Drzewo baobab

Baobab, symbol afrykańskiej sawanny, to bardzo tajemnicza roślina. Nazywany czasem

drzewem rosnącym do góry nogami jest jedyną rośliną na Ziemi, która pamięta czasy sprzed
5000 lat.
Według legendy Buszmenów baobab rozzłościł Boga, który za to posadził go do góry
korzeniami. W Afryce baobab ma wyjątkowe znaczenie. Odkryto dla niego tysiące
zastosowań. Zapewnia pokarm, wodę, schronienie i leki na różne dolegliwości.
Owoc w kształcie ogórka (do 40cm długości), zwany małpim chlebem, jest jadalny.
Szczególnie gustują w nim pawiany i większe ptaki.
Można z niego uzyskać smaczny, orzeźwiający sok, bogaty w witaminę C. Liście, owoce i
kora są szeroko stosowane jako środek przeciw febrze, dyzynterii, zapaleniu oczu czy
chorobom nerek.
Młode liście są jedzone jak szpinak, natomiast pędy są spożywane jak szparagi. Również
korzenie jednorocznych siewek są jadalne. Sproszkowane nasiona są stosowane jako substytut
kawy.
Z nasion otrzymuje się olej i masło. Włókno z kory jest używane do wyrobu lin, koszy, ubrań,
strun instrumentów muzycznych.
Łyko baobabów używa się do powroźnictwa, a wypróchniałe pnie tubylcy używają jako
grobowców. Pyłek może być używany jako klej.
Podczas suszy baobab ratuje często przed śmiercią słonie, które wyjadają wnętrze jego pnia.
Pnie baobabów zbudowane są z miękkiego drewna zawierającego do 20% wody, a wielkie
okazy magazynują w swoich pniach nawet do kilkudziesięciu tysięcy! litrów wody. W
koronie drzewa znajdują schronienie liczne zwierzęta, a w jego cieniu odpoczywają zmęczeni
słońcem ludzie.
Baobab należy do rodziny wełniakowatych. W naturze dorasta do 20-25 m wysokości i
średnicy pnia 10 m. Dożywa do 5000 lat.
Pień jest cylindryczny, nisko rozgałęziony na kilka potężnych konarów. Ten ogromny pień
jest unikalny w świecie roślin. Można często zaobserwować, że jest on tak szeroki jak wysoki.
Baobab z Fissel na wschodzie od Mbour, ma pień, który mierzy 22,09 m obwodu.
Czasem słonie potrafią zabić drzewo odgryzając kawałki pnia. Ciekawe jest to, że baobab jest
jedynym drzewem, które potrafi regenerować korę bezpośrednio z odsłoniętego drewna. Kora
gładka, szarawa, czasami srebrnawa lub czerwonawa albo fioletowawa, gruba do 10 cm,
wydziela gumowatą substancję.
Posiada białe, duże (12-17 cm) kwiaty o 2000 pręcików, zwisające na długich szypułkach.
Kwitnienie ma miejsce od maja do sierpnia. Zapach który wydziela, jest mdły i mało
przyjemny. Jest to kwiat nocny, ponieważ na drugi dzień wydaje się już zwiędły, traci swój
blask. Kwiaty baobabu zapylają nietoperze. Wizyta nietoperza jest bardzo krótka, trwa kila
sekund, w czasie których zwierzę przyciągnięte przez nektar, który kwiat dość obficie
wydziela, zawiesza się nad nim i spija słodkie soki. Taki sposób rozmnażania nazywa się
chiropterogamią.
Liście dłoniaste, złożone z 5-7 listków, pojawiają się nieregularnie trochę przed sezonem
deszczowym. Drzewo posiada więc liście od maja-czerwca do października a zrzuca je w
czasie pory suchej. Na obszarach wilgotnych lub w ogrodach, gdzie baobaby są podlewane,
mogą mieć liście przez cały rok.
Owoce baobabu mają różne formy, w zależności od gatunku baobabu - sferyczne, wydłużone,
elipsoidalne, o twardej brunatno-zielonej lub szaro-żółtej skórze, o długości 20-30 cm,
zdrewniałej łupinie i białym lub różowym, kwaśnym miąższu, w którym znajdują się liczne,
czarno-brązowe, twarde nasiona.
W najsuchszych miejscach, na których drzewa tworzą jeszcze w miarę zwarty drzewostan, nie
na tyle jednak, żeby przeszkadzać rozwojowi warstwy krzewów, tworzą się lasy baobabowe.
Baobab nie ma specjalnych wymagań jeśli chodzi o glebę, ale rośnie widocznie lepiej na
podłożu wapiennym. Często spotykany jest blisko rejonów zamieszkanych lub jako świadek
dawnych zabudowań, ponieważ był siany i ochraniany przez mieszkańców. W Afryce
wschodniej może rosnąć na poziomie 1500m nad poziomem morza.
Baobab spotykany jest w Afryce tropikalnej, zwłaszcza w regionie subwilgotynym i
półsuchym, na południu Sahary. Nie występuje w tropikalnych wilgotnych lasach. Gatunek
spotykany jest także w Australii i na Madagaskarze (7 gatunków), który jest pierwotnym
miejscem pochodzenia drzewa.

