T.C.

SAKARYA NVERSTES
MHENDSLK FAKLTES
MAKNA MHENDSL BLM


TASARIM DEV



ISI DETRCS TASARIMI



Proje Yneticisi: Prof.Dr.Fethi Halc




Proje Grubu
G080106096 Faruk zdemir




Sakarya, 2011

NDEKLER:

NSZ
1.ISI DETRCLER 1
1.1 GR ...1
1.2 ISI DETRCLERN SINIFLANDIRILMASI...1
1.2.1 Is Deiim ekline Gre Snflandrma.....1
1.2.2 Is Gei Yzeyinin Is Gei Hacmine Oranna Gre Snflandrma.....2
1.2.3 Farkl Akkan Saysna Gre Snflandrma....2
1.2.4 Is Geii Mekanizmasna Gre Snflandrma.2
1.3 ISI DETRCLERNDE KRLENME3
1.3.1 Is Deitiricilerinde Birikinti.....3
1.3.2 Kirlenme Eilimleri.....3
1.3.3 Muayene, Temizleme, Tamir ve lave...4
1.3.4 Akkanlarn Kirlenme Eilimleri.4
1.3.4 ISI DETRCS TASARIMI.....6
1.3.4.1 ISIL HESAPLAR....6
1.3.4.1.1 Ortalama Scaklklarn Hesaplanmas....6
1.3.4.1.2 Akkan zellikleri....6
1.3.4.1.3 Gvdede Dolaan Akkan Debisi............7
1.3.4.1.4 Boruda Dolaan Akkan Debisi..............7
1.3.4.1.5 Logaritmik Ortalama Scaklk Farknn Hesaplanmas....7
1.3.4.1.6 Is Transferi Yzey Alannn Hesaplanmas...7
1.3.4.1.7 Boru indeki Akkan Hz......................8
1.3.4.1.8 Boru indeki Reynold Says...................8
1.3.4.1.9 Boru indeki Nusselt Says....................8
1.3.4.1.10 Boru indeki Is Tanm Katsaysnn Hesaplanmas...8
1.3.4.1.11 Gvdedeki Akkan Hznn Hesaplanmas..8
1.3.4.1.12 Gvdedeki Reynold Says......................9
1.3.4.1.13 Gvdedeki Nusselt Says........................9
1.3.4.1.14 Gvdedeki Is Tanm Katsaysnn Hesaplanmas.....9
1.3.4.1.15 Toplam Is Gei Katsaysnn Hesaplanmas.....10

1.3.4.2 BASIN DM HESAPLARI...............11
1.3.4.2.1 Boru indeki Basn Dm................11
1.3.4.2.2 Gvdedeki Basn Dm.....................11
1.3.4.3 MUKAVEMET HESAPLARI..................12
1.3.4.3.1 Gvdenin Kontrol..................................12
1.3.4.3.1.1 ekme Gerilmesine Gre Kontrol...12
1.3.4.3.1.2 Cidar Kontrol......12
1.3.4.3.2 Dip Levhas Kontrol..............................12
1.3.4.4 GR-IKI KESTLERNN HESAPLANMASI..13
1.3.4.4.1 Scak Akkann Sisteme Giri Kesidi........13
1.3.4.4.2 Scak Akkann Sistemden k Kesidi.......13
1.3.4.4.3 Souk Akkann Sisteme Giri Kesidi.......13
1.3.4.4.4 Souk Akkann Sistemden k Kesidi..13
KAYNAKA..........14

NSZ



Is deitiricileri, mhendislik biliminin ok nem arz eden aratrma konularndan
biri olup gnmzde hemen hemen her iletmede kullanlmaktadr.Bu durum gz nne
alnarak iletmelerde kullanlacak farkl kapasitelere sahip s deitiricisi tasarlanmtr.

Bu almada gvdesinden motor ya,borularn iinden su akan bir gvde iki boru
geili s eanjr tasarm yaplmtr.Tasarmda gz nne alnan kapasitelerden dolay
boru ve gvde iin ayr standartlardan yararlanlmas uygun grlmtr.izimdeki boru
dizilii , yaplan hesaplardan elde edilen sonulardan biraz farkl kmaktadr.Bu da boru
diziliinin retim standartlarna gre dzenlenmesinden meydana gelmektedir.

