ABC of European Law SQ

ABC ja e t Drejts t Bashkimit Evropian
Profesor Klaus-Diter Borard
Prmbajtja e ktij botimi nuk pasqyron domosdo qndrimin zyrtar t Bashkimit Evropian. Informatat dhe opinionet e ktij publikimi jan vetm prgjegjsi e autorit. Falenderimet pr fotografit M posht jan shnuar vendet ku jan ruajtur ilustrimet e reprodukuara dhe/ose burimi i prdorur, s bashku me pronart e t drejtave autoriale. Jan br prpjekje maksimale pr t gjetur autort e t drejtave autoriale pr ilustrimet dhe fotograt e ndryshme t reprodukuara. Nse keni ndonj pyetje, ju lutemi kontaktoni botuesin: Publications Oce of the European Union 2, rue Mercier 2985 Luxembourg LUXEMBOURG Faqet 8, 23, 35, 56, 67, 84, 94, 116 dhe 124: Biblioteka Mediatike e Komisionit Evropian, Bruksel Bashkimi Evropian, 2010
Europe Direct sht shrbim q ju ndihmon t merrni prgjigje n pyetjet tuaja mbi Bashkimin Evropian. Numri i telefonit pa pages (*)
00 800 6 7 8 9 10 11
(*) Disa operator t telefonis mobile nuk lejojn qasjen n numrat 00 800, ose mund t drgojn llogari pr kto numra
M tepr informata mbi Bashkimin Evropian mund t gjeni n Internet (http://europa.eu). T dhnat e katalogizimit mund ti gjeni n fund t ktij botimi. Luksemburg: Zyra e Publikimeve t Bashkimit Evropian, 2010 ISBN 978-92-9238-041-0 doi:10.2871/36508 Bashkimi Evropian, 2010 Reprodukimi sht i autorizuar me kusht q burimi t jet i njohur. Shtypur n ish Republika Jugosllave e Maqedonis
S HNIM PR LEXUESIN
ABC-ja e t Drejts t Bashkimit Evropian merr parasysh modifikimet e inkuadruara n Traktatet e Evrops nga Traktati i Lisbons. Prderisa nuk ka citim direkt, apo krkesa n kontekst historik, artikujt e cituar i referohen ekskluzivisht verzioneve t konsoliduara t Traktateve Evropiane (Gazeta Zyrtare e Bashkimit Evropian C 83, e dats 30 mars 2010). Informatat e prfshira n kt edicion jan t sakta ashtu si n mars 2010.
Prmbajtja
007 009 PARATHNIE NGA PARISI DERI N LISBON, PRMES ROMS, MASTRIHTIT, AMSTERDAMIT DHE NICS VLERAT FUNDAMENTALE T BASHKIMIT EVROPIAN BE-ja si garantuese e paqes Uniteti dhe barazia si tema t prhershme Lirit fundamentale Parimi i solidaritetit Respektimi i identitetit nacional Nevoja pr siguri T drejtat fundamentale KUSHTETUTA E BASHKIMIT EVROPIAN Natyra ligjore e BE-s Detyrat e BE-s Fuqit e BE-s Institucionet e BE-s Institucionet: Parlamenti Evropian Kshilli Evropian Kshilli Komisioni Evropian Gjykata e Drejtsis e Bashkimit Evropian Banka Qendrore e Evrops Gjykata e Revizorve Organet kshilldhns: Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social Komiteti i Rajoneve Banka Evropiane e Investimeve RENDI LIGJOR I BE-s BE-ja si krijes e ligjit dhe Komunitet i bazuar n ligj Burimet ligjore t t drejts s Unionit Traktatet themeluese t BE-s si burim primar i t drejts s Unionit Instrumentet ligjore t BE-s si burimi sekondar i t drejts s Unionit Marrveshjet ndrkombtare t BE-s Parimet e prgjithshme t ligjit Prvoja ligjore Marrveshjet midis Shteteve Antare
019 021 021 022 022 024 024 024 029 029 033 038 042 045
075 078 079 079 080 081
087 089 098 102 104 104
112 112
Mjetet vepruese t BE-s Rregullativat Direktivat Vendimet Rekomandimet dhe opinionet Rezolutat, deklaratat dhe programet e veprimit Procesi legjislativ n BE Procedura rregullative Procedura e miratimit Procedura e thjeshtsuar Sistemi i BE-s pr mbrojtje ligjore Proceset gjyqsore pr shkeljen e traktateve Veprimet e anulimit Ankesat pr dshtim t veprimit Veprimet n raste t dmeve Veprimet e personelit t Komunitetit Koniktet lidhur me patentet e Unionit Procedurat e ankess Mbrojtja e prkohshme juridike Vendimet preliminare Prgjegjsia e Shteteve Antare pr shkeljen e ligjit t Unionit Prgjegjsia e Shteteve Antare pr aktet ligjore ose dshtimin e veprimit Prgjegjsia pr shkelje t ligjit t Unionit nga Gjykatat POZITA E T DREJTS S BASHKIMIT EVROPIAN N RAPORT ME RENDIN LIGJOR N TRSI Autonomia e rendit ligjor t BE-s Interakcioni midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale Konflikti midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale Zbatueshmria direkte e t drejts s Unionit mbi t drejtn nacionale Dominimi i t drejts s Unionit mbi t drejtn nacionale Interpretimi i t drejts nacionale n pajtim me t drejtn e Unionit KONKLUZAT SHTOJC
115 115 116 119 119
127 129
T H E A B C O F EU R O PE A N U N I O N L AW
Parathnie
Rendi ligjor i krijuar nga Bashkimi Evropian (BE) tanim sht br prbrs i rrnjosur n jetn ton politike dhe n shoqri. do vjet, n baz t Traktateve t Unionit, merren mijra vendime q ndikojn vendosmrisht n Shtetet Antare t BE-s dhe n jetn e qytetarve t tyre. Ka koh q individt m nuk jan thjesht qytetar t shtetit t vet, qytetit apo rrethit; ata jan edhe qytetar t Unionit. Vetm pr kt arsye, sht jashtzakonisht me rndsi q ata t jen t informuar mbi rendin ligjor, i cili ndikon n jetn e tyre t prditshme. Megjithat, ndrlikueshmria e strukturs s Unionit dhe rendi i tij ligjor nuk kuptohen aq leht. Kjo sht pjesrisht pr shkak t gjuhs s vet Traktateve, e cila shpesh sht disi e paqart, me aludime q nuk kuptohen leht. Faktor plotsues sht edhe mosnjohja e koncepteve t shumta, me t cilat Traktatet mundohen t zotrojn situatn. Faqet n vijim jan prpjekje pr t qartsuar strukturn e Unionit dhe shtyllat mbajtse t rendit ligjor evropian, dhe kshtu t ndihmohet redukimi i mungess s njohuris midis qytetarve t BE-s.
0 07
7 maj 1948, Hag. Uinston rill pritet ngrohtsisht nga Kongresi i Evrops. Ish Kryeministri i Britanis s Madhe, dhe atbot lider i opozits, kryesoi seancn inauguruese t Kongresit. M 19 shtator 1946, n fjalimin e tij n Cyrih, ai apeloi pr unitet evropian.
T H E A B C O F EU R O PE A N U N I O N L AW
Nga Parisi n Lisbon, prmes Roms, Mastrihtit, Amsterdamit dhe Nics

Pak koh pas prfundimit t Lufts s Dyt Botrore koncepti yn pr shtetin dhe jeta jon politike ishte zhvilluar kryesisht n baz t kushtetutave dhe ligjeve nacionale. Pikrisht kjo ishte baza mbi t ciln u krijuan rregullat e sjelljes detyruese jo vetm pr qytetart dhe partit n vendet tona demokratike, por gjithashtu edhe pr shtetin dhe organet e veta. Duhej t vinte deri te shembja e plot e Evrops dhe tatpjeta e saj politike dhe ekonomike pr tu krijuar kushtet pr nj fillim t ri dhe pr ti dhn nj impuls t freskt ides pr nj rend t ri evropian. N prgjithsi, lvizjet drejt unifikimit t Evrops nga Lufta e Dyt Botrore, kan krijuar przierje konfuze t organizatave t shumta dhe t ndrlikuara, t cilave vshtir mund tu gjindet filli. Pr shembull, OECD (Organizata pr Bashkpunim dhe Zhvillim Ekonomik), WEU (Bashkimi Evropian Perndimor), NATO (Organizata e Traktatit Veri Atlantik), Kshilli i Evrops dhe Bashkimi Evropian bashkjetojn pa ndonj lidhje reale midis tyre. Numri i shteteve n kto organizata t ndryshme shtrihet nga 10 (n WEU) deri n 47 (n Kshillin e Evrops). Kjo llojllojshmri organizatash merr struktur logjike vetm nse shohim qllimet e tyre specifike. Ato mund t ndahen n tre grupe kryesore.
G RUPI I PAR : ORGANIZATAT EURO -ATLANTIKE

Organizatat Euro-Atlantike u krijuan si rezultat i aleancs midis Shteteve t Bashkuara t Ameriks dhe Evrops pas Lufts s Dyt Botrore. Nuk ishte koincidenc q organizata e par evropiane e pas lufts, OEEC (Organizata pr Bashkpunim Ekonomik Evropian), q u themelua n 1948, u krijua me iniciativn e Shteteve t Bashkuara t Ameriks. Sekretari i athershm Shtetror i SHBA-ve, Xhorxh Marshall, n vitin 1947 apeloi q shtetet e Evrops t bashkojn fuqit pr rindrtimin e ekonomive t tyre dhe premto
009
A B C JA E T D R E J T S T B A S H K I M I T E V R O PI A N
indihmn amerikane. Kjo ndihm u quajt Plani Marshall, i cili mundsoi bazn pr rindrtim t shpejt t Evrops Perndimore. N fillim, qllimi kryesor i OEEC-s ishte t liberalizoj tregtin midis shteteve. N vitin 1960, kur u antarsuan SHBA-t dhe Kanadaja, u shtua edhe nj synim, dhe ai ishte nxitja e progresit ekonomik n vendet n zhvillim, me an t ndihms pr zhvillim. OEEC-ja ather u shndrrua n OECD. N vitin 1949, NATO u themelua si aleanc ushtarake me Shtetet e Bashkuara dhe Kanadan. N 1954, u krijua Bashkimi Evropian Perndimor (WEU), me qllim t forcimit t bashkpunimit n fushn e politiks t siguris midis vendeve t Evrops. NATO bashkoi shtetet q kishin nnshkruar Traktatin e Brukselit (Belgjika, Franca, Luksemburgu, Hollanda dhe Britania e Madhe) si dhe Republika Federale e Gjermanis dhe Italia. Greqia, Spanja dhe Portugalia poashtu u bn antare. Bashkimi Evropian Perndimor, n vitin 1954 shnoi fillimin e politiks s siguris dhe mbrojtjes n Evrop. Mirpo, roli i tij nuk u zhvillua m shum, pasi q pjesa m e madhe e fuqis s tij u transferua n institucione t tjera ndrkombtare, sidomos n NATO, Kshillin e Evrops dhe n BE. Bashkimi Evropian Perndimor ka ruajtur prgjegjsin pr mbrojtje kolektive, rol q akoma nuk i sht transferuar BE-s.
G RUPI I DYT : KSHILLI I EVROPS DHE OSBE-JA

Karakteristika e prbashkt pr grupin e dyt t organizatave evropiane sht se ato jan strukturuar ashtu q t mundsojn pjesmarrjen e sa m shum shteteve. Njkohsisht, kishte nj vetdije se kto organizata nuk do t tejkalojn bashkpunimin e zakonshm ndrkombtar. Kto organizata prfshijn Kshillin e Evrops, i cili u themelua si institucion politik m 5 maj 1949. Statuti i tij nuk jep asnj referenc pr lvizje drejt nj federate apo unioni, dhe as nuk mundson transferimin ose shkrirjen e t drejtave sovrane. Vendimet lidhur me t gjitha shtjet e rndsishme krkojn njzshmri, q do t thot se do shtet ka fuqin e vetos; struktura e njjt ekziston edhe n Kshillin e Sigurimit t Kombeve t Bashkuara. Prandaj, Kshilli i Evrops sht dizejnuar vetm duke pasur parasysh bashkpunimin ndrkombtar. Kshilli ka mbajtur nj varg konventash n fushn e ekonomis, kulturs, politiks sociale dhe ligjit. Ndr m t rndsishmet dhe m t njohurat nga kto, sht Konventa Evropiane pr Mbrojtjen e
010
t Drejtave t Njeriut dhe Lirive Fundamentale (Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut ose ECHR), 4 nntor 1950. Konventa jo vetm q mundsoi prcaktimin e standardeve minimale pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut n shtetet antare; por gjithashtu themeloi nj sistem t mbrojtjes ligjore, i cili u mundson trupave t themeluar n Strazburg (Komisioni Evropian pr t Drejta t Njeriut dhe Gjykata Evropiane pr t Drejta t Njeriut) t denoncojn shkeljen e t drejtave t njeriut n shtetet antare. Ky grup i organizatave gjithashtu prfshin edhe Organizatn e Siguris dhe Zhvillimit n Evrop (OSBE), themeluar n 1994, si pasues i Konferencs pr Siguri dhe Zhvillim n Evrop. OSBE-ja u prmbahet parimeve dhe qllimeve t prcaktuara n Aktin Final t Helsinkit 1975 dhe n Kartn e Parisit 1990. Krahas masave pr ndrtimin e besimit midis shteteve t Evrops, kto synime prfshijn edhe themelimin e rrjetit t sigurt pr t mundsuar zgjidhjen e konflikteve n mnyr paqsore. Si kan treguar ngjarjet e t kaluars s afrt, Evropa ka nj rrug t gjat n kt aspekt.
G RUPI I TRET : BASHKIMI EVROPIAN

Grupi i tret i organizatave evropiane prbhet nga Bashkimi Evropian. Karakteristika m e re n BE, e cila e dallon BE-n nga llojet e zakonshme t asocimit ndrkombtar t shteteve sht se Shtetet Antare kan hequr dor nga disa t drejta t tyre sovrane n favor t BE-s dhe i kan dorzuar BE-s fuqin pr veprim t pavarur. N ushtrimin e ksaj fuqie, BE-ja ka aftsi t nxjerr akte sovrane q kan fuqin e njjt si ligjet n shtetet individuale. Gurthemelin e Bashkimit Evropian e vuri Ministri i athershm francez i Punve t Jashtme, Robert Shuman, n deklaratn e tij m 9 maj 1950, n t ciln ai prezantoi planin q e kishte prpunuar bashk me Zhan Monen, pr bashkimin e industrive t Evrops pr thngjill dhe elik n Komunitetin Evropian pr Thngjill dhe elik. Ai deklaroi se kjo do t prbnte nj iniciativ historike pr nj Evrop t organizuar dhe vitale, gj q ishte e domosdoshme pr civilizimin dhe pa t ciln nuk do t mund t ruhej paqeja n bot. Plani i Shumanit prfundimisht u b realitet me nnshkruarjen e Traktatit t Komunitetit Evropian pr Thngjill dhe elik (ECSC) nga gjasht shtetet themeluese (Belgjika, Gjermania, Franca, Italia, Luksemburgu dhe Hollanda) m 18 prill 1951 n Paris (Traktati i Parisit) dhe hyrja e tij n fuqi m 23 korrik 1952. Ky Komunitet u themelua pr nj periudh
011
50 vjeare, dhe u integrua n Komunitetin Evropian, ather kur Traktati themelues skadonte m 23 korrik 2002. Zhvillim i mtejshm u realizua me Traktatin e Roms, m 25 mars 1957, i cili themeloi Komunitetin Evropian Ekonomik (EEC) dhe Komunitetin Evropian t Energjis Atomike (Euratom); kto filluan punn e tyre kur Traktati hyri n fuqi m 1 janar 1958. Themelimi i Bashkimit Evropian me Traktatin e Mastrihtit shnoi nj hap prpara n rrugn drejt unifikimit t Evrops. Edhepse Traktati u nnshkrua n Mastriht, m 7 shkurt 1992, nj varg pengesash n procesin e ratifikimit (miratimi i popullit t Danimarks vetm pas referendumit t dyt; aktet ligjore n Gjermani q duhej t merrnin miratimin e Parlamentit pr Traktatin u vrtetuan si jokushtetuese) nnkuptonin se i njjti nuk hyri n fuqi deri m 1 nntor 1993. Traktati i referohej vetvetes si nj etap e re n procesin e krijimit t nj unioni m t afrt se kurr m par pr popujt e Evrops. Ai prmbante instrumentin themelues t Bashkimit Evropian, edhepse nuk e prfundoi kt proces. Ky ishte hapi n rrugn prfundimtare drejt sistemit kushtetues evropian. Zhvillim i mtejshm u shnua n form t Traktateve t Amsterdamit dhe Nics, t cilat hyn n fuqi m 1 maj 1999, respektivisht m 1 shkurt 2003. Qllimi i ktyre reformave sht t ruajn kapacitetin e BE-s pr veprim n nj Union t zgjeruar nga 15 n 27 ose m tepr antar. Prandaj, dy Traktatet ishin t fokusuara n reformat institucionale dhe, n krahasim me reformat paraprake, vullneti politik pr thellimin e integritetit evropian n Nic ishte relativisht i dobt. Rrjedhimisht, kritika rezultoi n fillim t debatit lidhur me ardhmrin e BEs dhe strukturn e vet institucionale. Si rezultat i ksaj, m 5 dhjetor 2001 n Laeken (Belgjik), Shefat e Shteteve ose Qeverive, miratuan nj Deklarat mbi t Ardhmen e Bashkimit Evropian, n t ciln BE-ja pranoi t bhej m demokratike, transparente dhe efektive dhe t trasonte rrugn pr nj kushtetut. Hapi i par pr arritjen e ktij qllimi ishte themelimi i konvents evropiane, kryesuar nga ish Presidenti francez, Valeri Zhiskar dEsten, me detyrn pr t hartuar kushtetutn Evropiane. M 18 korrik 2003, kryesuesi, n emr t konvents, zyrtarisht ia dorzoi Presidentit t Kshillit Evropian propozim Traktatin e hartuar nga konventa. Ky propozim u miratua, me disa ndryshime t caktuara, nga Shefat e Shteteve ose Qeverive m 17 dhe 18
012
korrik n Bruksel, pas antarsimit t 10 Shteteve t reja Antare m 1 maj 2004 dhe zgjedhjeve pr Parlamentin Evropian n mes t qershorit 2004. Kushtetuta kishte pr qllim t kthente Bashkimin Evropian dhe Komunitetin Evropian (t cilt deri ather i kishim t njohur), n nj Bashkim Evropian t vetm, t bazuar n nj Traktat Kushtetues. Vetm Komuniteti Evropian i Energjis Atomike do t vazhdonte t ekzistoj si komunitet i veant edhepse do t vazhdonte t asocohet me Bashkimin Evropian Union. Mirpo, kjo prpjekje pr kushtetut dshtoi n procesin e ratifikimit. Pas votimit pozitiv fillestar n 13 nga 25 Shtete Antare, Traktati u refuzua n referendumet n Franc (54.68% kundr, nga gjithsej 69.34% votues) dhe n Holland (61.7% kundr, nga gjithsej 63%). Pas periudhs dyvjeare t reflektimit, nj pako e re e reformave u inicua n gjysmn e par t vitit 2007. Kjo pako reformash prfaqsonte nj hap m larg nga ideja e kushtetuts evropiane, nn t ciln t gjitha Traktatet ekzistuese do t revokoheshin dhe do t zvendsoheshin me nj tekst t vetm t quajtur Traktati i themelimit t Kushtetuts pr Evrop. Mirpo, Traktati Reformues u hartua ashtu si Traktatet e Mastrihtit, Amsterdamit dhe Nics, t cilat u bn ndryshime fundamentale Traktateve ekzistuese t Bashkimit Evropian, q forconte kapacitetin e BE-s pr t vepruar prbrenda ose jasht Unionit, pr t shtuar legjitimitetin e vet demokratik dhe pr t shtuar prgjithsisht efikasitetin e veprimit t BE-s. N pajtim me traditn, Traktati Reformues u quajt Traktati i Lisbons. Traktati u hartua jashtzakonisht shpejt, kryesisht pr shkak t faktit se gjat konkluzave t takimit t Kshillit Evropian m 21 dhe 22 qershor 2007 n Bruksel, Shefat e Shteteve ose Qeverive prcaktuan hollsisht si dhe n far mase duhet t inkorporohen ndryshimet e biseduara gjat Konferencs Ndrqeveritare 2004, n Traktatet ekzistuese. Qasja e tyre ishte e pazakont pasi q ata nuk u kufizuan n implementimin e udhzimeve t prgjithshme nga nj Konferenc Ndrqeveritare, por hartuan strukturn dhe prmbajtjen e ndryshimeve q duhej t bhen, dhe shpesh hartuan terminologjin e sakt t nj dispozite. Pikat kryesore t mosmarrveshjes ishin ndarja e kompetencave midis Unionit dhe Shteteve Antare, ardhmria e politiks s prbashkt pr siguri dhe pun t jashtme, roli i ri i parlamenteve nacionale n procesin e integrimit, prfshirja e Karts pr t Drejta Fundamentale n
013
t drejtn e Unionit dhe progresi i mundshm n fushn e bashkpunimit policor dhe gjyqsor lidhur me veprat penale. Si rezultat i ksaj, Konferenca Ndrqeveritare e mbajtur n 2007 nuk kishte shum mundsi manovrimi dhe ishte e autorizuar vetm pr t implementuar teknikisht ndryshimet e nevojshme. Puna e Konferencs Ndrqeveritare prfundoi m 18 dhe 19 tetor 2007, dhe fitoi miratimin politik t Kshillit Evropian, i cili njkohsisht kishte takim jozyrtar n Lisbon. S fundi, Traktati zyrtarisht u nnshkrua nga Shefat e Shteteve apo Qeverive t 27 Shteteve Antare t BE-s, m 13 dhjetor 2007, n Lisbon. Mirpo, procesi i ratifikimit pr kt Traktat ishte jashtzakonisht i vshtir. Edhepse Traktati i Lisbons, ndryshe nga Traktati q themelon Kushtetutn pr Evrop, u ratifikua me sukses n Franc dhe n Holland, n fillim u ballafaqua me pengesn e referendumit t par n Irland, m 12 qershor 2008 (53.4% kundr, nga gjithsej 53.1% votues). Vetm pas nj varg garancash ligjore mbi fushveprimin (e kufizuar) t Traktatit t ri, qytetart e Irlands votuan n referendumin e dyt pr Traktatin e Lisbons, n tetor 2009. Kt her Traktati fitoi mbshtetjen e gjer t popullats irlandeze (67.1% pr, nga gjithsej 59% votues). Suksesi i referendumit n Irland gjithashtu trasoi rrugn pr ratifikimin e Traktatit t Lisbons n Poloni dhe n Republikn eke. N Poloni, Presidenti Kacinski nnshkruajti instrumentin pr ratifikim, i kushtzuar nga rezultati i favorshm n referendumin e Irlands. Presidenti ek, Vaclav Klaus, poashtu n fillim deshi t priste referendumin irlandez, por pastaj nnshkruajti instrumentin e ratifikimit, t kushtzuar nga garanca se Dekretet Bene t vitit 1945, t cilat ndalonin zbritjen n zonat e Republiks eke q m par i takonin Gjermanis, do t mbeten t paprekura nga Traktati i Lisbons, dhe sidomos nga Karta e t Drejtave Fundamentale, e prfshir n Traktatin e BE-s. Pas gjetjes s zgjidhjes pr kt krkes, Presidenti ek nnshkruajti instrumentin e ratifikimit, m 3 nntor 2009. Kshtu, procesi i ratifikimit prfundoi n t gjitha Shtetet Antare 27, dhe Traktati i Lisbons hyri n fuqi m 1 dhjetor 2009. Traktati i Lisbons shkriu Bashkimin Evropian dhe Komunitetin Evropian n nj Union Evropian t vetm. Fjala Komunitet zvendsohet kudo me fjaln Union. Unioni zvendson dhe trashgon Komunitetin Evropian. Megjithat, e drejta e Unionit edhe m tej sht e formuluar sipas tre Traktateve n vijim.
014
Traktati pr Bashkimin Evropian Traktati pr Bashkimin Evropian (Traktati i BE-s TEU) sht ristrukturuar plotsisht n gjasht titujt n vijim: Dispozitat e prbashkta (I), Dispozitat e parimeve demokratike (II), Dispozitat mbi institucionet (III), Dispozitat mbi bashkpunimin e shtuar (IV), Dispozitat e prgjithshme lidhur me veprimet e jashtme t Unionit dhe dispozitat specifike lidhur me politikn e prbashkt pr pun t jashtme dhe t siguris (V) dhe Dispozitat prfundimtare (VI). Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Evropian Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFEU) u hartua nga Traktati themelues i Komunitetit Evropian dhe ka pak a shum strukturn e njjt si Traktati i KE-s. Ndryshimet kryesore kan t bjn me aktet e jashtme t BE-s dhe futjen e kapitujve t ri, sidomos politikn e energjis elektrike, bashkpunimin policor dhe gjyqsor pr shtjet q kan t bjn me vepra penale, hapsir, sport dhe turizm. Traktati themelues i Komunitetit Evropian pr Energji Atomike Traktati themelues i Komunitetit Evropian pr Energji Atomike (Traktati EAEC Traktati Euratom) sht ndryshuar n faza t ndryshme. N do rast, ndryshimet specifike jan br n protokolet shtojc t Traktatit t Lisbons.
TEU dhe TFEU kan bazn e njjt juridike. Ky qartsim i iltr juridik sht i domosdoshm, pasi q titulli i ri i Traktatit t mparshm pr KE-n (Traktati mbi Funksionimin e BE-s) dhe niveli i rregullimit t dy Traktateve, ln prshtypjen se TEU sht nj lloj kushtetute ose traktat bazik, kurse TFEU sht i parapar si traktat implementues. Mirpo, TEU dhe TFEU nuk kan natyr kushtetuese. Terminologjia e prdorur n Traktate, n prgjithsi reflekton kt ndryshim t qasjes nga propozimi i mparshm i kushtetuts. Shprehja kushtetut nuk prdoret m; ministri i jashtm i BEs tani thirret Prfaqsues i Lart i Unionit pr Politik t Punve t Jashtme dhe Siguris; dhe definicionet pr ligj dhe ligj korniz jan braktisur. Traktatet e ndryshuara nuk prmbajn as artikuj q u referohen simboleve
015
t BE-s, si jan flamuri, himni ose motoja. Prparsia e t drejts t BE-s nuk sht shnuar n mnyr eksplicite n traktat, mirpo, ashtu si m par, rrjedh nga praksa gjyqsore n Gjykatn e Drejtsis t Bashkimit Evropian, dhe kjo praks gjyqsore trajtohet n deklaratn sqaruese. Traktati i Lisbons gjithashtu braktis tre shtyllat e BE-s. Shtylla e par, e cila prbhet kryesisht nga tregu i vetm dhe politikat e Komisionit Evropian, bashkohet me shtylln e dyt, q prbhet nga politika e punve t jashtme dhe siguris, dhe shtylla e tret, e cila prfshin bashkpunimin policor dhe gjyqsor lidhur me veprat penale. Megjithat, procedurat speciale q kan t bjn me politikn e punve t jashtme dhe t siguris, prfshir ktu edhe mbrojtjen evropiane, mbeten n fuqi; deklaratat e Konferencs Ndrqeveritare t bashkangjitura n Traktat theksojn natyrn e veant t ksaj fushe dhe sidomos prgjegjsit e Shteteve Antare n kt aspekt. Aktualisht BE-ja ka 27 Shtete Antare. Kto prfshijn pik s pari gjasht antart themelues t Komunitetit Ekonomik Evropian - Belgjika, Gjermania (prfshir edhe territorin e ish Gjermanis Lindore, pas unifikimit t dy Gjermanive m 3 tetor 1990), Franca, Italia, Luksemburgu dhe Hollanda. M 1 janar 1973, Danimarka (tani pa Grenlandn, e cila n referendum, n shkurt 1982 votoi t mos mbetet prbrenda Komunitetit Evropian), Irlanda dhe Britania e Madhe u bashkuan n Komunitet; antarsimi i planifikuar i Norvegjis u refuzua n referendumin e tetorit t vitit 1972 (me 53.5% kundr antarsimit n KE). Zgjerimi drejt jugut filloi me antarsimin e Greqis m 1 janar 1981 dhe prfundoi me antarsimin e Spanjs dhe Portugalis, m 1 janar 1986. Zgjerimi i ardhshm ishte m 1 janar 1995, me antarsimin e Austris, Finlands dhe Suedis. N Norvegji, referendumi prsriti rezultatin e para 22 viteve, me nj mazhoranc t vogl (52.4%) kundr antarsimit t Norvegjis n BE. M 1 maj 2004 shtetet Baltike - Estonia, Letonia dhe Lituania, shtetet e Evrops Lindore dhe Qendrore Republika eke, Hungaria, Polonia, Sllovenia dhe Sllovakia, si dhe dy ishujt e Mesdheut Qiproja dhe Malta u antarsuan n BE. Vetm pas dy vjetsh, zgjerimi prfundoi drejt lindjes me antarsimin e Bullgaris dhe Rumanis, m 1 janar 2007. Me kt zgjerim, numri i Shteteve Antare u rrit nga 15 n 27, kurse popullata e BE-s u shtua pr 90 milion dhe kshtu arriti numrin 474 milion. Ky zgjerim historik i BE-s sht thelbi i procesit t gjat drejt riunifikimit t Evrops, e cila ishte e ndar pr m se gjysm shekulli nga Perdja e Hekurt dhe lufta e ftoht. Mbi t gjitha, zgjerimi reflekton dshirn
016
pr paqe, stabilitet dhe prosperitet ekonomik n kontinentin e unifikuar Evropian. Negociatat pr antarsim t mtejshm jan n vazhdim e sipr me Turqin, e cila dorzoi aplikacionin e vet pr antarsim m 14 prill 1987. Mirpo, marrdhniet midis BE-s dhe Turqis kan filluar shum m heret, qysh nga viti 1963, kur Tuqia dhe EEC-ja bn marrveshje asocimi, e cila i referohej perspektivs s antarsimit. N vitin 1995 u formua unioni doganor kurse n Helsinki, n dhjetor 1999, Kshilli Evropian vendosi ti jap zyrtarisht Turqis statusin e kandidates pr antarsim. Kjo pasqyronte besimin se vendi kishte karakteristikat themelore t sistemit demokratik, edhepse tregonte mangsi t mdha n aspektin e t drejtave t njeriut dhe mbrojtjen e pakicave. N dhjetor 2004, na baz t rekomandimit t Komisionit, Kshilli Evropian m n fund dha dritn e gjelbr pr hapjen e negociatave t antarsimit me Turqin; kto negociata kan filluar nga tetori 2005. Qllimi prfundimtar i ktyre negociatave sht antarsimi, mirpo nuk ka garanca pr realizimin e ktij qllimi. Ekziston marrveshje prbrenda BE-s, se antarsimi nuk sht i mundur para vitit 2014. Antarsimi i mundshm duhet prgatitur me kujdes, pr t mundsuar integrimin e pa trazuar dhe pr t shmangur rrezikimin e arritjeve 50 vjeare t integrimit evropian. Kandidatet tjera pr antarsim jan Kroacia, ku fillimi i negociatave pr antarsim u lejua n tetor 2005, dhe ish Republika Jugosllave e Maqedonis, e cila zyrtarisht fitoi statusin e vendit kandidat n dhjetor t vitit 2005, pa dat t caktuar pr fillimin e negociatave. Islanda dorzoi aplikacionin e antarsimit m 17 korrik 2009. M 24 shkurt 2010, Komisioni Evropian i rekomandoi Kshillit t hap negociatat e antarsimit me Islandn. BE-ja tani po punon me vendosmri pr zgjerime t reja n rajonin e Ballkanit Perndimor. BE-ja ka vendosur t zbatoj metodologjin e njjt pr vendet e Ballkanit perndimor, si at q e ka prdorur pr Shtetet e reja Antare. Prandaj, procesi i stabilizimit dhe asocimit mbetet korniza e prgjithshme pr prparimin e vendeve t Ballkanit Perndimor, deri n antarsimin e tyre t plot. Hap i par i rndsishm n kt drejtim sht krijimi i partneriteteve Evropiane me Shqiprin, Bosnje e Hercegovinn dhe Serbin dhe Malin e Zi, prfshir Kosovn(1). Roli i partneriteteve evropiane, i cili azhurnohet sipas nevojs, sht t ndihmoj shtetet e Ballkanit perndimor
(1)Sipas Rezoluts t Kshillit t Sigurimit t KB-s 1244 t 10 qershorit t vitit 1999.
017
n prgatitjen pr antarsim prbrenda nj kornize t arsyeshme, si dhe n hartimin e planeve t veprimit me orare t caktuara pr reformat dhe hollsirat pr mjetet me t cilat synon t trajtoj krkesat pr integrim t mtejshm n BE. sht krijuar dispozit edhe pr trheqje nga BE-ja. Klauzula e trheqjes sht prfshir n Traktatin e BE-s, e cila u lejon largimin Shteteve Antare nga BE-ja. Nuk ekzistojn kushte t caktuara pr largimin e ktill nga BE-ja; gjithka q sht e nevojshme sht nj marrveshje midis BE-s dhe Shtetit Antar t interesuar pr aranzhimin e trheqjes. Nse nuk arrihet nj marrveshje e till, trheqja sht efektive pa asnj marrveshje, dy vjet pas informimit pr planin e trheqjes. Mirpo, pr shkelje serioze dhe t prsritura t Traktateve, nuk ekziston asnj dispozit q mund t prjashtoj Shtetin Antar nga BE-ja.
018
Vlerat fundamentale t Bashkimit Evropian

Neni 2 i Traktatit pr BE-n (vlerat e Unionit)
Unioni themelohet n vlerat e respektimit t dinjitetit njerzor, liris, demokracis, barazis, sundimin e ligjit dhe respektimin e t drejtave t njeriut, prfshir ktu t drejtat e personave q u prkasin pakicave. Kto vlera jan t prbashkta pr Shtetet Antare, n nj shoqri ku dominon pluralizmi, jo-diskriminimi, toleranca, drejtsisa, solidariteti dhe barazia midis femrave dhe meshkujve.
Neni 3 i Traktatit pr BE-n (qllimet e Unionit)

1. Qllimi i Unionit sht promovimi i paqes, vlerave t veta dhe mirqenies s popujve t vet. 2. Unioni do tu ofroj qytetarve t vet liri, siguri dhe drejtsi pa kuj t brendshm, ku lvizja e lir e personave garantohet n pajtim me masat e duhura, pr sa i prket kontrollit t kujve t jashtm, azilit, imigracionit dhe parandalimit dhe luftimit t krimit. 3. Unioni do t themeloj nj treg t brendshm. Ai do t punoj pr zhvillimin e vazhdueshm t Evrops, t bazuar n zhvillimin e balancuar ekonomik dhe stabilitetin e mimeve, n ekonomin konkurrente t tregut social, duke synuar punsim t plot dhe progres social, si dhe nivel t lart t mbrojtjes dhe prmirsimit t kualitetit t ambientit jetsor. Do t promovoj prparimin shkencor dhe teknologjik. Do t luftoj prjashtimin dhe diskriminimin social, dhe do t promovoj drejtsin dhe mbrojtjen sociale, barazin midis femrave dhe meshkujve, solidaritetin midis gjeneratave dhe mbrojtjen e t drejtave t fmijs. Do t promovoj kohezionin ekonomik, social dhe territorial midis Shteteve Antare.
019
Do t respektoj diversitetin e vet t pasur kulturor dhe gjuhsor dhe do t garantoj sigurin dhe prmirsimin e trashgimis kulturore t Evrops. 4. Unioni do t themeloj nj union ekonomik dhe monetar, valuta e t cilit quhet euro. 5. N marrdhniet e veta me botn, Unioni do t mbshtes dhe promovoj vlerat dhe interesat e veta dhe do t kontribuoj n mbrojtjen e qytetarve t vet. Do t kontribuoj pr paqe, siguri, zhvillim t vazhdueshm t planetit ton, solidaritet dhe respekt t ndrsjellt midis popujve, tregti t lir dhe t drejt, rrnjosje t skamjes dhe mbrojtje t t drejtave t njeriut, sidomos t drejtat e fmijve, si dhe mbikqyrjen e rrept dhe zhvillimin e t drejts ndrkombtare, prfshir edhe respektimin e parimeve t Karts s Kombeve t Bashkuara. []
Themelet e Evrops s bashkuar u bazuan n ide dhe vlera fundamentale, t cilat i kan pranuar edhe Shtetet Antare dhe t cilat jan kthyer n realitet praktik nga institucionet operative t Komunitetit. Kto jan paqeja e prhershme, uniteti, barazia, liria, solidariteti dhe siguria. Qllimet e pranuara t BE-s jan mbrojtja e parimeve t liris, demokracis dhe sundimit t ligjit, t cilat i ndajn t gjitha Shtetet Antare, dhe mbrojtja e t drejtave fundamentale dhe t drejtave t njeriut. Kto vlera duhet t jen synim i shteteve q duan t bashkohen n BE, n t ardhmen. Ve ksaj, dnimet mund t zbatohen n secilin Shtet Antar, i cili bn shkeljen serioze dhe t vazhdueshme t ktyre vlerave dhe parimeve. Nse Shefat e Shteteve dhe Qeverive, duke vepruar n baz t propozimit t nj t trets t Shteteve Antare ose t Komisionit dhe pas marrjes s plqimit t Parlamentit Evropian, deklarojn se ka ndodhur shkelje serioze dhe e vazhdueshme e vlerave dhe parimeve themelore t BE-s, Kshilli me mazhoranc t kualifikuar mund t suspendoj disa t drejta q jan rrjedhoj e zbatimit t Traktatit t BE-s dhe Traktatit pr Funksionimin e Bashkimit Evropian n Shtetin prkats Antar, duke prfshir edhe t drejtat e votimit n Kshill. Nga ana tjetr, sipas Traktateve obligimet mbi Shtetin Antar n fjal vazhdojn t jen detyruese. Kujdes i veant i kushtohet efektit mbi t drejtat dhe obligimet e qytetarve dhe ndrmarrjeve.
020
BE-JA SI GARANTUESE E PAQES

Nuk ka motivim m t madh pr unifikimin evropian se dshira pr paqe. N shekullin e fundit, dy lufta botrore lan pasoja n Evrop, midis vendeve q tani jan Shtete Antare t Bashkimit Evropian. Kshtu, politika pr Evrop njkohsisht do t thot politik pr paqe, kurse themelimi i BE-s njkohsisht krijoi thelbin e kornizs pr paqe n Evrop, e cila pamundson luftn midis Shteteve Antare. Prov pr kt jan pesdhjet vjet paqe n Evrop. Sa m tepr Shtete Evropiane antarsohen n BE, aq m e fuqishme do t jet kjo korniz e paqes. Dy zgjerimet e fundit t BE-s, duke prfshir 12 shtetet e Evrops Lindore dhe Qendrore, kan dhn kontribut t madh n kt aspekt.
U NITETI DHE BARAZIA SI TEMA T PRHERSHME