Hodowla baobabów

Nasiona baobabów mają w sobie ogromny potencjał, energię i wszystkie składniki, aby
zapoczątkować nową roślinę. Baobab, tak jak wiele gatunków roślin wieloletnich potrzebuje
do wzejścia nie tylko odpowiednich warunków, lecz również odpowiedniego działania na
nasienie, aby zapoczątkować proces wschodu.

Nasiona baobabu mają niezwykle twardą osłonkę, nieprzepuszczalną dla wody, słońca i
powietrza. Samoczynne obudzenie się zarodka jest bardzo trudne. W naturze odbywa się to
przy współudziale roślinożerców, które zjadają owoce baobabu. Całą sprawę załatwia
działanie kwasów żołądkowych, które częściowo niszczą twardą osłonę nasion. Przykładem
mogą być słonie, które biorą udział w rozsiewaniu baobabów na sawannie afrykańskiej.

Nasiona należy oblać gorącą wodą (nie wrzątkiem!) przez 5-10 sekund, a następnie bardzo
delikatnie naciąć (nie wolno uszkodzić wnętrza nasiona!) i pozostawić w zimnej wodzie przez
48 - 72h. Chodzi o to, żeby rozszczelnić twardą osłonkę i pozwolić na dotarcie wody do
wnętrza nasiona. Dobrym, bo sprawdzonym przeze mnie sposobem przygotowania nasionek
do kiełkowania, jest starcie ich skorupki papierem ściernym o drobnej gradacji. Jest to
zadanie niesłychanie pracochłonne, bowiem nasiono jest naprawdę twarde. Spotkałem się
także z metodą polegającą na moczeniu nasion w kwasie, który chemicznie atakuje osłonki.
W każdej z zastosowanych metod kluczowa jest długość moczenia nasion w wodzie, które
przerywamy dopiero po stwierdzeniu ich napęcznienia.

Nie wolno sadzić zbyt głęboko. Nasionko ma ograniczoną energię do przebicia się na
powierzchnię. Jeśli energia zużyje się przed wyrośnięciem na powierzchnię podłoża to
roślinka obumiera. Istnieje sprawdzona metoda dla roślin liściastych - wysiew nie głębiej niż
dwie, maksymalnie trzy grubości nasienia. Po umieszczeniu nasion w glebie, należy je obficie
podlać i postawić na pełnym słońcu.

Nasionko baobabu do procesu wschodu potrzebuje wilgoci i powietrza. Jeżeli podłoże jest
mokre, powietrze nie dochodzi i nasiono zaczyna gnić. Przy zbyt słabej wilgotności nasiono
wysycha i umiera. Najlepiej jest więc zakryć pojemnik z wysiewami szybą lub folią, aby nie
dopuścić do wyschnięcia. Pamiętać trzeba o wietrzeniu, aby nie dopuścić do gnicia. Kiedy
powierzchnia podłoża wysycha, trzeba natychmiast podlać uprawę. Sprawdzonym przeze
mnie sposobem jest użycie rozpylacza, który równomiernie zrasza całą powierzchnię
doniczki.
Baobab nie może być w Polsce uprawiany na wolnym powietrzu, ponieważ jest bardzo
wrażliwy na spadki temperatury. Musi to być miejsce, w którym temperatura nigdy nie spada
poniżej +13 stopni Celsjusza (temperatura niższa zabija roślinę). Najlepsza temperatura dla
kiełkowania baobabu to 22 - 25 stopni Celsjusza.

