W 2007 r. ITB udzieli pierwszej ETA dla systemu izolacji cieplnej z pytami z ekstrudowanego polistyrenu XPS w Polsce. 28 kwietnia 2008 r. ITB wyda znowelizowan wersj Europejskiej Aprobaty Technicznej ETA-06/0081, w ktrej jako materia termoizolacyjny, po raz pierwszy w Polsce, dopuszczono moliwo zastosowania elastyfikowanego ekspandowanego polistyrenu EPS. Ocieplenia systemami oferowanymi przez Atlas wykonywane s z wyrobw, ktre zestawiono w tabeli 1, za na rysunku 1 schematycznie przedstawiono ukad warstw systemu izolacji cieplnej. Z oferty firmy Atlas dotyczcej izolacji cieplnej cian zewntrznych budynkw warto zwrci uwag na trzy najnowsze systemy. Pierwszym z nich jest system ATLAS Roker G opisany w AT-15-7314/2007, z wen mineraln jako materiaem termoizolacyjnym, przeznaczony do izolacji cieplnej zewntrznej po-
Rys. 1. Ukad warstw systemu izolacji cieplnej: 1 kleje; 2 wyroby do izolacji cieplnej; 3 warstwa zbrojona; 4 siatka z wkna szklanego; 5 preparaty gruntujce pod wyprawy tynkarskie; 6 wyprawy tynkarskie; 7 preparaty gruntujce pod farby; 8 powoki dekoracyjne (farby)
wierzchni stropw nienaraonych na bezporednie oddziaywanie opadw atmosferycznych, np. nad przejazdami, przejciami, miejscami postojowymi, nad ktrymi znajduj si pomieszczenia ogrzewane oraz wewntrz budynkw: stropw (od strony sufitw) i cian nienaraonych na uszkodzenia mechaniczne w pomieszczeniach nieogrzewanych (np. garae, piwnice), zamknitych i otwartych, nad ktrymi lub w ssiedztwie ktrych znajduj si pomieszczenia ogrzewane. Drugi to system Atlas XPS opisany w ETA-07/0316, ktry ze wzgldu na waciwoci i rodzaj materiau termoizolacyjnego (pyty z ekstrudowanego polistyrenu XPS) przeznaczony jest do wykonania skutecznej izolacji cieplnej cian zewntrznych ze szczeglnym uwzgldnieniem cokow oraz cian fundamentowych i piwnicznych zarwno ogrzewanych, jak i nieogrzewanych. Ocieplanie tych elementw budynku nadal jest niestety marginalizowane i pomijane, czsto ju na etapie projektowania budynku lub samego ocieplenia, co poniekd wynika
52
1 2009 (nr 437)

Tabela 1. Elementy skadowe zoonych systemw izolacji cieplnej oferowanych przez Atlas
Kleje (systemy z pytami EPS lub XPS jako materiaem termoizolacyjnym) zaprawa klejca ATLAS STOPTER K-10 zaprawa klejca ATLAS STOPTER K-20 zaprawa klejca ATLAS HOTER S zaprawa klejca ATLAS HOTER U Kleje (systemy z wen mineraln jako materiaem termoizolacyjnym) zaprawa klejca ATLAS ROKER W-20 Wyroby do izolacji cieplnej pyty EPS* standardowy ekspandowany polistyren EPS EPS-EN 13163-T2-L2-W2-S1-P3-BS115-CS(10)70-DS(N)2-DS(70,-)2-TR100 EPS-EN 13163-T2-L2-W2-S2-P4-BS115-CS(10)70-DS(N)2-DS(70,-)2-TR100 EPS-EN 13163-T2-L2-W2-S2-P3-BS115-CS(10)70-DS(N)2-DS(70,-)2-TR100 EPS-EN 13163-T2-L2-W2-S2-P4-BS115-CS(10)70-DS(N)2-DS(70,-)1-TR150 Elastyfikowany ekspandowany polistyren EPS EPS-EN 13163-T2-L1-W2-S2-P4-BS100-DS (N) 2-DS (70,-) 1-TR80 Wyroby do izolacji cieplnej pyty XPS* XPS-EN 13164-T2-CS (10/Y) 200-DS (TH)-TR100-WL (T) 1,5 XPS-EN 13164-T1-CS (10/Y) 250-DS (TH)-TR100-WL (T) 1,5 Wyroby do izolacji cieplnej pyty z weny mineralnej* MW-EN 13162-T5-DS (TH)-CS (10) 40-TR15-WS-WL (P)-MU1 MW-EN 13162-T4-DS (TH)-CS (10) 40-TR15-WS-WL (P)-MU1 MW-EN 13162-T5-DS (TH)-CS (10) 40-TR100-WS-WL (P)-MU1 MW-EN 13162-T5-DS (TH)-CS (10) 30-TR10-WS-WL (P)-MU1 MW-EN 13162-T5-DS (TH)-CS (10/Y) 50-TR80-WS-WL (P)-MU1 czniki* EJOT ejotherm ST U wg ETA-02/0018 Fischer TERMOZ 8U wg ETA-02/0019 Hilti SX-FV wg ETA-03/0005 Hilti SD-FV 8 wg ETA-03/0028 Fischer TERMOZ 8N wg ETA-03/0019 EJOT ejotherm STR U wg ETA-04/0023 EJOT SDM-T plus U wg ETA-04/0064 EJOT ejotherm NT U wg ETA-05/0009 WKRT-MET-IT i WKT-MET-IM wg ETA-05/0225 WKRT-MET-FN8 i WKRT-MET-FM8 wg ETA-06/0080 WKRT-MET-FN10 i WKRT-MET-FM10 wg ETA-06/0105 KOELNER KI8M wg ETA-06/0191 Warstwy zbrojone (systemy z pytami EPS lub XPS jako materiaem termoizolacyjnym) zaprawa klejca ATLAS STOPTER K-20 zaprawa klejca ATLAS HOTER U Warstwy zbrojone (systemy z wen mineraln jako materiaem izolacyjnym) zaprawa klejca ATLAS ROKER W-20 Siatki z wkna szklanego SSA-1363 SM (100) VERTEX 145A /AKE 145A /R 117 A 101 Preparaty gruntujce pod wyprawy tynkarskie akrylowa podkadowa masa tynkarska ATLAS CERPLAST silikatowa podkadowa masa tynkarska ATLAS SILKAT ASX silikonowa podkadowa masa tynkarska ATLAS SILKON ANX Wyprawy tynkarskie tynki mineralne ATLAS CERMIT tynki akrylowe ATLAS CERMIT (systemy z pytami EPS lub XPS jako materiaem termoizolacyjnym) tynki silikatowe ATLAS SILKAT tynki silikonowe ATLAS SILKON Preparaty podkadowe pod farby preparat gruntujcy pod farb silikatow ATLAS ARKOL SX preparat gruntujcy pod farb silikonow ATLAS ARKOL NX Powoki dekoracyjne (farby) akrylowa farba elewacyjna ATLAS ARKOL E (systemy z pytami EPS lub XPS jako materiaem termoizolacyjnym) silikatowa farba elewacyjna ATLAS ARKOL S silikonowa farba elewacyjna ATLAS ARKOL N farba elewacyjna ATLAS FASTEL
* w tabeli podano wybrane kody materiaw termoizolacyjnych i uzupeniajcych, ktre mog by stosowane w zoonych systemach izolacji cieplnej oferowanych przez Atlas
z braku kompleksowych rozwiza materiaowych do tego typu zastosowa. Naley podkreli, e elementy te stanowi najnisz, konstrukcyjn podstaw budynku i poddawane s silnym obcieniom konstrukcyjnym i eksploatacyjnym. ciany zewntrzne na poziomie cokow i piwnic s szczeglnie naraone na dziaanie wody pochodzcej z gruntu (podciganej kapilarnie), opadw atmosferycznych i tej odbijajcej si od gruntu lub opaski, a nawet pochodzcej z zalegajcego na nich zim niegu. Dodatkowo woda transportuje ze sob zanieczyszczenia oraz rozpuszczone zwizki chemiczne, ktre gromadzc si w strukturze materiau, wpywaj na obnienie jego trwaoci i wytrzymaoci. ciany w dolnych partiach budynku, gdzie szczeglnie intensywny jest ruch zwizany z normalnym uytkowaniem, naraone s w wikszym stopniu na uszkodzenia. Wynikaj one m.in. z moliwoci uderzenia czy opierania cikich przedmiotw o ciany budynku. Wspomniane warunki pracy sprawiay, e czsto rezygnowano z ocieplenia cian przyziemia w obawie o trwao wykonanych prac. Rozwizaniem tej sytuacji jest ocieplenie wykonane z odpowiednio zestawionych materiaw, w tym specjalistycznego materiau termoizolacyjnego. Z myl o takich zastosowaniach opracowany zosta zoony system izolacji cieplnej Atlas XPS, opisany w Europejskiej Aprobacie Technicznej ETA-07/0316. Materia termoizolacyjny w systemie Atlas XPS pyty z polistyrenu ekstrudowanego XPS jest zgodny z wymaganiami PN-EN 13164:2003, okrelonymi przez kody podane w tabeli 1. Pyty z ekstrudowanego polistyrenu XPS charakteryzuj si: zwart, zamknitokomrkow struktur, ktra zapewnia odporno materiau na dziaanie wody, dziki czemu parametry izolacyjne i wytrzymaociowe pyt nie ulegaj zmianom pod wpywem wilgoci; wysok wytrzymaoci i sprystoci, tym samym izolacja jest odporna na uszkodzenia mechaniczne; nisk, niezmienn w czasie, przewodnoci ciepln (D = 0,0350,036 W/mK); odpornoci na czynniki biologiczne, w tym odpornoci na gnicie.
1 2009 (nr 437)
53

Trzecie, warte dodatkowego omwienia, rozwizanie to wspomniany wczeniej system, opisany w wydanej 28 kwietnia 2008 r. przez Instytut Techniki Budowlanej nowelizacji ETA-06/0081, w ktrej jako materia termoizolacyjny, po raz pierwszy w Polsce, dopuszczono moliwo zastosowania elastyfikowanego polistyrenu ekspandowanego EPS. Elastyfikowany ekspandowany EPS, poza waciwociami izolacyjnoci termicznej, dodatkowo charakteryzuje si dobrymi waciwociami izolacyjnoci akustycznej. Zastosowanie elastyfikowanego polistyrenu ekspandowanego EPS pozwala uzyska lepsz izolacyjno akustyczn ocieplanych cian ni w przypadku uycia standardowego EPS. Ochrona przed haasem i drganiami to jedno z wymaga podstawowych dla obiektu budowlanego. Potrzeby dotyczce ochrony akustycznej budynkw wynikaj z koniecznoci przeciwdziaania szkodliwemu wpywowi haasu na zdrowie i samopoczucie czowieka. Poprawienie warunkw akustycznych, nawet w niewielkim stopniu, naley uzna za dziaanie waciwe, do ktrego naley dy. Ochronie przed haasem w przypadku zoonych systemw izolacji cieplnej powica si niewiele uwagi. Zagadnienie izolacyjnoci akustycznej zoonych systemw izolacji cieplnej nie jest przedmiotem oceny w trakcie postpowania aprobacyjnego w Polsce. Wymaga w zakresie izolacyjnoci akustycznej zoonych systemw izolacji cieplnej nie zawieraj take wytyczne do udzielania europejskich aprobat technicznych ETAG 004:2000. To wane wymaganie podstawowe jest jednak stawiane w kilku krajach Unii Europejskiej, m.in. w Niemczech. W procesie prowadzonym przez Deutsches Institut fr Bautechnik zmierzajcym do uzyskania Allgemeine bauaufsichtliche Zulassung, w przypadku zoonych systemw izolacji cieplnej niezbdne jest przeprowadzenie oceny izolacyjnoci akustycznej, zgodnie z wymaganiami normy DIN 4109. Ochrona domu czy mieszkania przed wilgoci i utrat ciepa to podstawowa kwestia, ktr obecnie uwzgldnia kady projektant, przystpujc do opracowania projektu. Nic dziwnego, wanie te elementy, bezporednio zwizane z kosztami ogrzewania i komfortem uytkowania pomieszcze s szczeglnie bacznie analizowane przez inwestorw. Dobra izolacja przeciwwilgociowa, prawidowo zaprojektowana i wykonana na wiele lat zapewnia ochron elementw konstrukcyjnych budynku przed wod i skutkami jej oddziaywania grzybem, pleni, korozj i niszczeniem poszczeglnych materiaw. Podobnie z izolacj termiczn, czyli ociepleniem domu. Zyski s odczuwalne na dwch paszczyznach mniej pacimy za ogrzewania, a koszty energii przecie wci rosn, natomiast w mieszkaniu mamy przyjemne ciepo. Niestety, nie mona tego samego napisa na temat izolacji akustycznych, ktre przynajmniej w Polsce traktowane s nieco po macoszemu. Wynika to z kilku uwarunkowa. Jeszcze kilkanacie lat temu haas powodowany choby komunikacj nie by a tak uciliwy, nie przywizywano wic wagi ani do edukacji inynierw w tym kierunku, ani do okrelenia jednoznacznych i spjnych przepisw. Jednoczenie, wikszo budynkw wznoszono wwczas jako masywne konstrukcje. Zgodnie z regu masy zapewniay one zadowalajce waciwoci pod wzgldem akustycznym. Obecnie znacznie czciej stosowane s lejsze materiay, np. ceramika poryzowana, bloczki z betonu komrkowego, ktre ze wzgldu na mniejsz mas takich waciwoci nie s w stanie zapewni. Warto take nadmieni, e Ministerstwo Infrastruktury zapowiada zmiany w Prawie budowlanym, w tym m.in. zamierza wprowadzi obowizek doczania do projektu budowlanego tzw. charakterystyki akustycznej budynku. Dokument ten w formie zacznika miaby zawiera deklaracje dotyczce parametrw akustycznych przegrd wewntrznych i zewntrznych oraz przewidywan emisj haasu powodowanego elementami wyposaenia technicznego budynku (urzdzenia, instalacje). Taka informacja ma za zadanie przekaza potencjalnemu inwestorowi zainteresowanemu konkretnym projektem dane o tym, czy w jego domu bdzie cicho. Dziki moliwoci zastosowania elastyfikowanego polistyrenu ekspandowanego EPS, system ATLAS umoliwia jednoczesn popraw zarwno izolacyjnoci cieplnej, jak i akustycznej cian zewntrznych. Jest to bardzo istotne, poniewa kady ukad ociepleniowy obnia izolacyjno akustyczn przegrd dziaajc na zasadzie rezonatora. Pomiary izolacyjnoci akustycznej zoonych systemw izolacji cieplnej oferowanych przez Atlas zostay dokonane zgodnie z metodyk opisan w PN-EN ISO 140-16 Akustyka Pomiar izolacyjnoci akustycznej w budynkach i izolacyjnoci akustycznej elementw budowlanych Cz 16: Pomiary laboratoryjne poprawy izolacyjnoci akustycznej przez dodatkowe okadziny. Poprawa wskanika waonego izolacyjnoci akustycznej waciwej zostaa obliczona zgodnie z zaleceniami podanymi w PN-EN ISO 717-1 Ocena izolacyjnoci akustycznej w budynkach i izolacyjnoci akustycznej elementw budowlanych. Badaniom oceny izolacyjnoci akustycznej poddane zostay wszystkie oferowane przez Atlas zoone systemy izolacji cieplnej. W artykule pokazano rnice izolacyjnoci akustycznej pomidzy ukadami z zastosowaniem ekspandowanego polistyrenu (EPS) i elastyfikowanego ekspandowanego polistyrenu (EPS). Zastosowanie elastyfikowanego polistyrenu ekspandowanego EPS pozwala poprawi waony wskanik izolacyjnoci akustycznej waciwej (Rw) nawet o ponad 3 decybele. Na rysunkach 2 i 3 pokazano popraw wskanika waonego izolacyjnoci akustycznej waciwej (Rw) w zalenoci od gruboci warstwy termoizolacyjnej dla ukadw ze standardowym EPS oraz elastyfikowanym EPS. Rysunek 2 obrazuje opisan zaleno dla ukadu klejonego, natomiast rysunek 3 dla najczciej stosowanego ukadu klejonego z dodatkowym mocowaniem mechanicznym. Naley nadmieni, e zoone systemy izolacji cieplnej ATLAS s w peni kompatybilne. Pozwala to na czenie ze sob dwu rnych materiaw termoizolacyjnych (standardowy EPS i XPS oraz elastyfikowany EPS) w zalenoci od potrzeb. Elementy skadowe zoonych systemw izolacji cieplnej, podobnie jak inne wyroby budowlane, poza waci-
54
1 2009 (nr 437)

Ochrona radiacyjna zawarto naturalnych izotopw promieniotwrczych
Rys. 2. Poprawa wskanika waonego izolacyjnoci akustycznej waciwej Rw = Rw, ukad z ETICS Rw, ukad bez ETICS w zalenoci od gruboci warstwy materiau termoizolacyjnego oznaczona dla ukadu skadajcego si z: 1 zaprawy klejcej Atlas Stopter K-20; 2 ekspandowanego polistyrenu (EPS) EPS-EN 13163T2-L2-W2-S1-P3-BS115-CS(10)70-DS (N)2-DS(70,-) 2-TR100 lub elastyfikowanego ekspandowanego polistyrenu (EPS) EPS-EN 13163-T2-L1-W2-S2-P4-BS100-DS(N)2-DS(70,-)1-TR80; 3 zaprawy klejcej Atlas Stopter K-20; 4 siatki VERTEX 145A/AKE145A/R 117 A 101; 5 tynku podkadowego Atlas Cerplast; 6 tynku mineralnego Atlas Cermit SN 20
wociami zdefiniowanymi w dokumentach odniesienia (aprobatach technicznych lub normach, zarwno krajowych, jak i na poziomie zharmonizowanym) podlegaj wielu innym wymaganiom wynikajcym z odrbnych przepisw.
Rys. 3. Poprawa wskanika waonego izolacyjnoci akustycznej waciwej Rw = Rw, ukad z ETICS Rw, ukad bez ETICS w zalenoci od gruboci warstwy materiau termoizolacyjnego oznaczona dla ukadu skadajcego si z: 1 zaprawy klejcej Atlas Stopter K-20; 2 ekspandowanego polistyrenu (EPS) EPS-EN 13163-T2-L2-W2-S1-P3-BS115-CS (10) 70-DS (N) 2-DS (70,-)2-TR100 lub elastyfikowanego ekspandowanego polistyrenu (EPS) EPS-EN 13163-T2-L1-W2-S2-P4-BS100-DS(N) 2-DS(70,-) 1-TR80; 3 kokw Koelner KI8M zgodnie z ETA-06/0191 (5 kokw na 1 m2); 4 zaprawy klejcej Atlas Stopter K-20; 5 siatki VERTEX 145A/AKE 145A/R 117 A 101; 6 tynku podkadowego Atlas Cerplast; 7 tynku mineralnego Atlas Cermit SN 20
Tabela 2. Klasy reakcji na ogie systemw izolacji cieplnej oferowanych przez Atlas
Nazwa systemu Rodzaj wyprawy zewntrznej Klasa reakcji na ogie B s2, d0
Systemy opisane w krajowych Aprobatach Technicznych wydanych przez ITB klasyfikowane s take zgodnie z krajowymi przepisami w zakresie bezpieczestwa poarowego.
Wymagania dotyczce zawartoci naturalnych izotopw promieniotwrczych w surowcach i materiaach stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza ywego, okrelone w rozporzdzeniu Rady Ministrw z 3 grudnia 2002 r. (Dz.U. 02.220.1850), obowizuj na terytorium RP od 1 stycznia 2003 r. Pomimo jasno sprecyzowanych wymaga w zakresie higieny radiacyjnej tylko nieliczni producenci oferuj materiay, dla ktrych okrelono zawarto naturalnych izotopw promieniotwrczych. Zgodnie z przepisami rozporzdzenia Rady Ministrw dla surowcw i materiaw stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza ywego naley okreli zawarto naturalnych izotopw promieniotwrczych: potasu K-40, radu Ra-226 oraz toru Th-228. Zawarto wspomnianych izotopw naturalnych ustala si za pomoc wskanika aktywnoci f1, ktry okrela zawarto naturalnych izotopw K-40, Ra-226 i Th-228 oraz wskanika aktywnoci f 2, ktry okrela zawarto izotopu Ra-226. Zgodnie z treci 3 pkt 1 rozporzdzenia wartoci wskanikw aktywnoci f1 i f2 nie mog przekracza o wicej ni 20% wartoci: f1 = 1 i f2 = 200 Bq/kg w odniesieniu do surowcw i materiaw budowlanych stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi lub inwentarza ywego.
Wanym aspektem odnoszcym si do wyrobw budowlanych jest bezpieczestwo poarowe. Zoone systemy izolacji cieplnej oferowane przez Atlas klasyfikowane s ze wzgldu na klas reakcji na ogie zgodnie z PN-EN 13501-1:2004. W tabeli 2 podano klasy reakcji na ogie systemw ocieple oferowanych przez Atlas.
Bezpieczestwo poarowe klasy reakcji na ogie
System Atlas Hoter (AT-15-6502/2004) System Atlas (ETA-06/0081) System Aval (ETA-06/0187) System Atlas XPS (ETA-07/0316)
System Atlas Stopter K-10 (AT-15-4947/2004)
System Atlas Stopter (AT-15-3662/2004)
z tynkami mineralnymi lub silikatowymi z tynkami akrylowymi lub silikonowymi z tynkami mineralnymi lub silikatowymi z tynkami silikonowymi
C s2, d0 A2 s2, d0 C s2, d0
System Aval Roker (ETA-06/0281)
System Atlas Roker G (AT-15-7314/2007) System Atlas Roker (ETA-06/0173)
System Atlas Roker (AT-15-2930/2004)
1 2009 (nr 437)
55

Oferowane przez Atlas wyroby wchodzce w skad zoonych systemw izolacji cieplnej to systemy bezpieczne take w zakresie higieny radiacyjnej. W tabeli 3 zostay podane wartoci wskanikw aktywnoci f1 oraz f2 oznaczone dla wyrobw, ktre s elementami skadowymi systemw izolacji cieplnej oferowanych przez Atlas. Analiza wartoci wskanikw aktywnoci f 1 oraz f 2 jednoznacznie wskazuje, e materiay bdce elementami skadowymi wszystkich systemw ocieple Atlas s bezpieczne. Zawarto naturalnych izotopw promieniotwrczych w materiaach wyspecyfikowanych w tabeli 3 jest ladowa.
Tabela 3. Wartoci wskanikw aktywnoci f1 i f2 dla wyrobw bdcych elementami skadowymi systemw izolacji cieplnej oferowanych przez Atlas oraz wymagane wartoci wskanikw zgodnie z rozporzdzeniem Rady Ministrw (Dz.U. 02.220.1850).
Nazwa wyrobu Warto Dopuszczalna Warto Dopuszczalna wskanika warto wskanika warto aktywnoci f1 wskanika aktywnoci f2 wskanika [Bq/kg] aktywnoci f2 aktywnoci f1 [Bq/kg] 0,15 0,01 0,09 0,01 13,84 1,07 15,11 1,87
Od 31 padziernika 2005 r. na terytorium RP obowizuje rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie szczegowych wymaga dotyczcych ograniczenia lotnych zwizkw organicznych powstajcych w wyniku wykorzystania rozpuszczalnikw organicznych w niektrych farbach, lakierach oraz preparatach do odnawiania pojazdw (Dz.U. 05.216.1826 z pniejszymi zmianami). Wrd wielu wyrobw, ktrych dotycz wymagania wspomnianego rozporzdzenia, s m.in. farby przeznaczone do malowania budynkw. Wspomniane rozporzdzenie okrelio dopuszczalne wartoci maksymalnej zawartoci lotnych zwizkw organicznych (LZO) w farbach i lakierach produkowanych po 1 stycznia 2007 r. i po 1 stycznia 2010 r. Dla farb do gruntowania oraz farb przeznaczonych do malowania murw na zewntrz ustalono limity podane w tabeli 4.
Emisja lotnych zwizkw organicznych
Zaprawa klejca ATLAS ROKER W-20 Zaprawa klejca ATLAS STOPTER K-20 Zaprawa klejca ATLAS STOPTER K-10 Zaprawa klejca ATLAS HOTER S Zaprawa klejca ATLAS HOTER U Akrylowa podkadowa masa tynkarska ATLAS CERPLAST Silikatowa podkadowa masa tynkarska ATLAS SILKAT ASX Silikonowa podkadowa masa tynkarska ATLAS SILKON ANX Tynk mineralny ATLAS CERMIT Tynk akrylowy ATLAS CERMIT Tynk silikatowy ATLAS SILKAT Tynk silikonowy ATLAS SILKON Preparat gruntujcy pod farb silikatow ATLAS ARKOL SX Preparat gruntujcy pod farb silikonow ATLAS ARKOL NX Akrylowa farba elewacyjna ATLAS ARKOL E Silikatowa farba elewacyjna ATLAS ARKOL S Silikonowa farba elewacyjna ATLAS ARKOL N Farba elewacyjna ATLAS FASTEL
0,06 0,01 0,05 0,01 0,05 0,01 0,11 0,01 0,03 0,01 0,17 0,01 0,06 0,01
0,09 0,01
0,04 0,01
0,19 0,01 0,13 0,01 0,08 0,01
9,88 1,76 12,39 1,21 10,88 0,92 14,54 0,47 3,18 0,21
1,20
12,76 0,41 4,18 0,79 9,01 0,37 4,64 0,36 3,22 0,18 0,63 0,06 0,84 0,14 1,87 0,18
240,00
0,03 0,01 0,03 0,01
0,15 0,01
0,04 0,01
3,07 0,21
3,44 0,23 3,16 0,21
Tabela 4. Zawarto lotnych zwizkw organicznych (LZO) dla wyrobw bdcych elementami systemw izolacji cieplnej oferowanych przez Atlas oraz dopuszczalna zawarto LZO w farbach do malowania murw na zewntrz oraz farbach do gruntowania wedug Rozporzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy (Dz.U. 05.216.1826 z pniejszymi zmianami)
Produkt Typ Zawarto LZO w [g/l] Dopuszczalna Dopuszczalna zawarto zawarto LZO LZO w [g/l] w [g/l] Etap I Etap II (od 1.01.2007) (od 1.01.2010) 50 30
Spord wielu substancji niebezpiecznych w wyrobach budowlanych warto zwrci uwag na obowizujce od 17 stycznia 2005 r. regulacje
Zawarto substancji niebezpiecznych
* FW ukad wodny
farby do gruntowania Preparat gruntujcy pod farb silikatow ATLAS ARKOL SX FW* 7,39 Preparat gruntujcy pod farb silikonow ATLAS ARKOL NX FW* 19,93 farby na zewntrzne mury Akrylowa farba elewacyjna ATLAS ARKOL E FW* 63,73 Silikatowa farba elewacyjna ATLAS ARKOL S FW* 22,29 Silikonowa farba elewacyjna ATLAS ARKOL N FW* 35,72 Farba elewacyjna ATLAS FASTEL FW* 48,04
75
40
56
1 2009 (nr 437)

prawne dotyczce zawartoci rozpuszczalnego w wodzie chromu (VI) w preparatach zawierajcych cement wprowadzone Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z 5 lipca 2004 r. w sprawie ogranicze, zakazw lub warunkw produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych i preparatw niebezpiecznych oraz zawierajcych je produktw (Dz.U. 04.168.1762). Rozporzdzenie wprowadza do krajowych przepisw regulacje wynikajce z Dyrektywy 2003/53/WE, w ktrej za podstawowy czynnik zagroenia alergicznego uznano obecno Cr(VI) w cemencie i preparatach zawierajcych cement. Wspomniana dyrektywa oraz rozporzdzenie wprowadziy ograniczenie zawartoci rozpuszczalnego w wodzie chromu (VI) w cemencie oraz preparatach zawierajcych cement do 2 ppm (2 mg/kg lub 0,0002% mas.). Wszystkie elementy zoonych systemw izolacji cieplnej Atlas zawierajce w skadzie cement maj poniej 2 ppm rozpuszczalnego w wodzie Cr(VI). Aspergillus niger, Sclerophoma pityophila, Trichoderma funiculosum, Aureobasidum pulluans, Aspergillus flavus, Paecilomydes varioti, Lentimus Lepideus oraz alg: Chlorella pyreniodosa, Phormidium sp. tem, ktry dla oferowanych przez siebie systemw izolacji cieplnej opisanych w ETA uzyska dokument dopuszczajcy do obrotu i stosowania na terytorium Niemiec. W Republice Federalnej Niemiec, gdzie przepisy budowlane regulowane s zarwno na poziomie landw krajowych, jak i poziomie federalnym, konieczne jest uzyskanie przez producenta wprowadzajcego do obrotu i stosowania zoony system izolacji cieplnej posiadajcy Europejsk Aprobat Techniczn dodatkowego dokumentu krajowego tzw. Allgemeine bauaufsichtliche Zulassung. Jednostk wydajc ten dokument jest Deutsches Institut fr Bautechnik w Berlinie. W procesie udzielania Allgemeine bauaufsichtliche Zulassung dla zoonego systemu izolacji cieplnej, tj. wyrobu z oznakowaniem CE uzyskanym na podstawie oceny zgodnoci z Europejsk Aprobat Techniczn, dokonywana jest dodatkowa ocena polegajca na porwnaniu deklarowanych przez producenta waciwoci wyrobu ze szczegowymi wymaganiami zawartymi w przepisach poszczeglnych landw krajowych Republiki Federalnej Niemiec w odniesieniu do konkretnych zastosowa. W 2007 r. Deutsches Institut fr Bautechnik w Berlinie wyda dla zoonego systemu izolacji cieplnej z zastosowaniem styropianu jako materiau izolacyjnego opisanego w Europejskiej Aprobacie Technicznej ETA-06/0081 Allgemeine bauaufsichtliche Zulassung o numerze Z-33.84-963, za dla zoonego systemu izolacji cieplnej z zastosowaniem weny mineralnej Atlas Roker, opisanego w Europejskiej Aprobacie Technicznej ETA-06/0173, Allgemeine bauaufsichtliche Zulassung o numerze Z-33.84-964. Dokumenty te to pierwsze wydane Zulassungi dla polskiego producenta zoonych systemw izolacji cieplnej. Warto podkreli, e tylko stosowanie kompletnych systemw izolacji cieplnej, dla ktrych producent w trakcie postpowania aprobacyjnego wykona przewidziane planami badania, gwarantuje odpowiedni jako i trwao ocieplenia.
Wszystkie elementy zoonych systemw zabezpieczone s przed mikroorganizmami. Zabezpieczenie typu in-can ma waciwoci bakteriobjcze, grzybobjcze, algobjcze oraz drodobjcze, za zabezpieczenie powierzchniowe odporne na warunki atmosferyczne waciwoci bakteriobjcze, grzybobjcze i algobjcze. rodki te s skuteczne, m.in., w stosunku do nastpujcych bakterii: Achromaobacter sp., Aeromonas sp., Alcaligenes sp., Bacillus sp., Escherichia sp., Flavobacterium sp., Klepsiella sp., Proteus sp., Pseudomonas sp., Staphylococcus aurues, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Aeromonas hydrophilia, Brevibacterium ammoniagenes, Proteus vulgaris, Proteus morgani, drody: Candida albicans, grzybw: Aspergillus sp., Candida sp., Cephalosporium sp., Cladosporium sp., Fusarium sp., Paecilomyces sp., Penicillium sp., Rhodotorula sp., Streptomyces sp.,
Ochrona mikrobiologiczna
Stosowanie przez producentw zharmonizowanych z dyrektyw o wyrobach budowlanych 89/106/EWG specyfikacji technicznych o zasigu europejskim jako podstawy oceny zgodnoci i oznakowania CE, umoliwia swobodne wprowadzenie wyrobw na wszystkie rynki UE. Zgodnie z wspomnian dyrektyw producent materiaw budowlanych chccy znakowa swj wyrb oznakowaniem CE moe uczyni to, speniajc okrelone procedury atestacyjne w dwu wypadkach: gdy istnieje europejska norma zharmonizowana dla wyrobu (opracowana przez Europejski Komitet Normalizacyjny CEN na podstawie mandatu Komisji Europejskiej); gdy wyrb objty jest mandatem dla Europejskiej Organizacji ds. Aprobat Technicznych EOTA na opracowanie wytycznych dla Europejskich Aprobat Technicznych. Niestety, o czym nie wszyscy w Polsce wiedz, powyszy opis to teoria. Na razie regulacje zwizane z Dyrektyw 89/106/EWG zostay wdroone w peni tylko w tzw. nowych krajach Unii (wdroenie postanowie dyrektywy byo jednym z warunkw akcesji nowych czonkw). W przypadku wielu tzw. starych czonkw Unii wdroenie dyrektywy wyglda bardzo rnie. W tzw. starych krajach UE dokonanie przez producenta oceny zgodnoci wyrobu budowlanego z zharmonizowan Norm Europejsk lub Europejsk Aprobat Techniczn i oznakowanie CE wyrobu czsto nie jest wystarczajce, aby wyrb mg by wprowadzony do obrotu i stosowania na terytorium tego kraju. Tak jest m.in. w przypadku Niemiec. W tym miejscu warto wspomnie, e Atlas jest jedynym polskim producen-
Stosowanie systemw izolacji cieplnej na terytorium UE
1 2009 (nr 437)
57

mgr Andrzej Rajkiewicz*
danych GUS, wynika e liczba placwek suby zdrowia posiadajcych ka szpitalne przekracza 2 500, natomiast dane zebrane z audytw energetycznych budynkw szpitalnych wskazuj, e przecitny szpital eksploatuje 4 budynki. Oznacza to, e w Polsce jest ok. 10 tys. budynkw szpitalnych. Ich stan techniczny jest zrnicowany. Nie istniej dane statystyczne dotyczce wieku budynkw szpitalnych w Polsce, natomiast wiele audytw energetycznych tego typu obiektw pozwala na pewne uoglnienia. Analiza stanu technicznego budynkw przeprowadzona w audytach energetycznych wykazaa, e wikszo korzysta z ciepownictwa sieciowego do ogrzewania i przygotowania ciepej wody uytkowej oraz e indywidualne rda energii, tam gdzie istniej, zostay ju poddane modernizacji. Pozostae przedsiwzicia energooszczdne s zwizane z wewntrznymi instalacjami ogrzewania i przygotowania c.w.u. (w tym systemy soneczne), izolacj cian zewntrznych i dachw, wymian okien oraz drzwi wejciowych. Standardowym rozwizaniem staa si likwidacja nieefektywnych centralnych rde pary na rzecz lokalnych wytwornic pary. Wprowadzane zmiany przynosz rednio 50% oszczdnoci w zuywanej energii przez budynki szpitalne. Okres zwrotu nakadw z oszczdnoci wynosi rednio 16 lat. Im wyszy koszt modernizacji i im nisze koszty ciepa, tym duszy jest okres zwrotu nakadw z oszczdnoci. Gwne wskaniki przedsiwzi energetycznych w szpitalach, w ktrych przeprowadzono audyty, przedstawiono w tabeli 1. Celem audytw energetycznych budynkw suby zdrowia jest opracowanie racjonalnych zaoe do efektywnej energetycznie modernizacji budynkw i stworzenie podstawy do ubiegania si o rodki zewntrzne.
* Narodowa Agencja Poszanowania Energii S.A.
Oszczdno energii w obiektach suby zdrowia

Tabela 1. Gwne wskaniki przedsiwzi energooszczdnych w audytowanych szpitalach
Okres powstania budynkw i ich udzia procentowy w oglnej liczbie badanych obiektw do 1950 r. 1951 1960 r. 1961 1970 r. 1971 1980 r. powyej 1990 redni koszt przedsiwzi na m2 powierzchni uytkowej [z] redni okres zwrotu nakadw [lata] Przecitna oszczdno zuycia energii [%] 20% 10% 30% 20% 20% 200 16
Waciciele i zarzdcy szpitali, ktrzy uporali si z restrukturyzacj ekonomiczn zakadw opieki zdrowotnej, mog liczy na uzyskanie finansowania termomodernizacji z kilku rde. S to:
50%
Beneficjentami systemu mog by waciciele budynkw mieszkalnych oraz waciciele obiektw uytecznoci publicznej: budynkw zbiorowego zamieszkania o charakterze socjalnym, takich jak dom opieki, dom studencki, internat, hotel robotniczy, dom rencisty; budynkw sucych do wykonywania zada publicznych przez jednostki
System wspierania przedsiwzi termomodernizacyjnych
kredyt termomodernizacyjny (dotyczy tylko placwek wasnoci samorzdu terytorialnego); kredyty z dopatami do oprocentowania z Wojewdzkich Funduszy Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej lub Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej; dotacje z programw operacyjnych Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej (Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko, Regionalne Programy Operacyjne); inne rda (w tym realizacja inwestycji w systemie ESCO).
samorzdu terytorialnego, jak np. szkoy, budynki administracji gminnej; a take waciciele lokalnych rde ciepa lub wzw cieplnych i lokalnych sieci ciepowniczych o mocy do 11,6 MW. Istot systemu jest umorzenie 25% kredytu (premia termomodernizacyjna) na nastpujcych warunkach: 1) w wyniku przeprowadzonych przedsiwzi zuycie ciepa zmniejszy si obliczeniowo o co najmniej 25% (lub co najmniej 10%, jeli jest modernizowany tylko system grzewczy, lub co najmniej 15%, jeli system grzewczy zosta zmodernizowany w latach 1985 2001); 2) kredyt spaci si w okresie 10 lat z obliczeniowych oszczdnoci w kosztach ciepa; 3) inwestor pokryje co najmniej 20% kosztw termomodernizacji ze rodkw wasnych. Potwierdzenie speniania wymienionych warunkw nastpuje w audycie energetycznym. System wspierania przedsiwzi termomodernizacyjnych dziaa od 10 lat, a budynki uytecznoci publicznej (w tym kilkadziesit szpitali) stanowi ok. 7% wszystkich wnioskodawcw (tabela 2).
Od duszego czasu Bank Ochrony rodowiska oferuje nisko oprocentowane kredyty z dopatami do oprocentowania z Wojewdzkich Funduszy Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej lub Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej z przeznaczeniem na finansowanie projektw zwizanych z ochron powietrza. Kredyty te mog dotyczy przedsiwzi termomodernizacyjnych o charakterze mniej kompleksowym, jak w przypadku korzystania z Funduszu Termomodernizacji, i s dostpne rwnie dla korporacyjnych wacicieli budynkw uytecznoci publicznej.
Kredyty z dopatami do oprocentowania z WFOiGW lub NFOiGW
58
1 2009 (nr 437)