Tasarm almas boyunca bilgilerini ve tecrbelerini paylaan Sn.Prof.Dr.Fethi
HALICIya , ilgi ve desteklerini esirgemeyen Sn.brahim BORUCUya ve Sn.Fatih NCEye
teekkrlerimi sunarm.

Hazrlanan projenin meslektalarma,makine mhendislii okuyan renci
arkadalarma ve ilgili olan tm bilim insanlarna yararl olmasn temenni ederim.



Mak.Mh.Faruk ZDEMR

1. ISI DETRCLER
1.1 GR

Mhendislik uygulamalarnn en nemli ve en ok karlalan ilemlerinden birisi
,farkl scaklklardaki iki veya daha fazla akkan arasndaki s deiimidir.Bu deiimin
yapld cihazlar,genelde s deitirici olarak adlandrlmakta olup,pratikte termik
santralarda,kimya endstrilerinde ,stma ,iklimlendirme, soutma tesisatlarnda , tat
aralarnda ,elektronik cihazlarda ,alternatif enerji kaynaklarnn kullanmnda, s depolamas
vb. bir ok yerde bulunabilmektedir.
Is deitiricileri iinde youma ve buharlama gibi bir faz deiimi yoksa,bunlara
duyulur s deitiricileri ,iinde faz deiimi olanlara ise gizli s deitiricileri ad
verilir.Dier taraftan ,buhar kazanlar,nkleer santralar veya elektrikli stclar da ilerinde s
retimi olan birer s deitiricisi olmasna ramen , literatrde genelde ayr konular olarak
incelenir.
ounlukla s deitiricilerinde akkanlar, birbirleriyle kartrlmadan s geiinin
dorudan yapld genelde metal malzeme olan kat bir yzey ile birbirinden ayrlrlar.Bu tip
s deitiricileri yzeyli veya rekparatif olarak adlandrlr.Dolgu maddeli veya rejeneratif
olarak adlandrlan dier tip s deitiricilerinde ,s geii dorudan olmayp ,s nce scak
akkan tarafndan dner veya sabit bir dolgu maddesine verilerek depo edilir,daha sonra bu
dolgu maddesindeki bu s souk akkana verilir.Genel olarak rekparatif s
deitiricilerindeki incelemeler zamandan bamsz olmasna ramen , rejenaratif s
deitiricilerinde incelemeler zamana baldr.
1.2 ISI DETRCLERN SINIFLANDIRILMASI
1.2.1 Is Deiim ekline Gre Snflandrma

Akkanlarn dorudan temasta olduu s deitiricileri :Bu tip s deitiricileri iinde
farkl scaklklardaki akkanlar veya bir akkan ile kat maddeler birbirleriyle dorudan
doruya kartrlr veya temasa geirilir.
Akkanlar aras dorudan temasn olmad s deitiricileri:Bu tiplerde s , nce
scak akkandan iki akkana ayran bir yzeye veya bir ktleye geer.Daha sonra bu s bu
yzden veya ktleden souk akkana iletilir.

1.2.2 Is Gei Yzeyinin Is Gei Hacmine Oranna Gre Snflandrma

Bu snflama iin s deitiricilerinde eklinde yzey alan younluu ad verilen bir
byklk tanmlanr.
= Is gei yzeyi (m
2
) / Is deitirici hacmi (m
3
)
Bu tanma gre literatrde > 700 m
2
/m
3
olan s deitiricileri kompakt, 700 m
2
/m
3

olan s deitiriciler ise kompakt olmayan s deitiriciler olarak gz nne alnr.Kompakt
s deitiricileri arlktan ,hacimden kazan salad ve daha esnek bir projelendirmeye
olanak salad iin kompakt olmayan s deitiricilerine gre tercih edilir.Buna karlk
akkanlardan en az birinin gaz olmas , yzeyi kirleten,korozif olan akkanlarn
kullanlamamas ve ak esnasnda oluan ar yk kayplarn yenebilmek iin ilave
vantilatr veya pompa gcne ihtiya duyulmas bu tip s deitiricilerinin balca
sakncalardr.

