Przegld wybranych tez orzecze ETS omawianych na wiczeniach z prawa europejskiego 2008/2009 1 1.1 1.2 1.3 2 2.1 2.

2 2.3 2.4 3 3.1 3.2 3.3 4 4.1 4.2 5 5.1 5.2 6 6.1 6.2 6.3 7 7.1 7.2 8 8.1 8.2 8.3 9 9.1 9.2 10 sprawa van Gend & Loos 1963-02-05, C 26/62 ____________________________________________________________________ 2 [porzdek prawny Wsplnoty] _____________________________________________________________________________ 2 [bezporednio skuteczny przepis prawa wsplnotowego]________________________________________________________ 2 [przedmiot interpretacji prawa wsplnotowego] ______________________________________________________________ 3 sprawa Flaminio Costa v. ENEL 1964-07-15, C 6/64 _______________________________________________________________ 3 [porzdek prawny Wsplnoty] _____________________________________________________________________________ 3 [moc prawa wsplnotowego- zasada pierwszestwa] ___________________________________________________________ 3 [charakter praw wynikajcych z TWE- zasada pierwszestwa] __________________________________________________ 3 [bezporednio skuteczny przepis prawa wsplnotowego]________________________________________________________ 3 sprawa Simmenthal 1976-07-14, C 106/77_______________________________________________________________________ 4 [bezporednie stosowanie prawa wsplnotowego]______________________________________________________________ 4 [pierwszestwo prawa wsplnotowego istota i uzasadnienie] ___________________________________________________ 4 [rola sdw krajowych] ___________________________________________________________________________________ 4 sprawa Internationale Handelsgesellschaft 1970-12-17, C 11/70______________________________________________________ 4 [prawo wsplnotowe a Konstytucja pastwa] _________________________________________________________________ 4 [kryteria kontroli prawa wsplnotowego] ____________________________________________________________________ 4 wyrok TK z dnia 11 maja 2005 r. Sygn. akt K 18/04 w sprawie zgodnoci Traktatu Akcesyjnego z Konstytucj RP ______________ 5 [kolizja norm prawa wsplnotowego i norm konstytucyjnych] ___________________________________________________ 5 [Znaczenie Konstytucji RP w obowizujcym po akcesji porzdku normatywnym] _________________________________ 5 sprawa Gabrielle Defrenne v. Sabena ___________________________________________________________________________ 6 [horyzontalny skutek postanowie TWE] ____________________________________________________________________ 6 [adresat norm TWE- implementacja dyrektywy na paszczynie krajowej oraz na paszczynie wsplnotowej]___________ 6 [zmiana postanowie TWE przez wsplnotowe prawo pochodne lub porozumienie pastw] __________________________ 6 sprawa Yvone van Duyn v. Home Office 1974-12-04, C 41/74 ________________________________________________________ 7 [bezporedni skutek TWE] ________________________________________________________________________________ 7 [bezporedni skutek dyrektywy]____________________________________________________________________________ 7 sprawa M.H. Marshall v. Southampton and South-West Hampshire Area Health Authority 6.02.1984 _______________________ 7 [bezporedni skutek dyrektywy]____________________________________________________________________________ 7 [zasada estoppel] _________________________________________________________________________________________ 7 [zasada emanacji pastwa] ________________________________________________________________________________ 8 sprawa Foster i inni przeciwko British Gas Plc 1990-07-12, C 188/89__________________________________________________ 8 [bezporedni skutek dyrektywy] [zasada estoppel] _____________________________________________________________ 8 [zasada emanacji pastwa] ________________________________________________________________________________ 8 sprawa Paola Faccini Dori przeciwko Recreb Srl 1994-07-14, C 91/92_________________________________________________ 8 10.1 10.2 10.3 11 [brak skutku horyzontalnego dyrektywy] _________________________________________________________________ 8 [Skutek poredni dyrektywy]____________________________________________________________________________ 9 [odpowiedzialno odszkodowawawcza Pastwa] ___________________________________________________________ 9

sprawa Franz Grad przeciwko Finanzamt Traustein 1970-10-06, C 9/70 ______________________________________________ 10 11.1 [bezporedni skutek decyzji] ___________________________________________________________________________ 10

12

sprawa Colson and Elisabeth Kamann 10 April 1984 Case 14/83.____________________________________________________ 10 12.1 12.2 [dyrektywa zobowizanie Pastwa Czonkowskiego] ______________________________________________________ 10 [poredni skutek dyrektywy: prowsplnotowa interpretacja prawa krajowego] _________________________________ 10

13

sprawa Marleasing S.A. przeciwko La Comercial International de Alimentacion S.A 1990-11-13, C 106/89 __________________ 11

13.1 14

[poredni skutek dyrektywy: prowsplnotowa wykadania prawa krajowego sposb implementacji dyrektywy]_____ 11

sprawa Andrea Francovich i Danila Bonifaci i inni przeciwko Republice Woskiej C-6/90 i C-9/90 _________________________ 11 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7 [skutek bezporedni, zasada estoppel]] ___________________________________________________________________ 11 [bezporednio i bezwarunkowo przepisu a swoboda pastwa czonkowskiego w wyborze rodkw] _____________ 11 [zadanie sdw krajowych w stosowaniu prawa wsplnotowego] _____________________________________________ 11 [zasada odpowiedzialnoci pastwa za szkody wyrzdzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wsplnotowego]________ 11 [podstawa obowizku naprawienia szkody przez pastwo czonkowskie w TWE]________________________________ 12 [przesanki odpowiedzialnoci pastwa]__________________________________________________________________ 12 [podstawa materialna i formalna odpowiedzialnoci pastw czonkowskich]____________________________________ 12

15

sprawa Factortame 19.06.1990 C-213/89 _______________________________________________________________________ 12 15.1 [stosowanie rodkw tymczasowych przeciwko pastwu przez sdy] __________________________________________ 12

16

sprawa Brasserie du Pechur v. Niemcy 5.03.1996 C-46/93, 48-93 ____________________________________________________ 13 16.1 16.2 16.3 16.4 [bezporedni skutek a prawo do odszkodowania] __________________________________________________________ 13 [rda zasady odpowiedzialnoci pastwa] _______________________________________________________________ 13 [odpowiedzialno pastwa za szkod a konstytucyjny podzia wadz] _________________________________________ 13 [przesanki prawa jednostki do odszkodowania - charakter] _________________________________________________ 13

16.5 [przesanki prawa jednostki do odszkodowania katalog]___________________________________________________ 13 16.5.1 [naruszona norma prawna jest dla jednostek rdem uprawnie] _____________________________________________ 14 16.5.2 [postpowanie pastwa wyczerpuje znamiona naruszenia prawa] _____________________________________________ 14 16.5.3 [bezporedni zwizek przyczynowy midzy naruszeniem cicego na pastwie zobowizania a poniesion przez poszkodowanego szkod] ____________________________________________________________________________________ 14 16.6 16.7 16.8 [wymagania co do zasad odszkodowania w ustawodawstwie krajowym ] ______________________________________ 14 [odpowiedzialno pastwa czonkowskiego a udowodnienie winy]____________________________________________ 14 [okres objty odszkodowaniem] __________________________________________________________________________ 14

1 sprawa van Gend & Loos 1963-02-05, C 26/62 (zmiana ce, klasyfikacji celnej na ureaformaldehyd z RFN) 1.1 [porzdek prawny Wsplnoty] Powierzone Trybunaowi na mocy art. 177 [234] TWE zadanie, polegajce na zapewnieniu jednolitej interpretacji Traktatu przez sdy i trybunay krajowe potwierdza, e pastwa uznay, e prawo wsplnotowe moe by powoywane przez podmioty indywidualne przed sdami krajowymi. Mona z tego wycign wniosek, e Wsplnota stanowi nowy porzdek prawa midzynarodowego, na rzecz ktrego pastwa czonkowskie ograniczyy, cho w ograniczonym zakresie, swoje suwerenne prawa, i ktrego tre wie nie tylko pastwa czonkowskie, ale i ich obywateli. Niezalenie od ustawodawstwa pastw czonkowskich, prawo wsplnotowe nie tylko nakada na podmioty indywidualne obowizki, ale take moe przyznawa im prawa, ktre staj si elementem ich dorobku prawnego. Prawa te powstaj nie tylko wtedy, gdy zostaj przyznane wprost przez Traktat, ale rwnie wynikaj z jasno sformuowanych obowizkw, jakie Traktat nakada na podmioty indywidualne, pastwa czonkowskie oraz instytucje Wsplnoty. THE CONCLUSION TO BE DRAWN FROM THIS IS THAT THE COMMUNITY CONSTITUTES A NEW LEGAL ORDER OF INTERNATIONAL LAW FOR THE BENEFIT OF WHICH THE STATES HAVE LIMITED THEIR SOVEREIGN RIGHTS, ALBEIT WITHIN LIMITED FIELDS, AND THE SUBJECTS OF WHICH COMPRISE NOT ONLY MEMBER STATES BUT ALSO THEIR NATIONALS. INDEPENDENTLY OF THE LEGISLATION OF MEMBER STATES, COMMUNITY LAW THEREFORE NOT ONLY IMPOSES OBLIGATIONS ON INDIVIDUALS BUT IS ALSO INTENDED TO CONFER UPON THEM RIGHTS WHICH BECOME PART OF THEIR LEGAL HERITAGE. THESE RIGHTS ARISE NOT ONLY WHERE THEY ARE EXPRESSLY GRANTED BY THE TREATY, BUT ALSO BY REASON OF OBLIGATIONS WHICH THE TREATY IMPOSES IN A CLEARLY DEFINED WAY UPON INDIVIDUALS AS WELL AS UPON THE MEMBER STATES AND UPON THE INSTITUTIONS OF THE COMMUNITY 1.2 [bezporednio skuteczny przepis prawa wsplnotowego] Art. 12 [25] TWE zawiera jasny i bezwarunkowy zakaz, ktry nie jest pozytywnym, ale negatywnym obowizkiem. Pastwa czonkowskie nie maj moliwoci uchylenia si od jego wykonania, co mogoby uzaleni jego realizacj od podjcia jakiego rodka prawnego na podstawie prawa krajowego. Charakter tego przepisu sprawia, e moe on wywoywa bezporednie skutki w stosunkach prawnych pomidzy pastwami czonkowskimi a ich obywatelami.