Tabela 2. Dziesi lat dziaania Funduszu Termomodernizacji (stan wykorzystania na 31.11. 2008 r.)
Wnioski w trakcie weryfikacji oraz zwrstruktura struktura struktura cone przez liczba liczba liczba [%] [%] [%] BGK Wnioski razem, w tym: 14 282 100 13 267 100 539 100 476 domy jednorodzinne 622 4,36 508 3,83 91 16,88 23 budynki wielorodzinne 12 368 86,58 11 657 87,86 339 62,90 372 lokalne rda ciepa 91 0,64 65 0,49 20 3,71 6 sieci ciepownicze 39 0,27 34 0,26 4 0,47 1 inne rda ciepa 5 0,04 5 0,04 0 0 0 budynki uytecznoci publicznej 1 062 7,44 920 6,93 79 14,66 63 budynki zbiorowego zamieszkania 85 0,60 73 0,55 6 1,11 6 pozostae 10 0,07 5 0,04 0 0 5 Wyszczeglnienie Zarejestrowane wnioski razem Wnioski zweryfikowane pozytywnie Wnioski zweryfikowane negatywnie
rdo: Bank Gospodarstwa Krajowego
O tym, z ktrego z wymienionych programw moe skorzysta waciciel szpitala, decyduje szacunkowy koszt termomodernizacji. Natomiast wysoko dotacji jest ustalana w przedziaach: Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko minimalna warto projektw 10 mln z, kwoty wsparcia 50% kosztw kwalifikowanych, ale nie wicej ni 50 mln z; Regionalne Programy Operacyjne warto projektw 0 20 mln z, kwoty wsparcia 20 85% kosztw kwalifikowanych. Wnioski skadane o dofinansowanie powinny by oparte na audytach energetycznych budynkw i mog by oceniane wg okrelonych kryteriw, np. w Programie Operacyjnym Infrastruktura i rodowisko. Ograniczenie kwalifikowalnoci wydatkw. Nie bd kwalifikowane wydatki w budynkach uytecznoci publicznej, w ktrych ponad 15% powierzchni suy prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej lub celom mieszkaniowym. Wydatki zwizane z termomodernizacj poniesione na odtworzenie elementw obiektw o wartociach artystycznych i zabytkw bd kwalifikowane do kwoty, ktra nie przekracza przecitnych kosztw odtworzenia podobnych elementw o wartoci jedynie uytkowej. W Regionalnych Programach Operacyjnych spotykane s priorytety zwizane z:
Dotacje z programw operacyjnych Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej
przeksztaceniem istniejcych systemw ogrzewania obiektw uytecznoci publicznej, w szczeglnoci ograniczeniem niskiej emisji i zastosowaniem energii odnawialnej; kompleksow termomodernizacj grup obiektw uytecznoci publicznej, poczon take z przebudow rde wytwarzania energii; budow, rozbudow i modernizacj budynkw. Ze rodkw alokowanych w wymienionych priorytetach mog korzysta z reguy inwestorzy sektora samorzdowego i non profit. Dla prywatnych wacicieli prowadzcych dziaalno usugow w dziedzinie ochrony zdrowia dostpne s natomiast dotacje: w ramach priorytetw zwizanych ze wzrostem konkurencyjnoci przedsibiorstw. Wspierane bd inwestycje w mae i rednie przedsibiorstwa, m.in. dotyczce dostosowywania do wymaga wynikajcych z prawa krajowego i unijnego w zakresie ochrony rodowiska; w ramach rozwoju otoczenia biznesowego (inkubatory przedsibiorczoci, centra doradztwa dla MP itp.). Preferowane bd projekty polegajce na wykorzystaniu budynkw poprzemysowych, wymagajcych remontw i modernizacji w celu wiadczenia usug. Przykadem wykorzystania dotacji UE jest projekt zrealizowany w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego ZPORR Dziaanie 3.4 Mikroprzedsibiorstwa (termin realizacji 01.03.2005 31.10.2005). Obejmowa on rozbudo-
w i termomodernizacj budynku przychodni centrum medycznego oraz zakup sprztu diagnostyczno-zabiegowego. Przy rozbudowie i modernizacji centrum medycznego wykorzystano materiay i technologie przyjazne rodowisku (ekologiczne). Przedmiotem prac budowlanych, poza rozbudow, byo docieplenie budynku, wymiana stolarki okiennej oraz czciowo instalacji c.o. Wykonane prace termomodernizacyjne wpyny na zmniejszenie zapotrzebowania na energi ciepln. W cakowitych kosztach realizacji projektu warto uzyskanego wsparcia z funduszy UE wyniosa ok. 122 tys. z (ok. 50%), a warto prac budowlanych, w tym termomodernizacja, 122 660 z (ok. 50%). Innym przykadem przeprowadzonej kompleksowej termomodernizacji budynku szpitala (szpital powiatowy w Rawiczu) by projekt ukierunkowany docelowo na wykorzystanie kolektorw sonecznych do przygotowania ciepej wody uytkowej (fotografia). Inwestycja stanowia cz kompleksowej modernizacji budynkw szpitala, ktre zostay zbudowane przed wojn. Modernizacja, oprcz instalacji kolektorw, obejmowaa take wymian rda ciepa z wglowego na gazowe, modernizacj systemu grzewczego w budynkach, docieplenie cian zewntrznych oraz wymian okien. Instalacja solarna skada si z 75 kolektorw sonecznych Vitosol 100, typu 2,5 o cznej powierzchni 234,8 m2. Pozwolio to na zmniejszenie zapotrzebowania na energi ciepln do przygotowania c.w.u. z kotowni o ok. 45%, czyli spadek z 3 650 do 2 006,5 GJ/r. Problematyka dotyczca racjonalizacji zuycia energii w szpitalach zy-
Kolektory soneczne na budynku gwnym szpitala powiatowego w Rawiczu

1 2009 (nr 437)
59

skuje coraz wiksze zainteresowanie ze strony Komisji Europejskiej. Okazuje si, e sektor szpitalnictwa w Europie boryka si z podobnymi problemami jak w Polsce: wiek budynkw; niski standard techniczny; nadmierne zuycie energii na cele ogrzewania i owietlenia wntrz; niedotrzymane standardy w zakresie klimatu wewntrznego. Warto tu wymieni zakoczony, bardzo interesujcy, projekt dotyczcy rozwijania standardw dobrej praktyki w projektowaniu budowy i modernizacji szpitali (www.eu-hospitals.net) oraz rozpoczty projekt finansowany w ramach 6 PR RTD o akronimie Build Health http://www.buildhealth.eu. Istot projektu Build Health (rysunek) jest promocja zintegrowanego projektowania modernizacji budynkw szpitalnych ukierunkowanego na maksymalizacj wykorzystania energii pierwotnej i odnawialnej. Prace midzynarodowego zespou bd prowadzone w szpitalu dziecicym w Bloomsbury (Wielka Brytania), szpitalu miejskim w Weronie (Wochy) oraz w szpitalu miejskim w Kiszyniowie (Modowa).
Ostatnio coraz bardziej popularne s prywatne zewntrzne baseny kpielowe. Na rynku istnieje duy wybr rnego rodzaju konstrukcji basenw, od bardzo prostych z elastycznej folii do zaawansowanych z elementw betonowych. Jak wiadomo, zasadniczym problemem ograniczajcym ich uyteczno jest temperatura wody. W celu ograniczenia jej wychadzania w porze nocnej stosowane s czsto ruchome osony. Ostatnio firma Pool Guard opracowaa ciekawe rozwizanie, ktre moe by montowane na rnych typach basenw prostoktnych szerokoci do 12 m i dugoci do 25 m. Na powierzchni elastycznego pokrycia wykonanego ze specjalnej folii z PVC na tkaninie poliamidowej zamontowane zostay kolektory soneczne o powierzchni 0,9 m2. S one wypeniane wod pompowan z basenu. Konstruk-
Pokrycia basenw z kolektorami sonecznymi

cja pokrycia pozwala na skadanie folii, ktra jest mechanicznie lub rcznie cigana do specjalnej kieszeni na jednym z bokw basenu (rysunek 1). Cao pokrywy montowana jest na specjalnych szynach uoonych na grnych krawdziach basenu. Przepyw wody i hydrauliczny przesuw pokrywy zapewnia pompa cyrkulacyjna stanowica standardowe wyposaenie basenu (rysunek 2). Uniknito w ten sposb koniecznoci montau
Etapy zintegrowanego projektowania modernizacji budynkw rdo: projekt Build Health
Rys. 2. Schemat instalacji przepywu wody i przesuwu pokrycia
Pyty styropianowe jako integralna cz...

Rys. 1. Budowa pokrycia basenu
osobnego silnika do obsugi pokrywy. Dziesiciocentymetrowa warstwa powietrza midzy powierzchni wody a pokryw spenia rol izolacji i zapobiega parowaniu wody. Pokrywa spenia jeszcze jedn bardzo istotn funkcj. Jej wytrzymao jest tak obliczona, e zapobiega tragicznemu wypadkowi przy nieprzewidzianym wpadniciu do basenu bawicego si w pobliu dziecka.
doc. dr in. Wojciech Roszak
balansujc czsto na granicy deklarowanego wspczynnika przewodzenia ciepa. Nisza cena wraz z poczuciem przekonania o poprawnoci zastosowania sprawiy, e to wanie takie produkty s dzisiaj popularne i powszechnie stosowane. Naley stwierdzi, e obniy si tym samym standard produktw EPS na rynku w Polsce, a ocieplenia fasad w bezspoinowym systemie docieple (BSO) w wikszoci przypadkw nie s realizowane zgodnie z aprobatami technicznymi. Bowiem to wanie pyty EPS 70-040 Fasada, od momentu ich pojawienia si na rynku, automatycznie byy i s integraln czci wszystkich systemw
60
ocieple. Natomiast inne pyty o obnionych parametrach mog, ale nie musz w tych aprobatach by wpisane. I w wikszoci przypadkw nie s. W tej sytuacji przed ca bran styropianow zaczyna pojawia si istotne pytanie, czy to na pewno dobrze, e obnia si standard jakociowy produktw? Czy warto odchodzi od starych i sprawdzonych wzorw? Czy celowe jest produkowanie na granicy deklarowanych parametrw? Jedno jest pewne. W tak dynamicznie zmieniajcej si sytuacji rynkowej wraz z nowymi dopuszczeniami wyrobw budowlanych warto jeszcze dokadniej i uwaniej sprawdza przeznaczenie i pa-
rametry kadego z nich. Wszak ocieplamy nie po to, aby pogrubi sobie cian i wykona estetyczny tynk, ale po to, by byo ciepo i by oszczdzi energi. Czy warto zatem stosowa tasze, ale gorsze produkty, by tylko udawa, e si ociepla. W aspekcie energooszczdnoci wane jest to, aby poprawnie wykonywa ocieplenie budynkw, pod kadym wzgldem formalnym, technicznym i uytkowym, poniewa tylko takie wiadome budowanie daje satysfakcj z jego efektw oraz moliwo osignicia takiego standardu ochrony cieplnej budynku, jaki pierwotnie zakadalimy.
Styropol Sp. z o.o.
Micha ada
1 2009 (nr 437)

dr in. Robert Stachniewicz*
ospodarka komunalno-bytowa w Polsce jest duym odbiorc energii, przed przemysem, transportem i rolnictwem. Wielko konsumpcji energii w sektorze komunalno-bytowym zaley m.in. od standardu energetycznego zasobw budowlanych. W zwizku z tym bardzo czsto, chcc polepszy standard energetyczny, konieczna jest termomodernizacja budynkw. Wie si ona z poniesieniem znacznych kosztw, ktre dopiero w przyszoci bd przynosi efekty w postaci oszczdnoci eksploatacyjnych, dlatego te powinna by prawidowo zaplanowana i wykonana. Temu celowi suy moe audyt energetyczny budynku, w ktrym oprcz analizy energetycznej stanu istniejcego wykonywana jest szczegowa analiza efektywnoci moliwych do wykonania zabiegw termomodernizacyjnych. Obecnie do wykonywania analizy efektywnoci wykorzystywana jest metoda oceny stosujca jako kryterium wyboru minimalizacj wartoci prostego czasu zwrotu SPBT. Metoda ta, cho prosta w interpretacji, nie jest jedyn metod oceny efektywnoci zastosowanych przedsiwzi termomodernizacyjnych. Czsto stosowana jest metoda oparta na kryterium wartoci biecej netto NPV, ktra wykorzystuje technik dyskonta. Analizie poddano jednorodzinny budynek mieszkalny, wykonany w latach siedemdziesitych XX wieku pooony w wojewdztwie podlaskim w pobliu Biaegostoku. Jest to budynek parterowy z poddaszem uytkowym, niepodpiwniczony, w ktrym ciany zewntrzne murowane wykonano z cegy penej gruboci 38 cm na zaprawie cementowo-wapiennej. Stolarka okienna i drzwiowa jest drewniana okna dwuszybowe, wiba dachowa rwnie drewniana z dachem dwuspadowym. Powierzchnia uytkowa budynku wynosi 175,5 m2. Wspczynnikiprzenikaniaciepa U przegrdzewntrznychwbudynku wynosz: ciany 1,43 W/(m2 K); dach 0,32 W/(m2 K); okna 3,0 W/(m2 K); podoga na gruncie 0,27 (I strefa) i 0,21 W/(m2 K) (II strefa). Przegrody zewntrzne nie speniaj obecnych wymaga stawianych wspczynnikom przenikania ciepa U, ktre wynosz 92,03 kWh/(m3 r.) lub 234,67 kWh/(m2 r.) i wynikaj z niedostatecznej izolacyjnoci cieplnej przegrd zewntrznych. Ciepo do ogrzewania budynku dostarczane jest z kota wglowego o mocy 25 kW, ale moliwe s do zastosowania (po modernizacji kotowni) take inne noniki energii, takie jak: biomasa (drewno); olej opaowy; gaz ziemny oraz prd elektryczny.
* Politechnika Biaostocka
Metody oceny efektywnej gruboci izolacji termicznej
Do wyboru efektywnej gruboci izolacji termicznej przyjto dwie najczciej stosowane w Polsce metody oceny efektywnoci inwestycji: metod prostego czasu zwrotu nakadw SPBT i metod wartoci biecej netto NPV. Pierwsza z nich jest stosowana np. w rozporzdzeniach wykonawczych do Ustawy termomodernizacyjnej, druga jest metod dyskontow oceniajc przedsiwzicie (projekt inwestycyjny) w caym okresie jego funkcjonowania. Prosty czas zwrotu nakadw SPBT (Simple Payback Time) jest najczciej stosowan metod statyczn. Okrelany jest jako czas niezbdny do odzyskania nakadw pocztkowych, poniesionych na realizacj przedsiwzicia. Warto SPBT okrela si na podstawie poniszego wzoru: [lata]
gdzie: NU planowane koszty robt zwizanych ze zmniejszeniem strat ciepa przez przenikanie dla cakowitej powierzchni wybranej przegrody [z]; Or c.o. roczna oszczdno kosztw energii wynikajca z zastosowania usprawnienia termomodernizacyjnego [z/r.].
Wpyw metody oceny opacalnoci inwestycji na efektywn grubo izolacji termicznej
Metoda prostego czasu zwrotu nakadw opisuje opacalno inwestycji w sposb uproszczony, poniewa nie uwzgldnia caego okresu funkcjonowania przedsiwzicia, dlatego te suy raczej do wykonywania wstpnych ocen efektywnoci ekonomicznej rozpatrywanych przedsiwzi, gwnie na etapie studiw przedrealizacyjnych. Stosujc to kryterium oceny, podjcie decyzji polega na wyborze rozwizania zapewniajcego jak najszybsze odzyskanie pocztkowych nakadw. Metoda ta kadzie gwny nacisk na szybki zwrot nakadw, pomijajc efekty powstajce w wyniku funkcjonowania przedsiwzicia po czasie jego zwrotu. Najbardziej precyzyjnym narzdziem oceny efektywnoci przedsiwzi inwestycyjnych s metody oparte na technice dyskonta. Uwzgldniaj one rozoenie w czasie przewidywanych wpyww i wydatkw zwizanych z badan inwestycj. Podstawow metod wykorzystujc dyskonto jest warto bieca netto NPV (Net Present Value). Pozwala ona okreli rnic pomidzy obecn wartoci wpyww i wydatkw finansowych zwizanych z realizacj ocenianego przedsiwzicia. Wyraa zatem zaktualizowan, na moment dokonywania oceny, wielko korzyci, jakie moe przynie dane przedsiwzicie inwestycyjne. NPV okrela si jako sum zdyskontowanych, oddzielnie dla kadego roku, przepyww pieninych netto zrealizowanych w caym okresie objtym rachunkiem, przy staym poziomie stopy dyskontowej wg wzoru:
gdzie: Or c. o. t oszczdno kosztw energii w roku t [z]; Jt nakady inwestycyjne [z]; i stopa dyskontowa [%]; n, n1 okres eksploatacji oraz okres ponoszonych nakadw.
1 2009 (nr 437)
61

Jeeli NPV > 0, to realizacja przedsiwzicia jest opacalna. Przy NPV = 0 stopa dyskontowa jest rwna minimalnej stopie granicznej, a wic oszczdnoci z przeprowadzonej termomodernizacji pokrywaj jedynie wydatki na realizacj przedsiwzicia. Jeeli NPV < 0, to przedsiwzicie bdzie przynosi straty. Przy opracowywaniu wielu wariantw przedsiwzi modernizacyjnych naley realizowa te, ktrych NPV przyjmuje warto maksymaln. Do analiz efektywnoci przy wykorzystaniu techniki dyskonta przyjto jego wielko na podstawie wzoru na realn stop dyskontow:
gdzie: ikred oprocentowanie kredytu dugoterminowego [%]; iinf stopa inflacji [%].
Tabela 1. Sprawnoci systemu grzewczego w zalenoci od nonika ciepa

Drewno (biomasa) Wgiel Olej opaowy Gaz Prd elektryczny Rodzaje nonikw energii 0,65 0,65 0,88 0,88 0,97 w 0,95 0,95 0,95 0,95 0,95 p 0,95 0,95 0,95 0,95 1,0 r 0,95 0,95 0,95 0,95 0,95 e 0,557 0,557 0,754 0,754 0,875 0,1 wt0,1,wd0,1 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0
[%]
Przy zaoeniu oprocentowania kredytw dugoterminowych (np. kredyty termomodernizacyjne) na poziomie 8% i redniej stopy inflacji na poziomie rednio 3% rocznie, obliczona realna stopa dyskonta wynosi 4,9%. Tak stop przyjto w dalszej czci artykuu do okrelenia efektywnej gruboci izolacji za pomoc metody dyskontowej NPV. Aby poszerzy analiz efektywnej gruboci izolacji, do oblicze oszczdnoci eksploatacyjnych wprowadzono rne noniki energii, takie jak: drewno (biomasa), wgiel, olej opaowy, gaz ziemny i prd elektryczny. Ilo ciepa potrzebna do ogrzewania analizowanego domu jednorodzinnego w standardowym sezonie grzewczym obliczona zostaa programem Audytor w wersji 1.0. Ciepo do ogrzewania z uwzgldnieniem sprawnoci skadowych systemu grzewczego obliczono ze wzoru: Q0,1co = wt0,1 wd0,1 Q0,1netto/0,1 [GJ/r.]
Wyniki oblicze oszczdnoci eksploatacyjnych oraz wielkoci nakadw eksploatacyjnych zamieszczono na rysunku 1 i 2. Po obliczeniu oszczdnoci kosztw ogrzewania budynku po dociepleniu cian zewntrznych i dociepleniu dachu oraz ustaleniu nakadw na termomodernizacj tych przegrd okrelono wartoci SPBT i NPV dla wybranych gruboci docieplenia (tabela 2 i 3). W obu tabelach wytuszczone zostay wartoci najbardziej efektywne ekonomicznie wg kryterium SPBT i NPV odpo-
Wyniki oblicze i analiza
Sprawno systemu grzewczego dla poszczeglnych nonikw ciepa przedstawiono w tabeli 1. Po okreleniu zapotrzebowania na ciepo w budynku, przy uwzgldnieniu cen Oz danego nonika ciepa, obliczono roczn oszczdno kosztw ogrzewania po dociepleniu cian zewntrznych i dachu (dla kadego z osobna), posugujc si wzorem: Orc.o. = (wt0 wd0 Q0c.o./0 wt1 wd1 Q1c,o./1) Oz [z/r.] Nastpnie okrelone zostay koszty docieplenia cian zewntrznych (metoda lekka-mokra) i dachu budynku wg wzoru: NU = A (d Cmat + Cwyk) [z]
gdzie: Cmat koszt materiau uytego do termomodernizacji [z/m3]; d grubo docieplenia [m]; Cwyk. koszt wykonania docieplenia [z/m3]; A powierzchnia docieplanej przegrody [m2].
1 2009 (nr 437)
gdzie: Q0,1co zapotrzebowanie na energie ciepln brutto, przed (indeks 0) i po (indeks 1) usprawnieniu termomodernizacyjnym, [GJ/r.]; 0,1 cakowita sprawno systemu grzewczego przed i po modernizacji; wt0,1 wspczynniki uwzgldniajce przerwy w ogrzewaniu w okresie tygodnia przyjmuje si z rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usyturowanie; wd0,1 wspczynniki uwzgldniajce przerwy w ogrzewaniu w okresie doby przyjmuje si z rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usyturowanie; Q0,1 netto zapotrzebowanie netto na ciepo do ogrzewania przed i po usprawnieniu termomodernizacyjnym [GJ/r.].
Rys. 1. Oszczdno kosztw ogrzewania dla rnych nonikw ciepa przy dociepleniu cian zewntrznych metod lekk-mokr (system BSO)
Rys. 2. Oszczdno kosztw ogrzewania dla rnych nonikw ciepa przy dociepleniu dachu
62

Tabela 2. Wartoci SPBT i NPV przy dociepleniu cian zewntrznych
Grubo docieplenia drewno d [cm] (biomasa) 8 10 12 14 16 8 10 12 14 16 9,61 9,45 9,46 9,55 9,63 971 1225 1254 1168 1085 Nonik energii olej wgiel opaowy SPBT 5,23 5,14 5,15 5,20 5,24 NPV 11104 11924 12328 12521 12720 1,83 1,802 1,805 1,82 1,84 52305 55416 57345 58677 60014 gaz 1,78 1,746 1,748 1,76 1,78 54367 57593 59599 60987 62382 energia elektryczna 1,17 1,152 1,154 1,16 1,18 88083 93189 96451 98774 101111
Tabela 3. Wartoci SPBT i NPV przy dociepleniu cian zewntrznych

Grubo docieplenia drewno d [cm] (biomasa) 10 12 15 18 10 12 15 18 76,35 74,91 69,03 68,08 -8369 -8747 -8974 -9602 Nonik energii olej wgiel opaowy SPBT 41,54 14,57 40,77 14,30 37,57 13,17 37,06 12,99 NPV -7257 -2743 -7560 -2737 -7634 -2185 -8144 -2215 gaz 14,11 13,85 12,76 12,58 -2517 -2496 -1912 -1919 energia elektryczna 9,32 9,15 8,43 8,31 1176 1449 2534 2920
wiadajce okrelonej gruboci izolacji. Mona zauway zrnicowanie efektywnych gruboci izolacji w przypadku stosowania przy ocenie kryterium NPV (szczeglnie przy dociepleniu dachu). Stosujc kryterium SPBT, otrzymujemy jedn warto efektywnej gruboci dodatkowej izolacji termicznej, niezalenie nawet od stosowanego nonika energii. Rnica w efektywnych grubociach dodatkowej izolacji wynika z faktu, e metoda dyskontowa NPV obejmuje cay okres funkcjonowania przedsiwzicia, a nie zawa si tylko do czasu zwrotu nakadw, jak to ma miejsce w metodzie SPBT. Jedynie przy najdroszym noniku energii (prd elektryczny) i niskim wspczynniku przenikania ciepa dachu (U = 0,32 W/(m2 K)) obydwie metody daj jednakow efektywn grubo izolacji termicznej rwn 18 cm. Poza tym obie metody nie daj jednakowych wnioskw co do opacalnoci inwestycji. W przypadku docieplenia dachu, gdy do ogrzewania budynku zastosowany zosta olej, gaz i prd, posugujc si metod SPBT mona uzna, e opacalno jest jeszcze zadowalajca, natomiast metoda NPV wskazuje na opacalno docieplenia dachu gruboci 18 cm izolacji jedynie przy ogrzewaniu energi elektryczn (NPV > 0).
Podsumowanie
Na podstawie przedstawionych rozwaa stwierdzono, e: metody dyskontowe daj bardziej realne wyniki, poniewa obejmuj cay okres funkcjonowania inwestycji termomodernizacyjnej; oprcz cen nonika energii duy wpyw na efektywno przedsiwzicia termomodernizacyjnego ma warto pocztkowa wspczynnika przenikania ciepa U przegrody. Efektywno ta jest tym wiksza, im wiksza jest warto wspczynnika przenikania ciepa U.
(Artyku zosta zrealizowany na Politechnice Biaostockiej)
Energetyczne i ekonomiczne aspekty termomodrernizacji budynkw z dachami stromymi

Jeeli porwnujemy koszt uzyskania jednostki energii z cen energii wytwarzanej z rnych nonikw, to opacalno w przypadku paliwa gazowego (cena energii przecitnie ok. 43 z/GJ) jest zdecydowanie mniejsza ni w przypadku oleju opaowego (przecitny koszt energii ponad 80 z/GJ). Z analizy alternatywnego, do stosowanego standardowo, sposobu uoenia izolacji termicznej pomidzy krokwiami stromego dachu wynika, e: koszt wykonania docieplenia alternatywnego jest o ok. 40% wyszy od
Podsumowanie
ocieplenia stropu nad ostatni kondygnacj niezalenie od rodzaju budynku; zmiana sposobu ocieplenia tylko nieznacznie wpynie na pogorszenie efektw energetycznych kompleksowej termomodernizacji (rednio dla trzech grup budynkw o ok. 3,8%); rnica w uzyskanych oszczdnociach energii zwiksza si wraz ze wzrostem wyjciowego zapotrzebowania na ciepo budynkw, a jest praktycznie niezalena od wyjciowego wspczynnika przenikania ciepa stropu ostatniej kondygnacji; wskaniki opacalnoci inwestycji CS i CSE pogarszaj si minimalnie
dla termomodernizacji przeprowadzonej przy alternatywnym sposobie uoenia izolacji, co praktycznie nie wpywa na zmian statusu inwestycji z opacalnej na nieopacaln. Prze wi dy wa na przy sza zmia na przeznaczenia poddasza powinna by podstaw do zmiany sposobu uoenia izo la cji pod czas wy ko ny wa nia kompleksowej termomodernizacji budynku.
(Wykonano w ramach pracy W/WBiI/7/08)
1 2009 (nr 437)
dr in. Wiesaw Sarosiek mgr in. Beata Sadowska
63

mgr in. Pawe Choromaski*
Budownictwo a odnawialne rda energii
Odnawialne rda energii su nam w codziennym yciu przede wszystkim do podgrzewania wody uytkowej, ogrzewania pomieszcze oraz do produkcji energii elektrycznej na potrzeby owietlenia czy zasilania elektrycznych odbiornikw domowych. Wykorzystywane systemy OE opieraj si gwnie na wykorzystaniu energii zawartej w promieniowaniu sonecznym, energii biomasy, energii zawartej w rodowisku naturalnym i energii odpadowej. Bezporednio energi soneczn w budynkach moemy wykorzysta, stosujc pasywne lub bardziej rozpowszechnione aktywne systemy grzewcze. Ponadto coraz bardziej popularne w naszym kraju staj si systemy soneczne suce owietleniu budynkw, wykorzystujce wiato dzienne lub energi wyprodukowan z ogniw fotowoltaicznych. W artykule chciabym jednak skupi si przede wszystkim na najbardziej rozpowszechnionych w Polsce aktywnych systemach odnawialnych rde energii stosowanych w budownictwie. Do najbardziej efektywnych sposobw wykorzystania energii sonecznej nale kolektory soneczne. Stanowi one wymienniki ciepa suce do zamiany energii elektromagnetycznej promieniowania sonecznego na ciepo. Realizowane jest to za pomoc zamknitego obiegu czynnika roboczego, ktry cyrkulujc pomidzy kolektorem sonecznym a wymiennikiem ciepa, ogrzewa zimn wod do wymaganej temperatury. Nadmiar ciepa magazynowany jest w zasobnikach o odpowiednio dobranej objtoci do potrzeb w danym budynku. W ten sposb mona ogrzewa
* Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.
Bez wtpienia prawd jest, e wszystko na ziemi obraca si wok soca. Dosownie i w przenoni. Energia soneczna, ktra dociera do nas kadego dnia, jest podstaw odnawialnych rde energii. W szczeglnoci tych powszechnie wykorzystywanych w budownictwie. Dlaczego wic tak rzadko korzystamy z moliwoci, jakie oferuje nam soce? Z powodw ekonomicznych? A co z ekologi, z otaczajcym nas rodowiskiem? Czy nie jest to wystarczajcy powd, aby zastanowi si nad wykorzystaniem systemw Odnawialnych rde Energii (OE) we wasnym domu, zakadzie pracy czy w miejscu, w ktrym odpoczywamy?
pomieszczenia, baseny kpielowe lub wytwarza c.w.u. Warto jednak zaznaczy, e zastosowanie systemu sonecznego do ogrzewania pomieszcze wymaga znacznie wikszej powierzchni samych kolektorw sonecznych ni w przypadku instalacji do podgrzewania c.w.u. Ponadto s to systemy znacznie bardziej skomplikowane, a co za tym idzie znacznie drosze. Przeszklone kolektory cieczowe stanowi podstaw rynku instalacji konwersji fototermicznej w Polsce. Dominujce s aktywne systemy solarne wyposaone w wewntrzne wymienniki ciepa. Skadaj si na nie zarwno paskie, jak i prniowe kolektory soneczne, ktrych udziay rynkowe w 2007 r. wyniosy odpowiednio 65,7% i 34,3%. Szacuje si, e 99% procent instalacji kolektorw sonecznych do przygotowywania ciepej wody uytkowej zostao zainstalowane na dachach domw jednorodzinnych. Natomiast granty i poyczki oferowane przez fundusze ochrony rodowiska powoduj zainteresowanie wikszymi systemami solarnymi (powyej 50 m2). Takie systemy s instalowane w obiektach uytecznoci publicznej (szkoy, szpitale) oraz przede wszystkim przez wsplnoty i spdzielnie mieszkaniowe. Z najnowszych danych Europejskiego Stowarzyszenia Producentw Kolektorw Sonecznych (ESTIF) wynika, e w Polsce zostao zainstalowanych w 2007 r. przeszo 67 tys. m2 kolektorw sonecznych, co daje sumaryczn powierzchni ok. 235 tys. m2. rednie tempo rozwoju rynku kolektorw sonecznych w Polsce w 2007 r. wynioso 62%. wiadczy to o duym zainteresowaniu, w szczeglnoci klientw in-
dywidualnych technologiami przyjaznymi rodowisku i potwierdza dominujc pozycj kolektorw sonecznych na krajowym rynku OE. Dobrym przykadem promujcym due instalacje soneczne jest system kolektorw sonecznych z powodzeniem eksploatowany ju od 4 lat w sanatorium Wkniarz w Busku-Zdroju (fotografia 1). Zadaniem tego systemu jest wspieranie ukadu przygotowania ciepej wody uytkowej w caym obiekcie, ktrego zuycie dzienne wynosi ponad 53 m3. Cakowita powierzchnia systemu wynosi 569 m2. W jej skad wchodzi 277 kolektorw sonecznych
poczonych w dwa obiegi. Pierwszy obejmuje zainstalowane kolektory na budynku kotowni (115 m2), natomiast drugi baterie kolektorw z caego obiektu (454 m2). Jedynie 82 m2 kolektorw zostay posadowione na gruncie. Reszta instalacji zostaa zlokalizowana na powierzchni dachw sanatorium. Lokalizacja czci kolektorw na ziemi nie bya przemylan decyzj. Podczas miesicy, kiedy soce znajduje si nisko nad horyzontem, linia drzew, ktra otacza sanatorium, skutecznie wstrzymuje rozruch i pen prac kolektorw zlokalizowanych na gruncie, podczas gdy kolektory zainstalowane na dachu od dawna ju pracuj w peni efektywnie. Istotn kwesti, ktra wyrnia t instalacj spord innych, jest nie tylko jej wielko (trzecia co do wielkoci pracujca instalacja kolektorw so-
Fot. 1. Instalacja kolektorw sonecznych w sanatorium Wkniarz w Busku-Zdroju
64
1 2009 (nr 437)

necznych w Polsce). Podkreli naley rwnie to, e jest to jedna z nielicznych, a na pewno najwiksza instalacja kolektorw sonecznych w Polsce, ktra posiada system telemonitoringu. System monitorujcy instalacj soneczn zosta zainstalowany w poowie lutego 2008 r. w ramach projektu EAST-GSR finansowanego z funduszy Unii Europejskiej. Sercem caej instalacji telemonitoringu jest szafka telemetryczna wyposaona w rejestrator danych TISI i podczenie do sieci telefonicznej (fotografia 2). Dziki temu dane w sposb automatyczny zostaj przetwarzane i nastpnie przekazywane osobom nadzorujcym prac caej instalacji. Ju z pierwszych danych uzyskanych z instalacji telemonitoringu mona wycign istotne wnioski. Pomimo tego, e instalacja zostaa zaprojektowana i wykonana poprawnie, nie uniknito pewnych bdw projektowych. Gwn wad instalacji okazaa si zbyt maa pojemno piciu zbiornikw akumulacyjnych, kady o pojemnoci 2 m3, w stosunku do wysokiego zapotrzebowania na wytwarzan energi w cigu caego roku. Decydujcy wpyw na pojemno zainstalowanych zbiornikw solarnych miaa powierzchnia pomieszczenia kotowni. Dodatkowo naley zaznaczy, e w pierwotnej wersji planw instalacji sonecznej projektanci przewidzieli jeden duy zbiornik akumulacyjny o pojemnoci 10 m3, ktry z ca pewnoci byby duo bardziej wydajny. Niestety wzgldy ekonomiczne zweryfikoway plany projektantw. W celu lepszego zobrazowania wynikw przytocz przykadowe wartoci liczbowe. Cakowite napromieniowanie dzienne 3 kwietnia 2008 r. wynioso 5 216 MJ, natomiast ciepo uyteczne wytworzone w instalacji sonecznej osigno 952 MJ. Natomiast 8 czerwca 2008 r. uzyskano 3 078 MJ ciepa uytecznego przy cakowitym napromieniowaniu dziennym wynoszcym prawie 12 tys. MJ. atwo jest zatem obliczy, e sprawno wyniosa odpowiednio 18 i 26%. Zakadajc, e dobrze dziaajca instalacja charakteryzuje si sprawnoci ok. 50% (takie te byy zaoenia projektowe), to uzyskane wyniki znaczco odbiegaj od zaoe zapisanych w projekcie. Gwnym powodem tak niskiej sprawnoci systemu jest bez wtpienia wczeniej ju wspomniana zbyt maa pojemno zbiornikw solarnych. Przyczynio si to do podwyszenia temperatury wody w zbiornikach akumulacyjnych i tym samym do podwyszenia temperatury czynnika roboczego na wejciu do kolektorw. Wywoao to znaczne straty energii uzyskane na samych kolektorach. Jednym sowem, pocigno to za sob istotne zmiany objawiajce si obnieniem sprawnoci pracy caego systemu. Pomimo popenionych pewnych bdw projektowych, instalacja w sanatorium w znaczcy sposb obniya wydatki zwizane z przygotowaniem c.w.u. Natomiast dziki zainstalowanemu systemowi telemonitoringu zdiagnozowano niedocignicia w projekcie systemu, ktre w prosty sposb mona wyeliminowa. Uzyskane wyniki w Busku-Zdroju zdaj si potwierdza fakt, e krajowe warunki klimatyczne s w zupenoci wystarczajce do efektywnego funkcjonowania instalacji kolektorw sonecznych. W szczeglnoci w okresie od czerwca do sierpnia, kiedy wartoci redniomiesiczne uzyskanego ciepa uytecznego wynosz ok. 1050 MJ. Natomiast w okresie od kwietnia do wrzenia warto rednia wyprodukowanego ciepa uytecznego wyniosa 900 MJ. Jednym z odnawialnych rde energii o wysokim potencjale rozwoju w Polsce jest biomasa. Charakteryzuje si nisk zawartoci czci niepalnych oraz zwizkw siarki i azotu, przez co ograniczona jest ich emisja, w porwnaniu ze spalaniem paliw kopalnych. Biomasa nazywana jest zielon energi o zerowej emisji CO2, poniewa emisja dwutlenku wgla powstaa wskutek spalania biomasy jest rwnowaona przez akumulacj wgla w postaci CO2 w tkankach rolinnych, ktre powstay na miejscu spalonej uprzednio biomasy. Std moemy okreli, e emisja netto dwutlenku wgla ze spalania biopaliw staych jest zerowa. Najprostszym sposobem wykorzystania energii zawartej w biomasie jest jej bezporednie spalenie w celu uzyskania ciepa uytkowego. Do biopaliw staych na og zalicza si drewno i odpady drzewne, som zboow, jak i pozyskan z rolin oleistych lub strczkowych, ziarno oraz makulatur. Materia ten moe zosta poddany wstpnej obrbce poprzez suszenie, brykietowanie lub granulacj. Koty na biomas odznaczaj si wysok sprawnoci spalania, dziki zwikszonej powierzchni wymiany ciepa i lepszemu wymieszaniu spalin przy wysokim wspczynniku nadmiaru powietrza. Posiadaj specjalne komory spalania z rusztem staym lub ruchomym i s przystosowane gwnie do spalania odpadw drzewnych. W Polsce stopniowo wzrasta zainteresowanie kotami zasilanymi zrbkami drzewnymi lub peletami. Zastpuj one na og koty o maej mocy wykorzystywane na potrzeby gospodarstw i domw jednorodzinnych. Jednak odpadki drzewne nie s jedynym rdem zasilania kotw na biomas. Du cz stanowi koty na som. W wikszoci gospodarstw wczone s do sieci centralnego ogrzewania obok tradycyjnego rda. Podstawowym warunkiem spalania somy jest zachowanie jej niskiej wilgotnoci, ktra powinna wynosi poniej 20%. Ponadto soma jako materia opaowy nie jest paliwem zbyt atwym do przeprowadzenia prawidowego spalania. Przy spalaniu somy w konwencjonalnych kotach, sprawno procesu waha si w granicach 35 70%. Spowodowane jest to niedostosowan budow pieca konwencjonalnego, ktra uniemoliwia dostateczne wymieszanie paliwa z powietrzem. Przy zastosowaniu kotw przystosowanych do tego typu paliwa mona uzyska sprawno w wysokoci 80 90%. Pomimo wielu zalet energetycznego wykorzystania biomasy, technologia ta w umiarkowanym tempie zdobywa krajowy rynek. Spowodowane jest to gwnie nisk wiadomoci ekologiczn spoeczestwa. Wiele osb jeszcze utosamia materia odpadowy z biomas. Spala ten materia w domowym kotle o bliej nieznanej sprawnoci, stawiajc na rwni tworzywa sztuczne i makulatur. Z drugiej strony bardzo trudno jest oszacowa rzeczywiste wy1 2009 (nr 437)
Fot. 2. Serce instalacji telemonitoringu szafka telemetryczna wyposaona w rejestrator danych TISI
65

korzystanie biomasy na cele energetyczne. Wynika to przede wszystkim z braku danych dotyczcych maych zdecentralizowanych systemw grzewczych. Wedug ostatnich danych z 2006 r. w Polsce wysoko produkcji energii pierwotnej z biomasy osigna poziom prawie 4 300 Mtoe. W tym 61% energii zostao pozyskane z drewna, 38% z odpadkw drzewnych i pelet, a zaledwie 1% stanowia energia odzyskana z organicznego materiau odpadowego. Aby uzupeni obraz wykorzystania biomasy na cele energetyczne, warto wspomnie, e dominujca cz biomasy przeznaczana jest do produkcji energii elektrycznej. Wysoko produkcji w 2006 r. osigna ponad 1 500 Mtoe, przy czym w tym samym roku zostao wyprodukowane jedynie 53 Mtoe ciepa. Energi z odnawialnych zasobw mona wykorzysta te, stosujc pompy ciepa. Jest to rozwizanie, ktre z dnia na dzie zyskuje na popularnoci w Polsce. Pomp ciepa mona okreli jako urzdzenie do pozyskiwania energii ze rodowiska nas otaczajcego. Tej samej energii sonecznej co w przypadku kolektorw sonecznych, tylko zmagazynowanej w gruncie, wodzie lub powietrzu. Jest to urzdzenie majce za zadanie dostarczy ciepo ze rda o niszej temperaturze (rdo dolne) do rda grnego charakteryzujcego si wysz temperatur. W ten sposb pozyskan energi mona wykorzysta do celw grzewczych. Sam proces transportu ciepa moe przebiega przy wykorzystaniu wielu procesw. Moe do tego suy obieg parowy i gazowy, jak rwnie efekt termoelektryczny, magnetyczny lub elektrodyfuzji. Jedyn sab stron pomp ciepa jest fakt, e transport ciepa zachodzi zgodnie z podstawowymi prawami termodynamiki i wymaga dostarczenia dodatkowej energii do ukadu z zewntrz. Energia dostarczana moe by w formie pracy lub ciepa. Wikszo najbardziej rozpowszechnionych sprarkowych parowych pomp ciepa jest napdzana silnikiem elektrycznym. Dlaczego wic warto stosowa tego typu urzdzenia? Pompa ciepa dostarcza uytkownikowi systemu energi, na ktr skada si energia pochodzca z napdu elektrycznego sprarki oraz przede wszystkim z energii pozyskanej z otoczenia. Opacalno tego systemu polega na tym, e duo
1 2009 (nr 437)
66
wicej energii jestemy w stanie pozyska ze rodowiska, ni pochodzi z napdu pompy. Szacuje si, e stosunek wielkoci tych energii ma si jak 3:1. Z tego te powodu tylko cz energii produkowanej przez pompy ciepa mona zakwalifikowa jako odnawialne rdo energii. Ale jak na razie tylko teoretycznie. Powodem jest brak uwzgldnienia technologii pomp ciepa jako OE w polskim prawodawstwie, zarwno w Strategii rozwoju energetyki odnawialnej, jak rwnie w ustawie Prawo energetyczne. W zwizku z tym rozwj tej technologii w Polsce jest nadal ograniczony. Na szczcie z pomoc nadchodzi nowo opracowana Dyrektywa w sprawie promocji wykorzystania odnawialnych rde energii. W jej ramach maj zosta dokadnie wyznaczone wielkoci energii uznawane za odnawialne, z caoci energii dostarczanej przez pomp ciepa. Uchwalenie tej dyrektywy powinno stymulujco wpyn na krajowy rynek pomp ciepa. Wedug krajowych oszacowa w Polsce moe pracowa nawet 10 tys. pomp ciepa, a kadego roku przybywa ich ok. 300. Dla porwnania w Szwecji, w kraju gdzie rynek tych urzdze jest najbardziej rozwinity, szacuje si, e pracuje ich kilkaset tysicy. Pompy ciepa w wikszoci stosowane w domach jednorodzinnych pobieraj ciepo z powietrza atmosferycznego. Su przede wszystkim do celw grzewczych w okresie zimowym, niemniej jednak dua cz z nich suy rwnie jako urzdzenie klimatyzacyjne w okresie letnim. Pompy ciepa zainstalowane w maych obiektach s na og systemami sprarkowymi, napdzanymi silnikami elektrycznymi i najczciej su jako uzupenienie konwencjonalnych systemw grzewczych. Jednak z powodzeniem sprawdzaj si w praktyce take w ogrzewaniu osiedli mieszkaniowych, budynkw sportowo-rekreacyjnych, w tym przede wszystkim basenw, magazynw oraz hal przemysowych. Warto przy tym doda, e najwikszy wpyw na efektywno dziaania pomp ciepa ma waciwy dobr typu urzdzenia do warunkw pracy. Prawd jest, e im wysza rnica temperatury do pokonania przy transporcie, tym nisza efektywno samego urzdzenia. Dlatego najbardziej rekomendowanym i najefektywniejszym rozwizaniem jest wsppraca pomp
ciepa z relatywnie niskotemperaturow instalacj grzewcz. Tak jak chociaby ogrzewanie podogowe. Na zakoczenie warto przybliy czytelnikom, na jakim poziomie ksztatuj si koszty zwizane z instalacj pomp ciepa? Wiadomo, e wysoko nakadw finansowych zaley od szeregu czynnikw, z ktrych gwnymi s: rodzaj i stopie skomplikowania danego systemu. Istotnym czynnikiem s wymagania stawiane przez uytkownika, jak rwnie rodzaj rda, z ktrego urzdzenie ma pobiera ciepo. Dolnym rdem mog by wody gruntowe, wymiennik gruntowy pionowy lub poziomy oraz powietrze atmosferyczne. Niemniej jednak mona przyj, e koszt inwestycyjny instalacji pomp ciepa dla domu jednorodzinnego bdzie wynosi 30 60 tys. z. Podsumowujc, pompy ciepa s technologi niedostatecznie promowan na polskim rynku jako niekonwencjonalne rdo ciepa i chodu. Naley podkreli, e najnowsze osignicia w technologii pomp ciepa podniosy na tyle wydajno systemu, e moe on samodzielnie suy jako rdo ogrzewania i chodzenia budynkw przez cay rok. Termin energia odpadowa obejmuje w tym wypadku energi, ktra usuwana jest na zewntrz budynku wraz z powietrzem przez system wentylacji. Nie jest to jednak energia bezpowrotnie utracona. Istotn jej cz mona odzyska, stosujc system wentylacji z odzyskiem ciepa, czyli rekuperatory. Podstaw instalacji wentylacyjnej z odzyskiem ciepa jest wymiennik ciepa, ktrego podstawowym zadaniem jest ogrzanie zimniejszego powietrza pobieranego z zewntrz, ciepem zawartym w powietrzu usuwanym z budynku. W ten sposb uytkownik w znaczcy sposb moe obniy wielko zapotrzebowania energetycznego budynku i jednoczenie poprawi parametry powietrza wewntrznego. Centrale wentylacyjne z odzyskiem ciepa stosowane s nie tylko w domach jednorodzinnych, ale rwnie w krytych basenach, kawiarniach, restauracjach, pubach i innych budynkach uytecznoci publicznej, gdzie wymagana jest odpowiednio wysoka wymiana powietrza, a co za tym idzie, powstaj due straty energetyczne.