Jeśli chodzi o podłoże, to najlepiej jest kupić w sklepie ogrodniczym specjalną ziemię do
wysiewu i domieszać piasku ( w proporcjach 2/3-1/3), aby podwyższyć przepuszczalność.
Odpowiednie jest również podłoże kokosowe.

Kiełkowalność ocenia się na 10 do 70% zależnie od warunków uprawy. Dobrze jest więc
mieć kilka nasion, wtedy prawdopodobieństwo sukcesu jest większe. Jeśli nic się nie dzieje
przez 15 dni, należy interweniować. Trzeba wygrzebać nasiona z ziemi i sprawdzić ich stan.
Jeśli są twarde, to warto namoczyć je ponownie w wodzie przez kilka dni. Jeśli zaś są
miękkie, to albo wkrótce wykiełkują, albo niestety są już zepsute, w ich wnętrzu dokonuje się
proces gnilny.

Przesadzanie baobabu najlepiej przeprowadzić w momencie, kiedy pierwsza para liści się
rozwinie i pojawi się kolejna para. To jest również czas na przeniesienie rośliny do systemu
hydroponicznego. Kolejne przesadzanie, w zależności od systemu uprawy, należy
wykonywać co 3-4 lata. Przy przesadzaniu można bez większego ryzyka przyciąć korzenie.

Czasami baobaby zrzucają liście. Jest to ich "pora sucha", kiedy odpoczywają. Należy wtedy
zaprzestać podlewania i umieścić roślinę w chłodniejszym pomieszczeniu. Okres ten trwa
czasami dość długo, jednak baobab nadal żyje i po pewnym czasie na nowo zaczyna
wypuszczać liście. Za dużo wody podczas zimowego uśpienia rośliny powoduje gnicie
korzeni. Jest to najczęstszy powód zabicia baobabu. Pierwszym objawem "przelania" rośliny
są żółknące liście.

Baobab nadaje się również do uprawy jako bonsai i dobrze znosi przycinanie. Stylizowanie
jest procesem bardzo pracochłonnym i powolnym. Poprzez odcinanie głównych pędów,
roślina wypuszcza młode rozgałęzienia.

Hydroponiczna uprawa baobabów

Hydroponika to uprawa roślin w mineralnych granulatach nasączonych wodą z

rozpuszczonymi składnikami pokarmowymi. Rośliny uprawiane tą metodą wymagają
rzadszego podlewania niż te rosnące w tradycyjnym podłożu, a mimo to przeważnie są od
nich bujniejsze i zdrowsze, ponieważ ich korzenie mają stały dostęp do wody i
rozpuszczonego w niej nawozu. Tak uprawianych roślin nie trzeba też często przesadzać.
Ponieważ granulat podłoża jest sterylny (wyprażony w wysokiej temperaturze), uprawiane w
nim rośliny rzadko chorują.

System hydroponiczny znakomicie nadaje się do uprawy baobabów. Umożliwia bardzo

precyzyjne kontrolowanie podlewania i przeciwdziała skutkom przesuszenia roślin.

W uprawie hydroponicznej korzenie baobabu znajdują się w wewnętrznym koszyku z

tworzywa sztucznego, wypełnionym obojętnym chemicznie granulatem. Koszyk wewnętrzny,
wraz ze wskaźnikiem pokazującym optymalny poziom wody, znajduje się w doniczce
zewnętrznej, która wypełniona jest wodą z dodatkiem składników pokarmowych.

Stosowana standardowo w uprawie baobabów mieszanka gleby i piasku ma szereg wad. Jej
skład dość szybko się zmienia. Proces powstawania próchnicy nie przebiega równomiernie,
bakterie znajdujące się w ziemi występują raz w większej, a raz w mniejszej ilości lub, w
zależności od stopnia wilgotności, występują w niej różne gatunki grzybów. W czasie
podlewania składniki mineralne ulegają stałemu wypłukiwaniu. Szybko zmieniają się również
właściwości fizyczne gleby, która zbija się, a jej przewietrzanie staje się coraz trudniejsze.