Realizacja art. 12 [25] TWE nie wymaga jakiejkolwiek interwencji legislacyjnej ze strony pastw. Fakt, e na mocy tego przepisu to pastwa czonkowskie s zwizane negatywnym obowizkiem nie oznacza, e ich obywatele nie mog czerpa z niego korzyci. A CLEAR AND UNCONDITIONAL PROHIBITION WHICH IS NOT A POSITIVE BUT A NEGATIVE OBLIGATION. THIS OBLIGATION, MOREOVER, IS NOT QUALIFIED BY ANY RESERVATION ON THE PART OF STATES WHICH WOULD MAKE ITS IMPLEMENTATION CONDITIONAL UPON A POSITIVE LEGISLATIVE MEASURE ENACTED UNDER NATIONAL LAW 1.3 [przedmiot interpretacji prawa wsplnotowego] By ustali, czy przepisy umowy midzynarodowej wywouj tak daleko idce skutki, naley wzi pod uwag ich ducha, systematyk oraz tre. (THE SPIRIT, THE GENERAL SCHEME AND THE WORDING OF THOSE PROVISIONS) 2 sprawa Flaminio Costa v. ENEL 1964-07-15, C 6/64 (nacjonalizacja ENEL przez Wochy, F.Costa: waciciel akcji i odbiorca energii) 2.1 [porzdek prawny Wsplnoty] W odrnieniu do zwykych umw midzynarodowych, Traktat ustanawiajcy Europejsk Wsplnot Gospodarcz powoa do ycia wasny system prawny, ktry z dniem wejcia w ycie postanowie Traktatu, sta si integraln czci systemu prawnego pastw czonkowskich i ktry jego sdy maj obowizek stosowa. Powoujc do ycia na czas nieokrelony Wsplnot, posiadajc wasne instytucje, osobowo i zdolno prawn oraz prawo wystpowania na arenie midzynarodowej, a zwaszcza poprzez wyposaenie jej w rzeczywiste uprawnienia wynikajce z ograniczenia suwerennoci przez pastwa czonkowskie i przekazania kompetencji na rzecz Wsplnoty, pastwa czonkowskie ograniczyy swoje suwerenne prawa i w ten sposb stworzyy system prawny, ktry wie zarwno te pastwa jak i ich obywateli. Wprowadzenie do systemu prawnego kadego pastwa czonkowskiego przepisw wydawanych przez Wsplnot, a mwic oglniej litery i ducha Traktatu, uniemoliwia pastwom czonkowskim przyznanie pierwszestwa jednostronnym lub pniejszym przepisom przed systemem prawnym przyjtym przez nie na zasadzie wzajemnoci. Przepisy tego rodzaju nie mog by sprzeczne z tym systemem prawnym. Prawo wynikajce z Traktatu, bdce niezalenym rdem prawa, nie moe by, ze wzgldu na swj szczeglny i wyjtkowy charakter, uchylane przez przepisy prawa krajowego, bez wzgldu na ich moc, bez pozbawienia go jego charakteru jako prawa wsplnotowego i bez zakwestionowania podstaw prawnych, na ktrych opiera si Wsplnota. Dokonany przez pastwa czonkowskie transfer praw i obowizkw z ich wasnych systemw prawnych na rzecz wsplnotowego systemu prawnego prowadzi do trwaego ograniczenia ich praw suwerennych.

2.2 [moc prawa wsplnotowego- zasada pierwszestwa] Wprowadzenie do systemu prawnego kadego pastwa czonkowskiego przepisw wydawanych przez Wsplnot, a oglniej litery i ducha Traktatu, pozbawia pastwa czonkowskie moliwoci przyznania jednostronnym lub pniejszym aktom prawnym pierwszestwa przed systemem prawnym przyjtym przez nie na zasadzie wzajemnoci (1. nakaz przyznania pierwszestwa prawu wsplnotowemu) . Takie akty nie mog by sprzeczne z tym systemem prawnym (2. zakaz sprzeczno). Moc prawa wsplnotowego nie moe rni si w poszczeglnych pastwach czonkowskich, w zalenoci od ich systemw krajowych, bez naraenia na szwank osignicia celw Traktatu, wymienionych w art. 5 ust. 2 [10] TWE oraz bez dyskryminacji zakazanej przez art. 7 [12] TWE. THE INTEGRATION INTO THE LAWS OF EACH MEMBER STATE OF PROVISIONS WHICH DERIVE FROM THE COMMUNITY, AND MORE GENERALLY THE TERMS AND THE SPIRIT OF THE TREATY, MAKE IT IMPOSSIBLE FOR THE STATES, AS A COROLLARY, TO ACCORD PRECEDENCE TO A UNILATERAL AND SUBSEQUENT MEASURE OVER A LEGAL SYSTEM ACCEPTED BY THEM ON A BASIS OF RECIPROCITY. SUCH A MEASURE CANNOT THEREFORE BE INCONSISTENT WITH THAT LEGAL SYSTEM

2.3 [charakter praw wynikajcych z TWE- zasada pierwszestwa] Prawa wynikajce z Traktatu bdcego niezalenym rdem prawa, nie mog by, ze wzgldu na ich szczeglny i oryginalny charakter, uchylane przez postanowienia prawa krajowego (3. niemono uchylenia normy wsplnotowej przez norm krajow), w jakiejkolwiek formie, bez pozbawienia Traktatu jego charakteru jako prawa wsplnotowego oraz bez zakwestionowania podstaw prawnych samej Wsplnoty. THE LAW STEMMING FROM THE TREATY, AN INDEPENDENT SOURCE OF LAW, COULD NOT, BECAUSE OF ITS SPECIAL AND ORIGINAL NATURE, BE OVERRIDDEN BY DOMESTIC LEGAL PROVISIONS, HOWEVER FRAMED.

2.4 [bezporednio skuteczny przepis prawa wsplnotowego] Art. 37 ust. 2 [31] TWE zawiera jasno okrelony zakaz. Nie jest to obowizek czynienia czego, lecz obowizek powstrzymania si od dziaania. Obowizek ten jest bezwarunkowy, jego wykonanie nie jest uzalenione od dziaania pastw czonkowskich. Przepis ten jest bezporednio skuteczny w stosunkach prawnych midzy pastwami czonkowskimi a ich obywatelami. Taki jasno sformuowany zakaz, ktry wszed w ycie na terytorium Wsplnoty w momencie wejcia w ycie Traktatu, i w ten sposb sta si integraln czci systemu prawnego pastw czonkowskich, stanowi cz systemu prawnego tych pastw i bezporednio dotyczy ich obywateli, ktrym przyznaje prawa podmiotowe podlegajce ochronie ze strony sdw krajowych THIS OBLIGATION IS NOT ACCOMPANIED BY ANY RESERVATION WHICH MIGHT MAKE ITS IMPLEMENTATION SUBJECT TO ANY POSITIVE ACT OF NATIONAL LAW. THIS PROHIBITION IS ESSENTIALLY ONE WHICH IS CAPABLE OF PRODUCING DIRECT EFFECTS ON THE LEGAL RELATIONS BETWEEN MEMBER STATES AND THEIR NATIONALS.

3 sprawa Simmenthal 1976-07-14, C 106/77 (opaty weterynaryjne i zdrowotne nakadane na importowan woowin) 3.1 [bezporednie stosowanie prawa wsplnotowego] Bezporednie stosowanie przepisw prawa wsplnotowego oznacza, e musz by one cakowicie i jednolicie stosowane we wszystkich pastwach czonkowskich, od dnia wejcia w ycie do momentu utraty mocy obowizujcej. Z tego powodu, przepisy te s bezporednim rdem prawa i obowizkw dla wszystkich adresatw bdcych stronami stosunkw prawnych regulowanych przez prawo wsplnotowe, bez wzgldu na to, czy s to pastwa czonkowskie czy podmioty indywidualne. Konsekwencja ta dotyczy take kadego sdu krajowego, ktrego zadaniem jako organu pastwa czonkowskiego jest ochrona, w ramach swojej jurysdykcji, praw przyznanych podmiotom indywidualnym przez prawo wsplnotowe.

3.2 [pierwszestwo prawa wsplnotowego istota i uzasadnienie] Zgodnie z zasad prymatu prawa wsplnotowego (THE PRINCIPLE OF THE PRECEDENCE OF COMMUNITY LAW), relacja pomidzy postanowieniami Traktatu oraz bezporednio stosowanymi przepisami wydawanymi przez instytucje z jednej strony, a prawem krajowym pastw czonkowskich z drugiej jest taka, e z dniem wejcia w ycie tych postanowie i przepisw, nie tylko automatycznie nie stosuje si sprzecznych z nimi przepisw prawa krajowego, ale take - w stopniu w jakim tworz one integraln cz porzdku prawnego obowizujcego na terytorium kadego pastwa czonkowskiego - wyklucza si moliwo przyjcia przez ustawodawc krajowego nowych przepisw, ktre byyby sprzeczne z prawem wsplnotowym. Uznanie, e krajowe przepisy naruszajce sfer, w ramach ktrej Wsplnota wykonuje swoje prawotwrcze uprawnienia lub ktre w inny sposb s sprzeczne z postanowieniami prawa wsplnotowego, wywouj jakiekolwiek skutki prawne, prowadzioby do pozbawienia skutecznoci bezwarunkowych i nieodwoalnych obowizkw przyjtych przez pastwa czonkowskie na mocy Traktatu, naraajc w ten sposb na szwank podstawy Wsplnoty.

3.3 [rola sdw krajowych] Z powyszego wynika, e kady sd krajowy musi, w ramach swojej jurysdykcji, stosowa prawo wsplnotowe w caej rozcigoci oraz chroni prawa, ktre prawo to przyznaje podmiotom indywidualnym. W konsekwencji nie moe stosowa przepisw prawa krajowego, ktre s sprzeczne z prawem wsplnotowym, bez wzgldu na to czy zostay one wydane przed, czy po wydaniu przepisw wsplnotowych. Zgodnie z powyszym, z prawem wsplnotowym sprzeczny jest jakikolwiek przepis prawa krajowego lub praktyka legislacyjna, administracyjna lub sdowa, ktra mogaby obniy efektywno prawa wsplnotowego, pozbawiajc sd, uprawniony do stosowania tego prawa, moliwoci niezastosowania przepisw prawa krajowego, ktre mogyby pozbawi przepisw prawa wsplnotowego ich penej mocy i skutecznoci. Sd krajowy, wezwany do zastosowania w ramach swojej jurysdykcji przepisw prawa wsplnotowego, ma obowizek zapewni pen skuteczno tych przepisw, nie stosujc, jeeli jest to konieczne, jakichkolwiek sprzecznych z nimi przepisw prawa krajowego, bez wzgldu na dat ich wydania. Nie jest konieczne, by sd najpierw domaga si lub oczekiwa uchylenia takich przepisw na drodze ustawodawczej lub w inny przewidziany w Konstytucji sposb.

