ClagettArchimedesIIPart1 2 PDF

,...... .
I ; I
", '.,.,,' j;,..
,
l .. i
ARCHIMEDES
in the Middle Ages
VOLUME TWO
THE TRANSLATIONS FROM THE GREEK
BY WILLIAM OF MOERBEKE
pART I: INTRODUCTION
pART 11: TEXTS
MARSHALL CLAGETT
THE AMERICAN PHILOSOPHICAL SOCIETY
Independence Square
Philadelphia
1976
To Harold Cherniss
Preface
Though Volume Two of my Archimedes in the Middle Ages has been
near completion for a number of years, 1 have held up its publication
un til the completion of the third volume in an effort to correlate the
two volumes closely. In now publishing Volume Two (with Volume
Three soon to follow), I have been forced by the rising cost of publica-
tion to certain economies. Chief of these is the separation of the
diagrams from the Intraduction and the Latin text of William of
:\loerbeke's translation (except for Fig. 2.2.1, which appears in place
on page 67). However) the diagrams are all carefully labeled and the
pages of the Introduction and Latin.text on which they are mentioned
are indicated at the top of each page of diagrams. Hence the reader
should be able to locate the figures without undue difficulty. I have
also reluctantly agreed to the separation of the Variant Readings from
the Latin text. But the fact that the Varian t Readings, Commentary
and Diagrams are bound separately in Part III should make easy the
simultaneous consultation of the separated material and the Latin
text.
I should also note that a considerable economy was achieved by the
preparation of the Greco-Latin Glossary and Index of Latin Terms
on an lBw! typewriter. As the result of this, there are minor differ-
ences in the Greek fan ts used on the one hand in the Introduction, Text
and Commentary and on the other in the Glossary and Index. Further,
the system of photo-composi ting used in the Introduction-Text-Com-
men tary has significantly reduced the cost of publication. But it has
produced certain trivial infelicities. For example, it has forced the
use of a cedilla (instead of a reverse cedilla) to mark the e standing for ae
and the addition, by hand, of a number of signs that could have been
more aesthetically added by normal printing methods. Mrs. Carolyn
Brown of Tempa Communication Graphics in Princeton deserves
special thanks for her skill in solving many difficult printing problems.
A general bibliography that includes works used in both Volumes
Two and Three and several indexes that locate manuscripts, persons
and works treated in both volumes will be included in Volume Three.
..
vu
As usual, I owe thanks to many individuals and institutions for help in
preparing and publishing these volumes. Dr. Lorenzo Minio-Paluello
of ()xford University kindly read the Introduction to Volume Two
and l1lade l1lany useful suggestions. My colleague Professor Harold
Cherniss, to whom I affectionately dedicate this volume, has been a
constant source of wisdolTI in matters Greek and otherwise. I have
had assistance in checking references and reading the successive type
scripts from a series of indefatigable research assistan ts: Drs. Jim ()tte,
Bert Hansen, Joe Brown, and Charles Zuckernlan. I owe particular
thanks to Hansen and Zuckerman for their contributions to the indexing
of Volumes Two and Three, and to Mrs. Ann Tobias for her expert
secretarial help over the many years during which the volumes have
been written and particularly for preparing the final form of the dia-
grams. And though the reading of proof is justly said to be thankless,
I nevertheless thank lYlrs. Tobias, Dr. Zuckerman, and my wife Sue
for the many hours they have spent in such unrewarding toil.
Also noteworthy is the generous assistance I have obtained frorn the
principal European libraries that have allowed lTIe to consult the large
number of texts cited in these volumes and that have supplied me with
films of countless manuscripts. I should single out for special thanks
the Bi bliotheca Apostolica Vaticana, where I have again and again
consulted the autograph of William of l\loerbeke's translation of
ArchilTIedes. Finally, I must thank the American Philosophical
Society for its help in publishing this volume and the Institute for
Advanced Study for providing the ideal horne in which to wri te it and
the funds to complete its publication.
Vlll
Contents
Part I: Introduction to the Texts ofWilliam of Moerbeke's Archimedean
Translations
Chap. 1: William of lVloerbeke as the Translator of Archimedes
1. The Life and Scientific Activity ofWilliam of Moerbeke 3
11. The First Use of Moerbeke's Archimedean Transla-
tIons 13
Ill. William of Moerbeke and the Archimedean Transla-
tIons .....t. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Chap. 2: The Text of William of Moerbeke's Archimedean
Translations
1. The Greek Manuscripts Used by William of Moerbeke 54
11. William of Moerbeke's Autograph (MS 0) and its
DenvatI ves. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Ill. Textual Procedures. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Part 11: The Texts of William of Moerbeke's Archimedean Trans-
lations
1. Liber Archimedis de quam pluribus theorematibus [de figuris
elicisJ (11 vA-16vT). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2. Liber Archimedis de rentris gravi um vel de planis eque re-
pentibus (17rA-20vD). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 115
3. Liber Arrhimedis qui diritur quadratura parabole (20vE-
22vH).... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 141
4. [Arrhimedis circuli dimensioJ (22vI-23r1). . . . . . . . . . . . . .. 157
5. Liber [ArchimedisJ de spera et cylindro (23vA-33vV). . . . . . 161
6. Eutokii Ascalonite rememoracio in libros Archimedis de
spera et chylindro (34rA-44vP). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 221
IX
7. Liber Archymedis de conoydalibus et speroydalibus (45rA-
52vO) " 287
8. Euthocii Ascalonite rememoracio in libros Archymedis de
equerepentibus (53rA-55rW) " 339
9. Liber Archimedis de insidentibus aque (55vA-60rA) " 357
Part Ill: Variant Readings, Commentary, Diagrams and Indexes
Variant Readings. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 385
Commentary " 429
Diagrams " 589
Greeo-Latin Glossary " 641
Index of Latin Terms. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 657
x
Plate I: MS 0, folio 7b verso.

J .. '... c .... )rb
.
i
\
\.
Plate 11: MS 0, folio 2Sr. The first, second and third corrections in the left-hand margin are in m. 3.
The fourth is in m. 2, as is the addition at the bottom of column 1. The addition in the right-
hand margin is in m. 1 (as is, of course, the whole text of both columns).
PART I
Introduction to the Texts
of William of Moerbeke's
Archimedean Translations
CHAPTER ONE
William of Moerbeke as the
Translator of Archimedes
1. The Life and Scientific Activity of
William of Moerbeke
In Volume One of this work I examined and published the texts of Archimedes
that were turned into Latin from Arabic or from Greek before 1269. That year was
a crucial date for the knowledge of Archimedes in the West, since in 1269 all of
the extant works of Archimedes (except for the Sandreckoner, On the Method, the
Bovine Problem and the Stomachion) and two of the three commentaries of
Eutocius on the works of Archimedes were translated into Latin from Greek. It
was in 1881 that Valentin Rose discovered at the Vatican Library the only
complete manuscript of this translation: Ottobonianus latinus 1850.
1
In 1884 he
briefly described the contents of the manuscript and suggested that the translations
were made at the Papal Court in Viterbo by William of Moerbeke, the friend and
patron of the Polish student of optics Witelo. The case for Moerbeke as the
translator was argued further by J. L. Heiberg,2 and, as I indicate below in Section
III of this chapter, is beyond doubt in spite of the fact that William's name
nowhere appears in the manuscript. The significance of the discovery for the
correction and establishment of the Greek text of the corpus of the works of
Archimedes and Eutocius was immediately recognized by Heiberg. He perceived
that the literal form of the translation gave him an important avenue to the key
manuscript of Archimedes (Greek manuscript A) from which all of the Renais-
sance copies ultimately derived before its disappearance and to another lost
manuscript of Archimedes (Greek manuscript B) that contained the otherwise
missing text of On Floating Bodies. Hence the discovery of Vat. Ottob. lat. 1850
(and the subsequent discovery of another Greek manuscript, C, which also
contained, among other works, the work On Floating Bodies and the lost work On
the Method) inspired Heiberg to revise his texts of Archimedes and Eutocius.
IV. Rose, "Archimedes im Jahre 1269," Deutsche Litteraturzeitung, 5. Jahrgang (1884), cc. 210-13.
21. L. Heiberg, "Neue Studien zu Archimedes," Abhandlungen zur Geschichte der Mathematik. 5.
Heft (1890), p. 7, whole article pp. 1-84.
4 ARCHIMEDES IN THE MIDDLE AGES
Much scholarly effort has been spent in establishing the extent and nature of the
large corpus of translations of Greek philosophical and scientific works by the
Flemish Dominican William of Moerbeke. 3 As the result of this work, we can be
quite certain as to the time and place of many of his translations. But aside from
this evidence of translations little is known of William of Moerbeke' s life. He was
perhaps born in the town of Moerbeke near the border of Flanders and Brabant in
some unknown year variously estimated between 1215 and 1235. In fact, we know
nothing about his early training or even the date of his entrance into the Dominican
order. It is said that he entered the order in the convent of Louvain.
4
It has also
been suggested without evidence that he studied at Paris and Cologne.
5
But the
first definite date associated with him is 24 April, 1260, when he completed a
translation of Alexander of Aphrodisias' Commentary on the Meteorology of
Aristotle at Nicea, the capital of the shrunken Byzantine Empire. 6 His presence in
the Greek East at this time is confirmed by his translation of the De partibus
animalium of Aristotle, completed in Thebes and dated 10 Kal. Jan. (=23
December), 1260,7 a date occasionally interpreted (but in all probability wrongly)
as 23 December, 1259.
8
3The latest and most accurate treatment of William of Moerbeke and his translations is found in the
article by L. "Moerbeke, William of," Dictionary of Scient{fic Biography, Vol. 9
(New York, 1974), pp. 434-40. The most comprehensive survey is that of M. Grabmann, Guglielmo di
Moerbeke O. P. i I traduttore delle opere di Ari stotele (Rome, 1946). However, this work has to be used
with caution. Other details concerning Moerbeke are to be found in the introductions to the various texts
of his translations mentioned in the footnotes below.
4J. Quetif and 1. Echard, Scriptores Ordinis Praedicatorum recensiti notisque historicis et criticis
illustrati, Vol. I (Paris, 1719), p. 389.
5Grabmann, Guglielmo di Moerbeke, pp. 35-36, cites these earlier opinions but correctly says that all
such statements about his studies are not supported with evidence. Orabmann also quite properly rejects
the opinion expressed by Quetif and Echard that Moerbeke knew Arabic, for all of his known
translations were made from Greek texts.
6Alexander of Aphrodisias, Commentaire sur les Metiwres d' Aristote. Traduction de Guillaume de
Moerbeke, ed. of A. J. Smet (Louvain, Paris, 1968), pp. xi, 3, 360. The comment "translata de greco in
latinum apud Niceam urbem grecie anno Christi 1260" is found after the title in three manuscripts. The
following colophon appears in seven manuscripts: "anno domini 1260 in vigilia marchi evangeliste,"
thus giving us the date of 24 April, 1260. Though William's name is not found in the manuscripts, we
can perhaps deduce from his translation of Aristotle's De partibus animalium (23 December, 1260),
where his name is given, that he already knew Alexander's commentary well (and thus presumably had
translated it). See the ed. of Smet, pp. xii-xiv. Any doubt concerning the assignment of this translation
to Moerbeke is dispelled by a comparison of the linguistic preferences displayed in it with those found in
known translations of Moerbeke.
7/bid., p. xiv. G. Lacombe et al., Aristoteles Latinus, Pars prior (Bruges, Paris, 1957), p. 83, quotes
the following colophon: "Explicit completa anno Domini 1260 decimo Kalendas Januarii Thebis. De
Partibus Animalium liber explicit." A prologue at the beginning of the work was added by the
translator: "Inquit WilIelmus interpres. Iste liber, qui inscribitur De partibus animalium .... " In the
passage mentioned in the preceding footnote, Smet analyzes this preface and concludes that William
already knew Alexander's Commentary on the Meteorology.
80. Thery, Autour du decrer de /2/0: ll. Alexandre d'Aphrodise. sur l'influence de sa
noetique (Le Saulchoir, Kain, Belgium, 1926), p. 101, gives the proper colophon with its date of 10
Kalendas Januarii, 12(i0, but concludes therefrom that the date must be 23 December, 1259. Without
knowing which calendar William was following (i.e. which New Year day is being accepted by William)
LIFE OF WILLIAM OF MOERBEKE 5
These indisputable dates raise the question of when Moerbeke arrived in Greece.
But, alas, we have no evidence by which this question can be answered. Even if
one claims that these translations demonstrate less skill in Greek on William's part
than the later translations, they at least suggest that he had been studying Greek
for some time before undertaking them. But where? It is not impossible that he
began his study of Greek before going to Greece. Still, it is tempting to speculate
that Moerbeke's assignment to the area, perhaps to the Dominican convent at
Thebes, was secured some years earlier than 1260 through the influence of the St.
Omer family, a Flemish family that had shared in the rule of Thebes since the
1230s.
9
We could perhaps explain Moerbeke's appearance at Nicea in April 1260
by suggesting that he was a member of some commission sent to the emperor
Michael Palaeologus to secure the release of Guillaume de Villehardouin, Prince
of Achaea, who had been captured at the Battle of Pelagonia in the fall of 1259.
10
We are uncertain of the date of Moerbeke's return to the West. His translation
of Simplicius' Commentary on the Categories of Aristotle was completed in 1266
but the place of translation has not been indicated.
11
Pattin argues that the
translation was completed by Moerbeke at Viterbo and that Moerbeke was already
a penitentiary of Pope Clement IV.12 However, it is only for the year 1267 that we
have precise evidence as to Moerbeke's presence at Viterbo, for on 22 November,
1267 he completed there his translation of Themistius' Commentary on the De
anima of Aristotle. 13 Six months later (18 May, 1268) the Dominican translator
completed at Viterbo his translation of Proclus' Elementatio theologica.
14
This
we cannot by the colophon alone decide with absolute surety between 1259 and 1260. But the position of
"anno 1260" after "completa" in the colophon makes it difficult to reject 1260 as the proper year.
Furthermore, the fact that William had, in all probability, completed his translation of Alexander's
Commentary on the Meteorology before translating the De partibus animalium (and the further fact that
the translation of Alexander's Commentary was completed in April 1260), gives the edge to 1260 as the
correct date for the translation of De partibus.
9For the activity of the St. Omer family at Thebes, see 1. Longnon, L' Empire latin de Constantinople
et la principaute de Moree (Paris, 1949), p. 177. The Dominican convent at Thebes had been there at
least since 1253 (see Grabmann, Guglielmo di Moerbeke, p. 36).
lLongnon, L'Empire latin, pp. 225, 228-29. Cf. A. Dondaine, Secretaires de Saint Thomas (Rome,
1956), p. 196.
llSimplicius, Commentaire sur les Categories d' Aristote. Traduction de Guillaume de Moerbeke, ed.
of A. Pattin, Vo!. I (Louvain, Paris, 1971), p. XI. Pattin notes that several manuscripts carry the date
"Translatum anno Christi 1266 mense Martii perfectum." Not only is the place of translation missing in
the manuscripts but even the name of the translator. Again linguistic and other considerations confirm
that the translation is indeed by William of Moerbeke.
12/bid., p. XII.
13Themistius, Commentaire sur le Traite de l'ame d' Aristote. Traduction de Guillaume de Moerbeke,
ed. ofG. Verbeke (Louvain, Paris, 1957), pp. XII, 281. The following colophon is noted: "expleta fuit
translatio huius operis anno Domini MCCLXVII decimo kalendas decembris Viterbii .... " Again
linguistic analysis and the indication of the place and date of translation confirm William of Moerbeke
as the translator (see pp. LXIII-LXVII).
14Proclus, Elementatio theologica, ed. of C. Vansteenkiste in Tijdschrift voor Philosophie, Jaarg. 13
(1951), pp. 263-302,491-531. On p. 531 we read the following colophon: "Completa fuit translatio
huius operis Viterbii a fratre G. de Morbecca ordinis fratrum predicatorum, XV Kal. lunii anno Christi
was followed by his translation of Ammonius' Commentary on the Perihermeneias
of Aristotle, 12 September, 1268;15 his translation of Johannes Philoponus'
Commentary on the De anima of Aristotle, Viterbo, 17 December, 1268;16 and his
translations of the various works of Archimedes and Eutocius published below,
with dates ranging from February to 10 December, 1269. I indicate in my
description of Vat. Ottob. lat. 1850 below (see Chapter 2, Sect. II) that Moerbeke
also completed his translation of Hero's De speculis (which was attributed to
Ptolemy in Moerbeke' s Greek exemplar and thus in his translation) on the last day
of December 1269 and of Ptolemy's De analemmate, presumably, sometime early
in 1270. Then on 15 June, 1271, Moerbeke finished at Viterbo his translation of
Simplicius' Commentary on the De caelo of Aristotle. 17 In the colophon of a
manuscript of this work Moerbeke was designated as "domini pape penitentiarius
et capellanus." (See the preceding footnote.) But we do not know for sure when
this colophon was added and hence we cannot be certain that William was actually
a papal penitentiary and chaplain at the time of the completion of the translation.
Though it is a reasonable supposition that he already held such office under
Clement I V (who died in 1268), it is only known for certain that he was a papal
penitentiary and chaplain from 1272 to April 1278 when he was elevated to the
archbishopric of Corinth, as extant documents reveal (see notes 19-20, 23). In
March 1272 he visited the courts of Savoy and France to raise help for a crusade.
18
In the same year, at Orvieto, he absolved an Augustinian prior from excommunica-
tion and on 3 November, 1274 he authorized Albertus Magnus to absolve two
abbeys in Cologne from censure. 19 Moerbeke' s role in the Council of Lyons
1268, pontificatus domini Clementis papae IV anno 4." CL Lacombe, Aristoteles Latinus, Pars prior,
p. 559: Pars posterior, pp, 829, 859, 1110.
l.>Ammonius, Commentaire sur le Peri hermeneias d'Aristote. Traduction de Guil/aume de Moerbeke,
ed. of G. Verbeke (Louvain, Paris, 1961), p. 479, with the colophon from one manuscript: "Expleta
fuit translatio huius operis an[n]o C[h]risti 1268 septembris die duodecimo." Again internal linguistic
considerations assure us that this work was translated by William of Moerbeke (see pp. LXIX-LXXIV).
Though the place of the translation, as well as the name of the translator, is missing in the manuscripts,
it surely must have been done at Viterbo since we have translations of Moerbeke made at Viterbo that
closely precede and follow this translation in 1268.
16]ohannes Philoponus, Commentaire sur le De anima d'Aristote. Traduction de Guil/aume de
Moerbeke, ed. of G. Verbeke (Louvain, Paris, 1966), p. 119, with the colophon: "Completum fuit
decembris die decima septima anno Domini MCCLXVIII.". Verbeke (p. CX) notes that in one
manuscript the text begins: "Commentum lohannis Grammatici super capitulum de intellectu in libro
tertio Aristotelis de anima translatum de graeco in latinul11 Viterbii a fratre Gillelmo (.') de Morbec,
ordinis fratrum praedicatorum."
17Grabmann, Guglielmo di Moerbeke, p. 130, gives the following colophon from one manuscript:
"Ego autem frater Guylermus de Morbeke de ordine fratrum predicatorum, domini pape peniten-
tiarius et capellanus, hoc cum magno corporis labore ac multo mentis tedio latinitati offero, putans in
hoc translationis opere me plura Latinorum studiis addidisse. Expleta autem fuit hec translatio
Viterbii ann0 Domini M[C]CLXXI XVII Kal. julii post mortem bone memorie Clementis pape quarti
apostolica sede vacante." Cf. Lacombe, Aristoteles Latinlls, Pars prior, p. 204.
1RSee Minio-PaJueJJo, "Moerbeke, William of," p. 435.
19Grabmann, Guglielmo cli Moerbeke, pp. 49-50, gives the references to documents describing
these acts of absolution. In both documents William is identified as a papal penitentiary and chaplain.
(May-July 1274) is well known.
2o
Some three years later, 22 October, 1277, he
completed at Viterbo his translation of Galen's De alimentis
21
and a few months
later he finished his translation of Aristotle's Poetics on I March, 1278.
22
Then on
9 April, 1278 Moerbeke was nominated Archbishop of Corinth. 23 At Corinth the
new Archbishop executed translations of three works of Proclus: De decem
dubitationibus (4 February, 1280),24 De providentia et Jato (14 February, 1280), 25
and De malorum subsistentia (21 February, 1280).26 He died sometime before 26
October, 1286, when his successor was named. 27 It is possible that the Greek town
of MEQ!lJtUX.U, about 30 miles from Corinth, received its name from the Flemish
archbishop, though, to be sure, no contemporary evidence confirms this and in
fact that town may not have been in his archdiocese.
28
All the biographical accounts of Moerbeke' s life describe his possible and actual
relationships with several contemporary savants. We have already mentioned
2lbid., pp. 50-51. Grabmann quotes the relevant document describing William of Moerbeke's role
in the council. In this document William is described as a papal poenitentiarius.
21QlIetif and Echard, Scriptores, Vol.' I, p. 390, give the colophon of Colbert Cod. 55 (now BN
lat. 4190): "Explicit liber Galeni de virtutiblls alimentorum translatus e Graeco in Latinum a D. F.
Guillelmo de Morbeka ord. Praedic. archiepiscopo Corinthiensi, absolutus Viterbii MCCLXXVII
mense octobris XI kal. novemb." The reference to him as Archbishop of Corinth was obviously
added at a time later than the completion of the translation.
22Aristoteles Latinus, XXXIII, Editio altera: De arte poetica. Translatio Guillelmi de Moerbeka,
ed. L. Minio-Palllello (Leiden, 1968), p. XII, where the editor quotes the foHowing note from the last
page of the codex of Toledo: "Tra. 1278 1
0
die marcii." That the translation was made by William of
Moerbeke was proved by Minio-Palllello in "Guglielmo di Moerbeke traduttore della Poetica di
Aristotele (1278)," Rivista di filosofia neo-scolastiea, Vol. 39 (1947), pp. 3-19. Cf. his Opuseula:
The Latin Aristotle (Amsterdam, 1972), pp. 40-56.
23Les Registres de Nicolas Ill, ed. of 1. Gay and S. Vitte, fasc. 5 (Paris, 1938), p. 8. The text of
the bull is not given there but is found in Arch. Segr. Vaticano, Reg. lat. 39, 6r: " ... te ordinis
fratrum predicatorum penitenliarium nostrum predicte Corinthiensi ecclesie de fratrum nostrorum
consilio et apostolice plenitudine potestatis in archiepiscopum preficimlls et pastorem et tibi muhus
consecrationis nostris manibus duximus impendendum firmam spem fiduciamque tenentes quod dicta
Corinthiensis ecclesia per diligentiam et industriam tuam laudabilia in spiritualibus et temporalibus
suscipiet incrementa." I must thank my colleague Kenneth Setton for copying this passage for me.
24proclus, Tria opuseula (De providentia, libertate, malo) Latine Guilelmo de Moerbeka vertente
et Graeee ex lsaacii Sebastoeratoris aliorumque seriptis eolleeta, ed. of H. Boese (Berlin, 1960), p.
108: "Expleta fuit translatio huills libri Corinthi a fratre Guilelmo de Morbeka, Archiepiscopo
Corinthiensi, anno Domini 1280, quarto die Februarii."
25lbid., p. 170: "Expleta fuit translatio huius Corinthi, quarta decima die mensis Februarii, anno
Domini 1280."
26Ibid., p. 264: "Expleta fuit translatio huius libri Corinthi a fratre Guilelmo de Morbeka,
Archiepiscopo Corinthiensi, anno Domini 1280, 21. die Februarii."
27Les Registres d'Honorius IV, ed. of M. Prou (Paris, 1888), c. 462. According to Moerbeke's
friend Henri Bate of Malines, William's translation of the Parmenides of Plato was interrupted by his
death. See R. Klibansky and C. Labowsky, Parmenides usque ad finem primae hypothesis nee non
Procli commentarium in Parmenidem pars ultima adhuc inedita interprete Guillelmo de Moerbeka
(Plato Latinus, Vol. 3) (London, 1953), p. xv: "In opere Henrici Bate de Mechlinia quod inscribitur
Speculum omnium dil'inorum et quorundam naturalium Iegimus 'interpretem seu translatorem'
Parmenidis Platonis promisisse auctori se transmissurum esse ei versionem operis, 'sed morte
preventum non transmisisse.' "
2HA. Bon, La Moree franque, 2 Vols. (Paris, 1969), Vol. I, p. 495.
Witelo, the author of the most influential optical treatise composed in the West. 29
Witelo came to Viterbo late in 1268 or early in 1269 and established a close
friendship with William, to whom he dedicated his Perspectiva with an epistolary
statement that reveals something of William of Moerbeke's rather Neoplatonic
philosophy.30 It is assumed that Witelo began this work not long after Moerbeke
completed his translation of Hero's De speculis (31 December, 1269), for the
influence of Hero's work is widely evident in the Perspectiva. 31 As I argue in the
next section, Witelo also appears to have been influenced by William' s translation
of Eutocius' Commentary on the Sphere and the Cylinder. Of interest is Unguru's
suggestion that William of Moerbeke may have made some sort of translation of
Pappus' Collectio since Witelo clearly had some precise knowledge of Pappus'
work when preparing Propositions 1.22, I.38 and 1.39 of the Perspectiva. 32 This
29A recent and excellent account of Witelo's life with an appropriate bibliography is to be found in
the article of D. Lindberg, "Witelo" in the Dictionary of Scientific Biography (in press). The most
important of the earlier accounts of Witelo is that of A. Birkenmajer in his Studia nad Witelonem,
originally prepared in 1921-22 but only partially published. Fortunately a French version of the whole
work has been given in the posthumous collection of his works: Etudes d' histoire des sciences en
Pologne (Wroctaw, etc., 1972), pp. 97-434.
30Vitellonis Thuringopoloni Opticae libri decem, ed. of F. Risner, published with his edition of
Opticae thesaurus Alhazeni Arabis libri septem (Basel, 1572), pp. 1-2 of the Witelo text: "Univer-
salium entium studiosus amor te vinctum detinens, me tibi, ut idem appetentem, sic coniunxit, ut
voluntas tua mihi sit imperium: me voluntas quoque tua arceat ab affectibus tibi displicentium
passionum. Quia ergo tibi, ut totius entis sedulo scrutatori (dum ens intelligibile a primis suis
prodiens principiis, entibus individuis sensibilibus per modum causae, actu mentis coniungeres, et
singulorum caussas singulas indagares) occurrit divinarum virtutum influentiam inferioribus rebus
corporalibus per virtutes corporales superiores modo mirabi1i fieri. Nec enim res corporeae inferiores
in ordine partium universi, divinae virtutis incorporaliter sunt participes, sed per superiora sui
ordinis, contractam virtutem participant, ut possunt: sicut et in alia substantiarum intellectivarum
ordine inferiores substantias per superiorum sui ordinis illustrationem a fonte divinae bonitatis
derivatam, prout uniuscuiusque natura fert, per modum intelligibilium influentiarum fieri, mentis
acumine perspexisti. Sic, ut omnis rerum entitas a divina profluat entitate, et omnis intelligibilitas ab
intelligentia divina, omnisque vitalitas a divina vita: quarum influentiarum divinum lumen per
modum intelligibilem est principium, medium et finis: ut a quo, et ad quod omnia disponuntur.
Corporalium vero influentiarum lumen sensibile, est medium, superioribus corporibus perpetuis
secundum substantiam solum in potentia ad ubi existentibus, infima corpora (quae secundum formas,
et ubi variantur) mirifice assimilans et connectens. Est enim lumen supremarum formarum cor-
poralium diffusio per naturam corporalis formae materiis inferiorum corporum se applicans, et secum
delatas formas divinorum et indivisibiliuro artificum per modum divisibilem caducis corporibus
imprimens, suisque cum illis incorporatione novas semper formas specificas ~ individuas produ-
cens, in quibus resultat per actum luminis divinum artificium tarn motorum orbium quam moventium
virtutum. Quia itaque lumen corporalis formae actum habet: corporalibus dimensionibus, corporum
(quibus influit) se coaequat et extensione capacium corporum se extendit: attamen quia fontem (a quo
profluit) habet semper secundum suae virtutis exordium: prospicere dimensionem distantiae (quae est
linea recta) per accidens assumit, sicque sibi nomen radii coaptat. Et quoniam linea recta naturalis
semper est in aliqua superficie naturali: superficierum vero passio (quae per terminantes lineas eis
accidit) est angulus: ideo radio luminoso consideratio adiacet angularis: et rectis angulis radiorum
perpendicularitas est caussa. Obliquatio vero irradiantis corporis super irradiatum corpus, acutos
caussat angulos et obtusos: et secundum huiusmodi luminarium influentiae variantur. Cum itaque tui
solertis diJigentia ingenii, secundum haec, coelestium influentiarum divinam virtutem respectu rerum
capacium mutari prospiceret, et non solurn secundum virtutes agentes, sed secundum diversitatem
modi actionis, res actas diversari videret: placuit tibi in illius rei occulta indagine versari, eiusque
receives some plausibility from the possible existence in the papal collection of a
Greek manuscript of Pappus' work (see below, Vol. 3, Part Ill, Chap. 2, Sect. Ill,
n. 56). But no other trace of a medieval Latin translation of the Collectio has been
uncovered. The same kind of argument can be made for a Latin translation of
diligenti inquisitioni studiosam animam applicare. Libros itaque veterum tibi super hoc negotio
perquirenti, occurrit taedium verbositatis arabicae, implicationis graecae, paucitas quoque exarationis
latinae, praesertim quia tibi commissum officium poenitentiariae romanae ecclesiae, cuius curae
partem geris, credens plus intellectu practico quam speculativo, poenitentibus succurrere, te cohibuit
a multitudine videndorum: maluisti enim languentium animarum divino antidoto languoribus succur-
rere, quam ipsorum hominum ignorantias relevare: meque putans vacare otio, sub amoris nexu, quo
tibi coniungor, voluisti constringere, ut hoc laboris tibi placiti onus subirem, hisque materiis mihi
nondum cognitis, animum applicarem. At ego, qui cunctis iussionibus tuis obtemperare desidero,
velle tuum suscipiens pro mandato, maioris negotii, quod de ordine entium olim conscribendum
susceperam capitulum, in tempus semovi, praesentisque operis dispendium pro meae possibilitatis
viribus (quibus hic impar, fateor) adii conscribendum. Attendens quoque quia eadem vis formae
immittitur in contrarium et in sensum, et quod lumen sit primum omnium formarum sensibilium,
quodque rerum sensibilium omnium caussas efficientes intendamus perquirere, quarum plurimas
differentias visus nobis ostendit: praemissorum per modum entium visibi}ium perscrutatio placuit,
sicut et eadem viris, qui ante nos plurimi tractaverunt huius scientiae negotium, perspectivorum
nomine nuncupantibus, quorum et ego nominationem (ut placitam) approbo: licet plus ad naturalium
formarum actionis modum occultissimum pertractandum, ut opus praesens tuis affectibus respondeat,
scribentis intentio se declinet. Quod enim in sensu visus plus perceptibiliter agitur, hoc in ipsius
sensus absentia in rebus naturalibus nullatenus evitatur. Sensus enim praesenti a nihil addit actionibus
naturalium formarum. Omnem itaque modum visionis mathematica vel naturali demonstratione
transcurrendo, ea quae de naturalibus formarum actionibus per modum passionum visibilium iuxta
triplicem videndi modum pro meae possibilitatis module tractabo. In omnibus enim illis videndi
modis, formae naturales ad visum se diffundunt, radiique visuales non exeunt ad capessendas formas
rerum. Unde si praesentiae formarum diffusarum per corpora naturalia ipsarum susceptibilia, visus
non affuerit, non propter hoc naturalis actio non erit, sed formae in subiecta corpora sibi dissimilia,
impriment quantum possunt. Tu itaque vir desideriorum omnis scientialis boni, suscipe quod fieri
mandasti, in quo si quid incultum inveneris, perspicaciori ingenio modereris."
31Hero's text in the Moerbeke translation has been edited by W. Schmidt, [Claudii Ptolomaei] de
speculis, in Hero of Alexander, Opera quae supersunt omnia, Vol. 2 (Leipzig, 1900), pp. 301-65.
Cf. V. Rose, Anecdota Graeca et Graecolatina, 2. Heft (Berlin, 1870; reprinted, Amsterdam, 1963),
pp. 317 -30. Schmidt noted in his textual apparatus most of the correlative propositions of Witelo: for
Hero Prop. 11, see Witelo V.I and V.5 (ed. of Risner, pp. 191-92); Hero Prop. Ill, Witelo V.2
(p. 191); Hero Prop. IV, Witelo 1.17 (p. 9) and V.18-19 (p. 198); Hero Prop. V, Witelo 1.18 (p. 9)
and V.19 (p. 199); Hero Prop. VI, Witelo V.46 (p. 211); Hero Prop. VII, Witelo V.47 (pp. 211-12);
Hero Prop. VIII, Witelo VI.15 (p. 229); Hero Prop. X, Witelo VIII.IO (p. 313); Hero Prop. XI,
Witelo IX.35 (p. 391); Hero Prop. XII, Witelo V.64 (p.222); Hero Prop. XIV, Witelo V.58
(p. 217); Hero Prop. XV, Witelo V.59 (p. 218); Hero Prop. XVI, Witelo V.57 (p. 217); Hero Prop.
XVII, Witelo VIII.67 (p. 365); Hero Prop. XVIII, WiteJo V.56 (pp. 215-16). Hero's influence on
Witelo varies in closeness in these various propositions and occasionally Witelo has modified the
Heronian approach. Particularly close and interesting are Heronian Propositions IV and V essentially
repeated in Witelo's Propositions 1.17 and 1.18. Schmidt (p. 309) mentions the possibility that Witelo
had Vat. Ottob. lat. 1850 (Moerbeke's autograph) at hand. In view of Witelo's apparent use of
Moerbeke's translation of Eutocius' Commentary on the Sphere and the Cylinder of Archimedes
appearing only in that manuscript, I suggest that the possibility is in fact a certainty.
3
2
S. Unguru, Witelo as a Mathematician: A Study of Xlllth Century Mathematics including a
Critical Edition and English Translation of the Mathematical Book of Witelo's Perspectiva, Disserta-
tion, University of Wisconsin, 1970, pp. 26,303-05,310-11. See also his "Pappus in the Thirteenth
Century in the Latin West," Archive for History of Exact Sciences, Vol. 13 (1974), pp. 307-24, at p.
320, where he suggests Moerbeke as the translator of the proposed translation of Pappus' Collectio.
Apollonius' Conics, a work that Witelo clearly knew and used.
33
According to
Heiberg,34 the first known Greek codex in the West was that brought from Greece
by Francesco Filelfo before 1427. Still it is not impossible that a Greek codex of
Books I-IV of the Conics was contained in the Vatican collection at the time of
William of Moerbeke's translating activity.35 But again I must caution the reader
that no further trace of a Latin Conics survives other than a short section from the
beginning of the Conics that was translated by Gerard of Cremona from the
Arabic,36 and even if translations of Pappus and Apollonius were used by Witelo
(as seems clear), we have no conclusive evidence that such translations were made
by William of Moerbeke (but see Sect. 11, n. 21).
Among other friends of William of Moerbeke we can certainly put Henri Bate of
Malines, who composed, at Moerbeke's request when they met at the Council of
Lyons in 1274, a Magistralis compositio astrolabii, which he dedicated to
Moerbeke.
37
The Flemish Dominican was also a friend of the physician Rosello of
33Apollonius of Perga, Quae Graece exstant cum commentariis antiquis, ed. of 1. L. Heiberg, 2
vols. (Leipzig, 1891-93), Vo!. 2, pp. LXXIII-LXXV, where Witelo's references to Apollonius are
collected.
34/bid., p. LXXX.
3sThere are no items in the papal catalogues of 1295 and 1311 that can be surely connected with
Apollonius' Conics. However, it should be noted that the extant thirteenth-century MS Vat. gr. 203
contains two parts, of which the first begins with the Sphaerica of Theodosius and includes, among
other works of Theodosius and Autolycus, the latter's De sphaera quae movetur and De ortu et
occasu, as well as Eutocius' Commentary on the Conics of Apollonius. The second part has Books
I-IV of Apollonius' Conics. Now if these two parts were already together at the time Moerbeke was
making his translations and if the cataloguers of 1295 and 1311 simply ignored the second part in
making their brief entry (a practice we often observe by comparing cited codices with still extant
manuscripts), then perhaps we may identify item no. 425 of the catalogue of 1295 (=item 620 of the
1311 catalogue) with Vat. gr. 203. The description of item 425 in the 1295 catalogue runs: "It. liber
Theodosii (Tripolitae) de sp(h)eris et Ancolii (Autolyci) de ortu et occasu." See A. Pelzer, Addenda
et emendanda ad Francisci Ehrle Historiae Bibliothecae Romanorum Pontificum tum Bonifatianae
tum Avenionensis tomum / (Rome, Vatican, 1947), p. 24. A similar description appears in the
catalogue of 1311. See F. Ehrle, Historia Bibliothecae Romanorum Pontificum tum Bonifatianae tum
Avenionensis, Vo!. I (Rome, 1890), p. 98: "620. Item alium librum, scriptum de lictera greca in
cartis pecudinis, in quo continetur liber Theodosii et Antolici (! Autolici) de speris et de ortu et
occasu, antiquum (! andegavensem), et est in tabulis cohopertis de corio rubeo laborato." The item
described in both of these catalogues apparently came to the Papal library in a gift of at least 19 Greek
manuscripts made by Charles of Anjou after the Battle of Benevento in 1266 (see Pelzer, Addenda,
pp. 93, 95). At any rate, whatever Greek codex was used by the translator (whoever he was), the
citations by Wite10 seem to guarantee that some sort of translation of the Conics was made. CL
below, Sect. 1I, n. 21.
36Apollonius, Quae Graece exstant, Vo!. 2, pp. LXXV-LXXX.
37Grabmann, Guglielmo di Moerbeke, pp. 60-61, quotes, from Wallerand, Bate's Prologue:
"Universorum entium radix et origo Deus qui nobiliora entia et digniora eterna felicitat vita perpetue
beatificet: Frater Vuilhelme quia vestro beneplacito tamquam vere amicitie internexum firmo per-
nexus secundum meum posse parvulum satisfacere sum paratus: quod vobis promiseram cum apud vos
essem Lugduni ecce me promptum adimplere: compositionem videlicet et us urn mei astrolabii
quemadmodum per me ingeniatus fueram: et manu complevi propria: per quod ea quae per as-
trolabium commune haberi possunt: etiam sunt parata." See also note 27 above for another reference
by Henri Bate to Moerbeke.
Arezzo, to whom he dedicated his translation of Galen's De alimentis. 38 Less
certain is the relationship between William and the famous mathematician Cam-
panus of Novara. It seems probable that Moerbeke knew that mathematician since
the latter was a papal chaplain under Urban IV (1261-64)39 and in all probability
continued to be known in papal circles during the period that Moerbeke was a
member of the Papal Court. If so, Campanus' competence as a mathematician,
which is exemplified by his version of Euclid's Elements (no doubt completed
before 1261),40 would have been known to Moerbeke. It could well be that
Campanus exerted some influence on William's decision to translate the works of
Archimedes and Eutocius. I hasten to add, however, that there is not a shred of
ev idence directly linking the two papal chaplains, and indeed the case for Witelo' s
influence on Moerbeke' s decision is much stronger in view of the established
relationship between Witelo and Moerbeke at Viterbo in 1269 and Witelo's
apparent use of the Moerbeke autograph Vat. Ottob. lat. 1850. I have suggested
elsewhere, without any hard evidence, that Moerbeke might have known Johannes
Gervasius of Exeter, who perhaps was the emendator of the earlier Archimedean
treatise Liber de curvis superficiebus and who died in Viterbo in 1268.
41
I have left to last the much disputed relationship between Thomas Aquinas ~
William of Moerbeke. The view that the two had a close relationship and that
William made his Aristotelian translations "at the instance of brother Thomas"
has been repeated again and again.
42
It is beyond the purpose of my account to
reexamine the evidence for this view. I shall merely leave the reader with the more
balanced opinion of Minio-Paluello:
43
Moerbeke may well have been in touch with Aquinas at or near Rome before
1269 or between 1271 and 1274, but there is no reliable direct evidence of any
38Quetif and Echard, Scriptores, Vol. 1, p. 390, c. 2, gives the opening lines of dedication: "Viro
provido et discreto magistro Rosello de Aretio medico praecipuo, Fr. W. de Morbecha ord. Praedic.
bene valere et semper optime agere. In his quae per me ex Graeco transferuntur operibus, haec
intendere consuevi, ut Latinitati luminis aliquid adiiciat labor meus, quem finem si in hoc opere
attigi, illi gratias habeo agere, qui dedit et consummare. Si autem superfluus iudicetur labor esse,
excuset me vestra instantia, qui cum quanto affectu id exegeris tu ipse nosti." The manuscript quoted
was Paris, BN Colbert 55 (=BN lat. 4190).
39F. S. Benjamin, Jr. and G. 1. Toomer, Campanus of Novara and Medieval Planetary Theory:
Theorica planetarum (Madison, Milwaukee, London, 1971), p. 6, n. 18; p. 7, n. 19.
4lbid., p. 4. See below, Sect. II, for a brief discussion of whether Witelo knew and used the
Tractatus de proportione attributed to Campanus.
4JSee Archimedes in the Middle Ages, Vol. I, p. 443.
42Grabmann, Guglielmo di Moerbeke, pp. 62-84, states the case at length. In the introductions to
many of the editions of Moerbeke's translations, the supposed influence of Aquinas on Moerbeke is
repeated. For example, see, in one of the most recent, Pattin's observation in his edition of
Simplicius, Commentaire sur Les Categories d' Aristote, p. XIII.
43"Moerbeke, William of," p. 435. Cf. AristoteLes Latinus, Vol. xxvi 1-3: Ethica Nicomachea,
Praefatio, ed. R. A. Gauthier (Leiden, Brussels, 1973), p ccxxxix, and Gauthier's "Quelques
questions apropos du commentaire de S. Thomas sur le De anima," AngeLicum, Vol. 51 (1974), pp.
419-72.
personal relationship. It is a commonplace, repeated ad nauseam by almost all
historians and scholars concerned with either Aquinas or Moerbeke, that the
latter was prompted by the former to undertake his work as a translator,
especially as a translator of Aristotle. This is most probably nothing more than
a legend originating in hagiography, when "evidence" was offered by William
of Tocco, a confrere of Aquinas, for the latter's canonization, about forty
years after his death. What remains true is that Aquinas, like other
philosophers of his time, used some-by no means all-of Moerbeke's transla-
tions soon after they had been made.
Before completing this brief account of William of Moerbeke' s life, I should
remind the reader of the extraordinary range of his translating activity. The most
accurate list of these translations has been given by .Minio-Paluello. 44 In this list
the various kinds of translations made by Moerbeke are delineated: (l) works of
Aristotle never before translated into Latin, (2) works of Aristotle never before
translated into Latin from the Greek, (3) new translations of Aristotelian works
already existing in translation, (4) revisions of earlier Aristotelian translations,
(5) translations of Greek commentaries on Aristotle's works, (6) translations of
the works of other Greek scientific and philosophical authors. Needless to say, the
evidence for Moerbeke's authorship of particular translations varies in strength,
and Minio-Paluello's list allows one to tell at a glance whether the attribution of a
given work to Moerbeke is based on direct evidence arising from the translator's
name accompanying the text or on linguistic analysis alone. No purpose would be
served in repeating this list here (but see below, Sect. Ill, n. 1, where I have listed
those translations of Moerbeke which have been edited). I can merely say that it
embraces much of the corpus of Aristotle's works, commentaries of Alexander of
Aphrodisias, Ammonius, Philoponus, Simplicius and Themistius (all but his
translation of Themistius' Commentary on the De sensu of Aristotle I have noted
above), the several works of Proc1us already indicated (plus his translation of
ProcIus' Commentary on the Parmenides of Plato and extracts from his translation
of Proclus' Commentary on the Timaeus of Plato), the works of Archimedes,
Eutocius, Hero, Ptolemy and Oalen previously mentioned, and in addition
P'seudo-Hippocrates' De prognosticationibus aegritudinum secundum motum
lunae. In view of the length of this list of translations, it is not surprising that we
know of only one supposedly original composition by WiIliam of Moerbeke, a
Geomantia extant in several manuscripts
45
and dedicated to his nephew Magister
Arnulphus.
46
But its translator into French, Waiter the Breton, claims that the
44"Moerbeke, William of," p. 435.
45For mention of a number of manuscripts, see L. Thorndike and P. Kibre, A Catalogue of Incipits
of Mediaeval SCientific Writings in Latin, 2nd. ed. (Cambridge, Mass., 1963), cc. 517,523,632-33,
696,994, 1085, and L. Thorndike, A History of Magic and Experimental Science, Vol. 2 (New York,
1923), p. 120, n. 1.
46Thorndike, A History of Magic, Vol. 2, p. 120, n. 1.
USE OF MOERBEKE'S TRANSLATIONS 13
original text was itself translated from the Greek by William of Moerbeke.
47
So
far as I know, the tract has not been analyzed. 48
11. The First Use of Moerbeke' s
In the preceding section I noted in passing that the Polish OptiCIan Witelo
apparently was influenced by William of Moerbeke's translation of Eutocius'
Commentary on the Sphere and the Cylinder of Archimedes. 1 The first influence is
evident, I believe, in Proposition 1.13 of Witelo's Perspectiva, which runs as
follows:
2
[Proposition] 13. In the case of any three quantItIes arranged in any order
whatsoever and [such that] the middle quantity has some [known] ratio to each
of the extremes, the ratio of the first to the third will be compounded out of the
ratio of the first to the second and [the ratio] of the second to the third. From
this it is evident that the ratio of the extremes to one another is always
compounded out of the ratio of the middle terms to one another and [of the
ratio of the middle terms] to these extremes.
4Tlbid.
48A start has been made by Minio-Paluello in his article, "Moerbeke, William of." He indicates
that there is no evidence that it was translated from the Greek or Arabic.
lThe first to suggest the influence on Witelo of the first Eutocian passage treated below was S.
Unguru, Witelo as a Mathematician: A Study in X/llth Century Mathematics including a Critical
Edition and English Translation of the Mathematical Book of Witelo's Perspectiva, Dissertation,
University of Wisconsin, 1970, pp. 298-99. Unguru did not, however. have the text of William of
Moerbeke's translation at hand and so could not make a detailed comparison of Moerbeke 's version of
Eutocius' work with Witelo's text. I should also note that A. Birkenmajer in the French version of his
Studia nad Witelonem published in the recent collection of his studies Etudes d' histoire des sciences
en Pologne (Wroctaw, etc., 1972), p. 388, asserted that Witelo had not only known the translation of
Hero's De speculis contained in Vat. Ottob. lat. 1850 but also those of Archimedes and Eutocius
contained in the same manuscript. Birkenmajer promised to give the details elsewhere, but I have not
located any such detailed discussion.
2d. of Unguru, pp. 391-92: "[Propositio] 13. Quarumlibet trium quantitatum quocunque ordine
dispositarum, quarum medie ad utramque extremarum aliqua (MSS, nota R) sit proportio, erit
proportio prime ad tertiam composita ex proportione prime ad secundam et secunde ad tertiam. Ex
quo patet quod proportio extremorum adinvicem componitur semper ex proportione mediorum
adinvicem et ad ipsa e.xtrema. Sint exempli gratia tres linee que sint A, B, G, quarum prima, que est
A, sit maior quam media, que est B, et B sit maior quam tertia, que est G; sitque ipsius B ad ambas
extremas proportio nota. Dieo quod proportio linee A ad lineam G tertiam componitur ex proportione
linee A ad lineam B et ex proportione I inee B ad lineam G. Quoniam enim proportio linee A ad lineam
B est nota, sit quantitas D denominatio illius proportionis; et similiter quia proportio linee B ad
lineam G est nota, sit denominatio ilIius proportionis quantitas E; et sit quantitas Z denominatio
proportionis !inee A ad lineam G. Dico quod ex ductu E in D fit Z. Quoniam enim, per diffinitionem,
ex ductu Z denominationis proportionis linee A ad lineam G in ipsam lineam G, minorem quam sit A,
14. ARCHIMEDES IN THE MIDDLE AGES
Let me paraphrase Witelo's proof closely. Let A, Band G be three lines and let
A > B > G. Further, let the ratios AIB and BIG be known. Then we must prove
that AIG = (AIB)' (BIG). Since the ratios AIB and BIG are known and are ratios
greater than one (Le. "ratios of greater inequality," in medieval parlance), let the
denominations of these ratios be respectively quantities D and E, i.e. AIB = D and
BIG = E. Then let the denomination of the ratio AIG be some quantity Z, Le. AIG
= Z. Thus we must prove thatZ = D E. By definition, Z'G = A. But it is known
that D'B = A. Therefore, Z'G = DB and hence ZID = BIG. Therefore, the
denominations of these two ratios are equal. Thus, since BIG = E, ZID = E.
Therefore, Z = D . E, and the proposition follows. The proposition can be easily
proved in the same way for the ratio of the extremes between which any number of
means has been inserted. Finally Witelo tells us that the proposition can be
demonstrated "by way of division" if the middle term is greater than either
extreme, that is, AIG = (AIB)' (BIG) not only when A > B > G but also when A G. The phrase "by way of division" is not explained by Witelo, but an
explanation of it is easily given if we realize that Witelo conceived of "denomina-
tion of a ratio" as existing only when the ratio is one of greater inequality, Le. for
the terms A and B when AIB > 1. Thus in the first case detailed by Witelo, the
middle term was less than the first and greater than the third, i.e. A > B > G. And
so both compounding ratios, A IB and BIG, were ratios of greater inequality, and
since they were determined, they had the known denominations D and E. Hence in
this case Witelo proceeded by way of multiplication and showed that Z = D E.
But in the case mentioned but not detailed by Witelo, the middle term was taken as
greater than both extremes, i.e. A G. Hence the first of the compounding
ratios, namely AIB, was a ratio of lesser inequality and so properly did not have a
denomination. But by inverting the ratio we have BlA, which is a ratio of greater
inequality. If D is its known denomination and E is the denomination of the second
fit linea A, et similiter ex ductu iJ in lineam B fit linea A, ponatur itaque Z primum et D secundum,
linea B tertium et linea G quartum. Quia itaque iIIud quod fit ex ductu primi in quartum est equale ei
quod fit ex ductu secundi in tertium, patet, per 16
am
Yli, quoniam est proportio primi ad secundum
sicut tertii ad quartum. Est ergo proportio Z ad D sicut linee B ad lineam G. Ergo denominatio
proportionis Z ad D. ex suppositione, est eadem cum denominatione proportionis linee B ad lineam G.
Sed denominatio proportionis linee B ad lineam G est quantitas E. Ergo denominatio proportionis Z ad
D est idem E; ergo, ex ductu E in D fit Z. Quia ergo denominatio proportionis linee A ad lineam G.
que est Z, producitur ex ductu denomination is proportionis I inee A ad lineam B in denominationem
proportionis linee B ad lineam G, patet, per diffinitionem, quoniam proportio Jinee A prime ad lineam
G tertiam componitur ex proportione linee A prime ad lineam B secundam et ex proportione linee B
secunde ad lineam G tertiam, quod est propositum primum. Eodem quoque modo potest faciliter
demonstrari quotcunque mediis inter duo extrema collocatis. Semper enim proportio extremorum
adinvicem componitur ex omnibus proportionibus mediorum adinvicem et ad ipsa extrema. Similiter-
que demonstrandum via divisionis si mediam contingat esse maiorem qualibet extremarum. Patet ergo
propositum.' I have italicized the letters standing for quantities. I have altered the punctuation
slightly and have added one variant reading from the edition of F. Risner, Vitellonis Thuringopoloni
opticae libri decem (published with his Opticae thesaurus Alhazeni Arabis libri septem, Basel, 1572),
pp. 7-8.
of the compounding ratios, i.e. of BIG, which is still a ratio of greater inequality,
then in order to prove the proposition we must prove that Z = EID. Thus we must
proceed by way of division. We also have to proceed by way of division in the
case where the middle term is less than both extremes, i.e. where A > R < G.
(This case was not given by Witelo but, as we shall see, was mentioned by
Eutocius.) In such a case, AIR is a ratio of greater inequality and so we let D be its
known denomination. But now BIG is a ratio of lesser inequality and thus does not
properly have a denomination. However, if we invert it, GIB is a ratio of greater
inequality whose known denomination we let be E. Then in order to prove the
proposition we must prove that Z = DIE. Thus we again proceed by way of
division. Obviously the key concept for Witelo was that of the denomination of a
ratio, which he already defined in the beginning of Book I as "the quantity which
when multiplied by the lesser term [of a ratio of greater inequality] produces the
greater term, or which divides the greater term according to the lesser term."3
Witelo gave no authority for his proposition concerning the compounding of
ratios, but Friedrich Risner in his 1572 edition of Witelo' s work added to the
enunciation of the proposition the following citation of authorities: "E scholio
Theonis ad 5 definit. 6 element. et commentariis in 1 librum magne constructionis
Ptolemaei. Item e commentariis Eutocii in 8 theor. 2 de sphaera et cylindro
Archimedis." Now Theon's scholium to the so-called Theonine definition 5 of
Book VI of the Elements of Euclid
4
(repeated in Theon's Commentary on the
3Ed. of Unguru, p. 383: "Denominatio proportionis primi ad secundum dicitur quantitas que ducta
in minorem producit maiorem, vel que maiorem dividit secundum minorem." Cf. ed. of Risner, p. 4.
4S0 far as I can determine, Theon's scholium first became available in the Zamberti translation of
the Elements, Euclidis Megarensis . .. elementorum libri xiii cum expositione Theonis (Venice,
1505), sign. F iii verso-F iiii recto: "Diffinitio quinta. Ratio ex duabus rationibus aut ex pluribus
constare dicitur: quando rationum quantitates multiplicatae aliquam efficiunt quantitatem. Sit enim ab
ad cd rationem habens datam veluti duplam: aut triplam: aut quamlibet aliam: et cd ad ej eandem
quoque datam. Dico quod ipsius ab et ej ratio constat ex ab ad cd et ex cd ad ej, vel si ipsius ab ad cd
rationis quantitas multiplicata in ipsius cd ad ej rationis quantitatem efficit ipsius ab ad ej rationem.
Sit enim primum ab ipsa cd maior et cd ipsa ej, et sit quidem ab ipsius cd dupla et cd ipsius ej tripla.
Quoniam igitur cd ipsius ej tripla est, ipsius autem cd dupla est ab, igitur ab ipsius ej sexicupla est.
Quoniam si triplum alicuius duplicamlls fit sexicuplum, hoc, inqllam, est proprie cumpositio (!). Vel
sic: quoniam ab dupla est ipsius cd, dividatur ab in ipsi cd aequalia: hoc est ag et gb. Et quoniam cd
ipsius ej tripla est, aequalis autem est ag ipsi cd, et ag igitur ipsills ej tripla est. Id propterea et gb
ipsills ej tripla est. Tota igitur ab ipsius aj sexicupla est. Ipsius igitur ab ad ej ratio connectitur per cd
medium limitem, composita ex ipsius ab ad cd et cd ad ej ratione. Similiter autem et si minor fuerit
cd utraque ipsarum ab et ej, id ipsum colligitur. Sit enim rursus ab ipsius cd tripla at cd ipsius ej sit
dimidia. Et quoniam cd ipsius ej dimidia est, ipsius autem cd tripla est ab, igitur ab sesqualtera est
ipsius ej, si enim alicuius dimidium triplicamus habebit ipsum semel et dimidium. At quoniam ab
ipsius cd tripla est et cd ipsius ej dimidia est, qualium est ab aequalium ipsi cd trium talium est ej
duorum, quare sesqualterum est ab ipsius ef. Igitur ratio ipsius ab ad ej connectitur per cd medium
limitem, composita ex ipsius ab ad cd et cd ad ej ratione. Sed iam rursus sit cd utraque ipsarum ab et
ej maior, et sit quidem ab ipsius cd dimidium et cd ipsius ej sesquitertium. Quoniam igitur qualium
est ab duorum talillm est cd quattuor, qualium autem cd quattuor talium ej trium, et qualium igitur ab
duorum talium ej trium, connectitur igitur rursus ratio ipsius ab ad ej per cd medium limitem, quae
duorum est ad tria. Similiter quoque et in pluribus et in reliquis casibus, et manifestum est quod si a
Almagest of Ptolemy)5 does not seem to have been available to medieval Latin
authors, even though the definition itself was available in the Latin translation of
the Elements made from the Greek in the twelfth century, in the treatises on
proportions attributed to 10rdanus and to Campanus, and in Witelo's Perspectiva
itself. 6 Hence it seems unlikely that Theon's scholium influenced Witelo. But
WilIiam of Moerbeke's translation of Eutocius' Commentary on the Sphere and the
Cylinder of Archimedes, completed in 1269 when Witelo was at Viterbo with his
friend Moerbeke, was indeed available. Hence let us look at what Eutocius says
about the proposition (via Moerbeke's translation). As Risner noted, Eutocius does
give the proposition in his comment to the eighth proposition of Book II of
Archimedes' work (see the text below: 43vJ-K): "Dictum est in prius sumptis
quod, si duarum magnitudinum accipiatur aliqua media, proportio extremorum
componitur ex proportione quam habet primum ad medium et medium ad tertium;
similiter etiam si plura media accipiantur, extremorum proportio ex proportionibus
quas habent omnia que consequenter ad invicem." But Eutocius' first statement
of the proposition with its proof occurs earlier in his comment to Proposition II.4
(ibid., 39vO-40rG) and I here present it in English translation:
I say therefore, that if between two numbers or magnitudes some
middle term is taken, the ratio of the numbers first taken is com-
pounded out of the ratio which the first has to the middle term and the
ratio which the middle term has to the third. Hence it is necessary to
composita ratione una quaeque compositarum auferatur: uno extremorum eiecto, reliqua com-
positarum assumetur." I have italicized the letters indicating quantities and have changed the
punctuation somewhat. Notice that Theon gives no proofs but merely numerical examples. Notice
further that like Eutocius he includes all possible cases for three quantities: ab > cd > eJ, ab > cd <
eJ, and ab < cd > ef. The reader should compare the various scholia to this definition edited by
J. L. Heiberg, Euclidis Elementa, in Euclidis Opera omnia, ed. of J. L. Heiberg and H. Menge, Vol.
5 (Leipzig, 1888), pp. 320-31. Several show the influence of Theon's scholium and one (No. 3, pp.
321-24) appears to have been influenced by Eutocius' account.
5The first availability of the scholium as given in Theon's Commentary on the Almagest was, I
believe, in the Claudii Ptolemaei Magnae construetionis, Idest PerJectae coelestium motuum pertrac-
tationis lib. Xl/I. Theonis Alexandrini in eosdem eommentariorum lib. XI (Basel, 1538), p. (Theon)
62.
6For the translation of the Elements from the Greek, see MS Paris, BN lat. 7373, 43r: "Proportio
ex proportionibus constare dicitur quando proportionum quantitates in se ipsas multiplicate fecerint
aliquam." Of the versions of the Elements from the Arabic only that of Gerard of Cremona includes
the Theonine definition (but not the scholium). See MS Paris, BN lat. 7216, 32v: "Dixit Thebit in
hoc loco 'Inveni in alia scriptura: Dicitur quod proportio ex proportionibus aggregatur quando ex
multiplicatione quantitatis (! quantitatum) proportionum, cum multiplicantur in seipsas, provenit
proportio aliqua.' " Interestingly enough, Campanus includes among his definitions for Book VII the
following definition (ElementQ, Basel, 1546, p. 169): "Cum continuatae fuerint eaedem vel diversae
proportiones, dicetur proportio primi ad ultimum ex omnibus composita." Closer to the intent of the
Theonine definition are those found in the treatises on proportions attributed to Jordanus (see note 12
below) and to Campanus (see note 13). See also the definition given by Witelo (ed. of Unguru, p.
383): "Proportio dicitur componi ex duabus proportionibus quando denominatio illius proportionis
producitur ex ductu denominationum illarum proportionum unius in alteram."
recall the way in which a ratio was customarily said to be compounded
of ratios. For it is as in the Elements [VI, def. 5], "[a ratio is said to be
compounded of ratios] when the quantities of the ratios multiplied
together produce some [quantity, i.e. the quantity of the compounded
ratio]," evidently expressing by "quantity" the number from which
the given ratio is denominated, as other authors say (like Nicomachus
in the first book On Music and Hero [! Heronas] in his Commentary on
the Introduction to Arithmetic [of Nicomachus]). That is to say, the
quantity of a ratio is the number which when multiplied by the
consequent term produces the antecedent. And indeed quantity is
assumed more properly in multiple ratios.
7
But in superparticular
8
or
superpartient ratios
9
it is not possible to have a "quantity" so long as
unity remains indivisible. Therefore in such ratios unity must be
divided; and though [such division] does not conform to the rules of
[theoretical] arithmetic, it does conform to those of calculation. Now
unity is divided according to the part or parts from which the ratio is
named. To express it more clearly, the quantity of a three-halves ratio
is 1
1
/2, while that of a four-thirds ratio is 1
1
13, so that (as has been said
above) the quantity of the ratio multiplied by the consequent term
produces the antecedent term. For the quantity of the three-halves ratio
9/6 multiplied by 6 produces 9. The same thing ought to be understood
for other ratios. And so with these preliminary considerations made
manifest, let us return to the proposition.
Let two numbers A and B be given, with G accepted as some
middle term between them. And so it is to be demonstrated that AIB =
(AIG)' (GIB). Let D be the quantity of the ratio AIG, and E the quantity
of the ratio GIB. Therefore,D'G =A andEB = G. AlsoletD'E =Z.
I say thatZ is the quantity of the ratio AIB, i.e., Z'B = A. For letB'Z
= H. Hence, since B'Z = Hand BE = G, therefore ZIE = HIG.
Again, since D E = Z and DG = A, EIG = ZIA. Alternately, EIZ =
GIA, and, inversely, ZIE = AIG. But it was demonstrated that ZIE =
HIG. Therefore, HIG = AIG. Therefore, A = H. But R'Z = H.
Therefore, B .Z = A. Accordingly Z is the quantity of ratio AIR and Z is
also the product of D and E, i.e. the product of the quantity of ratio
AIG and the quantity of ratio GIB. Therefore the ratio of AIB is
compounded of the ratio AIG and the ratio GIB, which was to be
proved.
7Multiple ratios are all those that reduce to nil where n is an integer greater than 1.
8A superparticular ratio is of the form (n + 1)/n, where n is an integer greater than 1.
9A superpartient ratio is of the form (2m + n)/(m + n), where m and n are integers, m does not
equal n, and m is greater than 1.
But in order that what has been said be made clear by example, let 4
be the middle number between 12 and 2. I say that the ratio 12/2, i.e. a
sextuple ratio, is compounded out of a triple ratio (namely 12/4) and a
double ratio (namely 4/2). For if we multiply the quantities of the
ratios, i.e. 3 and 2, the result is 6, the quantity of the ratio 12/2, a
sextuple ratio, which was proposed to be shown.
But if the middle term is not less than the larger and greater than the
smaller number but on the contrary is greater than or less than both of
them, the aforesaid compounding [of ratios] would still follow [in the
same way]. [For example,] between 9 and 6, let there be a middle term
12 greater than both of them. I say that the three-halves ratio 916 is
compounded out of the three-fourths ratio 9/12 and the double ratio
12/6. For the quantity of the ratio 9112 is 3/4 (i.e. 1/2 + 1/4) while the
quantity of the ratio 12/6 is 2. Therefore if we multiply 2 by (1/2 +
1/4) the result is Ilh, the quantity of the three-halves ratio 9/6.
Similarly, if we let 4 be the middle term between 9 and 6 [it being
less than both of them], the three-halves ratio [i.e. 9/6] is compounded
out of the double sesquiquartan ratio 9/4 and the two-thirds ratio 4/6.
For again multiply the quantity of the double sesquiquartan ratio, i. e.
21J4, by the quantity of the two-thirds ratio, i.e. 2/3, and we shall have
llf2, which is the quantity of the three-halves ratio, as has been said.
And the same reasoning applies similarly to all other cases.
Further it is manifest from what has been said that if there is not a single
middle term but several between two given numbers or magnitudes, the
ratio of the extremes is compounded out of all the ratios between the
successively disposed terms, beginning with the first and ending with the
last in the order of the consecutive terms. For let more than one term, say G
andD, be intermediary between two terms A andB. I say thatAIB = (AIG)
. (GID) . (DIB). For sinceAIB = (AID) . (DIB), as has been stated above,
and sinceA/D = (AIG) . (G/D), thereforeA/B = (AIG) . (GID) . (DIB).
The demonstration is the same for [all other] remaining cases [where more
than one intermediary term is placed between two given terms].
Though the account of Eutocius is longer and more detailed than that of Witelo,
the proofs presented by the two mathematicians are essentially the same, showing
as they do that the denomination (Witelo) or quantity (Eutocius) of the com-
pounded ratio is equal to the product of the denominations or quantities of the
compounding ratios. But more revealing of the relationship between the two
accounts are their similarities in detail. In the first place, notice that Eutocius (as
represented by Moerbeke) used the designations A, G and B for the three terms of
his initial proof of the proposition. Witelo used the same terms but transposed the
last two. Even more striking is the fact that Witelo used the same letters for his
denominations of the compounding and compounded ratios that Eutocius did for
his quantitIes of those ratios, namely D, E and Z. Furthermore, Witelo like
Eutocius extended the proposition to include any number of intermediary terms,
though he failed to give a proof for this extension as in fact Eutocius had. The
failure to give such a proof is of no moment since the proof is immediately
obvious. Finally notice that Witelo like Eutocius stated that the proposition held
for cases where the intermediary term was greater than both extremes, though he
omitted observing (as Eutocius had) that it was equally true for cases where the
intermediary term was less than both extremes. This latter omission was certainly
trivial since the last case is clearly implied by the complete generality with which
Witelo expressed the proposition (" any three quantities arranged in any order
whatsoever"). Other divergencies exist. Witelo's proof was more terse than that
of Eutocius, as I have said. Eutocius also gave numerical examples that are
missing from the account of the Polish mathematician. Furthermore, Witelo
emphasized a concept of denominatio proportionis (applied only to ratios of
greater inequality) where Eutocius used quantitas proportionis (applied equally to
ratios of greater and lesser inequality). This last divergence is perhaps less
significant when we realize that both authors defined the denomination or quantity
of a ratio as the number or quantity which when multiplied by the consequent term
(Eutocius) or lesser term (Witelo) produces the antecedent (Eutocius) or greater
term (Witelo). That is to say, both authors defined their denominations or
quantities of ratios as multipliers, though to be sure Witelo added the more
conventional definition to the effect that the denomination is the quantity which
divides the greater term according to the lesser.
But, everything considered, the similarities between the two texts are more
striking than the divergencies, and, unless we can find an earlier Latin account of
the proposition that more closely resembles Witelo's text than does that of
Eutocius, we should properly conclude that Witelo was acquainted with Eutocius'
text through the translation of it made by his friend William of Moerbeke. Now in
fact there are two other similar proofs of this proposition that Witelo may well
have seen. The first is that found in Propositions 2 and 3 .of the Liber de
proportionibus, anonymous in most manuscripts but attributed to Jordanus in one
manuscript and to Thabit ibn Qurra in another: 10
lOSee MS Florence, Bibl. Naz. Cony. Soppr. 1. V.30, 8r-v (siglum F); cf. MS Cambridge Univ.
Libr. Kk.l.l, III r (siglum C): [2] Quocunque duobus interposito medio, cuius ad utrumque aliqua
proportio, erit proportio primi ad tertium (F, om. C) composita ex proportione primi ad secundum et
proportione (F, om. C) seeundi ad tertium. Esto enim inter d etf, e medium. Dieo quod proportio d (e
C) adf constat ex proportione d ad e et proportione e (om. C) adf. Demonstratio. Dividatur d per e et
exeat h, denominatio proportionis d ad e. Dividatur item d (scr. et del. F) e per f et exeat k,
denominatio proportionis e adf. Et dividatur d perf et producatur g, denominatio proportionis d ad f.
Et ducatur h in k et fiat t. Dico quod test equalis ei quod est g; k (C, F?) namque in h etf producit t et
e. Ergo que est proportio h (corr. F ex d) adf eadem est t ad e. Sed proportio que est h adf eadem est
g ad e quia ex ductu h in e fit d et ex ductu fin g fit (F, om. C) idem. PaIam ergo quod t equatur ei
quod est g. Quare (C, quia F) ex ductu h in k constat denominatio proportionis d adf. [3] Duobus vel
[2] With any middle term interposed between two terms and with
some ratio [given] between the middle term and each [of the two
extremes], the ratio of the first to the third will be compounded of the
ratio of the first to the second and the ratio of the second to the third.
For let e be the intermediary term between d and f. I say that dlj =
(die)' (elf).
Demonstration. Let d be divided bye, producing h, the denomination
of the ratio die. Also let e be divided by I, producing k, the denomina-
tion of the ratio elj. And let d be divided by I, producing g, the
denomination of the ratio d/!. Let t = h . k. I say that t = g. For k h = t
and kI = e. Therefore, hlf = tie. But hlj = gle since h'e = d andf'g
= d. It is clear, therefore, that t = g. Hence the denomination of the
ratio dlf arises from the product h k.
[3] With two or any number whatsoever of middle terms placed
between two extremes, the ratio of the first to the last is produced out
of the ratio of the first to the second and the ratios of the second to the
third and the third to the fourth and so on up to the [second] extreme.
For let b be the second term and c the third placed between the
extremes a and d. [I say that (aid) = (alb)' (blc)' (cid).] It is evident by
the preceding proposition that the ratio aid is compounded out of the
ratio alb and the ratio bid. But the ratio bid is also compounded out of
the ratio blc and the ratio cid. Therefore it is manifest, by the
proposition before the preceding one,l1 that I have what has been
proposed.
Though the proof of Proposition 1 is essentially the same as that of Witelo,
notice that the letters adopted for the two proofs are completely different. And
quotcunque mediis inter duo extrema positis, proportio primi ad extremum producitur ex proportione
(C, om. F) primi ad secundum et (C, om. F) secundi ad tertium et (C, om. F) tertii ad quartum et (C,
om. F) sic (C, sic que F) deinceps usque ad extremum [in] (C, om. F) proportionibus. Sint enim inter
a et d extrema, b secundum, c tertium media (C, om. F). Patet per premissam quod proportio a ad d
componitur ex proportione a ad b et proportione b ad d. Sed proportio b ad d item (proportio ...
item F, hec proportio tunc C) componitur ex proportione b ad c et proportione (F, om. C) c ad d (C,
om. F). Manifestum est ergo ex antepremissa quod habeo propositum." I have generally followed MS
F with an occasional correction from C. I have not given all the variant readings of C. Cf. also the
text given by H. L. L. Busard, "Die Traktate De proporfionibus von lordanus Nemorarius und
Campanus," Centaurus, Vo!' 15 (I 971), whole article pp. 193-227, these propositions p. 206.
Busard lists the manuscripts of the so-called lordanus text on p. 197. In my text of these propositions
I have altered the conventional "cj" before a vowel to read "ti" (e.g. proporfio for proporcio).
IlMS F, 8r (C, 1Ilr): "[1] Quecumque proportio ex duabus producitur: ex una illarum et
producentibus reliquam produci ostenditur (Quecumque ... ostenditur C, om. F). Esto enim de-
nominatio proportionis a producta ex duabus denominationibus c et b (c ... b fr. F), et b iterum (tr.
C) ex duabus d et e (d ... e fr. E). Quia ergo e in d producit b et b in c (correxi ex e in F) producit a
(et ... a om. C), manifestum quod e et d et c sunt tria latera eius quod est a; ex ipsis ergo producitur."
This proposition simply holds that if a = c . b 'and b = d . e, then a = c . d . e.
though Witelo has preferred the expression denominatio proportionis found in the
Jordanian proof to that of quantitas proportionis given in the Moerbeke translation
of Eutocius, Witelo's first definition of the denominatio as the multiplier of the
lesser to produce the greater term is similar to Eutocius' definition of the quantitas
as the multiplier of the consequent term to produce the antecedent and is missing
(as a definition) in Jordanus' work. The definition of the Liber de proportionibus
was given at the beginning of his tract where it is said that "denomination of a
ratio of this term to that term is that which results from the division of this term by
that term. "12 This was the probable source of Witelo's second definition of the
denominatio of a ratio. Furthermore, though complete generality is at least implied
in all three treatments of the proposition, the fact that Witelo began with three
terms related as A > B > G and then proceeded to the case where A G
seems to reflect the procedure of Eutocius rather than that of the proof attributed to
Jordanus.
A second proof of the basic proposition concerning the compounding of ratios
that could have been available to Witelo is found in the Tractatus Campani de
proportione et proportionalitate. We do not know when this tract was composed,
but it could have been written before Witelo undertook the composition of his
Perspectiva. Let us look at both the definitions and preliminary propositions that
bear on the question of the compounding of ratms: 13
1
2
This definition is the third of four (ibid.): "[1] Proportio est rei ad rem determinata secundum
quantitatem habitudo. [2] (Scr. etdel. F: Determinatex divisione huius per illud proportionem produci)
Determinatio ex denominatione manifestatur. [3] Denominatio vero proportionis huius ad illud est quod
exit ex divisione huius per illud. [4] Proportionem produci vel componi ex proportionibus est de-
nominationem proportionis produci ex denominationibus (ante hoc ser. et del. F: proportionibus)
proportionum altera in alteram ductis." Compare the definitions of Campanus given below in note 13.
For the first definition see note 14.
13Ed. ofH. L. L. Busard, "Die Traktate De proportionibus," pp. 213-14: "( 1) Proportio est duarum
quantitatum eiusdem generis ad invicem habitudo. (2) Cum duarum quantitatum eiusdem generis una
dividit aliam quod exit dicitur denominatio proportionis divise ad dividentem. (3) Proportionem (au-
tern) produci aut componi ex proportionibus est denominationem produci ex denominationibus. (4)
Proportionem dividi per proportionem aut dividentem abiici ex dividenda est denominationem dividende
dividi per denominationem dividentis.
(1) Si denominatio proportionis quorumlibet duorum extremorum ducatur in secundum producetur
primum. Quia enim per secundam diffinitionem diviso prima per secundum exit denominatio, ergo ducta
denominatione in secundum producetur primum. (2) Duobus quibuslibet interposito medic, cuius ad
utrumque eorum duorum fit aliqua proportio, componetur primi ad tertium ex primi ad medium et medii
ad tertium proportionibus. Sit enim inter a et e b medium sitque ipsius b ad utrumque eorum aliqua
proportio, erunt ergo ex prima diffinitione ab c eiusdem generis quarum per eandem intera et c erit aliqua
proportio, dieo ergo earn componi ex ea que est a ad b et ex ea que est bad c. Sit enim d denominatio eius
que esta adb ete eius que estb adc,f vero eius que est intera etc, quia ergo exjine fita et exe inc fitb
per primam propositionem, erit j ad e ut a ad b; quare d, cum sit denominatio a ad b, erit etiam
denominatioj ad e; quare per eandem (primam propositionem) exd ine fitj, quia ergo denominatioa ad c
producitur ex denominatione a ad b et ex denominatione b ad c erit per tertiam diffinitionem a ad c
composita ex a ad b et b ad e. (3) Quotlibet mediis inter duo extrema interpositis erit proportio
extremorum ex omnibus intermediis composita. Sint enim inter a et d duo media bet c, dico tunc a ad d
constare ex a ad b et bad c et c ad d. per precedentem enim constabit a ad d ex a ad bet b ad d, sed bad d
[Definitions]
1. A ratio IS the mutual relationship of two quantities of the same
kind.
14
2. When one of the two quantities of the same kind divides the other,
that which results is called the "denomination" of the ratio of the
divided [term] to the dividing [term].
3. Now a ratio is "produced" or "compounded" out of ratios [when
its] denomination is produced out of [their] denominations [i. e., when
its denomination is equal to the product of their denominations]. 15
4. A ratio is "divided" by a ratio, or [to put it another way] a dividing
[ratio] is "removed" from a [ratio] to be divided, [when] the denomi-
nation of the [ratio] to be divided is divided by the denomination of the
dividing [ratio].
[Propositions]
1. If the denomination of the ratio of any two extremes is multiplied by
the second [extreme], the first [extreme] will be produced.
For, by the second definition, when the first is divided by the second
the result is the denomination [of the ratio]. Hence, with the denomina-
tion multiplied by the second, the first will be produced.
2. With a middle [term] interposed between any two [terms] and with
some [given] ratio existing between the middle [term] and each of the
constat exb ad c et cad d per eandem; quarea ad d constat exa ad bet bad c et cad d. Sic quoque patebit ex
pluribus." I have made slight changes in the punctuation.
14This obviously was meant to reflect Definition 3 of Book V of the Elements. But it does not
correspond closely to the definition given by Campanus (Elementa, MS New York, Columbia Univ. Libr.
Plimpton 156, 33r; ed., Basel, 1546, p. 103): "Proportio est duarum quantitatum quantecunque sint
eiusdem generis certa alterius ad alteram habitudo." (Punctuation altered.) In fact it agrees less closely
with the various translations of this definition from the Arabic than with the translation from the Greek
(Paris, BN lat. 7373, 35v): "Proportio est duarum quantitatum un ius generis quedam ad se invicem
secundum quantitatem habitudo." This raises the question as to whether the Liber de proportione et
proportionalitate was in fact composed by Campanus. Busard, "Die Traktate De proportionibus," pp.
198-99 lists eight manuscripts and concludes from the specific attribution of the tract to Campanus in two
of them that it was composed by Campanus. But note that in two manuscripts it is attributed to Alkindi and
in one to Ametus filius Iosephi. This last is clearly a confusion with the well-known Epistola de
proportione et proportionalitate of Ametus. Incidentally, there is a brief statement without proof on the
matter of the composition of ratios in Ametus' tract that was most likely known to Witelo (Dorothy
Schrader, The Epistola de proportione et proportionalitate of Amelus Filius losephi, Dissertation,
University of Wisconsin, 1971, p. 125): "Et cum linea inter duas lineas posita fuerit, quocunque modo
cadat inter eas, erit unius earum ad alteram proportio composita ex proportione antecedentis earum ad
mediam et medie ad consequentem. Et similiter cum ceciderint inter eas due linee aut plures eis, erit
proportio antecedentis duarum linearum ad consequentem earum composita ex proportione antecedentis
ad mediam primam et proportione medie prime ad mediam secundam et proportione medie secunde ad
consequentem duarum linearum." (Text slightly corrected from MS Paris, BN lat. 9335. 68v.)
15This is essentially the Theonine definition mentioned in note 6 above.
two extremes, the ratio of the first to the third will be compounded out
of the ratios of the first to the middle and of the middle to the third.
For let there be an intermediary term b between a and e, and let b
have some ratio to a and [some ratio] to e. Therefore, from the first
definition a, band e will be of the same kind, and accordingly a will
have some ratio to e. I say therefore that ale = (alb)' (blc). For let d be
the denomination of alb and e the denomination of blc, while f is the
denomination of ale. Therefore, since f' e = a and e . e = b by the first
proposition, fie = alb. Hence, since d is the denomination of alb, it
will also be the denomination of fie. Therefore, by the same [first
proposition], d' e = f. Therefore, since the denomination of ale is
produced out of the denomination of alb and the denomination of ble,
by the third definition the ratio ale will be compounded of the ratios alb
and ble [i.e., ale = (alb)(blc)].
3. With any number of means interposed between two extremes, the
ratio of the extremes will be compounded out of all [the ratios] of the
intermediary terms.
For let band c be two means between a and d. I say that aid = (alb)
. (ble) . (cid). For, by the preceding proposition, aid = (alb) . (bid).
But, by the same proposition, bid = (ble)' (eld). Therefore, aid = (alb)
. (blc) . (cid). It will be evident in the same way for several [means].
Now it is immediately apparent that Propositions 2 and 3 of Campanus'
Traetatus de proportione are essentially the same as Propositions 2 and 3 of the
Jordanian text and Proposition 1.13 of Witelo's Perspectiva, 16 though closer to the
former than to the latter. In addition, notice that the letters used to designate the
magnitudes by Witelo are more nearly like those used in the Campanus text of
Proposition 2 than those in the Jordanian Proposition 2. They are not, however,
identical to those in the text of Campanus. Where Campanus used c and j, Witelo
gave G and Z. It seems probable that the use of G and Z by Witelo reflects Greek
usage and the only Greek version of the proof that we know was available to
Witelo was that found in Eutocius' Commentary on the Sphere and the Cylinder of
Archimedes as rendered by William of Moerbeke. Furthermore, Campanus' proof
of Proposition 2, like the earlier Jordanian proof of that proposition, did not
attempt to specify the cases in which the middle term was greater or less than the
16But notice that Proposition 2 of the Campanus text (as given in the manuscript edited by Busard) loses
the complete generality of expression found in Proposition 2 of the Jordanian text and Proposition 1.13 of
the Perspectiva (and in the brief statement of the proposition found in Ametus' Epistola de proportione
[see above, note 14]). For Campanus' enunciation does not state that' 'any middle term is interposed
between two extremes' , but only that"a middle term is interposed between any two terms. " Witelo, the
reader will recall, achieved generality by posing" any three quantities arranged in any order what-
soever.' ,
extremes. Only Eutocius' proof did this. Hence Witelo's specification of two of
the three possible cases, namely when A > B > G and A G, did not
originate with the earlier Latin texts but in all likelihood with Eutocius' text, even
though the third case given by Eutocius (where A > B < G) was not presented by
Witelo. Thus I conclude that Witelo had indeed read Eutocius' discussion of the
question of compounding ratios. I do not intend by this conclusion to exclude his
having used the earlier Latin texts as well, for he certainly took the expression
denominatio proportionis from one or another or both of them. In connection with
this latter expression, it might be useful to note finally that Witelo's first
definition of denomination as a multiplier is, of course, embraced in Campanus'
first proposition. It seems probable, however, that Witelo's statement of it as a
definition rather than as a proposition to be derived from the conventional
definition of denomination as a quotient owed something to Eutocius' considera-
tion of it as a definition.
There is another passage of Eutocius' Commentary that may have had some
influence on Witelo, though the influence is far from provable. This passage
describes the conchoidal instrument invented by Nicomedes (see the text below,
38vF-Q). It was used in Eutocius' commentary for the solution of the problem of
finding two proportional means between two given lines. Now Witelo did not in
fact describe Nicomedes' instrument in Proposition IX.3? of his Perspectiva
despite an assertion to this effect by Birkenmajer.
17
But Witelo did employ in the
proof of that proposition a somewhat similar instrument to describe what he called
an "eccentrical line. "18 He used it to show how it was possible to construct a
17Birkenmajer, Etudes d' histoire des sciences en Pologne, pp. 425-26.
18Ed. of Risner, pp. 392-94: "37. Ex plurium speculorum sphaericorum concavorum intersectione
speculum comburens constitui est possibile. Verbi gratia, sit circulus alicuius speculi sphaerici
concavi, qui abed [Fig. 1.2.1]: et eius centrum sit e: intersecentque se in ipso duae diametri ac et bd
orthogonaliter: incidantque radii solares illi circulo: palam itaque per ea, quae in 68 th. 8 huius dicta
sunt, quoniam radius incidens circulo secundum aliquam diametrorum (verbi gratia, secundum
diametrum ac) reflectitur in seipsum trans centrum: radiorum aequidistantium iUi diametro ac, is, qui
contingit circulum, palam quia incidit in punctum b per 29 pI: angulus enim, quem linea contingens
continet cum diametro, est rectus per 18 p 3, et angulus bea est rectus ex hypothesi. Ille ergo radius
contingens circulum non reflectitur: quia nihil invenit resistens: procedit ergo in continuum et
directum. Alius vero radius aequidistans diametro ac cum linea in puncto suae incidentiac speculum
contingente continet angulum rectilineum acutissimum, et, modicam abscindit portionem circuli
incidens, et modicum se reflectens, sed aequaliter. Sic itaque omnes radii aequidistantes diametro ac
incidentes circulo speculi aequales abscindunt circuli portiones: semper enim angulus reflexionis est
aequalis angulo incidentiae: illi 'autem anguli aequales semper aequales abscindunt portiones per
43 th' 1 huius: solus autem radius incidens circulo aequidistanter diametro ac, abscindens portionem,
cuius arcus est sexta pars peripheriae circuli, et cuius chorda est aequalis lateri hexagoni inscriptibilis
eidem circulo, reflectitur ad punctum c terminum diametri ca: est enim diameter ac aequidistans
medio lateri hexagoni suo circulo inscripti, quem hexagonum dividit iIla diameter per aequalia, ut
patet per 63 th. 1 huius: sitque ut talis radius incidat circulo in puncto f. Omnes quoque radii
aequidistantes semidiametro ae, incidentes reliquo arcui quartae circuli, cuius chorda est aequalis
residuo lateri hexagoni, et est arcus fe, reflectuntur ad illam partem circuli portiones aequales
abscindentes: et omnes illi radii transeunt per aliquod punctum semidiametri ce: et quodcunque
punctum reflexionis imaginetur moveri circa axem ac, quousque redeat ad locum a quo exivit: illud
burning mirror out of the intersection of an infinitude of equal concave, spherical
mirrors, the burning mirror being one that concentrates the reflected rays at a
single point and having as its concave surface one described by the rotation of the
eccentrical line. Let us describe the two instruments in order to compare them.
punctum motu suo describet circulum, cuius polus erit punctum e: et a tota illius circuli peripheria fiet
refIexio ad idem punctum semidiametri speculi, quae est ee: fietque in illis punctis diametri
combustio, opposita aliqua materia combustibili, sed debilis et cum mora temporis. Quod si fieri
possit, ut loca plura combustionis vel omnia in unum punctum congregentur. fiet fortior combustio:
hoc autem visum est possibile fieri per intersectionem sphaericam plurium speculorum sphaericorum
concavorum: non autem inaequalium: quia in illis non convenienter uniformis potest inveniri
proportio. Relinquitur ergo quod aequalium speculorum sphaericorum sit illa intersectio; ita, ut illud
quod variat in locis combustionum diversitas distantiae radiorum aequidistantium axi speculi, et ad
ipsum axem reflexorum, conformet diversificatio centrorum: ut si centra sphaerarum speculorum se
intersecantium secundum omnia puncta unius semidiametri sphaerae varientur: tunc enim puncta
combustionis aut omnia, aut plurima in unum punctum colligentur: et fortificabitur combustio
secundum illud. Huius autem rei mechanicum artificium tradendum cogitavimus illis. qui per
manualem fabricam intendere voluerint praemissis, cuius forma talis est [Fig. 1.2.3]. Assumatur
regula lignea vel aenea quadrangula planarum superficierum, quanta placet: et sit eius latitudo tripla
suae spissitudini vel circa illud: deinde in medio suae latitudinis cavetur secundum lineam rectam, et
planetur foramen, et ordinetur taliter, ut intra ipsam decurrere possit navicula ad modum artificii
tornatorum, in qua navicula uncus ferreus infigatur: et haec regula sic concavata et disposita, taliter
situetur, ut eius cavata superficies sit erecta super superficiem horizontis. et lineae profunditatis suae
concavitatis sint perpendiculares super superficiem horizontis; sitque linea, quam motu suo describet
uncus motae naviculae aequalis semidiametro propositi circuli, quae est ed, ita quod punctum e cadat
in intrinseca superficie ipsius unci ferrei, qui motu naviculae, cui infixus est, movetur. Deinde
assumatur alia regula lignea vel aenea similiter quadrangula. ut prima, et planarum superficierum: et
haec similiter in sui superficie latiori cavetur subtiliter secundum lineas rectas, et planentur super-
ficies concavitatis, ita ut sine impedimenta per illam concavitatem possit alia subtilis regula vel
funiculus moveri: sitque concavitas illius regulae dupla lineae ed, hoc est ut sit aequalis diametro
circuli, quae est ac: et haec regula cum priori regula taliter adaptetur, ut eius superficies non
concavata aequidistet horizonti, et eius superficies cavata respiciat cavaturam regulae priori: et
ordinetur orthogonaliter super illam, ita ut angulus dec sit rectus: et sit medius punctus longitudinis
suae concavitatis correpondens puncto e, qui est punctus unci ipsius naviculae: et sint omnia haec in
eadem superficie aequidistante superficiei horizontis. Fiat quoque tertia regula aenea longa quadran-
gularum superficierum planarum et rectarum linearum, quae sit efg: sitque eius pars ef aequalis
semidiametro circuli, quae est ec: sitque taliter disposita, ut per aliquam armillam vel foramen
applicetur unco naviculae secundum punctum e, et ut ipsa moveri possit per concavitatem lineae ac:
sitque in puncto I nodus, cuius diameter sit maior diametro concavitatis regulae ac: fiat quoque
reliqua pars lineae e!g, quae est Ig, longitudinis placitae cuiuscunque: et in puncto g adhibeatur
clavus acutus in fine acuitatis, qui sit illius quantitatis, ut mota linea elg, attingere possit pavimentum
vel illi aliam superficiem substratam. His itaque omnibus sic dispositis immittatur regula efg
secundum foramen puncti e in uncum naviculae: et trahatur navicula plane per cochleam vel modo
alio, ut videbitur, piano tamen et aequali tractu et sequetur regula elg tractum naviculae, decurretque
punctus! in superficie regulae ac: et semper mutabitur centrum circuli, cuius diameter est linea el.
Cum itaque punctus e pervenerit in punctum d, tunc punctusl erit in medio puncto lineae ac, quod est
centrum circuli praemissi: omniumque punctorum reflexionis luminis vel quarumcunque formarum a
quarta circuli, quae est cb, concursus radiorum vel diffusae virtutis erit in centro circuli, quod est e:
quoniam omnia puncta combustionum concurrentia in axe eb, reducta sunt ad punctum e, quod est
centrum circuli, utpote omnium radiorum incidentium circulo speculi aequidistanter diametro ac.
Similiter quoque, si placet, fiat in alia quarta circuli descendente plane ipsa navicula, reducendo
punctum! ad punctum a: tunc enim punctum g lineaefg motu suo describet quandam lineam, quae per
clavum sibi affixum in pavimento figurabitur: et hanc lineam dicimus lineam eccentralem: quoniam
Eutocius' conchoidal instrument is constructed of three rules as indicated in Fig.
1.2.2. The first one, AB, is a rule (regula) that has a concave slot (cavatura) in
which a shuttle (navicula) can move. Applied perpendicularly to AB is a second
rule, GD, that has a pin (cylindriculum) affixed to it at D, a pin that sticks out
above the surface of the rule GD. A third rule, EZ (or better KZ), has its own slot
(incisio) of length HT in which the pin at D can be inserted. Furthermore, there is
a hole at E on rule KZ into which a pin on the shuttle that rides in the slot of AB
fits. Thus if we move the shuttle in the slot of AB, the rule KZ rotates about D as
point T moves toward D. On the end of rule KZ there is a stylus K touching the
underlying pavement (attingens pavimentum). With the movement of the rule KZ,
this style describes what Nicomedes called the "first conchoidal line" o n ~
choydalis prima linea). 19
Witelo's instrument also has three rules (see Fig. 1.2.3). The first is the wood
or bronze rule (regula lignea vel aenea) designated as ed. It has a slot (concavitas
or cavatura) equal in length to the radius of a circle that comprises a section of one
of the equal concave spherical mirrors out of whose intersection the burning mirror
is to be made. In the slot ed a shuttle (navicula) rides. A hook (uncus) is attached
to the shuttle. A second wood or bronze rule, aec, also has a slot that is double ed
in length, i.e., it is equal to the diameter of the aforesaid circle. This rule is
perpendicularly fixed to the first rule so that dec is a right angle. There is a third
rule, e'fg, without a slot. At its end e' there is a ring (armilla) or hole into which
the hook on the shuttle riding in slot ed fits. At pointf on rule e'fg is a fixed node
that fits into slot ac. The rest of e 'fg, namely fg, can be of any length we please.
At its end g a pointed nail is affixed, a nail long enough to touch the underlying
pavement (attingere possit pavimentum). Hence, if the shuttle is moved in slot ed,
point f simultaneously slides in slot ac. When e' arrives at d, f arrives at e, the
center of slot ac. During this movement the nail at g describes an "eccentrical
line." 20 Thus it is clear that the two instruments are fundamentally different and
describe different curves. However, there is some similarity in terminology (which
est intersectio infinitorum circulorum. Quilibet enim punctus illius lineae (exceptis punctis extremis
correspondentibus punctis a et c. ipsius diametri aCt et quibuslibetduobus punctis aequaliter
distantibus a puncto medio totius lineae eccentralis) diverso correspondet centro, sicut et quaelibet
duo puncta aequaliter distantia a puncto sui media respiciunt idem centrum: et sunt puncta unius
circuli aIterum circulum secantis. Hac ergo linea ad constitutionem propositi speculi utemur secun-
dum ipsam aliquam specularem superficiem concavantes, sicut per modum demonstrationis et artificii
inferius dicetur [in Prop. IX.44). Patet ergo propositum." I have italicized the letters indicating
geometrical magnitudes. Fig. 1.2.3 is missing in Risner's edition. I have taken it from MS Bern,
Burgerbibl. 61, 247r, moving the letter f down so that it falls in slot ac. In the drawing and my
description of the instrument I have distinguished e in movement from e at the end of ed by calling it
e' .
191f we let G. the intersection of AB and GD. be the origin, and we let GD = a and EK = b. the
equation of the upper part of the conchoid (i.e. line LMN) is X
2
y 2 = (a + y)2(b
2
- y2). Or in polar
coordinates (with r = DK), r = a cosec e + b.
I have highlighted by giving the Latin terms used by Moerbeke and Witelo) and in
the arrangement of the three rules in the two instruments. Hence it is possible that
Witelo developed his instrument after studying the conchoidal instrument of
Nicomedes described in Moerbeke's translation of Eutocius' Commentary. But I
hardly need stress that this suggestion is at best a tentative one.
So far as I can determine, nowhere else in his Perspectiva did Witelo use the
Archimedean translations of Moerbeke included in Vat. Ottob. lat. 1850,21 though
to be sure he rather extensively used the Flemish Dominican's translation of
Hero's De speculis found in the same codex (as I have noted above in Section I,
n. 31): 22 At any rate, Witelo appears to have been the first and last author to have
consulted the Archimedean translations of William of Moerbeke before the four-
teenth century (see Volume Three, Part I).
2Let e be the origin, ed = e'f = A, andfg = B. The equation of Witelo's eccentrical line then
becomesx
2
= (A +B)2 - (y +A cos 6)2, where 6 is the angle thate'fmakes with de. Now if x = 0,
then 6 0 and cos 6 = I. Hence, 0 = (A + B)2 - ( + A)2, or y = B, as Witelo's remarks imply. If
y = 0, then 6 = 90 and cos 6 = O. Hence x
2
= (A +B)2, orx = A +B, as Witelo also implies.
21It might be suggested that Witelo also used William of Moerbeke's translation of On Conoids and
Spheroids. For the Polish mathematician included in Proposition 1.98 of the Perspectiva (ed. of
Risner, p. 37; ed. of Unguru, p. 472) the pre-Apollonian terms for parabola, hyperbola and ellipse:
sectio rectangula, sectio amblygonia and sectio oxygonia. and these terms were also used by
Archimedes and similarly rendered into Latin by William of Moerbeke (see the Index of Latin Terms
below, under sectio). However, the discussion in Proposition I. 98 of the Perspectiva resembles the
comments by Eutocius in his Commentary on the Conics of Apollonius (Apollonius, Quae Graece
exstant, ed. of J. L. Heiberg, Vo!. 2 [Leipzig, 1893], pp. 168-74; cf. Unguru, Witelo as a
Mathematician, p. 336). I suspect, therefore, that the manuscript of the translation of the Conics
which Witelo used also contained a translation of Eutocius' Commentary. This is not a farfetched
conclusion, since the Greek manuscript that the medieval translator might have used-Vat. gr. 203
(see above, Sect. I, n. 35)-also contains Eutocius' Commentary on folios 44-55, i.e. just before the
Conics itself on folios 56-84. If indeed Witelo had employed a translation of Eutocius' Commentary
and had extracted the ancient terms from it, the fact that the Latin terms given by Moerbeke in his
Archimedean translations resemble those used by Witelo suggests that Moerbeke might have been the
translator of Apollonius' Conics with Eutocius' Commentary. Against the argument just presented we
can note that it is possible that Witelo took his discussion of the ancient and later terms for the conic
sections not from Eutocius' Commentary on the Conics of Apollonius but rather from Eutocius' brief
remarks in his Commentary on the Sphere and the Cylinder of Archimedes that were available to
Witelo in Moerbeke's autograph (see below 40rS). Still the latter passage does nol mention the ellipse
and we would have to propose that Witelo took its identification with the section of an acute-angle
cone from Moerbeke's erased comment on 42rL (see the variant reading for that section).
22Witelo also made use of Alhazen's De speculis comburentibus (translated by Gerard of Cremona
from the Arabic) in connection with his treatment of paraboloidal mirrors in Book IX of the
Perspectiva (cf. Props. IX. 39-44, and I. 117). Further, Witel0 used, in Prop. I. 98, the Arabic terms
for conic sections derived from the fragment of Apol1onius' Conics that Gerard had translated from
the Arabic and placed before his translation of Alhazen 's text (see Apollonius, Quae Graece exstant,
Vo!. 2, pp. LXXV-LXXX). It will be clear from my description of MS Vat. Ottob. lat. 1850 in
Chapter Two below that Moerbeke had included Alhazen's text as the first item in his codex and so
perhaps Witelo read that work in the Moerbeke codex. But I must assume that he had read some other
copy of Alhazen's tract as well, for Vat. Ottob. lat. 1850 does not include the preliminary fragment
from Apollonius' work reflected in Proposition I. 98 of the Perspectiva.
Ill. William of Moerbeke and the
1
I indicated at the beginning of Section I of this chapter that William of
Moerbeke's name nowhere appears on the single complete codex of the 1269
translations of Archimedes. Nor indeed is there any indication on the codex of the
place of translation. Still, there can be no doubt that the Flemish Dominican was
the translator and that he made the translations at Viterbo. In the first place, the
date 1269 immediately alerts us to this possibility since it falls squarely in the
period when William of Moerbeke was extremely active in translating Greek
works at Viterbo. We have already seen that he completed translations in Viterbo
in 1268 and 1271. No other translations are certified for 1269. Thus it seems likely
that William occupied the whole of 1269 and the beginning of 1270 in preparing
the translations of Archimedes, Eutocius, Hero and Ptolemy found in MS Vat.
Ottob. lat. 1850. Another piece of evidence that lends support to this conclusion is
that his close friend Witelo, when at Viterbo, almost certainly made some use of
the translations in that codex in 1270 or shortly thereafter (see above, Section II).
11 have used the following editions of the translations of William of Moerbeke:
[M.)] Aristotle, Historia animalium, Bk. I, trans!' of Moerbeke in G. Rudberg, Textstudien
zur Tiergeschichte des Aristoteles (Upsala, 1908); cf. the edition of Bk. X by Rudberg, Zum
sogenannten zehnten Buche der aristotelischen Tiergeschichte (Upsala, Leipzig, 1911) -
this translation of Bk. X may not be by Moerbeke;
[M.2] Aristotle, De generatione animalium. Translatio Guillelmi de Moerbeka, ed. of H. J.
Drossaart Lulofs (Bruges, Paris, 1966) [=Aristoteles Latinus, Vol. XVII 2.v];
[M.3] Aristotle, De caelo, transl. of Moerbeke with Thomas Aquinas, In Aristotelis libros de
caelo et mundo, De generatione et corruptione, et Meteorologicorum expositio. ed. of R. M.
Spiazzi (Turin, Rome, 1952); cL D. J. Allan, "Mediaeval Versions of Aristotle, De caelo,
and of the Commentary of Simplicius," Mediaeval and Renaissance Studies, Vol. 2 (1950),
pp. 82-120;
[M.4} Aristotle, MeteoroLogica, transl. of Moerbeke with Thomas Aquinas in the Spiazzi ed.
noted above; cL F. H. Fobes, "Mediaeval Versions of Aristotle's Meteorology," Classical
Philology, Vo!. 10 (1915), pp. 297-314;
[M.5] Aristotle, De motu animaLium, transl. of Moerbeke, ed. of L. Torraca (Naples [1958]).
[M.6] Aristotle, Politica (Libri I-ll.l l) prior transl. of Moerbeke, ed. of P. Michaud-Quantin
(Bruges, Paris, 1961) [=Arist. Lat., Vol. XXIX I];
[M.7] Aristotle, Politicorum libri octo, cum vetusta translatione Guilelmi de Moerbeka, ed. of
F. Susemihl (Leipzig, 1872);
[M.8] Aristotle, De arte poetica, TransLatio Guillelmi de Moerbeka, ed. of L. Minio-Paluello
(Bruges, Paris, 1968) [=Arist. Lat., Vol. XXXIII];
[M.9] Aristotle, Metaphysica, transl. of Moerbeke with Thomas Aquinas, In duodecim libros
Metaphysicorum Aristotelis expositio. ed. of M.-T. Cathala and R. Spiazzi (Turin, Rome,
1950); cL F. Pelster, "Die griechisch-lateinischen Metaphysik'ubersetzungen des Mittel-
alters," Beitrage zur Geschichte der Philosophie des MittelaLters. Texte und Untersuchungen,
Supplementband II (1923), pp. 89-118.