1.2.3 Farkl Akkan Saysna Gre Snflandrma

Pratikte birok uygulamada , s deitiricilerinde genellikle iki akkan arasndaki s
geii gz nne alnr.Bununla birlikte az da olsa baz kimyasal ilemlerde,soutma
tekniinde ,havann ayrtrlmasnda , hidrojenin saflatrlmas ve svlatrlmas gibi
olaylarda akkanl s deitiricileri ile karlalabilir.

1.2.4 Is Geii Mekanizmasna Gre Snflandrma

ki tarafta da tek fazl ak : Is deitiricilerinin iki tarafndaki tek fazl aklardaki s
tanm bir pompa veya vantilatr ile tahrik edilen zorlanm yada younluk farknn
dourduu doal olarak olabilir.
Bir tarafta tek fazl,dier tarafta ift tarafl ak: Bu s deitiricilerinin tek taraflarnda
zorlanm veya tek fazl ak varken , dier tarafta kaynamakta veya youmakta olan iki fazl
ak vardr.
ki tarafta da ift fazl ak: Bir taraflarnda buharlama ve dier taraflarnda youma
ilemi olan s deitiricileridir.
Tanmla ve nmla beraber s geii: zellikle bir tarafnda yksek scaklkta gaz
olan s deitiricilerinde tanlma nmla s geii bir arada grlr.

1.3 ISI DETRCLERNDE KRLENME

1.3.1 Is Deitiricilerinde Birikinti


Birikinti, s transferi ve akkann akna kar direnci artran s transfer
yzeyindeki istenmeyen tortulardr. Birikinti; yatrm, enerji, bakm ve arza
maliyetlerinde kmsenemeyecek kadar ekstra maliyet oluturmaktadr. Sk sk
temizlenmesinden kanlmak isteniliyorsa, eanjrler dizayn edilirken birikinti koullar
dikkate alnmak zorundadr. Servis esnasnda birikintiyi en aza indirecek uygun alma
koullarnda allmaldr. Bu almada; birikinti mekanizmalar, birikinti artmas,
birikinti maliyeti,birikintinin boru ap, eanjr yzey alan, performans ve basn kayb
zerindeki etkileri ile birikintiyi en aza indirgeyecek nlemler incelenmitir.

1.3.2 Kirlenme Eilimleri

Kirlenme, svlarn iinde bulunabilen kat cisimler ve kirelenme s deitirici
seiminde dikkate alnmas gereken nemli faktrlerdir. Bir akkann belirli bir yzey tipine
gre kirlenme karakteristiklerine etki eden faktrler unlardr:
a- Akkann hz: Is deitirici kanal sistemindeki en dk hz, en nemli etkendir.
b- Akkan hznn kayma kuvveti, trblans ve laminer-tabaka kalnlna etkisi
c- Yzey civarnda kalma sresi
d- Kanallardaki hz veya akm dalm: Tm kanal blmlerinde iyi bir hz veya akm
dalm olmaldr. Eer birden fazla kanal var ise eitli kanallar arasndaki akm
dalmnn da iyi olmas gerekir.
Dier tip s deitiricilerinin kirlenme faktrleri gvde borulu s deitiricilerine
gre daha azdr. Kirli bir grevin gereklerinin en iyi karland s deitirici tipi spiral
plakal s deitiricisidir. Plakal s deitiricileri ve lamelli s deitiricileri de
kanallarda ve kanal aralarnda iyi bir akm dalm olduundan ve akmn tmnn
trblansl olmasndan dolay kirli grevlere iyi uyum salarlar. Sspansiyon halinde
elyaf ieren svlar iin genellikle spiral plakal s deitiricileri en uygun s deitirici
tipidir.