4 sprawa Internationale Handelsgesellschaft 1970-12-17, C 11/70 (system depozytowy w handlu mczk kukurydzian) 4.1 [prawo wsplnotowe a Konstytucja pastwa] Odwoanie si do zasad prawnych lub poj wystpujcych w prawie krajowym w celu dokonania oceny wanoci rodkw przyjtych przez instytucje wsplnotowe mogoby wywrze niekorzystny wpyw na jednolito i skuteczno prawa wsplnotowego. Wano tego rodzaju rodkw mona ocenia wycznie w wietle prawa wsplnotowego. W rzeczywistoci, prawo majce swe rdo w Traktatach, bdce samodzielnym rdem prawa, nie moe by ze wzgldu na swj charakter uchylane przez normy prawa krajowego niezalenie od ich rangi, bez podwaania charakteru tego prawa jako prawa wsplnotowego i bez poddawania w wtpliwo podstaw, na ktrych opiera si Wsplnota. Zatem wano przepisw wsplnotowych lub skutki, jakie wywouj wewntrz pastwa czonkowskiego, nie mog by podwaane przez zarzut niezgodnoci z prawami podstawowymi lub zasadami zawartymi w Konstytucji danego pastwa.

4.2 [kryteria kontroli prawa wsplnotowego] Naley zbada, czy wydajc tego rodzaju przepisy nie naruszono analogicznych gwarancji, wynikajcych z prawa wsplnotowego. Poszanowanie praw podstawowych stanowi integraln cz oglnych zasad prawa, chronionych przez ETS. W ramach struktury i celw Traktatu naley zapewni ochron tego rodzaju prawom, wynikajcym z tradycji konstytucyjnych wsplnych pastwom czonkowskim. Naley zatem ustali, w wietle wtpliwoci podniesionych przez Verwaltungsgericht, czy system depozytw gwarancyjnych naruszy prawa o charakterze podstawowym, ktre powinny by poszanowane w ramach wsplnotowego systemu prawnego.

wyrok TK z dnia 11 maja 2005 r. Sygn. akt K 18/04 w sprawie zgodnoci Traktatu Akcesyjnego z Konstytucj RP

[kolizja norm prawa wsplnotowego i norm konstytucyjnych] Taka sprzeczno nie moe by w polskim systemie prawnym w adnym razie rozwizywana przez uznanie nadrzdnoci normy wsplnotowej w relacji do normy konstytucyjnej. Nie mogaby te prowadzi do utraty mocy obowizujcej normy konstytucyjnej i zastpienia jej norm wsplnotow ani do ograniczenia zakresu stosowania tej normy do obszaru, ktry nie zosta objty regulacj prawa wsplnotowego. W takiej sytuacji do polskiego ustawodawcy naleaoby podjcie decyzji albo o zmianie Konstytucji, albo o spowodowaniu zmian w regulacjach wsplnotowych, albo ostatecznie decyzji o wystpieniu z Unii Europejskiej. Decyzj t winien podj suweren, ktrym jest Nard Polski, lub organ wadzy pastwowej, ktry w zgodzie z Konstytucj moe Nard reprezentowa. Normy Konstytucji w dziedzinie praw i wolnoci jednostki wyznaczaj minimalny i nieprzekraczalny prg, ktry nie moe ulec obnieniu ani zakwestionowaniu na skutek wprowadzenia regulacji wsplnotowych. Konstytucja peni w tym zakresie sw rol gwarancyjn, z punktu widzenia ochrony praw i wolnoci w niej wyranie okrelonych, i to w stosunku do wszystkich podmiotw czynnych w sferze jej stosowania. Wykadnia przyjazna dla prawa europejskiego ma swoje granice. W adnej sytuacji nie moe ona prowadzi do rezultatw sprzecznych z wyranym brzmieniem norm konstytucyjnych i niemoliwych do uzgodnienia z minimum funkcji gwarancyjnych, realizowanych przez Konstytucj. Trybuna Konstytucyjny nie uznaje wic moliwoci zakwestionowania mocy obowizujcej normy konstytucyjnej przez sam fakt wprowadzenia do systemu prawa europejskiego sprzecznej z ni regulacji wsplnotowej.

5.1

[Znaczenie Konstytucji RP w obowizujcym po akcesji porzdku normatywnym] Rekapitulujc dotychczasowe uwagi, Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e nadrzdno Konstytucji w stosunku do caego porzdku prawnego, w obszarze suwerennoci Rzeczypospolitej Polskiej, przejawia si w kilku paszczyznach. Po pierwsze, proces integracji europejskiej zwizany z przekazywaniem kompetencji w niektrych sprawach organom wsplnotowym (unijnym) ma oparcie w samej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Mechanizm przystpienia Rzeczypospolitej do Unii Europejskiej znajduje wyran podstaw prawn w regulacjach konstytucyjnych. Jego wano i skuteczno uzaleniona jest od spenienia konstytucyjnych elementw procedury integracyjnej, w tym rwnie procedury przekazywania kompetencji. Po drugie, nadrzdno Konstytucji znajduje potwierdzenie w konstytucyjnie okrelonym mechanizmie kontroli konstytucyjnoci Traktatu akcesyjnego oraz aktw stanowicych jego integralne skadniki. Mechanizm ten zosta oparty na tych samych zasadach, na jakich Trybuna Konstytucyjny orzeka moe o zgodnoci z Konstytucj ratyfikowanych umw midzynarodowych. W takiej sytuacji przedmiotem kontroli staj si take, jakkolwiek porednio, inne akty prawa pierwotnego Wsplnot i Unii Europejskiej stanowice zaczniki do Traktatu akcesyjnego. Po trzecie, przepisy (normy) Konstytucji jako aktu nadrzdnego i stanowicego wyraz suwerennej woli narodu nie mog utraci mocy obowizujcej bd ulec zmianie przez sam fakt powstania nieusuwalnej sprzecznoci pomidzy okrelonymi przepisami (aktami wsplnotowymi a Konstytucj). W takiej sytuacji suwerenny polski ustrojodawca konstytucyjny zachowuje prawo samodzielnego zadecydowania o sposobie rozwizania tej sprzecznoci, w tym rwnie o celowoci ewentualnej zmiany samej Konstytucji. Zasada pierwszestwa prawa wsplnotowego w stosunku do prawa krajowego jest silnie eksponowana przez orzecznictwo Trybunau Sprawiedliwoci Wsplnot Europejskich. Taki stan rzeczy jest uzasadniany celami integracji europejskiej oraz potrzebami tworzenia wsplnej europejskiej przestrzeni prawnej. Zasada ta stanowi niewtpliwie wyraz de do zagwarantowania jednolitego stosowania i egzekucji prawa europejskiego. Nie ona jednak na zasadzie wycznoci determinuje ostateczne decyzje podejmowane przez suwerenne pastwa czonkowskie w warunkach hipotetycznej kolizji pomidzy wsplnotowym porzdkiem prawnym a regulacj konstytucyjn. W polskim systemie prawnym decyzje tego typu winny by podejmowane zawsze z uwzgldnieniem treci art. 8 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z art. 8 ust. 1 Konstytucji pozostaje ona najwyszym prawem Rzeczypospolitej. Podsumowanie: recypowanie prawa europejskiego do polskiego porzdku prawnego: 1. koncepcja wieloskadnikowej struktury systemu prawa: - prawo krajowe (pr. wew.) + akty prawa midzynarodowego (pr. zew.) + prawo wsplnotowe (nie w peni zew. bo poza akceptowaniem traktatw aspekt zew, wystpuje rwnie aspekt wew.- udzia w stanowieniu prawa przez przedstawicieli Rzdw, w tym Polsk w Radzie UE i PE). - koncepcja ta zostaa ustanowiona w Konstytucji i zaakceptowana w referendum oglnokrajowym (akceptujcym Konstytucj) - zmiana koncepcji = zmiana Konstytucji - ustawodawca konstytucyjny suwerennie przesdzi o wicym charakterze umw midzynarodowych na wiele lat przed przejciem Traktatu Akcesyjnego. 2. Koncepcja jednolitego systemu prawa: Umowy midzyn. (w tym um. o przekazaniu pewnego zakresu kompetencji w niektrych sprawach, organizacji lub organowi midzynarodowemu, za uprzednia zgod wyraon w ustawie) po jej ratyfikacji staje si skadnikiem systemu prawa. 3. Podwyszone wymogi ratyfikacji dla umw o przekazanie kompetencji: Konstytucja przewiduje szczeglny tryb zwizania si prawem wsplnotowym - 2/3 wikszoci gosw w Sejmie i Senacie albo referendum oglnokrajowe. 4. Udzia Suwerena w podejmowaniu decyzji o przekazie kompetencji organizacji/organowi midzynarodowemu:

5.2

- bezporedni (referendum) lub poredni (Parlament) - akceptacja moliwoci zwizania si prawem wsplnotowym przez akceptacj Konstytucji. 5. Ograniczony zakres przekazania kompetencji w niektrych sprawach. Zakazy: - przekazania ogu kompetencji danego organu - przekazania kompetencji w caoci spraw w danej dziedzinie - przekazania kompetencji co do istoty spraw okrelajcych gesti danego organu wadzy pastwowej -podejmowania dziaa, w wyniku ktrych przeniesienie kompetencji podwaaoby sens istnienia bd funkcjonowania ktregokolwiek z organw Rzeczypospolitej 6. Wsplna aksjologia systemw prawnych wyrazonych w Preambule Konstytucji RP oraz Zasadach Oglnych prawa wsplnotowego. Konsekwencj wsplnej dla wszystkich pastw czonkowskich aksjologii systemw prawnych jest to, e prawa podstawowe zagwarantowane w Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci oraz wynikajce z tradycji konstytucyjnych wsplnych dla pastw czonkowskich tworz zasady oglne prawa wsplnotowego (art. 6 ust. 2 TUE). Prawo wsplnotowe nie powstaje wic w abstrakcyjnej oraz wolnej od wpywu pastw czonkowskich i ich spoecznoci przestrzeni europejskiej. Nie jest tworzone w sposb arbitralny przez instytucje europejskie. Stanowi natomiast efekt wsplnych dziaa pastw czonkowskich. 7. Pierwszestwo normy konstytucyjnej przed norm wsplnotow: Prawo wsplnotowe ma pierwszestwo przed ustaw, ale nie przed Konstytucj. W razie kolizji norm to ustawodawca krajowy podejmuje ostateczne decyzje, czy: - zmieni Konstytucj - spowodowa zmian w prawie wsplnotowym - wystpic z UE Wykadnia przyjazna dla prawa europejskiego ma swoje granice. W adnej sytuacji nie moe ona prowadzi do rezultatw sprzecznych z wyranym brzmieniem norm konstytucyjnych i niemoliwych do uzgodnienia z minimum funkcji gwarancyjnych, realizowanych przez Konstytucj. Trybuna Konstytucyjny nie uznaje wic moliwoci zakwestionowania mocy obowizujcej normy konstytucyjnej przez sam fakt wprowadzenia do systemu prawa europejskiego sprzecznej z ni regulacji wsplnotowej.