[M.1O] Aristotle, Categoriae vel Praedicamenta. Translatio Boethii. Editio composita. Trans-
Latio Guillelmi de Moerbeka etc., ed. of L. Minio-Paluello (Bruges, Paris, 1961) [=Arist.
Lat., Vol. I 1-5];
MOERBEKE AND THE ARCHIMEDEAN TRANSLATIONS 29
Hence it is highly probable, even without a consideration of the nature of the
translating techniques exhibited in the Archimedean translations, that William of
Moerbeke was their author. But the "highly probable" becomes "certain" when
we consider those translating techniques and compare them with the techniques of
William of Moerbeke.
[M.1l] Aristotle, De interpretatione vel Periermenias. Translatio Boethii, ed. of L. Minio-
Paluello; Translatio Guillelmi de Moerbeka, ed. of G. Verbeke (Paris, Bruges, 1965) [=Arist.
Lat., Vo!. I 1-2];
[M.12] Aristotle, Ars rhetorica. Accedit vetusta translatio latina, ed. of L. Spengel (Leipzig,
1867); cf. B. Schneider, Die mittelalterlichen griechisch-lateinischen Ubersetzungen der
ari stotelischen Rhetorik (Berlin, 1971);
[M.13] Aristotle, Analytica posteriora., Translationes lacobi, Anonymi sive "Ioannis,"
Gerardi et Recensio Guillelmi de Moerbeka, ed. of L. Minio-Paluello and B. G. Dod (Bruges,
Paris, 1968) [=Arist. Lat., VoI. IV 1-4 (2 et 3, editio altera)];
[M.14] Aristotle, Ethica Nicomachea, Translatio Roberti Grosseteste Lincolniensis sive
'Uber Ethicorum.' B. Recensio recognita, ed. of R. A. Gauthier (Leiden, Brussels, 1973)
[=Arist. Lat., Vo!. XXVI 1-3, fasc. quarL];
[M.15] Aristotle, Physica, revision of Moerbeke with Thomas Aquinas, In octo libros de
physico auditu sive Physicorum Aristotelis commentaria, ed. of A. M. Pirotta (Naples, 1953);
cf. ed. of M. Maggiblo (Turin, Rome, 1954);
[M.16] Aristotle, De anima, revision of Moerbeke with Thomas Aquinas, In Aristotelis librum
de anima commentarium, ed. of A. M. Pirotta (Turin, 1959);
[M.17] Aristotle, De generatione et corruptione, revision of Moerbeke, with Aquinas ed.
cited under M.3;
[M.18] Aristotle, De sensu and De memoria, revision of Moerbeke with Aquinas, In Aris-
totelis libros de sensu et sensato, de memoria et reminiscentia commentarium, ed. of R. M.
Spiazzi (Turin, Rome, 1949);
[M.19] Aristotle, De somno et vigilia liber, adiectis veteribus translationibus et Theodori
Metochitae commentario, ed. of H. J. Drossaart Lulofs (Leiden, 1943);
[M.20] Aristotle, De insomniis et de divinatione per somnum, ed. of Drossaart Lulofs, Vo!. 2:
Translations, Index verborum (Leiden, 1947);
[M.20a] Pseudo-Aristotle, De coloribus, ed. of E. Franceschini, "SulIe versioni latine
medievali del 3tEQL XQW!.l.<ltrov," in Autour d' Aristote. Recueil d' etudes de philosophie
ancienne et medievale offert aMonseigneur A. Mansion (Louvain, 1955), pp. 451-69;
[M.2l] Alexander of Aphrodisias, Commentaire sur les Met(!Ores d'Aristote. Traduction de
GuUlaume de Moerbeke, ed. of A. J. Smet (Louvain, Paris, 1968);
[M.22] Alexander of Aphrodisias, Commentaire sur le Traite d'Aristote De sensu et sensibili,
edite avec la vieille traduction latine, ed. of C. Thurot in Notices et extraits des manuscrits de
la Biblioth'eque Nationale et autres biblioth'eques, Vo!. 25, Part 11 (Paris, 1875);
[M.23] Themistius, Commentaire sur le Traite de l'ame d' Aristote. Traduction de Guillaume
de Moerbeke, ed. of G. Verbeke (Louvain, Paris, 1957);
[M.24] Ammonius, Commentaire sur le Peri hermeneias d' Aristote. Traduction de Guillaume
de Moerbeke, ed. of G. Verbeke (Paris, Louvain, 1961);
[M.25] Johannes Philoponus, Commentaire sur le De anima d'Aristote. Traduction de Guil-
laume de Moerbeke, ed. of G. Verbeke (Louvain, Paris, 1966);
[M.26] Simplicius, Commentaire sur les Categories d' Aristote. Traduction de Guillaume de
Moerbeke, ed. of A. Pattin, Vol. 1 (Louvain, Paris, 1971);
[M.27] Simplicius, Commentaria in quatuor libros de celo Aristotelis, Guillermo Morbeto
interprete (Venice, 1540); cf. article of D. J. AlIan cited under M.3;
[M.28] Proclus, Elementatio theologica translata a Guilelmo de Moerbeke (textus ineditus),
ed. of C. Vansteenkiste in Tijdschrift voor philosophie, Jaarg. 13 (1951), pp. 263-302,
491-531;
Keeping an eye on the indexes at the end of this volume, let us first see how the
unknown translator rendered the same set of particles and common words from
[M.29] Proclus, Tria opuscula (de providentia, libertate, malo) latine Guilelmo de Moerbeka
vertente et graece ex lsaacii Sebastocratoris collecta, ed. of H. Boese (Berlin, 1960);
[M.30] Plato and Proc1us, Parmenides usque ad finem primae hypothesis nec non Procli
commentarium in Parmenidem pars ultima adhuc inedita interprete Guillelmo de Moerbeka,
ed. of R. Klibansky and C. Labowsky (London, 1953) [=Plato Latinus, Vol. Ill];
[M.3l] Proclus, Commentum super Timaeum Platonis, trans!. of Moerbeke, ed. of G. Ver-
beke in "Guillaume de Moerbeke traducteur de Proclus," Revue philosophique de Louvain,
Vol. 51 (1953), pp. 349-73;
[M.32] Alexander of Aphrodisias, De fato ad imperatores. Version de Guillaume de Moer-
beke, ed. of P. Thillet (Paris, 1963).
[M.33] Galen, De virtute alimentorum, trans!. of Moerbeke in Galen, Opera (Venice, 1490),
Vol. 2, sig. i ii recto-I iii verso; cf. Greek text of G. Helmreich, Corpus medicorum
graecorum, Vo!. 4 (Berlin, 1923); I owe all of my citations of this translation to L. Minio-
Paluello, who studied it while at the Institute for Advanced Study.
For translations other than those of William of Moerbeke, I have consulted the following editions
or studies:
I. Anonymous
[An. 1] Aristotle, Topica. Translatio Boethii, fragmentum recensionis alterius, et translatio
anonyma, ed. of L. Minio-Paluello (with the assistance of B. G. Dod) (Brussels, Paris, 1969);
[=Arist. Lat., Vo!. V, 1-3];
[An.2) Aristotle, Analytica priora. Translatio Boethii (recensiones duae), translalio anony-
ma. Pseudo-Philoponi aliorumque scholia, specimina translationum recenliorum, ed. of L.
Minin-Paluello (Bruges, Paris, 1962) [=Arist. Lat., Vo!. Ill, 1-4];
[An.3] Aristotle, Analytica posteriora, see text under M.13;
[AnA] Aristotle, Physica. l.-Il. Translatio Vaticana, ed. of A. Mansion (Bruges, Paris, 1957)
[=Arist. Lat., Val. VII 2];
[An.5] Aristotle, De somno, see text under M.19;
[An.6] Aristotle, De insomniis, see text under M.lO;
[An.7] Aristotle, Ethica Nicomachea. Translatio antiquissima Ubr. II-IIJ sive 'Ethica Vetus'
et translation is antiquioris quae supersunt sive 'Ethica Nova,' 'Hoferiana,' 'Borghesiana,'
ed. of R. A. Gauthier (Leiden, Brussels, 1972) [=Arist. Lat., Vo!. XXVI 1-3, fase. secund.];
[An.8] the anonymous translator of the twelfth century of Euclid's Optics, Catoptrics and
Data, and of Proclus' Elementatiu physica; for these texts, see
[An.8.1] Optics, in W. R. Theisen, The Mediaeval Tradition of Euclid's Optics, Dissertation,
University of Wisconsin, 1972;
[An.8.2] Data, in S. Ita, The Medieval Latin Translations of the Data of Euclid, Dissertation,
University of Wisconsin, 1963;
[An.8.3] Elementatio physica, in H. Boese, Die mittelalterJiche Ubersetzung der ~ t O X
ElWaL qJ'UaLxij des Proclus (Berlin, 1958);
[An.9] the anonymous translator of the twelfth century of Ptolemy's Almagest and Euclid's
Elements; both unedited, but see J. L. Heiberg, "Eine mittelalterliche Ubersetzung der
Syntaxis des Ptolemaios," Hermes, Vol. 45 (1910), pp. 57-66, and "Noch einmal die
mittelalterliche Ptolemaios-Ubersetzung," Hermes, Vo!. 46 (1911), pp. 207-16; C. Haskins,
Studies in the History of Mediaeval Science, 2nd. ed. (Cambridge, Mass., 1927), pp. 154-93;
J. E. Murdoch, "Euclides Greco-Latinus," Harvard Studies in Classical Philology, Vo!. 71
(1966), pp. 249-302; it is a moot question whether An.8 and An.9 represent the same
transi atar.
MOERBEKE AND THE ARCHIMEDEAN TRANSLAnONS 31
which earlier investigators have established William of Moerbeke's pattern of
translations.
2
II.Alfanus
[A. 1] Nemesius, Premnon physicon sive 1tEQL p u a E J J ~ av8QQmou liber a N. ALfano ar-
chiepiscopo Salerni in latinum translatus, ed. of C. Burkhard (Leipzig, 1917).
Ill. Henricus Aristippus
[A.2] Plato, Meno interprete Henrico Aristippo, ed. of V. Kordeuter and C. Labowsky
(London, 1940) [=Plato Latinus. VoI. I);
[A.3] Plato, Phaedo interprete Henrico Aristippo, ed. of L. Minio-Paluello (London, 1950)
[=Plato Latinus, VoI. Il].
IV. Bartholomew of Messina
[Ba. 1] Pseudo-Aristotle, De mundo. Translationes Bartholomaei et Nicholai, ed. of W. L.
Lorimer, revis. of L. Minio-Paluello (Bruges, Paris, 1965) [=Arist. Lat., VoI. XI 1-2];
[Ba.2] Pseudo-Aristotle, Physiognomonia, transI. of Bartholomew, ed. of R. Foerster, Scrip-
tores physiognomonici graeci et Latini, Vol. 1 (Leipzig, 1893), pp. 1-91;
[Ba.3] R. Seligsohn, Die Ubersetzung der ps. -aristotelischen Problemata durch Bar-
tholomaeus von Messina. Text und textkritische Untersuchungen zum ersten Buch (Berlin,
1934);
[Ba.4] W. Kley, Theophrasts Metaphysisches Bruchstuck und die Schrift 1tEQL al'lI-lEL(JJv in der
Lateinischen Ubersetzung des Bartholomaeus von Messina (Wurzburg, 1936).
V. Boethius
[Bo.1] Aristotle, Categoriae, see the text under M.IQ;
[Bo.2] Aristotle, De interpretatione, see the text under M.ll;
[Bo.3] Aristotle, Topica, see the text under An. 1;
[Bo.4] Porphyry, lsagoge. Translatio Boethii etc., ed. of L. Minio-Paluello (Bruges, Paris,
1966) [=Arist. Lat., Vol. I, 6-7];
[Bo.5] Aristotle, AnaLytica priora, see text under An.2;
[Bo.6] Euclid, Excerpta ELementorum, ed. of M. Folkerts in "Boethius" Geometrie II
(Wiesbaden, 1970), pp. 117-217; cf. N. Bubnov, Gerberti postea SiLvestri II papae Opera
mathematica (972-/003) (Berlin, 1899, repr. Hildesheim, 1963), pp. 161-79.
VI. Burgundio of Pisa
[Bu.l] Gregory of Nyssa [Nemesius], 1tEQL p u a E J J ~ av8Qtlmou liber a Burgundione in
Latinum translatus, ed. of C. Burkhard in Neunter lahresbericht des k. k. Staats-Gymnasiums
im Xll. Bezirke von Wien (Vienna, 1892) and Dreizehnter lahresbericht etc. (1896).
VU. Calcidius
[Cl Plato, Timaeus a Calcidio translatus commentarioque instructus, ed. of J. H. Waszink
(London, 1962) [=Plato Latinus, Vol. IV].
VIII. Robert Grosseteste of Lincoln
[L] Aristotle, Ethica Nicomachea. Translatio Roberti Grosseteste Uncolniensis sive 'Uber
Ethicorum.' A. Recensio pura, ed. of R. A. Gauthier (Leiden, Brussels, 1972) [=Arist. Lat.,
yug:
?
OlOV:
1]:
DU:
autem and vero (both very frequent), porro (twice). In this the
transl'ator does not show the predominance of autem over vero
revealed in some of the translations of William of Moerbeke. But
in view of the very common use of both words by other trans-
lators, this case is not decisive as a criterion.
enim (almost always), nam (twice). Characteristic of William's
translations but of course not distinctive of WiIliam's translations
alone.
puta or ut puta (five times), velut(i) (twice). Characteristic of
Moerbeke's translations in about this same ratio.
itaque (very common), utique (eight times), etiam (at least seven-
teen times). The use of itaque is very characteristic of Moerbeke's
translations.
propter quod. Very characteristic of William's translations.
aut or vel (both very common). Hence in this case, we do not find
the preference exhibited in some of William' s translations for aut.
In view of the widespread use of both translations by other
translators, this case does not seem to establish a decisive cri-
terion.
quod (very frequent), quia (at least six times). These relative
frequencies seem to be characteristic of William of Moerbeke; but
Vol. XXVI 1-3, fase. tert.]; cL M.14above; I did not use Grosseteste's translation of the De
caelo, but see the article of D. J. AlIan under M.3 and also E. Franceschini, 'Roberto
Grossatesta, vescovo di Lincoln, e le sue traduzioni latine," Atti del Reale lstituto Veneto di
Scienze, Lettere ed Arti, Anno accad. 1933-34, Vo!. 93, Part n.
IX. James of Venice
[J.l] Aristotle, Analytica posteriora, see text under M.13;
[J.2J Aristotle, Metaphysica lib. I-IV.4. Translatio Iacobi sive ''Vetustissima''cum scholiis et
translatio composita sive "Vetus," ed. of G. Vuillemin-Diem (Bruges, Paris, 1970) [=Arisl.
Lat .. Vol. xxv I-IR].
X. Nicholas
[N] Pseudo-Aristotle, De mundo, see text under Ba.l.
2Por example, see Allan's article cited under M.3 in n.l; Pobes' article under MA; Pelster's article
under M.9; the eds. under M.19, M.20a, M.23, M.24, M.26, M.3l, M.32; and above all L. Minio-
Paluello's articles: "Guglielmo di Moerbeke traduttore della Poetica di Aristotele, 1278," Rivista di
jiJosojia neoscoJastica, VoL 39 (1947), pp. 3-19; "Henri Aristippe, Guillaume de Moerbeke et les
traductions latines medievales des .Met'wroJogiques et du De generatione et Corruptione d' Aris-
tote," Revue phiJosophique de I:0uvain, Vol. 45 (1947), pp. 206-35; and "Iacobus Veneticus
Grecus: Canonist and Translator of Aristotle," Traditio, Vo!. 8 (1952), pp. 265304. All of these
articles have been reprinted in Minio's Opuscula: The Latin Aristotle (Amsterdam, 1972).
tE:
"
otav:
again this is not a decisive criterion in view of their frequent use
by other translators.
often omitted, et (once), -que (four times), scilicet (often), vid-
elicet (once). The occasional use of scilicet and videlicet by
Moerbeke elsewhere (e.g., in M.22 and M.32), and, so far as I
can determine, by no other translator, seems to be an important
piece of evidence for identifying the translator of Archimedes
with William of Moerbeke.
cum (once), quando (thirteen times). This seems to be the pattern
of William's later translations.
beEL: quoniam. Quite characteristic of William's translations. He seems
to have been the only translator to use it exclusively.
hic (twice), taUs (very often). Quite characteristic of Moerbeke's
translations. Though these two translations were used by other
translators, we also find huiusmodi frequently used by them but
not by William.
6ij/..ov: palam (always). Very characteristic of Moerbeke's translations.
EtL: adhuc (always). Very characteristic of Moerbeke's translations.
Other investigators have added further words to this list, but those given above
seem sufficient to establish that the translator of Archimedes followed the same
pattern of translation as William of Moerbeke. But while the usage in this table
inclines us to believe strongly that the translator was indeed William of Moerbeke,
the identity of the translations of other more distinctive terms appearing in the
Archimedean translations with those found in translations by William of Moerbeke
clinches the identification of our translator with William of Moerbeke. Let us
focus on four words.
3
<lxo/..ou8tw: assequor. This uncommon translation was widely used by
Moerbeke (e.g., in M.2, M.7 [1293b37], M.8, M.I0, M.II,
M.12 [1362a36; cf. p. 199, line 17], M.13, M.22 [po 201,
line 9], M.23, M.33 [Helmreich, p. 207, line 6]). Notice
also Moerbeke's rendering of JtaQaxo/..ou8ELV in M.9
[1054aI4] by per assequi. The only use by another translator
of assequor for the primary word that I have noted is in
An.6. Cf. its use for JtuQuxo/..ou8tw in L.
31 have used the abbreviations established in footnote 1 above. Where there is no index with the
edition cited, I have given the Becker pages for the Aristotelian passages and Helmreich's pages for
the Galenic passages so that the reader may find them easily. 1 asked Minio-Paluello in his perusal of
the manuscripts to keep his eye open for these four words and he has kindly supplied me with some of
the citations noted below.
, 't '

"

dignifico. Extensively used by Moerbeke (e.g., in M.2, M.7
[1269b9], M.9,4 M.12 [14l0aS, cL p. 316, line 1377b9,
cf. p. 23S, line 26], M.13, M.2l, M.23, M.24. The only
other translator to use it with any frequency was Grosseteste
(see L). CL also its use in An. 7 and a gloss to Bo. 3.
moles. This is everywhere present in Moerbeke' s transla-
tions (e.g., in M.2, M.3,5 M.S, M.9 [10S5a12, 1089b14],6
M.15 [209a3, 217a32], M.2l, M.22 [po 177, lines 2-3,4,7;
221, line 8], M.29, M.33 [Helm. pp. 217, line 1; 231, line
5; 282, line 8; 332, line 15]). This was only rarely used by
other translators (e.g. in C and L).
XQdu: oportunitas. For its frequent use by Moerbeke, see M.6,
M.12 [1376b13, cL p. 236, line 19], M.2l, M.22 [po 169,
line 1], M.23, M.24, M.32, M33 [Helm. pp. 226, line 23;
227, line 3]. So far as I can determine no other translator
used this translation. The translator of Archimedes also used
a correlati ve tefm to translate another Greek word of the
same root: by oportunus (cL M.6, in M.24
the neuter is rendered by oportunitas; M.33 [Helm. p. 232,
line 25]). In M.9 [1074b5] and M.33 [Helm. p. 203, line 13]
was rendered by opportunitas.
The use of these Latin translations so characteristic of the works of William of
Moerbeke (and particularly the use of the last term, oportunitas) confirms, as I
have said earlier, that the translator of the Archimedean works in MS Vat. Ottob.
lat. 1850 was William of Moerbeke. 7 We are not surprised therefore to find other
patterns of usage in the Archimedean translations that conform to those of
Moerbeke. For example, the Archimedean translations exhibit the Moerbekian
predilection for translating Greek words compounded with d,- by two words in
Latin, of which the first is facile (e.g., E'i'f..lE8o()OC; by facile metodus,
EvJtaQuxwQlltOC; by facile concessibilis, by facile intellegibilis).
If the reader will peruse the indexes of the various translations of Moerbeke listed
4Minio has reported these readings to me. The text as printed in M.9 has signijicat and signijicant.
5See the article of AlIan (p. 116) reported under M.3 in n. I.
6Minio reported these readings to me.
7This conclusion can be further confirmed by making a quantitative comparison of the words in my
index with those in the indexes of known translations of William of Moerbeke. For example, if we
compare my index with that prepared for M.24, paying attention to the words beginning with alpha.
we find that there are thirty-six words that appear in both indexes and thirty-two of them are rendered
by at least one common Latin term. Similarly, comparing my index with that for M.32, we find for
alpha fifty-six common Greek words, of which only four have no common Latin translations. This
procedure can be repeated for other letters of the alphabet and for other indexes of the translations of
Moerbeke.
MOERBEKE AND THE ARCHIMEDEAN TRANSLAnONS 35
III note 1, he will see how frequently Moerbeke has followed this practice (see
M.2, for example, where we find fourteen examples of it). Other translators who
followed a similar practice of translating such compound words by two words
tended to use bene rather than facile as the first word, as indeed Moerbeke
occasionally did.
Much the same conformity to Moerbeke's practice is found in the Archimedean
translator's analytic translations of Greek words compounded with a-. For such
compounds, the translator of Archimedes used two Latin words, of which the first
was either non or sine (e.g., aXLvlp;OC; was rendered by non by
non fractus, aXALvl1C; by sine inclinatione, aVEAAELJti]C; by sine defectu). Moer-
beke followed the same procedure in M.2, where we find two such compound
words rendered by non _ and six by sine _. Cf. M.2l, where there are nine
examples of the use of non and three of sine __, and M.24, where there are
five examples of non __ and eight examples of sine __. I, of course, do not
assert that these practices of analytic translation are limited to William' s transla-
tions (thus Grosseteste was also partial to their use), but the frequency of their use
(and particularly the increasing frequency of the use of sine _) is highly
characteristic of William' s translations.
We should also note that the translator of Archimedes followed the common
practice of William of Moerbeke and the other translators of transliterating Greek
terms for which he felt the lack of an exact Latin equivalent. Of course there are a
great many transliterated terms in the Archimedean translations that had long since
become the property of Latin discourse (see the Latin index below): academia,
ambligonius, analogia, axioma, arithmetica, axis, basis, genus, geometres,
geometria, geometricus, diameter, emiolius, epitritus, emisperium, cathetus (or
kathetus), canonium, colurus, cylindralis, cylindrus, conus, lemma, mathema,
mecanicus (or mechanicus), musica, orizon, parallelogrammum (or, incorrectly,
paralellogrammum), parallelus, pentagonum, perimeter (or perymeter), periferia,
philosophia, philosophus, poligonium, prisma, problema, prohemium, pyramis,
rombus, spera, spericus, ypothenusa, ypothesis. But some of the transcriptions
seem to have originated with this translator, such as those related to conic
sections:
8
asymptota, ellipsis, parabola, yperbola, conchoydalis (konchoydalis,
konkhoydealis), conoidalis (conoydalis, conoydealis), speroydalis. Others almost
certainly did: apotmama, colus, cylindriculum, diabeta, elix, epiplates, kamarica,
peramikea, poteousa, scema, tomos, tragodicus. Others originated perhaps among
his contemporaries: dikhotomia, conicus, fantasia, metrum, omologus, organum,
rope, symptoma, scolium, trapezale. Notice further the tendency, also present in
William's other translations (and indeed in those of some of his contemporaries),
to form Latin verbs by transliterating the first part of the Greek verb and then
8Some of these same transliterations no doubt appeared in the translation of Apollonius ' Conics, which
William mayor may not have executed (see above, Section 11, n. 21).
adding --izo: characterizo, dikhotomizo, geometrizo, sillogizo, theorizo.
tally, the translator's effort to respect all of the elements of the Greek word and to
standardize his renderings of these elements led him to translate tE't(H:t:ltAEUQOV by
quadrilatus rather than by the conventional quadrilaterus, (when
used as a title for the Elements of Euclid) by Elementatio
9
rather than by the
conventional Elementa (though to be sure he translated by Elementa),
%uALvbQLov by cylindriculum as an effort to render the diminutive (on the other
hand he translated tUAOS;, tUALOV, tUA<lQLOV by the single Latin termfirmaculum),
by scientificus, AOyLotL%OS; by ratiocinativus, by
denominativus, and :ltEQLCPEQt1S; by periferialis. In Greek words compounded with
a prepositional prefix, his practice varies, but generally we find words beginning
with av- or 6.va- rendered by Latin terms beginning with re- (or once in each case
byad-, de-, in-, and pro-); with 6.Vt- or aVtL- by contra-; with or a:ltO- by
ab-, de-, or re-; with bLa- by per-; with br;- or btL- by pro-, in-, re-, ad-, or
super-; with %a'ta- by de-, per-, or pro-; with IlEta by trans-; with :ltaQa- by ad-
or secus-; with :ltEQL- by circum-; with :ltQo- by pro- or pre-; with :ltQoo- or :ltOtL-
by ad- or pro-; with or ouv- by cO-, corn- or con-; and with lm- or by
sub-, sup- or super-. Again I stress that though these examples are not peculiar to
William of Moerbeke alone they are certainly characteristic of his translations.
To this point, I have, I believe, made it clear that the translator of the
Archimedean texts was indeed the great Dominican translator. Now we must look
at the convincing evidence that MS Vat. Ottob. lat. 1850 is an autograph of the
translator. In the first place, the hand resembles that of the only established
specimen of his writing, namely the indication of his ownership of MS Venice,
Bibl. Naz. Marc. gr. 258 (colloc. 668),10 which reads: "Liber fratris Guillelmi de
morbeka ordinis predicatorum penitentiarii domini pape." This manuscript con-
tains, among other works, the Greek text of Alexander of Aphrodisias' De faro ad
irnperatores that Moerbeke rendered into Latin, though it is a still unsettled
question whether Moerbeke used this particular exemplar for his translation.
ll
In addition to this bit of paleographical evidence, we should note the writer's
frequent use of marginal notations and textual corrections that should convince the
reader that the translations are in the hand of the translator himself. Most
interesting are the sundry Greek words and phrases that are found in the margins.
These Greek marginalia are almost entirely written in minuscules without accents
9In the preceding year (1268) he had translated this word the same way in the title of Proclus'
Elementatio theologica, as had indeed the twelfth-century translator of Proclus' Elementatio physica
(see An.8.3 in note 1).
1L. Labowsky, "William of Moerbeke's Manuscript of Alexander of Aphrodisias," Mediaeval
and Renaissance Studies, Vol. 5 (1961), pp. 155-62. On p. 156 Labowsky has inc,luded a facsimile of
Moerbeke's statement of ownership.
llThillet in his ed. of M.32, p. 62, concluded that Moerbeke had used some other exemplar for his
translation but Minio believes the matter demands closer study.
or breathings and the terminal sigma is written as if it were non-terminal (a). The
first class of such Greek marginalia pertain to places in the text where Moerbeke
has left a lacuna and has not later filled it in: 12
List A
(1) 18rE: Jto'Xu. This is correct, but Moerbeke remained puzzled and left the
lacuna.
(2) 20rX: 'tu y in alio 'tu y S'. Moerbeke was apparently puzzled by the
readings of both manuscripts and he failed to realize that the correct reading ought
to have been 'tu y E', Le. tres quintas.
(3) 23rD: bxoy L' in greco exemplari. This stands for 4673
1
/2, but Moerbeke
,
omitted it from the text. But it was later added above, probably by Moerbeke since
it was also given in Lati!l MS M. If this is so, then perhaps it would be better to
include this item in the next list. For other Greek numbers in the margin, see the
variant readings for 23rG-1.
(4) 37rA, 40rQ, 41 vO: Jt'UQLWV. Moerbeke did not know that this word stood
for "burning mirrors."
(5) 38rG: a Y X \ ~ In Gr MS A this stood for otl'X6v. Coner (=m. 3) later added
locum in the lacuna.
(6) 50rH:uf.1E'tQLa. This puzzled Moerbeke because it stood for several Greek
words (Heiberg, Gr, 1, 374, 17-18): CtQu f.1EyEStWV 'tQLOOV 6.v-.
(7) 50vC: u/.J.. 'Y) (or UAAH). Gr MS A erroneously had Eo'Uau UAAtl. It probably
should have had tovau bi).
(8) 50vI: xuSua. As in Gr MS A. It should have read 'Xue'5 uL
(9) 55rP: 'tu E. This is correct but Moerbeke did not understand that it had the
meaning quinquies in this context.
(10) 55vI: 'XUL 'lw.a 'UAAWO. Coner later added quomodocunque aliter in the
lacuna.
(I1) 56rA: 'tuo bE. Coner later added autem.
(12) 56rI: EL YUQ 'tu'U't
s
bEbu'XQUL (?) 'tEAELOV EOEL'tUL bEb'U'X 'tou bEbELYf.1
E
-
vov. The whole passage is corrupt (see Gr 2, 332, 10-16) and was beyond
Moerbeke's understanding. The lacuna occupies the last half of one line and the
first half of the next line. See my comment to 56rl.
(13) 58rP: 'to bE,L (del.) H...L. Perhaps Moerbeke was confused by the sign for
uQu. u
(14) 59vG: 'to'U cp.'tw V. Again the abbreviation puzzled him. Note that I have
added [trigoni FCQ], Moerbeke having already transliterated T by C since he had
used T for E>.
illn this list I have given references to the folio and section numbers used in my text of the
Archimedean translations below. I have occasionally referred to Heiberg's Greek text by Gr, followed
by the volume, page, and line number.
There are also instances when Moerbeke first wrote the Greek word on the
margin; then, having decided on its meaning, he erased, partially or completely,
the marginal reference and wrote the decided-upon translation in the lacuna or in
an erasure of the first effort:
List B
(1) 37vK: Moerbeke wrote asymptotas in the text in an erasure and erased
from the margin. The same procedure is evident on 40vC, L, M, R,
and T. On 42rJ he wrote the word directly without erasure. Hence by this time he
had made up his mind to use the transliteration as a translation.
(2) 42rI: Moerbeke wrote ellipsim in the text in an erasure and the Greek word
EAAEL'4-'LV was erased from the margin. In the same section he wrote and erased
EAAELJtoVta in the margin. His correction in the text was erased by Coner, who
added deficientia (see also 42rMvar). Note further that in 42rJ the scribe erased
EAAYPtJLV from the margin and wrote ellipsim in the text. Now in the next section
(42rK) he apparently wrote ellipsim in the text directly without any marginal
reference or erasure, having, I presume, made up his mind to use the transliteration.
Incidentally, a completely erased note on the margin below 42rL tentatively
identifies an ellipse as a section of an acute-angle cone. I have given this in the
Variant Readings, having recovered it by means of ultraviolet light.
In these cases it is clear that the corrections were made by the original hand
(=m. 1), which constitutes irrefutable evidence that the original hand was that of
the translator, namely WiIIiam of Moerbeke. Incidentally, his hesitation on these
words concerning conic sections would be an indication that, if he did indeed
make a translation of the Conics of Apollonius together with the Commentary of
Eutocius (as I suggested earlier), he did so sometime after his Archimedean
translations. For if he had already completed the Apollonian translations he would
hardly have been so puzzled in rendering these terms in the Archimedean transla-
tion and so hesitant about defining an ellipse in the above-noted marginal comment
of 42rL.
Other cases of marginal additions embrace those words concerning which
Moerbeke had some doubt as to meaning or form but which he went ahead and
translated:
List C
(1) 11 vPmg.: 01Jtw forte 01JJtw; text: non nunc. Moerbeke has by the marginal
reference indicated the reading in Gr MS A, which he thought ought to be
corrected. He translated it as if his correction were the proper reading.
(2) 12rQmg.: EJta1JtaV text: ad ipsam ductam. Visible by ultraviolet
light. Moerbeke was puzzled as to the proper positions of the terms.
(3) 13vDmg.: Ill3 Vtl 1] OLJtAaolal; text: maiores sunt quam duple. Moer-
beke's translation shows that, though the abbreviation of the first word ought
perhaps to stand for IlELSWV, he thought that the plural was in fact demanded by
the rest of the clause.
(4) 17rVmg.: Ouoou; text: per equale. Moerbeke was perhaps unsure of the
reading because the two Greek words were written together in Gr MS B.
(5) 17rYmg.: EJtLXELIlEvov; text: adiacens.
(6) 17vSmg.: 0IlOAOYOlo; text: eiusdem rationis.
(7) 18rAmg.: Ouoou; text: per equalem. See (4).
(8) 20rVmg.: aQX1]xT]; text: principalis. It was thus in Gr MSS AB; it should
rather have been as in MS C and translated axis, or in Archimedean
language diameter.
(9) 20vGmg.: OJtEQ; text: que quidem. Heiberg, following Torelli, corrects to
OLOJtEQ and translates it by quare.
(10) 20vGmg.: xatEyvwo8Ev; text: despecta sunt.
(11) 24vOmg.: A1]llllatL(?); text: sumptione. Visible by ultraviolet light.
(12) 26vNmg.: too JtEQlA1]llllatL; text: circumaccepto. This is a case where Gr
MS A ought to have had JtEQlAELllllaLl (as indeed Gr MS C was later to confirm).
Coner realized this and corrected Moerbeke' s translation to read circumderelicto.
(13) 29rMmg.: AllllllatwV; text: sumpta. Visible by ultraviolet light.
(14) 30rLmg.: EJtL; text: [adhuc]. Visible by ultraviolet light. This was of
course an error in Gr MS A. It should have been ELl (=adhuc), as Coner realized.
CL Gr I, 146, 10var and my comment to 30rL.
(15) 34vNmg.: JtLlloQL01); text: superparticulari, and JtLIlQouo; text: super-
partiente. Visible by ultraviolet light. The second occurrence of these terms is
also noted by marginal additions, as I have indicated in the variant readings.
(16) 36vEmg.: tUAwV; text: firmaculis. Visible by ultraviolet light. CL the
variant reading for 36vI.
(17) 36vTmg.: falsum est "[ou xaQxLvw OLaJtELQasElv "[ao aJto "[ou K Loao
JtQoo "[a K, Z; text: regula . .. Z. Visible by ultraviolet light. The last K should
be D. There is some difficulty with Moerbeke's mistranslation of xaQxLvw (=
circino) by regula.
(18) 38rGmg.: Jtu80IlVOV; text: requisitum. Visible by ultraviolet light.
(19) 38rHmg.: taXEL; text: grossicie. Visible by ultraviolet light. Coner prop-
erly corrected Moerbeke's translation, changing it to celeriter. This is a curious
error, since Moerbeke had quite properly translated by citus (see 3IrO).
(20) 38rJmg.: 01]AlOUO; text: erased and filled in by Coner as Delios. The
marginal word is visible by ultraviolet light.
(21) 38rPmg.: ouvwo81]tw; text: [compell]atur. Coner had corrected whatever
verb Moerbeke used. Visible by ultraviolet light.
(22) 38vAmg.: 6LUJ't'tlYVUTUt .7tALVeL; text: configatur laterculus. Visible by
ultraviolet light.
(23) 38vAmg.: ErtWOTOL EV XOAE6g0tO; text: We do not know Moerbeke's
translation, but Coner has given us impulsate (?) in canalibus. The marginal note
is visible by ultraviolet light.
(24) 38vBmg.: text: adplumbatum. Visible by ul-
traviolet light.
(25) 38vCmg.: text: supremo. Visible by ultraviolet light. See
below, List G, item 23.
(26) 38vDmg.: .7tLVUXUO; text: pixides. Visible by ultraviolet light.
(27) 38vHmg.: EXAWVL (! should be XEAWVLOV); text: navicula. Cf. variant
reading for 38vJ. Visible by ultraviolet light.
(28) 38vLmg.: EnEAUt'toV; text: ad minus. Visible by ultraviolet light.
(29) 39vPmg.: text: denominativa. Visible by ultraviolet light.
(30) 40vCmg.: YQacpl1U.7tO.7tEQLOOA'tl (!); text: [scribatur] yperbola. Visible by
ultraviolet light. Coner substituted scribatur for whatever word Moerbeke had
used. As in the case of "ellipse" and "asymptote," Moerbeke was at first puzzled
as to what he ought to do with "hyperbola." But as with them, he ended up by
transliterating it. This was complicated by the bastard form U.7tOnEQLoOA'tl found
in Gr MS A. It was no doubt merely a slip for U1tEQOOA,l1.
(31) 43vGmg.: ouv6uo text: simul duo accepti. Most of the
Greek marginal note has been erased but is clearly visible by ultraviolet light.
(32) 4SvUmg.: (?); text: secusiecta.
(33) 46rFmg.: .7toQav 6uVuVtaL aL ano; text: secus quam possunt que a (and
below the Greek in the margin: equedistanter si possunt). See the comment to
46rF.
(34) 46rHmg.: .7taQunL.7ttOvtu; text: secuscadentia.
(35) 47rMmg.: og800; text: rectus.
(36) 48rA upper mg.: EO au'ta; text: in ipsam.
(37) 48rMmg.: E.7tL YUQ tav enL'\lJavououv; text: super contingentes enim.
(38) 48rTmg.: au'tat; text: ipsam. Moerbeke translated it as if it were av'ta,
as it ought to be.
(39) 51 vDmg.: text: utique similiter. Moerbeke '5 erroneous transla-
tion was based on his belief that the Greek text ought to have read &v 6J..tOlW.
(40) 54rMmg.: text: sex.
(41) 55rMmg.: ou ouv6uo text: simul due accepte .
..
(42) 55vHmg.: ou I-L'tl J--, Tt; text: Non ergo . .. aliquod. Gr MS C has 0'0
iXQa to. .
(43) 55vJmg.: b" ou tEJ..tvEtaL tq> ent.7tEOW; text: per
2
piano. Visible by
ultraviolet light. The iota subscript for t<p is in Moerbeke's entry, that for
enL.7tE6w is not. (The superior numbers in per
2
and other Latin words here and in
the succeeding tables refer not to notes but to particular instances of the Latin
word in the cited passages. I have also used such numbers for this purpose in the
Variant Readings.)
(44) 55vLmg.: 0Xll/-lu; text: insidentis. Gr MS C has axa/-lu (= axfJ/.!u, i. e.
figura).
(45) 56rJmg.: EO't'UV 'Xu'tuouvn; text: donec descendant.
(46) 56rKmg.: EO'tUV 'Xu't'ouvn; text: donec descendant.
(47) 57rJmg.: perhaps E' oilv = btEl ovv); text: Quoniam igitur.
(48) 57rMmg.: ou'x; text: non.
(49) 57vJmg.: UVU%Al8110E'tUL; text: Revolvetur.
(50) 57vPmg.: tuUtU; text: eadem prioribus.
(51) 58rLmg.: ou XQll0't'; text: inutile. Gr MS C has EUXQllOtOV (= utile).
(52) 58vlmg.: U'XAlVEO; text: sine inclinatione.
(53) 58vKmg.: tou l)v (has the accents and breathing?); text: quam2.
Still another kind of evidence indicating that the original hand is that of the
translator includes the numerous cases where the translator wrote out the transla-
tion and then changed his mind. Accordingly he deleted the first effort and
immediately afterward added the preferred translation:
List D
(1) 12vH: after autem
2
the scribe (= m. J) wrote and deleted singula, adding
instead quelibet, which he apparently preferred as a translation of E'Xo.otU.
(2) 13rG: after minorem, the scribe wrote and deleted rationem, adding instead
proportionem as a translation for "-6yov.
(3) 13vD: after duo
2
, m. J deleted incidentis, adding instead scindentis a
translation of tE/-lVOUOUC;, perhaps because he did not wish to have incido
confused with incldo.
(4) 15vH: after quidem, m. 1 wrote and deleted minore, adding rather pauciores
as a translation of t,,-aooovEC;. Here he apparently first decided upon minores but
before finishing the word he settled upon pauciores. In fact, he paused at the
passage because he saw that Or MS A incorrectly had EAUOOWV instead of
E,,-aooovEC; .
(5) 15vR: after the third stigma, m. J wrote and deleted circum, adding instead
contento. Apparently he had started to translate the JtEQl- of with
circum- before he realized that contento would be better for the whole word. Cf.
the similar correction in 13rU.
There are also cases where the translator forgot to translate a word and so
deleted his translation of a subsequent word in order to add the translation of the
omitted word:
List E
(l) 14rC: after ZA 2, the scribe wrote and deleted minorem. Presumably he first
translated EJ-uooova, then noticed that he had neglected to translate Ev8Cao;
before it, and so he deleted minorem, wrote recta and then added minorem.
(2) 14rG: after itaque, m. 1 wrote and deleted si. He saw that he had failed to
render nuJ-Lv; and so he deleted the si, added rursum, and then repeated the si.
(3) The same situation explains his deletion of minor in 14vB and ad in 14rI.
There are instances of his correcting and indicating cases and number after
realizing that he had misconstrued or the reader might misconstrue the text:
List F
(l) 15rD-E. He changed recta to a rectis and ducitur to ducuntur.
He apparently first took HJ8nav and ayollvav (unaccented) as accusative
singulars and then realized that they were in fact genitive plurals (in the Doric
dialect).
(2) In 15vC and T the translator corrected tertiam partem to read tertia pars. He
did this because he realized that to 'tQLtOV IlEQOo; was not accusative, as he first
thought, but rather nominative.
(3) In 45rU, V, X, 48vN, 49vU-V, and 52vL Moerbeke indicates the proper
case for a nominal expression where the form is the same for more than one case
and where the position does not tell us which case is intended. Moerbeke' s
indication is written above the expression in question: no. ca., ge. ca., or ac'. ca.
respectively for the nominative, genitive or accusative case.
Finally there are several places where Moerbeke instructed himself concerning
the figures. The best examples occur in 32vN and 33rD where he has indicated that
the preceding figure is to be repeated; the comments have been thoroughly erased,
presumably after he had completed the figures. I have restored the comments by
using ultraviolet light.
There are many other evidences of the fact that the translator was at work on the
manuscript. I allude here to the various comments he made concerning the
deficiencies of the Greek manuscripts and his many references to incorrect letters
found in the Greek text. These will be discussed below. The point that is quite
clear from all of this evidence is that Moerbeke was certainly the writer of the
Archimedean translations found in the codex. This conclusion is of great signifi-
cance to the student of WiUiam of Moerbeke' s techniques of translation, for,
assuming that it is true, Vat. Ottob. lat. 1850 becomes the only manuscript that
can be surely assigned to his hand and hence its marginal comments and textual
corrections become examples of the methods by which he worked. Furthermore,
the fact that we have Moerbeke's working copy, based primarily on Greek
manuscript A, and at the same time a very close reconstruction of the text of that
manuscript made by Heiberg on the basis of the Renaissance copies of it presents
us with an unique opportunity to know exactly the relationships between the Greek
text and the Latin translation. I say unique because in all other Moerbeke
translations we do not know whether we have either a completely faithful text of
Moerbeke's translation or the exact copy of the Greek text from which it was
made. In brief, the establishment of the Vatican codex as Moerbeke's autograph
allows us to affirm that, in translating mathematical texts, the Flemish Dominican
employed the same careful, literal method that he employed in his other transla-
tions. Heiberg has already commented on the value of the Vatican manuscript for
the recapture of the readings of Greek manuscripts A and B,13 and his extensive
use of it for this purpose in the apparatus accompanying his text of Archimedes
makes any further comment of mine on this subject needless.
It is a fair question to ask how successful William of Moerbeke was in rendering
the Archimedean texts intelligible to the Latin reader unable to consult the Greek
text. This is not an easy question to answer precisely. But no doubt a medieval
reader accustomed to the literal techniques displayed in other mathematical
translations would have had an easier time than a modern reader. A few examples
of peculiarities relating to geometrical expressions that appear in the translations
of Moerbeke that might be less difficult to a medieval than to a modern reader are
worth noting. First we should observe the extensive use of Latin relative pronouns
to translate the Greek definite article appearing before a geometrical magnitude.
Thus 'to A becomes quod A, tl AB is rendered que AB, and so on. He followed this
procedure primarily to indicate the proper case that was revealed in the Greek by
the definite article. The modern reader might also be puzzled by the truncated
form used in the Greek to indicate that one line is parallel to another. Thus
Moerbeke (20vL) translated 0. bE rtuQu tav literally as "que
autem BD apud diametrum" when what is meant is that line BD is parallel to the
diameter. Or in the same passage rtugu (again being the conventional way to
represent parallelity) is translated by penes instead of apud, and indeed penes is
Moerbeke's preferred rendering for this use of nug<l.
Next we should note the style of representing angles. For example, Moerbeke
(l3vR) in his literal way translates &. yWVLU &. imo tav by
angulus qui continetur ab ADZ instead of simply angulus ADZ. Sometimes ywvLU
was omitted by Archimedes from the Greek and we have in Moerbeke's translation
a faithful representation of the truncated Greek text: e. g., qui sub BAG (23rE). For
the product of two lines, we find that Moerbeke again translates the Greek
literally. For example in 33vJ to uno BSr becomes quod sub BTG, which, of
course, stands for the product of BT and TG, or more basically, the rectangle with
sides BT and TG. Notice that Moerbeke here and almost always retained intact the
13Heiberg, Gr 3, pp. XLVI-XLVII. However, Heiberg also has noted examples of readings where
the dictates of the Latin language and Moerbeke's conventions make it impossible to know exactly
what the Greek text contained.
Greek syncopated form BTG (standing for BT, TG). However, occasionally he
expands the form. Thus we find in 33vE quod sub ipsis HT, TA, no doubt because
he translated the Greek article 'tow by ipsis and so felt the necessity of expressing
the two lines separately.
For the square of a line we find several expressions in the Moerbeke translations
that might seem ambiguous to the modern reader. For example, we find id quod ab
AL (36rF) to render 'to ano 'tii AA, which of course simply means AL2 .
Sometimes the word tetragonum appears in the expression, as in quod ab A
tetragonum (l2vK) to render 'to ano A 'tE'tQUywvov. Also common (particu-
larly in the squaring of ratios) is the use of potentia (="in square") to translate
For example, in 11 vP we find the following: "Quod autem decisiones ad
invicem hanc habeant proportionem quam habent potentia ad invicem que a vertice
ipsorum equidistanter penes axem usque ad plana descindentia, ostendere opor-
tet. " This translates "o'n be 'ta no't' aAAaAa 'toil'tov ;OilVLL 'tOy
A6yov, QV EXOVLL buvaf,lEt no't'aAAaAa; at ano 'tav xOQuCPav au'twv aYf,lEvUL
naQa 'tOY a;ova EnL 'ta EntnEba 'ta oEL " (= "But it
needs to be proved that segments will bear to one another the ratio of the squares
on the lines drawn from their vertices parallel to the axis to meet the cutting
planes.") See also 15vE: "que autem ex centra circuli Cj potentia equalis ei quod
continetur a lineis AT, TE et tertie parti eius quod ab AE tetragoni," which
translates "a be EX 'toil XEV'tQOU 'toil C; XUXAOU Loa 't4) 'tE uno 'tav
AS, SE xaL 't4) f,lEQEL 'toil ano AE 'tE'tQaywvou."
([" And let] the square of the radius of circle Cj = AT TE + IhAE
2
.") This
example contains the use of both potentia and eius quod ab AE tetragoni to
represent the procedure of squaring, and also the common literal rendering of the
radius as que ex centro. Finally notice that when some form of the verb bUVUf,lUL
was used in the Greek to express the procedure of squaring, Moerbeke literally
rendered it with the equivalent form of possum. Thus in 26rQ Moerbeke has
translated xaL 'tou f,lEV K XUXAOU EX 'toil XEV'tQOU buvuo8w 'to uno BL\Z by
"et circuli quidem K que ex centro possit id quod sub BDZ" ("and let the square
of the radius of circle K = BD DZ").
Much more serious than these slightly ambiguous, literal renderings of geomet-
rical expressions is the fairly substantial number of incorrect or exceedingly
ambiguous translations. To give the reader some flavor of these errors, I shall list
a number of them, citing Heiberg's Greek text as Gr (followed by the volume,
page and line numbers) and Moerbeke's translation as 0 (followed by the folio and
section divisions I have adopted in my text below):14
14Cf. ibid., pp. LI-LII. The error that Heiberg mentioned for x,CfteX0I-tEVOU (Gr 2, 128, 25)
vanishes because in fact Moerbeke's text (l7rL) does not have dempto as Heiberg supposes but rather
has detento. Heiberg on p. LII, n. 3, lists a number of instances where a.; mv and t0l-ta
and 'tI-tCtl-ta have been confused in sections of On Floating Bodies. But we do not have the Greek text
of these sections and so cannot check on the source of Moerbeke's confusion. Heibcrg notes some
cases of similar confusion where the Greek text is extant in Gr MS C.
List G
(1) Gr 2, 44, 27-46, 1: uQXa eil6eia, UV flEV
0, 13rT: principium circulationis rectum. Si quidem
Moerbeke has punctuated the text as indicated, thus revealing that he did not
know that eil6eLa was the subject of the next definition rather than a modifier of
uQXa. This led him to the further error of assuming that the unaccented av was to
be read as av (=Si) rather than as av (=quam).
(2) Gr 2, 58, 13: Loa yaQ 6. PA
0, 13vU: Moerbeke omits this.
It is possible that Moerbeke's omission was intentional, that is, that he con-
sidered the sentence an unnecessary interpolation (cf. Gr 2, 59, n. 3).
(3) Gr 2, 78, 25-26: EOtLV EAaooovL tOU XWQCo'U
0, 14vM: maior sit minori prepositi spatii
Moerbeke has rendered the Greek genitive of comparison by a Latin genitive
rather than by an ablative, thus making the expression difficult to understand. See
the Commentary where this case and others like it are mentioned. He also
occasionally translated the Greek genitive absolute by a Latin genitive rather than
by an ablative absolute, thus rendering the text unintelligible. See the Commen-
tary, 17vF.
(4) Gr 2, 156, 16, 21:
0, 18rMl.2: quoniam itaque
The proper sense of the word is rather "since now" or "since really."
Moerbeke has correctly rendered it by quoniam alone in 18vW
2
, 19r5 and 53rZ.
(5) Gr 2, 170, 14-15: xat tciv (xata MS A) Jtaociv JtAE'UQciv tOV aQL6J-tov
EXOVtWV LOOV
0, 18vK: latera et (not etiam as Heiberg reads it) numerum habentia
invicem equalia
Heiberg (Gr 3, p. LI) lists this among Moerbeke's errors, for he assumes that
Moerbeke mistook the imperative Ex6vtwV for a genitive. However, Moerbeke
was not following Greek manuscript A (and certainly not A as reconstructed by
Heiberg!) but rather manuscript B, which was lost and never copied so far as we
know. Hence we cannot know what the reading of B was. Incidentally, Heiberg
inadvertently mislocates this case.
(6) Gr 2, 202, 15: tOJ-to'U
0, 20rP: sectoris
This is a common error of Moerbeke in his translation of On the Equilibrium of
Planes (see 20rQl-a, R, Sand 20vB). It is true that sometimes the Greek text was
itself at fault by having See 20rX (Gr 2, 208, 2var) and 20VC
1
,2 (Gr 2,
212, 11 and 15vars). It could be that Greek manuscript B, which Moerbeke was
following, everywhere had the erroneous word. Even so Moerbeke should have
been able to realize from the mathematical context that sector could not be the
correct term. But what term should he have used? The word used in his time for all
kinds of segments was portio. But he was probably reluctant to use that term for
the frustum-like segment of the parabola since he had already used it for the
parabolic section itself and its parabolic segments. In his translation of On
Conoids and Spheroids he abandoned sector and settled for the transliteration
tomos (see the Index of Latin Terms). Perhaps it would have been better if he had
used the same transliteration here in his translation of On the Equilibrium of
Planes. Incidentally, J acobus Cremonensis in ca. 1450 first translated in On
Conoids and Spheroids by sector (see MS Venice Bibl. Naz. Marc. f. a. 327,
112r, 120r). He then shifted tofrustum (ibid., 126v, 127r, et passim), the
earliest use of that word for a solid segment cut off by parallel planes that I know
of. When he went on to translate in On the Equilibrium of Planes, where it
applied rather to the frustum-like area cut off by parallel lines, he continued to use
the word frustum (ibid., 181 v, 183r), and I have followed his decision in my
parenthetical suggestion in 20rP below.
(7) Or 2, 204, 16:
O. 20rS: attingentes
Moerbeke translates the word as if it were and so it might have
been in Or MS B, which he was following.
(8) Or 2, 208, 23: auv6vo
0, 20r8: cum duabus
Moerbeke later translates this more felicitously as simul duo (see 43vG, 55rM).
(9) Or 2, 210, 14: rtEVtartAama
0, 20r<1>: sequentia
Or MS A had Ewhile manuscript B no doubt had and Moerbeke chose
the latter, which makes no sense in the context of the passage.
(10) Or 2, 262, 12: ErtLDELX8EV. twv
0, 20vF: demonstratis quidem
Moerbeke has translated this as if it were ErtLDELX8EV'tWV
(11) Or 2, 262, 15: tov
0, 20vO: erat
Since the Oreek word was no doubt written without accent, Moerbeke translated
it as if it were ov
(12) Or 2, 286, 12: 6Lax8w YUQ (MS A)
0, 21rW: Sit enim divisa
The meaning is rather ducatur enim. Perhaps MS B had a different reading.
(13) Or 1, 234, 11: AEAELcp8waav
0, 22vL: Accipiantur
The meaning is rather relinquantur. Cf. 24vH ("sumemus" and "accepte") and
24vS ("accipiemus" and "Sint ... accepta").
(14) Gr 1, 238, 12: 6Cxa
0, 23rBvar: quadruplum in duo
However, I believe that it was m. 1 (Moerbeke's) that corrected it to quater in
equa duo, and so I have adopted the latter in my text.
(15) Gr 1, 4, 12:
0, 23vF: omits
(16) Gr 1, 4, 15: (present tense)
0, 23vG: putabamus
(17) Gr 1, 72, 9-23: "Ea'tw .... tiZ
0, 26rS: omits
This omission may be intentional. Heiberg brackets the passage.
(18) Gr 1, 102, 8:
0, 28rB: circumacceptum
Coner (m. 3) properly corrects this to circumderelictum. Moerbeke apparently
confused it with which he translated by circumacceptum (see 24vQ, R
(?), S, U1,2, 26vN). He translated by circumrelictum (35rD, N1.2)
and by circumresiduum (24rO, Q). Cf. my comments to 24vP and 24vQ, R.
(19) Gr 3, 2, 17-18: xaL El OOS1] 'to aih68v
<lAAOV EA8dv
0, 34rD: et, si quidemventalis ac frivola videatur de se esse scriptura,
neque ad alium venire concedas.
Moerbeke incorrectly took alJ't08Ev (de se) with the protasis rather than with
the apodosis. Correctly placed, it would be better translated by hinc.
(20) Gr 3, 88, 8:
0, 38rG: modicum turn risisset
Moerbeke read the verb as if it were
(21) Gr 3, 90, 24:
0, 38rN: attritiones
Moerbeke apparently did not know the word but thought it was equivalent to
which indeed could be translated by attritiones. Coner (m. 3)
gave the proper translation: perforationes.
(22) Gr 3, 90, 25: XOtVLXLOas
0, 38rN: funes
Again Moerbeke did not know the term. He apparently thought it ought to be
axoLvLOas (inadvertently taking the "0" from the preceding article?), which
could be rendered by funes. Coner correctly added annulos.
(23) Gr 3, 94, 8, 13:
0, 38vB, C: supremo
Moerbeke apparently thought the word ought to be aVO)'tu'tql. Coner rendered it
as oblatione, i.e. a votive offering set up in a temple.
(24) Gr 3, 96, 10-27: EL..
0, 38vF: omits
Moerbeke apparently thought this poem too difficult (or perhaps not important
enough) to translate.
(25) Gr 3, 110, 4-5: tOU i<.WVOtl
0, 39rM: superficie coni intus absumpta
By retaining the genitive coni Moerbeke has left the false impression that the
statement concerns the surface of the cone, whereas in fact it concerns the
spherical surface which falls within the cone.
(26) Gr 3, 112, 19-20: Ent tEAEL tOU
0, 39rT: perficit theorema.
Moerbeke has translated this as if it read btLtEAEL to
(27) Gr 3, 128, 22: 'tiP OE avtiP
0, 40rL: ipsi autem
Moerbeke throughout this passage has been using ipse to translate the article
alone. It would have been less confusing if he had translated this expression by
eidem autem.
(28) Or 3, 132, 14: i<.OLVOtEQQ. i<.at oacpE(J'tEQQ.
0, 40rT: communius et planius
Since this was no doubt without accents or iota subscripts In Gr MS A,
Moerbeke read it as if it were xOLv6tEQa i<.<lt oacpEOtEQa.
(29) Gr 3, 142, 6: xoaAAoflEvll
0, 40vR: educte
Moerbeke has translated this as if it were It is not difficult to see
how this happened since the parabola does not meet TG but TG extended.
(30) Gr 3, 152, 20: OUi<. axaQLv
0, 41r8: cuius inventionis gratia
Moerbeke translated this as if the first two words were oil XUQLV.
(31) Or 3, 156, 16, 21: (accusative)
0, 41 vG, H: altitudo
Coner corrected both instances of this word to altitudinem.
(32) Gr 3, 182, 12-13: E(XV of: OOOEV naQa oo6ELoav nUQuoAYlOfj,
JtOLEt 006ELoav.
0, 42vU- V: Si autem secus datam data comparetur, latitudo facit datam.
There are several errors here. Coner changed data to datum and latitudo to
latitudinem. Jacobus Cremonensis in his translation quite properly rendered the
verb of the protasis by applicetur rather than by comparetur.
(33) Or 3, 190, 3:
0, 43rL: quomodo iacet.
Moerbeke has perhaps translated the verb as if it were XELtaL. Coner deleted the
phrase and wrote ut dictum est, while Jacobus Cremonensis translated it ut petitum
est.
(34) Or 3, 200, 1: {) K fOtLV
0, 43vE: quod est K
Moerbeke translated 6 as if it were o. It was probably Coner who corrected this
to est quod K. Compare the comment to 43vE, F ("quod est").
(35) Gr 3, 224, 8:
0, 44vP: ex traditione
Heiberg (Gr 3, p. LII) believed that Moerbeke had read this as if it were two
words EIG But since he translated by trado (11 vB, E, X etc.), it
seems likely that he was considering the noun as a single word and translating its
genitive by the ablative expression ex traditione (cf. 0, 34rA, 36rM). Coner in
44vP corrects the phrase to editione.
(36) Gr 1, 252, 20-21: 'to nEQLAUcpeEV...
0, 45rO: omits
Moerbeke may have thought that the similar phrase in the preceding sentence
could be considered as carrying over to this sentence. See the comment to 45rO.
(37) Gr 1, 314, 26: o;uymvLOlJ
0, 47vO: ambligoniP
This appears to be a slip by Moerbeke, perhaps because he had just written
ambligonii above it. Or it could be that he did not understand the conclusion of
this proposition (i.e. Gr 1, 314, 24-316, 3). Heiberg would delete the lines 1-3 on
p. 316.
(38) Gr: no Greek text since Gr MS B is missing and Gr MS C does not contain
this section
0, 55vF, F-G: quarundam and occurrentium (all instances)
Moerbeke has translated the Greek genitive of comparison by a Latin genitive,
thus obscuring the meaning. MS Ba and Commandino change these words in each
case to the ablative quibusdam and occurrentibus
(39) Gr 2, 326, 26, 27; 328, 12, 27: 'tav EnLcpavnuv
0, 55vV, 56rA, C: superficiebus
Moerbeke mistook the unaccented words as Doric genitives instead of accusa-
tives. We should note incidentally that Moerbeke did not often have trouble with
Doric forms. Thus he was sensitive to the presence of -u- in place of -YJ - in many
words, of -aY in place of -mv in genitive plurals, of in place of of
in place of - of the third-plural endings in -V'tL (like EV'tL in place of ELOL, and
EXOV'tL and EXWV'tL in place of EXOU<JL and Exwm), of EWV in place of av, of Elf-lEV
in place of ElVUL, of no'tL in place of and to the presence of most of the
other Doric forms listed by Heiberg in Gr 2, pp. X-XVIII.
As indicated in some of the cases just noted, Moerbeke's errors were often the
result of the state of Greek manuscripts A and B. On occasion he successfully
corrected the errors of the Greek manuscripts, particularly those of the incorrect
lettering of geometric magnitudes. In a number of such cases he placed the
incorrect reading of the Greek manuscript in the margin, accompanying it by fm
( falsum) or by in greeo. For example, see the variant readings in my text for
sections 47vC, H, 48vL, 49rJ (where in fact DB is a better reading than that
adopted by Moerbeke and Heiberg),15 49vC, J, K, L, M, U, 50rH (but TP is a
better reading than Moerbeke's correction to TE), 50rP, 50rJ2 (but ZIB is better
than Moerbeke's correction to ZEB), 50v!, 52rG, Q, S, V and 52vA, I, K. These
examples were all drawn from Moerbeke's translation of On Conoids and
Spheroids. But if the reader will peruse the variant readings for the other
translations and above all my Commentary where I have attempted to flag all of
Moerbeke's corrections whether or not he specified the false readings of the Greek
manuscripts, he will find many more like them. My Commentary further reveals a
large number of instances in which Moerbeke has, by his translation of Greek
manuscripts A and B, properly corrected (l) false words, (2) false readings as to
number, gender and case endings in nouns, pronouns and adjectives and (3) false
readings as to person, tense and mode in verbs. Moerbeke also on occasion
supplied what he felt to be a necessary addition to the Greek text (see the variant
readings for 25rQ, 41 vM, 52vN and 56rD).
In addition to the many marginal notices of false letters in the manuscripts,
Moerbeke has added several other, often longer, comments on the deficiencies of
the Greek manuscripts:
List H
(l) 16vR-Tmg.: Moerbeke has written (perhaps concerning the incorrect letter-
ing in the last three sections): "ad hec stude hie usque in finem."
(2) 17vC, D, E; 18vV; 19rP, T; 20rA (text); 20rI1; 20vF: these comments (in
the margins except for that of 20rA) indicate the differences in readings between
Gr MSS A and B for the texts of On the Equilibrium of Planes and On the
Quadrature of the Parabola.
(3) 24vP, 26vA-C: marginal comments noting the deficiencies of Gr MS A in
the text of On the Sphere and the Cylinder.
(4) 34rG: Moerbeke comments in the margin: "Hic de exemplari greco per-
ditum erat unum folium." The reference is to Gr MS A.
(5) 45rT, 45vP, 46vR, 50vD, 5IrK: marginal comments on the defects of the
text of On Conoids and Spheroids, beyond those of defective letters noted above.
(6) 53vH: concerning the word ovx. erroneously appearing in Gr MS A,
Moerbeke comments in the margin: "in greco erat non, sed falsum puto."
(7) 53vL: concerning the false letters of the succeeding sections, Moerbeke has
written in the margin: "in exemplari greco litere multum erant corrupte, quas
15S-. HelIer, "Ein Fehler in einer- Archimedes-Ausgabe, seine Entstehung und seine Folgen,"
Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-naturwissenschaftliche
Klasse, Neue Folge, 63. Heft (1954), p. 16.
correxi ut potui," and he has indeed done his best to correct these letters in 53vM,
N, R, 54rC, E, H, 54vB, 55rJ, M, T, U. See also the comment on 55rR.
(8) 56rQ: Moerbeke has commented in the margin on the missing proof of
Proposition 1. 8 of On Floating Bodies: "Et erat vacuum dimidium folium.
Probatio huius theorematis deficiebat in exemplari greco, et erat finis quaterni, et
in principio sequentis quaterni stabant figure istius theorematis, ut puto." Need-
less to say, the defect was in Gr MS B, which he was translating. The figures
referred to are Figs. la. 8a-c.
(9) 56vN: Moerbeke has made a similar marginal comment about the lack of the
rest of the proof of Proposition 11.2 of On Floating Bodies: "hic in exemplari erat
vacuum dimidium folium et deficiebat residuum demonstrationis." For other
comments concerning the deficiencies of the Greek text of this work, see 57rF, T,
V, 57vE, I, 58rA, C, D, E, F, J, M, 0, P, 58vG, H, N, 0, P, Q, 59rH, J, K, T,
V, X, 59vB, L, P, Q, U and the various Greek marginalia noted above.
(0) There are many notes on the diagrams indicating the defects of the Greek
texts. See Figs. Cg. 23, Cg. 28, Q. 4, Q. 16, Q. 21, Se. 27, Se. 11.2, Sc. 11.7,
Es. 17, Es. 25, Es. 33, Cs. 2, Cs. 3, Cs. 27, Cs. 29, la. 5, la. 6, la. 21, la. 24-
la. 32.
In view, then, of the multitude of defects in the Greek manuscripts (and of
course Moerbeke's limited competence in mathematics), it is not surprising that
Moerbeke was unable to cope with a good many of the defects. I list a few here.
Others are noted in my Commentary.
List I
0) 22vQ-23rI: Moerbeke's difficulty with the numbers involved in Proposition
3 of On the Measurement of the Circle arose both from the poor state of Gr MS A
and the fact that, at least at first, Moerbeke did not completely understand the
symbols designating fractions and myriads. The Variant Readings show that he not
only indicated those numerical readings of Gr MS A that were incorrect but even
some of those which were quite sound. Had he compared the text with the
translation of the text from the Arabic by Gerard of Cremona or had he translated
the Commentary on this work by Eutocius that was included in manuscript A, he
could have prevented many of these errors. As my variant readings show, Coner
made significant corrections of these numbers, no doubt by consulting the Com-
mentary of Eutocius.
(2) 40vT: yperbolam, while correctly translating the reading of Gr MS A,
should rather be parabolam, as Coner later realized.
(3) 48rM: intra, translating Gr MS A correctly, should rather be extra.
(4) 48vG: Moerbeke, in using usque, properly corrected tOtaL in Gr MS A to
fOtE. However he failed to make the same correction in 48vQ, where he has erunt
(for EOtaL in Gr MS A) instead of the correct usque.
(5) 53vE: per 4. (I) theorum (I) should rather be per 10. theorema, or per 8.
theorema if Moerbeke's numbers are used. This indicates that Moerbeke was not
following the argument carefully. See the comment to 53vE.
(6) 54vB: Moerbeke misread -; (=E;an",aOl,u) as r;', which he translated as
sexta. In short, Gr MS A was correct in its representation but Moerbeke, not
following the mathematics closely, made his error.
(7) 54vM: Here Moerbeke correctly read the 11 in Gr MS A, translating it as
octupla, but the mathematical sense of the passage demands dupla, i.e. f3 as it
appeared later in the Basel edition of 1544 and in Regiomontanus' correction of
Jacobus Cremonensis in the same edition.
(8) There were numerous errors in the copy of On Floating Bodies found in Gr
MS B, as I have already noted, including inconsistent lettering, wrong diagrams
and omissions. While Moerbeke did the best he could, he simply did not
understand the text (and particularly Book Il) well enough to produce a satisfac-
tory translation. I discuss his errors, with Commandino's corrections, in Volume
3, Chapter 4, Section Ill, and so I shall not consider them here.
Finally we ought to, observe that, when Moerbeke was confronted with divergent
readings of the same text as given first in Archimedes' works and then in Eutocius'
commentaries on those works, he made little effort to correct one version against
the other or even to make the language of translation uniform-this despite his
general effort to be consistent in translation and to correct deficiencies in the
Greek manuscripts. Some examples of Moerbeke's lack of coordination between
two versions of the same text can be found in comments to 40rG-H, I, L (' 'lam
etc."), N, P, 43rM, R, T, V-V, 44rD, 44vG ("Ei etc."), 53rE, 0 ("Aut etc."),
P ("Et etc. "), Q-R, X ("LE"), 53vV-W, 54rD ("Inscribatur etc. "), L, 55rC,
I-K. To be sure, he occasionally corrected one version by attention to the other
(see the comments to 35vX ["Quando etc."], 39rR ["BTZA"], 53r8, Y
["ZEH"], 54rJ ["BC 1-6"] and ["Que BX etc. "]).
In spite of these and other specific errors, Moerbeke did produce a not unworthy
translation, particularly when we consider the state of the text and the lack of any
similar mathematical texts in Latin which could have guided him toward under-
standing the mathematics involved. It is sometimes said that the literal translations
of the middle ages, like those of Moerbeke, cannot really be understood without
simultaneously consulting the Greek texts from which they have been translated.
This may be true in some cases (as, for example, the Poetics of Aristotle) but is
less so in the case of mathematical texts. For if the reader had a fair command of
geometry, he could, for the most part, have understood the Archimedean transla-
tions of William of Moerbeke. At least Johannes de Muris in the fourteenth
century absorbed a substantial knowledge of Archimedean mathematics from those
translations without any knowledge of the Greek text and indeed without any
knowledge of Greek itself. Furthermore, in the sixteenth century the superb
scholar Federigo Commandino, without the Greek text and largely through his
mathematical prowess and knowledge of other Greek mathematical works, was
able to reconstruct even the poorest of Moerbeke's translations, that of On
Floating Bodies. These and other instances of the use and understanding of the
translations of WiIIiam of Moerbeke are examined in Volume Three. And so, as
we consider the whole corpus of the Archimedean translations of Moerbeke, we
must certainly conclude that Roger Bacon was grossly unfair (at least so far as the
Archimedean translations are concerned) in his bitter condemnation of V/iIliam of
Moerbeke's efforts.
16
16Roger Bacon, Compendium studii philosophiae, ed. J. S. Brewer in Fr. Rogeri Bacon[is) opera
quaedam hactenus inedita, Vol. I (London, 1859; repr. 1965), p. 472: "Et sic de aliis. Maxime iste
WiIlielmus Flemingus qui nunc floret. Cum tamen notum est omnibus Parisius Iiteratis. quod nullam
navit scientiam in lingua Graeca, de qua praesumit. Et ideo omnia transfert falsa et corrumpit
sapientiam Latinorum. Solus enim Boetius scivit de omnibus interpretationibus (! interpretatoribus?)
linguas sufficienter. Solus dominus Robertus, propter longitudinem vitae et vias mirabiles quibus
usus est, prae aliis hominibus scivit scientias; quia Graecum et Hebraeum non scivit sufficienter ut
per se transferret, sed habuit multos adjutores. Omnes autem alii ignoraverunt linguas et scientias, et
maxime hie WilIielmus Flemingus, qui nihil novit dignum neque in seientiis neque in linguis; tamen
omnes translationes faetas promisit immutare ,et novas eudere varias. Sed eas vidimus et seimus esse
omnino erroneas et vitandas." This work appears to have been written in 1271 or 1272 (at any rate
after Moerbeke's Arehimedean translation). Thus Bacon could have seen this translation. But I think
it unlikely that he would have seen and studied it so soon after its composition. Furthermore, Bacon
had so little interest in the detailed treatment of formal geometry that it is doubtful he would have
spent time with the text had he seen it.
CHAPTER TWO
The Text of William of Moerbeke' s
I. The Greek Manuscripts Used by William of Moerbeke
Before examining William of Moerbeke's autograph manuscript of his Archime-
dean translations and the further manuscripts and partial editions derived from it, I
must say something about the Greek manuscripts used by William of Moerbeke.
These are the manuscripts I have designated as Greek manuscripts A (= Heiberg
A) and B (= Heiberg m) and mentioned frequently in Chapter One. Though Greek
MS A was lost in the sixteenth century, as we shall see presently, we know
something about it because it was copied frequently in the fifteenth and sixteenth
centuries and was the exemplar used by both William of Moerbeke in 1269 and
Jacobus Cremonensis in about 1450 when they executed their Latin translations.
Greek MS A can be identified with a codex listed in the papal catalogue of 1311:
"612. Item alium librum de lictera greca scriptum in cartis pecudinis, in quo
continetur liber Arcimenides (I) de spera (I) et scilindro (I), and[egavensem], et
non habet coperturam.' '1 The fact that it is designated as an Angevin manuscript
suggests that it was one of a collection of at least 19 Greek manuscripts, all
similarly designated, that passed from Charles of Anjou to the pope after the battle
of Benevento in 1266.
2
That the codex was not mentioned in the earlier papal
catalogue of 1295 is at first puzzling, but this may represent simply an oversight
on the part of a not too careful cataloguer, or the implied inability of the
cataloguer to catalogue a Greek manuscript that bore no Latin title, or the
temporary absence of the codex from the library at the time the catalogue was
IF. Ehrle, Historia Bibliothecae Romanorum Pontificum tum Bonifatianae tum Avenionensis,
Vo!. I (Rome, 1890), p. 97. I have included the correction of antiquum to andegavensem proposed
by A. Pelzer, Addenda et emendimda ad Francisci Ehrle Historiae Bibliothecae Romanorum
Pontificum turn Bomfatianae turn Avenionensis tomum I (Rome, Vatican, 1947), p. 94, and I have
added the exclamation points.
2S
ee
Pelzer, Addenda, p. 93. Cf. Heiberg, Gr 3, p. LVIII, and his earlier article, "Les premiers
manuscrits grecs da la bibliotheque papale," Resume du Bulletin de I'Acadilmie Royale Danoise des
Sciences et des Lettres pour l'annee 1891 (Copenhagen, 1891-92), pp. 305-18.
54
THE GREEK MANUSCRIPTS 55
prepared.
3
From the comments concerning the codex made by later scribes (those
of Gr MSS G and H) and from the letter forms copied from it by the scribe of Or
MS D, Heiberg has deduced that Gr MS A was a codex of the ninth or tenth
century written in minuscule characters without accents and breathings.
4
In fact
Heiberg suggested a more precise date of about the middle of the ninth century
from a statement in Gr MS D (l20v) transcribed from the archetype and wishing
prosperity and long life to a certain Leon the Geometer, whom Heiberg would
identify as the well-known restorer of the University of Constantinople in the ninth
century.:'> On the basis of the various copies made from it (e.g. Gr MSS E, D, G
and H) we can conclude that Gr MS A contained the following works in the
following order:
6
Archimedes, On the Sphere and the Cylinder, Books I and lI.
On the Measurement of the Circle.
On Conoids and Spheroids.
On Spiral Lines.
On the Equilibrium of Planes, Books I and n.
The Sandreckoner.
On the Quadrature of the Parabola.
Eutocius, Commentary on the Sphere and the Cylinder
of Archimedes.
______, Commentary on the Measurement of the Circle
of Archimedes.
Commentary on the Equilibrium of Planes
of Archimedes.
Hero, On Measures.
As my text of the Archimedean translations of William of Moerbeke given in
this volume indicates, Moerbeke translated all of the works in codex A except
Archimedes' The Sandreckoner, Eutocius' tract on Archimedes' On the Measure-
ment of the Circle and Hero's On Measures. It is true, however, that for his
translations of On the Equilibrium of Planes and On the Quadrature of the
Parabola, he used Gr MS A only to supplement Or MS B, which provided him
with his principal text. It is an interesting question as to why Moerbeke failed to
translate the indicated tracts of Archimedes and Eutocius. I would suppose that the
3Supporting the second possibility is a statement at the end of the 1295 catalogue (Pelzer, Addenda,
p. 24): "It. lIIlr volumina, in quibus non est superscriptio latina." Thus it is possible that Gr MS A
was one of the four volumes without an indicated Latin title.
4Heiberg, Gr 3, pp. X-XIV, XXII. The sigla D, G and H are those used by Heiberg in his second
edition of the works of Archimedes (Gr 1, p. VI) and refer to codices Florence Laurent. XXVIII 4
and Paris BN gr. 2360 and 2361.
sGr 3, p. XXII.
6/bid., p. IX.
explanation lies in the apparent fact that Moerbeke was often puzzled by Greek
numerical practices, as is evidenced particularly by his initial difficulties in
correctly translating numbers in Proposition 3 of On the Measurement of the Circle
(though he later seems to have worked out the puzzles as best he could considering
the corrupt text of that proposition in Gr MS A). At any nite, I suspect that he
thought the complexity of numbers existing in both of the omitted tracts too
formidable. I do not know why he failed to translate Hero's work.
The fortunes of Gr MS A after its mention in the catalogue of 1311 are
occasionally pertinent to my account of the medieval traditions of Archimedes in
Volume Three and will be alluded to there in the proper places. However, I can
mention here the highlights of the history of Gr MS A. The manuscript may well
have been available to the corrector of Moerbeke's autograph whose hand I have
labelled as m. 2. Certainly this corrector had seen the Greek text in some form, for
he notes on Moerbeke' s autograph that the Greek text contains, in addition to the
works appearing in the autograph, the l j J l ~ ~ t 1 1 ~ of Archimedes and Eutocii
commentarius in circuli mensurationem (see my description of Latin MS 0
below). Furthermore some of m. 2' s corrections of the text of Moerbeke's transla-
tion of On the Sphere and the Cylinder were in fact efforts to translate the Greek
more precisely. Now if m. 2 predates 1450 (and I am by no means sure of this),
then the corrector would certainly have used Or MS A, for the earliest copies from
A are Gr MS E, copied for Cardinal Bessarion sometime between 1454 and about
1462 (see Vo!. 3, Chap. 2, Sect. I, n. 15), and Gr MS no. 14, used on one
occasion by Regiomontanus in his emendations of the translation of Jacobus
Cremonensis about 1462-64 and thus presumably copied before that time (ibid.,
Sect. II, n. 21). 7 But even if the corrector can be dated before 1450 and so used
Or MS A, his complete anonymity prevents us from specifying the whereabouts of
Gr MS A at the time that he made his corrections. No other evidence of Or MS A's
use or location in the first half of the fifteenth century exists, though Heiberg
speculates, with no supporting evidence, that the manuscript of Archimedes
supposedly possessed by Rinucci di Castiglione might have been Gr MS A (ibid.,
Sect. I, n. 23). Further, a supposed translation of Archimedes by Giovanni
Aurispa alluded to by Decembrio (ibid., n. 18) and a reference by Regiomontanus
to an exemplar vetus of Archimedes possessed by Paolo Toscanelli (ibid., Sect. 11,
n. 19) might suppose the presence of Gr MS A in the hands of one or the other or
both of these famous scholars. But there is no vestige of the Aurispa translation in
the mathematical literature or library inventories of the fifteenth and sixteenth
centuries, and Toscanelli's exemplar vetus was more likely the autograph of
William of Moerbeke's translation than a Greek text (ibid., n. 22).
We are on firm ground only in about 1450, when Jacobus Cremonensis (at the
request of Nicholas V) employed Or MS A at Rome for his new translation of
7The sigla E and no. 14 are from Heiberg and refer to Venice, Bibl. Naz. Marc. Z. gr. 305 and
Nuremberg, Stadtbibl., Cent. V. App. 21.
Archimedes and Eutocius (ibid., Sect. I, n. 19). But where Nicholas V acquired
Gr MS A for Jacobus' use and how long it remained in Rome, I do not know.
. .
Presumably it was still there when Gr MSS E and no. 14 were copied from it.
After almost forty years of uncertain location Gr MS A reemerges in Giorgio
Valla's library at Venice in 1490-91 and while in Valla's library it was used by the
owner in preparing his De expetendis et jugiendis rebus and Gr MS D was copied
from it. 8 Following Valla's death in 1500, Alberto Pio di Carpi bought Valla's
collection of Greek manuscripts, including, of course, Gr MS A.9 During its
possession by Alberto Pio Gr MS G was produced from it. 10 Then after Alberto
Pio's death (8 Jan., 1531) Gr MS A, along with much of his collection, passed to
his nephew Rodolfo Pio.
11
The latter, in 1536, became a cardinal and brought his
collection to Rome, where in 1544 Gr MS H was copied from it. 12 Finding no
further mention of the Archimedean codex and noting its omission from the
inventory of Rodolfo Pio's books prepared after his death in 1564, Heiberg
concluded that Gr MS A was lost sometime between 1544 and 1564.
13
But
Giovanni Mercati has refuted this conclusion. 14 In the first place, an alphabetical
index of Rodolfo' s books prepared sometime before the inventory of 1564 in-
cluded the Archimedean codex and indicated that it was located in a guar-
darobba.
15
The fact that it and other precious codices were stored away (no doubt
for safekeeping) probably explains its omission in the copy of the inventory of
1564 edited by Heiberg.
16
However, in another copy of the inventory found at
Modena eight additional codices were listed at the end, and among these was the
BSee Heiberg, Gr 3, pp. XI-XII. For an effort on the part of Ercole I d'Este to borrow Gr MS A
from Valla, see P. L. Rose, "Humanist Culture and Renaissance Mathematics: The Italian Libraries
of the Quattrocento," Studies in the Renaissance, Vo!. 20 (1973), whole article, pp. 46-105, and
particularly pp. 96-97. I have discussed Valla' s own interest in Archimedes in Vo!. 3, Part Ill,
Chap. 2, Sect. V.
9Heiberg, Gr 3, p. XXIII. In an inventory of the Greek books of Alberta Pia di Carpi prepared
before 1531, the Archimedean codex is listed as follows: "12. Archimedis libri septem diversi cum
contrariis (! commentariis) Eutotii Ascalonitae. Hieroni s de mensuris liber unus in membranis." See
G. Mercati, Codici Latini Pico Grimani Pio e di aLtra biblioteca ignota deL ser;:olo XVI esistenti
nel/'Ottoboniana e i codici greci Pia di Modena con una digressione per La storia dei codici di S.
Pietro in Vaticano (Rome, Vatican, 1938), p. 206.
lOHeiberg, Gr 3, p. XXIII.
It/bid., p. XXIV.
12/bid. CL Mercati, Codici Latini, p. 59.
13Heiberg, Gr 3, p. XXIV: "itaque inter annos 1544 et 1564 codex A aut neglectus vetustate periit
aut alia pervenit; mihi certe non licuit ullum eius vestigium post a. 1544 reperire.' ,
14Mercati, Codici Latini, p. 206, n. 12.
15/bid., p. 235: "Archimedis opera. in guardarobba. 151. Interpres Ibidem," and on p. 237:
"Eutocius in Archimedem in guardarobba. 151." "Interpres" refers to Eutocius. Mercati (p. 68)
reasons that this index was prepared before the inventory of 1564 because the numbers assigned to
Archimedes (151) and other manuscripts were usurped for other codices in the inventory of 1564
(presumably because the codices in the guardarobba were overlooked in the preparation of the
inventory of 1564).
16J. L. Heiberg, Beitrage zur Geschichte Georg Vaila's und seiner Bibliothek (Leipzig, 1896; repr.
1968), pp. 118-26.
Archimedean codex.
17
Hence there seems to be no doubt that Gr MS A was still a
part of the Pio collection at its dispersal. 18 What happened to the Archimedean
codex after the dispersal of Rodolfo's library is not known. 19
The other Greek manuscript used by Moerbeke, which I have labelled as Band
Heiberg called [\., was mentioned only twice after the time that Moerbeke used it
to translate On the Equilibrium of Planes, On the Quadrature of the Parabola and
On Floating Bodies: in the papal catalogues of 1295 and 1311. In the first
catalogue it is described as follows: "435. It. liber Tholomei (I) de re-
sumptione, "20 while in the later catalogue the description is expanded: "608. Item
undecim quaternos mediocris forme, scriptos de lictera greca in cartis pecudinis,
in quibus est liber Tholomei de resumptione, perspectiva ipsius, perspectiva
Euclidis et quedam figure Arcimenidis; et est cum eis unus alius quaternus maioris
forme, in quo sunt scripta quedam privilegia in greco et latino, et est cum eis
quoddam privilegium de lictera greca scriptum in carta, de quo fuit ammota bulla,
et etiam sunt cum eis quidam cartapelli scripti in latino et greco in cartis de corio
et papiro in rotulo plicati, et est totum ligatum cum cordula. "21 This latter
description and Moerbeke' s translations from the codex permit us to reconstruct,
at least partially, the contents of the manuscript:
Ptolemy, De resumptione. This is the De analemmate translated by William
of Moerbeke and appearing in his autograph manuscript (see the
description of Latin MS 0 below).
Ptolemy, Perspectiva. Translated by Moerbeke with the title of De speculis.
In fact this tract was composed by Hero of Alexander (see the
description of 0 below).
Euclid, Perspectiva. This is probably the De speculis or Catoptrica of
Euclid, of which a Latin translation from the Greek had already
been made in the twelfth century (see An.8 in note 1 of Chap. 1,
Sect. III above).
17Mercati, Codici Latini, p. 233: "161 Archimedis de sphera et cilandro (!) lib. ii cum aliis in perg.
in fo!' coper. di cor. verde." The eight additional codices added in the Modena copy beyond the 153
in the Heiberg edition of the inventory have been given numbers by Mercati, with the last, i.e.
Archimedes, being numbered 161.
18A list of Greek mathematical manuscripts of the Pio library not noticed by Mercati is found in
Vat. Barb. lat. 304 (see Rose, "Humanist Culture," p. 94, n. 217), and it contains the Archimedean
codex (l63r): "Archimedis libri et diversi cum commentariis Eutocii Hieronis de
mensuris liber unus in membris." But this list seems to have been prepared from a copy of the early
inventory of Alberto Pio's books (see note 9) and hence it has no significance for Mercati's argument
despite the fact that it was probably copied toward the end of the 1550s.
19Mercati, Codici Latini, p. 206, n. 12, concludes as follows: "Possibile quindi, anzi molto
probabile che [Gr MS A] fosse di Rodolfo Pio ancora nel 1564 e che sia stato ceduto poi 0 a qualche
grande che l'aveva preso di mir.a, 0 colle antichit'a e cogli altri mss. greci e orientali al duca Alfonso
II [di Ferrara], e perito vuoi nel trasporto da Ferrara a Modena, vuoi in Modena stessa circa il 1600,
quando avvennero perdite e guasti gravi."
20Pe1zer, Addenda, p. 24.
21Ehrle, Historia, p. 97.
Archimedes, On the Equilibrium of Planes, Books I and 11. See the descrip-
tion of 0 below.
_____ , On the Quadrature of the Parabola. See 0 below.
, On Floating Bodies. See 0 below.
Privilegia and cartapelli, in Greek and Latin, of unknown nature. Note that
the privilegia were written on sheets of a larger size, while the
cartapelli (pamphlets?) comprised a separate roll.
At one time I thought it possible that Or MS B also contained On Spiral Lines. 22 I
based this purely speculative conclusion on two facts: (1) Moerbeke had not followed
the order of the works found in Gr MS A and (2) the translator used Gr MS B as his
primary exemplar for his second and third Archimedean translations. I thought that
these two facts might be explained if we assumed that he made a preliminary decision
to begin his translations with the Archimedean works contained in Or MS B. If this
were so, we might then suppose that Gr MS B contained On Spiral Lines, the first of
the works translated by Moerbeke. However there are serious difficulties with this
hypothesis. In translating On Spiral Linas, Moerbeke employed only Or MS A,
making no reference to another copy (while in his translations of On the Equilibrium
of Planes and On the Quadrature of the Parabola he followed Or MS B but made
occasional marginal references to the readings of Or MS A). Furthermore, if we
suppose that he decided first to translate the Archimedean works in Or MS B, why did
he delay to the end the translation of On Floating Bodies contained only in Or MS B.
Because of these and other difficulties I would no longer press my suggestion that Or
MS B contained the text of On Spiral Lines. In fact, it seems to me that the order of
translation adopted by Moerbeke was not determined in any strict sense by the order
of the works in the Greek manuscripts but rather by the state of his knowledge of
Archimedes' Greek at various times in 1269 and by his consideration of the mathemat-
ical appropriateness of grouping certain works together. For example, I suspect that
he undertook the translation of On the Measurement of the Circle before On the
Sphere and the Cylinder despite the fact that the former followed the latter in Gr MS A
both because the shorter tract was on the whole less difficult and because it was
concerned with a quadrature problem that is mathematically prior to the problem of
the sphere and the cylinder. I would suppose also that he added Eutocius' Commen-
tary on the Sphere and the Cylinder directly after Archimedes' text because he felt
that, having just mastered the Archimedean text, he would be less likely to err than if
he waited until he had completed all of the texts of Archimedes and perhaps also
because the reader might benefit from having Eutocius' discussion immediately
following Archimedes' work. One would have thought that similar considerations
would have moved him to translate Eutocius' Commentary on the Equilibrium of
Planes directly after his translation of Archimedes' work. But for some reason he put
22M. Clagett, "Archimedes," Dictionary of Scientific Biography, VaI. 1 (New York, 1970), p.
223.
off that translation for several months. Whatever the basis for this decision, it seems
probable that his decision to translate On Floating Bodies last was based on both the
corruptness of the Greek text in Gr MS B and his inability to divine the mathematics
involved in that relatively difficult work.
Little more can be said concerning Gr MS B. Its disappearance after 1311
23
rendered William of Moerbeke' s translation of On Floating Bodies from it particu-
larly precious, for this translation remained the only source of that work until the
discovery of Gr MS C in 1906 (see Vo!. 3, Part Ill, Chap. 4, Sect. III for a discussion
ofMoerbeke's translation and its fortunes). It should also be noted that as the result of
William of Moerbeke's translation of On the Equilibrium of Planes from Gr MS B
certain readings of that manuscript were introduced into Jacobus Cremonensis'
translation (ibid., Chap. 2, Sect. I, the text following n. 26) and even into Gr MS
no. 14 (ibid., Chap. 4, Sect. I, n. 1).
IT. William of Moerbeke's Autograph (MS 0)
and its Derivatives
Much has already been said concerning MS Vat. Ottobonianus latinus 1850, the
autograph copy of William of Moerbeke's Archimedean translations. It is, of
course, the principal source of my edition of those translations below. Throughout
this and the succeeding volume I have designated this manuscript by the siglum 0,
abandoning Heiberg's designation of B in order to recover the letter B for the
Greek manuscript described in the first section of this chapter. MS 0, as it now
exists at the Vatican Library, is an octavo volume on parchment (with an
unnumbered title page of paper) and includes three formerly separate parts,
231t is probable that both Gr MSS A and B remained in the collection of Greek manuscripts at Assisi
that were referred to without specification of titles in the papal catalogues of 1327 (John XXII) and
1339 (Benedict XII) (see Ehrle, Historia, p. 95, n. 357, and Pelzer, Addenda. p. 92). The Greek
manuscripts remained at Assisi until about 1368 when they may have been brought to Rome by Urban
V and distributed to church libraries. See F, Ehrle, "Nachtiitge zur Geschichte der drei 'itltesten
papstlichen Bibliotheken," Romische QuartaLschrift fur christliche Altertumskunde und fur Kir-
chengeschichte, Suppl. 20 (1913), pp. 350-51 (whole article, pp. 337-69). Ehrle quotes (pp. 344-45)
the following significant passage from the De vita et gestis Urbani V: "Item, dum esset apud Urbem
et audivisset quod a tempore domini Bonifacii pape octavi, certi thesauri papales fuissent in civitate
Assisii reservati et adhuc reservarentur, in quindecim vel viginti saumatis, fecit coram se aportari, et
reperiit quod ibi erant multe sanctorum reliquie, multi libri et alia ecclesiastica ornamenta. Tunc illa
refutavit penes se retinere, sed ecclesiis Urbis omnia predicta distribuit, donavit et real iter traddidit,
excepto capite beati Blasii, martiris, et quibusdam aliis reliquiis diversorum sanctorum .... " It is a
reasonable inference that the Greek manuscripts were among the things distributed to the churches,
and, if so, the two Archimedean manuscripts with them. Should this be true, then the problem of the
fortune of these manuscripts begins in Rome in 1368.
MOERBEKE'S AUTOGRAPH 61
occupying respectively folios 1-7, 7b-64, 65-75.
1
(In my description and edition, I
have employed the foliation of a recent hand that has numbered all of the folios
except 7b, which was later added to mark the guardsheet of the second part.)
Parts I and Ill. These parts are of less interest to me than Part 11, since it is
only the latter that contains the Archimedean translations of William of Moerbeke.
Still a brief description of Parts I and III is necessary. On the unnumbered title
page we read: "Ex codicibus Ioannis Angeli Ducis ab Altaemps. Mathematicae et
Astrologiae varia opera," the ex libris added to the codex in 1611 or shortly
thereafter when the codex became a part of the library of the Duke of Altemps.
Then follows in Part I (folios 1-7) the printed text of the dedicatory epilogue of
Joannes Lascaris to the well-known Greek anthology: [' A]N80AOrIA
'ElllrPAMMATQN etc.( Florence, 1494). In fact on folio lr we
have the last page of the Greek texts of the anthology and then on folio 1v the
piece of Lascaris begins: "10. Lascaris Rhyndacenus Petro Medici. S. [C]um
Graecas litteras quae per multas iam aetates .... " and it ends (7v): " ... esse
videatur. Vale. Finis. Impressum Florentiae per Laurentium Francisci de Alopa
Venetum. Ill. Idus Augusti. M.CCCC.LXXXX IlIl." Though it might seem
strange to have these printed sheets circulating separately, apparently in a number
of copies of the anthology on vellum this part was often missing (see the British
Museum Catalogue--Greek Anthology) and this was perhaps because the epilogue
circulated separately.
The third part of the codex (folios 65-75) contains the Perspectiva of John
Pecham. It begins (65r): "Incipit Perspectiva Magistri 10hannis de picca. Liber I.
[I]nter philosophice considerationis studia lux .... " As Lindberg has noted in his
edition of this work, the copy in Vat. Ottob. lat. 1850 is incomplete.
2
It ends
(75r): "Generationem yridis cataclismum excludere." and on the margin: "non
plus de hoc opere inventum est apud me; et ideo finitur secundum huius libri
scriptorem. " This marginal note is followed by an indecipherable glyph (could it
stand for "G. M. "?). The text of Part III is written in a late thirteenth-century or
early fourteenth-century hand that somewhat resembles the hand of Moerbeke,
though enough of the letter forms differ from Moerbeke's for us to conclude that it
is not his. The text occupies the whole of each folio and has an additional set of
folio numbers 70-80 that no doubt indicated its position in an earlier codex.
Though the hand seems not to be that of Moerbeke, it is of interest that a
rubricator has redone all of the initial letters of the enunciations and all of the
paragraph signs in much the same manner that Moerbeke rubricated his texts In
IThe first descriptions of the codex were those found in the articles of Rose and Heiberg noted
above in Chap. 1, Sect. I. notes 1 and 2. Heiberg repeated and extended his description of the codex
in Gr. 3, pp. XLIII-LXI.
zD. Lindberg, John Pecham and the Science of Optics (Madison, Milwaukee and London, 1970),
p. 54, MS no. 25.
Part Il of the manuscript. And indeed the one drawing done by the rubricator on
folio 65r has letter forms that somewhat more closely resemble those of Moerbeke.
Thus it is at least possible that Moerbeke possessed this part of the codex and that
it was loosely tied to Part II containing his translations.
This raises the interesting question as to when Parts I and III were physically
joined or bound with Part 11. Obviously all three parts were together in 1611 or
shortly thereafter when the codex was acquired for the library of the duke
Giannangelo Altemps. 3 On the other hand, it appears certain that neither Part I nor
Part III was physically bound with Part 11 when the latter was acquired by the
German cleric Andreas Coner at Venice in 1508 (see the description of Part II
below). This I conclude from the following facts: (l) the appearance of Coner's
name and the place and date of acquisition on folio 7b recto, which was obviously
the unnumbered guardsheet of the codex when it was acquired by Coner; (2) the
table of contents, added by Coner on folio 7b verso, which included only the
works of Part 11 (see the description of the second part below); (3) the separate set
of foUo numbers 1-57, added by Coner, that extends only through Part 11 of the
codex; and (4) the absence of any mention of the works of Parts I and III in the
brief description of the codex in the inventory of Coner's books prepared on his
death in 1527 (see below, Vol. 3, Part Ill, Chap. 4, Sect. I, n. 11). From this last
fact we can no doubt also conclude that Parts I and III were not added to or at least
physically bound with Part 11 during Coner's lifetime. Of course it could be, as I
suggested above, that Part III was loosely tied to Part 11 when Coner acquired the
codex (though, if so, I do not know why the Perspectiva of Part III was not
catalogued in the inventory of Coner's books). One piece of evidence that might
seem to support such a conclusion emerges from my account of the possible
location of the codex before 1508. Part 11 of the codex was apparently owned by
Pietro Barozzi, the bishop of Padua, where Leonardo da Vinci may have seen it
(see below, Vol. 3, Part Ill, Chap. 3, n. 5). But, strangely, no mention is made of
the name of Archimedes in the inventory of Barozzi's books made at the time of
his death. Still the inventory does contain a possible reference to the Perspectiva
of John Pecham under the laconic designation "Ioannis Pisani mathematici,"
which may be a cataloguer's hasty attempt to render the "Johannes de Picca" of
Part III of our codex (see E. Govi, Librorum XV saec. impressorum index.
Appendix Petri Barocii Bibliothecae [Padua, 1958], p. 147). This possibility is
enhanced by the fact that the first work in Part 11 (which, as we shall see in the
description below of Part 11 of our codex, is the De speculis comburentibus of
Alhazen) bears no author's name. Hence perhaps the cataloguer decided to put all
of the works loosely tied together in Parts 11 and III under the name of the author
of the last work in the collection, a name he decided ought to have been Joannes
Pisanus. This is not a farfetched explanation in view of the fact that the entries of
3See Heiberg, Gr 3. p. LX.
the Barozzi inventory are grossly abbreviated. Furthermore, as I indicate below in
Vol. 3, Part Ill, Chap. 4, Sect, I, n. 11, Coner quite likely purchased a number of
other books from the Barozzi collection.
Sometime after Coner's death, Part II of the codex passed to Marcello Cervini,
the papal bibliothecarius. And though he alerted Federigo Commandino to two of
the translations contained therein (see ibid., Sect. Ill, n. 14), he did not leave any
detailed description of the manuscript before his death shortly after becoming Pope
Marcellus 11 in 1555. Still he left his codices to Cardinal Guglielmo Sirleto and on
the cardinal's death in 1568 an inventory of his books describes our codex.
4
This
description includes the items of Part Il and, in addition: "Jo. de Piva prospec-
tiva," obviously a reference to the Perspectiva of Pecham. Hence we can conclude
that Part III was joined in some way to Part Il at least by the time of Sirleto's death
in 1568 if not before. After considerable dispute the codices of Sirleto were
acquired by Cardinal Ascanio Colonna in 1588,5 and then in 1611 by Giannangelo
Altemps, as I have said. And since the codex seems to have been intact when in
the Altemps library, we ought to conclude that all three parts of the c'odex were
bound together sometime between 1568 and the preparation of the ex libris of
Altemps, i.e. 1611 or shortly thereafter.
Part II. Now let us examine Part Il of MS 0, William of Moerbeke' s part. As I
noted above, the first folio was originally unnumbered, but it has been recently
numbered 7b. On the recto side we read: "1508 Venetiis Andreae Coneri Ger-
mani," with the "Germani" barely visible.
6
It was, I presume, at Venice in 1508
that Coner purchased this and other codices from the estate of the bishop of Padua
Pietro Barozzi (as I have already suggested). Then on the verso side of 7b (see
Plate I) Coner has added in red ink (except for the first line) a table of contents,
citing the folio numbers that he has added: 7
Opera quae in hoc volumine continentur.
Libellus de speculis comburentibus sine authore. folio pnmo
LibelIus de mensuris ponderum in liquido: non finitus et sine au-
thore. .3.
Archimedes (corr. m. 3 ex Archimedis) de Volutis quas r ~ i helices
vocant. .4.
Archimedis de planis equerepentibus sive Centris gravium libri
duo. .10.
4/bid.. and see the full description of the codex as given in the inventory of Sirleto's books below
in Vol. 3, Part Ill, Chap. 4, Sect. Ill, above note 25.
5Heiberg, Or 3, p. LX.
6Heiberg, in "Neue Studien zu Archimedes," p. 3, had omitted "Oermani." But cf. Or 3, p.
XLIII.
7Heiberg, Or 3, p. LXIV, misidentifies the hand as m. 2. It will be clear to the reader who examines
Plate I and the table of letter forms in Fig. 2.2.1 that the table of contents on folio 7b verso is in m. 3.
that is, Coner's hand.
Archimedis quadratura parabolae.
Archimedis circuli mensuratio.
Archimedis de sphaera et cylindro libri duo.
Eutocii Ascalonitae commentarii in archimedis libros de
cylindro.
Archimedes de conoidibus et sphaeroidibus.
Eutocii Ascalonitae commentaria in libros Archimedis de
equerepentibus sive centris gravium.
Archimedis de insidentibus aque libri duo.
(del. et add. m. recent. 55v)
Claudii ptolemei specularia.
(del. et add. m. recent. 60)
Claudii ptolemei liber de analemmate.
(del. et add. m. recent. 62)
.13.
.15 .
. 16.
sphaera et
.27.
.38.
planis
.46.
.48.
.53.
.55.
Then at the bottom of folio 7bv, we find the following comment in m. 2 written
in black ink: "ultra reperitur et Eutotii commentarius in
circuli mensurationem. "8 The first and obvious thought concerning this statement
is that the here refers to the works as listed in the table of contents above.
If so, then it was written after the codex's acquisition by Coner in 1508. But it
could be that the note was written before the table of contents, that is, earlier than
1508 (see my discussion of the date of m. 2 below). In this case the would
refer to the works themselves as given in the second part of the codex. Incidental-
ly, the corrections of the folio numbers of the last three works in the table of
contents are in a pencilled hand that refers to the numbers of the completed codex.