Uniteti sht tema q prsritet gjithnj. Problemet e sotshme mund t kontrollohen vetm nse shtetet e Evrops ecin prpara n rrugn q i shpie drejt unitetit. Shum njerz kan mendimin se n munges t integrimit Evropian dhe pa Bashkimin Evropian, nuk do t ishte e mundur t sigurohet paqeja (qoft n Evrop apo n mbar botn), demokracia, ligji dhe drejtsia, prosperiteti ekonomik dhe siguria sociale, dhe garantimi i tyre pr t ardhmen do t ishte i pamundur. Ka koh q papunsia, zhvillimi joadekuat dhe ndotja e ambientit nuk jan thjesht probleme nacionale dhe nuk mund t zgjidhen n nivel nacional. Vetm n kontekst t BE-s, mund t themelohet nj rend stabil ekonomik dhe vetm prmes prpjekjeve t prbashkta evropiane, mund t sigurojm politik ndrkombtare ekonomike q prmirson performancn e ekonomis evropiane dhe kontribuon n drejtsin sociale. Pa kohezion t brendshm, Evropa nuk mund t mbroj pavarsin e vet politike dhe ekonomike nga pjesa tjetr e bots, nuk mund t ket ndikimin n skenn ndrkombtare dhe t rifitoj rolin e vet n politikn botrore. Uniteti mund t qndroj vetm aty ku barazia sht rregull. Asnj qytetar i Unionit nuk duhet vn n pozit t paplqyeshme ose t diskriminohet pr shkak t nacionalitetit t tij apo t saj. Trajtimi diskriminues n baz t gjinis, racs, origjins etnike, fes ose besimit, paaftsis, moshs ose orientimit seksual, doemos duhet luftuar. Karta e Bashkimit Evropian pr t Drejtat e Njeriut shkon edhe m tej. do lloj diskriminimi n baz t ngjyrs s lkurs, karakteristikave gjenetike, gjuhs, politiks ose mendimeve tjera,
021
antarsis n pakic nacionale, prons ose lindjes, sht i ndaluar. Ve ksaj, t gjith qytetart e Unionit jan t barabarta para ligjit. Sa u prket Shteteve Antare, parimi i barazis nnkupton se asnj Shtet nuk ka prparsi ndaj nj shteti tjetr dhe dallimet natyrore si jan madhsia, popullata dhe strukturat e ndryshme duhet t trajtohen vetm n pajtim me parimin e barazis.
L IRIT FUNDAMENTALE
Liria rezulton drejtprsdrejti nga paqeja, uniteti dhe barazia. Krijimi i nj entiteti m t madh duke bashkuar 27 Shtete, mundson njkohsisht lirin e lvizjes prtej kufijve nacional. Kjo do t thot liri e lvizjes pr puntort, liri e krijimit, liri e ofrimit t shrbimeve, lvizje e lir e mallrave dhe lvizje e lir e kapitalit. Kto liri fundamentale u garantojn afaristve lirin e vendim-marrjes, puntorve lirin pr t zgjedhur vendin e puns dhe konsumatorve lirin e zgjedhjes nga gama e madhe e produkteve. Liria e konkurrencs u lejon bizneseve t ofrojn mallrat dhe shrbimet e tyre n nj rreth shum m t gjer t konsumatorve potencial. Puntort mund t krkojn pun dhe t ndrrojn vendin e puns sipas dshirs dhe interesave t tyre, n tr territorin e BE-s. Konsumatort mund t zgjedhin prodhime t lira dhe t mira nga oferta e madhe e mallrave, gj q sht rrjedhoj e konkurrencs s shtuar. Mirpo, rregullat e tranzicionit vlejn akoma n disa raste, pr qytetart e disa Shteteve Antare q u antarsuan n BE m 1 maj 2004 dhe m 1 janar 2007. Traktati i Antarsimit prmbante prjashtime, sidomos lidhur me lvizjen e lir t puntorve, lirin e sigurimit t shrbimeve dhe lirin e krijimit. Si pasoj e ksaj, Shtetet e vjetra Antare t BE-s mund t kufizojn lvizjen e lir t puntorve q jan shtetas t Shteteve t reja Antare pr nj periudh deri n shtat vjet, duke ofruar qasje n punsim, varsisht nga ligji nacional ose bilateral.
PARIMI I SOLIDARITETIT
Solidariteti sht kur e domosdoshme pr lirin, pasi q prdorimi i shkujdesur i liris sht gjithnj n kurriz t tjetrit. Pr kt arsye, nse korniza e Komunitetit sht t jet i qndrueshm, duhet poashtu t njoh solidaritetin
022
1 deri 3 qershor 1955, Taormina (Itali). Josef Bek, Paul-Henri Spak dhe Johan Uilem Bejen, n kopshtin e hotelit ku ishin t vendosur gjat Konferencs n Mesina. Kta tre Ministra t Punve t Jashtme hartuan Memorandumin e Beneluksit, i cili u diskutua nga Gjashtshja gjat ksaj konference.
e antarve t tij si parim fundamental, dhe t ndaj n mnyr t barabart dhe t drejt midis vendeve antare, si prosperitetin ashtu edhe barrn.
R ESPEKTIMI I IDENTITETIT NACIONAL

Identitetet nacionale t Shteteve Antare respektohen. Shtetet Antare nuk duhet t shkrihen n BE, por t kontribuojn me kualitetet e veta t veanta. sht pikrisht kjo llojllojshmri e karakteristikave dhe identiteteve nacionale q i jep BE-s autoritetin e vet moral, i cili shfrytzohet pr prfitimet e BE-s si trsi.
N EVOJA PR SIGURI
T gjitha kto vlera fundamentale jan n vartsi supreme nga siguria. Sidomos pas sulmit mbi SHBA-t, m 11 shtator 2001, lufta kundr terrorizmit dhe krimit t organizuar n Evrop ka qn n qendr t vmendjes prsri. Bashkpunimi policor dhe gjyqsor vazhdon t jet i konsoliduar, kurse mbrojtja e kufijve t jashtm t BE-s sht intensifikuar. Mirpo, siguria n kontekst evropian gjithashtu nnkupton siguri sociale pr t gjith qytetart q jetojn n BE, siguri t puns dhe kushte t sigurta t prgjithshme ekonomike dhe pr biznes. N kt aspekt, institucionet e BE-s pritet tu mundsojn qytetarve dhe bizneseve t zgjidhin ardhmrin e tyre duke krijuar kushtet nga t cilat varen.
T DREJTAT FUNDAMENTALE
Vlerat dhe konceptet fundamentale n qendr t BE-s gjithashtu prfshijn edhe t drejtat fundamentale t qytetarve individual t Unionit. Historia e Evrops, pr m se 200 vjet, sht karakterizuar me prpjekjet e vazhdueshme t mbrojtjes s t drejtave fundamentale. Duke filluar me deklaratat e t drejtave civile dhe t njeriut n shekullin 18, t drejtat fundamentale dhe lirit civile tani ankorohen n kushtetutat e shteteve m t civilizuara. Kjo sht veanrisht e sakt pr Shtetet Antare t BE-s, sistemet ligjore t t cilave jan t ndrtuara n baz t sundimit t ligjit dhe respektimit t dinjitetit, liris dhe t drejts pr vet-zhvillimin e individit. Ekzistojn shum konventa ndrkombtare mbi mbrojtjen e t drejtave t njeriut, midis t cilave me rndsi t madhe sht Konventa Evropiane e t Drejtave t Njeriut.
024
N vitin 1969, Gjykata e Drejtsis themeloi organin e prakss gjyqsore q t shrbente si korniz e t drejtave fundamentale. Kjo ndodhi pasi q n vitet e para Gjykata kishte refuzuar t gjitha veprimet q kishin t bnin me t drejtat themelore, pr arsye se nuk duhej t merret me shtje q i prkisnin t drejts kushtetuese nacionale. Gjykata duhej t ndryshonte qndrimin e vet, por jo pr shkak se ajo vet ishte mishrim i prioritetit t t drejts s Unionit dhe paraprirjen e saj ndaj t drejts nacionale; kjo prparsi mund t themelohet vetm nse e drejta e Unionit sht e vet-knaqshme pr t garantuar mbrojtjen e t drejtave themelore me fuqin e njjt ligjore si me at t kushtetutave nacionale. Pika fillestare n kt praks gjyqsore ishte vendimi Stauder, ku shtja n fjal ishte fakti se prfituesi i beneficioneve mbarvajtse pr viktima lufte konsideronte shkelje t dinjitetit t vet njerzor dhe t parimit t barazis, krkesn pr t dhn emrin gjat regjistrimit pr blerje t gjalps me mim t liruar n periudhn e Krishtlindjes. N interpretimin e dispozits t Komunitetit, edhepse Gjykata e Drejtsis erdhi n prfundim se nuk ishte e domosdoshme q pranuesit t jepnin emrin e tyre; dhe kshtu, n fakt, marrja parasysh e shkeljes s t drejtave fundamentale do t ishte e panevojshme, deklaroi prfundimisht se parimet e prgjithshme fundamentale t rendit ligjor t Komunitetit, t cilat duhej ti ruante Gjykata e Drejtsis, prfshinin respektimin e t drejtave fundamentale. Kjo ishte hera e par q Gjykata e Drejtsis njihte ekzistimin e nj kornize t BE-s mbi t drejtat e veta fundamentale. Fillimisht, Gjykata prgatiti mbrojtjen e t drejtave fundamentale nga disa dispozita t Traktateve. Ky sht rasti pr numrin e madh t dekretimeve t diskriminimit, n rrethana specifike, trajtojn aspekte t caktuara t parimit t prgjithshm t barazis. Shembujt jan ndalimi i t gjitha diskriminimeve n baz t nacionalitetit (Neni 18 TFEU), parandalimi q njerzit t trajtohen ndryshe, n baz t gjinis, racs, origjins etnike, fes ose besimit, paaftsis, moshs ose orientimit seksual (Neni 10 TFEU), trajtimi i barabart i mallrave dhe personave, n kontekstin e katr t drejtave themelore (liria e lvizjes s mallrave Neni 34 TFEU; liria e lvizjes s personave Neni 45 TFEU; e drejta e krijimit Neni 49 TFEU; dhe e drejta e ofrimit t shrbimeve Neni 57 TFEU), liria e konkurrencs (Neni 101 et seq. TFEU) dhe pagat e barabarta pr meshkujt dhe femrat (Neni 157 TFEU). Katr lirit fundamentale t Komunitetit, t cilat garantojn lirit themelore t jets profesionale, mund t konsiderohen edhe si e drejt fundamentale e
025
Komunitetit pr liri t lvizjes dhe liri t zgjedhjes s profesionit. Garancat eksplicite gjithashtu mundsohen pr t drejtn e asocimit (Neni 153 TFEU), t drejtn e peticionit (Neni 24 TFEU) dhe mbrojtja e bizneseve dhe privatsis profesionale (Neni 339 TFEU). Gjykata e Drejtsis gradualisht ka zhvilluar dhe ka shtuar kto prpjekje fillestare pr mbrojtjen e t drejtave fundamentale me an t ligjit t Komunitetit. Kt e ka br me njohjen dhe zbatimin e parimeve t prgjithshme ligjore, duke u joshur drejt koncepteve t prbashkta pr kushtetutat e Shteteve Antare dhe konventave ndrkombtare pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut, t cilat jan nnshkruar edhe nga Shtetet Antare. M e spikatur nga konventat ndrkombtare sht Konventa Evropiane e t Drejtave t Njeriut, e cila ndihmoi formsimin e substancs pr t drejta fundamentale n Union dhe mekanizmat pr mbrojtjen e tyre. Duke u bazuar n kt, Gjykata ka njohur nj numr t lirive si t drejta themelore t siguruara me ligjin e Komunitetit: e drejta e pronsis, liria e angazhimit n nj profesion, pacnueshmria e shtpis, liria e opinionit, t drejtat e prgjithshme t personalitetit, mbrojtja e familjes (p.sh. t drejtat e antarve t familjes ti bashkohen nj puntori emigrant), liria ekonomike, liria e fes ose besimit, si dhe nj numr i i t drejtave fundamentale procedurale, si jan e drejta e procesit prkats gjyqsor, parimi i konfidencialitetit t korrespondencs midis avokatit dhe klientit (i njohur si komunikim i privilegjuar n shtetet me ligj zakonor), ndalimi i dnimit t dyfisht pr t njjtn vepr penale, ose krkesa e justifikimit t nj akti ligjor t BE-s. Nj parim veanrisht i rndsishm, i cili rregullisht paraqitet n konfliktet ligjore, sht parimi i trajtimit t barabart. Thn shkurt, kjo do t thot se rastet e ngjashme duhen trajtuar njlloj, prve nse nuk ekziston baz e arsyetueshme objektive pr ti dalluar ato. Mirpo, prkundr tradits ndrkombtare, qndrimi i Gjykats s Drejtsis sht se ky parim nuk prjashton mundsin q shtetasit dhe mallrat vendore tu nnshtrohen krkesave m t ashpra pr dallim nga qytetart ose prodhimet nga Shtetet e tjera Antare. Ky diskriminim i mbrapsht sht rezultat i pashmangshm i fushveprimit t kufizuar t fuqive t Unionit dhe nuk mund t rregullohet nga ligji i Komunitetit. Sipas vendimeve t deritanishme t Gjykats, rregullat e liberalizimit, t cilat rrjedhin nga lirit fundamentale, vlejn vetm pr tregti jasht kufijve. Rregullat q rregullojn prodhimin dhe marketingun e mallrave vendore ose statusin ligjor t shtetasve n Shtetin e tyre Antar, ndikohen nga e drejta e Komunitetit vetm nse Unioni ka inkuadruar masat e harmonizimit.
026
Jurisprudenca e Gjykats s Drejtsis i ka dhn Unionit nj organ t shtrir t ligjit kuazi-kushtetues. Me fjal t thjeshta, parimi i proporcionalitetit sht kryesori. Kjo do t thot se objektivat e ndjekura dhe masat e prdorura duhet t peshohen dhe t bhet prpjekje pr ti mbajtur ato t balancuara, n mnyr q t mos i nnshtrohen barrs s panevojshme. Midis parimeve t tjera fundamentale q prbjn t drejtn e Unionit, jan parimet e prgjithshme t ligjit administrativ dhe koncepti i procesit gjyqsor prkats: mundsit legjitime doemos duhet t mbrohen, duhet t parandalohen dispozitat retroaktive q ngarkojn barr ose trheqin avantazhet e fituara n mnyr legjitime dhe e drejta e procesit prkats gjyqsor drejtsia natyrore sht termi tradicional duhet t sigurohen me procedurat administrative t Komisionit dhe procedurat gjyqsore t Gjykats s Drejtsis. Vler t posame ka transparenca m e madhe, gj q do t thot se vendimet duhet t jen t hapura dhe m afr qytetarve. Nj aspekt i rndsishm i ksaj transparence sht se t gjith qytetart e BE-s ose personat juridik n nj Shtet Antar mund t ken qasje t hapur n dokumentet e Kshillit ose t Komisionit. T gjitha grantet dhe subvencionet e buxhetit t BE-s duhet tu bhen t ditura personave fizik dhe juridik, me an t bazave t t dhnave, t hapura pr t gjith qytetart e Unionit. Prkundr arritjeve t Gjykats s Drejtsis n zhvillimin e t drejtave t pashkruara fundamentale, procesi i t drejtave fundamentale evropiane ka disavantazhe t mdha: Gjykata e Drejtsis i prmbahej vetm rastit n fjal. Prandaj Gjykata nuk kishte mundsi t hartoj t drejtat fundamentale nga parimet e prgjithshme ligjore pr t gjitha fushat n t cilat kjo ishte e domosdoshme ose e dshirueshme. Nuk kishte as mundsi t elaboroj fushveprimin dhe kufizimet pr mbrojtjen e t drejtave fundamentale n mnyr sa m t prgjithshme dhe m karakteristike. Si rezultat i ksaj, institucionet e BE-s nuk mund t jepnin vlersim preciz nse rrezikonin apo jo shkeljen e t drejtave fundamentale. As edhe qytetart e cenuar t Unionit nuk mund t gjykonin (pa prpjekje m t thella n do rast) nse sht br shkelja e t drejtave t tij/ saj fundamentale. Nj koh t gjat, antarsimi i BE-s n Konventn Evropiane pr t Drejta t Njeriut konsiderohej si dalje nga kjo situat. Mirpo, n Opinionin e vet 2/94, Gjykata mbante qndrimin se, sipas ligjit ekzistues, BE-ja nuk kishte kompetenc t prputhet me konventn. Gjykata deklaronte se respektimi i t drejtave t njeriut sht kusht pr ligjshmrin e akteve t BE-s. Mirpo, prputhja me konventn do t detyronte ndryshim substancial n sistemin e tanishm t Unionit pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut, pasi q do t involvonte hyrjen
027
e BE-s n nj sistem t dalluar ndrkombtar institucional si dhe integrimi i t gjitha dispozitave t konvents n rendin ligjor t Unionit. Gjykata mori qndrimin se modifikimi i ktill i sistemit pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut n BE, me implikime t barabarta fundamentale institucionale pr Unionin dhe Shtetet Antare, do t kishte rndsi kushtetuese dhe prandaj do t mund t tejkalonte fushveprimin e fuqive dispozitive t rregulluara me Nenin 352 TFEU. Prandaj, Antarsimi i BE-s n konvent ishte i parapar me Nenin 6(2) t Traktatit t BE-s. Mirpo, Traktati i Lisbons bri nj hap vendimtar drejt krijimit t t drejts t prbashkt kushtetuese pr BE-n dhe srish ekuilibroi mbrojtjen e t drejtave fundamentale n BE. Neni i ri mbi t drejtat fundamentale n Traktatin e BE-s (Neni 6 TEU) i referohet Karts t Bashkimit Evropian pr t Drejta Fundamentale, duke e shpallur at detyrues pr aktet e institucioneve t BE-s dhe Shteteve Antare, n at mas q zbatojn dhe implementojn t drejtn e Unionit. Kjo Kart e t Drejtave Fundamentale bazohet n propozimin e hartuar gjat konvents s 16 prfaqsuesve t Shefave t Shteteve ose Qeverive t Shteteve Antare dhe Presidentit t Komisionit Evropian, 16 Deputet t Parlamentit Evropian dhe 30 deputet t parlamenteve nacionale (dy nga secili Shtet i athershm Antar) nn kryesin e Profesorit Roman Herzog. Karta e deklaruar zyrtarisht u shpall si Karta e Bashkimit Evropian pr t Drejta Fundamentale nga Presidentt e Parlamentit Evropian, Kshillit dhe Komisionit Evropian, m 7 dhjetor 2000. Gjat negociatave mbi kushtetutn evropiane, kjo Kart e t Drejtave Fundamentale u rishqyrtua dhe u b pjes prbrse e Traktatit themelues t Kushtetuts pr Evropn, m 29 tetor 2004. Pas dshtimit t Traktatit, Karta e t Drejtave Fundamentale prsri zyrtarisht u shpall si Karta e Bashkimit Evropian pr t Drejtat Fundamentale, kt her si instrument i veant, nga Presidentt e Parlamentit Evropian, Kshillit dhe Komisionit Evropian, m 12 dhjetor 2007 n Strazbur. Traktati i BE-s i referohet ktij versioni t karts n form detyruese. Kjo e bn Kartn e t Drejtave Fundamentale ligjrisht detyruese dhe gjithashtu themelon zbatueshmrin e t drejtave fundamentale n t drejtn e Unionit. Mirpo, kjo nuk vlen pr Polonin dhe Britanin e Madhe. Kto dy Shtete Antare nuk mundn, ose nuk deshn t miratojn sistemin e t drejtave fundamentale sipas karts, pasi q mendonin se do t ishin t obliguara t dorzojn ose s paku t ndryshojn disa qndrime t caktuara nacionale q kan t bjn me shtjet fetare ose trajtimin e pakicave. Prandaj, ato nuk jan t detyruara ndaj t drejtave fundamentale t karts, por nga praksa gjyqsore e Gjykats s Drejtsis, ashtu si m par.
028
Kushtetuta e Bashkimit Evropian

do organizat sociale ka kushtetut. Kushtetuta sht mjeti me t cilin definohet struktura e nj sistemi politik, d.m.th. precizohet marrdhnia e pjesve t ndryshme me njri tjetrin dhe ndaj trsis, definohen synimet e prbashkta dhe prcaktohen rregullat pr krijimin e vendimeve detyruese. Kushtetuta e BE-s, si nj asociacion i shteteve t cilave u jan ndar detyra dhe funksione mjaft specifike, duhet tu prgjigjet pyetjeve njlloj si nj kushtetut shtetrore. N Shtetet Antare politika formsohet nga dy parime parsore: sundimi i ligjit dhe demokracia. T gjitha aktivitetet e Unionit, nse i qndrojn besnike krkesave fundamentale t ligjit dhe demokracis, duhet t ken legjitimitetin ligjor dhe demokratik: elementet n t cilat bazohet ai; struktura e tij, fuqit e tij, mnyra e funksionimit, qndrimi i Shteteve Antare dhe institucioneve t tyre, dhe qndrimi i qytetarve. Pas dshtimit t Traktatit themelues t Kushtetuts pr Evropn, m 29 tetor 2004, kushtetuta akoma nuk sht formuluar n nj dokument t prgjithshm kushtetues, ashtu si sht rasti n kushtetutat e Shteteve t veta Antare, mirpo kushtetuta del nga t gjitha rregullat dhe vlerat fundamentale me t cilat jan t lidhur ato n fuqi. Kto rregulla pjesrisht jan t prfshira n Traktatet Evropiane ose n instrumentet ligjore q dalin nga institucionet e Unionit, por pjesrisht mbeten n prvoj.
NATYRA LIGJORE E BE- S