6 sprawa Gabrielle Defrenne v. Sabena (dyskryminacja pacowa ze wzgldu na pe, stewardesa) 6.1 [horyzontalny skutek postanowie TWE] W rzeczywistoci, poniewa art. 119 [141] TWE ma charakter wicy, zakaz dyskryminacji kobiet i mczyzn odnosi si nie tylko do dziaa wadz publicznych, ale rwnie rozciga na wszystkie porozumienia, ktre zbiorowo reguluj stosunki pracy wykonywanej odpatnie, jak rwnie porozumienia zawarte pomidzy podmiotami indywidualnymi. 6.2 [adresat norm TWE- implementacja dyrektywy na paszczynie krajowej oraz na paszczynie wsplnotowej] Art. 119 [141] TWE odwoujc si do pastw czonkowskich, wzywa je do skorzystania z wszystkich dostpnych im mechanizmw, ktre mog przyczyni si do implementacji zasady rwnego wynagradzania. Zatem, przeciwnie do owiadcze zoonych w toku postpowania, powyszy przepis jest daleki od przekazania tej materii wycznie do kompetencji krajowego ustawodawcy. Z tego powodu uycie w art. 119 [141] TWE zwrotu "pastwa czonkowskie" nie moe by interpretowane jako wyczenie moliwoci bezporedniego stosowania Traktatu przez sdy..

6.3 [zmiana postanowie TWE przez wsplnotowe prawo pochodne lub porozumienie pastw] Zastosowanie zasady rwnego wynagradzania kobiet i mczyzn za jednakow prac miao by w peni zapewnione przez pastwa czonkowskie, bdce zaoycielami, od 1.1.1962 r., tj. od zakoczenia pierwszego okresu przejciowego. Nie naruszajc moliwych skutkw tego terminu polegajcych na przypieszeniu penego zastosowania art. 119 [141], Rezolucja pastw czonkowskich z 31.12.1961 r. nie moga zmieni terminu wyznaczonego przez Traktat. Z wyjtkiem szczeglnych przypadkw, Traktat moe by modyfikowany jedynie zgodnie z procedur okrelon w art. 236 [309] TWE. Wobec braku przepisw przejciowych, zasada rwnego wynagradzania kobiet i mczyzn za jednakow prac obowizywaa w peni w nowo przyjtych pastwach czonkowskich, liczc od wejcia w ycie traktatw akcesyjnych, tj. od 1.1.1973 r. Dyrektywa Rady nr 75/117 nie moga ograniczy skutkw art. 119 [141] TWE lub zmieni daty wejcia w ycie okrelonego w nim obowizku.

7 sprawa Yvone van Duyn v. Home Office 1974-12-04, C 41/74 (ograniczenie swobody przepywy pracownikw polityka bezpieczestwa publicznego, koci scjentologiczny) 7.1 [bezporedni skutek TWE] Art. 48 ust. 1 i 2 [39] stanowi, e swobodny przepyw pracownikw powinien by zapewniony do koca okresu przejciowego oraz e swoboda ta pociga za sob "zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze wzgldu na obywatelstwo pracownikw pastw czonkowskich co do podejmowania pracy, wynagrodzenia oraz innych warunkw pracy". Powysze przepisy nakadaj na pastwa czonkowskie okrelone zobowizanie, ktre nie wymaga podjcia adnych dalszych rodkw, tak ze strony instytucji wsplnotowych, jak i ze strony pastw czonkowskich, i ktre nie pozostawia tym podmiotom adnej dowolnoci, jeeli chodzi o implementacj tego zobowizania. Ust. 3, ktry okrela prawa przysugujce pracownikom w ramach swobody przepywu pracownikw, poddaje je ograniczeniom uzasadnionym wzgldami porzdku, bezpieczestwa oraz zdrowia publicznego. Zastosowanie tych ogranicze podlega jednak kontroli sdowej, tak by prawo pastw czonkowskich do powoania si na powysze ograniczenia nie uniemoliwiao art. 48 [39] TWE, chronicemu swobodny przepyw pracownikw, przyznania praw, na ktre pracownicy mog si powoywa przed sdami krajowymi i ktre sdy krajowe maj obowizek chroni.

7.2 [bezporedni skutek dyrektywy] Wykluczenie moliwoci powoania si zainteresowanych osb na obowizek wynikajcy z dyrektywy byoby sprzeczne z wicym skutkiem przyznanym dyrektywie na podstawie art. 189 [249] TWE. W szczeglnoci, tam gdzie organy Wsplnoty za pomoc dyrektywy nakadaj na pastwa czonkowskie obowizek okrelonego zachowania, skuteczno tego obowizku zostaaby osabiona, gdyby podmioty indywidualne nie mogy powoywa si na jego tre przed sdami krajowymi i gdyby sdy nie mogy bra tego obowizku pod uwag jako czci prawa wsplnotowego. Art. 177 [234] TWE, ktry upowania sdy krajowe do przedkadania Trybunaowi pyta dotyczcych kwestii wanoci i interpretacji wszystkich aktw wydanych przez instytucje wsplnotowe, wskazuje, e powysze akty mog by powoywane przez podmioty indywidualne przed sdami krajowymi. W kadym indywidualnym przypadku konieczne jest przeanalizowanie, czy charakter, ukad i tre przepisu stanowicego przedmiot pytania nadaje si do bezporedniego stosowania w stosunkach midzy pastwem czonkowskim a podmiotami indywidualnymi. IT IS NECESSARY TO EXAMINE IN EVERY CASE WHETHER THE NATURE, GENERAL SCHEME AND WORDING OF THE PROVISION IN QUESTION ARE CAPABLE OF HAVING DIRECT EFFECTS ON THE RELATIONS BETWEEN MEMBER STATES AND INDIVIDUALS. Stanowic, e rodki podjte ze wzgldu na porzdek publiczny powinny by oparte wycznie na indywidualnym zachowaniu jednostki, art. 3 ust. 1 Dyrektywy zmierza do ograniczenia prawa do podejmowania decyzji w powyszej materii przez wadze odpowiedzialne za wydawanie zgody na wjazd lub wydalenie obcokrajowcw. Po pierwsze, przepis ten ustanawia obowizek, ktry nie podlega adnemu wyczeniu i jest bezwarunkowy, i ktry ze wzgldu na swj charakter nie wymaga interwencji ze strony instytucji wsplnotowych lub pastw czonkowskich. Po drugie, poniewa pastwa czonkowskie s zobligowane, przy implementacji klauzul naruszajcych podstawowe zasady wynikajce z Traktatw, dokonywa interpretacji na korzy jednostek, nie naley bra pod uwag czynnikw nie zwizanych z indywidualnym zachowaniem, za zasada pewnoci prawa wymaga, aby zainteresowane podmioty mogy powoywa si na przedmiotowy obowizek, pomimo e zosta on ustanowiony w akcie prawnym, ktry nie jest cakowicie i automatycznie bezporednio skuteczny. Art. 3 ust. 1 Dyrektywy Rady nr 64/221 z 25.2.1964 r. przyznaje podmiotom indywidualnym prawa, ktre mog by egzekwowane przed sdami krajowymi pastw czonkowskich, ktre s zobowizane do zapewnienia ochrony tym prawom ARTICLE 3 (1) OF COUNCIL DIRECTIVE NO 64/221 (...)CONFERS ON INDIVIDUALS RIGHTS WHICH ARE ENFORCEABLE BY THEM IN THE NATIONAL COURTS OF A MEMBER STATE AND WHICH THE LATTER MUST PROTECT.

8 sprawa M.H. Marshall v. Southampton and South-West Hampshire Area Health Authority 6.02.1984 (przymusowe przejcie na emerytur ze wzgldu na pe) 8.1 [bezporedni skutek dyrektywy] Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunau (a w szczeglnoci jego wyrokiem z 19 stycznia 1982 r. w sprawie 8/81 Becker przeciwko Finanzamt Munster-Innenstadt, Zb. Orz. str. 53), kiedy przepisy dyrektywy, biorc pod uwag ich tre, wydaj si bezwarunkowe i wystarczajco precyzyjne, jednostki mog powoywa si na nie w stosunku do pastwa, w przypadku gdy pastwo to zaniedbao wdroenia dyrektywy do prawa krajowego w wymaganym terminie lub gdy wdroenie byo nieprawidowe. Naley podkreli, i zgodnie z art. 189 Traktatu wicy charakter dyrektywy, ktrym jest uzasadniona moliwo powoywania si na dyrektyw w postpowaniu przed sdem krajowym, wystpuje jedynie w stosunku do kadego Pastwa Czonkowskiego, do ktrego jest kierowana. To powoduje, i dyrektywa nie moe sama z siebie nakada obowizkw na jednostki oraz e przepisy wynikajce z dyrektywy nie mog jako takie by powoywane przeciw takim osobom. Dlatego naley w szczeglnoci zbada, czy w tym przypadku naley pozwanego uwaa za dziaajcego jako jednostka. -> zasada emanacji pastwa 8.2 [zasada estoppel] Byoby sprzeczne z wicym charakterem dyrektywy na mocy art. 189 wyczenie z zasady moliwoci powoywania si przez zainteresowanych na zobowizania przez ni nakadane. Trybuna wywnioskowa z tego, i Pastwo Czonkowskie, ktre nie przyjo w wymaganym czasie przepisw wykonawczych wymaganych dyrektyw, nie moe powoywa si w stosunku do jednostek na uchybienie swoim obowizkom, ktre nakada na nie dyrektywa.