Then follow the works of the second part (all with two columns per page):
8r-9v: "Liber de speculis comburentibus." This is a copy of the work of
Alhazen translated into Latin by Gerard of Cremona and published by
J. L. Heiberg and E. Wiedemann, "Ibn al-Hai!ams Schrift 'uber
parabolische Hohlspiegel," Bibliotheca mathematica, 3. Folge, Vo!. 10
(1909-10), pp. 201-37. At the bottom of folio 8r is Coner's conventional
symbol of ownership, a cone within a This is no doubt a play on
his name, and it was used elsewhere by him (see Vo!. 3, Part Ill,
Chap. 4, Sect. V, n. 4). The text is in Moerbeke's hand and has correc-
tions by Moerbeke and Coner. There is no colophon.
10r-llr: "Liber de ponderibus." This is the Pseudo-Archimedean work
attributed to Archimedes and existing in many manuscripts. I have
examined it in detail and given a new edition of it in Vo!. 3, Appendix I,
Sect. 4. The text in 0 is in Moerbeke's hand. It includes corrections of
BAgain note that Heiberg, ibid., misidentifies the hand producing this note as m. 1, i.e., Moer-
beke's hand, but the letter forms are those of m. 2.
Moerbeke and, more significantly, of Coner. See also Vol. 3, Part Ill,
Chap. 6, Sect. 11. There is no colophon.
11 v-60r: the translations of Archimedes and Eutocius edited below. I call
attention here only to the dates of completion given in the manuscript: On
Spiral Lines (l6vT): "anno Christi 1269 mense Februarii;" On the
Equilibrium of Planes (20vD): no date; On the Quadrature of the
Parabola (22vH): "octavo die Maii anni Christi 1269;" On the Measure-
ment of the Circle (23rl): no date; On the Sphere and the Cylinder (33vV):
"die 25 Septembris anni Christi 1269;" Eutocius' Commentary on the
Sphere and the Cylinder (44vP): "anno Christi 1269, 10 Kalendas
Novembris;" On Conoids and Spheroids (52vO): "Idibus Novembris anno
Christi 1269;" Eutocius' Commentary on the Equilibrium of Planes
(55rW): "Novembris die 21 anno Christi 1269;" and On Floating Bodies
(60rA): "decima die Decembris anno Christi 1269." The titles of the
various Archimedean works are of course given in the texts below. Note
that the title Archimedis circuli dimensio on folio 22v was written by
Coner in an erasure. Unfortu nately we cannot recover Moerbeke' s original
rendering of the title, if any. I say "if any," for manuscript M, copied
from MS 0 before the latter's acquisition by Coner, gives no title for this
work.
60r-61 v: "Claudii ptolemei de speculis incipit liber primus." The spelling
ptolemei appears to be a correction made by Coner from Moerbeke's
original ptolomei. Though the work was unquestionably attributed to
Ptolemy in Or MS B from which Moerbeke made this translation, it is in
fact the Catoptrics of Hero of Alexander. The translation is, of course, in
William of Moerbeke's hand. For modern editions of this text, see above,
Chap. 1, Sect. I, n. 31. The colophon (61 v) reads: "Explicit liber
ptolomei (I) de speculis. Completa fuit eius translatio ultima die decem-
bris anno Christi 1269."
62r-64v: "Claudii ptolemei liber de analemmate incipit." No date at the
end. This too is a translation by Williams of Moerbeke and is in his hand. It
was no doubt done early in 1270, i.e. shortly after the completion of the
preceding translation, since it too was done from the same Or MS B. It
was first edited and reconstructed by Federigo Commandino in 1562 (see
Vol. 3, Part Ill, Chap. 4, Sect. Ill, n. 14). The modern edition is by
Heiberg in Claudii Ptolemaei opera quae exstant omnia, Vol. 2 (Leipzig,
1907), pp. 189-223.
Throughout the whole of Part 11, Moerbeke has rubricated the titles of the works
(except for the Circuli dimensio), the initial letters of the enunciations of the
propositions, and the paragraph signs placed before the beginnings of the proofs or
at convenient places within the proofs. He has also drawn red lines through or
under the colophons of the works. I shall make no further references to these
rubrications (except for the titles) in the Variant Readings.
I would suppose that, by including in the codex at the beginning the Liber d_e
speculis comburentibus and the Liber de ponderibus Archimenidis, both of which
were mistakenly associated with Archimedes, Moerbeke intended to assemble all
of the then known works of Archimedes. 9 In this and the preceding section I have
referred to the three hands that have corrected the second part of codex O. I have
given a sample plate (Plate H) that together with Plate I includes all three hands in
sufficient quantity that the reader may see most of their characteristic letter forms.
The accompanying table indicates the primary differences among the three hands
(see Fig. 2.2.1). Needless to say, there is no difficulty in dating m. 1, which is
Moerbeke's hand and thus dates from 1269, or m. 3, which is Coner's hand and so
is from 1508 or shortly thereafter. The precise dating of m. 2 is very much more
difficult. It is either from the fifteenth or the sixteenth century. It is certainly no
earlier than 1400, as the letter forms clearly show. I have been able to locate
specimens of similar hands that date variously throughout the fifteenth century.
But it could even date from the early sixteenth century (as indeed it must if the
note on the bottom of folio 7b verso is a reference to the table of contents and is in
m. 2). If we had more information about the ownership of the codex during the
fifteenth century, we could perhaps tie m. 2 to one of these owners. If, as I argue
in Vo!. 3, Part Ill, Chap. 2, Sect. I, Jacobus Cremonensis consulted Moerbeke's
codex in the course of making his own translation in Rome about 1450, one might
suppose that m. 2 is his hand. But if MS Venice, Bibl. Naz. Marc. f. a. 327 is in
Cremonensis' hand, as I also argue, then certainly m. 2 is not. the hand of J acobus
Cremonensis. One attractive possibility that I have not been able to explore
sufficiently is that m. 2 is the hand of Paolo Toscanelli, who might have owned
MS 0 and showed it to Regiomontanus (ibid., Sect. HI, n. 22).10 At any rate, m. 2
is not Regiomontanus' hand, as can be seen by comparing it with Latin MS
Nuremberg C. V.15, which is in Regiomontanus' hand. As to the frequency of the
corrections, the reader can get a precise idea by examining the variant readings to
my texts. I can say here briefly that there are corrections in m. 1 throughout the
9For the attribution of these two medieval works to Archimedes, see Vo!. 3, Part Ill, Chap. 5,
Sect. Il, n. 6, and Appendix I, Sect. 4.
10
1 have not examined the autograph of Toscanelli's Discorso sopra la cometa del 1456, MS
Florence Bib. Naz. Banco rari no. 30 [MagI. IX, 121 no. 13; B. R. A IX 2.14]. But G. Uzielli, La
Vita e i tempi di Paolo dal Pozzo Toscanelli (Rome, 1894) publishes two plates from this manuscript
(Tav. III and Tav. VII. opposite page 462 and following page 475). From these samples I would say
that it is not impossible that m. 2 is Toscanelli's hand. Toscanellj's letter forms for minuscules, a, d,
e, g, h, q. r, S, t and- z resemble those of m. 2. Still there are certain distinctive letter forms of
Toscanelli (particularly those for majuscule A and majuscule M) that are not found in the additions
executed by m. 2. Furthermore, these two samples of Toscanelli's hand do not contain the form q
used occasionally by m. 2.
Fig. 2.2.1 Characteristics of the Three Hands of MS 0
(a)
(d)
(e)
m. 1 m. 2
same as m. 1
e
m.3
same as m. 2
cl ,although
d occasionally
same as m. 2, although
occasionally final "e"
IS formed as e:
(g)
9'
C;
,-
(i)
I
(q)

same as m. 1
(r)
r-
r, often 2
(s) -f
-f-
(s) -f 8
(t)
T
T
(z) 7-
-}-
Other Differences:
same as m. 2
j, at beginning IS often Q.
same as m. 2
-f
5
TL
't-
1. m. 1 has gothic contrast between thick and thin m. 2 and m. 3 do not.
2. m. 3 uses wavy ascenders; m. 1 and m. 2 do not.
3. m. 1 has gothic ligatures (like ID); m. 2 and m. 3 maintain regular spacing between
all letters.
4. m. 2 and m. 3 sometimes use the subscript a under an e (=y), resembling a reverse
cedilla, to indicate the dipthong fe; m. 1 does not.
5. m. 3 sometimes has the fe m. J and m. 2 do not.
6. m. 1 uses umlaut-like signs C .. ) over words to be m. 3 uses letters
(b a) or numbers (2 1) to indicate the order of the words to be transposed.
7. m. 1 often uses a peculiar form of the carat to indicate insertions: while m. 2
and m. 3 use a more normal form: I\. .
texts (and often in an ink darker than the one originally used), while the
corrections in m. 2 are limited primarily to Archimedes' On the Sphere and the
Cylinder, with a few corrections to Eutocius' commentary on the same work. As I
have already mentioned, m. 2 's corrections include corrections that were made
from the Greek text (e.g., 23vM, 23vN, 24vH). They also include corrections or
additions that have a mathematical character (e. g., 25rJ, where m. 2 has made a
long addition that perhaps ought to have been in the original text, but which was
omitted by Moerbeke and by the Renaissance scribes and thus presumably was not
in Gr MS A). This latter example indicates that the corrector using m. 2 was
following the text closely (cf. Gr I, p. 45, n. 2). Incidentally, Heiberg assumes
that it was Coner (Heiberg's B
2
) who made this last correction, but the hand is
clearly that which I have designated m. 2. Corrections in m. 3, that is, those of
Coner, are plentiful and are found in On Spiral Lines (through 13rW), On the
Measurement of the Circle, On the Sphere and the Cylinder, Eutocius' Commen-
tary on the Sphere and the Cylinder and On Floating Bodies (through 56rQ).
Coner's corrections are often perceptive. They are discussed below in Vo!. 3, Part
Ill, Chap. 4, Sect. I. Though Heiberg indicated in Gr 3, p. XLIV that three hands
had made corrections to Moerbeke's codex, he did not accurately specify the
extent of the corrections made in each of the three hands and he did not indicate
the characteristics of each hand. Further, he did not mention a great many
marginal notes in m. 1 that I have recovered by the use of ultraviolet light. Nor did
he attempt to date m. 2. In his apparatus to the Greek text he did not use the
designations of m. J, m. 2 and m. 3 but only B for Moerbeke's hand and B
2
for
Coner's.
Manuscript R
The' first copy of any of the Archimedean texts in MS 0 appeared in the
fourteenth-century MS Vaticanus Reginensis latinus 1253, the manuscript I have
here designated as MS R. For earlier descriptions of this codex, see V. Rose,
Anecdota Graeca et Graecolatina (Berlin, 1870; repr. Amsterdam, 1963), pp.
294-95 and Heiberg, Gr 3, p. LXI. It is written on parchment in one or more
(perhaps as many as four) gothic hands. It contains the following works:
lr-6v: Euclid, De speculis (i.e., the Catoptrica). See D. Lindberg, A
Catalogue of Medieval and Renaissance Optical Manuscripts (Toronto,
1975), pp. 47-50. Inc.: "[V]isum rectum esse cuius media terminos .... "
Des.: " ... ignis accenditur; quare in eis stupa posita accendetur."
6v-13v: Euclid, De radiis visualibus (or Liber de fallacia visus), a transla-
tion of the Optics from the Arabic. See Lindberg, A Catalogue, p. 47.
Inc.: "Visualis radius radius (I) ab oculo super procedit lineas .... "
Des.: "Radii namque sunt equales cU,m diameter per equalia dividatur. ,.,
14r-33r: Archimedes, De figuris elicis. Moerbeke's translation of On Spiral
Lines as edited below.
33v: vacant.
34r-61 v: John Pecham, Perspectiva. For the text, see Lindberg, John
Pecham and the Science of Optics.
62r-63r: Fragment of Apollonius' Conics translated by Gerard of Cremona
from the Arabic and edited by Heiberg, Apollonius, Quae Graece exstant,
Vol. 2 (Leipzig, 1893), pp. LXXV-LXXX.
63r-69v: Alhazen, De speculis comburentibus, translated by Gerard of Cre-
mona. For the edition, see the description above of Part II of MS O.
70r-74r: Thabit ibn Qurra, Liber karastonis, the trandation of Gerard of
Cremona. See my edition in E. A. Moody and M. Clagett, The Medieval
Science of Weights (Madison, Wise., 1952; repr. 1960), pp. 79-117.
74v: Some writing that has worn away, plus an exhortation that begins
"Gaudeamus in domino die festum celebrantes .... "
It is evident from my brief description of the contents of R that it shares with
Part II of MS 0 only the Moerbeke translation of On Spiral Lines and the Liber de
speculis comburentibus. The copy of On Spiral Lines was carefully prepared with
only insignificant divergencies from MS 0; these have been noted below in the
variant readings to that text. The drawings were well executed. It is of some
interest that the scribe of R added the aspirate h- to the various forms of elix and
certain other words that he copied from MS O. In this respect he anticipated the
corrections made by Coner in MS O.
The Hybrid Circuli quadratura (= hyb.)
So far as I know, no other copy of any of the Archimedean translations was
made during the fourteenth century, but the reader should be alerted to the use
made of 0 (or possibly some very close, now-lost copy of it) at Paris in the
fourteenth century. This use is discussed below in the first part of Volume Three.
Here I need remark only that a truncated and paraphrased version of part of the
Moerbeke translation of On Spiral Lines was joined to the first proposition of the
Moerbeke version of On the Measurement of the Circle to produce in 1340 a
hybrid tract entitled Circuli quadratura. This text is presented below in Volume
Three (Part I, Chap. 5), primarily on the basis of MS Paris, BN lat. 7380,
59r-65r. It seems that the author (possibly Johannes de Muris) prepared the text
with MS 0 at hand. I have designated the tract as hyb. and occasionally quoted
variant readings from it below, though for the most part it is too idiosyncratic to
count as a copy of the text.
Manuscript M
The next extant copy of any of Moerbeke' s Archimedean translations is found in
MS Madrid, Biblioteca Nacional 9119 (formerly A a 30), which I have designated
as MS M. It has been somewhat incorrectly described by Heiberg in Gr 3, pp.
LXI-LXII. A parchment manuscript of the late fifteenth century, it contains the
following works:
lr-306v: Witelo, Perspectiva. See the edition of F. Risner (Basel, 1572)
mentioned above in Chap. 1, Sect. 11, n. 2, and the partial edition of
S. Unguru cited in n. 1 of that section.
307r-l0v: Euclid, De speculis. See the first item in the description of MS R
above.
310v-14v: Euclid, De radiis visualibus. See the second item in the descrip-
tion of MS R.
314v-31r: Dominicus de Clavasio, Practica geometrie. This has been edited
by H. L. L. Busard, "The Practica geometrie of Dominicus de
Clavasio," Archive for History of Exact Sciences, Vol. 2, no. 6 (1965),
pp. 520-75.
331r-39r: Archimedes, On the Equilibrium of Planes. The translation of
William of Moerbeke edited below.
339r-43v: Archimedes, On the Quadrature of the Parabola. The translation
of William of Moerbeke edited below.
343v-44v: Archimedes, On the Measurement of the Circle. The translation
of William of Moerbeke edited below.
344v-52r: Archimedes, On Floating Bodies. The translation of William of
Moerbeke edited below.
352v-59r: Alkhwarizmi, Algebra. The translation of Gerard of Cremona in
the version published by G. Libri, Histoire des sciences mathematiques en
ltalie, depuis la renaissance des lettres, Vol. 1 (Paris, 1838), pp. 253-89.
359r-62r: A supplement to the preceding work. The section 359r-60v was
published by Libri following the preceding item (pp. 289-97).
362r-v: Definitions, beginning "Numeri sunt communicantes sive mcom-
municantes" and ending "Decagone habentes decem latera. Duodecagone
duodecim latera."
362v-63v: Rules from some Practica arithmetice et geometrie, beginning
"Si vis radicem alicuius numeri invenire .... " and ending "Dividitur
totus circulus in astronomia in 360 partes, que partes vocantur gradus, et
sic quelibet quarta continet 90 gradus. Unde astronomi dividunt quartam
in 6 kardagas, que est quelibet kardaga 15 gradus, et ad tales porciones
circuli inveniunt[ur] et sinus rectus et sinus versus."
363v-69r: Jordanus de Nemore, De ratione ponderis.
E. A. Moody in Moody and Clagett, The Medieval Science
pp. 167-227.
Edited by
of Weights,
369r-71 r: Pseudo-Archimedes, De ponderibus Archimenidis. For the latest
edition, see my text in Vo!. 3, Appendix I, Sect. 4.
371 r-76r: Eutocius, Commentary on the Equilibrium of Planes. The transla-
tion of William of Moerbeke edited below.
Though I cannot establish the precise date of MS M, the fact that Luca Gaurico
published On the Quadrature of the Parabola and On the Measurement of the
Circle from this manuscript in 1503 guarantees that it was at least earlier than this
date (see the list of editions below). The four works of Archimedes, the tract of
Eutocius and the De ponderibus Archimenidis were copied from MS 0, possibly
when the latter was in the possession of Pietro Barozzi at Padua (see Vo!. 3, Part
Ill, Chap. 4, Sect. 1, text above note 2). While beautifully written, MS M is a
very careless copy. I have discussed its errors and those of the editions of Gaurico
and Tartaglia prepared from it below (Vo!. 3, Part HI, Chap. 4, Sect. H). It has
been partially collated with MS 0 in my texts below.
The Fragments in the Codice Atlantico (=Leo.)
In Leonardo da Vinci's celebrated Codice Atlantico there are three fragments
(l53vc, 153rb, 153rc) from Proposition 10 of Book H of William of Moerbeke's
translation of On Floating Bodies (in my text: 59rD-J, J-Q and 59vS-60rA). These
fragments are not in Leonardo's customary mirror writing and it is now supposed
that they were written in a hand other than Leonardo's (see Vo!. 3, Part HI,
Chap. 3, n. 65). The fragments, which probably were a part of some more
complete copy of the treatise, were copied from MS 0 rather than MS M (ibid.,
text above n. 66) and, I suppose, date from about the turn of the sixteenth century.
The fragments have been collated with my text of On Floating Bodies below, with
the siglum Leo.
Manuscript Ba
The last effort to copy any part of the Moerbekian translations from MS 0 is
found in MS Vaticanus Barberinianus latinus 304, a miscellaneous and incomplete
collection of material quite probably brought together by the Spanish Jesuit
Baltasar Torres in Rome in the late 1550s.
11
I shall not attempt here to describe the
whole manuscript (see Vo!. 3, Part IH, Chap. 4, Sect. Ill, n. 16 for some remarks
on the codex). It will be sufficient to say now that it contains two of the works
translated by William of Moerbeke and that these two works were copied (perhaps
toward the middle of the decade?) from MS 0: 124r-41 v: Archimedes, De
insidentibus aque; 150r-60r: Ptolemy, De analemmate; and 160v-62r: diagrams
for both works.
llRose, "Humanist culture," p. 88.
The manuscript has some historical significance since the Moerbekian parts
appear to have been used by Federigo Commandino in his reconstruction of these
two translations of Moerbeke, as I suggest in my treatment of Commandino in
Volume Three. The two works were probably copied at the behest of Marcello
Cervini, who owned MS 0 and had asked Commandino to reconstruct the two
works. I have partially collated MS Ba with my text of On Floating Bodies below,
using the siglum Ba.
The Previous Editions of Moerbeke' s Archimedean Translations
G = Luca Gaurico, Tetragonismus id est circuli quadratura per Campanum,
Archimedem Syracusanum atque boetium (!) mathematicae perspicacissimos adin-
venta (Venice, 1503). This edition contains the following items: 2r: Epistola.
Lucas Gauricus Iuphanensis ex regno neapolitano mathematicae studiosis. S. D.;
3r-14v: Campani ... circuli quadratura; 15r-28r: Archimedis Syracusani Tet-
ragonismus. Incipit Archimenidis quadratura parabolae; 28v-31r: Archimedis
Syracusani Liber [de quadratura circuli]; 31r-32r: De quadratura circuli secun-
dum Boetium. The two Archimedean works were printed from MS M in a careless
manner, thus compounding the deficiencies of the already deficient texts of MS M.
I have partially collated the texts of Gaurico below, using the siglum G. For the
. detailed character of the Archimedean tracts in Gaurico's edition, see Vol. 3, Part
Ill, Chap. 4, Sect. n. For their use by Francesco Maurolico in 1534, see ibid.,
Chap. 5, Sect. Ill. The parts of Gaurico's edition are discussed
ibid., Chap. 6, Sect. IV, the text above notes 29-31.
T = Niccolo Tartaglia, Opera Archimedis Syracusani philosophi et mathematici
ingeniosissimi per Nicolaum Tartaleam Brixianum (mathematicarum scientiarum
cultorem) multis erroribus emendata, expurgata, ac in luce posita, multisque
necessariis additis, quae plurimis locis intellectu difficillima erant, commen-
tariolis sane luculentis et eruditissimis aperta, explicata atque illustrata existunt,
Appositisque manu propria figuris quae exemplari ac depravatl{
erant, ad rectissimam Symetriam omnia instaurata et reformata elucent (Venice,
1543). This volume contains the following works, all translations of William of
Moerbeke except for the preface: 2r: a prefatory letter to Richard Wentworth
beginning "Egregio viro Ricardo Ventfort Britannico et nobili Regis Britannici
viro, Compatrique suo S. P. D. Nicolaus Tartalea Brixianus;" 2v-19r: Archimedis
de centro gravium valde (l) aequerepentibus; 19v-29r: Archimedis Syracusani
Tetragonismus. Incipit Archimedis quadratura parabolae; 29v-31r: Archimedis
Syracusani Liber [de quadratura circuli]; 31v-35v: Liber [primus] Archimedis de
insidentibus aquae. The first and last works were published from MS M, the
middle two from Gaurico's edition. For a detailed discussion of Tartaglia's
edition, see Vol. 3, Part Ill, Chap. 4, Sect. n. Note that only Book I of On
Floating Bodies was included in this edition, with no indication that another book
TEXTUAL PROCEDURES 73
existed. Book I was reprinted together with Book II from the legacy of Tartaglia
by Curtius Troianus with the title: Archimedis de insidentibus aquae (Venice,
1565). Tartaglia's text of Moerbeke's translation of De insidentibus aquae served
as the basis of the text of that work given in Heiberg's first edition of Archimedis
opera omnia, Vol. 2 (Leipzig, 1881), pp. 359-426. I have partially collated
Tartaglia's pristine edition with my texts below, using the siglum T.
Com. = Federigo Commandino, Archimedis de iis quae vehuntur in aqua libri
duo. A Federico Commandino Urbinate in pristinum nitorem restituti, et commen-
tariis illustrati (Bologna, 1565). This is Commandino's superb reconstruction of
Moerbeke's translation of On Floating Bodies, done on the basis of MS Ba. I have
republished it in Vol. 3, Part Ill, Chap. 4, Sect. III and analysed it there in detail.
References are made to it in the variant readings and on the diagrams of my text of
De insidentibus aque below where I have designated it as Com.
Finally the reader should note that Heiberg in his "Neue Studien zu Ar-
chimedes," Abhandlungen zur Geschichte der Mathematik, 5. Heft (1890) has
edited on pp. 11-41 and 41-45 the complete texts of Moerbeke's translations of On
Spiral Lines and On the Measurement of the Circle. On pages 45 and 46 he also
gave the preface to Book Il of On the Sphere and the Cylinder (31rL-P, in my text
below) and a brief section from Eutocius' Commentary on the Sphere and the
Cylinder (34rE-I). Heiberg's transcriptions are quite accurate, though I have often
disagreed with his identification of the hands of the correctors. Needless to say,
Heiberg made no reference to the marginalia that I have recently deciphered by
ultraviolet light.
Ill. Textual Procedures
In my text of the Archimedean translations of William of Moerbeke, I have
attempted to follow MS 0 closely, so much so that I have followed Moerbeke in
the vagaries of his orthography. Thus he sometimes gives equidistans and some-
times equedistans, sometimes basim and sometimes basem, most often dimitto but
perhaps sometimes demitto (see 55vK and R where in each case the "e" may
represent a correction by Coner), most of the time parallelogrammum but some-
times paralellogrammum, most often Archimedes but sometimes Archymedes and
Archymenides, both kathetus and cathetus, diameter and dyameter, poligonium
and polygonium; most often hits, but occasionally his; and my text reflects these
various spellings (see the Index of Latin Terms for these and other divergent
spellings). Moerbeke never added the aspirate h- in transliterating Greek terms,
probably because the aspirates were missing in Gr MS A. Moerbeke was also
uncertain as to whether he should write his analytic translations of Greek com-
pound words as one or two words. Thus he wrote both simuluterque and simul
uterque (sometimes in the same line) for his translation of and
equerepens and eque repens for his translation of tGoQ-
2 He almost always wrote et si instead of etsi and quam plures instead of
quamplures. At times I am not sure what Moerbeke intended by an ambiguous
abbreviation. Hence it was difficult, nay impossible, to tell whether "e9" ought
to be rendered by econtrario or by econverso. I have everywhere used the former,
since in the two cases (23rH, 54rV) where he specifically wanted the latter he
abbreviated it rather "e9vrso." Notice that Moerbeke has often mistakenly
considered cathetus as masculine in gender and accordingly on many occasions
written the participle in agreement with it as ductus rather than as ducta. Needless
to say, I have not corrected these errors, though I have flagged them by the use of
an exclamation point. Finally we can note that, although Moerbeke usually
translated an expression including inscribere by in with the accusative, when the
past participle inscriptum appeared, he sometimes followed the in by an ablative
and sometimes by an accusative.
The only changes I have made in Moerbeke's text are in punctuation, capitaliza-
tion and the bracketed addition of certain words, phrases and sentences. I have
punctuated the text as I felt the meaning demanded, primarily because the
inconsistent practices of Moerbeke would unnecessarily confuse the reader. 3 In
general I have avoided the excessive and illogical punctuation followed by earlier
editors where dependent as well as independent clauses have been set off by
commas. But for the convenience of the reader I have used commas in the long
sentences of specification to separate parallel clauses that specify individual
magnitudes. Similarly I have capitalized words that begin sentences though
Moerbeke's practice was not consistent. Furthermore, I have capitalized proper
names throughout despite the fact that they are often uncapitalized in the manu-
IThough there are many cases where the words are clearly written together as one word and also
many cases where they are written separately as two words, there are also a great many cases where it
is difficult to decide what Moerbeke intended. I have done the best I could in such cases.
2Generally, adjectives compounded with LOO- are rendered by a single word beginning eque- (e.g.
equegravis and equemultus for LOOOUQi]<; and LooJtA1l8Tj<;). However when the translation of such an
adjective employs a noun, eque is written separately (e.g. eque molis for taoyxo<;).
3} have detected the following punctuation marks and similar signs used by Moerbeke:
For pauses equivalent to modern commas, semicolons or periods. Note also that
letters indicating magnitudes are enclosed within periods.
/ Also equivalent to commas, semicolons or periods.
([ A paragraph or section sign, al ways in red ink.
Used to separate words or letters written too closely together (see e.g. 37vF).
Used when he knows something is wrong. Sometimes used with a lacuna in the text
and the Greek word or letter in the margin (e.g., 55rS). Also used along with the
next signs to indicate that there is something in the margin the reader must
consider.
or /. All used to flag additions or alternative readings in the margin.
script. I have also capitalized the letters indicating magnitudes and points though
they appear as minuscules in the manuscript. 4 I have done this for two reasons: (l)
to make them more immediately conformable to Heiberg's Greek text, where
capitals are used throughout, and (2) to make the letters stand out more readily.
Moerbeke followed the medieval practice of setting off such letters by means of a
preceding and following period (e. g., "linea .ab.," or "punctum .d."). By
capitalizing the letters I have eliminated an unsightly mass of periods and have at
the same time achieved the easy distinction of the magnitudes. Finally, I have
followed the practice of the first volume by capitalizing the enunciations of
f' For insertions. Hands m 2 and m. 3 use a more conventional carat: 1\. The carats
sometimes have dots over them
tf. or Ifir or >H or ,'t'TT One or another of these signs is placed in the margin where a
figure should be inserted. A similar sign is placed next to the appropriate figure
(e.g. 52rF, 58vF, 35vS).
Transpositions. See Fig. 2.2.1 for the practice employed by m. 3.
Occasionally used for del.etions, particularly of individual letters. Often when
whole words are to be Qeleted Moerbeke merely runs a line through them. Coner
(m. 3) sometimes underlines the word to be deleted and he sometimes runs a slant
stroke through the letter to be deleted.
s Placed in' the margin opposite each line to indicate quotations from Archimedes made by
Eutocius. Presumably simllar' signs were found in Gr MS A.
-The of the following signs is not clear: }-" (57rN),} (23rC after
"recta")'Ff He occasionally repeats abbreviation signs found in th:
manuscripts (e.g. 0 [= 40rN,.J.. [=oQu] 55vH, 58rP and V [=
tQlYWVOU] 59vG).
4For the most part Moerbeke used the following consistent system of transliterating the Greek
letters found in the text and diagrams:
A = a, B = b, r = c until 12rl, g thereafter, L\ = d, E = e,
Z = z, H = h, E> = t, I = i, K = k, A = t, M = m, N = n, S = x, 0 0,
n = p, P = r, L = s, T =c, Y = y, <l> =!, X = q, qJ = '\j!, Q = 00,
T( =t'( t; = t; , s.!! = D.
1 assume that he changed from c to g for r when he decided to represent El by t and T by
c (the latter first appearing in Fig. Sp. 14). In Fig. Sp. 9 he used z twice, once to
represent T. Tn that diagram he had already used c to represent '\j!. For the most part he
merely retained the Greek letter '\j!. Moerbeke occasionally represented some of the
Greek letters or signs by numbers. For example, see the use of "9" in Fig. Cg. 19. In
that same figure we also see Cl" and A. Since Gr MS B is missing we do not know which
letters or signs these signs stand for. For other usage of numbers, see Figs. Es. 43,
Ee. 5, la. 30 and la. 31. Occasionally Moerbeke departed from his consistent system.
Thus in Fig. Sc. 13 he used t to represent tau because the letter theta did not appear in
the proof, and in Figs. Sc. 11.5 and Es. 50 he used m to represent because the Greek
letter. M had not been used in the proofs. In Figs. Se. 11.5 and Es. 50 he used! to
represent '\j!.
propositions.
5
I have done this for the same reason that the medieval scribes wrote
such enunciations in a larger hand, i.e., to make the enunciations stand out, a
practice followed by the scribe of MS R. It is true that Moerbeke did not so
capitalize the enunciations. Rather he rubricated the initial letter of each enuncia-
tion and he separated the proof from the enunciation by using a rubricated
paragraph sign. Throughout my text below I have generally followed Heiberg's
internal paragraphing within the proofs to bring consistency and clarity to Moer-
beke's translation.
My bracketed additions are of several kinds. I have on occasion added in
brackets the numbers of the propositions where they are missing from Moerbeke's
text. This is particularly evident in On the Quadrature of the Parabola, On the
Measurement of the Circle and On Floating Bodies where the propositions were
not numbered by Moerbeke. When Moerbeke's numbers differ from those in the
Greek text, I have given the latter in parentheses preceded by the abbreviation
"Gr." I have added in brackets the additions made by m. 2 and m. 3 when those
additions were in the Greek text but were omitted by Moerbeke. I have done this
so the reader will have not only an accurate representation of Moerbeke' s
translation in the pristine state but also some idea of what the translation was like
after its Renaissance corrections. Additions of m. 2 and m. 3 not authenticated by
the Greek text have been given in the Variant Readings, except in the rare cases
where the Greek manuscripts were defective and the additions seemed to be
reasonable supplements to the text. I have also added in brackets changes that
were executed by the later hands in erasures in the text, at least in those cases
where I was unsure of what Moerbeke's original reading was. In some cases the
readings of MSS R and M allowed me to recapture Moerbeke' s readings even
though those readings had been erased and replaced with other readings by Coner. 6
For example, the uncontaminated (and frequently used) ab hiis in MS R's copy of
On Spiral Lines has allowed me to replace Coner's corrected sub his found in
MS O. MS M has played a similar role in my reconstruction of mutilated sections
5It will be noticed that there were no general enunciations in the Greek text of Propositions 1.23,
Gr. 1.28 (unnumbered by Moerbeke), 1.34 (=Gr. 1.36), 1.37 (=Gr. 1.39),1.39 (=Gr. 1.41) of On the
Sphere and the Cylinder. Presumably there were such general enunciations in the original text of
Archimedes but at an early date they became separated from the text. E. Stamatis APXIMH110YL
ATlANTA, Vol. 2, Part B (Athens, 1970), pp. 84, 100,. 128, 136, 144, reconstructs these
enunciations. At any rate, I have refrained from giving the specifications in capital letters. On the
other hand, in the case of Propositions 1-16 of On the Quadrature of the Parabola, where the
enunciations are framed only in specific terms but it is doubtful that there were ever general
enunciations, I have given the specific enunciations in capital letters.
GAt times the original reading of Moerbeke's text can be deduced from the surviving reading of Gr
MS A (as extant in the Renaissance copies). In such cases I have restored Moerbeke's original
reading, at least when the paleographical evidence seemed to confirm the original readings. At other
times where the paleographical evidence was not clear I have given the corrected reading in brackets
even though it is probable that Moerbeke's reading matched the reading in Gr MS A. In the latter
cases the reader can easily find the original reading of Gr MS A by consulting the apparatus in
Heiberg's edition and my Commentary.
of On the Equilibrium of Planes. I have occasionally introduced my own additions
in brackets and corrections in parentheses following Moerbeke' s incorrect readings
in order to facilitate the reader's understanding of the text. This is particularly true
in On Floating Bodies, where confusion reigns supreme. More extensive difficulties
with the text have been mentioned in my Commentary, though I have not pointed
out every infelicity. Such an effort would have expanded the Commentary need-
lessly, for I have indicated on the margins the pagination of Heiberg's edition (by
roman numeral for volume and arabic numeral for page) where an accurate Latin
translation will be found and the reader can easily compare Heiberg's translation
with Moerbeke's. The Latin word equivalent to the first word of each page of
Heiberg's Greek text is marked by a preceding dagger. I have also refrained from
supplementing the Latin text with an English translation because of the existence
of a number of satisfactory translations in modern languages.
7
Though these
modern translations are of the Greek text, Moerbeke's Latin translation is suffi-
ciently close to the Greek text to make them a fair representation of Moerbeke's
text as well.
It will be noticed that I followed the folio numbers of MS 0 in my text below.
In addition I have divided each page of 0 into sections by means of capital letters
that appear in the margins. The first word of each section is marked by a preceding
asterisk. All references to MS 0 or to my text of it in this and the succeeding
volume are given in these terms. Thus the reference 11 vG is to section G on 11 v of MS
O. In my text below, the first word of each folio page of MS 0 as well as the first word
of the second column of each page is preceded by a slant line and the appropriate folio
number or the designation C.2 appears in the margin.
The variant readings that follow the text generally are references to efforts on
the part of m. 1, m. 2 or m. 3 to make corrections or raise questions about the text.
A considerable number of Moerbeke' s marginal comments or additions have
vanished or have been erased. Most of these I have been able to recover by the use
of ultraviolet light and they are of course included in the Variant Readings. I have
not always been sure whether the erasures were made by William himself or by
Coner. But it is true that most of them occur in just those texts that Coner
corrected and so presumably many of them were made by Coner. This was
certainly true in the case of the erased proposition numbers of On Spiral Lines. For
7The most convenient of the modern-language translations are the following: English: T. L. Heath,
The Works of Archimedes (Cambridge, 1897; repr., New York, 1950); French: F. Peyrard, Oeuvres
d'Archimede (Par'is, 1807); P. Ver Eecke, Les Oeuvres compl'etes d'Archimede, 2nd ed., 2 vols.
(Paris, 1960); C. Mugler, Archimede, 4 vols. (Paris, 1970-72); German: A. Czwalina. Archimedes.
Werke, 2nd ed. of reprint (Darmstadt, 1967). I give English translations of some of the later texts
based on Moerbeke's Latin translations: (1) of parts of On Spiral Lines and On the Measurement of
the Circle in my translation of the Circuli quadratura perhaps prepared by Johannes de Muris (see
Vol. 3, Part I, Chap. 5); (2) of On the Quadrature of the Parabola in my translation of Maurolico's
version of that work (ibid., Part Ill, Chap. 5, Sect. Ill, Text D); and of On Floating Bodies in the
translation published under the name of Thomas Salusbury of Commandino's reconstruction of that
work (ibid., Chap. 4, Sect. Ill, Text B).
Coner has carefully added the numbers immediately next to the enunciations while
the erased numbers of Moerbeke had been placed at the edges of the pages.
Sometimes the variant readings contain references to Heiberg's Greek text (under
the abbreviation gr.) and sometimes to the Greek manuscripts {gr. MS A, etc.).8
For the most part the diagrams have been given as in the manuscript. Where I
have departed from the diagrams in MS 0 I have so indicated below the diagrams.
In some cases the diagram was so hopelessly wrong that I had to reconstruct it
entirely. In such cases I have given the figure as given in MS 0 beside the
reconstruction. I have also indicated the efforts made by Coner to redraw or
retouch many of the figures in the sections he corrected.
The purpose of and procedure followed in my Commentary are outlined in the
statement preceding the Commentary.
8The chief abbreviations found in the Variant
add. == addidit
cit. == eitavi
eorr. == eorrexit
del. = delevit
des. = desinit
ex corr. = ex correctione
eras. = erasit
evan. = evanuit
gr. == graecus
inser. = inseruit
lac. = lacuna
Readings are the following:
leg. == legunt. legitur
mg. == in margine
mut. == mutilatus. mutilavit
om. == omisit
ras. = rasura
renov. = renovavU
rep. = repetivit
rubr. == rubrieatus
ser. == seripsit
text. == in textu
vis. per u. v. = visibile per
lucem ultravioletam
PART 11
The Texts of William of Moerbeke' s
1. Liber Archimedis
de quam pluribus theorematibus
[de jiguris 'elicis]
Uv
llvA-G
/*Incipit liber Archimedis de quam pluribus
theorematibus
[de figuris elicis]
[Proemium]
A
Il.2 t Archimedes Dositheo gaudere.
Theorematum ad Cononem pro quorum demonstrationibus
semper mittis michi ut plurimorum quidem in delatis ab
*Eraclide habes quasdam autem ipsorum et in hoc libro B
scriptas mitto tibi. Non mireris autem si pluri tempore postquam
fecimus tradimus demonstrationes ipsorum. Accidit enim hoc quia
prius volui dare circa mathemata negociantibus et hec addiscere de-
siderantibus. Que enim eorum que in geometria theorematum non
*facilis metodi in principio apparentia tempore elaborationem accipiun- C
turo Konon quidem non sufficienti tempore ad doctrinam ipsorum
accepto transegit vitam et obscura fecit et hec omnia invenit et alia
multa invenit et ad plurimum produxit geometriam. Scimus enim in-
fuisse ei consuetudinem non quamcunque circa mathema et laboris
*amorem excedentem. Post mortem autem Cononis multis annis super- D
venientibus a nullo nullum problema percipimus motum. Volo autem
singula ipsa proferre. Etenim accidit duo quedam inter ipsa non
finem autem ut dicentes quidem omnia adinve-
nire) demonstrationem autem ipsorum proferentes arguantur tanquam
Il.4 confitentes t*invenire impossibilia. Hec itaque que problemata et E
quorum demonstrationes habes missas et quorum in hoc libroferentes
probantes insinuare tibi.
Primum itaque problema erat: spera data planum spatium invenire
equale superficiei spere; quod utique et primo fuit manifestum tradito
*eo qui circa speram libro. Ostenso enim quod otnnis spere superficies F
quadrupla est maximi circuIi eorum qui in spera, palam quod possibile
est spatium planum invenire equale superficiei spere.
Secundum autem: cono dato aut cylindro speram invenire equalem
cono aut cylindro.
*Tertium autem: speram datam plano decindere ut decisiones ipsius G
ad invicem ordinatam proportionem habeant.
Quartum autem: datam speram plano decindere ut decisiones super-
ficiei ordinatam proportionem habeant ad invicem.
Quintum autem: datam decisionem spere date decisioni spere assimi-
lare.
82
DE FIGURIS ELICIS 83
llvH-P
*Sextum autem: duabus datis decisionibus spere sive eiusdem Slve
alterius invenire aliquam decisionem spere que erit ipsa quidem similis
alteri decisionum, superficiem autem equalem habebit superficiei al-
terius decisionis.
*Septimum: a data spera decisionem decindere plano ut decisio ad
conum habentem basim eandem decisioni et altitudinem equalem or-
dinatam proportionem habeat non maiorem ea quam habent tria ad duo.
Horum quidem igitur dictorum omnium demonstrationes Eraclides
detulit. Quod autem post hec separatum falsum erat. Est autem: si
*spera plano decindatur in inequalia, maior decisio ad minorem dup-
Il.6 lam proportionem habebit quam maior superficies ad tminorem. Quod
autem ho'c 'falsum sit, per prius missa manifestum est. Separatum enim est
in ipsis hoc: si spera plano decindatur in inequalia ad rectos diametro
ali[cui] earum que in spera, maior decisio ad minorem eandem habebit
*proportionem quam decisio maior diametri ad minorem; maior enim
decisio spere ad minorem minorem quidem quam duplam proportionem
habet eius quam habet maior superficies ad minorem, maiorem autem
quam emioliam.
Erat autem et extremum separatum problematum falsum, quod, si
*spere alicuius diameter decindatur ita ut tetragonum quod a maiori
decisione triplum sit tetragoni quod a minori decisione, et per signum
planum ductum ad rectos diametro decindat speram, talis specie figura
qualis est maior spere decisio, maxima est aliarum decisionum haben-
tium equalem superficiem. Quod autem hoc falsum sit, palam per
*prius missa theoremata. Ostensum enim est quod emisperium
maximum est contentarum ab equali superficie spere decisionum.
Post hec autem de cono problematizata sunt hec: Si orthogonii coni
C,2 deci/sio manente diametro circumferatur ut sit axis diameter, cir-
cumscripta figura a decisione orthogonii coni conoydalis vocetur. *Et si
conoydalem figuram planum contingat, equidistanter autem penes
contingens planum aliud planum ductum decindat aliquam decisionem
conoydalis, decise decisionis basis quidem vocetur decinde[n]s planum,
vertex autem signum secundum quod contingit alterum planum ipsum
II.8 conoydale. Si itaque et tdicta figura plano decindantur ad rectos
axi, *quod quidem decisio circulus erit, palam. Quod autem detruncata
decisio emiolia erit coni habentis basim eandem decisioni et altitudinem
eandem, ostendere oportet. Et si conoydalis due decisiones decindantur
planis qualitercunque ductis, quod quidem igitur decisiones erunt
acutorum angulorum conorum decisiones, palam, si descindentia
*plana non recta sint ad axem. Quod autem decisiones ad invicem hanc
H
I
J
K
L
M
N
o
p
llvQ-X
habeant proportionem quam habent potenti a ad invicem que a vertice
ipsorum equidistanter penes axem usque ad plana descindentia, osten-
dere oportet. Horum autem demonstrationes non nunc tibi mittuntur.
Post hec autem circa elicas, quas latini volutiones vel revolutiones
vocant, *erant problematizata hec. Sunt autem velut aliud quoddam Q
genus problematum nihil communicantia predictis; de quibus de-
monstrationes in hoc libro scripsimus tibi. Sunt autem hec: Si recta
linea in plano manente altero termino equevelociter circumdelata re-
stituatur iterum unde incepit, simul autem linee circumdelate *feratur R
aliquod signum equevelociter ipsum sibi ipsi per rectam incipiens a
manente termino, signum elicem describet in plano.
Dico itaque spatium comprehensum ab elice et a recta restituta unde
incepit tertiam partem esse circuIi descripti centro quidem manente
puncto, distantia autem ipsa recta pertransita a signo in una circulatione
recte.
*Et si eIicem contingat aIiqua recta secundum terminum elicis qui S
ultimus sit, aIia autem aIiqua recta circumducte et resti tute linee ad
Il.10 rectos angulos ducatur ta manente circa idem ut incidat contingenti,
dico adductam rectam equalem esse circuIi periferie.
*Et si circumducta linea et signum delatum per ipsam pluribus T
circulationibus circumferantur et restituantur iterum unde incepit, dico
spatii eius quod in secunda circulatione comprehensum est ab elice,
quod quidem in tertia comprehensum duplum erit, quod autem in quarta
triplum, quod autem in quinta quadruplum, et semper que in *pos- U
terioribus circulationibus comprehenduntur spatia secundum con-
sequentes numeros multiplicia fore eius quod in secunda circulatione
comprehensum est, quod autem in prima circulatione comprehensum
est spatium, sextam partem esse eius spatii quod in secunda circulatione
comprehensum est.
*Et si in eIice in una circulatione descripta duo signa accipiantur et V
ab ipsis copulentur recte ad manentem extremitatem circumducte Iinee,
et circuii duo describantur centro quidem manente signo, distantiis
autem copulatis ad manentem extremitatem recte, et minor copulatarum
educta fuerit, dico comprehensum spatium a maioris circuIi *periferia W
ea que ad eadem elici intermedia rectarum ente et elice et recta educta
ad comprehensum spatium a minoris circuIi periferia et eadem eIice et
recta coniungente ultima ipsarum hanc habebit proportionem quam
habet que ex centro maioris (! minoris) circuIi cum duabus tertiis
partibus excessus quo excedit que ex centro maioris circuii eam que *ex X
Il.12 centro minoris ad eam que ex tcentro maioris (! minoris) circuIi cum
una tertia parte dicti excessus. Horum itaque et aliorum de elice in hoc
libro demonstrationes a me scribuntur. Preiacent autem sicut et aliis
quegeometrizantur, oportunitatem habentia ad demonstrationem ip-
sorum. Sumo autem et in hiis eorum que in prius traditis *libris Y
assumptiones has: inequalium linearum et inequalium spatiorum exces-
sum quo excedit maius minus ipsum compositum possibile esse exce-
dere omne prepositum eorum que ad invicem dicuntur.
121 /*1. SI PER ALIQUAM LINEAM FERATUR ALIQUOD SIGNUM A
EQUEVELOCITER IPSUM SIBI IPSI MOTUM, ET ACCIPIANTUR
IN IPSA DUE LINEE, ACCEPTE EANDEM HABEBUNT PROPOR-
TIONEM AD INVICEM QUAM QUIDEM TEMPORA IN QUIBUS
SIGNUM LINEAS PERAMBULAVIT.
Feratur enim aliquod signum penes lineam AB equevelociter, et
*accipiantur in ipsa due linee CD, DE [Fig. Sp. l]. Sit autem tempus in B
quo lineam CD signum perambulavit ZH, in quo autem lineam DE, HT.
Ostendendum quod eandem habent proportionem CD linea ad lineam
DE quam tempus ZH ad tempus HT.
Componantur enim ex Iineis CD, DE linee AD, DB secundum quam-
cunque compositionem ut excedat linea AD *lineam DB et quotiens C
quidem componitur linea CD in linea AD totiens componatur tempus
ZH in tempore LH. Quotiens autem componitur DE linea in DB totiens
Il.14 componatur HT tempus in tempore KH. Quoniam igitur tsupponitur
signum equevelociter deiatum esse per Iineam AB, palam quod in
quanto tempore per lineam CD delatum est, *in tanto unamquamque D
equalem ei que est CD. Manifestum igitur quod et per compositam
lineam AD in tanto tempore delatum est,quantum est LH tempus,
quoniam totiens componitur CD linea in AD linea et ZH tempus in
tempore LH. Propter hec itaque et per lineam BD in tanto tempore
signum motum est, quantum est KH tempus. Quoniam *igitur maior est E
AD linea quam BD, palam quod in piuri tempore signum per lineam DA
motum est quam per BD. Quare tempus LH maius est tempore KH.
Similiter autem ostendetur, et si ex temporibus ZH, HT componantur
tempora secundum quamcunque compositionem, ut /excedat alterum
alterum, qui a et compositam ex lineis CD, DE secundum eandem
*compositionem excedet proportionalis excedenti tempori. Palam igitur F
quod eandem habebit rationem CD ad lineam DE quam tempus ZH ad
tempus HT.
12rG-L
2. SI DUOBUS SIGNIS UTROQUE PER ALIQUAM LINEAM
MOTO NON EANDEM EQUEVELOCITER IPSUM SIBI DELATO
ACCIPIANTUR IN UTRAQUE LINEARUM DUE *LINEE, G
PRIMEQUE IN EQUALIBUS TEMPORIBUS A SIGNIS PERMEEN-
TUR ET SECUNDE, EANDEM HABEBUNT PROPORTIONEM AD
INVICEM ACCEPTE LINEE.
Sit per lineam AB motum aliquod signum equeveloeiter ipsum sibi
ipsi et aliud per lineam KL [Fig. Sp. 2]. Accipiantur autem in linea AB
Il.16 due linee CD, DE tet in linea KL. ZH. HT. In equali autem tempore
[*id] quod per AB lineam delatum signum per lineam CD moveatur, in H
quanto alterum per KL delatum per eam que ZH. Similiter autem et per
lineam DE in equali moveatur signum, in quanto alterum per HT.
Ostendendum quod eandem habet proportionem CD ad DE quam ZH ad
HT.
Sit itaque tempus in quo per lineam CD movetur signum MN. In hoe
*itaque tempore et alterum signum movetur per ZH. Rursum itaque et I
in quo per lineam DE movetur signum sit tempus NX; in hoe itaque et
alterum signum movetur per HT. Eandem itaque proportionem habebunt
CD ad DE lineam quam tempus MN ad NX, et ZH ad HT quam tempus
MN ad NX. Palam igitur quod eandem habent proportionem CD ad DE
quam ZH ad HT.
3. CIRCULIS DATIS QUOTCUNQUE MULTITUDINE POS-
SIBILE EST RECTAM *ACCIPERE MAIOREM ENTEM PERIFERIIS J
CIRCULORUM.
Circumscripto enim circa unumquemque circulorum polygonio,
palam quod que ex omnibus componitur perimetris reeta maior erit
omnibus periferiis circulorum.
4. DUABUS LINEIS DATIS INEQUALIBUS, RECTA SCILICET
ET CIRCULI *PERIFERIA, POSSIBILE EST ACCIPERE RCTAM K
MAlORE QUIDEM DATARUM LINEARUM MINOREM, MINORE
AUTEM MAIOREM.
Il.18 tQuotiens enim excessus quo exeedit maior linea minorem ipsi
compositus excedet reetam, et in tot equalia divisa reeta una decisio
minor erit excessu. Si quidem igitur et periferia maior reeta una
*deeisione apposita ad reetam, minore quidem datarum palam guod L
maior erit, maiore autem minor; etenim gue apponitur, minor erit
excessu.
12rM-S
5. CIRCULO DATO ET RECTA CONTINGENTE CIRCULUM
POSSIBILE EST A CENTRO CIRCULI RECTAM DUCERE AD
CONTINGENTEM ITA UT INTERMEDIA *CONTINGENTIS ET M
PERIFERIE CIRCULI RECTA AD EAM QUE EX CENTRO
MINOREM PROPORTIONEM HABEAT QUAM PERIFERIA CIR-
CULI INTERMEDIA CONTACTUS ET PROTRACTE AD DATAM
QUAMCUNQUE CIRCULI PERIFERIAM.
Detur circulus ABG, centrum autem ipsius K, et contingat circulum
C.2 / DZ penes B [Fig. Sp. 3]. Data sit autem et circuIi periferia *qualiscun- N
que. Possibile autem est accipere data periferia aliquam rectam
maiorem, et sit E recta maior data periferia. Ducatur autem a K centro
Il.20 equidistanter penes DZ que AH, et ponatur tque HT equalis E extensa
ad B; a K centro itaque ad T copulata educatur. Eandem itaque
proportionem habet TZ ad TK quam BT ad TH. Ergo ZT ad TK
*minorem proportionem habet ea guam BT periferia ad datam O
periferiam, quia que quidem BT recta minor est periferia BT, que autem
TH maior data periferia. Minorem igitur proportionem habet et que ZT
ad eam gue ex centro guam que BT periferia ad datam periferiam.
6. CIRCULO DATO ET IN CIRCULO LINEA MINORE
DIAMETRO POSSIBILE *EST A CENTRO CIRCULI AD P
PERIFERIAM IPSIUS ADNECTERE RECTAM SECANTEM [EAM
QUE] IN CIRCULO DATAM LINEAM ITA UT ACCEPTA RECTA
INTERMEDIA PERIFERIE ET RECTE IN CIRCULO DATE AD EAM
QUE A CONCURRENTIS TERMINO, EO QUOD SUPER
PERIFERIAM COPULATA AD ALTERAM PARTEM (! ALTERUM
TERMINUM) DATE IN CIRCULO RECTE STATUTAM PROPOR-
TIONEM HABEAT, ETSI DATA PROPORTIO *MINOR SIT EA Q
QUAM HABET MEDIETAS IN CIRCULO DATE AD EAM QUE A
CENTRO CATHETUM DUCTAM AD IPSAM.
Detur circulus ABG, centrum autem ipsius K, et in ipso detur recta
minor diametro, scilicet GA [Fig. Sp. 4]. Et proportio quam habet Z ad
II.22 H minor illa quam habet GT ad KT, katheto ente KT. tDucatur *autem a R
centro equidistanter ad AG que KN et ipsi KG ad rectos que GL. Similes
itaque sunt trianguli GTK, GKL. Est igitur ut que GT ad TK ita que KG
ad GL. Minorem ergo proportionem habet Z ad H quam que KG ad GL.
Quam itague proportionem habet Z ad H hanc habeat que KG ad
maiorem ea gue GL; habeat ad BN. Iaceat autem que *BN intermedia S
periferie et recte per G. Possibile autem est sic incidere, et cadet extra
[GL,] quoniam maior est ea gue GL. Quoniam igitur gue KG (! KB) ad
12rT-12vA
BN eandem habet proportionem quam Z ad H, et que EB ad BG eandem
habebit proportionem quam que Z ad H.
7. EISDEM DATIS ET EA QUE IN CIRCULO RECTA EDUCTA
POSSIBILE *EST A CENTRO ADNECTERE AD EDUCTAM UT T
INTERMEDIA PERIFERIE ET EDUCTE AD CONIUNCTAM AB
ULTIMO INTERCEPTE AD ULTIMUM EDUCTE STATUTAM
PROPORTIONEM HABEAT, ET SI DATA PROPORTIO MAIOR SIT
EA QUAM HABET MEDIETAS IN CIRCULO DATE AD EAM QUE
A CENTRO CATHETUM DUCTAM AD IPSAM
Data sint eadem, et sit que in circulo linea educta. Data *autem U
proportio sit quam habet Z ad H maior ea quam habet GT ad TK [Fig.
11.24 Sp. 5]. Maior igitur erit et ea quam habet KG ad GL. tQuam itaque
proportionem habetZ ad H hanc habebit KG ad minorem GL. Habeat ad
IN (nuentem ad G. Possibile autem est sic secare. Et cadet intra GL,
quoniam minor ea que GL. Quoniam igitur eandem habet *propor- V
tionem que KG ad IN quam que Z ad H,] et que El ad IG eandem
habebit proportionem quam Z ad H.
8. CIRCULO DATO ET IN CIRCULO LINEA MINORE
DIAMETRO ET ALIA CONTINGENTE CIRCULUM APUD TER-
MINUM IN CIRCULO DATE POSSIBILE EST A CENTRO CIRCULI
ADNECTERE QUANDAM RECTAM [AD CONTINGENTEM] UT
ACCEPTA *AB IPSA MEDIA INTER PERIFERIAM CIRCULI ET W
DATAM IN CIRCULO LINEAM AD ACCEPTAM A CONTINGENTE
STATUTAM PROPORTIONEM HABEAT, ET SI DATA PROPORTIO
MINOR SIT EA QUAM HABET MEDIETAS IN CIRCULO DATE AD
EAM QUE A CENTRO CIRCULI CATHETUM DUCTAM AD IP-
SAM.
Sit circulus datus ABGD [Fig. Sp. 6]. Et in circulo recta sit *data X
minor diametro que GA, et que XL contingat circulum apud G. Et
proportio quam habet Z ad H sit minor ea quam habet GT ad TK. Erit
itaque minor et ea quam habet GK ad GL, si equidistanter ducta sit KL
ad TG. Habeat itaque KG ad GX eandem proportionem quam Z ad H.
Maior autem est XG ea que est GL. Describatur circuIi periferia circa
puncta K, L, X. Quoniam igitur est maior XG ea que GL, et ad rectos
12v /*sunt invicem KG, XL, possibile est ei que est MG equalem aliam A
ponere eam que est IN tendentem ad K. Quod itaque continetur ab XIL
Il.26 tad id quod a KE, IL eandem habet proportionem quam Xl ad KE. Et
quod ab hiis que KIN ad hoc quod ab hiis que KI, GL. Quare et que IN
12vB-H
ad GL est ut que XI ad KE. Quare et que GM ad GL et que XG ad *KG B
et ad KB est ut que XI ad KE. Et reliqua, scilicet IG, ad BE eandem
habet proportionem quam que XG ad GK et quam H ad Z. Cecidit igitur
que KN ad contingentem, et habet que intermedia periferie et recte que
BE ad acceptam a contingente eandem proportionem quam Z ad H.
*9. EISDEM DATIS ET EA QUE IN CIRCULO DATA LINEA C
EDUCTA POSSIBILE EST A CENTRO CIRCULI CONNECTERE AD
EDUCTAM RECTAM UT INTERMEDIA PERIFERIE ET EDUCTE
AD ACCEPTAM A CONTINGENTE AD TACTUM STATUTAM
PROPORTIONEM HABEAT, ET SI DATA PROPORTIO SIT MAIOR
EA QUAM HABET MEDIETAS IN CIRCULO DATE AD EAM QUE
A CENTRO CATHETUM DUCTAM AD IPSAM.
*Datus sit circulus ABGD et in circulo recta minor diametro GA D
pertrahatur, et contingat circulum que XL apud G [Fig. Sp. 7]. Et
II.28 proportio quam habet Z tad H sit maior ea quam habet GT ad TK. Erit
itaque maior et ea quam habet KG ad GL. Habeat igitur que KG ad GX
eandem proportionem quam Z ad H. Minor ergo est ipsa ea que est
*GL. Rursum itaque describatur circulus per X, K, L puncta. Quoniam E
igitur minor est XG ea que est GL et ad rectos invicem sunt KM, XL,
possibile est ipsi GM equalem ponere eam que IN vergentem ad K.
Quoniam igitur quod ab hiis que XIL ad hoc quod ab hiis que IL, KE est
ut XI ad KE, sed quod quidem ab hiis que XIL equale est ei quod *ab F
hiis que KIN, ei autem quod ab hiis que LI, KE equale est quod ab hiis
que KI, GL, propterea quod est ut KE ad IK ita LG ad LI; ergo et ut XI
ad KE ita quod ab hiis que KIN ad id quod ab hiis que KI, GL, hoc est,
ut NI ad GL, hoc est, que GM ad GL. Est autem et ut que GM ad GL
que XG ad KG, hoc est, ad KB. Est ergo ut que XI *ad KE que XG ad G
KB. Et reliqua que IG ad reliquam que BE est ut que XG ad GK. Quam
autem proportionem habet que XG ad GK hanc habet H ad Z. Connexa
est itaque que KE ad eductam, et intermedia educte et periferie que est
BE ad GI eam que a contingente accepta est eandem habet proportionem
quam Z ad H.
II.30 t*10. SI LINEE CONSEQUENTER PONANTUR QUOTCUNQUE H
EQUALI INVICEM EXCEDENTES, SIT AUTEM EXCESSUS
EQUALIS MINIME, ET ALlE LINEE PONANTUR MULTITUDINE
QUIDEM EQUALES HIIS, MAGNITUDINE AUTEM QUELIBET
MAXIME, TETRAGONA QUE AB EQUALIBUS MAXIME AS-
C.2 SUMENTIA QUOD A J MAXIMA TETRAGONUM ET QUOD CON-
12vI-P
TINETUR A MINIMA ET EQUALI OMNIBUS EQUALI INVICEM
*EXCEDENTIBUS TRIPLA ERUNT TETRAGONIS OMNIBUS HIIS I
QUE AB EXCEDENTIBUS EQUALI INVICEM.
Sint linee quotcunque consequenter posite equali invicem excedentes
que A, B, G, D, E, Z, H, T, que autem T sit equalis excessui [Fig. Sp.
8]. Adiaceat autem ad B equalis ipsi T que I, ad G autem *que K J
equalis ipsi H, ad D autem que L equalis ipsi Z, ad E autem que M
equalis ipsi E, ad Z autem que N equalis ipsi D, ad H autem que X
equalis ipsi GI ad T autem que O equalis ipsi B. Erunt autem prove-
nientes equales invicem et maxime. Ostendendum igitur quod tetragona
que ab omnibus et ab A et a provenientibus assumentia *quod ab A K
tetragonum et quod continetur a T et equali omnibus hiis que sunt A, B,
G, D, E, Z, H, T tripla sunt tetragonorum omnium eorum que ab hiis
que sunt A, B, G, D, E, Z, H, T.
Est itaque quod quidem a BI tetragonum equale hiis que ab I, B
tetragonis et duobus hiis que a B, l continentur, quod autem a KG
Il.32 equale hiis que a tK, G *tetragonis et duobus hiis que a K , G L
continentur. Similiter itaque et que ab aliis equalibus ipsi A tetragona
equalia sunt hiis que a decisionibus tetragonis et duobus hiis que a
decisionibus continentur. Que quidem igitur ab hiis que sunt A, B, G,
D, E, Z, H, T et gue ab hiis gue sunt I, K, L, M, N, X, O assumentia id
guod *ab A tetragonum dupla sunt eorum que ab hiis que sunt A, B, G, M
D, E, Z, H, T tetragonorum. Iam autem ostendemus guod dupla eorum
gue continentur a decisionibus in utraque linea equalium ipsi A as-
sumentia, guod continetur ab ea que est T et ab equali omnibus gue sunt
A, B, G, D, E, Z, H, T equalia sunt hiis que ab A, B, G, D, E, Z, *H, N
T. Et quoniam duo quidem que a B, I continentur equalia duobus gue a
B, T continentur, duo autem que ab hiis que K, G equalia ei quod
continetur ab ea que est T et a quadrupla ipsius G, propterea quod K sit
dupla ipsius T, duo autem que aD, L equalia ei quod a T et a sextupla
ipsius D, propterea quod L sit tripla ipsius T. Similiter *autem et alia O
dupla que continentur a decisionibus equalia sunt contento a T et a
multiplici semper sequente linea secundum eos qui deinceps numeros
pares. Omnia igitur assumentia quod continetur a T et equali omnibus
hiis que suntA, B, G, D, E, Z, H, T erunt equalia ei quod continetur a
T et equali omnibus ipsi A et triple *ipsius B et quincuple ipsius G et p
Il.34 tsemper impari secundum eos qui deinceps numeros impares multi-
plices sequentis linee. Sunt autem et que ab A, B, G, D, E, Z, H, T
tetragona equalia ei quod continetur ab eisdem lineis; est enim quod ab
A tetragonum equale ei quod continetur a T et equali omnibus ipsi,
12vQ-13rE
scilicet A, et equali reliquis *quarum unaqueque equalis ipsi A. Totiens Q
enim mensurat ipsa T ipsam A et A equales sibi omnes in A. Quare
equale est quod ab A tetragonum ei quod continetur a T et equali ipsi A
et duple eorum (I) que sunt A (I del.), B, G, D, E, Z, H, T. Que enim
equales ipsi A omnes excepta ipsa A duple sunt earum que sunt B, G,
D, E, Z, H, T. Similiter *autem et quod aB tetragonum equale est ei R
quod continetur a T et equali ipsi B et duple earum que sunt G, D, E, Z,
H, T et rursum quod a G tetragonum equale est ei quod a T et equali
ipsi G et duple earum que sunt [D,] E, Z, H, T. Similiter autem et que
ab aliis tetragona equalia sunt hiis que continentur a T et equali ipsi *et S
duple reliquarum. Palam igitur quod que ab omnibus tetragona equalia
sunt ei quod continetur a T et equali omnibus ipsi que A et triple ipsius
B et quincuple ipsius G et ei que secundum consequentes numeros
impares multiplici sequentis.
13r . / *[Corollarium] A
Ex hoc igitur manifestum quod tetragona omnia que sunt ab
II.36 equalibus maxime, tetragonis quidem que sunt tab excedentibus equali
invicem, minora sunt quam tripla, quoniam assumenti a quedem tripla
sunt, reliquarum autem excepto eo quod a maxima tetragono maiora
quam tripla, quoniam assumpta minora sunt quam tripla *eius quod a B
maxima tetragoni. Igitur et si similes species describantur ab omnibus
ab excedentibus equali invicem et ab equalibus maxime, specierum
quidem que ab excedentibus equali invicem minora erunt quam tripla,
reliquarum autem excepta specie que a maxima maiora quam tripla;
eandem enim habebunt proportionem similes species tetragonis.
*Il. SI LINEE CONSEQUENTER PONANTUR QUOTCUNQUE C
EQUALI INVICEM EXCEDENTES, ET ALlE LINEE PONANTUR
MULTITUDINE QUIDEM UNA PAUCIORES EXCEDENTIBUS
EQUALI INVICEM, MAGNITUDINE AUTEM QUELIBET EQUALIS
MAXIME, TETRAGONA OMNIA QUE AB EQUALIBUS MAXIME
AD TETRAGONA QUIDEM *QUE AB EXCEDENTIBUS EQUALI D
INVICEM EXCEPTA MINIMA MINOREM PROPORTIONEM HA-
BENT QUAM TETRAGONUM QUOD A MAXIMA AD EQUALE
AMBOBUS, El SCILICET QUOD CONTINETUR A MAXIMA ET
MINIMA ET TERTIE PARTI TETRAGONI QUI AB EXCESSU QUO
EXCEDIT MAXIMA MINIMAM, AD TETRAGONA AUTEM QUE
Il.38 AB EXCEDENTIBUS EQUALI tINVICEM EXCEPTO TETRAGONO
QUOD A MAXIMA *MAIOREM EADEM PROPORTIONE. E
13rF-L
Il.40
C.2
Sint enim linee quotcunque equali invicem excedentes consequenter
posite, que guidem AB ipsi GD, gue autem GD ipsi EZ, que autem EZ
ipsi HT, gue autem HT ipsi JK, gue autem JK ipsi LM, gue autem LM
ipsi NX [Fig. Sp. 9]. Adiaceat autem ad GD quidem equalis uno
excessu (! uni excessui) gue *GO, ad eam autem que EZ equalis duobus
excessibus gue EP, ad BT autem egualis tribus excessibus que BR et ad
alias eodem modo; erunt itaque que proveniunt equales invicem et
quelibet maxime. Ostendendum igitur quod que ab omnibus provenien-
tibus tetragona ad omnia quidem tetragona que ab omnibus exceden-
tibus equali invicem, excepto eo *quod ab NX tetragono, minorem
habet proportionem quam quod ab AB tetragonum ad equale ambobus,
ei scilicet quod continetur ab AB, NX et tertie parti eius guod ab NY
tetragono, ad tetragona autem gue ab eisdem sine eo quod ab AB
tetragono maiorem proportionem habet eadem proportione.
Accipiatur a qualibet excedentium equali invicem *equalis excessui.
Quam itaque proportionem habet quod ab AB ad simul utrumque quod
scilicet ab hiis que sunt AB, FB continetur et ad tertiam partem eius
quod ab AF tetragoni hanc habet proportionem quod ab OD tetragonum
ad id quod continetur ab hiis que sunt OD, DQ et ad tertiam partem eius
quod a QO tetragoni, et tetragonum quod *est ab ea que est PZ ad id
quod continetur ab hiis que sunt PZ, CZ et ad tertiam partem eius quod
ab CP tetragoni, et que ab aliis tetragona ad similiter accepta spatia; et
omnia itaque gue ab omnibus hiis gue sunt OD, PZ, RT, SK, tZM, YX
ad omnia que continentur ab NX et ab equali omnibus dictis lineis et ad
tertias partes tetragonorum *que sunt ab hiis que sunt OQ, PC, RQ,
~ ZCi, YN eandem habebunt proportionem quam quod ab AB
tetragonum ad simul utrumque quod scilicet continetur ab hiis que sunt
AB, FB et ad tertiam partem eius quod ab FA tetragoni. Si igitur
ostensum sit quod continetur ab NX et ab equali omnibus hiis que sunt
OD, PZ, RT, SK, ZM, YX et tertias *partes tetragonorum que producun-
tur ab hiis que sunt OQ, PC, RQ, S 9I:J, Z, YN tetragonis productis
ab hiis que sunt AB, GD, EZ, BT, JK, LM minora, tetragonis autem
productis ab hiis gue sunt GD, EZ, HT, JK, LM, NX maiora, ostensum
erit propositum.
I Est itaque quod continetur ab NX et equali omnibus hiis que *sunt
OD, PZ, RT, SK, ZM, YN (! YX) et tertie partes tetragonorum qui ab
hiis que sunt OQ, PC, RQ, S 9I':l , Z, YN equalia tetragonis hiis que a
QD, CZ, QT, ~ K, CiM, NX, et ei quod continetur ab ea que est NX
et eguali omnibus hiis que sunt OQ, PC, RQ, S ~ Z c;, YN et tertie
parti tetragonorum qui ab hiis que sunt OQ, PC, RQ, ~ , Z, YN.
F
G
H
I
J
K
L
13rMS
Que *autem ab hiis que sunt AB, GD, EZ, HT, [K, LM tetragona M
equalia sunt hiis que a BF, QD, CZ, QT, ~ K, Ci M tetragonis et hiis
que ab AF, GQ, EC, HQ, [9}), L'e; et ei quod eontinetur a BF et a
dupla earum que sunt AF, GQ, EC, NQ (I Ho.), [ ~ L.e;, Communia
II.42 quidem igitur tsunt utrorumque tetragona que ab equalibus ei que est
NX. Quod autem eontinetur ab *ea que est NX et equali hiis que sunt N
OQ, PC, o.R, ~ S 'iZ, YN minus est eo quod eontinetur ab ea que
est BF et a dupla earum que sunt AF, GQ, EC, HO., [ ~ ~
propterea quod nune diete linee hiis quidem que sunt GO, EP, RH, [S,
LZ, YN sint equales, reliquis autem maiores. Et tetragona autem que ab
hiis que sunt AF, GQ, EC, HO., [ ~ LCi, *Ostensum est enim hoc in O
superioribus. Minora ergo sunt dieta spatia tetragonis hiis que ab AB,
GD, EZ, HT, [K, LM.
De eetero autem ostendemus quod mai ora sunt tetragonis que ab hiis
que sunt GD, EZ, HT, [K, LM, NX. Rursum itaque tetragona que ab
hiis que suntGD, EZ, HT, [K, LM, NX equalia sunt hiis que a QG, EC,
HO., [9}), Le; *et ei quod eontinetur ab NX et a dupla omnium que p
[sunt] GQ, EC, HO., [ ~ , L'i, Et sunt eommunia quidem que ab hiis
que sunt QD, CZ, o.T, ~ K, MCi, NX, maius autem quod ab ea que
est NX et a dupla omniurn que sunt GQ, EC, HO., [9}), L'i. Sunt
autem et tetragona que ab hiis que sunt QO, CP, o.R, ~ S, ,Z, YN
hiis que sunt a GQ, EC, HO., l ~ , L Ci maiora quam *tripla; ostensum Q
U.44 est enim et hoc. Maiora te,rgo sunt dieta spatia tetragonis hiis que a
GD, EZ, HT, [K, LM, NX.
[Corollarium]
Et si igitur similia deseribantur ab omnibus ab exeedentibus equali
invieem et ab equalibus maxime, speeies omnes que ab exeedentibus
equali invieem preter eam que a minima speciem *minorem propor- R
tionem habebunt quam tetragonum quod a maxima ad equale ambobus,
ei scilieet quod eontinetur a maxima et minima et tertie parti eius quod
ab exeessu quo excedit maxima minimam, ad speeies autem que ab
eisdem sine eo quod a maxirna maiorem eadem proportione; eandern
enim habebunt proportionern sirniles species tetragonis.
*[Definitiones] S
[1] Si reeta affigatur linea in plano rnanente altero termino ipsius
equeveloeiter circurndueta quotienseunque restituitur iterurn unde in-
cepit, simul autem eum linea eircumducta feratur aliquod slgnum
13rT-13vA
equevelociter ipsum sibi ipsi per rectam incipiens a manente *termino, T
signum elicem Le. revolutionem describet in plano.
[2] Vocetur igitur terminus quidem recte manens ipsius circumducte
principium elicis vel revolutionis.
[3] Positio autem linee a qua incepit recta circumferri, prmclplUm
circulationis rectum.
Il.46 t [4] Si quidem in prima circulatione perambulet signum quod per
*rectam fertur, prima vocetur, si autem in secunda circulatione idem U
signum perambulet, secunda. Et alie similiter hiis equivoce cir-
culationibus vocate sint.
[5] Spatium autem comprehensum ab elice descripta in prima Clf-
culatione et a recta que est prima, primum vocetur. Comprehensum
autem ab elice descripta in secunda circulatione *et a recta secunda, V
secundum vocetur. Et alia deinceps sic vocentur.
[6] Et si a signo quod est principium elicis ducatur aliqua recta linea
et recte huius ad eadem circulatio fiat, precedens vocetur, que autem ad
alteram partem sequens.
[7] Descriptusque circulus centro quidem signo quod est principium
elicis, distantia *autem recta que est prima, primus vocetur, descriptus W
autem centro quidem eodem, distantia autem dupla recta, secundus
vocetur, et alii autem hiis eodem modo.
12. SI AD ELICEM UNA QUIDEM CIRCULATIONE QUALI-
CUNQUE DESCRIPTA[M] A PRINCIPIO ELICIS RECTE INCIDANT
QUOTCUNQUE EQUALES FACIENTES ANGULOS *AD INVICEM, X
EQUALI EXCEDUNT INVICEM.
Sit elix in qua queAB, AG, AD, AE, AZ equales angillos facientes ad
invicem [Fig. Sp. lO]. Ostendendum quod equali excedit que AG eam
que AB et que AD eam que AG et alie similiter.
Il.48 tIn quo enim tempore linea que circumducitur .ab AB ad AG pertingit,
in hoc *tempore signum quod per rectam fertur excessum perambulat Y
quo excedit que AG eam que AB. In quo autem tempore ab AG ad AD,
Bv in hoc perambulat excessum quo excedit que AD eam que AG. / *In A
equali autem tempore linea que circumducitur ab ea que est AB ad eam
que est AG pertingit et ab AG ad AD, quoniam anguli equales sunt. In
equali ergo tempote signum quod per rectam fertur perambulat exces-
sum quo excedit que AG eam que AB et excessum quo excedit que AD
13vB-H
earn *que AG. Equali ergo excedit que AG earn que AB et que AD earn B
que AG et relique.
13. SI RECTA LINEA ELICEM CONTINGAT, SECUNDUM
UNUM SOLUM SIGNUM CONTINGIT.
Sit elix in qua que A, B, G, D [Fig. Sp. Il). Sit autem *principiurn C
qudern elicis A punctum, principium autem circulationis que AD recta,
et contingat elicem recta aliqua ZE. Dico itaque secundum unum solurn
puncturn contngere psarn.
Contingat enirn, si possibile est, secundum duo puncta, que sint G,
H, et coniungantur que AG, AH, et in duo dividatuf angulus qui
continetur ab AH, AG, *punctum autern secundurn quod que in duo D
dividit angulurn elici incidit sit T; equali itaque excedit que AH earn que
AT et que AT earn que AG, quoniam equales anguios continent ad
Il.50 invicem. Quare duple sunt que AH, AG tea que est AT. Sed eius que in
trigono AT in duo scindentis angulurn maiores sunt quarn duple. Palarn
igitur *quod secundum quod concidit punctum ad GR rectam que AT est E
intermedia punctorum T, A. Secat ergo EZ revolutionem, quoniam
aliquod punctorum que sunt in GTH est intra revolutionem. Sup-
ponebatur autem contingens. Secundurn unum ergo solum contingit que
EZ revolutionem seu elicem.
*14. SI AD ELICEM IN PRIMA CIRCULATIONE DESCRIPTAM F
INCIDANT DUE RECTE A PUNCTO QUOD EST PRINCIPIUM RE-
VOLUTIONIS ET EDUCANTUR AD PRIMI CIRCULI PERIFERIAM,
EANDEM PROPORTIONEM HABEBUNT QUE AD REVO-
LUTIONEM INCIDUNT AD INVICEM QUAM PERIFERIE CIR-
CULI INTERMEDIE ULTIMI REVOLUTIONIS ET ULTIMORUM
EDUCTARUM RECTARUM AD PERIFERIAM *PROVENIENTIUM, G
AD PRECEDENTIA ACCEPTIS PERIFERIIS AB ULTIMO RE-
VOLUTIONIS.
Sit elix que ABGDET in prima circuiatione descripta [Fig. Sp. 12].
Principium autern revolutionis quidem sit signum A, que autem TA
recta sit principium circuiationis. Et circulus TKH sit primus. *Pro- H
trahantur autem ab A signo ad revolutionem que AE, AD et educantur ad
circuIi periferiarn ad Z, H. Ostendendum quod eandem habent propor-
tionem que AE ad AD quarn que TKZ periferia ad TKH periferiam.
II.52 tCircumducta enirn AT linea palarn quod T quidem signum per
periferiam circuIi TKH delatum est equevelociter, A autem delatum per
96 ARCHIMEDES IN TRE MIDDLE AGES
13vI-O
*rectam AT Iineam perambulat, et T signum per circuIi periferiam I
delatum perambulat periferiam TKZ, A autem AE rectam, et rursum A
signum AD Iineam et T periferiam TKH, utrumque equevelociter ipsum
sibi ipsi delatum. Palam igitur quod eandem proportionem habent que
AE ad AD quam que TKZ periferia ad TKH periferiam; ostensum *enim J
est hoc in primis.
Similiter autem ostendatur, et si altera incidentium ad terminum
revolutionis incidat, idem accidit.
15. SI AD DESCRIPTAM IN SECUNDA CIRCULATIONE RE-
VOLUTIONEM PRODUCANTUR RECTE A PRINCIPIO RE-
VOLUTIONIS, EANDEM HABEBUNT PROPORTIONEM RECTE
AD INVICEM QUAM DICTE PERIFERIE CUM TOTA QUE AC-
CIPITUR CIRCULI PERIFERIA.
*Sit revolutio in qua que ABGDT, que quidem ABGDT in prima
circulatione descripta, que autem TLEM in secunda, et producantur
recte que AE, AL [Fig. Sp. 13]. Ostendendum quod eandem habent
proportionem que AL ad AE quam que TKZ periferia cum tota circuIi
*periferia ad TKH cum tota circuIi periferia.
In equali enim tempore A signum per rectam delatum Iineam AL
Il.54 perambulat et T signum per circuIi periferiam delatum ttotam circuIi
periferiam et adhuc periferiam TKZ perambulat, et iterum A signum
AE, secundum (I et) E (! T) totam circuIi periferiam et adhuc eam que
est TKH, utrumque equevelociter *ipsum sibi delatum. Palam igitur
quod eandem habent proportionem AL Iinea ad lineam AE quam TKZ
periferia cum tota circuii periferia ad periferiam TKH cum tota circuIi
periferia.
Eodem autem modo ostenditur, et si ad revolutionem in tertia cir-
culatione descriptam adducantur recte, eandem proportionem habebunt
ad invicem quam *dicte periferie cum tota circuii periferia bis accepta.
Sirniliter autem et que ad alias revolutiones adducuntur ostenduntur
quod eandem habent proportionem quam dicta (! dicte) periferia
(! periferie) cum tota circuIi periferia totiens accepta, quotus est uno
minor numerus periferiarum, et si que adducitur utraque (I altera) ad
terminum revolutionis cadat.
C.2 / *16. SI REVOLUTIONEM IN PRIMA CIRCULATIONE DE-
SCRIPTAM RECTA LINEA CONTINGAT, ET A CONTACTU
RECTA LINEA COPULETUR AD SIGNUM QUOD EST PRIN-
CIPIUM REVOLUTIONIS, ANGULI QUOS FACIT CONTINGENS
K
L
M
N
o
13vP-V
AD COPULATAM INEQUALES ERUNT, ET QUI QUIDEM IN
PRECEDENTIBUS HEBES, QUI AUTEM IN SEQUENTIBUS ACU-
TUS.
II.56 t*Sit revolutio in qua A, B, G, D, T in prima circulatione descripta, p
et sit A quidem signum principium revolutionis, que autem AT recta
principium circulationis, primusque circulus TKH, contingat autem
aIiqua recta linea revolutionem que DEZ (! EDZ) secundum D, et a D
ad A copuletur que DA [Fig. Sp. 14]. Ostendendum quod que DZ ad AD
*hebetem facit angulum. Q
Describatur circulus DCN centro quidem A, distanti a autem AD.
Necesse itaque huius circuIi eam quidem que in precedentibus
periferiam cadere intra revolutionem, eam autem que in sequentibus
extra, propterea quod rectarum productarum ab A ad revolutionem que
quidem in precedentibus maiores sint ipsa AD, que *autem in sequen- R
tibus minores. Quod quidem igitur angulus qui continetur ab ADZ non
sit acutus palam, quoniam maior est quam qui semicirculi. Quod autem
non sit rectus, ostendendum sic. Sit enim, si possibile est, rectus. Que
ergo EDZ contingit circulum DCN. Possibile itaque est ab A ducere
rectam ad contingentem, ut recta *intermedia contingentis et periferie S
circuii ad eam que ex centro circuIi minorem proportionem habeat ea
11.58 quam habet intermedia contactus et concidentis tperiferia ad datam
periferiam. Concidat itaque que AI. Scindit itaque ipsa revolutionem
quidem apud L, periferiam autem DNC circuIi apud R, et habeat RI
recta ad AR minorem *proportionem ea quam habet DR periferia ad T
DNC periferiam. Et tota ergo lA ad AR minorem proportionem habet
quam que RDNC periferia ad DNC periferiam, hoc est, quam habet
SHKT periferia ad [H]KT periferiam. Quam autem habet SHKT periferia
ad HKT periferiam hanc habet que AL recta ad AD; ostensum enim est
hoc. Minorem ergo *proportionem habet que AI ad AR quam que LA ad U
AD; quod quidem est impossibile. Non ergo est rectus qui continetur ab
ADZ; ostensum est autem quod neque acutus; obtusus ergo est. Quare
reliquus acutus est.
Similiter demonstrabitur, et si contingens revolutionem apud ter-
minum contingat, idem accidet.
*17. ET IGITUR, SI REVOLUTIONEM IN SECUNDA CIR- V
CULATIONE DESCRIPTAM CONTINGAT RECTA, IDEM AC-
CIDET.
Contingat enim que EZ recta descriptam in secunda circulatione
revolutionem apud D, et alia eadem prioribus disponantur [Fig. Sp.
13vW-14rB
15]. Similiter itaque periferie circuli RND que quidem in precedentibus
*revolutionis intra cadent, que autem in sequentibus extra. Angulus W
igitur qui sub ADZ non est rectus, sed obtusus. Sit enim, si possibile
est, rectus. Continget itaque EZ circulum RND apud D. Ducatur itaque
Il.60 rursum ad contingentem que Al et tsecet revolutionem quidem apud Q,
periferiam autem circuIi RND apud R, habeat autem RI ad RA
*minorem proportionem quam ea quam habet DR periferia ad totam X
periferiam circuIi DRN et ad eam que DNC; ostensum est enim boc
possibile ens. Et tota ergo lA ad AR minorem proportionem habet quam
que RDNC periferia cum tota circuii periferia ad periferiam DNC cum
tota circuli periferia. Sed quam habet proportionem que *RDNC Y
periferia cum tota periferia circuIi DNCR ad periferiam DNC cum tota
periferia circuli DNCR hanc habet proportionem que SHKT periferia
cum tota circuIi periferia, scilicet TSHK, ad periferiam HKT cum tota
periferia circuli TSHK. Quam autem proportionem habent posterius
dicte periferie bane babet proportionem que QA *reeta ad AD rectam; Z
ostensum enim est hoc. Minorem ergo proportionem babet que lA ad
AR quam AQ ad AD; quod quidem est impossibile; equalis quidem enim
que RA ei que AD, maior autem que lA ea que AQ. Palam igitur quod
obtusus est qui eontinetur ab ADZ; quare reliquus acutus est.
Eadem autem accident, et si eontingens apud terminum revolutionis
contingat.
Il.62 t*Similiter autem ostendetur, et si revolutionem descriptam in quali- El
cunque cireulatione contingat aliqua recta, et si apud terminum ipsius,
quod inequales facient angulos ad copulatam a contactu ad principium
revolutionis, et eum quidem qui in precedentibus obtusum, eum autem
qui in sequentibus acutum.
14rR / *18. SI REVOLUTIONEM IN PRIMA CIRCULATIONE DE- A
SCRIPTAM RECTA LINEA CONTINGAT APUD TERMINUM
REVOLUTIONIS, A SIGNO AUTEM QUOD EST PRINCIPIUM RE-
VOLUTIONIS AD RECTOS ANGULOS PRINCIPIO CIR-
CULATIONIS DUCATUR ALIQUA, DUCTA -CONCIDET CUM
CONTINGENTE, ET RECTA INTERMEDIA CONTINGENTIS ET
PRINCIPII REVOLUTIONIS EQUALIS ERIT PERIFERIE CIRCULI
PRIMI.
*Sit revolutio gue ABGDT [Fig. Sp. 16]. Sit autem A signum B
principium revolutionis. Que autem TA linea principium cireulationis,
porro TKH circulus primus. o n t i n ~ t autem aliqua revolutionem apud
T que TZ, et ab A ducatur ad rectos angulos ipsi TA que AZ. Concidet
DE FIGURIS ELI CIS 99
14rC-J
itaque ipsa ad eam que TZ, quoniam que ZT, TA acutum angulum
continent. *Concidant autem apud Z. Ostendendum quod ZA equalis est C
periferie circuli TKH.
Si enim non, aut maior est aut minor. Sit prius, si possibile est,
maior. Accipiam itaque aliquam rectam LA, ea quidem que est ZA recta
minorem, periferia autem circuIi TKH maiorem. Est itaque circulus
Il.64 tquidam qui TKH, et in circulo linea minor diametro *que TH, et D
proportio quam habet que TA ad AL maior ea quam habet medietas
ipsius HT ad eam que ab A cathetum ad ipsam ductam, propterea quod
et ipsa quam habet que TA ad AZ. Possibile igitur est ab A producere ad
eductam eam que AN ut intermedia periferie et extraducte, que est NR,
ad TR eandem habeat proportionem quam habet *que TA ad AL. E
Habebit igitur que NR ad RA proportionem quam habet que TR recta ad
AL. Que autem TR ad AL minorem proportionem habet quam que TR
periferia ad periferiam circuIi TH (! THK). Que quidem enim TR recta
minor est TR periferia, que autem AL recta periferia circuIi THK maior.
Minorem ergo proportionem habebit et que NR ad *RA quam que TR F
periferia ad periferiam circuIi TKH. Et tota igitur NA ad AR minorem
proportionem habet quam que TR periferia cum tota periferia circuIi ad
periferiam circuIi TKH. Quam autem proportionem habet TR periferia
cum tota periferia circuIi THK ad periferiam circuIi TKH hanc habet
que QA ad AT; ostensum enim est hoc. *Minorem ergo proportionem G
habet que NA ad AR quam que QA ad AT; quod quidem est impossibile.
Que quidem enim NA maior est ea que AQ, que autem AR equalis est
ipsi TA. Non ergo maior est que ZA periferia circuli TKH.
Sit itaque rursum, si possibile est, minor que ZA periferia *circuli H
THK [Fig. Sp. 17]. Accipiam itaque quandam rectam iterum eam que
AL ea quidem que AZ maiorem, periferia autem circuIi THK minorem,
11.66 et ducam a tT, TM equidistantem ipsi AZ. Rursum igitur circulus est
qui THK et in ipso linea minor diametro, que est TH, et alia contingens
circulum apud T, et proportio quam habet que AT *ad AL minor ea I
quam habet medietas ipsius HT ad cathetum ab A ad ipsam ductam,
quoniam et ipsa quam habet que TA ad AZ minor est. Possibile igitur est
ab A producere eam que AP ad contingentem ut RN intermedia eius que
in circulo recte et periferie ad eam que TP acceptam a contingente hane
habeat proportionem quam habet que TA *ad AL. Secat itaque que AP J
circulum quidem apud R, revolutionem autem apud Q, et habebit etiam
permutatim eandem proportionem que NR ad RA quam habet que TP ad
AL. Que autem TP ad AL maiorem proportionem habet quam que TR
periferia ad periferiam circuIi THK. Que quidem enim TP recta maior
100 ARCIDMEDES IN THE MIDDLE AGES
14rK-Q
est periferia TR. Que autem AL minor *periferia circuIi THK. Maiorem K
ergo proportionem habet que NR ad AR quam que TR periferia ad
periferiam circuIi THK. Quare et que RA ad AN maiorem proportionem
habet quam periferia circuIi THK ad periferiam TKR. Quam autem
proportionem habet periferia circuIi THK ad periferiam TKR hanc habet
que TA reeta ad AQ ostensum est *enim hoc. Maiorem ergo propor- L
tionem habet que RA ad AN quam que TA ad AQ; quod quidem
Il.68 impossibile. Non ergo tmaior est nec minor que ZA periferia circuIi
THK. Equalis ergo.
C.2 /19. SI REVOLUTIONEM IN SECUNDA CIRCULATIONE DE-
SCRIPTAM APUD TERMINUM CONTINGAT RECTA, ET A PRIN-
CIPIO REVOLUTIONIS DUCATUR ALIQUA *AD RECTOS M
ANGULOS PRINCIPIO CIRCULATIONIS, CONCIDET IPSA AD
CONTINGENTEM, ET ERIT RECTA INTERMEDIA CONTINGEN-
TIS ET PRINCIPII REVOLUTIONIS DUPLA PERIFERIE CIRCULI
SECUNDI.
Sit enim que quidem ABGT revolutio in prima circulatione deseripta,
que autem TEC in secunda, et circulus quidem TKH primus, *qui autem N
TMN secundus [Fig. Sp. 18]. Sit autem quedam linea eontingens re-
volutionem apud C que CZ, que autem ZA ducatur ad reetos angulos
ipsi CA. Coneidet autem [ea] ipsi CZ, qui a ostensum est angulum qui
continetur ab ACZ acutum esse. Ostendendum quod ZA recta dupla est
periferie circuIi CMN.
Si enim non est dupla, aut maior est *quam dupla aut minor est quam O
dupla. Sit prius, si possibile est, maior quam dupla. Et accipiatur
quedam recta que LA minor quidem quam ZA, maior autem quam dupla
periferie circuIi CMN.
Est itaque quidam circulus qui CMN et in circulo descripta minor
diametro, que est CN, et proportio quam habet que CA ad AL est maior
ea quam *habet medietas ipsius CN ad cathetum ab A ductam ad ipsam. p
Possibile igitur est ab A lineam AS producere ad lineam CN eduetam ut
n.70 intermedia tperiferie et eduete, que est RS, ad CR eandem habeat
proportionem quam que CA ad AL. Seeat itaque que AS circulum
quidem apud R, revolutionem autem apud Q. Et permutatim eandem
habebit *proportionem que RS ad CA quam que CR ad AL. Que autem Q
CR ad AL minorem proportionem habet quam que CR periferia ad
duplam periferiam circuIi CMN; est enim que quidem CR reeta minor
quam periferia CR, que autem AL recta maior quam dupla periferie
circuIi CMN. Minorem ergo proportionem habet que RS ad AR quam
14rR-14vB
que CR periferia ad duplam *periferie circuIi CMN. Tota igitur SA ad R
AR minorem proportionem habet quam que CR periferia cum periferia
circuii CMN bis dicta ad periferiam circuii CMN bis dictam. Quam
autem proportionem habent dicte periferie hanc habet proportionem que
QA ad AC; ostensum est enim hoc. Minorem ergo proportionem habet
que AS ad AR quam que QA *ad CA; quod quidem est impossibile. Non S
ergo ZA recta maior est quam dupla periferie circuIi CMN. Similiter
autem ostendetur quod neque minor quam dupla. Palam igitur quod
dupla est.
Per eundem autem modum ostendendum, et si revolutionem in quali-
cunque circulatione descriptam contingat aliqua recta apud terminum
revolutionis, et a *principio revolutionis ducta ad rectos angulos prin- T
II.72 cipio circulationis concidit ad contingentem, multiplex est tperiferie
circuii qui dicitur secundum numerum circulationis eodem numero.
20. SI REVOLUTIONEM IN PRIMA CIRCULATIONE DESCRIP-
TAM RECTA LINEA CONTINGAT NON APUD TERMINUM RE-
VOLUTIONIS, A CONTACTU AUTEM AD *PRINCIPIUM RE- U
VOLUTIONIS RECTA COPULETUR, ET CENTRO QUIDEM PRIN-
cIpIo REVOLUTIONIS, DISTANTIA AUTEM COPULATA CIR-
CULUS DESCRIBATUR, A PRINCIPIO AUTEM REVOLUTIONIS
DUCATUR ALIQUA AD RECTOS ANGULOS COPULATE A CON-
TACTU AD PRINCIPIUM REVOLUTIONIS, CONCIDET IPSA AD
CONTINGENTEM, ET ERIT RECTA QUE INTERMEDIA CON-
CIDENTIS ET PRINCIPII *REVOLUTIONIS EQUALIS PERIFERIE V
DESCRIPTI CIRCULI INTERMEDIE CONTACTUS ET SECTIONIS
SECUNDUM QUAM SECAT DESCRIPTUS CIRCULUS PRIN-
CIPIUM CIRCULATIONIS, AD PRECEDENTI A ACCEPTA
PERIFERIA A SIGNO EO QUOD EST IN PRINCIPIO CIR-
CULATIONIS.
Sit revolutio in qua que ABGD in prima circulatione descripta, et
14v contingat ipsam quedam recta que EDZ / *apud D, a D autem ad A
principium revolutionis copuletur que DA, et centro quidem A, distantia
autem ea que DA circulus describatur qui DMN [Fig. Sp. 19]. Secet
autem iste principium circulationis apud K, ducatur autem que ZA ad
DA orthogonaliter. Quod quidem igitur ipsi concidit, palam. *Quod B
autem et equalis sit que ZA recta ipsi KMND periferie, demonstrandum.
Il.74 tSi enim non, aut maior est aut minor. Sit, si est possibile, prius
maior. Accipiatur autem ali qua que LA minor quidem quam ZA recta,
maior autem quam periferia KMND. Rursum itaque circulus est qui
14vC-J
KMN, et in circulo linea minor diametro que DN, et proportio *quam C
habet DA ad AL maior est ea quam habet medietas DN ad cathetum
ductam ab A ad ipsam. Possibile igitur est ab A educere lineam AE ad
lineam ND eductam ita ut linea ER ad lineam DR eandem proportionem
habeat quam que DA ad AL; ostensum est enim hoc possibile esse.
Habebit igitur et ER ad AR eandem proportionem quam que DR *ad AL. D
Que autem DR ad AL minorem proportionem habet quam que DR
periferia ad periferiam KMD, quoniam que quidem DR recta minor est
quam periferia DR, que autem AL maior est periferia KMD. Minorem
igitur proportionem habet que ER recta ad RA quam que DR periferia ad
periferiam KMD. Quare et que AE ad AR minorem proportionem *habet E
quam periferia DR cum KMD periferia ad periferiam KMD. Quam
autem proportionem habet que KMR ad periferiam KMD hanc habet que
QA ad AD. Minorem ergo proportionem habet que EA ad AR quam AQ
ad DA; quod quidem est impossibile. Non ergo est ZA maior quam
periferia KMD. Similiter autem prioribus demonstrabitur quod neque
minor *est. Equalis ergo. F
Per eundem autem modum demonstrabitur, et si revolutionem in
secunda circulatione descriptam contingat recta non apud terminum
revolutionis, alia autem eadem disponantur, quod recta intermedia
Il.76 concidentis ad contingentem et principii trevolutionis equals est toti
periferie circuli descripti et adhuc intermedie *dictorum signorum G
eodem modo accepta periferia. Et si revolutionem in qualicunque
circulatione descriptam contingat aliqua recta non apud terminum re-
volutionis, et alia eadem disponantur, quod recta intermedia dictorum
signorum multiplex quedam est periferie descripti circuIi secundum
numerum minorem eo secundum quem circulationes *dicuntur, et adhuc H
equalis intermedie dictorum signorum similiter accepta periferia.
21. ACCIPIENTI SPATIUM QUOD CONTINETUR A RE-
VOLUTIONE IN PRIMA CIRCULATIONE DESCRIPTA ET A
RECTA PRIMA IN PRINCIPIO CIRCULATIONIS, POSSIBILE EST
CIRCA IPSUM FIGURAM PLANAM CIRCUMSCRIBERE ET
ALIAM *INSCRIBERE EX SIMILIBUS SECTORIBUS COM- I
POSITAM UT CIRCUMSCRIPTA SIT MAIOR QUAM INSCRIPTA
IN MINORI QUAM OMNE PREPOSITUM SPATIUM.
Sit revolutio in qua ABGD in prima circulatione descripta [Fig.
Sp. 20]. Sit autem principium quidem revolutionis T signum, prin-
cipium autem circulationis que TA, primus autem circulus ZHIA, que
*autem AH, ZI diametri ipsius ad rectos angulos invicem. Semper J
14vK-Q
C.2 itaque recto angulo in duo / secto et sectore rectum angulum continente
Il.78 terit reliquum sectoris minus preposito. Et sit productus sector qui ATK
minor preposito spatio .. Dividantur itaque anguli quatuor recti in
equales angulos qui continentur a lineis AT, TK, *et recte facientes K
angulos equales per revolutionem ducantur. Signum itaque secundum
quod secat que TK revolutionem sit L, et centro quidem T, distantia
autem TL circulus describatur. Cadet itaque ipsius que quidem ad
precedenti a periferia intra revolutionem, que autem ad sequentia extra.
Describatur itaque periferia et concidet *ipsi TA apud O que DM et ei L
que post rectam TK per revolutionem perducte. Rursum itaque et
signum apud quod secat revolutionem que TM sit N, et centro quidem
T, distantia autem TN circulus describatur, et concidet periferia circuIi
et ei que post TM perducte per revolutionem. Similiter autem et per alia
omnia, ubi secant *revolutionem facientes equales angulos, circuIi M
describantur centro T donec eoncidat unaqueque periferia precedenti
recte et sequenti. Erit itaque circa acceptum spatium quoddam cir-
cumscriptum ex similibus sectoribus compositum et aliud inscriptum.
Quod autem circumscripta figura intrascripte mai or sit minori prepositi
spatii, *demonstrabitur. Est enim qui quidem TLO sector equalis sectori N
TML, qui autem TNP ei qui TNR, qui vero TQS ei qui TQC. Est autem
et aliorum sectorum unusquisque eorum qui in intrascripta figura
equalis commune latus habenti sectori eorum qui in circumscripta
II.80 figura seetorum. Palam igitur quod et omnes sectores tomnibus equales
erunt. *Equalis ergo est figura intraseripta in spatio figure eir- O
cumscripte circa spatium excepto sectore TAK. Solus enim iste acceptus
est eorum qui in circumscripta figura. Palam igitur quod circumscripta
figura intrascripte maior est sectore AKT, qui est minor prepositi.
[Corol1arium]
Ex hoc autem manifestum est quod possibile est *circa dictum spatium P
figuram qualis dieta est describere ut circumscripta figura maior sit
spatio in minori omnis prepositi spatii, et rursum inscribere ut spatium
similiter maius sit intrascripta figura in minori omnis prepositi spatii.
*22. ACCIPIENTI SPATIUM QUOD CONTINETUR A RE- Q
VOLUTIONE IN SECUNDA CIRCULATIONE DESCRIPTA ET A
RECTA QUE EST SECUNDA EARUM QUE IN PRINCIPIO CIR-
CULATIONIS, POSSIBILE EST CIRCA IPSUM FIGURAM PLANAM
CIRCUMSCRIBERE EX SIMILIBUS SECTORIBUS COMPOSITAM
14vR-15rF
ET ALIAM INSCRIBERE UT CIRCUMSCRIPTA MAIOR SIT QUAM
INTRASCRIPTA IN MINORI OMNIS PREPOSITI SPATU.
*Sit revolutio in qua que ABGDE in secunda circulatione descripta, R
et sit T quidem signum principium revolutionis, que autem AT prin-
cipium circulationis, que autem EA secunda recta earum que in prin-
cipio circulationis [Fig. Sp. 21]. Circulus autem AZRI sit secundus, et
15r que AGR, ZI /*diametri ipsius ad rectos angulos invicem. Rursum A
Il.82 igitur in duo secto angulo recto et sectore trectum angulum continente
erit reliquum minus preposito. Et sit productus sector qui TKA minor
preposito spatio. Divisis itaque rectis angulis in equales angulos eo
quod sub KTA et aliis dispositis secundum eadem prioribus erit *cir- B
cumscripta figura maior quam inscripta figura minori quam sector qui
TKA; maior enim erit excessu quo excedit sector qui TKA eum qui TER.
[Corollarium]
Palam igitur quod possibile est et circumscriptam figuram accepto
spatio esse maiorem minori omnis prepositi spatii. Et rursum acceptum
spatium intrascripta figura esse maius minori omnis preposi ti spatii.