mgr in. Jerzy urawski*
oncepcja domw energooszczdnych i pasywnych cieszy si obecnie duym zainteresowaniem. Przy szybkim wzrocie cen nonikw energii naley oczywicie ogranicza jej zuycie, ale nie zawsze radykalne obnienie jest dziaaniem waciwym. W ramach bada naukowych powstay rnego rodzaju energooszczdne budynki: pasywne, zeroenergetyczne i samowystarczalne (fotografia). Koszt budowy domw zeroenergetycznych czy samowystarczalnych jest znacznie wikszy od kosztu budowy domw tradycyjnych. Czy warto wic budowa domy pasywne?
Budownictwo energooszczdne i pasywne

paliwowych i jaka bdzie cena energii uzyskiwanej t drog. Ponadto nie mona te zapomina o technologiach wykorzystujcych energie odnawialne: soce; energi wiatru; energi geotermaln oraz energi z biomasy. Obecnie koszty rozwiza bazujcych na odnawialnych rdach energii s wysokie, ale jeeli skala produkcji bdzie kilka-
Tabela 1. Rnice midzy budynkiem pasywnym, energooszczdnym i tradycyjnym [Czy warto budowa budynki pasywne? J. Adamowski. Instytut Budownictwa Politechniki Wrocawskiej. Materiay konferencyjne V Dni Oszczdzania Energii, Wrocaw 2006]
pasywny Budynek energooszczdny odpowiednia lokalizacja brya budynku zwarta dom zorientowany pnoc poudnie strefowanie pomieszcze tradycyjny
Specjalici nie ustalili jednoznacznej definicji domu energooszczdnego (tabela 1, rysunek 1 i 2). W zwizku z tym, e sytuacja na rynku energii stale ulega zmianie, definicje rwnie si zmieniaj. Trudno jest przewidywa, jak zachowa si rynek dostawcw energii, jak bd zmienia si ceny gazu, ropy naftowej i wgla. Nie wiadomo te, jak szybko rozwinie si technologia ogniw
* Dolnolska Agencja Energii i rodowiska
Dom helioaktywny samowystarczalny (Fot. materiay archiwalne firmy Viessmann)
Odpowiednio dobrany kolor i faktura Otwarto na poudnie, ciana pnocna cakowicie zamknita Wentylacja sterowana z odzyskiem ciepa
Odpowiednia lokalizacja Brya budynku zwarta Dom zorientowany pnoc poudnie Strefowanie pomieszcze
odpowiednio dobrany kolor i faktura otwarto na poudnie, ciana pnocna cakowicie zamknita wentylacja ste- wentylacja rowana z odtradycyjna zyskiem ciepa
dowolne rozmieszczenie pomieszcze kolorystyka i faktura dowolna okna wszdzie
nie uwzgldnia lokalizacji brya budynku rozbudowana orientacja dowolna
krotnie wiksza, koszty te mog by znacznie nisze. Warto zatem spojrze na budownictwo energooszczdne z innej ni zwykle strony. Moim zdaniem pytanie o energooszczdne budownictwo jest pytaniem o przyszo energetyki. Z przepisw prawnych wynika, cho nie wprost, e budynek energooszczdny to taki, ktry spenia warunki okrelone w znowelizowanym Rozporzdzeniu Ministra Infrastruktury z 6 listopada 2008 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Nowo projektowane budynki powinny spenia warunek sezonowego zapotrzebowania na ciepo E0 lub waciwej izolacji termicznej przegrd. Warto wspczynnika przenikania ciepa U przegrd musi by mniejsza od wartoci granicznych okrelonych w Prawie budowlanym. Energochonno budynkw okrela si za pomoc wskanika sezonowego zapotrzebowania na ciepo EA wskanik powierzchniowy [kWh/m2*r.] lub EV wskanik kubaturowy [kWh/m3*r.]. Sezonowe zapotrzebowanie na ciepo nowych domw jednorodzinnych wynosi EA = 120 150 kWh/m2*r. W tabeli 2 zaprezentowano przykadowy podzia budynkw ze wzgldu na zapotrzebowanie na ciepo EA. Za energooszczdne mona uzna budynki, ktre charakteryzuj si powierzchniowym wskanikiem sezonowego zapotrzebowania na ciepo
Rys. 1. Architektura budynku tradycyjnego [Czy warto budowa budynki pasywne? J. Adamowski. Instytut Budownictwa Politechniki Wrocawskiej. Materiay konferencyjne V Dni Oszczdzania Energii, Wrocaw 2006]
Rys. 2. Architektura budynku energooszczdnego i pasywnego [Czy warto budowa budynki pasywne? J. Adamowski. Instytut Budownictwa Politechniki Wrocawskiej. Materiay konferencyjne V Dni Oszczdzania Energii, Wrocaw 2006]
1 2009 (nr 437)
67

Tabela 2. Klasyfikacja energetyczna budynkw wg Stowarzyszenia Na Rzecz Zrwnowaonego Rozwoju
Klasa energetyczna A++ A+ A B C D E F Rodzaj budynku zeroenergetyczny pasywny niskoenergetyczny energooszczdny rednio energooszczdny rednio energochonny (speniajcy aktualne wymagania prawne) energochonny wysoko energochonny Wskanik EA [kWh/m2 r.] 5 do 15 15 45 45 80 80 100
ponad 250
100 150 150 250
EA = 70 80 [kWh/m2*r.]. Oczywicie podzia ten jest umowny i nieprecyzyjny, gdy nie obejmuje zagadnie zwizanych ze sprawnoci systemu grzewczego, nie odnosi si do energii pierwotnej oraz pomijana jest ciepa woda, ktrej udzia wynosi od 15% do 50% cakowitego zuycia energii. Wrd grupy budynkw energooszczdnych wystpuj: energooszczdne, nieskoenergetyczne i pasywne oraz zeroenergetyczne. Pocztkowo za budynki pasywne uznawano te, ktrych straty ciepa mona zrwnoway przez zyski cieplne. Z czasem jednak definicja ta okazaa si mao precyzyjna. Obecnie budynek uznaje si za pasywny, gdy sezonowe zapotrzebowanie na ciepo na potrzeby ogrzewania jest EA 15 kWh/m2r. oraz zuycie energii pierwotnej (ilo energii zawartej w paliwie dostarczonym do rda) EAs 120 kWh/m2r. Konsekwencj jest bardzo mae zapotrzebowanie na moc ciepln wynoszce qA 10 W/m2. Pozostae wytyczne dotyczce: izolacyjnoci przegrd budowlanych oraz wentylacji s konsekwencj wymienionych wczeniej warunkw podstawowych. Szczegy zamieszczono w tabeli 3.
Tabela 3. Porwnanie wymaga dotyczcych budynkw energooszczdnych i pasywnych wg aktualnych wymaga prawnych
Typ wymaga U dla ciany z mostkami cieplnymi [W/m2K] U dla dachu z mostkami cieplnymi [W/m2K] U dla okna [W/m2K] wymagania wymagania budynek budynek optymalne optymalne prawne prawne energopasywny parametry parametry do 2008 r. od 2009 r. oszczdny izolacyjne* izolacyjne** < 0,3 0,5 < 0,3 < 0,25 < 0,3 < 0,2 < 0,2 < 0,15 < 0,8 15 < 0,1 0,135 0,176 0,167 1,1 0,214 Wymagania
we. Wwczas dochodzi do wychodzenia budynku, ktrego nie mona ogrza bez zaprojektowanego ogrzewania. Na potrzeby artykuu przeanalizowano hipotetyczne dwa budynki o tej samej powierzchni i kubaturze ogrzewanej wynoszcej 120 m2 i 324 m3. Pierwszy z nich wykonany wg aktualnych wymaga prawnych charakteryzuje si wskanikiem sezonowego zapotrzebowania na ciepo EA = 135 kWh/m2r., a drugi to budynek pasywny o EA = 15 kWh/m2r. Budynk wg aktualnych wymaga prawnych ogrzewany jest za pomoc gazowego kota kondensacyjnego. Jednostkowa cena ciepa wynosi 1,7 z/m3, co daje 0,18 z/kWh. W budynku pasywnym ogrzewanie re-
wiada budynki i ich usytuowanie z 6 listopada 2008 r.). Przy okreleniu kosztw produkcji ciepa przyjto, e koszty serwisowania i remontw s w obu przypadkach podobne. Koszty budowy stanu surowego otwartego przyjto wg informacji uzyskanych od wykonawcw i deweloperw na poziomie 2416 z/m2. Koszty stolarki, izolacji termicznej, instalacji przyjto na podstawie ofert wykonawcw oraz informacji o cenach jednostkowych w hurtowniach i u producentw. W budynku pasywnym koszty te s znacznie wysze, co wynika z tabeli 4. Nie uwzgldniono kosztw remontw, ktre mona uzna w przyblieniu za jednakowe dla obu budynkw. Ponad-
g wspczynnik przepuszbrak czalnoci oszklenia wymaga Zapotrzebowanie na ciepo [kWh/m2r.] Zapotrzebowanie na moc ciepln [W/m2] Szczelno budynku n50 [1/h] A/V [1/m] Wentylacja [z] Zuycie energii pierwotnej [kWh/m2r.] brak wymaga brak wymaga brak wymaga
< 2,6 2,0 < 1,9 1,7 brak wymaga brak wymaga
0,55 70
< 1,3
20,5
brak wymaga brak wymaga naturalna
160 180 brak wymaga
brak wymaga
250,00 1,5
30,00
120,00 0,6
10,00
brak wymaga 1,5
brak wymaga
0,55
0,950
brak wymaga 1,1 0,7
brak wymaga 1,5
brak wymaga
0,55
brak wymaga 1,1 0,7
brak wymaga
Sprawno odzysku [%]
Minimalna temperatura nawiewu przy tz = -10 [C]
** Cena ciepa dla domku jednorodzinnego ogrzewanego gazowym kotem kondensacyjnym wynoszca 50 z/GJ; ** Cena ciepa dla domku jednorodzinnego realizowana z pelet bez kosztw obsugi wynoszca 36 z/GJ.
brak wymaga
brak wymaga
brak wymaga
brak wymaga
naturalna mechanicz- mechanicz- mechanicz- mechaniczna z reku- na z reku- na z reku- na z rekuperacj peracj peracj peracj brak wymaga 70 16,5 80 brak wymaga 70 brak wymaga 70
1,1 0,7
minimalne
Potocznie uwaa si, e budynki pasywne nie potrzebuj ogrzewania. Cho w zaoeniach zyski i straty ciepa powinny si rwnoway, praktyka wykazuje, e wystpuj okresy, kiedy zyski ciepa s niewielkie, a nawet zero-
Czy warto budowa domy pasywne?
alizowane jest za pomoc pompy ciepa zasilanej energi elektryczn. Cena jednostkowa ciepa z energii elektrycznej w omawianym przypadku wynosi 0,1 z/kWh. Przyjto wysok rednioroczn efektywno pompy ciepa wynoszc 3,5 (na podstawie Rozporzdzenia Ministra Infrastruktury zmieniajcego rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpo-
to nie uwzgldniono wzrostu cen nonikw energii, ktry mgby wpyn nieznacznie na popraw oceny opacalnoci budowy domu pasywnego. Trudno jednak przewidzie wzrost cen energii w okresie 30 lat. Rozwj technologii wytwarzania energii w ostatnich latach uleg ogromnemu przyspieszeniu. Mona przypuszcza, e w okresie 10 15 lat opanowane zostan nowe
68
1 2009 (nr 437)

Tabela 4. Koszty budowy i ogrzewania analizowanych budynkw
Opis Powierzchnia ogrzewana [m2] Kubatura [m3] EA [kWh/m2r.] Zapotrzebowanie na ciepo [kWh/r.] Koszt jednostkowy energii* [z/kW] Roczne koszty ogrzewania [z/r.] Roczne koszty ogrzewania [z/m2m-c] Roczne oszczdnoci [z/rok] Koszty budowy konstrukcji [z] Koszty stolarki [z] Koszty izolacji termicznej [z] Koszty systemu c.o. [z] Razem koszty budowy [z] Koszty na 1 m2 powierzchni [z/m2] Rnica kosztw [z] Procentowy wzrost kosztw budowy [%] Zwrot poniesionych nakadw SPBT [lata] NPV30 [z] IRR30 [%] Budynek wg aktualnych wymaga prawnych 120 324 135 16200 0,18 2916 2,03 0 290 000 16 500 9000 26 000 341 500 2846 0 Budynek energooszczdny 120 324 60 7200 0,18 1296 0,90 1620 290 000 21 000 14 400 30 000 355 400 2962 13 900 4% 8,6 8399 11,2 Budynek pasywny 120 324 15 1800 0,10 180,0 0,13 2736,0 290 000 60 000 21 600 73 400 445 000 3708 103 500 30% 37,83 -65 839 -2
technologie wytwarzania energii, np. ogniwa paliwowe, pozwalajce obniy koszty ogrzewania budynku. Wymiana systemu grzewczego moe spowodowa obnienie kosztw ciepa. W analizie przyjto, e ogrzewanie bdzie realizowane przez okres 30 lat z zastosowaniem tych samych nonikw energii. Na podstawie wykonanej analizy ekonomicznej prosty czas zwrotu poniesionych nakadw SPBT wynosi 37,8 lat. W tym okresie naley liczy si co najmniej z dwukrotn, a nawet trzykrotn wymian rda ciepa. W celu dokadniejszego przeanalizowania omawianego przypadku wykonano dodatkowe analizy z wykorzystaniem wskanika NPV warto bieca netto (ang. Net Present Value). Jest to dynamiczna metoda oceny efektywnoci ekonomicznej inwestycji i stanowi rnic pomidzy zdyskontowanymi przepywami pieninymi a nakadami pocztkowymi. Jeeli warto NPV jest wiksza od zera, to inwestycja moe by uznana za opacaln. Obliczono rwnie warto IRR (ang. Internal Rate of Return), czyli tzw. wewntrznej stopy zwrotu. Ocena IRR uwzgldnia zmian wartoci pienidza w czasie i jest przeprowadzana na podstawie
* Cen ciepa dla budynku speniajcego aktualne wymagania prawne oraz energooszczdnego przyjto w przypadku ogrzewania kotem gazowym kondensacyjnym, a dla budynku pasywnego z pompy ciepa
analizy zdyskontowanych przepyww pieninych. Jeeli warto IRR jest wiksza ni stopa dyskonta, to inwestycja moe by uznana za korzystn. W omawianym przykadzie maksymalny okres, dla ktrego wyznaczono warto NPV i IRR L = 30 lat oraz przyjto stop dyskonta rednio 6% w okresie 30 lat. W przypadku domu pasywnego warto NPV30 = 65 839 z, a IRR30 = 2 co oznacza, e budowanie domw pasywnych z ekonomicznego punktu widzenie jest nieopacalne. Budowa domu jest inwestycj finansow, w ktr angaowane s czsto due rodki. Warto wic zastanowi si, czy przyjte w projekcie rozwizania s optymalne. Ustawa Prawo budowlane [Dz.U. z 2006 r. nr 156, poz. 1118, nr 170, poz. 1217, z 2007 r. nr 88, poz. 587, nr 99, poz. 665, nr 127, poz. 880, nr 191, poz. 1373, nr 247, poz. 1844] w art. 5 okrela bezpieczestwo uytkowania jako podstawowe wymaganie stawiane budynkom. W jego ramach ujto oszczdno energii i odpowiedni izolacyjno termiczn. Zuycie energii w budynku powinno by poddane racjonalizacji zgod-
Nowoczesne projektowanie optymalizacja rozwiza
nie z zapisem w rozporzdzeniu okrelajcym warunki techniczne, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Mona te wykona budynek energooszczdny, niskoenergetyczny czy pasywny lub optymalizacj poszczeglnych rozwiza, uwzgldniajc: czas korzystania z efektw, trwao rozwiza, amortyzacj, koszty remontw, przewidywan stop dyskonta, koszt cakowity za energi oraz przewidywany wzrost cen energii w badanym okresie. Do analizy wykorzystano programy komputerowe OPTIMA, Agnes oraz eVe opracowane przez Dolnolsk Agencj Energii i rodowiska. Jako baz przyjto mur z pustakw MAX, strop Fert 45, okna o wartoci U = 2,6 W/m2K odpowiadajcej aktualnym minimalnym wymaganiom wynikajcym ze znowelizowanych warunkw technicznych. W pierwszym przypadku przyjto, e koszt energii wynosi 50 z/GJ, co odpowiada kotowni gazowej lub ciepowni. W drugim przypadku przyjto produkcj taszego ciepa z biomasy przy koszcie pelet na poziomie 800 z/t i wartoci opaowej 19,6 GJ/t. W tym przypadku koszt ciepa wynis 35 z/GJ. Analizy wykonano dla L = 10 lat oraz L = 30 lat przy stopie dyskonta 6% oraz przy wzrocie cen energii ponad inflacj. Wyniki analiz ekonomiczno-technicznych zamieszczono w tabeli 5. Dodatkowo wykonano optymalizacj przegrd przy zasilaniu budynku za pomoc kotowni olejowej przy cenie oleju 2,7 z/l (koszt produkcji ciepa 78,8 z/GJ). Optymalna izolacyjno termiczna przegrd zaley od: stopy dyskontowej; wzrostu cen energii; analizowanego okresu oraz od pocztkowej ceny ciepa. Przy wyszej cenie ciepa optymalna warto U jest znacznie nisza. Przy kosztownym cieple i przy wyduaniu okresu korzystania z efektw energooszczdnych racjonalna izolacja termiczna U maleje i zblia si do minimalnych wymaga stawianych budownictwu pasywnemu. Przy cenie ciepa uzyskanej z oleju opaowego (Cp = 78,8) wspczynniki przenikania ciepa dla okresu L = 30 lat s poniej minimalnych wymaga stawianych budownictwu pasywnemu. Pojawia si tylko pytanie, czy aktualnie proponowane rozwizania s na tyle wytrzymae i czy inwestor chce wiza si z budynkiem przez 30 lat?
1 2009 (nr 437)
69

Tabela 5. Analiza ekonomiczno-techniczna racjonalnej izolacyjnoci przegrd budowlanych dla kotowni gazowej, na biomas (pelety) oraz na olej eksterm dla dwch okresw L = 10 lat i L = 30 lat
Parametry Sprawno instalacji c.o. Okres L Cena ciepa Cp Optymalna warto wspczynnika przenikania: cian dachu podogi na gruncie okien gazowa c.o. = 85,8% 10 lat 30 lat 50 z/GJ Typ kotowni na pelety c.o. = 72,9% 10 lat 30 lat 35 z/GJ na olej opaowy c.o. = 73,7% 10 lat 30 lat 78,8 z/GJ
podstawowych materiaw i urzdze, trudno jest dokona porwnania obu typw budynkw w penym cyklu ycia. Wykonujc analiz ekonomiczn budynku wg aktualnych wymaga prawnych oraz budynku pasywnego, poszukiwano odpowiedzi na pytanie, czy warto budowa budynki pasywne. Wydaje si, e obecnie jest to przedsiwzicie nieopacalne ekonomicznie. Nie jestemy jednak pewni, czy korzyci ekologiczne s na tyle due, e warto inwestowa w rozwizania energooszczdne ze wzgldu na redukcj emisji gazw cieplarnianych. Zmiany w technice grzewczej s tak szybkie i w niedugim czasie moe si okaza, e emisja zwizana z wyprodukowaniem i dostarczeniem materiaw termoizolacyjnych jest wiksza ni emisja spowodowana nowoczesnym systemem wytwarzania energii. Skoro budowa domw pasywnych jest dzi nieopacalna, naley poczeka z realizacj takich inwestycji, koncentrujc si raczej na wykorzystaniu odnawialnych rde energii, gdzie wskanik efektywnoci przeksztace energetycznych PEF (tabela 6).
Podsumowanie
Z przeprowadzonej analizy wynika, e sztywne okrelenie wymaga izolacyjnoci termicznej jest niewaciwe z ekonomicznego punktu widzenia. W rnych przypadkach optymalna izolacja termiczna przegrd budowlanych moe by inna. Na etapie projektowania konieczne jest wykonywanie racjonalizacji rozwiza technicznych. Przy wysokiej cenie energii, np. energii elektrycznej, optymalna warto U ciany zewntrznej wyniesie Usc = 0,094 W/m2K, a dachu Udach = 0,119 W/m2K (wartoci znacznie nisze od minimalnych wymaga domw pasywnych). Przy poszukiwaniu optymalnych rozwiza dobrym i bezpatnym narzdziem jest program Optima oraz bardziej zaawansowany, ale odpatny program Agnes. Szczegowe informacje o programach na stronie www.cieplej.pl. Optymalizacj musi jednak poprzedzi wybr sposobu zasilania budynku w energi ciepln. Jeeli inwestor z gry wie, jakie zamierza zastosowa paliwo, wykonanie optymalizacji izolacyjnoci termicznej przegrd jest proste, oczywicie w przypadku stosowania programu Optima. Inaczej jest, kiedy inwestor nie ma sprecyzowanego sposobu produkcji ciepa i oczekuje porady. Racjonalizacja rda zasilania wymaga wykonania najpierw analizy wstpnej przy zaoeniu klasy energetycznej budynku, ktr naley wykona dla okresu odpowiadajcego amortyzacji urzdze lub ich trwaoci. Po wstpnym wyborze sposobu zasilania budynku w energi konieczne jest wykonanie optymalizacji izolacyjnoci wszystkich przegrd i ponowne dobranie urzdze grzewczych do budynku o optymalnej mocy cieplnej.
U [W/m2K] 0,229 0,135 0,316 0,176 0,179 0,106 1,90 0,95
U [W/m2K] 0,292 0,167 0,375 0,214 0,22 0,131 2,00 1,10
U [W/m2K] 0,174 0,103 0,226 0,13 0,136 0,08 0,95 0,80
Budownictwo mieszkaniowe ma duy udzia w produkcji gazw cieplarnianych. Wznoszenie energooszczdnych budynkw jest wic konieczne, ale nie jest ju takie pewne, e powinny to by budynki pasywne. Niezbdne jest wykonanie bardziej zoonych analiz. Analiz ekonomiczn naley uzupeni o zrwnowaon ocen omawianych budynkw. Nie mona analizowa tylko zmniejszenia zuycia energii. Konieczna jest pena analiza ekologiczna obejmujca cykl ycia budynku, tzn. oddziaywanie na rodowisko na etapach: produkcji materiaw budowlanych; budowy budynku; jego eksploatacji oraz rozbirki i utylizacji odpadw. Dopiero zrwnowaona ocena cyklu ycia budynku moe da odpowied, czy, z ekologicznego punktu widzenia, warto budowa domy pasywne. Ze wzgldu na brak dostpnych informacji o oddziaywaniu na rodowisko
Oddziaywanie na rodowisko a budownictwo energooszczdne
Kroki postpowania przy racjonalizacji rozwiza energochonnoci budynkw: 1. Wstpna analiza energetyczna budynku, ktrej celem jest wybr optymalnego nonika energii. 2. Optymalizacja zapotrzebowania na ciepo: 2.1 optymalizacja izolacyjnoci przegrd (ciany, okna, dach); 2.2 optymalizacja wentylacji; 2.3 optymalizacja c.w.u.; 2.4 optymalizacja ksztatu budynku; 2.5 obliczenie optymalnej mocy cieplnej i zapotrzebowania na ciepo na c.o. i c.w.u. 3. Zrwnowaona analiza oddziaywania budynku na rodowisko.
Tabela 6. PEF wskanik efektywnoci przeksztace energetycznych wg DIN V 4701-10

Strumienie energii olej opaowy gaz ziemny propan-butan Paliwo wgiel kamienny wgiel brunatny biomasa energia soneczna Ciepo scentra- energia nieodnawialna lizowane z ko- energia odnawialna generacji Ciepo scentrali- energia nieodnawialna zowane z ciep- energia odnawialna owni Energia elektryczna* PEF 1,1 1,1 1,1 1,1 1,2 0,2 0 0,7 0 1,3 0,1 3
* warto charakterystyczna dla polskiego systemu elektroenergetycznego
Z ekologicznego punktu widzenia warto budowa budynki, w ktrych ciepo pochodzi z biomasy, a ciepa woda z kolektorw sonecznych. Z analiz wynika, e obecnie naley budowa domy energooszczdne, ale trudno generalizowa wnioski, dlatego najlepszym rozwizaniem jest przeprowadzenie optymalizacji procesu projektowego przed ostatecznym wyborem rozwiza.
70
1 2009 (nr 437)
Pocztkowo pomys dotyczy zaprojektowania budynku biurowego maksymalnie zoptymalizowanego pod wzgldem energetycznym. Okazao si jednak, e tak duy obiekt moe sprosta standardom domw pasywnych, a koszty inwestycji nie przekraczaj wydatkw ponoszonych w przypadku standardowych podobnych obiektw. Zaoenie to mogo by zrealizowane jedynie pod warunkiem uwzgldnienia podczas projektowania i wykonania aspektw nie tylko ekologicznych, ale i ekonomicznych. W budownictwie mieszkaniowym ju w 1994 r. zastosowano ide ekonomicznych wytycznych projektowania (Walter Braun, Politechnika Kaiserslautern). W przypadku wszystkich zrealizowanych projektw testowych koszty budowy zmalay o 20% bez utraty jakoci. Po raz pierwszy zasady te miay by zastosowane i sprawdzone w przypadku budynku biurowego. Budynek biurowy Lu-teco (fotografia 1) zosta zbudowany w Niemczech w Ludwigshafen am Rhein. Jego powierzchnia uytkowa wynosi 11 250 m, z czego 9875 m jest ogrzewanych. Budynek ma cztery kondygnacje i jest podzielony na oddzielne pomieszczenia biurowe poczone korytarzem po pnocnej stronie, w ktrych mona umieci ok. 550 stanowisk pracy. W celu zmniejszenia ryzyka inwestycji zaoo-
Autor projektu i nadzr: arch. in. Walter Braun, czonek Zarzdu Technicznego GAG Ludwigshafen am Rhein a.D., wykadowca, docent na Politechnice Kaiserslautern. Koncepcja, projekt i nadzr nad obiektem: Biuro Architektoniczne Laier, Ludwigshafen am Rh. Klimatyzacja, ogrzewanie, wentylacja: Biuro Inynieryjne Baumgartner, Mrlenbach. Energetyka i fizyka budowli: Dipl.Ing. (FH) Andre Zaman, GAG oraz PHIDarmstadt, dr Wolfgang Feist. Inwestor: GAG Ludwigshafen am Rhein. Wittelsbachstrae 32, D-67061 Ludwigshafen am Rhein.
Lu-teco budynek biurowy zeroenergetyczny
no realizacj budynku w trzech etapach. Program inwestycji przewidywa wynajmowanie pomieszcze nie tylko przedsibiorstwom o ugruntowanej pozycji, ale rwnie modym, rozwijajcym si firmom wywodzcym si z po-
Fot. 1. Budynek biurowy o standardzie domu pasywnego; Lu-teco nie potrzebuje: ogrzewania; klimatyzacji; zbiornika olejowego; przycza gazu; energii pochodzcych z opau
czto budow pierwszej i drugiej czci budynku,ktr zakoczono w grudniu 2006 r. Budow trzeciej czci (rysunek) budynku rozpoczto w styczniu 2006 r. i zostaa ukoczona w kwietniu 2007 r.
oonego nieopodal Centrum Technologii. W projekcie zaoono, e bilans energetyczny ogrzewania, chodzenia oraz wytworzenia ciepej wody bdzie sprowadzony do zera. Przyjto integracj rozwiza architektonicznych, funkcji, techniki, a przede wszystkim oszczdnoci, aby inwestycja bya opacalna. W czerwcu 2005 r. rozpo-
Rzut poziomy, realizacja trzech czci budynku
W biurowcu Lu-teco zastosowano: system zespolonej izolacji cieplnej; du szczelno budynku (bez wietrzenia naturalnego); system wentylacji z odzyskiwaniem ciepa; stropy chodzco-grzewcze; sondy geotermalne; pompy ciepa; ogniwa fotoelektryczne; samoregulacj temperatury.
1 2009 (nr 437)
71

W celu uzyskania parametrw odpowiednich dla domu pasywnego zastosowano optymaln izolacj ciepln (tabela). W obiekcie zastosowano drzwi zewntrzne o = 0,855 W/m2K oraz okna z potrjn szyb (szyby Ug 0,50) o wspczynniku przenikania ciepa 0,824 W/m2K.
Przegrody zewntrzne
Najwaniejsze parametry przegrd zewntrznych

Grubo izolacji ze styropianu [cm] 16 16 20 30
uaktywnienie termiczne stropw stropy midzy kondygnacjami ok. 40 000 m (PEX-a); wydajno urzdze wentylacyjnych 12 000 m/h; odzysk ciepa wentylacja > 80%; sondy geotermalne: liczba 3 x 13 szt./95 m gb.; materia 2 rury
Wspczynnik przewodnoci cieplnej styropianu [W/mK] 0,040 0,035 0,035 0,040 Wspczynnik przenikania ciepa ocieplonej przegrody W/(mK) 0,254 0,212 0,124 0,131
Podoga podpiwniczenia, ciany zewntrzne, zadaszenie oraz szczyt szybu windy stanowi tzw. oson termiczn budynku. Szczelno budynku na poziomie murw uzyskano przez otynkowanie wewntrzne. Z uwagi na due powierzchnie przeszklone, podczas montau okien zwrcono szczegln uwag na odpowiednie poczenia ocienic. Po zamontowaniu okien i przed wylaniem jastrychu w pierwszej i drugiej czci budynku przeprowadzono Blower-Door-Test (badanie szczelnoci budynku). Wynik prby cinieniowej wynis n50 = 0,18 h1. Na tym wzgldnie wczesnym etapie budowy ewentualne nieszczelnoci w obrbie stropw zostay w por zauwaone i mogy by usunite bez naraania inwestora na dodatkowe koszty. Dane techniczne: powierzchnia poboru energii 9 875 m; zuycie ciepa grzewczego < 15 kWh/(ma); obcienie grzewcze ok. 12 W/m; wydajno pomp ciepa 120 KW; rednie obcienie chodzenia ok. 14 W/m; maks. obcienie chodzenia (w tym energia soneczna) ok. 25 W/m; wydajno chodzenia ok. 120 KW; przepyw wody wykorzystanie ciepa geotermicznego ok. 110 m/h;
Szczelno budynku (bez wietrzenia naturalnego)
Pyta podogowa (50 cm elbet) ciana zewn./grunt (25 cm elbet) ciana zewn./powietrze (25 cm elbet) Dach (30 cm elbet)
U (PEX-a); medium: 2/3 woda, 1/3 glikol; wydajno cieplna: 40 W/m; cakowita wydajno cieplna: ok. 136 KW. Ogrzewanie. W sezonie grzewczym system sond geotermalnych (39 x 95 m gb.) dostarcza mieszanin glikolu i wody do pompy ciepa (fotografia 2), ktra ogrzewa medium grzewcze do 22 25 C. Systemy rurowe stropw chodzco-grzewczych (fotografia 3) s zaopatrywane w wod grzewcz przy udziale rozdzielacza. Czciowe pokrycie zapotrzebowania na ciepo nastpuje przez system wentylacji z odzyskiwaniem ciepa. Regulacja tempe-
Ogrzewanie, chodzenie, wentylacja
Fot. 2. Pompa ciepa ze zbiornikiem wyrwnawczym
Fot. 3. Stropy chodzco-grzewcze (rury RAUTHERM S REHAU)
ratury w pomieszczeniach odbywa si za pomoc czujnika temperatury zewntrznej i obejmuje temperatur stropw oraz pomieszcze (czujnik powrotu). Krzywa charakterystyczna ogrzewania jest paska z powodu inercji. Przegrzanie jest wykluczone dziki samoregulacji. Promieniowanie soneczne oraz wewntrzne obcienia cieplne (ludzie i korzystanie z urzdze takich jak komputery, ekspresy do kawy, lodwki itd.) maj wpyw na temperatur pomieszcze. Chodzenie. Latem sondy geotermalne dostarczaj schodzon mieszanin wody i glikolu, ktra przez wymiennik ciepa (z pominiciem pompy ciepa) dociera do tego samego rozdzielacza, ktry zim zaopatruje stropy w ciepo. W wyniku ograniczenia punktu rosy zimna woda jest pompowana do systemu rur w stropach. Temperatura zasilania wynosi 19 25 C. Liczba zainstalowanych sond geotermalnych wykorzystuje do maksimum powierzchni dziaki (przy minimalnej odlegoci 10/10 m). W przypadku ekstremalnych upaw, chodzenie geotermalne jest wspomagane przez tradycyjne technologie (wytwarzanie wody chodzcej z odzyskiem energii na dachu). Zagwarantowana jest regulacja temperatury w pomieszczeniach, w ktrych s stanowiska pracy. Podobnie jak w przypadku ogrzewania regulacja temperatury nastpuje za pomoc czujnika temperatury zewntrznej i obejmuje temperatur stropw oraz pomieszcze (czujnik powrotu). Krzywa chodzenia te jest paska z powodu inercji. Efekt samoregulacji nie dopuszcza do osignicia punktu rosy. Nie jest konieczne obnianie temperatury noc oraz wyczanie ogrzewania lub chodzenia na czas weekendu, tak jak jest to praktykowane w konwencjonalnych budynkach biurowych, poniewa nie stosuje si opau (olej, gaz, wgiel). Nie ma te CO2. Wentylacja i odzyskiwanie ciepa. Szczelno budynku (bez moliwoci naturalnego wietrzenia) wymaga zastosowania mechanicznej wentylacji nawiewno-wywiewnej. W kadej czci budynku znajduj si odrbne instalacje wentylacyjne, ktrych prac mona regulowa dla kadego pitra. Powietrze odprowadzane przez wymiennik ciepa przekazuje 80% swojego ciepa powietrzu dopywajcemu. Pokrycie reszty zapotrzebowania na
72
1 2009 (nr 437)

ciepo nastpuje przy udziale aktywacji stropw chodzco-grzewczych. Latem instalacje wentylacyjne zaopatruj budynek w powietrze schodzone noc i wspomagaj rwnie prac systemu stropw chodzco-grzewczych. Regulacja ogrzewania, chodzenia oraz wentylacji nastpuje za pomoc regulatora DDC z opcj dowolnego programowania. System BUS steruje energooszczdnym owietleniem i aluzjami. Silniki instalacji wentylacyjnych maj wysoki wspczynnik sprawnoci. W obiegu zimna i ciepa zastosowano najnowszej generacji, wysokoefektywne pompy. Zuycie oraz ilo wytwarzanej energii s identyczne. Czyste koszty budowy cznie z VAT (grupa kosztowa 300 i 400, DIN 276) wyniosy 10,6 mln euro (940 euro/m powierzchni uytkowej i komunikacji). Jest to poniej przecitnych kosztw ponoszonych podczas realizacji w Niemczech podobnych obiektw z zastosowaniem konwencjonalnych technologii. To zmniejszenie kosztw w powizaniu z oszczdnoci energii wynoszc rocznie 2 x 100 tys. l oleju opaowego (ogrzewanie i chodzenie) prowadz do tego, e koszty inwestycji zwrc si w cigu 70 lat uytkowania (kalkulacja energetyczna z 2007 r.). Ewentualne podwyki cen energii w przyszoci nie maj wpywu na koszty eksploatacji budynku. W porwnaniu z budynkami tradycyjnymi stosunek ceny do wydajnoci zostaje polepszony, poprawiona jest rwnie atrakcyjno moliwoci wynajmu pomieszcze. Cakowity koszt budowy (grupa kosztowa 100 do 700, DIN 276, bez parkingu) wynis 14,7 mln euro, co daje 1 302 euro/m (NF+VF, DIN 277).
Koszty budowy
Na dachu budynku zamontowano system ogniw fotowoltaicznych o powierzchni 512 m i wydajnoci 69 kWh. Rocznie wytwarza on 63 900 kWh elektrycznoci, ktra przekazywana jest miejscowemu Zakadowi Energetycznemu (TWL). Uytkowanie urzdze technicznych (ogrzewanie, chodzenie, wentylacja) pochania roczne ok. 60 tys. kWh. Tak wic ekologiczny prd otrzymywany z systemu ogniw fotoelektrycznych zapewnia wyrwnany bilans energetyczny.
System ogniw fotoelektrycznych
ki waciwej wzajemnej optymalizacji tych czynnikw due budynki biurowe i administracyjne budowane wg standardw domw pasywnych nie s drosze od obiektw budowanych standardowo. Tylko w ten sposb mona przyczyni si do realizacji innowacyjnych projektw. Stanowi one wyzwanie dla architektw i inynierw. Wynajcie duej powierzchni biurowca w budynku Lu-teco przy jednoczesnej lokalnej przewadze poday nad popytem na powierzchnie biurowe jest dowodem na to, e obiekty uytkowe bez ogrzewania i bez klimatyzacji, a przez to niezuywajce energii i nieobciajce rodowiska naturalnego, maj wiksze szanse na rynku ni budynki wzniesione z zastosowaniem tradycyjnych technik i technologii. arch. in. Walter Braun jest czonkiem Komisji Planowanie Technika Energia Zwizku Gospodarki Mieszkaniowej (GdW) w Berlinie. Jego projekty uzyskay wiele nagrd, m.in. za innowacyjno i ochron rodowiska. Jest pierwszym laureatem niemieckiego Wyrnienia Ekologia 2005 i znanym na wiecie prekursorem budownictwa ekonomicznego i energooszczdnego.
Podsumowanie
W budownictwie mieszkaniowym jedno- i wielorodzinnym najwiksz popularno zdobyy jak zawsze proste i niezawodne systemy wentylacji z relatywnie tanimi wymiennikami pytowymi o krzyowym przepywie powietrza. Pracuj one ze sprawnoci temperaturow wynoszc ok. 60%. Warto doda, e moliwe s rne modyfikacje i warianty projektowanych systemw, ktre co prawda sprawiaj, e cay system jest bardziej skomplikowany, ale za to jego sprawno moe osign nawet 90%. Podobn sprawno systemu odzysku ciepa z wentylacji moemy uzyska przez zastosowanie podwjnego wymiennika pytowego z krzyowym przepywem powietrza. Warto jednak zaznaczy, e nie s to systemy mogce suy jako niezalene instalacje do ogrzewania powietrznego budynkw, czyli nie s w stanie pokry wszystkich
Budownictwo a odnawialne rda energii