do vlersim i natyrs ligjore t BE-s duhet t filloj nga karakteristikat e tij ligjore. Edhepse natyra ligjore e BE-s u shpalos n dy vendimet e Gjykats s Drejtsis q prcaktuan presedencn, n 1963 dhe 1964, mbi Komunitetin e athershm Ekonomik Evropian, vendimet vlejn edhe pr Bashkimin Evropian n formn e sotshme.
029
VAN GEND & LOOS
N kt konflikt ligjor, ndrmarrja hollandeze pr transport Van Gend & Loos ngriti padi kundr autoriteteve doganore hollandeze pr vnien e tatimit t importit nj prodhimit kimik nga Gjermania, i cili ishte m i lart se tatimet n importet e mparshme. Ndrmarrja kt e konsideronte shkelje t Nenit 12 t Traktatit t Komunitetit Ekonomik Evropian, i cili ndalon futjen e tatimeve t reja t importit apo rritje t tatimeve tjera ekzsituese midis Shteteve Antare. Gjykata n Holland pezulloi procesin gjyqsor dhe referoi rastin n Gjykatn e Drejtsis pr qartsim t diapazonit dhe implikimeve ligjore t nenit t lartprmendur t Traktatit themelues t KE-s. Gjykata e Drejtsis shfrytzoi kt rast si mundsi pr t prcaktuar disa vrejtje t natyrs fundamentale, q kan t bjn me natyrn ligjore t BEs. N vendimin e vet, Gjykata deklaroi se: Objektiva e Traktatit t Komunitetit Ekonomik Evropian themelimi i tregut t vetm, funksionimi i t cilit sht shtje e palve t interesuara n Komunitet, l t kuptohet se ky Traktat sht m shum se nj marrveshje q krijon obligime reciproke midis Shteteve kontraktuese. Kt qndrim e konfirmon preambulla e Traktatit, e cila u referohet jo vetm qeverive por edhe popujve. Ky qndrim sht konfirmuar n mnyr m specifike edhe me themelimin e institucioneve t pajisura me t drejta sovrane, ushtrimi i t cilave ka ndikim n Shtetet Antare dhe qytetarve t tyre ... Nga kjo mund t konkludohet se Komuniteti prbn nj rend t ri ligjor n t drejtn ndrkombtare, pr beneficionin e t cilit, Shtetet kan kufizuar t drejtat e tyre sovrane, megjithse vetm n disa fusha, dhe subjektet nga t cilat prbhen jo vetm Shtetet Antare por edhe shtetasit e tyre.
COSTA KUNDR ENEL
Vetm pas nj viti, rasti Costa kundr ENEL i dha Gjykats t Drejtsis mundsin e prcaktimit m t detajuar t pozits s vet. Faktet e ktij rasti ishin si vijon. N 1962, Italia nacionalizoi prodhimin dhe distribuimin e energjis elektrike dhe asetet e ndrmarrjeve t energjis elektrike i transferoi bordit nacional pr energji elektrike, ENEL. Si aksioner i ndrmarrjes Edison Volt, nj nga kompanit e nacionalizuara, z. Costa konsideronte se ishte privuar nga dividenda e tij dhe si pasoj, refuzonte t pagoj llogarin e energjis elektrike n shum prej 1 926 lira italiane. N procesin gjyqsor
030
para gjykats s arbitrazhit n Milano, nj nga argumentet e prezantuara nga z. Costa, pr t justifikuar sjelljen e tij, ishte se akti i nacionalizimit bnte shkeljen e nj numri t madh t dispozitave t Traktatit pr Komunitetin Ekonomik Evropian. N mnyr q t vlersonte parashtrimin e z. Costa pr mbrojtjen e vet, gjyqi krkoi nga Gjykata e Drejtsis t interpretonte aspektet e ndryshme t Traktatit t EEC-s. N vendimin e vet, Gjykata e Drejtsis deklaroi si vijon, lidhur me natyrn ligjore t EEC-s: Pr dallim nga traktatet e zakonshme ndrkombtare, Traktati i EEC-s ka krijuar sistemin e vet ligjor, i cili ... u b pjes prbrse e sistemeve ligjore t Shteteve Antare, gjykatat e t cilave jan t detyruara ti zbatojn ato. Me krijimin e nj Komuniteti q ka kohzgjatje t pakufizuar, me institucione t veta, me personalitet t vetin, kapacitetin e vet ligjor dhe kapacitetin e prfaqsimit n nivel ndrkombtar dhe, sidomos, fuqit reale q vijn nga kufizimi i sovranitetit dhe transferi i fuqive prej Shteteve n Komunitet, Shtetet Antare kan kufizuar t drejtat e tyre sovrane ... dhe kshtu kan krijuar nj trup ligjor q detyron shtetasit e tyre dhe ato vet. N baz t vzhgimit t hollsishm, Gjykata mori vendimin n vijim: Pas t gjitha ktyre vzhgimeve, del se ligji q ka rrnj nga Traktati nj burim i pavarur i ligjit, pr shkak t natyrs s vet origjinale dhe specifike nuk mund t tejkalohet nga dispozitat ligjore vendore, sidoqofshin t formsuara ato, pa qn e privuar nga karakteri i saj si e drejt e Komunitetit dhe pa e vn n dyshim bazn ligjore t vet Komunitetit. Transferimi i t drejtave dhe obligimeve q dalin nga Traktati, prej sistemeve legjislative vendore t Shteteve n sistemin ligjor t Komunitetit, mbart nj kufizim permanent t t drejtave t tyre sovrane, kundr t cilit nuk mund t mbizotroj akti unilateral q nuk sht n pajtim me konceptin e Komunitetit. Lidhur me kto vendime, elementet q s bashku karakterizojn natyrn speciale ligjore t BE-s, jan:
struktura institucionale, e cila garanton se veprimet e BE-s gjithashtu karakterizohen edhe me interesin e prgjithshm t Evrops, d.m.th reflektohet n interesin e Unionit ose influencohet nga ai, sipas objektivave t parapara; shkalla m e lart e transferit t fuqive n instuticionet e Unionit n krahasim me organizatat tjera ndrkombtare, dhe shtrirja n fushat ku Shtetet zakonisht ruajn t drejtat e tyre sovrane;
031
krijimi i rendit t vet ligjor, i cili sht i pavarur nga rendet ligjore t Shteteve Antare; zbatimi i drejtprdrejt i t drejts s Unionit, me ka dispozitat e t drejts s Unionit jan plotsisht t zbatueshme dhe t njtrajtshme n t gjitha Shtetet Antare, si dhe vendos t drejta dhe imponon obligime pr Shtetet Antare dhe pr qytetart e vet; parsia e t drejts s Unionit, e cila garanton se e drejta e Unionit nuk mund t anulohet ose t ndryshohet nga e drejta nacionale dhe se ka prparsi mbi t drejtn nacionale, nse kto t dyja ndeshen.
Prandaj, BE-ja sht entitet autonom me t drejtat e veta sovrane dhe rendin ligjor t pavarur nga Shtetet Antare, t cilit i nnshtrohen edhe Shtetet Antare edhe shtetasit e tyre, prbrenda fushave t kompetencs t BE-s. Nga natyra e vet, BE-ja ka karakteristika t caktuara, t prbashkta me llojin e zakonshm t organizatave ndrkombtare ose strukturn e llojit federal, si dhe nj numr dallimesh. BE-ja nuk sht akoma nj produkt prfundimtar; sht n proces t evoluimit dhe forma prfundimtare e tij nuk mund t parashikohet akoma. Karakteristika e vetme q BE-ja e ka t prbashkt me organizatat tradicionale ndrkombtare sht se u krijua si rezultat i nj traktati ndrkombtar. Mirpo, BE-ja ka ecur rrug t gjat. Kjo sht pr arsye se, edhepse Traktatet themeluese t BE-s bazoheshin n traktatet ndrkombtare, ato uan deri t krijimi i nj Unioni t pavarur me t drejtat dhe prgjegjsit e veta sovrane. Shtetet Antare kan hequr dor nga disa prej fuqive t tyre sovrane pr tia dorzuar ato Unionit. Ve ksaj, detyrat q i jan dhn BEs dallojn shum nga ato t organizatave t tjera ndrkombtare. Ndrsa organizatat ndrkombtare kryesisht kan detyra t definuara qart t natyrs teknike, BE-ja ka fusha prgjegjsie t cilat s bashku prbjn atributet themelore t nj shteti. Prmes ktyre dallimeve midis BE-s dhe llojit tradicional t organizatave ndrkombtare, BE-ja sht n proces t marrjes s statusit t ngjashm me at t nj shteti individual. Sidomos, dhnia e pjesrishme e t drejtave sovrane t Shteteve Antare u konsiderua si shenj se BE-ja tani m ishte strukturuar n nj lloj t shtetit federal. Megjithat, ky qndrim dshton t marr parasysh se institucionet e BE-s kan fuqi vetm n fusha t caktuara
032
pr t ndjekur synimet e prcaktuara n Traktate. Kjo do t thot se ato nuk mund t zgjedhin synimet e veta n mnyr t njejt si e bjn at nj shtet sovran; nuk jan as n pozit t prballen me sfidat m t cilat prballohen shtetet moderne sot. BE-ja nuk ka as juridiksionin e prgjithshm q e gzojn shtetet sovrane, e as fuqin pr themelimin e fushave t reja t prgjegjsis (juridiksion mbi juridiksion). Prandaj, BE-ja nuk sht as organizat ndrkombtare n kuptimin e zakonshm dhe as asocim i shteteve, por m mir thn nj entitet autonom q paraqet kombinim t dy formave t lartprmendura. N qarqet juridike, tani prdoret shprehja organizat supranacionale.
D ETYRAT E BE- S
Lista e detyrave q i jan besuar BE-s i ngjan shum rregullit kushtetutar t nj shteti. Kto nuk jan detyra teknike t kufizuara t cilat zakonisht i pranojn organizatat ndrkombtare, mirpo fusha t kompetencs, t cilat si trsi formojn atribute themelore t shtetsis. Lista e detyrave t besuara BE-s sht e shumllojshme, ku prfshihen veprimet ekonomike, sociale dhe politike. Detyrat ekonomike jan t fokusuara n krijimin e tregut t prbashkt q unifikon tregjet nacionale t Shteteve Antare dhe n t cilin mallrat dhe shrbimet do t ofrohen dhe shiten me kushtet e njjta si n nj treg t brendshm, dhe n t cilin do t ken qasjen e njjt dhe t lir t gjith qytetart e Unionit. Plani pr t krijuar nj treg t prbashkt sht plotsuar kryesisht prmes programit q ka pr qllim prfundimin e tregut t brendshm n vitin 1992, gj q u inicua nga Presidenti i athershm i Komisionit, Zhak Delor, dhe u miratua nga Shefat e Shteteve ose Qeverive. Pasoi hartimi i suksesshm i kornizs ligjore - nga institucionet e Unionit pr funksionimin e duhur t tregut unik. Kjo korniz tani mishrohet n nj shkall t madhe n masat nacionale t zhvendosjes, me rezultatin se tregu unik tani m sht br realitet. Ky treg unik gjithnj e m shum ndjehet n jetn e prditshme, sidomos gjat udhtimeve prbrenda BE-s, ku kontrollet e identifikimit n kufijt nacional ka koh q jan ndrprer.
033
Tregun e brendshm e mbshtet unioni ekonomik dhe monetar. Detyra e BE-s n politikn ekonomike nuk sht t hartoj dhe t vej n funksion politikn ekonomike evropiane, por t koordinoj politikat ekonomike nacionale, n mnyr q vendimet politike t nj ose m tepr Shteteve Antare t mos ken reperkusione negative pr operimin e tregut t vetm. Pr kt qllim, Pakti i Stabilitetit dhe i Zhvillimit u miratua pr tu dhn Shteteve Antare kritere t hollsishme t cilat duhet ti plotsojn vendimet e tyre mbi politikn buxhetore. Nse dshtojn ta bjn kt, Komisioni Evropian mund t jap paralajmrim, n rastet e deficitit t madh dhe t vazhdueshm buxhetor, Kshilli mund t imponoj gjoba. Detyra e BE-s n politikn monetare ishte dhe sht t fus valutn e vetme n BE dhe t kontrolloj shtjet monetare n nivel qendror. N kt fush tani m sht arritur sukses. M 1 janar 1999, valuta euro u prezantua si valuta e vetme evropiane n Shtetet Antare, t cilat kishin plotsuar kriteret e konvergjencs t themeluara pr kt qllim. Kto shtete ishin Belgjika, Gjermania, Irlanda, Spanja, Franca, Italia, Luksemburgu, Hollanda, Austria, Portugalia dhe Finlanda. M 1 janar 2002, valutat nacionale t ktyre shteteve u zvendsuan me banknotat dhe monedhat euro. Prej ather, pagesat e tyre t prditshme dhe transakcionet financiare jan br vetm n nj valut euro. Greqia dhe Suedia, n fillim dshtuan t plotsonin kriteret e konvergjencs. Greqia u prfshi m 1 janar 2001. Suedia, e cila nuk mund ti plotsonte kriteret e konvergjencs, parimisht pr shkak t faktit se nuk mirrte pjes n mekanizmin e kmbimit valutor t Sistemit Monetar Evropian (dhoma e pritjes pr euron), i nnshtrohet dobsimit me at q Komisioni dhe Banka Qendrore Evropiane duhet t paraqesin raportet e konvergjencs pr Suedin, s paku do dy vjet, n t cilat mund t rekomandojn pjesmarrjen e Suedis n Kshill. Nse nj rekomandim i ktill jepet dhe miratohet nga Kshilli, Suedia nuk do t mund t refuzoj pjesmarrjen. Mirpo, pr momentin, prkrahja e popullats suedeze pr tiu bashkuar zons euro, sht shum e vogl. N referendumin e vitit 2003, 55.9% ishin kundr futjes s euros. N nj anket n dhjetor 2005, 49% ishin akoma kundr euros, kurse 36% n favor t saj. Situata dallon nga ajo me Danimarkn dhe Britanin e Madhe. Kto Shtete Antare siguruan opcionin e daljes, i cili u mundson t vendosin nse dhe kur duhet t inicohet procedura pr verifikimin e prputhshmris pr tu bashkuar me valutn e vetme. Shtetet e reja Antare jan t obliguara t pranojn euron si valutn e vet nacionale, posa ti plotsojn kriteret e konvergjencs. Asnj nga Shtetet e
034
6 dhjetor 1977, Bruksel. Demonstrata n favor t zgjedhjeve n baz t votimit universal pr Parlamentin Evropian dhe n favor t valuts s vetme gjat takimit t Kshillit Evropian m 5 dhe 6 dhjetor 1977.
reja Antare nuk kan klauzoln e largimit, kurse shumica e Shteteve t reja Antare duan t fusin euron sa m shpejt. Sllovenia (1 janar 2007), Qiproja (1 janar 2008), Malta (1 janar 2008) dhe Sllovakia (1 janar 2009) tani m e kan arritur kt, duke zgjeruar zonn euro vendet q prdorin euron si valut t vetn jan gjithsej 16 Shtete Antare. Ve fushs s politiks ekonomike dhe monetare, ka edhe shum fusha t tjera t politiks ekonomike ku BE-ja ka prgjegjsi. Kto prfshijn sidomos politikn e bujqsis dhe peshkimit, politika e transportit, politika e konsumatorve, politika strukturore dhe e kohezionit, politika e hulumtimit dhe e zhvillimit, politika e hapsirs, politika e ambientit jetsor, politika e shndetsis, politika e tregtis dhe politika e energjis elektrike. N politikn sociale, BE-ja ka pr detyr t garantoj se beneficionet e integrimit ekonomik nuk i ndjejn vetm ata q jan aktiv n ekonomi, por formsojn edhe dimenzionin social t tregut t vetm. Nj nga pikat fillestare pr kt ka qn futja e sistemit t sigurimit social pr puntort emigrant. Me kt sistem, puntort q kan punuar n m tepr Shtete Antare dhe si rrjedhoj kan pasur skema t ndryshme t sigurimit social, nuk do t psojn disavantazhe, pr sa i prket siguris s tyre sociale (pensioni sipas moshs, pensioni invalidor, shndetsia, beneficionet, beneficionet e papunsis). Nj detyr tjetr prioritare e politiks sociale, lidhur me gjendjen e papunsis n BE, gj q ka shkaktuar shqetsim pr shum vite me radh, ka qn nevoja pr krijimin e mekanizmit evropian pr strategji t punsimit. Me kt, ju bhet apel Shteteve Antare dhe BE-s t zhvillojn strategji pr punsim dhe sidomos t nxisin forcn e kualifikuar t puns, t trajnuar dhe t adaptueshme. Pos ksaj tregjet e forcs puntore duhet ti adaptohen ndryshimit ekonomik. Promovimi i punsimit konsiderohet si shtje e prbashkt, dhe krkon nga Shtetet Antare ti koordinojn masat e veta nacionale prbrenda Kshillit. BE-ja do t kontribuoj n nivelin e lart t punsimit, me an t inkurajimit t bashkpunimit midis Shteteve Antare dhe, nse sht nevoja, t plotsojn veprimet e veta duke respektuar kompetencat e tyre. N lidhje me fushn aktuale t politiks, BE-ja ka detyra n fushn e shtetsis s Unionit, politikn e bashkpunimit gjyqsor n rastet e veprave penale dhe politikn e prbashkt t punve t jashtme dhe t siguris. Shtetsia e Unionit ka prforcuar edhe m shum t drejtat dhe interesat e shtetasve t Shteteve Antare prbrenda BE-s. Qytetart gzojn t drejtn e lvizjes s
036
lir prbrenda Unionit (Neni 21 TFEU), e drejta pr t votuar dhe pr tu kandiduar n zgjedhjet lokale (Neni 22 TFEU), gzojn t drejtn e mbrojtjes nga autoritetet diplomatike dhe konsulare t cilitdo Shtet Antar (Neni 23 TFEU), t drejtn pr ti dorzuar peticion Parlamentit Evropian (Neni 24 TFEU) dhe, n kontekst t ndalimit t prgjithshm t diskriminimit t drejtn pr t qn i trajtuar nga Shtetet Antare, n mnyr t njjt si trajtohen shtetasit e tyre (neni 20(2) n pajtim me Nenin 18 TFEU). Pr sa i prket politiks s prbashkt t punve t jashtme dhe t siguris, BE-ja ka veanrisht detyrat si vijon:
mbrojtjen e vlerave t prbashkta, interesat fundamentale dhe pavarsia e BE-s; prforcimi i siguris s BE-s dhe i Shteteve t veta Antare; sigurimi i paqes botrore dhe prmirsimi i siguris ndrkombtare; promovimi i bashkpunimit ndrkombtar; promovimi i demokracis dhe sundimi i ligjit, si dhe mbrojtja e t drejtave t njeriut dhe lirive themelore; themelimi i mbrojtjes s prbashkt.
Pasi q BE-ja nuk sht shtet individual, kto detyra mund t realizohen vetm gradualisht. Tradicionalisht, politika e punve t jashtme, sidomos ajo e siguris, jan fusha ku Shtetet Antare dshirojn t ruajn sovranitetitn e tyre (nacional). Nj arsye tjetr pr vshtirsin e definimit t interesave t prbashkta n kt fush, sht se vetm Franca dhe Britania e Madhe kan arm nukleare. Problem tjetr sht se disa Shtete Antare nuk jan antare n NATO ose n WEU. Numri m i madh i vendimeve mbi politikn e punve t jashtme dhe siguris akoma merren n baz t bashkpunimit midis shteteve. Ndrkoh, jan shfaqur nj varg mjetesh, t cilat e bjn bashkpunimin midis shteteve nj korniz t fuqishme ligjore. N fushn e bashkpunimit gjyqsor lidhur me veprat penale, roli kryesor i BE-s sht t zbatoj detyra q jan n interes t Evrops si trsi. Kto prfshijn, n veanti luftn kundr krimit t organizuar, parandalimin e trafikimit t qenieve njerzore dhe ndjekjen e veprave penale. Pasi q krimi i organizuar nuk mund t luftohet n mnyr efikase n nivel nacional, sht i nevojshm nj reagim i prbashkt n nivel t BE-s. Dy hapa shum pozitive jan ndrmarr me direktivn mbi larjen e parave dhe krijimin e autoritetit policor evropian, Europol, i cili ka filluar t funksionoj nga viti 1998 (Nenie 88 TFEU). Ky bashkpunim prfshin lehtsimin dhe prsh-
037
pejtimin e bashkpunimit lidhur me proceset gjyqsore dhe hyrjen n fuqi t vendimeve, lehtsimin e ekstradimit midis Shteteve Antare, themelimin e rregullave minimale q kan t bjn me elementet prbrse t akteve penale dhe dnimeve n fushat e krimit t organizuar, terrorizmit, trafikimit t qenieve njerzore dhe eksploatimin seksual t femrave dhe fmijve, trafikimin e materieve ilegale narkotike dhe trafikimin ilegal t armve, larjen e parave dhe korrupcionin (Neni 83 TFEU). Nj nga prparsit m t rndsishme n bashkpunimin gjyqsor t BE-s ishte themelimi i Euroxhast-it n prill 2003 (Neni 85 TFEU). Me seli n Hag, Euroxhasti sht nj ekip i gjykatsve dhe prokurorve nga t gjitha vendet e BE-s. Detyra e tij sht t ndihmoj koordinimin e hetimeve dhe ndjekjen penale t krimeve serioze jasht kufijve. Nga Euroxhasti, Kshilli mund t formoj Zyrn Evropiane t Prokurorit Publik, pr t luftuar krimet q prekin interesat financiare t Unionit (Neni 86 TFEU). sht arritur progres edhe me fletarrestin evropian, i cili vlen n mbar BE-n prej muajit janar 2004. Urdhri mund t jepet pr kdo q akuzohet pr kundrvajtje, pr t ciln dnimi m i vogl sht nj vjet burgim. Flet-arresti evropian sht formuluar pr t zvendsuar procedurat e gjata t ekstradimit.
FUQIT E BE- S
Trakatatet themeluese t BE-s nuk transferojn asnj fuqi t prgjithshme n Union, pr t marr t gjitha masat e nevojshme n arritjen e objektivave t Traktatit, por n do kapitull prcaktojn shtrirjen e fuqive t veprimit. Si parim themelor BE-ja dhe institucionet e veta nuk kan fuqin pr t vendosur lidhur me bazn dhe kompetencat e tyre ligjore; parimi i transferimit specifik t fuqive (Neni 2 TFEU) vazhdon t vlej akoma. Kt metod e kan zgjedhur Shtetet Antare, pr t siguruar se dorzimi i fuqive t veta mund t mbikqyret dhe kontrollohet m leht. Gama e shtjeve q prfshihen n transferimin specifik t fuqive dallon varsisht nga natyra e detyrave t caktuara pr BE-n. Kompetencat q nuk i jan transferuar BE-s, mbeten n fuqin ekskluzive t Shteteve Antare. Traktati i BE-s n mnyr eksplicite thekson se shtjet e siguris nacionale mbeten n autoritetin ekskluziv t Shteteve Antare.
038
Kshtu vetvetiu konfirmohet ajo q sht vrtetuar m par se ku qndron linja ndarse midis kompetencave t BE-s dhe atyre t Shteteve Antare. Kjo linj ndarse trhiqet n baz t tre kategorive t kompetencs:
kompetenca ekskluzive e BE-s (Neni 3 TFEU) n fushat ku mund t supozohet se nj mas n nivel t BE-s do t jet m efektive se nj mas e pakoordinuar n cilindo Shtet Antar. Kto fusha jan t parapara dhe prbjn unionin doganor, formulimi i rregullave t nevojshme t konkurrencs pr funksionimin e tregut t brendshm, politika monetare e Shteteve me valutn euro, politika e prbashkt komerciale dhe pjes t politiks s prbashkt t peshkimit. N kto fusha t politiks, vetm Bashkimi Evropian mund t nxjerr ligje dhe t miratoj akte detyruese me ligj, kurse Shtetet Antare mund ta bjn kt vetm nse i autorizon Bashkimi Evropian ose pr implementimin e akteve t Unionit (Neni 2(1) TFEU); kompetenca e prbashkt e BE-s dhe Shteteve Antare (Neni 4 TFEU) n fushat ku veprimi n nivel evropian do t shtoj vlern e veprimeve t Shteteve antare. Ekziston kompetenc e prbashkt pr rregullat e brendshme t tregut, kohezioni ekonomik, social dhe territorial, bujqsia dhe peshkataria, ambienti jetsor, transporti, rrjetet jasht Evrops, furnizimi me energji elektrike dhe fusha e liris, siguris dhe gjyqsis, si dhe pr sigurimin n shtjet e shndetsis publike, hulumtimi dhe zhvillimi teknologjik, hapsira, bashkpunimi n zhvillim dhe ndihma humanitare. N t gjitha kto fusha, Unioni sht i pari q mund t ushtroj kompetencn mirpo vetm lidhur me shtjet e parapara n instrumentin relevant t Unionit, dhe jo n tr fushn e politiks s caktuar. Shtetet Antare ushtrojn kompetencn e tyre n shkalln ku BE-ja nuk e ka ushtruar ose ka vendosur t pushoj s ushtruari kompetencn e vet (Neni 2(2) TFEU). Situata e fundit shfaqet kur institucionet relevante t BE-s vendosin t shfuqizojn nj akt legjislativ, sidomos pr t respektuar parimet e subvencionimit dhe proporcionalitetit. N iniciativ t nj ose m tepr antareve, Kshilli mund t krkoj nga Komisioni t dorzoj propozime pr shfuqizimin e nj akti legjislativ; kompetenca pr realizimin e aktivitetit mbshtets (Neni 6 TFEU). Kompetenca e BE-s pr realizimin e aktivitetit mbshtets sht e kufizuar n koordinimin ose sigurimin e aktiviteteve plotsuese pr veprimet e Shteteve Antare; BE-ja nuk mund t harmonizoj ligjin nacional n fushat n fjal (Neni 2(5) TFEU). Prgjegjsia pr hartimin e legjislativs vazhdon tu mbetet Shteteve Antare, t cilat n kt mnyr kan liri t madhe t veprimit. Fushat e prfshira n kt kategori t kom-
039
petencs jan mbrojtja dhe prmirsimi i shndetit njerzor, industria, kultura, turizmi, arsimi, rinia, sporti dhe trajnimi profesional, mbrojtja civile dhe bashkpunimi administrativ. N fushn e punsimit dhe politiks ekonomike, Shtetet Antare pranojn n mnyr eksplicite nevojn pr t koordinuar masat nacionale prbrenda BE-s. Duhet theksuar se kompetencat e BE-s n fushn e koordinimit t politiks ekonomike dhe asaj t punsimit dhe politikn e punve t jashtme dhe siguris nuk klasifikohen n asnj nga kto tre kategori dhe prandaj nuk i prkasin ktij korpusi kompetencash. Megjithat, sht nj deklarat q thot se politika e prbashkt e BE-s pr pun t jashtme dhe siguri nuk do t ndikoj n kompetencat e Shteteve Antare n politikn e tyre t punve t jashtme dhe qndrimin e tyre n skenn botrore. Prve ktyre fuqive speciale t veprimit, Traktatet e Unionit gjithashtu u transferojn institucioneve fuqin e veprimit kur ajo sht e nevojshme pr funksionimin e tregut t vetm ose pr t garantuar konkurrencn e patrazuar (shih Neni 352 TFEU fuqit dispozitive ose klauzola e fleksibilitetit). Kto nene nuk u transferojn institucioneve asnj fuqi t prgjithshme q u mundson t realizojn detyra q jan jasht objektivave t parapara n Traktate, kurse institucionet e Unionit nuk mund ti ofrojn fuqit e tyre n dm t fuqive t Shteteve Antare. N prvoj, mundsit e ofruara nga kjo fuqi jan shfrytzuar shum n t kaluarn, pasi q BE-ja shpesh her sht prballur me detyra t reja q nuk ishin parapar n kohn e krijimit t Traktateve dhe pr t cilat nuk u jan transferuar fuqit e duhura. Shembuj pr kt jan mbrojtja e ambientit jetsor dhe konsumatorve ose themelimi i Fondit Evropian pr Zhvillim Rajonal si mjet pr mbylljen e zbraztirs midis rajoneve t zhvilluara dhe t prapambetura t BE-s. Mirpo tani, pr fushat e lartshnuara sht dhn pushtet specifik. Kto dispozita t veanta nnkuptojn se rndsia praktike e fuqive dispozitive ka psuar rnie t madhe. Ushtrimi i ktyre fuqive ka nevoj pr miratimin e Parlamentit Evropian. S fundi, ka edhe fuqi t tjera q do t marrin masa t tilla q jan shum t nevojshme pr implementimin efektiv dhe kuptimplot t fuqive q tani m shprehimisht jan transferuar (fuqit e nnkuptuara). Kto fuqi kan marr rndsi t veant n administrimin e marrdhnieve t jashtme. Ato i mundsojn BE-s t marr prsipr obligimet ndaj vendeve qe nuk jan antare ose ndaj organizatave t tjera ndrkombtare n fushat e prfshira n listn e detyrave q i jan besuar BE-s. Shembull i spikatur sht rasti Kramer n Gjykatn e t Drejts. Ky rast kishte t bnte me kapacitetin e BE-s pr bashkpunim me organizatat ndrkombtare lidhur me fiksimin e kuotave t peshkimit, aty ku sht e prshtatshme, pr marrjen e obligimeve mbi shtjen n suaza t
040
ligjit ndrkombtar. Pasi q nuk ka dispozit specifike t parapar n Traktat, Gjykata konkludoi kompetencn e jashtme, t domosdoshme pr BE-n, nga kompetenca e brendshme pr politikn e peshkimit, nn politikn e prbashkt bujqsore. Mirpo, duke ushtruar kto fuqi, BE-ja udhhiqet nga parimi i subvencionimit, i prvetsuar nga doktrina sociale katolike, i cili, n t vrtet ka fituar statusin kushtetues, duke qn i mishruar n traktatin e BE-s (Neni 5(3)). Ktu ka dy aspekte: formulimi pozitiv se BE-ja duhet t veproj aty ku synimet mund t realizohen m mir n nivel t Unionit, gj q rrit fuqit e tij; dhe formulimi negativ se nuk guxon t veproj aty ku objektivat mund t prmbushen n nivel t knaqshm nga veprimi individual i Shteteve Antare. N praks, kjo do t thot se t gjitha institucionet e Unionit, por sidomos Komisioni, duhet gjithnj t demonstrojn se ka nevoj reale pr rregulla dhe veprime t prbashkta. Nse parafrazojm Monteskjen kur nuk sht e nevojshme q BE-ja t ndrmarr hapa, sht e domosdoshme q t mos ndrmarr asnj hap. Nse demonstrohet nevoja pr rregullat e Unionit, ather pyetja e ardhshme ka t bj me intensitetin dhe formn q kto rregulla duhet t marrin. Prgjigja rrjedh nga parimi i proporcionalitetit, i cili ka hyr n t drejtn e Unionit prmes vendimeve t Gjykats s Drejtsis t Bashkimit Evropian, dhe sht ndrthurrur n Traktatin e BE-s s bashku me dispozitat e kompetencs (Neni 5(4)). Kjo nnkupton vlersimin e kujdesshm t nevojs pr instrument specifik ligjor, q t shihet nse ekzistojn masa m pak t sforcuara pr arritjen e rezultatit t njjt. Konkluza kryesore q duhet arritur n kushte t prgjithshme sht se legjislacioni korniz, standardet minimale dhe njohja reciproke e standardeve ekzistuese t Shteteve Antare duhet t paraplqehet m shum se sa dispozitat ligjore t detajuara jasht mase. Parlamentet nacionale tani mund t kontrollojn edhe prputhjen me parimet e subvencionimit dhe proporcionalitetit. Pr kt arsye, sht futur nj sistem i njoftimit t hershm, i cili u lejon parlamenteve nacionale t japin qndrim t argumentuar, tet jav pas transmetimit t propozimit legjislativ, ku do t qartsojn pse propozimi legjislativ n fjal, nuk plotson krkesat e subvencionimit dhe proporcionalitetit. Nse ky qndrim i arsyetuar mbshtetet nga, s paku, nj e treta e votave t parlamenteve nacionale (ku do parlament nacional ka dy vota, ose, n rastet e sistemeve me Dhoma, nj vot pr Dhom), propozimi legjislativ duhet rishikuar nga institucioni q e ka dhn at (zakonisht Komisioni). Pas ktij rishikimi, propozimi mund t ruhet, t ndryshohet ose t trhiqet. Nse Komisioni Evropian vendos t ruaj propozimin fillestar,
0 41
ather duhet t jap opinion t argumentuar, ku do t theksoj se pse mendon q propozimi duhet t respektoj parimin e subvencionimit. Ky opinion i argumentuar i drgohet legjislatorit t BE-s me opinionet e argumentuara t parlamenteve nacionale, n mnyr q t merren parasysh n procedurn legjislative. Nse, me mazhoranc 55% t Antarve t Kshillit t BE-s ose me mazhorancn e votave n Parlamentin Evropian, legjislatori i BE-s mendon se opinioni nuk sht n pajtim me parimin e subvencionimit, propozimi legjislativ nuk shqyrtohet m tej.
I NSTITUCIONET E BE- S
Neni 13 i TEU (korniza institucionale)
1. Unioni duhet t ket nj korniz institucionale, e cila do t ket pr qllim t promovoj vlerat e veta, t prparoj objektivat e veta, tu shrbej interesave t veta, tu shrbej interesave t qytetarve t vet dhe atyre t Shteteve Antare, t garantoj lidhje logjike, efektshmri dhe vazhdimsi t politikave dhe veprimeve t veta. Institucionet e BE-s do t jen: Parlamenti Evropian, Kshilli Evropian, Kshilli, Komisioni Evropian (m posht n kt dokument, i referuar si Komisioni), Gjykata e Drejtsis e Bashkimit Evropian, Banka Qendrore Evropiane, Gjykata e Revizorve. 2. do institucion do t veproj prbrenda kujve t fuqive t tuara sipas Traktateve dhe n pajtim me procedurat, kushtet dhe synimet e prcaktuara prbrenda tyre. Institucionet do t ushtrojn bashkpunim t sinqert reciprok. 3. Dispozitat q kan t bjn me Bankn Qendrore Evropiane dhe Gjykatn e Revizorve, si dhe dispozitat e detajuara mbi institucionet e tjera, jan prcaktuar n Traktatin e Funksionimit t Bashkimit Evropian. 4. Parlamenti Evropian, Kshilli dhe Komisioni do t ken mbshtetjen e Komitetit Ekonomik dhe Social dhe Komitetit t Rajoneve, t cilat do t veprojn n kapacitet kshilldhns.
0 42
PASQYR E INSTITUCIONEVE T BE-s, SIPAS TFEU-s
KSHILLI EVROPIAN
27 Shefat e Shteteve dhe Qeverive, Presidenti i Kshillit Evropian dhe Presidenti i Komisionit
KSHILLI
27 Ministra (nj pr do Shtet Antar)
PARLAMENTI EVROPIAN
751 Deputet( 2)
KOMISIONI EVROPIAN
27 Antar (deri 2014)
KOMITETI I RAJONEVE
350 Antar (maksimum)
KOMITETI EVROPIAN EKONOMIK DHE SOCIAL

350 Antar (maksimum)
GJYKATA E DREJTSIS E BASHKIMIT EVROPIAN
BANKA QENDRORE EVROPIANE
GJYKATA E REVIZORVE
27 Antar (nga nj pr Shtet Antar)
BANKA EVROPIAN E INVESTIMEVE
( 2) Kur Traktati i Lisbons hyri n fuqi m 1 dhjetor 2009, numri i Antarve u shtua prkohsisht n 754. Mirpo, deri n zgjedhjet e ardhshme n 2014 duhet t mbahet numri maksimal 751.
SHTETET ANTARE GJERMANIA FRANCA ITALIA BRITANIA E MADHE SPANJA POLONIA RUMANIA HOLLANDA BELGJIKA REPUBLIKA EKE GREQIA HUNGARIA PORTUGALIA SUEDIA BULLGARIA AUSTRIA DANIMARKA SLLOVAKIA FINLANDA IRLANDA LITUANIA LETONIA SLLOVENIA ESTONIA QIPROJA LUKSEMBURGU MALTA
VOTAT N KSHILL 29 29 29 29 27 27 14 13 12 12 12 12 12 10 10 10 7 7 7 7 7 4 4 4 4 4 3
ULSET N PARLAMENTIN EVROPIAN 99 78 78 78 54 54 35 27 24 24 24 24 24 19 18 18 14 14 14 13 13 9 7 6 6 6 5
shtje tjetr q del lidhur me kushtetutn e Bashkimit Evropian sht ajo e organizimit t tij. Cilat jan institucionet e Unionit? Pasi q BE-ja ushtron funksione q zakonisht jan t rezervuara pr Shtetet Antare a ka qeveri, parlament, autoritete administrative dhe gjykata si i njohim n Shtetet Antare? Aktivitetet lidhur me detyrat e caktuara pr BE-n dhe orientimi i procesit integrues, me qllim nuk u sht ln Shteteve Antare ose bashkpunimit ndrkombtar. BE-ja ka nj sistem institucional q pajis at
044
pr t ofruar motivacione t reja dhe objektiva pr unifikimin e Evrops, si dhe pr t krijuar ligjin, i cili sht i pajisur dhe njtrajtshm detyrues n t gjitha Shtetet Antare, lidhur me shtjet q jan prgjegjsi e vet. Aktort kryesor n sistemin institucional t BE-s jan institucionet e BEs Parlamenti Evropian, Kshilli Evropian, Kshilli, Komisioni Evropian, Gjykata e Drejtsis e Bashkimit Evropian, Banka Qendrore Evropiane dhe Gjykata e Revizorve. Organet ndihmse t sistemit institucional t BE-s jan Banka Evropiane e Investimeve, Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social dhe Komiteti i Rajoneve.
INSTITUCIONET
Parlamenti Evropian (Neni 14 TEU)

Parlamenti Evropian prfaqson popujt e Shteteve Antare t BE-s. Ai paraqet shkrirjen e Asambles s Prbashkt t Komunitetit Evropian pr Thngjill dhe elik, Asambles s Komunitetit Ekonomik Evropian dhe Asambles Euratom, t cilat u kombinuan pr t formuar nj asamble nn Konventn e vitit 1957 lidhur me Institucionet e Sigurta dhe t Prbashkta pr Komunitetet Evropiane (Traktati i par bashkues). Emri nuk u ndryshua zyrtarisht n Parlament Evropian deri n momentin kur Traktatin e Komunitetit Evropian e zvendsoi Traktati pr Bashkimin Evropian, edhepse ky hap vetm reflektonte at q ishte n prdorim t prbashkt deri n ndryshimin e emrit t Asambles n Parlament Evropian n vitin 1958.
Prbrja dhe zgjedhja

Q nga hyrja n fuqi e Traktatit t Lisbons, m 1 dhjetor 2009, Parlamenti Evropian ka pasur 754 ulse. Ky numr tejkalon maksimumin e 751 Antarve t parapar n TEU (Neni 14(2)), mirpo duhet pranuar pr periudhn legjislative 200914, pasi q Deputett e Parlamentit Evropian t zgjedhur n qershor nuk mund t humbin ulset e tyre. Mirpo, numri maksimal i Deputetve duhet t respektohet n zgjedhjet e ardhshme n vitin 2014. Edhepse do Deputet i ndonj Shteti Antar t populluar shum prfaqson m tepr qytetar se do Deputet i nj Shteti me popullat m t vogl, kto ulse u ndahen Shteteve Antare n mnyr q asnj Shtet me numr m t vogl t popullats t mos ket m tepr ulse se nj Shtet i populluar m shum. Zakonisht, numri minimal i ulseve pr Shtet Antar
0 45
sht gjasht, kurse ai maksimal 96, mirpo, pr shkak t hyrjes s vonshme n fuqi t Traktatit t Lisbons, sht br prjashtim pr Gjermanin pr periudhn legjislative 200914, duke i lejuar t vazhdoj t ket 99 Deputet (Deputett e Parlamentit Evropian t zgjedhur n qershor 2009 nuk mund t humbin ulset e tyre pr shkak t hyrjes n fuqi t Traktatit t Lisbons). Prbrja e sakt ende nuk sht vendosur nga Kshilli. Kjo duhej t jet br n koh pr zgjedhjet direkte t Parlamentit Evropian, n qershor 2009. Megjithat, pasi q Traktati i Lisbons nuk hyri n fuqi para zgjedhjeve t qershorit 2009, rregullat e reja mbi prbrjen e Parlamentit Evropian nuk mundn t zbatohen pr periudhn legjislative 200914. N vend t ksaj, shprndarja e ulseve q rezultoi pas antarsimit t Bullgaris dhe Rumanis vlente pr kto zgjedhje t Parlamentit Evropian. Me hyrjen n fuqi t Traktatit t Lisbons, m 1 dhjetor 2009, numri i Antarve u shtua nga 18 n 754, me Deputett e rinj nga 12 Shtete Antare. Prbrja e Parlamentit Evropian pasqyrohet m posht n tabel grafike; kjo sht situata pr periudhn aktuale legjislative 200914. Jan shfaqur ndryshimet e shkaktuara nga Traktati i Lisbons.
PRESIDENTI 14 Zvends President 5 Kuestor (kshillimor)
Presidenti, Zvends Presidentt dhe Kuestort e prbjn Byron, t ciln e zgjedh Parlamenti me mandat dy vjet e gjysm. Nj organ tjetr, Konferenca e Presidentve, gjithashtu prfshin kryesuesit e grupeve politike. Ky organ mban prgjegjsin e organizimit t puns s Parlamentit dhe marrdhnie me institucionet e tjera t BE-s dhe me institucionet q nuk i prkasin Bashkimit Evropian.
046
SEANCA PLENARE E PARLAMENTIT ME 754 ANTAR ULSET E SHTETEVE GJERMANIA FRANCA ITALIA BRITANIA E MADHE SPANJA POLONIA RUMANIA HOLLANDA BELGJIKA REPUBLIKA EKE GREQIA HUNGARIA PORTUGALIA SUEDIA BULLGARIA AUSTRIA DANIMARKA SLLOVAKIA FINLANDA IRLANDA LITUANIA LETONIA SLLOVENIA ESTONIA QIPROJA LUKSEMBURGU MALTA ANTARE N PARLAMENTIN EVROPIAN 99 72 + 2 72 + 1 72 + 1 50 + 4 50 + 1 33 25 + 1 22 22 22 22 22 18 + 2 17 + 1 17 + 2 13 13 13 12 12 8+1 7+1 6 6 6 5+1
Deri n vitin 1979, prfaqsuesit e Parlamentit Evropian zgjidheshin nga antarsia e parlamenteve nacionale, t cilat edhe i delegonin ata n Parlamentin Evropian. Zgjedhjet e prgjithshme direkte t Deputetve t Parlamentit Evropian nga popujt e Shteteve Antare, ishin t parapara n vet Traktatet por zgjedhjet e para direkte nuk u mbajtn deri n qershor 1979, pas nj numri t iniciativave t pafrytshme paraprake. Zgjedhjet tani mbahen do vjet, gj q korrespondon me kohzgjatjen e periudhs legjislative. Pas prpjekjeve shum dekadshe, m n fund u fut nj procedur elektorale e njtrajtshme me ak-
0 47
tin mbi zgjedhjen e prfaqsuesve t Parlamentit Evropian me votim direkt universal m 20 shtator 1976, si u ndryshua hern e fundit me vendimin e Kshillit m 25 qershor dhe 23 shtator 2002 (i njohur si Akti pr Zgjedhje Direkte). Me kt akt, do Shtet Antar prcakton procedurn e vet t zgjedhjeve, por duhet t zbatoj rregullat e njjta t demokracis elementare: zgjedhjet e prgjithshme direkte, prfaqsimi proporcional, votime t lira dhe t fshehta, mosha minimale, (pr t drejt vote, mosha sht 18 vje n t gjitha Shtetet Antare prve n Austri, ku kjo mosh sht ulur n 16), mandati pesvjear me mundsi prtritjeje, mosprputhshmria (deputett nuk mund t ken dy mandate n t njjtn koh, p.sh. mandatin e gjykatsit, prokurorit publik, Ministrit; ata u nnshtrohen edhe ligjeve t shteteve t veta, t cilat mund t kufizojn mundsin pr mbajtjen e me tepr posteve ose mandateve), data e zgjedhjeve dhe barazia midis meshkujve dhe femrave. N disa shtete (Belgjik, Greqi dhe Luksemburg), votimi sht i obligueshm. Ve ksaj, statuti pr Deputett e Parlamentit Evropian hyri n fuqi m 14 korrik 2009. N statutin e ri, kushtet e puns s deputetve bhen m transparente dhe rregullat jan m t qarta. Statuti gjithashtu parashikon rrogn e njtrajtshme pr t gjith Deputett e Parlamentit, t cilat pagohen nga buxheti i BE-s. Tani, i zgjedhur n mnyr direkte, Parlamenti gzon legjitimitetin demokratik dhe mund t deklaroj sinqerisht se i prfaqson qytetart e Shteteve Antare t BE-s. Mirpo, vet ekzistimi i Parlamentit t zgjedhur n mnyr direkte nuk mund t knaq krkesn fundamentale t nj kushtetute demokratike, e ajo sht se t gjitha autoritetet publike duhet t dalin nga populli. Kjo nuk nnkupton vetm nevojn pr transparenc t procesit t vendim-marrjes dhe prfaqsimin e institucioneve vendim-marrse; por sht i nevojshm kontrolli parlamentar dhe Parlamenti duhet tu ofroj legjitimitet institucioneve t Unionit t inkuadruara n procesin e vendim-marrjes. N kt fush sht arritur progres i madh gjat viteve t fundit t drejtat e Parlamentit jan shtuar vazhdimisht dhe Traktati i Lisbons ka themeluar n mnyr eksplicite obligimin q aktivitetet e BE-s ti prmbahen parimit t demokracis prfaqsuese. Si rezultat i ksaj, t gjith qytetart e Unionit jan t prfaqsuar drejtprsdrejti n Parlament dhe kan t drejt t marrin pjes aktive n jetn demokratike t BE-s. Objektiva kryesore e ksaj sht se vendimet n nivel t BE-s merren sa m hapur dhe sa m afr qytetarve. Partit politike n nivel t BE-s duhet t kontribuojn n formsimin e identitetit evropian dhe t artikulojn vullnetin e qytetarve. Nse ka ndonj mangsi n modelin ekzistues demokratik t BE-s, sht se Parlamenti Evropian, pr dallim nga parlamentet e vrteta n demokraci parliamentare, nuk zgjedh qeverin e cila i prgjigjet atij.
048
Neni 10 i TEU (demokracia prfaqsuese)

1. Funksionimi i Unionit do t themelohet n demokracin prfaqsuese. 2. Qytetart jan t prfaqsuar drejtprsdrejti n nivel t Unionit, n Parlamentin Evropian. Shtetet Antare prfaqsohen n Kshillin Evropian nga Shefat e Shteteve ose Qeverive dhe n Kshill nga qeverit e tyre, t cilat mbajn prgjegjsin demokratike ndaj parlamenteve t tyre nacionale ose qytetarve t vet. 3. do qytetar do t ket t drejtn t marr pjes n jetn demokratike t Unionit. Vendimet do t merren n mnyr sa m transparente pr qytetart. 4. Partit politike n nivel evropian kontribuojn n formimin e vetdijes politike evropiane dhe pr t shprehur vullnetin e qytetarve t Unionit.
Megjithat, arsyeja pr kt mangsi sht shum e thjesht asnj qeveri n kuptimin normal nuk ekziston n nivel t BE-s. N vend t ksaj, funksionet analoge pr qeverin t cilat jan t parapara n Traktatet e Unionit i realizon Kshilli dhe Komisioni Evropian, sipas nj forme t ndarjes s puns. Megjithat, Traktati i Lisbons i dha Parlamentit fuqi gjithprfshirse lidhur me emrimet pr Komisionin, duke filluar me zgjedhjen e Presidentit t Komisionit nga Parlamenti, lidhur me rekomandimin e Kshillit Evropian, e deri te vota miratuese e Parlamentit pr kolexhin e plot t Komisionarve (e drejta e emrimit). Mirpo, Parlamenti nuk ka ndikim t till mbi antarsin e Kshillit, i cili i nnshtrohet kontrollit parlamentar vetm nse secili nga antart e tij, si Ministr nacional, i raporton parlamentit nacional. Roli i Parlamentit Evropian n procesin legjislativ t BE-s sht shtuar dukshm. Ngritja e procedurs s bashk-vendosjes n nivel t procedurs s rregullt legjislative, n fakt, ka br Parlamentin Evropian ko-legjislator s bashku me Kshillin. N procedurn e rregullt legjislative, Parlamenti jo vetm q mund t propozoj ndryshime t legjislacionit gjat leximeve t ndryshme, por gjithashtu, n mas t caktuar, mund t marr miratimin e Kshillit pr kto ndryshime. Legjislacioni i Unionit nuk mund t miratohet pa marrveshje midis Kshillit dhe Parlamentit Evropian. Tradicionalisht, Parlamenti ka luajtur rol t madh n procedurn buxhetore. Traktati i Lisbons i ka zgjeruar fuqit buxhetore t Parlamentit Evropian, ku specifikon se Parlamenti duhet t miratoj planin shum vjetor financiar
0 49
dhe i jep fuqi bashk-vendosjeje pr t gjitha shpenzimet (shpenzimet e domosdoshme dhe jo t domosdoshme nuk dallojn m nga njra tjetra). Parlamenti ka t drejt t pajtohet me t gjitha marrveshjet kryesore ndrkombtare n fusha q prfshihen me bashk-vendosjen, dhe me Traktatet e Antarsimit t nnshkruara me Shtetet Antare, ku prcaktohen kushtet e pranimit. Me kalimin e kohs, edhe fuqit mbikqyrse t Parlamentit Evropian jan shtuar shum. Ato ushtrohen kryesisht nga fakti se Komisioni duhet ti raportoj Parlamentit, t mbroj propozimet e veta para tij dhe ti prezantoj raportin vjetor lidhur me aktivitetet e BE-s, pr debatim. Me dy t tretat e mazhorancs s deputetve, Parlamenti mund t kaloj nj mocion kundrshtimi dhe n kt mnyr t detyroj Komisionin t jap dorheqje si organ (Neni 234 TFEU). Disa mocione t tilla i jan dorzuar Parlamentit por asnj nga ato deri m tani nuk ka arritur t marr mazhorancn e nevojshme. Dorheqja Komisionit Santer n vitin 1999 u nxit nga refuzimi i Parlamentit t shkarkoj at lidhur me menaxhimin financiar; mocioni i kundrshtimit nuk ishte i suksesshm, edhepse pr nj diferenc t vogl. Pasi q n praks Kshilli gjithashtu prgjigjet n pyetjet parlamentare, Parlamenti ka mundsin e debatit t drejtprdrejt publik me dy institucione kryesore. Prej ather, kto fuqi mbikqyrse t Parlamentit jan shtuar. Tani ai sht i autorizuar edhe pr themelimin e Komiteteve speciale t Hetimit pr t hetuar rastet e dyshuara t shkeljes s ligjit t Komunitetit ose administrimit joefikas. Komiteti i ktill u shfrytzua, pr shembull, pr t hetuar prgjegjsin e Komisionit pr vonesn e reagimit lidhur me smundjen e lopve t mendura n Britani t Madhe, gj q prfaqsonte krcnim pr jetn dhe shndetin e njeriut. N kto Traktate sht e shkruar edhe e drejta e do personi fizik apo juridik ti dorzoj peticion Parlamentit, t cilat pastaj i trajton Komiteti i Peticioneve. S fundi, Parlamenti ka shfrytzuar fuqin e vet pr emrimin e Ombudsmanit, t cilit mund ti drejtohen ankesat lidhur me keqadministrimin e aktiviteteve t institucioneve t Unionit, me prjashtim t Gjykats t Drejtsis. Ombudsmani mund t bj hetime dhe duhet t informoj institucionin ose organin e caktuar, lidhur me veprimin e ktill dhe duhet ti dorzoj Parlamentit nj raport lidhur me rezultatet e hetimeve t tij apo t saj.
Procedurat e puns
Rregullat elementare q qeverisin punimet e Parlamentit prcaktohen n rregulloren e tij.
050
Deputett e Parlamentit Evropian formojn grupe politike. Duke marr parasysh statusin e Parlamentit si nj institucion t BE-s, kto jan grupime t partive politike n mbar Unionin, t cilat tejkalojn linjat nacionale. Parlamenti mban seancat e veta plenare nj javshe, nj her n muaj n Strazburg, prve n gusht. Mund t mbahen edhe seanca plotsuese, sidomos n lidhje me buxhetin. Seancat e shkurta (q zgjasin nj ose dy dit) mbahen n Bruksel. S fundi, seancat urgjente mund t thirren pr t trajtuar shtjet e mdha, dhe kshtu i mundsojn Parlamentit t strukturoj qndrimin e vet pa vones, lidhur me shtje t rndsishme (si jan shtjet e Unionit, shtjet ndrkombtare, shkelja e t drejtave t njeriut). T gjitha seancat plenare jan t hapura pr publikun.
GRUPET POLITIKE N PARLIAMENTIN EVROPIAN (3)
Grupi i Evrops pr Liri dhe Demokraci 32 Grupi Konfederal i t Majts s Bashkuar Evropiane e Majta e Gjelbrt Nordike 32 Grupi i Konzervativve dhe Reformistve Evropian 54 Grupi i t Gjelbrve/Aleanca e Lir Evropiane 55 (+ 1)
Deputet t pavarur 31
Grupi i Partis Popullore Evropiane (Kristian Demokratt) 264 (+ 4)
Grupi i Aleancs t Liberalve dhe Demokratve pr Evropn 84 (+ 1)
Grupi i Aleancs Progresive t Socialistve dhe Demokratve n Parlamentin Evropian 162 (+ 5)
( 3) 18 deputett plotsues t Parlamentit t PE-s u shprndan n grupe politike pas hyrjes n fuqi t Traktatit t Lisbons; nominimet pr shtat deputet nga Franca, Italia, Polonia dhe Britania e Madhe nuk jan br akoma.
051
Procedurat e vendim-marrjes
Mazhoranca absolute e votave sht zakonisht e mjaftueshme pr marrjen e nj vendimi. Mirpo, me rritjen e rndsis s Parlamentit, krkesat pr prezencn e Deputetve t Parlamentit jan m t rrepta se kurr m par. Nj varg i tr i vendimeve mund t miratohet vetm nse prkrahet nga mazhoranca absolute e t gjith Deputetve t Parlamentit. S fundi, do mocion kundrshtimi kundr Komisionit Evropian jo vetm q duhet mbshtetur nga mazhoranca e deputetve por gjithashtu duhet t ket dy t tretn e votave n favor.
KOMITETET PERMANENTE T PARLAMENTIT EVROPIAN Komiteti i Punve t Jashtme (me nnkomitetet pr T Drejta t Njeriut dhe Siguri dhe Mbrojtje) Komiteti pr Zhvillim Komiteti pr Tregti Ndrkombtare Komiteti i Buxhetit Komiteti pr Kontroll Buxhetor Komiteti pr shtje Ekonomike dhe Monetare Komiteti pr Punsim dhe shtje Sociale Komiteti pr Ambientin Jetsor, Shndetsin Publike, dhe Sigurin e Ushqimit Komiteti pr Industri, Hulumtim dhe Energji Komiteti pr Tregun e Brendshm dhe Mbrojtjen e Konsumatorve Komiteti pr Transport dhe Turizm Komiteti pr Zhvillim Rajonal Komiteti pr Bujqsi dhe Zhvillim Rural Komiteti pr Peshkatari Komiteti pr Kultur dhe Arsim Komiteti pr shtje Juridike Komiteti pr Lirit Qytetare, Drejtsi dhe Pun t Brendshme Komiteti pr shtje Kushtetuese Komiteti pr T Drejtat e Femrave dhe Barazi Gjinore Komiteti i Peticionit
Selia
Kshilli Evropian vendosi q selia e Parlamentit t jet n Strazburg dhe kshtu mbylli statusin e prkohshm t nj marrveshjeje q funksiononte
052
30 vjet. Ishte br prvoj e rregullt q seancat plenare t mbahen n Strazburg dhe Bruksel, takimet e grupeve politike dhe komiteteve t mbahen n Bruksel gjat javve kur Parlamenti nuk kishte seanca, kurse Sekretariati Gjeneral t ket selin n Luksemburg. Vendimi i Kshillit lidhur me vendet e selive t institucioneve, konfirmoi vlefshmrin e ktyre aranzhimeve, me kusht q 12 periudhat e seancave mujore plenare t mbahen n Strazburg. Rezultati i paknaqshm i ktij vendimi sht se Deputett e Parlamentit Evropian dhe zyrtar t Parlamentit duhet t udhtojn rregullisht midis Strazburgut, Brukselit dhe Luksemburgut gj q kushton shum.
Kshilli Evropian (Neni 15 TEU)