A MEMBER STATE WHICH HAS NOT ADOPTED THE IMPLEMENTING MEASURES REQUIRED BY THE DIRECTIVE WITHIN THE PRESCRIBED PERIOD MAY NOT PLEAD, AS AGAINST INDIVIDUALS, ITS OWN FAILURE TO PERFORM THE OBLIGATIONS WHICH THE DIRECTIVE ENTAILS 8.3 [zasada emanacji pastwa] Skoro podsdni mog wykorzysta dyrektyw przeciwko pastwu, to niewane czy to ostatnie wystpuje w charakterze pracodawcy czy wadzy publicznej. W obu przypadkach istotne jest powstrzymanie pastw przed wykorzystywaniem wasnej nieznajomoci prawa wsplnotowego . IN THAT RESPECT THE CAPACITY IN WHICH THE STATE ACTS, WHETHER AS EMPLOYER OR PUBLIC AUTHORITY, IS IRRELEVANT. IN EITHER CASE IT IS NECESSARY TO PREVENT THE STATE FROM TAKING ADVANTAGE OF ITS OWN FAILURE TO COMPLY WITH COMMUNITY LAW. Warunki bezporedniej skutecznoci dyrektywy: /W1/ jasno i precyzja przepisw (=moliwo okrelenia: podmiotu zobowizanego, podmiotu uprawnionego, treci praw na podtawie przepisw d-y) /W2/ bezwarunkow /W3/ brak prawidowej implemetacji w terminie /W3/ przyznanie praw jednostce /W4/ tylko w relacji wertykalnej (jednostka-pastwo)

9 sprawa Foster i inni przeciwko British Gas Plc 1990-07-12, C 188/89 (przymusowe przejcie na emerytur kobiet wczeniejsze ni mczyzn) 9.1 [bezporedni skutek dyrektywy] [zasada estoppel] Jak niezmiennie utrzymuje Trybuna, tam gdzie organy Wsplnoty naoyy na pastwo na mocy dyrektywy obowizek podjcia okrelonych dziaa, efektywno takiego rodka zostaaby obniona, gdyby podmioty indywidualne nie mogy powoywa si na jego tre w postpowaniu przed sdem krajowym, za sdy krajowe nie mogyby uwzgldnia tego rodka jako czci prawa wsplnotowego. W konsekwencji, pastwo czonkowskie, ktre nie wydao w odpowiednim terminie rodkw wprowadzajcych dyrektyw, nie moe powoywa si w sporach z jednostkami na fakt niewypenienia przez siebie zobowiza wynikajcych z dyrektywy. Zawsze gdy postanowienia dyrektywy wydaj si, o ile chodzi o ich przedmiot, bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne, mog by one powoywane przeciwko przepisowi prawa krajowego, ktry jest sprzeczny z dyrektyw w braku implementacji jej przepisw w odpowiednim terminie lub gdy postanowienia dyrektywy przyznaj jednostkom prawa, ktrych mona dochodzi od pastwa.

9.2 [zasada emanacji pastwa] Bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne postanowienia dyrektyw mog by powoywane przeciwko organom lub podmiotom, ktre podlegaj wadzy lub kontroli ze strony pastwa lub ktre maj szczeglne uprawnienia, wykraczajce poza te, ktre wynikaj z normalnych zasad regulujcych stosunki midzy jednostkami. Postanowienia dyrektyw mog by powoywane przeciwko organom podatkowym (sprawa 8/81 Becker, sprawa 221/88 EWWiS przeciwko Acciaierie e Ferriere Busseni [1990] ECR I-495), wadzom lokalnym i regionalnym (sprawa 103/88 Fratelli Costanzo przeciwko Comune di Milano [1989] ECR 1839), konstytucyjnie niezalenym wadzom odpowiedzialnym za utrzymania porzdku i bezpieczestwa publicznego (sprawa 22/84 Johnston przeciwko Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary [1986] ECR 1651), oraz wadzom odpowiedzialnym za opiek zdrowotn (sprawa 152/84 Marshall). Podmiot, ktry, bez wzgldu na form prawn, jest odpowiedzialny, na mocy przepisw wydanych przez pastwo za wiadczenie usug publicznych pod kontrol pastwa i w tym celu zosta wyposaony w szczeglne kompetencje, wykraczajce poza uprawnienia wynikajce z zasad znajdujcych zastosowanie do stosunkw midzy jednostkami, naley do tej kategorii podmiotw, przeciwko ktrym mona powoywa si na postanowienia dyrektyw, ktre s bezporednio skuteczne. Pastwo jako adresat norm zawartych w dyrektywie: 1. organy wadzy publicznej 2. inne podmioty i organy /W1/ powoane na mocy ustawy /W2/ kontrola pastwowa /W3/ wiadczenie usug publicznych /W4/ szczeglne prawa i obowizki wykraczajce poza, te ktre wynikaj z normalnych zasad.

10 sprawa Paola Faccini Dori przeciwko Recreb Srl 1994-07-14, C 91/92 (kupno kursu jzykowego na peronie transakcja poza siedzib przedsibiorstwa, odstpienie od umowy) 10.1 [brak skutku horyzontalnego dyrektywy] Skutkiem rozszerzenia powyszej zasady na sfer stosunkw pomidzy podmiotami indywidualnymi byoby uznanie istnienia kompetencji po stronie Wsplnoty do nakadania na podmioty indywidualne obowizkw, podczas gdy Wsplnota posiada takie uprawnienie tylko tam, gdzie zostaa upowaniona do wydania rozporzdze. Wynika std, e wobec braku terminowej transpozycji dyrektywy, podmiot

indywidualny nie moe dochodzi przed sdem krajowym roszcze opartych na dyrektywie, kierowanych wobec innego podmiotu indywidualnego. Trybuna konsekwentnie podtrzymuje, e dyrektywa nie moe sama w sobie nakada obowizkw na podmioty indywidualne, zatem nie moe by stosowana w sporach midzy podmiotami indywidualnymi

10.2 [Skutek poredni dyrektywy] Wynikajcy z dyrektywy oraz z art. 5 [10] TWE obowizek pastwa czonkowskiego do realizacji celu dyrektyw oraz podjcia wszelkich niezbdnych rodkw o charakterze oglnym lub szczeglnym, wie wszystkie wadze pastwa czonkowskiego, wczajc w to sdy w sprawach nalecych do ich waciwoci. Wynika z tego, e stosujc przepisy prawa krajowego, bez wzgldu na to, czy zostay one wydane przed lub po przyjciu dyrektywy, sd krajowy musi interpretowa je tak dalece jak jest to moliwe w wietle treci i celw dyrektywy, aby zrealizowa skutek zamierzony przez dyrektyw, zastosowujc si w ten sposb do art. 189 [249] ust. 3 TWE. WHEN APPLYING NATIONAL LAW, WHETHER ADOPTED BEFORE OR AFTER THE DIRECTIVE, THE NATIONAL COURT THAT HAS TO INTERPRET THAT LAW MUST DO SO, AS FAR AS POSSIBLE, IN THE LIGHT OF THE WORDING AND THE PURPOSE OF THE DIRECTIVE SO AS TO ACHIEVE THE RESULT IT HAS IN VIEW AND THEREBY COMPLY WITH THE THIRD PARAGRAPH OF ARTICLE 189 OF THE TREATY.

10.3 [odpowiedzialno odszkodowawawcza Pastwa] Jeli pastwo czonkowskie zaniedbuje wynikajcy z art. 189 ust. 3 [249] TWE obowizek dokonania terminowej transpozycji dyrektywy oraz jeeli zamierzony przez dyrektyw rezultat nie moe by osignity za spraw odpowiedniej interpretacji prawa krajowego przez sdy, prawo wsplnotowe wymaga, aby pastwo czonkowskie zrekompensowao szkody wyrzdzone podmiotom indywidualnym z powodu niedokonania transpozycji Dyrektywy, pod warunkiem, e spenione s trzy warunki: a) b) c) skutkiem wprowadzenia dyrektywy do porzdku krajowego jest przyznanie praw jednostkom, zakres tych praw mona ustali na podstawie przepisw dyrektywy oraz istnieje zwizek przyczynowo-skutkowy pomidzy naruszeniem obowizku implementacji dyrektywy a wyrzdzon szkod.

Jeeli powysze warunki s spenione, do sdu krajowego naley przyznanie pokrzywdzonym odszkodowania zgodnie z odpowiednimi przepisami prawa krajowego. DYREKTYWA: I. implementowana: staje si czci porzdku prawnego pastwa. II. nieimplementowana w terminie lub nieprawidowo implementowana 1. d-a staje si bezporednio skuteczna - upyn termin implementacji - d-a nadaje si do bezp. stosow. (dostatecznie jasna i precyzyjna, nakada uprawnienia itd.) 2. poredni skutek dyrektywy (pkt. 10.2) - gdy d-a nie moe wywoa skutku bezporedniego - wykadnia prawa krajowego zgodna z celem i treci dyrektywy 3. odpowiedzialno odszkodowawcza pastwa - roszczenie przysuguj po spenieniu warynkw okreslonych w pkt. 10.3 - gdy d-a nie moe wywoa skutku bezp. i nie jest moliwa interpretacja zgodna z celem i treci d-y - tylko w relacji wertykalnej 4. postpowanie w sprawie naruszenie prawa wsplnotowego wszczte przeciwko pastwu przez instytucje wsplnotowe UZASADNIENIE: Pastwo nie moe powoywa si na swoje zaniedbania (niewykonanie obowizku wynikajcego z prawa wsplnotowego = nie dokonanie implementacji), ktrego skutkiem jest to, e podmiot indywidualny pozbawiony jest korzyci wynikajcych z prawa wsplnotowego.