Architektura, funkcja, oszczdno oraz ekologia s ze sob powizane i wzajemnie na siebie wpywaj. Dzi-
strat energetycznych powstajcych w budynku i stanowi tak jak w przypadku systemw izolacji termicznej budynkw tylko uzupenienie prawidowo zaprojektowanego budynku energooszczdnego. Podsumowujc, warto zwrci uwag na coraz wiksze zainteresowanie w szczeglnoci klientw indywidualnych nowymi rdami energii, ktre nie tylko s przyjazne rodowisku, ale rwnie coraz tasze. Staj si przez to coraz bardziej konkurencyjne ekonomicznie w stosunku do konwencjonalnych rde energii. Spowodowane jest to w duej mierze wzrostem cen nonikw energii i wizj koczcych si zasobw paliw konwencjonalnych. Ale nie tylko. Wan role odgrywa rwnie rosnca wiadomo ekologiczna spoeczestwa oraz waciwa promocja najlepszych dostpnych rozwiza w technologii OE. To wanie przez rozpo-
wszechnienie najlepszych przykadw, inwestorzy krajowi mog przekona si, e take w Polsce istniej bardzo dobre warunki do rozwoju i wzrostu wykorzystania instalacji OE do produkcji energii. Jednak aby nastpi prawdziwy rozkwit systemw odnawialnych rde energii, niezbdne jest wprowadzenie odpowiednich finansowych instrumentw wsparcia, w szczeglnoci dla inwestorw indywidualnych. Mog by one realizowane przez granty lub poyczki niskooprocentowane, jak rwnie jako odliczenia od podatku dochodowego od osb fizycznych i podmiotw prawnych, poniewa z punktu widzenia inwestora nadal najwaniejszy jest okres zwrotu nakadw inwestycyjnych. A ten w przypadku systemw OE jest zbyt wysoki i przez wielu nie do zaakceptowania.
mgr in. Pawe Choromaski

1 2009 (nr 437)
Fotografie autora
73
szczdzanie energii we wspczesnym budownic- ciany w systemie NOWOCZESNE SILIKATY twie z hobby stao si koniecznoci, dlatego te Grubo Grubo Wspczynnik coraz czciej jest poruszany temat budownictwa ciany warstwy Ukad warstw w cianie przenikania [cm] [mm] ciepa Uo [W/m2K] energooszczdnego oraz pasywnego. Jednym z podstawowych warunkw budownictwa energooszczdne90 120 warstwa elewacyjna SILIKAT S go jest ograniczenie strat ciepa. W przypadku cian osiga si > 20 wentylowana szczelina powietrzna to przez bardzo dobr izolacj termiczn ciany zewntrznej. 42 48 120 180 ocieplenie 0,15 0,25 Dostpne obecnie na rynku materiay do wykonywania cian 180 SILIKAT N18 (NP 18) jednowarstwowych nie daj praktycznie moliwoci wybudo8 15 tynk wewntrzny gipsowy wania przegrody zewntrznej gruboci akceptowalnej dla uytlub cementowo-wapienny kownikw. W zwizku z tym ciany domw energooszczd90 120 warstwa elewacyjna SILIKAT S nych oraz pasywnych musz mie odpowiedniej gruboci war> 20 wentylowana szczelina powietrzna stw materiau termoizolacyjnego. 48 54 120 180 ocieplenie 0,15 0,24 Podczas wyboru materiau konstrukcyjnego na ciany 240 SILIKAT N24 (NP 24) naley zwrci uwag na takie parametry, jak wytrzyma8 15 tynk wewntrzny gipsowy o materiau, zdolno do akumulacji ciepa, paroprzelub cementowo-wapienny puszczalno, izolacyjno akustyczna. Gwnym zada90 120 warstwa elewacyjna SILIKAT S niem materiau przeznaczonego na konstrukcj jest przeno> 20 wentylowana szczelina powietrzna szenie obcie z wyszych kondygnacji oraz dachu na fun49 55 120-180 ocieplenie 0,15 0,24 damenty. Odpowiedni izolacyjno termiczn ciany powin250 SILIKAT N25 (NP 25) na zapewnia odpowiedniej gruboci izolacja termiczna. Ma8 15 tynk wewntrzny gipsowy teria konstrukcyjny nawet o najlepszym wspczynniku przelub cementowo-wapienny wodzenia ciepa () ma trzykrotnie gorsze parametry cieplne gwarantuje przez dugi czas utrzymanie wysoni materia termoizolacyjny do ocieplania cian. kiej temperatury powietrza wewntrz budynku. W tej sytuacji bardzo wanym warunkiem, ktry ciany z silikatw stabilizuj wilgotno powinien by speniony, jest zapewnienie odpoi temperatur powietrza w pomieszczeniach. wiednio duej bezwadnoci termicznej budynW budynkach z silikatw panuje wyjtkowo ku. Masywne ciany z silikatw akumuluj korzystny i przyjemny mikroklimat. Ponadto ciepo, a wic umoliwiaj zniwelowanie skutecznie chroni mieszkanie przed haasem. skutkw szybkiej zmiany temperatury na zeSilikaty doskonale tumi dwik, poniewa wntrz budynku. W zimie dokadne przewieobowizuje zasada im cisze materiay cientrzenie pomieszcze, w prawidowo ogrzewane, tym lepiej. Dua gsto wyrobw wapiennym budynku ze cianami z silikatw, nie powoduje zauwaalnego obnienia temperatury po- Przykad ciany zewntrznej no-piaskowych (do 2,2 kg/dm3) sprawia, e spewietrza. Podobnie w przypadku przerw w ogrze- w systemie NOWOCZESNE niaj one najostrzejsze wymagania normowe waniu, gdy zmagazynowane w cianach ciepo SILIKATY dotyczce izolacyjnoci akustycznej, np. mur z SILIKATW gruboci 25 cm ma izolacyjno akustyczn 54 dB (z uwzgldnieniem bocznego przenoszenia dwiku). Silikaty maj rwnie wiele innych zalet. Najpeniej wykorzystuje si je wwczas, gdy ciany zostan wykonane w dobrze zaprojektowanym budynku. Uatwia to system NOWOCZESNE SILIKATY.
Zalety cian w systemie NOWOCZESNE SILIKATY
74
www.grupasilikaty.pl e-mail: grupasilikaty@grupasilikaty.pl infolinia: 0801 573 577 informacja techniczna: (022) 886 63 43
1 2009 (nr 437)

dr in. Wiesaw Sarosiek* mgr in. Beata Sadowska*
iga degradacja rodowiska naturalnego (anomalie pogodowe i zmiany klimatyczne) oraz zwizane z ni pogarszajce si warunki ycia czowieka przyczyniaj si do zainteresowania ochron rodowiska naturalnego oraz ekologicznymi aspektami dziaalnoci gospodarczej. Budownictwo i sektor komunalno-bytowy jest w skali kraju najwikszym konsumentem energii. Chociaby z tego wzgldu poszukiwanie oszczdnoci energetycznych i efektw ekologicznych w budownictwie (rozumianym nie tylko jako wznoszenie, ale rwnie jako pniejsza eksploatacja obiektw budowlanych) jest jak najbardziej uzasadnione i celowe. Rny standard budynkw istniejcych (wznoszone w rnych latach) oraz projektowanych wymaga odrbnego podejcia do kadej z tych grup. Bardzo istotne jest, aby dziaaniami poprawiajcymi bilans energetyczny budynku oraz jego walory ekologiczne (mniejsza emisja substancji szkodliwych) nie zmniejszy komfortu jego uytkowania. Istotn rol zarwno podczas projektowania, jak i modernizacji budynkw istniejcych odgrywa zazwyczaj take czynnik ekonomiczny. To zazwyczaj oznacza, e z punktu widzenia inwestora czynnik ekonomiczny powinien mie decydujce znaczenie, natomiast pastwo ma prawo i obowizek bra pod uwag inne istotne czynniki (na przykad ochron rodowiska lub szerzej wymagania zrwnowaonego rozwoju). Umiejtnie stosowane dostpne instrumenty polityki gospodarczej mog doprowadzi do sytuacji, w ktrej inwestor bazujc na przesankach wycznie ekonomicznych podejmuje decyzje podane z punktu widzenia pastwa. Niestety taka sytuacja w minimalnym stopniu dotyczy Polski. Na przestrzeni lat wraz ze zmian cen energii i materiaw budowlanych, a take (chocia zdaniem autorw odegrao to nieznaczn rol) zmian wiadomoci inwestorw i projektantw zmieniaa si jako energetyczna budynkw. W tabeli podzielono je w zalenoci od reprezentowanej jakoci energetycznej. Duy potencja oszczdnoci energetycznych tkwi w doprowadzeniu budynkw o wskaniku sezonowego zapotrzebowania na energi powyej 130 kWh/m2/r. (wikszo wzniesionych przed 1993 r.) do stanu dobrej jakoci energetycznej. Potencja oszczdnoci energetycznych przekada si wprost na efekty ekologiczne. Natomiast modernizacja lub wymiana rda ciepa (szczeglnie jeli jest poczona z przemylan zamian rodzaju
*Politechnika Biaostocka
Ekologiczne aspekty termomodernizacji wybranych budynkw mieszkalnych i uytecznoci publicznej

Podzia budynkw ze wzgldu na ich standard energetyczny
Opis grupy budynkw Wskanik sezonowego zapotrzebowania na ciepo [kWh/m2/r.] E > 250 180 < E < 250 Budynki o niedostatecznej jakoci energetycznej (wznoszone do 1970 r. i niepoddawane zabiegom termomodernizacyjnym) Budynki o sabej jakoci energetycznej (wielkopytowe i tradycyjne wznoszone w latach 1970 1984) Budynki o redniej jakoci energetycznej (systemowe i tradycyjne wznoszone po 1984 r.) Budynki o dobrej jakoci energetycznej jednorodzinne i wielorodzinne wznoszone po 1993 r. oraz po termomodernizacji Budynki energooszczdne (niskoenergetyczne) Budynki pasywne Budynki zeroenergetyczne
140 < E < 180 70 < E < 140 15 < E < 70 E < 15 E0
Standard energetyczny budynkw
spalanego paliwa) przyczynia si do znacznej redukcji zanieczyszcze. Na podstawie wykonanych przez nas analiz kilkuset audytw energetycznych i kilkudziesiciu projektw termomodernizacji moemy stwierdzi, e w przypadku budynkw istniejcych poddawanych termomodernizacji osignicie poziomu budynku energooszczdnego (nawet rozumianego bardzo liberalnie E < 80 [kWh/m2/r.]) nie jest atwe do osignicia. Nie zanotowano natomiast ani jednego przypadku doprowadzenia termomodernizowanego budynku do stanu lepszego ni E wynoszcego 80 90 [kWh/m2/r.]. Ustalenie wymagania energetycznego np. jako minimalnego wskanika sezonowego zapotrzebowania na ciepo E jest dla budynkw termomodernizowanych trudne i dyskusyjne, szczeglnie jeli wemiemy pod uwag efektywno ekonomiczn inwestycji. Duo bardziej realne wydaje si denie do uzyskania odpowiedniej klasy energetycznej przez porwnanie z budynkiem speniajcym aktualne wymagania. Takie podejcie zaproponowano dla wiadectw energetycznych, lecz z niewiadomych powodw przyjto inne rozwizanie zupenie niezrozumiae nie tylko dla przecitnego uytkownika mieszkania (budynku), lecz co gorsza dla znacznej czci zarzdcw nieruchomoci i ludzi zawodowo zajmujcych si obrotem nieruchomociami.
Ograniczenie emisji produktw spalania paliw a rozwj zrwnowaony
Zasady zrwnowaonego rozwoju w budownictwie po raz pierwszy zostay zaprezentowane w 1998 r. na kongresie Budowle i rodowisko, ktry odby si w Szwecji. Znalazy one take odzwierciedlenie w Konstytucji RP z 1997 r. W ar-
76
1 2009 (nr 437)

tykule 5 zapisano, e Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju. Skonkretyzowanie nastpio w preambule znowelizowanej Ustawy o ochronie i ksztatowaniu rodowiska: Rzeczpospolita Polska, kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju, oznaczajc denie do: zachowania moliwoci odtwarzania si zasobw naturalnych; racjonalnego uytkowania zasobw nieodnawialnych i zastpowania ich substytutami; ograniczania uciliwoci dla rodowiska i nieprzekraczania granic wyznaczonych jego odpornoci; zachowania rnorodnoci biologicznej; zapewnienia obywatelom bezpieczestwa ekologicznego; tworzenia podmiotom gospodarczym warunkw do uczciwej konkurencji w dostpie do ograniczonych zasobw i moliwoci odprowadzania zanieczyszcze, zapewnia ochron i racjonalne ksztatowanie rodowiska stanowicego dobro oglnonarodowe oraz tworzy warunki sprzyjajce urzeczywistnianiu prawa obywateli do rwnoprawnego korzystania z wartoci rodowiska (Dz.U. z 1997, nr 33, poz. 885). Z definicji i podstawowych zaoe rozwoju zrwnowaonego w budownictwie wynika, e najistotniejszym jego elementem jest ekologia rozumiana w tym przypadku jako drastyczne zmniejszenie emisji zanieczyszcze (produktw spalania paliw na potrzeby ogrzewania i podgrzewu ciepej wody podczas cyklu ycia budynku). Na rysunku przedstawiono cykl ycia wyrobu budowlanego i budynku. Minimalizacja energii powinna dotyczy wszystkich widocznych etapw. Jednak jeli cakowit energi zuywan na cay cykl ycia uznamy za 100%, to wytwarzanie materiaw i wzniesienie budynku stanowi 10 12%, remonty i rozbirka ok. 5%, natomiast uytkowanie to a 83 85% tej energii. Zarwno przemys materiaw budowlanych, jak i eksploatacja budynku zwizana s nierozerwalnie e zuyciem duych iloci energii, co pociga za sob emisj do atmosfery szkodliwych zwizkw. Warto zwrci uwag na fakt, e spenienie warunkw zrwnowaonego rozwoju wymaga spojrzenia na budynek w fazie projektu, produkcji materiaw i ich transportu, wznoszenia, eksploatacji, remontw i rozbirki oraz utylizacji odpadw. Pomijana przewanie faza przed budow jest istotna z tego wzgldu, e nowoczesne technologie i pogo za oszczdnoci eksploatacyjn odbywa si czsto kosztem wbudowywania materiaw i stosowania rozwiza energochonnych na etapie ich produkcji oraz trudnych do zagospodarowania po zakoczeniu ich uytkowania. Co najmniej kilkudziesicioletni okres eksploatacji budynku sprawia, e najwiksze skumulowane efekty ekologiczne (oczywicie rwnie energetyczne) uzyskuje si przez zapewnienie odpowiednio niskiej emisji zanieczyszcze w caym okresie ycia obiektu budowlanego.
Ekologiczne efekty termomodernizacji
Cykl ycia technicznego obiektu i wyrobu budowlanego [M. Stawicka-Wakowska Proces wdraania zrwnowaonego rozwoju w budownictwie, Wydawnictwa ITB, 2001]
Realizacja zasad zrwnowaonego rozwoju w budownictwie szczeglnie w zakresie redukcji produktw spalania wynikajcych z ogrzewania budynkw niesie ze sob konieczno przygotowywania termomodernizacji nie tylko pod ktem oszczdnoci energii, ale rwnie biorc pod uwag ekologiczne aspekty inwestycji. Odpowiednio przygotowana termomodernizacja powoduje znaczn redukcj emisji substancji szkodliwych do atmosfery. Jeeli rdo ciepa wykorzystuje wgiel, zmiana na inne paliwo (najlepiej na biomas) powoduje dodatkowe efekty ekologiczne (w tym drastyczne obnienie emisji CO2). W przypadku duej liczby termomodernizowanych budynkw w istotny sposb poprawia si stan rodowiska naturalnego.
(Wykonano w ramach pracy W/WBiI/7/08)
1 2009 (nr 437)
Podsumowanie
W latach 2000 2008 spord kilkuset audytw energetycznych wykonanych z naszym udziaem (niektre wraz projektami termomodernizacji) wybralimy losowo 34 obiekty, dla ktrych obliczano redukcj emisji podstawowych zanieczyszcze (produktw spalania paliw w kotach centralnego ogrzewania). S to budynki eksploatowane w pnocno-wschodnim regionie Polski. Wrd nich znajduj si budynki mieszkalne i zamieszkania zbiorowego (13 szt.) oraz uytecznoci publicznej (21 szt.). Ich stan termiczny by rny i nie odbiega od przecitnych budynkw eksploatowanych w kraju. Wszystkie obiekty mona okreli jako mae i redniej wielkoci eksploatowane przewanie przez samorzdy terytorialne (gminy). Zakres modernizacji poszczeglnych budynkw odpowiada redniemu poziomowi termomodernizacji wykonywanych na podstawie audytw energetycznych opracowywanych w NAPE O/Biaystok. Redukcja poszczeglnych substancji (SO2, NOx, CO2, pyy) bya taka jak zmniejszenie zuycia energii wynikajce z termomodernizacji. W budynkach tych nie zmieniano paliwa wykorzystywanego na potrzeby centralnego ogrzewania. Przecitne redukcje to ok. 50%, a maksymalne dochodz do 75%. Podobnie wyglda sytuacja w wydzielonych budynkach mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego. rednie redukcje rwnie wynosz ok. 50%, a maksymalne przekraczaj 70%. Zmiana paliwa (zmieniano wgiel na inne paliwa) powoduje rny stopie redukcji poszczeglnych substancji. Jednoczenie zwiksza to stopie redukcji (rednio ok. 80%). Wprowadzenie jako paliwa drewna powoduje cakowit eliminacj emisji CO2 (wynika to ze stosowanych wskanikw emisji).
77

mgr in. Tomasz Rybarczyk*
udowanie to skomplikowany proces. Wszystkim uczestnikom procesu budowlanego zaley na tym, eby tak dobra materiay i dopasowa poszczeglne elementy, by wybudowa najlepiej i by proces budowania by moliwie prosty, a celem nadrzdnym jest atrakcyjny architektonicznie, trway i energooszczdny budynek. Aby umoliwi spenienie tych wymaga, zosta opracowany System SOLBET Perfekt, w ktrym poczono komplet elementw murowych z produktami chemii budowlanej. Nowa systemowa koncepcja polega na wykorzystywaniu elementw murowych, takich jak bloczki, pytki, nadproa, ksztatki U oraz chemii budowlanej w postaci zapraw, tynkw, klejw do systemw docieple produkowanych przez jednego producenta. Produkty te charakteryzuj si starannie dobranymi i dopasowanymi parametrami, dziki czemu s kompatybilne. Tak szerokie i koncepcyjne podejcie do zagadnienia budowania jest stworzone z myl o inwestorach, projektantach i wykonawcach, a take z myl podniesienia standardw budowanych budynkw. Na pewno uatwi to inwestorom wybr materiaw, usprawni projektowanie oraz uproci wykonawstwo. To rwnie gwarancja bezpieczestwa dla wszystkich uczestnikw procesu inwestycyjnego zrealizowania budynku trwaego i energooszczdnego.
nowe koncepcyjne podejcie do budowania

pienne i modyfikowane); zaprawy klejowe do systemw docieple; kleje do pytek ceramicznych; podkad betonowy; emulsje gruntujce; narzdzia rczne do murowania; elementy uzupeniajce do konstrukcji cian.
System SOLBET Perfekt

zaprawy (cienkowarstwowa i zwyka); tynki (mineralne, cementowo-wa-
System SOLBET Perfekt by budowao si lepiej
* Product Manager Solbet Sp. z o.o.
System SOLBET Perfekt tworz: bloczki SOLBET IDEAL do budowy cian zewntrznych jednowarstwowych; bloczki SOLBET OPTIMAL do budowy cian warstwowych, wewntrznych nonych i dziaowych; nadproa zbrojone z betonu komrkowego; pytki; ksztatki U;
Jednym z proponowanych rozwiza Systemu SOLBET Perfekt jest wykonywanie budynku w technologii ciany jednowarstwowej, ktra jest prosta w wykonaniu. Muruje si jedn warstw, a na ni z obu stron nakada si jedynie warstw tynku. Wszystko bez dodatkowych etapw budowy i praktycznie bez przerw technologicznych. Do tego sposobu wykonywania energooszczdnych budynkw przeznaczone s bloczki linii SOLBET Ideal o klasie gstoci 400 i bardzo dobrej izolacyjnoci cieplnej. Dziki temu elementy murowe peni rol izolacyjn oraz konstrukcyjn. Warunkiem wykonywania ciany jednowarstwowej jest zastosowanie rozwizania systemowego i przestrzeganie ustalonych zasad. Wszystkie elementy murowe: zaprawa do murowania, nadproa oraz pytki jako elementy obudowy wieca powinny by systemowe. Elementy murowe SOLBET s produkowane z du dokadnoci wymiarw (na wysokoci 1 mm), ktra umoliwia wykonanie muru na cienk spoin. W efekcie powstaje ciana jednorodna o dobrej izolacyjnoci cieplnej. Przy uyciu bloczkw gruboci 42 cm uzyskuje si cian o wspczynniku przenikania ciepa U = 0,25 W/m2K. W przypadku tego typu cian oprcz waciwie dobranych elementw murowych i odpowiedniej spoiny, bardzo wane jest prawidowe dobranie pozostaych produktw, a wic tynkw
System SOLBET Perfekt zastosowany w cianie jednowarstwowej
i warstw wykoczeniowych. Moliwe s dwie metody wykoczenia powierzchni cian. Przed naoeniem tynku mona na caej powierzchni przyklei siatk z wkna szklanego za pomoc kleju SOLBET Gabit T. Pozwoli to skompensowa naprenia powierzchniowe wystpujce w cianie. Mona te zastosowa siatk jedynie w miejscach newralgicznych, czyli w naroach otworw okiennych i drzwiowych oraz w miejscach zmiany rodzaju podoa. Tynki mineralne s zalecane na podoa mineralne, do ktrych naley beton komrkowy SOLBET (tabela 1). Bardzo dobrze chroni one podoe, s paroprzepuszczalne, a wic znakomicie wsppracuj z paroprzepuszczaln cian z bloczkw SOLBET Ideal. Ponadto s trwae i dugo zachowuj estetyczny wygld.
Tabela 1. Produkty systemu SOLBET Perfekt przeznaczone do wykonania ciany jednowarstwowej
Element Dedykowane produkty bloczki SOLBET Ideal nadproa zbrojone z betonu komrkowego SOLBET pytki, jako element obudowy wieca ksztatki U klejowa zaprawa murarska SOLBET do murowania na cienkie spoiny zaprawa murarska zwyka SOLBET do murowania pierwszej warstwy bloczkw czniki do mocowania cian dziaowych zbrojenie MURFOR Terazyt Terazyt S Terazyt S Baranek Terazyt S Kornik tynk cementowo-wapienny tynk modyfikowany Terazyt Terazyt S tynk cementowo-wapienny tynk modyfikowany podkad gruntujcy akrylowy podkad gruntujcy SOLPLAST
Konstrukcja
Elementy konstrukcji
Tynki zewntrzne Tynki wewntrzne Emulsje gruntujce
Klej do zamocowania siatki Gabit T tynkarskiej
78
1 2009 (nr 437)

Za pomoc tynkw strukturalnych mona uzyska struktur tynku baranek lub kornik. Tynk Terazyt mona stosowa jako alternatyw dla tynkw cienkowarstwowych szczeglnie na cianach jednowarstwowych. Tynki nadaj si do malowania farbami mineralnymi. Mog te by barwione w masie. je ni na zapraw zwyk i mniej wilgoci zostaje wprowadzone do budynku. Mona jednak rwnie murowa na zwyk zapraw SOLBET. W jednym i drugim przypadku bardzo wygodne jest zastosowanie suchych mieszanek. Parametry wice i wytrzymaociowe zaprawy w murze s dopasowane do parametrw elementw murowych SOLBET. Zaprawa wykonana z suchych mieszanek ma okrelone, stae i powtarzalne parametry oraz jest atwa w przygotowaniu, poniewa trzeba j tylko rozrobi z wod. ciana warstwowa wymaga zamocowania izolacji termicznej. Najlepiej to zrobi za pomoc kleju do styropianu SOLBET Gabit T-1. Na styropian przykleja si siatk, stosujc klej SOLBET Gabit T. Konieczne jest te uycie mechanicznych cznikw w postaci kokw mocujcych. Wykoczenie powierzchni mona wykona za pomoc tynkw mineralnych SOLBET. Na zewntrz mona zastosowa mineralne tynki Terazyt S Baranek lub Kornik, a do wewntrz tynk Terazyt, bdcy alternatyw dla tynkw cienkowarstwowych. Wntrze mona rwnie wykoczy tynkiem Terazyt S. Tynki nadaj si do malowania farbami mineralnymi. Mog te by barwione w masie.
Innym sposobem wykonania cian w Systemie SOLBET s ciany z dodatkow izolacj termiczn. Do tego typu konstrukcji zalecane s bloczki SOLBET Optimal (tabela 2). Zadaniem elementw murowych jest przeniesienie obcie w konstrukcji budynku. Izolacja termiczna budynku wykonywana jest natomiast ze styropianu lub weny mineralnej. Dokadno wykonania bloczkw linii Optimal jest taka sama, jak linii Ideal, dlatego te mona je rwnie murowa na cienk spoin. Wynikaj z tego ogromne zalety: atwiej si muruTabela 2. Produkty systemu SOLBET Perfekt przeznaczone do wykonania ciany warstwowej
Element Konstrukcja bloczki SOLBET Optimal nadproa zbrojone z betonu komrkowego SOLBET ksztatki U klejowa zaprawa murarska SOLBET do murowania na cienkie spoiny zaprawa murarska zwyka SOLBET do murowania pierwszej warstwy lub murowania na zwyk zapraw czniki do mocowania cian dziaowych zbrojenie MURFOR Dedykowane produkty
System SOLBET Perfekt zastosowany w cianie warstwowej
Zastosowanie produktw systemu SOLBET Perfekt do innych czci budynku
System SOLBET Perfekt: 1 Wariant I Bloczki SOLBET Ideal (ciany zewntrzne jednowarstowe) Wariant II Bloczki SOLBET Optimal (ciany zewntrzne z ociepleniem) 2 Nadproa SOLBET 3 Cienkowarstwowa klejowa zaprawa murarska 4 Bloczki SOLBET Optimal (ciany wewntrzne none) 5 Ksztatki U 6 Bloczki SOLBET Optimal (ciany piwnic) 7 Bloczki SOLBET Optimal (ciany dziaowe) 8 Pytki SOLBET (obudowa wieca, obudowy wewntrz) 9 Zbrojenie do stref podokiennych 10 cznik do cian dziaowych 11 Tynk wewntrzny 12 Tynk zewntrzny 13 Kleje do docieple 14 Zaprawa murarska zwyka 15 Kleje do pytek ceramicznych i terakoty 16 Podkad betonowy 17 Emulsja gruntujca
Elementy konstrukcji
Tynki zewntrzne Tynki wewntrzne
Emulsje gruntujce Klej do zamocowania siatki Gabit T tynkarskiej Klej do styropianu
Terazyt Terazyt S Terazyt S Baranek Terazyt S Kornik tynk cementowo-wapienny tynk modyfikowany Terazyt Terazyt S tynk cementowo-wapienny tynk modyfikowany podkad gruntujcy akrylowy podkad gruntujcy SOLPLAST
Gabit T-1
ciany wewntrz pomieszcze tynkuje si lub wykocza, stosujc okadziny z pytek ceramicznych. Do tego rodzaju prac przeznaczone s zaprawy klejowe SOLBET Gabit W i Gabit Super. Na ustabilizowane podoa (ciany i nieogrzewane podogi) stosuje si zapraw klejow SOLBET Gabit W. Z kolei w miejscach naraonych na naprenia termiczne lub spowodowane odksztacaniem podoa najlepiej zastosowa Gabit Super.
Prace wykoczeniowe
Produkty chemii budowlanej SOLBET stosuje si nie tylko w poczeniu z elementami murowymi SOLBET, ale take z innymi podoami i w innych elementach budynku. Zapraw zwyk np. mona wykorzysta do murowania bloczkw betonowych cian fundamentowych, a kleje do systemw docieple rwnie w poczeniu z innymi podoami.
Do Systemu SOLBET Perfekt naley rwnie betonowy podkad posadzkowy, stosowany w poczeniu z zaprawami klejcymi do glazury i terakoty. Tak bogata systemowa oferta wyrobw to jedyne w swoim rodzaju podejcie do procesu budowania. Produkowanie przez jednego producenta tak rnorodnych produktw to dua odpowiedzialno. Jest to moliwe tylko dziki dopracowanym recepturom i dopasowanym waciwociom. Powizanie ze sob produktw ciennych z zaprawami i tynkami to rozwizanie gwarantujce wykorzystanie najlepszych ich cech w cigu wielu lat uytkowania budynkw.
www.solbet.pl
1 2009 (nr 437)
79
MURY
lewacja murowana z cegie licowych to szczeglny przypadek konstrukcji murowej, bo chocia z reguy nie peni funkcji konstrukcyjnej w budynku, jest poddana znacznym obcieniom (od parcia i ssania wiatru, termicznym itp.). W zwizku z tym jej prawidowe wykonanie nie jest wcale proste. Elewacja murowana wymaga waciwego kotwienia, dylatowania, rozwizania nadproy, wentylacji oraz innych elementw zapewniajcych stateczno i trwao na wiele lat. Prawidowo wykonana jest nieporwnywalnie bardziej trwaa od tynkw i farb. Charakterystyczne jest to, e niezalenie od tego, jaka jest konstrukcja budynku (murowana, z betonu, szkieletu drewnianego czy stalowego), wykoczenie cian zewntrznych ceg licow prawie automatycznie podwysza standard obiektu, dlatego te coraz czciej mona spotka elewacje murowane z klinkieru, cegie rcznie formowanych, elementw betonowych czy silikatowych. Architekci, aby sprosta coraz wikszym wymaganiom klientw, sigaj po mniej standardowe wizania, takie jak bonie, gzymsy i inne elementy majce nada niepowtarzalny charakter elewacji oraz nawizujce do charakteru starych budynkw murowanych. Problem w tym, e zaprojektowa i narysowa mona praktycznie wszystko, ale pniej trzeba to jeszcze wykona i czsto inwestor trzymajc w rku projekt swojej wymarzonej elewacji, rozbija si o mur rzeczywistoci i uwiadamia sobie, e zakup wybranej cegy, najlepszej nawet zaprawy (dobranej specjalnie do tej cegy), profesjonalnych systemw zakotwie i wentylacji nie daje mu gwarancji na uzyskanie zadowalajcego efektu kocowego Pokazane na fotografii 1 elewacje s przykadem tego, e nawet czysto wymurowane mog nie speni oczekiwa przyszych uytkownikw, dlatego przy projektowaniu budynkw z elewacjami z licowych elementw murowych konieczne jest wykonanie przez architekta szczegowych rysunkw elewacji. Przed laty byo to w kadym projekcie budynku. Waciwe rozmierzenie szczelin pionowych i poziomych w rnych miejscach elewacji pozwoli na uniknicie nienaturalnych i szpeccych docinek.
Waciwe rozplanowanie i uoenie cegie w elewacji
Sztuka dobrego murowania jest wynikiem co najmniej setek lat dowiadcze, dlatego te naley by wyjtkowo ostronym, wprowadzajc rnego rodzaju nowoci. Ostatnio wykonawcy prbuj uatwi sobie murowanie przez stosowanie listewek lub innych dystanserw. Do murowania wykorzystuj profile czy te prty o przekroju kwadratowym z drewna, tworzyw sztucznych lub metalu, a tym samym do lamusa odchodzi tradycyjne murowanie pod sznurek. Listewki bd innego rodzaju podobne pomoce s coraz czciej wykorzystywane i obecnie na rynku mona ju spotka profesjonalne akcesoria tego typu. Dzisiaj podstawowym wyznacznikiem jakoci jest czyste i rwne uoenie cegie w elewacji. Zastosowanie listewki pozornie uatwia uzyskanie takiego efektu. Wydaje si, e efekt kocowy jest idealny po wyjciu prta mamy czysty mur z cofnit, rwn spoin. Zapomina si jednak, e ten dystanser uniemoliwia praktycznie prawidowe docinicie cegy do zaprawy, a tym samym uzyskanie prawidowej przyczepnoci elementw muru. W efekcie mamy lune cegy poprzetykane mocn, ale niezwizan z nimi zapraw. Najczciej tak wykonany mur mona bez specjalnego wysiku rozebra jedn rk (fotografia 2). Fot. 2. Wyjty z muru pasek zaTylko murowanie z wyko- prawy. Jak wyranie wida, jako rzystaniem sznurka i at po- przekadkdystansowzastosowazwoli na eliminacj w kadej no ebrowany prt zbrojeniowy warstwie wszelkich nierwnoci i niedokadnoci elementw murowych. Efekt czystoci pustki powietrznej, w przypadku tej metody, mona uzyska, dociskajc ceg do zaprawy od tyu do przodu, a nadmiar zaprawy z lica ciany naley zbiera za pomoc kielni. Kolejn zalet tradycyjnego murowania jest rwnanie do siebie grnych krawdzi cegie. Takie ich ukadanie sprawia, e dla naszego oka wszystkie spoiny wydadz si idealnie proste. Murowanie na listewkach sprawia, e rwnamy ze sob dolne krawdzie cegie, co daje zudzenie, i cay mur faluje.
Prawidowe wykonanie spoin
Zudna perfekcja
Fot. 1. Jeden z najpowszechniejszych bdw wykonawczych elewacji murowanych brak odpowiedniego rozmierzenia spoin
80
1 2009 (nr 437)
MURY
Jedn z najpowaniejszych przyczyn powstawania wykwitw i rozspoje murw jest stosowanie nieprawidowych zapraw. Temat ten by ju szczegowo opisywany w Materiaach Budowlanych. Zaprawa w murze ma speni cztery podstawowe zadania: dziki odpowiedniej przyczepnoci ma dobrze poczy elementy murowe, a jednoczenie zapewni szczelno poczenia. Powinna by elastyczna i w ten sposb niwelowa niebezpieczestwo powstawania zarysowa, a w przypadku zawilgocenia muru peni rol sczka odprowadzajcego wod na zewntrz. Tradycyjnie stosowane zaprawy cementowo-wapienne najlepiej speniaj te zadania. Naley bardzo ostronie stosowa zaprawy cementowe i rnego rodzaju dodatki. Niejednorodno barwy i faktury cegie licowych, bdca niewtpliw ich zalet, moe przy nieprawidowym wykonaniu spowodowa, e mona wyranie zauway, gdzie skoczya si jedna, a zacza kolejna paleta cegy (fotografia 3). Z tego wzgldu, wykonujc elewacje murowane konieczne jest mieszanie cegy z kilku (minimum czterech) palet przed ich wbudowaniem (fotografia 4).
Stosowanie prawidowej zaprawy
Firma JORDAHL & PFEIFER Technika Budowlana Sp. z o.o. wraz z firm CALENBERG INGENIEURE GmbH zaprasza do wzicia udziau w seminarium pt.:
adna faktura i barwa
Celem seminarium jest poszerzenie wiedzy na temat drga w budownictwie, metod pomiarowych, oceny wpyww dynamicznych na obiekty i ludzi oraz sposobw ochrony przed nimi. Spotkanie to bdzie miao charakter jednodniowych obrad, w trakcie ktrych referaty wygosz: prof. Rainer Sasse, Sasse & Fiebrich Bauingenieur Sozietat, Aachen; prof. Waldemar Sthler, Instytut Mechaniki, TU Berlin; dr in. Marek Niemas, Zakad Akustyki, Instytut Techniki Budowlanej; dr in. Frank Mller-Boruttau, imb-dynamik, Inning-Buch/Monachium; dr hab. in. Krzysztof Stypua, Politechnika Krakowska; dr hab. in. Zbigniew Wjcicki, Politechnika Wrocawska. Obradom seminarium przewodniczy bdzie prof. Lech Czarnecki z Politechniki Warszawskiej.
ktre odbdzie si 20 marca 2009 r. we Wrocawiu
Ochrona budowli przed drganiami
Fot. 3. Nieprawidowe wykonanie elewacji brak wymieszania cegie z rnych palet
Fot. 4. Prawidowe wykonanie elewacji. Przy jej murowaniu wymieszano cegy z rnych palet
Postp w budownictwie jest nieunikniony, ale do kadego nowego rozwizania naley podchodzi bardzo ostronie. Problemem budownictwa jest brak dobrych fachowcw, szczeglnie wrd wykonawcw, dlatego wyjtkowo wan rol maj projektanci i nadzr budowlany. Sylwester Trzeniewski, HABE
Szczegowy program seminarium na stronie internetowej www.j-p.pl w zakadce Aktualnoci/Seminarium Midzynarodowe II Komunikat/Zaczniki. Wszelkich informacji udziela p. Marta Knawa knawa@j-p.pl, tel. 516 005 101
1 2009 (nr 437)
Koszty uczestnictwa dla wpat dokonanych w terminie do: 1) 30.01.2009 366 z 2) 30.02.2009 403 z 3) 20.03.2009 452 z S to kwoty brutto (zawieraj 22% podatku VAT) i obejmuj koszty uczestnictwa w seminarium oraz materiaw (nie zawieraj kosztw delegacji i noclegw). Wpaty naley dokonywa na konto: BPH S.A. 68 1060 0076 0000 3210 0014 7857 z podaniem tytuu wpaty: Seminarium. Dla osb zainteresowanych przewidzielimy 21.03.2009 r. program zwiedzania Wrocawia w godzinach przedpoudniowych (prosimy o podanie w zgoszeniu informacji o chci wzicia w nim udziau ).
Osoby zainteresowane uczestnictwem w seminarium proszone s o przesanie organizatorom wypenionych zgosze (karta zgoszeniowa dostpna w zaczniku na stronie www.j-p.pl) na adres e-mail: knawa@j-p.pl lub poczt: JORDAHL & PFEIFER Technika Budowlana Sp. z o.o., ul. Wrocawska 68, 55-330 Krpice k. Wrocawia.
81
PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI

dr in. Jacek Nurzyski*
Lekkie ciany wewntrzne i ich waciwoci akustyczne
W 2007 r. w numerze wrzeniowym miesicznika Materiay Budowlane (nr 9/07), w ramach Podrcznika fizyki budowli, rozpoczlimy cykl artykuw Akustyka w budownictwie. Dotychczas omwiono: rodzaje akustyki technicznej i rda haasu; zjawisko fizyczne, jakim jest dwik; parametry niezbdne do omwienia zagadnie technicznych zwizanych z ochron przed haasem i drganiami w budynkach i ich otoczeniu; zjawisko rozchodzenia si dwiku w przestrzeni otwartej oraz zamknitej; parametry okrelajce poziom gonoci haasu fony i skorygowane (waone) poziomy dwiku A, B, C; parametry haasu uwzgldniajce jego zmienno w czasie; podstawowe pojcia opisujce drgania i metody oceny drga ze wzgldu na ich wpyw na konstrukcj budynkw i ludzi w nich przebywajcych; pojcia i parametry oceny odnoszce si do waciwoci dwikochonnych wyrobw budowlanych oraz do izolacyjnoci od dwikw powietrznych i uderzeniowych przegrd budowlanych; dokumenty stanowice podstaw prawn ochrony przeciwhaasowej i przeciwdrganiowej w budynkach; wymagania i obowizujce przepisy w tej dziedzinie, a take metody wyznaczania bocznego i poredniego przenoszenia dwiku w budynku oraz ustroje izolacyjne stosowane na cianach masywnych.
Lekkie ciany wewntrzne s stosowane gwnie w budynkach biurowych oraz w innych obiektach uytecznoci publicznej, jak hotele, szkoy, kina itp. Rne systemy suchej zabudowy s ju w zasadzie rozwizaniem standardowym w tego typu obiektach. Obserwujc oglne tendencje, zwizane chociaby z wprowadzaniem zasad zrwnowaonego rozwoju, coraz wikszego znaczenia nabieraj takie czynniki, jak ilo energii zuywana w procesie produkcji elementw budowlanych, moliwo ograniczenia cikiego sprztu na budowie, szersze zaangaowanie maych i rednich przedsibiorstw, wykorzystanie zaawansowanych rozwiza technologicznych i organizacyjnych, a take atwo rozbirki i recyklingu elementw budynku po okrelonym czasie eksploatacji. W tym kontekcie ocena lekkich konstrukcji wypada korzystniej w porwnaniu z tradycyjnymi masywnymi przegrodami. Lekka konstrukcja daje rwnie wiksze moliwoci elastycznego ksztatowania wntrza. Z akustycznego punktu widzenia lekkie konstrukcje s jednak znacznie bardziej wymagajce od rozwiza tradycyjnych zarwno pod wzgldem projektowym, jak i wykonawczym.
* Instytut Techniki Budowlanej
Rodzaje lekkich cian
Najbardziej znane i najczciej stosowane s ciany szkieletowe z pyt gipsowo-kartonowych. Elementem konstrukcyjnym jest szkielet z profili zimnogitych (rzadziej drewniany), do ktrego po obu stronach s mocowane wkrtami okadziny z pyt gipsowo-kartonowych. W budynkach biurowych, gdy przewidywana jest czsta zmiana aranacji wntrza, stosowane mog by ciany szkieletowe demontowane (mobilne). Konstrukcja szkieletu jest podobna. Okadziny maj gotow warstw wykoczeniow i mocowane s do szkieletu specjalnymi systemowymi cznikami pozwalajcymi na szybki monta i demonta ciany. ciana jest gotowa do uytkowania bezporednio po zamontowaniu, nie wymaga prac wykoczeniowych. Niektre moduy mog by przeszklone. Inn grup lekkich przegrd szkieletowych s ciany stacjonarne wykonane na szkielecie aluminiowym lub drewnianym, w ktrych stosuje si wypenienie z pojedynczych pyt wirowych, gipsowych lub pyt warstwowych (okadziny z blachy aluminiowej, rdze z weny mineralnej, styropianu lub pianki poliuretanowej). Grubo wypenienia najczciej nie przekracza 35 mm.
W tego typu cianach wystpuj moduy przezierne, z szyb pojedynczych, podwjnych lub zespolonych. Istniej rwnie inne rodzaje lekkich cian wewntrznych, m.in. z elementw pytowych z weny drzewnej, ktre nie wymagaj szkieletu. W budynkach biurowych s stosowane ciany przesuwne, zawieszone na rolkach do szyn zamocowanych w suficie, a po zmontowaniu rozpierane w paszczynie pionowej i poziomej w celu zapewnienia odpowiedniej izolacyjnoci akustycznej na zczach. Prowadzone s rwnie prby z zastosowaniem cian kompozytowych zbrojonych wknem szklanym. Na rysunku 1 pokazano charakterystyki izolacyjnoci akustycznej waciwej dwch cian lekkich (podwjna ciana szkieletowa z pyt gipsowo-kartonowych i podwjna ciana warstwowa z pyt z weny drzewnej) oraz ciany masywnej o mieszanej konstrukcji ceramiczno-elbetowej. Obie ciany lekkie maj grubo ok. 15 cm i mas (70 100 kg/m2). ciana masywna jest znacznie grubsza (25 cm) i kilkakrotnie cisza (630 kg/m2). Natomiast waciwoci akustyczne wszystkich trzech rozpatrywanych cian s podobne; warto wskanika oceny izolacyjnoci akustycznej RA1 wynosi 58 59 dB. Takie s wyniki bada laboratoryjnych, jednak aby przegroda lekka uzyskaa wysok warto wskanika izolacyjno-
82
Rys. 1. Izolacyjno akustyczna cian, wyniki bada laboratoryjnych
1 2009 (nr 437)

ci akustycznej w budynku, konieczne jest wyeliminowanie (ograniczenie) przenoszenia bocznego oraz waciwe zaprojektowanie i precyzyjne wykonanie wszystkich szczegw konstrukcyjnych. Takie rozwizanie pozwala na uzyskanie znacznie lepszej izolacyjnoci akustycznej w porwnaniu ze szkieletem pojedynczym. Na rysunku 2 przedstawiono charakterystyk izolacyjnoci ciany z pojedynczym szkieletem C100 oraz ciany ze szkieletem podwjnym 2 x C50. Obie ciany maj prawie tak sam grubo, natomiast warto wskanika RA1 ciany podwjnej jest o 5 dB wiksza. Ten korzystny efekt mona uzyska tylko w przypadku cian wypenionych materiaem dwikochonnym. O izolacyjnoci akustycznej cian bez wypenienia decyduje inna droga transmisji, tj. przez komory znajdujce si pomidzy supkami. W celu zmniejszenia gruboci ciany mona stosowa szkielet podwjny-mijankowy, w ktrym supki obu warstw s przesunite i zachodz za siebie. Waciwoci akustyczne tego typu cian s porwnywalne z rozwizaniem ze szkieltem podwjnym bliniaczym. Inna odmiana szkieletu na jej izolacyjno akustyczn. Przewizki stanowi mostki akustyczne, ktre powoduj, e w zakresie niskich i rednich czstotliwoci izolacyjno akustyczna ciany instalacyjnej jest niemal taka sama jak zwykej ciany pojedynczej. Innym problemem, o ktrym naley pamita przy projektowaniu i wykonywaniu ciany instalacyjnej, jest haas i drgania, ktre mog powodowa rury i inne elementy instalacyjne prowadzone w jej wntrzu. Jest szczeglnie istotne, aby zastosowa odpowiednie podparcie tych elementw.
Zalenie od rodzaju szkieletu, liczby i gruboci pyt okadzinowych oraz wypenienia wntrza ciany warto wskanika RA1 uzyskiwana w warunkach laboratoryjnych wynosi od 27 dB (pojedyncza pyta gipsowo-kartonowa zastosowana np. jako obudowa szachtu instalacyjnego) do ponad 70 dB w przypadku specjalnych ukadw stosowanych w kinach. Istnieje wic moliwo elastycznego doboru konstrukcji przegrody odpowiednio do konkretnej sytuacji i wymaga akustycznych. Szkielet. Z akustycznego punktu widzenia naley rozrni dwa typy szkieletu: pojedynczy i podwjny. W kadym przypadku mog wystpowa rne rozwizania szczegowe, ale zawsze elementy konstrukcyjne szkieletu pojedynczego (gwnie supki) wi pyty okadzinowe znajdujce si po obu stronach ciany i stanowi bezporedni drog transmisji dwiku. Zastosowanie szkieletu podwjnego pozwala na wyeliminowanie tej drogi transmisji. W przypadku pojedynczego szkieletu istotne znaczenie ma przekrj zastosowanego profilu supka, ktry wpywa na sztywno konstrukcji, odlego pomidzy okadzinami i grubo wypeniajcego cian materiau dwikochonnego. W Polsce s stosowane profile C50, C75 i C100. Zwikszenie wysokoci profilu z 50 do 100 mm w cianach z okadzinami ze standardowych pyt 12,5 mm powoduje wzrost wartoci wskanika RA1 o 3 6 dB. Jednak w przypadku pyt okadzinowych o innej gruboci efekt zwikszenia przekroju supka moe by inny (w badaniach akustycznych cian wykonanych z pyt gruboci 20 25 mm obserwowano nawet pogorszenie waciwoci akustycznych ciany). W przypadku szkieletu podwjnego okadziny znajdujce si po obu stronach ciany s zamocowane do dwch odrbnych, oddzielonych od siebie elementw konstrukcyjnych.
ciany szkieletowe z pyt gipsowo-kartonowych
podwjnego jest stosowana w przypadku cian instalacyjnych (rysunek 3). Obie czci szkieletu s rozsunite, a odpowiednie pary supkw poczone przewizkami wykonanymi z kawakw pyty gipsowo-kartonowej wysokoci ok. 30 cm. Uzyskana w ten sposb przestrze we wntrzu ciany jest przeznaczona do prowadzenia instalacji sanitarnych. Jednak obecno przewizek czcych punktowo supki obu warstw ciany wpywa negatywnie
Rys. 2. Porwnanie izolacyjnoci akustycznej ciany na szkielecie pojedynczym C100 i podwjnym 2 x C50
Specjalny rodzaj szkieletu podwjnego jest stosowany w cianach kinowych (fotografia). Podstawowym wymaganiem jest moliwo uzyskania bardzo duej izolacyjnoci akustycznej pozwalajcej na jednoczesne uytkowanie dwch ssiednich sal. ciany te, ze wzgldu na du wysoko, maj specjaln konstrukcj. Stosowany jest podwjny szkielet z metalowymi przewizkami, jednak s one wyposaone w odpowiednio skonstruowane przeguby tumice drgania i skutecznie ograniczajce transmisj dwiku. Okadziny. Grubo i liczba zamocowanych po obu stronach szkieletu pyt okadzinowych ma duy wpyw na izolacyjno akustyczn ciany. Od gruboci pyty zaley pooenie
Rys. 3. ciana szkieletowa z pyt gipsowo-kartonowych, szkielet podwjny instalacyjny
Szkielet ciany kinowej podczas montau na stanowisku badawczym ITB

1 2009 (nr 437)
83

czstotliwoci koincydencji, przy ktrej wystpuje wyrany spadek izolacyjnoci akustycznej. W przypadku pyt gruboci 6 25 mm czstotliwo koincydencji znajduje si w przedziale 1250 5000 Hz. Na rysunku 4 przedstawiono wyniki bada izolacyjnoci akustycznej szeciu cian wykonanych na szkielecie pojedynczym C50 z wypenieniem wen mineraln, w ktrych zastosowano pyty okadzinowe gruboci 6 25 mm. W kadym przypadku widoczna jest czstotliwo koincydencji oraz spadek izolacyjnoci akustycznej. cisze i zazwyczaj pozwalaj na uzyskanie wyszej o 1 2 dB wartoci wskanika oceny. Produkowane s rwnie specjalne cikie pyty akustyczne, ktre maj jeszcze lepsze waciwoci. Oferowane s take pyty gipsowo-wknowe. ciany wykonane z takich pyt w zasadzie zalicza si do odrbnych systemw suchej zabudowy. Uzyskuj one zwykle lepsz izolacyjno akustyczn od cian ze standardowych pyt gipsowo-kartonowych. Waciwoci akustyczne tego typu cian zale od sposobu mocowania pyt, zwaszcza w przypadku okadzin podwjnych. Pierwsza warstwa pyty jest przytwierdzana wkrtami do szkieletu, natomiast druga moe by mocowana do pierwszej warstwy specjalnymi wkrtami lub zszywkami. Taki sposb mocowania powoduje wzrost izolacyjnoci akustycznej. ciany z pyt wknowych maj rwnie stosunkowo dobr izolacyjno akustyczn bez wypenienia materiaem dwikochonnym. Wypenienie. Duy wpyw na izolacyjno akustyczn ciany szkieletowej z pyt gipsowo-kartonowych, bez wzgldu na rodzaj szkieletu, ma obecno materiau dwikochonnego (weny mineralnej) wypeniajcego wntrze ciany. Brak wypenienia moe obniy warto wskanika RA1 nawet o kilkanacie decybeli w stosunku do ciany z wypenieniem. Pewien wpyw ma rwnie grubo weny mineralnej, natomiast jej rodzaj ma drugorzdne znaczenie. W tabeli podano zakres wartoci jednoliczbowych wskanikw oceny izolacyjnoci akustycznej, ktre najczciej s uzyskiwane w badaniach laboratoryjnych dla podstawowych typw cian szkieletowych. W indywidualnych przypadkach konkretnych cian nalecych
Typ szkieletu Pojedynczy Profil supka C50 C75 C100 C50 C75 C100 2 x C50 2 x C75 2 x C100
84
W Polsce standardowym rozwizaniem jest pojedyncza lub podwjna pyta gipsowo-kartonowa gruboci 12,5 mm. Przy podwjnej okadzinie wskanik izolacyjnoci akustycznej RA1 wzrasta o 7 8 dB w stosunku do okadziny pojedynczej. Pod wzgldem akustycznym stosowanie podwjnego opytowania 2 x 12,5 mm jest korzystniejsze ni pojedyncza grubsza pyta 25 mm. Dalsz popraw waciwoci akustycznych ciany mona osign, zwikszajc liczb pyt okadzinowych do trzech. Wykonywane s rwnie ukady niesymetryczne, tj. z rn liczb pyt gipsowo-kartonowych po obu stronach lub z jednoczesnym zastosowaniem pyt o rnej gruboci. Na izolacyjno akustyczn ciany ma take wpyw rodzaj zastosowanej pyty. Pyty tzw. ogniowe s nieco
1 2009 (nr 437)
Rys. 4. Izolacyjno akustyczna cian na pojedynczym szkielecie C50 z pojedynczymi okadzinami gruboci 6 25 mm
Wartoci wskanikw izolacyjnoci akustycznej uzyskiwane w warunkach laboratoryjnych w przypadku podstawowych typw cian szkieletowych
Okadziny Wypenienie [mm] [mm] 50 12,5 50 70 50 100 50 2 x 12,5 50 70 50 100 50 100 2 x 12,5 70 140 50 200 Rw [dB] 40 43 43 45 45 47 47 51 50 54 50 56 57 60 61 64 60 67 RA1 [dB] 36 39 38 41 40 44 42 48 45 51 47 52 54 57 59 62 57 65 RA2 [dB] 29 32 31 33 33 37 32 41 39 46 40 47 48 52 53 55 51 58
W zalenoci od rodzaju okadzin, gruboci szkieletu, rodzaju wypenienia ciany te charakteryzuj si wskanikiem oceny izolacyjnoci akustycznej RA1 w granicach 30 50 dB. Istotne znaczenie maj moduy oszklone. Stosowane s szyby o rnej gruboci i budowie w ukadach pojedynczych i podwjnych. Izolacyjno akustyczna cakowicie przeszklonych moduw z najczciej stosowan pojedyncz szyb bezpieczn 3.3.1 wynosi RA1 = 27 31 dB (w zalenoci od elementw konstrukcyjnych i systemu uszczelnienia). Lepsz izolacyjno mona uzyska przy zastosowaniu szyb o wikszej gruboci lub oszklenia podwjnego. W zalenoci od rodzaju zastosowanych szyb i odlegoci midzy nimi warto wskanika RA1 moe osiga nawet ponad 40 dB. Stacjonarne ciany szkieletowe z pojedynczym wypenieniem (pojedyncze pyty gipsowe, wirowe itp.) gruboci do 35 mm charakteryzuj si stosunkowo nisk wartoci wskanika RA1, zazwyczaj poniej 35 dB. Wiksze wartoci (RA1 = 38 40 dB) mog uzyska moduy przeszklone z szybami duej gruboci (np. szybami ognioodporymi 15 16 mm) lub szybami zespolonymi dwikoizolacyjnymi (np. 9,5+4/16). Izolacyjno akustyczna zaley w tym przypadku nie tylko od parametrw akustycznych szyby, ale take od sposobu jej osadzenia w ramie. Przy zastosowaniu wypenie mieszanych (nieprzeziernych i przeziernych) o izolacyjnoci akustycznej ciany decyduje zawsze cz o gorszych waciwociach akustycznych.
Inne ciany szkieletowe
do konkretnego systemu wartoci wskanikw mog si rni od podanych w tabeli.
Pojedynczy Podwjny

Izolacyjno akustyczna waciwa ciany wyznaczona w warunkach laboratoryjnych jest cech charakterystyczn przegrody o danej konstrukcji. Stanowi punkt wyjcia do obliczania izolacyjnoci akustycznej uzyskiwanej w konkretnym ukadzie pomieszcze w budynku z uwzgldnieniem przenoszenia bocznego. Oglny model obliczeniowy umoliwiajcy oszacowanie izolacyjnoci akustycznej w budynku na podstawie waciwoci akustycznych zastosowanych elementw budowlanych znajduje si w PN-EN 12354. W przypadku lekkich przegrd moliwo zastosowania tego modelu jest jednak ograniczona (obecnie trwaj prace nad nowelizacj normy i ucileniem metody obliczeniowej w zakresie lekkich konstrukcji). Model obliczeniowy wg PN-EN 12354 mona zastosowa w przypadku lekkich cian wewntrznych wykonanych w budynku o konstrukcji masywnej. Przyjmujc pewne uproszczenia, izolacyjno akustyczna poszczeglnych drg bocznych jest wyznaczana ze wzoru:
gdzie: Ri wskanik izolacyjnoci akustycznej waciwej bocznego elementu w pomieszczeniu nadawczym [dB]; Rj wskanik izolacyjnoci akustycznej waciwej bocznego elementu w pomieszczeniu odbiorczym [dB]; Kij wskanik redukcji drga dla bocznej drogi transmisji [dB]; Ss powierzchnia elementu rozdzielajcego [m2]; lij dugo zcza pomidzy elementem rozdzielajcym a elementami bocznymi; l0 dugo odniesienia; l0 = 1 m.
Przenoszenie boczne
czterech rnych budynkw masywnych, w ktrych jako przegrod oddzielajc ssiednie pomieszczenia zastosowano rne lekkie ciany szkieletowe z pyt gipsowo-kartonowych charakteryzujce si laboratoryjn wartoci wskanika RA1 wynoszc 36 63 dB. Wyniki analizy wskazuj, e w budynkach, w ktrych obowizuj wysokie wymagania akustyczne, powinny by raczej stosowane rozwizania systemowe zapewniajce odpowiednie rozwizanie problemu przenoszenia bocznego. Z praktyki znane s przykady budynkw mieszkalnych, hotelowych czy kinowych, gdzie zastosowanie lekkich cian pozwolio na uzyskanie bardzo dobrych parametrw akustycznych. Lekkie przegrody pod wzgldem akustycznym s bardzo wraliwe na sposb rozwizania szczegw, pocze, wzw, powiza z ukadem pozostaych elementw budynku, oraz na jako wykonania. Na rysunku 5 pokazano dwa poczenia cian szkieletowych stosowane w praktyce. Rozwizanie z rysunku 5b jest lepsze pod wzgldem akustycznym, poniewa dziki przeciciu wewntrznej okadziny droga boczna wzdu ciany zostaa znacznie ograniczona. W praktyce, ze wzgldu na uatwienia konstrukcyjne, jest jednak zazwyczaj stosowane rozwizanie przedstawione na rysunku 5a. Rwnie istotny wpyw na izolacyjno akustyczn lekkiej ciany w budynku ma sposb jej posadowienia. Na rysunku 6 pokazano trzy stosowane w praktyce rozwizania. W pierwszym przypadku (rysunek 6a) ciana jest posadowiona na pycie pywajcej podogi, ktra stanowi znaczc drog transmisji dla dwikw powietrznych i
a) b)
Szczegy konstrukcyjne
uderzeniowych przenikajcych w kierunku poziomym. W drugim przypadku (rysunek 6b) pyta dociskowa zostaa pod cian przecita. Rozwizanie trzecie (rysunek 6c) jest pod wzgldem akustycznym najkorzystniejsze, poniewa cakowita dylatacja pyty uniemoliwia transmisj dwikw w kierunku poziomym. Ze wzgldw wykonawczych najczciej jest jednak stosowane rozwizanie przedstawione na rysunku 6a. Z akustycznego punktu widzenia newralgiczne jest rwnie poczenie wewntrznej ciany lekkiej ze cian zewntrzn, a zwaszcza ze supkiem ciany kurtynowej. W fazie projektowej szczeg ten czsto nie jest rozwizany. W wielu przypadkach wewntrzna ciana szkieletowa jest grubsza od supka ciany osonowej, z ktrym ma si poczy. Problem jest pozostawiany do rozwizania wykonawcy i dopiero w trakcie realizacji obiektu stosowane s rne zabiegi majce na celu dopasowanie do siebie tych elementw.
a) b) c)
Rys. 6. ciana szkieletowa, szczeg poczenia z pywajc podog
Warto wskanika redukcji drga w wle Kij zaley od rodzaju przegrody, typu wza oraz masy czcych si w nim elementw. W przypadku, gdy przegroda dziaowa jest wielokrotnie lejsza od przegrody bocznej, wskanik Kij przyjmuje wartoci ujemne. Decydujce znaczenie ma wwczas transmisja dwiku wzdu przegrd masywnych, a przenoszenie boczne moe wynosi nawet kilkanacie decybeli. Dobr ilustracj tej sytuacji s wyniki analizy obliczeniowej wykonanej przez dr in. Barbar Szudrowicz (Materiay Budowlane nr 8/2007) dla
Rys. 5. ciana szkieletowa, dwa sposoby rozwizania wza
W zrealizowanym obiekcie, ze wzgldu na przenoszenie boczne oraz duy wpyw szczegw konstrukcyjnych, ustalenie przyczyn zbyt maej izolacyjnoci akustycznej lekkiej ciany jest bardzo trudne. Jedna z metod pomiarowych uatwiajcych identyfikacj drg transmisji dwiku polega na pomiarze prdkoci drga powierzchniowych. Rozpatrujc rne drogi transmisji w okrelonym ukadzie konstrukcyjnym budynku, kad przegrod ograniczajc dane pomieszczenie mona traktowa jako odrbne rdo emitujce energi akustyczn.
1 2009 (nr 437)
Identyfikacja drg transmisji dwiku w budynku
85
STOLARKA BUDOWLANA
mgr in. Stanisaw Baraniak*
Ruchome skrzydo bramy moe by rdem zagroenia zgnieceniem, cinaniem i wcigniciem. Za miejsca szczeglnie niebezpieczne w tej sytuacji uznaje si przestrze midzy skrzydami a staymi elementami otworu bramowego, a take obszar znajdujcy si w pobliu waw napdowych lub wrzecion bram zwijanych. Zagroenia takie jak: poraenie prdem elektrycznym; wzniecenie poaru; uszkodzenie urzdze elektrycznych, hydraulicznych, pneumatycznych lub mechanicznych (spryn, linek, sprzgie, hamulcy) mog by powodowane rwnie przez napd elektromechaniczny lub rdo zasilania tego napdu.
* Instytut Techniki Budowlanej, Oddzia Wielkopolski
Zagroenia zwizane z uytkowaniem bram z napdem elektromechanicznym
ramy uruchamiane napdem elektromechanicznym s wyrobem budowlanym powszechnie stosowanym w obiektach przemysowych, handlowych, mieszkalnych i w ogrodzeniach. S instalowane na obszarach, po ktrych poruszaj si ludzie i dlatego powinny by w peni bezpieczne. Niestety dotychczas wydarzyo si co najmniej kilkanacie wypadkw miertelnych oraz prowadzcych do cikiego kalectwa, w tym z udziaem dzieci, podczas stosowania, eksploatacji i uytkowania bram uruchamianych napdem elektromechanicznym. Bramy z napdem elektromechanicznym, aby mogy zapewni odpowiedni poziom bezpieczestwa uytkowania, powinny by wyposaone w zintegrowane urzdzenia zabezpieczajce wbudowane w ukad napdowy, ktre uaktywniaj si samoczynnie w wyniku zmian wielkoci wejciowych i/lub wyjciowych napdu. W zwizku z tym, e gwnym zadaniem bramy jest otwieranie i zamykanie otworu budowlanego, ruch bramy moe stwarza sytuacje zagroenia dla osb, towarw i pojazdw znajdujcych si w obszarach ruchomego skrzyda, ktrych z zasady nie da si unikn na drodze rozwiza konstrukcyjnych. Moliwe zagroenia zale od rodzaju bramy i sposobu jej uytkowania. Powinny one by zidentyfikowane na etapie projektowania obiektu budowlanego. Dobr rodkw zabezpieczajcych, w jakie naley wyposay bram, musi by adekwatny do przewidywanych sytuacji zagroenia. Projektant znajcy przeznaczenie obiektu budowlanego i przewidywane warunki uytkowania powinien wskaza wymagane rodki bezpieczestwa, w jakie powinna by wyposaona brama z napdem elektromechanicznym.
Wymagania techniczne dotyczce bezpieczestwa bram z napdem elektromechanicznym
Jeli brama uruchamiana napdem elektromechanicznym jest dostosowana do uruchamiania rcznego w przypadku zaniku napicia, to moe wystpi zagroenie, jeli: w czasie rcznego przemieszczania skrzyda nastpi uruchomienie napdu powodujce ruch skrzyda; uchwyt lub urzdzenie do rcznej obsugi ma niewaciwe ksztaty albo ich usytuowanie utrudnia zaniechanie czynnoci rcznej obsugi; sia potrzebna do rcznej obsugi nie jest dostosowana do moliwoci obsugujcego. Niebezpieczne sytuacje wynikaj rwnie z rozwiza konstrukcyjnych oraz dziaania bramy. Jeli brama z napdem wyposaona jest w drzwi przejciowe, a system sterowania pozwala na uruchomienie napdu, gdy drzwi przejciowe nie s zamknite, wwczas moe nastpi zagroenie dla uytkownikw, a take doj do zniszczenia bramy. Brama z napdem moe by rdem uwizienia osb znajdujcych si w obszarze jej dziaania, jeli midzy poruszajcym si skrzydem a czci sta pomieszczenia powstanie przestrze, a take jeli brama stanowi jedyn drog ucieczki z danego pomieszczenia. Zagroenie uytkownikw ma miejsce rwnie, jeeli system sterowania skutecznie nie zabezpiecza bramy przed ruchem skrzyda poza pooenie kocowe, w efekcie czego skrzydo moe zosta uwolnione. Niewaciwy stan techniczny bramy moe doprowadzi do niezamierzonego i niekontrolowanego ruchu skrzyde. Taka sytuacja zagroenia moe mie miejsce zwaszcza gdy: skrzyda bramy wypadn ze swoich prowadze (np. szyn prowadzcych, zawiasw, prowadnic); z powodu uszkodze mechanicznych uniesione skrzydo w niezamierzony sposb opadnie w d. Sytuacj zagroenia moe take spowodowa jednoczesne zadziaanie urzdze blokujcych bram i napd, co skutkuje uszkodzeniem mechanicznym lub wykolejeniem bramy. Sytuacje zagroenia zwizane z uytkowaniem bram z napdem powinny by eliminowane przez stosowanie odpowiednich zabezpiecze.
Zagroenia zwizane z niebezpieczestwem zgniecenia, cinania i wcigania mog zosta wyeliminowane lub znacznie ograniczone przez zastosowanie pojedynczo lub w kombinacji nastpujcych rodkw bezpieczestwa: bezpiecznych odlegoci midzy elementami bdcymi rdem zagroenia; oson ograniczajcych dostp do zagroonych miejsc;
rodki zwikszajce bezpieczestwo uytkowania
86
1 2009 (nr 437)
STOLARKA BUDOWLANA
czuwakowego systemu sterowania do uruchamiania bram; czujnikw urzdze zabezpieczajcych, czuych na nacisk i/lub urzdze zabezpieczajcych, elektroczuych w obszarze ruchu skrzyde; uksztatowanie powierzchni oraz krawdzi cinajcych i zgniatajcych w sposb eliminujcy moliwo powstania obrae; ograniczenie siy wywieranej przez skrzydo bramowe, jeli napotka czowieka lub inn przeszkod, Bezpieczne odlegoci. Miejsca, ktre gro zgnieceniem, cinaniem lub wcigniciem pod wzgldem konstrukcyjnym powinny by tak rozwizane, eby odlego midzy powierzchniami lub krawdziami zgniatajcymi lub cinajcymi w zalenoci od zagroonej czci ciaa ludzkiego bya odpowiednia dua. Naley take eliminowa zagroenia wcigniciem przez likwidacj moliwoci zahaczenia oraz ograniczenia wielkoci szczelin, w ktre mogyby zosta wcignite osoby dorose lub dzieci. Bezpieczna odlego nie moe by traktowana jako rodek zabezpieczajcy dla gwnych krawdzi zamykajcych bramy. Osony ograniczajce dostp miejsca, ktre gro zgnieceniem, cinaniem lub wcigniciem, powinny mie pokrywy, obudowy, osony pene, stae lub demontowalne. Elementy osaniajce powinny by tak wykonane, aby speniay nastpujce wymagania: osania do wysokoci 2,5 m ponad podoem lub innym staym poziomem dostpu; powinny by masywne i wytrzymae stosownie do ich funkcji ochronnej; usunicie oson powinno by moliwe jedynie przy uyciu narzdzi; nie powinny powodowa adnych dodatkowych zagroe. Uksztatowanie zewntrznej powierzchni skrzyde i czci wystajcych. Ostre krawdzie w konstrukcji skrzyde bramowych powinny by wyeliminowane, a liczba czci wystajcych powinna by ograniczona tylko do niezbdnych przypadkw. Jeeli poprawy bezpieczestwa nie mona osign przez zastosowanie bezpiecznego ksztatu naley zakry te czci, ktre stwarzaj zagroenie. Czuwakowy system sterowania. Otwieranie i zamykanie bramy ma miejsce po podaniu waciwego sygnau przez operatora (osob obsugujca bram). Ukad sterowania czuwakowego powinien by zaprojektowany i zainstalowany w taki sposb, aby spenione byy nastpujce wymagania: skrzydo bramowe powinno zatrzyma si po zwolnieniu czuwaka (przycisku zaczajcego). Ruch skrzyda bramowego po zwolnieniu czuwaka nie powinien by wikszy ni 50 mm dla szczeliny otwarcia do 500 mm i nie wikszy ni 100 mm dla szczeliny otwarcia wikszej ni 500 mm. W przeciwnym razie skrzydo bramowe na gwnej krawdzi zamykajcej powinno mie zamontowany elastyczny element, ktrego moliwe odksztacenie jest wiksze ni ruch skrzyda (wybieg) po zwolnieniu czuwaka. Odksztacenie elastycznego elementu o wymagan warto przy dziaaniu elementu prbnego o rednicy 80 mm powinno nastpi przy dziaaniu siy nie wikszej ni 150 N; nie powinno by moliwe wywoanie ruchu skrzyda bramowego innym elementem ni sterowanie czuwakowe;
osoba sterujca bram powinna mie nieograniczony widok na bram i jej otoczenie w czasie ruchu skrzyda i nie powinna znajdowa si w miejscu zagroonym. W przypadku gdy wymaganie to jest spenione, mona urzdzenie do zdalnego sterowania (pilot) traktowa rwnie jako sterowanie czuwakowe; elementy zaczajce powinny mie takie rozwizania, ktre nie pozwol na niezamierzone wczenie elementu sterowniczego; prdko gwnej krawdzi zamykajcej powinna by mniejsza ni 0,5 m/s. Wymaganie to odnosi si take do dwuskrzydowej bramy (przesuwnej lub rozwieralnej), gdzie prdko zmniejszania si szczeliny midzy skrzydami nie powinna przekracza 0,5 m/s; obsugiwanie bramy przez osoby nieuprawnione powinno by uniemoliwione odpowiednimi rodkami technicznymi albo organizacyjnymi. Jeli omwione wymagania s spenione, nie s konieczne inne rodki zabezpieczajce przed zgnieceniem, cinaniem i wcigniciem, a bram uruchamian napdem elektromechanicznym, naley uzna za bezpieczn. Zabezpieczenie ogranicznikiem siy miejsc grocych zgnieceniem lub cinaniem. W tym przypadku funkcja nawrotu poruszajcego si skrzyda bramy moe by wyczona, gdy szczelina otwarcia jest: mniejsza od 50 mm dla pionowo poruszajcych si skrzyde bramy; mniejsza od 25 mm dla poziomo poruszajcych si skrzyde bramy. Siy na krawdziach cinajcych powinny by ograniczone do wartoci mniejszej ni 150 N w odniesieniu do siy statycznej i mniejszej ni 400 N w odniesieniu do siy dynamicznej. Czas oddziaywania siy nie powinien przekroczy: w przypadku siy 150 N 5 s (mierzony jest od momentu, kiedy warto siy przekroczy 25 N); w przypadku siy 400 N 0,75 s (mierzony jest od momentu, kiedy warto siy przekroczy 150 N). Midzy przemieszczajcymi si krawdziami cinajcymi powinna by zachowana bezpieczna odlego wynoszca 25 mm albo krawdzie cinajce powinny by zaokrglone promieniem co najmniej 2 mm dla jednej krawdzi i sumarycznym promieniem obydwu krawdzi nie mniejszym ni 6 mm (np. co najmniej 2 mm + 4 mm albo 3 mm + 3 mm). Czujkowe urzdzenia zabezpieczajce. Do grupy tych urzdze nale: urzdzenia zabezpieczajce czue na nacisk, przekazujce sygna wyjciowy, gdy czowiek przyoy si pobudzajc w dowolnym punkcie aktywnej powierzchni czujki; urzdzenia zabezpieczajce elektroczue, przekazujce sygna wyjciowy, gdy fragment ciaa czowieka znajduje si w strefie wykrywania czujki. Sygna z urzdze zabezpieczajcych zatrzymuje niebezpieczny ruch skrzyda i utrzymuje w tym stanie tak dugo, jak dugo pobudzane jest urzdzenie zabezpieczajce albo do chwili uzyskania sygnau zmiany kierunku ruchu skrzyda bramowego. Sygna z urzdze zabezpieczajcych zapobiega przekroczeniu dopuszczalnej, bezpiecznej siy nacisku w dowolnym punkcie gwnych i/lub pomocniczych krawdzi zamykajcych. Sia nacisku w odlegoci do 30 mm od kocw zabezpieczanej krawdzi moe by wysza, ale
1 2009 (nr 437)
87
STOLARKA BUDOWLANA
urzdzenie zabezpieczajce powinno zadziaa. Czujkowe urzdzenia zabezpieczajce musz zachowywa swoj funkcj zabezpieczajc take w sytuacji pojedynczego defektu w samej czujce albo w elementach midzy czujk a sterowaniem bramy. Wymagany obszar chroniony elektroczuym urzdzeniem zabezpieczajcym w przypadku bram poruszajcych si pionowo przedstawiono na rysunku. Zabezpieczenia przed zagroeniem spowodowanym moliwoci uniesienia czowieka to: ograniczenie siy podnoszcej bram do wartoci niezbdnej do przemieszczenia skrzyda bramowego; zastosowanie rozwiza, ktre uniemoliwiayby wykorzystanie skrzyda bramowego do przemieszczania czegokolwiek, a zwaszcza osb oraz rozwiza, ktre wykluczayby niezamierzone, przypadkowe uniesienie osoby; zainstalowanie sterowania czuwakowego, w ktrego przypadku przemieszczanie bramy odbywa si wycznie w warunkach nadzorowanych; zastosowanie wyczajcego urzdzenia zabezpieczajcego, ktre zadziaa w przypadku uniesienia czowieka przez bram, zanim czci jego ciaa znajd si w miejscach niebezpiecznych, np. przy nadprou lub innych staych czciach budynku albo przy elementach mechanizmu bramy. Zabezpieczenia przez zagroeniem spowodowanym uderzeniem przez poruszajce si skrzydo bramowe s nastpujce: ograniczenie siy dynamicznej wytwarzanej przez skrzydo bramowe do wartoci podanej w tabeli 1 (podane wartoci si s maksymalne, a ich oddziaywanie na przeszkod moe trwa maksimum 0,75 s); jeeli ograniczenie siy dynamicznej nie zostao zredukowane do wymaganych wartoci, naley zapewni, aby w adnych okolicznociach poruszajce si skrzydo nie mogo zetkn si z czowiekiem. Zabezpieczenie przed zagroeniem spowodowanym przez napd lub zasilanie energi elektryczn. Elektryczne jednostki napdowe do wszelkiego rodzaju bram powinny spenia wymagania okrelone w normie PN-EN 60335-1: 2004 Elektryczny sprzt do uytku domowego i podobnego Bezpieczestwo uytkowania Cz 1: Wymagania oglne, z wyjtkami i uzupenieniami podanymi w normie PN-EN 12453: 2002 Bramy Bezpieczestwo uytkowania bram z napdem Wymagania. Osprzt elektryczny powiTabela 1. Dopuszczalna sia dynamiczna wytwarzana przez skrzydo bramy
midzy krawdzi zamykajc i przeciwn krawdzi zamykajc midzy paskimi powierzchniami o powierzchni > 0,1 m2 bez bokw szczelina szczelina i dugoci < 100 mm otwarcia odtwarcia oprcz krawdzi od 50 do wiksza zamykajcych 500 mm od 50 mm i przeciwnych krawdzi zamykajcych 1400 N 400 N 400 N 400 N 1400 N 1400 N 400 N 1400 N Dopuszczalna sia dynamiczna [N] wytworzona przez skrzydo bramy
Rodzaj bramy
rdo: PN-EN 12453:2002
Brama poruszajca si poziomo 400 N Brama obracajca si wzgldem osi prostopadej do podoa Brama poruszajca si pionowo Brama obracajca si wzgldem osi rwnolegej do podoa szlaban
1400 N 1400 N
400 N
nien by zaprojektowany i skonstruowany zgodnie z norm PN-EN 60204-1: 2006 Bezpieczestwo maszyn Wyposaenie elektryczne maszyn Cz 1: Wymagania oglne z wyjtkami podanymi w normie PN-EN 12453: 2002. Ruch skrzyda powinien by zatrzymany oraz zasilanie napdu powinno zosta wyczone natychmiast po wydaniu polecenia z dowolnego elementu sterujcego oraz urzdzenia do awaryjnego zatrzymania, w ktre wyposaona jest brama. Wsppraca napdu z urzdzeniami do alternatywnej obsugi rcznej powinna by niezalena, nie wywoujca adnej kolizji w przypadku nieprzewidzianego zaczenia napdu podczas prowadzonej obsugi rcznej. Skrzydo bramowe musi samoczynnie i niezawodnie zatrzymywa si w swoich kracowych pooeniach i pozosta w tych pooeniach w bezpiecznym stanie, nie powodujc adnego zagroenia. Niezamierzony ruch skrzyda bramowego powinien by wyeliminowany na drodze konstrukcyjnej albo przez zastosowanie elementw zabezpieczajcych przed moliwoci zaistnienia takiego zdarzenia. Minimalny poziom zabezpieczenia gwnej krawdzi zamykajcej bramy z napdem powinien odpowiada oczekiwanemu poziomowi zagroe i sposobowi uytkowania bramy. Ten minimalny poziom moe by podwyszony przez zastosowanie dodatkowych rodkw bezpieczestwa w celu spenienia szczeglnych wymaga wynikajcych z dokumentacji projektowej danego obiektu budowlanego, jego przeznaczenia, pniejszych warunkw uytkowania i eksploatacji. W tym celu projektant obiektu powinien dokona specjalnej analizy zagroe miejsca zainstalowania bram, a jej wynik uwzgldni przy ustalaniu poziomu zabezpieczenia zestawu bramowego z napdem. Wyrnia si nastpujce sposoby uytkowania bram, ktre powinny by uwzgldnione podczas ustalania poziomu zabezpieczenia: Typ 1: ograniczona grupa osb jest przeszkolona w uruchamianiu bramy, a brama znajduje si poza terenem publicznym;
Dobr sposobu uruchamiania bramy
Wymiary obszarw chronionych elektroczuym urzdzeniem zabezpieczajcym: a) przed bram; b) za bram
88
1 2009 (nr 437)
STOLARKA BUDOWLANA
Typ 2: ograniczona grupa osb jest przeszkolona w uruchamianiu bramy, a brama znajduje si w miejscu publicznym; Typ 3: kada osoba moe uruchomi bram, ktra jest publicznie dostpna bez ogranicze. Minimalne poziomy zabezpieczenia gwnej krawdzi zamykajcej, w zalenoci od sposobu uytkowania bramy, podano w tabeli 2 z zastosowaniem nastpujcych oznacze: A: sterowanie czuwakowe przyciskiem; B: sterowanie czuwakowe przecznikiem kluczowym; C: ograniczenie si albo przez ogranicznik siy albo przez urzdzenie ochronne (150 N); D: urzdzenia wykrywajce obecno czowieka lub przeszkody, znajdujcych si na podou po jednej stronie bramy. Jeli zastosowana jest kombinacja dwch systemw zabezpieczajcych, np. C i D, wtedy nie wymaga si, aby urzdzenie zabezpieczajce D speniao wymaganie przewidziane dla czujkowych urzdze zabezpieczajcych. W tym przypadku w instrukcji konserwacji bramy powinno by okrelone okresowe sprawdzanie czujkowego urzdzenia zabezpieczajcego w odstpach nie wikszych ni 6 miesicy.; E: urzdzenie do wykrywania obecnoci, tak zaprojektowane i zainstalowane, aby w adnych warunkach
Tabela 2. Minimalne poziomy zabezpieczenia gwnej krawdzi zamykajcej
Sposb uruchamiania bramy Sposoby uytkowania przeszkoleni przeszkoleni nie przeszuytkownicy uytkownicy koleni (teren nie(teren uytkownicy publiczny) publiczny) Typ 1 Typ 2 Typ 3 A B niedopuszczalne C lub E C i D lub E C lub E C i D lub E
Sterowanie czuwakowe
rdo: PN-EN 12453:2002
Sterowanie impulsowe z widokiem na bram Sterowanie impulsowe bez widocznoci bramy Sterowanie automatyczne
C i D lub E
Caritas Archidiecezji dzkiej uhonorowaa firm Atlas nagrod Anioa Mioci Bliniego za wspieranie dziaa charytatywnych, w tym przedsiwzi budowlanych, organizowanych przez Caritas. Nagrod stanowi statuetka autorstwa Ewy i Jacka Budzowskich. Atlas regularnie uczestniczy w akcji charytatywnej Serce na gwiazdk i przekazuje materiay budowlane dla placwek Caritas: wietlic rodowiskowych, Orodka Rehabilitacyjno-Wypoczynkowego w Drzewocinach i dzkiego hospicjum. Funduje te stypendia dla uczniw w ramach programu Skrzyda. Zim wspar budow Szopki Boonarodzeniowej przed dzk archikatedr. Warto doda, e Atlas od wielu lat jest firm wraliw na to, co dzieje si wok. Aby nada swojej dziaalnoci charytatywnej ramy organizacyjne i uzyska pewno, e pienidze trafiaj tam, gdzie s najbardziej potrzebne, w 1996 r. powoano do ycia Fundacj Dobroczynnoci Atlas. Warto pomocy udzielonej przez fundacj signa ponad 38 mln z.
Anielska nagroda dla Atlasa
nie mogo nastpi zetknicie si czowieka z poruszajcym si skrzydem bramy. Urzdzenie takie powinno spenia wymagania przewidziane dla czujkowych urzdze zabezpieczajcych. W przypadkach, w ktrych zetknicie z poruszajcym si skrzydem bramy nie stwarza adnego ryzyka urazu lub uszkodzenia, stosowanie rodkw typu D moe nie by konieczne.
BASF buduje fabryk chemii budowlanej w remie