Kshilli Evropian u krijua nga konferencat e samiteve t Shefave t Shteteve ose Qeverive t BE-s. N Samitin e Parisit, n dhjetor 1974, u vendos q mbledhjet t mbahen tre her n vjet dhe t cilsohen si Kshill Evropian. Prej ather, Kshilli Evropian sht trup i pavarur i Bashkimit Evropian (Neni 13 TEU). Shefat e Shteteve ose Qeverive dhe Presidenti i Komisionit Evropian takohen s paky dy her n gjasht muaj. N rastet kur sht e nevojshme pr shtjet n diskutim e sipr, Antart e Kshillit Evropian mund t vendosin t krkojn ndihmn e nj Ministri kurse n rast t Presidentit t Komisionit, mund t krkojn ndihmn e nj Antari t Komisionit Evropian tu ndihmoj n punn e tyre (Neni 15(3) TEU). Traktati i Lisbons krijoi zyrn e Presidentit t Kshillit Evropian (2). Presidenti i Kshillit Evropian, pr dallim nga Presidenca e deritanishme, ka mandat evropian, e jo nacional, i cili zgjat dy vjet e gjysm me orar t plot. Personi i emruar pr President duhet t jet nj personalitet i jashtzakonshm, i zgjedhur nga votimi i mazhorancs s kualifikuar i Antarve t Kshillit Evropian. Rizgjedhja sht e mundur vetm nj her. Detyrat e Presidentit prbhen nga prgatitja dhe zhvillimi i mbledhjeve t Kshillit Evropian dhe prfaqsimi i BE-s n samitet ndrkombtare, n fushn e punve t jashtme dhe siguris.
(4) Herman van Romuj, atbot Kryeministr i Belgjiks, u nominua President i par i Kshillit Evropian dhe filloi punn m 1 dhjetor 2009.
053
Funksionimi ekzistues i Kshillit Evropian sht t formuloj udhzimet e politiks s prgjithshme pr veprim t BE-s. Kt e bn duke marr vendimet e politiks themelore dhe duke i dhn instrukcione dhe udhzime Kshillit ose Komisionit Evropian. N kt mnyr, Kshilli Evropian udhhiqte punn lidhur me unionin ekonomik dhe monetar, Sistemi Monetar Evropian, zgjedhjet e drejtprdrejta Parlamentare dhe nj sr shtjesh t antarsimit.
Kshilli (Neni 16 TEU)

PRBRJA
Nj prfaqsues nga do Qeveri e Shteteve Antare n nivel ministrash, me prbrje q dallon varsisht nga tema e diskutuar, d.m.th. ose Kshilli i shtjeve t Prgjithshme dhe Punve t Jashtme ose tet Kshillet e tjer sektorial
Komisioni Permanent i Prfaqsuesve Coreper I dhe II
Komiteti Special pr Bujqsi
Palt punuese
Sekretariati Gjeneral (rreth 2 200 zyrtar)
Detyrat
Hartimi i legjislacionit
Koordinimi i politiks makroekonomike
Buxheti
Takimet
Marrdhniet e jashtme
Aplikacioni i Traktatit t BE-s
054
Prbrja dhe Presidenca

Kshilli prbhet nga prfaqsuesit e qeverive t Shteteve Antare. T 27 Shtetet Antare zakonisht drgojn nj prfaqsues, edhepse nuk sht patjetr ministrin e departamentit ose nj ministr q nuk bn pjes n qeveri prgjegjs pr shtjet n fjal. sht me rndsi se kta prfaqsues jan t autorizuar pr t vepruar me efekt detyrues ndaj qeverive t tyre. Fakti se qeverit mund t prfaqsohen n mnyra t ndryshme, nnkupton se nuk ekzistojn antar t prhershm t Kshillit; n vend t ksaj, prfaqsuesit q marrin pjes n seancat e Kshillit takohen n nnt konfiguracione t ndryshme, varsisht nga shtjet n fjal. Kto jan: (1) Kshilli pr shtje t Prgjithshme dhe Marrdhnie t Jashtme si Kshill i shtjeve t Prgjithshme, ky Kshill koordinon punn e Kshillit n konfigurimet e veta t ndryshme dhe, s bashku me Presidentin e Kshillit Evropian dhe Komisionit Evropian, prgatit mbledhjet e Kshillit Evropian; si Kshill i Punve t Jashtme, ai merret me aktivitetet e BE-s jasht kufijve, n pajtim me udhzimet strategjike t Kshillit Evropian dhe garanton se aktivitetet e BE-s jan t logjikshme dhe koherente. Kshilli pr shtje t Prgjithshme dhe Marrdhnie t Jashtme prbhet nga Ministrat e Punve t Jashtme; takimet e shtjeve t prgjithshme t Kshillit udhhiqen nga Presidenca aktuale, kurse n mbledhjet e shtjeve t jashtme i udhheq Prfaqsuesi i Lart i Bashkimit Evropian pr Politik t Prbashkt t Punve t Jashtme dhe Siguris. Ekzistojn edhe tet formacione t tjera t Kshillit n t cilat marrin pjes Ministrat e Shteteve Antare, prgjegjs pr fushat n fjal: (2) shtjet Ekonomike dhe Financiare (i njohur si Kshilli Ekofin), (3) Bashkpunimi n fushn e Drejtsis dhe Punve t Brendshme, (4) Punsimi, Politika Sociale dhe shtjet e Konsumatorve, (5) Konkurrenca, (6) Transporti, Telekomunikacioni dhe Energjia, (7) Bujqsia dhe Peshkimi, (8) Ambienti Jetsor dhe (9) Arsimi, Rinia dhe Kultura. Presidencn e Kshillit me prjashtim t Kshillit t Ministrave t Punve t Jashtme, i cili udhhiqet nga Prfaqsuesi i Lart i Bashkimit Evropian pr Pun t Jashtme dhe Siguri e merr do Shtet Antar pr nj periudh gjasht mujore. Orari sipas t cilit merret udhheqja e Presidencs vendoset unanimisht nga Kshilli. Presidenca ndrrohet m 1 janar dhe 1 korrik do vjet (2008: Sllovenia dhe Franca; 2009: Republika eke dhe Suedia; 2010: Spanja dhe Belgjika; 2011: Hungaria dhe Polonia; 2012: Danimarka dhe Qiproja; 2013: Irlanda dhe Lituania, etj.). Duke marr parasysh kt dorzim t shpejt, do Presidenc bazon aktivitetet e veta n program
055
20 korrik 1979, Strazburg. Simone Veil bhet President i par i Parlamentit Evropian, i zgjedhur me votim universal.
pune t miratuar me dy Presidencat e ardhshme, i cili vlen pr nj periudh 18 muajshe (Presidenca ekipore). Presidenca kryesisht prgjigjet pr koordinimin e prgjithshm t puns s Kshillit dhe puns s komiteteve q furnizojn Kshillin me t dhna. N aspekt politik, sht gjithashtu me rndsi q Shteti Antar, i cili mban Presidencn e BE-s, gzon nj rol t prmirsuar n skenn botrore, kurse Shteteve t vogla Antare u jepet mundsia t shoqrohen me aktort e mdhenj dhe t ln gjurmn e tyre n politikn Evropiane. Selia e Kshillit sht n Bruksel.
Detyrat
Prioriteti kryesor i Kshillit sht legjislacioni, t cilin ai e zbaton s bashku me Parlamentin, n procesin e bashk-vendimit. Kshilli gjithashtu prgjigjet pr garantimin e politikave ekonomike t Shteteve Antare. Ai gjithashtu formulon buxhetin n baz t propozimit preliminar t Komisionit, edhepse kt duhet ta miratoj Parlamenti. Ve ksaj, Kshilli i jep rekomandim Parlamentit pr ti dhn Komisionit detyr lidhur me implementimin e buxhetit, dhe ka prgjegjsin e emrimit t antarve t Gjykats s Revizorve, Komitetit Evropian Ekonomik dhe Social dhe Komitetit t Rajoneve. Kshilli gjithashtu ka detyr lidhjen e marrveshjeve midis BE-s dhe vendeve q nuk jan antare ose organizatave ndrkombtare.
Procedurat e puns
Procedurat e puns t Kshillit, jan t prcaktuara hollsisht n rregullat e tij procedurale. N praks, aktivitetet e Kshillit prbhen kryesisht nga tre etapa, si vijon.
Prgatitja pr mbledhjet e Kshillit

Puna prgatitore pr mbledhjet e Kshillit realizohet nga dy organe permanente prbrenda strukturs s tij organizative: Komiteti i Prfaqsuesve Permanent dhe Sekretariati Gjeneral. Komiteti i Prfaqsuesve Permanent, t cilit i referohemi si Coreper trajt e shkurtuar e titullit francez Comit des reprsentants permanents, prgatit bazat pr punn e Kshillit dhe kryen detyrat e caktuara nga Kshilli. Pr t mundsuar at t realizoj t gjitha kto detyra, ky Komitet ndahet n Coreper I (i cili prbhet nga Zvendsit e Prfaqsuesve Per-
057
manent, t cilt kryesisht mbajn prgjegjsin pr punn prgatitore lidhur me shtje m teknike, t cilat trajtohen nga Kshille t ndryshme) dhe Coreper II (i cili prbhet nga vet Prfaqsuesit Permanent, t cilt, n parim, mbajn prgjegjsin pr t gjitha shtjet e linjs s veprimit). Bujqsia sht nj nga fushat q nuk i nnshtrohen ksaj ndarjeje t detyrave; Komiteti Special pr Bujqsi (gjithashtu i njohur me shkurtesn e gjuhs franceze CSA Comit spcial de lAgriculture) u themelua n vitin 1960 dhe pranoi detyrat e Coreper-it lidhur me shtjet bujqsore. Prgatitjet pr mbledhjet e Kshillit nga Coreper-i dhe Komiteti Special pr Bujqsi jan dy llojesh. S pari, bhen prpjekje pr t arritur marrveshje n nivel t komitetit, n lidhje me ka komitetet mund t shfrytzojn ndihmn e rreth 100 palve permanente n sektor specifik prbrenda Kshillit. Ato mund t krkojn edhe shrbimet e grupeve ad hoc, t cilat jan emruar t trajtojn shtje specifike n nj periudh t caktuar. S dyti, puna prgatitore duhet t garantoj se shtjet q duhen diskutuar dhe t vendosen n mbledhjen e Kshillit, t jen zgjidhur paraprakisht, dhe t informojn antart e Kshillit. Kto qasje t dyfishta reflektohen n agjendn e mbledhjeve: shtjet pr t cilat ka qn e mundur t arrihet marrveshje, t referohen si shtjet A dhe ato q jan t pavendosura dhe duhet t diskutohen edhe m tej t referohen si shtjet B. Sekretariati Gjeneral siguron ndihm administrative pr Kshillin (si dhe pr Coreper dhe Komitetin Specifik pr Bujqsi). Veanrisht, merret me ann teknike t prgatitjeve pr mbledhjet e Kshillit, ka detyr t mundsoj mjetet pr prkthim (prfaqsuesit e Shteteve Antare flasin n gjuhn e tyre), garanton sigurimin e prkthimeve t nevojshme, ofron kshill juridike pr Kshillin dhe komitetet dhe administron buxhetin e Kshillit.
Mbledhjet e Kshillit
Mbledhjet e Kshillit i thrret Presidenti i tij (prfaqsues i Shtetit Antar q mban Presidencn e Kshillit ose Prfaqsuesi i Lart pr Politik t Punve t Jashtme dhe t Siguris) n iniciativ t tij apo t saj, me krkes t njrit nga antart e vet ose me krkes t Komisionit Evropian. Presidenti harton nj agjend t prkohshme pr do mbledhje, e cila prbhet nga Pjesa A dhe Pjesa B.
058
Kshilli vetm diskuton dhe merr vendime lidhur me dokumente dhe propozime q jan n dispozicion n 23 gjuh zyrtare (gjuhn bullgare, eke, daneze, hollandeze, angleze, estoneze, finlandeze, franceze, gjermane, greke, hungareze, irlandeze, italiane, letoneze, lituaneze, malteze, polake, portugeze, rumune, sllovake, sllovene, spanjolle dhe suedeze). Nse nj shtje sht urgjente, ky rregull mund t bhet i panevojshm me marrveshje t njzshme. Kjo vlen edhe pr propozimet e ndryshimeve t prezantuara dhe t diskutuara gjat mbledhjes. Mbledhjet n t cilat Kshilli diskuton ose voton propozimet legjislative, jan t hapura pr publikun. N praks, kjo nnkupton se mbledhjet transmetohen n dhoma me mundsi transmetimi t gjall audiovizuel, n godinn e Kshillit. Interesat individuale t Shteteve Antare dhe interesat e Unionit balancohen n Kshill. Edhepse Shtetet Antare kryesisht mbrojn interesat e veta n Kshill, antart e tij njkohsisht jan t obliguar t marrin parasysh synimet dhe nevojat e Unionit si trsi. Kshilli sht institucion i Unionit dhe jo Konferenc Ndrqeveritare. Rrjedhimisht, ai nuk sht treguesi m i vogl i prbashkt midis Shteteve Antare, i cili nevojitet n diskutimet e Kshillit, por m sakt sht baraspesha e duhur midis interesave t Unionit dhe Shteteve Antare.
Procedurat e vendim-marrjes
Sipas Traktateve t BE-s, votimi i mazhorancs zbatohet n Kshill si rregull i prgjithshm, mazhoranca e kualifikuar sht e mjaftueshme (Neni 16(3) TEU). Mazhoranca e thjesht, ku do antar i Kshillit ka nj vot, zbatohet n raste individuale dhe n fusha m pak t ndjeshme. (Prandaj, mazhoranca e thjesht tani arrihet me 14 vota). Metodat e kalkulimit t mazhorancs s kualifikuar do t ndryshojn n etapa t ndryshme. Deri m 1 nntor 2014, do t prdoret sistemi i matjes s peshs votuese, i inkuadruar me Traktatin e Nics, i cili u jep Shteteve m t mdha Antare m tepr ndikim. Me kt sistem, mazhoranca e kualifikuar arrihet kur ekziston shumic e Shteteve Antare me s paku 255, nga gjithsej 345, edhepse nj Shtet Antar mund t krkoj q kto Shtete Antare t prfaqsojn s paku 62% t popullats t BE-s.
059
Nga 1 janari 2007, numri i votave q mund t jap do Shtet Antar ka qn si vijon.
PESHA E VOTAVE GJERMANIA FRANCA ITALIA BRITANIA E MADHE SPANJA POLONIA RUMANIA HOLLANDA BELGJIKA REPUBLIKA EKE GREQIA HUNGARIA PORTUGALIA BULLGARIA
29 29 29 29 27 27 14 13 12 12 12 12 12 10
AUSTRIA SUEDIA DANIMARKA IRLANDA LITUANIA SLLOVAKIA FINLANDA ESTONIA QIPROJA LETONIA LUKSEMBURGU SLLOVENIA MALTA
10 10 7 7 7 7 7 4 4 4 4 4 3
M 1 nntor 2014, hyn n fuqi sistemi i ri i mazhorancs s dyfisht, sipas t cilit mazhoranca e kualifikuar arrihet kur s paku 55% e Shteteve Antare q prfaqsojn 65% t popullats s BE-s, votojn pr propozim legjislativ. Pr t parandaluar Shtetet Antare m pak t populluara t bllokojn miratimin e nj vendimi, pakica bllokuese duhet t prbhet s paku nga katr Shtete Antare, dhe nse ky numr nuk arrihet, mazhoranca e kualifikuar konsiderohet si e arritur edhe n rast se nuk sht plotsuar kriteriumi i popullats. Sistemi plotsohet me nj mekanizm shum t ngjashm me kompromisin e Janins: nse pakica bllokuese nuk arrihet, procesi i vendim-marrjes mund t suspendohet. N kt rast, Kshilli nuk vazhdon me votim por vazhdon me negociata pr nj periudh t arsyeshme, nse kt e krkojn Antart e Kshillit q prfaqsojn s paku 75% t popullats ose s paku 75% t numrit t Shteteve Antare t nevojshme pr pakicn bllokuese. Duke filluar nga 1 prilli 2017, do t vlej mekanizmi i njjt mirpo prqindjet pr themelimin e pakics bllokuese do t ndryshojn pr s paku 55% t popullats ose s paku 55% i numrit t Shteteve Antare. Kshilli mund t ndryshoj kt sistem de jure me mazhoranc t thjesht. Mirpo, nj nga protokolet thot se negociatat s pari duhet t zhvillohen n Kshillin Evropian, kurse vendimet e mundshme duhet t jen unanime.
060
Rndsia e votimit t mazhorancs nuk kushtzohet me faktin se parandalon Shtetet e vogla nga bllokimi i vendimeve t rndsishme, pasi q kjo mundson t rrzojn me vota Shtetet e mdha Antare. Megjithat, Marrveshja e Luksemburgut mbetet faktor kryesor politik, s paku pr sa i prket prvojs votuese. Kjo marrveshje mundson veton e ndonj mase t Komunitetit, n rastet ku nj Shtet Antar konsideron se interesat e veta vitale nacionale jan n rrezik, dhe u shfrytzua pr zgjidhjen e krizs q u shfaq n vitin 1965, kur Franca, duke pasur frik se po i krcnohen interesat e veta nacionale n financimin e politiks s prbashkt t bujqsis, bllokoi nj marrje t vendimit n Kshill pr mbi se gjasht muaj, me politikn e karrikes s zbrazt. N rast t vendimeve q duhet t merren sidomos n fushat e ndjeshme politike, pr Traktatet sht i nevojshm unanimitet. Miratimi i nj vendimi nuk mund t bllokohet me an t abstenimit. Unanimiteti sht i nevojshm edhe pr vendimet lidhur me shtjet e tatimeve, t drejtat dhe obligimet e t punsuarve, ndryshimet e dispozitave pr shtetsi dhe t prcaktoj nse nj Shtet Anttar ka br shkelje t parimeve kushtetuese. Ai sht i nevojshm edhe pr t prcaktuar parimet dhe udhzimet n fushn e politiks s prbashkt t punve t jashme dhe siguris ose shtjet e bashkpunimit policor dhe gjyqsor lidhur me veprat penale.
Prfaqsuesi i Lart i Unionit pr Politik t Punve t Jashtme dhe t Siguris (Neni 18 TEU)
Prfaqsuesi i Lart pr Politik t Punve t Jashtme dhe Siguri nuk u b ministri i punve t jashtme t BE-s, ashtu si ishte parapar n projektin kushtetues; mirpo, qndrimi i tij n strukturn institucionale sht forcuar dhe sht zgjeruar konsiderueshm. Fillimisht, zyra e Prfaqsuesit t Lart do t bashkohen me at t Komisionerit pr Pun t Jashtme. Kjo i jep Prfaqsuesit t Lart baz si n Kshill ku mbahet presidenca e Kshillit pr Pun t Jashtme, ashtu edhe n Komision ku ka rolin e Zvends Presidentit, prgjegjs pr pun t jashtme. Prfaqsuesin e Lart e emron Kshilli Evropian, duke vepruar me mazhoranc t kualifikuar, me pajtimin e Presidentit t Komisionit. Ai ose ajo merr prkrahjen e shrbimit t punve t jashtme t sapo krijuar, i cili prbhet nga zyrtar t Komisionit Evropian( 5) dhe Sekretariatit Gjeneral t Kshillit, si dhe prfaqsues t deleguar nga shrbimet diplomatike t Shteteve Antare.
(5) Baronesha Kethrin Eshton, ish Komisionere pr Tregti, u emrua n kt post.
0 61
Komisioni Evropian (Neni 17 TEU)

PRBRJA
27 Antar Duke prfshir Presidentin Zvends Presidenti i par: Prfaqsuesi i Lart i Unionit pr Politik t Jashtme dhe Siguri 6 Zvends President
U vendos se prej vitit 2014, Komisioni Evropian nuk do t ket m prfaqsues nga do Shtet Antar, por do t ket nj numr Antarsh q do t korrespondojn n dy t tretat e numrit t Shteteve Antare, d.m.th. pr numrin e prgjithshm aktual t Shteteve Antare 27, numri i Antarve t Komisionit n vitin 2014 do t jet 18. Pr kt arsye, sistemi i rotacionit do t prezantohet pr t garantuar se pr do Shtet Antar do t ket nga nj Komisioner, n dy, nga do tre periudha konsekutive t mandatit t Komisionit. Mirpo, Kshillit Evropian i sht dhn fuqia t ndryshoj kt prbrje me vot unanime, i cili tani m ka paralajmruar synimin e vet pr t br kt n konkluzat e mbledhjes s vet m 18 dhe 19 qershor 2009 n Bruksel. N kt mbledhje, Kshilli Evropian u pajtua t marr vendim pas hyrjes n fuqi t Traktatit t Lisbons dhe n prputhje me procedurat e nevojshme ligjore, sipas t cilit, Komisioni do t vazhdoj t ket nj shtetas nga do Shtet Antar. Me kt plotsohet nj nga krkesat themelore t caktuara nga Irlanda, kur organizoi referendumin e vet t dyt mbi Traktatin e Lisbons.
Prbrja
Komisionin e udhheq Presidenti, t cilin e ndihmojn shtat Zvends President, duke prfshir ktu edhe Prfaqsuesin e Lart t Unionit pr Politik t Jashtme dhe Siguri si Zvends President t par. M n fund, pozita e Presidentit prbrenda Komisionit sht prforcuar dukshm. Ai ose ajo nuk sht m i pari midis t barabartve por gzon pozit prominente n aspektin se Komisioni duhet t punoj n suaza t udhzimeve politike t Presidentit t vet (Neni 17 TEU). Kshtu, Presidenti ka fuqi pr t ofruar udhzime. Presidenti vendos lidhur me organizimin e brendshm t Komisionit, pr tu siguruar se vepron n mnyr konsistente dhe efikase. Ai ose ajo u ndan prgjegjsit Komisionerve, dhe mund t riorganizoj
0 62
shprndarjen e ktyre prgjegjsive gjat mandatit t Komisionerit. Presidenti emron Zvends Presidentt, dhe mund t detyroj nj Antar t Komisionit t jap dorheqje. Pozita e spikatur e Presidentit reflektohet gjithashtu edhe nga antarsia e tij ose saj n Kshillin Evropian. Presidenti dhe Antart e Komisionit emrohen me mandat pes vjear, duke shfrytzuar procedurn e emrimit: Kshilli Evropian, i cili vepron me mazhorancn e kualifikuar, nominon personin t cilin planifikon ta propozoj, n mnyr q Parlamenti Evropian ta zgjedh pr President t Komisionit, duke marr parasysh mazhorancn e votave t Parlamentit Evropian. Parlamenti Evropian pastaj zgjedh Presidentin me mazhorancn e antarve t vet. Nse kandidati nuk fiton mazhorancn e nevojshme n Parlament, Kshilli Evropian i propozon Parlamentit nj kandidat t ri prbrenda nj muaji. Shtetet Antare ather hartojn nj list t njerzve t nominuar si Antar t Komisionit. Kt list e miraton Kshilli, duke vepruar me mazhoranc t kualifikuar dhe me pajtimin e Presidentit. Pas zgjedhjes s Presidentit t Komisionit nga Parlamenti Evropian, Antart e tjer t Komisionit i nnshtrohen vots miratuese t Parlamentit. Pas miratimit t Parlamentit, Antart e Komisionit, prve Presidentit zyrtarisht emrohen nga Kshilli i BE-s, me mazhoranc t kualifikuar. Antart e Komisionit duhet t zgjidhen n baz t kompetencave t tyre t prgjithshme dhe t jen plotsisht t pavarur n kryerjen e detyrave t tyre (Neni 17(3) TEU). Ata nuk mund as t krkojn dhe as t marrin instrukcione nga asnj qeveri. Selia e Komisionit Evropian sht n Bruksel.
Detyrat
Detyrat
Inicimi i legjislacionit t Unionit
Mbikqyrja monitoruese dhe zbatimi i duhur i t drejts s Unionit
Administrimi dhe Implementimi i legjislacionit t Unionit
Prfaqsimi i BE-s n organizatat ndrkombtare
0 63
Komisioni sht mbi t gjitha forca shtytse e politiks s Unionit. Ai sht pika fillestare pr do veprim t Unionit, Pasi q Komisioni sht ai q duhet ti prezantoj Kshillit propozime dhe plane pr legjislacionin e Unionit (kjo quhet e drejta e Komisionit pr iniciativ). Komisioni nuk ka lirin t zgjedh aktivitetet e veta. Ai ka obligim t veproj nse kt e krkojn interesat e Unionit. Kshilli (Neni 241 TFEU), Parlamenti Evropian (Neni 225 TFEU) dhe nj grup i qytetarve t BE-s q veprojn n emr t iniciativs s qytetarve (Neni 11(4) TEU) gjithashtu mund t krkojn q Komisioni t hartoj nj propozim. Me hyrjen n fuqi t Traktatit t Lisbons, n rastet e veanta q prcaktohen me Traktatet, aktet legjislative mund t miratohen me iniciativn e nj grupi t Shteteve Antare ose iniciativn e Parlamentit Evropian, me rekomandimin e Banks Evropiane pr Investime ose me krkesn e Gjykats t s Drejts ose Banks Evropiane t Investimeve. Komisioni ka fuqi primare pr t inicuar legjislacion n fusha t caktuara (si sht buxheti i Unionit, Fondet Strukturore, masat q merren me diskriminimet tatimore, dispozita e financimit dhe klauzolat e mbrojtjes). Mirpo, shum m t mdha jan fuqit e implementimit t rregullave t Unionit, t cilat i jan transferuar Komisionit nga Kshilli dhe Parlamenti (Neni 290 TFEU). Komisioni sht poashtu edhe gardiani i t drejts s Unionit. Ai monitoron aplikacionin e Shteteve Antare dhe implementimin e legjislacionit primar dhe sekundar t Unionit, rregullon procedurat e shkeljes n rast t ndonj shkeljeje t ligjit t Unionit (Neni 258 TFEU) dhe, nse sht nevoja, i referon shtjen Gjykats t Drejtsis. Komisioni gjithashtu intervenon nse bhet shkelja e ligjit t Unionit nga ndonj person fizik ose juridik dhe imponon gjoba t rnda. Gjat disa viteve t fundit, prpjekjet pr parandalimin e keqprdorimit t rregullave t Unionit jan br pjes e rndsishme e puns s Komisionit. Lidhur ngusht me rolin e gardianit sht detyra e prfaqsimit t interesave t Unionit. N parim, Komisioni mund tu shrbej vetm interesave t Unionit. Ai duhet n mnyr konstante t prpiqet lidhur me negociatat e vshtira prbrenda Kshillit, n mnyr q t interesi i Unionit t mbizotroj. Dhe t krkoj kompromise dhe zgjidhje q marrin parasysh kt interes. Duke br kt, ai gjithashtu luan rolin e mediatorit midis Shteteve Antare, nj rol pr t cilin sht i prshtatshm dhe i kualifikuar duke marr parasysh virtytin e asnjansis s tij. S fundi, Komisioni sht organ ekzekutiv ndonse n mas t kufizuar. Kjo vlen sidomos n fushn e ligjit t konkurrencs, ku Komisioni vepron
064
si autoritet normal administrativ, me at q kontrollon fakte, jep miratime ose ndalon, dhe nse sht nevoja imponon gjoba. Fuqit e Komisionit n lidhje me Fondet Strukturore dhe buxhetin e BE-s jan gjithashtu t shumta. Mirpo, n parim, jan Shtetet Antare ato q duhet t garantojn zbatimin e rregullave t unionit n raste individuale. Kjo zgjidhje e selektuar nga Traktatet e Unionit ka prparsi pasi q qytetart jan m afr asaj q ata e konsiderojn si realitet t huaj t sistemit Evropian, prmes punimeve dhe forms s njohur t sistemeve t tyre nacionale. Komisioni prezanton Unionin n organizatat ndrkombtare dhe prgjigjet pr funksionimin e prditshm t misioneve diplomatike t Unionit, jasht dhe prbrenda BE-s. N baz t fuqive t transferuara nga Kshilli, Komisioni prgjigjet pr marrveshjet negociuese me organizatat ndrkombtare dhe vendet jo antare, prfshir ktu edhe Traktatet e Antarsimit me Shtetet e reja Antare. Komisioni prfaqson Unionin n gjykatat e Shteteve Antare dhe aty ku sht e nevojshme s bashku me Kshillin para Gjykats t Drejtsis.
STRUKTURA ADMINISTRATIVE E KOMISIONIT EVROPIAN Komisioni (27 Antar) (Kabinetet) Sekretariati Gjeneral Shrbimi Ligjor Drejtoria Gjenerale pr Komunikim Byroja e Kshilltarve pr Politik Evropiane
Drejtoria Gjenerale pr shtje Ekonomike dhe Financiare Drejtoria Gjenerale pr Ndrmarrje dhe Industri Drejtoria Gjenerale pr Konkurrenc Drejtoria Gjenerale pr Punsim, shtje Sociale dhe Mundsi t Barabarta Drejtoria Gjenerale pr Bujqsi dhe Zhvillim Rural Drejtoria Gjenerale pr Energji Drejtoria Gjenerale pr Mobilitet dhe Transport Drejtoria Gjenerale pr Ambientin Jetsor Drejtoria Gjenerale pr Aktivitetet Klimatike Drejtoria Gjenerale pr Hulumtim Qendra e Prbashkt e Hulumtimit
0 65
Drejtoria Gjenerale pr Teknologjit e Informimit dhe Mediat Drejtoria Gjenerale pr shtje Detare dhe Peshkimi Drejtoria Gjenerale pr Tregun dhe Shrbimet e Brendshme Drejtoria Gjenerale pr Politik Rajonale Drejtoria Gjenerale pr Unionin Tatimor dhe Doganor Drejtoria Gjenerale pr Arsim dhe Kultur Drejtoria Gjenerale pr Shndetsi dhe Kosumator Drejtoria Gjenerale pr Drejtsi, Liri dhe Siguri Drejtoria Gjenerale pr Marrdhnie t Jashtme Drejtoria Gjenerale pr Tregti Drejtoria Gjenerale pr Zhvillim Drejtoria Gjenerale pr Zgjerim Zyra e Bashkpunimit EuropeAid Drejtoria Gjenerale pr Ndihm Humanitare (EO) Eurostat Drejtoria Gjenerale pr Resurse Njerzore dhe Siguri Drejtoria Gjenerale pr Informatik Drejtoria Gjenerale pr Buxhet Zyra e Revizionit t Brendshm Zyra Evropiane kundr Falsifikimit Drejtoria Gjenerale pr Interpretim Drejtoria Gjenerale pr Prkthim Zyra e Botimeve Zyra pr Infrastruktur dhe Logjistik n Bruksel Zyra pr Infrastruktur dhe Logjistik n Luksemburg Zyra pr Administrimin dhe Pagesn e t Drejtave Individuale Zyra Evropiane pr Zgjedhje t Personelit
Gjykata e Drejtsis e Bashkimit Evropian (Neni 19 TEU)

do sistem do t mbijetoj, vetm nse rregullat e tij mbikqyren nga nj autoritet i pavarur. Pr m tepr, n nj bashkim t shteteve, rregullat e prbashkta nse i nnshtrohen kontrollit t gjykatave nacionale interpretohen dhe zbatohen ndryshe nga nj shtet n tjetrin. Kshtu, zbatimi i uniformuar i ligjit t Unionit n t gjitha Shtetet Antare mund t rrezikohet. Kto shqyrtime rezultuan me themelimin e Gjykats t Komunitetit
066
1 nntor 1992. Kjo fotografi paraqet nj valixhe n hart t Evrops dhe ilustron lvizjen e lir t njerzve, e cila u prezantua nga Traktati i Mastrihtit.
pr Drejtsi, n vitin 1952, menjher pas krijimit t Komunitetit t par (Komuniteti Evropian pr Thngjill dhe elik). N vitin 1957, kjo gjykat u b organi ligjor pr dy Komunitetet e tjera (E(E)C dhe Euratom). Sot, gjykata sht organi ligjor i BE-s. Puna gjyqsore tani zbatohet n tre nivele nga:
Gjykata e Drejtsis, si instanc m e lart n rendin ligjor t Komunitetit (Neni 253 TFEU); Gjykata e Prgjithshme (Neni 254 TFEU); Gjykatat e specializuara, t cilat mund ti emrohen Gjykats s Prgjithshme t vendos pr rastet n fusha t caktuara (Neni 257 TFEU).
Gjykata e Drejtsis
PRBRJA E GJYKATS S DREJTSIS T BASHKIMIT EVROPIAN 27 gjykats dhe 8 Avokat t Prgjithshm t emruar nga Qeverit e Shteteve Antare me marrveshje t prbashkt pr mandate gjasht vjear Llojet e proceseve gjyqsore Veprimet pr anulim dhe veprimet n baz t dshtimit t veprimit, t marr nga nj institucion i Unionit ose nj Shtet Antar lidhur me ndonj akt ilegal ose dshtim pr t vepruar (Nenet 263 dhe 265 TFEU)
Veprimet pr dshtim t plotsimit t obligimeve n baz t Traktateve: Komisioni kundr Shtetit Antar (Neni 258 TFEU); Shteti Antar kundr Shtetit Antar (Neni 259 TFEU)
Rastet e referuara nga gjykatat nacionale pr vendime preliminare pr t qartsuar interpretimin dhe validitetin e ligjit t Unionit (Neni 267 TFEU)
Ankesat kundr vendimeve t Gjykats s Prgjithshme (Neni 256 TFEU)
068
Gjykata e Drejtsis aktualisht prbhet nga 27 gjykats dhe tet Avokat t Prgjithshm, t cilt emrohen me pajtim t prbashkt t Qeverive t Shteteve Antare pr periudh gjasht vjeare. do Shtet Antar drgon nj gjykats. Pr t garantuar nj shkall kontinuiteti, zvendsimi i pjesrishm i gjysms s Avokatve t Prgjithshm bhet do tre vjet n fillim t vitit juridik m 6 tetor. Ata mund t riemrohen. Gjykatn e ndihmojn tet Avokat t Prgjithshm, mandati i t cilve korrespondon me at t gjykatsve; ata gzojn pavarsi gjyqsore. Katr nga tet Avokatt e Prgjithshm jan gjithnj nga Shtetet Antare t mdha (Gjermania, Franca, Italia dhe Britania e Madhe) kurse katr t tjer jan nga 23 Shtetet e tjera Antare sipas sistemit alternues. Zyra e Avokatit t Prgjithshm bazohet n zyrn e Commissaire du gouvernement n Kshillin e Shteteve (Conseil dtat) dhe gjykatave administrative n Franc. Kjo zyr nuk guxon t ngatrrohet me pozitn e prokurorit publik ose nj posti t ngjashm n shum vende. Avokatt e Prgjithshm u prezantuan n Gjykat pr t krijuar nj kundr-balanc ndaj natyrs fillestare nj-nivelshe t proceseve gjyqsore, d.m.th. mungesn e procedurave t apelit. Detyra e tyre sht t dorzojn opinionet n Gjykat, n form t propozimeve (jo-detyruese) pr nj vendim t Gjykats t bazuar n nj anket plotsisht t pavarur dhe asnjanse, lidhur me shtje ligjore q shfaqen n rast t caktuar. Opinionet jan nj pjes prbrse e procedurs gojore dhe publikohen s bashku me vendimin n Raportet e Gjykats. Avokatt e Prgjithshm mund t ndikojn n vendim, vetm me fuqi t argumenteve n opinionet e tyre; ata nuk jan t prfshir n asnj shqyrtim apo votim t vendimit.
Zgjedhja e gjykatsve dhe Avokatve t Prgjithshm