1.3.3 Muayene, Temizleme, Tamir ve lave

Proses akmlarnn karakteristikleri, temizleme (mekanik veya kimyasal) ve
nitenin tmnn veya bir ksmnn periyodik deitirilmesi iin gereksinimleri
karlayacak ekilde dikkatlice incelenmelidir. Eer gvde borulu s deitiricisindeki
boru demeti, temizleme veya deitirilme iin sklecek ise, yeterli yer hacmi mevcut olmal
ve gerekli cihazlarn s deitiricisine girii ve k gz nne alnmaldr.Eer proses
koullarnn deiimleri olasysa, modifikasyon kolayl, ayrca nemli faktr olabilir .
Gz nne alnmas gereken dier bir faktr, arza sonucu akkanlarn birbirine
karmas ve/veya sznt yapmasdr. ok zehirleyici ve tutuabilir akkanlar iin, arza ok
fazla nemli olabilir ve bu, s deitirici tipini semeye karar verirken genellikle
nemli faktr olabilir. Lamelli ve spiral s deitiriciler akkanlarn birbirine karma
olasln minimize eder. Zehirli akkanlarn kullanlaca yerlerde, d balantlara zel
dikkat gsterilmelidir, nk bu balantlarn yksek btnlk salamas gerekir.


ekil 1 Gvde borulu s deitiricisinin i grn

1.3.4 Akkanlarn Kirlenme Eilimleri
Burada esas nemli olan, akkan ve konstrksiyon malzemeleri arasndaki
uyumdur.
Eer akkanlarn korozyon karakteristikleri zellikle nemliyse, grafit, cam veya
teflon gibi korozyon direnci yksek s deitiricilerini tercih etmek dnlmelidir. Bu
s deitiricilerin basn, scaklk ve kapasite snrlamalar olduu iin yksek korozyon
karakteristikleri nedeniyle bu s deitiricilerini seerken bu snrlamalara dikkat etmek
gereklidir. rnein contal plakal s deitiricilerinde, akkanla uyum salayacak conta
malzemesi bulmak mmkn olmayabilir. Eer uygun plaka ve conta malzemeleri var
ise ayrca contal-plakal tip s deitiricilerini kullanmak da dnlebilir.
Seilen s deitiricisinin konstrksiyon malzemeleri,akkanlarla ar korozyon
oluturmamaldr. Kirlenmeye olan eilim olduka dikkatli bir ekilde deerlendirilmeli ve s
deitiricisi kirlenmeyi dikkate alarak, gerekli sre alabilecek kapasitede olacak ekilde
seilmelidir. Is deitiricisi, akkan basn ve scaklk farklar (sl gerilmeler)
nedeniyle oluacak gerilmelere dayanacak ekilde dizayn ve imal edilme kapasitesinde
olmaldr.
1.3.4 ISI DETRCS TASARIMI

Bir gvde iki boru geili s deitiricisi tasarm iin verilenler;

Scak akkan girii: T
1g
=120
o
C
Scak akkan k: T
1=
110
o
C
Souk akkan girii: T
2g
=30
o
C
Souk akkan k: T
2
=90
o
C
Is miktar: Q=125 kW
Scak akkan :Motor ya
Souk akkan :Su

1.3.4.1 ISIL HESAPLAR

1.3.4.1.1 Ortalama Scaklklarn Hesaplanmas:
T
mg
= =115
o
C T
m
= =60
o
C

1.3.4.1.2 Akkan zellikleri:

Ek B.3 ve B.4deki tablolardan okundu.
Motor ya Su
Scaklk (
o
C) 115 60
Younluk (kg/m
3
)
831,68 983,09
zgl s c
p
(J/kg

K) 2285 4185,2
Is iletim katsays k (W/mK) 135,2x10
-3
653,6x10
-3

Dinamik viskozite (Pa.s)
1,162x10
-2
467,4x10
-6

Prandtl says Pr 196,2 2,988

[Tablolar ve ekler Is Deitiricileri-Prof.Dr.Osman F.Genceli den alnmtr.]