W remie (woj. wielkopolskie) powstaje fabryka chemii budowlanej koncernu BASF. Inwestycj rozpoczto w 2008 r., a jej zakoczenie przewidziane jest w I poowie 2009 r. Pochonie ona kilka milionw euro. W zakadzie w remie bd produkowane zaprawy do spoinowania oraz kleje do pytek ceramicznych i kamienia naturalnego, a take zaprawy klejce do systemw ocieple cian zewntrznych oraz jastrychy i inne suche mieszanki. Jak podkrela Jens-Peter Hartmann, kierownik dziau Construction Systems BASF
Nagrod Anioa Mioci Bliniego odebra Jacek Michalak, Wiceprezes Grupy Atlas
fabryka w remie bdzie nowoczesnym, sterowanym komputerowo i zautomatyzowanym zakadem produkcyjnym. Jego roczna wydajno wyniesie ok. 45 tys. t. Na terenie zakadu planowane jest take otwarcie centrum szkoleniowego. W fabryce znajdzie zatrudnienie 40 pracownikw. Warto przypomnie, e BASF ma w Polsce (w Mylenicach k. Krakowa) zakad, w ktrym produkowane s dodatki do betonu. (d)
1 2009 (nr 437)
89
RYNEK BUDOWLANY
Trendy zmiany cen materiaw budowlanych w grudniu 2008 roku
Analiza trendw zmiany cen materiaw budowlanych w 2008 r.

asortymentowa Materiay cienne silikaty Materiay cienne ceramiczne Grupa 2007 XII Trendy (XII 2007 = 100) V 2008 VI VII I II III IV VIII
rupa PSB S.A. ledzi ceny gwnych materiaw budowlanych, co pozwala obserwowa zmiany trendw w tej dziedzinie (rysunek). W grudniu 2008 r., w porwnaniu z poprzednim miesicem, spady ceny w 4 grupach towarowych, w 2 grupach wzrosy, a w 5 nie zmieniy si. O 4,4% staniay materiay izolacji termicznej, o 2,5% materiay izolacji wodochronnej, spadki cen o ok. 0,5% zanotowano w silikatach i betonie komrkowym. Ceny nie zmieniy si w grupach: materiaw ciennych ceramicznych, pokry i folii dachowych, rynien, drewna i materiaw drewnopochodnych, suchej zabudowy wntrz oraz stolarki otworowej i parapetw. Wzrost cen o 2,2% nastpi w grupie narzdzi i sprztu budowlanego, a o 0,4%
Trendy zmiany cen materiaw budowlanych (XII 2007 = 100) dane Grupy PSB
Materiay cienne beton komrkowy
100 100,0 108,9 105,2 107,7 107,3 106,4 105,4 104,2 103,4 102,2 100,9 100,4 100 107,4 107,5 111,5 113,6 112,6 106,1 102,2 97,9 102,1 100,3 98,9 98,5 100 111,8 115,0 139,6 127,9 120,9 105,0 95,5 95,5 95,5 95,5 95,5 95,5 100 102,3 102,3 104,7 104,5 103,1 102,7 100,9 99,1 100,1 100,1 100,1 100,1 100 104,3 107,4 107,8 101,4 97,7 99,7 95,0 93,6 91,4 88,8 88,8 84,9 100 99,1 96,9 99,0 97,7 98,3 98,1 98,0 91,0 93,9 93,9 92,4 92,4 100 100,0 100,7 99,4 98,4 99,7 102,4 103,0 101,9 102,4 102,0 103,1 103,5
IX
XI
XII
Materiay izolacji termicznej
Pokrycia i folie dachowe, rynny
Drewno i materiay drewnopochodne Sucha zabudowa wntrz Materiay izolacji wodochronnej
Chemia budowlana
Stolarka otworowa, parapety Narzdzia i sprzt budowlany Inne
100 100,3 108,3 99,7 97,8 97,8 97,8 95,9 95,9 96,0 96,5 94,6 94,6 100 100,0 100,0 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 99,6 100 100,0 95,2 98,5 94,3 94,9 96,6 104,9 104,9 104,9 108,5 103,3 100,7 100 103,8 104,8 106,2 107,7 109,6 110,1 113,8 113,0 105,4 103,3 102,0 101,5 100 101,8 101,8 101,8 101,8 101,8 101,8 101,8 101,8 101,8 104,0 101,8 104,0
w chemii budowlanej. W kategorii inne nic nie podroao, staniay natomiast bramy i ogrodzenia (o 2,8%) oraz minimalnie (o 0,1 0,2%) wyroby instalacji i techniki grzewczej, kanalizacji, odwodnie, wentylacji, a take farby, lakiery, tapety. Nie zmieniy si ceny: cementu i wapna, pytek ceramicznych, wyposaenia azienek i kuchni, wyrobw stalowych oraz kostki brukowej. Popyt na materiay budowlane w grudniu by mniejszy o kilka procent ni w listopadzie br. Ceny od kilku miesicy stabilizuj si z tendencj do spadku dla wielu grup. Koszty zakupu materiaw budowlanych do budowy domu w grudniu byy nisze o ponad 6% w porwnaniu ze styczniem 2008 r., dlatego te dla osb planujcych remont lub budow domu nadszed dobry moment, aby rozpocz inwestycj: s tasze materiay i nie brakuje ich, nie brakuje te ekip wykonawczych. Dane Grupy PSB S.A.
90
1 2009 (nr 437)
stpne wyniki bada GUS przeprowadzone w duych przedsibiorstwach przemysowych, o liczbie pracujcych 50 i wicej osb, wykazay, e w listopadzie 2008 r. nastpio znaczne zmniejszenie produkcji wyrobw budowlanych. Spord 42 obserwowanych grup spadek produkcji odnotowano a w 31 pozycjach w porwnaniu z analogicznym miesicem poprzedniego roku (listopad 2007 r.) i w 38 pozycjach w porwnaniu z miesicem poprzednim biecego roku (padziernik 2008 r.). Zahamowanie tempa produkcji, notowane od kilku miesicy, sprawio, e pogorszeniu ulegy rwnie czne efekty osignite w okresie narastajcym 11 miesicy 2008 r. W okresie tym a w 23 pozycjach produkcja bya nisza ni przed rokiem i tylko w 19 wiksza, przy czym a w 32 grupach dynamika produkcji obniya si w stosunku do notowanej za 10 miesicy. W listopadzie 2008 r. najwikszy spadek produkcji, o ponad 40%, w porwnaniu z listopadem 2007 r. wykazali producenci blachy walcowanej na zimno o 66,2%, szyb zespolonych wielokomorowych o 47,2%, ale jednokomorowych tylko o 5,9% oraz betoniarek o 45,6%. O 20 40% mniej ni przed rokiem wyprodukowano wapna o 31,4%, farb i pokostw na bazie poliestrw o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 30,7%, tarcicy o 24,4%, wyrobw izolacji termicznej z weny mineralnej o 23,4%, niektrych rodzajw farb i pokostw na bazie poliestrw o 23,1%, a farb i pokostw chlorokauczukowych, chemoutwardzalnych, epoksydowych i poliuretanowych o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 21,0% oraz silikatowych elementw ciennych o 20,1%. Najliczniejsz grup stanowiy wyroby, ktrych wielko produkcji, w porwnaniu z listopadem 2007 r., zmniejszya si o 10 20%, tj. blokw ciennych z betonu lekkiego wyprodukowano o 18,6% mniej, w tym autoklawizowanego betonu komrkowego o 17,4%, sklejki z arkuszy drewna o 17,8%, pyt pilniowych o 15,9% (ale wirowych
Produkcja materiaw budowlanych w listopadzie 2008 roku

Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych stosowanych w budownictwie w listopadzie 2008 r. (cd. na str. 93)
Wyroby Tarcica [dam3] w tym: tarcica iglasta [dam3] Sklejka skadajca si wycznie z arkuszy drewna [m3] Pyty wirowe i podobne pyty drewnopodobne [dam3] Pyty pilniowe z drewna lub innych materiaw drewnopodobnych [tys. m2] Okna i drzwi, ocienice i progi drewniane [tys. m2] Pyty parkietowe z drewna, do podg mozaikowych [tys. m2] Pyty parkietowe z drewna, pozostae [tys. m2] Farby i lakiery (cznie z emaliami i lakierami) na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, w rodowisku wodnym [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie poliestrw o masie rozpuszczalnika organicznego wikszej ni 50% masy roztworu [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie poliestrw, pozostae [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, w ktrych masa rozpuszczalnika organicznego przekracza 50% masy roztworu [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) chlorokauczukowe, chemoutwardzalne, epoksydowe oraz poliuretanowe, w ktrych masa rozpuszczalnika organicznego przekracza 50% masy roztworu [hl] Rury, przewody i we sztywne z polimerw chlorku winylu [t] Wykadziny podogowe, cienne lub sufitowe z tworzyw sztucznych [tys. m2] Wykadziny podogowe z polimerw chlorku winylu [tys. m2] Szyby zespolone jednokomorowe [tys. m2] Szyby zespolone wielokomorowe [tys. m2] Filce, materace i pyty z wkna szklanego [t] Wyroby sanitarne z porcelany [t] Cegy i elementy budowlane, ceramiczne, wypalane z gliny, stosowane pod oblicowaniem [dam3] XI I XI liczby bezwzgldne 184 159 426 2 386 2 090 4 686 XI 2007 = 100 75,6 75,5 98,8 82,2 XI 2008 X 2008 = 100 84,4 84,4 93,5 85,8
RYNEK BUDOWLANY
8 920
107 735
34 598 945 97
401 224 1 328
10 650 28 772
2 345
86,3
88,4
84,1
86,2
71,7
84,4
97,2
78,1
132 259
2 347 246
107,0
81,9
2 530 17 692
42 129 337 340
69,3 76,9
82,2 67,7
1 639
34 697
96,6
65,8
7 802
6 144
102 487
91 801
95,2
79,0
79,6
95,2
1 101 1 093
804 19
15 697 12 602
9 382 316
85,5 94,1
88,5 52,8
76,8 74,2
83,3 70,4
2 119 4 250 303
24 866 48 299 3 407
100,1 97,8 101,7

1 2009 (nr 437)
88,3 96,4 102,3
91
RYNEK BUDOWLANY
Dynamika produkcji materiaw budowlanych stosowanych w budownictwie w okresie stycze listopad 2008 r. w porwnaniu z analogicznym okresem ubiegego roku
92
1 2009 (nr 437)
RYNEK BUDOWLANY
Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych stosowanych w budownictwie w listopadzie 2008 r. (cd. ze str. 91)
Wyroby w tym: pustaki cienne, ceramiczne [dam3] Ceramiczne cegy i elementy stosowane do licowania [dam3] Pustaki stropowe ceramiczne [tys. szt.] Dachwki ceramiczne [tys. szt.] Gsiory dachowe, ceramiczne [tys. szt.] Cement [tys. t] Wapno [tys. t] Bloki cienne z betonu lekkiego [tys. t] w tym: autoklawizowany beton komrkowy [tys. t] [dam3] Elementy cienne silikatowe [dam3] Bloki i pyty cienne gipsowe [tys. t] Masa betonowa [tys. t] Papa [tys. m2] Wyroby izolacji termicznej z weny mineralnej [tys. t] Rury stalowe [tys. t] rury bez szwu [tys. t] rury ze szwem [tys. t] Blachy walcowane na zimno [tys. t] Betoniarki z wyczeniem drogowych [szt.] Gazomierze [tys. szt.] Wodomierze [tys. szt.] XI I XI liczby bezwzgldne 276 3 074 6 083 164 900 XI 2007 = 100 104,2 XI 2008 X 2008 = 100 102,7
476 13 265 539 1 268 121 197
30
314
6 296 16 084 1 776 3 389
88,4 101,9 68,6 81,4
171,8 85,1
101,3
67,5
98,4 77,8 74,0
90,8 92,5
98,8
194 278 67 67 2 098 6 063 29 28 16 12 22
3 268 4 635 980 1 116 25 678 75 015 336 383 181 202 663
tylko o 1,2%), dachwek ceramicznych o 14,9%, wykadzin podogowych, ciennych lub sufitowych z tworzyw sztucznych o 14,5%, pyt parkietowych do podg niemozaikowych o 13,8%, a do podg mozaikowych o 13,7%. Okien, drzwi, ocienic i progw drewnianych oraz gsiorw dachowych ceramicznych wyprodukowano o 11,6% mniej ni przed rokiem, a blokw i pyt ciennych gipsowych o 10,1% mniej. Niewielki spadek, nieprzekraczajcy 10%, odnotowano w produkcji rur stalowych o 6,1%, w tym ze szwem o 20,6%, przy wzrocie produkcji rur bez szwu o 8,3%, rur, przewodw i wy sztywnych z PVC o 4,8%, farb i pokostw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 3,4%, masy betonowej o 3,0% oraz wyrobw sanitarnych z porcelany o 2,2%. Wiksz ni przed rokiem miesiczn produkcj wykazali producenci tylko 11 grup wyrobw, przy czym najwikszy wzrost, o ponad 30%, w przypadku
1 640 46 235
produkcji wodomierzy o 180,4%, ceramicznych pustakw stropowych o 71,8%, gazomierzy o 43,7% oraz papy o 36,2%. Wzrost produkcji w listopadzie, nieprzekraczajcy 10%, zanotowali producenci farb i lakierw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, wodorozpuszczalnych o 7,0%, cementu o 1,9%, cegy i elementw budowlanych ceramicznych, wypalanych z gliny, stosowanych pod oblicowaniem o 1,7%, w tym ceramicznych pustakw ciennych o 4,2%, cegy ceramicznej i elementw stosowanych do licowania o 1,3%. Produkcja filcw i pyt z wkna szklanego utrzymaa si na poziomie listopada 2007 r. W okresie stycze listopad 2008 r. produkcja wyrobw budowlanych wykazywaa tendencje spadkowe. Najwiksze spadki, o 20 30%, zanotowano w produkcji pyt parkietowych do podg mozaikowych o 22,8%, ale do podg niemozaikowych tylko o 2,1%, wyrobw izolacji termicznej z weny mineralnej 22,0% oraz blachy walcowanej na zim-
42 481 476 2217
54,4 143,7 280,4
76,6 93,9 108,3 79,4 33,8
82,6 83,2 79,9 89,9 97,0 136,2
51,3 78,8 120,8
82,5 90,9 119,2 72,1 42,1
68,5 68,9 83,9 63,2 78,3 84,4
no o 20,3%. O 10 20% mniej ni przed rokiem wyprodukowano farb i pokostw na bazie poliestrw o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 14,8%, blokw ciennych z betonu lekkiego wyprodukowano o 12,5% mniej, w tym autoklawizowanego betonu komrkowego o 10,8%, filcw i pyt z wkna szklanego 10,3%. Mniejszy spadek, nieprzekraczajcy 10%, wykazali producenci pyt pilniowych o 9,5%, a wirowych o 3,2%, wapna o 9,2%, cegy ceramicznej i elementw stosowanych do licowania o 8,5%, okien, drzwi, ocienic i progw drewnianych o 8,3%, tarcicy o 7,1%, farb i pokostw chlorokauczukowych, chemoutwardzalnych, epoksydowych i poliuretanowych o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 7,0%, rur, przewodw i wy sztywnych z PVC o 5,9%, gazomierzy o 5,6%, betoniarek o 5,5%, niektrych rodzajw farb i pokostw na bazie poliestrw o 4,6%. Na poziomie zblionym do ubiegorocznego utrzymaa si, w okresie 11 miesicy 2008 r., produkcja sklejki z arkuszy drewna, elementw ciennych silikatowych, dachwek ceramicznych i wyrobw sanitarnych z porcelany. Najlepsze efekty produkcyjne w cigu 11 miesicy 2008 r., wysze ni przed rokiem o ponad 20%, zanotowano w produkcji wodomierzy o 108,4%, ceramicznych gsiorw dachowych o 22,8% i papy o 20,8%. O 10 20% wicej wyprodukowano farb i lakierw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, wodorozpuszczalnych o 19,7% i farb i pokostw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 16,7%. Mniejszy wzrost, nieprzekraczajcy 10%, zanotowano w produkcji masy betonowej o 9,5%, szyb zespolonych jednokomorowych o 6,8% a wielokomorowych o 3,6%, ceramicznych pustakw stropowych o 5,3%, rur stalowych o 5,0%, w tym ze szwem o 21,1%, przy spadku produkcji rur bez szwu o 8,6%, blokw i pyt ciennych gipsowych o 4,7%, wykadzin podogowych, ciennych lub sufitowych z tworzyw sztucznych o 4,1%, cegy i elementw budowlanych ceramicznych, wypalanych z gliny, stosowanych pod oblicowaniem o 3,1%, w tym ceramicznych pustakw ciennych o 4,4% oraz w produkcji cementu o 2,6%. Gwny Urzd Statystyczny
1 2009 (nr 437)
mgr Magorzata Kowalska
93
RYNEK BUDOWLANY
listopadzie 2008 r., w porwnaniu z listopadem 2007 r., notowano niszy ni w poprzednich miesicach wzrost produkcji budowlano-montaowej, ktremu towarzyszy take spadek tempa wzrostu pac oraz zatrudnienia w budownictwie. Sprzeda produkcji budowlanej zrealizowana na terenie kraju przez przedsibiorstwa budowlane o liczbie pracujcych powyej 9 osb uksztatowaa si na poziomie o 5,5% wyszym ni w listopadzie 2007 r., natomiast w porwnaniu z padziernikiem 2008 r. bya o 20,1% nisza. Po wyeliminowaniu wpywu czynnikw o charakterze sezonowym w ujciu rocznym zanotowano wzrost o 11,0%, a w stosunku do padziernika 2008 r. spadek o 1,0%. We wszystkich grupach przedsibiorstw budowlanych lepsze efekty odnotowano w porwnaniu z listopadem 2007 r., gorsze natomiast w porwnaniu z padziernikiem 2008 r. W jednostkach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest przygotowanie terenu pod budow, sprzeda produkcji budowlano-montaowej bya wysza w porwnaniu z listopadem 2007 r. o 35,2%, a w porwnaniu z listopadem 2008 r. nisza o 30,8%, w firmach specjalizujcych si we wznoszeniu budynkw i budowli; inynierii ldowej i wodnej, odpowiednio: wzrost o 4,4% i spadek o 19,5%, w podmiotach w zajmujcych si gwnie wykonywaniem instalacji budowlanych wzrost o 8,6% i spadek o 20,9%, a w wykonujcych roboty wykoczeniowe wzrost o 34,6% i spadek o 30,9%. W okresie stycze listopad br. sprzeda produkcji budowlano-montaowej bya wysza ni w analogicznym okresie ub. roku o 13,9% (tabela 1). Szybciej rosa sprzeda robt o charakterze remontowym (wzrost o 17,9%) ni inwestycyjnym (odpowiednio o 12,3%). Udzia robt inwestycyjnych w oglnej produkcji budowlano-montaowej zmniejszy si o 1,0 pkt
Sprzeda produkcji budowlano-montaowej i produkcja sprzedana budownictwa w okresie jedenastu miesicy 2008 roku
Tabela 1. Dynamika (w cenach staych) sprzeday produkcji budowlano-montaowej w jednostkach budowlanych o liczbie pracujcych powyej 9 osb
Wyszczeglnienie Ogem z tego roboty budowlane o charakterze: inwestycyjnym remontowym Z ogem grupy przedsibiorstw: przygotowanie terenu pod budow wznoszenie budynkw i budowli; inynieria ldowa i wodna wykonywanie instalacji budowlanych wykonywanie robt budowlanych wykoczeniowych 2007 r. 2008 r. I XI XI I XI analogiczny okres roku poprzedniego = 100 111,0 116,1 105,5 113,9 XI 117,8 112,2 131,0 115,8 118,3 105,5 105,5 135,2 112,3 117,9 130,8 113,0 115,4
113,5 105,2 99,4
111,2 113,7
Tabela 2. Produkcja sprzedana i przecitne zatrudnienie w budownictwie w okresie stycze listopad 2008 r.
Wojewdztwa Polska dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie [mln z] Produkcja sprzedana 120,7 118,3 126,9 137,1 128,7 109,1 133,3 114,8 112,1 131,8 122,4 124,9 116,0 119,9 125,4 128,6 129,3 I XI 2007 = 100 Przecitne zatrudnienie [tys.] 389 27 18 16 7 20 34 78 7 17 8 23 57 10 14 41 13 109,2 117,8 111,0 111,3 111,2 102,2 109,8 109,6 109,4 108,1 107,5 113,1 102,8 111,2 106,7 112,5 109,9 I XI 2007 = 100
i wynis 70,6%. Wzrost sprzeday odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw budowlanych. W okresie jedenastu miesicy br. przecitne zatrudnienie w budownictwie byo o 9,2% wysze ni przed rokiem, przy wzrocie przecitnych miesicznych wynagrodze brutto o 13,6%. Produkcja sprzedana budownictwa obejmujca przychody z dziaalnoci budowlanej i niebudowlanej, tj.
90,0
ze sprzeday wyrobw wasnej produkcji, robt i usug zrealizowana w okresie jedenastu miesicy 2008 r. przez przedsibiorstwa budowlane o liczbie pracujcych powyej 9 osb bya (w cenach biecych) o 20,7% wysza ni w 2007 r. (w okresie jedenastu miesicy 2007 r. wysza o 26,6%). Lepsze efekty odnotowano, podobnie jak przed rokiem, we wszystkich wojewdztwach (tabela 2), jednak wobec wysokiej dynamiki ubiegorocznej przy-
104,3
104,4 108,6
134,6
132,2
118 358,6 7 382,7 3 887,3 3 405,5 1 513,4 4 876,2 9 508,4 38 157,6 1 880,6 3 603,6 3 062,1 6 264,2 12 500,8 2 391,8 2 710,9 13 798,6 3 414,9
94
1 2009 (nr 437)
RYNEK BUDOWLANY
rosty produkcji sprzedanej w roku biecym uksztatoway si w wikszoci wojewdztw na troch niszym poziomie. Najwyszy wzrost odnotowano w przedsibiorstwach majcych siedzib na terenie wojewdztw: lubelskiego o 37,1% (przed rokiem wzrost o 26,8%), maopolskiego o 33,3% (wzrost o 24,2%), podkarpackiego o 31,8% (wzrost o 16,3%), zachodniopomorskiego o 29,3% (wzrost o 14,3%), lubuskiego o 28,7% (wzrost o 10,9%) i wielkopolskiego o 28,6% (wzrost o 37,3%). Najmniejszy wzrost o 9,1% (przy wzrocie przed rokiem o 34,4%) odnotowano w wojewdztwie dzkim. Wzrostowi przychodw ze sprzeday wyrobw i usug towarzyszy take wzrost przecitnego zatrudnienia w przedsibiorstwach budowlanych o 9,2%, wobec 9,4% przed rokiem (tabela 2). Zarwno w 2008 r., jak i 2007 r. wzrost przecitnej liczby zatrudnionych odnotowano we wszystkich wojewdztwach, przy czym obserwuje si zmniejszanie tempa tego wzrostu. Najwikszy odnotowano w firmach majcych siedzib na terenie wojewdztw: dolnolskiego o 17,8% (przed rokiem wzrost o 9,7%), pomorskiego o 13,1% (wzrost o 12,6%), wielkopolskiego o 12,5% (wzrost o 10,3%), lubelskiego o 11,3% (wzrost o 19,2%) oraz lubuskiego i witokrzyskiego po 11,2% (wzrost, odpowiednio o 7,9% i o 10,5%). Najmniejszy wzrost o 2,2% (przy wzrocie przed rokiem o 13,3%) odnotowano w wojewdztwie dzkim. W grudniu 2008 r. wskanik oglnego klimatu koniunktury w budownictwie, po raz pierwszy od marca 2005 r., ksztatowa si na poziomie ujemnym gorszym ni w listopadzie 2008 r. i grudniu w ostatnich czterech latach. Po sabych, cho optymistycznych prognozach w listopadzie, w grudniu przedsibiorstwa sygnalizoway znaczny spadek portfela zamwie i ograniczenie produkcji. Pesymistyczne (wobec pozytywnych w listopadzie) s rwnie przewidywania dotyczce sytuacji finansowej. Przedsibiorstwa prognozuj, e w najbliszych trzech miesicach ceny realizacji robt budowlano-montaowych mog nieznacznie spada. W grudniu 2008 r. spord najczciej wskazywanych barier w prowadzeniu dziaalnoci budowlanej zwikszya si dotkliwo konkurencji ze strony innych firm. Czciej ni w grudniu ub. roku zgaszano rwnie trudnoci wynikajce z niedostatecznego popytu. Zarwno w skali roku, jak i w odniesieniu do listopada 2008 r. zmniejszya si uciliwo niedoboru wykwalifikowanych pracownikw. Gwny Urzd Statystyczny
mgr Janusz Kobylarz
W 2008 r. Polska Izba Przemysowo-Handlowa Budownictwa organizowaa cyklicznie konferencje prasowe majce na celu dostarczanie informacji na temat aktualnej sytuacji w budownictwie. Podczas ostatniego ubiegorocznego spotkania, ktre odbyo si na pocztku grudnia, podsumowano mijajcy rok. Badajca zmiany na rynku budowlanym prof. Zofia Bolkowska stwierdzia, e w budownictwie, mimo malejcej w II proczu dynamiki produkcji, tempo wzrostu jest nadal wysze ni w innych dziedzinach polskiej gospodarki, gdy zmniejszyo si z 18,2% w I proczu do 14,4% po dziewiciu miesicach i ok. 10% w IV kwartale 2008 r. W sytuacji, gdy produkcja sprzedana przemysu spada z 8,5% w I proczu do 0,2% w padzierniku 2008 r., jest to wynik bardzo dobry, mimo e w IV kw. wskaniki charakteryzujce koniunktur w budownictwie znacznie si obniyy. Zmniejszya si produkcja budowlana i portfel zamwie, szczeglnie w przedsi-
biorstwach maych (do 50 zatrudnionych) i rednich (do 250 zatrudnionych) oraz zwikszyy opnienia w realizacji patnoci przez przedsibiorstwa budowlane. Kolejne niekorzystne zjawisko wystpujce na rynku budowlanym, to mniejszy wzrost sprzeday materiaw budowlanych w IV kwartale 2008 r. w porwnaniu z okresem wczeniejszym. Jak podaa prof. Bolkowska, tempo wzrostu sprzeday wynosio 10,4% w I kwartale 2008 r., w I proczu 3,6%, a w padzierniku ub. roku 2,2%. Nastpi rwnie spadek cen wielu grup materiaw budowlanych. Wynika on z ograniczenia inwestycji, a w efekcie zmniejszenia popytu oraz duej konkurencji na rynku. Te wszystkie zjawiska potwierdzaj wczeniejsze dowiadczenia, e kryzys w budownictwie zaczyna si pniej ni w innych dziedzinach gospodarki i trwa duej. Szanse na przyspieszenie wzrostu w budownictwie w najbliszych miesicach s niewielkie
Budownictwo w 2008 roku
twierdzi prof. Bolkowska. Sytuacja w rnych branach jest i bdzie oczywicie rna. Skutki dekoniunktury i kryzysu finansowego na rynkach wiatowych s najbardziej widoczne w budownictwie mieszkaniowym, natomiast osabienie tempa robt budowlanych w budownictwie infrastrukturalnym i drogowym wynika raczej z przyczyn organizacyjnych, np. terminy realizacji wielu inwestycji drogowych przesuwane s dlatego, e nie zostay one waciwie przygotowane (problemy z wykupem terenw, sprawnym przeprowadzeniem przetargw itp.). Jak twierdzi prof. Bolkowska, gdyby programy zwizane z budow autostrad i drg szybkiego ruchu oraz modernizacj drg i przygotowaniami do mistrzostw Euro 2012 byy realizowane zgodnie z planem, to wzrost w polskim budownictwie powinien wynosi ok. 20%, a nawet wicej. (kw)
1 2009 (nr 437)
95
INFORMATOR GWNEGO URZDU NADZORU BUDOWLANEGO
Wojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Poznaniu
96
Struktura WINB Suby nadzoru budowlanego wykonuj funkcje inspekcyjno-kontrolne oraz zadania zwizane z uytkowaniem W Wojewdzkim Inspektoracie Nadzoru Budowlanego obiektw budowlanych. Zakres ich dziaania obejmuje przede w Poznaniu zatrudnionych jest 38 osb, w tym 36 pracowwszystkim: kontrol przestrzegania i stosowania przepisw nikw suby cywilnej. Kadr Urzdu stanowi w wikszoprawa budowlanego; kontrol dziaania organw administraci osoby z wyksztaceniem wyszym. Ponadto pracownicji architektoniczno-budowlanej; badanie przyczyn powstania cy Wydziaw Inspekcji i Kontroli oraz Wyrobw Budowlakatastrof budowlanych; wspdziaanie z organami kontroli nych posiadaj uprawnienia budowlane, a niektrzy z nich pastwowej w tych sprawach. WINB jest organem wyszelegitymuj si tytuem rzeczoznawcy budowlanego. Wielu go stopnia w stosunku do powiatowych inspektorw nadzopracownikw WINB moe poszczyci si take dugoletru budowlanego oraz organem pierwszej instancji w spranim staem pracy w wykonawstwie budowlanym bd wach, w ktrych wojewoda wyw projektowaniu. Wojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego daje pozwolenia na budow. Realizacj zada Inspektow Poznaniu Ponadto, zgodnie z treci ratu zapewniaj 4 wydziay: 61-713 Pozna, Al. Niepodlegoci 16/18 ustawy o wyrobach budowla Wydzia Inspekcji tel. (061) 854-11-54, fax (061) 854-18-34 nych, Wojewdzki Inspektor i Kontroli , kierowany przez e-mail: winb-pn@poznan.uw.gov.pl Nadzoru Budowlanego jest ormgr in. Elbiet Konwisk,
1 2009 (nr 437)
Zadania WINB
a obszarze wojewdztwa wielkopolskiego realizacj zada nadzoru budowlanego zapewnia Wojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Poznaniu oraz 35 powiatowych inspektoratw nadzoru budowlanego. Nadzr w takiej formie funkcjonuje od 1 stycznia 1999 r., kiedy w wyniku reformy administracyjnej pastwa wprowadzony zosta podzia na administracj architektoniczno-budowlan i organy nadzoru budowlanego. Funkcj Wielkopolskiego Wojewdzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego od czasu wyodrbnienia nadzoru budowlanego penili kolejno: mgr in. Piotr Handkiewicz, mgr in. Pawe ukaszewski, a obecnie, decyzj Wojewody Wielkopolskiego z 16 czerwca 2003 r., funkcj t sprawuje mgr in. Jerzy Witczak. Zastpc Wojewdzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego od 1 grudnia 2006 r. jest in. bud. Jan Patalas. Siedzib Wojewdzkiego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego jest Pozna. Stolica Wielkopolski jest jednym z najstarszych i najwikszych polskich miast (pite pod wzgldem ludnoci, szste pod wzgldem powierzchni) o powierzchni 261,85 km, liczce 559 458 mieszkacw. Pozna to dynamiczny orodek gospodarczy, akademicki, naukowy i kulturalny. Miasto znane jest jako duy orodek przemysu (Poznaski Okrg Przemysowy) i usug, a take miejsce corocznych Midzynarodowych Targw Poznaskich. Wojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Poznaniu obejmuje swym dziaaniem obszar caej Wielkopolski regionu o intensywnej gospodarce i rozbudowanej infrastrukturze. To rwnie obszar realizacji duych inwestycji budowlanych, do ktrych w ostatnim czasie mona zaliczy budow autostrady A2, lotniska w Krzesinach, czy modernizacj lotniska w Powidzu. Wan inwestycj w regionie bya modernizacja wza kolejowego Pozna oraz modernizacja bd przebudowa licznych obiektw drogowych.
ganem waciwym w sprawach wyrobw budowlanych wprowadzonych do obrotu, organem wyspecjalizowanym w rozumieniu ustawy o systemie oceny zgodnoci. Zgodnie z ustaw o wyrobach budowlanych do obowizkw WINB naley: prowadzenie kontroli planowych i doranych; prowadzenie postpowa administracyjnych w I instancji; udzia w kontrolach prowadzonych przez GINB na jego wezwanie; zlecanie bada pobranych w toku kontroli prbek wyrobw budowlanych; bezzwoczne przekazywanie do GINB postanowie i decyzji; wydawanie dla organw celnych opinii o wyrobach budowlanych; wsppraca z GINB w zakresie sporzdzania rocznego planu kontroli, a take przesyania do GINB sprawozda z wykonania planu.
Od lewej: Jan Patalas Zastpca Wielkopolskiego Wojewdzkiego Inspektora Nadzoru Budowlanego, Edyta Kaczmarska Kierownik Wydziau Kadrowo-Organizacyjnego, Konrad Ochociski Zastpca Kierownika Wydziau Inspekcji i Kontroli, Jerzy Witczak Wielkopolski Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego, Monika Kaczmarek Kierownik Wydziau Orzecznictwa Administracyjnego, Mirosaw Malec Kierownik Zespou ds. Budownictwa, Obronnoci i Bezpieczestwa na Terenach Zamknitych

prowadzi dziaalno kontroln w zakresie prawidowoci przebiegu procesu budowlanego, a take prawidowoci utrzymania istniejcych obiektw budowlanych przez ich wacicieli i zarzdcw. Do zada Wydziau naley prowadzenie postpowa wyjaniajcych przyczyny i okolicznoci powstania katastrof budowlanych, prowadzenie kontroli dziaania administracji architektonicznobudowlanej w starostwach powiatowych oraz powiatowych inspektoratw nadzoru budowlanego funkcjonujcych na terenie wojewdztwa wielkopolskiego. Ponadto wydzia realizuje zadania wynikajce z ustawy Prawo budowlane jako organu I instancji w sprawach obiektw i robt budowlanych: hydrotechnicznych, drg krajowych i wojewdzkich, lotnisk cywilnych, obiektw budowlanych na terenach zamknitych, kolejowych obiektw budowlanych. W 2007 r. przeprowadzono 47 kontroli zgodnoci realizacji budw z wydanymi pozwoleniami na budow, 22 kontrole utrzymania obiektw, 1 kontrol na skutek interwencji oraz wydano 44 pozwolenia na uytkowanie. W 2007 r. skontrolowano 55 producentw i 71 sprzedawcw. Kontroli poddano cznie 325 wyrobw budowlanych i wydano 119 decyzji administracyjnych. W wyniku dziaa Wydziau Wyrobw Budowlanych wycofano z obrotu 79 wyrobw budowlanych. W I proczu 2008 r. skontrolowano 19 producentw i 36 sprzedawcw wyrobw budowlanych, kontrol objto 156 wyrobw. W wyniku postpowa administracyjnych w sprawie wyrobw budowlanych niezgodnych z ustaw wydano 17 decyzji.
Wydzia Orzecznictwa Administracyjnego, kierowany przez mgr Monik Kaczmarek, prowadzi postpowania odwoawcze od decyzji administracyjnych i postanowie wydawanych przez powiatowych inspektorw nadzoru budowlanego oraz sprawuje nadzr nad egzekucj administracyjn, prowadzon przez powiatowych inspektorw nadzoru budowlanego. Do zada Wydziau naley przygotowywanie projektw odpowiedzi na skargi kierowane do WSA w Poznaniu, dotyczce ostatecznych decyzji i postanowie WINB oraz prowadzenie w I instancji nadzwyczajnych postpowa administracyjnych.
W 2007 r. wydano 99 decyzji i postanowie w I instancji, 864 decyzje i postanowienia w II instancji, wniesiono 225 skarg do WSA/NSA, uchylono lub uznano za niewane 55 decyzji, rozpatrzono 58 skarg.
Wydzia Kadrowo-Organizacyjny kierowany jest przez mgr in. Edyt Kaczmarsk. Do obowizkw Wydziau naley prowadzenie procedur i formalnoci zwizanych z gospodark kadrow inspektoratu, koordynowanie zakupw dla potrzeb WINB, prowadzenie i koordynacja gospodarki pojazdami samochodowymi, wykonywanie sprawozda i opracowywanie projektw zarzdze wewntrznych, nadzorowanie funkcjonowania archiwum zakadowego, organizacja szkole wewntrznych oraz szkole dla PINB. Ponadto na struktur organizacyjn WINB skadaj si: Zesp ds. Budownictwa, Obronnoci i Bezpieczestwa na Terenach Zamknitych, stanowisko radcy prawnego, ksigowo i pace oraz stanowisko ds. informacji niejawnych. Zesp ds. Budownictwa, Obronnoci i Bezpieczestwa na Terenach Zamknitych, kierowany przez mgr. in. ppk Mirosawa Malca, wykonuje zadania organu I instancji w sprawach robt i obiektw uytkowanych na terenach zamknitych oraz usytuowanych na obszarze kolejowym.
W 2007 r. przeprowadzono 27 kontroli obowizkowych i 9 kontroli budw. Skontrolowano 42 obiekty budowlane oraz wydano 53 decyzje administracyjne.
Wydzia Wyrobw Budowlanych, kierowany przez mgr in. Magorzat Antczak, zajmuje si kontrolami planowymi i doranymi wyrobw budowlanych wprowadzonych do obrotu. Wydzia prowadzi postpowania administracyjne w I instancji w sprawie wyrobw budowlanych wprowadzonych do obrotu, zleca badania pobranych w toku kontroli prbek wyrobw budowlanych, a take wydaje dla organw celnych opinie o wyrobach budowlanych.
Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego w Poznaniu, poza biec realizacj obowizkw, wynikajcych z przepisw ustawy Prawo budowlane, wykonuje dodatkowe zadania, czstokro inicjowane przez Wojewod Wielkopolskiego. W szczeglnie uzasadnionych przypadkach WINB przejmuje od PINB prowadzenie procedury wyjaniania przyczyn katastrof budowlanych. Warto te wspomnie, e pracownicy Wydziau Wyrobw Budowlanych Wojewdzkiego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego w Poznaniu kadego roku bior udzia w przegldzie wyrobw budowlanych wystawianych na Midzynarodowych Targach Poznaskich BUDMA, w celu ich oceny pod ktem wymaga, okrelonych w ustawie o wyrobach budowlanych.
Jednym z wydarze wpisanych w program najwikszych i najbardziej znanych w Polsce targw budowlanych, czyli odbywajcych si w Poznaniu targw BUDMA 2009, bdzie oglnopolska konferencja szkoleniowa nadzoru budowlanego. Organizatorami spotkania s: Robert Dziwiski Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego oraz penicy honory gospodarza Jerzy Witczak Wielkopolski Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego, a jego uczestnikami wszyscy wojewdzcy inspektorzy nadzoru budowlanego. W czci merytorycznej konferencji, ktr otworzy 19 stycznia Wojewoda Wielkopolski Piotr Florek, zostanie omwiona m.in. nowelizacja ustawy Prawo budowlane oraz pro-
Nadzr budowlany na BUDMIE 2009
Wielkopolski Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego
Jerzy Witczak
jekt zmian do ustawy o wyrobach budowlanych. Ponadto zostan przedstawione plany kontroli wyrobw budowlanych na 2009 r. oraz dziaania programu informatycznego HERMES. Jednym z istotnych punktw programu konferencji nadzoru budowlanego bdzie omwienie informacji o kontroli NIK dotyczcej wprowadzania do obrotu wyrobw budowlanych i legalizacji samowoli budowlanych oraz prawidowoci prowadzenia postpowa egzekucyjnych. Uczestnicy konferencji podczas dwudniowego spotkania bd mieli rwnie okazj zwiedzi ekspozycj wystawiennicz oraz uczestniczy w licznie zorganizowanych seminariach specjalistycznych towarzyszcych targom BUDMA 2009.
1 2009 (nr 437)
97
Departament Wyrobw Budowlanych informuje:
Zestaw wyrobw, system, a wyrb budowlany