Gjykatsit dhe Avokatt e Prgjithshm jan persona, asnjansia e t cilve sht e padyshimt dhe t cilt posedojn kualifikimet e nevojshme pr emrim n zyrat m t larta gjyqsore n shtetet e tyre, ose t cilt jan ekspert ligjor me kompetenca t njohura (Neni 253 TFEU). Kjo do t thot se mund t emrohen gjykats, zyrtar publik, politikan, avokat ose ligjrues universitar nga Shtetet Antare. Llojllojshmria e sfondeve dhe prvojave profesionale jan t dobishme pr Gjykatn, me faktin se mund t ndihmojn n sigurimin e vlersimit sa m t plot si n aspektet teorike ashtu edhe n ato praktike t fakteve dhe pjesve t ligjit q duhen marr parasysh. N t gjitha Shtetet Antare, zgjedhja pr propozimin apo emrimin e qeveris pr gjykats apo Avokat t Prgjithshm, dhe procedurae prdorur, jan shtje e
0 69
ekzekutivit. Procedurat dallojn shum dhe radhiten nga ato m pak transparente deri n ato krejtsisht t padeprtueshme. Ndihma mundsohet nga paneli i sapokrijuar konsultativ pr nominimin e gjykatsve, i cili ka pr detyr t jap opinione lidhur me prshtatshmrin e kandidatve t kryejn detyrat e gjykatsit dhe Avokatit t Prgjithshm t Gjykats t Drejtsis para se t bhen emrimet nga qeverit e Shteteve Antare (Neni 255 TFEU). Paneli prbhet nga shtat persona t zgjedhur nga antar t mparshm t Gjykats t Drejtsis dhe Gjykats s Prgjithshme, antar t gjykatave supreme nacionale dhe avokat me kompetenc t pranuar, nj prej t cilve e propozon Parlamenti Evropian.
Procedura
Gjykata mban seanc n formacionet n vijim:
Gjykata e plot me 27 gjykats; vendim i plot i Gjykats sht i nevojshm vetm n procedurat e paditjes dhe proceset disciplinore kundr antarve t organeve t Unionit. Rastet mund ti referohen Gjykats s plot nga vet Gjykata e Drejtsis, por vetm kur bhet fjal pr procese dhe shtje jashtzakonisht t rndsishme t pangjara m par; Oda e Madhe me 13 gjykats; Oda me nga pes dhe tre gjykats.
Detyrat
Gjykata e Drejtsis sht autoriteti m i lart dhe njkohsisht autoriteti i vetm gjyqsor n shtje q kan t bjn me t drejtn e Unionit. N prgjithsi, detyra e saj sht t garantoj se n interpretimin e Traktit, respektohet ligji. Ky prshkrim i prgjithshm i prgjegjsive prfshin tre fusha kryesore
mbikqyrja e zbatimit t t drejts s Unionit, si nga institucionet e BEs gjat implementimit t Traktateve, ashtu edhe nga Shtetet Antare dhe individt lidhur me obligimet e tyre t parapara me t drejtn e Unionit; interpretimi i t drejts s Unionit; formsimi i mtejshm i t drejts s Unionit.
070
N kryerjen e ktyre detyrave, puna e Gjykats prfshin edhe kshill ligjore edhe deklarim. Kshilla ligjore mundsohet n form t opinioneve detyruese mbi marrveshjet q BE-ja dshiron t nnshkruaj me shtetet q nuk jan antare ose me organizatat ndrkombtare. Funksioni i gjykats si organ pr administrimin e drejtsis sht shum m i rndsishm. N ushtrimin e ktij funksioni, ajo funksionon n shtje, t cilat n Shtetet Antare do t emrohen n lloje t ndryshme t gjykatave, varsisht nga sistemet e tyre nacionale. Gjykata vepron si gjyq kushtetues n rastet e konflikteve midis institucioneve t Unionit ose n rastet e shqyrtimit t legalitetit t instrumenteve legjislative; gjykata vepron si gjyq administrativ n rastet e shqyrtimit t akteve administrative t Komisionit ose autoriteteve nacionale q zbatojn legjislacionin e Unionit; si gjyq pune ose tribunal industrial, ather kur merret me lirin e lvizjes, sigurimin social dhe mundsit e barabarta; si gjyq fiskal kur trajton shtje validiteti dhe interpretime t direktivave n fushat e ligjit t tatimeve dhe doganave; si gjykat penale kur shqyrton vendimet e Komisionit q imponojn gjoba; dhe si gjyq civil kur bn dgjimin e denoncimeve pr dme ose interpretimin e dispozitave pr vnien n fuqi t vendimeve n shtjet civile dhe komerciale dhe n konfliktet mbi t drejtat Evropiane t prons intelektuale pr t cilat jan dhn baza juridiksioni nga Gjykata e Drejtsis (Neni 262 TFEU).
Gjykata e Prgjithshme
Si t gjitha gjykatat, Gjykata e Drejtsis sht e strngarkuar. Numri i rasteve q i referohen sht rritur gradualisht dhe do t vazhdoj t rritet, duke marr parasysh potencialin pr konflikte q sht krijuar nga numri jashtzakonisht i madh i direktivave t miratuara n kontekst t tregut t vetm dhe t kaluara n ligjin nacional t Shteteve Antare. Ekzistojn shenja se Traktati pr Bashkimin Evropian ka ngritur shtje t tjera, t cilat prfundimisht do t duhet t zgjidhen nga Gjykata. Prandaj, n vitin 1988, u themelua Gjykata e Prgjithshme, pr t hequr barrn e Gjykats s Drejtsis.
071
PRBRJA E GJYKATS S PRGJITHSHME
27 gjykats t emruar nga Qeverit e Shteteve Antare me marrveshje t prbashkt pr mandat gjasht vjear
Llojet e proceseve gjyqsore Aktet e anulimit dhe ankesat lidhur me dshtimin e veprimit, t cilat i dorzojn persona fizik dhe juridik n baz t ilegalitetit ose mungess s akteve ligjore t Unionit (Nenet 263 dhe 265 TFEU)
Aktivitetet pr dme, n baz t problemeve kontraktuale dhe jokontraktulale (Nenet 268 dhe 340(1) dhe (2) TFEU)
Ankesat kundr vendimeve t dhna nga panelet gjyqsore (Neni 256(2) TFEU)
Gjykata e Prgjithshme nuk sht institucion i ri i Unionit, por thn m mir, nj element prbrs i Gjykats s Drejtsis. Mirpo, sht nj organ autonom, i ndar nga Gjykata e Drejtsis n aspektin organizativ. Ka regjistrin e vet dhe rregulloren e vet. Rastet e shqyrtuara nga Gjykata e Prgjithshme, identifikohen me ndihmn e T (= Tribunal) (p.sh. T-1/99), kurse ato q i referohen Gjykats t Drejtsis kan kodin C (= Court) (p.sh. C-1/99). Gjykata e Prgjithshme prbhet nga 27 antar dhe kualifikimet, emrimet dhe statusi i tyre ligjor u nnshtrohen krkesave dhe kushteve t njjta si gjykatsve n Gjykatn e Drejtsis. Edhepse funksioni i tyre kryesor sht t zhvillojn punimet si gjykats, ata mund t emrohen edhe si Avokat Gjeneral n raste ad hoc, para Gjykats s plot, ose n rastet para njrs nga Odat, nse kt e krkojn faktet e rastit ose ndrlikueshmria e tij ligjore. Ky mjet sht prdorur me shum kursim deri m tani. Gjykata e Prgjithshme zhvillon seancat n Dhoma me pes ose tre gjykats, ose n raste t caktuara edhe me vetm nj gjykats. Mund t gjykoj edhe si Dhoma e Madhe (13 gjykats) ose si Gjykat e plot (27 gjykats) nse kt e krkon ndrlikueshmria ligjore apo rndsia e rastit. Mbi 80% e rasteve para Gjykats dgjohen nga Dhomat me tre gjykats.
072
Edhepse Gjykata e Prgjithshme fillimisht mbante prgjegjsin vetm pr nj numr t kufizuar t rasteve, tani ka detyrat si vijon.
N instancn e par, d.m.th q i nnshtrohet mbikqyrjes ligjore t Gjykats s Drejtsis, Gjykata e Prgjithshme ka kompetenca t vendos lidhur me aktivitete pr anulim dhe pr dshtim t veprimit, t prezantuara nga persona fizik ose juridik kundr ndonj organi t Unionit; t vendos lidhur me klauzoln e arbitrazhit, e cila ndodhet n ndonj kontrat t nnshkruar nga BE-ja ose n emr t saj dhe n raste t dmeve kundr BE-s. Gjykata e Prgjithshme vepron si gjykakt apeli pr rastet e apelit kundr vendimeve q jepen nga panelet gjyqsore. sht parapar gjithashtu edhe transferimi i juridiksionit n Gjykatn e Prgjithshme pr procese gjyqsore me vendime preliminare n fusha t caktuara; megjithat, ky opcion akoma nuk sht prdorur.
Gjykatat e specializuara
N vitin 2004, pr t shkarkuar barrn e Gjykats s Drejtsis dhe pr t prmirsuar mbrojtjen ligjore n BE, Kshilli i BE-s i shtoi Gjykats s Prgjithshme nj gjykat t specializuar pr rastet e shrbimit civil. Kjo gjykat e specializuar ka marr juridiksionin nga Gjykata e Prgjithshme pr marrjen e vendimeve t instancs s par, n konfliktet e shrbimit civil n Evrop. Gjykata e specializuar prbhet nga shtat gjykats, t cilt gzojn nj status t ngjashm me at t antarve t Gjykats s Prgjithshme dhe emrohen n mandate gjasht vjeare. Ata duhet t ken aftsin e nevojshme pr emrimin n mandate gjyqsore. Gjykata e specializuar zakonisht gjykon si panel me tre gjykats, mirpo mund t jap vendim si panel i plot ose me pes gjykats, ose edhe si nj gjykats i vetm. Vendimet e gjykats s specializuar u nnshtrohen t drejts s apelit n Gjykatn e Prgjithshme, vetm n pikat e ligjit. Avokati i Par Gjeneral (dhe jo palt e involvuara!) mund t propozoj shqyrtimin e vendimit t Gjykats s Prgjithshme, nse rrezikohet entiteti ligjor ose njtrajtshmria e jurisprudencs.
Banka Qendrore Evropiane (Neni 129 dhe 130 TFEU)

Banka Qendrore Evropiane, me seli n Frankfurt-am-Main, sht n qendr t unionit ekonomik dhe monetar. Detyra e saj sht t ruaj stabilitetin e
073
valuts s Evrops, euron, dhe t kontrolloj vlern e valuts n qarkullim (Neni 128 TFEU). Pr t realizuar kt detyr, pavarsia e Banks Qendrore Evropiane garantohet me nj numr dispozitash ligjore. Gjat ushtrimit t fuqive t veta ose gjat realizimit t detyrave, as Banka Qendrore e Evrops dhe as ndonj bank nacionale nuk mund t marr instrukcione nga institucionet e Unionit, qeverit e Shteteve Antare ose ndonj organ tjetr. Institucionet e BE-s dhe qeverit e Shteteve Antare nuk do t mundohen t ndikojn mbi Bankn Qendrore t Evrops (Neni 130 TFEU). Banka Qendrore Evropiane ka nj Kshill Guvernatorsh dhe nj Bord Ekzekutiv. Kshilli i Guvernatorve prbhet nga guvernatort e bankave qendrore t 16 Shteteve Antare n zonn euro dhe antart e Bordit Ekzekutiv t Banks Qendrore Evropiane. Bordi Ekzekutiv, i cili prbhet nga Presidenti, Zvends Presidenti dhe katr antar t tjer, sht i autorizuar pr t drejtuar Bankn Qendrore Evropiane. Presidenti dhe antart emrohen nga persona me pozit dhe eksperienc n shtjet monetare ose bankare, me pajtim t prbashkt t qeverive t Shteteve Antare dhe n baz t rekomandimit t Kshillit pas konsultimit me Parlamentin Evropian. Mandati i tyre sht tet vjet, pa mundsi pr riprtrirje, dhe kjo sht n interes t garantimit t pavarsis t antarve t Bordit Ekzekutiv (Neni 283 TFEU). Sistemi Evropian i Bankave Qendrore (ESCB) prbhet nga Banka Qendrore Evropiane dhe bankat qendrore t Shteteve Antare (Neni 129 TFEU). Ai ka pr detyr t definoj dhe t implementoj politikn monetare t Unionit, dhe ka t drejtn ekskluzive t autorizoj shtjen e monedhave dhe banknotave nUnion. Sistemi i bankave menaxhon edhe rezervat e valuts zyrtare t Shteteve Antare dhe garanton funksionimin e pandrprer t sistemeve t pagess (Neni 127(2) TFEU).
Gjykata e Revizorve (Nenet 285 dhe 286 TFEU)

Gjykata e Revizorve u themelua m 22 korrik 1975dhe filloi t punoj n Luksemburg, n tetor 1977. Prej ather sht ngritur n rang t institucionit t Unionit (Neni 13 TEU). Kjo gjykat prbhet nga 27 antar, numr q korrespondon me numrin aktual t Shteteve Antare. Ata emrohen pr gjasht vjet nga Kshilli, i cili, me mazhoranc t kualifikuar dhe pas konsultimeve me Parlamentin Evropian, miraton listn e antarve t zgjedhur
074
n pajtim me propozimet e Shteteve Antare (Neni 286(2) TFEU). Antart zgjedhin Presidentin e Gjykats t Revizorve nga vet ata, me mandate tre vjear; Presidenti mund t rizgjidhet. Detyra e Gjykats s Revizorve sht t kontrolloj nse t gjitha t ardhurat dhe t gjitha shpenzimet jan pranuar gjegjsisht jan br n mnyr ligjore dhe t rregullt, si dhe t kontrolloj nse menaxhimi financiar ka qn i shndosh. Pr dallim nga gjykatat e revizorve ose organet e ngjashme n disa Shtete Antare, kjo gjykat nuk ka juridiksion t vej n fuqi masat e veta t kontrollit ose t hetoj dyshimet e parregullsis q vjen nga hetimet e veta. Mirpo, kjo gjykat sht plotsisht autonome n vendimet e veta, duke marr parasysh se ka dhe si kontrollon ajo. Pr shembull, mund t kontrolloj nse shfrytzimi i ndihms financiare t Unionit nga individt, sht n pajtim me ligjin e Komunitetit. Municioni m i fuqishm i arms s saj sht fakti se ajo mund t publikoj vendimet e veta. Rezultatet e hetimeve t saj prmblidhen n nj raport vjetor n fund t do viti financiar, i cili botohet n Gazetn Zyrtare t Bashkimit Evropiandhe kshtu sht i hapur pr publikun. Ajo mund t bj edhe raporte speciale n do koh, lidhur me fushat specifike t menaxhimit financiar, dhe kto gjithashtu publikohen n Gazetn Zyrtare.
ORGANET KSHILLDHNSE
Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social (Neni 301 TFEU)

Qllimi i Komitetit Evropian Ekonomik dhe Social (EESC) sht t mundsoj prfaqsimin n ndonj institucion t BE-s pr grupet e ndryshme ekonomike dhe sociale (sidomos pundhnsit dhe puntort, bujqit, transportuesit, afaristt, zanatinjt, menaxhuesit e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme). Komiteti gjithashtu ofron mundsi pr konsumatort, grupet dhe asociacionet e ambientit jetsor. Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social prbhet nga maksimum 350 antar (kshilltar), nga organizatat m reprezentative n Shtetet Antare individuale. Ata emrohen pr pes vjet nga Kshilli, i cili, njzshm miraton listn e antarve t zgjedhur, n pajtim me propozimet e do Shteti Antar.
075
Ndarja e ktyre ulseve sht si vijon (6).

GJERMANIA FRANCA ITALIA BRITANIA E MADHE SPANJA POLONIA RUMANIA BELGJIKA BULLGARIA REPUBLIKA EKE GREQIA HUNGARIA HOLLANDA AUSTRIA PORTUGALIA SUEDIA DANIMARKA IRLANDA LITUANIA SLLOVAKIA FINLANDA ESTONIA LETONIA SLLOVENIA QIPROJA LUKSEMBURGU MALTA 24 24 24 24 21 21 15 12 12 12 12 12 12 12 12 12 9 9 9 9 9 7 7 7 6 6 5
Antart jan t ndar n tre grupe (pundhns, puntor dhe prfaqsues t tjer t shoqris civile). Opinionet q duhet t miratohen n seancat plenare, hartohen nga grupet studiuese t cilat prbhen nga antart e EESC-s
(6) Burimi: Ueb faqja e Komitetit Evropian Ekonomik dhe Social; 344 antar n mars 2010.
076
(kuedhe zvendsit e tyre mund t marrin pjes si ekspert). EESC-ja gjithashtu punon ngusht me komitetet e Parlamentit Evropian. EESC-ja, e cila u themelua nn Traktatet e Roms, n rrethana t caktuara duhet t konsultohet me Kshillin, i cili vepron pas propozimit t Komisionit. Ai gjithashtu jep opinione me iniciativn e vet. Kto opinione prfaqsojn nj sintez t qndrimeve ndonjher shum divergjente dhe jan jashtzakonisht t dobishme pr Komisionin dhe Kshillin pasi q ato tregojn se cilat ndryshime duan ti shohin grupet q jan drejtprsdrejti t prekura nga nj propozim. Opinionet me iniciativ personale t EESC-s, n shum raste kan pasur implikime t mdha politike, dhe nj nga kta shembuj sht ai m 22 shkurt 1989, mbi t drejtat themelore sociale n BE, t cilat prbnin bazn pr Kartn Sociale t propozuar nga Komisioni (dhe t miratuar nga 11 Shtete Antare).
Komiteti i Rajoneve (Neni 305 TFEU)

Krahas EESC-s, me Traktatin e Bashkimit Evropian (Traktati i Mastrihtit) u themelua edhe nj organ i ri kshilldhns: Komiteti i Rajoneve (CoR). Ashtu si edhe EESC-ja, Komiteti i Rajoneve nuk sht institucion krejtsisht i BE-s, pasi q funksioni i tij sht vetm kshilldhns dhe nuk ka fuqi t jap vendime detyruese me ligj, n mnyrn e njjt si institucionet me t drejta t plota (Parlamenti Evropian, Kshilli, Komisioni Evropian, Gjykata e Drejtsis, Gjykata e Revizorve, Banka Qendrore Evropiane). Ashtu si EESC-ja, Komiteti i Rajoneve prbhet nga maksimum 350 antar (5). Antart jan prfaqsues t autoriteteve rajonale dhe lokale n Shtetet Antare, t cilt duhet doemos t ken mandat n baz t zgjedhjeve nga autoritetet q ata i prfaqsojn, ose duhet q t jen politikisht t besueshm pr ta. 350 ulset u jan ndar Shteteve Antare me prdorimin e peshs s njjt si pr Komitetin Evropian Ekonomik dhe Social. Antart emrohen pr pes vjet nga Kshilli, i cili, duke vepruar njzshm, miraton listn e antarve, t hartuar n pajtim me propozimet e t gjitha Shteteve Antare. Antart e Komitetit zgjedhin, nga vet numri i tyre, kryesuesin me mandat dy vjear.
(7) Burimi: Ueb faqja e Komitetit t Rajoneve; 344 antar n mars 2010.
077
Ekziston nj numr i shtjeve pr t cilat nevojitet konsultimi me Kshillin e BE-s ose me Komisionin Evropian (konsultimi obligativ): arsimi; kultura; shndeti publik; rrjetet trans-Evropiane; transporti, telekomunikacioni dhe infrastruktura energjetike; kohezioni ekonomik dhe social; politika e punsimit dhe legjislacioni social. Kshilli gjithashtu konsultohet me Komitetin rregullisht, dhe pa ndonj obligim ligjor, n lidhje me nj numr t madh t propozim legjislacioneve (konsultimi jo-obligativ).
BANKA EVROPIANE E INVESTIMEVE (NENI 308 TFEU)
Si agjenci financimi pr nj zhvillim t balancuar dhe stabil t BE-s, Unioni ka n dispozicion t vet Bankn Evropiane t Investimeve (EIB), me seli n Luksemburg. Banka Evropiane e Investimeve mundson kredi dhe garanca n t gjith sektort ekonomik, sidomos n inkurajimin e zhvillimit t rajoneve m pak t zhvilluara, modernizimin apo transformimin e ndrmarrjeve ose krijimin e vendeve t reja t puns dhe mbshtetjen e projekteve me interes t prbashkt pr disa Shtete Antare. Banka Evropiane e Investimeve ka struktur tripjesshe: udhhiqet nga Bordi i Guvernatorve, i prbr nga Ministrat e Financave t Shteteve Antare, i cili prcakton drejtimin e politiks kreditore dhe autorizon aktivitetet e Banks Evropiane t Investimeve jasht BE-s. Pas Bordit t Guvernatorve pason Bordi i Drejtorve, i cili ka 28 antar t plot (nj prfaqsues nga do Shtet Antar dhe nj nga Komisioni Evropian) dhe 18 antar zvends. Antart zakonisht jan zyrtar me prvoj m t gjat, nga ministrit nacionale pr shtje financiare ose ekonomike. Bordi i Drejtorve merr vendime n lidhje me dhnien e kredive dhe garancave, si dhe lidhur me marrjen e kredive. Ai siguron faktin se banka administrohet n pajtim me udhzimet e Bordit t Guvernatorve. Aktivitetet ditore t ksaj Banke udhhiqen nga Komiteti Menaxhues, nj organ ekzekutiv i prbr nga nnt persona q emrohen pr mandat gjasht vjear.
078
Rendi ligjor i BE-s

Kushtetuta e BE-s e prshkruar m lart, e sidomos vlerat fundamentale q i prmban, mund t jetsohen dhe mund t fitojn gjallri vetm me t drejtn e Unionit. Kjo e bn BE-n nj realitet ligjor n dy kuptime t ndryshme: sht krijuar me ligj dhe sht nj komunitet i bazuar n ligj.
BE-JA SI KRIJES E LIGJIT

DHE KOMUNITET I BAZUAR N LIGJ
Kjo sht nj gj krejtsisht e re pr BE-n dhe gj q e dallon at nga prpjekjet e mparshme pr t bashkuar Evropn. Nuk funksionon me forc ose nnshtrim por thjesht me ndihmn e ligjit. Ligji sht i parapar t arrij at q gjaku dhe hekuri dshtuan ta realizojn me shekuj t tr. Sepse, vetm bashkimi i bazuar n vendime t marra lirshm, mund t jet afatgjat: uniteti i themeluar n vlerat fundamentale si jan liria dhe barazia - t mbrojtura dhe t shndrruara n realitet me an t ligjit. Ky sht vshtrimi themelor i Traktateve q krijuan Bashkimin Evropian. Mirpo, BE-ja nuk sht thjesht nj krijes e ligjit; ajo ndjek objektivat e veta krejtsisht me an t ligjit. sht nj komunitet i bazuar n ligj. Jeta e prbashkt ekonomike dhe sociale e popujve t Shteteve Antare nuk qeveriset nga krcnimi i forcs por nga e drejta e Unionit. Kjo sht baza e sistemit institucional. Ky ligj prcakton procedurn e vendim-marrjes nga institucionet e Unionit dhe rregullon marrdhniet midis tyre. Institucioneve u mundson vegla n form t rregullativave, direktivave dhe vendimeve pr vnien n fuqi t instrumenteve ligjore, detyruese pr Shtetet Antare dhe qytetart e tyre. Kshtu, individt bhen fokusi kryesor i Unionit. Rendi ligjor i tij ndikon drejtprsdrejti n jetn e prditshme t individve, n mas gjithnj e m t madhe. U miraton t drejta dhe u imponon obligime, n mnyr q, si qytetar t Shtetit t tyre dhe t Unionit njkohsisht, ata qeverisen nga nj kierarki e urdhrave ligjore nj fenomen i njohur nga kushtetutat federale. Ashtu si do rend ligjor, ai i BE-s mundson nj sistem t pavarur t mbrojtjes ligjore pr qllime t krkimit t ndihms dhe zbatimin e t drejts s Unionit. E drejta e Unionit gjithashtu definon marrdhnien midis
079
BE-s dhe Shteteve Antare. Shtetet Antare duhet ti marrin t gjitha masat e prshtatshme, q t garantojn plotsimin e obligimeve q rrjedhin nga Traktatet ose nga ndonj veprim i institucioneve t Unionit. Ato duhet t lehtsojn realizimin e detyrave t BE-s dhe t abstenojn nga masat q mund t rrezikojn plotsimin e synimeve t Traktateve. Pr do dm q mund t shkaktohet me shkeljen e t drejts s Unionit, Shtetet Antare u prgjigjen qytetarve t BE-s.
B URIMET LIGJORE T T DREJTS S UNIONIT

Shprehja burim ligjor ka dy kuptime: n kuptimin origjinal, kjo shprehje i referohet arsyes pr urgjencn e dispozits ligjore, d.m.th. motivimi pr krijimin e konstruktit ligjor. Sipas ktij definicioni, burimi ligjor i t drejts t Unionit sht vullneti pr ruajtjen e paqes dhe krijimi i nj Evrope m t mir me an t lidhjeve m t ngushta ekonomike, dy gurthemelet e Komunitetit Evropian. Nga ana tjetr, n terminologjin ligjore, burim ligjor nnkupton origjinn dhe mishrimin e ligjit.
BURIMET E T DREJTS S UNIONIT 1. LEGJISLACIONI PRIMAR Traktatet e Unionit Parimet e prgjithshme t ligjit
2. MARRVESHJET NDRKOMBTARE T BE-S
3. LEGJISLACIONI DYTSOR Aktet legjislative Rregullativat Direktivat Vendimet Aktet jo-legjislative Aktet e deleguara Aktet implementuese Aktet e tjera Rekomandimet dhe opinionet Marrveshjet ndr-institucionale Rezolutat, deklaratat dhe programet vepruese
4. PARIMET E PRGJITHSHME T LIGJIT
5. KONVENTAT MIDIS SHTETEVE ANTARE Vendimet e Coreper-it Marrveshjet ndrkombtare
080
TRAKTATET THEMELUESE T BE-S SI BURIM PRIMAR I T DREJTS S UNIONIT
Burimi i par i t drejts s Unionit jan Traktatet themeluese t BE-s, me shtojcat e ndryshme dhe protokollet e bashkangjitura, si dhe plotsimet dhe ndryshimet e mvonshme. Kto Traktate themeluese dhe instrumentet q i ndryshojn apo i plotsojn ato (kryesisht Traktatet e Mastrihtit, Amsterdamit, Nics dhe Lisbons) dhe Traktatet e ndryshme pr Antarsim prmbajn dispozitat themelore mbi objektivat e BE-s, organizimin e tij dhe modus operandi (mnyrn e funksionimit), si dhe pjes t t drejts ekonomike t BE-s. Kto prbjn kornizn themeluese pr funksionimin e BE-s, e pastaj reflektohen n interesat e Unionit, me an t aktivitetetve legjislative dhe administrative nga institucionet e Unionit. Traktatet, duke qn instrumente ligjore t krijuara n mnyr direkte nga Shtetet Antare, n qarqet ligjore njihen si e drejt primare e Unionit.
INSTRUMENTET LIGJORE T BE-S SI BURIMI SEKONDAR I T DREJTS S UNIONIT
Ligji i krijuar nga instrumentet e Unionit, me an t ushtrimit t fuqive t transferuara n to, quhet legjislacion dytsor burimi i dyt me rndsi i t drejts s BE-s. Ky ligj prmban akte legjislative, akte t deleguara, akte implementuese dhe akte t tjera. Aktet legjislative jan akte ligjore t miratuara me procedur t rregullt ose procedur speciale legjislative (Neni 289 TFEU). Aktet e deleguara jan akte jo-legjislative me zbatim t prgjithshm dhe detyrues pr plotsimin apo ndryshimin e disa elementeve jo-esenciale t nj akti legjislativ. Ato i miraton Komisioni; akti legjislativ duhet t hartohet q n mnyr eksplicite ti delegoj fuqi Komisionit pr kt qllim. Objektivat, prmbajtja, fushveprimi dhe kohzgjatja e delegimit t fuqive jan qart t definuara n aktin legjislativ n fjal. Ky delegim i fuqive mund t anulohet nga Kshilli ose Parlamenti Evropian n do koh. Nj akt i deleguar mund t hyj n fuqi vetm nse nuk sht kundrshtuar nga Parlamenti Evropian ose Kshilli, n periudh t parapar me aktin legjislativ (Neni 290 TFEU). Aktet implementuese jan prjashtim i parimit, sipas t cilit t gjitha masat e nevojshme pr implementimin e akteve ligjore detyruese t BE-s i marrin Shtetet Antare, n pajtim me dispozitat e tyre nacionale. N rastet ku jan t nevojshme kushte t njtrajtshme pr implementimin e akteve ligjrisht detyruese t BE-s, kjo bhet me an t akteve t prshtatshme implementuese, t cilat zakonisht i
0 81
miraton Komisioni, kurse n raste t veanta, i miraton Kshilli. Megjithat, Parlamenti Evropian dhe Kshilli i hartojn me koh rregullat dhe parimet e prgjithshme q kan t bjn me mekanizmat kontrolluese t Shteteve Antare t implementimit t fuqive t Kshillit (Neni 291 TFEU). S fundi ekziston nj sr aktesh t tjera ligjore t cilat mund ti prdorin institucionet e Unionit pr t dhn masa dhe deklarata jo-detyruese, ose t cilat rregullojn funksionimin e brendshm t BE-s ose institucioneve t saj, si jan marrveshjet ose aranzhimet midis institucioneve ose rregullat e brendshme t funksionimit. Kto akte ligjore mund t marrin forma nga m t ndryshmet. M t rndsishmet nga kto jan t shnuara dhe t definuara n Nenin 288 TFEU. Si akte detyruese ligjore, ato prfshijn dispozita t prgithshme dhe abstrakte ligjore nga njra an dhe masa specifike dhe individuale n ann tjetr. Ato gjithashtu parashikojn q institucionet e Unionit t lshojn deklarata jodetyruese. Megjithat, kjo list e akteve sht e pashtershme. Shum akte t tjera ligjore nuk prshtaten n kategori t veanta. Kto prfshijn rezolutat, deklaratat, programet e veprimit ose Dokumentet e Bardha dhe t Gjelbrta. Ka dallime t konsiderueshme midis akteve t ndryshme n lidhje me procedurn e shfrytzuar, me efektin e tyre ligjor dhe atyre q u jan adresuar; kto ndryshime do t trajtohen m hollsisht n seksionin mbi mjetet e veprimit. Krijimi i legjislacionit sekondar t Unionit sht nj proces gradual. Shfaqja e tij i jep vitalitetin legjislacionit primar q rrjedh nga Traktatet e Unionit dhe n mnyr progresive krijon dhe prmirson rendin ligjor evropian.
MARRVESHJET NDRKOMBTARE T BE-S
Burimi i tret i t drejts t Unionit ka t bj me rolin e BE-s n nivel ndrkombtar. Si nj nga udhheqsit botror, Evropa nuk mund t kufizohet vetm me menaxhimin e shtjeve t veta t brendshme; duhet t merret me marrdhniet ekonomike, sociale dhe politike me botn e jashtme. Prandaj, n t drejtn ndrkombtare, BE-ja lidh marrveshje me shtetet jo-antare (shtetet e treta) dhe me organizata t tjera ndrkombtare; dhe kto jan nga m t ndryshmet nga traktatet pr bashkpunim t zgjeruar tregtar ose n fushat industriale, teknike dhe sociale, e deri n marrveshjet mbi tregtin e prodhimeve t veanta. Me rndsi pr tu prmendur jan tre lloje marrveshjeje midis BE-s dhe shteteve jo-antare.
0 82
Marrveshjet e asocimit
Asocimi tejkalon rregulloren e thjesht t politiks tregtare dhe prfshin bashkpunimin e ngusht ekonomik dhe ndihm t gjer financiare nga BE-ja pr shtetin e caktuar (Neni 217 TFEU). Ekzistojn tre lloje t ndryshme t marrveshjes s asocimit.
Marrveshjet q mbajn lidhje speciale midis disa Shteteve Antare dhe shteteve q nuk jan antare
Nj arsye e veant pr krijimin e marrveshjes pr asocim ishte ekzistimi i shteteve dhe territoreve jasht Evrops, me t cilat Belgjika, Danimarka, Franca, Italia, Hollanda dhe Britania e Madhe kishin lidhje jashtzakonisht t ngushta ekonomike, si trashgimi e t kaluars s tyre koloniale. Futja e tarifs s prbashkt t jashtme n BE, seriozisht do t ket trazuar tregtin me kto territore, gj q nnkuptonte nevojn pr marrveshje speciale. Qllimi i asocimit sht t inkurajoj zhvillimin ekonomik dhe social t vendeve dhe territoreve, dhe t themeloj marrdhnie t ngushta ekonomike midis tyre dhe Unionit si trsi (Neni 198 TFEU). Si rezultat i ksaj, ka nj varg marrveshjesh t privilegjuara, t cilat mundsojn importin e mallrave nga kto shtete dhe territore, me tatime t zvogluara ose krejtsisht pa tatime doganore. Ndihma financiare dhe teknike nga BE-ja kanalizohej prmes Fondit Evropian pr Zhvillim. Pa dyshim marrveshja m e rndsishme n praks sht Marrveshja pr Partneritet BE-ACP, midis BE-s dhe 70 shteteve nga Afrika, Karaibet dhe Paqsori (ACP). Kohve t fundit, kjo marrveshje u konvertua n nj pako t marrveshjeve t partneritetit ekonomik, duke u dhn vendeve t ACP-s gradualisht qasje t lir n tregun e brendshm t Evrops.
Marrveshjet si prgatitje pr antarsim n BE ose themelim t Unionit Doganor

Marrveshjet pr asocim gjithashtu shfrytzohen pr prgatitjen e shteteve pr antarsim t mundshm n Union. Marrveshja shrben si etap preliminare drejt antarsimit, gjat s cils shteti aplikues mund t punoj drejt bashkimit t ekonomis s vet me at t BE-s.
Marrveshja pr Zonn Ekonomike Evropiane (EEA)

Marrveshja pr Zonn Ekonomike Evropiane sjell shtetet e (mbetura) n Asociacionin Evropian pr Tregti t Lir (EFTA) (Islanda, Lihtenshtajni dhe
0 83
Norvegjia), n tregun e brendshm, dhe me at q krkon nga ato t prfshijn s paku dy t tretat e legjislacionit t BE-s, shtron bazn e sigurt pr antarsim t mvonshm..N baz t acquis communautaire (organi i legjislacionit primar dhe dytsor t Unionit), n Zonn Ekonomike Evropiane duhet t ket lvizje t lir t mallrave, personave, shrbimeve dhe kapitalit, rregulla t njtrajtshme mbi konkurrencn dhe ndihmn shtetrore, si dhe bashkpunim m t ngusht lidhur me politikat horizontale dhe ato ansore (ambienti jetsor, hulumtimi dhe zhvillimi, arsimi).
Marrveshjet e bashkpunimit
Marrveshjet e bashkpunimit nuk jan aq gjithprfshirse si marrveshjet e asocimit, me at q synojn vetm bashkpunimin intenziv ekonomik. BE-ja, pr shembull, ka marrveshje t ktilla me Shtetet Magreb (Algjeria, Maroko dhe Tunisi), dhe Shtetet Mashrek (Egjipti, Jordania, Libani dhe Siria) dhe me Izraelin.
Marrveshjet tregtare
Unioni gjithashtu ka nj numr t konsiderueshm t marrveshjeve tregtare me shtete individuale q nuk jan antare, me grupimin e ktyre vendeve ose me organizatat tregtare ndr-nacionale, lidhur me taksat doganore dhe politikn tregtare. Marrveshjet m t rndsishme ndrkombtare pr tregti jan: Marrveshja themeluese e Organizats Botrore Ndrkombtare (Marrveshja WTO) dhe marrveshjet multilaterale tregtare q rrjedhin nga ajo, prfshir ktu sidomos Marrveshjen e Prgjithshme mbi Taksat doganore dhe Tregtin (GATT 1994); Prmbledhjes s ligjeve t Antidampingut dhe Subvencioneve, Marrveshja e Prgjithshme mbi Tregtin e Shrbimeve (GATS); Marrveshja mbi Aspektet Tregtare t t Drejts t Pronsis Intelektuale (TRIPS); dhe Kuptimi i Rregullave dhe Procedurave Qeverisse pr Zgjidhjen e Konflikteve.
BURIMET E LIGJIT T PASHKRUAR
Burimet e t drejts s Unionit t sqaruara deri m tani, ndajn karakteristika t prbashkta n at se t gjitha ato bjn ligjin e shkruar. Ashtu si t gjitha sistemet e ligjit, rendi ligjor i BE-s nuk mund t prbhet krejtsisht nga rregullat e shkruara: gjithnj do t ket mosprputhje e cila do t duhet t mbyllet me ligjin e pashkruar.
0 85
Parimet e prgjithshme t ligjit

Burimet e pashkruara t t drejts s Unionit jan parimet e prgjithshme t ligjit. Kto jan rregulla q pasqyrojn konceptet elementare t ligjit dhe drejtsis, t cilat duhet t respektohen nga do sistem ligjor. Ligji i shkruar i Unionit kryesisht merret vetm me shtjet ekonomike dhe sociale, dhe ka mundsi t kufizuar t prcaktimit t rregullave t ktilla, gj q nnkupton se parimet e prgjithshme t ligjit formojn njrin nga burimet m t rndsishm t t drejts n Union. Ato lejojn mbylljen e zbraztirave dhe zgjidhen e shtjeve t interpretimit t ligjit ekzistues, n mnyrn m t drejt. Kto parime aktivizohen ather kur zbatohet ligji, sidomos n vendimet e Gjykats s Drejtsis, e cila ka obligim t garantoj se n interpretimin dhe zbatimin e ktij Traktati, sht respektuar ligji. Pikat kryesore t referencs, q prkufizojn parimet e prgjithshme t ligjit, jan parimet e prbashkta n rendet ligjore t Shteteve Antare. Ato mundsojn sfondin e nevojshm, sipas t cilit mund t hartohen rregullat e BE-s t nevojshme pr zgjidhjen e nj problemi. Krahas parimeve t autonomis, zbatimi i drejtprdrejt dhe parsia e t drejts t Unionit, parimet e tjera ligjore prfshijn garancn e t drejtave themelore, parimin e proporcionalitetit, mbrojtjen e parashikimeve legjitime, t drejtn pr dgjim t duhur dhe parimin se Shtetet Antare prgjigjen pr shkelje t ligjit t Unionit.
Prvoja ligjore
Ligji i pashkruar i Unionit prfshin edhe prvojn ligjore. Kjo nnkuptohet si prvoj e ndjekur dhe e pranuar dhe kshtu bhet ligjrisht e themeluar, e cila plotson ose modifikon legjislacionin primar ose dytsor. N parim, themelimi i mundshm i prvojs ligjore n t drejtn e Unionit, pranohet. Mirpo, ekzistojn nj numr kufizimesh lidhur me rrnjosjen e tij n kontekst t t drejts s Unionit. Pengesa e par sht ekzistimi i nj procedure speciale pr ndryshimin e Traktateve (Neni 54 TEU). Kjo nuk prjashton urgjencn e mundshme t prvojs ligjore, mirpo e vshtirson shum kriteriumin sipas t cilit nj prvoj duhet t jet ndjekur dhe pranuar pr nj periudh t caktuar. Nj penges tjetr pr themelimin e prvojs ligjore n institucionet e Unionit sht fakti se do veprim i ndonj institucioni mund t marr validitetin e vet vetm nga Traktatet, dhe jo nga performanca aktuale e atij institucioni ose synimet e tij pr t krijuar marrdhnie ligjore. Kjo nnkupton se n nivel t Traktateve,
086
n asnj rrethan, prvoja ligjore nuk mund t themelohet nga institucionet e Unionit; kryesisht, kt mund ta bjn vetm Shtetet Antare dhe at varsisht nga kushtet e rrepta t prmendura m lart. Procedurat dhe prvojat e ndjekura dhe t pranuara si pjes e ligjit nga institucionet e Unionit mund t shfrytzohen gjat interpretimit t rregullave ligjore t prcaktuara nga ato, gj q mund t ndryshoj implikimet ligjore dhe fushveprimin e aktit t caktuar ligjor. Mirpo, kushtet dhe kufizimet q dalin nga legjislacioni primar i Unionit duhet gjithashtu t merren parasysh.
Marrveshjet midis Shteteve Antare

Burimi i fundit i t drejts s BE-s prmban marrveshjet midis Shteteve Antare. Marrveshjet e ktij lloji mund t bhen pr zgjidhjen e shtjeve t lidhura ngusht me aktivitetet e BE-s, mirpo institucioneve t Unionit nuk u sht transferuar asnj fuqi; ekzistojn edhe marrveshje t plota ndrkombtare (traktate dhe konventa) midis Shteteve Antare, t cilat kryesisht kan pr qllim tejkalimin dhe trheqjen e marrveshjeve territorialisht t kufizuara dhe krijimin e ligjit t zbatueshm n mnyr t njtrajtshme n mbar BE-n. Kjo sht me rndsi, pik s pari n fushn e t drejts ndrkombtare private. Kto marrveshje prfshijn: Konventn mbi Juridiksionin dhe Vnien n fuqi t vendimeve lidhur me shtjet Civile dhe Komerciale (1968), e cila sht zvendsuar me nj rregullativ t Kshillit n vitin 2001, prve n rastin e Danimarks, dhe prandaj tani sht pjes e legjislacionit dytsor t Unionit; Konventa mbi Njohjen Reciproke t Ndrmarrjeve dhe Personave Juridik (1968); Konventa mbi Eliminimin e Tatimit t Dyfisht lidhur me Rregullimin e Transferimit t Profitit midis Ndrmarrjeve t Asocuara (1990) dhe Konventa mbi Ligjin q vlen pr Obligimet Kontraktuale (1980).
MJETET VEPRUESE T BE-S