Q= m
1
. c
p1
.(T
1g
-T
1
)= m
2
. c
p2
.(T
2
-T
2g
)

1.3.4.1.3 Gvdede Dolaan Akkan Debisi:
125000= m
1
.2285.(120-110) m
1
=5,47 kg/s

1.3.4.1.4 Boruda Dolaan Akkan Debisi:
125000= m
2
.4184,2.(90-30) m
1
=0,498 kg/s

1.3.4.1.5 Logaritmik Ortalama Scaklk Farknn Hesaplanmas:
(T
m
)
ters
= = = 50,98
o
C
Kapasite oran: R= = = 0,17

Etkenlik: P= = = 0,67
Ek F.cden dzeltme katsays F=0,97 bulunur. T
m
= F. (T
m
)
ters
=0,97.50,98=49,45
o
C
bulunur.
Seilenler:
Toplam s transferi katsays : K=330 W/m
2
K
Boru i ap: d
i
=11 mm
Boru d ap : d
o
=16 mm
Boru boyu : l= 5 m

1.3.4.1.6 Is Transferi Yzey Alannn Hesaplanmas:
Q=K.A. T
m
125000=330.A.49,45 A=7,66 m
2
Boru Saysnn Hesaplanmas:
L= = = 152,48 m
n
t
= = = 30,5 toplam boru adedi



Bu deerlere gre ;
Gvde anma ap = 200 mm
1 m boru boyu iin stma yzeyi = 1,7 m
2
/m
Gvde d ap = 219 mm
Gvde i ap=219-2.5 = 209 mm (Gvde malzemesi karbon elii seildi.)
Boru says =32
Eksenler aras mesafe= 28 mm deerleri bulundu.

1.3.4.1.7 Boru indeki Akkan Hz:
w
2
= = 0,333 m/s

1.3.4.1.8 Boru indeki Reynold Says:
Re= 7704,45 > 2300 olduundan trblansl aktr.

1.3.4.1.9 Boru indeki Nusselt Says:
Nu=0,023.Re
0,8
.Pr
0,4
=0,023.(7704,45)
0,8
.(2,988)
0,4
=45,84

1.3.4.1.10 Boru indeki Is Tanm Katsaysnn Hesaplanmas:
h
i
= = 2723,73 W/ m
2
K

1.3.4.1.11 Gvdedeki Akkan Hznn Hesaplanmas:


ekil 2 gen Dizili
Levhalar aras uzakln gvde apnn 0,3 ile 0,5 kat arasnda seilmesi ,s geii ve
basn kayplar asndan uygundur.Bundan dolay;
e=200.0,5=100 mm seildi.

d
e
= = 37,76 mm

A
s
= =0,009 m
2


w
G
= = 0,73 m/s

1.3.4.1.12 Gvdedeki Reynold Says:
Re
e
= = = 1968,9 (
@115
o
C
=14.10
-6
m/s )


1.3.4.1.13 Gvdedeki Nusselt Says:
T
s
= ( + ) = 87,5
o
C

artma levhasnn kesmesinin %25 kabul ile boyutsuz arpan J
h,k
= 13 .10
-2
ekil
4.9dan elde edildi.

Nu= J
h,k
.

Re
e
. Pr
1/3
. ( )
0,14
= 13.10
-2
.1968,9.(196,2)
1/3
.( )
0,14
=133,73

1.3.4.1.14 Gvdedeki Is Tanm Katsaysnn Hesaplanmas:
h
G
= = = 478,82 W/m
2
K







1.3.4.1.15 Toplam Is Gei Katsaysnn Hesaplanmas:

Borunun i ve d tarafndaki kirlilik faktrleri Tablo 4.1den her iki taraf iin de
R
f1
=2.10
-4
m
2
K/W ve R
f2
=2.10
-4
m
2
K/W ,elik borunun s iletim katsays Ek B.1den k =52
W/m
2
K alnd.Buna gre ;




K
d
=315,35 W/m
2
K olarak hesaplanr.

125000=315,35.A.49,45 Bu denklemden gerek alan A=8 m
2
olarak hesaplanr.
L= = =4,7 m Bu eitlikten gerek boru boyu bulunur.
Elde edilen deerler balangta kabul edilen deerlere yakn olduundan hesaplarn doru
olduu kabul edilir.
