*Per eundem autem modum manifestum et quod possibile est ac- C
cipienti spatium quod continetur a revolutione in quacunque cir-
culatione descripta et a recta que in principio circulationis secundum
eundem numerum dicta circumscribere figuram qualis dieta est planam
ut circurnscripta figura sit accepto spatio rnaior *rninori ornnis prepositi D
spatii, et rursum inscribere ut acceptum spatium intrascripta figura sit
rnaius minori omnis prepositi spatii.
23. ACCIPIENTI SPATIUM QUOD CONTINETUR A RE-
VOLUTIONE QUE EST MINOR QUAM DESCRIPTA IN UNA CIR-
CULATIONE NON HABENTE TERMINUM PRINCIPIUM RE-
VOLUTIONIS ET A RECTIS QUE AB ULTIMIS REVOLUTIONIS
II.84 t*DUCUNTUR, POSSIBILE EST CIRCA SPATIUM FIGURAM E
PLANAM CIRCUMSCRIBERE EX SIMILIBUS SECTORIBUS COM-
POSITAM ET ALIAM INSCRIBERE UT CIRCUMSCRIPTA FIGURA
QUAM INSCRIPTA SIT MAIOR MINORI OMNIS PREPOSITI
SPATII.
*Sit revolutio in qua ABGDE, ultima autem ipsius A, E, sit autem F
principium revolutionis T, et copulentur que AT, TE [Fig. Sp. 22].
Describatur itaque circulus centro quidem T, distantia autem TA, et
concidat cum TE apud Z. Semper autem angulo qui apud T et sectore
TAZ in duo divisis erit reliquum preposito minus. Sit sector TAK minor
lSrG-M
preposito. Similiter itaque prioribus describantur circuli *per signa G
apud que secant revolutionem equales angulos facientes apud T ut
periferiarum unaqueque concidat precedenti et sequenti; erit itaque
circa contentum spatium a revolutione ABGDE et a rectis AT, TE
circumscripta figura plana ex similibus sectoribus composita et alia
inscripta, et circumscripta inscriptam excedit minori prepositi *spatii; H
minor enim est qui TAK sector.
[Corollarium]
Ex hoc autem manifestum est quod possibile est circa dictum spatium
Il.86 planum quale dictum est tcircumscribere ut circumscripta figura sit
maior quam spatium minori omnis prepositi spatii.
24. SPATIUM COMPREHENSUM A REVOLUTIONE IN PRIMA
CIRCULATIONE *DESCRIPTA ET A RECTA PRIMA EARUM QUE I
IN PRINCIPIO CIRCULATIONIS TERTIA PARS EST CIRCULI
PRIMI.
Sit revolutio in qua ABGDET in prima circulatione descripta [Fig.
Sp. 23]. Sit autem T quidem signum principium revolutionis, que
autem TA recta prima in principio circulationis, qui autem AKZHI
*circulus primus, cuius tertia pars sit circulus in quo Ci Demonstran- J
dum est quod predictum spatium sit equale circulo Ci
Si enim non, aut maius est aut minus. Sit prius, si possibile est,
minus. Possibile itaque est circa spatium comprehensum a revolutione
C.2 ABGDET et a recta AT circumscribere / figuram planam ex similibus
sectoribus [compositam] *ut circumscripta figura sit maior quam K
spatium minori excessus qua excedit circulus Ci dictum spatium.
II.88 Circumscribatur titaque et sit sectorum ex quibus componitur dicta
figura maximus quidem qui TAK, minimus autem qui TEO. Palam
igitur quod circumscripta figura minor est circulo Ci Educantur autem
recte ad T facientes equales angulos *donec ad circuli periferiam L
cadant. Sunt itaque quedam linee a T ad revolutionem incidentes
equali invcem excedentes, quarum est maior quidem que TA, minor
autem que TE et minima equalis excessui. Sunt autem et alie quedam
linee a T ad periferiam circuIi incidentes multitudine quidem equales
hiis, magnitudine autem quelibet equals *maxime. Et descripti sunt ab M
omnibus similes sectores, scilcet ab excedentibus equal invicem et ab
equalbus invicem et maxime. Sectores ergo qui ab equalbus maxime
minores sunt quam tripli sectorum qui ab excedentibus equali invicem;
demonstratum enim est hoc. Sunt autem sectores quidem qui ab
lSrN-lSvC
equalibus invicem et maxime equales *circulo AZHI, sectores autem N
qui ab excedentibus equali invicem equales circumscripte figure. Cir-
culus ergo AKZHI est minor circumscripta figura quam triplus. CircuIi
autem C; triplus. Minor ergo est circulus Ci quam circumscripta
figura. Non est autem, sed maior. Comprehensum ergo spatium a
revolutione ABGDET et linea AT non est minus spatio C;.
Il.90 t*Neque igitur maius. Sit enim, si possibile est, maius. Est itaque O
rursum possibile intra spatium comprehensum a revolutione ABGDET
et a recta AT inscribere figuram [Fig. Sp. 24] ut dictum spatium sit
maius inscripta figura minori quam quo excedit dictum spatium cir-
culum et . Inscribatur itaque, et sit sectorum *ex quibus componitur p
inscripta figura maximus quidem qui TRX, minor autem qui DTE.
Palam igitur quod inscripta figura minor est circulo Ci Educantur
itaque facientes equales angulos ad T donec ad circuIi periferiam
cadant. Rursum igitur sunt quedam linee equali invicem excedentes a T
ad revolutionem incidentes, quarum *est maxima quidem que TA, Q
minima autem que TE, et est minima equalis excessui. Sunt autem et
alie linee a T ad periferiam circuii AZHI incidentes multitudine quidem
equales hiis, magnitudine autem unaqueque equalis maxime. Et de-
scribuntur ab omnibus similes sectores, scilicet ab equalibus invicem et
maxime et ab excedentibus equali invicem. *Sectores ergo qui ab R
equalibus maxime maiores sunt quam tripli sectorum qui ab exceden-
tibusequaIi invicem, excepto eo quod a maxima; demonstratum est
Il.92 enim hoc. Sunt autem sectores quidem qui ab equalibus tmaxime
15v equales circulo AZHI, qui autem / *ab excedentibus equali invicem, A
excepto eo quod a maxima, equales intrascripte figure. Maior ergo est
circulus AZHI quam triplus inscripte figure. Circuii autem c:; triplus.
Maior ergo est circulus quam inscripta figura. Non est autem, sed
minor. Non ergo est nec maius spatium quod a revolutione ABGDET et
a recta AT quam circulus G_. Equale ergo est comprehenso a re-
volutione et a recta AT.
*25. SPATIUM A REVOLUTIONE IN SECUNDA CIR- B
CULATIONE DESCRIPTA ET A RECTA SECUNDA EARUM QUE
IN PRINCIPIO CIRCULATIONIS AD SECUNDUM CIRCULUM
HANC HABET PROPORTIONEM QUAM HABENT SEPTEM AD
DUODECIM, QUE EST EADEM El QUAM HABENT SIMUL AMBO,
SCILICET QUOD CONTINETUR *AB EA QUE EX CENTRO C
SECUNDI CIRCULI ET EA QUE EX CENTRO PRIMI CIRCULI ET
TERTIA PARS TETRAGONI QUOD AB EXCESSU QUO EXCEDIT
QUE EX CENTRO SECUNDI CIRCULI EAM QUE EX CENTRO
PRIMI CIRCULI, ADTETRAGONUM QUOD AB EA QUE EX CEN-
TRO SECUNDI CIRCULI.
Sit revolutio in qua ABGDE in secunda circulatione descripta [Fig.
Sp. 25]. *Sit autem T quidem signum principium revolutionis, que D
autem TE recta in principio circulationis prima, que autem AE in
principio circulationis secunda. Circulus autem AZHI secundus sit, et
que AH, IZ diametri ad rectos angulos invicem. Demonstrandum quod
Il.94 spatium contentum a revolutione ABGDE te! a recta AE ad *circulum E
AZHI habet proportionem quam 7 ad 12.
Sit itaque quidam circulus qui. C , que autem ex centro circuli Ci
potenti a equalis ei quod continetur a lineis AT, TE et tertie parti eius
quod ab AE tetragoni. Habebit itaque circulus Ci ad circulum AHZI ut
7 ad 12, propterea quod et que ex centro ipsius ad eam que ex centro
*circuli AZHI hanc habet potentia proportionem. Demonstrabitur igitur F
circulus :Ci equalis spatio quod continetur a revolutione ABGDE et a
reeta AE.
Si enim non, aut maior est aut minor. Sit itaque prius, si possibile
est, maior. Possibile itaque est circa spatium cireumseribere figuram
planam ex similibus sectoribus compositam ut *circumscripta figura sit G
maior quam spatium minori quam quo excedit circulus Ci spatium.
Cireumscripta sit igitur, et sit eorum ex quibus componitur cir-
cumseripta figura maximus quidem sector qui TAK, minimus autem qui
TOD. Palam igitur quod circumscripta figura minor est circulo.
Edueantur ergo recte facientes ad T equales angulos *donec ad H
periferiam secundi circuli cadant. Sunt itaque quedam linee equali
invicem excedentes que a T ad revolutionem concidunt, quarum est
maxima quidem que TA, minima autem que TE. Sunt autem et alie linee
Il.96 a T ad tperiferiam circuli AZHI concidentes multitudine quidem
pauciores una ipsis, magnitudine autem equales invicem et *maxime, et l
descripti sunt similes sectores ab equalibus maxime et ab excedentibus
equali invicem, a minima autem non est descriptus. Sectores ergo qui
ab equalibus maxime ad sectores i110s qui ab excendentibus equali
invicem, excepto eo quod a minima, minorem proportionem habent
quam tetragonum quod a maxima, que est TA, ad simul ambo, *scilieet J
quod continetur a lineis AT, TE et tertiam partem eius quod a linea EA
tetragoni; demonstratum est enim hoc. Est autem sectoribus quidem qui
ab equalibus invicem et maxime equalis AZHI circulus, sectoribus
autem qui ab exeedentibus equali invicem, exeepto eo quod a minima,
equalis circumseripta figura. Minorem *ergo proportionem habet eir- K
lSvLR
C.2
Il.98
Il.100
culus ad circumscriptam figuram quam tetragonum quod ab AT ad simul
ambo, quodque a lineis AT, TE et tertiam partem eius quod ab AE
tetragoni. Quam autem proportionem habet tetragonum quod a TA ad id
quod a lineis TA, TE et tertiam partem eius quod a linea AE tetragoni
hanc habet cireulus AZHI ad *eirculum c; . Minorem ergo propor-
tionem habet circulus AZHI ad crcumscriptam figuram quam ad cir-
culum G. Quare minor est circulus C; circumscripta figura. Non est
autem, sed maior. Non ergo maior est circulus C; spatio quod con-
tinetur a revolutione ABGDE et a reeta AE.
/*Neque etiam minor. Sit enim, si possibile est, minor. Rursum
igitur possibile est intra spatium quod tcontinetur a revolutione et a
reeta AE inscribere figuram planam ex similibus sectoribus eompositam
ut spatium quod eontinetur a revolutione ABGDE et a recta AE sit maius
quam inscripta figura minori quam quo exeedit idem *spatium eirculum
Ci [Fig. Sp. 26]. Sit igitur inscripta, et sit sectorum ex quibus com-
ponitur intrascripta figura maximus quidem sector TKR, minimus autem
TEO. Paiam igitur quod intrascripta figura maior est circulo C;
Educantur ergo facientes equales angulos apud T donee ad circuIi
periferiam cadant. Rursum igtur sunt quedam *Iinee equali nvicem
excedentes que a T ad revolutionem incidunt. Quarum maxima quidem
que TA, minima autem que TE. Sunt autem et alie linee a T ad circuIi
periferiam incidentes, multitudine quidem una paueiores hiis, mag-
nitudine autem equales invicem et maxime, et descripti sunt ab exee-
dentibus equali invicem similes sectores et *ab equalibus maxlme.
Sectores ergo qU ab equalibus maxime ad sectores eos qui ab exeeden-
tibus equali invicem, excepto eo quod a maxima, maorem propor-
tionem habent quam tetragonum quod a TA ad simul ambo, scilicet
quod continetur a lineis AT, TE et tertiam partem eius quod ab EA
tetragoni. Est autem sectoribus quidem qui *ab excedentibus equali
invicem, excepto eo quod a maxima, equalis tintrascripta figura in
spatio, aliis autem circulus AZHI. Maiorem igitur proportionem habet
circulus AZHI ad intrascriptam figuram quam tetragonum quod a TA ad
id quod a lineis TA, TE et tertiam partem eius quod a linea AE
tetragoni, hoc est, circulus AZHI ad *circulum 'Ci Maior ergo est
circulus .C; quam intrascripta figura; quod quidem impossibile; erat
enim minor. Non ergo est nec minor circulus Ci contento spatio a
revolutione ABGDE et a recta AE. Quare equalis.
L
M
N
o
p
Q
R
15vS-16rB
[Corollarium]
*Per eundem autem modum demonstrabitur et quod comprehensum S
spatium a revolutione in quacunque circulatione descripta et a recta que
dicitur secundum numerum eundem circulationibus ad circulum qui
dicitur secundum numerum eundem circulationibus proportionem habet
quam simul ambo, scilicet quod ab ea que ex centro circuii qui
secundum eundem numerum et ab ea que ex centro quod dicitur
*secundum una pauciorem circulationum et tertia pars tetTagoni quod T
ab excessu quo excedit que ex centro circuIi maioris dictorum eam que
ex centro circuii minoris dictorum, ad tetragonum quod ab ea que ex
centro circuIi maioris dctorum.
*26. SPATIUM QUOD CONTINETUR A REVOLUTIONE QUE U
EST MINOR QUAM DESCRIPTA IN UNA CIRCULATIONE NON
HABENTE TERMINUM PRINCIPIUM REVOLUTIONIS ET RECTIS
II.102 t AB ULTIMIS IPSIUS AD PRINCIPIUM REVOLUTIONIS DUCTIS
AD SECTOREM HABENTEM EAM QUIDEM QUE EX CENTRO
EQUALEM MAIORI DUCTARUM A TERMINO AD PRINCIPIUM
REVOLUTIONIS, PERIFERIAM AUTEM EQUALEM INTERMEDIE
DICTARUM RECTARUM AD EADEM,REVOLUTIONI, HANC
*HABET PROPORTIONEM QUAM HABENT SIMUL AMBO, SCI- V
LICET QUOD CONTINETUR A PRODUCTIS AB ULTIMIS AD
PRINCIPIUM REVOLUTIONIS ET TERTIA PARS TETRAGONI
QUOD AB EXCESSU QUO EXCEDIT MAIOR DICTARUM REC-
TARUM MINOREM, AD TETRAGONUM QUOD A MAIORI
COPULATARUM AB ULTIMO REVOLUTIONIS AD PRINCIPIUM.
*Sit revolutio in qua ABGDE minor quam descripta in una cir- W
culatione, ultima autem ipsius sint A, E [Fig. Sp. 27]. Sit autem
principium revolutionis T signum, et centro quidem T, distantia autem
16r que TA circulus desctibatur, et / *concidat periferie ipsius que TE apud A
Z. Ostendendum quod spatium contentum a revolutione ABGDE et
rectis AT, TE ad sectorem ATZ hanc habet proportionem quam habent
simul am,bo, scilicet quod a lineis AT, TE et tertia pars eius quod ab
EZ, ad tetragonum quod a linea TA.
Sit itaque circulus in quo Ci Q habens *eam que ex centro equalem B
potentia ei quod a lineis AT, TE et tertie parti eius quod a linea EZ,
apud centrum autem ipsius sit angulus equalis ei qui apud T. Sector
itaque qui Ci Q ad sectorem TAZ eandem habet proportionem quam
16rC-J
habet quod a lineis AT, TE et terta pars tetragoni quod ab EZ ad
tetragonum quod a linea TA. Que enim ex eentris *hane habent propor- C
Il.104 tionem potenti a ad tinvicem. Demonstrabitur itaque seetor Q Ci equalis
ens spatio quod eontinetur a revolutione ABGDE et a reetis AT, TE.
Si enim non, aut maior aut minor. Sit enim prius, si possibile est,
maior. Possibile igitur est circa dictum spatium circumscribere figuram
planam ex similibus sectoribus *compositam ut. circumscripta figura sit D
maior quam dietum spatium minori quam quo excedit sector C; Q
dietum spatium. Sit itaque cireumscripta, et sit seetorum ex quibus
componitur circurnscripta figura maior quidem qui TAK, minor autem
qui TOD. Palarn igitur quod circumscripta figura minor est seetore Q Ci
Protrahantur itaque *recte faeientes equales angulos apud T donec ad E
periferiam sectoris TAZ cadant. Sunt itaque quedam reete excedentes
equali invicem a T ad revolutionem concidentes, quarum est maxima
quidem TA, minima autem TE. Sunt autem et alie recte multitudine
quidem pauciores hiis una, magnitudine autem equales invieem et
maxirne incidentes a T ad *periferiam sectoris ATZ sine ea que TZ, et F
descripti sunt similes sectores ab omnibus, scilicet ab equalibus in-
vieem et maxime et ab excedentibus equali invicem, a linea autem TE
non sunt deseripti. Sectores igitur qui ab equalibus invicem et rnaxime
ad seetores eos qui ab excedentibus equali invicem sine sectore qui a
minima minorem *proportionem habent quam quod a TA ad simul G
ambo, scilicet que (! quod) a lineis AT, TE et tertiam partem eius quod
11.106 ab EZ tetragoni. Est autem .tsectoribus quidem qui ab equalibus invicem
et maxime equalis sector TAZ, hiis autem qui ab excedentibus equali
invicem eircumscripta. Minorem ergo proportionem habet sector TAZ
ad circumseriptam *figuram quam tetragonum quod a TA ad simul H
ambo, scilicet quod a lineis TA, TE et tertiam partem eius quod a linea
ZE. Quam autem proportionem habet quod a linea TA ad dictam hanc
proportionem habet sector TAZ ad sectorem Q. Quare minor est sector
Q quam circumscripta figura. Non est autem, sed maior. Non ergo erit
*sector Q Ci maior spatio contento a revolutione ABGDE et a rectis AT, 1
TE.
Neque etiam minor. Sit enim minor, et alia eadem disponantur.
Rursum itaque possibile est intra spatium inscribere figuram planam ex
similibus sectoribus compositam ut dictum spatium sit maius quam
C.2 intrascripta /*figura minori quam quo excedit idem spatium sectorem J
QCi [Fig. Sp. 28]. St igitur inscripta, et sit sectorum ex quibus
componitur intrascripta figura maior quidem TBG, minor autem TOE.
Palam igitur quod inscripta figura maior est sectore Q. Rursum igitur
16rK-R
sunt quedam linee excedentes equali invicem a T ad revolutionem
Il.108 *incidentes, quarum est maxima quidem que TA, minima tautem que K
TE. Sunt autem et alie linee a T ad periferiam sectoris TAZ incidentes
sine ea que TA multitudine quidem pauciores una excedentibus equali
invicem, magnitudine autem invicem et maxime equales, et descripti
sunt ab unaquaque similes sectores, a maxima autem excedentium
*equali invicem non est descriptus. Sectores igitur qui ab equalibus L
invicem et maxime ad sectores qui ab excedentibus equali invicem sine
eo qui a maxima maiorem proportionem habent quam tetragonum quod
a TA ad id quod a lineis TA, TE et tertiam partem eius quod a linea EZ;
quare et sector TAZ ad intrascriptam figuram *maiorem proportionem M
habet quam quidem ad sectorem Q. Quare maior est sector Q quam
inscripta figura. Non est autem, sed minor. Non ergo est neque minor
sector Q spatio contento a revolutione ABGDE et a rectis AT, TE.
Equalia ergo.
27. SPATIORUM CONTENTORUM A REVOLUTIONIBUS ET A
RECTIS QUE IN *CIRCULATIONE TERTIUM QUIDEM SECUNDI N
DUPLUM EST, QUARTUM AUTEM TRIPLUM, QUINTUM AUTEM
QUADRUPLUM, ET SEMPER SEQUENS SECUNDUM CON-
SEQUENTES NUMEROS MULTIPLEX SECUNDI SPATII, PRIMUM
AUTEM SPATIUM SEXTA PARS EST SECUNDI.
Sit proposita revolutio in prima circulatione descripta et in *secunda O
et in sequentibus quotcunque [Fig. Sp. 29]. Et sit principium quidem
revolutionis T signum, recta autem TE principium circulationis,
Il.110 spatiorum autem tsit K quidem primum, L autem secundum, M autem
tertium, N vero quartum, X autem quintum. Demonstrandum quod
spatium quidem K sit sexta pars sequentis, M autem duplum L, N vero
*triplum ipsius L, et consequentium semper sequens multiplex ipsius L p
secundum consequentes numeroso
Quod quidem igitur K sit sexta pars ipsius L, sic demonstratur.
Quoniam spatium KL ad secundum circulum demonstratum est hanc
habere proportionem quam habent 7 ad 12, secundus autem circulus ad
primum circulum ut 12 ad 3-palam enim est, *primus autem circulus Q
ad spatium K se habet ut tria ad unum, est ergo K spatium sexta pars
ipsius L. Rursum autem et spatium KLM ad tertium circulum de-
monstratum est quod hanc habet proportionem quam habent simul
ambo, scilicet quod a GT, TB et tertia pars eius quod a linea GB
tetragoni, ad tetragonum quod a linea GT. Tertius *autem circulus R
habet ad secundum circulum proportionem quam habet tetragonum
16v
Il.112
U.114
quod a linea GT ad id quod a linea TR. Secundus autem circulus ad
spatium KL habet proportionem quam tetragonum quod a linea RT ad
simul ambo, scilicet quod a lineis RT, TA et tertiam partem tetragoni
quod a linea AB. Hec autem habent ad I *invicem proportionem quam
19 tad 7. Ipsum igitur M ad KL habet proportionem quam 12 ad 7.
Porro KL ad L habet proportionem quam habent 7 ad 6. Palam igitur
quod duplum est M ipsius L.
Quod autem sequentia proportionem consequentium numerorum
habeant, demonstrabitur. Quod *enim KLMNX ad circulum cuius est ex
centro que TE hanc habet proportionem quam habent simul ambo,
scilicet quod continetur a lineis ET, TD et tertia pars eius quod a linea
DE tetragoni, ad tetragonum quod a linea TE. Circulus autem cuius est
ex centro que TE ad circulum cuius est ex centro que TD hanc habet
proportionem quam *tetragonum quod a linea TE ad tetragonum quod a
linea TD. Circulus autem cuius est a centro que DT ad spatium KLMN
hanc habet proportionem quam tetragonum quod a linea TD ad simul
ambo, scilicet quod a lineis TD, TG et tertiam partem eius quod a linea
DG tetragoni. Et spatium ergo KLMNX ad spatium KLMN habet propor-
tionem *quam quod a lineis TE, TD et tertia pars eius quod a linea DE
ad id quod a lineis DT, TG et tertiam partem eius quod a linea DG.
Dividenti ergo et spatium X ad spatium KLMN proportionem habet
quam habet excessus eius quod a lineis ET, TD cum tertia parte eius
quod a linea ED ad id quod a lineis tDT, TG et tertiam partem eius
quod a *linea DG. Simul ambo autem excedunt simul ambo, quo et
quod ab hiis que ETD id quod ab hiis que DTG. Excedunt autem [in] eo
quod ab hiis que DT, GE. Spatium ergo X ad spatium KLMN propor-
tionem habet quam quod ab hiis TD, GE ad id quod a lineis DT, TG et
tertiam partem tetragoni quod a linea GD. Per eadem autem de-
monstrabitur et spatium N *ad spatium KLM hanc habere proportionem
quam quod a lineis TG, RD ad simul ambo, scilicet quod a GTB et
tertiam partem eius quod a GR tetragoni. Spatium ergo N ad spatium
KLM[N] hanc habet proportionem quam quod a TG, RD ad id quod TG,
TB et tertiam partem eius quod a GB et econtrario; hec autem equalia
sunt ei quod a lineis*DT, TG et tertie parti eius quod a linea GD
tetragoni. Quoniam igitur spatiumquidem X ad spatum KLMN hanc
habet proportionem quam quod a lineis TD, GE ad simul ambo, scilicet
quod a lines DTG et tertiam partem eus quod a linea GD tetragoni,
spatia autem KLMN ad spatium N quam simul ambo, scilicet quod a
lineis *DTG et tertia pars tetragoni quod a linea GD, ad ea que a lineis
TG, DR, habet ergo et spatium X ad spatium N eandem proportionem
A
B
c
o
E
F
G
H
16vI-N
quam quod a lineis TD, GE ad id quod a lineis TG, DB. Quod autem a
lineis TD, GE ad id quod a lineis TG, DB eandem habet proportionem
quam que TD ad TG, quoniam equales sunt que GE, BD. Palam *igitur I
quod et spatium X ad spatium N hanc habet proportionem quam que TD
ad lineam TG.
Similiter autem demonstrabitur et spatium N ad spatium M hanc
habere proportionem quam que TG ad lineam TB et spatium M ad
II.116 tspatium L quam que BT ad AT. Que autem ET, DT, GT, BT, AT recte
eam que consequentium numerorum proportionem habent.
C.2 /*28. SI IN REVOLUTIONE IN QUACUNQUE CIRCULATIONE J
DESCRIPTA DUO SIGNA ACCIPIANTUR NON TERMINI, AB AC-
CEPTIS AUTEM SIGNIS COPULENTUR RECTE AD PRINCIPIUM
RE VOLUTIONIS, ET CENTRO QUIDEM PRINCIPIO
REVOLUTIONIS, DISTANTIIS AUTEM HIIS QUE A SIGNIS
SUPER PRINCIPIUM REVOLUTIONIS CIRCULI DESCRIBANTUR,
COMPREHENSUM SPATIUM A MAIORI PERIFERIARUM *IN- K
TERMEDIA (I INTERMEDIARUM) RECTARUM ET RE-
VOLUTIONIS INTERMEDIE EARUNDEM RECTARUM ET RECTE
EDUCTE HANC HABEBIT PROPORTIONEM AD SPATIUM COM-
PREHENSUM A MINORI PERIFERIA ET EADEM REVOLUTIONE
ET RECTA COPULANTE TERMINOS IPSARUM QUAM QUE EX
CENTRO CIRCULI MAIORIS (! MINORIS) CUM DUABUS TERTIIS
PARTIBUS EXCESSUS QUO EXCEDIT QUE EX CENTRO
MAIORIS CIRCULI *EAM QUE EX CENTRO MINORIS AD ILLAM L
QUE EX CENTRO MAIORIS (! MINORIS) CIRCULI CUM UNA
TERTIA PARTE EIUSDEM EXCESSUS.
Sit revolutio in qua ABGD in una circulatione descripta, et accipian-
tur in ipsa duo signa que A, G, ut T signum sit principium revolutionis,
et ab A, G copulentur recte ad T, et centro T, distantiis *autem hiis que M
TA, TG circuIi describantur [Fig. Sp. 30]. Demonstrandum quod X
spatium ad P eandem habet proportionem quam habent simul ambo,
II.li8 scilicet que HT (! AT) tet due tertie partes HA ad simul ambo, scilicet
ad lineam HT (! AT) et unam tertiam partem ipsius HA.
Spatium enim NP ad sectorem HGT demonstratum est hanc habere
proportionem *quam habet quod a lineis HT, AT et tertia pars eius quod N
a linea AH tetragoni ad tetragonum quod a linea HT. Ipsum ergo
spatium X ad spatium NP hanc habet proportionem quam habet quod a
lineis TAH cum duabus tertiis partibus tetragoni quod a linea HA ad
simul ambo, scilicet quod a lineis ATH et tertiam partem eius quod a
16vO-T
*Iinea HA. Et quoniam NP spatium ad seetorem NHX (.f NPX) hane O
habet proportionem quam habet simul utrumque, seilieet quod a lineis
TA, TH et tertia pars eius quod a HA, ad tetragonum quod a linea TH.
Seetor autem NHX (! NPX) ad seetorem N hane habet proportionem
quam quod a TH ad id quod a TA, habebit et NP spatium ad seetorem N
eandem proportionem *quam habet simul utrumque, seilieet quod a TA, P
TH et tertia pars eius quod a linea HA, ad id quod a TA. Spatium ergo
NP ad spatium P proportionem habet quam simul ambo, seilieet quod a
lineis HTA et tertia pars eius quod a linea HA, ad simul utrumque,
seilieet quod a lineis HA, TA et tertiam partem tetragoni quod *a linea Q
HA. Quoniam igitur spatium X ad spatium NP hane habet proportionem
quam habet simul utrumque, scilieet quod a TAH et due tertie partes
11.120 tetragoni quod a linea HA, ad tsimul ambo, seilieet quod a HTA et
tertiam partem eius quod a linea HA, spatium autem NP ad spatium P
hane habet proportionem quam simul ambo, sciIieet *quod ab hiis que R
HTA et tertia pars tetragoni quod a linea HA, ad simulutrumque, seilieet
quod ab hiis que HAT et tertiam partem tetragoni quod a linea HA,
habebit et spatium X ad spatium P hane proportionem quam habent
simul ambo, sciIieet quod a lineis TH (.' TA), HA et due tertie partes
eius quod a linea HA, ad simul utrumque, *scilicet quod a lineis TH, S
HA (! TA, AH) et tertiam partem eius quod a linea HA. At vero simul
ambo, seilieet quod a lineis TH, HA (I TA, AH) et due tertie partes eius
quod a linea HA, ad simul ambo, seilicet quod ab hiis que THA (! TA,
AH) et tertiam partem tetragoni quod a linea HA, hane habet propor-
tionem quam habent simul ambo, scilicet gue TH (! TA) et due tertie
*partes linee HA, ad simul ambo, scilieet lineam TH (! TA) et tertiam T
partem linee HA. Palam igitur quod et spatium X ad spatium N (! P)
hane habet proportionem quam simul ambo, seilicet que TH (! TA) et
due tertie partes linee HA, ad simul utrumque, se ilicet lineam TH (! TA)
et tertiam partem linee HA.
Completa fuit translatio huius anno Christi 1269 mense Februarii.
2. Liber Archimedis
de centris gravium
vel de planis eque repentibus
17rA-G
17r /*[Liber primus]
Il.124 Incipit liber Archimedis tde centris gravium vel de planis eque
repentibus.
[1] Petimus, equales gravitates ab equalibus longitudinibus equaliter
inclinare. Equales autem gravitates ab inequalibus longitudinibus *non
equaliter inclinare sed inclinare ad gravitatem que a maiori longitudine.
[2] Si gravitatibus equaliter inclinantibus ab aliquibus longitudinibus
ad alteram gravitatum apponatur, non equaliter inclinare sed inclinare
ad gravitatem illam cui additum est.
*[3] Similiter autem et si ab altera gravitatum auferatur aliquid, non
equaliter inclinare sed repere ad gravitatem a qua non ablatum est.
[4] Equalium et similium figurarum planarum adaptatarum invicem
et centra gravitatum adaptantur ad invicem.
*[5] Inequalium vero sed similium centra gravitatum similiter erunt
posita. Similiter autem dicimus signa poni ad similes figuras, a quibus
ad equales angulos recte ducte faciunt equales angulos ad latera corres-
pondentia.
[6] Si magnitudines ab aliquibus longitudinibus equaliter repant, *et
equales ipsis ab eisdem longitudinibus equaliter repent.
II.126 t [7] Omnis figure cuius perymeter ad eadem cava fuerit centrum
gravitatis oportetesse intra figuram.
Hiis autem suppositis:
A
B
c
D
E
(Gr. 1) GRA VITATES AB EQUALIBUS LONGITUDINIBUS
EQUALITER REPENTES EQUALES SUNTo
*Si enim inequales essent, ablato excessu a maiori residua non F
equaliter repent, quoniam ablatum est ab altera equaliter repentium.
Quare ab equalibus longitudinibus gravitates equaliter repentes equales
sunt.
*(Gr. 2) AB EQUALIBUS LONGITUDINIBUS INEQUALES G
GRAVITATES NON EQUALITER REPUNT SED REPENT AD
MAIOREM.
Ablato enim excessu equaliter repent, quoniam equales ab equalibus
longitudinibus equaliter repunt. Apposito igitur ablato repent ad
maiorem, quoniam alteri equaliter repentium appositum est.
DE CENTRIS GRAVIUM 117
17rH-O
* l. (Gr. 3) INEQUALES GRAVITATES AB INEQUALIBUS H
LONGITUDINIBUS EQUALITER REPENT, ET MAIOR A MINORI.
Sint inequales gravitates A, B, et sit maior A, et equaliter repentes a
longitudinibus AG, GB [Fig. Cg. 1]. Demonstrandum quod *minor est I
AG quam GB.
Non sit enim minor. Ablato autem excessu quo excedit A ipsum B,
U.I28 quoniam ab altero equaliter repentium tablatum est, repet ad B. Non
repet autem: sive enim equalis sit GA ipsi GB, equaliter repent, equales
enim ab equalibus longitudinibus; sive maior sit GA quam GB, repit ad
A, equales enim ab inequalibus longitudinibus *non equaliter repunt sed J
repunt a maiori longitudine. Propter hec itaque minor est GA quam GB.
Manifestum autem quod et ab inequalibus longitudinibus equaliter
repentes inequales sunt et maior est que a minori.
*2. (Gr. 4) SI DUE EQUALES MAGNITUDINES NON IDEM K
CENTRUM GRAVITATIS HABENT, MAGNITUDINIS COMPOSITE
EX AMBABUS MAGNITUDINIBUS CENTRUM GRAVITATIS ERIT
MEDIUM RECTE CONNECTENTIS CENTRA GRAVITATIS MAG-
NITUDINUM.
Sit ipsius A quidem centrum gravitatis A, ipsius autem B, B, et
coniugata que AB secetur in duo apud G [Fig. Cg. 2]. Dico quod
*magnitudinis ex ambabus magnitudinibus composite centrum est G. L
Si enim non, sit eius que ex ambabus A, B magnitudinibus centrum
gravitatis D, si possibile est. Quod enim est in AB preostensum est.
Quoniam igitur D signum centrum est gravitatis magnitudinis compo-
site ex A, B, detento ipso D equaliter repent. Magnitudines ergo A, B
equaliter *repent a longitudinibus AD, DB, quod quidem est impos- M
Il.130 sibile, equales enim ab tinequalibus longitudinibus non equaliter re-
punt. Palam igitur quod G est centrum gravitatis magnitudinis compo-
site ex A, B.
3. (Gr. 5) SI TRIUM MAGNITUDINUM CENTRA GRAVITATIS
IN RECTA *SINT POSITA, ET MAGNITUDINES EQUALEM N
GRAVITATEM HABEANT ET RECTE INTERMEDIE CENTRORUM
EQUALES SINT, MAGNITUDINIS COMPOSITE EX OMNIBUS
MAGNITUDINIBUS CENTRUM ERIT ORAVITATIS SIGNUM
QUOD ET MEDIE IDEM CENTRUM EST GRAVITATIS.
Sint tres magnitudines A, B, G, centra autem gravitatis ipsarum *que O
A, B, G signa in recta posita [Fig. Cg. 3]. Sint autem et que A, B, G
Col equa/les et que AG, GB recte equales. Dico quod magnitudinis compo-
17rPV
site ex omnibus magni tudinibus centrum gravitatis est signum G.
Quoniam enim A, B magnitudines equalem gravitatem habent, cen-
trum *gravitatis erit signum G, quoniam equales sunt que AG, GB. Est
autem et ipsius G centrum gravitatis signum G. Palam quod et mag-
nitudinis composite ex omnibus centrum gravitatis erit signum quod et
medie est centrum gravitatis.
*[Corol1aria]
[1] Ex hoc itaque manifestum quia quotcunque multitudine im-
parium magnitudinum centra gravitatis in recta sint iacentia sed
equaliter distantes a media [Fig. Cg. 4], magnitudines equalem
gravitatem habeant et recte intermedie centri (! centrorum) ipsarum
Il.132 equales sint, magnitudinis ex tomnibus magnitudinibus composite
centrum gravitatis erit signum quod et medie ipsarum gravitatis cen-
trum est.
* [2] Et si pares sint multitudine magnitudines et centra gravitatis
ipsarum in recta sint posita et medie ipsarum equalem gravitatem
habeant, et intermedie centrorum recte equales sint, magnitudinis
composite ex omnibus magnitudinibus centrum gravitatis erit medium
recte connectentis centra gravitatis magnitudinum, ut descriptum est.
p
Q
R
*4. (Gr. 6) COMMENSURATE MAGNITUDINES EQUALITER S
REPUNT A LONGITUDINIBUS CONTRAPASSIS EANDEM
RATIONEM HABENTIBUS AD GRAVITATES.
Sint commensurate magnitudines A, B, quarum centra A, B, et
longitudo sit ED [Fig. eg. 5]. Et sit ut A ad B ita longitudo DG ad
longitudinem GE. Demonstrandum quod magnitudinis composite ex
*utrisque A, B centrum gravitatis est G. T
Quoniam enim est ut A ad B ita DG ad GE, A autem ipsi B
commensurata, et GD ergo ipsi GE commensurata, hoc est, recta
recte. Qua[re] ipsarum EG, GD est communis mensura. Sit itaque N.
Et ponatur ipsi quidem EG utraque harum DH, DK equalis, ipsi autem
Il.134 DG equalis EL. Et quoniam equalis que DH *ipsi GE, equalis tet que u
DG ipsi EH. Quare et que LE equalis ipsi EH. Ergo que quidem LH
dupla est ipsius DG, que autem HK ipsius GE. Quare ipsum N
utramque horum (!) LK, HK mensurat, quoniam quidem et dimidia
ipsorum (I). Et quoniam est ut A ad B ita que DG ad GE, ut autem que
DG ad GE ita que LH ad HK, dupla enim utraque utriusque, *et ut V
ergo A ad B ita LH ad HK. Et quotupla est LH ipsius N, totuplum sit et
A ipsius Z. Est ergo ut LH ad N ita A ad Z. Est autem et ut KH ad LH
17rW-17vD
ita B ad A. Per equale ergo est ut KH ad N ita B ad Z. Quotiens ergo
multiplex est KH ipsius N et B ipsius Z. Ostensum est autem quod
ipsius Z, A multiplex sito Quare Z ipsarum A. B *est communis W
mensura. Divisa igitur i psa quidem LH in ipsi N equales, et A in
equalia ipsi Z, decisiones que in LH equalis magnitudinis ipsi N
equales erunt multitudine decisionibus que in A equalibus entibus ipsi
Z. Quare si ad unamquamque decisionum earum que in LH apponatur
, magnitudo equalis ipsi Z, centrum gravitatis habens in *medio de- X
cisionis, omnes magnitudines equales sunt ipsi A, et composite ex
omnibus centrum gravitatis erit E; paresque enim sunt omnes mul-
titudine, quia equalis est LE ipsi HE. Similiter autem demonstrabitur
II.136 quod et si tad unamquamque decisionum earum que in KH apponatur
magnitudo equalis ipsi Z, centrum gravitatis habens in *medio de- Y
cisionis omnesque magnitudines equales erunt ipsi B, et composite ex
omnibus centrum gravitatis erit D. Erit igitur A quidem adiacens
penes E, B autem penes D, erunt itaque magnitudines equales invicem
17v in recta iacentes, quarum centra gravitatis equalia ab invicem /*dis- A
tant, composite pares multitudine. Palam igitur quod magnitudinis
composite ex omnibus centrum gravitatis est que in duo equa sectio
recte habentis centra mediarum magnitudinum. Quoniam autem
equales sunt que quidem LE ipsi GD. que autem EG ipsi DK, et tota
ergo LG equalis ipsi GK. Quare eius que ex omnibus magnitudinis
*centrum gravitatis signum G. Ipso quidem igitur A posito apud E. B
ipso autem B apud D, equaliter repent penes G.
5. (Gr. 7) ET IGITUR SI INCOMMENSURATE SINT MAGNI-
TUDINES, SIMILITER EQUALITER REPENT A LONGI
TUDINIBUS CONTRAPASSIS EANDEM RATIONEM HABEN-
TIBUS AD MAGNITUDINES.
*Sint incommensurate magnitudines AB, G, longitudines autem C
DE, EZ [Fig. Cg. 6]. Habeat autem AB ad G eandem rationem quam
et ED ad EZ longitudinem. Dico quod eius que ex ambobus hiis que
sunt AB, G centrum gravitatis est E.
Si enim non equaliter repant, AB positum super Z, G autem positum
super D, aut maius est AB ipso G ut equaliter *repat ipsi G, H (.' aut) D
II.138 quo (.' non). Sit maior. Et tauferatur ab ipso AB minus excessu quo
maius est AB quam G, ut equaliter repant, ut residuum A commen-
surabile si t ipsi G. Quoniam igitur commensurabiles sunt A, G mag-
nitudines et minorem rationem habet A ad G quam que DE ad EZ, non
equaliter repent A, G a longitudinibus DE, EZ, posito quidem A
17vE-K
*super Z, ipso autem G super D. Propter hec autem neque si G sit E
maius (! maior) quam ut equaliter repat ipsi A (! AB).
6. (Gr. 8) SI AB ALIQUA MAGNITUDINE AUFERATUR
ALIQUA MAGNITUDO NON IDEM CENTRUM HABENS CUM
TOTO, RESIDUE MAGNITUDINIS CENTRUM GRAVITATIS EST,
EDUCTA RECTA CONNECTENTE CENTRA GRAVITATUM,
SCILICET *TOTIUS MAGNITUDINIS ET ABLATE AD EADEM AD F
QUOD CENTRUM TOTIUS MAGNITUDINIS, ET ABSUMPTE
ALICUIUS (I ABSUMPTA ALIQUA) EX EDUCTA CONNECTENTE
DICTA CENTRA UT EANDEM HABEAT RATIONEM AD INTER-
MEDIAM CENTRORUM QUAM HABET GRAVITAS ABLATE
MAGNITUDINIS AD GRAVITATEM RESIDUE, TERMINUS AB-
SUMPTE.
Sit magnitudinis alicuius AB centrum gravitatis G, et *auferatur ab G
AB, AD, cuius centrum gravitatis sit E [Fig. Cg. 7]. Copulata autem
II.140 tEG et educta absumatur que GZ ad ipsam GE rationem habens eandem
quam habet AD magnitudo ad DH. Demonstrandum quod magnitudinis
DR centrum gravitatis est Z signum.
Non enim, sed, si possibile, sit T signum. Quoniam igitur mag-
nitudinis *quidem AD centrum gravitatis est E, ipsius autem DH H
signum T, eius que ex utrisque AD, DH magnitudinibus centrum
gravitatis erit in linea ET, seeta ut sectiones sint contrapasse secundum
eandem rationem magnitudinibus. Quare non erit signum G secundum
proportionalem sectionem ipsi diete. Non ergo est G eentrum mag-
nitudinis *composite ex AD, DH, hoc est, ipsius AB. Est autem, l
supponebatur enim. Non ergo est T eentrum gravitatis magnitudinis
DH.
7. (Gr. 9) OMNIS PARALELLOGRAMMI (I) CENTRUM
GRAVITATIS EST IN RECTA CONNECTENTE DIKHOTOMIAS
EIUS (I) LATERIS (I) QUOD (!) SECUNDUM CONTRARIUM
PARALLELOGRAMMI.
*Sit parallelogrammum ABGD [Fig. Cg. 8]. Super dikhotomiam J
autem harum AB, GD que EZ. Dico itaque quod parallelogrammi
ABGD centrum gravitatis erit in EZ.
II.142 Non sit enim, sed, si possibile est, sit T, et ducatur tpenes AB
equidistanter que TI. Hac itaque EB dikhotomizata semper erit aliqua
*relicta minor ipsa IT. Et dividatur utraque harum AE, EB in equales K
ipsi EK, et a signis penes divisiones ducantur equidistanter ipsi EZ;
17vI.rR
dividetur itaque totum parallelogrammum in parallelogramma equalia et
similia ipsi KZ. Parallelogrammorum igitur equalium et similium ipsi
KZ adaptatorum ad invicem et centra gravitatis ipsorum *ad invicem L
cadent. Erunt itaque magnitudines alique parallelogramme equales ipsi
KZ pares multitudine et centra gravitatis ipsarum in recta iacentia et
medie equales, et omnes ex utraque parte mediarum ipseque equales
sunt et intermedie centrorum recte equales. Magnitudinis ergo ex
C.2 omnibus ipsis composite cenltrum gravitatis erit in *recta connectente M
centra gravitatis mediorum spatiorum. Non est autem, T enim est extra
media parallelogramma. Manifestum igitur quod in recta EZ est
centrum gravitatis parallelogrammi ABGD.
8. (Gr. IO) OMNIS PARALLELOORAMMI CENTRUM ORAVI-
TATIS EST SIGNUM PENES QUOD DIAMETRI CONCIDUNT.
*Sit parallelogrammum ABGD, et in ipso que EZ in duo secans lineas N
AB, GD, que autem KL lineas AG, BD [Fig. Cg. 9]. Est itaque centrum
gravitatis parallelogrammi ABGD in linea EZ; ostensum est enim hoc.
0.144 tPropter hec autem et in linea KL; ergo signum T centrum est
gravitatis. Penes T autem diametri parallelogrammi concidunt. *Quare O
ostensum est propositum.
Est autem et aliter idem ostendere.
Sit parallelogrammum ABGD, diameter autem ipsius sit que DB [Fig.
Cg. 10].Que ergo ABD, BDG trigona equalia sunt et similia invicem.
Quare adaptatis ad invicem trigonis et centra gravitatis *ipsorum ad p
invicem cadent. Sit itaque ABD trigoni centrum gravitatis signum E et
secetur in duo que DB penes T, et connectatur que ET, et educatur et
absumatur que ZT equalis ipsi TE. Adaptato itaque trigono ABD ad
trigonum DBG et posito latere quidem AB ad latus DG, latere autem AD
ad latus BG, adaptatur et que TE recta *ad ZT, et signum E ad signum Z Q
cadet. Sed et ad centrum gravitatis trigoni DBG. Quoniam igitur trigoni
quidem ABD centrum gravitatis est signum E, trigoni autem DBG
signum Z, palam quod magnitudinis composite ex ambobus trigonis
Il.146 centrum tgravitatis est medium recte EZ; quod quidem est signum T.
*9. (Gr. II) SI DUO TRIGONA SIMILIA INVICEM SINT ET IN R
IPSIS SIGNA SIMILITER IACENTIA AD TRIGONA ET UNUM
SIGNUM EIUS TRIGONI IN QUO EST SIT CENTRUM
GRAVITATIS, ET RELIQUUM SIGNUM EST CENTRUM
GRAVITATIS TRIGONI IN QUO EST. SIMILITER AUTEM DI
CIMUS SIGNA lACERE AD SIMILES FIGURAS A QUIBUS AD
17v8-18rB
EQUALES ANGULOS DUCTE RECTE *EQUALES FACIUNT AN- S
GULOS APUD LATERA EIUSDEM RATIONIS.
Sint duo trigona ABG, DEZ, et sint ut que AG ad DZ ita que AB ad
DE et que BG ad EZ [Fig. Cg. Il]. Et in dictis trigonis signa similiter
iacentia sint que T, N ad trigonaABG, DEZ. Et sit T centrum gravitatis
trigoni ABG. Dico quod et N est centrum gravitatis *trigoni DEZ. T
Non sit enim, sed, si possibile est, sit H centrum gravitatis trigoni
DEZ. Et copulentur TA, TB, TG, DN, EN, ZN, DH, EH, ZH. Quoniam
igitur simile est ABG trigonum trigono DEZ, et centra gravitatum sunt
signa T, H; similium autem figurarum centra gravitatum similiter *sunt U
iacentia; quare equales facient angulos ad latera correspondentia unum-
quodque singulis. Equalis est ergo angulus qui continetur ab HDE ei
qui continetur a TAB. Sed angulus qui continetur a TAB equalis est
Il.148 angulo qui continetur ab EDN, quia similiter iacent signa T, N; tet
angulus ergo EDH (! EDN) est equalis angulo EDN (! EDH), maior
scilicet *minori, quod quidem est impossibile. Igitur non est centrum V
gravitatis trigoni DEZ signum H. Est ergo et cetera.
lO. (Gr. 12) SI DUO TRIGONA SIMILIA SUNT, UNIUS AUTEM
TRIGONI CENTRUM GRAVITATIS SIT IN RECTA QUE PRO-
DUCITUR AB ANGULO AD MEDIAM BASIM, ET RELIQUI TRI-
GONI CENTRUM ORA VITATIS ERIT IN LINEA SIMILITER
DUCTA.
*Sint duo trigona que ABG, DEZ, et sit ut que AG ad DZ ita que AB W
ad DE et que BG ad ZE [Fig. Cg. 12]. Et secta linea AG in duo penes H
copuletur que RH, et sit centrum gravitatis trianguli ABG in linea RH
signum T. Dico quod et trigoni EDZ centrum gravitatis *est in recta X
similiter ducta.
Secetur que DZ in duo penes M et copuletur que EM. Et sit facta ut
que BH ad BT ita que ME ad EN, et coniungantur que BT (! AT), TG,
DN, NZ. Quoniam est linee quidem GA medietas que AH, linee autem
11.150 DZ medietas que DM, est ergo et ut gue BA ad tED ita que AH ad DM.
Et circa equales angulos latera proportionalia *sunt. Equalis ergo est Y
angulus qui continetur ab AHB ei qui continetur a DME, et est ut que
AH ad DM ita que BH ad EM. Est autem et ut que BH ad BT ita que ME
18r ad EN. /*Et per equalem ergo est ut que AB ad DE ita que BT ad EN. Et A
circa equales angulos latera proportionalia sunt. Si autem hoc, equalis
est angulus qui continetur a BAT ei qui continetur a DEN (! EDN).
Quare et reliquus angulus qui continetur a TAG equalis est angulo qui
continetur ab NDZ. *Propter eadem autem angulus quidem qui con- B
tinetur a BGT equalis est angulo qui continetur ab EZN, angulus autem
contentus a TGR equalis ei qui continetur ab NZM. Ostensum est autem
et quod angulus qui continetur ab ART sit equalis angulo qui continetur
a DEM. Quare et reliquus scilicet angulus qui continetur a TBG equalis
est contento *ab NEZ. Propter hec itaque omnia similiter iacent signa C
T, N ad proportionalia latera equales angulos faciunt. Quoniam igitur
similiter iacent signa T, N, et est T centrum gravitatis trigoni ARG, et N
ergo centrum est gravitatis trigoni DEZ.
Il. (Gr. 13) OMNIS TRIGONI CENTRUM GRAVITATIS EST IN
RECTA *QUE EST PRODUCTA EX ANGULO AD MEDIAM D
BASIM.
Sit trigonum ARG et in ipso que AD ad mediam basim BG [Fig.
Cg. 13]. Demonstrandum quod in linea AD sit centrum gravitatis
trigoni ABG.
11.152 tNon sit enim, sed, si possibile est, sit T, et per ipsum equidistanter
*ipsi BG producatur que TI. Semper autem in duo equa secta linea DG E
erit __ (lac.) que relinquitur minor linea TI sit que T _ (lac.) et
dividatur utraque linearum BD, DG in equales, et per sectiones equidis-
tanter ipsi AD ducantur et copulentur linee EZ, RK, LM. Erunt itaque
hee equidistanter ipsi BG. Parallelogrammi itaque ipsius quidem MN
*centrum gravitatis est in linea fS. Ipsius autem KX centrum gravitatis F
est in linea Cf. Ipsius vero ZO in linea CD. Magnitudinis ergo ex
omnibus composite centrum gravitatis est in recta SD. Erit (! Sit) itaque
signum R, et copuletur que RT et educatur et producatur equidistanter
ipsi AD que GF. Trigonum itaque ADG ad omnia *trigona que a lineis G
AM, MK, KZ, ZG descripta sunt similia trigono ADG hane habent (I)
rationem quam habet que GA ad AM, quia equales sunt linee AM, MK,
KZ, ZG. Quoniam autem et trigonum ADB ad omnia que a lineis AL,
LR, RE, EB descripta similia trigona eandem habent (I) rationem quam
II.154 que BA ad AL, trigonum ergo ABG tad omnia dicta trigona hanc
*habet proportionem quam habet que GA ad AM. Sed que GA ad AM H
maiorem proportionem habet quam que FR ad RT, proportio enim linee
GA ad AM eadem est ei que totius FR ad RP, quia similia sunt trigona.
Et trigonum ergo ABG ad dieta maiorem proportionem habet quam que
FR ad RT. Quare et dividenti MN, KX, ZO parallelogramma ad residua
trigona *maiorem proportionem habent quam que FT ad TR. Fiat igitur 1
in proportione parallelogrammorum ad trigona que QT ad TR. Quoniam
igitur est quedam magnitudo quod ABG, cuius centrum gravitatis est T,
et aufertur ab ipsa magnitudo composita ex MN, KX, ZO parallelo-
18rJ-Q
grammis, et est ablate magnitudinis centrum gravitatis signumR, residue
*ergo magnitudinis composite ex residuis trigonis centrum gravitatis est J
in recta educta et absumpta habente ad lineam TR habeat proportionem
quam habet ablata magnitudo ad residuam. Signum ergo Q centrum est
gravitatis composite magnitudinis ex residuis, quod quidem impos-
sibile; linea enim per Q recta penes AD producta in *plano ad eadem K
omnia sunt, hoc est, ad alteram partem. Palam igitur propositum.
Aliter idem
Sit trigonum ARG, et ducatur que AD ad mediam BG [Fig. Cg. 14].
Dico quod in AD est centrum gravitatis trigoni ABG.
Il.156 Non sicut (! sit) enim, *sed, si possibile est, sit T. Et tcopulentur L
que AT, TB, TG, et que ED, ZE in media ea que BA, AG, et penes
lineam AT ducantur que EK, ZL, et eopulentur que KL, LD, DK, DT,
MN. Et quoniam simile est trigonum ABG trigono DZG, quia parallela
est que BA ipsi ZD, et est trgoni ABG centrum gravitatis signum T, et
trigoni ergo ZDG eentrum gravitatis *est signum L; similiter enim sunt M
iacentia signa T, L in utroque trigonorum. Quoniam itaque ad propor-
tionalia latera equales faciunt angulos, propter eadem utique et trigoni
C.2 EBD centrum gravitaltis est signum K. Quare magnitudinis composite
ex utrisque trigonis, sclicet EBD, ZDG, centrum gravitatis est in media
reeta KL, quoniam itaque *equalia sunt trigona EBD, ZDG. Et est N
medium linee KL signum N, quoniam est ut que BE ad EA ita que BK ad
TK, ut autem que GZ ad ZA ita que GL ad LT. Si autem hoc, est que BG
ipsi KL parallela, et copulata est que DT. Est ergo ut que BD ad DG ita
que KN ad NL; quare magnitudinis composite ex ambobus dictis
trigonis centrum est *signum N. Est autem et parallelogrammi AEDZ O
eentrum gravitatis signum M. Quare magnitudinis composite ex om-
Il.158 nibus centrum tgravitatis est in recta MN. Est autem et ipsius ABG
centrum gravitatis signum T. Que ergo MN educta transit per signum T,
quod est impossibile. Non ergo centrum gravitatis trigoni ABG non est
in recta AD; est ergo in ipsa.
*[12.] (Gr. 14) OMNIS TRIGONI CENTRUM ORAVITATIS EST p
SIGNUM APUD QUOD CONCIDUNT TRIGONI QUE EX ANGULIS
AD MEDIUM LATERUM DUCUNTUR RECTE.
Sit trigonum ABG et ducatur que quidem AD ad mediam BG, que
*autem BE ad mediam AG [Fig. Cg. 15]. Si (l Erit) itaque trigoni ABG Q
centrum gravitatis in utraque linearum AD, BE, ostensum est enim hoe;
quare signum T centrum est gravitatis.
18rR-W
[13.] (Gr. 15) OMNIS TRAPEZALIS HABENTIS DUO LATERA
PARALLELA INVICEM CENTRUM GRAVITATIS EST IN RECTA
COPULANTE DIKHOTOMIAS PARALLELARUM *DI VISA ITA UT R
SECTIO IPSIUS CONTINENS DIKHOTOMIAM MINORIS PARAL-
LELARUM AD RELIQUAM SECTIONEM HANC HABEAT PRO-
PORTIONEM QUAM HABET SIMULUTRAQUE
t
SCILICET
EQUALIS DUPLE MAIORIS CUM MINORI, AD DUPLAM
MINORIS CUM MAIORI PARALLELARUM.
Il.160 tSit trapezale ABGD habens equedistantes invicem lineas AD, BG.
*que autem EZ copulet dikhotomias linearum AD, BG [Fig. Cg. 16]. S
Quod igitur in linea EZ sit centrum trapezalis
t
manifestum. Si enim
educas lineas GDH, ZEH, BAH, palam quod ad idem signum devenient
et eri t trigoni HBG centrum gravitatis in linea HZ et similiter AHD
trigoni centrum gravitatis in linea EH. Et reliqui ergo trapezalis ABGD
*centrum gravitatis erit in linea EZ. Copulata autem que BD dividatur T
in tria equalia penes signa K, T, et per ipsa equidistanter ipsi BG
ducantur LTM, NKC, et copulentur que DZ, BE, OX. Erit itaque trigoni
quidem DBG centrum gravitatis in linea TM. Quoniam itaque que TB
tertia pars est linee BD et per signum T equidistans *basi ducta est que U
MT, est autem centrum gravitatis trigoni DBG et in linea DZ, quare
signum X centrum est gravitatis dicti trigoni. Propter eadem autem et
signum O centrum est gravitatis trigoni ABD. Magnitudinis ergo com-
posite ex ambobus trigonis, scilicet ABD, BDG, que quidem est
trapezalis
t
centrum gravitatis est in recta OX. Est *autem dicte V
trapezalis centrum gravitatis et in linea EZ. Quare trapezalis ABGD
Il.162 tcentrum gravitatis est signum P. Habebit autem utique trigonum BDG
ad trigonum ABD proportionem quam que OP ad PX. Sed ut trigonum
BDG ad trigonum ABD ita est que BG ad AD; ut autem que OP ad PX
ita que RP ad PS. Ergo et ut que BG ad AD ita *que RP ad PS. Quare et W
ut due que BG cum AD ad duas AD cum BG ita due RP cum PS ad duas
PS cum PRo Sed due quidem que RP cum PS simulutraque sunt que
SRP, hoc est, que PE'; due autem que PS cum PR simulutraque sunt que
RPS (f RSP)t hoc est, que PZ. Demonstrata sunt ergo proposita.
Explicit liber primus.
18vA-F
18v
11.164
/t*[Liber secundus]
Incipit secundus tractatus
A
1. SI DUO SPATIA CONTENTA A RECTA ET A SECTIONE
RECTANGULI CONI POSSUMUS PENES DATAM RECTAM AP-
PONERE, NON IDEM CENTRUM GRAVITATIS HABENTIA,
MAGNITUDINIS COMPOSITE EX IPSIS AMBOBUS CENTRUM
*GRA VITATIS ERIT IN RECTA COPULANTE CENTRA B
GRAVITATIS IPSORUM DIVISIS SIC DICTIS RECTIS UT SEC-
TIONES IPSIUS CONTRAPASSIM EANDEM PROPORTIONEM
HABEANT SPATIIS.
Sint duo spatia que ABG, DEZ, qualia dictum est [Fig. Cg. 17].
Centra autem gravitatis ipsorum sint signa H, T, et copulentur H, T, *et C
quam habet proportionem ABG ad DEZ hanc habeat que TK ad KH.
Demonstrandum quod magnitudinis composite ex ambobus spatiis
0.166 ABG, tDEZ centrum gravitatis est signum K.
Sit itaque ipsi quidem HK equalis utraque linearum TL, TM. Ipsi
autem LH equalis que HN. Erit ergo et que KH (! KN) ipsi LM equalis.
Quoniam igitur est *ut ABG ad DEZ ita que TK ad KH, hoc est, que HL D
ad LT, et est ipsius quidem HL dupla que NL, ipsius autem TL que LM,
erit ergo ut que LN ad LM ita quod ABG ad DEZ. Ad[i]iciatur autem
secus lineam LN medietati ipsius ABG ex utraque parte ipsius NL
equale utrumlibet ipsorum XL, NO. Quare si quidem XO equale est ipsi
ABG. Compleatur itaque et *PO. Proportionem autem habet XO ad OP E
quam LN ad LM, ut autem AGB ad ZED ita XO ad OP, et permutatim,
equale autem quod ABG ipsi XO. Equale ergo et quod EDZ ipsi OP et
centrum gravitatis ipsorum XO, OP est signum K linee MN. Et eius
ergo que componitur ex ambobus ABG, DEZ centrum gravitatis que
signum K.
Il.168 t*2. SI IN SECTIONEM CONTENTAM A RECTA ET A SEC- F
TIONE RECTANGULI CONI TRIGONUM INSCRIBATUR HABENS
BASIM EANDEM SECTIONI ET ALTITUDINEM EQUALEM ET
ITERUM IN RELIQUAS SECTIONES TRIGONA INSCRIBANTUR
HABENTIA BASES EASDEM SECTIONIBUS ET ALTITUDINEM
EQUALEM ET IN RELIQUAS SECTIONES TRIGONA INSCRIBAN-
18vG-M
TUR EODEM MODO, FIGURA PROCREATA *IN SECTIONE NOTE G
INSCRIPTA ESSE DICATUR. MANJFESTUM AUTEM QUOD SIC
INSCRIPTI SCEMATIS QUE CONNECTUNT ANGULOS PROPIN-
QUOS A VERTICE SECTIONIS ET ~ N U O S CONSEQUENTES
EQUIDISTANTER BASI SECTIONIS ERUNT ET IN DUO EQUA
SECABUNTUR A DYAMETRO PORTIONIS ET DIAMETRUM SE-
CANT IN RATIONES CONSEQUENTIUM IMPARIUM NUME-
RORUM, UNO DICTO *EO QUI APUD VERTICEM PORTIONIS. H
HOC AUTEM DEMONSTRANDUM IN ORDINIBUS.
SI IN PORTIONEM CONTENTAM A RECTA ET A SECTIONE
RECTANGULI CONI RECTILINEUM NOTE INSCRIBATUR, IN-
SCRIPTI CENTRUM GRAVITATIS ERIT IN DIAMETRO POR-
TIONIS.
*Sit portio ABG, qualis dieta est, et inseribatur in ipsam reetilineum I
note, seilieet AEZHTIKG, diameter autem portionis sit BD [Fig. Cg.
18]. Demonstrandum quod eentrum gravitatis inseripti est in linea BD.
Quoniam enim trapezalis quidem AEKG eentrum gravitatis in linea
II.170 LD, est autem trapezalis EZIK tcentrum gravitatis in linea ML,
*trapezalis autem ZHTI centrum in linea MN, adhuc autem et trigoni J
HBT eentrum gravitatis in linea BN, palam quod totius reetilinei
eentrum gravitatis est in linea BD.
3. SI DUARUM PORTIONUM SIMILIUM CONTENTARUM A
RECTA ET SECTIONE RECTANGULI CONI IN UTRAMLIBET
RECTILINEUM INSCRIBATUR NOTE, HABEANT *AUTEM IN- K
SCRIPTA RECTILINEA LATERA EQUA MULTITUDINE INVICEM,
RECTILINEORUM CENTRA GRAVITATUM SIMILITER SECANT
DIAMETROS PORTIONUM.
Sint due portiones, quales diete sunt, ABG, DEZ, et inseribantur
inter ipsas rectilinea note, latera et numerum habentia invieem equalia,
diametri autem portionum sint BH, ET, et eopulentur LK, MN, XO, *et L
CY, FQ, Ci 9 [Fig. Cg. 19]. Quoniam igitur BH et ET divise sunt ab
equedistantibus in rationes eonsequentium numerorum imparium et
multitudine sectiones ipsorum equales sunt, palam quod seetiones
Il.172 diametrorum in eisdem proportionibus erunt tet equidistantes easdem
proportiones habebunt; et trapezalium AL, CZ centra gravitatum erunt
in *rectis HS, TA similiter iacentia, quoniam eandem habent propor- M
tionem que AG, KL ipsi DZ, CY. Iterum autem et trapezalium KN, CQ
centra gravitatum erunt similiter dividentia lineas RS, aA reetas, et in
C.2 MO, F 9 trapezalibus cent/ra gravitatum erunt similiter dividentia
18vN-U
Iineas PR, Z' o. Erunt autem et trigonorum XBO, 9ECj centra gravitatum
in lineis BP, EZ' *similiter iacentia, habentia autem eandem propor- N
tionem trapezalia et trigona. Palam igitur quod totius rectilinei inscripti
in portione ABG centrum gravitatis similiter dividit lineam BH et
Il.174 tinscripti in portione ZED centrum gravitatis lineam ET, quod quidem
oportebat ostendere.
*4. OMNIS PORTIONIS CONTENTE A RECTA ET SECTIONE O
RECTANGULI CONI CENTRUM GRAVITATIS EST IN DIAMETRO
PORTIONIS.
Sit portio, ut dictum est, ABG, cuius diameter sit BD [Fig. Cg. 20].
Demonstrandum quod dicte portionis centrum gravitatis est in linea BD.
Si enim non, sit E, et per ipsum ducatur equidistanter *psi BD que P
EZ et inscribatur in portionem trigonum ABG eandem basim habens
portioni et altitudinem equalem. Et quam habet proportionem que GZ
ad ZD hanc habeat trigonum ABG ad spatium X. Inscribatur autem et
rectilineum in portionem note ita ut relique portiones sint minores ipso
X. Rectilinei autem inscripti centrum gravitatis est *in linea BD; Q
ostensum est enim. Et sit K et copuletur que KE et educatur et
equidistanter ipsi JD ducatur que GL. Palam autem quod maiorem
proportionem habet rectilineum inscriptum in portione ad reliquas
portiones quam trigonum BAG ad X. Sed sicut ABG ad spatium X ita
II.176 que GZ ad ZD. Et trectilineum ergo inscriptum ad reliquas *portiones R
maiorem proportionem habet quam que GZ ad ZD, hoc est, LE ad EK.
Habeat igitur que ME ad EK eandem proportionem quam habet notum
ad reliquas portiones. Quoniam igitur inscripti rectilinei K est centrum,
totius autem portionis centrum est E, palam quia relique magnitudinis
composite ex reliquis portionibus centrum *gravitatis est educta linea S
KE, et absumpta ali qua recta, scilicet ME, que proportionem habet ad
lineam EK quam nscriptum rectilineum ad reliquas portiones. Quare
erit et magnitudinis composite ex reliquis portionibus centrum
gravitats signum M, quod quidem inconveniens; ipsa enim que per M
penes BD ducta ad eandem partem cadent *omnes relique portiones, T
palam igitur quod in linea BD centrum est gravitatis.
5. SI IN PORTIONEM CONTENTAM A RECTA ET SECTIONE
RECTANGULI CONI RECTILINEUM INSCRIBATUR NOTE, TO-
TIUS PORTIONIS CENTRUM GRAVITATIS PROPINQUIUS EST
VERTICI PORTIONIS QUAM CENTRUM INSCRIPTI RECTILINEI.
*Sit ABG portio, qualis dieta est, diameter autem ipsius BD, et U
18vV-19rE
inscribatur in ipsam trigonum primum note ABG et secetur que BD apud
Il.178 N ut sit que BN (I BH) dupla ipsius ND (I HD) [Fig. Cg. 21]. Est tigitur
trigoni ABG centrum gravitatis signum N (! H). Secetur itaque in duo
equa utrumque *eorum que sunt AB, BG penes Z, E et per signa Z, E V
equidistanter linee BD ducantur que ZK, ET. Erit ergo portionis quidem
ATB centrum gravitatis in linea TE, portionis autem BKG in linea ZK.
Sint autem L, M et copulentur que LM, EZ. Et quoniam parallelogram
mum est EZML et equalis est que ZN ipsi NE, est ergo et que XL equalis
*ipsi XM. Et quoniam equalis est portio ATB portioni BKG, quare W
magnitudinis composite ex ambabus portionibus ATB, BKG centrum
gravitatis est in media LM, quoniam equales sunt, hoc est, signum X.
Est autem et trigoni ABG centrum gravitatis signum H. Palam igitur
II.180 quod totius tABG centrum gravitatis est in linea XH, secta XH per
signum O *ut sit sicut ABG trigonum ad portiones ATB, BKG ita ad XO, X
TN (I XO ad OH), erit O centrum gravitatis totius portionis. Quare
erit propinquius vertici portionis centrum totius portionis quam trigoni in-
scripti note.
191 /*Rursum inscribatur in portionem pentagonum rectilineum note A
AKBLG et sit totius quidem portionis diameter que BD, utriusque autem
portionum utraque KZ, LH dyametrorum [Fig. Cg. 22]. Et quoniam in
portione AKB inscriptum est rectilineum note, totius portionis centrum
gravitatis est in linea KZ propinquius vertici quam centrum *rectilinei. B
Sit igitur portionis quidem BLG centrum gravitatis N, trigoni autem M,
portionis autem AKB centrum gravitatis T, trigoni autem I, et copulen
tur que TN, 1M. Equalis ergo est que quidem TQ ipsi QN, que autem le
ipsi CM. Sed et trigono quidem AKB equale est trigonum BLG, portio
autem AKB portioni BLG; portiones enim *trigonis ostense sunt in aliis C
epitrite esse. Erit ergo magnitudinis quidem composite ex ambabus
portionibus AKB, BLG centrum gravitatis Q, composite autem ex
ambobus trigonis AKB, BLG signum e. Rursum igitur quoniam trigoni
quidem ABG centrum gravitatisest E, composite autem ex ambabus
portionibus AKB, BLG signum Q, palam quod *totius portionis ABG D
centrum gravitatis est in linea QE, secta ita ut quam habet proportionem
Il.182 ttrigonum ABG ad simul ambas portiones AKB, BLG eandem propor-
tionem habet sectio ipsius terminum habens QP (! Q) quia minor portio
(! ad minorem portionem). Huius pentagoni AKBLG centrum gravitatis
est in linea QE (! CE), recta secta ita ut quam habet proportionem
trigonum ABG *ad trigona AKB, BLG hanc proportionem habet sectio E
ipsius terminum habens C ad reliquam. Quoniam igitur maiorem r ~
portionem habet trigonumABG ad trigonaAKB, BLG quam ad portiones,
19rF-L
palam igitur qUla portionis ABG centrum gravitatis propinquius est
vertici quam centrum inscripti rectilinei et in omnibus rectilineis
scriptis in portiones eadem ratio.
*6. PORTIONE DATA CONTENTA A RECTA ET SECTIONE F
RECTANGULI CONI POSSIBILE EST IN PORTIONEM
RECTILINEUM NOTE INSCRIBERE UT RECTA INTERMEDIA
CENTRORUM GRAVITATIS PORTIONIS ET INSCRIPTI
RECTILINEI MINOR SIT OMNI PREPOSITA RECTA.
*Data sit portio ABG, qualis dicta est, cuius centrum sit T gravitatis, G
et inscribatur in ipsam trigonum note ABG, et sit preposita recta que Z,
et quam proportionem habet que BT ad Z hanc proportionem habeat
trigonum ABG ad spatium Q [Fig. Cg. 23]. Inscribatur itaque in
II.184 portionem ABG rectilineum tnote AKBLG ut relique *portiones minores H
sint spatio Q, et sit inscripti rectilinei centrum gravitatis signum E.
Dico itaque lineam TE minorem esse linea Z.
Si enim non, aut equalis est aut maior. Quoniam autem rectilineum
AKBLG ad reliquas portiones minorem proportionem habet quam
trigonum ABG ad spatium Q, hoc est, que BT ad Z, habet autem et que
BT ad Z *non minorem proportionem quam illa quam habet ad TE, l
propter non minorem esse lineam TE linea Z, rectilineum ergo AKBLG
ad reliquas portiones multo maiorem proportionem habet quam que BT
ad TE. Quare si faciamus ut rectilineum AKBLG ad reliquas portiones
ita aliam aliquam ad TE, erit maior quam linea BT, sit que HT.
Quoniam autem *portionis quidem ABG centrum gravitatis est signum J
T, rectilinei autem AKBLG signum E et absumpta quadam recta habente
proportionem ad lineam ET quam habet rectilineum AKBLG ad reliquas
portiones, eius que HT ad TE, H ergo est centrum gravitatis mag-
nitudinis composite ex reliquis portionibus; quod quidem impossibile,
ducta enim *per H penes lineam AG ex eadem parte est portioni. Palam K
igitur quod que TE minor est linea Z. Et hoc autem oportebat ostendere.
ll.186 t7. DUARUM PORTIONUM SIMILIUM CONTENTARUM A
RECTA ET A SECTIONE RECTANGULI CONI CENTRA
GRAVITATUM IN EADEM PROPORTIONE SECANT DYAMET-
ROS.
C.2 *Sint / due portiones, quales dicte sunt, ABG, EZH, quarum diametri L
que BD, ZT [Fig. Cg. 24]. Et sit portionis quidem ABG centrum
gravitatis signum K, ipsius autem EZH signum L. Demonstrandum quod
in eadem proportione secantur que BD, ZT.
19rM-T
Si enim non, sit ut que KB ad KD ita que ZM ad MT, et inscribatur in
portionem EZH rectilineum note *ita ut intermedia centri portionis et M
inscripti rectilinei sit minor quam linea LM et sit inscripti rectilinei
centrum gravitatis signum X. Inscribatur autem in portionem ABG
rectilineum simile rectilineo inscripto in EZH, hoc est, similiter note,
cuius centrum gravitatis sit propinquius vertici quam quod portionis,
quod quidem est impossibile. *Palam igitur quod eandem habet propor- N
tionem que KB ad KD quam que ZL ad LT.
8. OMNIS PORTIONIS CONTENTE A RECTA ET A SECTIONE
Il.188 RECTANGULI CONI CENTRUM GRAVITATIS tDIVIDIT
DIAMETRUM PORTIONIS ITA UT PARS IPSIUS QUE AD VER-
TICEM PORTIONIS SIT EMIOLIA IPSIUS QUE AD BASEM.
*Sit portio ABG, qualis dicta est, dyameter autem ipsius sit que BD, O
centrum autem gravitatis sit signum T [Fig. Cg. 25]. Demonstrandum
quod que BT sit emiolia ipsius TD.
Inscribatur in portionem ABG note trigonum ABG, cuius centrum
gravitatis sit E, et secetur in duo equa utraque linearum AB, BG penes
Z, H, et ipsi BD *equidistantes ducantur gue ZK, HL; diametri ergo p
sunt portionum AKB, BLG. Sit igitur portionis guidem AKB centrum
gravitatis M, ipsius autem BLG signum N, et copulentur gue MN (.' ZH,
MN), KL. Magnitudinis ergo composite ex ambabus portionibus cen-
trum gravitatis est Q. Et guoniam est ut gue BT ad TD ita gue KM ad
MZ, et componenti et *permutatim ut gue BD ad KZ ita que TD ad MZ, Q
gue autem DB guadrupla ipsius KZ; hoc enim in fine demonstratur.
Quadrupla ergo et que TD ipsius MZ; quare et reliqua TB relique ipsius
KM, hoc est, ipsius QC, quadrupla est. Et iam ergo simul ambo gue
Il.190 CB, QT ttripla ipsius CQ. Sit tripla gue BC ipsius ex, et gue QT ergo
ipsius QX *tripla. Et quoniam quadrupla est gue BD ipsius Be, et enim R
hoc demonstratur, gue autem Be ipsius ex tripla, que XB ergo ipsius
BD tertia pars est. Est autem et que ED ipsius DB tertia pars, guoniam
guidem centrum gravitatis trigoni ABG signum E. Et reliqua ergo gue
XE est tertia pars ipsius BD. Et guoniam totius portionis *centrum S
gravitatis est signum T, magnitudinis autem composite ex ambabus
portionibus AKB, BLG centrum gravitatis est Q, trigoni alltem ABG
signum E, erit ut trigonum ABG ad reliqllas portiones ita que QT ad TE.
Trigonum autem ABG est triplum portionum, quoniam tota portio est
epitrita trigoni ABG. Tripla ergo est et que QT ipsius TE. *Ostensa est T
autem gue TQ tripla ipsius QX: egualis (! guincupla) ergo est ET (/ gue
XE) ipsius XQ (.' ET), hoc est, eque DE] ipsius ET, egualis enim est
19rU-19vE
ipsi. Quare minor (! sexcupla) est [ipsius ET] que DT et est ipsius ED
tripla [que BD]; emiolia ergo est que BT ipsius TD, quod quidem
oportebat demonstrare.
ll.192
19v
[U.192 var]
[11.195 varl
[11.197 var]
9. SI QUATUOR LINEE PROPORTIONALITER SINT IN CON-
TINUA PROPORTIONE *ET QUAM QUIDEM HABET PROPOR- U
TIONEM MINIMA AD EXCESSUM QUO EXCEDIT MAXIMA
MINIMAM HANC HABENS ALIQUA ACCIPIATUR AD TRES
QUINTAS EXCESSUS QUO EXCEDIT MAXIMA PROPORTIONAL-
ITER TERTIAM, QUAM AUTEM HABET PROPORTIONEM QUE
EQUALIS DUPLE AD MAXIMAM PROPORTIONUM ET QUAD-
RUPLE AD SECUNDAM ET SEXCUPLE AD TERTIAM ET TRIPLE
AD tQUARTAM *AD EQUALEM QUINCUPLE AD MAXIMAM ET V
DECUPLE AD SECUNDAM ET DECUPLE AD TERTIAM ET QUI N-
CUPLE AD QUARTAM HANC HABENS ALIQUA ACCIPIATUR AD
EXCESSUM QUO EXCEDIT MAXIMA PROPORTIONALITER
TERTIAM, SIMUL AMBE ACCEPTE ERUNT DUE QUINTE IPSIUS
MAXIME.
/*Sint quatuor linee proportionales que AB, BG, BD, BE, et quam A
quidem habet proportionem que BE ad EA hane habeat que ZH ad tres
quintas ipsius AD [Fig. Cg. 26]. Quam autem proportionem habet
equalis duple ipsius AB et quadruple ipsius BG et sexcuple ipsius BD et
triple ipsius BE ad equalem quincuple ipsius AB et decuple *ipsius BG B
et decuple ipsius BD et quincuple ipsius BE hanc habeat proportionem
que HT [ad AD]. Demonstrandum quod que ZT due quinte sint ipsius
AB.
tQuoniam enim proportionales sunt que AB, BG, BD, BE, et que AG,
GD, DE ergo tin eadem proportione sunt. Quoniam enim est ut que AB
*ad BG ita que GB ad BD et que BD ad BE, erit et reliqua que AG ad C
reliquam que GD in eadem proportione, et adhuc que GD ad DE. Erit
ergo et ut que AD ad DE ita simul ambe que AB, BG ad BA (! BD) et
adhuc simul ambe que GB, BD ad BE. Ergo et ut que AD ad DE ita
dupla utriusque AB, BG ad dupiam ipsius DB et adhuc simul ambe que
GBD *ad BE, et omnia ad omnia. Ergo et ut que AD ad DE ita dupla D
ipsius AB et tripla ipsius GB et que DB ad duplam ipsius BD et ipsam
BE. Dupla autem ipsius AB et tripla ipsius BG et que BD ad duplam
ipsius BD et ipsam BE minorem proportionem habet quam dupla ipsius
AB et quadrupla ipsius GB et quadrupla ipsius DB et dupla *ipsius BE E
ad duplam ipsius BD et ipsam BE. Et que AD ergo ad DE minorem
proportionem habet quam dupla ipsius AB et tquadrupla ipsius BG et
19vF-M
quadrupla ipsius BD et dupla ipsius BE ad duplam ipsius DB et ipsam
BE. Si ergo faciamus ut duplam ipsius AB et quadruplam ipsius GB et
quadruplam ipsius DB et duplam ipsius BE ad duplam ipsius DB *et F
ipsam BE ita ipsam AD ad aliam aliquam, erit ad minorem quam DE.
Sit ad lineam DK. Erit ergo componenti et convertenti ut que KA ad AD
ita dupla ipsius AB et quadrupla ipsius BG et sexcupla ipsius DB et
tripla ipsius BE ad duplam ipsius AB et quadruplam ipsius BG et
quadruplam ipsius BD et duplam ipsius BE. Ut autem *que AD ad HT G
ita erat quincupla ipsius BA et decupla ipsius BG et decupla ipsius BD
et quincupla ipsius BE ad duplam ipsius BA et quadruplam ipsius BG et
sexcuplam ipsius DB et triplam ipsius BE. Dissimiliter igitur propor-
tionibus acceptis propter turbatam analogiam per equale ut AK ad TH
ita quincupla ipsius AB et decupla *ipsius BG et decupla ipsius BD et H
[U.198 var] quincupla ipsius BE ad tduplam ipsius AB et quadruplam ipsius BG et
quadruplam ipsius BD et duplam ipsius BE. Ista autem proportio est
eadem illi quam habent quinque ad duo, quoniam et quincupla ipsius
AB ad duplam ipsius AB proportionem habet quam quinque ad duo. Et
AK ergo ad TH proportionem *habet quam habent quinque ad duo. I
Rursum quoniam est ut que KD ad DA ita dupla ipsius DB et ipsa BE ad
duplam ipsius AB et quadruplam ipsius BG et quadruplam ipsius BD et
duplam ipsius BE, ut autem que AD ad DE ita est que dupla ipsius AB et
tripla ipsius GB et ipsa BD ad duplam ipsius BD et ipsam BE,
dissimiliter igitur proportionibus *acceptis erit per equale ut que KD ad J
[11.199 var] DE ita dupla ipsius AB et ttripla ipsius BG et ipsa BD ad duplam ipsius
AB et quadruplam ipsius BE (! BG) et quadruplam ipsius BD et duplam
ipsius BE. Et convertenti ergo a minori ut EK ad ED ita ipsa BG et
tripla ipsius BG (I BD) et dupla ipsius EB ad duplam ipsius AB et
quadruplam ipsius GB *et quadruplam ipsius BD et duplam ipsius BE. K
Sed et ut DE ad EB ita que AG ad GB et tripla ipsius GD ad triplam
ipsius GD (! BD) et dupla ipsius DE ad duplam ipsius EB, et omnia ad
omnia. Et AG ergo et tripla ipsius GD et dupla ipsius DE ad ipsam GB
[11.201 var] et triplam ipsius DB et duplam ipsius BE est ut tque DE ad EB.
Dissimiliter igitur proportionibus *acceptis erit per equale ut que KE ad L
EB ita que AG et tripla ipsius GD et dupla ipsius ED ad duplam ipsius
AB et quadruplam ipsius BG et quadruplam ipsius BD et duplam ipsius
BE. Et componenti est ut que KB ad BE ita dupla (! tripla) ipsius AB et
sexcupla ipsius GB et tripla ipsius DB ad duplam ipsius AB et quadrup-
lam ipsius GD (I GB) *et quadruplam ipsius BD et duplam ipsius BE. M
Rursum quoniam est ut AD ad DE ita simul utraque que AB, BG [ad]
DB et simul utraque que GB, BD ad BE et omnia ad omnia, erit ut que
134 ARCHIMEDES lN THE MIDDLE AGES
19vN2OrC
[11.202 var]
C.2
[11.203 var]
20r
[11.192 var]
Il.192,18
II.194
AD ad DE ita que AB et dupla ipsius BG et DB et (I ad) simul utriusque
(.' utramque?) ipsarum DB, BE. Ergo et ut que AD ad DE ita dupia
ipsius AB *et quadrupla ipsius BG et dupla ipsius DB ad duplam simul N
utriusque DB, BE. Et componenti et convertenti ergo est ut que EA ad
AD ila dupla ipsiusAB et quadrupla ipsiusBG et quadrupla ipsius BDet
dupla ipsius BE ad duplam AB et quadruplam ipsius BG et triplam (!
duplam) ipsius BD. tErgo et ut gue EA ad tres quintas *ipsius AD ita O
dupla ipsius AB et quadrupla ipsius BG et quadrupla ipsius BD et dupla
ipsius BE ad tres guintas duple ipsius AB et quadruple ipsius BG et
duple ipsius BD. Ut autem que EA [ad] tres quinte (! quintas) ipsius AD
ita est gue EB ad ZH, quoniam et permutatim subponebatur. I Quoniam
igitur ostensum est ut quidem que KB *ad BE ita tripla ipsius AB et p
sexcupla ipsius BG et tripla ipsius BD ad duplam ipsius AB et quadrup-
lam ipsius GB et quadruplam ipsius BD et duplam ipsius BE, ut autem
que EB ad ZH ita dupla ipsius AB et quadrupla ipsius BG et quadrupla
ipsius BD et tdupla ipsius BE ad tres quintas duple ipsius AB et
quadruple ipsius BG et duple *ipsius BD, similiter igitur proportionibus Q
acceptis erit per equale ut que KB ad ZH ita tripla ipsius AB et sexcupla
ipsius BG et tripla ipsius BD ad tres quintas duple ipsius AB et
quadruple ipsius BG et duple ipsius BD. Tripla autem ipsius AB et
sexcupla ipsius BG et tripla ipsius BD ad tres quintas duple ipsius AB et
*quadruple ipsius BG et duple ipsius BD proportionem habent quam R
habent quingue ad duo, manifestum enim hoc. Et que KB ergo ad ZH
proportionem habet quam quinque ad duo. Ostensa est autem et que AK
ad HT proportionem habere quam quinque ad duo. Et que AB ergo ad
ZT proportionem habet quam quinque ad duo. Quare gue ZT est due
quinte ipsius AB.
I t*In alio exemplari greco sic habebatur ab ilIo loco, Quoniam enim A
proportionales.
tQuoniam enim proportionales sint que AB, BG, BD, BE, et que AG,
GD, DE in eadem proportione sunt, et simul utraque que AB. BG ad
[BD, hoc est, dupla simul utriusque AB, BG ad] duplam ipsius BD
habet eandem proportionem quam queAD ad DE, et simul *utraque tque B
DB, BG ad EB, et amni a ad omnia; eandem ergo proportionem habet
que AD ad DE quam equalis duple ipsius AB et triple ipsius GB et ipsius
DB ad equalem duple ipsiusDB et ipsam BE [Fig. eg. 27]. Quam autem
proportionem habet equalis duple ipsius AB et quadruple ipsius BG et
quadruple ipsius BD et duple ipsius BE ad equalem *duple ipsius DB et C
ipsam EB hanc habebit que DA ad minorem quam DE. Habeat igitur ad
DT (I DO). Et ambe autem ad primas eandem habebunt proportionem;
20rD-K
habebit igitur que TA (! OA) ad AD eandem proportionem quam equalis
duple ipsius AB [et quadruple ipsius GB] et sexcuple ipsius BD et triple
ipsius BE ad compositam ex dupla simulutriusque AB, EB *et quadrupla D
simulutriusque GB, BD. Habet autem et que AD ad HT eandem propor-
tionem quam quincupla simul utriusque AB, BE cum decupla simul
utriusqlle GB, BD ad compositam ex dupla ipsius AB et quadrupla
ipsius GB et tripla ipsius EB et sexcllpla ipsius BD. Dissimiliter autem
proportioniblls ordinatis, hoc est, in turbata proportione, *per equale E
eandem habet proportionem que __ (lac., OA) ad HT quam quincupla
simul utrillsque AB, BE cum decupla GB, BD ad compositam ex dupla
simul utriusque AB, BE et quadrupla simul utriusque GB, BD. Sed
Il.196 tcomposita ex quincupla simul utriusque AB, BE cum decupla simul
utriusqlle GB, BD ad compositam ex dupla simul utriusque AB, BE et
*quadrupla simul utriusque GB, BD proportionem habet quam quinque F
ad duo. Et que AO ergo ad HT proportionem habet quam quinque ad
duo. Rursum, quoniam que TD (! OD) ad DA eandem habet propor-
tionem quam que EB cum dupla ipsius BD ad equalem compositam ex
dupia simul utriusque AB, BE cum quadrupla simul utriusque GB, BD.
Est autem et *ut que DB (! AD) ad DE ita composita ex dupla ipsius AB G
et tripla ipsius GB et ipsa BD ad equalem ipsi EB et duple ipsius HBD (!
BD), dissimiliter igitur proportionibus dispositis, hoc est, turbata exis-
tente analogia, per equale ut que TD (! OD) ad DE ita dupla ipsius AB
cum tripla ipsius GB et que BD ad compositam ex dupla *simul H
utriusque AB, BE et quadrupla GB, BD. Quare et que TD (f OE) ad ED
est ut que GB cum tripla ipsius BD et dupla ipsius EB ad duplam simuI
utriusque AB, BE et quadruplam simul utriusque GB, BD. Est autem et
ut que DE ad EB ita que AG ad GB, quoniam et secundum com-
positionem et tripla ipsius GD ad triplam i psius DB et duplam *ipsius I
8.198 DE tad duplam psius EB. Quare et composita ex AG et tripla ipsius
GD et dupla ipsius DE ad compositam ex ipsa GB et tripla ipsius DB et
dupla ipsius EB. Dissimiliter igitur rursum proportionibus ordinatis,
hoc est, in turbata proportione, per equale eandem habebit propor-
tionem que ET (! EO) ad EB quam que AG cum *ipsa (! tripla ipsius) J
CD et dupla ipsius DE ad duplam simul utriusque AB, BE cum
quadrupla simul utriusque GB, BD. Tota igitur que EB (f OB) ad BE
eandem habet proportionem quam equalis triple ipsius AB cum sexcupla
ipsius CB et tripla ipsius BD ad duplam simul utriusque AB, BE cum
quadrupla simul utriusque GB, BD. Et quoniam que ED, DG, GA in
eadem *proportione sunt et simul utraque singule earum que sunt EB, K
BD, DBC, GB, BA, erit et ut que ED ad DA ita simul utraque que EB,
2OrL-R
BD ad simulutramque DB, BG cum simul utraque GB, BA. Et com-
Il.200 ponenti ergo tut AE ad AD ita simul utraque que EB, BD cum simul
utraque AB, BG et simul utraque GBD, quod est simulutraque EBA cum
dupla simuI utriusque DBG *ad simulutramque BD, DA (! BA) cum L
dupla' ipsius BG. Quare et dupla ad duplam eandem habebit propor-
tionem, hoc est, ut que EA ad AD ita dupla simul utriusque EBA cum
quadrupla simul utriusque GBD ad duplam simul utriusque ABD cum
quadrupla ipsius GE (I GB). Quare et ut que EA ad tres quintas ipsius
AD ita composita ex dupla *simul utriusque ABE et quadrupla simul M
utriusqueGBD ad tres quintas composite ex dupla simul utriusque ABD
et quadrupla ipsius GB. Sed ut que EA ad tres quintas AD ita est que EB
ad ZH. Ergo et ut que EB ad ZH ita dupla simul utriusque ABE cum
quadrupla simul utriusque DBG ad tres quintas composite ex dupla
simul utriusque ABD cum *quadrupla ipsius GB. Ostensum est autem et N
ut que AB (! OB) ad EB ita tripla simul utriusque ABD cum sexcupla
ipsius GB ad duplam simul utriusque ABE et quadruplam simul utrius-
que GBD. Et per equale ergo est ut que EB (! OB) ad ZH ita composita
8.202 ex ttripla simul utriusque ABD et sexcupla ipsius GB ad tres quintas
composite ex dupla *simul utriusque ABD et quadrupla ipsius GB. Sed O
composita ex tripla simul utriusque ABD et ex ipsa (! sexcupla ipsius)
GB ad compositam quidem ex dupla simul utriusque ABD et quadrupla
ipsius GB proportionem habet quam tria ad duo; ad tres quintas autem
eiusdem proportionem habet quam quinque ad duo. Ostensum est autem
et que A *_Clac., O) ad HT proportionem habere quam quinque ad p
duo. Et tota ergo que BD (! BA) ad totam ZT proportionem habet quam
quinque ad duo. Sed autem hoc que ZT est due quinte ipsius DB (! AB),
quod oportebat demonstrare.
C.2 1[10.] OMNIS SECTORIS (! FRUSTI hic et ubique) A PORTIONE
RECTANGULI CONI ABLATI CENTRUM *GRAVITATIS EST IN Q
Il.204 RECTA QUE EST DIAMETER SECTORIS HOC MODO tSITUM:
DIVISA RECTA IN QUINQUE EQUALIA IN MEDIA QUINTA
PARTE ITA UT SECTIO IPSIUS PROPINQUIOR MINORI BASI
SECTORIS AD RELIQUAM SECTIONEM HABEAT PROPOR-
TIONEM EANDEM QUAM HABET SOLIDUM BASIM QUIDEM
HABENS TETRAGONUM QUOD A MEDIETATE (! del.)
MAIORIS (! MAIORI) BASIUM SECTORIS, ALTITUDINEM *AU- R
TEM EQUALEM SIMUL UTRIQUE, SCILICET DUPLE MINORIS
BASIUM ET MAIORI, AD SOLIDUM BASIM QUIDEM HABENS
TETRAGONUM Quob A MINORI BASIUM SECTORIS, AL-
DE CENTRIS ORAVIUM 137
2Or8-Z
TITUDINEM AUTEM EQUALEM AMBABUS, SCILICET DUPLE
MAIORIS ET MINORI IPSARUM.
Sint in rectanguli coni portione due recte que AG, DE [Fig. Cg. 28].
*Diameter autem portionis ABG sit que BZ. Manifestum autem quod et S
sectoris ADEG diameter est que HZ et que quidem AG, DE sunt
parallele secundum B, Z (I, del. Z?) attingentes (! attingenti) portionem,
et recta HZ divisa in quinque equalia media quinta pars sit que TK. Que
autem TI ad IK eandem habeat proportionem quam habet solidum basim
quidem habens *tetragonum quod a linea AZ, altitudinem autem T
equalem ambabus, scilicet duple linee DH et ipsi AZ, ad solidum basim
habens tetragonum quod a linea DH, altitudinem autem equalem am-
babus, scilicet duple ipsius AZ et ipsi DH. Demonstrandum quod
sectoris AGDE centrum gravitatis est signum I.
Il.206 tSit itaque ipsi quidem ZB equalis que MN, *ipsi autem HB equalis U
que ON, et accipiatur harum quidem MNO media proportionalis que MX
(! NX?). Quarta autem proportionalis que CN; et ut que CM ad CN ita
que ZH (! ZT) ad aliquam que a signo I, ubicunque cecidit alterum
signum; nichil enim differt sive inter signa Z, H sive etiam inter H, B,
scilicet lineam IR. Et quoniam in sectione *rectanguli coni diameter V
portionis est que ZB, que BZ aut principalis est sectionis aut penes
diametrum ducta est, que autem AZ, DH ad ipsam ordinate sunt
producte, quoniam equidistantes ei quod aB sectionem attingentes (!).
Si autem hoc, est ut que AZ ad DH potentia ita que ZB ad BH
longitudine, hoc est, que MN ad NO. Ut autem *que MN ad NO W
longitudine ita que MN ad NX potentia. Ergo et ut que AZ ad DH
potentia ita que MN ad NX potentia; quare et longitudine in eadem
proportione sunt. Ergo et ut qui ab AZ cubus ad cubum qui a DH ita
eubus qui ab MN ad eubum qui ab NX. Sed sieut quidem eubus qui ab
AZ ad cubum qui a DH ita portio ABG ad portionem DBE. *Ut autem X
Il.208 tcubus qui ab MN ad cubum qui ab NX ita que MN ad NC. Quare et
dividenti est ut seetor ADGE ad portionem DB (! DBE) ita que MC ad
NC, hoc est, [tres quintas] ipsius HZ ad NC (.' IR). Et quoniam solidum
basim quidem habens tetragonum quod ab AZ, altitudinem autem com-
positam ex dupla linee DR et ipsa AZ, ad eubum qui *ab AZ propor- Y
tionem habet quam dupla ipsius DH eum AZ ad AZ, quare et dupla linee
NX cum linea NM ad NM. Est autem et ut cubus qui ab AZ ad eubum
qui a DH ita que MN ad NC. Vt autem eubus qui a DH ad solidum
basim quidem habens tetragonum quod a DH, altitudinem autem com-
positam ex dupla ipsius AZ cum linea DH, ita que DH ad compositam
*ex linea (! dupla ipsius) AZ et linea DH; quare et que CN ad z
2Or8-20vD
compositam ex ON (! dupla ON) et CN. Facte sunt ergo quatuor
magnitudines: solidum basim quidem habens tetragonum quod ab AZ,
altitudinem autem compositam ex dupla ipsius DH et ipsa AZ; et cubus
qui ab AZ; et cubus qui a DH; et solidum basim quidem habens
tetragonum *quod a DH, altitudinem autem compositam ex dupla ipsius e
AZ et ipsa DH. Quatuor magnitudinibus proportionaliter cum duabus (I)
acceptis, scilicet composite ex dupla linee NX et ipsa NM, et altera
II.210 magnitudine que MN, et talia consequenter que NC, et ultimo que
componitur ex dupla ipsius NO et ipsa NC; per equale ergo fiet ut
solidum *basim quidem habens tetragonum quod ab AZ, aititudnem TI
autem compositam ex dupla ipsius DH et ipsa AZ, ad solidum basim
quidem habens tetragonum quod a DH, altitudinem autem compositam
ex dupla ipsius NX et ipsa MN, ad compositam ex dupla ipsius NO et
ipsa NC. Sed sicut dictum solidum ad dictum solidum ita que TI ad IK.
Ergo *et ut que TI ad IK ita composita ad compositam. Quare et 4>
componenti et precedentium (! precedentibus) sequentia (! quinquies),
est ergo ut que ZH ad IK ita quincupla simul utriusque MNC et decupla
simul utriusque NX, NO ad duplam ipsius ON et Ne. Et ut ZH ad ZK,
que est due quinte ipsius, *ita quincupia simul utriusque MNC et il
decupla simul utriusque NXO (! XNO) ad duplam simul utriusque MNC
et quadruplam simul utriusque NXO (I XNO). Erit igitur ut ZH ad ZI ita
quincupla simul utriusque MNC et decupla simul utriusque XNO ad
compositam ex dupla MN et quadrupla NX et sexcupla ipsius ON et
tripla ipsius NC. Quoniam igitur quatuor recte consequenter propor-
20v tionales sunt que MNX, ONC (i.e., MN, NX, ON, NC), et I *est ut A
quidem que NC ad CM ita accepta quedam que RI ad tres quintas ipsius
ZH, hoc est, ipsius MO. Dt autem composita ex dupla ipsius NM et
11.212 quadrupla ipsius NX et sexcupla ipsius NO et ttripla ipsius NC ad
compositam ex quincupla simul utriusque MNC et decupla simul utrius-
que XNO ita altera *quedam accepta que IZ ad lineam ZH, hoc est, ad B
lineam MO. Erit per priora que RZ due quinte ipsius MN, hoc est,
ipsius ZB. Quare centrum gravitatis portionis ABG est signum R. Sit
itaque et portionis DBE centrum gravitatis signum Q. Sectoris ADEG
erit centrum gravitatis in recta QR, eandem proportionem ad ipsam
habente quam habet *sector ad reliquam portionem; est autem signum I. C
Quoniam enim linee quidem ZB est tres quinte que BR, linee autem HB
est tres quinte que BQ, et relique ergo, scilicet HZ, est tres quinte que
QR. Quoniam igitur est ut quidem sector ADEG ad portionem DBE ita
que MC ad NC, ut autem que MC ad CN ita tres quinte ipsius HZ, que
*est ipsa QR, ad RI. Erit ergo et ut sector ADEG ad portionem DBE ita D
20vD
que QR ad RI. Et est totius quidem portionis centrum gravitatis signum
R, portionis autem DBE centrum gravitatis signum Q. Manifestum
igitur quod et sectoris ADEG centrum gravitatis est signum I.
Explicit liber Archimedis de centris gravium vel de planis equerepen-
tibus.
3. Liber Archimedis
qui dicitur quadratura
parabole
2OvE-K
Il.262 t*Liber Archimedis qui dicitur quadratura parabole E
[Proemiuml
Archymenides Dositheo bene agere.
Audiens Kononem quidem mortuum esse, qui erat nobis amicus,
quendam (! te) autem Kononis notum esse et geometrie domesticum
fore, mortuum quidem graviter doluimus, tanquam viro amico existente
et in mathematibus mirabili quodam, preconati *autem sumus mittere F
scribentes, ut Cononi scribere consueveramus, geometricorum
theorematum, quod prius quidem non erat theorizatum, nunc autem ab
aliis (I nobis) speculatum est, prius quidem per mechanica inventum,
deinde autem per geometrica, demonstratis quidem prius circa geomet-
riam elaboratis conati sunt quidam scribere, ut possibile *erat circulo G
dato et circuii portioni date spatium invenire rectilineum equale, et post
hoc spatium quod continetur a portione totius coni et a recta quadrare,
acceptaverunt sumentes non facile concessibilia fundamenta; que
II.264 quidem ipsis a tplurimis non inventa hec despecta sunt. Portionem
autem contentam a sectione rectanguli coni *nullum primorum conan- H
tem quadrare comperimus, quod utique nunc a nobis inventum est.