11 sprawa Franz Grad przeciwko Finanzamt Traustein 1970-10-06, C 9/70 (podatek obrotowy od usug transportowych, pobierany mimo decyzji) 11.1 [bezporedni skutek decyzji] Generalne wyczenie moliwoci powoania si przez zainteresowan osob na obowizek wynikajcy z decyzji byoby sprzeczne z wicym skutkiem przyznanym decyzji przez art. 189 [249] TWE. W sprawach, w ktrych organy wsplnotowe naoyy decyzj na pastwo lub wszystkie pastwa obowizek dziaania w okrelony sposb, skuteczno takiego rodka zostaaby osabiona, gdyby obywatele pastw-adresatw nie mogli powoa si na tre decyzji przed sdami, za sdy krajowe nie mogyby bra jej pod uwag jako czci prawa wsplnotowego. Aczkolwiek skutki decyzji nie mog by identyczne ze skutkami przepisw zawartych w rozporzdzeniu, rnica ta nie wycza tego, e rezultat kocowy, a mianowicie prawo jednostki do powoywania si na tre decyzji przed sdami, moe by taki sam jak w przypadku bezporednio skutecznych przepisw rozporzdzenia. W kadej sprawie naley upewni si czy charakter, geneza oraz tre przepisw wskazuj, e mog one wywoywa bezporednie skutki w stosunkach prawnych pomidzy adresatem aktu a podmiotami trzecimi. Art. 4 ust. 2 Decyzji Rady z 13.5.1965 r. moe, w zwizku z postanowieniami Dyrektywy z 11.4.1967 r. oraz z 9.12.1969 r., wywoywa bezporednie skutki w stosunkach prawnych pomidzy pastwami czonkowskimi, do ktrych decyzja jest adresowana, a podmiotami indywidualnymi podlegajcymi ich jurysdykcji, w ten sposb przyznajc tym ostatnim prawo do powoywania si na tre tych przepisw przed sdami. Jednake, pomimo e naley si zgodzi z twierdzeniem, e na mocy art. 189 [249] TWE rozporzdzenia stosuje si bezporednio i dlatego, ze wzgldu na ich charakter, zawarte w nich przepisy mog by bezporednio skuteczne, nie wynika std, e inne akty prawne wymienione w art. 189 [249] TWE nie mog nigdy wywoa podobnych skutkw. W szczeglnoci, przepis ten stanowi, e decyzje wi adresatw w caoci. Pozwala to postawi pytanie, czy przeciwko adresatowi obowizku wynikajcego z decyzji mog powoa si wycznie instytucje wsplnotowe, czy te z takiego prawa mog korzysta wszyscy, ktrzy maj interes w wykonaniu tego obowizku. Generalne wyczenie moliwoci powoania si przez zainteresowan osob na obowizek wynikajcy z decyzji byoby sprzeczne z wicym skutkiem przyznanym decyzji przez art. 189 [249] TWE. W przypadkach, w ktrych organy wsplnotowe naoyy decyzj na pastwo lub wszystkie pastwa obowizek dziaania w okrelony sposb, skuteczno takiego rodka zostaaby osabiona, gdyby obywatele pastwadresatw nie mogli powoa si na tre decyzji przed sdami, za sdy krajowe nie mogyby bra jej pod uwag jako czci prawa wsplnotowego. Aczkolwiek skutki decyzji nie mog by identyczne ze skutkami przepisw zawartych w rozporzdzeniu, rnica ta nie wycza tego, e rezultat kocowy, a mianowicie prawo jednostki do powoywania si na tre decyzji przed sdami, moe by taki sam jak w przypadku bezporednio skutecznych przepisw rozporzdzenia.

12 sprawa Colson and Elisabeth Kamann 10 April 1984 Case 14/83. (dwie pracownice socjalne z powodu pci nie zostaj zatrudnione w wizieniu dla mczyzn) 12.1 [dyrektywa zobowizanie Pastwa Czonkowskiego] Zgodnie z art. 189 akapit trzeci dyrektywa wie kade pastwo czonkowskie, do ktrego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, ktry ma by osignity, pozostawia jednak organom krajowym swobod wyboru formy i rodkw. O ile prawd jest, e postanowienie to zapewnia pastwom czonkowskim swobod wyboru sposobw i rodkw sucych do wprowadzenia dyrektywy w ycie, to jednak swoboda ta nie umniejsza zobowizania pastw czonkowskich, do ktrych dyrektywa jest skierowana, do tego, aby w ramach swego porzdku prawnego przedsiwziy wszelkie niezbdne rodki dla zapewnienia penej skutecznoci dyrektywy, zgodnie z jej celem.

12.2 [poredni skutek dyrektywy: prowsplnotowa interpretacja prawa krajowego] Wynikajce z dyrektywy zobowizanie pastw czonkowskich do osignicia okrelonego w niej rezultatu, jak rwnie naoony w art. 5 traktatu obowizek podejmowania wszelkich waciwych rodkw oglnych lub szczeglnych w celu zapewnienia wykonania tego zobowizania, to powinno wszystkich organw pastw czonkowskich, w tym take, w ramach ich waciwoci, sdw. Wynika z tego, e stosujc prawo wewntrzne, a w szczeglnoci przepisy prawa krajowego wprowadzone w celu wykonania dyrektywy 76/207, sdy krajowe s zobowizane do wykadni prawa krajowego zgodnie z treci i celem dyrektywy, w celu osignicia rezultatu, o ktrym mowa w art. 189 akapit trzeci. THE NATIONAL COURT IS REQUIRED TO INTERPRET ITS NATIONAL LAW IN THE LIGHT OF THE WORDING AND THE PURPOSE OF THE DIRECTIVE IN ORDER TO ACHIEVE THE RESULT REFERRED TO IN THE THIRD PARAGRAPH OF ARTICLE 189 . Do sdu krajowego naley, na ile to jest moliwe w ramach swobodnej oceny, przyznanej mu przez prawo krajowe, dokonanie takiej wykadni i takie stosowanie przepisw wydanych w celu wykonania dyrektywy, ktre bd zgodne z wymogami prawa wsplnotowego IT IS FOR THE NATIONAL COURT TO INTERPRET AND APPLY THE LEGISLATION ADOPTED FOR THE IMPLEMENTATION OF THE DIRECTIVE IN CONFORMITY WITH THE REQUIREMENTS OF COMMUNITY LAW , IN SO FAR AS IT IS GIVEN DISCRETION TO DO SO UNDER NATIONAL LAW. PODSUMOWANIE: 1. Dyrektywa wie pastwa co do rezultatu (obowizek penej realizacji celu d-y) 2. Swoboda w wyborze formy i sposobu implementacji, ALE ta swoboda jest ograniczona WARUNKIEM penej skutecznoci.

10

13 sprawa Marleasing S.A. przeciwko La Comercial International de Alimentacion S.A 1990-11-13, C 106/89 (ograniczenie przesanek uniewanienia aktu zaoycielskiego spki, zaoenie spki w celu pokrzywdzenia wierzycieli) 13.1 [poredni skutek dyrektywy: prowsplnotowa wykadania prawa krajowego sposb implementacji dyrektywy] Wynikajcy z dyrektywy obowizek pastw czonkowskich do osignicia przewidzianego w niej celu oraz wynikajcy z art. 5 [10] TWE obowizek podjcia wszelkich rodkw, zarwno oglnych jak i szczeglnych, do zapewnienia realizacji tego obowizku, wie wszystkie organy pastwa czonkowskiego, w tym sdy, w sprawach nalecych do ich jurysdykcji. Wynika std, e stosujc prawo krajowe, bez wzgldu na to czy przepisy te zostay wydane przed czy po przyjciu dyrektywy, sd krajowy powinien zinterpretowa je tak dalece, jak jest to moliwe, w wietle treci i celu dyrektywy, by osign przewidziany w niej cel i w ten sposb zachowa si w sposb zgodny z art. 189 ust. 3 [249] TWE. IT FOLLOWS THAT, IN APPLYING NATIONAL LAW, WHETHER THE PROVISIONS IN QUESTION WERE ADOPTED BEFORE OR AFTER THE DIRECTIVE, THE NATIONAL COURT CALLED UPON TO INTERPRET IT IS REQUIRED TO DO SO, AS FAR AS POSSIBLE, IN THE LIGHT OF THE WORDING AND THE PURPOSE OF THE DIRECTIVE IN ORDER TO ACHIEVE THE RESULT PURSUED BY IT AND THEREBY COMPLY WITH THE THIRD PARAGRAPH OF ARTICLE 189 OF THE TREATY . 14 sprawa Andrea Francovich i Danila Bonifaci i inni przeciwko Republice Woskiej C-6/90 i C-9/90 (ochrona pracownikw w razie upadoci przedsibiorstwa, system gwarancji wynagrodze) 14.1 [skutek bezporedni, zasada estoppel]] Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pastwo czonkowskie, ktre nie wydao w terminie przepisw wykonawczych nakazanych w dyrektywie, nie moe powoywa si wobec jednostek na niewykonanie przez siebie zobowiza naoonych w tej dyrektywie. Std w kadym przypadku, gdy przepisy dyrektywy s, z punktu widzenia ich treci, bezwarunkowe i wystarczajco precyzyjne, w braku przepisw wykonawczych wydanych w terminie mona si na nie powoywa przeciwko wszelkim przepisom krajowym niezgodnym z dyrektyw, a take jeeli okrelaj one prawa, na ktre jednostki mog powoywa si wobec pastwa (wyrok z dnia 19 stycznia 1982 r. w sprawie 8/81 Becker Rec. str. 53, pkt 24 i 25).

14.2 [bezporednio i bezwarunkowo przepisu a swoboda pastwa czonkowskiego w wyborze rodkw] Uprawnienie pastwa czonkowskiego do dokonania wyboru spord licznych sposobw osignicia celu zakadanego przez dyrektyw nie wyklucza moliwoci dochodzenia przez jednostki przed sdami krajowymi praw, ktrych tre mona ustali z wystarczajc dokadnoci na podstawie samych przepisw dyrektywy. Okoliczno, e art. 3 i art. 4 ust. 1 i 2 pozostawiaj pastwom czonkowskim pewien zakres uznania, jeli chodzi o metod okrelenia tej gwarancji i ograniczenia jej wysokoci, nie podwaa precyzyjnego i bezwarunkowego charakteru zaoonego celu. Gwarancj minimaln przewidzian w dyrektywie okreli mona, przyjmujc dat, ktrej wybr pociga najmniejsze obcienia dla instytucji udzielajcej gwarancji. Jest ni dzie zaistnienia stanu niewypacalnoci pracodawcy, gdy dwie pozostae daty, tj. dzie wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy i dzie rozwizania umowy o prac lub ustania stosunku pracy, s, zgodnie z zasadami okrelonymi w art. 3, si rzeczy pniejsze od dnia zaistnienia stanu niewypacalnoci, zakrelaj wic duszy okres, za ktry naley zaspokoi roszczenia. 14.3 [zadanie sdw krajowych w stosowaniu prawa wsplnotowego]

Trzeba rwnie przypomnie, e jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, do sdw krajowych, ktre w ramach swoich kompetencji maj za zadanie stosowa przepisy prawa wsplnotowego, naley zapewnienie skutecznoci tych norm i ochrona wynikajcych z nich uprawnie jednostek (zob. w szczeglnoci wyrok z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 106/77 Simmenthal, Rec. str. 629, pkt 16, i wyrok z dnia 19 czerwca 1990 r. w sprawie C-213/98 Factortame, Rec. str. I-2433, pkt 19).