w mandacie EOTA nr 6 pojcia systemu i zestawu wystpuj w tytule mandatu: Zoone systemy i zestawy do izolacji cieplnej z wyprawami tynkarskimi. System to zbir komponentw (prezentowany np. w katalogu producenta), z ktrych mona utworzy zestaw wyrobw , przewidziany do zastosowania (wbudowania) w obiekcie budowlanym we wzajemnym poczeniu stanowicym integraln cao uytkow. Zestaw moe skada si z np. dwch cile okrelonych komponentw, ale te z dowolnych komponentw, z ktrych niektre mog by stosowane zalenie od konkretnego umiejscowienia. System nie jest wyrobem budowlanym. Wyrobem budowlanym moe by zestaw wyrobw jeeli spenia wymagania definicji wyrobu budowlanego. Kady z komponentw systemu i zestawu moe, ale nie musi, by wyrobem budowlanym w rozumieniu ustawy o wyrobach budowlanych. Komponent, ktry jest samodzielnie oznakowany CE lub znakiem budowlanym jako wyrb budowlany, moe wymaga ponownej oceny jako cz zestawu. Zestaw wyrobw, jako wyrb budowlany, powinien by wprowadzony na rynek w sposb umoliwiajcy nabywcy jego zakup w jednej transakcji od pojedynczego dostawcy. Umoliwienie nabywcy zakupu zestawu w jednej transakcji nie oznacza, e dostawca nie moe sprzeda nabywcy pojedynczych komponentw zestawu (przy pierwszym zakupie lub jako czci zapasowe).
Wyrb budowlany, zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. nr 92, poz. 881), jest to rzecz ruchoma, bez wzgldu na stopie jej przetworzenia, przeznaczona do obrotu, wytworzona w celu zastosowania w sposb trway w obiekcie budowlanym, wprowadzona do obrotu jako wyrb pojedynczy lub jako zestaw wyrobw do stosowania we wzajemnym poczeniu stanowicym integraln cao uytkow i majca wpyw na spenienie wymaga podstawowych, tzn. dotyczcych: bezpieczestwa konstrukcji, bezpieczestwa poarowego, bezpieczestwa uytkowania, odpowiednich warunkw higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony rodowiska, ochrony przed haasem i drganiami oraz oszczdnoci energii i odpowiedniej izolacyjnoci cieplnej przegrd. W przepisach dotyczcych wyrobw budowlanych funkcjonuje zarwno pojcie zestawu, jak i systemu. Pojcie zestawu wyrobw wystpuje w przedstawionej definicji wyrobu budowlanego, natomiast o systemach (i zestawach) jest mowa w mandatach udzielonych przez Komisj Europejsk na opracowanie europejskich norm zharmonizowanych oraz wytycznych do europejskich aprobat technicznych, np.: mandat M/106 Wyroby gipsowe obejmuje m.in. systemy zabudowy z pyt gipsowo-kartonowych; mandat M/109 Stae urzdzenia ganicze obejmuje m.in. systemy i zestawy sygnalizacji poarowej, systemy i zestawy tumienia i gaszenia poaru;
Odpowiedzialny za dokonanie oceny zgodnoci zestawu jako caoci z waciw specyfikacj techniczn jest producent wyrobu budowlanego (kompletator zestawu). W przypadku wyrobu budowlanego wprowadzanego do obrotu jako zestaw wyrobw, niezalenie od faktu, ile komponentw zestawu jest produkowanych bezporednio przez producenta (kompletatora) zestawu wyrobw, a ile jest przez niego kupowanych od innych wytwrcw, producent zestawu wyrobw zawsze bdzie odpowiedzialny za zakadow kontrol produkcji zestawu jako caoci: jeeli producent zestawu wytwarza wszystkie jego komponenty ponosi pen odpowiedzialno za system zakadowej kontroli produkcji, obejmujcej zarwno komponenty, jak i zestaw; jeeli producent zestawu wytwarza cz komponentw, a pozostae kupuje jest odpowiedzialny za zakadow kontrol produkcji jako caoci oraz zakadow kontrol produkcji komponentw, ktre sam wytwarza;
Ocena zgodnoci zestaww
w odniesieniu do komponentw, ktre nabywa, jest odpowiedzialny za okrelenie niezbdnych wymaga zakadowej kontroli produkcji tak, by zestaw wyrobw spenia wymagania okrelone w specyfikacji technicznej. W odniesieniu do komponentw produkowanych przez innych wytwrcw, moe zawrze umow zobowizujc wykonawc komponentu do prowadzenia odpowiedniej zakadowej produkcji oraz do udostpnienia wynikw jej dotyczcych (producent zestawu musi rwnie dysponowa odpowiednimi wynikami bada, certyfikatami, gdy jest to wymagane). W przypadku, gdy producent (kompletator) zestawu nabywa komponenty na wolnym rynku, wwczas zakadowa kontrola nie moe odnosi si do procesu produkcyjnego, lecz do bada gotowego wyrobu. Producent wyrobu budowlanego (kompletator zestawu) po dokonaniu oceny zgodnoci wystawia deklaracj zgodnoci na zestaw wyrobw.
98
1 2009 (nr 437)
Wymagania dotyczce sposobu umieszczenia zarwno oznakowania CE, jak i znaku budowlanego, okrelone przepisami prawa, s analogiczne. Zgodnie z 13 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Infrastruktury z 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobw deklarowania zgodnoci wyrobw budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. nr 198, poz. 2041 z pn. zm.), znak budowlany umieszcza si w sposb widoczny, czytelny, niedajcy si usun, wskazany w specyfikacji technicznej, bezporednio na wyrobie budowlanym albo etykiecie przymocowanej do niego. Jeeli nie jest moliwe technicznie oznakowanie wyrobu budowlanego w taki sposb, wwczas umieszcza si je na opakowaniu jednostkowym lub opakowaniu zbiorczym wyrobu budowlanego albo na dokumentach handlowych towarzyszcych wyrobowi ( 13 ust. 2 rozporzdzenia). Zgodnie z 13 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Infrastruktury z 11 sierpnia 2004 r. w sprawie systemw oceny zgodnoci, wymaga, jakie powinny spenia notyfikowane jednostki uczestniczce w ocenie zgodnoci oraz sposobu oznaczania wyrobw budowlanych oznakowaniem CE (Dz.U. nr 195, poz. 2011), oznakowanie CE (wraz z informacjami towarzyszcymi oznakowaniu CE) umieszcza si w sposb widoczny, czytelny, niedjcy si usun, wskazany w zharmonizowanej specyfikacji technicznej wyrobu, bezporednio na wyrobie albo na etykiecie przymocowanej do niego. Jeeli nie jest moliwe technicznie takie oznakowanie wyrobu budowlanego, umieszcza si je na opakowaniu jednostkowym lub opakowaniu zbiorczym wyrobu budowlanego albo na dokumentach handlowych towarzyszcych wyrobowi ( 13 ust. 2 rozporzdzenia). Kady ze znakw zgodnoci wskazuje, e wyrb budowlany (lub zestaw wyrobw) jest zgodny z waciw specyfikacj
Sposb znakowania wyrobw budowlanych stanowicych zestawy wyrobw

techniczn i zgodno ta zostaa potwierdzona przez dokonanie wymaganej oceny zgodnoci zestawu jako caoci, a producent dokonuje oznakowania zestawu wyrobw, stanowicego wyrb budowlany, waciwym znakiem zgodnoci po wystawieniu wymaganej deklaracji zgodnoci dotyczcej wyrobu budowlanego, skadajcego si z co najmniej dwch wyrobw stanowicych zestaw wyrobw. W przypadku zestawu wyrobw jedynym technicznie moliwym sposobem umieszczenia oznakowania CE lub znaku budowlanego na zestawie wyrobw przez producenta bdzie najczciej umieszczenie znaku na dokumentach handlowych. Sposb umieszczenia znakw na zestawie wyrobw powinien by przede wszystkim zgodny z wymaganiami okrelonymi w specyfikacji technicznej. Zgodnie z zasadami przyjtymi przez Komisj Europejsk, specyfikacje techniczne okrelonego wyrobu powinny wskazywa, gdzie naley umieszcza oznakowanie CE i informacje towarzyszce, a lokalizacje powinny by takie same dla wszystkich wyrobw danego typu. Zgodnie z 5 ust. 1 pkt 6 rozporzdzenia Ministra Infrastruktury z 8 listopada 2004 r. w sprawie aprobat technicznych oraz jednostek organizacyjnych upowanionych do ich wydawania (Dz.U. nr 249, poz. 2497) jednostka aprobujca, prowadzc postpowanie administracyjne, rwnie okrela w formie pisemnej m.in. wytyczne dotyczce pakowania oraz szczegowy sposb znakowania wyrobu budowlanego. Analogiczne zasady dotycz europejskich aprobat technicznych.
W przypadku, gdy aprobata techniczna zostaa wydana przed 1 maja 2004 r. na wyrb, ktry wg aktualnego stanu prawnego nie jest wyrobem budowlanym w rozumieniu ustawy o wyrobach budowlanych, to do tej grupy wyrobw moe mie rwnie zastosowanie przepis przejciowy art. 40 ustawy o wyrobach budowlanych. Wwczas producent moe, jeeli dokona takiego wyboru, przeprowadzi odpowiedni ocen zgodnoci z posiadan specyfikacj techniczn i znakowa wyroby znakiem budowlanym do koca terminu wanoci aprobaty technicznej lub do dnia jej uchylenia przez jednostk aprobujc. Wycznie od producenta zaley wic, czy chce dobrowolnie podda wyrb uregulowaniom ustawy o wyrobach budowlanych. W zwizku z tym, e przed 1 maja 2004 r. pojcie wyrobu budowlanego nie byo ograniczone do wyrobw objtych zakresem przedmiotowym mandatw Komisji Europejskiej, komponenty zestawu wyrobw, bdcego wyrobem budowlanym, stanowiy rwnie wyroby budowlane, jeeli speniay wymagania definicji wyrobu budowlanego, ktra wg dotychczasowych przepisw bya zapisana w art. 3 pkt 18 ustawy Prawo budowlane (w brzmieniu sprzed 1 maja 2004 r.). Zgodnie z tym
Wyroby wchodzce w skad zestaww, na ktre wydano aprobaty techniczne przed 1 maja 2004 r.
przepisem przez wyrb budowlany naleao rozumie wyrb w rozumieniu przepisw o ocenie zgodnoci, wytworzony w celu wbudowania, wmontowania, zainstalowania lub zastosowania w sposb trway w obiekcie budowlanym, wprowadzany do obrotu jako wyrb pojedynczy lub jako zestaw wyrobw do stosowania we wzajemnym poczeniu stanowicym integraln cao uytkow. Kady zatem wyrb wchodzcy w skad zestawu wyrobw, na ktry zostaa wydana aprobata techniczna przed 1 maja 2004 r., jeeli spenia kryteria tej definicji, stanowi wyrb budowlany i podlega obowizujcym wwczas przepisom dotyczcym dopuszczania do obrotu i powszechnego stosowania w budownictwie, w tym obowizkowi znakowania znakiem budowlanym. Jeeli zatem aprobata techniczna wydana na podstawie przepisw dotychczasowych okrela wymagania i zasady oceny zgodnoci rwnie dla poszczeglnych (wszystkich lub czci) komponentw zestawu, to producent zachowuje prawo oznakowania tych komponentw znakiem budowlanym, jako oddzielnych wyrobw budowlanych, po spenieniu wszystkich wymaga okrelonych w aprobacie technicznej i obowizujcych dotychczas przepisach.
1 2009 (nr 437)
99
VADEMECUM UNIJNE
in. Magorzata Gowacz*
Tabela 1. Nowe aneksy do norm wprowadzonych wczeniej

Numer normy z nowym aneksem/nowe wydanie normy EN 54-17:2005 EN 54-17:2005/AC:2007 EN 179:2008
16 grudnia 2008 r. ukaza si w Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej (C 321/01) komunikat Komisji w ramach wdraania dyrektywy Rady w sprawie zbliania przepisw ustawowych, wykonawczych i administracyjnych pastw czonkowskich odnoszcych si do wyrobw budowlanych (89/106/EWG) zawierajcy pen list wszystkich
Nowe normy zharmonizowane z Dyrektyw 89/106/EWG
dotychczas zharmonizowanych norm. Zawiera ona wiele nowych aneksw do norm ju wczeniej wprowadzonych (tabela 1) oraz normy wyrobw, ktre pojawiy sie na tej licie po raz pierwszy (tabela 2). Tekst komunikatu zamieszczony jest na stronie Instytutu Techniki Budowlanej: www.itb.pl/ue.
Termin wprowadzenia jako PN-EN
Systemy sygnalizacji poarowej Cz 17: Izolatory zwar Okucia budowlane Zamknicia awaryjne do wyj uruchamiane klamk lub pytk naciskow do stosowania na drogach ewakuacyjnych. Wymagania i metody bada Popi lotny do betonu Cz 1: Definicje, wymagania i kryteria zgodnoci Dachwki i ksztatki dachowe cementowe Charakterystyka wyrobu
Tytu normy
PN-EN 54-17:2007 PN-EN 179:2008
EN 450-1:2005+A1:2007 EN 490:2004 EN 490:2004/A1:2006 EN 845-1:2003+A1:2008 EN 845-3:2003+A1:2008
PN-EN 450-1:2006 PN-EN 490:2005 PN-EN 845-1:2004 PN-EN 845-3:2004 PN-EN 877:2004 PN-EN 1128:2008 PN-EN 1168 + A1:2008 PN-EN 1317-5:2007 PN-EN 1916:2005 PN-EN 1857+A1:2008 PN-EN 1917:2004 PN-EN 12764:2007 PN-EN 12620+A1:2008
Specyfikacja wyrobw dodatkowych do murw Cz 1: Kotwy, listwy kotwice, wieszaki i wsporniki Specyfikacja wyrobw dodatkowych do murw Cz 3: Stalowe zbrojenie do spoin wspornych
EN 877:1999 Rury i ksztatki z eliwa, zcza i elementy wyposaenia instalacji do odprowadzania wd EN 877:1999/A1:2006/AC:2008 z budynkw Wymagania i metody bada i zapewnienie jakoci EN 1125:2008 EN 1168:2005+A1:2008 Prefabrykowane elementy z betonu Pyty kanaowe
Okucia budowlane Zamknicia przeciwpaniczne do wyj uruchamiane prtem poziomym, przeznaczone do stosowania na drogach ewakuacyjnych Wymagania i metody bada
EN 1317-5:2007+A1:2008 EN 1857:2003+A1:2008 EN 1916:2002 EN 1916:2002/AC:2008 EN 1917:2002 EN 1917:2002/AC:2008 EN 12859:2008
Systemy ograniczajce drog Cz 5: Kryterium trwaoci i ocena zgodnoci dla systemw ograniczajcych drog Kominy Czci skadowe Betonowe kanay wewntrzne Rury i ksztatki z betonu niezbrojonego, betonu zbrojonego wknem stalowym i elbetowe
EN 12620:2002+A1:2008 EN 12764:2004+A1:2008 EN 13108-1:2006/AC:2008 EN 13108-2:2006/AC:2008
Studzienki wazowe i niewazowe z betonu niezbrojonego, z betonu zbrojonego wknem stalowym i elbetowe Kruszywa do betonu Urzdzenia sanitarne Specyfikacja dla wanien z hydromasaem Mieszanki mineralno-asfaltowe Wymagania Cz 1: Beton asfaltowy Pyty gipsowe Definicje, wymagania i metody bada
PN-EN 12859:2008
EN 13108-3:2006/AC:2008 EN 13108-4:2006/AC:2008 EN 13108-5:2006/AC:2008 EN 13108-6:2006/AC:2008 EN 13108-7:2006/AC:2008 EN 13242:2002+A1:2007 EN 13279-1:2008
Mieszanki mineralno-asfaltowe Wymagania Cz 2: Beton asfaltowy do bardzo cienkich PN-EN 13108-2:2008 warstw Mieszanki mineralno-asfaltowe Wymagania - Cz 3: Bardzo mikki beton asfaltowy Mieszanki mineralno-asfaltowe Wymagania Cz 4: Mieszanka HRA Mieszanki mineralno-asfaltowe Wymagania Cz 6: Asfalt lany Mieszanki mineralno-asfaltowe Wymagania Cz 5: Mieszanka SMA Mieszanki mineralno-asfaltowe Wymagania Cz 7: Beton asfaltowy porowaty Spoiwa gipsowe i tynki gipsowe Cz 1: Definicje i wymagania
PN-EN 13108-1:2008
PN-EN 13108-3:2006
PN-EN 13108-4:2006 PN-EN 13108-5:2008
PN-EN 13108-6:2008 PN-EN 13108-7:2008
Kruszywa do niezwizanych i zwizanych hydraulicznie materiaw stosowanych w obiektach PN-EN 13242+A1:2008 budowlanych i budownictwie drogowym Podogi drewniane -- Waciwoci, ocena zgodnoci i znakowanie Kabiny prysznicowe Wymagania funkcjonalne i metody badania Systemy redukujce haas Specyfikacja PN-EN 13279-1:2007 PN-EN 14342:2006 PN-EN 14388:2005 PN-EN 14428:2006
EN 14342:2005+A1:2008 EN 14428:2004+A1:2008 * Instytut Techniki Budowlanej EN 14388:2005/AC:2008
100
1 2009 (nr 437)
Tabela 2. Nowe normy zharmonizowane wprowadzone w grudniu 2008 r.

EN 54-16:2008 EN 54-24:2008 EN 934-5:2007 EN 54-25:2008 EN 1036-2:2008 EN 1051-2:2007 EN 1337-8:2007 EN 12273:2008 EN 12737:2004+A1:2007 EN 12899-1:2007 EN 12899-2:2007 EN 12899-3:2007 EN 14353:2007 EN 14509:2006 EN 14509:2006/AC:2008 EN 14566:2008 EN 14989-2:2007 EN 15069:2008 EN 15283-1:2008 EN 15283-2:2008 EN 15285:2008 EN 15285:2008/AC:2008 EN 15498:2008 Numer normy Systemy sygnalizacji poarowej Cz 16: Dwikowe systemy ostrzegawcze Centrale Domieszki do betonu, zaprawy i zaczynu Cz 5: Domieszki do betonu natryskowego Definicje, wymagania, zgodno, oznakowanie i etykietowanie Tytu normy
Systemy sygnalizacji poarowej Cz 24: Dwikowe systemy ostrzegawcze Goniki
PN-EN 54-16:2008 PN-EN 54-25:2008
Termin wprowadzenia jako PN-EN
Systemy sygnalizacji poarowej Cz 25: Urzdzenia wykorzystujce czno radiow
PN-EN 54-24:2008
PN-EN 934-5:2007
Szko w budownictwie Lustra ze szka float powlekanego srebrem do uytku wewntrznego PN-EN 1036-2:2008 Cz 2: Ocena zgodnoci; norma wyrobu Szko w budownictwie Pustaki szklane i kostki brukowe szklane Cz 2: Ocena zgodnoci wyrobu z norm PN-EN 1051-2:2007 PN-EN 12273:2008 PN-EN 1337-8:2008
oyska konstrukcyjne Cz 8: oyska prowadzce i oyska blokujce Cienka warstwa na zimno Specyfikacje Stae, pionowe znaki drogowe Cz 1: Znaki stae
Prefabrykaty betonowe Prefabrykowane podogi dla budynkw inwentarskich
Stae, pionowe znaki drogowe Cz 2: Podwietlone supki przeszkodowe (TTB) Stae, pionowe znaki drogowe Cz 3: Supki rozdzielajce Zdobiny metalowe i specjalne profile do stosowania z pytami gipsowo-kartonowymi Definicje, wymagania i metody bada czniki mechaniczne do systemw pyt gipsowo-kartonowych Definicje, wymagania i metody bada
PN-EN 12899-1:2005 PN-EN 14353:2008
PN-EN 12737+A1:2007 PN-EN 12899-2:2008 PN-EN 12899-3:2008
Samonone pyty warstwowe z rdzeniem z materiau termoizolacyjnego w obustronnej okadzinie z blachy Wyroby produkowane fabrycznie Waciwoci
PN-EN 14509:2007 PN-EN 14566:2008 PN-EN 14989-2:2008 PN-EN 15069:2008 PN-EN 15283-1:2008 PN-EN 15283-2:2008 PN-EN 15285:2008 PN-EN 15435:2008 PN-EN 15498:2008
Zabezpieczajce zawory przyczeniowe do gitkich przewodw metalowych stosowane do przyczenia domowych urzdze zasilanych paliwem gazowym Pyty gipsowe ze wzmocnieniem wknistym Definicje, wymagania i metody bada Cz 1: Pyty gipsowe ze wzmocnieniem siatkowym Konglomeraty kamienne Pyty moduowe posadzkowe (wewntrzne i zewntrzne) Pyty gipsowe ze wzmocnieniem wknistym Definicje, wymagania i metody bada Cz 2: Pyty gipsowe wkniste
Kominy i systemy kanaw powietrznych do urzdze z zamknit komor spalania Wymagania i metody bada Cz 2: Kanay spalinowe i powietrzne do indywidualnych urzdze z zamknit komor spalania
EN 15435:2008
Prefabrykaty z betonu Pustaki szalunkowe z betonu zwykego i lekkiego Cechy wyrobu i waciwoci uytkowe Prefabrykaty z betonu Szalunki z wirobetonu Cechy wyrobu i waciwoci uytkowe
Z oglnej zalenoci, wystpujcej pomidzy moc akustyczn rda dwiku dziaajcego w pomieszczeniu zamknitym a nateniem dwiku, mona okreli izolacyjno akustyczn przegrody w zalenoci od poziomu prdkoci drga powierzchniowych:
gdzie: L1 poziom cinienia akustycznego w pomieszczeniu nadawczym [dB]; Lv poziom prdkoci drga powierzchniowych w pomieszczeniu odbiorczym [dB]; wspczynnik promieniowania.
Lekkie ciany wewntrzne i ich waciwoci akustyczne

Rv = L1 Lv 10 log + 28 dB
Zasadnicze znaczenie przy ocenie izolacyjnoci akustycznej przegrody na podstawie pomiaru prdkoci drga ma warto wspczynnika promieniowania, ktra zaley od pooe-
nia czstotliwoci koincydencji oraz indywidualnych cech danej przegrody. Przykadow ilustracj zastosowa-
Rys. 7. Wyniki pomiarw izolacyjnoci akustycznej wykonanych w budynku metod standardow i drganiow
nia tej metody s wyniki bada budynku biurowego o konstrukcji elbetowej, w ktrym przestrze wewntrzna zostaa podzielona cianami z pyt gipsowo-kartonowych. Na rysunku 7 pokazano trzy wykresy izolacyjnoci akustycznej zmierzonej standardowo R (f) oraz wykres izolacyjnoci rozpatrywanej ciany dziaowej okrelony na podstawie pomiaru drga Rv. Pomiar standardowy wykonano trzykrotnie, usuwajc kolejne bdy wykonawcze. Dopiero wynik nr 3 jest zbliony do izolacyjnoci ciany dziaowej ustalonej na podstawie pomiaru drga, ktra stanowi punkt odniesienia uatwiajcy identyfikacj nieprawidowoci w wykonaniu ciany.
dr in. Jacek Nurzyski

1 2009 (nr 437)
101
PRAWO W BUDOWNICTWIE
Dokonujc zmian w ustawie, postanowiono znacznie zliberalizowa przepisy pozwalajce na wykluczenie nierzetelnych wykonawcw. Zamawiajcy jest zobowizany wyklucza wykonawcw, ktrzy wyrzdzili szkod, nie wykonujc zamwienia lub wykonujc je nienaleycie, jeeli szkoda ta zostaa stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sdu wydanym w okresie 3 lat przed wszczciem postpowania przetargowego. Taki stan rzeczy moe rodzi powane problemy, gdy w praktyce zamawiajcy niechtnie kieruj sprawy do sdu przeciwko nierzetelnym wykonawcom. Takie rozwizanie moe prowadzi do patologii i znacznej przewagi wykonawcw, ktrzy bd si czuli bezkarni w stosunku do zamawiajcego. Niewykonanie zamwienia publicznego ma miejsce wwczas, gdy wiadczenie wykonawcy, okrelone w umowie, nie zostao w ogle spenione, natomiast nienaleyte wykonanie zamwienia publicznego, gdy wiadczenie nie zostao spenione w terminie bd w caoci, a take gdy przedmiot wiadczenia nie odpowiada treci zamwienia publicznego. Wyrzdzenie szkody wskutek niewykonania lub nienaleytego wykonania zamwienia publicznego, jako przesanki wykluczenia wykonawcy z postpowania, wymaga udowodnienia, przy czym ciar dowodu spoczywa na zamawiajcym. Dowodem szkody moe by dokument, opinia biegego, a nawet zeznanie wiadka. Wrd dokumentw, ktre mog potwierdza fakt niewykonania zamwienia publicznego lub wykonania go z nienaleyt starannoci, mona w szczeglnoci wymieni: protok odbioru robt z zastrzeeniami co do ich jakoci; wezwanie do usunicia istotnych wad dziea; wezwanie do zapaty kary umownej; uznanie roszcze z tytuu rkojmi. Takie dokumenty byy dotychczas wystarczajce, ale wg nowych przepisw ju nie. Mao tego, zamawiajcy, niezwocznie po uprawomocnieniu si orzeczenia sdu, jest zobowizany przekaza jego odpis prezesowi Urzdu Zamwie Publicznych, ktry dokona wpisu firmy na list nierzetelnych wykonawcw. Zgodnie bowiem z zapisem art. 154 pkt 5a ustawy PZP prowadzi, ogasza i aktualizuje na stronie internetowej urzdu wykaz wykonawcw, ktrzy wyrzdzili szkod, nie wykonujc zamwienia lub wykonujc je nienaleycie, jeeli szkoda ta zostaa stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sdu. Ten wykaz potocznie zwany czarn list niestety przez dugi czas pozostanie pusty z racji tego, e sdy w Polsce dziaaj do wolno, a zamawiajcy niechtnie kieruj sprawy do sdu. W mojej ocenie zdecydowanie bardziej korzystne byy przepisy w starym brzmieniu. O wiele atwiej byo zamawiajcym wykluczy nierzetelnych wykonawcw.
Wykluczenie wykonawcy
Po raz kolejny uczestnicy procedur przetargowych musz si uczy przepisw regulujcych zasady wydatkowania rodkw publicznych. Nowa ustawa Prawo zamwie publicznych obowizujca od 24 padziernika 2008 r. nie uatwia ycia ani zamawiajcym, ani wykonawcom. Zmianie ulego ponad 50 przepisw, ale jednak tylko cz zmian jest istotna, pozostae to jedynie zmiany redakcyjne.
Kolejna nowelizacja ustawy PZP

Z racji licznych protestw i odwoa w postpowaniach na roboty budowlane zdarzay si sytuacje, w ktrych zamawiajcy nie mg dokona wyboru wykonawcy, gdy upyn termin zwizania ofert. Aby temu zapobiec, zmieniono przepisy regulujce kwestie przeduania tego terminu. Zgodnie z nowymi przepisami wykonawca samodzielnie lub na wniosek zamawiajcego moe przeduy termin zwizania ofert, z tym e zamawiajcy moe tylko raz, co najmniej na 3 dni przed upywem terminu zwizania ofert, zwrci si do wykonawcw o wyraenie zgody na przeduenie tego terminu o oznaczony okres, nie duszy jednak ni 60 dni. Wtpliwoci budzi jednak to, e ustawodawca nie okreli, ile razy wykonawca bdzie mg ten termin przedua. Jedynie w przypadku zamawiajcego pada wyrane stwierdzenie, e moe uczyni to tylko raz. W kwestii obliczania terminu zwizania ofert czsto pojawiaj si bdy, poniewa wykonawcy odwouj si do zapisw kodeksu cywilnego, ktry w art. 111 2 stanowi, e jeeli pocztkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie nie uwzgldnia si go przy obliczaniu terminu dnia w ktrym to zdarzenie nastpio. Kodeks cywilny ma jednak zastosowanie w procedurach przetargowych pod warunkiem, e Prawo zamwie publicznych nie stanowi inaczej. W tym przypadku Prawo zamwie publicznych jasno precyzuje i stanowi, e: bieg terminu zwizania ofert zgodnie z art. 85 ust. 5 rozpoczyna si z upywem terminu skadania ofert. Przepis ten jest przepisem szczeglnym wyczajcym stosowanie kodeksu cywilnego. Terminy zwizania ofert liczy si wic zgodnie z ustaw PZP, a nie z przepisami kodeksu cywilnego. Ustawodawca do istotnie zmieni przepisy dotyczce wadium. Zamawiajcy okrela jego kwot w wysokoci nie wikszej ni 3% wartoci zamwienia, a nie jak to byo dotychczas 0,5 3%. Tak wic zniesiono doln granic wadium. Druga zmiana dotyczy sytuacji, kiedy zamawiajcy przewiduje zamwienia uzupeniajce. W myl nowych rozwiza, jeeli zamawiajcy przewiduje udzielenie zamwie uzupeniajcych, okrela kwot wadium dla wartoci zamwienia podstawowego. Ta zmiana jest korzystna, gdy przepisy w starym brzemieniu w sposb sztuczny pozwalay na zawyanie wartoci wadium. Zamawiajcy wcale nie musieli bowiem udziela zamwie uzupeniajcych. Chcc ukrci proceder zmowy wykonawcw polegajcy na tym, e firmy porozumieway si co do kwot, jakie zamierzaj zaoferowa za przedmiot zamwienia, a nastpnie celowo nie skaday kompletu dokumentw, wprowadzono przepis, zgodnie z ktrym zamawiajcy zatrzyma wadium wraz z odsetkami, jeeli wykonawca w odpowiedzi na wezwanie do uzupenienia dokumentw lub owiadcze nie zoy ich w wymaganym terminie, chyba e udowodni, e wynika to z przyczyn nielecych po jego stronie. To, co na pierwszy rzut oka jest race, to kolejne nieprecyzyjne pojcie. C bowiem znaczy
Przeduenie terminu zwizania ofert
Nowe regulacje dotyczce wadium
102
1 2009 (nr 437)
zwrot z przyczyn nielecych po stronie wykonawcy? Tego typu zapis moe doprowadzi do naduy ze strony zamawiajcych, ktrzy nie zechc wysucha wyjanie wykonawcy i zabior mu wadium. Urzdnik w sposb subiektywny bdzie mg zdecydowa, czy przyczyny, jakie stany wykonawcy na drodze do zoenia dokumentw, byy obiektywne. Jest jeszcze jeden problem, co z wykonawcami, ktrzy nie bd si w stanie wykaza wymaganym dowiadczeniem, a mimo to zo oferty? Czy zamawiajcy uzna wwczas, e s to przyczyny niezalene od wykonawcy i zwrci mu wadium? Na te i inne pytania zapewne uzyskamy odpowied dopiero wtedy, kiedy pojawi si pierwsze odwoania i wyroki KIO. Przykad: W postpowaniu o wartoci mniejszej ni progi unijne zamawiajcy ustali termin skadania ofert na osiem dni. Wykonawca zainteresowany udziaem w postpowaniu nie posiada aktualnego zawiadczenia z urzdu skarbowego. Na trzy dni przed terminem skadania ofert wystpi do urzdu skarbowego o jego wydanie. Urzd skarbowy ustawowo ma siedem dni na wydanie zawiadczenia, wic wykonawca otrzyma dokument wystawiony cztery dni po terminie skadania ofert. Jeeli wykonawca otrzyma od zamawiajcego tylko dwa dni na uzupenienie, to nie bdzie w stanie dostarczy dokumentu i zamawiajcy zatrzyma wadium. Skutki takiej regulacji s oczywiste wykonawcy nie bd skada ofert bez kompletu odpowiednich dokumentw, bo ryzyko zatrzymania wadium bdzie zbyt due. Do zamawiajcych bdzie wpywao mniej ofert, a postpowania stan si mniej konkurencyjne ni do tej pory. To bdzie oznaczao wysze koszty realizacji inwestycji. Zamawiajcy nie moe pozwoli na to, aby wykonawcy startujcy w przetargu wpacali wadium gotwk. W gr chodzi jedynie przelew. Takie stanowisko wynika z wielu wyrokw, m.in. z wyroku KIO z 15 lutego 2008 r. (KIO/UZP 79/08 i 81/08). W przetargu na prace lene dwch wykonawcw zoyo protest na wybr wykonawcy. Zarzuty dotyczyy formy wniesienia wadium. Zwyciska spka wpacia gotwk w banku obsugujcym zamawiajcego. Skad orzekajcy przyzna racj odwoujcym si firmom, e Prawo zamwie publicznych nie pozwala wnosi wadium w formie gotwki. Taki stan prawny jest powszechnie uznawany za obowizujcy. 14 lipca 2008 r. skad orzekajcy KIO wyda jednak zupenie inny wyrok, ktry przeczy dotychczasowej linii orzecznictwa. Zdaniem przewodniczcej, mimo e wpata wadium gotwk w kasie zamawiajcego jest jedn z form wnoszenia niezgodn z ustaw, cel, jakiemu suy wadium, zosta osignity, wic oferty nie mona odrzuci (sygn. KIO/UZP 663/08). Jest to stanowisko zupenie niezrozumiae, tym bardziej e w samej sentencji wyroku przewodniczca stwierdza, e jest to niezgodne z ustaw. mog dotyczy okrelenia przedmiotu, wielkoci lub zakresu zamwienia, kryteriw oceny ofert, warunkw udziau w postpowaniu lub sposobu oceny ich speniania. W takiej sytuacji, jeeli warto zamwienia nie przekracza progw unijnych, zamawiajcy przedu termin skadania ofert o czas niezbdny na wprowadzenie zmian we wnioskach lub ofertach. Jeeli warto zamwienia jest rwna lub przekracza progi unijne, termin skadania ofert nie moe by krtszy ni 22 dni od przekazania zmiany ogoszenia Urzdowi Oficjalnych Publikacji Wsplnot Europejskich w trybie przetargu nieograniczonego. Natomiast w przypadku wnioskw o dopuszczenie do udziau w postpowaniu termin nie moe by krtszy ni 30 dni, a jeeli zachodzi pilna potrzeba udzielenia zamwienia nie krtszy ni 10 dni od dnia przekazania zmiany ogoszenia Urzdowi Oficjalnych Publikacji Wsplnot Europejskich w trybie przetargu ograniczonego lub negocjacji z ogoszeniem. Na wykonawcw zosta tym samym naoony dodatkowy obowizek ledzenie na bieco strony internetowej zamawiajcego. W przypadku firm, ktre skadaj oferty w wielu postpowaniach, moe to by kopotliwe. Niestety, ustawodawca nie okreli, ile razy zamawiajcy bdzie mg dokonywa zmiany ogoszenia, co oznacza, e zmiany bd mogy by dokonywane wielokrotnie. Przykad: W postpowaniu na budow drogi zamawiajcy na dwa dni przed terminem skadania ofert w sposb istotny zmieni ogoszenie, m.in. zwikszajc zakres zamwienia. Czy postpi zgodnie z prawem? W myl nowych przepisw tak, gdy ustawa nie okrela, w jakim czasie mona dokonywa zmian. Zapisano jedynie, e przed terminem skadania ofert. Oczywicie w opisanej sytuacji zamawiajcy powinien przesun termin na skadanie ofert. W praktyce pojawia si pewien istotny problem, a mianowicie czy dokonujc zmian w ogoszeniu, naley take zmieni tre SIWZ, poniewa te dwa dokumenty powinny by jednolite. W przepisach regulujcych kwesti zmiany ogoszenia ustawodawca nie mwi nic na temat obowizku zmiany SIWZ w sytuacji, kiedy zmiany w ogoszeniu dotycz elementw fundamentalnych dla postpowania, np. kryteriw oceny ofert czy te warunkw udziau w postpowaniu. W praktyce oznacza to, e w przypadku zmian ogoszenia dokument ten bdzie rny pod wzgldem treci w stosunku do SIWZ. Taka sytuacja jest oczywicie patologiczna i sprawia, e postpowanie jest niewane. Te bowiem dokumenty musz by zawsze jednolite co do treci. Pozostaje wic wierzy w zdrowy rozsdek zamawiajcych, ktrzy zmieniajc tre ogoszenia, zmieni take zapisy SIWZ.
Zmiany ogoszenia
Zmiany w ustawie nie ominy take przepisw regulujcych kwesti dwch najwaniejszych dokumentw, jakimi s ogoszenie i Specyfikacja Istotnych Warunkw Zamwienia. Ogoszenie zamieszczone w Biuletynie Zamwie Publicznych zamawiajcy moe zmieni, zamieszczajc ogoszenie o zmianie ogoszenia, zawierajce w szczeglnoci dat zamieszczenia zmienianego ogoszenia i jego numer. Suy do tego druk ZP 406. W starej ustawie zamawiajcy mg co najwyej dokona sprostowania ogoszenia, ale zakres sprostowania by niewielki. W wietle nowych przepisw zmiany
Zupenie na nowo uregulowano kwesti zmian w SIWZ. Nowe przepisy stanowi, e w uzasadnionych przypadkach zamawiajcy moe przed upywem terminu skadania ofert zmieni tre specyfikacji istotnych warunkw zamwienia. Jeeli w postpowaniu prowadzonym w trybie przetargu nieograniczonego zmiana treci specyfikacji istotnych warunkw zamwienia prowadzi do zmiany treci ogoszenia o zamwieniu, zamawiajcy zamieszcza ogoszenie o zmianie ogoszenia w Biuletynie Zamwie Publicznych. Dotychczas zamawiajcy mg dokonywa jedynie modyfikacji specyfikacji, ktrej zakres ogranicza przepis art. 38 ust. 5. W nowej ustawie zamiast modyfikacji za1 2009 (nr 437)
Zmiany Specyfikacji Istotnych Warunkw Zamwienia
103
mawiajcy ma moliwo, w uzasadnionych przypadkach, przed upywem terminu skadania ofert zmieni tre specyfikacji istotnych warunkw zamwienia. Dokonan zmian zamawiajcy bdzie musia przekaza niezwocznie wszystkim wykonawcom, ktrzy osobicie pobrali specyfikacj, a dla pozostaych zamieci zmiany na swojej stronie internetowej. Z racji wykrelenia z ustawy art. 38 ust. 5, ktry wyranie okrela, jakich elementw specyfikacji nie mona modyfikowa, zamawiajcy moe w specyfikacji zmieni wszystko. Oczywicie, jeeli bdzie konieczne, jest on zobowizany przesun termin na skadnie ofert. Z jednej strony ta zmiana pozwoli unikn uniewanienia pewnej liczby postpowa. Z drugiej jednak strony jest to niebezpieczne narzdzie, prowadzce do naduy ze strony zamawiajcych, ktrzy w kadym czasie i w bardzo szerokim zakresie bd mogli dokonywa zmian. Przykad: Zamawiajcy na dwa dni przed terminem otwarcia ofert w sposb zasadniczy zmieni tre SIWZ. Przesun wobec tego termin na skadanie ofert, ale w dniu dokonywania zmiany w siedzibie zamawiajcego znajdoway si ju dwie oferty. Pytanie, co w takiej sytuacji powinien zrobi zamawiajcy? Na pewno nie moe otworzy kopert z ofertami ani ich odesa. To wykonawca bdzie musia wycofa ofert, a nastpnie zoy now, ktra bdzie zgodna z wymaganiami nowej specyfikacji. Tre specyfikacji istotnych warunkw zamwienia udostpnianej przez zamawiajcego na stronie internetowej musi by tosama z treci specyfikacji istotnych warunkw zamwienia przekazywanej wykonawcom na papierze. Postpowanie naley uniewani, jeeli doszo do otwarcia ofert w sytuacji, kiedy te dwa dokumenty nie byy jednolite co do treci (sygn. akt UZP/ZO/0-886/07). Przykad: Ogosiem przetarg na budow chodnika. Na skutek zapyta wykonawcw dokonaem kilku zmian w SIWZ. W zwizku z tym mam pytanie: czy caa zmieniona SIWZ ma zosta opublikowana na stronie internetowej czy jedynie zmienione fragmenty? Ustawa tego nie reguluje, ale zdrowy rozsdek i praktyka nakazywayby umieci na stronie internetowej ca zmienion specyfikacj, tak by wykonawcy nie mieli wtpliwoci, jak zoy wan ofert. Zamawiajcy musz pamita, e niezamieszczenie w przetargu nieograniczonym na stronie internetowej kompletnej specyfikacji, obejmujcej take dokumentacj projektow, stanowi naruszenie zasady jawnoci postpowania, rwnego traktowania i ogranicza krg osb potencjalnie zainteresowanych zamwieniem (sygn. akt UZP/ZO/0-61/07). Kwesti, ktra od duszego czasu budzia wiele kontrowersji, by udzia podwykonawcw w robotach budowlanych. Do tej pory to zamawiajcy mia pen wadz w tym zakresie i samodzielnie decydowa, jak cz zamwienia moe wykona podwykonawca i okrela to w SIWZ. Po wejciu w ycie nowych przepisw nie moe on, co do zasady, ograniczy udziau podwykonawcw. W wietle tych przepisw wykonawca ma prawo powierzy wykonanie zamwienia podwykonawcom, z wyjtkiem przypadku, gdy ze wzgldu na specyfik przedmiotu zamwienia zamawiajcy zastrzee w specyfikacji istotnych warunkw zamwienia, e cz lub cao zamwienia nie moe by powierzona podwykonawcom. Taki zapis spowoduje, e 100% prac bd mogli realizowa podwykonawcy, a zamawiajcy nie bdzie mia na to praktycznie adnego wpywu, chyba e udowodni, e jego zadanie jest specyficzne. Niestety, jest to niejasne pojcie i prby ograniczenia udziau podwykonawcw spowoduj protesty ze strony wykonawcw. Praktyka pokazuje, e zwykle w tego typu sprawach KIO wydaje wyroki na korzy wykonawcw. Przepis ten ma swoje korzenie w dyrektywach, ktre nie daj zamawiajcym praktycznie adnych praw do ograniczania udziau podwykonawcw w realizacji prac. Zamawiajcy czasem bdnie interpretuj art. 141 ustawy, z ktrego wynika, e wykonawcy ponosz solidarn odpowiedzialno za wykonanie umowy i wniesienie zabezpieczenia naleytego wykonania umowy. Przepis ten jednak, co jest wyranie zapisane, dotyczy podmiotw wsplnie ubiegajcych si o udzielenie zamwienia, a wic konsorcjw. Nie ma on zastosowania do podwykonawcw, gdy oni nie skadaj owiadczenia woli wzgldem zamawiajcego, czyli nie podpisuj z nim umowy. W zwizku z tym zamawiajcemu nie wolno stawia adnych warunkw udziau w postpowaniu podwykonawcom lub formuowa da, aby speniali co najmniej warunki okrelone dla wykonawcw biorcych udzia w postpowaniu. Takie zapisy w SIWZ staj si podstaw do wniesienia susznego protestu. Stanowisko to potwierdza Zesp Arbitrw w wyroku z 8 czerwca 2006 r. (sygn. akt UZP/ZO/0-1617/06). Przykad: Braem udzia w przetargu na budow drogi. Jeden z wykonawcw wykaza wymagane dowiadczenie, ale jedn z prac wykona nie on sam, ale podwykonawca, ktry wsplnie z nim mia w przypadku wygrania przetargu realizowa to zadanie. Czy zamawiajcy powinien uzna takie dowiadczenie za wystarczajce? Zgodnie z zapisem art. 22 zamawiajcy stawia warunki udziau w postpowaniu tylko tym podmiotom, ktre ubiegaj si o udzielenie zamwienia. Mowa jest w tym artykule m.in. o dowiadczeniu. W zwizku z tym, e podwykonawca nie jest podmiotem, ktry ubiega si o zamwienie, ustawa nie pozwala na to, by oferent biorcy udzia w postpowaniu, chcc speni warunki postawione przez zamawiajcego, wykazywa si dowiadczeniem podwykonawcy. Na gruncie poprzedniej ustawy PZP nie istnia przepis mwicy o tym, e w przypadku zamwie udzielanych w czciach, do udzielenia zamwienia na dan cz zamawiajcy moe stosowa przepisy waciwe dla wartoci tej czci zamwienia, jeeli jej warto jest mniejsza ni wyraona w zotych rwnowarto kwoty 80 000 euro dla dostaw lub usug oraz 1 000 000 euro dla robt budowlanych, pod warunkiem e czna warto tych czci wynosi nie wicej ni 20% wartoci zamwienia. Oznacza to, e w przypadku zamwie o znacznej wartoci, udzielanych w czciach, do niektrych spord tych czci moliwe bdzie stosowanie procedur przewidzianych dla zamwie o wartoci poniej progw unijnych. Jeeli np. warto zamwienia wynosi 8 mln euro i zamawiajcy podzieli zadania na czci, dopuszczajc tym samym skadanie ofert czciowych, a jedna z nich zostaa oszacowana na 1 mln zotych, to wwczas zamawiajcy moe zastosowa dla tej czci przepisy uproszczone, a wic regulujce udzielanie zamwie poniej progw unijnych.
Zamwienia udzielane w czciach
Podwykonawcy w nowej ustawie
104
Marcin Melon
1 2009 (nr 437)
Rozstrzygnito XII edycj konkursu
PRAKTYKA BUDOWLANA
Polski Cement w Architekturze
13 grudnia 2008 r. w siedzibie Zarzdu Gwnego SARP w Warszawie odby si fina XII edycji konkursu Polski Cement w Architekturze na najlepsz realizacj architektoniczn z uyciem technologii elbetowej, wykonan i przekazan do uytkowania do koca 2007 r. Konkurs Polski Cement w Architekturze jest organizowany od 1997 r. najpierw przez spk Polski Cement, a obecnie przez Stowarzyszenie Producentw Cementu oraz Stowarzyszenie Architektw Polskich. Celem konkursu jest pokazanie moliwoci twrczego uycia technologii betonowej w budownictwie (obiekty budownictwa oglnego, budownictwa przemysowego, obiekty inynierskie). Cel ten realizuje si przez coroczny wybr najlepszych realizacji wykonanych z uyciem elbetu. W konkursie Polski Cement w Architekturze architekci otrzymuj nagrody pienine, dyplomy i pamitkowe statuetki gruszki. Dyplomy z gratulacjami otrzymuj rwnie inwestorzy nagrodzonych i zrealizowanych obiektw. Jury XII edycji Konkursu Polski Cement w Architekturze w skadzie: arch. Grzegorz Chodkowski przewodniczcy, Wiceprezes SARP; prof. Jan Deja dyrektor biura Stowarzyszenia Producentw Cementu; arch. Pawe Grodzicki SARP O/Warszawa; arch. Andrzej Owczarek SARP O/d; arch. Stanisaw Stefanowicz SARP O/Warszawa przyznao 2 nagrody i 2 wyrnienia: I NAGROD za najlepsz realizacj architektoniczn z uyciem technologii elbetowej przyznano za adaptacj Hali Sportowej przy Zespole Szk Municypalnych w Tychach (fotografia 1).
Fot. 1. I Nagroda adaptacja Hali Sportowej przy Zespole Szk Municypalnych wTychach
Czubaj; arch. Dariusz Rehan; arch. Ewa Fitzke. Konstrukcja: Biuro Projektw Lewicki, atak Sp. z o.o. Inwestor: Urzd Miasta Tychy. Generalny Wykonawca: Przedsibiorstwo Produkcyjne i Usugowe Concret Sp.J.
(Fot. P. ucenko archiwum Komunikatu SARP)
Fot. 3. Wyrnienie oraz nagroda specjalna Stacja Metra A18 przy placu Wilsona w Warszawie wraz z torami odstawczymi
Autorzy: ATELIER LOEGLERSp.zo.o., Krakw: arch. Romuald Loegler i arch. Piotr Machaj. Wsppraca: arch. Piotr Kozecki; arch. Przemysaw
Fot. 2. II Nagroda dom dwurodzinny w Wilanowie (Fot. W. Kryski)
Fot. 4. Wyrnienie Pomorski Park Naukowo-Technologiczny w Gdyni