Demonstratur enim quod omnis portio contenta a recta et a sectione
rectanguli coni est epitrita trigoni habentis basem eandem et al-
titudinem equalem portioni, sumpto hoc fundamento ad de-
monstrationem ipsius, inequalium spatiorum excessum quo maius *ex- I
cedit minus possibile esse ipsum excessum compositum excedere
omne prepositum finitum spatium. Usi sunt autem et priores geometre
hoc fundamento. Circulos enim habere duplam proportionem ad in-
vicem diametrorum demonstraverunt utentes hoc fundamento; et speras
quod triplam proportionem habent ad invicem diametrorum, adhuc
autem et *omnis pyramis tertia pars est prismatis eandem basem J
habentis cum pyramide et altitudinem equalem, et quia omnis conus
tertia pars est cy1indri habentis eandem basem cum cono et altitudinem
equalem, similiter predicto fundamento accipientes scripserunt. Accidit
predictorum theorematum unumquodque nullo minus eorum que sine
hoc demonstrata sunt *credemus. Sufficit autem ad similem fidem K
huius inductum expositorum a nobis. Describentes igitur ipsius de-
ll.266 monstrationes mittimus, tprimum quidem quomodo per mechanica
consideratum est, post hec autem et qualiter per geometrizata de-
monstrantur. Prescribuntur autem et elementa conica oportuna ad de-
monstrationem. Vale.
142
DE QUADRATURA PARABOLE 143
20vIrQ
*[1.] SI SIT RECTANGULI CONI PORTIO, IN QUA QUE ABG, L
QUE AUTEM BD APUD DIAMETRUM VEL IPSA DIAMETER, QUE
AUTEM AG PENES EAM QUE SECUNDUM B CONTINGENTEM
SECTIONEM CONI, EQUALIS ERIT QUE AD IPSI DG; ET SI
EQUALIS SIT QUE AD IPSI DG, PARALLELE ERUNT QUE AG ET
QUE SECUNDUM B CONTINGENS SECTIONEM CONI [Fig. Q. 1].
*[2.] SI SIT RECTANGULI CONI PORTIO QUE ABG, SIT M
AUTEM QUE QUIDEM BD APUD DYAMETRUM VEL IPSA
DIAMETER, QUE AUTEM ADG APUD EAM QUE SECUNDUM B
CONTINGENTEM SECTIONEM CONI, QUE AUTEM EG CON-
TINGENS PORTIONEM CONI APUD G, ERUNT QUE BD, BE
EQUALES [Fig. Q. 2].
*[3.] SI SIT RECTANGULI CONI PORTIO QUE ABG, SIT N
AUTEM BD APUD DIAMETRUM AUT IPSA DIAMETER, ET
DUCANTUR QUEDAM QUE AD, EZ PENES EAM QUE SECUN-
Il.268 DUM B tCONTINGENTEM SECTIONEM CONI, ERIT UT QUE BD
LONGITUDINE AD BZ ITA POTENTIA QUE AD AD LINEAM EZ
[Fig. Q. 3].
Demonstrata sunt autem hec in elementis conicis.
*[4.] SIT PORTIO CONTENTA A RECTA ET A SECTIONE O
RECTANGULI CONI ABG, QUE AUTEM BD A MEDIA LINEA AG
APUD DIAMETRUM DUCATUR VEL IPSA DIAMETER SIT, ET
QUE BG RECTA COPULATA EDUCATUR. SI ITAQUE PRO-
DUCATUR ALIQUA ALIA QUE ZT PENES LINEAM BD SECANS
RECTAM QUE PER PUNCTA B, G, EANDEM PROPORTIONEM
HABEBIT QUE ZT AD LINEAM TH *QUAM QUE DA AD LINEAM p
DZ.
C.2 Ducatur enim per H penes lineam / AG que HK, est autem ut que BD
ad BK longitudine ita que DG ad lineam KI (.' KH) potentia; de-
monstratum est enim hoc [Fig. Q. 4]. Erit ergo ut que BG ad BI
longitudine ita que BG ad BT potentia; equales enim que DZ, KH.
Proportionales *ergo sunt que BG. BT, BI linee. Quare eandem habet Q
proportionem que BG ad BT quam que GT ad lineam TI. Est ergo ut que
Il.270 GD ad lineam DZ ita que TZ tad lineam TH. Ipsi autem DG equalis est
que DA. Palam igitur quod eandem habet proportionem que DA ad
lineam DZ quam que ZT ad lineam TH.
2OvR-X
*[5.]. SIT PORTIO CONTENTA A RECTA ET A SECTIONE R
RECTANGULI CONI ABG, ET DUCATUR AB A PENES DIAMET-
RUM QUE ZA, A G AUTEM CONTINGENS SECTIONEM CONI
APUD G QUE GZ. SI ITAQUE DUCATUR ALIQUA IN TRIGONO
ZAG PENES LINEAM AZ, EADEM PROPORTIONE DUCTA SECA-
BITUR A SECTIONE RECTANGULI CONI ET QUE AG A PRO-
DUCTA, EIUSDEM AUTEM PROPORTIONIS *ERIT SECTIO s
LINEE AG VERSUS A SECTIONI PRODUCTE QUE VERSUS A.
Ducatur enim aligua que DE penes lineam AZ, et secet primum gue
DE lineam AG in duo equa [Fig. Q. 5]. Quoniam igitur est rectanguli
coni sectio que ABG et gue guidern BD penes diarnetrum, que autern
AD, DG equales, erit ipsi AG equidistans que secundurn B contingens
sectionem *rectanguli coni. Rursum, guoniam penes diarnetrum est que T
DE et a signo G ducta est gue GE contingens sectionem rectanguli coni
secundurn G, que autern DG eguidistans ei gue secundum B contingen-
ti, equalis est gue EB ipsi BD. Quare eandern habet proportionem que
AD ad lineam DG quam gue DB ad lineam BE. Si guidern igitur in duo
*equa gue producta est secat lineam AG, demonstratum est. Si autem U
U.272 non, ducatur aliqua alia que KL tpenes lineam AZ. Demonstrandum
igitur quod eandern habet proportionem gue AK ad KG guam gue KT ad
TL. Quoniarn enim equalis est gue BE ipsi BD, equalis est et gue IL ipsi
KI. Eandern ergo proportionern habet gue LK ad KI guam gue AG ad
*Iinearn DA. Habet autem et gue KI ad lineam KT eandem proportionem V
quam gue DA ad linearn AK, demonstraturn est enim in priori. Quare
eandem proportionem habet que KT ad linearn TL quam que AK ad
Iineam KG. Demonstraturn est igitur propositum.
[6.] INTELLIGATUR AUTEM PROPOSITUM IN RECTO AD
ORIZONTEM, ET *LINEE AB HEC QUIDEM AD EADEM IPSI D W
[DEORSUM] INTELLIGANTUR, HEC AUTEM AD ALTERA SUR-
SUM, TRIGONUM AUTEM BDG SIT RECTANGULUM HABENS
RECTUM ANGULUM APUD B ET LATUS BG EQUALE
MEDIETATI LIBRE, VIDELICET EQUALI EXISTENTE LINEA AB
IPSI BG. SUSPENDATUR AUTEM TRIGONUM EX SIGNIS B, G,
SUSPENDATUR AUTEM ET ALIUD SPATIUM Z EX ALIA PARTE
LIBRE APUD A ET *EQUALITER REPAT SPATIUM Z APUD A X
SUSPENSUM TRIGONO BDG SIC EXISTENTI UT NUNC IACET.
DICO ITAQUE SPATIUM Z TRIGONI BDG ESSE TERTIAM PAR-
TEM.
Quoniam enim supponitur equaliter repere libra, assimilatur linea AG
ipsi orizonti, producte autem ad angulos rectos ipsi AG in *recto plano Y
0.274 ad torizontem erunt catheti ad orizontem [Fig. Q. 6]. Secetur itaque
linea BG apud E ita ut linea GE sit dupla linee EB, et ducatur penes
lineam DB que KE, et secetur in duo equa apud T. Trigoni itaque BDG
centrum gravitatis est signum T; ostensum est enim hoc in mechanicis.
Si igitur trigoni BDG que quidem secundum B, G *appensio solvatur, et Z
suspendatur secundum E, manet trigonum ut nunc se habet; unumquod-
que enim suspensorum, ex quo signo statutum est, manet, ut secundum
cathetum sit signum appensi et centrum gravitatis suspensi; ostensum
est enim et hoc. Quoniam igitur eandem habebit consistentiam trigonum
21r BDG ad libram, equerepet similiter spatium Z. Quoniam / *autem A
equaliter repunt spatium quidem Z suspensum apud A et trigonum BDG
secundum E, palam quod contrapassa sunt longitudinibus et est ut que
AB ad lineam BE ita trigonum BDG ad spatium Z. Que autem AB tripla
est linee BE et trigonum ergo BDG triplum est spatii Z.
Manifestum autem quod et, si triplum sit trigonum BDG *spatii Z, B
quod equaliter repent.
[7.]. SIT RURSUM LIBRA LINEA AG, MEDIUM AUTEM IPSIUS
SIT B, ET SUSPENDATUR APUD B TRIGONUM (! del.) GDH (!
del.). SIT AUTEM TRIGONUM GDH AMBLIGONIUM BASIM
QUIDEM HABENS LINEAMDH, ALTITUDINEM AUTEM LINEAM
II.276 EQUALEM EXISTENTEM tMEDIETATI LIBRE, ET SUSPEN-
DATUR TRIGONUM GDH EX SIGNIS B, G. *SPATIUM AUTEM Z C
SUSPENSUM SECUNDUM A SIT EQUALITER REPENS CUM
TRIGONO GHD SIC SE HABENTE UT NUNC IACET. SIMILITER
AUTEM (I ITAQUE) DEMONSTRABITUR SPATIUMZ ESSE TERTIA
PARS TRIGONI GDH.
Suspendatur enim et quoddam aliud spatium ex A, quod sit tertia pars
trigoni BGH, equaliter autem (! itaque) repet trigonum BDG spatio ZL
[Fig. Q. 7]. *Quoniam igitur trigonum quidem BGH equaliter repit cum D
spatio L, trigonum autem BGD cum ZL, mnifestum quod et trigonum
..(JDH triplum est spatii Z.
[8.] SIT LIBRA ABG, MEDIUM AUTEM IPSIUS B, ET SECUN-
DUM B SIT APPENSUM, TRIGONUM GDE RECTANGULUM
RECTUM ANGULUM HABENS APUD E ET *SUSPENDATUR EX E
LIBRA SECUNDUM G, E. SPATIUM AUTEM Z SUSPENDATUR
2lrF-K
SECUNDUM A, ET EQUALITER REPAT CUM TRIGONO GDE SIC
EXISTENTI UT NUNC IACET; QUAM AUTEM PROPORTIONEM
HABET QUE AB AD LINEAM BE HANC HABEAT TRIGONUM
GDE AD SPATIUM K. DICO ITAQUE SPATIUM Z TRIGONO
QUIDEM GDE MINUS ESSE, IPSO AUTEM K MArus.
*Accipiatur enim trigoni GDE centrum gravitatis. Et sit T, et que TH F
ducatur penes lineam DE [Fig. Q. 8]. Quoniam igitur equaliter repit
II.278 trigonum GDE cum spatio Z, teandem habet proportionem spatium
GDE ad spatium Z quam que AB ad lineam EH. Quare minus est Z
quam GDE. Et quoniam trigonum GDE ad spatium quidem Z hanc
habet *proportionem quam que BA ad lineam BH, ad spatium autem K G
quam que BA ad lineam BE, palam quod maiorem proportionem habet
trigonum GDE ad spatiumK quam ad spatiumZ. Quare maius est spatium
Z quam spatium K.
[9.]. SIT RURSUM LIBRA QUIDEM AG, MEDIUM AUTEM Ip
SIUS B, TRIGONUM *AUTEM GDK SIT AMBLIGONIUM BASIM H
QUIDEM HABENS LINEAM DK, ALTITUDINEM AUTEM LINEAM
EG, ET SUSPENDATUR EX LIBRA SECUNDUM G, E, SPATIUM
AUTEMZ SUSPENDATUR SECUNDUMA, ET EQUALITER REPAT
CUM TRIGONO DGK SIC SE HABENTI UT NUNC IACET; QUAM
AUTEM PROPORTIONEM HABET QUEAB AD LINEAM BE HANC
HABEAT TRIGONUM GDK AD SPATIUM L. *DICO ITAQUE I
SPATIUM Z SPATIO QUIDEM L MAIUS ESSE, TRIANGULO
AUTEM DGK MINUS.
Demonstrabitur autem similiter cum priori [Fig. Q. 9].
[lO.] SIT RURSUM ABG LIBRA ET MEDIUM IPSIUS SIT B. QUOD
AUTEM BDHK TRAPEZALE EOS QUIDEM QUI APUD SIGNA B, H
ANGULOS HABENS RECTOS, *LATUS AUTEM KD VERGENS AD J
Il.280 G, ET QUAM HABET PROPORTIONEM QUEAB AD tLINEAM BH
HANC HABEAT TRAPEZALE BDKH AD SPATIUM L. SUSPEN-
DATUR AUTEM TRAPEZALE BDHK EX LIBRA SECUNDUM
SIGNAB, H. SUSPENDATUR AUTEM ET SPATIUMZ SECUNDUM
A ET EQUALITER REPAT CUM TRAPEZALI BDKH SIC SE
HABENTI UT NUNC SUPPONITUR. DICO SPATIUM Z ESSE
MINUS QUAM L.
*Secetur enim que AG apud E ita ut quam habet proportionem dupla K
ipsius DB et que KH ad duplam ipsius KH et ipsius (! ipsam) BD hanc
habeat que EH ad lineam BE; et per E penes lineam BD ducta que EN
secetur in duo equa apud T; trapezalis itaque BDHK centrum gravitatis
21rL-R
est signum T; ostensum est enim hoc in mechanicis [Fig. Q. lO]. Si
igitur *trapezale BDHK apud E quidem suspendatur, a signis autem B, L
H solvatur, manet eandem habens consistentiam propter hec prioribus,
et equaliter repit cum spatio Z. Quoniam igitur equaliter repit trapezale
BDHK suspensum secundum E cum spatio Z suspenso secundum A, erit
ut que AB ad BE trapezale BDHK ad spatium Z; maiorem proportionem
C.2 habens trapezale BDHK ad spatium Z quam ad spatium L, / *quoniam et M
queAB ad lineam BE maiorem proportionem habet quam ad lineam BH.
Quare minus erit spatium Z spatio L.
[11.]. SIT RURSUM LIBRA QUIDEM AG, MEDIUM AUTEM
IPSIUS B, TRAPEZALE AUTEM SIT KDTR HABENS LATERA
II.282 QUIDEM KD, tTR VERGENTIA AD G, *LATERA AUTEM DR, KT N
KATHETOS SUPER LINEAM BG, ET QUE DR CADAT AD B.
QUAM AUTEM PROPORTIONEM HABET QUE AB AD LINEAM
BH HANC HABEAT TRAPEZALE DKTR AD SPATIUM L,
TRAPEZALE AUTEM DKTR SUSPENDATUR EX LIBRA SECUN-
DUM B, H ET Z SECUNDUM A, ET EQUALITER REPAT SPATIUM
Z CUM TRAPEZALI DKRT SIC SE HABENTI UT NUNC IACET.
SIMILITER ITAQUE PRIORIBUS *DEMONSTRABITURSPATIUM O
Z MINUS ESSE SPATIO L [Fig. Q. Il].
[12.] SIT RURSUM LIBRA QUIDEM AG, MEDIUM AUTEM IP-
SIUS B, HOC AUTEM DEKH SIT TRAPEZALE HABENS ANGULOS
QUIDEM QUI APUD E, H RECTOS, LINEAS AUTEM KD, EH
TENDENTES VERSUS G, ET QUAM QUIDEM PROPORTIONEM
HABET QUE AB AD LINEAM BH HANC HABEAT TRAPEZALE
DKEH AD SPATIUM M. *QUAM AUTEM PROPORTIONEM P
HABET QUE AB AD LINEAM BE HANC PROPORTIONEM
HABEAT TRAPEZALE DKEH AD SPATIUM L. SUSPENDATUR
AUTEM TRAPEZALE DKEH EX LIBRA SECUNDUM E, H,
SPATIUM AUTEM Z SUSPENDATUR SECUNDUM A, ET EQUALI-
TER REPAT CUM TRAPEZALI SIC SE HABENTE UT NUNC SUP-
PONITUR. DICO ITAQUE SPATIUMZ ESSE QUIDEM MAIUS IPSO
L, MINUS AUTEM IPSO M.
*Accipio enim trapezalis DKEH centrum gravitatis [Fig. Q. 12]. Sit Q
autem T. Sumetur autem similiter priori, et duco lineam TI penes
II.284 lineam DE. Si igitur ttrapezale ex libra suspenditur secundum I, a
signis autem E, H solvatur, manet eandem habens consistentiam et
*equaliter repet cum Z propter eadem prioribus. Quoniam autem equali- R
21rS-X
ter repit trapezale suspensum secundum I cum Z suspenso secundum A,
eandem habebit proportionem trapezale ad Z quam que AB ad lineam
BI. Palam igitur quod DKEH ad L quidem maiorem proportionem habet
quam ad Z, ad M autem minorem quam ad Z. Quare Z ipso L quidem est
maius, minus autem ipso M.
*[13.] SIT RURSUM LIBRA QUIDEM AG, SECUNDUM
MEDIUM AUTEM IPSIUS B, HOC AUTEM KDTR SIT TRAPEZALE,
UT LATERA QUIDEM KD, TR SINT TENDENTIA VERSUS G,
LATERA AUTEM DT, KR SINT CATHETI AD LINEAM BG. SUS-
PENDATUR AUTEM EX LIBRA SECUNDUM E, H. SPATIUM
AUTEM Z SUSPENDATUR *SECUNDUM A, ET EQUALITER
REPAT CUM TRAPEZALI DKTR SIC SE HABENTI UT NUNC
IACET, ET QUAM QUIDEM HABET PROPORTIONEM QUEAB AD
LINEAM BE HANC HABEAT TRAPEZALE DKTR AD SPATIUM L.
QUAM AUTEM PROPORTIONEM HABET QUE AB AD LINEAM
BH HANC HABEAT IDEM TRAPEZALE AD SPATIUM M. SIMILI-
TER ITAQUE PRIORI DEMONSTRABITUR Z SPATIO QUIDEM L
*MAIUS, SPATIO AUTEM M MINUS [Fig. Q. 13].
s
T
u
[14.] SIT PORTIO BTG CONTENTA A RECTA ET A SECTIONE
RECTANGULI CONI. SIT ITAQUE PRIMO QUE BG AD RECTOS
ANGULOS DIAMETRO, ET DUCATUR A SIGNO QUIDEM B QUE
Il.286 BD PENES DIAMETRUM, A SIGNO AUTEM G QUE GD tCON-
TINGENS SECTIONEM CONI SECUNDUM G. ERIT ITAQUE
TRIGONUM BGD *RECTANGULUM. DIVIDATUR ITAQUE QUE V
BG IN SECTIONES QUOTCUNQUE, SCILICET BE, EZ, ZH, Hl, ET
A SECTIONE DUCANTUR PENES DIAMETRUM QUE ES, ZC, HY,
IX, A SIGNIS AUTEMSECUNDUM QUE SECANT IPSE SEC-
TIONEM CONI COPULENTUR SECUNDUM G ET EDUCANTUR.
DICO ITAQUE TRIGONUM BDG TRAPEZALIUM QUIDEM KE, LZ,
MH, Nl ET TRIGONI XIG MINUS ESSE QUAM *TRIPLUM, W
TRAPEZALIUM AUTEM ZF, HT, IP ET TRIGONI IOG MAIUS
ESSE QUAM TRIPLUM.
Sit enim divisa (! ducta) recta que ABG et absumatur que AB equalis
ipsi BG, et intelligatur libra que AG, medium autem ipsius erit B, et
suspendatur exB [Fig. Q. 14]. Suspendatur autem et trigonum BDG ex
*libra secundum B, G; ex altera autem parte libre suspendantur spatia X
R, Q, W, Q, D' secundum A, et equaliter repat spatium quidem R cum
trapezali DE sic se habente, spatium autem Q cum trapezali ZS,
21rY-21vF
spatium autem 'P cum CH, spatium autem Q eum Y/, spatium vero D'
cum trigono XIG. Equaliter itaque repet totum eum toto. Quare triplum
*utique erit trigonum BDG spatii RQlJ!QD'. Et quoniam est portio BTG Y
que continetur a recta et a sectione rectanguli coni, et a signo B quidem
penes diametrum ducta est que BD, a signo autem G que GD contingens
sectionem coni secundum G, dueta est autem et alia quedam penes
diametrum que SE, eandem habet proportionem que BG ad *lineam BE Z
quam que SE ad lineam EF. Quare et que BA ad lineam BE eandem
habet proportionem quam trapezale DE ad trapezale KE. Similiter
U.288 autem demonstrabitur que AB tad lineam BZ eandem habere propor-
tionem quam trapezale SZ ad trapezale LZ, ad lineam autem BH quam
2i\' trapezale CH ad trapezale ~ I *ad lineam autem BI quam trapezale Yl A
ad trapezale N/. Quoniam igitur est trapezale DE habens quidem apud
signa B, E angulos rectos, latera autem tendentia ad G, equaliter autem
sibi repit spatium quoddam, scilicet R, suspensum ex libra secundum A
sic se habente trapezali ut nune iaeet, et est *ut que BA ad lineam BE B
ita trapezale DE ad trapezale KE, maius ergo est spatium KE spatio R;
ostensum est enim hoc. Rursum autem et trapezale ZS angulos quidem
qui ad Z, E habens rectos, lineam autem SC tendentem ad G, equaliter
autem sibi repit spatium Q ex libra suspensum secundum A sic se
habente trapezali ut nunc iacet, et est ut *quidem que AB ad lineam BE C
ita trapezale ZS ad trapezale ZF. Dt autem que AB ad lineam BZ ita
trapezale ZS ad trapezale LZ. Erit itaque et spatium Q minus quidem
trapezali LZ, maius autem trapezali ZF; ostensum est enim et hoc.
Propter eadem itaque et spatium 'P minus quidem est trapezali MH,
maius autem ipso TH; et spatium Q *minus quidem trapezali N/, maius D
Il.190 autem ipso PI. tSimiliter itaque et spatium D' trigono quidem XIG
minus, maius autem trigono GIO. Quoniam igitur KE quidem trapezale
maius est spatio R, trapezale autem LZ spatio Q, ipsum autem MH ipso
'P, et trapezale N/ spatio Q, trigonum vero X/G ipso D', manifestum
quod et omnia dicta spatia maiora sunt *spatio RQ'lIQD'. Est autem E
spatium RQ'lIQD' tertia pars trigoni BDG. Palam ergo quod trigonum
BGD minus est quam triplum trapezalium KE, LZ, MH, Nl et trigoni
X/G. Rursum quoniam trapezale quidem ZF minus est spatio Q, ipsum
autem TH spatio W, ipsum vero lP spatio Q, trigonum autem lOG ipso
D', manifestum quod et omnia dicta minora *sunt spatio D'QWQ. F
Manifestum igitur quod et trigonum BDG maius est quam triplum
trapezalium FZ, TH, lP et trigoni lGO, minus autem quam triplum
prescriptorum.
ISO ARCHIMEDES IN THE MIDDLE AGES
21vG-M
[15.] SIT RURSUM BTG PORTIO CONTENTA A RECTA ET A
SECTIONE RECTANGULI CONI. QUE AUTEM BG NON SIT AD
ANGULOS RECTOS DIAMETRO. *NECESSARIUM AUTEM AUT G
PRODUCTAM A SIGNO B PENES DIAMETRUM AD EADEM POR-
TIONI AUT EAM QUE A G HEBETEM FACERE ANGULUM AD
LINEAM BG. ET SIT QUE HEBETEM ANGULUM FACIT QUE
APUDB, ET DUCATUR PENES DIAMETRUM A SIGNOB QUEBD,
ET A SIGNO G QUE GD CONTINGENS SECTIONEM CONI APUD
G, ET DIVIDATUR QUE BG IN PORTIONES EQUALES QUOT-
CUNQUE, SCILICET BE, EZ, ZH, Hl, IG, *A SIGNIS AUTEM E, Z, H
Il.292 H, l PENES DIAMETRUM DUCANTUR QUE ES, tZC, HY, IX, ET A
SIGNIS UBI SECANT IPSE SECTIONEM CONI COPULENTUR AD
G ET EDUCANTUR. DICO ITAQUE ET NUNC TRIGONUM BDG
TRAPEZALIUM QUIDEM BF, LZ, MH, NI ET TRIGONI GIX MINUS
ESSE QUAM TRIPLUM, TRAPEZALIUM AUTEM ZF, HT, IP ET
TRIGONI GOl MAIUS QUAM TRIPLUM.
*Educatur que DB ex altera parte; ducens cathetum lineam GK, ipsi I
GK equalem accipio lineam AK [Fig. Q. 15]. Intelligatur itaque rursum
libra AG, medium autem ipsius K, et suspendatur ex K. Suspendatur
autem et trigonum GKD ex medietate libre seeundum G, K habens ut
nune iaeet. Ex altera autem parte libre suspendantur secundum A
*spatia R, Q, W, Q, D', et spatium quidem R [cum] trapezali DE J
equaliter repat sie habenti ut nune iaeet, spatium autem Q eum trapezali
ZS, spatium vero W cum CH, spatium autem Q eum YI, spatium vero
D' eum trigono GIX equaliter itague repet, et totum eum toto. Quare
erit itaque et trigonum DBG triplum spatii R Q \li Q D I. Similiter
*utique priori demonstrabitur trapezale BF spatio R maius; et trapezale K
quidem TE maius esse spatio Q, trapezale autem ZF minus; et trapezale
quidem MH maius esse spatio W, trapezale autem HT minus; et adhuc
0.294 trapezale quidem NI tmaius esse spatio Q, ipsum autem PI minus; et
trigonum autem XIG maius spatio D', trigonum autem GIO *minus. L
Palam igitur est [propositum].
C.2 / [16.] SIT RURSUM PORTIO BTG CONTENTA A RECTA ET A
SECTIONE RECTANGULI CONI, ET DUCATUR PER B QUIDEM
QUE BD PENES DYAMETRUM, A SIGNO AUTEM G QUE GD
CONTINGENS SECTIONEM CONI SECUNDUM G. SIT AUTEM
TRIGONI BDG TERTIA PARS SPATIUM Z. DICO ITAQUE POR-
TIONEM BTG *EQUALEM ESSE SPATIO Z. M
Si enim non est eguale (.'), aut maius (.') est aut minus (I) [Fig.
21vN-T
Q. 16]. Sit itaque prius, si possibile est, maius (I). Exeessus autem quo
exeedit portio BTG spatium Z ipse eompositus sibi ipsi erit maior
trigono BGD. Possibile autem est aeeipere aliquod spatium minus
exeessu *quod eri t pars trigoni BDG. Sit autem trigonum BGE minus N
dieto exeessu et pars trigoni BDG; erit autem et que BE pars ipsius BD.
Dividatur igitur que BD in partes et sint signa divisionum que H, I, K,
et a signis H, I, K apud (! ad) G reete eopulentur. Seeant itaque ipse
seetionem coni, quoniam que GD est contingens ipsam secundum G, *a O
II.296 signis autem ubi secant recte sectionem tducantur penes diametrum gue
MF, NR, XT, PS; erunt autem ipse et penes lineam BD. Quoniam igitur
trigonum BGE est minus excessu quo exeedit portio BTG spatium Z,
palam guod simul ambo, scilicet spatium Z et trigonum BGE, sunt
minora portione. Et trigono BGE sunt equalia trapezalia *per gue seetio p
coni progreditur, scilieet ME, FL (I [F][L]) , RT, TS (! T[O]) et
trigonum GOS; trapezale quidem enim ME commune, trapezale autem
ML equale est ipsi FL et quod LX equale ipsi TR et quod QX equale ipsi
TS (! T[O]) et trigonum GQP trigono GOS. Spatium itaque Z est minus
trapezalibus ML, XR, PT et trigono POG. Et est trigonum BDG triplum
*spatii Z; trigonum itaque BDG est minus quam triplum trapezalium Q
ML, RX, TP et trigoni POG, quod quidem impossibile; ostensum est
enim maius esse quam triplum. Igitur non est maior portio BTG spatio
Z.
Dico itaque quod neque minor. Sit enim, si possibile est, *minor. R
Rursum excessus guo excedit spatium Z portionem BTG ipse sibi ipsi
compositus excedet et trigonum BDG. Possibile autem est aecipere
spatium minus excessu quod erit pars trigoni BDG. Sit igitur trigonum
BGE minus exeessu et pars trigoni BGD, et alia eadem disponantur.
Quoniam igitur est trigonum BGE minus excessu quo excedit *spatium S
II.298 Z portionem BTG, trigonum BEG et tportio BTG ambo minora sunt
spatio Z. Est autem et spatium Z minus quadrilateribus (I) EM, FN (.'
[F]N), 'PX, PC et trigono GPS (I GP(S]); est enim trigonum BDG
ipsius quidem Z triplum; dictorum autem spatiorum minus quam trip-
lum, ut in precedenti demonstratum est. Minus ergo est trigonum BGE
et portio BTG quadrilateribus (I) EM, FN (! [F]N), X'P, PC *et trigono T
GPS. Quare communi ablato, scilicet portione, minus erit et trigonum
BGE relictis spatiis, quod est impossibile; ostensum est enim eguale
esse trigonum BEG trapezalibus EM, FL (! [F]L), RT, TO et trigono
GOS (! GO[S]), sunt maiora relictis spatiis. Non ergo est minor portio
BTGspatio Z. Ostensum est autem quod neque maior; equalis est ergo
portio spatio Z.
21vU-22rF
*[ 17.] HOC AUTEM DEMONSTRATO MANIFESTUM QUOD U
OMNIS PORTIO CONTENTA A RECTA ET A SECTIONE
RECTANGULI CONI EST EPITRITA TRIGONI HABENTIS BASIM
EANDEM PORTIONI ET ALTITUDINEM EQUALEM.
Sit enim portio contenta a recta et a sectione rectanguli coni, *vertex V
autem ipsius sit signum T, et inscribatur in ipsam trigonum BTG
eandem habens basim cum portione et altitudinem equalem [Fig.
Q. 17]. Quoniam igitur signum T est vertex portionis, que a T recta
penes diametrum ducta in duo equa secat lineam BG, et que BG est
II.300 penes contingentem tportionem secundum T. Ducatur autem que ET
22r penes diametrum. Ducatur autem et a signo / *B penes diametrum que A
BD, a signo autem G que GD contingens sectionem coni secundum G.
Quoniam igitur que quidem KT penes diametrum est, que autem GD
contingens sectionem apud G, que autem EG est equidistans contingenti
sectionis secundum T, equalis est que TE ipsi TK. Trigonum ergo BDG
*est quadruplum trigoni BTG. Quoniam autem trigonum BDG portionis B
quidem BTG est triplum, trigoni autem BTG quadruplum, palam quod
epitrita est portio BTG trigoni BTG.
Portionum contentarum a recta et a curva linea basim quidem voco
rectam, altitudinem autem maximam kathetum a curva linea ductam ad
basim *portionis, verticem autem signum a quo maxima cathetus C
ducitur.
[18.] SI IN PORTIONE QUE CONTINETUR A RECTA ET A
SECTIONE RECTANGULI CONI A MEDIA BASI DUCATUR
RECTA PENES DIAMETRUM, VERTEX PORTIONIS ERIT SIG-
NUM SECUNDUM QUOD DUCTA PENES DIAMETRUM SECAT
SECTIONEM CONI.
*Sit enim portio ABG contenta a recta et a sectione rectanguli coni, D
et a media linea AG ducatur que DB penes diametrum [Fig. Q. 18].
II.302 Quoniam igitur tin sectione rectanguli [coni] ducta est que BD penes
diametrum et equales sunt que AD, DG, palam quod equidistans est que
AG et que secundum B contingens sectionem coni. Manifestum *ergo E
quod a sectione ad lineam AG ductarum cathetus maxima erit que a
signo B producitur. Vertex igitur portionis est signum B.
[19.] IN PORTIONE CONTENTA A RECTA ET A SECTIONE
RECTANGULI CONI QUE A MEDIA BASI DUCTA EST EIUS QUE
A MEDIA MEDIETATE DUCITUR EPITRITA ERIT LONGITUDINE.
*Sit enim portio ABG contenta a recta et a sectione rectanguli coni, F
22rG-L
et ducatur penes diametrum que quidem BD a media linea AG, que
autem EZ a media linea AD; ducatur autem et que ZT penes AG [Fig.
Q. 19]. Quoniam igitur in seetione rectanguli coni que BD *penes G
diametrum ducta est et que AD, ZT penes lineam eontingentem sunt,
palam quod eandem habet proportionem que BD ad lineam BT lon-
gitudine quam gue AD ad lineam ZT potentia. Quadrupla ergo est et que
BD linee BT longitudine. Manifestum igitur quod epitrita est que BD
linee EZ longitudine.
*[20.] SI IN PORTIONEM CONTENTAM A RECTA ET A SEC- H
11.304 TIONE RECTANGULI CONI TRIGONUM INSCRIBATUR tHABENS
BASIM EANDEM CUM PORTIONE ET ALTITUDINEM EANDEM,
MAIUS ERIT INSCRIPTUM TRIGONUM QUAM MEDIETAS POR-
TIONIS.
Sit enim portio ABG, qualis dicta est, et inscribatur in ipsam
*trigonum ABG habens basim eandem cum toto et altitudinem equalem 1
[Fig. Q. 20]. Quoniam igitur trigonum cum portione eandem habet
basim et altitudinem eandem, necessarium signum B verticem esse
portionis. Equidistans ergo est que AG contingenti secundum B sec-
tionem. Ducatur autem que ZE per B penes lineam AG et a signis A, G
*que AZ, GE penes diametrum. Cadent itaque ipse extra portionem. J
Quoniam igitur trigonum ABG est medietas parallelogrammi AZEG,
manifestum quod maius est quam medietas portionis.
[Corollarium]
Demonstrato autem hoc palam quod in hanc portionem possibile *est K
inscribere polygonium ut sint residue portiones minores omni preposito
spatio; ablato enim semper maiori quam medietas propter hoc manifes-
tum quod minorantes semper residuas portiones faciemus has minores
omni preposito spatio.
u ~ /H2!.] SI IN PORTIONEM CONTENTAM A RECTA ET A SEC-
TIONE RECTANGULI *CONI TRIGONUM INSCRIBATUR BASIM L
HABENS EANDEM CUM PORTIONE ET ALTITUDINEM EAN-
DEM, INSCRIBANTUR AUTEM ET ALIA TRIGONA IN RESIDUAS
PORTIONES EANDEM BASIM HABENTIA PORTIONIBUS ET AL-
TITUDINEM EANDEM, UTRIUSLIBET TRIGONORUM INSCRIP-
TORUM IN RESIDUAS PORTIONES OCTUPLUM ERIT
TRIGONUM QUOD IN TOTAM PORTIONEM INSCRIPTUM EST.
22rM-T
*Sit portio ABG, qualis dieta est, et seeetur que AG in duo equa per M
D, que autem BD ducatur penes diametrum [Fig. Q. 21]. Signum ergo
B est vertex portionis. Trigonum ergo ABG habet eandem basim cum
portione et altitudinem eandem. Rursum secetur in duo equa que AD
per E et ducatur que EZ penes diametrum, seeetur autem que AB
*secundum T in duo equa. Signum ergo Z est vertex portionis AZB; N
trigonum itaque AZB habet basim eandem cum portione et altitudinem
eandem. Demonstrandum quod trigonum ABG est octuplum trigoni
AZB.
Est igitur que BD ipsius quidem EZ epitrita, ipsius autem ET dupla.
Dupla ergo est que ET ipsius TZ. Quare et trigonum AEB duplum est
*trigoni ZBA; quod quidem enim AET duplum est trigoni ATZ; quod O
autem TBE ipsius ZTB. Quare trigonum ABG est octuplum ipsius AZB.
II.308 tSimiIiter autem demonstrabitur et inseripti in BHG portionem.
[22.] SI SIT PORTIO CONTENTA A RECTA ET A SECTIONE
RECTANGULI CONI ET SPATIA PONANTUR CONSEQUENTER
QUOTCUNQUE IN PROPORTIONE QUADRUPLI, *SIT AUTEM p
MAXIMUM SPATIORUM EQUALE TRIGONO HABENTI BASIM
EANDEM CUM PORTIONE ET ALTITUDINEM EANDEM, STMUL
OMNIA SPATIA MINORA ERUNT PORTIONE.
Sit enim portio ADBEG contenta a recta et a sectione rectanguli coni
[Fig. Q. 22]. Spatia autem sint quotcunque consequenter *posita Z, H, Q
T, l. Quadruplum autem sit precedens sequentis. Maximum autem sit Z,
et sit Z equale trigono habenti basim eandem eum portione et al-
titudinem equalem. Dico quod portio est maior spatiis Z, H, T, l.
Sit totius quidem portionis vertex B, reliquarum autem portionum D,
E. Quoniam igitur trigonum ABG est octuplum utriusIibet *trigonorum R
ADB, BEG, palam quod amborum ipsorum est quadruplum. Et quoniam
trigonum ABG est equale spatio Z, seeundum eadem autem et trigona
ADB, BEG sunt equalia spatio H. Similiter autem demonstrabitur quod
et inseripta in reliquas portiones trigona habentia eandem basim cum
Il.310 portionibus et altitudinem eandem equalia sint spatio T *et ttrigona S
inscripta in posterius factas portiones equalia sint spatio l. Simul ergo
omnia premissa spatia equalia erunt euidam poligonio inseripto In
portionem. Manifestum ergo quod minora sunt portione.
[23.] SI MAGNITUDINES COMPONANTUR CONSEQUENTER
IN PROPORTIONE *QUADRUPLI, OMNES MAGNITUDINES ET T
22rU-22vF
ADHUC MINIME PARS TERTIA AD IDEM COMPOSITE ERUNT
EPITRITE IPSIUS MAXIME.
Sint igitur quoteunque magnitudines eonsequenter posite A, B, G, D,
E, quadrupla unaqueque sequentis [Fig. Q. 23]. Maxima autem sit A.
Sit autem Z quidem tertia pars ipsius B, H autem ipsius G, T *vero U
ipsius D, I autem ipsius E. Quoniam igitur Z quidem ipsius B est tertia
pars, B autem ipsius A est quarta pars, ambo B, Z sunt tertia pars ipsius
A. Propter eadem itaque et que H, G ipsius B, et que T, D ipsius G, et
que I, E ipsius D. Et simul omnia itaque B, G, D, E, Z, H, T, I sunt
tertia pars simul omnium A, B, G, D, E (! del.). *Sunt autem et ipsa Z, V
H, T tertia pars ipsorum B, G, D. Et reliqua ergo B, G, D, E, l sunt
tertia pars reliqui, sciI icet A. Palam igitur quod simul omnia A, B, G,
D, E, et /, hoc est, tertia pars ipsius E, sunt epitrita ipsius A.
22v
Il.312
Il.314
/t*[24.] OMNIS PORTIO CONTENTA A RECTA ET A SECTIONE
RECTANGULI CONI EST EPITRITA TRIGONI HABENTIS BASIM
EANDEM IPSI ET ALTITUDINEM EQUALEM.
Sit enim ADBEG portio contenta a reeta et a sectione reetanguli coni,
trigonum autem ABG sit habens basim eandem cum portione *et al-
titudinem equalem [Fig. Q. 24]. Trigoni autem ABG sit epitritum
spatium K. Demonstrandum quod equale est portioni ADBEG.
Si enim non est equale, aut maius est aut minus. Sit prius, si
possibile est, portio ADBEG maior spatio K. Inscripsi itaque trigona
ADB, BEG, ut dictum est. Inseripsi autem et in reliquas portiones *alia
trigona eandem basim habentia eum portionibus et altitudinem eandem
et semper in posterius factas portiones inseribo duo trigona habentia
basim eandem portionibus et altitudinem eandem; erunt itaque residue
portiones minores excessu quo excedit portio ADBEG spatium K. Quare
inscriptum poligonium erit maius ipso K, quod quidem *est impos-
sibile. Quoniam sunt consequenter tposita spatia in proportione quad-
rupli, primo quidem ABG quadruplum trigonorum ADB, BEG, deinde
ipsa quadrupla inseriptorum in sequentes portiones, et sic semper,
paiam quod simul omnia spatia minora sunt quam epitrita maximi.
Spatium autem K est epitritum maximi spatii . Non *ergo est portio
ADBEG maior spatio K.
Sit autem, si possibile est, minor. Ponatur itaque trigonum quidem
ABG equale spatio Z. Ipsius autem Z quarta pars H, et similiter ipsius
H, T, et semper eonsequenter ponatur, ut fiat ultimum minus excessu
quo excedit spatium K portionem, et sit minus ipsum /. *Sunt autem
A
B
c
D
E
F
22vG-H
spatia Z, H, T, I et tertia pars ipsius I epitrita ipsius Z, est autem et K
ipsius Z epitritum. Equale ergo est K ipsis Z, H, T, I et tertie parti
ipsius I. Quoniam igitur spatium K exeedit quidem spatia Z, H, T, l in
minori quam sit I, rortionem autem in maiori quam sit I, palam quod
spatia Z, H, T, I sunt maiora portione, *quod quidem est impossibile; G
ostensum est enim quod sint quoteunque spatia eonsequenter posita in
proportione quadrupli, maximum autem sit equale trigono inseripto in
portionem, simul omnia spatia minora erunt portione. Non ergo portio
ADBEG est minor spatio K. Ostensum est autem quod neque maior;
equalis ergo est ipsi K. *Spatium autem K est epitritum trigoni ABG, et H
portio ergo ADBEG est epitrita trigoni ABG.
Explieit liber qui dieitur quadratura parabole.
Completa fuit translatio eius oetavo dieMaii annI Christi 1269.
4 . [Archimedis circuii
dimensio]
C.2
1.232
22vIQ
/t*[Archimedis circuIi dimensio]
1
[1.] OMNIS CIRCULUS EST EQUALIS TRIGONO RECTAN-
GULO CUIUS QUE QUIDEM EX CENTRO EST EQUALIS UNI
EARUM QUE CIRCA RECTUM ANGULUM, PERIMETER AUTEM
BASI.
Habitudinetur circulus ABGD trigono E, ut supponitur [Fig. Cd. 1].
Dico *quod equalis est. J
Si enim est possibile, sit maior circulus, et inscribatur tetragonum
AG, et secentur periferie in duo equa, et sint portiones iam minores
excessu quo excedit circulus trigonum. Rectilineum ergo adhuc est
maius trigono. Accipiatur centrumN et cathetus que NX. Minor ergo
1.234 que tNX latere trigoni. Est autem et *perimeter rectilinei minor reliquo K
latere, quoniam et perimetro circuii. Est ergo rectilineum minus trigono
E; quod quidem est inconveniens.
Sit autem, si possibile est, circulus minor trigono E, et cir-
cumscribatur tetragonum, et secentur periferie in duo equa, et ducantur
attingentes per signa. Rectus ergo qui ab DAR. Linea *ergo OR est L
maior linea MR. Que enim RM est equalis linee RA, et trigonum ergo
ROP est maius quam dimidium figure OZAM. Accipiantur (I Relinquan-
tur) sectores similes ipsi PZA minores excessu quo excedit trigonum E
circulum ABGD. Adhuc ergo circumscriptum rectilineum est minus
trigono E; quod quidem inconveniens. Est enim maius, quia que
quidem NA *est equalis catheto trigoni, perimeter autem est maior base M
trigoni. Equalis ergo est circulus ABGD trigono E.
[2.] CIRCULUS AD ID QUOD A DIAMETRO TETRAGONUM
PROPORTIONEM HABET QUAM UNDECIM AD QUATUOR-
DECIM.
Sit circulus cuius diameter que AB et circumscribatur tetragonum
GH, *et linee GD dupla que DE, septima autem pars ipsius GD que EZ N
[Fig. Cd. 2]. Quoniam igitur quod AGE ad ipsum AGD proportionem
habet quam 21 ad 7, ad id autem quod AEZ id quod AGD proportionem
habet quam 7 ad unum, quod AGZ ad id quod AGD est ut 22 ad 7. Sed
1.236 ipsius AGD tquadruplum est tetragonum GH, trigonum autem AGDZ
est *equale circulo AB, quoniam que quidem AG cathetus est equalis ei O
que ex centro, basis autem est tripla diametri et septima propinquissime
excedens demonstrabitur. Circulus igitur ad tetragonum GH propor-
tionem habet quam Il ad 14.
158
CIRCULI DIMENSIO 159
22vP-23rF
[3.] OMNIS CIRCULI PERIMETER TRIPLA EST DIAMETRI ET
ADHUC EXCEDIT *MINORI QUAM SEPTIMA PARTE DIAMETRI, p
MAIORI AUTEM QUAM DECEM SEPTUAGESIMIS PRIMIS.
Sit circulus et diameter que AG et centrum E et que GLZ contingens
et quEi sub] ZEG tertia recti [Fig. Cd. 3a]. Que EZ ergo ad ZG
proportionem habet quam 306 ad 153. Que autem EG ad GZ propor-
tionem habet quam 265 *ad 153. Secetur igitur quEi sub] ZEG in duo Q
equa per EH. Est ergo ut que ZE ad EG que ZH ad HG, et permutatim et
componenti. Dt ergo simulutraque que ZE, EG ad ZG que EG ad GH.
Quare que GE ad GH maiorem proportionem habet quam 571 ad 153.
1.238 Que EH ergo tad HG potentia proportionem habet quam 349450 ad
23409. Longitudine ergo quam 591[1/8 ] ad 153. Rursum secetur in duo
23r equa que (I) sub / *HEG per ET. Propter eadem ergo que EG ad GT A
maiorem proportionem habet quam ilia quam 1162% ad 153. Que TE
ergo ad TG maiorem proportionem habet quam illa quam 1172% ad
153. Adhuc in duo qui sub TEG per EK. Que EG ergo ad GK maiorem
proportionem habet quam illa quam 233414 ad 153. *Que EK ergo ad 8
GK maiorem proportionem habet quam illa quam 233914 ad 153. Adhuc
in duo qui sub KEG per LE. Que EG ergo ad LG maiorem longitudine
proportionem habet quam 4673[%] ad 153. Quoniam igitur qui sub ZEG
tertia pars existens recti sectus est quater in equa duo, qui sub LEG
recti est 48
8
Ponatur igitur ipsi equalis qui *apud E qui sub GEM. Qui C
ergo sub LEM recti est 24
3
. Et que LM ergo recta est latus (?) poligonii
1.240 circa circulum thabentis latera 96. Quoniam igitur que EG ad lineam
GL ostensa est habere maiorem proportionem quam 4673
1
/2 ad 153, sed
ipsius quidem EG dupla que AG, ipsius autem GL dupla que LM, et que
AG ergo ad perimetrum poligonii 96 maiorem *proportionem habet D
quam 46731J2 ad 14688. Et est tripla, et excedunt 667
1
/ 2 que quidem
ipsorum 46731J2 minora sunt quam septima. Quare poligonium quod
circa circulum est triplum diametri et minus quam septima parte maius.
Circuii ergo perimeter multo magis minor est quam tripla et septima
parte maior.
*Sit circulus et diameter que AG, qui autem sub BAG tertia recti E
[Fig. Cd. 3b]. Que AB ergo ad BG minorem proportionem habet quam
illa quam [1]351 ad 780. Secetur in duo equa qui sub BAG per AH.
Quoniam igitur equalis est qui sub BAH ei qui sub HGB, sed et ei qui
sub HAG, et qui sub HGB ei qui sub AHG (l HAG) est equalis. Et
communis qui sub AHG rectus. Et tertius *erit qui sub HZG [equaIis] F
tertio ei que (I) sub AGH. Equiangulum ergo quod AHG trigono GHZ.
Est ergo ut que AH ad HG que GH ad HZ et que AG ad GZ. Sed ut que
23rG-I
AG ad GZ et simulutraque que GAB ad BG. Et ut simulutraque ergo que
BAG ad BG que AH ad HG. Propter hoc igitur que AH ad lineam HG
minorem proportionem habet quam quidem 2911 ad 780. *Que autem G
1.242 AG ad GH tminorem quam 3013[1;21,4] ad 780. Item in duo qui sub GAH
per AT. QueAT ergo propter eadem ad TG minorem proportionem habet
quam illa quam 5[9]24[V2%] ad 780 aut quam 1823 ad 2[4]0; utraque
enim utriusque [4/13]. Quare que AG ad GT aut illa quam 1838[9/11]
ad 240. Adhuc in duo qui sub TAG per KA. Et que AK ad KG minorem
*ergo proportionem habet quam illa quam 1007 ad [66]; utraque enim H
utriusque [11/40]. [Que AG] ergo ad [KG quam 1009
1
/6] ad 66. Adhuc
in duo qui sub KAG per LA. Que AL ergo ad AG (! LG) minorem
proportionem habet quam illa quam 2016
1
/6 ad 66. Que autem AG ad
GL minorern quarn 2 7 ~ ad 66. Econverso ergo perimeter poligonii
ad diametrum *maiorem proportionem habet quam 63[36] ad I
[2]01[7J%, que quidern ipsorum 2 7 ~ rnaiora sunt quarn tripla et
10/71. Et perimeter ergo poligonii 96 eius quod in circulo est triplus (I)
diametri et maior quam 10/71. Quare et circulus adhuc magis triplus est
et maior quam 10/71.
Perimeter ergo circuii est triplus (!) diametri et minor quidem quam
septima parte maior [autem quam decem septuagesimunis].
5. Liber [Archimedis] de spera
et cylindro
23v
1.2
23vA-G
/ t*Liber [Archimedis] de spera et cylindro
[Proemium]
A
Archimedes Dositheo gaudere.
Prius quidem misi tibi ex hiis que a nobis speculata sunt scribens
cum demonstratione: Quod omnis portio contenta a recta *et a sectione B
rectanguli coni est epitrita trigoni habentis basem eandem cum portione
et altitudinem equalem. Posterius autem occurrentibus nobis
theorematibus verbo dignis negociati sumus circa demonstrationes ip-
sorum. Sunt autem hec:
Primum quidem quod omnis spere superficies quadrupla est maximi
*circuli eorum qui in ipsa. C
Deinde autem quod superficiei omnis portionis spere equalis est
circulus cuius que ex centro est equalis recte ei que a vertice portionis
ducitur ad periferiam circuIi qui est basis portionis.
Ad hec autem quod omnis spere cylindrus habens basem quidem
*equalem maximo circulo eorum qui in spera, altitudinem autem D
equalem diametro spere, et ipse est emiolius spere; et superficies ipsius
superficiei spere.
Hec autem accidentia natura preexistebant circa dictas figuras. Ig-
1.4 norabantur autem ab hiis qui ante nos circa geometriam tstuduerunt,
*nullo ipsorum intelligente quod harum figurarum esset commen- E
suratio.
Propter quod itaque non sum veritus comparare ipsa ad speculata ab
aliis geometris, et ad ea que visa sunt multum excedere speculatorum
ab Eudoxo circa solida: quod omnis pyramis est tertia pars prismatis
habentis basem eandem pyramidi et altitudinem equalem, *et quod F
omnis conus est tertia pars cylindri habentis basem eandem cono et
altitudinem equalem. Etenim hiis preexistentibus naturaliter circa has
figuras, cum multi insignes ante Eudoxum existitissent, accidit ab
omnibus ignorari, neque ab aliquo deprehendi. Licebit autem de hiis
considerare potentibus. Debebamus igitur *Konone adhuc vivente tra- G
dere hec, quem enim putabamus alicubi maxime posse intelligere hec et
congruam pro ipsis enunciationem facere. Probantes autem bene habere
tradere domesticis mathematum mittimus tibi demonstrationes
scribentes, de quibus licebit studentibus circa mathemata considerare.
Vale.
162
DE SPERA ET CYLINDRO 163
23vH-O
*Scribuntur pnmo [et] axiomata et que accipiuntur ad de- H
monstrationes ipsorum.
1.6 t [1] Sunt quedam in plano curve linee finite, que rectarum ipsarum
copulantium ultima aut omnes ad eandem partem sunt aut nichil habent
ad alteram.
*[2] Ad eadem itaque concavam voco talem lineam in qua si duobus I
signis acceptis quibuscunque recte intermedie signorum aut omnes ex
eadem parte cadunt linee aut quedam quidem ex eadem, quedam autem
in ipsa, ex altera autem parte nulla.
[3] Similiter autem et superficies quedam sunt finite, ipse quidem
*non in plano, ultima autem habentes in plano, et plani in quo ultima J
habent aut omnes ad eadem erunt aut nichil habent ad alteram.
[4] Ad eadem itaque curvas (! cavas) voco tales superficies in quibus
si duobus signis acceptis recte intermedie signorum aut omnes ex
eadem parte superficiei cadunt, aut quedam quidem ex eadem, quedam
autem in ipsis, ex altera autem nulla.
* [5] Sectorem autem solidum voco, quando conus secat speram ver- K
ticem habens apud centrum spere, figuram contentam a superficie coni
et a superficie spere intra conum.
[6] Rombum autem voco solidum, quando duo coni eandem basem
habentes *vertices habent ad utralibet (?) basis plani ita ut axes ipsorum L
sint in recta iacentes, figuram solidam ex ambobus conis compositam.
1.8 tSumo autem hec:
[1] Linearum habentium eadem ultima minimam esse rectam.
[2] Aliarum autem linearum si in plano existentes eadem ultima
habeant, *inequales esse tales quando fuerint ambe curve (! cave) ad M
eandem partem, et aut tota comprehenditur aut (! del.) altera ipsarum
ab altera et recta habente ultima eadem ipsi aut quedam quidem
comprehenduntur, quedam autem communia habent; et minorem esse
eam que comprehenditur.
* [3] Similiter autem et superficierum habentium eadem ultima, si m N
plano ultima habeant, minorem esse eam que planam (?).
[4] Aliarum autem superficierum habentium eadem ultima, si m
plano ultima sint, inequales esse tales quando fuerint ambe ad eadem
curve (! cave), et aut tota comprehenditur ab altera superficie et plana
habente ultima *eadem ipsi aut quedam quidem comprehenditur, O
quedam autem communia habet; et minorem esse eam que comprehen-
ditur.
[5] Adhuc autem inequalium linearum et inequalium superficierum
C.2 et inequalium solidorum maius excedere minus tali / quod compositum
164 ARCHIMEDES IN THE MI DOLE AGES
23vP-Y
ipsum sibi ipsi possibile est excedere omne prepositum eorum que ad
invicem dicuntur.
1.10 t*Hiis autem suppositis, si in circulum polygonium inscribatur, p
manifestum quod perimeter inscripti polygonii minor est periferia cir-
cuIi; unumquodque enim laterum polygonii minus est circuii periferia
que ab ipso abscinditur.
*[1.] SI CIRCA CIRCULUM POLYGONIUM CIRCUMSCRI- Q
BATUR, PERIMETER CIRCUMSCRIPTI POLYGONII EST MAIOR
PERIMETRO CIRCULI.
Circa circulum enim circumscribatur polygonium subpositum. Dico
quod perimeter polygonii est maior perimetro circuIi.
Quoniam enim simul utraque que BAL [Fig. Sc. I] maior est quam
periferia BL propter *eadem ultima habentem comprehendere R
periferiam; similiter autem et simul utraque quidem que DG, GB quam
DB. et simul utraque que LK, KT quam LT, et simul utraque que ZHT
quam ZT, adhuc autem simul utraque que DE, EZ quam DZ; tota ergo
perimeter polygonii est maior periferia circuli.
*2. DUABUS MAGNITUDINIBUS INEQUALIBUS DATIS POS- S
SIBILE EST INVENIRE DUAS RECTAS INEQUALES ITA UT
MAIOR RECTA AD MINOREM HABEAT PROPORTIONEM
MINOREM QUAM MAIOR MAGNITUDO AD MINOREM.
1.12 Sint due magnitudines inequales que AB, D et sit maior tque AB
[Fig. Sc. 2]. Dico quod possibile est duas rectas inequales invenire
facientes dictam ordinationem.
*Supponatur per secundam primi Euclidis ipsi D equalis que BG, et T
subiaceat quedam recta linea que ZH. Quod itaque GA sibi ipsi
superadiectum excedet ipsum D. Sit igitur multiplicatum, et sit AT; et
quotuplum est ipsum AT ad AG, totupla sit que ZH ipsius HE. Est ergo
ut TA ad AG ita que ZH ad HE, et econtrario *est ut que EH ad HZ ita U
que AG ad AT. Et quoniam maior est quod AT quam D, hoc est, quam
GB, quod ergo GA ad AT habet proportionem minorem quam GA ad
GB, et componenti que EZ ergo ad ZH habet minorem proportionem
quam AB ad BG resecatum. Equale autem quod BG ipsi D. Que EZ ergo
ad ZH habet minorem proportionem quam AB ad D.
*Invente sunt ergo due recte inequales facientes equum (! dictum) V
statutum, hoc est, ut maior ad minorem habeat proportionem minorem
quam maior magnitudo ad minorem.
23vW24rB
3. DUABUS MAGNITUDINIBUS INEQUALIBUS DATIS ET
CIRCULO POSSIBILE EST IN CIRCULUM POLYGONIUM IN-
SCRIBERE ET ALIUD CIRCUMSCRIBERE *ITA UT LATUS CIR- W
CUMSCRIPTI POLYGONII AD LATUS INSCRIPTI POLYGONII
HABEAT PROPORTIONEM MINOREM QUAM MAIOR MAG-
NITUDO AD
1.14 tSint date due magnitudines que A, B [Fig. Sc. 3]. Datus autem
circulus qui subiectus. Dico igitur quod possibile est facere ordinatum.
*Inveniantur enim due recte que T, KL, quarum maior sit que T, que X
etiam ad KL habeat proportionem minorem quam maior magnitudo ad
minorem, et ducatur ab L ipsi LK ad rectos angulos que LM, et a K
equalis ipsi T producatur gue KM, possibile enim est hoc, et ducantur
circuIi due diametri ad rectos angulos invicem que GE, DZ. Secantes
*igitur angulum qui sub DHG in duo et medietatem ipsius in duo, et Y
semper hoc facientes relinquemus quendam angulum minorem quam
duplum eius qui sub LKM. Sit relictus et sit qui sub NHG et copuletur
que NG. Que ergo NG est latus polygonii equilateri; guoniam enim
angulus qui sub NHG mensurat eum qui sub DHG rectum *existentem, Z
et que NG ergo periferia mensurat eam que GD quartam circuIi existen-
tem, quare et circulum mensurat. Est ergo latus polygonii equilateri,
manifestum enim est hoc. Et secetur angulus qui sub GHN in duo equa
per HX rectam, et ab X attingat circulum que OXP, et educantur gue
HNP, HGO. Quare et que PO est latus polygonii *circumscripti circa e
circulum et equilateri; manifestum quod et similis inscripto cuius latus
gue NG.
Quoniam autem qui sub NHG minor est quam duplus eius qui sub
LKM, duplus autem eius qui sub CHG, minor ergo gui sub CHG eo qui
1.16 sub LKM. Et sunt recti qui apud signa L, C. tQue ergo MK ad LK
*maiorem proportionem habet quam que GH ad HC; equalis autem que Il
GH ipsi HX. Quare que HX ad HC minorem proportionem habet, hoc
24r est, que PO ad NG, quam que MK / *ad KL. Adhuc autem que MK ad A
KL minorem proportionem habet quam A ad B, et est que quidem PO
latus circumscripti polygonii; que autem GN inscripti; quod quidem
proponebatur invenire.
4. RURSUM DUABUS MAGNITUDINIBUS INEQUALIBUS
EXISTENTIBUS ET *SECTORE POSSIBILE EST CIRCA SEC- B
TOREM POLYGONIUM CIRCUMSCRIBERE ET ALIUD INSCRI-
BERE ITA UT LATUS CIRCUMSCRIPTI AD LATUS INSCRIPTI
24rCI
MINOREM PROPORTIONEM HABEAT QUAM MAIOR MAGNI-
TUDO AD MINOREM.
Sint enim rursum due magnitudines inequales que E, Z, quarum
maior sit E [Fig. Se. 4]. Circulus autem quidam qui ABG centrum
habens D, et *apud D sector consistat qui ADB. Oportet itaque cir- C
cumscribere et inseri bere polygonium circa sectorem ADB habens latera
equalia preter BDA ut fiat ordinatio.
Invente sint enim due recte que H, TK inequales et maior que H ita ut
que H ad eam que TK habeat minorem proportionem quam maior
magnitudo ad minorem, possibile est enim *hoc; et a T similiter ducta D
ad angulos rectos ipsi KT ad[i]iciatur equalis ipsi H que KL; possibile
enim, quoniam maior est que H quam TK. Secto itaque angulo qui sub
ADB in duo et medietate in duo, et semper hoc facto, relinquetur
quidam angulus existens minor quam dupJus anguli qui sub LKT. Sit
1.18 igitur relictus qui sub ADM. Que *igitur AM fit tlatus polygonii E
inscripti intra circulum. Et si secuerimus angulum qui sub ADM in duo
per DN et ab N produxerimus attingentem circulum lineam XNO, ipsa
eri t latus polygonii circumscripti circa eundem circulum simiris pre-
dicto. Et consimiliter predictis que XO ad rineam AM habet propor-
tionem minorem quam magnitudo E ad magnitudinem Z.
*5. CIRCULO DATO ET DUABUS MAGNITUDINIBUS IN- F
EQUALIBUS POLYGONIUM CIRCUMSCRIBERE CIRCA CIR-
CULUM ET ALIUD INSCRIBERE ITA UT CIRCUMSCRIPTUM AD
INSCRIPTUM HABEAT PROPORTIONEM MINOREM QUAM
MAIOR MAGNITUDO AD MINOREM.
*Expositus sit circulus qui A et due magnitudines inequales que E, Z G
et maior E [Fig. Se. 5]. Oportet igitur polygonium inscribere intra
circulum et aliud circumscribere ut fiat ordinatum.
Accipio enim duas rectas inequales que G, D, quarum maior sit que
G, ita ut G ad D habeat proportionem minorem quam E ad Z, et ipsarum
*G, D accepta proportionaliter media ea que H; maior ergo et que G H
quam H. Sit itaque circa circulum circumscriptum polygonium et aliud
inscriptum ut latus polygonii circumscripti ad latus inscripti habeat
proportionem minorem quam G ad H sicut didicimus. Propter hoc
itaque et dupla proportio duplicis minor est; et proportionis *quidem I
lateris ad latus dupla est que polygonii ad polygonium; similia enim,
ipsius autem G ad H que ipsius G ad D. Et circumscriptum ergo
1.20 polygonium ad inscriptum thabet proportionem minorem quam que G
24rJ-Q
ad D. Circumscriptum ergo multo ad inscriptum habet proportionem
minorem quam E ad Z.
*6. SIMILITER AUTEM OSTENDEMUS QUOD DUABUS MAG- J
NITUDINIBUS DATIS INEQUALIBUS ET SECTORE POSSIBILE
EST CIRCA SECTOREM POLYGONIUM CIRCUMSCRIBERE ET
ALIUD INSCRIBERE SIMILE IPSI UT CIRCUMSCRIPTUM AD IN-
SCRIPTUM HABEAT PROPORTIONEM MINOREM QUAM MAIOR
MAGNITUDO AD MINOREM.
*Manifestum autem et hoc, quia, si detur circulus aut sector et K
spatium aliquod, possibile est, inscribentem intra circulum aut intra
sectorem polygonia equilatera, et adhuc semper in residuas portiones,
relinquere quasdam portiones circuIi aut sectoris que quidem erunt
minores premisso spatio; hec enim in Elementatione tradita sunto
*Demonstrandum autem quod et circulo dato aut sectore et spatio L
possibile est polygonium circumscribere circa circulum aut sectorem ut
circumreIicte portiones circumscriptionis sint minores dato spatio. *Sit M
C.2 enim in circulo demonstrantem traducere / similem rationem et in
sectore.
Sit datus circulus qui A et spatium quoddam B [Fig. Sc. 6]. Possibile
itaque circumscribere polygonium circa circulum ut relicte portiones
intermedie circuIi et polygonii sint minores spatio B. Et enim existen-
tibus *duabus magnitudinibus inequalibus, maiori quidem simul ut- N
1.22 roque, sciIicet spatio et circulo, minori autem circulo, tsit circumscrip-
tum polygonium circa circulum et aliud inscriptum ut circumscriptum
ad inscriptum habeat proportionem minorem quam dicta maior mag-
nitudo ad minorem. Hoc itaque circumscriptum polygonium *est cuius O
circurnresidua erunt minora premisso spatio B.
Si enim circumscriptum ad inscriptum habet proportionem rninorem
quam simulutrumque, scilicet circulus et spatium B, ad ipsum cir-
culum, inscripto autem est maior circulus, multo magis circumscriptum
habet proportionem minorem ad circulum quam simulutrumque, *sc- p
licet circulus et spatium B, ad ipsum circulum. Et dividenti ergo residua
circumscripti polygonii habent proportionem minorem ad circulum
quam spatium B ad circulum. Ergo residua circumscripti polygonii sunt
minora spatio B. Vel ita: quoniam circumscriptum habet proportionem
minorem ad circulum quam simulutrumque, scilicet *circulus et Q
spatium B, ad circulum, propter hoc itaque circumscriptum erit minus
simulutroque. Quare et tota circurnresidua minora erunt spatio B.
Similiter autem et [in] sectore.
24rR-X
1.24 t7. SI IN EQUICRURIO CONO INSCRIBATUR PYRAMIS HA-
BENS BASEM *EQUILATERAM, SUPERFICIES IPSIUS PRETER R
BASEM EQUALIS EST TRIGONO HABENTI BASEM QUIDEM
EQUALEM PERIMETRO BASIS, ALTITUDINEM AUTEM
CATHETUM DUCTAM A VERTICE AD UNUM LATUS BASIS.
Sit conus equicrurius cuius basis circulus ABG et intra ipsum sit
inscripta pyramis habens basem equilateram ipsam ABG [Fig. Sc. 7a].
Dico *quod superficies ipsius preter basem est equalis dicto trigono. S
Quoniam enim conus est equicrurius et basis pyramidis est equi-
latera, altitudines trigonorum continentium pyramidem equales sunt
invicem. Et basem quidem habent trigona lineas AB, BG, GA, al-
titudinem autem predictam. Quare trigona equalia sunt trigono habenti
basem quidem *equalem lineis AB, BG, GA, altitudinem autem dictam T
rectam, hoc est, superficies pyramidis preter trigonum ABG.
Manifestius aliter demonstratio.
Sit conus equicrurius cuius basis quidem circulus ABG [Fig. Sc. 7b],
vertex autem signum D, et sit inscripta intra conum pyramis, basem
quidem *habens trigonum equilaterum ABG, et copulentur que DA, U
DG, DB. Dico quod trigona ADB, [ADG,] BDG sunt equalia trigono
cuius basis quidem est equalis perimetro trigoni ABG, qui (! que) autem
a vertice cathetus ad basem equalis catheto ei que a D ducitur ad latus
BG.
1.26 tDucantur enim catheti que DK, DL, DM. Ipse igitur sunt equales
invicem. Et *iaceat trigonum EZH habens basem quidem EZ equalem V
perimetro trigoni ARG, cathetum autem HT equalem ipsi DL. Quoniam
igitur quod sub lineis BO, DL duplum est trigoni DBG, est autem et
quod quidem sub lineis AB, DK duplum trigoni ABD, quod autem sub
AG, DM duplum trigoni ADG, quod ergo sub perimetro trigoni ABG,
hoc est, ipsi EZ, et *sub DL, hoc est HT. duplum est trigonorum ADB, W
RDG, ADG. Est autem et quod sub EZ, HT duplum trigoni EZH. Equale
ergo est trigonum EZH trigonis ADB, BDG, ADG.
8. SI CIRCA CONUM EQUICRURIUM PYRAMIS CIR-
CUMSCRIBATUR, SUPERFICIES PYRAMIDIS PRETER BASEM
EST EQUALIS TRIGONO HABENTI BASEM *QUIDEM EQUALEM X
PERIMETRO BASIS, ALTITUDINEM AUTEM LATUS CONI.
Sit conus cuius basis circulus ABG et pyramis sit circurnscripta ut
basis eius, hoc est, [DEZ] polygonium, sit circurnscriptum circa cir-
culum ABG [Fig. Sc. 8]. Dico quod superficies pyramidis preter basern
equalis est trigono dicto.
24rY-24vG
24v
1.28
1.30
1.32
*Quoniam enim axis ipsius coni est rectus ad basem, hoc est, ad
circulum ABG, et que a centro circuIi recte copulate ad contactus sunt
catheti ad contingentes, errint tergo" / *et a vertice coni ad contactus
copulate catheti super lineasDE, ZE, ZD. QueHA, HB, HG predicti (f)
ergo catheti sunt equales invicem; sunt enim latera coni. Iaceat itaque
trigonum TKL habens equalem Iineam quidem TK perimetro trigoni
DEZ, cathetum autem LM equalem HA. Quoniam igitur quod *quidem
sub DE, HA est duplum trigoni EDH, quod autem sub DZ, HB est
duplum trigoni DZH, quod vero sub EZ, GH est duplum trigoni EHZ,
est ergo quod sub TK et sub AH, hoc est, sub ML, duplum trigonorum
EDH, ZDH, EHZ. Est autem et quod sub TK, LM duplum trigoni LKT.
Propter hoc itaque equalis est superficies pyramidis preter basem
*trigono habenti basem quidem equalem perimetro trigoni DEZ, al-
titudinem autem latus coni.
t9. SI CONI ALICUIUS EQUICRURII IN CIRCULUM QUI EST
BASIS CONI RECTA LINEA INCIDAT, AB EXTREMITATIBUS
AUTEM IPSIUS RECTE LINEE DUCANTUR AD VERTICEM CONI,
COMPREHENSUM TRIGONUM AB INCIDENTE ET A *COPU-
LATIS AD VERTICEM MINUS ERIT SUPERFICIE CONI INTER-
MEDIA COPULATARUM AD VERTICEM.
Sit coni equicrurii basis circulus ABG, vertex autem D, et producatur
quedam recta in ipsum queAO, et a vertice adA, O copulentur queAD,
DG [Fig. Sco 9]. Dico quod trigonum ADG minus est superficie conica
*intermedia ipsarum ADG.
Secetur periferia ARO in duo equa penes B, et copulentur que AB,
OB, DB. Erunt itaque trigona ARD, RGD maiora trigono ADG. Quo
itaque excedunt dieta trigona trigonum ADG sit T. Quod itaque T aut
est portionibus AB, BG minus aut non.
*Sit non minus prius. Quoniam igitur due sunt superficies, scilicet
conica que intermedia ipsorum ADR cum portione AEB et superficies
trigoni ADB, idem ultimum habentes, scilicet perimetrum trigoni ADR,
maior eri t comprehendens quam que comprehenditur. Maior ergo est
conica superficies intermedia ipsorum ADB cum portione *AEB quam
trigonum ABD. Similiter itaque et intermedia trigoni DRO cum portione
GZB tmaior est trigono BDG; tota ergo conica superficies cum spatio T
maior est dictis trigonis. Dicta autem trigona equalia sunt trigono ADG
et spatio T. Commune auferatur, scilicet spatium T. Reliqua ergo
conica superficies intermedia ipsorum ADG maior est trigono ADG.
y
A
B
c
D
E
F
G
170 ARCHIMEDES IN THE MIDOLE AGES
24vH-O
*Sit itaque T minus portionibus AB, BG. Secantes itaque periferias H
AB, BG in duo equa et medietates ipsarum in duo equa, sumemus
(! relinquemus) portiones existentes minores spatio T, et sint accepte
(! relicte) que in rectis AE, EB, BZ, ZG, et copulentur que DE, DZ.
Rursum igitur secundum *eadem superficies quidem coni intermedia I
ADE cum portione que super lineam AE maior est trigono ADE;
intermedia autem ipsius EDB cum portione que super lineam EB est
maior trigono EDB. Superficies ergo intermedia ipsorum ADB cum
portionibus AE, EB est maior trigonis ADE, EBD. Quoniam autem
trigona AED, DEB sunt maiora trigono *ABD, sicut demonstratum est, J
multo ergo magis superficies coni intermedia ipsorum ADB cum por-
tionibus que sunt super lineas AE, EB est maior trigono ADB. Propter
eadem itaque et superficies intermedia ipsorum DBG (! BDG) cum
portionibus que super BZ, ZG est maior trigono BDG. Tota ergo
superficies intermedia ipsorum ADG cum dictis *portionibus est maior K
1.34 trigonis ABD, DBG. tHec autem sunt equalia trigono ADG et spatio T.
Quorum dicte portiones sunt minores spatio T. Reliqua ergo superficies
intermedia ipsorum ADG est maior trigono AD[G].
lO. SI CONTINGENTES CIRCULUM QUI EST BASIS CONI
DUCANTUR, IN *EODEM PLANO EXISTENTES CUM CIRCULO L
ET CONCIDENTES INVICEM, A CONTACTIBUS AUTEM ET
CONCIDENTIA AD VERTICEM CONI RECTE DUCANTUR,
TRIGONA CONTENTA A CONTINGENTIBUS ET A RECTIS
COPULATIS AD VERTICEM CONI MAlORA SUNT SUPERFICIE
CONI ABSUMPTA AB IPSIS.
Esto conus cuius basis quidem circulus ABG [Fig. Se. lO], vertex
C.2 autem signum *E, et ducantur contin/gentes circulum ABG in eodem M
plano existentes que AD, GD, et a signo E, quod est vertex coni, ad A,
D, G copulentur que EA, ED, EG. Dico quod trigona ADE, DEG sunt
maiora conica superficie intermedia rectarumAE, GE et periferie ABG.
Ducatur enim que HBZ contingens circu1um et existens parallela
*ipsi AG in duo equa secta periferia ABG apud B, et a punctis H, Z ad N
signum E copulentur que BE, ZE. Et quoniam maiores sunt que HD,
DZ quam ipsa HZ, eommunes ad[i]iciantur que HA, ZG, tote ergo que
AD, DG sunt maiores ipsis AH, HZ, ZG. Et quoniam que AE, EB, EG
latera sunt coni, equales sunt, quia equicrurius est conus; similiter
1.36 tautem *et catheti sunt, ut ostensum in sumptione; que autem sub O
cathetis et basibus trigonorum AHE, HEZ, ZEG. Sunt enim que quidem
24vP-V
AH, HZ, ZG minores ipsis GD, DA, altitudines autem ipsorum equales.
Manifestum enim quod que a vertice recti coni ad contactum basis
copulata cathetus est super contingentem. Quo itaque trigona AED,
DGE *sunt maiora trigonis AEH, HEZ, ZEG, sit spatium T. Quod p
itaque T aut est minus circumacceptis (! circumrelictis) superficiebus
AHBK, BZGL aut non.
Sit primo non minus. Quoniam ergo hinc inde due sunt superficies
composite, scilicet que pyramidis eius que super basem trapezalis
HAGZ verticem habentis E et conica superficies que intermedia ipsorum
AEG *cum portione ABG, et ultimum habent eandem perimetrum Q
trigoni ABG (! AEG), palam quod superficies pyramidis excepto trigono
AEG maior est conica superficie cum portione ABG. Commune au-
feratur, scilicet portio ABG. Reliqua ergo trigona, scilicet AHE, HEZ,
ZEG, cum circumacceptis (! circumrelictis) AHBK, BZGL maiora sunt
conica superficie *intermedia ipsorum AE, EG. Ipsis autem circumac- R
ceptis (! circumrelictis) AHBK, BZGL non minus est spatium T. Multo
1.38 tergo magis trigona AHE, HEZ, ZEG cum spatio T maiora erunt conica
superficie intermedia ipsorum AE, EG. Sed trigona AHE, HEZ, [ZEG]
curo spatio T sunt trigona AED, DEG; trigona ergo AED, DEG maiora
erunt dicta conica superficie.
*Sit itaque T minus circumacceptis (! circumrelictis). Semper itaque S
circuroscribentes polygonia circa portiones similiter in duo equa sectis
circumrelictis periferiis et productis contingentibus accipiemus (! relin-
quemus) quedam residua que erunt minora spatio T. Sint igitur accepta
(! relicta) et sint que AMK, KNB, BXL, LOG minora enti a spatio T, et
copulentur ad E. *Rursum itaque manifestum quod trigona AHE, HEZ, T
ZEG trigonis AEM, MEN, NEX, XEO, OEG erunt maiora, bases enim
sunt maiores basibus. Adhuc autem rursum similiter maiorem super-
ficiem habet pyramis que basem quidem habet polygonium AMNXOG,
verticem autem E, excepto trigono AEG, conica superficie intermedia
ipsorum AEG cum portione ABG. *Commune auferatur, scilicet portio U
ABG. Reliqua ergo trigona AEM, MEN, NEX, XEO, OEG cum cir-
cumacceptis (! circumrelictis) AMK, KNB, BXL, LOG maiora erunt
conica superficie intermedia ipsorum AEG. Sed dictis quidem cir-
cumacceptis (I circumrelictis) maius est spatium T, trigonis autem
AEM, MEN, NEX, XEO, OEG maiora ostensa sunt trigona AEH, HEZ,
1.40 ZEG. tMulto ergo *magis trigona AEH, HEZ, ZEG cum spatio T, hoc V
est, trigona ADE, DEG, maiora sunt conica superficie intermedia
rectarum AEG.
2SrA-H
2sr /* Il. SI IN SUPERFICIE RECTI CYLINDRI SINT DUE RECTE, A
SUPERFICIES CYLINDRI INTERMEDIA RECTARUM MAIOR EST
PARALLELOGRAMMO CONTENTO A RECTIS QUE SUNT IN
SUPERFICIE CYLINDRI ET A COPULANTIBUS ULTIMA
IPSARUM.
Sit cylindrus rectus cuius basis quidem circulus AB, ex opposito
*autem qui GD, et copulentur que AG, BD [Fig. Sc. Il]. Dico quod B
superficies cylindralis abscisa a rectis AG, BD est maior parallelo-
grammo AGBD.
Secetur enim utraque ipsarum AB, GD in duo equa penes signa E, Z,
et copulentur que AE, EB, GZ, ZD. Et quoniam que AE, EB sunt
maiores diametro (! del.) AB, et sunt equalis altitudinis parallelo-
gramma que super *ipsas, maiora igitur sunt parallelogramma quorum C
bases quidem que AE, EB, altitudo autem eadem cum cylindro, quam
parallelogrammum ABGD. In aliquo ergo maius est; et sit in spatio H.
Spatium itaque H aut minus est planis portionibus AE, EB, GZ, ZD aut
non minus.
Sit prius non minus. Et quoniam cylindralis superficies abscisa *a D
1.42 rectis AG, BD et trigona (! del.) AEB, GZD terminum habent tplanum
parallelogrammi AGBD, sed et composita superficies ex paralleIo-
grammis quorum bases quidem que AE, EB, altitudo autem eadem cum
cylindro, et plana (! del.) AEB, GZD terminum habent planum paral-
lelogrammi ABGD et altera alteram comprehendit, et ambe super eadem
concava (! concave) *sunt, maior igitur est cylindralis superficies E
abscisa a rectis AG, BD et portiones pIane que sunt AEB, GZD quam
composita superficies ex parallelogrammis quorum bases quidem que
AE, ER, altitudo autem eadem cum cylindro, et trigon[is] AEB, GZD.
Communia auferantur, scilicet trigona AEB, GZD. Reliqua igitur cylin-
dralis superficies *abscjsa a rectis AG, BD et pIane portiones AE, EB, F
GZ, ZD sunt mai ora (!) quam superficies composita ex parallelogram-
mis quorum bases quidem que AE, EB, altitudo autem eadem cum
cylindro. Parallelogramma autem quorum bases quidem que AE, ER,
altitudo autem eadem cum cylindro, equaia sunt parallelogrammo
AGBD et spatio H. *Residua ergo cylindralis superficies abscisa a rectis G
AG, BD maior est parallelogrammo AGBD.
At vero spatium H sit minus planis portionibus AE, EB, GZ, ZD. Et
1.44 secetur unaqueque periferiarum AE, EB, GZ, ZD in duo penes tsigna T,
K, L, M et copulentur que AT, TE, EK, KB, GL, LZ, ZM, MD. A
*portionibus autem planis que sunt AE, EB, GZ, ZD ergo aufertur non H
minus quam medietas,scilicet trigona ATE, EKB, GLZ, ZMD. Hoc
25rI-P
igitur consequenter facto relinquentur quedam portiones que erunt
minores spatio H. Et sint relicte et sint que AT, TE, EK, KB, GL, LZ,
ZM, MD. Similiter itaque ostendemus quod parallelogramma quorum
*basis (I) quidem que AT, TE, EK, KB, altitudo autem eadem cum I
cylindro, maiora erunt parallelogrammis quorum basis (I) quidem que
AE, EB, altitudo autem eadem cum cylindro. Et quoniam cylindralis
superficies abscisa a rectis AG, BD et portiones pIane que AEB, GZD
terminum habent ipsius AGBD parallelogrammi planum, sed et *super- J
ficies composita ex parallelogrammis quorum basis (I) quidem que AT,
TE, EK, KB, altitudo autem eadem cum cylindro, et rectilineorum que
sunt ATEKB, GLZMD communia sint ablata que ATEKB, GLZMD
rectilinea; reliqua ergo cylindralis superficies abscisa a rectis AG, BD
et portiones pIane que AT, TE, EK, KB, GL, LZ, ZM, MD maiora *sunt K
superficie composita ex parallelogrammis quorum basis (l) quidem que
AT, TE, EK, KB, aItitudo autem eadem cum cylindro. Parallelogramma
C.2 autem quorum basis (!) quidem que AT, / TE, EK, KB, altitudo autem
1.46 eadem cum tcylindro, maiora sunt parallelogrammis quorum basis (I)
quidem que AE, EB, altitudo autem eadem cum cylindro; et *cylindralis L
ergo superficies abscisa a rectis AG, BD et portiones pIane que AT, TE,
EK, KB, GL, LZ, ZM, MD maiora sunt parallelogrammis quorum basis
(!) quidem que AE, EB, altitudo autem eadem cum cylindro. Parallelo-
gramma autem quorum basis (I) quidem que AE, EB, altitudo autem
eadem cum cylindro, equalia sunt ipsi AGBD parallelogrammo *et M
spatio H; et cylindralis ergo superficies abscisa a rectis AG, BD et
portiones pIane queAT, TE, EK, KB, GL, LZ, ZM, MD maiora (I) sunt ipso
AGRD parallelogrammo et spatio H. Ablate autem portiones AT,
TE, EK, KB, GL, LZ, ZM, MD spatio H minores. Residua ergo
cylindralis superficies abscisa a rectis AG, BD maior est ipso AGBD
parallelogrammo.
* 12. SI IN SUPERFICIE CYLINDRI ALICUIUS RECTI SINT DUE N
RECTE, A TERMINIS AUTEM RECTARUM DUCANTUR ALIQUE
CONTINGENTES CIRCULOS QUI SUNT BASIS (!) CYLINDRI IN
PLANO IPSORUM ENTES ET CONCIDANT, PARALLELO-
GRAMMA CONTENTA A CONTINGENTIBUS ET A LATERIBUS
CYLINDRI *MAIORA ERUNT SUPERFICIE CYLINDRI INTER- O
MEDIA RECTARUM EARUM QUE IN SUPERFICIE CYLINDRI.
Sit cylindri cuiusdam recti basis circulus ABG, et sint in superficie
1.48 ipsius due recte quarum tultima que A, G, ab A, G autem ducantur
contingentes circulum in eodem plano entes et concidant *penes H [Fig. p
25rQ-25vB
Se. 12]. Intelligantur autem et in altera base cylindri ab ultimis in
superficie reete ducte eontingentes eirculum. Demonstrandum quod
parallelogramma contenta a contingentibus et a lateribus cylindri
maiora sunt ea que secundum ABG periferiam superficie cylindri.
*Ducatur enim que EZ contingens, et a signis E, Z ducantur quedam Q
recte penes axem cylindri usque ad superficiem alterius basis; paral-
lelogramma itaque contenta ab AH, HG et a lateribus cylindri maiora
sunt parallelogrammis contentis a lineis AE, EZ, ZG et a latere cylindri.
Quoniam enim que EH, HZ ipsa EZ sunt maiores, *communes apponan- R
tur que AE, ZG, tote ergo que HA, HG maiores sunt ipsis AE, EZ, ZG.
Quo itaque maiores sunt sit spatium K. Spatii itaque K dimidium aut
maius est figuris contentis a rectis AE, EZ, ZG et a periferiis AD, DB,
BT, TG aut non.
Et sit primo maius. Superficiei autem composite ex parallelogrammis
hiis que secundum *lineas AE, EZ, ZG et ex trapezali AEZG et ex eo S
quod ex opposito sibi apud alteram basim cylindri terminus est perime-
1.50 ter parallelogrammi eius quod tpenes AG. Est autem et superficiei
composite ex superficie cylindri ei que secundum periferiam ABG et ex
portionibus ipsius, scilicet ABG, et opposite sibi terminus eadem
perimeter. *Dicte igitur superficies eundem terminum habentes existunt T
qui quidem est in plano, et sunt ambe ad eadem concave, et quedam
quidem comprehendit alteram ipsarum, quedam autem communia ha-
bent. Minor ergo est que comprehenditur. Ablatis igitur communibus,
scilicet portione ABG et ea que ex opposito sibi, minor est superficies
*cylindri que secundum periferiam ABG quam superficies composita ex U
parallelogrammis hiis que secundum AE, EZ, ZG et ex figuris AE, EB,
BZ, ZG et hiis que ex opposito ipsis. Superficies autem dictorum
parallelogrammorum cum dictis figuris sunt minores superficie com-
posita ex parallelogrammis hiis que secundum AH, HG; nam cum K
quod *maius erat figuris, equales erant ipsis. Palam igitur quod paral- V
lelogramma contenta ab hiis que AH, GH et a lateribus cylindri maiora
sunt superficie cylindri ea que secundum periferiam ABG.
Si autem dimidium spatii K non est maius dictis figuris, producentur
25v reete contingentes figuram ita ut fiant / *relicte figure minores medie- A
tate spatii K, et alia eadem prioribus demonstrabuntur.
1.52 tHiis itaque demonstratis manifestum in predictis quidem quod, si in
conum equicrurium pyramis inscribatur, superficies pyramidis preter
basim minor est conica superficie, unumquodque enim trigonorum
*continentium pyramidem minus est conica superficie intermedia B
laterum trigoni. Quare et tota superficies pyramidis preter basim minor
2SvC-J
est superficie coni preter basem, et quod, si circa conum equicrurium
pyramis circumscribatur, superficies pyramidis preter basem maior est
superficie coni preter basem secundum continuum illi.
*Manifestum autem ex demonstratis et quod, si in cyIindrum rectum C
prisma inscribatur, superficies prismatis que ex parallelogrammis com-
ponitur minor est superficie cylindri preter basem; unumquodque enim
parallelogrammum prismatis est minus ea que secundum se cylindri
*superficie, et quod, si circa cylindrum rectum prisma circumscribatur, D
superficies prismatis que ex parallelogrammis componitur est maior
superficie cylindri preter basem.
13. OMNIS CYLINDRI RECTI SUPERFICIES PRETER BASES
EQUALIS EST CIRCULO CUIUS QUE EX CENTRO HABET PRO-
PORTIONEM MEDIAM LATERIS *CYLINDRI ET DIAMETRI E
BASIS CYLINDRI.
1.54 tSit cylindri alicuius recti basis circulus A, et sit diametro quidem
circuii A equalis que GD, lateri autem cylindri que EZ, habeat autem
proportionem mediam ipsarum DG, EZ que H, et subiaceat circulus
cuius que ex centro sit equalis ipsi H qui B [Fig. Se. 13]. Demonstran-
dum *quod circulus B equalis est superficiei cylindri preter bases. F
Si enim non est equalis, aut maior est aut minor. Sit prius, si
possibile est, minor. Duabus itaque magnitudinibus entibus in-
equalibus, scilicet superficie cylindri et circulo B, possibile est in
circulum B polygonum (I) equilaterum inscribere et aliud circumscri-
bere *ita ut circumscriptum ad inscriptum minorem proportionem G
habeat ea quam habet superficies cyIindri ad circulum B. Intelligatur
itaque circumseriptum et inscriptum et circa circulum A circumscribatur
rectilineum simile circumscripto circa circulum B, et describatur a
rectilineo prisma. Erit itaque circa cylindrum *circumscriptum. Sit H
itaque et perimetro rectilinei eius quod circa circulum A equalis que KD
et ipsi KD equalis que LZ. Ipsius autem GD dimidia sit que GT. Erit
itaque trigonum KDT equale rectilineo circumscripto circa circulum A,
quoniam itaque basem quidem habet equalem perimetro, altitudinem
autem equalem ei que ex centro circuii A; *ipsum autem EL parallelo- I
grammum superficiei prismatis circumscripti circa cyIindrum, quoniam
continetur a latere cylindri et ab equaIi perimetro basis prismatis.
1.56 Subiaceat itaque ipsi EZ tequalis que ER. Equale ergo est trigonum
ZRL ipsi parallelogrammo EL; quare et superficiei prismatis. Et
quoniam similia sunt rectilinea *circumscripta circa circulos A, B, J
eandem proportionem habebunt rectilinea quam quidem que ex centris
potentia. Habebit ergo trigonum KTD ad rectilineum circa circulum B
proportionem quam que TD ad H potenti a; que enim TD, H sunt equales
hiis que ex centro. Sed quam habet proportionem que TD ad H potentia
hanc habet proportionem *que TD ad RZ longitudine; que enim H K
ipsarum TD, RZ media est proportionaliter, quia et ipsarum GD, EZ.
Qualiter autem hoc; quoniam enim equalis est que quidem DT ipsi TG,
que autem RE ipsi EZ, dupla ergo est que GD ipsius TD
J
et que RZ
ipsius RE. Est ergo ut que DG ad DT ita que RZ ad ZE. Quod ergo sub
hiis GD, EZ equale *est ei quod sub psis TD, RZ. E autem quod sub L
ipsis GD, EZ equale est quod ab H; et ei ergo quod sub ipsis TD, RZ
C.2 equale est quod a linea H. Est ergo ut que / TD ad H ita que H ad RZ.
Est ergo [ut] que TD ad RZ [ita] quod a linea TD ad id quod a linea H.
Si enim tres recte proportionales sint, est ut prima ad tertiam que a
prima species ad *eam que a secunda speciem similis et similiter M
descripta. Quam autem proportionem habet que TD ad RZ longitudine
hanc habet trigonum KTD ad ipsum RLZ, quoniam quidem equales sunt
que KD, LZ. Eandern ergo proportionem habet trigonum KTD ad
rectilineum circumscriptum circa circulum B quam quidem trigonum
1.58 TKD ad trigonum RZL. t*Equale ergo est trigonum ZLR rectilineo N
circurnscripto circa circulum B. Quare et superficies prismatis cir-
cumscripti circa cylindrum [A] equalis est rectilineo ei quod circa
circulum B. Et quoniam mnorem proportionem habet rectilineum quod
circa circulum B ad inscriptum in circulo ea quarn habet superficies
cylindri A ad circulum B, *minorem proportionem habebit et super- O
ficies prismatis circumscripti circa cylindrum ad rectilineum scriptum
in circulo B quarn quidem superficies cylindri ad circulum B, et
perrnutatim; quod quidem impossibile. Superficies quidem enim pris-
matis circumscripti circa cylindrum demonstrata est ens maior super-
ficie cylindri, [<in>scriptum *autern rectilineum in circulo-8 minus est p
circulo B. Non igitur est circulus B minor superficie cylindri].
Sit autem, si possibile est, maior. Rursum autem intelligatur
rectilineum inscriptum in circulum B et aliud circumscriptum ita ut
circurnscriptum ad inscripturn minorem proportionem habeat quam
*circulus B ad superficiem cylindri, et inscribatur in circulum A Q
poligonium simile inscripto in circulum B, et prisma rescribatur a
polygonio inscripto in circulo; et rursum que KD equalis [sit] perimetro
rectilinei inscripti in circulo A, et que ZL sit equalis ipsi. Erit itaque
1.60 trigonum quidem KTD tmaius rectilineo inscripto *in circulo A, quia R
basim quidem habet perimetrum ipsius, altitudinem autern maiorem eo
qui (I) a centro ad unum latus polygonii ducto (I) catheto; parallelo-
2SvS-26rB
grammum autem EL equale superficiei prismatis composite ex paral-
lelogrammis, quia continetur a latere cylindri et ab equali perimetro
rectilinei quod est basis prismatis. Quare *et trigonum RLZ equale est S
superficiei prismatis. Et quoniam similia sunt rectilinea inscripta in
circulis A, B, eandem proportionem habent ad invicem quam que ex
centris ipsorum potentia. Habent autem et trigona KTD, ZRL propor-
tionem ad invicem quam que ex centris circulorum potentia. Eandem
ergo proportionem habet rectilineum inscriptum *in circulo A ad T
rectilineurn inscriptum in circulo B et trigonurn KTD ad trigonum LZR.
Minus autem est rectilineurn inscriptum in circulo A trigono KTD.
Minus ergo et rectilineum inscriptum in circulo B trigono ZRL; quare et
superficie prismatis inscripti in cylindro; quod quidem impossibile.
Quoniam enim minorem proportionem *habet rectilineum circumscrip- U
tum circa circulum B ad inscriptum quarn circulus B ad superficiem
cylindri et permutatim, maius autem est circumscriptum circa circulum
B circulo B, maius ergo est inscriptum in circulo B quam superficies
1.62 tcylindri; quare et quam superficies prismatis. Non ergo est circulus B
maior superficie cylindri. *Ostensum est autem quod neque minor. V
Equalis ergo est.
14. OMNIS CONI EQUICRURII PRETER BASEM SUPERFICIES
EST EQUALIS CIRCULO CUIUS QUE EX CENTRO HABET PRO-
PORTIONEM MEDIAM LATERIS CONI ET EIUS QUE EX CENTRO
CIRCULI QUI EST BASIS CONI.
Sit conus equicrurius cuius basis circulus A, que autem ex *centro sit W
que G, lateri autem coni sit equalis que D, ipsarum autem G, D media
proportionalis que E [Fig. Sc. 14]. Circulus autem B habeat eam que ex
centro equalem ipsi E. Dico quod circulus B est equalis superficiei coni
preter basern.
Si enirn non est equalis, aut maior est aut minor. Sit prius *minor. X
Sunt itaque due magnitudines inequales, scilicet superficies coni et
circulus B, et maior superficies coni. Possibile ergo est intra circulum B
polygonium equilaterum inscribere et aliud circumscribere simile in-
scripto ita ut circumscriptum ad inscripturn minorem proportionem
26r habeat ea quarn habet superficies coni ad / *circulum B. Intelligatur A
itaque et circa circulum A polygonium circurnscriptum simile cir-
curnscripto circa circulum B; et a polygonio circumscripto circa cir-
culum A pyramis exsurgat rescripta eandem (!) verticem habens cum
cono. Quoniam igitur polygonia circa circulos A, B circumscripta sunt
1.64 similia, t*eandem habent proportionem ad invicem quam gue ex centro B
26rC-J
potenti a ad invicem, hoc est, quam habet que G ad E potentia, hoc est,
que G ad D longitudine. Quam autem proportionem habetque G ad D
longitudine hanc habet circumscriptum polygonium circa circulum A ad
superficiem pyramidis circumscripte circa conum. *Que quidem enim C
G est equalis ei qui (I) a centro catheto ad unum latus polygonii, que
autem D lateri coni. Communis autem altitudo perimeter polygonii ad
dimidia superficierum. Eandem ergo proportionem habet rectiIineum
quod circa circulum A ad rectilineum quod circa circulum B, et ipsum
rectilineum ad superficiem pyramidis circumscripte *circa conum. D
Quare equals est superficies pyrarnidis rectilineo circumscripto circa
circulum B. Quoniam igitur minorem proportionem habet rectilineum
circumscriptum circa circulum B ad inscriptum quam superficies coni
ad circulum B, minorem proportionem habebit superficies pyramidis
circumscripte circa conum ad rectilineum *inscriptum in circulo B E
quam quidem superficies coni ad circulum B; quod quidem est impos-
sibile. Superficies quidem enim pyramidis demonstrata est ens maior
quarn superficies coni, rectilineum autem inscriptum in circulo B minus
erit circulo B. Non ergo circulus B erit minor superficie coni.
*Dico itaque quod neque maior. Si enim possibile est, sit maior. F
1.66 Rursum autem intelligatur intra circulum B tpolygonium inscriptum et
aliud circumscriptum ita ut circurnscriptum ad inscriptum minorem
proportionem habeat ea quam habet circulus B ad superficiem coni. Et
intelligatur intra circulum A polygonium inscriptum simile *inscripto G
intra circulum B; et describatur ab ipso pyramis habens verticem
eandem (I) cum cono. Quoniarn igitur similia sunt inscripta in circulisA,
B, eandem habebunt proportionem ad invicem quam que ex centris
potentia ad invicem; eandem ergo proportionem habet polygonium ad
polygonium et que G ad ipsam D longitudine. Que autem G *ad D H
maiorem proportionem habet quam polygonium inscriptum in circulo A
ad superficiem pyramidis inscripte intra conum. Que enim ex centro
circuIi A ad latus coni maiorem proportionem habet quam quidem qui
(I) a centro ductus (!) cathetus super unum latus polygonii ad cathetum
ductum (I) a vertice coni. Maiorem ergo proportionem habet
polygonium *inscriptum in circulo A ad polygonium inscriptum in 1
circulo B quam ipsum polygonium ad superficiem pyramidis. Maior
ergo est superficies pyramidis quam polygonium inscriptum in circulo
B. Minorem autem proportionem habet polygonium circumscriptum
circa circulum B ad inscriptum quam circulus B ad superficiem coni.
Multo *ergo polygonium circumscriptum circa circulum B ad super- J
1.68 ficiem pyramidis inscripte in cono tminorem proportionem habet quam
26rK-Q
circulus B ad superficiem coni; quod quidem est impossibile.
Polygonium quidem enim circumscriptum maius est circuio B. Super-
ficies autem pyramidis eius que in cono minor est superficie coni. Non
ergo neque *maior est circulus superficie coni. Ostensum est autem K
quod neque minor. Equalis est ergo.
15. OMNIS CONI EQUICRURII SUPERFICIES AD BASEM
EANDEM HABET PROPORTIONEM QUAM LATUS CONI AD EAM
QUE EX CENTRO BASIS CONI.
Sit conus equicrurius cuius basis circulus A [Fig. Se. 15]. Sit autem
ei *quidem que ex centro ipsius A equaIis que B, Iateri autem coni que L
G. Demonstrandum quod eandem habet proportionem superficies coni
ad circulum A et que G ad B.
Sumatur enim ipsarum B, G media proportionalis que E et exponatur
circulus D equalem habens eam que ex centro ipsi E. Circulus *ergo D M
est equalis superficiei coni; hoc enim demonstrandum est in precedenti.
C.2 / Demonstratus est autem circulus D ad circulum A proportionem
habens eandem proportioni ipsius G ad B longitudine, utraque enim
eadem est cum proportione ipsius E ad B potentia, propter circulos ad
invicem esse ut que a diametris tetragona ad invicem. *Similiter autem N
et que ab hiis que ex centris circulorum, si enim diametri et medietates,
hoc est, que ex centris; eis autem que ex centris equales sunt que B, E.
Palam ergo quod superficies coni ad circulum A eandem habet propor-
tionem quam que G ad B longitudine.
1.70 1'* 16. SI CONUS EQUICRURIUS PLANO SECETUR EQUIDIS- O
TANTI BASI, SUPERFICIEI CONI INTERMEDIE EQUIDISTAN-
TIUM PLANORUM EQUALIS EST CIRCULUS CUIUS QUE EX
CENTRO HABET PROPORTIONEM MEDIAM LATERIS CONI IN-
TERMEDII EQUIDISTANTIUM PLANORUM ET EQUALIS AM-
BABUS HIIS QUE EX CENTRIS CIRCULORUM EORUM QUI IN
PLANIS EQUIDISTANTIBUS.
*Sit conus cuius id quod per axem trigonum equale ipsi ABG, et p
secetur plano equidistanti basi, et faciat sectionem ipsam DE; axis
autem coni sitBH [Fig. Se. 16]. Circulus autem aliquis exponatur cuius
que ex centro sit proportionalis media ipsius AD et simul utriusque DZ,
AH. Sit autem circulus T. Dico quod circulus T est equalis superficiei
*coni intermedie ipsarum DE, AG. Q
Exponantur enim circuIi qui L, K, et circuIi quidem K que ex centro
possit id quod sub BDZ. CircuIi autem L que ex centro possit id quod
26rR-26vE
sub BAH. Circulus quidem ergo L est equalis superficiei coni ABG.
Circulus autem K est equalis superficiei coni DEB; et *quoniam quod R
sub ipsis BA, AH equale est ei quod sub BD, DZ, et ei quod sub linea
AD et sub simul utraque DZ, AH, quia equidistans est que DZ ipsi AH.
Sed quod quidem sub AB, AH potest que ex centro circuli L; quod
autem sub BD, DZ potest que ex centro circuIi K; quod autem sub linea
1.72 DA tet sub simulutraque DZ, AH potest que ex *centro circuIi T. Quod S
ergo a linea que ex centro circuii L equale est hiis que a lineis que ex
centris circulorum K, T. Quare et circulus L equalis est circulis K, T.