14.4 [zasada odpowiedzialnoci pastwa za szkody wyrzdzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wsplnotowego] Naley stwierdzi, e brak moliwoci uzyskania przez jednostki odszkodowania w przypadku spowodowania uszczerbku dla ich uprawnie poprzez naruszenie prawa wsplnotowego, ktre moe by przypisane pastwu czonkowskiemu prowadzioby do podwaenia penej skutecznoci norm wsplnotowych oraz osabienia ochrony praw, ktrych s one rdem. Moliwo dochodzenia naprawienia przez pastwo czonkowskie szkody jest szczeglnie niezbdna w sytuacji, gdy jak w niniejszej sprawie, skuteczno norm wsplnotowych jest uzaleniona od dziaania tego pastwa, w zwizku z czym jednostki nie mog, w braku tego dziaania, powoywa si przed sdami krajowymi na uprawnienia, jakie przyznaje im prawo wsplnotowe. Jak std wynika, zasada odpowiedzialnoci pastwa za szkody wyrzdzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wsplnotowego, ktre moe by mu przypisane, jest nieodczn czci systemu traktatu. PRINCIPLE WHEREBY A STATE MUST BE LIABLE FOR LOSS AND DAMAGE CAUSED TO INDIVIDUALS AS A RESULT OF BREACHES OF COMMUNITY LAW FOR WHICH THE STATE CAN BE HELD RESPONSIBLE IS INHERENT IN THE SYSTEM OF THE TREATY Prawo wsplnotowe ustanawia zasad, zgodnie z ktr pastwa czonkowskie zobowizane s naprawi szkody wyrzdzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wsplnotowego, ktre moe by mu przypisane. IT IS A PRINCIPLE OF COMMUNITY LAW THAT THE MEMBER STATES ARE OBLIGED TO MAKE GOOD LOSS AND DAMAGE CAUSED TO INDIVIDUALS BY BREACHES OF COMMUNITY LAW FOR WHICH THEY CAN BE HELD RESPONSIBLE.

11

14.5 [podstawa obowizku naprawienia szkody przez pastwo czonkowskie w TWE] Obowizek naprawienia przez pastwo czonkowskie szkody znajduje rwnie podstaw w art. 5 traktatu, zgodnie z ktrym pastwa czonkowskie zobowizane s podj wszelkie dziaania o charakterze oglnym lub jednostkowym, niezbdne w celu wykonania zobowiza, jakie ci na nich na mocy prawa wsplnotowego. Wrd zobowiza tych znajduje si za obowizek usunicia niezgodnych z prawem skutkw naruszenia prawa wsplnotowego (zob., w odniesieniu do analogicznego postanowienia art. 86 traktatu EWWiS, wyrok z dnia 16 grudnia 1960 r. w sprawie 6/60 Humblet, Rec. str. 1125). 14.6 [przesanki odpowiedzialnoci pastwa] Prawo wsplnotowe nakada wic na pastwo odpowiedzialno, lecz przesanki, na jakich daje ona prawo do odszkodowania, uzalenione s od charakteru, bdcego rdem wyrzdzonej szkody, naruszenia prawa wsplnotowego. Gdy pastwo czonkowskie narusza cicy na nim na mocy art. 189 akapit trzeci traktatu obowizek podjcia wszelkich dziaa niezbdnych w celu osignicia celu zaoonego w dyrektywie, pena skuteczno tej normy prawa wsplnotowego wymaga istnienia prawa do uzyskania naprawienia szkody, o ile zostan spenione trzy przesanki. Pierwsza z nich polega na tym, by rezultat zamierzony w dyrektywie obejmowa przyznanie jednostkom okrelonych uprawnie. RESULT PRESCRIBED BY THE DIRECTIVE SHOULD ENTAIL THE GRANT OF RIGHTS TO INDIVIDUALS Drug przesank jest moliwo okrelenia treci tych uprawnie na podstawie przepisw dyrektywy. IT SHOULD BE POSSIBLE TO IDENTIFY THE CONTENT OF THOSE RIGHTS ON THE BASIS OF THE PROVISIONS OF THE DIRECTIVE Trzecia przesanka to istnienie zwizku przyczynowego midzy naruszeniem zobowizania cicego na pastwie, a poniesion przez poszkodowanych szkod. THE EXISTENCE OF A CAUSAL LINK BETWEEN THE BREACH OF THE STATE' S OBLIGATION AND THE LOSS AND DAMAGE SUFFERED BY THE INJURED PARTIES.

Spenienie tych przesanek wystarczy do powstania po stronie jednostek prawa do uzyskania naprawienia szkody, bezporednio na podstawie prawa wsplnotowego. 14.7 [podstawa materialna i formalna odpowiedzialnoci pastw czonkowskich] Naprawienie przez pastwo skutkw spowodowanej szkody odbywa si winno w ramach krajowego prawa zobowiza. THE RULES OF NATIONAL LAW ON LIABILITY W braku bowiem przepisw wsplnotowych wyznaczenie waciwego sdu i takie uksztatowania przepisw postpowania sdowego, ktre zapewni pen ochron uprawnie, jakie podmioty wywodz z prawa wsplnotowego, naley do wewntrznego porzdku prawnego kadego z pastw czonkowskich (zob. wyroki z dnia 22 stycznia 1976 r. w sprawie 60/75 Russo, Rec. str. 45, z dnia 16 lutego 1976 r. w sprawie 33/76 Rewe, Rec. str. 1989, i wyrok z dnia 7 lipca 1981 r. w sprawie 158/80 Rewe, Rec. str. 1805).Naley ponadto zauway, e przesanki materialne i formalne w zakresie naprawienia szkody, okrelone w ustawodawstwie poszczeglnych krajw, nie mog by mniej korzystne, ni w przypadku podobnych roszcze o charakterze wewntrznym i nie mog by ustalone w sposb powodujcy, e uzyskanie odszkodowania bdzie praktycznie niemoliwe lub nadmiernie utrudnione. THE SUBSTANTIVE AND PROCEDURAL CONDITIONS FOR REPARATION OF LOSS AND DAMAGE LAID DOWN BY THE NATIONAL LAW OF THE MEMBER STATES MUST NOT BE LESS FAVOURABLE THAN THOSE RELATING TO SIMILAR DOMESTIC CLAIMS AND MUST NOT BE SO FRAMED AS TO MAKE IT VIRTUALLY IMPOSSIBLE OR EXCESSIVELY DIFFICULT TO OBTAIN REPARATION Std do sdu krajowego naley realizacja, w ramach krajowego prawa zobowiza, uprawnienia pracownikw do uzyskania naprawienia szkody, ktra zostaa im wyrzdzona poprzez brak transpozycji dyrektywy.

15 sprawa Factortame 19.06.1990 C-213/89 (brytyjski rejestr statkw, quota hopping, organiczenia zwizane z obywatelstwem armatora)

15.1 [stosowanie rodkw tymczasowych przeciwko pastwu przez sdy] Skuteczno prawa wsplnotowego zostaaby ograniczona take w przypadku, gdyby norma prawa krajowego moga uniemoliwi sdowi rozpatrujcemu spr podlegajcy prawu wsplnotowemu zarzdzenie rodkw tymczasowych w celu zapewnienia w peni skutecznoci przyszego orzeczenia sdowego w przedmiocie istnienia dochodzonych uprawnie wynikajcych z prawa wsplnotowego. Dlatego sd, ktry w takich okolicznociach zarzdziby rodki tymczasowe, gdyby nie staa temu na przeszkodzie norma prawa krajowego, zobowizany jest nie zastosowa tej normy. Wykadni t potwierdza system ustanowiony w art. 177 traktatu EWG, ktrego skuteczno zostaaby ograniczona, gdyby sd krajowy, ktry zawiesi postpowanie do czasu otrzymania odpowiedzi Trybunau na swoje pytanie prejudycjalne, nie mg zarzdzi rodkw tymczasowych do czasu wydania orzeczenia opartego na odpowiedzi Trybunau. W zwizku z powyszym trzeba na postawione pytanie odpowiedzie, i prawo wsplnotowe naley interpretowa w ten sposb, e sdy krajowe rozstrzygajce spory dotyczce prawa wsplnotowego zobowizane s nie zastosowa normy prawa krajowego, jeeli uznaj, e stanowi ona jedyn przeszkod dla zarzdzenia przez nie rodkw tymczasowych.

12

16 sprawa Brasserie du Pechur v. Niemcy 5.03.1996 C-46/93, 48-93 (czysto niemieckiego piwa, import piwa francuskiego)

16.1 [bezporedni skutek a prawo do odszkodowania] Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem moliwo powoywania si przez podmioty prawa na stosowane bezporednio postanowienia traktatu przed sdami krajowymi stanowi jedynie gwarancj minimaln i nie jest sama z siebie wystarczajca do zapewnienia penego i cakowitego stosowania traktatu. Moliwo ta, majca na celu zapewnienie pierwszestwa stosowania przepisw prawa wsplnotowego przed przepisami krajowymi, nie zawsze zapewnia, e jednostka bdzie w stanie skorzysta z przysugujcych jej na mocy prawa wsplnotowego uprawnie, a w szczeglnoci, e nie poniesie szkody z powodu naruszenia tego prawa przez pastwo czonkowskie. Jak wynika za z pkt 33 ww. wyroku w sprawie Francovich i in., pena skuteczno prawa wsplnotowego byaby zagroona, gdyby jednostki nie mogy uzyska odszkodowania w przypadku uszczerbku dla ich uprawnie spowodowanego naruszeniem prawa wsplnotowego. W przypadku naruszenia prawa majcego rdo bezporednio w normie wsplnotowej, na ktr jednostka moe powoa si przed sdem krajowym prawo do odszkodowania jest wanie nieuniknionym nastpstwem bezporedniej skutecznoci przepisw wsplnotowych, ktrych naruszenie znajduje si u rda szkody.