1.3.4.2 BASIN DM HESAPLARI


1.3.4.2.1 Boru indeki Basn Dm :

Boru tarafnda yeni elik ekme boru iin =0,1 mm , boyutsuz przllk
= /d
i
=0,1/11 =9.10
-3
ve Re= 7704,45 iin ekil 5.1deki Moody diyagramndan =0,045
bulunur.Boru gei says n
b
= 2 alnarak ;
p
t,Boru


= 2389 Pa

1.3.4.2.2 Gvdedeki Basn Dm:

Re
e
=1968,9 ve artma levhas kesmesinin %25 olmas durumu iin Kern
ynteminde boyutsuz basn arpan ekil 5.26dan j
f,k
=6.10
-2
bulunur.
p
Gvde,Kern
=
=
= 32,75 kPa












1.3.4.3 MUKAVEMET HESAPLARI

Gvde HIV eliinden silindirik olarak imal edildi.HIV elii iin Tablo 6.6dan
ekme
=470-560 MPa , f=150 MPa deerleri elde edilir.Gvde tarafnda 5 bar basn
bulunmaktadr.Kaynaklar %100 rntgen kontroll olduundan zayflama katsays z=1dir.
.Bu bilgilere gre;
Sistemin tasarm basnc: P=(5-1).1,1=4,4 bar =0,44 MPa olarak bulunur.

1.3.4.3.1 Gvdenin Kontrol:

1.3.4.3.1.1 ekme Gerilmesine Gre Kontrol:

= 9,67 MPa olduundan gvde ekmeye kar emniyetlidir.

1.3.4.3.1.2 Cidar Kontrol:

s30mm iin c=1

s= +c = +1 =1,3 mm olduundan tasarmda seilen 5 mm cidar
kalnl uygundur.

1.3.4.3.2 Dip Levhas Kontrol:

Dip levhas elipsoid olarak tasarlanmtr.Buna gre;
s= +c = +1=1,306 mm







1.3.4.4 GR-IKI KESTLERNN HESAPLANMASI

1.3.4.4.1 Scak Akkann Sisteme Giri Kesidi:

T
1g
=120
o
C
1g
=828,96 kg/m
3
c
1
=1m/s olsun.
m
1
=
1g
. c
1
.F F= = 65,98 .10
-4
m
2
d
1g
= = = 0,092 m

1.3.4.4.2 Scak Akkann Sistemden k Kesidi:

T
1
=110
o
C
1g
=834,49 kg/m
3
c
1
=1m/s olsun.

m
1
=
1
. c
1
.F F= = 65,54 .10
-4
m
2
d
1
= = = 0,092 m
1.3.4.4.3 Souk Akkann Sisteme Giri Kesidi:

T
2g
=30
o
C
2g
=995,82 kg/m
3
c
2
=1,5 m/s olsun.
m
2
=
2g
. c
2
.F F= = 3,33 .10
-4
m
2
d
2g
= = = 0,0205 m


1.3.4.4.4 Souk Akkann Sistemden k Kesidi:

T
2
=90
o
C
2
=964,88 kg/m
3
c
2
=1,5 m/s olsun.
m
2
=
2
. c
2
.F F= = 3,44 .10
-4
m
2
d
2g
= = = 0,0209 m







KAYNAKA:

1-Is Deitiricileri,Prof.Dr.Osman F.Genceli,Birsen Yaynevi,stanbul,1999
2-rneklerle Is Geii,Is Transferi,Prof.Dr.Fethi Halc,Yrd.Do.Dr.Mehmet Gndz,Birsen
Yaynevi,stanbul,2007
3- rneklerle Is Transferi, Prof. Dr. Sadk Kaka , Middle East Technical University,1968
4- Buhar Kazanlarnn Isl Hesaplar,Prof.Dr.Ahmet Arsoy,Prof.Dr.Kemal,Onat,Prof.Dr.Osman
F.Genceli,Birsen Yaynevi,stanbul,2007