Sed circulus quidem L est equalis superficiei coni BAG, circulus
autem K superficiei coni DBE. Residua ergo superficies coni intermedia
equidistantium planorum, scilicet DE, AG, est equalis circulo T.
26v / *[Lemmata] A
[l] Coni equalem altitudinem habentes proportionem habent eandem
basibus, et habentes bases equales habent eandem proportionem al-
titudinibus.
1.74 t[2] Si cylindrus secetur plano equedistanter basi, est ut cylindrus ad
cylindrum axis ad axem.
*[3] Cylindris autem in eadem proportione sunt coni habentes eas- B
dem bases cum cylindris.
[4] Et equalium conorum bases contrapasse sunt altitudinibus, et
quorum bases contrapasse sunt altitudinibus equales sunt.
*[5] Et coni quorum diametri basium habent proportionem eandem C
cum axibus, hoc est, cum altitudinibus, ad invicem in proportione tripli
sunt diametrorum in basibus.
Hec autem omnia a prioribus demonstrata sunt.
*17. SI SINT DUO CONI EQUICRURII, ALTERIUS AUTEM D
CONI SUPERFICIES SIT EQUALIS BASI ALTERIUS, CATHETUS
AUTEM DUCTUS (.') A CENTRO BASIS AD LATUS CONI SIT
EQUALIS ALTITUDINI, EQUALES ERUNT CONI.
Sint duo coni equicrurii qui ABG, DEZ [Fig. Se. 17], et ipsius ABG
basis quidem sit equalis superficiei ipsius DEZ, altitudo autem, scilicet
AH, sit equalis ei que a centro basis, scilicet T, ad unum latus *coni, E
puta ad latus DE, perpendiculari ducte ipsi KT. Dico quod equales sunt
com.
1.76 tQuoniam enim equalis est basis ipsius ABG superficiei ipsius DEZ,
equalia autem ad idem eandem habent proportionem, ut ergo basis
26vF-M
ipsius BAG ad basem ipsius DEZ ita superficies ipsius DEZ ad basem
*ipsius DEZ. Sed sicut superficies ad suam basem ita que DT ad TK. F
Demonstratum est enim hoc, quia omnis coni equicrurii superficies ad
basem eandem habet proportionem quam latus coni ad eam que ex
centro basis que DE, hoc est, ad [E]T. Ut autem que ED ad TD ita que
ET ad TK, equalium enim angulorum sunt trigona. Equalis autem est
*que TK ipsi AH. Sicut ergo basis ipsius RAG ad basem ipsius DEZ ita G
altitudo ipsius DEZ ad aItitudinem ipsius ARG. Ipsorum ergo ABG,
DEZ bases contrapasse sunt altitudinibus. Ergo qui ABG est equalis
cono DEZ.
18. OMNI ROMBO EX CONIS EQUICRURIIS COMPOSITO EST
EQUALIS *CONUS QUI BASEM QUIDEM HABET EQUALEM H
SUPERFICIEI ALTERIUS CONI CONTINENTIUM ROMBUM,
ALTITUDINEM AUTEM EQUALEM CATHETO A VERTICE AL-
TERIUS CONI DUCTO (I) AD UNUM LATUS ALTERIUS CONI.
Sit rombus ex equicruriis conis compositus qui ABGD, cuius basis
circulus qui circa diametrum BG, altitudo autem AD [Fig. Sc. 18].
Exponatur autem *aliquis alius qui HTK, basem quidem habens I
equalem superficie coni ABG, altitudinem autem equalem catheto a
signo D ad latus AB vel ad ductam in directum si bi. Sit autem que DZ,
1.18 altitudo autem coni THK sit TL; equalis titaque est TL ipsi DZ. Dico
quod conus est equalis rombo.
*Exponatur enim alter conus qui MNX, basem quidem habens J
equalem basi coni ABG, altitudinem autem equalem ipsi AD, et sit
altitudo ipsius NO. Quoniam igitur que NO ipsi AD est equalis, est ergo
ut que NO ad DE ita que AD ad DE. Sed sicut quidem que AD ad DE ita
rombus ABGD ad conum BGD, ut autem que NO ad DE ita conus MNX
ad *conum BGD, propter bases ipsorum esse equales; ut ergo conus K
MNX ad conum BGD ita rombus ABGD ad conum BGD. Equalis ergo
est conus MNX rombo ABGD. Et quoniam superficies ipsius ABG est
equalis basi ipsius HTK, ut ergo superficies ipsius ABG ad suam basem
ita basis ipsius HTK ad basem ipsius MNX; basis enim ipsius ABG est
equalis *basi ipsius MNX. Ut autem superficies ipsius ABG ad suam L
basem ita que AB ad BE, hoc est, que AD ad DZ; similia enim trigona.
Ut ergo basis ipsius HTK ad basem ipsius MNX ita que AD ad DZ.
Equalis autem que quidem AD ipsi NO, subponebatur enim; que autem
DZ ipsi TL. Ut ergo basis ipsius HTK ad basem ipsius MNX ita altitudo
NO *ad altitudinem TL. Conorum ergo HTK, MNX bases contrapasse M
1.80 sunt altitudinibus. Equales ergo sunt coni. Demonstratus est tautem qui
26vN-S
MNX equalis rombo ABGD, et conus ergo HTK est equalis rombo
ABGD.
C.2 /19. SI CONUS EQUICRURIUS PLANO SECETUR EQUIDIS-
TANTI BASI, A FACTO AUTEM CIRCULO CONUS DE-
SCRIBATUR VERTICEM HABENS CENTRUM BASIS, *FACTUS N
AUTEM ROMBUS AUFERATUR A TOTO CONO, CIRCUMAC-
CEPTO (! CIRCUMRELICTO) EQUALIS ERIT CONUS BASEM
QUIDEM HABENS EQUALEM SUPERFICIEI CONI INTERMEDIE
EQUIDISTANTIUM PLANORUM, ALTITUDINEM AUTEM
EQUALEM CATHETO A CENTRO BASIS DUCTO (I) AD UNUM
LATUS CONI.
Esto conus equicrurius ABG et secetur plano equidistanti basi *et O
faciat sectionem DE [Fig. Sc. 19]. Centrum autem basis sit Z et a
circulo qui circa diametrum DE conus describatur verticem habens Z.
Erit itaque rombus BDZE ex equicruriis conis compositus. Exponatur
itaque aliquis conus qui KTL cuius basis quidem sit equalis superficiei
intermedie ipsarum DE, AG, altitudo autem ducti (I) a signo Z catheti
*ad latus AB, scilicet ZH, sit equalis ipsi ZH. Dico quod, si a cono p
ABG intelligatur ablatus rombus BDZE circumaccepto (I circumrelicto),
equalis erit conus TKL.
Exponantur enim duo coni MNX, OPR ita ut basis quidem ipsius
MNX sit equalis superficiei coni ABG, altitudo autem sit equalis *ipsi Q
1.82 ZH; propter hoc itaque tconus MNX est equalis cono ABG. Si enim sint
duo coni equicrurii, alterius autem coni superficies sit equalis alterius
basi, adhuc autem que a centro basis ductus (f) ad latus coni cathetus sit
equalis altitudini, equales erunt coni. Basis autem coni OPR sit equalis
superficiei coni DBE, altitudo autem ipsi ZH; *propter hoc etiam conus R
DPR est equalis rombo BDZE; hoc enim predemonstratum est.
Quoniam autem superficies coni ABG componitur ex superficie coni
BDE et ex superficie intermedia ipsarum DE, AG, sed superficies
quidem coni ABG est equalis basi coni MNX, superficies autem coni
DBE est equalis basi coni DPR, superficies vero *intermedia ipsarum S
DE, AG est equalis basi coni TKL, basis ergo coni MNX est equalis
basibus conorum TKL, DPR, et sunt coni sub eadem altitudine. Est ergo
et conus MNX equalis conis TKL, OPR. Sed conus quidem MNX est
equalis cono ABG; conus autem OPR equalis rombo BDZE. Reliquus
ergo conus TKL est equalis circumaccepto (! circumrelicto).
26vT-27rD
*20. SI ROMBI EX EQUICRURIIS CONIS COMPOSITI ALTER T
CONUS SECETUR PLANO EQUIDISTANTE BASI, A FACTO
AUTEM CIRCULO CONUS DESCRIBATUR VERTICEM HABENS
EANDEM (I) CUM ALTERO CONO, A TOTO AUTEM ROMBO
FACTUS ROMBUS AUFERATUR, CIRCUMACCEPTO (I CIRCUM-
RELICTO) EQUALIS ERIT CONUS QUI BASEM QUIDEM HABET
EQUALEM SUPERFICIEI CONI INTERMEDIE EQUIDISTANTIUM
*PLANORUM, ALTITUDINEM AUTEM EQUALEM CATHETO U
1.84 DUCTO (I) A VERTICE ALTERIUS tCONI AD LATUS ALTERIUS.
Sit rombus ex equicruriis eonis eompositus ABGD [Fig. Se. 20], et
secetur alter eonus plano equidistante basi, et faciat seetionem eam que
EZ, a circulo autem qui circa diametrum EZ conus describatur verticem
*habens signum D. Erit itaque faetus rombus BEDZ. Et intelligatur V
ablatus a toto rombo, exponatur autem aliquis conus qui TKL basem
quidem habens equalem superficiei intermedie ipsarum AG, EZ, al-
2?1 titudinem autem equalem catheto duc/to (I) *a signo D ad latus BA aut A
id quod in direetum sibi. Dico quod conus TKL est equalis dieta
eireumaeeepto (I circumrelicto).
Exponantur enim duo coni qui MNX, DPR et basis quidem coni MNX
equalis sit superficiei ipsius ABG, altitudo autem sit equalis *ipsi DH. B
Itaque propter predemonstrata conus MNX est equalis rombo ABGD.
Coni autem DPR basis quidem sit equalis superfieiei coni EBZ, altitudo
autem equalis ipsi DH. Similiter itaque conus DPR est equalis rombo
BEDZ.
Quoniam autem similiter superficies coni ABG eomponitur ex super-
ficie ipsius EBZ et ex superficie intermedia ipsarum EZ, AG, *sed C
superfieies quidem coni ABG equalis est basi ipsius MNX, superfieies
autem coni EBZ est equalis basi coni DPR, intermedia autem ipsarum
1.86 EZ, AG est equalis basi ipsius TKL, basis ergo ipsius MNX test equalis
basibus ipsorum DPR, TKL, et sunt coni sub eadem altitudine; et conus
ergo MNX est equalis conis TKL, DPR. Sed conus *quidem MNX est D
equalis rombo ABGD. Conus autem DPR rombo BEDZ. Reliquus ergo
conus TKL est equalis residuo eireumaeeepto (I cireumrelieto).
21. SI INTRA CIRCULUM INSCRIBATUR POLYGONIUM
PARIUM LATERUM ET EQUALIUM ET PROTRAHANTUR RECTE
COPULANTES LATERA POLYGONII ITA UT IPSE SINT
EQUIDISTANTES UNI CUICUNQUE SUBTENSARUM SUB
27rE-K
DUOBUS LATERIBUS *POLYGONII, COPULANTES OMNES AD E
DIAMETRUM CIRCULI HANC HABENT PROPORTIONEM QUAM
HABET SUBTENDENS PAUCIORES UNA DIMIDIARUM AD
LATUS POLYGONII.
Sit circulus qui ABGD et in ipso polygonium inscribatur quod AEZ-
BHTGMNDLKA et copulentur que EK, ZL, BD, HN, TM [Fig. Sc. 21].
Palam itaque *quod equedistantes sunt ei que subtenditur sub duobus F
lateribus polygonii. Dico igitur quod dicte omnes ad circuIi diametrum
AG eandem habent proportionem quam GE ad EA.
Copulentur enim que ZK, LB, HD, TN; equedistans ergo que quidem
ZK ipsi EA, que autem BL ipsi ZK, et adhuc que quidem DH ipsi BL,
que vero TN ipsi DH, et *que GM ipsi TN. Et quoniam due equedis- G
1.88 tantes sunt que EA, KZ, et due pertracte que EK, AO, est ergo tut que
EX ad XA que KX ad XO. Ut autem que KX ad XO que ZP ad PO, ut
autem que ZP ad PO que LP ad PR, ut autem que LP ad PR ita que BS
ad SR, et adhuc ut que quidem BS ad SR que DS ad SQ. Ut autem que
DS ad SQ que HY ad YQ, *et adhuc ut que quidem HY ad YQ que NY ad H
YF, ut autem que NY ad YF que TC ad CF, et adhuc ut quidem que TC
ad CF que MC ad CG, et omnia ergo ad omnia sunt ut una propor-
tionum ad unam. Ut ergo que EX ad XA ita que EK, ZL, BD, HN, TM
ad diametrum AG. Ut autem que EX ad XA ita que GE ad EA. Est ergo
ut que GE ad EA ita omnes que EK, ZL, BD, HN, TM ad diametrum
AG.
C.2 /*22. SI IN PORTIONEM CIRCULI POLYGONIUM IN- 1
SCRIBATUR HABENS EXCEPTA BASI LATERA EQUALIA ET
PARIA, DUCANTUR AUTEM RECTE EQUIDISTANTER BASI
PORTIONIS COPULANTES LATERA POLYGONII, PRODUCTE
OMNES ET MEDIETAS BASIS AD ALTITUDINEM PORTIONIS
EANDEM HABENT PROPORTIONEM *QUAM QUE AD (! A) J
DIAMETRO CIRCULI AD LATUS POLYGONII COPULATA AD
LATUS POLYGONII.
In circulum enim ABG perducatur quedam recta que AG [Fig. Sc. 22]
et super AG polygonium inscribatur in portionem ABG parium laterum
1.90 et equalia habens latera tpreter basem AG, et copulentur que ZH, ET,
que *sunt equedistantes basi portionis. Dico quod est ut que ZH, ET, K
AX ad BX ita que DZ ad ZB.
Rursum enim similiter copulentur que HE, AT; equedistantes ergo
sunt ipsi BZ. Propter hoc itaque est ut que KZ ad KB que HK ad KL et
que EM ad ML et que MT ad NM et que XA ad XN, et ut ergo omnia ad
27rL-27vA
omnia una proportionum ad unam; ut ergo *que ZH, ET, AX ad BX ita L
que ZK ad KB. Ut autem que ZK ad KB ita que DZ ad ZB; ut ergo que
DZ ad ZB ita que ZH, ET, AX ad BX.
23. Sit in spera maximus circulus qui ABGD et inscribatur intra
ipsum polygonium equilaterum, multitudo autem laterum ipsius men-
sretur a quaternario, *que autem AG, DB sint diametri [Fig. Sc. 23]. M
Si itaque manente diametro AG circumferatur circulus ABGD habens
polygonium, palam quod periferia ipsius per superficiem spere feretur,
anguli autem polygonii preter eos qui apud signa A, G in circulis
periferiarum ferentur in superficie spere descriptis rectis ad circulum
ABGD. Diametri autern ipsorum *erunt que copulant angulos polygonii N
entes equedistanter ipsi BD. Latera autem polygonii secundurn quosdam
1.92 conos ferentur, que quidem AZ, AN secundurn superficiem tconi cuius
basis quidem circulus qui circa diarnetrurn ZN, vertex autem signum A.
Que autern ZH, MN secundum quandarn conicam superficiem ferentur
cuius basis quidem *circulus qui circa diametrum MH, vertex autem O
signum secundum quod concurrunt educte HZ, MN sibi invicem et ipsi
AG. Que vero BH, DM latera ferentur secundum conicam superficiem
cuius basis quidem est circulus qui circa diametrum BD rectus ad
circulum ABGD, vertex autem signum secundum quod concurrunt
educte que BH, DM sibi invicem *et ipsi GA. Similiter autem et in p
altero semicirculo latera secundum conicas superficies ferentur similes
hiis iterum. Erit itaque quedam figura inscripta in spera a conicis
superficiebus predictis contenta cuius superficies minor erit superficie
spere.
Divisa enim spera a plano quod secundum BD recto ad circulum
ABGD superficies *alterius emisperii et superficies figure inscripte in Q
ipso eadem ultima habent in uno plano; ambarum enim superficierum
ultimum est superficies (I periferia?) circuIi qui circa diametrum BD
recti ad circulum ABGD; et sunt ambe versus eadem concave, et
comprehenditur altera ipsarum ab altera superficie et a plana habente
ultima eadem sibi. Similiter *autem et superficies figure que in altero R
1.94 emisperio tminor est superficie emisperii; et tota ergo superficies figure
que in spera minor est superficie spere.
27v /*24. FIGURE INTRA SPERAM INSCRIPTE SUPERFICIES A
EQUALIS EST CIRCULO CUIUS QUE EX CENTRO POTEST ID
QUOD CONTINETUR A LATERE FIGURE ET AB EQUALI OM-
NIBUS COPULANTIBUS LATERA POLYGONII ENTIA (! EN-
27vB-I
TIBUS) EQUEDISTANTIA (! EQUEDISTANTIBUS) RECTE SUB-
TENSE SUB DUOBUS LATERIBUS POLYGONII.
Sit in spera maximus circulus qui ABGD [Fig. Sc. 24], et in ipso
polygonium *inscribatur equilaterum cuius latera a quaternario men- B
surantur, et a polygonio inscripto intelligatur quedam figura inscripta
intra speram, et copulentur que EZ, HT, GD, KL, MN entes
tantes recte subtense sub duobus lateribus. Circulus itaque quidam
exponatur qui X, cuius que ex centro possit id quod continetur a latere
AE *et ab equali lineis EZ, HT, GD, KL, MN. Dico quod circulus iste C
est equalis superficiei figure inscripte intra speram.
Exponantur enim circuli qui 0, P, R, S, C, Y, et ipsius quidem que
ex centro possit id quod continetur a Iatere EA et a medietate ipsius EZ,
gue autem ex centro ipsillS P possit id qllod continetur a latere EA *et a D
medietate ipsarum EZ, HT. Que vero ex centro ipsius R possit id quod
continetur a Iatere EA et a medietate ipsarum HT, GD. Que autem ex
1.96 tcentro ipsillS S possit id quod continetur a latere EA et a medietate
ipsarum GD, KL. Que autem ex centro ipsius C possit id quod con-
tinetur a Iatere AE et a medietate ipsarum KL, MN. Que *vero ex centro E
ipsius Y possit id quod continetur a Iatere AE et a medietate ipsius MN.
Propter hec itaque circulus quidem O est equalis superficiei coni AEZ,
circulus autem P superficiei coni intermedie ipsarum EZ, HT, qui
autem R intermedie ipsarum HT, GD, circulus autem 5 intermedie
ipsarum GD, KL, et adhuc circulus quidem C *est equalis superficiei F
coni intermedie ipsarum KL, MN. Circulus vero Y superficiei coni MBN
equalis est. Omnes ergo circuii sunt equales superficiei figure inscripte.
Et manifestum quod que ex centris circulorum 0, P, R, 5, C, Y possunt
id quod continetur a latere AE et bis a medietatibus ipsarum EZ, HT,
GD, KL, MN, que *sunt tote EZ, HT, [GD], KL, MN. Que ergo ex G
centris circulorum 0, P, R, S, C, Y possunt [id] quod continetur a Iatere
AE et ab omnibus que sunt EZ, HT, GD, KL, MN. Sed et que ex centro
circuIi X potest id quod sub Iatere AE et sub composita ex omnibus que
sunt EZ, HT, GD, KL, MN. Que ergo ex centro circuIi X potest eas que
ex centris circulorum 0, P, R, S, C, Y, *et circulus ergo X est equalis H
circulis 0, P, R, S, C, Y. CircuIi autem 0, P, R, S, C, Y demonstrati
sunt esse equales diete figure superficiei et circulus ergo X erit equalis
superficiei figure.
/t25. INSCRIPTE INTRA SPERAM FIGURE SUPERFICIES QUE
CONTINETUR *A CONICIS SUPERFICIEBUS MINOR EST QUAM l
QUADRUPLA MAXIMI CIRCULI EORUM QUI IN SPERA.
27vJ-28rA
1.100
2Sr
1.102
Sit in spera maximus circulus qui ABGD [Fig. Sco 25] et In ipso sit
inscriptum polygonium parium angulorum equilaterum cuius latera a
quaternario mensurantur, et apud ipsum intelligatur superficies que a
conicis *superficiebus continetur. Dico quod superficies inscripti minor
est quam quadrupla maximi circuIi eorum qui in spera.
Copulentur enim ypothenuse sub duobus lateribus polygonii que E/,
TM et hiis equedistantes que ZK, BD, HL. Exponatur autem quidam
circulus qui R, cuius que ex centro possit id quod sub latere EA *et sub
equali omnibus hiis E/, ZK, BD, HL, TM. Propter predemonstratum
itaque circulus est equalis superficiei dicte figure. Et quoniam de-
monstratum est quod est ut equalis omnibus hiis E/, ZK, BD, HL, TM
ad circuIi diametrum, scilicet AG, ita que GE ad EA, quod ergo sub
equali omnibus dictis et sub linea EA, hoc est, id quod ab *ea que ex
centro circuii R, equale est ei quod sub lineis AG, GE. Sed et quod sub
AG, GE minus est eo quod a linea AG. Minus ergo est quod ab ea que
ex centro circuIi R eo quod a linea AG. Minor ergo est que ex centro
circuIi R quam AG. Quare diameter circuIi R minor est quam dupla
diametri circuii ABGD, tet due ergo diametri *circuli ABGD maiores
sunt diametro circuIi R et quod quater a diametro circuIi ABGD, hoc
est, a linea AG, maius est eo quod a diametro circuii R. Sicut autem
quod quater a linea AG ad id quod a diametro circuIi R ita quatuor
circuIi qui ABGD ad circulum R. Quatuor ergo circuIi qui ABGD
maiores sunt circulo R. Circulus *ergo R minor est quam quadruplus
maximi circuIi. Circulus autem R est demonstratus esse equalis super-
ficiei dicte figure. Superficies ergo figure minor est quam quadrupla
maximi circuIi eorum qui in spera.
26. INSCRIPTE IN SPERA FIGURE CONTENTE A SUPER-
FICIEBUS CONICIS *EQUALIS EST CONUS QUI BASEM QUIDEM
HABET CIRCULUM EQUALEM SUPERFICIEI FIGURE INSCRIPTE
IN SPERA, ALTITUDINEM AUTEM EQUALEM CATHETO DUCTO
(I) A CENTRO SPERE AD UNUM LATUS POLYGONII.
Esto spera et in ipsa maximus circulus qui ABGD et ali a eadem cum
priori [Fig. Sco 26]. Sit autem conus rectus qui R basem quidem habens
superficiem figure inscripte in spera, altitudinem autem equalem
catheto ducto (I) a centro spere ad unum Iatus / *poIygonii. De-
monstrandum quod conus R est equalis figure inscripte in spera.
A circulis enim quorum sunt diametri que ZN, tHM, T/, LK coni
describantur verticem habentes centrum s r ~ erit itaque rombus sol-
idus ex cono cuius basis quidem sit circulus qui circa ZN, vertex
J
K
L
M
N
o
A
28rB-I
*autem signum A, et ex cono cuius basis idem circulus, vertex autem B
signum Q, equalis est cono basem quidem habenti superficiem ipsius
NAZ, altitudinem autem equalem catheto ducto (!) a signo Q. Iterum
autem et circumacceptum (! circumrelictum) rombi quod continetur a
superficie coni intermedia equedistantium planorum eorum que secun-
dum ZN, HM et a *superficiebus conorum ipsius, scilicet ZNQ et ipsius C
HMQ, equale est cono basem quidem habenti equalem superficiei coni
intermedie equedistantium planorum eorum que secundum MN (! MH),
ZH (! ZN), altitudinem autem equalem catheto ducto (I) a signo Q ad
lineam ZH; demonstrata sunt enim hec. Adhuc autem et circumaccep-
tum (! circumrelictum) coni qui continetur a superficie *coni intermedia D
equedistantium planorum eorum que secundum HM, BD et a superficie
coni MHQ et a circulo qui circa diametrum BD equale est cono basem
quidem habenti equaIem superficiei coni intermedie planorum eorum
que secundum lineas HM, BD, altitudinem autem equalem catheto
ducto (I) a signo Q ad lineam BH. Similiter autem *et in alio emisperio E
1.104 rombus QKGL et circumaccepta (! circumrelicta) tconorum equalia
erunt tot et tantis conis quanti et prius dicti sunt. Palam igitur quod et
tota figura inscripta in spera est equalis omnibus dictis conis. Coni
autem sunt equales cono R, quoniam conus R altitudinem quidem habet
equalem unicuique dictorum conorum, basem *autem equalem omnibus F
basibus ipsorum. Palam igitur quod figura inscripta in spera equalis est
exposito cono.
27. FIGURA IN SPERA INSCRIPTA QUE CONTINETUR A
SUPERFICIEBUS CONICIS MINOR EST QUAM QUADRUPLA
CONI BASEM QUIDEM HABENTIS EQUALEM MAXIMO CIR-
CULO EORUM QUI IN SPERA, ALTITUDINEM AUTEM
EQUALEM El QUE EX CENTRO SPERE.
*Esto enim factus conus equalis figure inscripte in spera basem G
quidem habens equaIem superficiei inscripte figure, altitudinem autem
equalem catheto ducto (I) a centro circuIi ad unum latus inscripti
polygonii qui R [Fig. Se. 27]. Conus autem X sit basem habens
equalem circulo ABGD, *altitudinem autem eam que ex centro circuIi H
ABGD.
Quoniam igitur conus R basem habet equalem superficiei figure
inscripte in spera, altitudinem autem equalem catheto d.ucto (I) a signo
Q ad lineam AZ. Demonstrata est autem superficies inscripte figure
minor quam quadrupla maximi circuIi eorum qui in spera. Erit ergo
1.106 basis coni R *minor quam tquadrupia [basis] coni X. Est autem et 1
28rJ-P
altitudo ipsius R minor altitudine coni X. Quoniam igitur conus R
basem quidem habet minorem quam quadruplam basis ipsius X, al-
titudinem autem minorem altitudine, palam quod et ipse conus R minor
est quam quadruplus coni X. Sed et conus R est equalis inscripte figure.
*Inscripta ergo figura minor est quam quadrupla coni X. J
C.2 /(Gr. 28) Esto in spera maximus circulus qui ABGD [Fig. Sco 28].
Circa circulum autem ABGD circumscribatur polygonium equilaterum
et equiangulum. Multitudo autem laterum ipsius mensuretur a quater-
nario; polygonium autem circumscriptum circa circulum circulus cir-
cumscriptus *comprehendat factus circa idem centrum cum circulo K
ABGD. Manente itaque EH circumferatur planum EZHT in quo et
polygonium et circulus. Palam igitur quod periferia quidem circuIi
ABGD secundum superficiem spere feretur, periferia autem ipsius
EZHT, penes aliam superficiem spere habentis idem centrum cum
minori feretur, tactus *autem secundum quos contingunt latera descri- L
bunt circulos rectos ad circulum ABGD in minori spera, anguli autem
polygonii exceptis hiis qui ad signa E, H secundum circulorum
periferias ferentur in superficie maioris spere descriptorum rectorum ad
1.108 drculum EZHT. Latera autem polygonii secundum conicas tsuperficies
ferentur sicut *in primo. Erit igitur figura contenta a superficiebus M
conicis circa minorem quidem speram circumscripta, in maiori autem
inscripta. Quod autem superficies circumscripte figure maior sit super-
ficie spere sic demonstrabitur. Sit enim que KD diameter circuli cuius-
dam eorum qui in minori spera ipsorum K, D signorum circumscripti
*polygonii secundum que tangunt circulum ABGD [que latera]. Divisa N
itaque spera ab eo quod secundum KD plano recto ad circulum ABGD et
superficies circumscripte figure circa speram dividetur a plano. Et
manifestum quod eadem ultima habent in plano; ambarum enim super-
ficierum ultimum est periferia circuIi eius qui circa diametrum KD recti
ad circulum ABGD *et sunt ambe versus eadem concave, et com- O
prehenditur altera ipsarum ab altera superficie et a plano eadem ultima
habente. Minor igitur est superficies portionis spere que comprehen-
ditur quam superficies figure circumscripte circa ipsam. Similiter
autem et relique portionis spere superficies minor est superficie figure
*circumscripte circa ipsam. Palam igitur quod et tota superficies spere P
minor est superficie figure circumscripte circa ipsam.
1.110 t28. (Gr. 29) SUPERFICIEI FIGURE CIRCUMSCRIPTE CIRCA
SPERAM EQUALIS EST CIRCULUS CUIUS QUE EX CENTRO
POTEST EQUALE El QUOD CONTINETUR AB UNO LATERE
28rQ-28vD
POLYGONII ET AB EQUALI OMNIBUS COPULANTIBUS *AN- Q
GULOS POLYGONII ENTIBUS EQUEDISTANTER ALICUI SUB-
TENSARUM SUB DUOBUS LATERIBUS POLYGONII.
Circumscripta enim circa minorem speram inscripta est intra
maiorem speram. Inscripte autem in spera contente a superficiebus
conicis demonstratum est quod superficiei equalis est circulus cuius
*que ex centro potest id quod continetur ab uno latere polygonii et ab R
equali omnibus copulantibus angulos polygonii entibus equedistanter
alicui subtensarum sub duobus lateribus. Palam igitur est quod predic-
tum est.
28v
1.112
29. (Gr. 30) FIGURE CIRCUMSCRIPTE CIRCA SPERAM
SUPERFICIES *MAIOR EST QUAM QUADRUPLA MAXIMI CIR-
CULI EORUM QUI IN SPERA.
Esto enim spera et circulus et alia eadem prioribus premissis, et
circulus qui L sit equalis superficiei premisse circumscripte circa
minorem speram [Fig. Sc. 29].
Quoniam igitur in circulo EZHT polygonium equilaterum et parium
angulorum inscriptum est, copulantes latera polygonii entes eque-
/distantes t*ipsi ZE (! ZT) ad lineam ZE (! ZT) eandem proportionem
habent quam que TK ad KZ. Equalis ergo est figura contenta ab uno
latere polygonii et ab equali omnibus copulantibus angulos polygonii ei
quod continetur a lineis ZTK. Quare que ex centro circuii L equale
potest ei quod [sub] ZTK. Maior ergo est que ex centro circuIi L *quam
TK. Que autem TK equale est diametro circuIi ABGD; dupla enim est
ipsius QS entis ex centro circuIi ABGD. Palam ergo quod circulus L, hoc
est, superficies figure circumscripte circa minorem speram, maior est
quam quadruplus maximi circuIi eorum qui in spera.
s
A
B
(Gr. 31) *CIRCUMSCRIPTE FIGURE CIRCA MINOREM C
SPERAM EQUALIS EST CONUS QUI BASEM QUIDEM HABET
CIRCULUM EQUALEM SUPERFICIEI FIGURE, ALTITUDINEM
AUTEM EQUALEM El QUE EX CENTRO SPERE.
Figura enim circumscripta circa minorem speram inscripta est in
maiori spera; figure autern intrascripte contente a conicis superficiebus
*demonstratum est equalem esse conum qui basem quidem habet cir- D
culum equalem superficiei figure, altitudinem autem equalem catheto
ducto (!) a centro spere ad unum Iatus polygonii. Hec autem est equalis
ei que ex centro minoris spere. Palam igitur est. propositum.
28vE-L
E
I.1l4
t *[Corol1arium]
Ex hoc autem manifestum est quod figura que circumscribitur circa
minorem speram maior est quam quadrupla coni basem guidem habentis
circulum maximum eorum qui in spera, altitudinem autem eam que ex
centro spere. Quoniam enim figure est equalis conus *qui basem F
quidem habet equalem superficiei ipsius, altitudinem autem equalem
catheto ducto (I) a centro spere ad unum latus polygonii, hoc est, ei gue
ex centro minoris spere, est autem superficies figure circumscripte
circa speram maior quam quadrupla circuIi maximi eorum qui in spera,
maior ergo erit figura circumscripta circa *speram quam quadrupla coni G
basem quidem habentis maximum circulum, altitudinem autem eam que
ex centro spere, quoniam et conus qui egualis ipsi maior fit quam
quadruplus dicti coni, basem enim maiorem habet quam guadruplam et
altitudinem equalem.
30. (Gr. 32) SI SIT IN SPERA FIGURA TNSCRTPTA ET ALIA
CIRCUMSCRIPTA *A SIMILIBUS POLYGONIIS EODEM MODO H
PRIUS DISPOSITIS, SUPERFICIES CIRCUMSCRIPTE FIGURE AD
SUPERFICIEM INSCRIPTE PROPORTIONEM HABET DUPLAM
QUAM QUIDEM LATUS POLYGONII CIRCUMSCRIPTI CIRCA
MAXIMUM CIRCULUM AD LATUS POLYGONII INSCRIPTI IN
EODEM CIRCULO. IPSA AUTEM CIRCUMSCRIPTA FIGURA AD
FIGURAM HABET PROPORTIONEM TRIPLAM EIUSDEM PRO-
PORTIONIS.
1.116 t*Esto in spera [maximus] circulus qui ABGD [Fig. Se. 30] et I
inscribatur intra ipsum polygonium equilaterum, multitudo autem
laterum ipsius mensuretur a quaternario, et aliud circumscribatur circa
circulum simile intrascripto. In circumscripto autem polygonio latera
contingant *circulum apud media periferiarum gue abscinduntur a J
C.2 lateribus polygonii / inscripti. Diametri autem EH, ZT circuIi com-
prehendentis circumscriptum polygonium ad rectos angulos sint in-
vicem et similiter iacentes ipsis AG, BD diametris et intelligantur
copulate ad eos qui econtra angulos polygonii, que fiunt ad invicem que
et ipsi BZTD (! ZBDT) *equedistantes. Manente itaque diametro EH et K
circumdelatis perimetris polygoniorum circa periferiam (! diametrum)
circuIi hec quidem circumscripta figura erit in spera, hec autem in-
scripta. Demonstrandum igitur guod superficies quidem circumscripte
figure ad superficiem inscripte habet proportionem duplam quam
quidem gue EL ad AK, figura *autem circumscripta habet proportionem L
triplam eiusdem proportionis.
28vM-29rB
Esto enim circulus quidem M equaIis superficiei figure circumscripte
circa speram. Circulus autem N equalis superficiei figure inscripte.
Potest ergo circuIi qui1em M que ex centro id quod continetur a linea
EL et ab equali omnibus copulantibus angulos polygonii circumscripti.
*Que autem ex centro circuIi N id quod continetur a linea AK et ab M
1.118 equali omnibus tcopulantibus angulos. Et quoniam similia sunt
polygonia, similia utique erunt et spatia que continentur a dictis lineis,
hoc est, earum que apud angulos vel latera polygoniorum, ut habeant
eandem proportionem ad invicem quam habent latera polygoniorum
potentia. *Sed et quam proportionem habent que continentur a dictis N
lineis hanc habent que ex centris circulorum M, N ad invicem potentia.
Quare et diametri circulorum M, N habent proportionem eandem cum
Iateribus poIygoniorum. CircuIi autem ad invicem habent proportionem
duplam diametrorum qui sunt equales superficiebus circumscripti *et O
inscripti. Palam igitur quod superficies figure circumscripte circa
speram ad superficiem figure inscripte intra speram habet proportionem
duplam quam quidem que EL ad AK.
Accipiantur itaque duo coni qui O, X et sit conus quidem X basem
habens circulum X equalem circulo M. Conus autem secundus basem
habens circulum O *equalem circulo N, altitudinem autem conus P
quidem X eam que ex centro spere, conus autem O cathetum ductum (I)
a centro ad lineam AK. Equalis est ergo conus quidem X figure
circumscripte circa speram. Conus autem O inscripte. Demonstrata sunt
enim hec. Et quoniam simili a sunt polygonia, eandem habet propor-
I.120 tionem que EL ad AK quam tque ex *centro spere ad cathetum ductum Q
(I) a centro spere ad latus AK. Eandem ergo proportionem habet
altitudo coni X ad aititudinem coni O quam que EL ad AK. Habet autem
et diameter circuIi M ad diametrum circuIi N proportionem quam habet
que EL ad AK. Conorum ergo X, O diametri basium altitudinibus
eandem habent proportionem. Similes ergo sunt. *Et propter idem R
conus X ad conum O habebit proportionem tripiam quam quidem
diameter circuii M ad diametrum circuIi N. Paiam igitur quod et figura
circumscripta ad inscriptam habebit proportionem triplam quam quidem
que EL ad AK.
29r /*31. (Gr. 33) OMNIS SPERE SUPERFICIES EST QUADRUPLA A
MAXIMI CIRCULI EORUM QUI IN SPERA IPSA.
Esto enim spera aliqua et sit quadruplus maximi circuIi circulus A
[Fig. Se. 31]. Dico quod A est equalis superficiei spere.
Si enim non, aut maior est aut minor. Sit prius superficies spere
maior circuio. *Sunt itaque due magnitudines inequales, scilicet super- B
29rC-I
ficies spere et circulus A. Possibile ergo est accipere duas rectas
inequales ita ut maior ad minorem habeat proportionem minorem ea
quam habet superficies spere ad circulum; et sint accepte que B, G, et
ipsarum B, G sit media proportionalis que D. Intelligatur autem et spera
1.122 t*plano secta per centrum penes circulum EZHT. Intelligatur autem et C
intra circulum inscriptum polygonium et circumscriptum ita ut simile
sit circumscriptum inscripto polygonio et latus circumscripti [ad latus
inscripti] habeat proportionem minorem ea quam habet que B ad D; et
dupla ergo proportio proportione dupla est *minor. Et proportionis D
quidem ipsius B ad D est dupla que ipsius B ad G. Lateris autem
polygonii circumscripti ad latus inscripti dupla est proportio que super-
[iciei solidi circumscripti ad superficiem inscripti. Superficies ergo
figure circumscripte circa speram ad superficiem figure inscripte habet
proportionem minorem quam *quidem superficies spere ad circulum A, E
quod quidem est inconveniens. Superficies quidem enim circumscripti
est maior superficie spere. Superficies autem figure inscripte est minor
circulo A. Demonstrata est enim superficies inscripte minor quam
quadrupla maximi circuIi eorum qui in spera. Maximi autem circuli
quadruplus est circulus A. *Non est ergo superficies spere maior circulo F
A.
Dico etiam quod neque minor. Si enim sit possibile, [sit]; et similiter
inveniantur que B, G recte ita ut que B ad G habeat proportionem
minorem ea quam habet circulus A ad superficiem spere et ipsarum B,
1.124 G media proportionalis que D, et inscribatur et circumscribatur trursum
ita *ut superficies (! latus) circumscripte [ad latus inscripti] habeat G
proportionem minorem ea que ipsius B ad D, et dupla ergo. Superficies
ergo circumscripte ad superficiem inscripte habet proportionem
-minorem quam quidem circulus A ad superficiem spere, quod quidem
. .
mconvemens.
Superficies quidem enim circumscripti est maior circulo A; que
autem inscripti est *minor superficie spere. Non ergo neque minor est H
superficies spere circulo A. Demonstratum est autem quod neque maior.
Superficies ergo spere est equalis circulo A, hoc est, quadruplo maximi
circuli.
32. (Gr. 34) OMNIS SPERA EST QUADRUPLA CONI HABENTIS
BASEM QUIDEM EQUALEM MAXIMO CIRCULO EORUM QUI IN
SPERA, ALTITUDINEM AUTEM EAM QUE EX CENTRO SPERE.
*Esto enim spera aliqua et in ipsa maximus circulus qui ABGD [Fig. I
Se. 32]. Si ergo spera non est quadrupla dicti coni, sit, si possibile est,
maior quam quadrupla. Sit autem conus X basem quidem habens
29rJ-Q
quadruplam circuii ABGD, altitudnem autem equalem ei que ex centro
*spere. Maior igitur est spera cono X. Erunt itaque due magnitudines J
inequales, scilicet spera et conus. Possibile igitur est duas rectas
inequales accipere ita ut habeat maior ad minorem proportionem mino-
C.2 frem ea quam habet spera ad conum X. Sint igitur que K, H, que autem
1.126 I, T sint accepte ita ut equali tinvicem excedant que K *ipsam I et que I K
ipsam T et que T ipsam H. Intelligatur autem et intra circulum ABGD
inscriptum polygonium cuius multitudo laterum mensuretur a quater-
nario et aliud circumscriptum simile inscripto sicut in prioribus. Latus
autem circumscripti polygonii ad latus inscripti habeat proportionem
minorem ea quam habet que K ad I, et *sint que AG, BD diametri ad L
rectos angulos invicem. Si igitur manente diametro AG circumferatur
planum in quo sunt polygonia, erit figura hec quidem inscripta in spera,
hec autem circumscripta. Et habebit figura circumscripta ad inscriptam
proportionem triplam quam quidem latus circumscripti ad latus inscripti
intra circulum ABGD. *Latus autem ad latus minorem proportionem M
habet quam quidem que K ad I. Quare figura circumscripta [ad inscrip-
tam] habet proportionem minorem quam triplam eius quam habet K ad
I. Habet autem et que K ad H proportionem maiorem quam triplam ea
quam habet que K ad I; hoc enim manifestum per sumpta. Multo magis
ergo circumscripta ad inscriptam *habet proportionem minorem ea N
quam habet que K ad H. Que autem K ad H habet proportionem
minorem quam quidem spera ad conum X, et permutatim, quod quidem
est impossibile; figura enim circumscripta est maior spera, inscripta
autem est minor cono X, propterea quod conus quidem X est quadruplus
coni habentis basem quidem equalem *circulo ABGD, altitudinem O
1.128 autem equalem ei que ex tcentro spere; figura autem inscripta est dicto
cono minor quam quadrupla. Non ergo est spera maior quam quadrupla
dicti coni.
Sit, si possibile est, minor quam quadrupla; quare minor est spera
cono X. Sint itaque accepte que K, H recte ita ut K sit *maior quam H p
et habeat proportionem minorem ad ipsam ea quam habet conus X ad
speram, et que l, T exponantur sicut prius. Et intra circulum ABGD
intelligatur polygonium inscriptum et aliud circumscriptum ita ut latus
circumscripti ad latus inscripti habeat proportionem minorem quam
quidem que K ad l et alia disponantur eodem modo prioribus. *Habebit Q
ergo et figura solida circumscripta ad inscriptam proportionem triplam
quam quidem latus circumscripti circa circulum ABGD ad latus n s r p ~
ti. Latus autem ad latus habet proportionem minorem quam quidem que
K ad l; habebit igitur figura circumscripta ad inscriptam proportionem
T
29rR-29vE
minorem quam triplam eius quam habet que K *ad H (! I). Que autem K R
ad H habet proportionem maiorem quam triplam eius quam habet que K
ad I. Quare figura circumscripta ad inscriptam habet proportionem
minorem quam que K ad H. Que autem K ad H habet proportionem
minorem quam conus X ad speram, quod quidem est impossibile,
figura quidem enim inscripta est minor quam spera, *circumscripta S
autem est maior cono X. Non ergo neque spera est minor quam
1.130 quadrupla coni thabentis basem quidem equalem circulo ABGD, al-
titudinem autem equalem ei que ex centro spere. Demonstratum est
autem quod neque maior. Quadrupla ergo.
*[Corol1arium]
Predemonstratis autem hiis manifestum quod omnis cylindrus basem
quidem habens maximum circulum eorum qui in spera, altitudinem
autem equalem diametro spere est emiolius spere, et superficies ipsius
cum basibus est emiolia superficiei spere.
Cylindrus quidem enim predictus est sextuplus coni basem quidem
29v habentis eandem, / *altitudinem autem equalem ei que ex centro; spera A
autem demonstrata est ens quadrupla eiusdem coni. Palam igitur quod
cylindrus est emiolius spere. Rursum, quoniam superficies cylindri
exceptis basibus demonstrata est esse equalis circulo cuius gue ex
centro est *media proportionaliter lateris cylindri et diametri basis, B
dicti autem cylindri circa speram latus est equale diametro basis.
Palam, qui a media ipsarum proportionalis equalis enim (! fit) diametro
basis. Circulus autem eam que ex centro habens equalem diametro basis
quadruplus est basis [hoc est] maximi circuli eorum qui in spera. Erit
ergo et *superficies cylindri exceptis basibus quadrupla maximi circuIi; C
1.132 tota ergo cum basibus superficies cylindri sextupla erit maximi tcirculi.
Est autem et superficies spere quadrupla maximi circuli. Tota ergo
superficies cylindri est emiolia superficiei spere.
33. (Gr. 35) SUPERFICIES FIGURE INSCRIPTE IN PORTIONEM
SPERE *EST EQUALIS CIRCULO CUIUS QUE EX CENTRO D
EQUALE POTEST El QUOD CONTINETUR AB UNO LATERE
POLYGONII INSCRIPTI IN PORTIONE MAXIMI CIRCULI ET AB
EQUALI OMNIBUS EQUEDISTANTIBUS BASI PORTIONIS CUM
MEDIETATE BASIS PORTIONIS.
Esto spera et in ipsa portio cuius basis circulus qui circa *lineam AH E
[Fig. Sco 33] [et] inscripta sit in ipsa figura qualis dicta est contenta a
conicis superficiebus, et maximus circulus qui AHT, et parium laterum
29vF-M
polygonium quod AGETZDH excepto latere AH, et accipiatur circulus
qui L, cuius que ex centro potest equale ei quod continetur a latere AG
et ab omnibus EZ, GD et adhuc a medietate basis, *hoc est, ab AK. F
Demonstrandum quod circulus est equalis superficiei figure.
Sumatur enim circulus qui M, cuius que ex centro potest quod
continetur a Iatere ET et a medietate ipsius EZ. Fit itaque circulus M
equalis superficiei coni cuius basis quidem circulus qui circa *Iineam G
EZ, vertex autem signum T. Sumatur autem et alius qui N, cuius que ex
1.134 centro potest equale ei quod continetur a linea EG et a medietate tsimul
utriusque EZ, GD; erit iste equalis superficiei coni intermedie equedis-
tantium planorum eorum que secundum lineas EZ, GD. Et accipiatur
similiter alius circulus qui X, cuius que ex *centro potest quod con- H
tinetur a linea AG et a medietate simul utrarumque GD, AH; et ipse
igitur est equalis conice superficiei intermedie equedistantium
planorum eorum que penes AH, GD. Omnes igitur circuii equales erunt
toti superficiei figure et que ex centris ipsorum poterunt equale ei quod
continetur ab uno latere, scilicet AG, *et ab equali ipsis EZ, GD et a I
medietate basis, scilicet AK. Poterat autem et que ex centro circuIi L
equale eidem spatio. Circulus ergo L equalis eri t circulis M, N, X;
quare et superficiei inscripte figure.
34. (Gr. 36) Secetur spera non per centrum plano et in ipsa
*maximus circulus qui AEZ [Fig. Sc. 34] secans ad rectos angulos J
planum secans, et inscribatur in portionem ABG polygonium
C.2 equilaterum et parium angulorum excepta basi AB. Similiter / itaque
prioribus si manente linea GZ circumferatur figura, anguli quidem D,
E, A, B per circuios ferentur quorum diametri que DE, AB, latera autem
portionis per conicam *superficiem, et erit procreata figura solida a K
1.136 conicis superficiebus contenta tbasem quidem habens circulum cuius
diameter que AB, vertex (l) autem G. Similiter itaque prioribus habebit
superficiem minorem superficie portionis comprehendentis.
Idem enim terminus ipsorum est in plano [et] portionis et figure
periferia circuIi cuius *diameter que AB, et versus eadem ambe super- L
ficies curve (! cave) sunt, et comprehenditur altera ab altera.
35. (Gr. 37) SUPERFICIES FIGURE INSCRIPTE IN PORTIONE
SPERE EST MINOR CIRCULO CUIUS QUE EX CENTRO EST
EQUALIS PRODUCTE A VERTICE PORTIONIS AD PERIFERIAM
CIRCULI QUI EST BASIS PORTIONIS.
*Esto spera et in ipsa maximus circulus qui ABEZ [Fig. Sco 35], et sit M
portio in spera cuius basis circulus circa diametrum AB, et inscripta sit
29vN-30rB
in ipsa dicta figura et in portione circuii polygonium et reliqua eadem
diametro quidem spere existente ipsa TL. Copulatis autem ipsis LE, TA
et esto circulus qui M, cuius que ex centro equalis sit *ipsi AT. N
Demonstrandum quod circulus M est maior superficie figure.
Superficies enim figure demonstrata est esse equalis circulo cuius
que ex centro potest equale ei quod continetur ab ipsa ET et ab ipsis
EZ, GD, KA. Quod autem sub ipsa ET et sub ipsis EZ, GD, KA
1.138 demonstratum est esse tequale ei quod continetur sub ipsis EL, KT.
*Quod autem sub ipsis EL, KT minus est eo quod ab ipsa AT, et enim O
ipso LT, KT. Manifestum igitur quod que ex centro circuIi qui est
equalis superficiei figure est minor ea que ex centro circuIi M. Palam
ergo quod circulus M est maior superficie figure.
36. (Gr. 38) FIGURA INSCRIPTA IN PORTIONE A CONICIS
SUPERFICIEBUS *CONTENTA CUM CONO BASEM QUIDEM P
HABENTE EANDEM FIGURE, VERTICEM AUTEM CENTRUM
SPERE, EQUALE (.') EST CONO HABENTI BASEM EQUALEM
SUPERFICIEI FIGURE, ALTITUDINEM AUTEM CATHETO
DUCTO (I) A CENTRO SPERE AD UNUM LATUS POLYGONII.
Sit enim spera et in ipsa maximus circulus et portio minor *semicir- Q
culo que ABG [Fig. Sco 36] et centrum E, et inscribatur in portionem
ABG polygonium parium laterum excepta ipsa AG similiter prioribus, et
manente ipsi BA (.' BL) circumdelata spera faciat figuram quandam a
conicis superficiebus contentam, et a circulo qui circa diametrum AG
conus describatur verticem habens centrum, et accipiatur conus *qui K R
basem quidem habens equalem superficiei figure, altitudinem autem
equalem catheto ducto (.') a centro E ad unum latus polygonii. De-
1.140 monstrandum quod tconus K est equalis contente portioni (! figure)
cum cono AEG.
Describantur autem et coni a circulis qui circa diametros TH, DZ
verticem habentes signum E. Igitur rombus quidem HBTE solidus est
equalis cono cuius basis quidem est equalis superficiei coni HBT,
301 / *altitudo autem equalis catheto ducto (I) ab E ad latus HB. Circumac- A
ceptum (.' Circumrelictum) autem quod continetur a superficie inter-
media equedistantium planorum eorum que penes ipsas HT, ZD et a
conicis ipsis ZED, HET est equale cono cuius basis quidem est equalis
superficiei intermedie equedistantium planorum eorum que penes HT,
ZD, altitudo *autem equalis catheto ducto (I) ab E ad latus ZH. Rursum B
circumacceptum (.' circumrelictum) quod continetur a superficie inter-
media equedistantium planorum eorum que penes ZD, AG et a coni cis
AEG, ZED est equale cono cuius basis quidem est equalis superficiei
3OrC-J
intermedie equedistantium planorum eorum que penes ZD, AG, altitudo
autem catheto ducto (I) ab E ad *latus ZA. Dicti igitur coni erunt C
1.142 equales figure et cono AEG. tEt altitudinem quidem [habent] equalem
catheto ducto (.') ab E ad unum latus polygonii, bases autem equales
superficiei figure AZHBTDG. Habet autem et conus K eandem al-
titudinem et basem equalem superficiei figure. Conus ergo est equalis
dictis conis. Dicti autem coni demonstrati *sunt esse equales figure et D
cono AEG, et conus ergo K est equalis figure et cono AEG.
[Corollarium]
Ex hoc itaque manifestum quod conus basem quidem habens cir-
culum cuius que ex centro est equalis producte a vertice portionis ad
*periferiam circuIi qui est basis portionis, altitudo autem equalis ei que E
ex centro spere, maior est inscripta figura cum cono. Predictus enim
conus maior est quam conus equalis figure cum cono basem quidem
habens (.') basem portionis, verticem autem apud centrum, hoc est,
basem quidem habens (I) equalem superficiei figure, altitudinem autem
*equalem catheto ducto (I) a centro ad unum latus polygonii; basis enim F
maior est base, demonstratum est enim hoc, et altitudo altitudine.
37. (Gr. 39) Esto spera et in ipsa maximus circulus qui ABG et
secetur minor semicirculo quam abscindit que AB et centrum D et a
1.144 centro D adA, B copulentur que AD, DB; et circa tprocreatum sectorem
*circumscribatur polygonium, et circa ipsum circulus [Fig. Se. 37]. G
Habebit itaque idem centrum cum circulo ARG. Si itaque manente EK
circumdelatum polygonium ad idem rursum restituatur, circumscriptus
circulus secundum superficiem spere feretur et anguli polygonii cir-
culos describent quorum diametri existentes equedistantes ipsi AB
copulant angulos *polygonii. Signa autem pcnes que tangunt minorem H
circulum latera polygonii circulos describunt in minori spera quorum
diametri erunt copulantes contactus equedistantes existentes ipsi AB.
Latera autem secundum conicas superficies ferentur; et erit cir-
cumscripta figura a conicis superficiebus contenta cuius basis est
*circulus qui circa ipsam ZH. Dicte autem figure superficies est maior I
superficie minoris portionis cuius basis est circulus qui circa ipsam AB.
Ducantur enim contingentes que AM, BN. Secundum conicam ergo
C.2 superficiem I ferentur, et figura facta a polygonio AMTE[L]NB habebit
*superficiem maiorem portione spere cuius basis est circulus qui circa J
diametrum AB; terminum enim in uno et eodem plano habent, scilicet
circulum qui circa diametrum AB, et comprehenditur portio a figura.
{>E SPERA ET CYLINDRO 199
3OrK-Q
Sed superficies coni que facta est ab ipsis ZM, HN est maior quam facta
ab ipsis MA, NB. Que quidem enim ZM maior est *quam MA; sub recto K
enim subtenditur. Que autem NH quam NB. Quando autem hoc fuerit,
1.146 superficies fit maior tsuperficie; hec enim demonstrata sunt in sumptis.
Palam igitur quod figure circumscripte superficies est maior superficie
portionis spere minoris.
*[Corol1arium]
Et manifestum quod superficies figure circumscripte circa sectorem
est equalis circulo cuius que ex centro potest quod continetur a latere
uno polygonii et ab omnibus copulantibus angulos polygonii et [adhuc]
medietate basis dicti polygonii, inscripta figura [enim] est inscripta in
portionem maioris spere. Hoc autem palam per prescriptum.
L
*38. (Gr. 40) FIGURE CIRCUMSCRIPTE SECTORI SUPER- M
FICIES EST MAIOR CIRCULO CUIUS QUE EX CENTRO EST
EQUALIS PRODUCTE A VERTICE PORTIONIS AD PERIFERIAM
CIRCULI QUI EST BASIS PORTIONIS.
Esto enim spera et maximus circulus in ipsa quiABGD [Fig. Sc. 38],
et centrum E, *et circa sectorem circumscribatur polygonium LKZ, et N
circa ipsum circulus circumscribatur, et fiat figura sicut prius, et sit
circulus N, cuius que ex centro potest equale ei quod continetur ab uno
latere polygonii et ab omnibus copulantibus cum medietate ipsius KL.
1.148 Sed dictum spatium est equale tei quod sub ipsa MT et ZH, *quod O
utique est altitudo portionis maioris spere; hoc enim predemonstratum
est. Ipsius ergo circuIi N que ex centro potest equale ei quod continetur
sub MT, HZ. Sed que quidem HZ maior est ipsa DX, quod est altitudo
minoris portionis. Si enim copulemus ipsam KZ, erit equedistans ipsi
DA. Est autem et que AB ipsi KL equedistans, *et communis que ZE. p
Simile est ergo trigonum ZKH trigono DAX. Et est maior que ZK quam
que AD. Maior ergo et que ZH quam que DX; equalis autem que MT
ipsi diametro GD. Si enim copuletur que EO, quoniam equalis est que
quidem MO ipsi OZ, que autem TE ipsi EZ, eguedistans ergo est gue
EO ipsi MT. Dupla ergo est gue MT ipsius EO. *Sed et que OD dupla Q
est ipsius EO; equalis ergo est que MT ipsi GD. Quod autem sub ipsis
OD, DX est eguale ei quod ab AD. Superficies ergo figure KZL est
maior circulo cuius gue ex centro est equalis producte a vertice portionis
ad periferiam circuli qui est basis portionis qui circa diametrum AB.
Circulus enim N est equalis superficiei figure circumscripte circa
sectorem.
200 ARCH[MEDES [N THE M[DOlE AGES
3OvA-H
30v /*[Corollarium I] A
Est itaque et figura circumscripta circa sectorem cum cono cuius
basis est circuJus qui circa diametrum KL, vertex autem centrum,
equalis cono cuius basis quidem est equalis superficiei figure, altitudo
1.150 autem equalis catheto ducto (I) a centro ad latus, tqui *etiam equalis B
est ei que ex centro spere. Figura enim circumscripta sectori intra-
scripta est in portionem maioris spere cuius centrum est idem. Quod
igitur dicitur manifestum est ex prescripto.
[Corollarium II]
Ex hoc autem manifestum quod figura circumscripta cum cono est
*maior cono basem quidem habente circulum cuius que ex centro est C
equalis producte a vertice portionis minoris spere ad periferiam circuIi
qui est basis portionis, altitudo autem equaIis ei que ex centro. Conus
enim equalis figure cum cono basem quidem habebit maiorem dicto
circulo, altitudinem autem equalem ei que ex centro minoris spere.
*39. (Gr. 41) Esto rursum spera et in ipsa maximus circulus et D
portio minor semicirculo que ABG [Fig. Sc. 39], et: centrum D, et in
sectorem ARG inscribatur polygonium parium angulorum, et huic
simile circumscribatur, et latera sint equedistantia lateribus, et circulus
*circumscribatur circa polygonium circurnscriptum, et sirniliter E
prioribus manente ipsa HB circumdelati circuIi faciant figuras a eonieis
superfieiebus eontentas. Demonstrandum quod superficies figure cir-
1.152 cumscripte ad superficiem inscripte tfigure habet proportionem duplam
quam latus polygonii circumseripti ad Iatus polygonii inscripti, *figura F
autem curo cono habet proportionem triplam eiusdem.
Esto enim eirculus M, cuius que ex centro possit equale ei quod sub
uno latere polygonii circumscripti et sub omnibus copulantibus angulos
et adhuc sub medietate ipsius EZ. Erit itaque circulus M equalis
superficiei figure circumscripte. Sumatu" itaque et eireulus N, *euius G
que ex centro possit equale ei quod continetur ab uno latere polygonii
inscripti et ab omnibus copulantibus angulos eum medietate ipsius AG;
erit itaque et iste equalis superficiei figure inseripte. Sed dieta spatia
sunt ad invieem ut id quod a latere EK ad id quod a latere AL, et ut ergo
polygonium ad polygonium circulus M *ad cireulum N. Manifestum H
ergo quod et superficies circumscripte figure ad superficiem figure
inseripte habet proportionem duplam quam quidem que EK ad AL,
eandem autem quam et polygonium.
DE SPERA ET CYLINDRO 20 l
3OvIP
1.154
C.2
1.156
1.158
tEsto rursum conus qui X basem quidem habens equalem ipsi M,
altitudinem autem eam que ex centro minoris spere. Iste itaque *conus
est equalis circumscripte figure cum cono cuius basis est circulus qui
circa EZ, vertex autem D, et sit alius conus qui O basem quidem habens
equalem ipsi N, altitudinem autem cathetum ductum (!) a D ad latus AL;
erit itaque et iste equalis inscripte figure cum cono cuius basis est
circulus qu circa dametrum AG, vertex *autem centrum D; hec enm
omnia prescrpta sunt. Et quoniam est ut que EK ad eam gue ex centro
minoris spere ita que AL ad cathetum ductum (!) a centro D ad latus AL,
demonstratum est autem ut gue EK ad AL ita que ex centro circuIi M ad
eam gue ex centro circuli N, et diametri ad diametrum, erit ergo ut
diameter circuIi qui est basis *coni X ad diametrum circuIi qui est basis
ipsius O ita altitudo coni X ad altitudinem coni O. Similes ergo sunt
coni. Conus ergo X ad conum O habet proportionem triplam guam
quidem diameter ad diametrum. Manifestum igitur quod et figura
circumscripta cum cono ad inscriptam cum cono habet proportonem
triplam quam quidem que EK ad AL.
/ t*40. (Gr. 42) OMNIS PORTIONIS SPERE MINORIS EMI-
SPERIO SUPERFICIES EST EQUALIS CIRCULO CUIUS QUE EX
CENTRO EST EQUALIS PRODUCTE A VERTICE PORTIONIS AD
PERIFERIAM CIRCULI QUI EST BASIS PORTIONIS SPERE.
*Esto spera et maximus in ipsa circulus qui ABG [Fig. Se. 40] et
portio in ipsa minor emisperio cuius basis circulus qui circa AG
existens ad angulos rectos circulo ABG et sumatur circulus Z cuius que
ex centro sit equalis ipsi AB. Oportet demonstrare quod superficies
portionis ABG est equalis circulo Z.
*Si enim non, esto superficies maior circulo Z, et accipiatur centrum
D, et a D ad A, G copulate educantur; et duabus magnitudinibus
nequalibus existentbus, videlicet superficie portions et circulo [Z],
inscribatur intra sectorem ABG polygonium equilaterum et parium
angulorem et aliud huie simile circumscribatur ita ut circumscriptum
*ad nscriptum habeat proportionem minorem quam quidem superficies
portionis spere ad circulum Z. Circumdelato autemcirculo, ut et pri.us,
erunt due figure a concis superfciebus contente, quarum hec quidem
circumscripta, hec autem inscripta, et superficies figure circumscripte
ad superficiem inscripte erit ut polygonium *circumscriptum ad inscrip-
tum; utraque enim proportionum est dupla eius quam habet latus
tpolygonii circurnscripti ad latus inscripti. Sed circurnsqiptum
l
J
K
L
M
N
o
p
3OvQ-3lrC
polygonium ad inseriptum habet proportionem minorem quam quidem
superficies diete portionis ad eireulum Z. Maior autem est superfieies
eireumseripte figure quam superfieies et superfieies ergo Q
figure inseripte est maior eireulo Z, quod quidem est impossibile.
Demonstrata est enim dieta figure superficies ens minor tali cireulo.
Esto rursum circulus maior superficie et similiter cireumseribatur et
inseribatur similia polygonia, et circumseriptum ad inseriptum habeat
proportionem *minorem ea quam habet eireulus ad superfieiem figure (! R
portionis). Non ergo est maior superfieies eirculo Z. Demonstratum est
autem quod neque minor. Equalis ergo.
41. (Gr. 43) ET SI MAIOR EMISPERIO FUERIT PORTIO, SIMIL-
ITER IPSIUS SUPERFICIES EST EQUALIS CIRCULO CUIUS QUE
EX CENTRO ERIT *EQUALIS PRODUCTE A VERTICE AD S
PERIFERIAM CIRCULI QUI EST BASIS PORTIONIS.
Esto enim spera et in ipsa maximus circulus et intelligatur secta
plano recto eo quod penes AD [Fig. Sc. 41] et portio ABD sit minor
emisperio et diameter RG sit ad angulos rectos ipsi AD et a R, G
1.160 copulentur ad A *que BA, GA, et esto tcireulus quidem E, euius que ex T
centro est equalis ipsi AB; circulus autem Z, cuius que ex centro est
equalis ipsi AG circulus vero H, cuius que ex centro est equalis ipsi
GR et circulus ergo H est equalis duobus circulis E, Z. Circulus autem
H equalis toti superficiei spere, quoniam quidem utraque est quadrupla
*cireuli qui circa diametrum BG. Circulus autem E est equalis super- U
ficiei portionis ARD. Demonstratum est enim hoc in minori emisperio.
Reliquus ergo circulus qui Z est equalis superfieiei portionis AGD, que
utique est maior emisperio.
3h /*42. (Gr. 44) OMNI SECTORI SPERE EST EQUALIS CONUS A
QUI BASEM QUIDEM HABET EQUALEM SUPERFICIEI POR-
TIONIS SPERE QUE SECUNDUM SECTOREM, ALTITUDINEM
AUTEM EQUALEM El QUE EX CENTRO.
Esto spera et in ipsa maximus circulus qui ABD et centrum G et
conus basem quidem habens circulum equalem superficiei que penes
ABD *periferiam, altitudinem autem equalem ipsi BG [Fig. Sc. 42]. B
Demonstrandum quod sector ABGD est equalis dieto cono.
Si enim non, sit sector maior cono, et iaceat conus T, qualis dietus
est. Duabus itaque magnitudinibus entibus inequalibus, scilicet sectore
et cono T, inveniantur due linee que D, E, que autem D sit maior quam
E, et que D ad E *habeat proportionem minorem quam quidem sector C
3lrD-K
1.162 ad eonum, et aceipiantur due linee que Z, tH ita ut equali exeedat que
D ipsam Z et que Z ipsam H et que H ipsam E, et circa planum sectorem
circuIi circumscribatur polygonium equilaterum et parium angulorum,
et huie simile inscribatur ita ut latus eircumscripti ad latus inscripti
*habeat proportionem minorem ea quam habet D ad Z, et similiter D
prioribus circumdelato circulo fiant due figure contente a conicis super-
fieiebus. Circurnseripta ergo cum cono verticem habente signum G ad
inseriptam cum cono habet proportionem triplam ea quam habet latus
circumscripti polygonii ad latus inseripti. Sed latus circumseripti *ad E
latus inscripti habet proportionem minorern quam quidem que D ad Z.
Dicta ergo solida figura habebit proportionem minorem quam triplam ea
quarn habet D ad Z. Quod autem D ad E habet proportionem maiorem
quam triplarn ea quam habet D ad Z. Figura ergo solida cireurnscripta
sectori ad figuram inscriptam habet proportionem *rninorem ea quam F
habet D ad E. Que autem D ad E habet proportionem minorem quarn
solidus seetor ad eonum T. [Cireumscripta ergo solida ad inscriptam
habet proportionern minorem quam solidus sector ad eonum T. Solidus
ergo sector habet proportionem maiorem ad conum T] quam figura
circumscripta sectori ad inscriptam et permutatim. *Figura autern solida G
1.164 circurnscripta est rnaior portione (.' sectore) et tfigura ergo inscripta in
seetore est maior cono T, quod quidem est impossibile. Demonstrata est
enim in superioribus minor ens tali cono, hoc est, habente basem
quidem eireulum euius que ex centro est equalis reete copulate a vertice
portionis ad periferiam circuIi qui est basis *portionis, aititudinem H
autem eam que ex centro spere. Iste autem est conus dictus qui T,
basem enim habet cireulum equalem superficiei portionis, hoc est, dieto
circulo, et altitudinem equalem ei que ex centro spere. Solidus ergo
sector non est maior cono T.
Sit itaque rursum eonus T maior solido sectore. Rursum itaque
*similiter que D ad E maior ipsa existens habeat proportionem minorem I
ea quam habet eonus ad sectorem et similiter accipiantur que Z, li ita ut
sint excessus iidem, et latus polygonii parium angulorum circumscripti
circa planum seetorem ad latus inseript; habeat proportionem minorem
ea quam habet D ad Z, et fiant circa solidum *seetorem solide figure. J
Similter igitur demonstrabimus quod figura solida circurnscripta circa
sectorem ad inscriptarn habet proportionem minorem ea quam habet que
D ad E et ea quam habet conus T ad seetorem. Quare et sector ad
1.166 eonum habet proportionem minorem quam quidem tsolidum inseriptum
in portione ad circumscriptum. Maior *autem est seetor figura inscripta K
in ipsum. Maior ergo est conus T eircumscripta figura, quod quidern est
31rL-R
impossibile. Demonstratum est enim hoc quod talis conus est mmor
figura circumscripta circa sectorem. Equalis est ergo sector cono T.
Archimedis de spera et cylindro liber primus explicit.
C.2
1.168 /t*Incipit Secundus Tractatus
[Proemium]
L
Archimedes Dositheo gaudere.
Prius quidem misisti mihi ut scriberem demonstrationes problematum
quorum ego ipse propositiones misi Cononi. Accidit autem ipsorum
plurima scribi per theoremata *quorum demonstrationes prius misi tibi: M
quod omnis spere superficies est quadrupla maximi circuii eorum qui in
spera, et etiam quod omnis portionis spere superficiei est equalis
circulus cuius que ex centro est equalis recte producte a vertice por-
tionis ad periferiam basis, et etiam quod omnis spere cylindrus basem
quidem habens maximum *circulum eorum qui in spera, altitudinem N
autem equalem diametro spere, ipse est emiolius spere magnitudine, et
superficies ipsius emiolia superficiei spere, et quia omnis sector solidus
est equalis cono basem quidem habenti circulum equalem superficiei
portionis eius que in sectore spere, altitudinem autem equalem ei que
ex centro *spere. Quecunque quidem igitur theorematum et prob- O
lematum scribuntur per hec theoremata in hoc libro scribens mitto tibi.
1.170 Quecunque autem per aliam tinveniuntur theoriam, videlicet que de
elicis et que de conoidalibus, conabor cito mittere.
Primum autem problematum erat hoc: spera data invenire planum
*spatium equale superficiei spere. Est autem hoc manifestum, de- p
monstratum ex predictis theorematibus; quadruplum enim maximi cir-
cuIi eorum qui in spera et spatium planum est et equale superficiei
spere.
l. SECUNDUM ERAT: CONO DATO AUT CYLINDRO SPERAM
INVENIRE CONO AUT CYLINDRO EQUALEM.
*Esto datus conus aut cylindrus qui A et ipsi A equalis spera que B et Q
iaceat ipsius A coni aut cylindri emiolius cylindrus qui GZD [Fig. Sc.
II.1]. Spere autem B emiolius cylindrus cuius basis circulus qui circa
diametrum HT, axis autem qui KL equalis diametro spere B. Equalis
ergo est cylindrus E cylindro K, equalium autem cylindrorum *con- R
3lrS-31vC
1.172
3lv
1.174
trapasse sunt bases altitudinibus, ut ergo circulus E ad circulum K, hoc
est, ut quod ab ipsa GD ad id quod ab ipsa HT, ita que KL ad EZ.
Equalis autem que KL ipsi HT; cylindrus enim emiolius spere habet
axem equaIem diametro spere et qui K est maximus circulus eorum qui
in spera. Ut ergo quod a GD ad id quod ab HT ita *que HT ad ipsam
EZ. Esto ei quod ab HT equale id quod sub GD, MN. Vt ergo que GD
ad MN ita quod a GD ad id quod ab HT, thoc est, que HT ad EZ, et
permutatim ut que GD ad ipsam HT ita que HT ad ipsam MN et que MN
ad EZ. Et est data utraque ipsarum GD, EZ. Duarum ergo rectarum
datarum, scilicet GD, EZ, due medie proportionales *sunt que HT, MN.
Data ergo utraque harum HT, MN.
Componetur itaque problema sic. Esto itaque datus conus aut cylin-
drus qui A. Oportet itaque ipsi A cono aut cylindro equalem speram
. .
mvemre.
Sit A coni aut cylindri emiolius cylindrus cuius basis circulus *qui
circa diametrum GD, axis autem qui EZ, et accipiantur ipsarum GD, EZ
due medie proportionales que HT, MN, ita ut sit ut que GD ad HT que
HT ad MN et que MN ad EZ, et intelligatur cylindrus cuius basis
circulus qui circa diametrum HT, axis autem qui KL equalis ipsi HT
diametro. Dico itaque quod cylindrus E est equalis *cylindro K.
Et quoniam est ut que GD ad HT que MN ad EZ, et permutatim, et
equalis que HT ipsi KL, ut ergo que GD ad MN, hoc est, ut id quod a
GD ad idquod ab HT, ita circulus E ad circulum K. Ut ergo circulus E
ad circulum K ita que KL ad EZ. Cylindrorum ergo E, K contrapasse
sunt bases altitudinibus; cylindrus ergo E est equalis cylindro K.
Cylindrus autem K est emiolius spere cuius diameter que HT, et spera
ergo tcuius diameter / *est equalis ipsi HT, hoc est, que B, est equalis
ipsi A cono aut cylindro.
s
T
u
v
A
2. OMNI PORTIONI SPERE EST EQUALIS CONUS QUI BASEM
QUIDEM HABET EANDEM PORTIONI, ALTITUDINEM AUTEM
RECTAM QUE AD ALTITUDINEM PORTIONIS HABET PROPOR-
TIONEM EANDEM QUAM SIMUL AMBO, SCILICET QUE *EX B
CENTRO SPERE ET ALTITUDO RELIQUE PORTIONIS, AD AL-
TITUDINEM RELIQUE PORTIONIS.
Esto spera in qua maximus circulus cuius diameter que AG [Fig. Sco
II.2], et secetur plano spera eo quod per BZ ad angulos rectos ipsi AG,
et esto centrum T, et fiat ut simul utraque que TA, AE ad ipsam AE *ita C
que DE ad GE, et rursum fiat ut simul utraque que TG, GE ad GE ita
que KE ad EA, et describantur coni a circulo qui circa diametrum BZ
31vD-K
habentes vertices signa K, D. Dico quod equalis est conus quidem BDZ
spere portioni que penes G, conus autem BKZ portioni que penes
signum A.
Copulentur enim que BT, TZ, et intelligatur *conus basem quidem D
habens circulum qui circa diametrum BZ, verticem autem signum T, et
esto conus qui M basem habens circulum equalem superficiei ipsius
BGZ portionis spere, hoc est, cuius que ex centro est equalis ipsi BG,
aititudinem autem equalem ei que ex centro spere. Erit itaque conus M
1.176 equalis solido sectori BGTZ; thoc enim *demonstratum est in primo E
libro. Quoniam autem est ut que DE ad EG ita simul utraque que TA,
AE ad AE, dividenti erit ut que GD ad GE ita que TA ad AE, hoc est,
que GT ad AE, et permutatim ut que DG ad GT est ita que GE ad EA, et
componenti ut que TD ad TG que GA ad AE, hoc est, quod a GB ad id
quod a BE. Ut ergo que DT ad GT *quod a GB ad id quod a BE. Equalis F
autem est que GB ei que ex centro circuIi M. Que autem BE est ex
centro circuIi qui circa diametrum BZ. Ut ergo que DT ad TG circulus
M ad circulum qui circa diametrum BZ. Et est equalis que TG axi coni
M. Et ut ergo que DT ad axem coni M ita circulus M ad circulum qui
circa diametrum BZ. *Equalis ergo est conus basem quidem habens G
circulum M, altitudinem autem eam que ex centro spere, solido rombo
BDZT; hoc enim in sumptionibus primi libri demonstratum est. Vel ita:
Quoniam est ut que DT ad altitudinem coni M ita circulus M ad
circulum qui circa diametrum BZ, conus ergo M est equalis cono cuius
basis quidem *circulus qui circa diametrum BZ, altitudo autem que DT; H
ipsorum enim bases contrapasse sunt altitudinibus. Sed conus qui
basem quidem habet circulum qui circa diametrum BZ, altitudinem
autem DT, equalis est solido rombo BDZT. Sed conus M est equalis
solido sectori BGZT, et solidus ergo sector BGZT est equalis solido
1.178 rombo BDZT. t*Communi ablato, scilicet cono cuius basis quidem est 1
circulus qui circa diametrum BZ, altitudo autem que ET, reliquus ergo
conus BDZ est equalis ipsi BGZ portioni spere. Similiter autem de-
monstrabitur et conus BKZ equalis ipsi BAZ portioni spere. Quoniam
enim est ut simul utraque que TGE ad GE ita que KE ad EA, dividenti
*ergo ut que KA ad AE ita que TG ad GE. Equalis autem que TG ipsi J
TA, et permutatim ergo est ut que KA adAT ita queAE ad EG. Quare et
componenti ut que KT ad TA que AG ad GE. hoc est, quod a BA ad id
quod a BE. Iaceat itaque rursum circulus N habens eam que ex centro
equalem rei que AB. Est ergo equalis] superficiei portionis BAZ. *Et K
intelligatur conus N altitudinem habens equalem ei que ex centro spere.
Est ergo equalis solido sectori BTZA; hoc enim in primo demonstratum
1.180
31vLS
C.2 est. Et quoniam demonstratum est ut que KT ad TA / ita quod ab AB ad
id quod a BE, hoc est, quod ab ea que ex centro circuii N ad id quod ab
ea que ex centro circuli qui circa diametrum HZ, *hoc est, circulus N ad L
circulum qui circa diametrum BZ. Equalis autem que AT altitudini coni
N; ut ergo que KT ad altitudinem coni N ita circulus N ad circulum qui
circa diametrum BZ. Equalis ergo est conus N, hoc est, sector BTZA,
figure BTZK. Communis apponatur conus cuius basis quidem circulus
qui circa diametrum BZ, *altitudo autem ET. Tota ergo ABZ portio M
spere est equalis cono BKZ; quod quidem oportebat demonstrare.
t [Corollarium]
Et manifestum quod fit universaliter portio spere ad conum habentem
basem quidem eandem portioni et altitudinem equalem ut *simul ut- N
raque, scilicet que ex centro spere et cathetus reIique portionis, ad
cathetum relique portionis; ut enim que DE ad EG ita conus DZB, hoc
est, portio BGZ, ad conum BGZ.
Eisdem suppositis quod et conus KBZ est equaIis ipsi BAZ portioni
spere [demonstrabimus]. Esto enim conus N basem quidem habens
*equalem superficiei spere, altitudinem autem eam que ex centro spere; O
equalis ergo est conus spere. Spera enim demonstrata est quadrupla
coni habentis basem quidem maximum circulum et altitudinem eam que
ex centro. At vero et conus N eiusdem est quadruplus, quoniam et basis
basis et superfici es spere maximi circuli eorum qui in ipsa. *Et p
quoniam est ut simul utraque que TA, AE ad AE que DE ad EG,
dividenti et permutatim ut que TG ad GD que AE ad EG. Rursum,
quoniam est ut que KE ad EA simul utraque que TG, GE ad GE,
dividenti et permutatim ut que KA ad GT, hoc est, ad TA, ita que AE ad
EG, hoc est, que TG ad GD. Et componenti; equalis autem que AT ipsi
TG. *Ut ergo que KT ad TG que TD ad DG et tota que KD ad DT est ut Q
1.182 que DT ad DG, hoc est, ut que KT ad tTA. Est ergo quod sub DK, TA
equale ei quod sub ipsis DTK. Rursum, quoniam est ut que KT ad TG
que TD ad GD, permutatim; ut autem que TG ad GD demonstrata est
que AE ad EG. Ut ergo que KT ad TD que AE ad EG, et ut ergo quod a
KD *ad id quod sub KTD quod ab AG ad id quod sub ipsis AEG. Quod R
autem sub ipsis KTD est demonstratum equale ei quod sub KD, AT. Vt
ergo quod a KD ad id quod sub ipsis KD, AT, hoc est, que KD ad AT
quod ab AG ad id quod sub AEG, hoc est, ad id quod ab EB, et est
equalis que AG ei que ex centro circuIi N. Ut ergo quod ab ea que ex
centro *circuli N ad id quod a BE, hoc est, circulus N ad circulum qui S
31vT-32rF
circa diametrum BZ ita que KD ad AT, hoc est, que KD ad altitudinem
coni N. Equalis ergo est conus N, hoc est, spera, solido rombo BDZK.
Vel ita: Est ergo ut circulus N ad circulum qui circa diametrum BZ ita
que DK ad altitudinem coni N. Conus ergo N est equalis cono *cuius T
basis quidem est circulus qui circa diametrum BZ, altitudo autem que
DK; bases enim ipsorum contrapasse sunt altitudinibus. Sed iste conus
est equalis solido rombo BKZD, et conus ergo N, hoc est, spera, est
equalis solido rombo [BKZD]. Quorum qui BDZ conus demonstratus est
equalis ipsi BGZ portioni spere. Reliquus ergo qui BKZ conus est
equalis ipsi BAZ portioni spere.
32r
1.184 / t*3. TERTIUM PROBLEMA ERAT HOC: DATAM SPERAM A
PLANO SECARE ITA UT PORTIONUM SUPERFICIES AD IN-
VICEM HABEANT PROPORTIONEM EANDEM DATE.
Fiat et sit spere maximus circulus qui ADBE, diameter autem ipsius
que AB, et protrahatur ad AB planum rectum, et planum faciat *in B
circulo ADBE sectionem que DE, et copulentur que AD, BD [Fig. Sco
II.3] .
Quoniam igitur [data] proportio est superficiei portionis DAE ad
superficiem portionis DBE, sed superficiei portionis DAE [est equalis
circulus cuius que ex centro est equalis ipsi AD, sed superficiei
portionis DBE] est equalis circulus cuius que ex centro est equalis ipsi
*DB, ut autem dicti circuIi ad invicem ita quod ab AD ad id quod a DB, C
hoc est, que AG ad GB, proportio ergo ipsius AG ad GB data. Quare
datum est signum G; et est ipsi AB ad rectos angulos que DE; positione
ergo et planum quod per ipsam DE.
Componetur autem sic. Esto spera cuius maximus circulus qui ABDE
*et diameter que AB. Data autem proportio que ipsius Z ad H, et D
secetur que AB penes Gita ut sit sicut AG ad BG ita Z ad H, et per G
plano secetur spera ad angulos rectos recte AB, et esto communis
1.186 sectio que DE, et copulentur que AD, DR, et exponantur tduo circuIi
qui T, K, qui quidem T habens eam que ex centro equalem ipsi AD,
*qui autem K eam que ex centro habens equalem ipsi DB. Est ergo E
circulus quidem T equalis superficiei portionis DAE, qui autem K
portionis DBE; hoc enim predemonstratum est in primo libro. Et
quoniam data (! rectus) est que (! qui) sub ADR, et cathetus GD, est ut
que AG ad GB, hoc est, que Z ad H, quod ab AD ad id quod a DB, hoc
est, et *quod ab ea que ex centro circuIi T ad id quod ab ea que ex F
centro circuIi K, hoc est, circulus T ad circulum K, hoc est, superficies
portionis DAE ad superficiem ipsius DBE portionis spere.
32rG-N
4. DATAM SPERAM SECARE ITA UT PORTIONES SPERE AD
INVICEM HABEANT PROPORTIONEM EANDEM DATE.
*Esto data spera que ABGD [Fig. Sc. II.4]. Oportet [itaque] ipsam G
secare plano ita ut portiones spere ad invicem habeant proportionem
datam.
Secetur plano per Iineam AG; proportio ergo ipsius ADG portionis
spere ad ipsam ABG portionem spere data. Secetur autem spera per
centrum, et sit sectio maximus circulus qui ARGD. Centrum autem K
*et diameter que DR, et fiat sicut quidem simul utraque que KDQ ad H
DQ ita que RQ ad QB, ut autem simul utraque que KBQ ad BQ ita que
LQ ad QD, et copulentur que AL, LG, AR, RG. Equalis ergo est conus
1.188 quidem ALG ipsi ADG tportioni spere, conus autem ARG portioni ABG;
proportio ergo etiam ipsius ALG coni ad conum ARG est data. Et autem
*conus aq conum ita que LQ ad QR, quoniam quidem eandem basem I
habent circulum qui circa diametrum AG; proportio ergo et ipsius LQ ad
QR data. Et propter eadem prioribus per descriptionem ut que LD ad
KD que KB ad BR et que DQ ad QB. Et quoniam est ut que RB ad BK
que KD ad LD, componenti ut que RK ad KB, hoc est, ad KD, ita que
KL *ad LD; et tota ergo que RL ad totam KL est ut que KL ad LD. J
Equale ergo quod sub ipsis RLD ei quod ab LK. Ut ergo que RL ad LD
quod a KL ad id quod ab LD. Et quoniam est ut que LD ad DK ita que
DQ ad QB, erit econtrario et componenti ut que KL ad LD ita que BD
C.2 ad DQ; et ut ergo quod a KL ad id quod ab LD ita quod / a BD ad id
quod a DQ. *Rursum, quoniam est ut que LQ ad DQ simul utraque que K
KB. BQ ad BQ, dividenti ut que LD ad DQ ita que KB ad BQ. Et iaceat
ipsi KB equalis que BZ; quod enim extra R cadet palam, et erit ut que
1.190 tLD ad DQ ita que ZB ad BQ; quare et ut que DL ad LQ que BZ ad ZQ.
Quoniam autem proportio est ipsius DL ad LQ data, et ipsius RL ergo
*ad LD (I LQ) proportio est data. Quoniam igitur proportio ipsius RL ad L
LQ coniuncta est ex proportione quam habet que RL ad LD et que DL ad
LQ, sed sicut quidem que RL ad LD quod a DB ad id quod a DQ, sicut
autem que DL ad LQ ita que BZ ad BQ (.' ZQ), proportio ergo ipsius RL
ad LQ composita est ex proportione quam habet quod a BD ad id *quod M
a DQ et que BZ ad ZQ. Fiat autem ut que RL ad LQ que BZ ad ZT,
proportio autem ipsius RL ad LQ data. Proportio ergo et ipsius ZB ad
ZT data. Data autem que BZ; equalis enim est ei que ex centro. Data
ergo et que ZT; et proportio ergo ipsius BZ ad ZT composita est ex ea
quam habet quod a BD ad id quod a DQ et que BZ ad ZQ. *[Sed N
proportio ipsius BZ ad ZT composita est ex proportione ipsius BZ ad ZQ
et proportione ipsius ZQ ad ZT.] Communis auferatur, scilicet proportio
32r0-32vA
ipsius BZ ad ZQ. Reliquum ergo est ut quod a BD, hoc est, datum, ad id
quod a DQ ita que QZ ad ZT, hoc est, ad datum. Et est data que ZD
recta; penes (I ergo) datam DZ secare oportet secundum Q et *facere ut O
ipsam QZ ad datam ZT ita datum quod a BD ad id quod a DQ. Hoc ita
simpliciter quidem dictum habet determinationem, appositis autem
problematibus hiis que hic existentibus, hoc est, hoc sciJicet ipsam DB,
esse duplam ipsius BZ, et hoc ipsam ZT (.' ZB) esse maiorem quam TB
(! ZT), ut secundum resolutionem, non habet determinationem. Et erit
1.192 tproblema *tale: Duabus datis rectis DB, BZ et ipsa DB existente dupla p
ipsius BZ et signo super BZ ipso T secare ipsam DB penes Q et facere ut
quod a BD ad id quod a DQ ipsam QZ ad ZT; utraque autem hec in fine
resol ventur et componentur.
Componetur itaque problema sic. Esto data proportio que ipsius P
*ad S maioris ad minorem, et data sit quedam spera et secetur plano per Q
centrum, et sit sectio circulus ABGD, et diameter sit que BD, centrum
autem K, et ipsi KB equalis iaceat que BZ, et secetur que BZ penes T ita
ut sit sicut que TZ ad TB que P ad S, et adhuc secetur que BD penes Q
ita ut sit sicut que QZ ad TZ quod a BD ad *id quod a DQ, et per Q R
planum educatur rectum ad BD. Dico quod planum hoc secat speram ita
ut sit sicut maior portio ad minorem que P ad S.
Fiat enim ut quidem simul utraque que KBQ ad BQ ita que LQ ad
DQ, ut autem simul utraque que KDQ ad QD que RQ ad QB, et
copulentur que AL, LG, AR, RG; erit itaque propter dispositionem, ut
*demonstravimus in resolutione, quod sub RLD equale ei quod ab LK, S
et ut que KL ad LD que BD ad DQ; quare et ut quod a KL ad id quod ab
LD quod a BD ad id quod a DQ. Et quoniam quod sub ipsis RLD est
1.194 equale ei quod ab LK, est ut que tRL ad LD quod ab LK ad id quod ab
LD; erit ergo et ut queRL adLD quod aBD ad id quod aDQ, hoc *est, T
que QZ ad ZT. Et quoniam est ut simul utraque que KBQ ad BQ ita que
LQ ad QD. Equalis autem est que KB ipsi BZ. Erit ergo et ut que ZQ ad
QB ila que LQ ad QD. Convertenti ut que QZ ad ZB ita que QL ad LD;
quare et ut que LD ad LQ ita que BZ ad ZQ. Et quoniam est ut que RL
ad LD ita que QZ ad ZT, ut autem que DL ad LQ ita *que BZ ad ZQ, et U
per equam in turbata proportione ut que RL ad LQ ita que BZ ad ZT; et
ut ergo que LQ ad QR ita que ZT ad TB, ut autem que 2T ad TB ita que
32v P ad S; et ut ergo que LQ ad QR, hoc est, / *conus AGL ad conumARG, A
hoc est, ADG portio spere ad ABG portionem spere, ita que P ad S.
32vB-H
5. DATE PORTrONI SPERE SIMILEM ET ALlI DATE EQUALEM
EANDEM CONSTITUERE.
Sint due date portiones spere que ABG, EZH, et sit portionis *quidem B
ABG basis circulus qui circa diametrum AB, vertex autem signum G,
portionis autem EZH basis circulus qui circa diametrum EZ, vertex
autem signum H. Oportet itaque invenire portionem spere que erit
portioni quidem ABG equalis, portioni autem EZH similis [Fig. Sco
II.5].
Sit inventa et esto TKL et esto ipsius basis quidem circulus qui circa
1.196 *diametrum TK, vertex autem tsignum L. Sint itaque et circuIi in spers C
qui ANBG, TXKL, EOZH, diametri autem ipsorum ad rectos anguios
basibus portionum que GN, LX, HO, et sint centra P, R, S, et fiat ut
quidem simul utraque que PN, NC ad ipsam NC ita que QC ad CG, ut
autem simulutraque que RX, XY ad XY ita que FY ad YL, ut aut[em]
simul utraque *que SO, OM ad OM ita que QM ad MH. Et intelligantur D
coni quorum bases quidem sunt circuIi qui circa diametros AB, TK, EZ,
vertices autem signa Q, F, Q. Erit autem conus quidem ABQ equalis
portioni ABG spere; qui autem FTK equalis portioni TKL; qui autem
EQZ ipsi EHZ; hoc enim demonstratum est. Et quoniam ABG portio
*spere est equalis portioni TKL, equalis ergo et conus AQB cono FTK. E
Equalium autem conOrum bases contrapasse sunt altitudinibus. Est ergo
ut circulus qui circa diametrum AB ad circulum qui circa diametrum TK
ita que FY ad QC. Ut autem circulus ad circulum quod ab AB ad id
quod a TK; ut ergo quod ab AB ad id quod a TK ita que FY ad QC. *Et F
quoniam similis est EZH portio portioni TKL, similis ergo est et conus
EZQ cono FTK; hoc enim demonstrabitur. Est ergo ut que QM ad EZ
ita que FY ad TK; proportio autem ipsius QM ad EZ est data. Proportio
1.198 ergo et ipsius FY ad TK data. Eadem esto proportio ipsius QC ad D, tet
est data que QC. Data ergo et que D. Et quoniam est *ut que FY ad QC, G
hoc est, quod ab AB ad id quod a TK, ita que TK ad D, iaceat ei quod a
TK equale id quod sub AB, S; erit ergo et ut quod ab AB ad id quod a
TK ita queAB ad ipsam S. Demonstratum est autem et ut quod abAB ad
id quod a TK ita que TK ad D, et permutatim ut que AB ad TK ita que S
ad D. Ut autem que AB ad TK ita *que TK ad S propter equale esse H
quod a TK ei quod sub ipsis AB, S. Dt ergo que AB ad TK ita que TK ad
S et que S ad D. Duarum ergo datarum, scilicet AB, D, due medie
secundum continuitatem proportionales sunt, scilicet que TK, S.
32vIP
Componetur itaque problema sic. Esto cui quidem oportet portionem
*equalem constituere ABG, cui autem similem EZH, et sint maximi I
circuIi sperarum qui ABGN, EHZO. Diametri autem ipsorum que GN,
HO, et centra P, S, et sit factum ut quidem simul utraque que PN, NC
ad NC ita que QC ad CG. Ut autem simul utraque que SOM ad OM que
C.2 QM ad MH. Equalis ergo est conus quidem QAB ipsi / ABG portioni
*spere, qui autem EQZ ipsi EHZ. Sit factum ut que QM ad EZ ita que J
QC ad D, et duarum datarum rectarum ipsarum AB, D due medie
proportionales sint accepte que TK, S, ita ut sit ut que AB ad TK ita TK
ad S et S ad D, et super ipsam TK circuIi portio constituatur que TKL,
1.200 tsimilis ipsi EZH circuIi portioni, et compleatur circulus, *et sit ipsius K
diameter que LX, et intelligatur spera cuius maximus circulus est qui
LTXK, centrum autem R, et per ipsam TK ducatur planum rectum ad
ipsam LX. Erit itaque portio spere que ad eadem ipsi L similis ipsi EZH
portioni spere, quoniam et circulorum portiones erunt similes. Dico
autem quod et equale est ipsi ABG *portioni spere. Sit factum ut simul L
utraque que RX, XY ad ipsam XY ita que FY ad YL. Equalis ergo est
conus FTK ipsi TKL portioni spere. Et quoniam similis est conus FTK
ipsi QEZ cono, est ergo ut que QM ad EZ, hoc est, que QC ad D, ita
que FY ad TK, et permutatim et econtrario ut ergo que FY ad QC que
TK ad D. Et *quoniam proportionales sunt que AB, TK, S, D, est ut M
quod ab AB ad id quod a TK que TK ad D. Ut autem que TK ad D que
FY ad QC, et ut ergo quod ab AB ad ia quod a TK, hoc est, circulus qui
circa diametrum [AB ad circulum qui circa diametrum] TK ita que FY ad
QC. Equalis ergo est conus QAB cono FTK; quare et ipsa ABG portio
spere *est equalis ipsi TKL portioni spere. Date ergo portioni spere N
ABG equalis, et aIii date, scilicet EZH, similis eadem constituta est,
scilicet TKL.
1.202 t6. DATIS DUABUS SPERE PORTIONIBUS SIVE EIUSDEM
SIVE NON EIUSDEM INVENIRE PORTIONEM SPERE QUE ERIT
UNI QUIDEM DATARUM SIMILIS, *SUPERFICIEM AUTEM O
HABEBIT EQUALEM SUPERFICIEI ALTERIUS PORTIONIS.
Sint date portiones sperice secundum periferias ABG, DEZ, et sit cui
quidem oportet similem invenire que secundum periferiam ABG, cuius
autem superficiem oportet equalem habere superficiei que secundum
DEZ [Fig. Se. II.6].
Et sit factum, et esto spere portio KLM, portioni *quidem ABG p
similis, superficiem autem equalem habeat superficiei portionis DEZ, et
intelligantur centra sperarum et per ipsa producantur plana recta ad
32vQ-33rE
bases portionum, et in speris quidem sectiones sint qui KLMN, BATG,
EZHD maximi circuIi, in basibus autem portionum que KM, AG, DZ
recte. Diametri autem sperarum ad rectos entes ipsis KM, AG, DZ *sint Q
que LN, BT, EH, et copulentur que LM, BG, EZ. Et quoniam equalis
est superficies ipsius KLM portionis spere superficiei portionis DEZ,
equalis ergo est et circulus cuius que ex centro est equalis ipsi LM
circulo cuius que ex centro est equalis ipsi EZ; superficies enim
dictarum portionum demonstrate sunt equales *circulis quorum que ex R
centris sunt equales copulatis a verticibus portionum ad bases. Quare et
1.204 que ML ipsi EZ est equalis. Quoniam autem que KLM test similis
portioni ABG, est ut que LR ad RN que BP ad PT, et econtrario et
componenti ut que NL ad LR ita que TB ad BP. Sed et ut que RL ad LM
ita que BP ad GB; similia enim trigona. Ut *ergo que NL ad LM, hoc S
est, ad EZ, ita que TB ad BG, et permutatim; proportio autem ipsius EZ
ad BG [data,] data enim utraque, proportio ergo et ipsius LN ad BT
[data] et est data que BT. Data ergo et que LN; quare et spera data est.
33r /*Componetur itaque sic. Sint date due portions spere que ABG, A
DEZ, ipsa quidem ABG, cui oportet similem invenire, ipsa autem DEZ,
cuius superficiei oportet equalem habere superficiem, et eadem dis-
ponantur hiis que in resolutione, et factum sit ut quidem que BG ad EZ
ita que BT ad LN, et circa diametrum LN circulus describatur, *et B
intelligatur spera cuius maximus circulus sit qui LKNM, et secetur que
NL secundum R ita ut sit que TP ad PB que NR ad RL, et per R
superficies secetur plano recto ad LN, et copuletur que LM. Similes
ergo sunt que super KM, AG rectas portiones circulorum; quare et
portiones sperarum sunt similes. Et quoniam est ut que TB ad BP *ita C
1.206 que NL ad LR, et enim que secundum divisionem, sed et tut que PB ad
BG ita que RL ad LM, et ut ergo que TB ad NL que BG ad LM. Erat
autem et ut que TB ad LN que BG ad EZ; equalis ergo est que EZ ipsi
LM; quare et circulus cuius que ex centro est que EZ est equalis [circulo
cuius que ex centro est equalis ipsi LM], *et circulus quidem eam que D
ex centro habens ipsam EZ est equalis superficiei portionis DEZ,
circulus autem cuius que ex centro est equalis ipsi LM est equalis
superficiei portionis KLM; hoc enim in primo demonstratum est.
Equalis ergo et superficies ipsius KLM [portionis spere superficiei
ipsius DEZ] portionis spere et est similis ipsa KLM superficiei ipsius
ABG.
*7. A DATA SPERA PORTIONEM SECARE PLANO ITA UT E
PORTIO AD CONUM HABENTEM BASEM EANDEM PORTIONI
33rFL
ET ALTITDDINEM EQDALEM HABEAT PROPORTIONEM
DATAM.
Esto data spera euius maximus eireulus qui ABGD, diameter autem
*ipsius que BD [Fig. Se. II.7]. Oportet itaque speram seeare plano eo F
quod per AG ita quod que ABG portio spere ad conum ABG habeat
proportionem eandem date.
Sit factum, et esto centrum spere E, et ut simul utraque que EDZ ad
DZ ita que HZ ad ZB. Equalis ergo est conus AGH portioni ABG.
1.208 "tProportio ergo et ipsius coni AHG ad conum ABG est data; proportio
*ergo ipsius HZ ad ZB est data. Vt autem que HZ ad ZB simul utraque G
que EDZ ad DZ. Proportio ergo simul utriusque EDZ ad DZ est data;
quare et ipsius ED ad DZ; data ergo et que DZ; quare et que AG. Et
quoniam simul utraque que EDZ ad DZ maiorem habet proportionem
quam quidem simul utraque EDB ad DB et est simul utraque *quidem H
que EDB ter que ED, que autem BD duo que ED, simul utraque ergo
que EDZ ad DZ maiorem habet proportionem ea quam habent tria ad
duo. Et est proportio simul utriusque, scilicet EDZ, ad ZD eadem date.
Oportet ergo eam que datam proportionem ad compositionem esse
maiorem ea quam habent tria ad duo.
*Componetur itaque problema sic. Sit data spera cuius maximus I
circulus qui ABGD, diameter autem que BD, centrum autem E, data
autem proportio que ipsius TK ad KL maior ea quam habent tria ad duo.
Est autem ut tria ad duo simulutraque que EDB ad DB; et que TK ergo
ad KL habet proportionem maiorem ea quam habet simulutraque *gue J
EDB ad DB. Dividenti ergo que TL ad LK maiorem proportionem habet
quam quidem que ED ad DB. Et sit factum ut que TL ad LK ita que ED
ad DZ et per Z ipsi DB ad rectos ducatur que AZG, et per GA ducatur
pianum rectum ad BD. Dico quod ipsa ABG portio spere ad conum ABG
habet proportionem eandem proportioni ipsius TK *ad KL. K
1.210 tSit enim factum ut simul utraque que EDZ ad DZ ita que HZ ad ZB.
Equalis ergo est conus GAH ipsi ABG portioni spere. Et quoniam est ut
gue TK ad KL ita simul utraque gue EDZ ad DZ, hoc est, gue HZ ad ZB,
hoc est, conus AHG ad conum ABG. Equalis autem est ipse AHG conus
portioni spere. Dt ergo portio ABG ad conum ABG ita que TK ad KL.
C.2 /*8. SI SPERA PLANO SECETUR NON PER CENTRUM, MAIOR L
PORTIO AD MINOREM PROPORTIONEM QUIDEM HABET
MINOREM QVAM DUPLAM EIUS QUAM HABET SUPERFICIES
33rM-T
MAIORIS PORTIONIS AD SUPERFICIEM MINORIS, MAIOREM
AUTEM QUAM EMIOLIAM.
*Esto spera et in ipsa maximus circulus qui ABGD et diameter que M
BD, et secetur plano per ipsam AG recto ad circulum ABGD, et sit
maior portio spere que ABG [Fig. Se. II. 8a]. Dico quod portio ABG ad
portionem ADG habet proportionem minorem quam duplam ea quam
habet superficies maioris portionis ad superficiem minoris .portionis,
maiorem autem quam emioliam.
*Copulentur enim que BA, AD et sit centrum E, et sit factum ut N
quidem simul utraque que EDZ ad DZ que TZ ad ZB, ut autem simuI
utraque que EBZ ad BZ ita que HZ ad ZD, et intelligantur coni basem
1.212 habentes circulum qui circa diametrum AG, tvertices autem signa T, H.