16.2 [rda zasady odpowiedzialnoci pastwa] Zreszt to wanie do oglnych zasad wsplnych dla prawa pastw czonkowskich odsya art. 215 akapit drugi traktatu w zakresie odpowiedzialnoci pozaumownej Wsplnoty za szkody spowodowane przez jej instytucje lub jej funkcjonariuszy w wykonywaniu ich zada. Ustanowiona wprost w art. 215 traktatu zasada odpowiedzialnoci pozaumownej Wsplnoty jest jedynie wyrazem oglnej zasady znanej w porzdkach prawnych pastw czonkowskich, zgodnie z ktr bezprawne dziaanie lub zaniechanie powoduje powstanie obowizku naprawienia wyrzdzonej szkody. Na mocy tego postanowienia powstaje rwnie zobowizanie organw wadz publicznych do naprawienia szkd wyrzdzonych przy wykonywaniu przez nie ich zada. Naley poza tym zauway, e w znacznej liczbie krajowych systemw prawych zasady odpowiedzialnoci pastwa zostay wypracowane w decydujcym stopniu na drodze sdowej. 16.3 [odpowiedzialno pastwa za szkod a konstytucyjny podzia wadz] Zasada ta znajduje zastosowanie w kadym przypadku naruszenia prawa wsplnotowego przez pastwo czonkowskie, niezalenie od charakteru organu, ktrego dziaanie lub zaniechanie ley u podstaw uchybienia. Co wicej, w zwizku z podstawowym wymogiem wsplnotowego porzdku prawnego, jakim jest jednolite stosowanie prawa wsplnotowego (zob., w szczeglnoci, wyrok z dnia 21 lutego 1991 r. w sprawach poczonych C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik, Rec. str. I-415, pkt 26), obowizek naprawienia szkody wyrzdzonej jednostce poprzez naruszenie prawa wsplnotowego nie moe by uzaleniony od wewntrznych zasad rozdziau kompetencji midzy konstytucyjnymi organami wadzy. Trzeba w tej kwestii stwierdzi, jak podkrela rzecznik generalny w pkt 38 opinii, e w midzynarodowym porzdku prawnym pastwo, ktre ponosi odpowiedzialno za naruszenie zobowiza midzynarodowych, rwnie postrzegane jest jako jedno, niezalenie od tego, czy naruszenie bdce przyczyn szkody przypisa naley organom wadzy ustawodawczej, sdowniczej czy wykonawczej. Musi tak by te we wsplnotowym porzdku prawnym, tym bardziej e wszystkie instytucje pastwowe, w tym organy wadzy ustawodawczej, s w wykonywaniu swoich zada zobowizane do poszanowania zasad ustanowionych w prawie wsplnotowym i mogcych normowa bezporednio sytuacj jednostek. 16.4 [przesanki prawa jednostki do odszkodowania - charakter] W kwestii tej naley przypomnie, e o ile odpowiedzialno pastwa czonkowskiego wynika z prawa wsplnotowego, o tyle przesanki, na jakich daje ona prawo do odszkodowania, uzalenione s od charakteru naruszenia prawa wsplnotowego bdcego rdem wyrzdzonej szkody Po pierwsze bowiem art. 215 akapit drugi traktatu odsya w dziedzinie odpowiedzialnoci pozaumownej Wsplnoty do oglnych zasad wsplnych dla porzdkw prawnych pastw czonkowskich, z ktrych Trybuna czerpie rwnie, w braku norm pisanych, w innych dziedzinach prawa. Po drugie przesanki dochodzenia odpowiedzialnoci pastwa za szkody wyrzdzone jednostkom na skutek naruszenia prawa wsplnotowego nie mog by, bez szczeglnego powodu, odmienne od zasad normujcych odpowiedzialno Wsplnoty w porwnywalnych okolicznociach. Stopie ochrony praw przysugujcych jednostkom na podstawie prawa wsplnotowego nie moe bowiem rni si w zalenoci od krajowego lub wsplnotowego charakteru organu, ktry spowodowa szkod. Zasady wywiedzione przez Trybuna z art. 215 traktatu, zwaszcza w odniesieniu do odpowiedzialnoci z tytuu aktw normatywnych, uwzgldniaj w szczeglnoci zoono sytuacji, jak naley uregulowa, trudnoci w stosowaniu lub wykadni obowizujcych aktw oraz zakres swobodnego uznania, jakim dysponuje organ wydajcy kwestionowany akt. 16.5 [przesanki prawa jednostki do odszkodowania katalog] W takiej sytuacji prawo do odszkodowania na podstawie prawa wsplnotowego uzalenione jest od spenienia cznie trzech przesanek, a mianowicie e naruszona norma prawna jest dla jednostek rdem uprawnie, e postpowanie pastwa wyczerpuje znamiona naruszenia prawa i wreszcie e istnieje bezporedni zwizek przyczynowy midzy naruszeniem cicego na pastwie zobowizania a poniesion przez poszkodowanego szkod. COMMUNITY LAW CONFERS A RIGHT TO REPARATION WHERE THREE CONDITIONS ARE MET: THE RULE OF LAW INFRINGED MUST BE INTENDED TO CONFER RIGHTS ON INDIVIDUALS; THE BREACH MUST BE SUFFICIENTLY SERIOUS; AND THERE MUST BE A DIRECT CAUSAL LINK BETWEEN THE BREACH OF THE OBLIGATION RESTING ON THE STATE AND THE DAMAGE SUSTAINED BY THE INJURED PARTIES. Przesanki te speniaj bowiem po pierwsze wymg penej skutecznoci norm wsplnotowych i skutecznej ochrony wynikajcych z nich uprawnie. Po drugie przesanki te odpowiadaj co do istoty przesankom, jakie Trybuna wywid z art. 215 w orzecznictwie dotyczcym odpowiedzialnoci Wsplnoty za szkody wyrzdzone jednostkom wskutek wydania przez jej instytucje niezgodnych z prawem aktw normatywnych.

13

16.5.1 [naruszona norma prawna jest dla jednostek rdem uprawnie] sprawa Andrea Francovich i Danila Bonifaci i inni przeciwko Republice Woskiej C-6/90 i C-9/90 16.5.2 [postpowanie pastwa wyczerpuje znamiona naruszenia prawa] Zarwno w odniesieniu do odpowiedzialnoci Wsplnoty na podstawie art. 215, jak i w odniesieniu do odpowiedzialnoci pastw czonkowskich z tytuu naruszenia prawa wsplnotowego, rozstrzygajce znaczenie dla stwierdzenia, czy wyczerpane zostay znamiona naruszenia prawa, ma oczywiste i powane wykroczenie przez pastwo czonkowskie lub przez instytucj Wsplnoty poza granice przysugujcego im swobodnego uznania. W tej kwestii wrd elementw, jakie waciwy sd winien wzi pod uwag, naley wymieni stopie jasnoci i precyzji naruszonej normy, zakres swobodnego uznania, jaki naruszona norma pozostawia wadzom krajowym lub wsplnotowym, umylny lub nieumylny charakter popenionego uchybienia lub spowodowanej szkody, usprawiedliwiony lub nieusprawiedliwiony charakter ewentualnego bdu w stosowaniu prawa, okoliczno, e postpowanie jednej z instytucji Wsplnoty mogo przyczyni si do zaniechania, wydania lub utrzymania w mocy przepisw lub praktyki krajowej sprzecznych z prawem wsplnotowym.W kadym razie znamiona naruszenia prawa wsplnotowego s w sposb oczywisty wyczerpane, jeeli uchybienie trwao mimo ogoszenia wyroku stwierdzajcego zarzucane uchybienie, wydania orzeczenia prejudycjalnego lub istnienia utrwalonego orzecznictwa Trybunau w danej dziedzinie, z ktrych wynika bezprawny charakter omawianego postpowania. 16.5.3 [bezporedni zwizek przyczynowy midzy naruszeniem cicego na pastwie zobowizania a poniesion przez poszkodowanego szkod] Trzy omwione powyej przesanki s konieczne i wystarczajce do powstania po stronie jednostek prawa do odszkodowania, co nie wyklucza moliwoci dochodzenia odpowiedzialnoci pastwa na mniej restrykcyjnych zasadach na podstawie prawa krajowego.

16.6 [wymagania co do zasad odszkodowania w ustawodawstwie krajowym ] Pastwo winno naprawi skutki wyrzdzonej szkody w ramach krajowego prawa zobowiza, przy czym zasady odszkodowania okrelone w obowizujcym ustawodawstwie krajowym nie mog by mniej korzystne ni w przypadku podobnych roszcze o charakterze wewntrznym i nie mog by ustalone w sposb powodujcy, e uzyskanie odszkodowania bdzie praktycznie niemoliwe lub nadmiernie utrudnione. CONDITIONS LAID DOWN BY THE APPLICABLE NATIONAL LAWS MUST NOT BE LESS FAVOURABLE THAN THOSE RELATING TO SIMILAR DOMESTIC CLAIMS OR FRAMED IN SUCH A WAY AS IN PRACTICE TO MAKE IT IMPOSSIBLE OR EXCESSIVELY DIFFICULT TO OBTAIN REPARATION.

16.7 [odpowiedzialno pastwa czonkowskiego a udowodnienie winy] Zobowizanie do naprawienia szkody wyrzdzonej jednostce nie moe by uzalenione od spenienia warunku opartego na pojciu winy wykraczajcym poza wyczerpanie znamion naruszenia prawa wsplnotowego. Naoenie tego rodzaju dodatkowego warunku oznaczaoby bowiem zakwestionowanie prawa do odszkodowania majcego podstaw we wsplnotowym porzdku prawnym 16.8 [okres objty odszkodowaniem] Uzalenienie odszkodowania od uprzedniego stwierdzenia przez Trybuna uchybienia prawu wsplnotowemu, ktre mona przypisa pastwu czonkowskiemu, byoby sprzeczne z zasad skutecznoci prawa wsplnotowego, gdy wykluczaoby jakiekolwiek prawo do odszkodowania do czasu wniesienia przez Komisj skargi na podstawie art. 169 traktatu i stwierdzenia przez Trybuna zarzucanego uchybienia. Tymczasem prawa jednostek majce rdo w przepisach wsplnotowych bezporednio skutecznych w porzdku wewntrznym pastw czonkowskich nie mog by uzalenione od oceny przez Komisj zasadnoci wniesienia przeciwko pastwu czonkowskiemu skargi na podstawie art. 169 traktatu ani od wydania przez Trybuna ewentualnego wyroku stwierdzajcego uchybienie (podobnie wyrok z dnia 14 grudnia 1982 r. w sprawach poczonych 314/81, 315/81, 316/81 i 83/82 Waterkeyn i in., Rec. str. 4337, pkt 16).Na postawione pytanie naley zatem odpowiedzie w ten sposb, e cice na pastwach czonkowskich zobowizanie naprawienia szkody wyrzdzonej jednostce poprzez naruszenie prawa wsplnotowego, ktre mona im przypisa, nie moe by ograniczone wycznie do szkd poniesionych po ogoszeniu wyroku Trybunau stwierdzajcego zarzucane uchybienie.

14