Tradycyjne podłoża organiczne zastąpione zostały preparowaną, prażoną w wysokiej

temperaturze naturalną glinką w postaci granulatu o porowatej strukturze, która sprawia, że
granulki gromadzą wodę. Dzięki takiemu rozwiązaniu ogranicza się częstotliwość
podlewania, a korzenie nie rozrastają się nadmiernie. Baobab znacznie większą część energii
spożytkowuje na wzrost ponad podłożem, dobrze rośnie przez wiele lat w pojemnikach o
stosunkowo niewielkich rozmiarach bez konieczności przesadzania.

Dzięki wyeliminowaniu ziemi jako podłoża, zmniejsza się możliwość zachorowania rośliny
na niektóre choroby oraz porażenia przez szkodniki, których siedliskiem jest właśnie ziemia.
Ten nowoczesny materiał zapewnia optymalny dostęp tlenu do bryły korzeniowej. Poza tym
jest wyjątkowo trwały i estetyczny.

Wykorzystywany w hydroponice wskaźnik poziomu wody pokazuje 3 poziomy: optymalny,

minimalny i maksymalny. Poziom optymalny nie powinien być przekroczony podczas
podlewania. Zaleca się przesuszać granulat pomiędzy kolejnymi podlewaniami, tzn. gdy
czerwony pręcik opadnie do poziomu minimum odczekać 2-3 dni i dopiero wówczas wlać
wodę tak aby wskaźnik znalazł się lekko poniżej poziomu optymalnego.

W hydroponice tylko najniższa warstwa granulatu zanurzona jest w wodzie i to ona właśnie
przewodzi wilgoć do korzeni. Gdy zapas wody wyczerpie się, tzn. wskaźnik poziomu wody
pokazuje minimum, granulat w dalszym ciągu pozostaje wilgotny. Wilgoci tej wystarcza
jeszcze na kilka dni, dlatego nie należy dolewać wody, jeśli czerwony pręcik wskaźnika nie
osiągnie poziomu minimum. Gdy to nastąpi warto poczekać jeszcze 1 lub 2 dni, aż roślina
wypije całą wodę ( jesienią i zimą - nawet do pięciu dni.) - granulat jest wilgotny jeszcze
przez ten okres, a korzenie świetnie oddychają. Co 3-4 miesiące powinniśmy przesuszyć
granulat i przewietrzyć korzenie, by zapobiec ich gniciu.

Do podlewania baobabu należy używać zawsze letniej wody, kontrolując ręką jej temperaturę.
Do poziomu maksymalnego można dolać wodę tylko w wyjątkowej sytuacji, np. w przypadku
wyjazdu na urlop.

Do nawożenia roślin w uprawie hydroponicznej używa się długoterminowej pożywki w

postaci stałej, która zaopatruje roślinę w potrzebne jej składniki na okres 4 -5 miesięcy.
Saszetka 11g pożywki Lewatit HD50 Blusana wystarcza na dwukrotne nawożenie (8 - 10
miesięcy) Dobra wiadomość dla zapominalskich - specjalnym pokrętłem można ustawić na
wskaźniku poziomu wody datę kolejnego dokarmiania baobabu.

Po raz pierwszy, odżywkę umieszczamy po około 2 do 3 tygodniach od posadzenia

ukorzenionych roślin. Jeżeli sadziliśmy sadzonki nie ukorzenione, nawóz stosujemy, gdy
pojawią się pierwsze korzonki. Pożywkę należy w całości wymieniać co około 4 - 5 miesięcy.
W tym celu koszyk wewnętrzny wyjmujemy z zewnętrznej doniczki i kilkakrotnie
przepłukujemy wodą materiał wypełniający koszyk.

Uprawa hydroponiczna jest prosta i skuteczna. Baobab, tak jak inne rośliny uprawiane tą
metodą będzie rozwijał się szybko i zdrowo. Nic więc dziwnego, że hydroponika zdobywa
wciąż nowych zwolenników, zwłaszcza wśród osób zapracowanych, zapominalskich oraz
często wyjeżdżających.