*Erit itaque conus quidem ATG equalis ipsi ABG portioni spere, qui O
autem AGH ipsi ADG, et est ut quod a BA ad id quod ab AD ita
superficies portionis ABG ad superficiem portionis ADG; hoc enim
prescriptum est. Demonstrandum quod malor portio spere ad minorem
habet proportionem minorem quam duplam ipsius quam habet super-
ficies *maioris portionis ad superficiem minoris portionis. Dico quod et P
conus ATG ad conum AHG, hoc est, que ZT ad ZH, habet proportionem
minorem quam duplam eius quam habet quod a BA ad id quod ab AD,
hoc est, que BZ ad ZD. Et quoniam est ut quidem simulutraque que
EDZ ad DZ ita que TZ ad ZB, ut autem simul utraque que EBZ ad BZ ita
*que ZH ad ZD, erit et ut que BZ ad ZD que TB ad BE; equalis enim que Q
BE ipsi DE; hoc enim in superioribus condemonstratum est. Rursum,
quoniam est ut simulutraque que EBZ ad BZ que HZ ad ZD, esto ipsi BE
equalis BK; palam enim quod maior est que TB quam que BE, quoniam
et que BZ quam ZD; et erit ut que KZ ad ZB que HZ ad ZD. Ut *autem R
que ZB ad ZD demonstrata est que TB ad BE; equalis autem que BE ipsi
KB. Ut ergo que TB ad BK ita que KZ ad ZH. Et quoniam que TZ ad ZK
habet proportionem minorem quam quidem que [TB ad BK, ut autem
que TB ad BK demonstrata est que KZ ad ZH, que EZ ergo ad ZK habet
proportionem minorem quam quidem que KZ] ad ZH. Minus ergo
*quod ab ipsis TZ, ZH eo quod a ZK. Quod ergo sub ipsis TZH ad id S
1.214 quod a ZH, hoc est, que ZT ad tZH, habet proportionem minorem ea
quam habet quod ab ipsa KZ ad id quod a ZH. Quod autem a KZ ad id
quod a ZH habet proportionem duplam quam quidem que KZ ad ZH.
Que ergo TZ ad ZH habet proportionem minorem quam duplam ea quam
habet que *KZ ad ZH. Que KZ (.' TZ) ad ZH habet proportionem T
minorem quam duplam eius quam habet que BZ ad ZD. Hoc autem
querebamus. Et quoniam equalis est gue BE ipsi ED, minus ergo quod
216 ARCHIMEDES lN THE MIDDLE AGES
33rU-33vE
sub ipsis BZD eo quod sub ipsis BED. Que ZB ergo ad BE habet
proportionem minorem quam quidem que ED ad DZ, hoc est, que TB ad
HZ. Minus ergo quod a ZB eo quod sub *ipsis TBE, hoc est, eo quod U
sub ipsis TBK; esto equale quod a BN ei quod sub BTK (! TBK). Est
ergo ut que TB ad BK quod a TN ad id quod ab NK. Quod autem a TZ ad
id quod a ZK habet proportionem maiorem quam quod a TN ad id quod
ab NK, et guod a TZ ergo ad id quod a ZK habet proportionem maiorem
quam quidem que TB ad BK, hoc est, gue TB ad BE, *hoe est, que KZ V
ad ZH. Que ergo TZ ad ZH habet proportionem malOrem quam
emioliam proportionis ipsius KZ ad ZH, hoc enim in fine. Et est ut
quidem que TZ ad ZH conus ATG ad conum AHG, hoc est, portio ABG
ad portionem ADG, ut autem que KZ ad ZH que BZ ad ZD, hoc *est, W
quod a BA ad id quod ab AD, hoc est, superficies portionis ABG ad
superficiem portionis ADG. Sed tunc maior portio ad minorem habet
proportionem minorem quidem quam duplam ea quam habet superficies
maioris portionis ad superficiem minoris portionis, maiorem autem
quam emioliam.
33v
1.216 /t*Aliter. A
Esto spera in qua maximus circulus qui ABGD, diameter autem que
AG, centrum autem E, et secetur plano reeto ad ipsam AG per BD. Dico
quod mai or portio, scilicet DAB, ad minorem, scilicet BGD, habet
proportionem minorem quam duplam eius quam habet superficies *por- B
tionis ABD ad superficiem portionis BGD, malOrem autem quam
emioliam.
Copulentur enim que AB, BG; proportio autem superficiei ad super-
fieiem [est] que circuIi cuius que ex centro que AB ad circulum cuus
que ex centro que BG, hoc est, proportio ipsius AT ad ipsam TG. laceat
ei que ex centro circuii equalis utraque *ipsarum AZ, GH. Proportio C
autem portionis BAD ad portionem BGD composita est ex ea quam
habet portio BAD ad conum cuius basis quidem est circulus qui circa
diametrum BD, vertex autem signum A, et idem conus ad eonum
habentem quidem basem eandem, verticem autem signum G, et dictus
conus ad portionem BGD. Sed proportio quidem *portionis BAD ad D
eonum BAD que ipsius HT ad TG, proportio autem coni ad conum que
ipsius AT ad TG, proportio vero coni BGD ad portonem BGD que
ipsius AT ad TZ. Composita autem ex proportione ipsius HT ad TG et
ipsius AT ad TG est que eius quod sub ipsis BAT (f HTA) ad id [quod a]
TG. Que autem eius quod sub HT, TA ad id quod a TG cum proportione
1.218 *ipsius AT ad tTZ est que eius quod sub ipsis HT, TA [super] ipsam TA E
ad id quod a TG [super] ipsam TZ. Que autem eius quod sub ipsis HTA
[super] ipsam TA est que eius quod ab ipsa TA [super] ipsam TH. Quod
ergo (! Demonstrandum ergo quod) id quod a TA super ipsam TH ad id
quod a TG super ipsam TZ habet proportionem minorem [quam duplam
proportionis ipsius AT ad TG. Sed] proportioni ipsius AT ad TG dupla
*est que eius quod ab AT ad id quod a TG. Quia (! Quod) ergo ab AT F
super ipsam TH ad id quod a TG super ipsam TZ [habet proportionem
minorem quam quidem quod ab AT in TH ad id quod a GT in TH]. Quia
(.' Demonstrandum quod) ergo maius est quod a GT super ipsam ZT eo
quod a GT in ipsam TH. Quod (I Demonstrandum quod) ergo maior est
que TZ quam TH.
*Dico etiam quod et maior portio ad minorem habet proportionem G
maiorem quam emioliam proportionis superficiei [ad superficiem]. Sed
proportio quidem portionum demonstrata est eadem proportioni quam
habet quod ab AT in ipsam TH ad id quod a TG in ipsam TZ,
proportionis autem superficiei [ad superficiem] est emiolia que eius qui
ab AB cubus ad cubum qui a BG [Fig. Se. II. 8b]. *Dico etiam quod id H
quod ab AT in ipsam TH ad id quod a GT in ipsam TZ habet propor-
tionem maiorem quam quidem cubus qui ab ipsa AB ad cubum qui ab
ipsa BG, hoc est, cubus ipsius AT ad cubum qui a TB, hoc est, que [eius
quod ab AT] ad id quod a BT, et que ipsius AT ad BT. Que autem eius
1.220 quod ab AT ad id quod ta TB assumens proportionem *ipsius AT ad TB I
que eius quod ab AT est ad id quod ab ipsis GTB; que autem eius quod
abAT ad id quod sub ipsis TBG (I BTG) que eius quod abAT [in] ipsam TH
ad id quod sub ipsis TBG (! BTG) [in] ipsam TH. Dico etiam quod ergo
id quod ab AT [in] ipsam TH ad id quod a GT [in] ipsam TZ habet
proportionem maiorem quam quidem quod ab AT [in] ipsam TH ad id
*quod sub BTG [in] ipsam TH. Demonstrandum igitur quod id quod a J
TG [in] ipsam TZ minus est eo quod sub ipsis BTG [in] ipsam HT. Quod
idem est demonstrare quia quod a GT ad id quod sub BTG habet
proportionem minorem quam quidem que HT ad TZ. Oportet ergo
demonstrare quod que HT ad TZ habet proportionem maiorem quam
quidem que GT ad TB.
*Ducatur [ab E ipsi EG ad angulos rectos que EK et] aB cathetus ad K
ipsam qui (I) BL. Reliquum erat demonstrare quia que HT ad TZ habet
proportionem maiorem quam quidem que GT ad TB, equalis autem est
que TZ simul utrique AT, KE; demonstrare ergo quia que HT ad simul
utramque, scilicet TA, KE, habet proportionem *maiorem quam quidem L
que GT ad TB; et ab ipsa TH ergo ablata que GT, ab ipsa autem KE ipsa
EL equali ipsi BT, oportebit demonstrare quod reliqua que GH ad
33vMT
C.2 reli/quam simulutramque AT, KL habet proportionem maiorem quam
quidem que TG ad TB, hoc est, que TB ad TA, hoc est, que LE ad TA, et
permutatim quod que KE ad EL habet proportionem *maiorem quam
1.222 quidem tsimulutraque que KL, TA ad TA, et dividenti que KL ad LE
habet proportionem maiorem guam quidem gue KL ad TA; guod minor
est gue LE guam TA.
9. SPERICARUM PORTIONUM EQUALI SUPERFICIE CONTEN-
TARUM MAIOR EST QUE EMISPERIUM.
*Esto in spera maximus circulus gui ABGD [Fig. Se. II. 9], diameter
autem ipsius que AG, et alia spera cuius maximus circulus qui EZHT,
diameter autem ipsius que EH, et secetur plano altera quidem spera per
centrum, altera autem non per centrllm. Sint alltem secantia guidem
plana recta ad diametros AG, EH, et secent penes lineas DB, ZT. Est
itague *que quidem secundum periferiam ZET portio spere emisperium,
portionum autem que secundum periferiam BAD in altera quidem figura
ad quam est signum S, est maior emisperio, in altera autem est minor
emisperio, equales autem sint [ipsarum dictarum portionum superficies.
Dico igitur] quod maius est quod secundum periferiam ZET emisperium
*portione que secundum periferiam BAD.
Quoniam enim equales sunt superficies dictarum portionum, manifes-
tum quod equalis est gue BA ipsi EZ reete. Demonstrata est enim
uniuscuiusque portionis superfieies equalis esse circulo cuius que ex
1.224 centro est equalis recte ducte a vertice portionis ad tperiferiam circuIi
qui est basis *portionis. Et quoniam maior est medietate circuii
periferia BAD in altera figura, ad quam est signum a, palam quod gue
BA est minor guam dupla ipsius AK potentia, eius autem que ex centro
maior quam dupla potentia. [Sit dupla potentia ipsius AR.] Sit autem et
ei que ex centro circuIi ABD equalis gue GX et guam habet *propor-
tionem gue GX ad GK hanc habeat que MA ad AK, a circulo autem qui
1.226 circa diametrum BD conus esto tverticem habens signum M. Iste itaque
est equalis ei que secundum periferiam BAD portioni spere. Sit et ipsi
EL equalis que EN, et a cireulo qui circa diametrum TZ sit eonus
verticem habens signum N. Et iste itaque equalis *est ei quod seeundum
periferiam TEZ emisperio. Quod itaque eontinetur sub ipsis ARG maius
est eo quod eontinetur sub ipsis AKG, quia minorem eostam minore
alterius maiorem habet. Quod autem ab ipsa AR est eguale ei quod
eontinetur sub ipsis [AK, GX]; dimidium enim est eius quod ab AB.
Maius ergo est et simul utrumque simul utroque. *Quod ergo continetur
sub ipsis GAR maius est eo quod sub ipsis X[KA]. Ei autem quod sub
M
N
o
p
Q
R
s
T
33vU-V
ipsis XKA equale est quod sub ipsis [MKG]. Quare que GA ad KG habet
proportionem maiorem quam quidem que MK ad AR. Quam autem
proportionem habet que AG ad GK hanc habet quod ab ipsa AB ad id
quod ab ipsa BK. Palam igitur quod maiorem proportionem *habet U
dimidium eius quod ab ipsa AB, quod est equale ei quod [a ZB (.' AR),
ad id quod] a BK quam quidem que MK ad duplam ipsius AR, que est
equalis ipsi LN. Maiorem ergo proportionem habet et circulus qui circa
diametrum ZT ad circulum qui circa diametrum BD quam que MK ad
1.228 NL. Quare maior est tconus basem quidem habens *circulum qui circa V
diametrum ZT, verticem autem signum N, cono habente basem quidem
circulum qui circa diametrum BD, verticem autem signum M. Palam
igitur quod et emisperium quod penes periferiam EZT est maius por-
tione que secundum periferiam BAD.
Explicit secundus Archimedis de spera et cylindro.
Completa fuit translatio huius die 25 Septembris anni Christi 1269.
6. Eutokii Ascalonite
rememoracio in libros
Archimedis de spera et chylindro
34r
111.2
34rA-H
/t*Eutokii Ascalonite rememoracio
in librum Archimedis de spera
et chylindro, ex traditione lecta a Millesio
mecanico Isedoro nostro doctore.
A
[Proemium]
In ea gue de spera et cylindro Archimedis nullum eorum qui *ante B
nos dignam compilationem fecisse inveniens, et considerans non prop-
ter facilitatem theorematum hoc negiectum esse, seduia enim
meditatione, ut nosti, et perspicaci fantasia indigent, desideravi secun-
dum meum posse piane exponere ea, que in ipsis difficulter specuIablia
provocatus magis ad hoc ex eo quod nul1us intendit huic *operi quam C
subterfugerem propter difficultatem, simuIque et illud Socraticum pen-
sans tanquam deo coassumente omnino verisimile et in finem studii nos
devenire. Ex tribus autem ratiocinatione facta quomodo si quid et preter
meiodiam propter iuventutem garrio, hoc a tua circa aliam
philosophiam scientifica specuiatione et eminenter *circa mathemata D
correctione sortietur, reposui tibi, valentissime philosophorum Am-
monie. Decebit autem utique te meum studium examinare, et, si
quidem ventalis ac frivola videatur de se esse scriptura, neque ad alium
venire concedas. Si autem ab intentione non omnino peccavi, manifesta
quam habes de ipsa sententiam, ut si tuo iudicio *confirmetur, E
temptabo et aliud quodcunque Archimedalium operum explanare.
In diffinitiones.
Cum predixisset exponenda ab ipso theoremata, consuetum omnibus
geometris in expositione servans nominationes, quibus ipse *secundum F
UlA potestatem tl,1SUS est, et diffinitiones ypothesum et ipsas ypotheses a
principio libri explanare vult et ait primum, "esse quasdam in plano
curvas lineas, que copulantium ultima ipsarum rectarum aut omnes ad
eadem sunt aut nichil habent ad altera. " Pianum utique erit quod dicitur
si noverimus quas vocat eas que in *plano curvas lineas. Sciendum G
igitur quod curvas lineas vocat non simpliciter circulares vel conicas
vel non fractum habentes continuitatem sed omnem simpliciter in plano
lineam preter rectam curvam nominat. Unam autem lineam in plano
C.2 qualitercunque copuiatam, ut et si ex rectis componatur__ (lac.) / ipsi
ABGD [Fig. Es. l ]. Sed quoniam ut et superius *dictum est curvas H
Iineas non periferiales solurn vocat sed et ex rectis compositas, ex hiis
autern erat descriptio curvarum (! cavarum) ad eadem, contingens
222
IN LIBROS DE SPERA 223
34rI-P
utique erit accipere in aliqua linea ad eadem concava duo quecunque
signa ita ut que ad eadem copulans recta ad neutras quidem partes cadat
linee, ad ipsam autem adaptetur. Propter quod *ait, "ad eadem curvam
(! cavam) vocare lineam in qua recte per duo quecunque signa pro-
ducte aut omnes ad easdem partes linee cadunt aut quedam quidem
ad easdem, quedam autem in ipsa, ad alteras autem partes nulla."
Eadem autem licet intelligere de superficiebus.
Deinde consequenter nominat sectorem solidum et rombum solidum
*plane manifestans intentionem nominum.
Post hec autem petitiones quasdam dignificat sumere oportunas sibi
1II.6 ad consequentes demonstrationes, et quamvis sint tex ipso sensu con-
fesse, nichilominus possunt demonstrari ex communibus conceptibus et
ex demonstratis in elementis.
*Est autem prima petitionum talis: "Omnium linearum eadem ultima
habentium minimam esse rectam."
Esto enim in plano recta quidem aliqua finita que AB, altera autem
quedam linea que AGB eadem ultima habens, scilicet A, B [Fig. Es. 2].
Dicit itaque dari sibi ipsam AB esse minorem quam AGB. Dico igitur
qui a *hoc est verum quod petivit.
Accipiatur enim in linea AGB quodcunque signum, puta G, et
copulentur que AG, GB. Manifestum itaque quod que AG, GB sunt
maiores quam AB. Rursum itaque accipiantur in linea AGB alia con-
tingentia signa, scilicet D, E, et copulentur que AD, DG, GE, EB.
Similiter itaque et hic palam quod due quidem que AD, DG *sunt
maiores quam AG, due autem que GE, EB maiores quam GB. Quare
queAD, DG, GE, EB sunt multo maiores quamAB. Similiter etiam et
si alia signa accipientes intermedia sumptorum copulemus ad nunc
accepta rectas, inveniemus ipsas adhuc maiores quam AB. Et hoc
continue facientes rectas magis appropinquantes linee AGB adhuc
*maiores inveniemus. Ita ut ex hoc evidens sit ipsam lineam esse
maiorem quam AB, cum sit possibile, secundum omne ipsius signum
copulatas rectas accipere ex rectis compositam qualem ipsam entem
111.8 lineam maiorem demonstratam per eadem quam tAB. Non enim incon-
veniens in demonstrationibus confessorum tales conceptiones assumere.
*Post hoc etiam ait se sumere "et linearum eadem ultima habentium
illas inequales esse eas que ad eadem curvas (! cavas) entes," secundum
modum superius dictum. Non autem solum suffecit ad inequales esse quod
ad eadem curve (f cave) essent, sed quando' 'altera alteram aut totam
comprehendit aut partem quidem comprehendit, partem autem et com-
munem *habet, et maiorem esse comprehendentem comprehensa. "
I
J
K
L
M
N
o
p
34rQ--34vE
Intelligantur enim ad hoc quod istud manifestum fiat in plano due linee
queABGDEZ etAHTZ eadem ultima habentes, scilicetA, Z, et ad eadem
curve (! cave), et adhuc comprehensa tota que AHTZ a linea ABGDEZ
et ab habente ultima eadem ipsis, scilicet a recta AZ [Fig. Es. 3]. Dico
itaque quod *inequales sunt premisse linee et maior est comprehendens. Q
Copulentur enim gue BT, GZ, DZ. Quoniam igitur si intelligatur
copulata que TA ad unum laterum ipsiusABT intra consistentes sunt que
AH, HT, minoresque sunt queAH, HT ipsisAB, BT. Communis addatur
queTZ. Que ergo AH, HT, TZ minores sunt ipsisAB, BT, TZ. Sed queBT,
TZ *sunt minores ipsis BGZ. Rursum enim ad unum latus ipsius BGZ R
consistentes sunt. Que ergoAB, BG, GZ sunt multo maiores ipsisAH, HT,
111.10 TZ. tSed ipsa GZ sunt maiores que GD, DZ; ipsa autem DZ que DE, EZ.
Que ergo ABGDEZ adhuc multo maiores sunt ipsis AHTZ.
Explanationis autem gratia subiaceant et altere linee similiter predictis,
34v ut queABGDE, AZHTKE [Fig. Es. 4]. Dico quod ma/ior *est comprehen- A
denso
Intelligantur enim educte que AZ, HT apud L. Quoniam igitur rursum
due que ZL, LH sunt maiores quam ZH, communes apponantur que AZ,
HT. Que ergoAL, LT sunt maires ipsisAZ, ZH, HT. Sed queAL, LT sunt
minores ipsisABT. Que ergoABTmulto maiores *ipsisAZHT. Communis B
apponatur gue TK. Que ergo ABTK maiores ipsis AZHTK. Sed que BTK
minores ipsis BGK. Que ergo ABGK multo maiores ipsis AZHTK. Com-
rnunis apponatur queKE. Que ergoABGKE rnaiores ipsisAZHTKE. Sed
que GKE minores ipsis GDE. Que ergo ABGDE sunt multo maiores ipsis
AZHTKE.
*Sed et si periferie sint veI cornprehendentes vel cornprehense vel etiam C
utreque idem licet intelligere. Continuis enim signis acceptis in ipsis et ad
ipsa copulatis rectis sumentur linee ex rectis composite in quibus congruet
predicta demonstratio, hiis que ex rectis componuntur veluti ipsis factis
premissis *propterea quod et omnis linea intelligatur secundum con D
tinuitatem signorum existentiam habens.
Quod autern merito inequalitatem linearum non solurn eo quod ad
II1.12 eadem concave sint characterizavit, sed tapposuit etiam oportere com
prehendi alteram ab altera et eadem ultima habente recta. Hoc *enim si E
non fuerit, neque inequales esse lineas penitus verum existit, quod est
deprehendere ex suppositis descriptionibus. Linea enim ABGD et linea
AEZD habentes eadem ultima et ad eadem curve (! cave) sunt et
incertum utra ipsarum maior sit [Fig. Es. 5]. Possibile enim et equales
esse. Possibile autem et ad eadem curvam (! cavam) utramque intelli-
34vF-M
gere et eadem ultima *ambas habentes secundum oppositum autem F
situm invicem sitas, ut utralibet dictarum ipsi AHTKD; et enim sic
incerta equalitas et inequalitas ipsarum. Propter quod bene appositum
est oportere vel totam alteram comprehendi ab altera eadem ultima
habente recta, aut quedam quidem comprehendi, quedam autem et
communia habere, ut *in ipsis AHTKD et ALMNXD. In hiis enim G
quedam quidem comprehenduntur, quedam autem communia sunt, ut
que AL, MN.
Oportune autem omnino et illud ad discretionem inequalitatis as-
sumptum est, scilicet oportere lineas eadem ultima habere. Hoc enim si
non sit, neque si comprehendantur ab invicem nequaquam inequales
*sunt, sed quandoque equales vel etiam comprehensa maior. Quod H
utique ut planum fiat, intelligantur in plano due recte que AB, BG
obtusum angulum apud B continentes [Fig. Es. 6]. Et accipiatur in BG
quodcunque signum, scilicet D, et copulentur que AD, AG. Quoniam
igitur maior est que AD quam AB, iaceat ipsi AB equalis que DEI et
secetur *que AE in duo equa penes Z et copuletur que ZG. Quoniam l
igitur due que AZG sunt maiores quam AG, equalis autem que AZ ipsi
ZE, et que EZG ergo sunt maiores quam AG. Communes apponantur
18.14 que AB, ED. Que ergo DZG sunt maiores ipsis BAG. Quare una tlinea
intellecta que BAG ad eadem curve (! cava), altera autem DZG com-
prehensa ab altera sed *non habente eadem ultima, demonstratum est J
non solum quod non sit maior comprehendens sed etiam quod minor.
Et in lineis autem compositis ex pluribus rectis hoc idem est conside-
rare. Intelligantur enim in plano due recte que ABG et contingens
signum D et copulata que AD [Fig. Es. 7]. Rursum itaque iaceat ipsi AB
*equalis que DE et que EA in duo equa secetur per Z, et ipsi AD ad K
rectos angulos ducatur que AH, et copuletur que ZH. Et iaceat ipsi AH
equalis que ZT et rursum in duo equa secetur que TH apud K, et ad
rectos angulos ipsi ZH ducatur que HL et copuletur que KL. Et rursum
ipsi HL equalis que KM et que ML in duo equa secetur *apud N. Et L
rursum ad rectos ipsi KL ducatur que LG et copuletur que NG. Manifes-
tum igitur per predemonstrata quod maior que quidem DZ quam AB,
que autem ZK quam AH, que vero KN quam HL et que NG quam LG.
Quare et tota linea que DZKNG maior quam que BAHLG.
Bene ergo appositum est eadem ultima habere in inequalibus.
*Eadem autem possibile est intelligentem demonstrare et de super- M
ficiebus quam ad omnia predicta cum que accipiuntur superficies ultima
habeant in planis.
34vN-U
D1.16 t1n secundum theorema.
C.2 /"Magnitudo autem AG sibi ipsi superadiecta excedet magnitudinem
D," *videlicet ut ipsa AB vel superparticulari vel etiam superpartiente N
existente ipsius D. Si autem fuerit magnitudo AB ipsius D vel multiplex
vel multiplex superparticularis aut etiam multiplex superpartiens, ab-
lato ab ipsa AB equali ipsi D, scilicet BG, reliquum, scilicet GA,
excedet ipsum D, ut non adhuc oporteat multiplicari *ipsum sed ex se O
ipsi AG equale reponi ipsum AT; et eadem demonstratio congruet.
"Et componenti que ZH (! EZ) ad ZE (! ZH) habet proportionem
minorem quam quidem que AB ad BG." Quod enim si primum ad
secundum habeat proportionem minorem quam quidem tertium ad quar-
tum, et componenti eadem *proportio sequatur, demonstrabitur sic. p
Sint quatuor magnitudines que AB, BG, DE, EZ, quod autem AB ad
BG habeat proportionem maiorem quam quidem DE ad EZ [Fig. Es. 8].
Dico quod et componenti AG ad GB habet proportionem maiorem quam
quidem DZ ad ZE.
Fiat enim ut ut quod GB ad BA ita quod ZE ad ZT. Econtrario ergo ut
AB ad BG ita TZ ad ZE. *Maiorem autem proportionem habet AB ad BG Q
quam quidem DE ad EZ. Et EZ (! TZ) ergo ad ZT (! ZE) habet
proportionem maiorem quam quidem DE ad EZ. Maius ergo est ZT
quam ED et totum TE quam DZ. Et propter hoc TE ad EZ habet
proportionem maiorem quam quidem DZ ad ZE. Sed sicut TE ad EZ
quod AG ad GB propter hoc componenti, et quod AG *ergo ad GR habet R
proportionem maiorem quam quidem DZ ad ZE.
HI.18 tSed et AG ad GB habeat proportionem maiorem quam quidem DZ ad
ZE. Dico quod et dividenti AB ad BG habet proportionem maiorem
quam quidem DE ad EZ.
Rursum enim similiter si fecerimus ut BG ad GA ita ZE ad ET, erit
TE maius quam DZ. Et ablato communi, scilicet EZ, *erit maius TZ S
quam DE et propter hoc TZ ad ZE, hoc est, AB ad BG propterea quod
dividenti, habebit maiorem proportionem quam quidem DE ad EZ.
Manifestum autem per similia quod et si AB ad BG habet propor-
tionem minorem quam quidem DE ad EZ et componenti et iterum
dividenti erit proportio [eadem].
*Ex eisdem autem et que convertenti proportio manifesta est. Habeat T
enim AG ad BG proportionem maiorem quam quidem DZ ad ZE. Dico
quod et convertenti GA ad AB habet proportionem minorem quam
quidem ZD ad DE.
Quoniam enim AG ad GB habet proportionem maiorem *quam u
quidem _ (lac. ) DZ ad ZE, et dividenti AB ad BG habet proportionem
34vV-3SrB
maiorem quam quidem DE ad EZ, econtrario GR ad BA habet propor-
tionem minorem quam quidem ZE ad ED, et componenti GA ad AB
habet proportionem minorem quam quidem DZ ad DE.
*In tertum theorema. v
"Et a K equalis ipsi T produeatur que KM," possibile enim hoc,
edueta psa KL ut apud Q et posita ipsa T equali ipsi KQ, et centro K,
distantia autem KQ circulo descripto ut QMN [Fig. Es. 9]. Erit enim
que KM equalis ipsi KQ, hoc est, T.
"Que ergo NG est latus polygonii equilateri et parium [laterum]."
111.20 *Un[o] enim rect[o] in quarta parte tprotract[o] et sectione facta a reeto W
secundum parem divisionem, palam quod periferia quarte partis in
pariter pares numero periferias dividetur. Quare et recta subtendens
unam periferiarum est latus polygonii equilateri et parium laterum.
"Quare et que OP est latus polygonii equilateri." Si enim *angulo X
qui sub XHN equalem facientes eum qui sub PHD, a P ad D pro-
trahamus et educamus usque HT [lineam que eum HD comprehendit
angulum] equalem ei qui sub PHD, erit equalis que PT ipsi PO et
contingens circulum [Fig. Es. lO]. Quoniam enim que XH est equalis
ipsi HD, communis autem que HP, et angulos equales continent, *et Y
basis ergo que XP ipsi PD est equalis et qui sub PXH erit rectus ei qui
sub PDH. Quare eontingit que DP. Quoniam [ergo] anguli qui apud D
sunt recti, sunt autem et qui sub PHD, DHT equales, et que apud
equales angulos communis que DH, est equalis et que PD ipsi TD. Sed
que XP ipsi PD equalis demonstrata est, et que *OP ergo ipsi PT est Z
equalis et omnibus smiliter contingentibus. Quare que TP est latus
polygonii equilateri et parium laterum circa circulum circumscripti.
Quod autem similis inscripto per se palam. Equali enim existente
35r ipsa OH ipsi PH, ipsa autem GH ipsi HN, equedistans / *est que OP A
111.22 ipsi GN. Propter eadem tet que PT ipsi NK. Quare et angulus qui sub
GNK est equalis ei qui sub OPT; et propter hoc simile est circumscrip-
tum inscripto.
"Que ergo MK ad KL habet proportionem maiorem quam quidem que
GH ad HC." Maiore enim existente angulo qui apud K quam angulus
*qui sub GHC. si angulo qui sub GHC equalem eonstituamus eum, B
scilicet qui sub LKR, R intellecto inter L et M, trigonum LKR ipsi GHC
est simile; et est ut que RK ad KL ita que GH ad HC. Quare et que MK
ad KL habet proportionem maiorem quam quidem que GH ad HC.
228 ARCHIMEDES IN THE MIDDLE AGES .
3SrC-I
*In sextum theorema C
"Propter hoc itaque circumscriptum est minus simulutroque."
Quoniam enim circumscriptum ad inscriptum habet proportionem
minorem quam quidem simulutrumque ad circulum, circumscriptum
ergo ad circulum multo minorem habet proportionem quam quidem
simulutrumque ad circulum. Quare circumscriptum est minus s m u u t ~
roque.
Et communi *ablato, scilicet circulo, reIiqua circumrelicta sunt mi- D
nora spatio B.
In octavum
"Copulate ergo a vertice ad ipsa A, B, G sunt catheti super ipsas. "
Intelligatur enim seorsum conus et sit vertex quidem ipsius H [Fig. Es.
Il]. *Centrum autem basis ipsius T, et a T ad A copuletur que TA, ab H E
autem que HA. Dico quod que HA est cathetus super ipsam DE.
Quoniam enim que HT est cathetus ad planum circuIi et omnia plana
111.24 que per ipsam HT, quare et ttrigonum HTA est rectum ad basem. Et
communi sectioni planorum que TA ad rectos angulos producta est *in F
uno planorum que DE. Que ergo DE plano HTA ad angulos rectos est,
quare et ad ipsam HA. Similiter autem demonstrabuntur et copulate ad
B, G a vertice perpendiculares esse super ipsas DZ, EZ.
Notandum autem quod in primo quidem bene proponebatur oportere
penitus inscriptam pyramidem habere basem equilateram. Non aliter
*enim que a vertice a[d] latera basis poterant esse equales. In proposito G
autem non proposuit oportere esse basem equilateram, quia potest idem
sequi, qualiscunque fuerit.
*In nonum H
'Trigona ergo ABD, BDG sunt maiora trigono ADG." Quoniam
enim solidus angulus est qui apud D, qui sub ADB, BDG sunt maiores
eo qui sub ADG [Fig. Es. 12]. Et si a vertice ad sectionem basis in duo
equa copulemus ut DE cathetum factam super lineam AG, erit qui sub
ADB maior eo qui sub ADE. Constituatur igitur ei qui sub ADB *equalis I
qui sub ADZ, et posita ipsa DZ equali ipsi DG copuletur que AZ.
Quoniam igitur due duabus sunt equales, sed et angulus angulo, et
trigonum ABD trigono ADZ existenti maiori quam ADE, et trigonum
111.26 ergo ABD est maius quam ADE; similiter itaque tet trigonum DBG
quam DEG. Duo ergo trigona ADB, DBG sunt maiora quam ADG.
J
35rJ-Q
*In decimum
"Ducatur enim que HBZ contingens circulum et ens -equedistans ipsi
AG, periferia ABG secta in duo equa penes B." Quod enim que sic
producitur fiat equedistans ipsi AG, demonstrabitur a centro T copulatis
ipsis TA, TD, TG [Fig. Es. 13]. Quoniam enim equalis *est queAD ipsi K
DG, et communis que DT, due duabus equales. Sed et basis que AT basi
TG, et angulus ergo angulo est equalis. Sunt autem et anguli qui sub
HBD, DBZ recti, a centro enim ad tactum copulata est que TB. Quare et
reliquus qui sub DHB reliquo qui sub DZB est equalis. Et propter hoc
que HD ipsi DZ est equalis. Quare *equedistans est que ZH ipsi AG. L
"Circumscribentes itaque polygonia circa portionem similiter in duo
equa sectis circumrelictis periferiis et productis contingentibus relin-
quemus quasdam abscisiones minores spatio T." De inscriptis quidem
demonstratum est in elementatione quod trigona *inscripta in portiones M
sunt maiora quam dimidium earum que secundum eadem portionum, et
C.2 propter hoc possibile erat secantes periferias in duo equa et / copulantes
rectas derelinquere quasdam abscisiones minores dato spatio. De cir-
cumscriptis autem non adhuc demonstratum est hoc in elementatione.
111.28 Quoniam igitur in proposito *hoc ait quod et tab ipso sillogizatum est N
per 6. theorema, demonstrandum quod contingens aufert trigonum maius
quam dimidium eius quod secundum seipsum circumrelicti, ut puta in
eadem descriptione quod trigonum HDZ est maius quam dimidium
circumrelicti contenti a lineis AD, DG et a periferia ABG.
Eisdem enim copulatis, quoniam *rectus est qui sub DBZ, maior est O
que DZ quam BZ. Que autem ZB est equalis ipsi ZG; contingit enim
utraque ipsarum. Et que DZ ergo est maior quam ZG. Quare et
trigonum DBZ est maius trigono BZG, sub eadem enim altitudine sunt;
ipso ergo BZG circurnrelicto est multo maius. Propter eadem etiam et
trigonum DBH maius est trigono BHA. *Totum ergo DZH est maius p
quam dimidium circumrelicti ADG.
In tertium decimum
"Intelligatur itaque ad circulum B circumscriptum et inscriptum et
circa circulum A circumscriptum simile circumscripto circa B." Quali-
ter quidem intra datum circulum polygonium inscribere simile inscripto
in altero, palam. Dictum est autem et a Pappo in *expositione elemen- Q
torum. Circa datum autem circulum polygonium circumscribere simile
3SrR-X
circumscripto cuca alterum circulum non adhuc similiter habemus
dictum, quod quidem nunc dicendum.
Inscripto enim intra circulum B simile intra circulum A inscribatur et
circa ipsum A simile ei quod intra ipsum, ut in tertio theoremate. Et
*erit simile etiam circumscripto circa circulum B.
"Et quoniam similia sunt rectilinea circumscripta circa circulos A, B,
111.30 eandem thabebunt proportionem quam quidem que ex centris poten-
tia. " Tale de inscriptis quidem demonstratum est in elementatione. De
circumscriptis autem non adhuc. Demonstrabitur autem *sic.
Intelligantur enim seorsum circumscripta et inscripta rectilinea et a
centris circulorum copulate que KE, KM, LT, LN [Fig. Es. 14].
Manifestum itaque quod que KE, LT sunt ex centris circulorum circa
quos sunt polygonia circumscripta et sunt ad invicem potentia ut
circumscripta polygonia. Et quoniam anguli qui sub KEM, LTN *sunt
medietates eorum qui in poligoniis angulorum similibus entibus
polygoniis, palam quia et ipsi equales sunt. Sed et qui apud M, N recti;
equiangula ergo sunt trigona KEM, LTN, et erit ut que KE ad LT que
KM ad LN. Quare et que ab ipsis. Sed sicut quod a KE ad id quod a TL
ita circumscripta ad invicem; et ut ergo *quod a KM ad id quod ab LN
ita circumscrpta ad invicem.
"Eandem ergo proportionem habet trigonum KTD ad rectilineum
circumscriptum circa circulum B quam quidem trigonum KTD ad
trigonum ZRL." Quoniam enim rectilinea que circa circulos A, B ad
invicem sunt ut que ex centris potentia, hoc est, que TD ad H potentia,
*hoc est, que TD ad RZ longitudine, hoc est, ut trigonum KTD ad
trigonum ZRL, equale autem quod KTD circumscripto circa circulum A,
IlI.32 est ergo ut quod KTD ad circumscriptum circa circulum B tita idem
trigonum KTD ad trigonum ZRL.
"Et permutatim ergo minorem proportionem habet prisma ad cylin-
drum *quam quidem polygonium inscriptum intra circulum B ad cir-
culum B, quod quidem inconveniens." Si fecerimus ut superficiem
prismatis ad superficiem cylindri ita inscriptum intra circulum B ad
aliud aliquid, erit ad minus circulo B, ad quod inscriptum habet
maiorem proportionem quam quidem ad circulum, hoc est, superficies
prismatis *ad superficiem cylindri habet proportionem maiorem quam
quidem inscriptum ad circulum. Demonstratum est autem habens et
minorem, quod quidem inconveniens.
R
s
T
u
v
w
x
3SrY-3SvG
In quartum decimum
"Que autem G ad D habet proportionem maiorem quam polygonium
*inscriptum in circul0 A ad superficiem pyramidis inscripte intra Y
conum." Que enim ex centro circuIi ad latus coni habet proportionem
35v maiorem quam quidem cathetus duc/tus (!) *a centro super unum latus A
polygonii ad cathetum ductum (I) a vertice coni super unum latus
polygonii.
Intelligatur enim seorsum que in textu descriptio et intra circulum A
inscriptum polygonium quod ZTK, et a centro circuIi A ad unum latus
polygonii, scilicet TK, cathetus ducatur que AH [Fig. Es. 15]. *Mani- B
festum itaque quod id quod sub perimetro polygonii et sub AH est
111.34 duplum polygonii. Intelligatur etiam et coni vertex signum L et ab tL ad
H copuletur que LH, que fit cathetus super TK, ut demonstratum est in
sumptione 8. theorematis. Quoniam igitur inscriptum polygonium est
equilaterum, est autem et conus equicrurius, *qui ab L ad unumquod- C
que laterum polygonii ducti (I) catheti sunt equales ipsi LH; unusquis-
que enim ipsorum potest id quod abaxe et ab equali ipsi AH. Propter
hoc autem et quod sub perimetro polygonii et sub LH est duplum
superficiei pyramidis. Quod enim sub unoquoque latere et sub catheto a
vertice ad ipsum ducto (I) equaIi ipsi LH *est duplum trigoni quod D
secundum ipsam. Quare est ut que AH ad HL polygonium ad super-
ficiem pyramidis, communi altitudine perimetro polygonii accepta.
Ducta itaque ipsa HN equedistanter ad ipsam ML erit ut que AM ad ML
que AH ad HN. Que autem AH ad HN habet proportionem maiorem
quam quidem ad HL; maior enim est que LH *quam NH. Et que AM E
ergo ad ML, hoc est, que G ad D, habet proportionem maiorem quam
quidem que AH ad HL, hoc est, quam quidem polygonium ad super-
ficiem pyramidis.
In 16
m
"Et quoniam quod sub ipsis BA, AH est equale ei quod sub ipsis BDZ
*et ei quod sub ipsa AD et sub simulutraque DZ, AH, quia equedistans F
est que DZ ipsi AH." Est enim ut que BA ad AH que BD ad DZ; et
propter hoc quod sub extremis, scilicet BA, DZ, est equale ei quod sub
mediis, scilicet BD, AH. Sed quod sub ipsis BA, DZ equale est ei quod
111.36 sub ipsis BD, DZ et ei quod sub tipsis AD, DZ, *propter primum G
L
3SvH-N
theorema secundi libri elementationis. Et quod ergo sub ipsis BD, AH
est equale ei quod sub BD, DZ et ei quod sub AD, DZ. Commune
apponatur quod sub DA, AH; quod quidem est quod sub BA, AH equale
est ei quod sub BD, DZ et ei quod sub AD, DZ et adhuc ei quod sub
AD, AH.
*In vicesimum tertium H
"Multitudo autem laterum polygonii rnensuretur a quaternitate." A
quatemitate vult mensurari latera polygonii propterea quod circulo
moto circa diametrum AG omnia latera feruntur secundum conicas
superficies, hoc sibi futuro oportuno in consequentibus. Lateribus
*enim polygonii non a quaternitate mensuratis, et si parium laterum sit, 1
non est possibile ferri omnia secundum conicas superficies, ut o ~
siderari potest in lateribus exagoni. Duo enim equedistantia latera
ipsius que ex opposito accidit ferri secundum cylindralem superficiem,
quod quidem, ut dictum est, non esset utile sibi ad consequentia.
*In 29
m
(Gr. 30) J
"Que autem KT est equalis diametro circuIi ABGD." Si enim a Q
copulernus ad signurn secundurn quod contingit que KZ circulurn
ABGD, quod intelligitur M, similiter autem copulaverimus et QK,
quoniarn equalis *est que QK ipsi QZ, sunt autern et anguli recti qui K
apud M, equalis enirn (! fit et) que KM ipsi MZ. At vero et que ZQ
equalis ipsi QT. Equedistans ergo que QM ipsi KT, et propter hoc erit
81.38 ut que ZT ad ZQ ita que KT ad QM. Dupla autem que TZ tipsius QZ;
dupla ergo et que KT ipsius QM, que est ex centro circuIi ABGD.
*In trecesimum (Gr. 32)
"Habet autern et diameter circuIi M ad diarnetrurn circuIi N propor-
tionem quam habet que EL ad AK." Si enim copulate fuerint que HL,
GK, rectis factis angulis qui apud K, L et AK equedistante ipsi LE
C.2 equiangulum fit trigonum HLE [trigono GKA,] / et propter hoc *est ut M
que HL ad LE ita que GK ad KA. Sed sicut quidem que HL ad LE ita
omnes copulantes angulos circurnscripti ad diametrurn circuIi qui circa
circumscripturn. Dt auterri GK ad KA ita omnes copulantes angulos
inscripti ad diametrum circuii ABGD. Dt ergo omnes copulantes an-
gulos circumscripti ad diametrum circuii qui circa i psum *Ha omnes N
copulantes angulos inscripti ad diametrurn circuIi ABGD. Dt autem
diarneter ad latus ita diameter ad latus. Quoniam et ut que ME (! HE) ad
EL ita que MA (! GA) ad AK; et per equam ergo ut omnes copulantes ad
Q
35vO-V
. EL ila omnes copulantes ad AK. Sed ut omnes ad latus EL ita quod sub
omnibus et ipsa EL, hoc est, quod ab ea que ex centro circuii M, *ad id O
quod ab EL ipsa EL communi altitudine accepta. Dt autem omnes ad
ipsamAK ita quod sub omnibus et ipsa AK, hoc est, quod ab ea que ex
centro circuli N, ad id quod ab AK communi altitudine rursum accepta
111.40 ips':l AK. Est ergo ut quod ab ea que ex tcentro circuIi M ad id quod ab
EL 'ita quod ab ea que ex centro circuii N *ad id quod ab AK, et ut ergo P
ipsa que ex centro circuii M ad ipsam EL ita que ex centro circuIi N ad
ipsam AK; et permutatim ut que ex centro circuli M ad eam que ex
centro circuIi N ita que EL ad AK; et antecedentium dupla ut diameter
circuli M ad diametrum circuIi N que EL ad AK.
*In 32
m
(Gr. 34)
"Que autem l. T sint accepte ita ut equali invicem excedant que K
ipsam l et que l ipsam T et que T ipsam H." Quod propositum est
duabus datis rectis invenire duas medias proportionales in arismetica
proportione, quod idem est quod excedere equali invicem. *Hoc autem R
faciendum ita. Sint date due recte que AB, GK inequales, et ablata ab
AB equali ipsius GK [ipsa DB] reliqua que AD secetur in tria equa penes
E, Z, et ipsi quidem EB equalis iaceat que H, ipsi autem ZB equalis que
T [Fig. Es. 16]. Erunt itaque que T, H facientes propositum.
*Dico itaque quod et que AB ad ipsam GK habet proportionem S
maiorem quam triplam eius quam habet que AB ad H.
Sit enirn facturn ut que AB ad H ita que H ad aliarn aliquarn, scilicet
L. Et quoniam qua parte sui ipsius que AB excedit ipsarn H hac sui et
que H excedit ipsarn L, eadem autern pars ipsius AB est rnaior parte
ipsius H, in *rnaiori ergo excedit que AB ipsarn H quarn quidern que H T
ipsam L. In eodem autern excedit que AB psam H et que H psam T. In
maiori ergo excedit que H ipsam T quam quidem que H ipsam L. Quare
rnaior est que L quam T. Si itaque rursurn fecerirnus ut que H ad L ita
111.42 que L ad M, multo maior erit [M] quam tGK. Et quoniam quatuor recte
que AB, H, L, M *consequenter proportionales sunt, que AB ad M habet u
proportionem triplam quam quidem que AB ad H. Quare que AB ad GK
maiorem quam triplam habet proportionem quam quidem ad H.
In 35
m
(Gr. 37)
"Sed quod sub ET et sub ipsis EZ, GD, KA demonstratum est esse
*equale ei quod sub ipsis EL, KT." In 22 enim theoremate de- V
rnonstratum est quod que EZ, GD, AK ad TK eandem habent propor-
35vW-36rD
tionem quam que LE ad ET. Quare quod sub extremis est equale ei quod
sub mediis.
"Quod autem sub EL, KT est minus eo quod ab ipsa TA," et enim
minus 'eo quod sub LT, TK, cum sit equale ei quod ab ipsa TA, ut *est W
palam copulata ipsa AL et propter hoc simili facto trigono TAK ipsi
TAL; erit enim ut que LT ad TA que AT ad TK, et quod sub extremis
equale ei quod a media.
In 37
m
(Gr. 39)
"Habebit [itaque] idem centrum cum circulo ABG." Si emm a D
*copulentur recte ad T, E, L, equales erunt, propterea quod et recte a D X
copulate ad contactus sunt catheti ad contingentes, et ipse contingentes
sunt secte in duo equa apud contactum.
"Quando autem hoc fuerit, superficies fit maior superficie."
Quoniam enim que MZ secundum conicam superficiem fertur, secun-
III.44 dum *superficiem coluri coni tferetur cui est equalis circulus cuius que Y
ex centro habet proportionem mediam inter ipsam ZM et inter
medietatem simul utriusque que ZH et MN. Similiter etiam et facte ab
MA coluri coni superficiei est equalis circulus cuius que ex centro habet
proportionem mediam ipsius MA et medietatis simul utriusque, scilicet
36r AB et MN. Et est que quidem ZM maior quam MA, que / *autem ZH A
quam AB; maior ergo et media quam media; quare et superficies
superficie. Que ergo subZM, NH maior est superficie que subMA, NB.
In 38
m
(Gr. 40)
"Superficies ergo figure KZL est maior circulo" et reliqua.
*Obscurius videtur conductum esse quod dictum est. Dices autem B
utique pIane ita. Quoniam itaque circulus N est equalis superficiei
figure, que autem ex centro circuIi N potest id quod sub MT, ZH, quod
autem sub MT, ZH est maius eo quod sub GD, DX, que quidem MT
demonstrata est esse equaIis ipsi GD, que autem ZH maior quam DX,
*circulus ergo N est maior circulo cuius que ex centro potest id quod C
sub GD, DX. Quod autem sub GD, DX est equale ei quod a DA.
Circulus ergo N, hoc est, superficies circumscripti, est mai or circulo
cuius que ex centro est equalis ipsi DA.
In 39
m
(Gr. 41)
*" Sed dicta spatia ad invicem sunt ut quod a latere EK ad id quod a D
latere AL." Si enim copulata sit que DLK, ipsa EK existente equedis-
tante ipsi AL est ut que ED ad DA que EK ad AL. Ut autem que ED ad
36rE-L
111.46 DA que EZ ad AG. Et tut ergo que EK ad AL que EZ ad AG *et E
medietas ipsius EZ ad medietatem ipsius AG. Similiter etiam et in
omnibus copulantibus angulos polygoniorum demonstrabitur quod ean-
dem habent proportionem ad invicem quam que EK ad AL; et ut ergo
unum ad unum ita omnia ad omnia. Ut ergo que EK ad AL ita omnes
copulantes angulos circumscripti cum medietate basis maioris portionis
*ad omnes copulantes cum medietate basis minoris portionis. Quare et F
ut quod ab EK ad id quod ab AL ita quod sub EK et omnibus ad id quod
sub AL et omnibus. Similia enim rectilinea in proportione dupla sunt
laterum proportionalium et proportionis quidem ipsius EK ad AL dupla
est que eius quod ab EK ad id quod ab AL. Copulantiurn *autern G
angulos maioris ad copulantes angulos minoris dupla est que eius quod
sub EK et sub omnibus ad id quod sub AL et sub omnibus. Similia enim
et hec, quia latera habent proportionalia.
"Et est ut que EK ad eam que ex centro minoris spere ita que AL ad
cathetum ductum (I) a centro ad latus AL." Si enim a centro ad
*contacturn copulavimus rectam, erit copulata cathetus ad ambas EK, H
AL, et erit ut que ED ad DA, hoc est, que EK ad AL, que a centro ad
contactum copulata, hoc est, que ex centro minoris spere, ad cathetum
ducturn (!) a centro ad AL.
"Demonstratum est autem ut que EK ad AL ita que ex centro *circuli I
M ad eam que ex centro circuIi N," quoniam demonstraturn est quod est
1ll.48 ut tpolygonium ad polygonium ita circulus M ad circulum N, hoc est,
quod ab ea que ex centro circuii M ad id quod ab ea que ex centro
circuii N.
*In 40
m
(Gr. 42) J
"Utraque enim proportionum est dupla eius quam habet latus
polygonii circumscripti ad latus inscripti." Ostensum est enim in eo
quod de hoc, quia est ut que ex centro circuIi equalis superficiei
circumscripti ad eam que ex centro circuIi equalis superficiei inscripti
ita latus polygonii circumscripti ad latus inscripti. *Circuli autem ad K
invicem sunt in proportione dupla earum que ex centris; et superficies
ergo ad superficiem habet proportionem duplam quam quidem latus ad
latus.
In 42
m
(Gr. 44)
"Circurnscripta ergo solida ad inscriptam habet proportionem
*minorem quam solidus sector ad conum T." Si enim circumscripta L
solida ad inscriptam habet proportionem minorem quam tripla[m] eius
36rM-S
p
R
N
s
Q
o
quam habet B (I D) ad Z, que autem D ad E maiorem quam triplam,
circumscripta ergo ad inscriptam habet proportionem minorem quam
quidem D ad E. Que autem D ad E quam quidem sector ad conum, et
circumscripta ergo *ad inscriptam habet proportionem minorem quam M
quidem sector ad conum.
Eutokii Ascalonite submemoratio in primum Archimedis de spera et
cylindro ex traditione lecta a Milesio mechanico Isidoro nostro doctore
explicit.
HI.50 t*Eiusdem submemoratio in secundum
de spera et cylindro incipit.
PIane a nobis theorematibus hiis que in primo libro conscriptis
consequens est et studium secundum eundem modum in theorematibus
secundi.
Ait itaque primum in primo theoremate:
C.2 "Dati coni aut cylindri I accipiatur emioIius cylindrus." Hoc *autem
dupliciter possibile est facere, aut base eadem salvata in ambobus aut
altitudine. Et ut planius fiat quod dicitur, intelligatur conus aut cyIin-
drus cuius basis quidem circulus A, altitudo autem gue AG [Fig. Es.
17]. Et oportunum sit ipsius emiolium cylindrum invenire.
Supponatur autem prius [AG] cylindrus et coeducatur AG *altitudo
cylindri, et iaceat ipsius AG dimidia que GD. Que ergo AD est emiolia
ipsius AG. Si itague intelligamus cylindrum habentem basem quidem
circulum A, altitudinem autem rectam AD, emiolius erit premissi cylin-
dri AG. Qui enim super eandem basem sunt coni et cylindri ad invicem
sunt ut altitudines.
Si autem conus *sit qui AG, secta ipsa AG in duo equa ut secundum
E, si rursum intelligatur cylindrus basem quidem habens circulum A,
altitudinem autem ipsam AE, erit emiolius coni AG. Cylindrus enim
basem habens circulum A, altitudinem autem ipsam AG rectam, coni
quidem AG est triplus, cylindri autemAE est duplus. Quare palam quod
et cylindrus AE *est emiolius coni AG.
111.52 tSic quidem igitur eadem base salvata et in proposito et in eo quod
assumitur fiet problema, contingit autem et base diversa existente et
axe eadem manente idem facere.
Sit enim iterum conus aut cylindrus cuius basis circulus qui ZH,
altitudo autem reeta que TK, cuius oportunum sit *emiolium eylindrum
invenire habentem altitudinem egualem ipsi TK [Fig. Es. 18]. De-
scribatur a ZH diametro circuii tetragonum quod ZL, et coeducta ipsa
ZH iaceat ipsius medietas gue HM. Et completum sit parallelogrammum
36rT-36vB
ZN. Quod ergo ZN est emiolium ipsitis ZL et que MZ ipsius ZH.
Constituatur itaque parallelogrammo ZN equale *tetragonum quod XP, T
et circa diametrum que est una (I) laterum ipsius circulus XO de-
scribatur. Erit itaque XO emiolius ipsius ZH. Circuii enim ad invicem
sunt ut que a diametris tetragona. Et si rursum intelligatur cyIindrus
basem quidem habens circulum XO, altitudinem autem equalem ipsi
TK, erit emiolius cylindri cuius basis *quidem circulus ZH, altitudo U
autem que TK.
Si autem conus sit, similiter eadem facientes et tertie parti parallelo-
grammi ZN equale tetragonum constituentes ut XP et circa latus ipsius
circulum XO describentes, intelligamus ab ipso cylindrum habentem
altitudinem TK. Habebimus ipsum emiolium premiss coni. Quoniam
enm parallelogrammum ZN *est triplum tetragoni XP, ipsus autem ZL V
11[.54 est emiolium, quod ZL ipsius XP ert duplum. Et propter hoc tcirculus
circuIi duplus et cylindrus cylindri. Sed cylindrus basem habens cir-
culum ZH, altitudinem autem TK, est triplus coni qui circa eandem
basem et altitudinem eandem. Quare et cylindrus habens basem cir-
culum XO, *altitudinem autem equalem ipsi TK, est emiolius preiacen- W
tis coni.
Si autem oporteat neque axem esse eandem neque basem, fiet prob-
lema rursum duplicter. Aut enim basem habebit equalem date aut axem
qui negocatur cylindrus. Esto enim prius basis data ut circulus XO. Et
oportunum sit invenire cylindrum emiolium dati coni *aut cylindri a X
base XO. Accipiatur ut predictum est dati coni aut cylindri emiolius
cylindrus habens basem eandem preiacenti qui FY [Fig. Es. 19]. Et sit
factum ut quod ab ipsa XO ad id quod a CY ita altitudo ipsius FY ad
ipsam RS. Erit ergo cylindrus qui a base XO habens altitudinem RS
equalis cylindro FY; bases enim contrapasse sunt *altitudinibus. Et y
factum utque erit (!) intentum. Si autem non sit bass data sed axis,
eadem proportione negotiato ipso FY fient que propositionis.
In compositionem primi.
Hoc sumpto quoniam per resolutionem ipsius procedebant que prob-
lematis, cum descisset resolutio in hoc quod oportebat duarum datarum
36v duas medias proportionales / *adinvenire in continua proportione, ait in A
111.56 compositione "sint invente." tInventionem autem harum ab ipso
quidem scriptam omnino non invenimus. Multorum autem gloriosorum
virorum scripturis incidimus problema hoc spondentibus, quorum
Eudoxi Knidii scripturam recusavimus, quoniam ait quidem in pro-
hemiis *per curvas lineas ipsam invenisse, in demonstratione autem B
36vC-I
cum' hoc quod non est usus curvis lineis sed et divisam proportionem
inveniens tanquam continua utitur; quod quidem erat inconveniens
existimare, quod dico de Eudoxo, sed et de hiis qui mediocriter circa
geometriam versati sunt. Dt autem eorum qui ad nos pervenerunt
virorum *intentio manifesta fiat, modus inventionis uniuscuiusque et C
hic scribetur.
Dt Plato
Duarum datarum rectarum duas medias proportionales invenire in
continua proportione.
*Sint date due recte que ABG ad rectos invicem angulos, quarum D
oportet duas medias proportionales invenire [Fig. Es. 20]. Educantur in
directum ad D, E, et disponatur rectus angulus qui sub ZHT et in uno
crure, puta ZH, moveatur regula que KL in canali quodam ente in ZH
ita ut equedistanter ipsa permaneat ipsi HT. Erit autem hoc *si et E
alterum canonium intelligatur coaptatum ipsi TH, equedistans autem
ipsi ZH, ut TM. Canallatis enim superioribus superficiebus ipsorum
UI.58 ZH, TM canalibus dolabralibus et tfirmaculis coaptatis ipsi KL in dictas
canales factis erit motus KL semper equedistans ipsi HT. Hiis sic
dispositis iaceat unum crus anguli quodcunque quod HT, contingens G,
*et transferatur angulus et regula KL in tantum donec utique signum F
quidem H sit super rectam BD, crure HT contingente ipsum G, regula
autem KL penes K quidem contingat rectam BE, penes reliquam autem
partem contingat ipsum A ita ut sit sicut se habet in descriptione, rectus
quidem angulus positionem habens ut qui sub GDE, regula *autem KL G
positionem habeat qualem habet que EA. Hiis enim factis erit pro-
positum. Rectis enim existentibus hiis qui apud D, E est ut que GB ad
BD que DB ad BE et que EB ad BA.
Dt Eron in mechanicis introductionibus
et in artibus sagittarum
*Sint date due recte que AB, BG, quarum oportet duas medias H
proportionales invenire [Fig. Es. 21]. Iaceant ita ut rectum angulum
contineant qui apud B, et compleatur parallelogrammum BD, et
copulentur que AG, BD. Manifestum itaque quod equales existentes in
duo equa secant invicem; circulus enim descriptus circa unam ipsarum
111.60 *transibit et tper terminos alterius, quia rectangulum est parallelo- I
grammum. Educantur que DG, DA ad Z, H, et intelligatur canonium ut
quod ZBH motum circa aliquod firmaculum manens apud B et moveatur
donec secet equales que ab E, hoc est, ipsas EH, EZ. Et intelligatur
36vJQ
secans et positionem habens ipsam ZBH equalibus, ut dictum *est, J
factis ipsis EH, EZ. Ducatur itaque ab E super GD cathetus que ET;
palam itaque quod in duo equa secat ipsam GD. Quoniam igitur in duo
equa secatur que GD penes T, et adiacet que GZ, quod sub DZG cum eo
quod a GT est equale ei quod a TZ. Commune apponatur quod ab ET.
Quod ergo sub DZG cum hiis que a GT, TE est equale hiis *que a ZT, K
TE. [Et] est hiis quidem que a GT, TE equale quod aGE, hiis autem
que a ZT, TE equale quod ab EZ. Quod ergo sub DZG cum eo quod a
GE est equale ei quod ab EZ. Similiter etiam demonstrabitur quod et id
quod sub DHA cum eo quod ab AE est equale ei quod ab EH. Et est
equalis que quidem AE ipsi EG, que autem BE ipsi EZ. Ergo *et quod L
sub DZG est equale ei quod sub DHA. Si autem quod sub extremis
fuerit equale ei quod sub mediis, quatuor recte proportionales sunt. Est
ergo ut que ZD ad DH ita que AH ad GZ. Sed ut que ZD ad DH ita que
ZG ad GB et que BA ad AH; trigoni enim ZDH uni quidem que DH
equedistanter ducta est que GB; ipsi autem DZ equedistanter *que AB. M
Dt ergo que BA ad AH ita que AH ad GZ et que GZ ad GB. Ipsarum ergo
C.2 AB, BG medie proportionales sunt que AH, GZ, quod quidem I opor-
tebat invenire.
Dt Filon Bisanteus
Sint date due recte que AB, BG, quarum oportet duas medias propor-
111.62 tionales *invenire [Fig. Es. 22]. Iaceant ita ut trectum angulum con- N
tineant qui apud B, et copulata AG describatur circa ipsam semicirculus
qui ABEG, et ducantur ad rectos angulos ipsi quidem BA que AD, ipsi
autem BG que GZ, et secusponatur regula que moveatur apud B secans
lineas AD, GZ, et sit mota circa B quidem donec utique que *a B ad D O
equalis fiat ei que ab E ad Z, hoc est, intermedie periferie circuIi et
ipsius GZ. Intelligatur igitur canonium habens positionem qualem habet
que DBEZ, ipsa DB equali existente, ut dictum est, ipsi EZ. Dico quod
que AD, GZ sunt medie proportionales ipsarum AB, BG..
Intelligantur enim educte que DA, ZG et concidentes apud T; *mani- p
festum itaque quod equedistantibus existentibus ipsis BA, ZT angulus
qui apud T est rectus, et circulus AEG completus transibit et per T.
Quoniam igitur equalis est que DB ipsi EZ, ergo et quod sub EDB est
equale ei quod sub BZE. Sed quod quidem sub EDB est equale ei quod
sub TDA; utrumque enim est equale ei quod a contingente aD. *Quod Q
autem sub BZE est equale ei quod sub TZG; utrumque enim similiter est
equale ei quod a contingente a Z. Quare et quod sub TDA est equale ei
quod sub TZG, et propter hoc est ut que DT ad TZ ita que GZ ad DA.
36vR-37rB
Sed ut que TD ad TZ ita que BG ad GZ et que DA ad AB; trigoni enim
DTZ ipsi quidem DT equedistanter protracta *est que BG, ipsi autem TZ R
equedistanter que BA. Est ergo ut que BG ad GZ que GZ ad DA et que
DA ad AB, quod quidem propositum erat demonstrare.
111.64 Sciendum autem quod talis dispositio fere est eadem ei que tab
Erone; parallelogrammum enim BT est idem cum accepto in dis-
positione *Eronis, et producta latera que TA, TG et regula que movetur S
apud B. In hoc autem solum differt, quia ibi quidem usque in tantum
circ..u movebamus regulam quousque que ab equali sectione ipsius
AG, hoc est, a K, equales ab ipso abscinderentur ad concidentes que
sunt TD, TZ, ut que KD, KZ, hic autem donec utique que DB fiat
equalis *ipsi EZ. In utraque autem dispositione idem sequitur, quod T
autem nunc dictum est ad usum promptius est; lineas enim DB, EZ
servare equales contingit divisa regula DZ in equalia et continua multo
autem facilius quam regula (! circino) probare equales a K ad D, Z.
*Ut Apollonius
u
Sint date due recte, quarum oportet duas medias proportionales
invenire que ABG (! BAG) continentes rectum angulum apud A, et
centro quidem B, distantia autem que AG, circuIi periferia describatur
que KTL; et rursum centro G, et distantia que AB, circuIi periferia
describatur que MTN, et secet eam que KTL penes T, et copulentur que
TA, TB, TG [Fig. Es. 23]. *Est ergo parallelogrammum quod BG, V
diameter autem ipsius que TA. Secetur in duo equa que TA per X, et
centro X describatur circulus secans lineas AB, AG eductas apud D, E,
111.66 ita tamen ut D, E sint in recta cum T; quod utique fiet regula tmota
circa T secante lineas AD, AE et deducta in tantum donec utique *que W
ab X ad D, E equales fiant.
Hoc enim facto erit quod queritur; eadem enim disposito est cum
descripta ab Erone et a Filone, et palam quod et eadem demonstratio
congruet.
37r /*Ut Diocles In libro de [pyriis, .e. speculis comburentibus] A
In circulo ducantur due diametri ad rectos angulos que AB, GD, et
.due periferie equales absumantur ex utraque parte ipsius B que EB, BZ,
et per Z equedistans ipsi AB ducatur que ZH et copuletur *que DE [Fig. B
Es. 24]. Dico quod ipsarum GH, HT sunt due medie proportionales que
ZH, HD.
Ducatur enim per E ipsi AB equedistans que EK. Equalis ergo est que
quidem EK ipsi ZH, que autem KG ipsi HD. Erit enim hoc palam rectis
37rC-J
ab L copulatis ad E, Z; equales enim fiunt anguli qui sub GLE, ZLD, et
recti qui apud K, H. Et *omnia ergo omnibus, quia linea [EL] est C
equalis ipsi LZ, et reliqua ergo que GK est equalis ipsi HD. Quoniam
igitur est ut que DK ad KE que DH ad HT, sed ut que DK ad KE que EK
ad KG, que enim EK est media proportionalis ipsarum DK, KG; ut ergo
que DK ad KE et que EK ad KG ita que DH ad HT. Et est equalis que
quidem DK ipsi GH, *que autem KE ipsi ZH, que vero KG ipsi HD. Dt D
ergo. que GH ad HZ que HZ ad HD et que HD ad HT. Si etiam ex
utraque parte ipsius B sumantur periferie equales que MB, BN, et per
111.68 tN equedistans ipsi AB ducatur que NX, copuletur autem que DM, erunt
rursum ipsarum GX, XO medie proportionales que NX, XD. Pluribus
igitur sic et continuis *equedistantibus eductis inter B et D et absumptis E
ab ipsis periferiis versus B equalibus positis a B [ut] versus G, et ad
facta signa copulatis rectis a D ut similibus ipsis DE, DM, secabuntur
equedistantes que inter B et D penes quedam signa ut in proposita
descriptione que O, T super que regule appositione copulantes rectas,
*habebimus descriptam in circulo quandam lineam, in qua, si sumatur F
quodcunque signum et per ipsum ducatur equedistans ipsi LB, erunt
producta et que absumitur per ipsam ex diametro versus D medie
proportionales eius que absumitur per ipsam ex diametro versus G
signum et partis ipsius que a signo quod in linea ad diametrum GD.
*Hiis prepositis sint due recte date, quarum oportet duas medias G
proportionales invenire que A, B, et sit circulus in quo due diametri ad
angulos rectos invicem que GD, EZ, et descripta sit in ipso linea [que]
per continua signa, ut predictum est, que DTZ, et sit factum ut que A ad
B que GH ad HK, et copulata que GK et educta *secet lineam penes T, H
et per T ipsi EZ equedistans ducatur que LM [Fig. Es. 25]. Propter
prescripta ergo ipsarum GL, LT medie proportionales sunt que ML, LD.
111.70 Et quoniam est ut que GL ad LT ita tque GH ad HK, ut autem que GH
ad HK ita que A ad B, si in eadem proportione cum ipsis GL, LM, LD,
LT introduximus medias ipsarum A, B *ut ipsas N, X, erunt accepte I
ipsarum A, B medie proportionales que sunt N, X, quod quidem
oportebat invenire.
Dt Pappus in mechanicis introductionibus
Proponebat quidem Pappus cubum invenire habentem datam propor-
tionem ad cubum datum, et ut ad talem intentionem procedebant ea
C.2 *que demonstrationis sue, palam autem quod I hoc invento et propositum J
37rK-Q
invenitur; duarum enim datarum rectarum si mediarum debitarum in-
veniri secunda inventa fuerit et tertia per se dabitur.
Describatur enim, ut ait ipse etiam per verba, semicirculus qui ABG
et a centro D ad rectos angulos ducatur que DB et moveatur regula circa
signum A *ita ut una quidem extremitas ipsius [circumiaceat] firmaculo K
alicui penes signum A, altera autem pars moveatur circa firmaculum ut
circa centrum inter B et G [Fig. Es. 26]. Hiis autem dispositis sit
ordinatum duos cubos invenire habentes ad invicem proportionem
datam.
III.72 tEt ipsi proportioni sit facta eadem que ipsius BD ad DE, et copulata
*que GE educatur ad Z. Moveatur itaque regula inter B et G donec pars L
ipsius que absumitur inter ZE et EB rectas fiat equalis intermedie inter
BE rectam et periferiam BKG; hoc enim temptantes et traducentes
regulam de facili faciemus. Sit itaque factum et habeat positionem
ipsam AK ita ut equales sint que BT, TK. Dico quod cubus *qui ab ipsa M
BD ad cubum qui ab ipsa DT habet proportionem datam, hoc est,
proportionem ipsius BD ad DE.
Intelligatur enim circulus completus, et copulata que KD educatur ad
L, et copuletur que LB; equedistans ergo est ipsi que BD, quia equalis
est que quidem KT ipsi BT, que autem KD ipsi DL. Copuletur itaque
que AL et que LG. *Quoniam igitur rectus est qui sub ALG, in N
semicirculo enim, et cathetus est que LM. est ergo ut quod ab LM ad id
quod ab MA. hoc est, que GM ad MA, ita quod ab AM ad id quod ab
MB. Communis proportio apponatur que ipsius AM ad MB. Composita
ergo proportio ex proportione ipsius GM ad MA et ex proportione ipsius
AM ad MB, hoc est, proportio *ipsius GM ad MB est eadem composite O
ex ea [que eius] quod ab ipsa AM ad id quod ab MB et ex proportione
ipsius AM ad MB. Composita autem proportio ex ea que [eius quod] ab
ipsa AM ad id quod ab MB et ex ea que ipsius AM ad MB est eadem
proportioni quam habet cubus qui ab ipsa AM ad cubum qui ab ipsa
MB. Ergo et proportio ipsius GMad MB est eadem *proportioni quam P
habet cubus qui ab ipsa AM ad cubum qui ab ipsa MB. Sed ut quidem
que GM ad MB ita que GD ad DE; ut autem que AM ad MB que AD ad
81.74 DT. Et ut ergo que BD ad DE, hoc est, ut data proportio tita cubus qui
ab ipsa BD ad cubum qui ab ipsa DT. Earum ergo que debebant inveniri
duarum proportionalium mediarum inter BD, DE *secunda est que DT; Q
et si fecerimus ut que BD ad DT ipsam DT ad aliam aliquam, erit et
tertia inventa.
Attendere autem oportet quod et hec dispositio est eadem cum dicta a
Diocle, in hoc solum differens quod ille quidem lineam quandam
37rR-37vG
describit per continua signa inter A, B in qua sumebatur H, *educta ipsa R
GE et secante dictam lineam. Hic autem H acquiritur per regulam AK
motam circa A. Quod enim ipsum H sit idem sive ut hic per regulam
accipiatur sive ut dixit Diocles addiscemus utique ita. Educta ipsa MH
ad N copuletur gue KN. Quoniam igitur equalis est gue KT ipsi TH, et
37v est eguedistans que HN ipsi TB, equalis est [et / *que] KX ipsi XN. Et A
communis et ad rectos angulos gue XB; gue enim KN in duo egua et ad
rectos angulos secatur ab ea gue per centrum; et basis ergo basi est
equalis, et propter hoc et periferia KB ipsi BN. Ipsum ergo H est guod
in linea Diocles (I). Et demonstratio autem eadem est; ait enim Diocles
guod est ut gue GM ad MN ita gue MN *ad MA et gue AM ad MH. B
Egualis autem est gue NM ipsi ML; diameter enim ad rectos angulos
ipsam secat. Est ergo ut gue GM ad ML ita gue LM ad MA et gue AM ad
MH. Ipsarum ergo GM, MH medie proportionales sunt gue LM, MA.
Sed ut guidem gue GM ad MH que GD ad DE, ut autem gue GM ad ML
gue AM ad MH, hoc est, gue GD ad DT; *et duarum ergo mediarum, C
scilicet GD, DE, secunda est gue DT, guam negociatus est et Pappus.
111.76
tUt Sporus
Sint date due recte ineguales que AB, BG [Fig. Es. 27]. Oportet
[utigue] ipsarum AB, BG duas medias proportionales invenire in con-
tinua proportione.
*Ducatur a B ad rectos angulos ipsi AB que DBE, [et centro B, D
distantia autem BA, semicirculus describatur gue DAE,] et ab E [ad] G
recta copulata producatur ad Z, et a D producatur guedam recta ita ut
egualis sit gue HT ipsi TK, hoc enim possibile est; et ducantur ab ipsis
H, K ad lineam DE catheti gui (I) HL, KNM. Quoniam *igitur est ut gue E
KT ad TH gue MB ad BL, egualis autem gue KT ipsi TH, equalis ergo et
gue MB ipsi BL; guare et religua gue ME ipsi LD. Et tota ergo que DM
ipsi LE est egualis; et propter hoc est ut gue MD ad DL gue LE ad EM.
Sed ut guidem gue MD ad DL gue KM ad HL, ut autem gue LE ad EM
gue HL ad NM. Rursum guoniam est *ut gue DM ad MK gue KM ad F
ME, ut ergo gue DM ad ME ita guod a DM ad id guod ab MK, hoc est,
quod a DB ad id guod a BT, hoc est, guod ab AB ad id quod a BT;
egualis enim gue DB ipsi BA. Rursum guoniam est ut gue MD ad DB
gue LE ad EB, sed ut guidem gue MD ad DR gue KM ad TB, ut autem
que LE ad EB gue HL ad GB, ergo et ut gue KM ad TB *gue HL ad GR; G
et permutatim ut gue KM ad HL gue TB ad GR. Sed ut gue KM ad HL
Ill.78 gue MD ad DL, hoc est, tgue DM ad ME, hoc est, guod ab AB ad id
37vH-N
quod a TB. Ergo et ut quod ab AB ad id quod a TB que BT ad BG. Et sit
accepta ipsarum TB, BG media proportionalis que X. Quoniam igitur
est ut quod ab AB ad id quod a BT que TB ad BG, *sed quod quidem ab H
AB ad id quod a BT habet proportionem duplam quam quidem que AB
ad BT, que autem TB ad BG habet proportionem duplam quam quidem
que TB ad X, et ut ergo que AB ad BT que BT ad X. Sed ut que TB ad X
que X ad BG. Et ut ergo que AB ad BT que BT ad X et que X ad BG.
Manifestum autem quod et hec est eadem cum scripta a Pappo et a
Diocle.
*Ut Menechmus I
Sint date due recte que A, E [Fig. Es. 28]. Oportet itaque ipsarum A,
E duas medias proportionales invenire.
Sit factum et sint que B, G et exponatur positione recta que DR finita
penes D, *et apud D ponatur equalis ipsi G que DZ, et ducatur ad rectos J
angulos que ZT, et ponatur equalis ipsi B que ZT. Quoniam igitur tres
recte proportionales sunt que A, B, G, quod sub ipsis A, G est equale ei
quod aB. Quod ergo sub data A et sub G, hoc est, DZ, est equale ei
quod a B, hoc est, ei quod a ZT. In parabola [ergo ipsum T] *per D K
descripta ducantur equedistantes que TK, DK. Et quoniam datum est
III.BO quod tsub B, G, equale enim est ei quod sub A, E, datum ergo et quod
sub KTZ. In yperbola ergo [ipsum T] intra asymptotas, scilieet KD, DZ.
Datum ergo [ipsum TL quare et ipsum Z.
Componetur itaque sie. Sint date quidem reete que A, E. Sit *autem L
positione que DR finita penes D, et deseribatur parabola per D, euius
axis quidem que DR, ereetum autem latus speciei que A, protraete
autem super DR in angulo recto possint spatia penes A adiaeentia
C.2 latitu/dines habentia lineas que absumuntur ab ipsis versus signum D.
Sit deseripta et sit que DT et recta que DK, et intra *asymptotas, M
scilicet KD, DZ, describatur yperbola, a qua que equedistanter ipsis
KD, DZ producte facient spatium equale ei quod sub A, E. Secabit
itaque parabolam. Secet penes T, et eatheti ducantur qui (I) TK, TZ.
Quoniam igitur quod aZT est equale ei quod subA, DZ, est ut queA ad
ZT que TZ ad ZD. Rursum quoniam quod sub A, E *est equale ei quod N
subTZA, est ut queA adZTqueZD adipsamE. SedutqueA adZTque
ZT ad ZD et que ZD ad E. Iaceat ipsi quidem TZ equalis que B, ipsi
autem DZ equalis que G. Est ergo ut que A ad B que B ad G et que G ad
E. Ergo queA, B, G, E consequenter proportionales sunt, quod quidem
oportebat invenire.
37vO-38rA
W.82 t*Aliter O
Sint date due recte ad rectos angulos invicem que AB, BG, et sint
facte ipsarum medie que DB, BE ita ut sit ut que GB ad BD ita que BD
ad BE et que BE ad BA, et ducantur ad rectos angulos que DZ, EZ [Fig.
Es. 29]. Quoniam igitur est ut que GB ad BD que DB *ad BE, quod p
ergo sub GBE, hoc est, quod sub data et sub BE, est equale ei quod a
BD, hoc est, ab EZ. Quoniam igitur quod sub data et sub BE est equale
ei quod ab EZ, ipsum Z ergo tangit parabolam que circa axem BE.
Rursum quoniam est ut que AB ad BE que BE ad BD, quod ergo sub
ABD, hoc est, quod sub data et sub BD, est equale *ei quod ab EB, hoc Q
est, aDZ. Ipsum Z ergo tangit parabolam que circa axem BD. Tangebat
autem et alteram datam que circa BE. Datum est ergo ipsum Z et catheti
ZD, ZE. Data ergo que D, E.
Componetur autem sic. Sint date due recte ad rectos angulos invicem
que AB, BG, et educantur in infinitum ab ipso B, et describatur *circa R
axem BE parabola ita ut protracte ad BE possint ea que penes BG.
Rursum circa axem BD describatur parabola ita ut protracte possint que
penes AB. Secabunt itaque invicem parabole; secent penes Z. Et a Z
perpendiculares ducantur que ZD, ZE. Quoniam igitur in parabola
protracta est que ZE, hoc est, que DB, quod [ergo] *sub GBE est equale S
111.84 ei quod a tBD. Est ergo ut que GB ad BD que DB ad BE. Rursum
quoniam in parabola protracta est queZD, hoc est, queEB, quod ergo
sub DBA est equale ei quod ab EB. Est ergo ut que DB ad BE que BE ad
BA. Sed ut que DB ad BE ita que GB ad BD. Et ut ergo GB ad BD que
BD ad BE et que EB ad BA, quod quidem *oportebat invenire. T
Describitur autem parabola per diabetam inventam a Milesio
mechanico Isidoro nostro doctore, scriptam autem ab ipso in facta ab
ipso exposione kamaricorum Eronis.
Inventio Archite ut narrat Eudemus
*Sint date due recte que AD, G [Fig. Es. 30]. Oportet itaque ipsarum U
AD, G duas medias proportionales invenire.
Describatur circa maiorem, scilicet AD, circulus qui ABDZ, et ipsi G
equalis inaptetur que AB, et educta concurrat cum ea que a D contingit
38r circulum apud P; eque/distanter *autem ipsi PDO ducatur que BEZ, et A
intelligatur semicylindrus rectus super semicirculumABD, super lineam
autem AD semicirculus rectus iacens in parallelogrammo semicylindri.
G
38rB-I
Hic itaque semicirculus circumductus ut a D ad B manente A termino
diametri secabit cylindricam superficiem in circumductione et describet
*in ipsa lineam quandam. Rursum autem si AD manente trigonum APD B
[eircumferatur] motu contrario semicirculo, faciet conicam superfieiem
ipsius AP reete, que utique circumducta concidet cylindrice linee
secundum aliquod signum. Simul autem et B circumscribet semicir-
culum in superficie coni. Habeat itague positionem secundum *locum C
111.86 tconcidentie linearum motus guidem semicirculus positionem ipsius
DKA, trigonum autem contracircumductum positionem ipsius DLA,
signum autem diete concidentie sit K, sit autem et qui per B descriptus
semicirculus qui BMZ. Communis autem sectio ipsius et circuIi BDZA
sit BZ, et a K ad pianum semicirculi DBA perpendicuiaris *dueatur. D
Cadet itague ad periferiam circuIi, quia cyIindrus stat rectus. Cadat et
sit que KI, et que ab I ad A copulata concidat ipsi BZ penes T, que
autem AL semicirculo BMZ penes M. Copulentur autem et gue KD, MI,
MT. Quoniam igitur uterque semicireulorum DKA, BMZ est rectus ad
suppositum planum, et communis ergo ipsorum *sectio que MT est ad E
rectos angulos plano circuIi. Quare et ad Iineam BZ est recta que MT.
Quod ergo sub ipsis TBZ (! BTZ), hoc est, quod sub TAl (! ATl), est
equale ei guod ab MT. Simile ergo est trigonum AMI utrique ipsorum
MIT, MAT, et rectus qui sub IMA. Est autem et qui sub DKA rectus.
Equedistantes ergo sunt que KD, MI, et *erit proportionaliter ut gue DA F
ad AK, hoc est, que KA ad AI, ita que lA ad AM propter similitudinem
trigonorum. Quatuor ergo que DA, AK, AI, AM consequenter propor-
111.88 tionales sunt et est gue AM tequalis ipsi G, quoniam et ipsi AB.
Duarum ergo datarum AD, G due medie proportionales invente sunt que
AK, AI.
*Ut Eratostenes
Regi Ptolemeo Eratostenes gaudere. Antiquorum tragodicorum quen-
dam aiunt introducere construentem sepulcrum Mino Glauco; re-
quisitum autem quod undique centum pedum esset dicere, modicum
tum risisset (I) regalis sepulcri [1ocum,] duplum sit, ab hoc bono non
*fallaris dupla unumquemque colum in grossicie sepulcri, videbatur H
peccasse. Lateribus enim duplatis planum quidem fit quadruplum,
solidum autem octuplum. Querabatur itaque et apud geometras quo
utique quis modo datum solidum permanens in eadem figura duplaret,
C.2 / et voeabatur hoc problema cubi duplatio; supponentes enim cubum
*querebant hune dupiare. Omnibus autem deficientibus multo tempore I
38rJ-Q
primus [Hip]pocrates Chius intellexit quod, si inventum fuerit duarum
rectarum linearum quarum maior est dupla minoris duas medias propor-
tionales accipere in continua proportione, duplabitur eubus. Quare
dubitationem ipsius in alteram non minorem dubitationem convertit.
Ill.90 *Post tempus autem aiunt quosdam [Delios] tincidentes per oraculum J
(?) duplare quoddam altare incidere in eandem dubitationem,
querelantes autem geometras qui apud Platonem in Aeademia velle
ipsos invenisse quod queritur. Laboriose autem dantium seipsos et
querentium duarum datarum duas medias accipere Archytas quidem
Tarentinus *dicitur per semicylindria (I) invenisse, Eudoxus autem per K
vocatas curvas lineas. Accidit autem omnibus ipsis demonstrative
scripsisse, manu autem operatum fuisse et in usum devenire non posse,
preterquam in brevitate Menechmi, et hoc difficulter. Intellecta est
autem quedam a nobis organica sumptio facilis per quam inveniemus
*duarum datarum non solum duas medias sed quotcunque quis utique L
voluerit. Hoc autem invento poterimus universaliter datum solidum
equedistantibus contentum in cubum constituere, aut ex altero in al-
terum transfigurare et simile facere et superaugere conservantes
similitudinem; quare et altaria et tempIa. Poterimus autem et
humidorum *metra et siceorum, dico autem puta mensuras medim- M
norum, in cubum constituere et per latus huius mensurare vasa horum
susceptiva quantum capiant (?). Oportuna autem erit inventio [et]
volentibus adaugere impulsiva et lapidum proiectiva organa; oportet
enim proportionaliter omnia augeri, et spissitudines et magnitudines et
*attritiones et funes et iniectos nervoso Si debeant proportionaliter N
augeri, hec autem non sunt' possibilia fieri sine mediarum inventione.
Demonstrationem autem et dispositionem dicti [instrumenti] subscripsi
tibi.
Sint date due inequales recte quarum oportet duas medias propor-
111.92 tionales *invenire in continua proportione que AE, DT, et tiaceat super O
quandam, scilicet ET, rectam [ad rectos] que AE, et super lineam ET
tria constituantur parallelogramma consequenter que AZ, ZI, IT, et
ducantur diametri in ipsis que AZ, LH, IT [Fig. Es. 31]; erunt itaque
ipse equedistantes. Manente itaque medio parallelogrammo, *scilicet p
ZI, [compell]atur AZ quidem supra medium, 1[T] autem subtus sicut in
secunda figura, donec fiant que A, B, G, D secundum rectam, et
protrahatur per A, B, G, D signa recta, et concidat cum ET educta apud
K. Erit itaque ut gue AK ad KB, inter parallelas quidem AE, ZB, que EK
ad KZ; inter parallelas autem AZ, BH gue ZK ad KH. Dt *ergo gue AK Q
38rR-38vF
ad KB que EK ad KZ et que KZ ad KH. Rursum, quoniam est ut que BK
ad KG, inter equedistantes quidem BZ, GH, que ZK ad KH, inter
equedistantes autem BH, GT que HK ad KT, ut ergo que BK ad KG que
ZK ad KH et que HK ad KT. Sed ut que ZK ad KH que EK ad KZ. Ergo
et ut que EK ad KZ que ZK ad KH et que HK ad KT. Sed ut *que EK ad R
KZ queAE ad BZ. Dt autem que ZK ad KH que BZ ad GH; ut autem que
HK ad KT que GH ad DT. Et ut ergo queAE adBZ queBZ ad GH et que
GH ad DT. Invente sunt ergo ipsarum AE, DT due medie proportionales
que BZ et que GH.
Hec igitur in geometrizatis superficiebus demonstrata sunt; ut autem
38v et instru/mentaliter *possimus duas medias accipere, configatur later- A
culus ligneus aut eburneus aut ereus habens tres pixidulas equales ut
111.94 tsubtilissimas, quarum media quidem sit inaptata, due autem sint
[impulsate (?) in canalibus]. Magnitudinibus autem et commen-
surationibus ut singuli pro se suadent; que quidem enim de-
monstrationis *eodem modo perficiuntur; ad accipiendum autem di- B
ligentius lineas artificiose tractandum ut in congregando pixidulas
equedistantia permaneant omnia et inconfusa et regulariter coaptata
tnVlcem.
In supremo autem instrumentale quidem ereum est et adaptatum est
sub ipsa corona columpne adplumbatum; sub ipso autem demonstratio
*brevius disserta et figura, post ipsum autem inscriptio. Subscribantur C
igitur tibi et hec ut habeas et quomodo in supremo. Duarum autem
figurarum secunda scripta est in columpna.
Duarum datarum rectarum duas medias proportionales invenire in
continua proportione. Sint date que AE, DT. Adduco itaque eas que *in D
instrumento pixides donec secundum rectam fiant que A, B, G, D signa.
Intelligatur itaque quomodo se habet in secunda figura. Est ergo ut que
AK ad KB, inter ipsas quidem AE, BZ equedistantes, que EK ad KZ;
inter ipsas autem AZ, BH, que ZK ad KH. Dt ergo que EK ad KZ que
KZ ad KH. Dt autem ipse ad invicem que AE ad BZ et *que BZ ad GR. E
Eodem autem modo demonstrabimus quod et ut que ZB ad GH que GR
111.96 ad DT. tProportionales ergo sunt que AE, BZ, GR, DT. Invente sunt
ergo duarum datarum due medie.
Si autem date non sint equales ipsis AE, DT, facientes ipsis propor-
tionales ipsas AE, DT harum accipiemus medias et redibimus ad illas et
perficiemus *iniunctum. Si autem plures medias statuatur inveniri [si F
libet] plures pixidulas constituemus in instrumento accipiendarum
mediarum. Demonstratio autem est eadem.
111.98
38vG-N
tUt Nichomedes in libro de lineis conchoydalibus
*Scribet autem et Nichomedes in opere intitulato ab ipso de kon- G
choydalibus dispositionem instrumenti eandem oportunitatem adimplen-
tis, in quo et multum quidem gloriari videtur, multa autem impingit
inventionibus Eratostenis tanquam impossibilibus simul et geometrice
expressionis privatis. Igitur et ut sine defectu eorum qui laboraverunt
circa problema et gratia comparationis ad Eratostenem, *et ipsum iam H
scriptis copulamus potentia scribentem sic.
Intelligere oportet regulas duas ad rectos invicem angulos coaptatas
ita ut ipse conservent unam superficiem, sicut sunt que AB, GD [Fig.
Es. 32], in ipsa autem AB cavaturam quandam dolabralem in quam
possit navicula decurrere, in GD autem secundum partem *que apud D 1
ad mediam rectam dividentem latitudinem ipsius cylindriculum
copulatum regule et modicum supergrediens superiorem superficiem
ipsius regule, aliam autem regulam, ut EZ, post brevem quandam
distantiam a termino qui apud Z recisionem habentem ut ipsam HT
potentem circumferri cylindriculo quod apud D, apud E autem foramen
*rotundum quod iniacebit in quendam axem copulatum percurrenti J
navicule in dolabrali cavatura que est in regula AB. Inaptata igitur
regula EZ secundum recisionem quidem HT in cylindriculo quod apud
01.100 D, tsecundum foramen autem E in axe coniuncto cum navicula, si quis
accepta extremitate K regule moveat ipsam ad partes versus A, *deinde K
versus B, signum quidem E feretur semper in regula AB. Recisio autem
HT in cylindriculo quod apud D movebitur semper ipsius EZ regule
media recta in motu per axem cylindriculi qui apud D intellecta, ipsa
autem EK supergressione regule semper eadem manente. Si igitur apud
K intellexerimus quendam stilum attingentem pavimentum, *de- L
scribetur quedam linea qualis est que LMN quam vocat Nichomedes
conchoydalem primam lineam, et distantiam quidem linee que EK
magnitudo regule, polum autem D.
C.2 /Huic itaque linee accidens demonstrat semper ad minus quidem simul
progredi cum regula AB, et si in recta protrahatur intermedia * linee et M
regule AB, quod semper secabit lineam. Et prius quidem accidentium est
facile intelligibile in altera descriptione. Regula intellecta AB, polo
autem G, distantia autem DE, linea autem konchoydali que ZEH [Fig.
Es. 33], incidant a G due que GT, GZ, equalibus videlicet factis ipsis
KT, LZ. Dico quod cathetus ZM est minor *catheto TN. N
Angulo enim qui sub MLG existente maiori eo qui sub NKG reliquus
qui deficit de duobus rectis, scilicet qui sub MLZ, est minor reliquo qui
38vO-39rC
sub NKT; et propter hoc rectis existentibus hiis qui apud M, N maior
erit qui apud Z eo qui apud T. Et si ei qui apud T constituamus equalem
eum qui sub MZX, que KT, hoc est, *que LZ, ad TN habebit propor- O
IU.I02 tionern eandem quam que XZ ad ZM. tQuare que ZL ad TA habet
proportionem minorem quam quidem ad ZM, et propter hoc que TN est
maior quam ZM.
Secundum autem erat perductam rectarn intermedie inter ipsam AB et
lineam secare linearn. Et hoc autem sic fit noturn.
Que enirn *perducitur aut equedistans est ipsi AB aut non. Sit prius p
equedistans ut que ZHT [Fig. Es. 34], et sit factum ut que DH ad HG
que DE ad aliam aliquarn, scilicet K, et centro G, distantia autern K,
periferia descripta secet ipsam ZH penes Z, et copuletur que GZ. Est
ergo ut que DH ad HG que LZ ad ZG. Sed ut que DH ad HG ita [*erat] Q
que DE ad K, hoc est, ad GZ. Equalis ergo que DE ipsi LZ, quod
quidern impossibile. Oportet enim ipsum Z esse apud lineam.
At vero non sit perducta equedistans et sicut que MHN, et ducatur per
H equedistans ipsi AB, scilicet ZH. Que ergo ZH concidet linee; quare
multo magis que MN.
*Hiis autem consequentiis existentibus per instrumentum quod opor- R
tunum est ad propositum demonstratur sic.
Rursum dato angulo A et signo extra, scilicet G, perducere lineam
GH et facere lineam KH equalem date [Fig. Es. 35].
Ducatur perpendicularis a signo G ad lineam AB que GT, et educatur
111.104 et date *equalis sit que DT; et tpolo quidem G, distantia autem data, S
scilicet DT, regula autem AB, describatur konkhoydealis linea prima
39r que EDZ. Concidet ergo ipsi AH propter predemonstratum. Conci/dat
*apud H et copuletur que GH. Que ergo KH est equalis date. A
His demonstratis sint date due recte que GL, LA ad angulos rectos
invicem [Fig. Es. 36], quarum oportet duas medias proportionales
secundum continuum invenire, et compleatur parallelogrammum
ABGL, et secetur *utraque ipsarum AB, BG in duo equa signis D, E, et B
copulata quidem que DL educatur et concidat ipsi GB educte penes H,
ipsi autem BG ad rectos angulos que EZ, et adducatur que GZ equalis
existens ipsi AD, et copuletur que ZH, et ipsi equedistans que GT, et
angulo existente qui sub ipsis KGT a dato Z protrahatur que ZTK
faciens equalem *ipsam TK ipsi AD vel ipsi GZ; hoc enim quomodo C
possibile demonstratum est per konkhoydealem; et copulata que KL
educatur et concidat ipsi AB educte penes M. Dico quod est ut que GL
ad KG que KG ad MA et que MA ad AL.
39rD-K
Quoniam que BG secta est in duo equa per E et adiacet ipsi que KG,
quod ergo sub BKG cum eo *quod a GE est equale ei quod ab EK. D
Commune adiaceat quod ab EZ. Quod ergo sub BKG cum hiis que a
GEZ, hoc est, cum eo quod a GZ, est equale hiis que a KEZ, hoc est, ei
quod a KZ. Et quoniam ut que MA ad AB que ML ad LK, ut autem que
1l1.106 tML ad LK ita que BG ad GK, et ut ergo que MA ad AB ita que BG ad
GK. Et est ipsius quidem AB *medietas que AD, ipsius autem BG dupla E
que GH quoniam et que LG ipsius DB; erit ergo et ut que MA ad AD ita
que HG ad KG. Sed ut que [HG] ad [G]K ita que ZT ad TK, quia sunt
equedistantes HZ, GT. Et componenti ergo ut que MD ad DA que ZK ad
KT. Equalis autem supponitur et que AD ipsi TK, quoniam et ipsi GZ
equalis est que AD. *Equalis ergo et que MD ipsi ZK. Equale ergo et F
quod ab MD ei quod a ZK, et est quod quidem ab MD equale ei quod
sub BM[A] cum eo quod ab AD, ei autem quod a ZK equale de-
monstratum est quod sub BKG cum eo quod a GZ, quorum quod [ab]
AD equale ei quod a GZ, equalis enim subponitur que AD ipsi GZ.
Equale ergo et quod sub BMA ei quod sub BKG. *Ut ergo que MB ad BK G
que KG ad AM. Sed ut que BM ad BK que GL ad GK, et ut ergo que LG
ad GK que GK ad AM. Est autem et ut que LG ad GK que MA ad AL. Et
ut ergo que LG ad GK que GK ad AM et que AM ad AL.
*ln secundum theorema H
"Et componenti ut que DT ad TG que GA ad AE, hoc est, quod a GB
ad id quod a BE." Ut enim in [ipsa] descriptione que in textu, quoniam
llI.I08 in trigono GBA rectangulo a recto angulo ad tbasem cathetus ductus (!)
est qui (I) BE, trigona que apud cathetum sunt similia [et] toti et sibi
invicem, et propter hoc est ut que GA ad AB que BA ad AE *et que GB I
ad BE. Quare et ut quod a GA ad id quod ab AB ita quod a GB ad id
quod a BE. Sed ut quod a GA ad id quod ab AB ita que GA ad AE; ut
enim prima ad tertiam ita quod a prima ad id quod a secunda. Ot ergo
que GA ad AE ita quod a GB ad id quod a BE.
Per eadem autem demonstratur quod est ut que GA ad GE ita quod ab
AB *ad id quod a BE. Propter similitudinem enim trigonorum est J
fursum ut que quidem AG ad GB ita que BG ad GE, hoc est, ut quod ab
AG ad id quod a GB, ita que AG ad GE. Ot autem quod ab AG ad id
quod a GB ita quod ab AB ad id quod a BE. Et ut ergo que AG ad GE
quod ab AB ad id quod a BE.
*Deinde consequenter demonstrare attemptans ipsi BAZ portioni K
spere conum BKZ esse equalem, exponens conum N basem quidem
39rLrS
habentem equalem superficiei portionis BAZ, altitudinem autem
equalem ei que ex centro spere, ait quod conus N est equalis ipsi ZABT
solido sectori, ut demonstratum est in primo libro. Sciendum autem
quod *in primo libro non talem sectorem demonstravit equalem esse sic L
accepto cono, sed eum qui continetur a superficie coni et a sperica
C.2 superficie minori emisperio, / quam et proprie in diffinitionibus sec-
torem solidum vocare videbatur. Dixit enim, "Sectorem autem solidum
voco, quando speram conus secuerit verticem habens apud centrum
III.IlO *spere , figuram que continetur a tconi superficie [et] ea que intra M
conum." Que autem nunc proponitur figura continetur quidem a conica
superficie verticem habente apud centrum spere et a sperica superficie,
sed non a superficie coni intus absumpta. Quod autem et talis figura sit
equalis cono basem quidem habenti equalem superficiei sperice *con- N
tinenti portionem, altitudinem autem equalem ei que ex centro spere,
demonstrabitur sic per ea que in primo libro demonstrata sunt.
Intelligatur seorsum spera et sit secta plano aliquo non per centrum,
scilicet circulo qui circa diametrum BD, centrum autem *spere A, et O
intelligatur conus basem quidem habens circulum qui circa diametrum
BD, verticem autem signum A [Fig. Es. 37]. Exponatur autem conus
qui E, cuius basis quidem sit equalis superficiei spere, altitudo autem ei
que ex centro spere. Conus ergo E est equalis spere; quadruplus enim
est coni basem habentis circulum maximum, *altitudinem autem ean- p
dem, cuius quidem et spera demonstrata est quadrupla. Exponantur
autem et alii duo coni qui Z, H, quorum qui quidem Z basem habeat
equalem superficiei portionis que secundum BGD, altitudinem autem
eam que ex centro spere, qui autem H basem quidem equalem super-
ficiei portionis que secundum BTD, altitudinem autem *eandem. Conus Q
ergo Z est equalis sectori cuius vertex quidem A, superficies autem
sperica que secundum BGD. Quoniam igitur est equalis basis coni E
111.112 basibus conorum Z, H, et sunt sub eadem altitudine, tequalis ergo est
conus E, hoc est, spera, conis Z, H. Sed conus Z est demonstratus
equalis solido sectori qui secundum BGD *habenti verticem A. Re- R
liquus ergo, scilicet conus H, est equalis relique portioni, basem habens
superficiem portionis que secundum BTD, altitudinem autem eam que
ex centro.
Deinde rursum ait, "Equalis ergo est conus N, hoc [est,] sector
BTZA, figure BTZK." Quoniam enim conductus est conus N equalis
*existens cono cuius basis quidem circulus qui circa diametrum BZ, S
altitudo autem que TK. Conus autem cuius basis quidem est eadem,
altitudo autem que EK, equalis dicto cono et basem quidem habenti
B
39rT-39vC
eandem, altitudinem autem ET, ad invicem enim sunt ut altitudines;
communi ablato, scilicet cono basem quidem habente eandem, al-
titudinem *autem ipsam ET, restans figura BTZK est equalis cono T
basem quidem habenti circulum qui circa diametrum BZ, altitudinem
autem TK, hoc est, cono N, hoc est, sectori BATZ.
Inducens itaque corolarium ex conductis, perficit theorema. Con-
sequenter per alteram demonstrationem concludit ultimam *partem U
theorematis, hoc est, quod ipsa ABG (f ABZ) portio spere est equalis
cono BKZ, et procedens, ait, "ut ergo que KT ad TG que TD ad DG, et
tota que KD ad DT est ut que DT ad DG." Quoniam enim est ut que KT
ad TG que TD ad DG, et permutatim ut que KT ad TD que TG ad GD, et
componenti ut que KD ad DT que TD ad DG, hoc est, que KT ad TA;
*erat enim ut que KT ad TG que TD ad DG, equalis autem que TG ipsi V
TA.
Et post pauca, "ut ergo que KT ad DT ita que AE ad EG; et ut ergo
DI.114 quod a KD ad id quod tsub ipsis KTD ita quod ab AG ad id quod sub
ipsis AEG." Intelligantur enim seorsum posite que KD, AG, et *sit ut W
que KT ad TD ita queAE ad EG [Fig. Es. 38]. Dico quod est et ut quod
a KD ad id quod sub KTD ita quod ab AG ad id quod sub AEG.
Quoniam enim est ut que KT ad TD ita que AE ad EG, et componenti
est ut que KD ad DT ita queAG ad GE. Quare et quod a KD ad id quod
aDT ita quod abAG ad id quod abEG. Rursum quoniam *est ut queKT X
ad TD ita que AE ad EG, sed ut que KT ad TD ita quod sub KTD ad id
quod a TD communi altitudine, scilicet TD, accepta; ut autem que AE
ad EG ita quod sub AEG ad id quod ab EG communi rursum altitudine
accepta que EG; et ut ergo quod sub KTD ad id quod a TD ita quod sub
39v AEG / *ad id quod ab EG. Demonstratum est autem ut quod a TD ad id A
quod a DK ita quod [ab] EG ad id quod aGA; et per equam ergo ut quod
sub KTD ad id quod a KD ita quod sub AEG ad id quod ab AG; et
econtrario, quod quidem oportebat demonstrare.