Sistemi i akteve ligjore duhej t sajohet srish pas themelimit t BE-s. Para s gjithash duhej t vendoset forma e legjislacionit t Unionit dhe cilat do t ishin efektet. Institucionet duhej t kishin mundsin e harmonizimit t kushteve jo t barabarta ekonomike, sociale dhe ato t ambientit jetsor n Shtetet e ndryshme Antare, dhe ta bjn kt n mnyr efektive, d.m.th. duke mos u varur nga vullneti i mir i Shteteve Antare, n mnyr q t krijohen kushtet m t mira t mundshme t jetess pr t gjith qytetart e Unionit. Nga ana tjetr, ata nuk duhej t ndrhyjn n sistemet vendore t ligjit, m shum se sa ishte e nevojshme. Prandaj, i gjith sistemi i BE-s bazohet n parimin se, ndrsa
0 87
marrveshjet e njjta madje edhe n detaje duhet t vlejn n t gjitha Shtetet Antare, marrveshjet nacionale duhet t zvendsohen nga legjislacioni i Unionit. Mirpo, aty ku kjo nuk sht e nevojshme duhet t krkohet prgjegjsia e duhur nga rendet ligjore ekzistuese t Shteteve Antare. N baz t ktij sfondi u krijuan nj varg instrumentesh, t cilat u mundsuan institucioneve t Unionit t ndikojn n sistemet ligjore nacionale n shkall t ndryshme. Hapi m drastik sht zvendsimi i rregullave nacionale me ato t Unionit.Ekzistojn edhe rregulla t Unionit sipas t cilave institucionet e Unionit veprojn n sistemet ligjore t Shteteve Antare, vetm se n mnyr indirekte. Mund t merren edhe masa q ndikojn vetm nj person t definuar ose t identifikueshm, pr t trajtuar nj rast t caktuar. S fundi, ekzsiton dispozit pr aktet ligjore q nuk kan fuqi detyruese, qoft pr Shtetet Antare apo pr qytetart e Unionit. Nse shohim vargun e instrumenteve ligjore t BE-s, sipas personave, t cilve u adresohen dhe efektet e tyre praktike n Shtetet Antare, ato mund t pasqyrohen si vijon.
T ADRESUAR RREGULLATIVA T gjitha Shtetet Antare, personat fizik dhe juridik T gjitha Shtetet Antare ose disa prej tyre T gjitha Shtetet Antare ose disa prej tyre; persona t veant fizik ose juridik T gjitha Shtetet Antare ose disa prej tyre, organe t tjera t BE-s, individuals T gjitha Shtetet Antare ose disa prej tyre, organe t tjera t BE-s Nuk sht prcaktuar EFEKTET Plotsisht t zbatueshme dhe detyruese n mnyr direkte Detyruese sipas rezultatit t paramenduar Drejtprsdrejti t zbatueshme vetm n rrethana t veanta Jo detyruese
DIREKTIVA
VENDIMI
REKOMANDIMI
AVIS
Jo detyruese
Jo detyruese
088
RREGULLATIVAT SI LIGJE T UNIONIT
Aktet ligjore q mundsojn imponimin e skajshm t institucioneve t Unionit n sistemet ligjore vendore, jan rregullativat. Ato dallohen me dy karakteristika t pazakonshme n t drejtn ndrkombtare.
E para sht natyra e tyre e prbashkt, q do t thot se ato prcaktojn ligjin e njjt n mbar Unionin, pa marr parasysh kufijt ndrkombtar, dhe kan zbatim t plot n t gjitha Shtetet Antare. Nj Shtet Antar nuk ka fuqi t zbatoj nj rregullativ vetm pjesrisht ose t zgjedh vetm ato dispozita, t cilat i miraton si mjet q garanton se nj instrument t cilin e ka kundrshtuar n kohn e miratimit ose i cili vepron kundr interesave nacionale nuk ka hyr n fuqi. As nuk mund t krkoj dispozita ose prvoja t t drejts nacionale pr t parandaluar zbatimin e obligueshm t rregullativs. E dyta sht zbatueshmria direkte, q do t thot se aktet ligjore nuk duhet t kalojn n ligj nacional, por duhet t transferojn t drejtat ose ti ngarkojn qytetart e Unionit me obligime, njlloj si bhet me t drejtn nacionale. Shtetet Antare, institucionet e tyre qeverisse dhe gjykatat detyrohen drejtprsdrejti nga e drejta e Unionit dhe duhet t pajtohen me t njlloj si me t drejtn nacionale.
Ngjashmrit midis akteve ligjore dhe t drejts statutare t miratuara n Shtetet e veanta Antare jan t pagabueshme. Nse ato ratifikohen me involvimin e Parlamentit Evropian (sipas procedurs s vendim-marrjes s prbashkt shih pjesn e ardhshme), ato prshkruhen si akte legjislative. Parlamenti nuk mban prgjegjsi pr rregullativat, t cilat ratifikohen vetm nga Kshilli ose Komisioni Evropian, dhe kshtu, s paku nga pikpamja procedurale, atyre u mungojn karakteristikat themelore t legjislacionit t ktij lloji.
DIREKTIVAT
Direktiva sht isntrumenti m i rndsishm legjislativ krahas rregullativs. Qllimi i saj sht pajtimi i objektivave t dyfishta t sigurimit uniform, t domosdoshm pr t drejtn e Unionit dhe respektimit t shumllojshmris t traditave dhe strukturave nacionale. At q synon direktiva n radh t par, nuk sht unifikimi i ligjit gj q sht qllim i rregullativs, por harmonizimi i tij. Ideja sht t hiqen kontradiktat dhe konfliktet midis ligjeve
0 89
dhe rregullativave nacionale ose sheshimi i mosprputhjeve, pr aq sa sht e mundur, n mnyr q t ekzistojn kushtet e njjta materiale n t gjitha Shtete Antare. Direktiva sht nj nga mjetet primare t pozicionuara pr ndrtimin e tregut unik. Nj direktiv sht detyruese pr Shtetet Antare, kur bhet fjal pr synimin q duhet arritur, mirpo i len autoritetet nacionale t vendosin se si t inkorporohet nj synim i miratuar i komunitetit n sistemet e tyre vendore. Arsyetimi prapa ksaj forme t legjislacionit sht se, lejon intervenimin n mnyr q strukturat ekonomike dhe ligjore vendore t marrin form m t but. Shtetet Antare mund t marrin parasysh rrethanat e veanta vendore kur implementojn rregullat e Komunitetit. Ajo q ndodh sht se direktiva nuk zvendson ligjet e Shteteve Antare nn obligimin e miratimit t ligjeve t tyre nacionale, n pajtim me dispozitat e Komunitetit. Rezultati sht zakonisht nj proces i krijimit t ligjeve n dy etapa. S pari, n etapn fillestare, direktiva prcakton synimin q duhet arritur n nivel t BE-s, nga cilido ose nga t gjitha Shtetet Antare, t cilave u sht adresuar n suaza t nj kornize t caktuar kohore. Institucionet e Unionit mund t thon haptaz synimin n kushte t detajuara, pr t mos u ln Shteteve Antare hapsir pr t manovruar, dhe kjo sht br n direktivat mbi standardet teknike dhe mbrojtjen e ambientit jetsor. S dyti, n nivel nacional, objektiva e prcaktuar n nivel t BE-s shndrrohet n dispozit aktuale ligjore ose administrative n Shtetet Antare. Edhepse Shtetet Antare jan, n parim, t lira t caktojn formn dhe metodat e shfrytzuara pr zhvendosjen e obligimeve t tyre ndaj BE-s n ligjin vendor, kriteret e BE-s shfrytzohen pr t vlersuar nse ato jan br n pajtim me ligjin e BE-s. Parimi i prgjithshm sht se duhet t krijohet nj situat ligjore, ku t drejtat dhe obligimet e dalura nga direktiva mund t njihen me qartsi dhe siguri t mjaftueshme pr ti mundsuar qytetarit t Unionit ti kundrshtoj ose, nse sht e prshtatshme, t sfidoj ato n gjykatat nacionale. Kjo zakonisht prfshin miratimin e dispozitave obligative t ligjit nacional ose t anuloj apo t ndryshoj rregullat ekzistuese. Normat administrative si t tilla, nuk jan t mjaftueshme pasi q, sipas natyrs s tyre, mund t ndryshojn sipas vullnetit, nga autoritetet e caktuara; dhe nuk kan as struktur t mjaftueshme.
090
Direktivat, zakonisht nuk ua kalojn t drejtat dhe as nuk ngarkojn qytetart e Unionit me obligime. Ato u adresohen vetm Shteteve Antare. T drejtat dhe obligimet pr qytetart rrjedhin vetm prej masave t miratuara nga autoritetet e Shteteve Antare pr implementimin e direktivs. Kjo pik nuk sht e rndsishme pr qytetart, prderisa Shtetet Antare arrijn t pajtohen me obligimin e vet ndaj Unionit. Mirpo ekzistojn dme pr qytetart e Unionit aty ku nj Shtet Antar nuk i ndrmerr masat e nevojshme pr arritjen e nj synimi t prcaktuar n direktiv, nga i cili do t prfitonin, ose nse masat nuk jan adekuate. Gjykata e Drejtsis ka refuzuar t toleroj disavantazhet e ktilla, dhe nj numr i madh i rasteve kan vendosur se n raste t ktilla, qytetart e Unionit mund t ankohen se direktiva ose rekomandimi ka efekt direkt mbi veprimet n gjykatat nacionale, pr t siguruar t drejtat e transferuara nga vet ajo. Gjykata definon efektin direkt n kt mnyr.
Dispozitat e direktivs duhet t prcaktojn t drejtat e qytetarit/ndrmarrjes t BE-s me qartsi dhe precizitet t mjaftueshm. Ushtrimi i t drejtave nuk sht i kushtzuar. Autoritetet e legjislativs nacionale mund t mos ken hapsir t manovrojn lidhur me prmbajtjen e rregullave q duhen miratuar. Koha e lejuar pr implementimin e direktivave ka skaduar.
Vendimet e Gjykats t Drejtsis q kan t bjn me efektin direkt, bazohen n qndrimin e prgjithshm se Shteti Antar vepron n mnyr t paqart dhe t paligjshme, nse zbaton ligjin e vet t vjetr pa e adaptuar at me krkesat e direktivs. Ky sht keqprdorim i t drejtave nga Shteti Antar dhe njohja e efektit t drejtprdrejt t direktivs krkon t luftoj at duke garantuar se Shteti Antar nuk nxjerr asnj beneficion nga shkelja e t drejts s Unionit. Kshtu, efekti i drejtprdrejt ka efektin e ndshkimit t Shtetit Antar ofendues. N kt kontekst, sht me rndsi q Gjykata e Drejtsis t ket zbatuar parimin vetm n raste midis qytetarit dhe Shtetit Antar, dhe at vetm nse direktiva sht n favor t qytetarit e jo n dm t tij me fjal t tjera, kur qndrimi i qytetarit n suaza t ligjit, sipas ndryshimit t direktivs, sht m i favorshm n krahasim me qndrimin sipas ligjit t vjetr (i njohur si efekti direkt vertikal). Mirpo, zbatimi i efektit direkt vertikal i nj direktive n favor t nj individi, mund t jet n dm t
0 91
individit tjetr (direktiva e efektit t dyfisht, e cila shpesh gjindet n ligjin pr furnizim dhe pr ambient jetsor). Ky dm duhet t konsiderohet si refleks ligjor negativ, i cili pashmangshm i ka rrnjt nga obligimi i Shtetit Antar pr t prputhur rendin e tyre ligjor me synimet e direktivs n fund t periudhs s zhvendosjes; nuk ka dm tjetr q shkaktohet me njohjen e efektit vertikal t direktivave. Efekti direkt i direktivave n marrdhniet midis vet qytetarve (efekti direkt horizontal) nuk sht pranuar nga Gjykata e Drejtsis. Gjykata vendos nga natyra penale e parimit se nuk sht i zbatueshm pr marrdhniet midis individve, pasi q nuk mund t prgjigjet pr pasojat e dshtimit t Shtetit Antar pr t vepruar. Aty ku qytetari duhet t mbshtetet sht siguria n ligj dhe mbrojtja e pritjeve legjitime. Qytetari duhet t ket mundsi t mbshtetet n efektin e direktivs q arrihet nga masat implementuese nacionale. Megjithat, n rastin e fundit t prakss s vet ligjore, Gjykata e Drejtsis ka zbutur mospranimin e efektit t drejtprdrejt t t drejts s direktivs n shtjet e t drejts private. Kjo sht e kufi zuar n situat ku nj pal kontraktuese krkon t drejtn q rrjedh nga direktiva, kundr t drejts s pals tjetr q rrjedh nga ligji nacional. Kjo hap rrugn drejt zbatimit horizontal t dispozitave t zbatueshme n mnyr direkte, n situata si jan pajtimi me t drejtn nacionale objektive (pr shembull, kur nj ndrmarrje dshiron t obligoj nj konkurrent t respektoj t drejtn nacionale, e cila shkel ligjin e direktivs) ose implementimin e obligimeve t t drejts nacionale, t cilat kundrshtojn zbatimin e direktivs (si sht refuzimi i prmbushjes s nj kontrate me krkesn e dispozitave ndaluese nacionale q shkelin ligjin e direktivs). Efekti direkt i direktivs nuk nnkupton medoemos se nj dispozit e direktivs ia kalon t drejtat nj individi. N fakt, dispozitat e direktivs kan efekt t drejtprdrejt ashtu si q kan efektin e ligjit objektiv. Kushtet e njjta vlejn pr njohjen e ktij efekti si pr njohjen e efektit direkt, me prjashtimin e vetm se, n vend t ligjit t qart dhe preciz t prcaktuar pr qytetarin ose ndrmarrjen e Unionit, hartohet nj obligim i qart dhe preciz pr Shtetet Antare. N kto raste, t gjitha institucionet, d.m.th. legjislatori, administrata dhe gjykatat e Shteteve Antare, jan t detyruara me direktiv dhe automatikisht duhet t pajtohen me at dhe t zbatojn at si t drejt t Unionit me prparsi. Konkretisht thn, ato gjithashtu kan obligim t interpretojn t drejtn nacionale, n pajtim me direktivat ose ti japin dispozits s direktivs n fjal prioritet t zbatimit para ligjit
0 92
kundrshtues nacional. Ve ksaj, direktivat kan efekte t caktuara kufizuese ndaj Shteteve Antare madje edhe para prfundimit t periudhs s zhvendosjes. Lidhur me natyrn detyruese t direktivs dhe detyra e saj pr realizimin e detyrave t Unionit (Neni 4 TEU), para prfundimit t periudhs s zhvendosjes, Shtetet Anatre mund t abstenojn nga t gjitha masat q mund t rrezikojn arritjen e synimit t direktivs. N vendimet e veta n rastin Francovich dhe Bonifaci n vitin 1991, Gjykata e Drejtsis konsideron se Shtetet Antare kan prgjegjsin pr t paguar dmet kur ato shkaktohen si rezultat i dshtimit t zhvendosjes s plot apo t pjesrishme t direktivs. T dyja rastet ishin kundr Italis, pr dshtim t zhvendosjes me koh t Direktivs s Kshillit 80/987/EEC, nga 20 tetori 1980, lidhur me mbrojtjen e t punsuarve n rast t falimentimit t pundhnsit, sipas t cils mbrohen t drejtat e t punsuarve pr pages n periudhn para falimentimit dhe shkarkimit nga puna pr shkak t falimentimit. Pr kt qllim, fondet garantuese duhej t themelohen me mbrojtjen e kreditorve; ato duhej t financohen nga pundhnsit, autoritetet publike ose t dyja. Problemi m t cilin prballej Gjykata ishte se, edhepse synimi i direktivs ishte tu transferoj puntorve t punsuar t drejtn pr pages t vazhdueshme nga fondet garantuese, kjo e drejt nuk mund t merrte efektin direkt nga gjykatat nacionale, gj q nnkuptonte se ato nuk mund ta miratojn at kundr autoriteteve nacionale, pasi q n munges t masave q zhvendosin direktivn nuk ishte themeluar fondi garantues dhe nuk ishte e mundur t prcaktohet kush ishte borxhliu n lidhje me falimentimin. Gjykata vendosi se, me dshtimin e implementimit t direktivs, Italia kishte privuar puntort n fjal nga t drejtat e tyre dhe rrjedhimisht mbante prgjegjsin e dmshprblimit. Edhepse obligimi i kompensimit nuk sht i shkruar n ligjin e Unionit, Gjykata e Drejtsis e sheh si pjes prbrse t rendit ligjor t BE-s, pasi q efekti i plot i tij nuk do t sigurohet dhe t drejtat e transferuara nga ai obligim nuk do t ishin mbrojtur nse qytetart e Unionit nuk e kishin mundsin e krkimit dhe fitimit t kompensimit pr shkeljen e t drejtave t tyre nga Shtete Antare, t cilat veprojn n kundrshtim me t drejtn e BE-s.
VENDIMET
Kategoria e tret e akteve ligjore t BE-s sht ajo e vendimeve. N disa raste, institucionet e Unionit mund t mbajn prgjegjsin e implementimit t Traktateve dhe rregullativave, dhe kjo do t jet e mundur vetm nse ato
0 93
2 dhe 3 dhjetor 1985, Luksemburg. N prapaskenn e Kshillit Evropian, evropiant federalist demonstrojn n favor t Bashkimit Evropian dhe pr heqjen e kufijve, gj q nuk do t zbatohet midis disa vendeve edhe pr 10 vjet t tjera.
mund t marrin masa detyruese pr individ, veprime apo Shtete t caktuara Antare. Situata n sistemet e Shteteve Antare sht pak a shum e njjt; legjislacioni do t zbatohet nga autoritetet n nj rast individual, me an t vendimit administrativ. N rendin ligjor t BE-s, kt funksion e marrin vendimet, t cilat jan zakonisht mjetet n dispozicion pr institucionet e Unionit pr t urdhruar q nj mas t merret n nj rast individual. Institucionet e Unionit mund t krkojn q nj Shtet Antar ose nj individ t bj nj veprim apo ti shmanget atij, ose mund t kaloj t drejtat apo obligimet mbi ata. Karakteristika themelore e nj vendimi mund t prmblidhet si vijon.
Ai dallon nga rregullativa duke pasur zbatueshmri individuale: personat t cilve u adresohet duhet t emrohen n t dhe jan t vetmit q kan detyrime sipas tij. Kjo krkes plotsohet, n kohn kur jepet vendimi, kategoria e t adresuarve mund t identifikohet dhe mund t mos zgjerohet. Prmbajtjes aktuale t vendimit i jepet referenc, n mnyr q t ket ndikim direkt dhe individual n situatn e qytetarit. Madje edhe pala e tret mund t prfshihet n suaza t definicionit nse, pr shkak t kualiteteve ose rrethanave personale q i dallojn ata nga t tjert, ata ndikohen individualisht dhe jan t identifikueshm si t till, n mnyr t njjt si t adresuarit. Vendimi dallohet nga direktiva pr faktin se sht krejtsisht detyrues (kurse direktiva thjesht prcakton objektivn q duhet arritur). Vendimi sht drejtprsdrejti detyrues ndaj atyre t cilve u adresohet. Nj vendim i adresuar nj Shteti Antar, n fakt mund t ket efektin e njjt t drejtprdrejt lidhur me qytetarin si direktiv.
REKOMANDIMET DHE OPINIONET
Nj kategori prfundimtare e masave ligjore detajuara n mnyr eksplicite n Traktate jan rekomandimet dhe opinionet. Ato u mundsojn institucioneve t Unionit t japin mendimin e tyre nj Shteti Antar, dhe n disa raste qytetarve indvidual, gj q nuk sht detyruese dhe nuk ngarkon asnj obligim ligjor mbi t adresuarin.
0 95
N rekomandime, pala t cils i adresohen ato thirret por nuk ngarkohet me asnj obligim ligjor, pr t vepruar n mnyr t caktuar. Pr shembull, n rastet ku miratimi ose ndryshimi i nj dispozite ligjore ose administrative n nj Shtet Antar shkakton shfytyrim t konkurrencs n tregun e brendshm t Evrops, Komisioni mund ti rekomandoj Shtetit t caktuar masa t prshtatshme pr t shmangur kt shtrembrim (Neni 117(1), fjalia e dyt, TFEU). Nga ana tjetr, institucionet e Unionit i japin opinionet, n rastet kur duhet dhn nj vlersim pr nj situat t caktuar apo pr zhvillimet n Union ose n Shtetet individuale Antare. N disa raste, ato gjithashtu trasojn rrugn pr aktet e mvonshme ligjore detyruese, ose jan parakusht pr institucionin e proceseve gjyqsore para Gjykats s Drejtsis (Neni 258 dhe 259 TFEU). Rndsia e vrtet e rekomandimeve dhe opinioneve sht politike dhe morale. Pr hartimin e akteve t ktilla ligjore, hartuesit e Traktateve kishin parapar se, duke marr parasysh autoritetin e institucioneve t Unionit si dhe pikpamjen e tyre dhe njohjen e kushteve prtej kornizs s ngusht nacionale, t involvuarit do t duhej t pajtohen vullnetarisht me rekomandimet e adresuara pr ata dhe do t reagonin n mnyr t duhur n vlersimin e intitucioneve t Unionit pr nj situat t veant. Mirpo, rekomandimet dhe opinionet mund t ken efekt ligjor indirekt ku ato jan preliminare pr instrumentet e mpasme obligative ose aty ku institucioni q i jep ato sht prkushtuar, duke dhn parashikime legjitime q duhen plotsuar.
REZOLUTAT, DEKLARATAT DHE PROGRAMET E VEPRIMIT
Krahas akteve ligjore t parapara n Traktate, institucionet e Unionit gjithashtu kan nj varg formash t tjera t veprimit pr formulimin dhe formsimin e rendit ligjor t BE-s. M t rndsishmet nga kto jan rezolutat, deklaratat dhe programet e veprimit. Rezolutat : Kto mund ti lshoj Kshilli Evropian, Kshilli dhe Parlamenti Evropian. Ato prcaktojn qndrimet e prbashkta dhe planifikimet q kan t bjn me procesin e prgjithshm t integrimit dhe detyrat specifike prbrenda dhe jasht BE-s. Rezolutat q kan t bjn me punn e brendshme t BE-s interesohen, pr shembull, lidhur me shtjet elementare lidhur me unionin politik, politikn rajonale, politikn energjetike dhe unionin ekonomik dhe monetar (sidomos Sistemi Evropian Monetar). Rndsia
096
primare e ktyre rezolutave sht se ato ndihmojn q puns s ardhshme t Kshillit ti japin drejtim politik. Si manifestim i vullnetit t prbashkt politik, rezolutat lehtsojn shum arritjen e konsenzusit n Kshill, dhe krahas ksaj ato garantojn s paku nj shkall minimale t korelacionit midis kierarkive t vendim-marrjes n Komunitet dhe n Shtetet Antare. do vlersim i rndsis s tyre ligjore duhet doemos t marr parasysh kto funksione, d.m.th. ato duhet t mbeten instrument fleksibil dhe nuk duhet t lidhen me shum krkesa dhe obligime ligjore. Deklaratat : Ekzistojn dy lloj t ndryshme t deklaratave. Nse nj deklarat ka t bj me zhvillimin e mtejshm t Unionit, si pr shembull Deklarata pr BE-n, Deklarata pr Demokraci dhe Deklarata pr t Drejtat dhe Lirit Fundamentale, ather ajo sht pak a shum e barasvlefshme me nj rezolut. Deklaratat e ktij lloji, kryesisht kan pr qllim t prfshijn nj audienc t madhe ose nj grup specifik t t adresuarve. Lloji tjetr i deklarats jepet n kontekst t procesit t vendim-marrjes n Kshill dhe prcakton qndrimet e t gjith antarve ose individve t Kshillit, lidhur me interpretimin e vendimeve t Kshillit. Deklaratat interpretuese t ktij lloji jan praks standarde n Kshill dhe jan nj mjet esencial i arritjes s kompromiseve. Rndsia e tyre ligjore duhet t vlersohet nn parimet elementare t interpretimit, sipas t cilave faktori kryesor n interpretimin e kuptimit t dispozits ligjore duhet n t gjitha rastet t jet parashikimi themelor i krijuesit t tij. Ky parim sht valid vetm nse deklarata fiton vmendjen e nevojshme publike; kjo sht pr shkak se, pr shembull, legjislacioni dytsor i Unionit q u jep t drejta direkte individve nuk mund t kufizohet me marrveshje dytsore q nuk jan br publike. Programet vepruese : Kto programe i harton Kshilli dhe Komisioni me iniciativn e vet ose me iniciativn e Kshillit Evropian dhe shrbejn pr implementimin e programeve legjislative dhe synimeve t prgjithshme t parapara n Traktate. Nse nj program sht i parapar n mnyr t veant n Traktate, institucionet e Unionit kan detyrime ndaj ktyre dispozitave, gjat planifikimit t programit. N Union, kto programe publikohen n form t Dokumenteve t Bardha. Nga ana tjetr, programet e tjera, n praks konsiderohen thejsht si udhzime t prgjithshme pa efekt detyrues ligjor. Megjithat, ato jan tregues i veprimeve t planifikuara t institucioneve t Unionit. Programet e ktilla publikohen n Union si Dokumente t Gjelbrta.
0 97
PUBLIKIMI DHE KOMUNIKIMI
Aktet legjislative n form t rregullativave, direktivave t adresuara pr t gjitha Shtetet Antare dhe vendimet q nuk prcaktojn se pr k jan t adresuara, publikohen n Gazetn Zyrtare t Bashkimit Evropian (Seria L = Legjislacion). Ato hyjn n fuqi, n datn e definuar ose, nse nuk prmbajn nj dat specifike, hyjn n fuqi n ditn e 20-t pas publikimit. Aktet jo-legjislative t miratuara n form t rregullativave, direktivave ose vendimeve, n rastet kur nuk jan t prcaktuara se kujt i drejtohen, i nnshkruan Presidenti i institucionit q i ka miratuar ato. Ato botohen n Gazetn Zyrtare (Seria C = Komunikim). Direktivat e tjera dhe vendimet q prcaktojn se kujt i adresohen, ju bhen me dije atyre t cilve u adresohen dhe hyjn n fuqi menjher pas ktij informimi. Nuk ekziston obligimi pr t publikuar apo komunikuar instrumente jodetyruese, mirpo edhe ato zakonisht publikohen n Gazetn Zyrtare si (Notices).
PROCESI LEGJISLATIV N BE
Ndrsa n nj shtet, vullneti i njerzve zakonisht shprehet n parlament, rolin vendimtar pr t shprehur vullnetin e BE-s, nj koh t gjat e kishin prfaqsuesit e qeverive t Shteteve Antare n mbledhjet e Kshillit. Kjo ishte thjesht pasi q BE-ja nuk prbhet nga nj popull evropian por ekzistenca dhe forma e BE-s sht fal kontributit t Shteteve Antare. Kto shtete nuk ia transferuan vetm nj pjes t sovranitetit t tyre BE-s, por e bashkuan at me dijenin se do t mbanin fuqin e prbashkt pr ta ushtruar. Mirpo, pasi q procesi i integrimit t Unionit sht zhvilluar dhe sht thelluar, kjo ndarje e fuqive n procesin vendim-marrs t BE-s, fillimisht e prshtatur pr mbrojtjen e interesave nacionale nga Shtetet Antare, ka evoluar dika shum m t balancuar, me rritje t vazhdueshme t statusit t Parlamentit Evropian. Procedura origjinale ku Parlamenti vetm konsultohej, pikspari u zgjerua pr t prfshir bashkpunimin me Kshillin, kurse Parlamentit prfundimisht i ishte dhn fuqia e bashk-vendosjes n procesin legjislativ t BE-s.
0 98
KOMITETI I MBLEDHUR NGA KSHILLI/ PARLAMENTI KOMISIONI Propozimet
KOMITETI I RAJONEVE
PARLAMENTI EVROPIAN
KOMITETI EVROPIAN EKONOMIK DHE SOCIAL
(leximi i par)
Qndrimi i Parlamentit dhe Opinioni i Komiteteve
KSHILLI
(leximi i par)
Nuk ka ndryshime nga Parlamenti ose miratim i t gjitha ndryshimeve nga Kshilli Instrumenti sht miratuar
n t kundrtn
Qndrimi i Kshillit
PARLAMENTI EVROPIAN
(leximi i dyt)
Miratimi i ndryshimeve me mazhoranc t kualifikuar Ndryshime nga shumica e Deputetve Refuzimi i qndrimit t Kshillit nga shumica e Deputetve
Miratuar me tekstin q korrespondon me qndrimin e Kshillit
Prfundimi i procesit legjislativ Instrumenti nuk sht miratuar
KOMISIONI Miraton ndryshimet e Parlamentit Refuzon ndryshimet e Parlamentit
KSHILLI
(leximi i dyt)
Miratimi i njzshm i ndryshimeve me mazhoranc t kualifikuar Miratimi i aktit Ndryshimet refuzohen nga Kshilli Miratimi i njzshm i ndryshimeve Miratimi i aktit
KOMITETI RREGULLATIV I MBLEDHUR NGA KSHILLI/PARLAMENTI Rezultati i marrveshjes sht konfirmuar n leximin e tret nga Kshilli dhe Parlamenti Nuk ka marrveshje Instrumenti konsiderohet i refuzuar Prfundimi i procesit legjislativ
Me Traktatin e Lisbons kto fuqi bashkvendosse t Parlamentit u bn procedura t zakonshme legjislative, d.m.th. rregulli i prgjithshm, dhe kshtu shtuan kredencat demokratike t BE-s. Procedura e bashkvendosjes, me miratimin e prbashkt t Parlamentit Evropian dhe Kshillit, prmban nj rregullativ, direktiv ose vendim pr nj propozim t Komisionit. Vetm n disa raste eksplicite miratimi i nj rregullative, direktive ose vendimi nga Parlamenti Evropian me pjesmarrjen e Kshillit, ose vendim i Kshillit me pjesmarrjen e Parlamentit Evropian, prmban nj procedur special legjislative. Ve ktyre procedurave legjislative, sht edhe procedura e miratimit, e cila i jep Parlamentit Evropian vendimin prfundimtar lidhur me hyrjen n fuqi t instrumentit ligjor, dhe procedura e thjeshtsuar, e cila prdoret kur jepen instrumente jo-detyruese, vetm nga nj institucion i BE-s.
Rrjedha e procedurs Etapa e formulimit

N parim, makineria vihet n lvizje nga Komisioni, i cili harton nj propozim q t merret masa e Unionit (e njohur si e drejta e iniciativs). Propozimi prgatitet nga departamenti i Komisionit q merret me kt fush specifi ke; shpesh her, n kt faz, departamenti do t konsultoj edhe ekspertt nacional. Kjo ndonjher merr formn e shqyrtimit n komitetet speciale; mundsia tjetr sht q ekspertt mund t parashtrojn pyetje prmes departamenteve relevante t Komisionit. Mirpo, Komisioni nuk sht i obliguar t pranoj kshilln e ekspertve nacional ather kur i harton propozimet e veta. Propozimi i hartuar nga Komisioni, i cili prcakton prbrjen dhe formn e mass deri n hollsirn e fundit, shkon para Komisionit si i plot, ku pr miratim i mjafton mazhoranca e thjesht. Tani quhet Propozim i komisionit dhe njkohsisht i drgohet Kshillit dhe Parlamentit Evropian dhe, n rastet ku krkohet konsultim, i drgohet Komitetit Evropian Ekonomik dhe Social dhe Komitetit t Rajoneve, me shnime t hollsishme sqaruese.
Leximi i par n Parlament dhe n Kshill

Presidenti i Parlamentit Evropian ia kalon propozimin komitetit koordinues Parlamentar pr shqyrtim t mtejshm. Rezultati i vendimeve t komitetit diskutohet n seancn plenare t Parlamentit, dhe prcaktohet n nj opin-
10 0
ion q mund t pranoj ose t refuzoj propozimin, apo edhe t propozoj ndryshime. Parlamenti pastaj ia drgon qndrimin e vet Kshillit. Kshilli tani mund t veproj si vijon n leximin e par.
Nse e miraton qndrimin e Parlamentit, akti miratohet n form t ktij qndrimi; kjo shnon prfundimin e procesit legjislativ. Nse Kshilli nuk miraton qndrimin e Parlamentit, ai e miraton pozitn nga leximi i par dhe ia komunikon at Parlamentit Evropian.
Kshilli informon plotsisht Parlamentin Evropian mbi arsyet q shpien drejt miratimit t ktij qndrimi. Komisioni informon plotsisht Parlamentin Evropian mbi qndrimin e vet.
Leximi i dyt n Parlament dhe n Kshill

Nga momenti i komunikimit t qndrimit t Kshillit, Parlamenti Evropian ka tre muaj pr t br nj nga kto, si vijon: (1) t miratoj qndrimin e Kshillit ose t mos marr vendim; akti n fjal ather konsiderohet se sht miratuar, me terminologjin q prputhet me qndrimin e Kshillit; (2) t refuzoj, me mazhoranc t antarve t tij prbrs, qndrimin e Kshillit; akti i propozuar ather konsiderohet se nuk sht miratuar dhe procesi legjislativ prfundon; (3) me shumicn e deputetve t vet t bj ndryshime n qndrimin e Kshillit; dhe kshtu teksti i ndryshuar i drgohet Kshillit dhe komisionit, i cili jep nj opinion lidhur me ato ndryshime. Kshilli diskuton qndrimin e ndryshuar dhe nga data e pranimit t ndryshimeve t Parlamentit, ka tre muaj koh ta bj nj nga kto veprime n vijim. (1) Mund t miratoj ndryshimet e Parlamentit; akti n fjal konsiderohet se sht pranuar. Mazhoranca e kualifikuar sht e mjaftueshme nse edhe Komisioni pajtohet me ndryshimet; nse jo, Kshilli mund t miratoj ndryshimet e Parlamentit vetm njzshm.
101
(2) Mund t zgjedh t mos miratoj t gjitha ndryshimet e Parlamentit ose nuk fiton mazhorancn e nevojshme; nga kjo rrjedh nj procedur pajtimi.
Procedura rregullative
Procedura rregullative inicohet nga Presidenti i Kshillit, n pajtim me Presidentin e Parlamentit Evropian. N qendr t ksaj procedure sht Komiteti Rregullativ, i cili aktualisht prbhet nga 27 prfaqsues, si nga Kshilli ashtu edhe nga Parlamenti Evropian. Komiteti i Pajtimit ka detyr q t arrij marrveshje me mazhoranc t kualifikuar, lidhur me nj tekst t prbashkt, pr periudh gjasht javshe pas mbledhjes, n baz t qndrimeve t Parlamentit Evropian dhe Kshillit n leximin e dyt. Komisioni merr pjes n procedurat e Komitetit t Pajtimit dhe i merr t gjitha iniciativat me qllim t prputhjes s pozitave t Parlamentit Evropian dhe Kshillit. Nse, prbrenda gjasht javsh nga momenti i mbajtjes s mbledhjes, Komiteti i Pajtimit nuk e miraton tekstin e prbashkt, akti i propozuar konsiderohet se nuk sht miratuar.
Leximi i tret n Parlament dhe n Kshill

Nse, n periudh gjasht javshe, Komiteti i Pajtimit miraton tekstin e prbashkt, Parlamenti Evropian, duke vepruar me mazhorancn e votave, dhe Kshilli, duke vepruar me mazhoranc t kualifikuar, t gjitha kan periudh gjasht javshe nga ky miratim, gjat t cils duhet t miratojn aktin n fjal, n pajtim me tekstin e prbashkt. Nse ato dshtojn ta bjn kt, akti i propozuar konsiderohet se nuk sht miratuar dhe procesi legjislativ prfundon.
Publikimi
Tekstin prfundimtar (n 23 gjuht zyrtare aktuale t Unionit: bullgare, eke, daneze, hollandeze, angleze, estone, finlandeze, frnge, gjermane, greke, hungareze, irlandeze, italiane, letoneze, lituaneze, malteze, polake, portugeze, rumune, sllovake, sllovene, spanjolle dhe suedeze) e nnshkruajn Presidentt e Parlamentit Evropian dhe Kshillit, i cili pastaj publikohet
102
n Gazetn Zyrtare t Bashkimit Evropian ose, nse i drejtohet ndonj grupi specifik, njoftohen ata t cilve u drejtohet. Procedura e bashkvendosjes paraqet edhe sfid edhe mundsi pr Parlamentin. Nse procedura duhet t funksionoj n mnyr t suksesshme, duhet t ket nj marrveshje n Komitetin e Pajtimit. Mirpo, procedura ndryshon marrdhnien midis Parlamentit dhe Kshillit n mnyr radikale. Dy institucionet tani vendosen n nivel t barabart n procesin legjislativ, kurse Parlamenti dhe Kshilli jan ato q duhet t demonstrojn kapacitetin e vet pr kompromis dhe t orientojn energjin e tyre n Komitetin e Pajtimit drejt arritjes t nj marrveshjeje.
PROCEDURA E MIRATIMIT
Nj form tjetr parsore e involvimit t Parlamentit n procesin legjislativ sht procedura e miratimit, me t ciln nj instrument ligjor mund t miratohet vetm me miratimin paraprak t Parlamentit. Mirpo, kjo procedur nuk i jep Parlamentit asnj fushveprim pr t influencuar n mnyr direkte natyrn e dispozitave ligjore. Pr shembull, nuk mund t propozoj ndryshime ose t garantoj pranimin e tyre gjat procedurs s miratimit; roli i tij sht i kufizuar n pranimin apo refuzimin e instrumentit ligjor t dorzuar para tij. Kjo procedur sht parapar n lidhje me antarsimin e Shteteve t reja Antare, nnshkrimin e marrveshjeve t asocimit, marrveshjet me implikime t rndsishme buxhetore pr BE-n dhe marrveshjet me vendet q nuk jan antare, n fushat e politiks ku vlen procedura e rregullt legjislative (Neni 218(6) TFEU).
PROCEDURA E THJESHTSUAR
Me procedurn e thjeshtsuar, nuk duhet asnj propozim nga Komisioni pr t inicuar procesin legjislativ. Kjo procedur vlen pr masat n suaza t fuqive t vet Komisionit (si sht miratimi i ndihms shtetrore). Procedura e thjeshtsuar gjithashtu prdoret pr miratimin e instrumenteve jo-detyruese, sidomos rekomandimet dhe opinionet e dhna nga Komisioni ose Kshilli. Komisioni nuk sht i kufizuar me prmbajtjen e parapar n
103
mnyr t shkoqitur n Traktate, mirpo mund t formuloj rekomandime dhe t jap opinione n rastet kur e vlerson se sht e nevojshme. N procedurn e thjeshtsuar, aktet ligjore miratohen me mazhoranc t thjesht.
S ISTEMI I BE- S PR MBROJTJE LIGJORE