1 2009 (nr 437)
(Fot. P. ucenko)
105
PRAKTYKA BUDOWLANA
Nagrod przyznano za oszczdn i wyrafinowan form architektoniczn, w ktrej elementy betonowe stanowi istotny rodek ksztatowania bryy i charakteru wntrz. Dodatkowym walorem pracy jest fakt twrczej reinterpretacji istniejcego budynku, ktry nie spenia wspczesnych wymogw technicznych i funkcjonalnych. II NAGROD przyznano za dom dwurodzinny w Wilanowie (fotografia 2) zespoowi autorskiemu em JEDNACZ Architekci w skadzie: arch. Mirosaw Jednacz, projekt wntrz arch. Ewa Lutrzykowska-Jednacz. Inwestor: Dariusz Jednacz. Wykonawca: ZRB Siemienkiewicz. Nagrod przyznano za konsekwentne i twrcze uycie betonu jako tworzywa w ksztatowaniu bryy i wntrz budynku mieszkalnego. W architekturze midzynarodowej ten rodzaj stosowania betonu przynis wiele liczcych si dokona, natomiast w Polsce jest przeamywaniem estetycznych stereotypw zarwno wrd architektw, jak i uytkownikw.
Uroczysto wrczania nagrd w XII edycji konkursu Polski Cement w Architekturze. Przy mikrofonie Olgierd Dziekoski Wiceminister Infrastruktury. Od lewej: Agnieszka Bulanda Rzecznik Prasowy SARP; Andrzej Balcerek Przewodniczcy Stowarzyszenia Producentw Cementu; Jan Deja Dyrektor Biura SPC; Zbigniew Pilch Szef Marketingu SPC
WYRNIENIE otrzyma zesp autorski AMC Andrzej M. Chodzyski Sp. z o.o. Warszawa w skadzie: autor projektu architektonicznego i generalny projektant: arch. Andrzej M. Chodzyski oraz zesp: arch. Pawe Kornecki; arch. Tomasz Burno; arch. J. Bartosz Krzemiski; arch. Artur Chodzyski; arch. Bogumi Kidziak; arch. Monika Wrzeszcz; in. Piotr Dynowski; tech. arch. Radosaw Gawry za obiekt Stacji Metra A18 przy placu Wilsona w Warszawie wraz z torami odstawczymi (fotografia 3). W projektowaniu uczestniczyli pracownicy Biura Projektw Metroprojekt Sp. z o.o.: mgr in. Stanisaw Pski, gwny inynier koordynacja midzybranowa; mgr in. Jan Domurad konstrukcja; mgr in. Ryszard Misiurek konstrukcja; mgr in. Andrzej Nowak technologia stacji. Inwestor: Zarzd Transportu Miejskiego Warszawa, Miasto Stoeczne Warszawa. Wykonawca: Hydrobudowa-6 S.A., Warszawa.
Wyrnienie przyznano za konsekwentne, kompleksowe ksztatowanie formy architektonicznej w technologii eksponowanego betonu architektonicznego w obiekcie uytecznoci publicznej. WYRNIENIE otrzymaa rwnie WM Pracownia Projektowania Miasta & Kowalski Architekci arch. Pawe Wad Kowalski oraz architekci: Boena Szczniak; Kacper Kowalski; Andrzej Lach; Andrzej Marek; Hubert Kowalski za obiekt Pomorski Park Naukowo-Technologiczny w Gdyni (fotografia 4). Architektur wntrz zaprojektowali architekci z tej samej pracowni: Pawe Wad Kowalski; Boena Szczniak; Kacper Kowalski; Hubert Kowalski; Andrzej Lach; Andrzej Marek; Piotr Wojciechowski, konstrukcj projektowali: mgr in. Wojciech Rydzyski; in. Krystian Balcerowicz; mgr in. Maciej Jagodziski; mgr in. Marta Michaowska; in. Marcin Nitka; mgr in. Marek Ole z Pracowni Projektowej ARCHIPLAN z Gdyni, natomiast instalacje sanitarne: mgr in. Marian Zaborowski; mgr in. Magorzata Zaborowska; mgr in. Leszek Szumichora, instalacje elektryczne: mgr in. Jzef Koprowski i in. Edward Domaski ze spki ZET.
Inwestor: Urzd Miasta Gdyni. Wykonawca: WARBUD SA Oddzia Pnoc. Wyrnienie przyznano za umiejtne poczenie przedwojennej istniejcej struktury z nowymi elementami z wyeksponowaniem walorw betonu zarwno we fragmentach historycznych, jak i nowo projektowanych.
NAGROD SPECJALN Stowarzyszenia Betonu Towarowego w Polsce otrzyma autor projektu architektonicznego i generalny projektant arch. Andrzej M. Chodzyski z zespoem z AMC Andrzej M. Chodzyski Sp. z o.o. Warszawa za obiekt Stacji Metra A18 przy placu Wilsona w Warszawie wraz z torami odstawczymi. Nagrody i wyrnienia wrczyli: Olgierd Dziekoski Wiceminister Infrastruktury odpowiedzialny za budownictwo; Andrzej Balcerek Przewodniczcy Stowarzyszenia Producentw Cementu; Jerzy Grochulski Prezes SARP oraz Jerzy Werbiski Czonek Zarzdu Stowarzyszenia Producentw Betonu Towarowego w Polsce.
106
1 2009 (nr 437)
Nie jest atwo w kilku zdaniach opisa 90-letni histori szkoy, ktrej pocztek siga 1918 r. W 2002 r. zostaa ona wpisana w poczet najstarszych szk w Polsce i przyjta do elitarnego Stowarzyszenia na rzecz Najstarszych Szk w Polsce. 1918 r. kojarzy si kademu Polakowi z uzyskaniem przez Polsk niepodlegoci, a dla nas: nauczycieli, absolwentw i uczniw jest to rwnie rok, w ktrym powoano do ycia Krlewsko-Polsk redni Szko Budowlan. Wydarzenie to miao miejsce 15 padziernika 1918 r. w Warszawie przy ul. Kopernika 28 pierwszej siedzibie szkoy. Jej dyrektorem zosta architekt Alfons Emil Gravier. wczesne wadze pastwa zdaway sobie spraw z koniecznoci odbudowy polskich szk, a powoanie szk technicznych, w tym budowlanych, dawao gwarancj uzyskania dobrze przygotowanej redniej kadry technicznej. W 1925 r. przemianowano Krlewsko-Polsk redni Szko Budowlan na Pastwow Szko Budownictwa. Zmiany nazwy oraz siedziby szkoy nastpoway rwnie w pniejszym okresie. Jej pierwotny adres to wspomniana ju ul. Kopernika 28. Nastpnie siedzib szkoy sta si nowoczesny budynek przy ul. Hoej 88, a od 1951 r. znajduje si przy ul. Grnolskiej 31. Od pocztku istnienia Technikum Budowlanego nr 1 jego gwnym zadaniem byo ksztacenie redniej kadry technicznej obsugujcej cay proces inwestycyjny od projektu do eksploatacji budynkw. Dyrekcja oraz nauczyciele stawiali i stawiaj modziey uczcej si w technikum wysokie wymagania, zdajc sobie spraw z odpowiedzialnoci, jak bd musieli oni podj m.in. na budowach. Przez te wszystkie lata, kadego roku mury Technikum Budowlanego nr 1 opuszczay i opuszczaj kolejni absolwenci, ktrzy peni wan rol w caym procesie powstawania inwestycji, czy obsugi ju istniejcych obiektw na odpowiednim poziomie technicznym. Wielu z nich podjo studia wysze, zwasz-
90 lat Technikum Budowlanego nr 1 im. Zdzisawa Mczeskiego
PRAKTYKA BUDOWLANA
cza na Politechnice Warszawskiej. Wrd naszych absolwentw s m.in.: prof. dr hab. in. Grzegorz Jemielita Dziekan Wydziau Inynierii Ldowej Politechniki Warszawskiej; prof. dr arch. Marek Budzyski m.in. gwny projektant Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego oraz autor wielu projektw nagradzanych w kraju i za granic; ksidz prof. praat, doktor teologii Andrzej Antoni Luft m.in. konserwator zabytkw; wieloletni ksidz proboszcz w.Aleksandra na pl. Trzech Krzyy; z dum podkrelajcy fakt, e jego wyksztacenie to rwnie technik budownictwa; prof. dr hab. in. Zbigniew Mazurkiewicz profesor nadzwyczajny PW, autor wielu ksiek i opracowa z dziedziny mechaniki i budownictwa; mgr in. Jacek Gmoch trener reprezentacji piki nonej za czasw Kazimierza Grskiego to take nasz absolwent. 90-letnia historia Technikum Budowlanego nr 1 tworzya sprzyjajc atmosfer do dziaania Stowarzyszenia Wychowankw Technikum na rzecz rozwoju szkoy, wspierania jej, kiedy potrzebowaa pomocy i wspdziaania na wielu paszczyznach. W historii szkoy by bowiem taki okres, kiedy zostaa przeznaczona do stopniowego wygaszania. Trudne lata to 2005 i 2006 r., ale wsppraca z wieloma instytucjami, a zwaszcza z: Wydziaem Inynierii Ldowej Politechniki Warszawskiej;
Polskim Zwizkiem Pracodawcw Budownictwa; Polskim Zwizkiem Inynierw i Technikw Budownictwa oraz Stowarzyszeniem Wychowankw sprawia, e nowe wadze miasta cofny t decyzj. Pani Prezydent m.st. Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz oraz Wiceprezydent Wodzimierz Paszyski, w grudniu 2006 r. zdecydowali o ponownym naborze do technikum przy ul. Grnolskiej. W roku szkolnym 2007/2008 otworzylimy dwie, a w tym roku cztery klasy. Pragniemy take gorco podzikowa wadzom miasta oraz radnym za przywrcenie dawnej nazwy szkoy. Od 1 wrzenia 2008 r. jestemy ponownie Technikum Budowlanym nr 1 im. Zdzisawa Mczeskiego. Historia tej szkoy zobowizuje nas wszystkich: nauczycieli, uczniw i rodzicw do kontynuowania jej tradycji, postawy patriotycznej, zwizania z Warszaw i przekazywania kolejnym pokoleniom odpowiedzialnoci zawodowej, czy etyki zawodu budowlaca. Mamy nadziej, e Stowarzyszenie Wychowankw dziaajce na rzecz szkoy od 50 lat bdzie miao tylko powody do dumy i swoje szeregi zasili kolejnymi pokoleniami absolwentw Technikum Budowlanego nr 1 im. Zdzisawa Mczeskiego. DYREKCJA, NAUCZYCIELE, UCZNIOWIE I ABSOLWENCI
1 2009 (nr 437)
107
PRAKTYKA BUDOWLANA
prof. dr hab. in. Leonard Runkiewicz*
Projektowanie i wykonawstwo. Zgodnie z obowizujcym prawodawstwem wyrobami budowlanymi s wyroby znajdujce si w: mandatach wydanych przez Komisj Europejsk dla Europejskiej Organizacji Normalizacyjnej na opracowanie norm zharmonizowanych (hEN); mandatach wydanych dla Europejskiej Organizacji ds. Aprobat Technicznych na opracowanie Wytycznych do udzielania Europejskich Aprobat Technicznych ETAG. Nadzr nad rynkiem wyrobw budowlanych dotyczy wycznie wyrobw wprowadzanych do obrotu. Zgodnie z ustaw z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnoci (Dz. U. z 2002 r. nr 166 poz. 1360 z pn. zm.) przez wprowadzenie wyrobw do obrotu rozumie si ich udostpnienie przez producentw upowanionym przedstawicielom lub importerom, nieodpatnie lub za opat, po raz pierwszy na terytorium pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej lub pastwa czonkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Projektanci obiektw budowlanych na terenie Polski powinni uwzgldnia wszystkie wymagania (cechy) wyrobw sprowadzanych z zagranicy, niezbdne do spenienia przez obiekty wymaga podstawowych zgodnie z ustaw Prawo budowlane [ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 1994 r. nr 89 poz. 414 z pn. zm.)]. Wyroby te powinny spenia wymagania stawiane wszystkim wyrobom przeznaczonym do obrotu i powszechnego stosowania lub wymagania stawiane wyrobom przeznaczonym do jednostkowego stosowania. Podobnymi zasadami powinni kierowa si wykonawcy obiektw budowlanych oraz organy nadzoru, tj. nadzr inwestorski, pastwowy nadzr budowlany oraz urzdy celne. Na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. z 2004 r. nr 92 poz. 881) nadzr nad rynkiem wyrobw budowlanych peni: Gwny Urzd Nadzoru Budowlanego (GUNB) oraz Wojewdzkie Urzdy
* Instytut Techniki Budowlanej, Politechnika Warszawska
1 2009 (nr 437)
Nadzr nad wdraaniem wyrobw budowlanych
o wejciu Polski do Unii Europejskiej zostay zniesione handlowe bariery celne midzy Polsk a czonkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Dodatkowo wejcie Polski do Strefy Schengen spowodowao, e nie przeprowadza si kontroli na granicy z pastwami UE. W 2004 r. wesza w ycie Ustawa o wyrobach budowlanych, a nastpnie wiele rozporzdze wykonawczych. Spowodowao to wprowadzenie cisego systemu prawnego regulujcego zasady stosowania wyrobw budowlanych. Dotycz one sfery projektowania i wykonawstwa oraz nadzoru nad rynkiem budowlanym.
Stosowanie wyrobw budowlanych sprowadzanych z zagranicy

Nadzoru Budowlanego (WUNB). Urzdy Nadzoru Budowlanego (UNB) maj prawo m.in. do pobierania prbek do bada u producentw, dystrybutorw i na budowach, a take kontroli oraz nakazania wycofania z obrotu partii wyrobw budowlanych. Kontrole przez GUNB oraz WUNB s prowadzone w trybie postpowania administracyjnego. Naley zaznaczy, e nadzorem UNB s objte wycznie wyroby budowlane, ktre zostay wprowadzone do obrotu. Natomiast nie obejmuje on wyrobw znajdujcych si w trakcie produkcji lub takich, ktre nie zostay wprowadzone do sprzeday. Nadzr nad rynkiem wyrobw budowlanych obejmuje rwnie uczestnikw procesu budowlanego. Zgodnie z ustaw Prawo budowlane osobami odpowiadajcymi za stosowanie wyrobw budowlanych s projektanci oraz kierownicy budw. Kontrol wyrobw sprowadzanych spoza UE lub pastw stowarzyszonych prowadz urzdy celne w celu uchronienia rynku wsplnotowego przed wyrobami niebezpiecznymi lub niespeniajcymi wymaga podstawowych okrelonych Dyrektyw 89/106/EWG oraz ustaw Prawo budowlane. Pierwszym ogniwem kontrolujcym wyroby budowlane sprowadzane z zagranicy s urzdy celne. Warto zaznaczy, e w przypadku wyrobw oznakowanych CE producenci wyrobw budowlanych musz mie upowanionych przedstawicieli, ktrzy maj swoje siedziby na obszarze Unii Europejskiej. W przypadku ich braku osoby sprowadzajce wyroby na teren Unii Europejskiej oraz krajw tworzcych wsplny obszar celny przejmuj obowizki producentw w zakresie wprowadzania wyrobw do obrotu. Podobne sytuacje maj miejsce w przypadku sprowadzania wyrobw, ktrych oznakowanie CE nie jest moliwe, a wic konieczne jest oznakowanie znakiem budowlanym. W zwizku z tym, e oznakowania tego mog dokonywa wycznie producenci lub ich upowanieni przedstawiciele majcy siedzib na terenie Rzeczpospolitej Polski, firmy importujce wyroby bior na siebie obowizek przeprowadzania procedury oceny zgodnoci bez wzgldu na to, czy wyroby s sprowadzane z krajw Unii Europejskiej (krajw stowarzyszonych), czy te z krajw trzecich. Zarwno oznakowanie CE, jak i oznakowanie znakiem budowlanym wie si z przeprowadzaniem bada w laboratorium wasnym lub zewntrznym. W przypadku niektrych wyrobw konieczne jest przeprowadzanie procedury certyfikacji wyrobw lub zakadowej kontroli produkcji. Rola kontrolna urzdw celnych polega gwnie na weryfikacji dokumentw oraz ocenie wizualnej wyrobw. Urzdy celne maj obowizek zawieszenia procedury celnej dopuszczenia wyrobu do obrotu w przypadku, gdy: wyrb lub grupa wyrobw budowlanych wykae, e niektre cechy nasuwaj powane podejrzenie bezporedniego ryzyka dla zdrowia i bezpieczestwa;
Kontrola stosowania wyrobw budowlanych
Nadzr nad rynkiem wyrobw budowlanych
110
wyrobowi lub grupie wyrobw budowlanych nie towarzyszy dokumentacja lub oznakowanie zgodne ze wsplnotowymi lub krajowymi przepisami bezpieczestwa. W takim przypadku urzdy celne zatrzymuj wyroby i kieruj do urzdu wyspecjalizowanego (w tym przypadku WUNB) wniosek o wydanie opinii, ktr WUNB powinien wyda w cigu 3 dni roboczych. W przypadku opinii pozytywnej lub braku jakiejkolwiek opinii, po spenieniu pozostaych wymaga formalnych, wyroby budowlane mog zosta dopuszczone do obrotu. Jeeli natomiast opinia jest negatywna WUNB wystpuje do urzdu celnego o pobranie prbek. W przypadku negatywnych wynikw bada wyroby s usuwane z obszaru celnego. Przy pozytywnych wynikach bada urzdy celne dopuszczaj dane wyroby do obrotu. Ze wzgldu na krtki czas odpowiedzi, jaki maj Wojewdzkie Urzdy Nadzoru Budowlanego, mona oczekiwa, e w wikszoci przypadkw terminy nie s dotrzymywane. Wwczas wikszo wyrobw zatrzymanych przez urzdy celne moe przechodzi pozytywnie procedur dopuszczenia do obrotu ze wzgldu na brak odpowiedzi ze strony WUNB. W zwizku z tym, e urzdy celne zajmuj si rnymi wyrobami, nie mona oczekiwa od nich penej znajomoci wyrobw budowlanych. Stwierdzenie na podstawie oceny wizualnej, e wyrb stwarza zagroenie dla zdrowia i bezpieczestwa, gdy jednoczenie wyrb jest prawidowo oznakowany jest praktycznie niemoliwe.
Podsumowanie
Wdraany w kraju od kilku lat system aprobacji i certyfikacji zgodny jest z systemem europejskim. Dotyczy on wszystkich wyrobw i rozwiza konstrukcyjno-budowla-
Prenumerata roczna miesicznika Materiay Budowlane jest moliwa w dwch wariantach: prenumerata wersji papierowej; pre nu me ra ta w pa kie cie (pa kiet za wie ra ca o rocz n pre nu me ra t we rsji pa pie ro wej + rocz nik cza so pi sma na pycie CD, wysyany po zakoczeniu roku wydawniczego). Dla tych prenumeratorw Wydawnictwo oferuje dodatkowo roczniki archiwalne miesicznika Materiay Budowlane z lat 2004 2008 na pytach CD w cenie 20 PLN netto (+ 22% VAT) za kady rocznik. UWAGA! Wszyscy prenumeratorzy miesicznika Materiay Budowlane na 2009 r. otrzymaj bezpatny kod dostpu do archiwum elektronicznego z lat 2004 2008 na Portalu Informacji Technicznej www.sigma-not.pl.
Warunki prenumeraty na 2009 r.
nych, a szczeglnie nowych technik i technologii, w tym rwnie zagranicznych. Zagraniczne rozwizania i wyroby konstrukcyjne, przy korzystnym wpywie na procesy budowlane w Polsce, mog mie rwnie pewne negatywne skutki i wywoywa zagroenia. We wszystkich dziedzinach, w ktrych istniej polskie wymagania normowe, naley sprawdza ich spenianie w przypadku okrelonych obiektw. Przy wykorzystywaniu nowych zagranicznych rozwiza naley je krytycznie weryfikowa. Zagraniczne wyroby konstrukcyjne powinny podlega wyrywkowej kontroli, badaniu oraz opiniowaniu zgodnie z prawem. Doskonalenie systemu aprobacji i certyfikacji w budownictwie sprzyja podnoszeniu jakoci i zapobiega wielu zagroeniom i awariom obiektw budowlanych. W zwizku z tym naley da od producentw i dostawcw wszystkich wyrobw i rozwiza konstrukcyjno-budowlanych wymaganych prawem dokumentw gwarantujcych trwae i bezpieczne wznoszenie obiektw. Nadzr nad rynkiem wyrobw budowlanych polega gwnie na weryfikacji dokumentw. Kontrola wyrobw importowanych z zagranicy prowadzona jest przez Urzdy Nadzoru Budowlanego oraz uczestnikw procesu budowlanego. W przypadku wyrobw importowanych spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego dochodzi jeszcze jeden szczebel, tj. kontrola prowadzona przez urzdy celne. Niestety czsto kontrola wyrobw budowlanych, w tym dopuszczonych do jednostkowego stosowania na terenie Polski, skupia si przede wszystkim na kontroli dokumentw zwizanych z procedur dopuszczenia do obrotu, a nie na kontroli parametrw technicznych wyrobw, ktre maj bezporedni wpyw na wymagania podstawowe, jakie musz spenia obiekty.
WYDAWNICTWO SIGMA-NOT
Czonkowie stowarzysze naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNT-NOT oraz uczniowie szk i studenci wydziaw o kierunku budowlanym maj prawo do prenumeraty ulgowej pod warunkiem przesania zamwienia ostemplowanego pieczci koa SNT lub szkoy.
Naleno za prenumerat miesicznika Materiay Budowlane naley wpaca na konto: BANK PEKAO S.A. 81 1240 6074 1111 0000 4995 0197
Wicej informacji na stronie www.materialybudowlane.info.pl
Prenumerat mona zamwi: za porednictwem redakcji Materiay Budowlane: faxem: (22) 827 52 55, 826 20 27; e-mailem: materbud@sigma-not.pl; przez Internet: www.materialybudowlane.info.pl; listownie: Redakcja Materiay Budowlane, 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 14A, skr. poczt. 104. Uwaga! Druk zamwienia na www.materialybudowlane.info.pl za porednictwem Zakadu Kolportau Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.: faxem: (22) 891 13 74, 840 35 89, 840 59 49; e-mailem: kolportaz@sigma-not.pl; przez Internet: www.sigma-not.pl; listownie: Zakad Kolportau Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ku Wile 7, 00-707 Warszawa. Po otrzymaniu zamwienia wystawiamy faktur VAT.
Cena 1 egzemplarza 18,50 PLN
Cena (brutto) prenumeraty miesicznika Materiay Budowlane na 2009 r.*
Odbiorcy zagraniczni: cena rocznej prenumeraty 156 EUR dla prenumeratorw z Europy oraz 180 USD spoza Europy.
* W przypadku zmiany ceny w okresie objtym prenumerat lub zmiany stawki VAT, Wydawnictwo zastrzega sobie prawo do wystpienia o dopat rnicy cen oraz prawo do realizowania prenumeraty tylko w peni opaconej.
1 2009 (nr 437)
Prenumerata ulgowa rabat 50% od ceny wersji papierowej (rabat dotyczy tylko tej wersji)
Cena prenumeraty rocznej w pakiecie 246,40 PLN
Cena prenumeraty rocznej w wersji papierowej 222 PLN
111
W 2009 r. miesicznik Materiay Budowlane dociera do rednich szk budowlanych oraz wydziaw o profilu budowlanym wyszych uczelni w caej Polsce dziki firmom: Sopro Polska; Athenasoft i ViaCon oraz Stowarzyszeniu Producentw Betonw.
Athenasoft Sp. z o. o., znany producent najpopularniejszych i najnowoczeniejszych programw do kosztorysowania, takich jak: Norma PRO i Norma STANDARD, wspiera i realizuje projekty edukacyjne skierowane do szk rednich i uczelni wyszych o profilu budowlanym oraz organizuje szkolenia w ramach Akademii Athenasoft. Z myl o instytucjach edukacyjnych i ich suchaczach firma wprowadzia program Norma PRO Edukacyjna.
Prenumerata dla szk rednich i uczelni wyszych
Sopro Polska Sp. z o.o. to firma chemii budowlanej dziaajca na polskim rynku od 1994 r. Jej ide przewodni jest bardzo dobra jako produktw i profesjonalizm dziaania. Oferta handlowa Sopro Polska obejmuje: kleje i zaprawy do spoinowania okadzin z pytek ceramicznych i kamienia naturalnego; systemy uszczelnie tarasw, basenw i innych pomieszcze wilgotnych; systemy renowacji betonu; szpachle do naprawy cian i podg; szpachle samopoziomujce; zaprawy do murowania; spoiwa i zaprawy do wykonywania jastrychw; szybko-wice zaprawy montaowe; preparaty gruntujce; dodatki do zapraw; rodki do czyszczenia i pielgnacji okadzin. W bogatym asortymencie produktw, jest wiele nowoci, wykorzystujcych najnowsze osignicia naukowe. Czsto s to systemy produktw wyznaczajce nowe standardy prac budowlanych. Wszystkie wyroby Sopro oferowane na rynku maj odpowiednie dokumenty dopuszczajce je do obrotu i stosowania w budownictwie. Charakteryzuj si bardzo dobrymi parametrami, co jest potwierdzone certyfikatami niezalenych i uznanych instytutw naukowych. Sopro kadzie te olbrzymi nacisk na profesjonalizm przy obsudze sprzedaowej i posprzedaowej. Strategia sprzeday ukierunkowana jest na zaufanie i dugofalow wspprac. Sopro to silna marka dobrze znana i ceniona na polskim rynku budowlanym.
Stowarzyszenie Producentw Betonw to oglnokrajowa organizacja zrzeszajca producentw bogatego asortymentu wyrobw z betonu komrkowego oraz prefabrykatw betonowych, projektantw, a take producentw surowcw, materiaw oraz maszyn i urzdze do prefabrykacji. Stowarzyszenie zostao zaoone w 1994 r. Prowadzi szerok dziaalno w brany betonw i m.in. jest czonkiem Europejskiego Stowarzyszenia Autoklawizowanego Betonu Komrkowego EAACA i Midzynarodowego Stowarzyszenia Prefabrykatw Betonowych BIBM.
ViaCon Polska naley do europejskiej Grupy ViaCon, ktra ma 18 firm w 15 krajach, m.in. Czechach, Danii, Estonii, Finlandii, otwie, Norwegii, Szwecji i na Litwie. Oferta firmy obejmuje: produkcj i sprzeda rur oraz konstrukcji podatnych z blach falistych i rur z tworzywa sztucznego do budowy oraz naprawy przepustw, mostw, wiaduktw, tuneli, przejazdw gospodarczych, przej dla zwierzt; systemu kanalizacji deszczowej, a take sprzeda geosyntetykw: geowknin; geosiatek i geotkanin.
Redakcja przyjmuje do publikacji tylko prace oryginalne, niepublikowane wczeniej w innych czasopismach ani materiaach z konferencji (kongresw, sympozjw), chyba e publikacja jest zamawiana przez redakcj. Artyku przekazany do redakcji nie moe by wczeniej opublikowany w caoci lub czci w innym czasopimie ani jednoczenie przekazany do opublikowania w nim. Fakt nadesania pracy do redakcji uwaa si za jednoznaczny z owiadczeniem Autora, e warunek ten jest speniony. Przed publikacj Autorzy otrzymuj do podpisania umow z Wydawnictwem SIGMA-NOT Sp. z o.o. o przeniesieniu praw autorskich na wyczno wydawcy, umow licencyjn lub umow o dzieo do wyboru Autora. Ewentualn rezygnacj z honorarium Autor powinien przesa w formie owiadczenia (z numerem NIP, PESEL i adresem). Autorzy materiaw nadsyanych do publikacji w czasopimie s odpowiedzialni za przestrzeganie prawa autorskiego zarwno tre pracy, jak i wykorzystywane w niej ilustracje czy zestawienia powinny stanowi wasny dorobek Autora lub musz by opisane zgodnie z zasadami cytowania, z powoaniem si na rdo cytatu. Z chwil otrzymania artykuu przez redakcj nastpuje przeniesienie praw autorskich na Wydawc, ktry ma odtd prawo do korzystania z utworu, rozporzdzania nim i zwielokrotniania dowoln technik, w tym elektroniczn, oraz rozpowszechniania dowolnymi kanaami dystrybucyjnymi.
Informacje dla Autorw
112
1 2009 (nr 437)

Materiały Budowlane 1-2009

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Materiały Budowlane 1-2009

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

ISSN 0137-2971 Nakad do 14 500 egz.

Cena 18,50 z (w tym VAT 0%)

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI STOLARKA BUDOWLANA RYNEK BUDOWLANY

INFORMATOR GWNEGO URZDU NADZORU BUDOWLANEGO VADEMECUM UNIJNE

PRAWO W BUDOWNICTWIE PRAKTYKA BUDOWLANA

POLSKI ZWIZEK INYNIERW I TECHNIKW BUDOWNICTWA

WARSZTATY PRACY PROJEKTANTA KONSTRUKCJI

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

Mniej znaczy lepiej

Energooszczdno w budownictwie TEMAT WYDANIA

Zaklcie czy narzdzia

toe tona oleju ekwiwalentnego

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

Realizacja polityki energetycznej w budownictwie w wietle nowych rozporzdze

Zmiany prawne dotyczce poprawy efektywnoci energetycznej budynkw

1 2009 (nr 437)

Energooszczdno w budownictwie TEMAT WYDANIA

Najwaniejsze zmiany warunkw technicznych (WT2008)

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

Najwaniejsze zmiany dotyczce formy projektu budowlanego

Metodologia obliczania charakterystyki energetycznej

Energooszczdno w budownictwie TEMAT WYDANIA

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

1 2009 (nr 437)

Energooszczdno w budownictwie TEMAT WYDANIA

Uwagi do znowelizowanego rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych

Rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych

* Dolnolska Agencja Energii i rodowiska

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

Hw = bw (i Aw, i Uw, i + j lw, j w, j + j j),

* uwzgldniajcy tylko straty ciepa w budynku na c.o. i wentylacj

1 2009 (nr 437)

Energooszczdno w budownictwie TEMAT WYDANIA

Kondensacja midzywarstwowa pary wodnej w przegrodach budowlanych

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

1 2009 (nr 437)

Zmiany dotyczce wymaga cieplnych budynkw NOWY STANDARD ROCKWOOL

Energooszczdno w budownictwie TEMAT WYDANIA

Dwie metody oblicze cieplnych budynku

Okadka broszury Kierunek Energooszczdno

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

Zaostrzenie wymaga czstkowych w zakresie izolacyjnoci cieplnej cian, dachw i podg

Pyty korytkowe z pokryciem papowym, przestrze powietrzna, GRANROCK, strop masywny

Papa bitumiczna, MONROCK MAX, blacha trapezowa

0,25 0,25 0,25

0,15 0,20 0,20

0,15 0,19 0,17

Strop nad piwnic nieogrzewan

Ograniczenie kondensacji pary wodnej

1 2009 (nr 437)

Energooszczdno w budownictwie TEMAT WYDANIA

Wymagania izolacji cieplnej instalacji

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

FAKRO energooszczdnie i ekologicznie

Superenergooszczdne okna dachowe FTT Termo

Przekrj okna FTT Termo

Roleta zewntrzna ARZ WERSO

1 2009 (nr 437)

TEMAT WYDANIA Energooszczdno w budownictwie

Kamienica Pod Zotym Orem na ulicy Szczytnickiej we Wrocawiu

Osiedle Malownicze to osiedle ok. 30 domw wolno stojcych w Smolcu k. Wrocawia

System ALPOL EKO PLUS