Nj Union q ka aspirata pr t qn nj komunitet i qeverisur me ligj duhet tu mundsoj qytetarve t vet nj sistem t plot dhe efektiv t mbrojtjes ligjore. Sistemi i Bashkimit Evropian pr mbrojtje ligjore plotson kt krkes. Ai njeh t drejtn e individit pr mbrojtjen efektive gjyqsore t t drejtave q rrjedhin nga e drejta e BE-s. Kjo mbrojtje sht nj nga parimet fundamentale ligjore q jan rrjedhoj e traditave kushtetuese, t prbashkta pr Shtetet Antare dhe Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut (Nenet 6 dhe 13) dhe t garantuara me sistemin ligjor t BE-s (Gjykata e Drejtsis, Gjykata e Prgjithshme dhe gjykatat e specializuara). Pr kt qllim ekzistojn nj varg procedurash, si sht prshkruar m posht.
PROCESET GJYQSORE PR SHKELJEN E TRAKTATEVE (NENI 258 TFEU)
Kjo sht procedur pr t kuptuar nse Shteti Antar ka dshtuar t plotsoj obligimin e marr me ligjin e Unionit. Kjo procedur e zbatuar ekskluzivisht para Gjykats s Drejtsis t Bashkimit Evropian. Duke marr parasysh seriozitetin e akuzave, referimi i Gjykats s Drejtsis duhet t paraprihet nga nj procedur preliminare ku Shtetit Antar i jepet mundsia t dorzoj vrejtjet e veta. Nse konflikti nuk zgjidhet n at shkall, qoft Komisioni (Neni 258 TFEU) apo nj Shtet tjetr Antar (Neni 259 TFEU) mund t organizoj nj aktivitet n Gjykat. N praks, iniciativn zakonisht e merr Komisioni. Gjykata heton ankesat dhe vendos nse sht br shkelje e Traktatit. Nse ndodh kshtu, nga Shteti ofendues Antar krkohet t ndrmarr masat e nevojshme. Nse nj Shtet Antar dshton t respektoj vendimin e dhn kundr tij, Komisioni ka mundsi pr nj vendim t dyt i cili i urdhron atij Shteti t pagoj gjob ose dnim (Neni 260 TFEU). Prandaj, ekzistojn implikime serioze financiare pr nj Shtet Antar, i cili vazhdon t mos marr parasysh vendimin e Gjykats kundr tij pr shkelje t Traktatit.
10 4
VEPRIMET E ANULIMIT (NENI 263 TFEU)
Veprimet pr anulim jan masa pr kontroll objektiv gjyqsor t veprimit t institucioneve dhe organeve t Unionit (shqyrtimi abstrakt gjyqsor) dhe u mundsojn qytetarve qasje n drejtsin e BE-s, edhepse me disa kufizime (garanca e mbrojtjes ligjore individuale). Ato mund t paraqiten kundr t gjitha masave t institucioneve dhe organeve t Unionit t cilat japin efekte detyruese ligjore pr t prekur interesat e aplikantit, duke ndryshuar seriozisht qndrimin e tyre ligjor. Krahas Shteteve Antare, Parlamenti Evropian, Kshilli, Komisioni, Gjykata e Revizorve, Banka Qendrore Evropiane dhe Komiteti i Rajoneve mund t paraqesin edhe veprime pr anulim, nse ato shkaktojn shkelje t t drejtave t transferuara n to. Qytetart dhe aktivitetet, nga ana tjetr, mund t veprojn vetm kundr vendimeve q u jan adresuar personalisht atyre ose, edhe n rastet kur u adresohen t tjerve, kan efekt t drejtprdrejt individual n ato. Sipas Gjykats t Drejtsis, ky rast ndodh nse nj person preket n mnyr aq specifike sa q t ekzistoj dallim i qart midis atij ose asaj dhe individve ose aktiviteteve t tjera. Ky kriterium i urgjencs ka pr qllim t garantoj se nj shtje i referohet Gjykats s Drejtsis ose Gjykats s Prgjithshme nse evidenca e qndrimit ligjor t ankuesit, e ndikuar negativisht, themelohet qart me natyrn e atyre efekteve negative. Krkesa pr shqetsime individuale gjithashtu ka pr qllim t parandaloj dorzimin e padive individuale. Nse veprimi sht i suksesshm, Gjykata e Drejtsis ose Gjykata e Prgjithshme mund ta shpall instrumentin t pavlefshm me efekt retroaktiv. N rrethana t caktuara, mund ta shpall t pavlefshm vetm prej dats s vendimit. Mirpo, n mnyr q t mbroj t drejtat dhe interesat e atyre q marrin veprime ligjore, shpallja e pavlefshmris mund t prjashtohet nga kufizimet e ktilla.
ANKESAT PR DSHTIM T VEPRIMIT (NENI 265 TFEU)
Ky lloj veprimi plotson mbrojtjen ekzistuese ligjore kundr Parlamentit Evropian, Kshillit Evropian, Kshillit, Komisionit dhe Banks Qendrore Evropiane. Ekziston nj procedur preliminare prmes t cils, ai q ankohet duhet s pari t informoj institucionin q t plotsoj obligimin e vet. Rreg-
105
ulli i krkuar n nj veprim nga institucionet sht deklarat se organi n fjal ka br shkelje t Traktatit me at q l pas dore marrjen e vendimit t nevojshm nga ai. Aty ku veprimin e sjell nj qytetar ose nj ndrmarrje, duhet deklaruar se institucioni ka br shkeljen e Traktatit duke harruar tu adresoj nj vendim individual atyre. Vendimi shpesh konkludon se harresa ka qn e paligjshme. Gjykata e Drejtsis/Gjykata e Prgjithshme nuk ka juridiksion t urdhroj marrjen e nj vendimi: nga pala t cils i jepet vendimi, thjesht krkohet t marr masa pr t respektuar vendimin (Neni 266 TFEU).
VEPRIMET N RASTE T DMEVE (NENI 268 DHE 340(2) TFEU)
Qytetart dhe ndrmarrjet e gjithashtu edhe Shtetet Antare t cilat prjetojn dme pr shkak t nj gabimi t br nga personeli i BE-s, kan mundsin t ngrejn padi pr dmshprblim n Gjykatn e Drejtsis. Baza pr prgjegjsin e BE-s nuk sht prcaktuar plotsisht me Traktatet dhe qeveriset nga parimet e prgjithshme, t prbashkta pr ligjet e Shteteve Antare. Gjykata ka mishruar kt, me qndrimin se kushtet n vijim duhet t plotsohen para se t kompensohet dmshprblimi: (1) duhet t ekzistoj nj akt joligjor nga nj institucion i Unionit ose nga ndonj antar i personelit t tyre n ushtrimin e funksioneve t tij ose t saj. Nj akt joligjor ndodh ather kur bhet shkelje serioze e rregullores s ligjit t Unionit, i cili ia transferon t drejtat nj individi, ndrmarrjeje ose nj Shteti Antar, ose sht miratuar pr ti mbrojtur ata. Ligjet q njihen se kan natyr mbrojtse, jan veanrisht t drejtat dhe lirit fundamentale t tregut t brendshm ose parimet fundamentale t mbrojtjes s parashikimeve dhe proporcionalitetit legjitim. Shkelja sht mjaft serioze nse institucioni n fjal ka tejkaluar kufijt e fuqis s vet diskrete deri n nj shkall t konsiderueshme. Gjykata planifikon t shtij n funksion konkluzat e veta n kategorin e personave t prekur nga masa kundrvajtse dhe nga shkalla e dmit t prjetuar, e cila duhet t tejkaloj rrezikun komercial i cili mund t jet i arsyeshm n sektorin e caktuar afarist; (2) duhet t jet prjetuar dm real; (3) duhet t ket nj lidhje shkaksore midis aktit t institucionit t Unionit dhe dmi i prjetuar; (4) dedikimi ose negligjenca nuk duhen vrtetuar.
VEPRIMET E PERSONELIT T KOMUNITETIT (NENI 270 TFEU)
Konfliktet midis BE-s dhe personelit t vet ose antarve t tyre t gjall t familjes, t cilat dalin nga marrdhnia e punsimit, gjithashtu mund t da-
10 6
lin para Gjykats s Drejtsis. Juridiksioni pr kto veprime i prket gjykats s specializuar pr shrbim civil i bashkangjitur me Gjykatn e Prgjithshme.
KONFLIKTET LUDHUR ME PATENTET E UNIONIT (NENET 257 DHE 262 TFEU)
Baza ligjore pr themelimin e Gjykats s Unionit pr Patente u prezantua me Traktatin e Nics. Gjykata e Unionit pr Patente, e cila akoma nuk sht themeluar dhe e cila do t vendoset n Gjykatn e Drejtsis, do t ket juridiksionin mbi konfliktet lidhur me sistemin e ardhshm t Unionit pr patente. Veanrisht, do t trajtoj proceset gjyqsore q kan t bjn me shkeljen dhe validitetin e patenteve t Unionit. Vet krijimi i sistemit t Unionit pr patentim, ka pr qllim t liroj dhe t lehtsoj mbrojtjen e shpikjeve t reja n t gjitha Shtetet Antare t BE-s, me an t nj procedure t vetme. N kt mnyr do t heq disavantazhin e zbatuar, nga i cili dmtohen inovatort e Evrops dhe t stimulojn investimet n fushn e krkimit dhe zhvillimit.
PROCEDURAT E ANKESS (NENI 256(2) TFEU)
Marrdhnia midis Gjykats s Drejtsis dhe Gjykats s Prgjithshme sht prpiluar n at mnyr q vendimet e Gjykats s Prgjithshme i nnshtrohet t drejts t ankess para Gjykats s Drejtsis vetm n pikat q kan t bjn me ligjin. Ankesa mund t bazohet n munges t kompetencs s Gjykats s Prgjithshme, nj shkelje e procedurs, e cila ndikon negativisht mbi interesat e apeluesit ose shkelje e t drejts s Unionit nga Gjykata e Drejtsis. Nse ankesa sht e justifikuar dhe e pranueshme proceduralisht, vendimi i Gjykats s Prgjithshme shfuqizohet nga Gjykata e Drejtsis. Nse kjo shtje sht e pjekur pr vendim gjyqsor, Gjykata e Drejtsis mund t jap vendimin e vet; prndryshe, duhet t referoj shtjen prsri para Gjykats s Prgjithshme, e cila sht e lidhur me vlersimin ligjor t Gjykats s Drejtsis. Nj sistem i ngjashm tani ekziston midis gjykatave t specializuara dhe Gjykats s Prgjithshme, ku Gjykata e Prgjithshme kontrollon vendimet e gjykatave t specializuara si nj lloj i gjykats s apelit. Vendimi (i apelit) i Gjykats s Prgjithshme mund t rishqyrtohet nga Gjykata e Drejtsis, edhepse vetm n rrethana t veanta.
107
MBROJTJA E PRKOHSHME JURIDIKE (NENI 278 DHE 279 TFEU)
Padit e ngritura para Gjykats s Drejtsis ose Gjykats s Prgjithshme, ose ankesat e paraqitura kundr vendimeve t tyre, nuk kan efekt pezullues. Mirpo, sht e mundur q t dorzohet aplikim para Gjykats s Drejtsis dhe Gjykats s Prgjithshme pr nj urdhr q pezullon zbatimin e aktit t kontestuar (Neni 278 TFEU) ose pr nj urdhr t prkohshm t gjykats (Neni 279 TFEU). Meritat e do lloj zbatimi t masave t prkohshme vlersohen nga gjykatat, n baz t tre kritereve n vijim: (1) perspektiva e suksesit n shtjen kryesore ( fumus boni juris): kjo vlersohet nga gjykata n ekzaminimin prmbledhs preliminar t argumenteve t dorzuara nga apeluesi; (2) urgjenca e urdhrit: kjo vlersohet varsisht nga ajo nse krkesa e apeluesit sht e domosdoshme pr t mnjanuar dmin serioz dhe t pandreqshm; kriteret e shfrytzuara pr t br kt vlersim prfshijn natyrn dhe seriozitetin e shkeljes, si dhe efektet e saj specifike dhe t pandreqshme mbi pronn e ankuesit dhe objekteve t tjera pr mbrojtje ligjore; humbja financiare konsiderohet t ket natyr serioze dhe t pandreqshme, vetm nse nuk ia del t pagohet edhe nse ankuesi arrin sukses n procesin kryesor gjyqsor; (3) peshimi i interesave: efektet negative q mund ti prjetoj ankuesi nse aplikimi pr nj urdhr t prkohshm refuzohet, peshojn kundr interesit t BE-s n implementimin e menjhershm t mass, dhe kundr efekteve t dmshme mbi palt e treta nse duhet t jepet urdhri i prkohshm.
VENDIMET PRELIMINARE (NENI 267 TFEU)
Kjo sht procedura me t ciln gjykatat nacionale mund t krkojn udhzim nga Gjykata e Drejtsis lidhur me t drejtn e Unionit. Aty ku gjykatat nacionale duhet t zbatojn dispozitat e t drejts s Unionit n ndonj rast para tij, mund t pezulloj procesin dhe t krkoj nga Gjykata e Drejtsis sqarim t validitetit t instrumentit t Unionit dhe/ose interpretimit t instrumentit dhe Traktateve. Gjykata e Drejtsis prgjigjet m tepr n form t vendimit se sa n form t opinionit kshillues; kjo thekson natyrn detyruese t vendimit t saj. Procedura preliminare e vendimit, ndryshe nga procedurat e tjera nn konsiderim, nuk sht procedur kundrshtuese por vetm nj faz n procesin gjyqsor q fillon dhe mbaron n gjykatat nacionale.
10 8
Domethn duhet t sigurohet nj interpretim i njtrajtshm t ligjit t unionit dhe nga ktu uniteti i rendit ligjor t BE-s. Krahas funksionit t fundit, procedura sht gjithashtu e rndsishme pr mbrojtjen e t drejtave individuale. Gjykatat nacionale mundet vetm t vlersoj prputhshmrin e t drejts nacionale dhe t drejtn e Unionit dhe, n rast se ekziston mosprputhshmri, t zbatohet e drejta e Unionit i cili merr prparsin dhe sht i zbatueshm drejtprsdrejti nse prbrja dhe fushveprimi i dispozitave t Unionit jan qart t prcaktuara. Kjo qartsi, zakonisht mund t shkaktohet vetm me nj vendim preliminar nga Gjykata e Drejtsis, q do t thot se procesi gjyqsor pr vendimin e ktill u ofron qytetarve t Unionit mundsin t sfidojn veprimet e Shteteve t tyre Antare, t cilat jan n kundrshtim me ligjin e BE-s dhe t sigurojn zbatimin e ligjit t Unionit para gjykatave nacionale. Ky funksion i dyfisht i procesit gjyqsor pr vendim preliminar kompenson deri n nj mas kufizimet ndaj individve q ngrejn padi para Gjykats s Drejtsis dhe kshtu sht vendimtar pr mbrojtjen ligjore t individit. Mirpo, suksesi n kto procese gjyqsore prfundimisht varet se sa t apasionuar jan gjykatsit dhe gjykatat nacionale ti referojn rastet autoriteteve m t larta. shtja: Gjykata e Drejtsis merr vendim mbi interpretimin e instrumenteve t ligjit t Unionit dhe shqyrton vlefshmrin e akteve t insitucioneve t Unionit me rndsi ligjore. Dispozitat e t drejts nacionale mund t mos i nnshtrohen vendimit preliminar. N proceset gjyqsore pr vendim preliminar, Gjykata e Drejtsis nuk sht e autorizuar t interpretoj t drejtn nacionale ose t vlersoj prputhshmrin e tij me ligjin e Unionit. Ktij fakti shpesh her nuk i jepet rndsi n shtjet q i referohen Gjykats s Drejtsis, t cils i drejtohen pr shum shtje q kan t bjn me prputhshmrin e dispozitave t ligjit nacional dhe atij t Unionit, ose t vendos mbi zbatueshmrin e dispozits specifike t t drejts t Unionit n procedurat e pazgjidhura gjyqsore q presin para nj gjykate nacionale. Edhepse kto shtje, n fakt, jan proceduralisht t ndaluara, Gjykata e Drejtsis nuk i referon ato prapa n gjykatat nacionale; por n vend t ksaj, e interpreton srish shtjen q i sht referuar si krkes nga gjykata referuese pr kriteret themelore ose vitale pr interpretimin e dispozitave t caktuara ligjore, dhe kshtu i mundson gjykats nacionale t jap vlersimin e vet t prputhshmris midis t drejts nacionale dhe asaj t Unionit. Procedura e miratuar nga Gjykata e Drejtsis duhet q nga dokumentacioni i dorzuar t nxjerr
10 9
sidomos bazat e referimit ato elemente t t drejts t Unionit t cilat duhet t interpretohen pr qllime t konfliktit elementar ligjor. Kapaciteti pr proces gjyqsor : Procedura sht n dispozicion t t gjitha gjykatave t Shteteve Antare. Kjo shprehje duhet t kuptohet n suaza t kuptimit t ligjit t Unionit dhe nuk fokusohet vetm n emrin por m sakt n funksionin dhe pozitn e nj organi gjyqsor n sistemet e mbrojtjes ligjore n Shtetet Antare. Duke u bazuar n kt, gjykatat kuptohen si t gjitha institucionet e pavarura (d.m.th. nuk u nnshtrohen instrukcioneve) t autorizuara pr zgjidhjen e konflikteve n nj shtet kushtetutar n procesin e duhur ligjor. Sipas ktij definicioni, gjykatat kushtetuese n Shtetet Antare dhe autoritetet pr zgjidhjen e konflikteve jasht sistemit gjyqsor t shtetit mirpo jo tribunalet private t arbitrazhit gjithashtu jan t autorizuara t referojn raste. Vendimi i gjykats nacionale pr at se a duhet t jepet referenc apo jo do t varet nga rndsia e piks n fjal t t drejts s Komunitetit, pr zgjidhjen e konfliktit t dorzuar para tij, gj q duhet ta vlersoj gjykata nacionale. Palt vetm mund t lusin, por jo t krkojn nga gjykata t referoj nj rast. Gjykata e Drejtsis merr parasysh rndsin e ksaj pike vetm n kontekst t pyetjes nse shtja e caktuar i nnshtrohet referimit (d.m.th. nse ka t bj me interpretimin e Traktateve t Unionit ose validitetin ligjor t nj akti nga nj institucion i Unionit) apo nse bhet fjal pr ndonj konflikt t vrtet (d.m.th. nse shtjet pr t cilat Gjykata e Drejtsis duhet t jap opinionin e vet ligjor n vendimin preliminar jan thjesht hipotetike ose kan t bjn me nj shtje ligjore t zgjidhur). sht prjashtim pr Gjykatn t refuzoj shqyrtimin e shtjes pr kto arsye, pasi q, duke marr parasysh rndsin speciale t bashkpunimit midis autoriteteve gjyqsore, Gjykata ushtron kontroll gjat zbatimit t ktyre kritereve. Megjithat, vendimet e fundit t Gjykats tregojn se ajo sht br m e rrept lidhur me prshtatshmrin pr referim, duke qn se i kushton vmendje t posame krkess s themeluar, n mnyr q urdhri pr referim t prmbaj sqarim t qart dhe t detajuar t sfondit faktik dhe juridik t procesit gjyqsor, dhe, nse kjo informat nuk sigurohet, ajo deklarohet si e paaft pr t dhn interpetim t duhur t s drejts t Unionit dhe refuzon zbatimin e vendimit preliminar si t papranueshm. Obligimi pr t referuar: Nj gjykat ose tribunal nacional, kundr vendimit t t cilit nuk ka mjete gjyqsore n t drejtn nacionale, sht e obliguar t referoj. Koncepti i t drejts s apelit prfshin t gjitha format e dmshprblimit ligjor me ka mund t shqyrtohet nj vendim gjykate n fakt dhe
110
n ligj (apel) ose vetm n ligj (apel n pika t ligjit). Mirpo, koncepti nuk prfshin mjetet e zakonshme ligjore me efekte t kufizuara dhe specifike (p.sh. procese t reja gjyqsore, prputhshmria kushtetuese). Nj gjykat q sht e obliguar t referoj nj rast, mund ti shmanget ktij referimi vetm nse shtja n fjal nuk ka rndsi materiale pr rezultatin e rastit ose sht prgjigjur nga Gjykata e Drejtsis, ose interpretimi i t drejts s Unionit nuk prmbush kriteret e dyshimit t themeluar. Megjithat, obligimi pr t referuar sht kategorik aty ku bhet fjal pr vlefshmrin e nj instrumenti t Unionit. Gjykata e Drejtsis e bn t qart n kt kontekst se vetm ajo ka fuqin t refuzojn dispozita ilegale t t drejts s Unionit. Gjykatat nacionale duhet t zbatojn dhe t pajtohen me ligjin e Unionit deri sa t shpallet i papranueshm nga Gjykata e Drejtsis. Nj marrveshje speciale vlen pr gjykatat, n proceset gjyqsore pr dhnien e mbrojtjes s kushtzuar ligjore. N baz t vendimeve t fundit t Gjykats s Drejtsis, varsisht nga kushte t caktuara, kto gjykata jan t autorizuara t suspendojn vnien n fuqi t aktit administrativ nacional q rrjedh nga rregullativa e Unionit, ose t japin urdhra t prkohshme pr t caktuar prkohsisht marrveshjet e marrdhnieve ligjore duke mos i kushtuar rndsi nj dispozite ekzistuese t ligjit t Unionit. Dshtimi i kryerjes s obligimit pr t referuar paraqet shkelje t Traktateve t Unionit, gj q mund t bj Shtetin Antar n fjal t konsiderohet si prgjegjs pr shkeljet e proceseve gjyqsore. Mirpo n praks, efektet e ksaj rrjedhe t veprimeve jan shum t kufizuara, duke marr parasysh se qeveria e Shtetit Antar n fjal nuk mund t prputhet me asnj urdhr t lshuar nga Gjykata e Drejtsis, pasi q pavarsia e gjyqsis s vet dhe parimi i ndarjes s fuqive do t thot se ajo qeveri sht e paaft tu jap instrukcione gjykatave nacionale. Tani q sht pranuar parimi i prgjegjsis s Shteteve Antare n suaza t ligjit t Unionit pr mosprputhje me kt t fundit (shih titullin e ardhshm), mundsia q individt t cilt krkojn dmshprblim pr dme mundsisht t shkaktuara nga Shtetet Antare n fjal pr dshtim t prmbushjes s obligimit t vet, ofron perspektiv m t mir pr sukses. Efekti: Vendimi preliminar, i lshuar n form t urdhrit t gjykats, sht drejtprsdrejti detyrues pr gjykatn referuese dhe pr t gjitha gjykatat e tjera q dgjojn rastin e njjt. N praks, ai gjithashtu ka status t lart, si vendim parsor pr rastet e mvonshme t natyrs s ngjashme.
111
PRGJEGJSIA E SHTETEVE ANTARE PR SHKELJET E LIGJIT T UNIONIT

Prgjegjsia e Shteteve Antare, pr dmet q i prjetojn individt si rezultat i shkeljes s t drejts s Unionit, e cila i atribuohet atij shteti, u themelua n parim nga Gjykata e Drejtsis n vendimin e vet m 5 mars 1996 n Rastet e Prbashkta C-46/93 Brasserie du peur and C-48/93 Factortame. Ky ishte vendim q vendoste prparsi ngjashm me vendimet e prparshme t Gjykatave mbi parsin e t drejts s Unionit, zbatueshmrin direkte t dispozitave t t drejts t Unionit dhe njohja e t drejtave fundamentale t Unionit. Vendimi madje referohet edhe nga vet Gjykata si rezultati i nevojshm i efektit direkt t dispozitave t Komunitetit, shkelja e t cilave ka shkaktuar dmin e prjetuar, dhe n mnyr t konsiderueshme shton mundsin q nj individ t detyroj organet e Shtetit me t tre qendrat e fuqis (d.m.th. legjislative, ekzekutive dhe gjyqsore) t pajtohen dhe t implementojn ligjin e Unionit. Vendimi sht zhvillim i mtejshm i vendimit t Gjykats lidhur me rastin Francovich & Bonifaci. Ndrsa vendimet e mparshme kufizonin prgjegjsin e Shteteve Antare, n instanca ku individt prjetuan dme si rezultat i dshtimit t zhvendosjes n koh t nj direktive q u jep atyre t drejta personale por nuk jan t adresuara pr ata, vendimi i fundit themeloi parimin e prgjegjsis s prgjithshme q prfshin fardo shkelje t t drejts s Unionit, e cila i atribuohet nj Shteti Antar.
PRGJEGJSIA E SHTETEVE ANTARE LIDHUR ME AKTET LIGJORE OSE DSHTIMIN PR T VEPRUAR
Kjo form e prgjegjsis definohet me tre kritere, t cilat jan shum t ngjashme me ato q zbatohen n Bashkimin Evropian, n situata t ngjashme. (1) Qllimi i dispozits s shkelur t Unionit duhet t jet dhnia e t drejtave pr individin. (2) Shkelja duhet t jet shum serioze, d.m.th. nj Shtet Antar duhet t ket tejkaluar kufijt e fuqis s vet diskrete deri n nj shkall t konsiderueshme. Kjo duhet t vendoset nga gjykatat nacionale, t cilat kan prgjegjsin e vetme t prcaktimit t fakteve dhe vlersimit t seriozitetit t shkeljes s ligjit t Unionit. Vendimi i Gjykats s Drejtsis u ofron gjykatave nacionale nj varg udhzimesh: Faktort q mund ti marr parasysh gjykata kompetente prfshijn qartsin dhe saktsin e rregullit t shkelur, masa e diskrecionit
112
q ky rregull u ka ln autoriteteve nacionale apo t Komunitetit, qoft kjo shkelje dhe ky dm i shkaktuar me qllim ose pa dashje, qoft gabimi i ligjit i justifikueshm apo jo, fakti se qndrimi i nj institucioni t Komunitetit mund t ket qn nj ndr shkaktart e ksaj lnie pas dore, dhe miratimi i masave t mbetura nacionale ose prvojat e kundrta me t drejtn e Komunitetit. Sipas secilit qndrim, shkelja e t drejts s Komunitetit duhet t jet serioze, nse ka vazhduar pavarsisht nga vendimi q konkludon se shkelja n fjal duhet t vrtetohet, ose vendimi preliminar apo rast i zgjidhur i prakss gjyqsore t Gjykats lidhur me kt shtje, nga i cili sht e qart se sellja n fjal ka shkaktuar nj shkelje. (3) Nj lidhje direkte kauzale duhet t ekzistoj midis shkeljes s obligimit t Shtetit Antar dhe dmit t prjetuar nga pala e lnduar. Nuk sht e nevojshme t demonstrohet gabim (paramendim ose negligjenc) krahas prfundimit se sht br shkelje serioze e t drejts s Unionit.
PRGJEGJSIA PR SHKELJEN E T DREJTS S UNIONIT NGA GJYKATAT
Gjykata e Drejtsis bn t qart se parimet e themeluara nga ajo pr t vendosur prgjegjsin poashtu vlejn pr njrn nga tre fuqit qendrore, gjegjsisht gjyqsin. Vendimet e saj tani nuk i nnshtrohen vetm shqyrtimit n etapat e mvonshme t apelit; nse ato jan dhn me mosrespektim ose shkelje t ligjit t Unionit, ato mund ti nnshtrohen veprimit pr dmshprblim para gjykatave kompetente n Shtetet Antare. Gjat themelimit t fakteve q jan pjes e vendiit i cili shkel t drejtn e Unionit, proceset e ktilla gjyqsore duhet t marrin parasysh srish shtjet q kan t bjn me substancn e t drejts t Unionit, gjat t cilave gjykata e caktuar nuk mund t krkoj efektet detyruese t vendimit t gjykats s specializuar t cils i sht referuar rasti. Gjykata t cils, gjykatat kompetente nacionale duhet ti referojn shtje pr interpretim dhe/ose vlefshmria e dispozitave t Unionit, si dhe prputhshmria e regjimeve t prgjegjsis nacionale me t drejtn e Unionit, sht prsri Gjykata e Drejtsis, t cils shtjet mund ti referohen n suaza t procedurs s vendimit preliminar (Neni 267 TFEU). Mirpo, prgjegjsia pr shkelje prmes nj vendimi do t mbetet prjashtim. Duke marr parasysh kushtet e rrepta, prgjegjsia mund t konsiderohet vetm nse nj gjykat n mnyr t paramenduar nuk prfill t drejtn e
113
Unionit, ose, si n rastin Kbler, gjykata e instancs s fundit, me shkeljen e t drejts s Unionit, i jep forc ligjore nj vendimi n dm t individit, pa e pyetur paraprakisht Gjykatn e Drejtsis t qartsoj situatn n lidhje me t drejtn e Unionit, i cili sht relevant pr kt vendim. N rastin e fundit, sht me rndsi pr mbrojtjen e t drejtave t qytetarve t Unionit t cilt thirren n t drejtn e Unionit pr kompensimin e dmit t shkaktuar nga gjykata e instancs s fundit.
114
Pozita e t drejts s Bashkimit Evropian n raport me rendin ligjor n trsi

Pas gjith ksaj q kemi msuar mbi strukturn e Bashkimit Evropian dhe konstrukcionin e tij ligjor, nuk sht e leht q t drejts s Unionit, ti caktohet vendi i drejt n rendin ligjor si trsi dhe t definohen kufijt midis atij dhe rendeve t tjera ligjore. Dy qasje t mundshme t klasifikimit t tij duhet t refuzohen q nga fillimi. E drejta e Unionit nuk duhet t konceptohet thjesht si nj koleksion i marrveshjeve ndrkombtare, dhe as nuk mund t shihet si pjes apo shtojc e ndonj sistemi ligjor nacional.
AUTONOMIA E RENDIT LIGJOR T BE- S

Me themelimin e Unionit, Shtetet Antare kan kufizuar sovranitetin e tyre legjislativ dhe duke br kt, kan krijuar nj organ t pavarur ligjor i cili sht detyrues pr ato, pr qytetart dhe pr gjykatat e tyre. Nj nga rastet m t njohura, q sht dgjuar n Gjykatn e Drejtsis ishte Costa v ENEL n 1964, n t cilin z. Costa ngriti padi kundr nacionalizimit t prodhimit dhe distribuimit t energjis elektrike, dhe kushtzimit pasues nga bizneset e kompanive t mparshme t energjis elektrike n ENEL korporatn e re publike Autonomia e rendit ligjor t BE-s sht me rndsi themelore pr natyrn e BE-s, sepse sht e vetmja garanci q Unioni t mos humbas nga forca ose efikasiteti, gjat bashkveprimit me t drejtn nacionale dhe se do t zbatohet njtrajtshm n mbar Unionin. Prandaj, konceptet e t drejts s Unionit interpretohen lidhur me qllimet e rendit ligjor t BE-s dhe t Unionit n prgjithsi. Ky interpretim specifik pr Unionin sht i domosdoshm, pasi q disa t drejta sigurohen me t drejtn e Unionit, dhe pa at do t ishin t rrezikuara, pasi q do Shtet Antar duke interpretuar dispozitat n mnyra t ndryshme do t mundej t vendos individualisht
115
mbi substancn e lirive, t cilat duhet ti garantoj e drejta e Unionit. Nj shembull sht koncepti i puntorit, n t cilin bazohet fushveprimi i liris s lvizjes. Koncepti specifik i Unionit pr puntorin sht i aft pr t devijuar nga konceptet q njihen dhe q zbatohen n rendet ligjore t Shteteve Antare. Pr m tepr, standardi i vetm me t cilin maten instrumentet ligjore t Unionit sht vet e drejta e Unionit, dhe jo legjislacioni nacional apo ligji kushtetues. N baz t sfondit t ktij koncepti t autonomis t rendit ligjor t BE-s, cila sht marrdhnia midis ligjit t Unionit dhe ligjit nacional? Edhepse e drejta e Unionit prbhet nga nj rend ligjor i vetkenaqshm n relacion me rendet ligjore t Shteteve Antare, kjo situat nuk duhet t konsiderohet si e atill ku rendi ligjor i BE-s dhe sistemet ligjore t Shteteve Antare shtresohen me njri tjetrin si shtresa t themelit. Fakti q vlejn pr njerzit e njjt, t cilt njkohsisht bhen qytetar t Shtetit nacional dhe t BE-s, mohon ndarjen kaq t ashpr t ktyre rendeve ligjore. S dyti, qasja e ktill nuk prfill faktin se e drejta e Unionit mund t bhet funksionale vetm nse formon pjes t rendeve ligjore t Shteteve Antare. E vrteta sht se rendi ligjor i BE-s dhe rendet ligjore nacionale jan t ndrlidhur dhe t ndrvarur.
INTERAKCIONI MIDIS T DREJTS S UNIONIT DHE T DREJTS NACIONALE

Aspekti i marrdhnies midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale, prfshin ato fusha ku dy sistemet plotsojn njri tjetrin. Neni 4(3) i TEU sht i qart: Sipas parimit t bashkpunimit t sinqert, Unioni dhe Shtetet Antare do t ndihmojn njri tjetrin me respekt t ndrsjellt, n realizimin e detyrave q dalin nga Traktatet. Shtetet Antare do t marrin masat e nevojshme, t prgjithshme ose t veanta, t garantojn plotsimin e obligimeve q dalin nga Traktatet ose q rezultojn nga aktet e institucioneve t Unionit. Shtetet Antare do t lehtsojn realizimin e detyrave t Unionit dhe do t prmbahen nga masat q mund t rrezikojn arritjen e synimeve t Unionit.
116
Ky parim i prgjithshm i bashkpunimit t sinqert u inspirua nga vetdija se rendi ligjor i BE-s nuk mund t arrij ti plotsoj vetm synimet e parapara me themelimin e BE-s. Pr dallim nga nj rend ligjor nacional, rendi ligjor i BE-s nuk sht sistem i pavarur, por varet nga mbshtetja e sistemeve nacionale pr funksionimin e vet. Tre degt e qeveris legjislatura, ekzekutivi dhe gjyqsia duhet t pranojn se rendi ligjor i BE-s nuk sht sistem i huaj dhe se Shtetet Antare dhe institucionet e Unionit kan krijuar lidhje t prhershme midis vete, pr t arritur objektivat e tyre t prbashkta. Bashkimi Evropian nuk sht vetm komunitet i interesave; ai sht komunitet i bazuar n solidaritet. Sipas ksaj, autoritetet nacionale jo vetm q duhet t mbikqyrin Traktatet e Unionit dhe legjislacionin sekondar; ato duhet edhe ti implementojn dhe ti vn traktatet dhe legjislacionin n funksion. Interakcioni midis dy sistemeve sht shum-shtresor dhe duhen disa shembuj pr ta sqaruar. Ilustrimi i par se si ndrlidhen dhe plotsohen rendet ligjore t BE-s me ato nacionale sht direktiva, e cila sht shqyrtuar n kapitullin mbi legjislacionin. E gjith ajo q direktiva zgjidh n aspektin detyrues sht rezultati q duhet arritur nga Shtetet Antare; jan autoritetet nacionale ato q do t vendosin, prmes ligjit vendor, pr at se si dhe me far masash arrihet rezultati. N fushn gjyqsore, dy sistemet ndrlidhen me an t procedurs s vendimit preliminar, i cili referohet n Nenin 267 t TFEU, sipas t cilit gjykatat nacionale mund, ose ndonjher jan t detyruara, ti referojn Gjykats s Drejtsis pyetje mbi interpretimin dhe vlefshmrin e t drejts s Unionit, dhe vendimi i Gjykats mund t jet vendimtar n zgjidhjen e konfliktit t paraqitur para tyre. Dy gjra jan t qarta: s pari, gjykatat n Shtetet Antare duhet t mbikqyrin dhe t zbatojn ligjin e Unionit; dhe s dyti, interpretimi i ligjit t Unionit dhe deklaratat lidhur me vlefshmrin e tij jan rezervat e vetme t Gjykats s Drejtsis. Varshmria e ndrsjellt e BE-s dhe t drejts nacionale ilustrohet me at se ka ndodh kur duhen plotsuar shpraztirat e t drejts s BE-s: e drejta e Unionit u referohet rregullave ekzistuese t s drejts nacionale pr t kompletuar rregullat q i vendos vet. Parimi vlen pr t gjitha obligimet e t drejts s Unionit, prve nse kjo e fundit nuk ka prcaktuar rregulla pr zbatimin e vet. N kto raste, autoritetet nacionale zbatojn t drejtn e Unionit me dispozitat e sistemeve t veta ligjore. Mirpo parimi kushtzohet me nj parakusht: zbatimi i njtrajtshm i t drejts s Unionit duhet t vazhdoj, pasi q do t ishte krejtsisht e papranueshme q qytetart dhe ndrmarrjet t gjykohen me kritere t ndryshme dhe kshtu t trajtohen n mnyr t padrejt.
117
1 mars 2004. Nj femr duke vizatuar me shkums hartn e Evrops, ashtu si do t dukej n vitin 2007.
KONFLIKTI MIDIS T DREJTS S UNIONIT DHE T DREJTS NACIONALE

Mirpo, marrdhnia midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale karakterizohet edhe me nj prplasje t herpashershme ose konflikt midis rendit ligjor t Unionit dhe rendeve ligjore nacionale. Nj situat e ktill gjithnj shfaqet kur nj dispozit e t drejts s Unionit ua transferon t drejtat dhe ua ngarkon obligimet drejtprsdrejti qytetarve t Unionit ndrsa prmbajtja e vet prplaset me rregullin e t drejts nacionale. Prapa ksaj fushe t thjesht problematike jan fshehur dy shtje fundamentale q jan baz e strukturs s BE-s, prgjigjet e t cilave ishin parapar t bhen testi acidik pr ekzistencn e rendit ligjor t BE-s, gjegjsisht zbatueshmria direkte e t drejts s Unionit dhe supremacia e t drejts s Unionit mbi t drejtn kontradiktore nacionale.
ZBATUESHMRIA DIREKTE E T DREJTS S UNIONIT MBI T DREJTN NACIONALE
S pari, parimi i zbatueshmris direkte thjesht do t thot se e drejta e Unionit ia kalon t drejtat dhe ua imponon obligimet drejtprsdrejti, jo vetm institucioneve t Unionit dhe Shteteve Antare por gjithashtu edhe qytetarve t Unionit. Nj nga arritjet e veanta t Gjykats s Drejtsis sht se ka vn n fuqi zbatueshmrin direkte t t drejts s Unionit, prkundr rezistencs fillestare t disa Shteteve t caktuara Antare, dhe kshtu ka garantuar ekzistimin e rendit ligjor t BE-s. Praksa e vet gjyqsore n kt rast filloi me nj rast t lartprmendur, gjegjsisht rasti i ndrmarrjes hollandeze t transportit Van Gend & Loos. Ndrmarrja ngriti padi n nj gjykat hollandeze kundr autoriteteve doganore t Hollands, t cilat kishin krkuar tatime t shtuara doganore pr nj prodhim kimik t importuar nga Republika Federale t Gjermanis. N analizn prfundimtare, rezultati i ktij procesi gjyqsor varej nga pyetja nse edhe individt mund t thirren n Nenin 12 t Traktatit t EEC-s, i cili n mnyr specifike ndalon Shtetet Antare t prezantojn tatime t reja doganore ose t shtojn tatimet ekzistuese n tregun e prbashkt. Prkundr kshills s nj numri t madh t qeverive dhe Avokatit t vet t Prgjithshm, Gjykata mori vendimin se, duke marr parasysh natyrn dhe synimin e Unionit, dispozitat e t drejts s Unionit n t gjitha rastet kan qn drejtprsdrejti t zbatueshme. N arsyetimin e vendimit t vet, Gjykata theksoi se: ... Komuniteti prbn nj rend t ri ligjor ... shtjet e t cilit i prbjn jo vetm Shtetet Antare por edhe shtetasit e tyre. Pavarsisht nga legjislacioni i Shteteve Antare, e drejta e Komunitetit nuk ngarkon vetm obligime pr individt por
119
gjithashtu sht parapar tu transferoj atyre t drejta. Kto t drejta nuk dalin vetm aty ku Traktati i jep n mnyr t shkoqitur nga Traktati, por edhe pr shkak t obiligimeve q Traktati n mnyr t definuar qart ua ngarkon jo vetm individve por edhe Shteteve Antare dhe institucioneve t Komunitetit. Mirpo, kjo deklarat e guximshme nuk na shpien larg, pasi q edhe m tej mbetet pyetja se cilat dispozita t t drejts s Unionit jan t zbatueshme drejtprsdrejti. Pikspari, Gjykata shqyrtoi kt shtje n lidhje me legjislacionin primar t Unionit dhe deklaroi se individt mund ti nnshtrohen drejtprsdrejti t gjitha dispozitave t Traktateve t Unionit, t cilat (i) prcaktojn kushte absolute, (ii) jan t plota dhe vetfunkcionuese n kontekstin ligjor dhe prandaj (iii) nuk kan nevoj pr asnj veprim t mtejshm nga Shtetet Antare ose institucionet e Unionit, pr tu prputhur ose pr t fituar efekt ligjor. Gjykata mori vendimin se Neni i mparshm 12 EEC-s i plotsonte kto kritere, dhe se ndrmarrja Van Gend & Loos mund t nxirrte t drejtat nga ai, t cilin gjykata n Holland ishte e obliguar ta mbroj, si pasoj e t cils gjykata hollandeze anuloi tatimet doganore t prcaktuara n kundrshtim me Traktatin. Rrjedhimisht, Gjykata vazhdoi t zbatoj kt arsyetim, lidhur me dispozitat e tjera t Traktatit EEC, t cilat kan rndsi m t madhe pr qytetart e Unionit se sa Neni 12. Vendimet q jan t vlefshme pr tu prmendur ktu, kan t bjn me zbatueshmrin direkte t dispozitave mbi lirin e lvizjes (Neni 45 TFEU), liria e krijimit (Neni 49 TFEU) dhe liria pr t ofruar shrbime (Neni 56 TFEU). Pr sa i prket garancave q kan t bjn me lirin e lvizjes, Gjykata e Drejtsis mori nj vendim ku i shpalli ato drejtprsdrejti t zbatueshme n rastin Van Duyn. Faktet e ktij rasti ishin si vijon: zonjs van Duyn, shtetase hollandeze, n maj t vitit 1973 iu refuzua leja pr hyrje n Britani t Madhe pr tu punsuar si sekretaresh n Kishn e Sajentologjis, nj organizat q konsiderohej si socialisht e dmshme nga Ministria e Punve t Brendshme. Duke u thirrur n rregulloren e Unionit mbi lirin e lvizjes pr puntort, zonja van Duyn ngriti padi para Gjykats s Lart, duke krkuar vendimin se ajo kishte t drejt t qndroj n Britani t Madhe pr punsim dhe ti jepej leje pr hyrje n Britanin e Madhe. N prgjigjen e pyetjes s referuar nga Gjykata e Lart, Gjykata e Drejtsis mbante mendimin se Neni 48 i Traktatit EEC (Neni 45 TFEU) ishte drejtprsdrejti i zbatueshm dhe prandaj, mbi individt transferoi t drejta q jan t detyrueshme n gjykatat e Shteteve
120
Antare. Kshilli Shtetror (Conseil dtat) i Belgjiks krkoi nga Gjykata e Drejtsis t jap nj vendim mbi zbatueshmrin direkte t dispozitave q garantojn lirin e krijimit. Kshilli Shtetror duhej t vendoste lidhur me nj veprim t paraqitur nga nj avokat hollandez, J. Reyners, i cili kishte dshir t theksoj t drejtat e tij q rrjedhin nga Neni 52 i Traktatit EEC (Neni 49 TFEU). Z. Reyners ndjehej i obliguar t ngrej padi pasi q i ishte refuzuar pranimi n profesionin ligjor n Belgjik, pr shkak t shtetsis s tij t huaj, prkundr faktit se ai kishte kaluar testimin e nevojshm belg. N vendimin e vet m 21 korrik 1974, Gjykata konsideronte se trajtimi jo i barabart i shtetasve dhe t huajve n lidhje me krijimtarin, nuk do t vazhdonte m, ashtu si Neni 52 i Traktatit t EEC-s q ishte drejtprsdrejti i zbatueshm nga fundi i periudhs s tranzicionit dhe kshtu autorizonte qytetart e Unionit t pranojn dhe t realizojn punsim profitabil n ndonj Shtet tjetr Antar, n mnyr t njjt si shtetasi i atij Shteti. Si rezultat i ktij vendimi, z. Reyners duhej t pranohej t ushtronte profesionin e tij ligjor n Belgjik. Gjykata e Drejtsis kishte mundsin n rastin Van Binsbergen t hartoj n mnyr specifike zbatueshmrin direkte t dispozitave q kan t bjn me lirin e ofrimit t shrbimeve. Kto procese gjyqsore prfshinin, midis t tjerash, shtjen nse nj dispozit ligjore hollandeze q parasheh se vetm personat rezident n Holland mund t veprojn si prfaqsues juridik para nj gjykate t apelit, ishte kompatibile me rregullat e Unionit lidhur me lirin e ofrimit t shrbimeve. Gjykata konkludoi se nuk ishte kompatibile, duke u bazuar n faktin se t gjitha kufizimet t cilave u nnshtrohen qytetart e Unionit pr shkak t shtetsis s tyre apo vendit t banimit, bjn shkeljen e nenit 59 t Traktatit t EEC-s (Neni 56 TFEU) dhe prandaj jan t pavlefshme. Gjithashtu, me rndsi t madhe n aspektin praktik sht njohja e zbatueshmris direkte t dispozitave mbi lvizjen e lir t mallrave (Neni 41 TFEU), parimi i pagess s barabart pr meshkujt dhe femrat (Neni 157 TFEU), ndalimi i prgjithshm i diskriminimit (Neni 25 TFEU) dhe liria e konkurrencs (Neni 101 TFEU). Sa i prket legjislacionit sekondar, shtja e zbatueshmris direkte shfaqet vetm kur bhet fjal pr direktivat dhe vendimet e adresuara pr Shtetet Antare, duke marr parasysh se rregullativat dhe vendimet e adresuara individve nxjerrin zbatueshmrin e vet direkte ga Trakatet e Unionit (Neni 288(2) dhe (4) TFEU). Nga viti 1970, Gjykata ka zgjeruar parimet e veta q kan t bjn me zbatueshmrin direkte t dispozitave n direktiva dhe n vendime t adresuara Shteteve Antare.
121
Rndsia praktike e efektit direkt t t drejts s Unionit, n formn n t ciln sht hartuar dhe sht prezantuar pr ekzekutim para Gjykats s Drejtsis, sht vshtir t theksohet n mas t tepruar. Efekti direkt prmirson pozitn e individit duke i shndrruar lirit e tregut t prbashkt n t drejta q mund t zbatohen n nj gjykat nacionale. Prandaj, efekti direkt i t drejts t Unionit sht nj nga shtyllat e rendit ligjor t BE-s.
DOMINIMI I T DREJTS S UNIONIT MBI T DREJTN NACIONALE
Zbatueshmria direkte e t drejts s Unionit shpie drejt nj pyetjeje t dyt, fundamentale: far ndodh nse nj dispozit e t drejts s Unionit mundson t drejtat dhe obligimet direkte pr qytetarin e Unionit dhe kshtu shkakton konflikte me sundimin e t drejts nacionale? Konflikti i ktill midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale mund t zgjidhet vetm nse njra i jep prparsi tjetrs. Legjislacioni i Unionit nuk prmban dispozit t qart lidhur me kt shtje. Asnj nga Traktatet e Unionit nuk prmban dispozit q thot se, pr shembull, e drejta e Unionit dominon apo i nnshtrohet t drejts nacionale. Megjithat, mnyra e vetme pr zgjidhjen e konflikteve midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale sht q, asaj t pars ti jepet prparsia e ligjit dhe ti lejohet t zvendsoj t gjitha dispozitat nacionale q devijojn nga rregullorja e Unionit dhe t zvendsoj ato n rendet ligjore nacionale. N fund t fundit, nga rendi ligjor i BE-s do t mbetej shum pak nse do t krahasohej me ligjet nacionale. Rregullat e Unionit mund t lihen mnjan nga do ligj nacional. Kshtu nuk do t diskutohej m shtja e zbatimit t njtrajtshm dhe t barabart t t drejts s Unionit n Shtetet Antare. BE-ja nuk do t ket mundsi t realizoj detyrat e besuara nga Shtetet Antare. Mundsia e Unionit pr t funksionuar do t ishte rrezikuar, kurse struktura e nj Evrope t unifikuar, pr t ciln ka shum shpresa, asnjher nuk do t arrihej. Probleme t ktilla nuk ekzistojn pr sa i prket marrdhnies midis t drejts ndrkombtare dhe asaj nacionale. Duke marr parasysh se e drejta ndrkombtare nuk bhet pjes e rendit ligjor t vet shtetit derisa t absorbohet me ndihmn e nj akti t prfshirjes ose zvendsimit, shtja e parsis vendoset vetm n baz t t drejts nacionale. Varsisht nga urdhri i presedencs q i atribuohet t drejts ndrkombtare nga sistemi nacional ligjor, ai mund t jet superior mbi t drejtn kushtetuese, t klasifikohet midis t drejts kushtetuese dhe t drejts s rndomt statutare, ose t ket thjesht
122
statusin e njjt si e drejta statutare. Marrdhnia midis t drejts s prfshir ose t zvendsuar ndrkombtare dhe t drejts nacionale prcaktohet me zbatimin e rregullores, sipas t cils dispozitat e fundit ligjore mbizotrojn ndaj atyre paraprake (lex posterior derogat legi priori). Kto rregulla nacionale mbi konfliktin e ligjeve nuk vlejn pr marrdhnien midis t drejts s Unionit dhe ligjit nacional, pasiq e drejta e Unionit nuk sht pjes e asnj rendi ligjor nacional. fardo konflikti midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale mund t zgjidhet n baz t rendit ligjor t BE-s. Duke marr parasysh kto implikime, dhe prkundr kundrshtimit t disa Shteteve Antare, edhe nj her i takoi Gjykats s Drejtsis t themeloj parimin e mbizotrimit t t drejts s Unionit, gj vitale pr ekzistimin e rendit ligjor t BE-s. N rastin Costa v ENEL , Gjykata kishte dy observime t rndsishme lidhur me marrdhnien midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale.
Shtetet Antare kan transferuar definitivisht t drejtat sovrane n Komunitetin e krijuar nga vet ato dhe masat pasuese unilaterale nuk do t ishin n prputhje me konceptin e ligjit t BE-s. sht parim i Traktatit q asnj Shtet Antar t mos vej n dyshim statusin e t drejts s Unionit si nj sistem i zbatueshm n mnyr t uniformuar dhe t prgjithshme n mbar BE-n.
Nga kjo rrjedh se e drejta e Unionit, i cili u zbatua n pajtim me fuqit e themeluara n Traktate, ka parsi mbi fardo ligji konfliktuoz t Shteteve Antare. Jo vetm q sht m e fuqishm se e drejta e mparshme nacionale por gjithashtu ka efekt t kufizuar mbi ligjet e miratuara rrjedhimisht. S fundi, n vendimin e vet Gjykata nuk vuri n dyshim nacionalizimin e industris italiane pr energji elektrike, mirpo prerazi themeloi parsin e t drejts s Unionit mbi at nacionale. Pasojat ligjore t ktij rregulli t presedencs jan se n rast t konfliktit t ligjeve, e drejta nacionale e cila sht n kundrshtim me t drejtn e Unionit, nuk vlen m dhe nuk mund t merret asnj legjislacion i ri nacional nse ajo nuk prputhet me t drejtn e Unionit. Prej ather, Gjykata ka prkrahur n mnyr t vazhdueshme kt konkluzion dhe n fakt, e ka zhvilluar at m tej. Ndrsa vendimi Costa merrej vetm me shtjen e parsis s ligjit t Unionit mbi at t ligjeve t zakonshme nacionale, Gjykata konfirmoi parimin e parsis gjithashtu n lidhje me
123
marrdhniet midis t drejts s Unionit dhe t drejts kushtetuese nacionale. Pas hezitimit fillestar, gjykatat nacionale pranuan interpretimin e Gjykats t Drejtsis. N Holland nuk mund t shfaqej asnj vshtirsi, pasi q parsia e t drejts s Traktatit mbi t drejtn statutore nacionale, prcaktohet n mnyr t shkoqitur n kushtetut (Nenet 65 deri n 67). N Shtetet tjera Antare, parimi i prparsis t s drejts t Unionit mbi t drejtn nacionale sht njohur nga gjykatat nacionale. Mirpo, gjykatat kushtetuese t Gjermanis dhe Italis fillimisht refuzuan t pranojn parsin e ligjit t Unionit mbi ligjin kushtetues nacional, sidomos kur bhet fjal pr mbrojtjen e garantuar t t drejtave fundamentale. Ato i trhoqn kundrshtimet e veta vetm pasi q mbrojtja e t drejtave fundamentale n rendin ligjor t BE-s kishte arritur standardin q korrespondonte n thelb me at t kushtetutave nacionale. Mirpo, Gjykata Federale Kushtetuese e Gjermanis vazhdon t trajtoj druajtjet pr integrimin e mtejshm, ashtu si e ka br t qart n vendimet e veta t Traktatit t Mastrihtit dhe s fundi n Traktatin e Lisbons.
INTERPRETIMI I T DREJTS NACIONALE N PAJTIM ME T DREJTN E UNIONIT
Pr t parandaluar konfliktin midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale, i cili mund t shfaqet si rezultat i zbatimit t rregullit t prparsis, t gjitha organet Shtetrore q implementojn ose ushtrojn ligjin mund t interpretojn ligjin nacional, n prputhje me ligjin e Unionit. Duhej nj koh relativisht e gjat, n mnyr q koncepti i interpretimit n pajtim me t drejtn e BE-s t njihet nga Gjykata e Drejtsis dhe t inkorporohet n rendin ligjor t Unionit. Pasi q Gjykata e Drejtsis fillimisht pa t arsyeshme t garantoj se ligjet nacionale harmonizohen me nj direktiv, vetm kur kjo krkohet nga gjykatat nacionale, ajo themeloi nj obligim pr t interpretuar ligjin nacional n pajtim me direktivat pr her t par n vitin 1984 n rastin Von Colson and Kamann. Vendimi pr kt rast ishte q vlera e kompenzimit t jepet pr diskriminimin ndaj femrave n lidhje me qasjen n punsim. Kurse dispozitat relevante ligjore t Gjermanis kan parapar vetm kompensimin Vertrauensschaden (mbshtetja e pabaz n parashikimin legjitim), Direktiva 76/207/EEC deklaron se ligji nacional duhet t planifikoj dnime efektive (PENALTIES) pr t garantuar sigurimin e mundsive t barabarta lidhur me qasjen n punsim. Pasi q gjobat relevante nuk ishin t prcaktuara n detaje, direktiva nuk mund t konsiderohej drejtprsdrejti e zbatueshme pr kt pik, dhe ekzistonte rreziku q Gjykata e Drejtsis t duhej t marr vendimin. Edhepse e drejta nacionale dshtoi t harmonizohet
124
me t drejtn e Unionit, nuk kishte arsye q Gjykatat nacionale t mos marrin parasysh t drejtn nacionale. Gjykata e Drejtsis mori vendimin q gjykatat nacionale t obligohen t interpretojn dhe t zbatojn legjislacionin nacional n shtjet civile, n mnyr q t ekzistojn gjoba efektive pr diskriminimin n baz t gjinis. Kompenzimi simbolik nuk do t plotsonte krkesat e nj zbatimi efektiv t direktivs. Bazn ligjore t interpretimit t t drejts nacionale n pajtim me t drejtn e Unionit, Gjykata e Drejtsis ia ngarkon parimit t prgjithshm t bashkpunimit t sinqert (Neni 4(3) TEU). Sipas ktij neni, Shtetet Antare duhet ti marrin t gjitha masat e prshtatshme, qofshin ato t prgjithshme apo t veanta, pr t siguruar plotsimin e obligimeve q rrjedhin nga Traktati i BE-s ose nga aktivitetet e ndrmarra nga institucionet e Unionit. Autoritetet nacionale jan t obliguara t harmonizojn interpretimin dhe zbatimin e t drejts nacionale, e cila vjen pas t drejts s Unionit, me formulimin dhe qllimin e t drejts t Unionit (obligimi i bashkpunimit). Pr gjykatat nacionale, kjo reflektohet n rolin e tyre si gjykata evropiane, n kuptimin se ato garantojn zbatimin dhe mbikqyrjen e drejt t ligjit t Komunitetit. Nj form e veant e interpretimit t t drejts nacionale n pajtim me t drejtn e Unionit sht interpretimi n prputhje me direktivat, sipas t cilave Shtetet Antare jan t obliguara t implementojn direktivat. Ekspertt ligjor dhe gjykatat duhet tu ndihmojn Shtetet e veta Antare t plotsojn kt obligim n trsi, duke zbatuar parimin e interpretimit n pajtim me direktivat. Interpretimi i ligjit nacional, n pajtim me direktivat garanton se ekziston nj prputhje me direktivat, n nivelin n t cilin zbatohet ligji, dhe kshtu garanton se ligji implementues nacional interpretohet dhe zbatohet n mnyr t njtrajtshme n t gjitha Shtetet Antare. Kjo nuk lejon diferencimin n nivel nacional t shtjeve q sapo jan harmonizuar n nivel t Unionit me an t direktivs. Kufiri i interpretimit t t drejts nacionale n pajtim me t drejtn e Komunitetit qndron n formulimin e qart t t drejts nacionale, e cila nuk sht e hapur pr interpretim. Edhespe ekziston obligimi sipas t drejts s Komunitetit pr interpretimin e t drejts nacionale n pajtim me t drejtn e Unionit, e drejta nacionale mund t mos interpretohet contra legem (kundr ligjit). Kjo vlen edhe n raste ku legjislatori nacional refuzon n mnyr eksplicite t kaloj nj direktiv n ligj nacional. Konflikti midis t drejts s Unionit dhe t drejts nacionale mund t zgjidhet vetm me an t proceseve gjyqsore kundr Shtetit t caktuar Antar, pr pamundsi t plotsimit t obligimeve t parapara n Traktat (Nenet 258 dhe 259 TFEU).
125
27 shtator 1964, Bruksel. Nj automjet me tabela evropiane regjistrimi, e parkuar para godins Joyeuse entre, selia e ardhshme e Komisionit Evropian, e cila ishte n ndrtim e sipr.
Konkluzat
far pasqyre e prgjithshme shfaqet nga rendi ligjor i BE-s? Rendi ligjor i BE-s sht baza e vrtet e Unionit, i cili i jep atij nj sistem t ligjit zakonor sipas t cilit duhet t funksionoj. Objektivat themelore t Unionit mund t arrihen vetm me krijimin e ligjit t ri dhe prkrahjen e tij. Rendi ligjor i BE-s tani m ka shnuar arritje t mdha n kt kontekst. Fal ktij rendi t ri ligjor, kufijt e hapur, tregtia substanciale me mallra dhe shrbime, lvizja e puntorve dhe numri i madh i lidhjeve jashtkufitare midis kompanive kan br tregun e prbashkt pjes t jets s prditshme pr afro 500 milion njerz. Nj karakteristik tjetr me rndsi historike lidhur me rendin ligjor t Unionit sht roli i tij paqeruajts. Me synimin e vet pr ruajtjen e paqes dhe liris, zvendson forcn si mjet pr zgjidhjen e konflikteve me sundimin e ligjit q detyron si individt ashtu edhe Shtetet Antare n nj Komunitet t vetm. Si rezultat i ksaj, rendi ligjor i Unionit sht instrument i rndsishm pr ruajtjen dhe krijimin e paqes. Ligji i komunitetit t BE-s dhe rendi i tij ligjor mund t mbijetojn vetm nse prputhshmria dhe mbrojtja e ktij rendi ligjor garantohen me dy gurthemele: zbatueshmria direkte e t drejts s Unionit dhe prparsia e t drejts s Unionit mbi t drejtn nacionale. Kto dy parime, ekzistencn dhe mirmbajtjen e t cilave me vendosmri e prkrah Gjykata e Drejtsis, garantojn zbatimin e uniformuar dhe prioritar t t drejts s Unionit n t gjitha Shtetet Antare. Me t gjitha mangsit e veta, rendi ligjor i BE-s shnon kontribut shum t vlefshm drejt zgjidhjes s problemeve politike, ekonomike dhe sociale t Shteteve Antare t Unionit.
127
Shtojc
J URISPRUDENCA
Natyra dhe prparsia e t drejts s Unionit
Case 26/62 Van Gend & Loos [1963] ECR 1 (nature of Union law; rights and obligations of individuals). Case 6/64 Costa v ENEL [1964] ECR 1251 (nature of Union law; direct applicability, primacy of Union law). Case 14/83 Von Colson and Kamann [1984] ECR 1891 (interpretation of national law in line with Union law). Case C-213/89 Factortame [1990] ECR I-2433 (direct applicability and primacy of Union law). Joined Cases C-6/90 and C-9/90 Francovich and others [1991] ECR I-5357 (eect of Union law; liability of Member States for failure to discharge Union obligations: non-transposal of a directive). Joined Cases C-46/93 and C-48/93 Brasserie du pcheur and Factortame [1996] ECR I-1029 (eect of Union law; general liability of Member States for failure to discharge Union obligations).
Joined Cases C-10/97 to C-22/97 IN.CO.GE 90 [1998] ECR I-6307 (primacy of Union law). Case C-416/00 Morellato [2003] ECR I-9343 (primacy of Union law). Joined Cases C-397/01 to C-403/01 Pfeiffer and others [2004] ECR I-8835 (interpretation of national law in line with Union law).
Fuqit e BE-s
Case 8/55 Fdration charbonnire de Belgique [19541956] ECR 292 (implied powers; ocial xing of prices). Case 22/70 AETR [1971] ECR 263 (legal personality and treaty-making powers of the EU). Case 6/76 Kramer [1976] ECR 1279 (external relations; international commitments; authority of the EU). Opinion 1/91 [1993] ECR I-6079 (EEA Agreement I; distribution of powers). Opinion 2/91 [1993] ECR I-1061 (distribution of powers between the EU and the Member States). Opinion 1/94 [1994] ECR I-5267 (WTO Agreement; distribution of powers).
129
Opinion 2/94 [1996] ECR I-1759 (accession by the EC to the ECHR; absence of powers).
Case C-91/92 Faccini Dori [1994] ECR I-3325 (directives; horizontal direct eect). Case C-431/92 Commission v Germany (Grosskotzenburg) [1995] ECR I-2189 (directive; eect of objective law). Case C-465/93 Atlanta Fruchthandelsgesellschaft [1995] ECR I-3761 (examination of validity of a regulation; preliminary ruling; ordering of interim measures; conditions). Case C-469/93 Chiquita Italia [1995] ECR I-4533 (direct eect of provisions of the GATT and the Lom Convention). Case C-368/96 Generics [1998] ECR I-7967 (statements in minutes; status for interpretation purposes). Case C-144/01 Mangold [2005] ECR I-9981 (directive; horizontal direct eect).
Efektet e akteve ligjore

Case 2/74 Reyners [1974] ECR 631 (direct applicability; freedom of establishment). Case 33/74 van Binsbergen [1974] ECR 1299 (direct applicability; provision of services). Case 41/74 Van Duyn [1974] ECR 1337 (direct applicability; freedom of movement). Case 11/77 Patrick [1977] ECR 1199 (direct applicability; right of establishment). Case 70/83 Kloppenburg [1984] ECR 1075 (directives; direct applicability). Case 152/84 Marshall [1986] ECR 723 (directives; direct applicability). Case 103/88 Costanzo [1989] ECR 1861 (directives; direct applicability; conditions; consequences). Case 322/88 Grimaldi [1989] ECR 4407 (recommendations; direct applicability or its absence; observance by national courts). Case C-188/89 Forster [1990] ECR I-3343 (directives; horizontal direct eect). Case C-292/89 Antonissen [1991] ECR I-773 (statements in Council minutes; status for interpretation purposes).
T drejtat fundamentale
Case 29/69 Stauder [1969] ECR 419 (fundamental rights; general principles of law). Case 11/70 Internationale Handelsgesellschaft [1970] ECR 1125 (fundamental rights; general principles of law). Cases 146/73 and 166/73 Rheinmhlen I, II [1974] ECR 33 and 139 (extent to which national courts are bound by rulings of higher courts).
130
Case 4/73 Nold [1974] ECR 491 (fundamental rights; general principles of law; common constitutional traditions). Case 175/73 Amalgamated European Public Service Union [1974] ECR 917 (freedom to form associations). Case 130/75 Prais [1976] ECR 1589 (freedom of religion and belief). Case 149/77 Defrenne [1978] ECR 1381 (fundamental rights; general principles of law). Case 44/79 Hauer [1979] ECR 3727 (fundamental rights; right of property). Case 85/79 Hoffmann-La Roche [1979] ECR 461 (fundamental rights; principle of the right to be heard). Case 293/83 Gravier [1985] ECR 593 (equal treatment; students fees). Case 234/85 Keller [1986] ECR 2897 (freedom to pursue a trade or profession). Joined Cases 46/87 and 227/88 Hoechst [1989] ECR 2919 (fundamental rights; principle of the right to be heard; administrative procedure; inviolability of the home; reference to the ECHR). Case 265/87 Schrder [1989] ECR 2263 (right of ownership; freedom to pursue a trade or profession; restrictions). Case 5/88 Wachauf [1989] ECR 2633 (restrictions on fundamental rights).
Case C-219/91 Ter Voort [1992] ECR I-5485 (freedom of expression). Case C-97/91 Borelli [1992] ECR I-6313 (fundamental rights; right to take action in the courts). Case C-357/89 Raulin [1992] ECR I-1027 (equal treatment; prohibition of discrimination on grounds of nationality). Case C-132/91 Katsikas [1992] ECR I-6577 (fundamental rights; freedom to pursue a trade or profession). Case C-2/92 Bostock [1994] ECR I-955 (fundamental rights; right of ownership; freedom to pursue a trade or profession; observance when implementing EU law). Case C-280/93 Germany v Council [1994] ECR I-5065 (right of ownership; freedom to pursue a trade or profession; restrictions in the public interest). Case C-415/93 Bosman and others [1995] ECR I-4921 (fundamental rights; freedom to pursue a trade or profession). Case C-55/94 Gebhard [1995] ECR I-4165 (fundamental rights; right of establishment; freedom to pursue a trade or profession). Opinion 2/94 [1996] ECR I-1759 (fundamental rights; accession by the EU to the ECHR).
131
Case C-377/98 Netherlands v Parliament and Council [2001] ECR I-7079 (human dignity; right to physical integrity). Case C-274/99 P, Connolly [2001] ECR I-1611 (freedom of opinion). Case C-60/00 Carpenter [2002] ECR I-6279 (protection of the family). Case C-112/00 Schmidberger [2003] ECR I-5659 (bounds of Community fundamental rights; freedom of assembly and freedom of opinion). Case C-276/01 Steffensen [2003] ECR I-3735 (right to eective legal protection). Case C-25/02 Rinke [2003] ECR I-8349 (general principle of equality). Case C-36/02 Omega [2004] ECR I-9609 (bounds of fundamental rights).
Case 70/83 Kloppenburg [1984] ECR 1075. Joined Cases T-551/93 and T-231/94 to T-234/94 Industrias Pesqueras Campos and Others [1996] ECR II-247. Joined Cases T-116/01 and T-118/01 P & O European Ferries (Vizcaya) v Commission [2003] ECR II-2957.
Proporcionaliteti
Case 116/76 Granaria [1977] ECR 1247. Case 265/87 Schrder [1989] ECR 2237. Case C-161/96 Sdzucker [1998] ECR I-281. Case C-171/03 Toeters [2004] ECR I-10945.
Mbrojtja e parashikimeve legjitime

Case 74/74 CNTA [1975] ECR 533. Case 120/86 Mulder [1988] ECR 2321. Case 170/86 Von Deetzen [1988] ECR 2355. Case C-368/89 Crispoltoni I [1991] ECR I-3695. Case T-119/95 Hauer [1998] ECR II-2713.
PARIMET E PRGJITHSHME T LIGJIT (SELEKTIM)
Siguria ligjore
Joined Cases 18/65 and 35/65 Gutmann [1967] ECR 61. Case 98/78 Racke [1979] ECR 69. Case 96/78 Decker [1979] ECR 101. Case 61/79 Denkavit [1980] ECR 1205. Cases 66/79, 127/79 and 128/79 Salumi [1980] ECR 1237.
Parimi i subvencionimit
Case T-29/92 SPO [1995] ECR II-289. Case C-84/94 United Kingdom v Council [1996] ECR I-5755.
132
Joined Cases C-36/97 and C-37/97 Kellinhusen and Ketelsen [1998] ECR I-6337. Case C-491/01 British American Tobacco (Investments) and Imperial Tobacco [2002] ECR I-11453.
Shtetsia e Unionit
Case C-85/96 Martnez Sala [1998] ECR I-2691. Case C-184/99 Grzelczyk [2001] ECR I-6193. Case C-224/98 dHoop [2002] ECR I-6191. Case C-413/99 Baumbast [2002] ECR I-7091. Case C-403/03 Schempp [2005] ECR I-6421.
133
Komisioni Evropian ABC-ja e t Drejts s Bashkimit Evropian nga Profesor Klaus-Diter Borard Luksemburg: Zyra e Botimeve e Bashkimit Evropian, 2010 2010 133 fq. 153 235 mm ISBN 978-92-9238-041-0 doi:10.2871/36508
Kontaktoni me BE-n
ONLAJN Informata n t gjitha gjuht zyrtare t Bashkimit Evropian mund t gjeni n ueb faqen Europa: europa.eu PERSONALISHT N mbar Evropn ka qindra qendra lokale informative t BE-s. Adresn e qendrs m t afrt mund ta gjeni n ueb faqen Europe Direct: europedirect.europa.eu PRMES TELEFONIT OSE POSTS Europe Direct sht shrbim q u prgjigjet pyetjeve tuaja lidhur me Bashkimin Evropian. Kt shrbim mund ta kontaktoni n telefonin pa pages 00 800 6 7 8 9 10 11, telefonin me pages nse merrni nga vendet jasht BE-s +32 2 299 96 96 ose me an t posts elektronike t ueb faqes Europe Direct: europedirect.europa.eu LEXONI MBI EVROPN Pr t lxuar botimet mbi BE-n, vetm duhet t klikoni nj her n ueb faqen e libraris t BE-s: bookshop.europa.eu
Delegacioni i Bashkimit Evropian M.H. Jasmin 52v 1000 Shkup el. 02/3248 500 Faks. 02/3248 501 Internet: www.delmkd.ec.europa.eu E-mail: Delegation-FYRMacedonia@ec.europa.eu Qendra Informative e Bashkimit Evropian M.H. Jasmin 52v 1000 Shkup Tel/faks. 02/3296-363 Internet: www.euic.mk E-mail: euinfo@euic.mk Qendra Informative e BE-s, Manastir Bul. 1 Maji 61 7000 Manastir Tel. 047 298 336 E-mail: bitola@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Veles Rr. Panko Brashnar 1 1400 Veles Tel. 043 232 406 E-mail: veles@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Gostivar Bul. Braqa Ginovski 61 1230 Gostivar Tel. 042 218 167 E-mail: gostivar@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Kavadarci Rr. Marshal Tito bb 1430 Kavadarci Tel. 043 400 217 E-mail: kavadarci@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Koani Rr. Rade Kratove 1 2300 Koani Tel. 033 274 001 E-mail: kocani@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Kumanov Sheshi Jugosllavia e re bb 1300 Kumanov Tel. 031 438 663 E-mail: kumanovo@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Tetov Rr. Dervish Cara bb 1200 Tetov Tel. 044 343 646 E-mail: tetovo@euinfopoint.mk
Qendra Informative e BE-s, Gjevgjeli Rr. Dimitar Vllahov 4 1480 Gjevgjeli Tel. 034 213 843 E-mail: gevgelija@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Ohr Rr. Dimitar Vllahov 57 6000 Ohr Tel. 046 230 175 E-mail: ohrid@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Dibr Rr. 8 Shtatori bb 1250 Dibr Tel. 046 831 196 E-mail: debar@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Strumic Rr. Bllagoj Mueto 26 2400 Strumic Tel. 034 349 040 E-mail: strumica@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s, Kriva Pallank Rr. Shn Joakim Osogovski 175 1330 Kriva Pallank Tel. 031 375 035 E-mail: krivapalanka@euinfopoint.mk Qendra Informative e BE-s n Bibliotekn Kombtare dhe Universitare Shn Kliment Ohridski Bul. Goce Delev 6 1000 Shkup Tel. 02 3115 177 E-mail: nul@euinfopoint.mk EUi Universiteti Shn Kirili dhe Metodi; Fakulteti Ekonomik, Shkup Bul. Krste Misirkov bb 1000 Shkup Tel. 02 3286 835 E-mail: eui-sk@eccf.ukim.edu.mk EUi Universiteti Shn Kliment Ohridski; Fakulteti pr Menaxhim dhe Administrim t Sistemeve Informative, Manastir Rr. Partizanska bb 7000 Manastir Tel. 047 259 923 E-mail: eui-bt@famis.edu.mk EUi Universiteti i Evrops Juglindore, Tetov Rr. Ilindenska bb 1200 Tetov Tel. 044 356 316 E-mail: eui-te@seeu.edu.mk
N t gjitha vendet e Bashkimit Evropian ka prfaqsi t Komisionit dhe zyra e prfaqsi t Parlamentit Evropian. Komisioni Evropian ka gjithashtu edhe delegacione n vende t tjera t bots.

ABC of European Law SQ

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

ABC of European Law SQ

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

ABC ja e t Drejts t Bashkimit Evropian

Profesor Klaus-Diter Borard

075 078 079 079 080 081

087 089 098 102 104 104

115 115 116 119 119

Nga Parisi n Lisbon, prmes Roms, Mastrihtit, Amsterdamit dhe Nics

G RUPI I PAR : ORGANIZATAT EURO -ATLANTIKE

G RUPI I DYT : KSHILLI I EVROPS DHE OSBE-JA

G RUPI I TRET : BASHKIMI EVROPIAN

(1)Sipas Rezoluts t Kshillit t Sigurimit t KB-s 1244 t 10 qershorit t vitit 1999.

Vlerat fundamentale t Bashkimit Evropian

Neni 3 i Traktatit pr BE-n (qllimet e Unionit)

BE-JA SI GARANTUESE E PAQES

U NITETI DHE BARAZIA SI TEMA T PRHERSHME

R ESPEKTIMI I IDENTITETIT NACIONAL

Kushtetuta e Bashkimit Evropian

NATYRA LIGJORE E BE- S

VAN GEND & LOOS

PASQYR E INSTITUCIONEVE T BE-s, SIPAS TFEU-s

KOMITETI EVROPIAN EKONOMIK DHE SOCIAL

GJYKATA E DREJTSIS E BASHKIMIT EVROPIAN

BANKA QENDRORE EVROPIANE

BANKA EVROPIAN E INVESTIMEVE

ULSET N PARLAMENTIN EVROPIAN 99 78 78 78 54 54 35 27 24 24 24 24 24 19 18 18 14 14 14 13 13 9 7 6 6 6 5

Parlamenti Evropian (Neni 14 TEU)

Prbrja dhe zgjedhja

PRESIDENTI 14 Zvends President 5 Kuestor (kshillimor)

Neni 10 i TEU (demokracia prfaqsuese)

Grupi i Partis Popullore Evropiane (Kristian Demokratt) 264 (+ 4)

Grupi i Aleancs t Liberalve dhe Demokratve pr Evropn 84 (+ 1)

Grupi i Aleancs Progresive t Socialistve dhe Demokratve n Parlamentin Evropian 162 (+ 5)

Kshilli Evropian (Neni 15 TEU)

Kshilli (Neni 16 TEU)

Komisioni Permanent i Prfaqsuesve Coreper I dhe II

Komiteti Special pr Bujqsi

Sekretariati Gjeneral (rreth 2 200 zyrtar)

Koordinimi i politiks makroekonomike

Aplikacioni i Traktatit t BE-s

Prbrja dhe Presidenca

Prgatitja pr mbledhjet e Kshillit

(5) Baronesha Kethrin Eshton, ish Komisionere pr Tregti, u emrua n kt post.

Komisioni Evropian (Neni 17 TEU)

Inicimi i legjislacionit t Unionit

Mbikqyrja monitoruese dhe zbatimi i duhur i t drejts s Unionit

Administrimi dhe Implementimi i legjislacionit t Unionit

Prfaqsimi i BE-s n organizatat ndrkombtare

Gjykata e Drejtsis e Bashkimit Evropian (Neni 19 TEU)

Ankesat kundr vendimeve t Gjykats s Prgjithshme (Neni 256 TFEU)

Zgjedhja e gjykatsve dhe Avokatve t Prgjithshm

PRBRJA E GJYKATS S PRGJITHSHME

Banka Qendrore Evropiane (Neni 129 dhe 130 TFEU)

Gjykata e Revizorve (Nenet 285 dhe 286 TFEU)

Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social (Neni 301 TFEU)

Ndarja e ktyre ulseve sht si vijon (6).

Komiteti i Rajoneve (Neni 305 TFEU)

Rendi ligjor i BE-s

BE-JA SI KRIJES E LIGJIT

B URIMET LIGJORE T T DREJTS S UNIONIT

2. MARRVESHJET NDRKOMBTARE T BE-S

4. PARIMET E PRGJITHSHME T LIGJIT

5. KONVENTAT MIDIS SHTETEVE ANTARE Vendimet e Coreper-it Marrveshjet ndrkombtare

TRAKTATET THEMELUESE T BE-S SI BURIM PRIMAR I T DREJTS S UNIONIT

Marrveshjet si prgatitje pr antarsim n BE ose themelim t Unionit Doganor