*In tertium theorema
"Ut autem dicti circuii ad invicem quod ab AD ad id quod a DB, hoc
est, que AG ad GB." Ut enim in ipsa textus descriptione, quoniam [in]
trigono ADB rectangulo cathetus productus (I) est et a recto angulo que
DG est media proportionalis portionum basis, et trigona *que sunt apud C
cathetum sunt similia toti et ad invicem. Quare est ut que BG ad DG
111.116 que BD ad DA ; et que ab ipsis ergo. Sed ut quod a tBG ad id quod a GD
ita prima que BG ad tertiam que GA; et ut ergo que BG ad GA que (!
quod a) BD ad [id quod a] DA.
39vD-L
"Data autem proportio ipsius AG ad GB; quare datum est signum
G." *Quoniam enim spera supponitur data, data ergo est et diameter D
ipsius que DG (! AB) et data est proportio ipsius AG ad GR. Si data
magnitudo in datam proportionem divisa fuerit, data est utraque por-
tionum. Quare data est que AG. Et datum A; in communi enim sectione
datarum linearum est positione. Datum est ergo et G.
*In quartum E
"Et propter eadem prioribus per descriptionem ut que LD ad DK que
KB ad BR et que DQ ad QB." In precedenti enim concludebatur sic:
Quoniam est ut simul utraque que KD, DQ ad DQ ita que RQ ad QB,
dividenti ut que KD ad DQ que RB ad BQ; permutatim ut que KD, *hoc F
est, que KB, ad BR que DQ ad QB. Rursum quoniam est ut que LQ ad
QD ita simul utraque que KB, BQ ad QB, dividenti et permutatim ut
que LD ad DK que DQ ad QB. Erat autem et ut que DQ ad QB que KB
ad BR. Dt ergo que LD ad DK que DQ ad QB et que KB ad BR.
"Et tota ergo RL ad totam KL est ut que KL *ad LD." Dt enim unum G
ad unum ita omnia antecedenti a ad omnia consequentia.
"Dt ergo que RL ad LD quod a KL ad id quod a LD." Quoniam
*enim est ut que RL ad LK que KL ad LD, et ut ergo prima ad tertiam H
111.118 ita quod ta prima ad id quod a secunda. Est ergo ut que RL ad LD ita
quod ab RL ad id quod ab LK. *Sed ut quod ab RL ad id quod ab LK ita I
quod ab LK ad id quod ab LD; proportionaliter enim sunt. Dt ergo que
RL ad LD ita quod ab LK ad id quod ab LD.
"Iaceat ipsi KB equalis que BZ; quod enim extra R cadet paIam."
Quoniam enim est ut que D[Q] ad QB ita que KB ad BR, maior autem
que DQ *quam QB, maior ergo et que KB quam BR. Ergo extra ipsum R J
cadit Z.
"Quoniam autem proportio ipsius DL ad LQ est data et ipsius RL ad
LQ, ergo et ipsius RL ad LD proportio est data." Quoniam enim est ut
simul utraque que KBQ ad BQ, hoc est, que ZQ ad QB, ita que LQ ad
QD, convertenti ut que QZ ad ZB ita que QZ (I QL) ad LD; et econtrario
*ut que BZ ad ZQ que LD ad LQ. Data est autem proportio ipsius BZ ad K
ZQ, quoniam que quidem ZB est equalis ei que ex centro spere date,
que autem BQ terminis ipsius, scilicet B, Q, datis secundum sup-
positionem secte spere a plano per lineam AG et ipsa DB ad rectos
angulos existente ipsi AG data est, et propter hoc et *tota que QZ et L
proportio ipsius QZ ad ZB; quare et proportio ipsius DL (! QL) ad LQ (I
LD) est data. Rursum quoniam data est proportio portionum, et propor-
tio ipsius coni LAG ad conum ARG erit data; quare et proportio ipsius
IN LlBROS DE SPERA 255
39vM-T
C.2
UI.120
111.122
LQ ad QR, ad invicem enim sunt ut altitudines; et totius ergo RL ad
ipsam LQ proportio est data. Quoniam igitur utriusque *ipsarum RL,
LV ad LQ proportio est data, ergo et ipsius RL ad LV proportio est data;
que enim ad idem proportionem habent datam et ad invicem propor-
tionem habent datam.
t' 'Quoniam igitur proportio ipsius / RL ad LQ composita est ex
proportione quam habet que RL ad LV et que LD ad LQ." Quod quidem
compositio accipitur ipsa LD media accepta, ut in
elementatione accipiebatur, manifestum. Quoniam autem quod dicitur
indearticulate aliqualiter et non ita ut intellectus impleatur dictum est,
ut est invenire occurrentes Pappo et Theoni et Archadio in multis libris
non demonstrative sed inductione quod dicitur statuentibus, *[nihil]
inconveniens ad breve immorantes sermoni quod planius proponere.
Dico igitur quod si duorum numerorum vel magnitudinum medius
aliquis terminus accipiatur, proportio numerorum a principio accep-
torum componitur ex proportione quam habet primus ad medium et ex
*ea quam habet medius ad tertium.
Rememorandum igitur prius qualiter dicebatur proportio ex propor-
tionibus componi. Dt enim in elementatione, quando proportionum
quantitates in seipsas multiplicate faciunt aliquam, quantitate, vide-
licet, dicta numeri, cuius denominativa est data proportio, ut aiunt
aliique et Nichomachus in primo de musica *et Eron (! Heronas) in
commento super introductionem arithmeticam, idem autem dicere et
numeri multiplicati in sequentem terminum proportionis et facientis
precedentem, et magis proprie quidem in multiplicibus quantitas utique
accipietur; in superparticularibus autem [aut] superpartientibus non
adhuc possibile est accipi quantitatem *indivisibili manente unitate.
Quare in illis dividendum unitatem et si non secundum conveniens
arismetice sed ratiocinative contingat. Dividitur autem unitas secundum
partem vel partes a quibus tnominata est proportio, ut sit ut in planiori
dicatur emiolie quidem proportionis quantitas apud unitatem et di-
midium unitatis, epitrite autem *apud unitatem et tertiam, ita ut sicut et
superius dictum est quantitatem proportionis in sequentem terminum
multiplicatam facere precedentem. Ipsius enim 9 ad 6 emiolii quantitas
existens unitas et dimidium multiplicata in 6 facit 9, et in aliis autem
idem est considerare.
Hiis itaque premanifestatis redeundum ad propositum. *Sint dati duo
numeri qui A, B, medius autem i psorum accipiatur aliquis qui G [Fig.
Es. 39]. Demonstrandum itaque quod proportio ipsius A ad B composita
est ex proportione quam habet A ad G et quam habet G ad B.
M
N
o
p
Q
R
s
T
39vU-4OrE
Accipiatur emm proportionis A, G quantitas que D, proportionis
autemG, B: E. Gergo ipsumD multiplicans facitA, B *autem ipsumE u
multiplicans facit G. D etiam ipsum E multiplicans faciat Z. Dico quod
Z est quantitas proportionis A ad B, hoc est, quod Z multiplicans ipsum
B facitA;B enim quodZ multiplicatus (I) faciatH. Quoniam igitur ipse
B ipsum quidem Z multiplicans fecit H, ipsum autem E multiplicans
fecit G, est ergo ut qui Z ad E qui H -*ad G. Rursum, quoniam qui D V
ipsum quidem E multiplicans fecit Z, ipsum autem G multiplicans fecit
A, est ergo ut qui E ad G qui Z ad A; permutatim ut qui E ad Z qui G ad
A; et econtrario, ut qui Z ad E ita qui A ad G. Sed ut qui Z ad E
demonstratus est qui H ad G. Et ut ergo qui H ad G qui A ad G. Equalis
111.124 ergo qui A ipsi H. *Sed qui B ipsum Z multiplicans fecit H. tErgo et W
qui B ipsum Z multiplicans facit A. Qui Z ergo est quantitas propor-
tionis A ad B. Et est qui Z ipsius D in E multiplicati, hoc est, quantitate
proportionis A, G in quantitatem proportionis G, B multiplicata. Pro-
portio ergo ipsius A ad B componitur ex proportione quam habet A *ad X
G et G ad B, quod quidem oportebat demonstrare.
Dt autem [et] in exemplo manifestum fiat quod dictum est, ipsis 12 et
2 incidat medius quidam numerus qui [4]. Dico quod proportio 12 ad 2,
hoc est, sexcupla, componitur ex tripla, que est ipsius 12 ad 4, et ex
dupla, que est ipsius 4 ad 2.
40r Si enim / *quantitates proportionum multiplicaverimus ad invicem, A
hoc est, 3 in 2, fit 6 quantitas existens proportionis 12 ad 2, et est
sexcupla, que quidem proponebatur ostendi.
Si autem et medius intercidens non exstiterit maioris quidem *minor, B
minoris autem maior, sed aut econtrario aut amborum maior aut am-
borum minor, etiam ita compositio predicta sequetur. Ipsius 9 ad 6
medius aliquis intercidat amborum maior qui 12. Dico quod ex propor-
tione subepitrita ipsius 9 ad 12 et ex dupla ipsius 12 ad 6 componitur
emiolia ipsius 9 ad 6.
Quantitas enim proportionis 9 ad 12 *est tres quarte, hoc est, C
medietas et quarta, quantitas autem proportionis 12 ad 6 est dupla. Si
igitur multiplicaverimus 2 in dimidium et quartum, fit unitas una et
dimidum, que est quantitas proportionis emiolie quam habet 9 ad 6.
Similiter autem et si ipsius 9 [et] 6 medius incidat qui 4, ex *dupla D
10.125 epiquarta que est 9 ad 4 et ex tsubemiolia que est ipsius 4 ad 6
componitur proportio emiolia. Rursum enim quantitatem proportionis
duple epiquarte, scilcet 2 et quartam, in quantitatem subemiolia (I),
IU.126 hoc est, in duas tertias, tmultiplicantes, habebimus unum et dimidium,
quod est quantitas emiolie proportionis, ut dictum est, *et in omnibus E
autem similiter idem congruet sermo.
4OrF-M
Manifestum autem ex dictis quod si duorum datorum numerorum vel
magnitudinum, et si non unus medius sed plures intercidant termini,
extremorum proportio componitur ex omnibus proportionibus quas ha-
bent qui secundum deinceps positi termini incipientes a primo et
desinentes *in extremum ordine qui secundum consequentes. F
Duobus enim existentibus terminis A, B incidant [plures uno] qui G,
D [Fig. Es. 40]. Dico quod proportio A ad B componitur ex proportione
quam habet A ad G et G ad D et D ad B.
Quoniam enim proportio A ad B componitur ex proportione quam
habet A ad D et D ad B, ut superius dictum est, *proportio autem ipsius G
A ad D componitur ex proportione quam habet A ad G et G ad D, ergo
proportio A ad B composita est ex proportione quam A ad G et G ad D
et D ad B. Similiter autem et in reliquis demonstrabitur.
Adhuc in textu ait: "Sed sicut quidem que RL ad LD demonstratum
*est quod a BD ad id quod a DQ." Quoniam enim demonstratum est ut H
RL ad LD quod ab LK ad id quod a DL, ut autem quod a KL ad id quod
ab LD ita quod a BD ad id quod a BQ (! DQ). Demonstratum est enim
ut que KL ad LD que BD ad DQ per eam que componenti. Dt ergo que
RL ad LD quod a BD ad id quod a DQ.
*"Sit autem factum ut que RL ad LQ que BZ ad ZT." Signum T I
qualitercunque quidem sit positum, quantum ad consequentiam de-
11I.128 monstrationis, nullum fit impedimentum trationi; quod autem,
quemadmodum in descriptione iacet, semper inter B et R cadit, ita erit
manifestum. Quoniam enim est ut que LK ad DK, hoc est, ad KB, ita
queKR *adRB; et ut ergo unum ad unum ita omnia ad omnia; ut queLR J
ad RK que KB (! KR) ad RB. Maiorem autem proportionem habet que
LR ad RQ quam quidem que LR ad RK. Ergo et que LR ad RQ habet
proportionem maiorem quam quidem que KB (I KR) ad BR, hoc est, que
ZB ad BR. Convertenti que RL ad LQ habet proportionem minorem
quam *quidem queBZ adZR. Si ergo fecerimus utRL adLQ itaBZ ad K
aliam aliquam, erit ad maiorem ipsa ZR.
Manifestum autem ex se quod que ZT est maior ipsa TB. Quoniam
enim demonstratum est ut que LD ad DK que DQ ad QB et que KB ad
BR, maior autem que DQ quam QB, maior ergo et que LD quam DK et
que KB quam BR; quare et que LD quam BR. *Et tota ergo que LQ est L
maior quam QR; quare et que TZ quam TB.
"Iam ergo est ut quod a BD, hoc est, datum, ad id quod a DQ ita que
ZQ ad ZT." Quoniam enim proportioni ipsius BZ ad TZ eadem de-
monstrata est que componitur ex eo quod a BD ad id quod a D[Q] et
C.2 ipsius BZ ad Z[Q], ipsi autem proporltioni BZ ad ZT eadem est et que
*componitur ex proportione ipsius BZ ad Z[Q] et ipsius [Q]Zad ZT, et M
4OrNT
composita ergo ex eo quod a BD ad id quod a D[Q] et ex proportione
ipsius BZ ad Z[Q] proportio eadem est composite ex proportione ipsius
BZ ad [Z]Q et proportione ipsius QZ ad ZT. Si igitur eam que in
ambabus proportionibus communem auferamus eam, scilicet que ipsius
111.130 BZ *ad [Q]Z, treliqua que eius quod a BD ad id quod a DQ proportio N
eadem est proportioni ipsius QZ ad ZT.
"Et erit datam scilicet DZ secare penes Q et facere ut ipsam QZ ad
datam, hoc est, adZT, ita datum, hoc est, quod aBD, ad id quod aDQ.
Hoc autem non (! ita) simpliciter quidem dictum habet deter-
minationem, *appositis autem problematibus hiis que hic existentibus, O
hoc est, quod dupla sit que DB ipsius BZ et quod maior sit que BZ quam
ZT, ut secundum resolutionem, non habet determinationem. Et erit
problema tale: Duabus datis rectis, scilicet DB, BZ, et ipsi DB existente
dupla ipsius BZ et signo T in linea RZ secare lineam DB *penes Q et p
facere ut quod a DR ad id quod a DQ ipsam QZ ad ZT; utraque autem
hec in fine resolventur et componentur." In fine quidem quod predic-
tum est promisit demonstrare. In nullo autem exemplarium est invenire
sponsionem. Unde et Dionisodorum quidem invenimus non eisdem
occurrentem, cum autem non posset superiacere *preaccepte sumptioni Q
ad alteram viam totius problematis devenit, quam deinceps scribemus.
Dioc1es vero in libro conscripto ab ipso de [pyriis,] putans Archimedem
promisisse sed non adimplesse promissum, ipse compIere conatus est,
et conatum infra scribemus; est enim et ipsum nullam quidem rationem
habens ad pretermissa, consimiliter autem *Dionysodoro per aliam R
demonstrationem astruens problema. In quodam tamen antiquo libro,
111.132 neque enim tab inquisitione in multa destitimus, occurrimus
theorematibus scriptis non modicam quidem obscuritatem habentibus ex
corruptionibus et circa descriptiones multis modis peccantibus,
quesitorum tamen habens subsistentiam, in parte *autem linguam s
Doricam Archimedi amicam salvans et consuetis antiquo rerum
nominibus inscribebatur, parabola quidem rectanguli coni sectione
nominata, yperbole (I) autem amblygonii coni sectione; ut ex ipsis
cogitetur ne forte et ipse sit qui in fine promissa scribit. Unde
studiosius intuentes ipsum quidem textum ut scriptus erat, *propter T
multitudinem corruptionum, ut dictum est, invenientes difficilem, sen-
sum paulative colligentes commuIiius et planius secundum posse Jec-
tione scribimus. Universaliter autem primo theorema scribetur ut quod
dicitur ab ipso de determinationibus explanetur. Deinde et hiis que
resolvuntur in problemate adaptabitur.
IN LlBROS DE SPERA 259
4OrU-4OvF
111.133
40v
111.134
111.136
*Recta data AB et altera AG et spatio D proponatur accipi in linea AB
signum ut E ita ut sit ut que AE ad AG ita spatium D ad id quod ab EB
[Fig. Es. 41].
Sit factum et iaceat que AG ad rectos angulos ipsi AB et copulata que
GE producatur ad Z et ducatur per Gipsi AB equedistans que GH, per B
autem ipsi AG equedistans que HBZ *concidens utrique GE, GH, et
compleatur parallelogrammum HT, et per E utricunque ipsarum GT, HZ
equedistans ducatur que KEL, et ipsi D sit equale quod sub GHM.
Quoniam igitur est ut que EA ad AG ita D ad id quod ab EB; ut autem
que tEA adAG ita quod (! que) a (! del.) GH adHZ; ut autem que GH ad
HZ ita quod a GH ad id quod sub GHZ; ut ergo quod a GH ad id quod
sub GHZ ita /t*D ad id quod ab EB, hoc est, ad id quod a KZ, et
permutatim ut quod a GH ad D, hoc est, ad id quod sub GHM, ita quod
sub GHZ ad id quod a ZK. Sed ut quod a GH ad id quod [sub] GHM ita
que GH ad HM. Et ut ergo que GH ad HM [ita] quod sub GHZ ad id
quod a ZK. Sed ut que GR ad HM, ipsa HZ communi altitudine
*accepta, ita quod sub GHZ ad id quod sub MHZ. Dt ergo quod sub
GHZ ad id quod sub MHZ ita quod sub GHZ ad id quod a ZK. Equale
ergo quod sub MHZ ei quod a ZK. Si ergo circa axem ZR scribatur per
H parabola ut producte possint penes HM, veniet per K, et erit positione
data quia data est que HM magnitudine continens cum HG *data datum
D. Ipsum ergo K tangit positione datam parabolam. Sit igitur descripta
ut dictum est et sit ut que HK. Rursum, quoniam spatium TL est equale
ipsi GB, hoc est, quod sub TKL ei quod sub ABH, si per B circa
asymptotas, scilicet TG, GH, [scribatur] yperbola, veniet per K propter
conversionem 8
vi
theorematis secundi libri *elementorum conicorum
Apollonii. Et erit positione data quia et utraque ipsarum TG, GH adhuc
etiam et B positione datum est. Sit descripta ut dictum est, et sit ut que
BK. K ergo tangit positione datam yperbolam. Datum est ergo K et est
ab ipso tperpendicularis que KE super positione datam AB. Datum est
ergo E. Quoniam igitur *est ut que EA ad datam AG ita datum D ad id
quod ab EB, duorum solidorum quorum bases quod ab EB et ipsum D,
altitudines autem que EA, AG, contrapasse sunt bases altitudinibus.
Quare equalia sunt solida. Quod ergo ab EB super ipsam EA est equale
dato D super datam GA. Sed quod a BE super EA maximum est omnium
similiter acceptorum in BA *quando que BE fuerit dupla ipsius EA, ut
demonstrabitur. Oportet ergo datum super datam non maius esse eo
quod a BE super EA.
Componetur autem sic. Sit data quidem recta que AB, alia autem
quedam data que AG [Fig. Es. 42]. Datum autem spatium D et
u
v
A
B
c
D
E
F
40vG-N
oportunum sit secare lineam AB ita ut sit ut una portio ad datam AG *ita G
datum D ad id quod a reliqua portione.
Sit accepta ipsius AB tertia pars que AE. Ipsum D ergo super AG aut
maius est eo quod ab ipsa BE super EA aut equale aut minus.
Si quidem igitur maius est, non componetur ut in resolutione de-
monstratum est. Si autem equale est, signum E faciet problema.
Equalium enim existentium *solidorum contrapasse sunt bases al- H
titudinibus, et est ut que EA ad AG ita D ad id quod a BE.
Si autem minus est D super AG [eo] quod a BE super EA, componetur
ita. Iaceat que AG ad rectos angulos ipsi AB, et per Gipsi AB
111.138 tequedistans ducatur que GZ, per B autem ipsi AG equedistans ducatur
que BZ [et concidat ipsi GE] educta (f) apud H, et compleatur paraI
lelogrammum *ZT, et per E ipsi ZH equedistans ducatur que KEL. I
Quoniam igitur D super AG est minus eo quod a BE super EA, est ut
que EA ad AG ita D ad minus aliquid eo quod a BE, hoc est, eo quod ab
HK. Sit igitur ut que EA ad AG ita D ad id quod ab HM, et ipsi D sit
equale quod sub GZN. Quoniam igitur est ut que EA ad AG ita *D, hoc J
est, quod sub GZN, ad id quod ab HM, sed ut que EA ad AG ita que GZ
ad ZH, ut autem que GZ ad ZH ita quod a GZ ad id quod sub GZH, et
ut ergo quod a GZ ad id quod sub GZH ita quod sub GZN ad id quod ab
HM. Et permutatim ut quod a GZ ad id quod sub GZN ita quod sub GZH
ad id quod ab HM. Sed ut quod a GZ ad id quod *sub GZN que GZ ad K
ZN. Dt autem que GZ ad ZN, ipsa ZH communi altitudine accepta, ita
quod sub GZH ad id quod sub NZH. Et ut ergo quod sub GZH ad id
quod sub NZH ita quod sub GZH ad id quod ab HM. Equale ergo est
quod ab HM ei quod sub HZN. Si ergo per Z circa axem ZH descrip-
serimus parabolam ut protraete possint penes ZN, *veniet per M. Sit L
descripta et sit que MXZ. Et quoniam equale est quod TL ipsi AZ, hoc
est, id quod sub TKL ei quod sub ABZ, si per B circa asymptotas ipsas
C.2 TG, GZ / descripserimus yperbolam, veniet per K propter conversionem
111.140 Svi theorematis elementorum conicorum Apollonii. tSit descripta et sit
que BK secans parabolam penes X, et *ab X super AB perpendicularis M
ducatur que XOP, et per X ipsi AB equedistans ducatur que RXS.
Quoniam igitur yperbola est que BXK, asymptote autem que TG, GZ, et
equedistantes producte sunt que RXP ipsis ABZ, equale est quod sub
RXP ei quod sub A [BZ]; quare et quod RO ipsi OZ. Si ergo a G ad S
copuletur recta, veniet per O. Sit protracta, *et sit ut que GOS. N
Quoniam igitur est ut que OA ad AG ita que OB ad BS, hoc est, que GZ
ad ZS, ut autem que GZ ad ZS, ipsa ZN communi altitudine accepta, ita
quod sub GZN ad id quod sub SZN, et ut ergo que OA ad AG ita quod
40v0-4lrA
sub GZN ad id quod sub SZN. Et est rei] quidem [quod] sub GZN equale
spatium D, ei autem quod sub SZN equale quod *ab SX, hoc est, quod a O
BO, propter parabolam. Ut ergo que OA ad AG ita spatium D ad id
quod a BO. Acceptum est ergo signum O faciens problema.
Quod autem ipsa BE existente dupla ipsius AE quod a BE super EA
sit maximum omnium similiter acceptorum super BA demonstrabitur
*ita. Sit enim ut in resolutione iterum data recta que AG ad rectos p
angulos ipsi AB, et copulata que GE educatur et concidat equedistanti
AG producte per B apud Z, et per ipsa G, Z equedistantes ipsi AB
ducantur que TZ, GH, et educatur que GA ad T, et huic equedistans per
E ducatur que KEL, et sit factum ut que EA ad AG ita quod *sub GHM Q
111.141 tad id quod ab EB. Quod ergo a BE super EA est equale ei quod sub GHM
super AG, quia duorum solidorum contrapasse sunt bases altitudinibus.
111.142 Dico igitur quod sub GHM super AG test maximum omnium similiter
acceptorum in linea AB.
Sit enim descripta per H circa axem ZH parabola [Fig. Es. 43] ita ut
protracte possint penes HM; veniet itaque *per K, ut in resolutione R
demonstratum est, et concidet educte (I) ipsi TGequedistanti existenti
diametro sectionis propter 27. theorema primi libri elementorum coni-
corum Apollonii. Sit educta et concidat apud N, et per B circa
asymptotas NGH sit descripta yperbola. Veniet ergo per K, ut in
resolutione dictum est. Sit igitur protracta *ut que BK et educte ipsi ZH S
equalis iaceat que HX, et copuletur que XK, et educatur ad O. Manifes-
tum ergo quod attingi t parabolam propter conversionem 34. theorematis
primi libri elementorum conicorum Apollonii. Quoniam igitur que BE
est dupla ipsius EA, sic enim subponitur, hoc est, que ZK ipsius KT, et
est simile trigonum OTK *trigono XZK, [est] et que XK dupla ipsius T
KO. Est autem et que XK dupla ipsius KP, propterea quod et que XZ
ipsius XH et quia equedistans est que PH ipsi KZ. Equalis ergo que EK
111.144 (! OK) ipsi KP. Que ergo OKP contingens typerbolam et intermedia
existens asymptotarum in duo equa secatur. Attingit ergo yperbolam
propter conversionem *tertii theorematis secundi libri elementorum u
conicorum Apollonii. Attingebat autem et parabolam secundum idem
K. Parabola ergo tangit yperbolam penes K. Intelligatur igitur et
yperbola educta ut ad R, et sit acceptum in linea AB quodcunque
signum S. et per S ipsi KL equedistans ducatur que CSY, et concidat
4lr ipsi yperbole penes C, et per C ipsi GR eque/distans *ducatur que FCQ. A
Quoniam igitur propter yperbolam et propter asymptotas equale est
quod FY ipsi GB, communi ablato, scilicet GS, equale fit quod FS ipsi
SK (! SH), et propter hoc que a G ad Q copulatur recta transibit per S.
41rBJ
Sit igitur protracta et sit ut que GSQ. Et quoniam quod a WQ est equale
ei quod *sub QHM propter parabolam, quod a CQ est minus eo quod sub B
QHM. Sit igitur factum ei quod a CQ equale quod sub QHQ. Quoniam
igitur est ut que SA ad AG ita que GH ad HQ, sed ut que GH ad HQ,
ipsa HQ communi altitudine accepta, ita quod sub GHQ ad id quod sub
QHQ, ad equale sibi quod a QC, hoc est, quod a BS, [quod ergo a BS]
super SA est equale ei *quod sub GHQ super GA. Quod autem sub C
GHQ super GA est minus eo quod sub GHM super GA. Quod ergo a BS
super SA est minus eo quod a BE super EA. Similiter itaque de-
monstrabitur et in omnibus signis que accipiuntur inter E et B.
1II.146 At vero inter E et A sit acceptum signum tS'. Dico quod et ita *quod D
a BE super EA est maius eo quod a BS' super S'A [cf. rursum Fig. Es.
43].
Eisdem enim dispositis ducatur per S' ipsi KL equedistans que Ci S'R
et concidat yperbole per R; concidet enim ipsi, quia est equedistans
asymptote; et per R equedistans ipsi AB ducta [que] 7R8 concidit ipsi
HZ educte penes 8. Et quoniam rursum propter yperbolam equale est
*quod 7 Ci ipsi AH, que a G ad 8 copulata reeta transibit per S'. Sit E
protracta et sit ut que GS'8. Et quoniam rursum propter parabolam
equale est quod ab 98 ei quod ab 8H[M], quod ergo ab R8 est minus eo
quod sub 8HM. Sit factum quod ab R8 equale ei quod sub 8HQ.
Quoniam igitur est ut que S'A ad AG ita que GR ad H8, sed ut que GH
*ad H8, ipsa HQ communi altitudine accepta, ita quod sub GHQ ad id F
quod sub 8HQ, hoc est, ad id quod ab R8, hoc est, ad id quod a BS'.
Quod ergo a BS' super S'A est equale ei quod sub GHQ super GA. Et
maius quod sub GHM eo quod sub GHQ. Maius ergo et quod a BE
super EA eo quod a BS' super S'A. Similiter itaque demonstrabitur et in
*omnibus signis que aecipiuntur inter E et A. Demonstratum est autem G
et de omnibus inter E et B. Omnium ergo que in linea AB similiter
accipiuntur maximum est quod a BE super EA, quando que BE fuerit
dupla ipsius EA.
111.148 t Attendere autem oportet et assequentibus secundum dictam descrip-
tionem. *Quoniam enim demonstratum est quod a BS super SA et quod H
a BS' super S'A minus eo quod a BE super EA, possibile est et, dato
spatio super datam existente minori eo quod a BE super EA, penes duo
signa ipsam AB sectam facere quod a principio problema. Hoc autem
fit, si intellexerimus circa diametrum QH descriptam parabolam *ita ut I
protracte possint penes HQ; talis enim parabola semper transit per C.
Et quoniam necesse ipsam concidere ipsi GN equedistanti existenti
diametro, palam quod secat yperbolam et secundum aliud signum
41rJ-Q
superius ipso K, ut hic secundum R; et ab R ad ipsam AB perpen-
dicularis ducta, ut hie que RS', secat ipsam AB secundum S', ita *ut J
signum S' faciat problema, et equale fiat quod a BS super SA ei quod a
BS I super S'A, ut per predictas demonstrationes est manifestum. Quare,
cum sit possibile in linea BA duo signa accipere facientia quod queritur,
licet utrumcunque quis voluerit accipere aut quod inter E et B aut quod
inter E et A. Si quidem enim quod inter E *et B, ut dictum est, per H, C K
signa descripta parabola secundum duo signa secante yperbolam, quod
quidem propinquius ipsi H, hoc est, axi parabole, inveniet quod inter E
et B, ut hie ipsum C invenit S; quod autem remotius quod inter E et A,
ut hic ipsum R invenit quod S'.
III.ISO t*Universaliter quidem igitur ita resolvitur et componitur problema; L
ut autem verbis Archimedis adaptetur, intelligatur, ut in ipsa textus
descriptione, diameter quidem spere que DB, ex centro autem que BZ,
et data que ZT [Fig. Es. 44]. Devenimus igitur, ait, "ad secandum
ipsam DZ penes Q ita ut sit ut que QZ ad datam ita datum ad *id quod a M
DQ. Hoc autem simpliciter quidem dietum habet determinationem." Si
enim datum super datam existebat maius eo quod a DB super BZ,
impossibile erat problema, ut demonstratum est. Si autem equale,
signum B faciebat problema, et ita niehil erat ad eam que a principio
Archimedis intentionem; spera enim non secaretur in datam *propor- N
C.2 tionem. Simpliciter enim dictum habebat determinationem; / "appositis
autem problematibus hiis que hic existunt, hoc est, quod que DB sit
dupla ipsius ZB et quod maior sit que BZ quam ZT, non habet deter-
minationem." Quod enim a DB datum super ZT datam minus est eo
quod a DB super BZ, quia BZ est maior quam ZT, quo quidem existente
*demonstravimus esse possibile et quomodo evenit problema. O
Considerare autem oportet et quomodo dieta Archimedis consone
habent resolutis a nobis. Prius quidem enim post resolutionem ipsius ait
universaliter quod in quod devenit, dicens, "datam DZ secari oportet
penes Q et facere ut quod QZ ad datam ita datum ad id quod a DQ."
111.152 *Deinde cum dixisset quod universaliter quidem dictum habet tdeter- p
minationem, appositis autem ab ipso inventis problematibus, scilicet
quod que DB sit dupla ipsius BZ et quod maior sit BZ quam ZT, non
habet determinationem, particulari[us] resumit problema, et ait quod
"erit problema tale: Duabus datis rectis, scilicet DB, BZ, et *ipsa DB Q
dupla existente ipsius BZ et signo T super BZ secare lineam DB penes
Q," non adhuc (?) ut prius lineam DZ dicens sed lineam DB oportere
secare, quia sciebat ipse, ut supra demonstravimus, quod duo signa
sunt que accipiuntur in linea DZ [et] facientia problema, unum quidem
quod inter D et B, alterum autem quod inter B et Z, quorum quod inter
D *et B erat id quod utile ad eam que a principio intentionem. R
Hec quidem igitur assequentia verbis Archimedis secundum posse
pIane scripsimus. Quoniam autem, ut predictum est, et Dionisodorus
nusquam hiis que in fine promittebantur scribi ab Archimede occur-
rerat, non potens autem inventione compIere non exposita, ad alteram
*viam totius problematis vadens cuius inventionis gratia conscripsit S
modum, necessarium putavimus oportere et ipsum hiis adiungere, cor-
rigentes secundum p s s ~ et enim ipse ex multa negligenti a hominum
plurima demonstrationum multitudine falsitatum destructa habens in
omnibus quibus nos incidimus exemplaribus ferebatur.
*Ut Dionysodorus T
Datam speram plano secare ita ut portiones ipsius ad invicem habeant
proportionem datam.
111.154 Sit data spera, cuius diameter que AB, data autem tproportio quam
4lv habet que GD ad DE [Fig. Es. 45]. Gportet / *itaque secare speram A
plano recto ad AB ita ut portio cuius vertex A ad portionem cuius vertex
B habeat proportionem quam habet que GD ad DE.
Educatur que BA ad Z et iaceat ipsius AB medietas que AZ, et quam
habet proportionem que GE ad ED habeat que ZA ad AH, et sit que AH
ad rectos angulos ipsi AB, et ipsarum ZA, AH media proportionalis
*accipiatur que AT. Maior ergo est que AT quam AH. Et circa axem ZB B
per Z describatur parabola ita ut protraete possint penes AH; transibit
ergo per T, quoniam quod sub ZAH est equale ei quod ab AT. Sit igitur
descripta et sit ut que ZTK, et per B protrahatur equedistanter ipsi AT
que BK et secet parabolam penes K, et per H circa *asymptotas ZB, BK C
sit descripta yperbola. Secabit itaque parabolam inter T et K; secet
penes L, et ab L super AB perpendicularis ducatur que LM, et per H, L
ipsi AB equedistantes ducantur que HN, LX. Quoniam igitur yperbola
est que HL, asymptote autem que ABK, et equedistantes ipsis AHN que
MLX, equale est quod sub AHN ei quod *sub MLX per 8. theorema D
secundi libri elementorum conicorum Apollonii. Sed que quidem HN
ipsi AB est equalis, que autem LX ipsi MB. Quod ergo sub LMB est
equale ei quod sub BAB ~ et quia quod sub extremis est equale ei quod
sub mediis, quatuor recte proportionales sunt. Est ergo ut que LM ad
HA ita que AB ad BM. Et ut ergo quod *ab LM ad id quod ab HA ita E
ID.156 quod ab AB ad id quod a BM. Et tquoniam propter parabolam quod ab
LM est equale ei quod sub [Z]M, AH, est ergo ut que Z[M] ad ML ita
que ML ad AH. Et ut ergo prima ad tertiam ita quod a prima ad id quod
41vFM
a secunda et quod a secunda ad id quod a tertia. Ut ergo que ZM ad AH
ita quod ab LM ad id quod ab HA. *Sed ut quod ab LM ad id quod ab F
AH, ita demonstratum est, quod ab AB ad id quod a BM. Et ut ergo
quod ab AB ad id quod a BM ita que ZM ad AH. Sed ut quod ab AB ad
id quod a BM ita circulus cuius que ex centro est equalis ipsi A [B] ad
circulum cuius que ex centro est equalis ipsi BM. Et ut [ergo] circulus
cuius que ex centro est *equalis [ipsi] A [B] ad circulum cuius que ex G
centro est equalis ipsi BM ita que ZM ad A [H]. Conus ergo basem
habens circulum cuius que ex centro est equalis ipsi AB, altitudo (!)
autem ipsa (I) AH, est equaJis cono basem quidem habenti circulum
cuius que ex centro est equalis ipsi [B]M, altitudinem autem que ZM.
Quorum enim conorum contrapasse *sunt bases altitudinibus, illi sunt H
equales. Sed conus basem habens circulum cuius que ex centro est
equalis ipsi AB, altitudo (!) autem ipsa (1) ZA, ad conum basem quidem
habentem eandem, altitudinem autem ipsam AH, est ut que ZA ad AH,
hoc est, que GE ad ED. Quoniam enim eiusdem basis existentes ad
invicem sunt ut altitudines, *et conus ergo basem habens circulum I
cuius que ex centro est equalis ipsi AB, altitudinem autem ipsam ZA, ad
conum basem habentem circulum cuius que ex centro est equalis ipsi
BAI, altitudinem autem ipsam ZM, est ut que GE ad ED. Sed conus
111.158 basem habens circulum tcuius que ex centro est equalis ipsi AB,
altitudinem autem ZA, *est equalis spere. Conus autem basem habens J
circulum cuius que ex centro est equalis ipsi BM, altitudinem autem
ZM, est equalis portioni spere cuius vertex quidem est [A] (! B),
altitudo autem que BM, ut consequenter demonstrabitur. Et spera ergo
ad dictam portionem habet proportionem quam GE ad ED. Et dividenti
portio cuius *vertex A, altitudo autem que AM, ad portionem cuius K
vertex B, altitudo autem que BM, hanc habet proportionem quam habet
que GD ad DE. Quod ergo per LM planum eductum rectum ad AB secat
speram in datam proportionem, quod quidem oportebat facere.
Quod autem conus basem habens circulum cuius que ex centro *est L
equalis ipsi BM, altitudinem autem ZM, sit equalis portioni spere cuius
vertex quidem B, altitudo autem BM, demonstrabitur ita.
C.2 Sit enim factum / ut que ZM ad MA ita que DM ad MB. Conus ergo
basem habens eandem portioni, altitudinem autem DM, est equalis
portioni. Et quoniam est ut que 2M ad MA ita que DM ad MB, et
permutatim *ut que ZM ad MO ita que AM ad MB. Sed ut que AM ad M
MB ita quod a PM ad id quod ab MB; et ut quod a PM ad id quod ab MB
ita circulus cuius que ex centro est equalis ipsi PM ad circulum cuius
que ex centro est equalis ipsi MB. Ut ergo circulus cuius que ex centro
41vN-U
est equalis ipsi PM ad circulum cuius que ex centro est *equalis ipsi N
MB ita que MZ ad MD. Conus ergo basem habens circulum cuius que ex
centro est equalis ipsi MB, altitudinem autem ZM, est equalis cono
basem quidem habenti circulum cuius que ex centro est equalis ipsi
111.160 PM, altitudinem autem tMD; contrapasse sunt enim ipsorum bases
altitudinibus; quare et portioni est equalis.
*Ut Diocles in libro de [pyriis] O
Scribit autem et Diocles in libro de [pyriis] premittens hec:
In libro de spera et cylindro Archimedes demonstravit quod omnis
portio spere est equalis cono basem quidem habenti eandem portioni,
altitudinem autem rectam quandam habentem proportionem ad
cathetum *a vertice portionis super basem quam habet simul utraque, p
scilicet que ex centro spere et perpendicularis ipsius permutatim por-
tionis, ad perpendicularem ipsius permutatim portionis. Puta, si sit
spera que ABG et secetur plano aliquo circulo qui circa diametrum GD,
et diametro existente AB, centro autem E, fecerimus ut simulutramque,
*scilicet E[A], ZA, ad ZA ita ipsam HZ ad ZB [Fig. Es. 46]; adhuc ut Q
simulutramque, scilicet EB, BZ, ad ZB ita ipsam TZ ad ZA, de-
monstratum est quod ipsa quidem GBD portio spere est equalis cono
cuius basis quidem est circulus qui circa diametrum GD, altitudo autem
que ZH; portio autem GAD est equalis cono cuius basis *quidem est R
eadem, altitudo autem que TZ. Cum igitur propositum esset ei datam
speram plano secare ita ut portiones spere ad invicem habeant pro-
portionem datam, cum astruxisset predicta ait, proportio ergo data et
coni cuius basis est circulus qui circa diametrum GD, altitudo autem
que ZT, ad conum cuius basis est eadem, altitudo *autem que ZH; et S
111.162 enim hoc tdemonstratum est, quod coni super equales bases existentes
sunt ad invicem ut altitudines; proportio ergo ipsius TZ ad ZH est data.
Et quoniam est ut que TZ ad ZA ita simulutraque que EBZ ad Z[B],
dividenti ut que TA ad AZ ita que EB ad ZB. Propter eadem itaque et ut
que RB ad ZB ita eadem recta *ad ZA. Factum est ergo problema tale: T
Positione ente recta que AB et duobus datis signis A, B et data EB
secare ipsam AB penes Z et apponere ipsas TA, BH ut [proporcio] ipsius
TZ ad ZH sit data, et adhuc ut sit ut quidem que TA ad AZ ita data recta
ad ZB, ut autem que RB ad BZ ita eadem data recta ad ZA. Hoc autem
consequenter *demonstratum est; Archimedes enim prolixius ipsum U
demonstrans et ita ad problema alterum abducit quod non demonstrat in
libro de spera et cylindro.
41vV42rE
Positione data recta AB et duobus datis signis A, B et data pro-
portione quam habet G ad D secare ipsam AB penes E et apponere
*ipsas ZA, HB ita ut sit ut G ad Dita que ZE ad EH [Fig. Es. 47], et V
adhuc quod sit ut que ZA ad AE ita data quedam recta ad BE, ut autem
que HB ad BE ita eadem data recta ad EA.
Sit factum et ipsi AB ad rectos angulos ducantur que TA [K], LBM, et
date recte equalis iaceat utraque ipsarum A[K], BM. Copulate que [K]E,
ME educantur ad L, T. *Copuletur autem et que [K]M et per L ipsi AB W
equedistans ducatur que LN, per E autem ipsi N[K] equedistans que
XEOP. Quoniam igitur est ut que ZA ad AE ita que MB ad BE,
111.164 supponitur enim, ut autem que MB ad BE tita que TA ad AE propter
similitudinem trigonorum, ut ergo que ZA ad AE ita que TA ad AE.
Equalis [ergo] que ZA ad (! ipsi) [K]TA. *Propter eadem etiam et que X
BH ad (! ipsi) BL. Et quoniam est ut simulutraque que TAE ad
simulutramque MBE ita simulutraque que [K]AE ad simulutramque
42r LBE, utraque enim I *proportionum est eadem proportioni ipsius AE ad A
EB, quod ergo sub simulutraque TAE et simulutraque LBE est equale ei
quod sub simulutraque [K]AE et simulutraque MBE. Iaceat ipsi KA
equalis utraque ipsarum AR, BS. Quoniam igitur simul utraque quidem
que TAE est equalis ipsi ZE, simulutraque autem que LBE *est equalis 8
ipsi EH, simulutraque autem [K]AE equalis ipsi RE, simulutraque vero
MBE equalis ipsi SE, et demonstratum est quod sub simulutrque TAE
et simulutraque LBE equale ei quod sub simulutraque [K]AE et
simulutraque MBE, quod ergo sub ZEH estequale ei quod sub RES.
Propter hoc itaque quando R inter A et Z cadit, tunc S extra H cadet, *et C
111.166 econtrario. Quoniam igitur est ut que G ad D tita que ZE ad EH, ut
autem que ZE ad EH ita quod sub ZEH ad id quod ab EH, ut ergo G ad D
ita quod subZEH ad id quod ab EH. Quod autem subZEH demonstratum
est esse equale ei quod sub RES; est ergo ut que G ad Dita quod sub
RES ad id quod ab EH. Iaceat ipsi BE equalis que BO (.' EO), *et D
copulata que BO educatur in utramque partem, et a signis S, R ad rectos
angulos producte que SC, RY concidant ipsi apud C, Y. Quoniam igitur
per datum B ad positione datam AB protracta est que Cf datum angulum
facientem qui sub EBO medietatem recti, data est que CY positione. Et
a datis S, R positione producte que SC, RY *secant ipsam penes C, Y. E
Data ergo sunt que C, Y. Data ergo est que CY positione et mag-
nitudine. Et quoniam propter similitudinem trigonorum EOB, SCB [est]
ut que CB ad BO ita que [S]B ad B [E], et componenti est ut que CO ad
OB ita que SE ad EB. Sed ut que BO ad OY ita que BE ad ER. Et per
42rF-M
equam ergo ut que CO ad OY ita que SE *ad ER. Sed ut que CO ad OY F
ita quod sub COY ad id quod ab OY. Dt autem que SE ad ER ita quod
sub SER ad id quod ab ER. Et ut ergo quod sub COY ad id quod ab OY
ita quod sub SER ad id quod ab ER; et permutatim ut quod sub COY ad
id quod sub SER ita quod ab OY ad id quod ab ER. Quod autem ab OY
est duplum eius *quod ab ER, quoniam et quod ab OB duplum eius G
quod a BE. Et quod sub COY ergo est duplum eius quod sub SER. Quod
autem sub SER ad id quod ab EH demonstratum est habere propor-
tionem quam habet que G ad D; et quod ergo sub COY ad id quod ab
EH habet proportionem quam dupla ipsius G ad D. Quod autem ab EH
est equale ei quod ab XO, *utraque enim ipsarum EH, XO est equalis H
10.168 tsimulutrique LBE. Quod ergo sub COY ad id quod ab XO habet
proportionem quam dupla ipsius G ad D, et data est proportio duple
ipsius G ad D. Data est ergo et proportio eius quod sub COY ad id quod
ab XO. Si igitur fecerimus ut D ad duplam ipsius Gita ipsam CY ad
aliam quandam ut F *et circa ipsam CY deseripserimus ellipsim ita ut 1
protraete in angulo qui sub XOB, hoc in medietate possint
[ea] que circa F [deficientia] simili ei quod sub CY, F, transibit per X
propter conversionem 20
mi
theorematis primi libri elementorum coni
eorum Apollonii. Sit deseripta et sit ut que YXC. Signum ergo X tangit
positione *datam ellipsim. Et quoniam diagonalis est que L[K] ipsius J
NM equale est quod sub NXP ei quod sub ABM. Si
igitur per B circa asymptotas T[K]M deseripserimus yperbolam, trans-
ibit per X et erit positione data propterea quod et signum B positione
datum est et utraque ipsarum AB, BM et propter hoc circa asymptotas
T[K]M. *Sit descripta et sit ut que XB. Ergo signum X tangit positione K
datam yperb01am; tangebat autem et positione datam ellipsim. Datum
est ergo X. Et ab ipso perpendicularis que XE; datum est ergo E. Et
quoniam est ut que MB ad BE ita que ZA adAE, et data est que AE, data
est ergo et que AZ. Propter eadem etiam data est et que HB.
*Componetur autem ita. Dt enim in eadem descriptione sit data recta L
quam oportet secare que AB, altera autem data que A [K],
data autem proportio que ipsius G ad D. Dueatur ipsi AB ad
C.2 rectos angulos que BM existens / equalis ipsi A [K] et eopuletur
que [K] M, et ipsi quidem [K] A equalis iaceat que AR et que BS,
10.170 et a signis R, S ad rectos *angulos tducantur que RY, SC, et apud M
signum B constituatur medietas recti qui sub ABO, et educta que BD ad
utramque partem secet lineas SC, RY apud C, Y; et sit factum ut D ad
duplam ipsius Gita que CY ad F, et circa CY deseribatur ellipsis ita ut
protraete in medietate anguli reeti possint cireumiacentia seeus F
42rN-42vC
[deficientia] *simili ei quod sub CY, F, per B autem circa asymptotas N
[AK], [K]M sit descripta yperbola que BX secans ellipsim penes X, et ab
X super AB perpendicularis ducatur que XE, et educatur ad P, per X
autem ipsi AB equedistans ducatur que LXN, et educantur que [K]A, MB
ad signa T, L, et que ME copulata educatur et concurrat ipsi [K]N penes
T. *Quoniam igitur yperbola est que BX, asymptote autem que T[K], O
[K]M, equale est quod sub NXP ei quod sub ABM per gum theorema
secundi libri elementorum conicorum Apollonii; et propter hoc recta est
que [K]EL. Iaceat igitur ipsi quidem TA equalis que AZ, ipsi autem LB
equalis que BH. Quoniam igitur est ut dupla ipsius G ad Dita que *F ad p
CY, ut autem que F ad CY ita quod sub COY ad id quod ab XO
propter 20
um
theorema primi libri elementorum conicorum Apollonii, ut
ergo dupla ipsius G ad Dita quod sub COY ad id quod ab XO. Et
quoniam est ut que CB ad BO ita que SB ad BE, et componenti ut que
CO ad OB ita que SE ad EB. Sed ut que BO ad OY ita que BE ad ER.
*Et per equam ergo ut que CO ad OY ita que SE ad ER. Et ut ergo quod Q
sub COY ad id quod ab OY ita quod sub SER ad id quod ab ER;
permutatim ut quod sub COY ad id quod sub SER ita quod ab OY ad
UI.172 -(lac.) tid quod ab ER. Sed quod ab OY est duplum eius quod ab ER,
quia et quod a BO est duplum eius quod a BE; equalis enim est que BE
ipsi EO, *medietate recti existente utraque eorum qui apud B, O. Et R
quod ergo sub COY est duplum eius quod sub SER. Quoniam igitur
demonstratum est ut dupla ipsius G ad Dita quod sub COY ad id quod
ab XO, et antecedentium medietates; ut ergo G ad Dita quod sub RES
ad id quod ab XO, [hoc est, ad id quod ab EH; equalis enim XO] *ipsi S
EH, quia utraque ipsarum [est] equalis simulutrique LBE. Quoniam
igitur est ut simulutraque TAE ad simulutramque MBE ita simulutraque
[K]AE ad simulutramque LBE, utraque enim proportionum est eadem
proportioni ipsius AE ad EB, quod ergo ab simulutraque TAE et
42v simulutraque / LBE *est equale ei quod sub simul utraque [K]AE et sub A
simulutraque MBE. Sed simulutrique quidem TAE est equalis que ZE,
simulutrique autem LBE est equalis EH, simulutrique vero KAE est
equalis que RE, simulutrique autem MBE est equalis ES. Quod ergo sub
ZEH est equale ei quod sub RES. Sed ut G ad Dita quod sub *RES ad id B
quod ab EH. Et ut ergo G ad Dita quod sub ZEH ad id quod ab EH. Sed
ut quod a (! sub) ZEH ad id quod ab EH ita que ZE ad EH. Et ut [ergo]
G ad Dita que ZE ad EH. Et quoniam est ut que MB ad BE ita que TA
ad AE, equalis autem que TA ipsi ZA, ut ergo MB ad BE ita ZA ad AE.
Propter eadem et ut que [K]A ad AE ita que HB ad BE. *Data ergo AB C
recta et altera A [K] et proportione ipsius G ad D acceptum est in AB
42vD-K
contingens signum E, et apposite sunt recte que ZA, HB, et facta est in
DI.174 tdata proportione que ZE ad EH, et adhuc est ut data que MB ad BE ita
que ZA ad AE, ut autem ipsa data que [K]A ad AE ita que RB ad BE;
quod quidem oportebat facere.
*His autem demonstratis possibile est datam speram in datam propor- D
tionem secare ita. Sit enim date spere diameter que AB [Fig. Es. 48].
Data autem proportio quam oportet habere portiones spere ad invicem
que ipsius G ad D, centrum autem spere sit E, et sit acceptum in AB
signum Z, et adiaceant que HA, TB ita ut sit ut G ad D *ita HZ ad ZT; et E
adhuc sit ut quidem HA ad AZ ita data EB ad BZ, ut autem TB ad BZ ita
eadem data que EA ad AZ; hoc enim quomodo possibile sit facere
predemonstratum est; et per Z ipsi AB ad rectos angulos ducatur que
KZL, et per KL planum eductum rectum ad AB secet speram. Dico quod
portiones spere ad invicem habent proportionem *que ipsius G ad D. F
Quoniam enim est ut que HA ad AZ ita que EB ad BZ, et componenti
ut ergo que HZ ad ZA ita simulutraque que EB, BZ ad BZ; conus ergo
basem quidem habens circulum qui circa diametrum KL, altitudinem
autem ZH, est equalis portioni spere basem quidem habenti eandem,
altitudinem autem ZA. Rursum, quoniam est ut *que TB ad BZ ita que G
EA ad AZ, et componenti est ut que rz ad BZ ita simulutraque que EA,
AZ ad AZ; conus ergo basem habens circulum qui circa diametrum KL,
altitudinem autem ZT, est equalis portioni spere basem quidem habenti
111.176 eandem, altitudinem autem BZ. Quoniam igitur tdicti coni super ean-
dem basem existentes ad invicem sunt ut altitudines, *hoc est, ut que H
[H]Z ad Z[T], hoc est, G ad D, et portiones ergo spere ad invicem
habent proportionem datam; quod quidem oportebat facere.
Qualiter autem oportet per datum signum circa datas asymptotas
describere yperbolam ostendemus sic, quoniam non expresse [ponitur]
in *conicis elementis. I
Sint due recte que GA, AB quemcunque angulum continentes eum qui
apud A, et datum sit signum aliquod D, et adiaceat per D circa
asymptotas GA, AB describere yperbolam [Fig. Es. 49]. Copuletur que
AD et educatur ad E, et iaceat ipsi DA equalis que AE, et per D ipsi AB
equedistans ducatur que DZ, et iaceat ipsi AZ equalis *que ZG, et J
copulata que GD educatur ad B, et quod a GB sit equale ei quod sub
DE, H, et educta ipsa AD describatur circa ipsam per D yperbola ita ut
protracte possint que circa H [excedentia] simili ei quod sub DE, H.
Dico quod descripte yperbole sunt asymptote que GA, AB.
Quoniam enim equedistans est que DZ ipsi BA et equalis *que GZ K
ipsi ZA, equalis ergo et que GD ipsi DB. Quare quod a GB est
42vL-R
quadruplum eius quod aGD. Et est quod a GB cquale ei quod sub DE,
H; utrumque ergo eorum que a GD, DB est quarta pars speciei que sub
DE, H. Que ergo GA, AB sunt asymptote ipsius yperbole propter
pnmum theorema secundi libri elementorum conicorum Apollonii.
111.178 t*In compositionem quarti theorematis L
In compositionem [autem] educens diametrum spere DB et supponens
medietatem ipsius equalem ipsi ZB et secans ipsam ad datam propor-
tionem penes T et in linea DB accipiens Q ita ut sit que QZ ad TZ ita
quod a BD ad id quod a DQ, eadem disponens prioribus ait *"Quod sit M
factum ut simulutraque que KDQ ad DQ ita que RQ ad QB," et poni t R
inter T et Z.
Quod autem hoc ita se habeat demonstrandum. Quoniam enim est ut
C.2 simul utraque I KDQ ad DQ que RQ ad QB, dividenti ut que KD ad DQ
que RB ad QB; permutatim ut que KD ad RB *que DQ ad BQ. Maior N
autem que DQ quam QB. Maior ergo et que KB quam BR, hoc est, que
ZB quam BR. Quare R cadet intra Z. Quod autem et extra T de-
monstrabitur similiter hiis que in resolutione procedente omni com-
positione theorematis. Concluditur enim, quia est ut que RQ ad QL que
ZT ad TB (! TB ad ZT), quare et componenti. Et propter hoc enim
*consequens est superius dictis et hic demonstratio. O
"Et per equam in turbata vel eversa proportione;" turbatam vel
eversam proportionem in elementis didicimus tribus existentibus mag-
nitudinibus et aliis equis ipsis multitudine quando fuerit ut quidem
antecedens ad consequens in primis magnitudinibus ita in *secundis p
magnitudinibus antecedens ad consequens, ut autem consequens ad
aliquid aliud in primis ita in secundis aliud aliquid ad antecedens. Et
hic igitur demonstratum est ut quidem antecedens RL ad consequens LD
m.I80 ita antecedens tQZ ad consequens ZT, ut autem consequens DL ad aliud
aliquid, scilicet DQ (! LQ), ita aliud aliquid, scilicet BZ, *ad antece- Q
dens QZ. Sequitur ergo et per equam, ut demonstratum est in quinto
elementorum, ut RL ad LQ ita BZ ad ZT.
In quintum theorema
"Et quoniam similis est portio EZH portioni TKL, similis ergo et
conus EZQ cono FTK." Intelligantur enim seorsum posite descrip-
tiones *et copulate que EH, HZ, ED, OZ, TL, LK, TX, XK [Fig. Es. R
50]. Quoniam igitur similes sunt portiones EZH, TKL, equales sunt et
anguli qui sub EHZ, TLK; quare et medietates ipsorum. Et sunt recti qui
apud M, Y; et reliquus ergo reliquo est equalis. Equiangulum ergo est
42vS-Z
trigonum HMZ ipsi LYK; et est ut que HM ad MZ que LY ad YK. Propter
eadem itaque equiangulis existentibus trigonis MZO, YKX est *ut que S
ZM ad MD que KY ad YX. Per equam ergo ut que HM ad MD que LY ad
YX. Et componenti ut que HO ad OM que LX ad XY; et antecedentium
medietates ut que SO ad OM que RX ad XY; et componenti ut simulut-
raque SOM ad MO, hoc est, que QM ad MH, ita simulutraque RXY *ad T
111.182 XY, hoc est, que FY ad YL. Sed ut que HM ad MZ tque LY ad YK. Et
per equam ergo ut que QM ad MZ ita que FY ad YK; et consequentium
dupla, ut ergo que QM ad EZ que FY ad TK. Conorum ergo QEZ, FTK
proportionales sunt axes et diametri basium. Similes ergo sunt coni;
quod quidem oportebat demonstrare.
*' 'Proportio autem ipsius QM ad EZ est data. " Quoniam enim date U
sunt portiones sperarum, date sunt et diametri basium et altitudines
portionum. Quare data est que EZ et que HM. Et medietas ergo ipsius
EZ que EM data erit; quare et quod ab ipsa. Et est equale [ei] quod sub
HMO. Si autem secus datam data (I) comparetur, latitudo (!) facit
*datam; data ergo et que MD. Sed et que MH, et tota ergo diameter V
spere data est, et propter hoc et medietas ipsius data est que SO. At
vero et que DM. Data est ergo et proportio ipsius SO ad DM. Et
componenti proportio simul utriusque SOM ad OM data est, hoc est,
ipsius QM ad MH. Et data est que MH; data est ergo et que QM. *At W
vero et que EZ; data est ergo et proportio ipsius QM ad EZ.
Eadern autern utique dicentur et in portione AGB, et concludetur
proportio ipsius QC ad AB data; et propter datarn esse AB data erit et
que QC.
Quod autern si portiones date sint, et altitudines ipsorum date erint
(?) manifestum quidem, ut autem et hoc consequenter elementationi
datorum *videatur concludi, dicetur. X
Quoniarn date sunt portiones positione et magnitudine, date sunt et
DI.I84 que EZ et angulus qui in portione; quare tet medietas ipsius. Et si
intellexerirnus copulatam ipsam EH, dato recto qui apud M datus erit et
reliquus et trigonum EHM specie; quare et proportio ipsius EM ad MH
data erit. Et data *est EM medietas existens ipsius EZ. Data est ergo et Y
que MH.
Licet autern et aliter dicere. Quoniam data est que EZ positione, et a
dato M, est enim in duo equa sectio ipsius EZ, ad rectos angulos
producta est que MH positione, data est autem et periferia portionis
positione. Datum est ergo H. Erat autem et M datum. *Data est ergo et Z
que MH.
43rA-G
"Quoniam est ut que FY ad QC, hoc est, quod a BA ad id quod a TK,
ita que KT ad D." Quoniam enim factum est ut que FY ad TK que QC
ad D, permutatim ut que FY ad QC que KT ad D. Sed ut que FY ad QC
quod ab AB ad id quod a TK; equalibus enim existentibus conis bases
43r contrapasse / *sunt altitudinibus; ut autem bases ad invicem ita tet- A
ragona que a diametris; et ut ergo quod a BA ad id quod a TK que TK ad
D.
"Et permutatim ut que AB ad TK que S ad D." Quoniam proportioni
eius quod a BA ad id quod a TK eadem demonstrata est que ipsius BA
*ad S et que ipsius KT ad D, ergo et que ipsius BA ad S eadem est B
proportioni ipsius KT ad D; quare permutatim est ut que BA ad TK que
S ad D.
In compositionem quinti
"Quoniam proportionales sunt que AB, TK, S, D, est ut quod ab AB
01.186 *ad id quod a TK que TK ad D." tUniversaliter enim si sint quatuor C
recte proportionales, eri t ut quod a prima ad id quod a secunda secunda
ad quartam. Quoniam enim est ut prima ad secundam tertia ad quartam,
[et] permutatim ut prima ad tertiam secunda ad quartam. Sed ut prima
ad tertiam ita quod a prima ad id quod a secunda; et *ut ergo quod a D
prima ad id quod a secunda secunda ad quartam.
In sextum
"Quoniam autem similis est que KLM portioni ABG, est ergo ut que
RL ad RN que BP ad PT." Si enim eopulentur que MN, GT, quoniam
similes sunt portiones, equales sunt et anguli qui apud B, L. Sunt
*autem et qui apud M, G reeti; et reliquus ergo reliquo, et equiangula E
sunt trigona; et est ut que TB ad [TG ita que LN ad NM; ut autem que
TG ad] TP ita que [NM] ad NR propter similitudinem trigonorum GTP,
MNR; et per equam ergo ut que BT ad TP que LN ad NR. Quare et
dividenti ut que BP ad PT ita que LR ad RN.
*' 'Proportio autem ipsius EZ ad BG data; data [enim] utraque." F
Quoniam enim date sunt portiones sperarum, date sunt et diametri
basium et altitudines portionum. Quare quoniam data est que AG, data
est et medietas ipsius que GP. Data est autem et que BP, et rectum
angulum eontinent. Data est ergo et que BG. Propter eadem *itaque et G
que EZ data est. Quare et proportio ipsius BG ad EZ data est.
43rH-N
111.188 t In compositionem sexti
"Similes ergo sunt portiones circulorum que super KM, AG." Si
enim ut in resolutione copulentur que GT, MN, quoniam recti sunt *qui H
apud G, M et perpendiculares que GP, MR medie proportionales sunt
portionum basis, quare est ut prima que RP ad tertiam PT ita quod a
prima PR ad id quod a secunda PG. Propter eadem etiam et ut que LR
ad RN ita quod ab LR ad id quod ab RM. Et est ut que BP ad PT que LR
ad RA (! RN). Et ut ergo quod a BP ad id quod a PG ita *quod ab LR ad I
id quod ab RM. Et ut ergo que PB ad PG que LR ad RM. Et circa
equales angulos latera proportionalia sunt; equiangula ergo sunt trigo-
na. Equales ergo sunt anguli qui apud R, L et dupli ipsorum qui in
portionibus. Similes ergo sunt portiones.
*In septimum J
"Proportio ergo simulutriusque EDZ ad DZ est data." Quoniam enim
simulutraque que ED, DZ ad DZ proportionem habet datam, si data
magnitudo ad aliquam partem sui ipsius habet proportionem datam, et
ad reliquam habebit proportionem datam; quare simulutraque EDZ ad
ED habet proportionem datam. Quoniam igitur utraque ipsarum ED, DZ
*ad simulutramque EDZ proportionem habet datam, et ad invicem K
proportionem habent datam; data est ergo proportio ipsius ED ad DZ.
Et data est que ED; data est enim diameter. Data est ergo et que DZ.
Reliqua ergo que ZB dabitur; quare et quod sub DZB, hoc est, quod ab
AZ, hoc est, que AZ, data erit; et tota ergo que AG.
10.190 t*Et aliter autem dices utique quod que AG data est. Quoniam enim L
data est diameter que DB positione, datum est autem et Z, quomodo
iacet, et a dato Z ad rectos angulos producta est que AG, data est que
AG positione. Sed et circuIi periferia. Data sunt ergo que A, G et ipsa
AZG data est.
*"Et quoniam simulutraque quidem que EDZ ad DZ habet propor- M
tionem maiorem quam simul utraque EDR ad DR." Quoniam enim ED
est maior quam medietas ipsius DZ, simulutraque ergo que EDZ quam
DZ maior est quam emiolia. Simulutraque autem ED, DR emiolia ipsius
DR. Maiorem ergo proportionem habet que EDZ ad DZ quam que EDB
ad DR.
*Aut et aliter: Quoniam maior est DB quam D[Z], alia autem quedam N
que ED, que ergo ED ad DZ proportionem habet maiorem quam quidem
que ED ad DR; componenti simulutraque que EDZ ad DZ habet
proportionem maiorem quam quidem simul utraquc que EDB ad DB.
Compositio theorematis plana est per ea que hic dicta sunto
43rO-V
C.2
111.192
Ill.194
*In octavum
"Que TZ ad ZH habet proportionem minorem quam duplam eius
quam habet quod a BA ad id quod ab AD, hoc est, que BZ ad ZD."
Quoniam enim in trigono rectangulo a recto angulo perpendicularis
ducta est que AZ, trigonis que apud perpendicularem similibus existen-
tibus *est ut que ZB ad BA que AB ad BD. Et ut prima ad tertiam quod a
prima ad id quod a secunda et quod a secunda ad id quod a tertia, ut
superius de/monstratum est. Dt ergo que ZB ad BD quod ab tAB ad id
quod a BD. Sed ut que BD ad DZ ita quod [a BD] ad id quod a DA, et
enim prima ad tertiam ita quod a prima ad id quod *a secunda. Et per
equam ergo ut quod a BA ad id quod a DA ita que BZ ad [Z]D.
Concludetur autem utique idem et aliter ita: Quoniam enim est ut que
BZ ad ZD ita quod sub ZBD ad id quod sub BDZ ipsa BD communi
altitudine accepta, et est quod quidem sub [ZBD] equale ei quod *aBA,
ei autem quod sub BDZ equale quod a DA, ut ergo quod a BA ad id
quod a DA ita que BZ ad ZD.
"Et quoniam que TZ ad ZK habet proportionem minorem quam TB ad
BK." Universaliter enim si sint due magnitudines inequales et apponan-
tur ipsis equalia, maior ad minorem habet proportionem maiorem
*quam quidem composita ad compositam.
Sint enim due recte inequales que AB, GD, et adiaceant ipsis equales
que BE, DZ [Fig. Es. 51]. Dico quod AB ad GD habet proportionem
maiorem quam que AE ad GZ.
Quoniam enim maiorem que AB quam GD, que AB ergo ad BE habet
proportionem maiorem quam quidem que GD ad BE, hoc est, ad DZ.
*Quare et componenti que AE ad EB habet proportionem maiorem quam
quidem que GZ ad DZ propter predemonstrata.
"Minus ergo quod sub ipsis TZH eo quod a ZK." Si enim sicut (!
sint) tres recte continue ut [que A, B, Gita] ut A ad B habeat
proportionem minorem quam quidem B ad G, quod sub extremis A, G
est minus *eo quod a media B [Fig. Es. 52]. Si enim fecerimus ut que A
ad tB itaB ad aliam aliquam, erit ad maiorem quam G, quoniam oportet
minorare proportionem ipsius B ad G. Et erit quod sub A et maiori
quam G equale ei quod aB; quare quod sub A, G est minus eo quod aB.
"Quod ergo sub TZH ad id quod a ZH habet proportionem minorem
*quam quod a KZ ad id quod a ZH." Dt enim que TZ ad ZH ita quod
sub TZH ad id quod a ZH, quod autem sub TZH est minus eo quod a
ZK; maius autem ad idem habet proportionem maiorem quam minus.
"Et quoniam equalis est que BE ipsi ED, minus ergo quod sub B[Z]D
eo quod sub [BED]." Quod quidem enim sub B[ED] est equale ei quod
o
p
Q
R
s
T
u
v
43rW43vA
*ab ED, quod autem sub BZD cum eo quod ab EZ est equale eidem. Et W
palam quod quanto a sectione in duo equa distat Z tanto in maiori minus
eo quod sub equalibus; cum maiori enim quod ab intermedia sectionum
fit equale ei quod sub equalibus. Quare recta [et] si in inequalia secta
fuerit secundum aliud et aliud signum, quod sub *portionibus p r o p ~ X
quioribus sectioni in duo equa est maius eo quod sub portionibus
remotioribus.
"Que ZB ergo ad BE habet proportionem minorem quam que ED ad
DZ." Universaliter enim si quatuor termini sint qui A, B, G, DE et sit
quod sub A, DE minus eo quod sub B, G, A ad B habet proportionem
*minorem quam G ad DE [Fig. Es. 53]. y
Sit enim quod sub B, G equale ei quod sub A, Z[E]. Est ergo ut A ad
DI.196 B, G ad ZE. G autem ad Z[E] et thabet proportionem minorem quam
quidem ad ED. Et A ergo ad B habet proportionem minorem quam
quidem G ad DE.
"Est ergo ut que TB ad BK quod a TN ad id quod ab NK." Quoniam
*enim ei quod sub TBK est equale quod a BN, tres recte proportionales Z
sunt, ut que TB ad BN que BN ad BK; et ut prima ad tertiam, que TB ad
BK, ita quod a secunda ad id quod a tertia, hoc est, quod a BN ad id
quod a BK, ut demonstratum est superius. Rursum, quoniam est ut que
TB ad BN que NB ad BK, componenti ut que TN ad NB que KN *ad BK; ca
permutatim ut que TN ad NK que NB ad BK. Et ut ergo quod a TN ad id
quod ab NK ita quod ab NB ad id quod a BK. Sed ut quod ab NB ad id
quod a BK ita demonstrata est esse que TB ad BK. Et ut ergo que TB ad
BK ita quod a TN ad id quod ab NK.
, 'Quod autem a T[Z] ad id quod a ZK habet proportionem maiorem
*quam quod a TN ad id quod ab NK." Rursum enim duabus inequalibus n
TZ, ZK adiacet que NZ, et propter superius dictum que TZ ad ZK habet
proportionem maiorem quam que TN ad NK; quare et dupla. Quod ergo
[a] TZ ad id quod a ZK habet proportionem maiorem quam quod a TN
ad id quod ab NK, hoc est, que TB ad BK, hoc est, que TB ad BE, *hoc 
est, que KZ ad ZH.
"Que ergo TZ ad ZH habet proportionem maiorem quam emioliam
proportionis ipsius KZ ad ZH." Intelligantur enim seorsum iacentes
recte, ut que AB, G, D, ita ut quod ab AB ad id quod a G habeat
111.198 proportionem maiorem quam G ad tD [Fig. Es. 54]. Dico quod que AB
ad D maiorem habet proportionem quam emioliam proportionis quam
habet G ad D.
43v Accipiatur enim [ipsarum] G, D media / *proportionalis E. Quoniam A
igitur quod ab AB ad id quod a G habet proportionem maiorem quam G
IN UBROS DE SPERA 277
43vB-I
ad D, sed proportio quidem eius quod ab AB ad id quod a G est dupla
[proportionis ipsius] AB ad G, proportio autem ipsius G ad D est dupla
proportionis ipsius G ad E, et que AB ergo ad G habet *proportionem B
maiorem quam quidem G ad E. Sit igitur factum ut que E ad G que G ad
BZ. Et quoniam quatuor recte consequenter proportionales sunt que BZ,
G, E, D, que BZ ergo ad D habet proportionem triplam quam quidem
que BZ ad G, hoc est, que G ad E. Habet autem que G ad D
proportionem duplam proportionis ipsius G ad E. Que ergo BZ *ad D C
habet proportionem emioliam proportionis quam habet G ad D. Quare
que AB ad D habet proportionem maiorem quam emioliam proportionis
ipsius G ad D.
Sumptio in id quod consequenter
Sint quatuor termini A, G, D, B [Fig. Es. 55]. Dico quod proportio
*composita ex [proportione eius] quod sub A, B ad id quod a G cum D
proportione ipsius B ad D est eadem proportioni eius quod sub A, B
super B ad id quod a G super D.
Sit enim ei quidem quod sub A, B equalis K, ei autem quod a G
equalis L. Et sit factum ut B ad D ita L ad M. Proportio ergo K ad M
componitur ex proportione K *ad L. hoc est, eius quod sub A, B ad id E
quod a G, et ex proportione L ad M. hoc est, ipsius B ad D. K itaque
multiplicans B faciat N, L autem multiplicans B faciat X, multiplicans
IU.200 autem ipsum D faciat tO. Quoniam igitur quod sub A, B quod (! del.)
est K, K autem B multiplicans fecit N, ergo N est quod sub A. B super
B. Rursum, quoniam quod a G *quod (! del.) est L, L autem ipsum D F
multiplicans fecit O, igitur O est quod a G super D. Quare proportio
eius quod sub A, B super B ad id quod a G super D est eadem
proportioni ipsius [N] ad O. Oportet ergo demonstrare quod proportio
ipsius K ad M est eadem proportioni ipsius N ad O.
Quoniam igitur uterque ipsorum K, L ipsum B multiplicans *fecit G
utrumque ipsorum N, X, est ergo ut K ad L ita N ad X. Rursum,
quoniam qui L utrumque ipsorum B, D multiplicans fecit utrumque
ipsorum X, O, est ergo ut B ad D qui X ad O. Sed ut qui B ad D qui L ad
M; et ut ergo qui L ad M qui X ad O. Qui ergo K, L, M ipsis N, X, O in
eadem proportione sunt, simul duo accepti; et per equam *ergo est ut K H
ad M ita N ad O. Et est proportio ipsius K ad M eadem composite ex
proportione eius quod sub A, B ad id quod a G et ex proportione quam
habet B ad D. Proportio autem ipsius N ad O est eadem ei quod sub A,
B super B ad id quod a G super D. Proportio ergo composita ex
proportione eius quod sub A, B ad id *quod a G et ex proportione quam I
ID.202
43vJ-P
habet B ad D est eadem proportioni eius quod sub A, B super B ad id
quod a G super D.
Manifestum autem et quia quod sub A, B super B est equale ei quod a
B super A. Quoniam enim [est] ut qui A ad B ita quod sub A, B ad id
quod aB. ipso B communi altitudine accepta, si autem quatuor *termini J
proportionales sint, quod sub extremis est equale ei quod sub mediis,
quod ergo sub A, B super B est equale ei quod a B super A.
tIn "aUter" ipsius octavi
Dictum est in prius sumptis quod, si duarum magnitudinum ac-
cipiatur aliqua media, proportio extremorum componitur ex proportione
*quam habet primum ad medium et medium ad tertium. Similiter etiam K
si plura media accipiantur, extremorum proportio componitur ex prop-
ortionibus quas habent omnia que consequentur ad invicem. Et hic
igitur ait quod "proportio portionis BAD ad portionem BGD com-
ponitur ex proportione quam habet portio BAD ad conum cuius basis
quidem *est circulus qui circa diametrum BD, vertex autem signum A, L
et idem conus ad conum habentem basem quidem eandem, verticem
autem signum G, et dictus conus ad portionem BGD," videlicet por-
tionis DAB et portionis BGD mediis acceptis dictis conis.
"Sed proportio quidem portionis BAD ad conum BAD est proportio
C.2 *ipsius HT ad TG," / propter corolarium secundi theorematis secundi M
libri. Dicebatur enim portio ad conum qui in ipsa hanc habere propor-
tionem quam habet simulutraque et que ex centro et altitudo relique
portionis ad altitudinem relique portionis.
"Proportio autem coni BAD ad conum BGD est proportio ipsius AT
ad TG." *Quoniam enim eiusdem basis existentes ad invicem sunt ut N
altitudines.
"Proportio autem coni BGD ad portionem BGD est proportio ipsius
AT ad TZ." Propter econtrario predicti corolarii.
DI.204 tQuare proportio portionis BAD ad portionem BGD componitur ex
proportione ipsius *HT ad TG et ex proportione ipsius AT ad [TG et ex O
proportione ipsius AT ad TZ). "Proportio autem composita ex propor-
tione ipsius HT ad TG cum proportione ipsius AT ad TG est proportio
eius quod sub HTA ad id quod a TG." Equiangula enim parallelo-
gramma proportionem habent *compositam ex lateribus. "Proportio P
autem eius quod sub HTA ad id quod a GT cum proportione ipsius AT
ad TZ est proportio eius quod sub HTA super TA ad id quod a GT super
TZ," ut demonstratum est in preaccepta sumptione. "Proportio autem
43vQ-X
eius quod sub HTA super TA est eadem proportioni *eius quod ab AT Q
super TH;" hoc enim condemonstratum est in preaccepto. Proportio
ergo portionis ad portionem est eadem proportioni eius quod ab AT
super TH ad id quod a GT super TZ. Quoniam igitur oportet de-
monstrare quod portio ad portionem habet proportionem minorem quam
duplam proportionis superficiei ad superficiem, *oportet ergo de- R
monstrare quod proportio eius quod ab A [T] super TH ad id quod a GT
super TZ habet proportionem minorem quam duplam eius quam habet
superficies portionis BAD ad superficiem portionis BGD, hoc est, eius
quam habet quod ab AB ad id quod a GB. Sed ut quod ab AB ad id quod
a GR ita que AT ad TG. Demonstratum est enim *hoc in preacceptis S
theorematibus. "Oportet ergo demonstrare quia [id] quod [ab] AT
super TH ad id quod ab [G]T super TZ habet proportionem minorem
quam duplam proportionis ipsius AT ad TG. Sed proportionis ipsius AT
ad TG dupla est que eius quod ab AT ad id quod a TG." Quod ergo
quod ab AT super TH ad id quod a GT super TZ habet *proportionem T
minorem quam quidem quod ab AT ad id quod a TG. Sed ut quod ab AT
111.206 ad id quod a TG, ipsa TH communi altitudine taccepta, ita quod ab AT
super TH ad id quod a GT super T[H]. Oportet ergo demonstrari quia
"quod ab AT super TH ad id quod a GT super TZ habet proportionem
minorem quam quidem idem quod ab AT super TH ad id *quod a GT u
super TH." Ad quod autem idem habet proportionem minorem, illud
maius est. Oportet ergo demonstrare quia "quod a GT super ZT est
maius eo quod a GT super TH, hoc est, quia maior est que ZT quam que
TH." Est autem hoc manifestum; inequalibus enim ipsis AT, TG
equales apponuntur que ZA, GH.
*Hec cum dixisset ipse quidem non conclusit compositionem, nos V
autem ipsam apponemus.
Quoniam que ZT maior est quam TH, quod a GT super TZ est maius
eo quod a GT super TH. Quare quod ab AT super TH ad id quod a GT
super TZ habet proportionem minorem quam idem quod ab AT super TH
ad id quod a GT super TH. Sed ut quod ab AT [super TH] *ad id quod a W
GT super TH [ita quod ab AT] ad id quod a GT. Quod ergo ab AT super
TH ad id quod a GT super TZ habet proportionem minorem ea quam
habet quod ab AT ad id quod a TG. Sed proportio eius quod ab AT ad id
quod a TG est dupla proportionis ipsius AT ad TG. Quod ergo ab AT
super TH ad id quod a GT super TZ habet *proportionem minorem X
quam duplam proportionis ipsius AT ad TG. Sed portionum quidem
proportio demonstrata est eadem ei quam habet quod ab AT super TH ad
43vY-44rG
id quod a GT super TZ. Proportio autem superficierum est quam habet
que AT ad TG. Portio ergo ad portionem habet proportionem minorem
quam duplam proportionis superficiei ad superficiem.
m.207 *Consequenter autem resolvens alteram partem theorematis tcon- Y
cludit: "Dico itaque quod maior portio ad minorem habet proportionem
maiorem quam emioliam proportionis superficiei ad superficiem. Sed
ID.208 proportio tquidem portionum demonstrata est eadem ei quam habet
quod ab AT super THad id quod a Gr super TZ. Proportionis autem
superficiei ad superficiem emiolia est proportio cubi qui ab AB ad
44r cubum qui a BG." Proportionis enim ipsius AB ad / *BG dupla quidem A
est que tetragoni quod ab AB ad tetragonum quod a BG. Tripla autem
que cubi qui ab AB ad cubum qui a BG. [Sed ut cubus qui ab AB ad
cubum qui a BG] ita qui ab AT cubus ad cubum qui a TB; ut enim que
AB ad BG ita que AT ad TB propter similitudinem trigonorum ABG,
ABT. *Si autern sint quatuor recte proportionales, et que ab ipsis solida B
sirnilia et sirniliter descripta proportionalia sunt. Quare cubus qui ab AT
ad cuburn qui a TB habet proportionem emioliam. proportionis quarn
habet tetragonum quod ab AB [ad quadratum quod a BG], hoc est,
superfieies ad superficiem. Sed ut portio ad portionem *ita quod ab AT C
super TH ad id quod a GT super TZ. "Dico igitur quia quod ab AT
super TH ad id quod a GT super TZ habet proportionem maiorern quam
quidem eubus qui ab AT ad cubum qui a TB, hoe est, proportio eius
quod ab AT ad id quod a TB et proportio ipsius AT ad TB." Proportio
enirn eius quod ab AT ad id quod *a TB dupla proportionis ipsius AT ad D
TB assumens proportionem ipsius AT ad TB eadem [fit proportioni eius]
qui ab AT cubi ad cubum qui a TB; utraque enim eiusdem est tripla.
"Proportio autem eius quod ab AT ad id quod a TB assumens
proportionem ipsius AT ad TB est proportio eius quod ab AT ad id quod
sub GTB." *Quoniam enim proportio ipsius AT ad TB est eadem E
Ill.209 tproportioni ipsius TB ad TG ipsa BT existente media proportionali,
proportio eius quod ab AT ad id quod a TB curn proportione ipsius AT
ad TB est eadern proportioni eius quod ab AT ad id quod a TB cum
111.210 proportione ipsius BT ad TG. Sed proportio ipsius tBT ad TG est eadem
proportioni *eius quod a BT ad id quod sub BTG ipsa BT communi F
altitudine accepta. Quare proportio eius quod ab AT ad id quod a TB
cum proportione ipsius AT ad TB est eadem proportioni eius quod ab AT
ad id quod a TB cum proportione eius quod a BT ad id quod sub BTG.
Sed proportio eius quod ab AT ad id quod sub BTG est composita ex
proportione *eius quod ab AT ad id quod a BT et eius quod a BT ad id G
quod sub BTG eo quod a BT medio accepto. Quare proportio eius quod
44rH-O
ab AT ad id quod a BT cum proportione ipsius AT ad TB est eadem
proportioni eius quod ab AT ad id quod [sub] BTG. "Proportio autem
eius quod ab AT ad id quod sub BTG est eadem *proportioni eius quod H
ab AT super TH ad id quod sub BTG super TH," ipsa TH communi
altitudine accepta. "Dico itaque quia quod ab AT super TH ad id quod a
GT super TZ habet proportionem maiorem quam quidem quod [ab] AT
super TH ad id quod sub GTB super TH." Ad quod autem idem
maiorem habet proportionem, illud minus est. "Demonstrandum *quia 1
quod a GD (! GT) super TZ minus est eo quod sub BTG super TH,
[quod] idem est cum ipso demonstrare quia quod a GT ad id quod sub
GTB habet proportionem minorem quam quidem que TH ad TZ." Si
enim sint quatuor termini, ut hic quod a GT et quod sub GTB et que TH
et TZ, et quod sub extremis sit minus eo quod sub mediis, primus ad
*secundum habet proportionem minorem quam tertius ad quartum, ut J
demonstratum est superius. Rationaliter ergo oportebat demonstrare
quod a GT super TZ maius (! minus) eo quod sub GTB super TH, idem
est cum demonstrare quia quod a GT ad id quod [sub] GTB habet
proportionem minorem quam quidem que TH ad TZ. Sed ut quod a GT
ad id quod sub GTB *que GT ad TB. Oportet ergo demonstrare quia que K
DI.212 GT ad tTB habet proportionem minorem quam quidem que TH ad TZ,
hoc est, que HT ad TZ habet proportionem maiorem quam quidem que
GT ad TB. "Ducatur ab E ipsi EG ad rectos angulos que EK et a B
perpendicularis ad ipsam que BL. Residuum nobis demonstrare oportet
quod que HT ad TZ *habet proportionem maiorem quam quidem que GT L
ad TB. [Equalis autem est que TZ simulutrique TA, KE;" que enimAZ
ei que ex centro equalis est. "Oportet ergo demonstrare quia que HT ad
simulutramque, scilicet TA, KE, habet proportionem maiorem quam
quidem que GT ad TB;] et ablata ergo ipsa GT ab HT, ab ipsa autem KE
que EL que est *equalis ipsi BT, oportebit demonstrari quod reliqua, M
scilicet GH, ad reliquam simulutramque, scilicet AT, KL, habet propor-
tionem maiorem quam quidem que GT ad TB." Quoniam enim oportet
demonstrari quia que HT ad simulutramque, scilicet TA, KE, habet
proportionem maiorem quam quidem que GT ad TB et permutatim quod
que HT ad TG *habet proportionem maiorem quam simulutraque que N
TA, KE ad TB, hoc est, ad LE, et dividenti [quod] que HG ad GT habet
proportionem maiorem quam quidem simul utraque que TA, KL ad LE,
C.2 hoc est, ad BT; permutatim / quod que HG ad simulutramque TA, KL
habet proportionem maiorem quam quidem que GT ad TB. Sed ut que
GT ad TB ita que BT ad TA, *hoc est, que LE ad AT; quia ergo que HG O
ad simulutramque TA, KL habet proportionem maiorem quam quidem
44rP-V
que LE ad AT; "et permutatim quia GH, hoc est, que KE, ad EL habet
proportionem maiorem quam simu]utraque K[L], TA ad TA; dividenti
[quod] que KL ad LE habet proportionem maiorem quam ipsa que KL ad
TA, hoc est, quia minor est que LE quam TA."
*Consequenter autem nos apponemus compositionem. Quoniam que p
111.213 LE test minor quam AT, que ergo KL ad LE habet proportionem
maiorem quam quidem que KL ad AT; componenti que KE ad EL habet
111.214 proportionem maiorem quam quidem simul utraque KL, AT ad tAT.
Que autem LE ipsi BT est equalis. Que ergo HG ad BT habet propor-
tionem maiorem quam *quidem simulutraque KL, AT ad AT. Per- Q
mutatim que ergo HG ad simulutramque KL, AT habet proportionem
maiorem quam quidem que BT ad TA, hoc est, que GT ad TB;
permutatim que HG ad GT habet proportionem maiorem quam quidem
simul utraque KL, AT ad TB. Componenti que HT ad TG habet
proportionem maiorem quam quidem simulutraque que KL, AT *cum R
ipsa TB, hoc est, smulutraque que AT, KE, ad AT (! BT). Equalis
autem que KE ipsi AZ. Que ergo HT ad TG habet proportionem
maiorem quam quidem que ZT ad TB; permutatim que HT ad TZ habet
proportionem maiorem quam quidem que GT ad TB. Dt autem que GT
ad TB ita quod a GT ad id quod sub GTB. Que ergo HT ad TZ habet
proportionem *maiorem quam quidem quod a GT ad id quod sub GTB. S
Et propter prius dicta quod a GT super TZ est minus eo quod sub GTB
super TH. Quod ergo ab AT super TH ad id quod [a GT] super TZ habet
proportionem maiorem quam quidem quod ab AT super TH ad id quod
sub GTB super T[H]. [Sed ut quod ab AT in TH ad id quod sub GTB in
TH ita quod ab AT ad id quod sub GTB.] *Ita quod [ergo] ab AT [in TH] T
ad id quod sub (! a) GT super TZ habet proportionem maiorem quam
quidem quod ab AT ad id quod sub GTB. Proportio autem eius quod ab
AT [ad id quod sub GTB eo] quod a TB medio accepto componitur ex
proportione quam habet quod ab AT ad id quod a TB et eius quod a BT
ad id quod *sub BTG. Proportio autem eius quod a BT ad id quod sub U
BTG est eadem proportioni ipsius BT ad TG, hoc est, proportioni ipsius
AT ad BT. Quod ergo ab AT super TH ad id quod a GT super TZ habet
proportionem maiorem quam quidem quod ab AT ad id quod a TB cum
proportione ipsius AT ad TB. Composita autem proportio ex proportione
10.216 eius quod *ab AT ad id quod a tTB et ex proportione ipsius AT ad TB V
est eadem proportioni cubi qui ab AT ad cubum qui a TB, hoc est, cubi
qui ab AB ad cubum qui a BG. Quod ergo ab AT super TH ad id quod a
GT super TZ habet proportionem maiorem ea quam habet cubus qui ab
AB ad cubum qui a BG. Sed proportio quidem eius quod ab AT super
44rW-44vD
TH *ad id quod a GT super TZ eadem demonstrata est proportioni W
portionum. Proportio autem cubi qui ab AT (! AB) ad cubum qui a BG
demonstrata est esse emiolia proportionis superficierum. Portio ergo ad
portionem habet proportionem maiorem quam emioliam proportionis
quam habet superficies ad superficiem.
A
B
D
y
z
c
*In nonum X
"Palam autem quod que BA ipsius quidem AK est minor quam dupla
potentia, ipsius autem que ex centro est maior quam dupla." Copulata
enim a B ad centrum, angulo qui apud centrum obtuso facto sub BA,
quod ab ipsa BA est maius hiis [que ab his] que continent obtusum
equalibus *existentibus. Quare uno ipsorum, hoc est, eo quod ab ea que
ex centro, est maius quam duplum. Rursum autem eo quod ab AB equali
existente hiis que ab AK, KB et maiori existente eo quod ab AK quam
quod a KB quod ab AB eo quod ab AK est minus quam duplum, et hoc
quidem in figura in qua signum &; in altera autem figura contraria
*hiis merito dicentur.
"Sit et ipsi EL equalis que EN et a circulo qui circa diametrum TZ sit
conus verticem habens signum N; equalis itaque et iste est ei quod
secundum periferiam TEZ emisperio. " tQuoniam enim cylindrus basem
habens circulum qui circa diametrum TZ, altitudinem autem [L]E, coni
quidem basem habentis eandem et altitudinem equalem est triplus,
/t*emisperii autem emiolius, emisperium est duplam eiusdem coni. Est
autem et conus basem quidem habens circulum qui circa diametrum TZ.
altitudinem autem LN, duplus eiusdem coni; et emisperium ergo est
equale cono basem quidem habenti circulum qui circa diametrum ZT,
altitudinem autem LN.
*' 'Quod autem continetur sub ipsis ARG est maius eo quod con-
tinetur sub ipsis AKG, quia minus latus minore alterius maius habet."
Dictum est enim superius quod si recta secetur in inequalia secundum
aliud et aliud signum, quod sub portionibus hiis que secundum propin-
quiorem sectioni in duo equa est maius eo quod sub portionibus *que
secundum remotiorem. Idem autem est dicere quia minus latus minore
alterius maius habet; quanto enim minus est tanto plus distat sectio a
sectione in duo equa.
"Quod autem ab AR est equale ei quod continetur sub ipsis AK, GX;
dimidium enim est eius quod ab AB." Si enim copuletur que BG,
*propterea quod in rectangulo trigono a recto angulo perpendicularis
ducta est que BK et trigona que sunt apud perpendicularem sunt similia
toti, fit quod sub GAK equale ei quod ab AB. Quare et quod sub
111.217
44v
111.218
44vE-L
medietate ipsius GA et AK, hoc est, quod sub GX, AK, est equale
dimidio eius quod ab AB, hoc est, ei quod ab AR.
*"Maius ergo est et simulutrumque simulutroque." Quoniam enim E
equale est [quod ab AR ei] quod sub AK, GX, maius autem quod [sub
ARG] eo quod sub AKG, si autem inequalibus equalia apponantur, tota
111.220 sunt inequalia, et tillud maius quod a principio maius, ei quidem quod sub
ARG apposito eo quod ab AR, ei autem quod sub AKG apposito eo
*quod sub AK, GX, fil maius quod sub ARG eum eo quod ab AR eo F
quod [sub AKG] eum eo quod sub AK, GX.
Sed quod sub ARG cum eo quod ab AR fit equale ei quod sub GAR
propter secundum theorema seeundi libri elementationis. Quod autem
sub AKG cum eo quod sub AK, GX est equale ei quod sub AK, KX
propter *primum theorema eiusdem libri. Quare quod sub GAR maius G
est eo quod sub AKX.
"Ei autem quod sub XKA est equale quod sub MKG." Subponitur
enim ut que XG ad GK que MA ad AK. Quare et componenti ut que XK
ad KG ita que MK ad KA. Et quod sub extremis est equale ei quod *sub H
mediis. Quod ergo sub X[KA] est equale ei quod sub MKG. Sed quod
sub XKA erat maius eo quod sub [GA]R et quod sub [GA]R ergo est
maius eo quod sub MKG.
"Quare maiorem proportionem habet que AG ad GK quam quidem
que MK ad AR." Quoniam enim quatuor recte sunt que GK, KM, GA,
AR et *quod sub prima GA et quarta AR est maius eo quod sub seeunda 1
MK et tertia KG, prima que GA ad seeundam MK habet proportionem
maiorem quam quidem tertia que KG ad quartam AR. Et permutatim
que GA ad KG habet proportionem maiorem quam quidem que MK ad
AR.
"Quam autem proportionem habet que AG ad GK hane habet quod
*ab AB ad id quod a [B]K." Copulata enim EG, quia in rectangulo J
111.222 trigono a treeto angulo perpendicularis est que B[K], fit ut que AG ad
GB que BG ad GK. Et propter hoc ut prima ad tertiam, hoc est, que AG
ad GK, ita quod ab AG ad id quod a GB. Ot autem quod ab AG ad id
quod a GB ita quod ab AB ad id quod a BK; simile enim quod ABK ipsi
ARG. *Est ergo et ut que AG ad GK ita quod ab AB ad id quod a BK. K
Que autem AG ad GK habet proportionem maiorem quam que MK ad
AR; et quod ab AB ergo ad id quod a RK habet proportionem maiorem
quam que M[K] ad AR; et antecedentium dimidia dimidium eius quod
ab [AB, quod quidem est] quod ab AR ad id quod a BK habet propor-
tionem maiorem *quam quidem medietas ipsius MK ad AR, hoc est, que L
MK ad duplam ipsius AR. Sed ei quod ab AR est equale quod a ZL, quoniam
44vM-P
que quidem AB ipsi EZ supponitur equalis. Que autem EZ ipsi ZA (! ZL)
potentia dupla; equalis enim que EL ipsi [L]Z, ipsius autem AR dupla que
NL, quoniam et ipsius LZ. Quare quod a ZL ad id quod a BK habet
proportionem *maiorem quam que MK ad duplam ipsius AR, que est equalis M
ipsi LN.
"Maiorem ergo proportionem habet et circulus qui circa diametrum ZT ad
circulum qui circa diametrum BA (! BD) quam que MK ad NL. Quare maior
est conus basem quidem habens circulum qui circa diametrumzr, *verticem N
autem signum N, cono basem quidem habente circulum qui circa diametrum
BD, verticem autem signum M." Si enim fecerimus ut circulus qui circa
diametrum ZT ad circulum qui circa diametrum BD ita KM ad aliam
C.2 aliquam, erit / ad minorem quam AN (! LN). Et erit conus basem habens
circulum qui circa diametrum ZT, altitudinem *autem minorem inventam O
Ill.224 trectam, equalis quidem ipsi MBD quia contrapasse sunt bases altitudinibus,
minor autem ipso NT[Z] quia super eandem basem existentes ad invicem
sunt ut altitudines. "Palam igitur quod et emisperium quod secundum
periferiam EZT est maius portione que secundum periferiam [BAD]."
*Eutokii Ascalonite rememoratio in secundum Archimedis de spera et P
cylindro ex traditione lecta a Melesio mechanico Isedoro nostro doctore
explicit.
Completa fuit translatio eius anno Christi 1269, lO Kalendas Novembris.
7. Liber Archymedis de
conoydalibus et speroydalibus
45r
1.246
45rA-H
/t*Liber Archymedis de conoydalibus
et speroydalibus
[Proemium]
A
Archimedes Dositheo bene agere.
Mitto tibi scribens in hoc libro reliquorum theorematum de-
monstrationes quorum non habuisti demonstrationes in prius missis, et
aliorum postea inventorum que *prius quidem iam sepe conatus con- B
siderare cum apparerent michi omnino difficultatem habere inventiones
ipsorum dubitavi. Propter quod quidem neque simul tradita sunt aliis
ipsa problematizata. Posterius autem diligentius superveniens ipsis
inveni dubitata. Erant autem reliqua quidem priorum theorematum
problematizata de *rectangulo conoydeali. Que autem nunc sunt C
coadinventa sunt de ambligonio conoydeali et de speroydalibus figuris,
quarum has quidem paramikeas, i.e. oblongas, has autem epiplateas,
i.e. superlatas, voco.
De rectangulo quidem igitur conoydeali supponebantur hec: Si
*rectanguli coni sectio manente diametro circumdelata restituatur D
iterum unde incepit, comprehensa figura a sectione rectanguli coni
rectangulum conoydale vocetur, et axem quidem ipsius manentem
diametrum vocari, verticem autem signum penes quod axis tangit
1.248 superficiem conoydalis. Et si tplanum contingat figuram rectanguli
conoydalis, *equedistanter autem contingenti plano, aliud planum duc- E
tum abscindat aliquam portionem conoydalis, basem quidem vocari
abscise portionis planum comprehensum a sectione conoydalis in
abscindente plano, verticem autem signum penes quod alterum planum
contingit conoydale, axem autem rectam interceptam in portione a
producta per verticem *portionis secus axem conoydalis. F
Problematizabantur autem hec considerari: Propter quid, si rectanguli
conoydalis portiones abscindantur plano recto ad axem, abscisa portio
erit emiolia coni basem habentis eandem portioni et axem eundem. Et
propter quid, si a rectangulo conoydali due portiones *abscindantur G
planis qualitercunque productis, abscise portiones ad alias (! invicem)
habebunt proportionem duplam axium.
De ambligonio autem conoydali supponebamus quidem hec: Si in
plano in quo sunt sectio ambligonii coni et diameter ipsius et que
propinquissime sectioni ambligonii coni, manente autem diametro,
*circumdelatum planum in quo sunt dicte linee restituatur iterum unde H
incepit, recte quidem propinquissime sectioni ambligonii coni palam
quod conum equicrurium comprehendent cuius vertex erit signum penes
288
DE CONOYDALIBUS 289
45rI-P
quod que propinquissime concurrunt, aXlS autem manens diameter.
Figuram autem a sectione ambligonii coni comprehensam
1.250 tambligonium *conoydale vocari, axem autem ipsius manentem I
diametrum, verticem autem signum penes quod axis tangit superficiem
conoydalis. Conum autem comprehensum a propinquissimis sectioni
ambligonii coni continentem conoydale vocarL Rectam autem inter-
mediam verticis conoydalis et verticis coni continentis conoydale
poteusam, i. e. adexistentem, *axi vocari. Et si pianum contingat J
ambligonium conoydale, equedistanter autem contingenti plano aliud
planum protractumabscindat portionem conoydalis, basem quidem
abscise portionis vocari pianum comprehensum a sectione conoydalis in
abscindente plano, verticem autem signum secundum quod tangit
pianum contingens conoydale, *axem autem interceptam in portione a K
producta per verticem portionis et per verticem coni continentis co-
noydale, et intermediam dictarum verticum rectam poteusam axi
vocan.
Rectangula quidem igitur conoydalia omnia similia sunt,
ambligoniorum autem conoydalium similia vocentur quorum et coni
continentes *conoydalia similes fuerint. L
Probiematizantur autem hec considerari: Propter quid, si ambligonii
conoydalis abscindantur portiones plano recto ad axem, abscisa portio
ad conum habentem basem eandem portioni et axem eundem hanc habet
1.252 proportionem quam simulutraque equalis axi portionis tet *tripie M
poteuse axi ad equalem ambabus, scilicet axi portionis et duple poteuse
axi. Et propter quid, si ambligonii conoydalis portio abscindatur plano
C.2 non recto ad / axem, abscisa portio ad figuram habentem basem eandem
portioni et axem eundem, que sit abscisio coni, hanc habebit propor-
tionem quam simulutraque equalis axi portionis *et tripla (! triple) N
poteuse axi ad equalem ambabus, scilicet axi portionis et duple poteuse
axI.
De speroydalibus autem figuris subponimus hec: Si oxygonii coni
sectio manente maiori diametro circumdelata restituatur iterum unde
incepit, figura comprehensa a sectione oxygonii coni paramales (!
paramakes), i.e. oblongum, speroydale vocari. *Si autem manente O
minori diametro circumdelata oxygonii coni sectio restituatur iterum
unde incepit, epiplates, Le. superlatum, speroydale vocari. Utriusque
autem speroydalium axem quidem vocari manentem diametrum, ver-
ticem autem signum secundum quod axis tangit superficiem
speroydalis, *centrum autem vocari medium axis, et diametrum eam p
que producitur per centrum ad rectos angulos axi. Et si speroydalem
45rQ-X
figuram utramcunque contingant plana equedistantia, non secantia,
1.254 equedistanter autern planis tcontingentibus aliud planurn ducatur secans
speroydale, factarurn portionurn basern quidern vocari cornprehensurn a
*sectione speroydalis in plano secante, vertices autern signa secundurn Q
que speroydale contingunt equedistantia plana, axes autern interceptas
rectas in portionibus a recta copulante vertices ipsarurn. Quod autem
plana contingentia speroydale secundurn unum solurn signum tangant
superficiem ipsius, et quod recta copulans tactus per centrum *speroy- R
dalis transeat, demonstrabimus. Similes autem vocari speroydalium
figurarum quarum et axes ad diametros eandem habent proportionem.
Portiones autem speroydalium figurarum et conoydaliurn similes vocen-
tur si a similibus figuris ablate sint et bases similes habeant et axes
ipsarum aut recti entes ad plana basiurn aut angulos *equales facientes S
ad omologas, i.e. correspondentes, diametros basiurn eandem habeant
proportionem ad invicem cum correspondentibus diametris basium.
Problematizatur autem de speroydalibus hec considerari: Propter
quid, si aliqua speroydaliurn figurarum plano secetur per centrum
*recto ad axern, factarum portionum utraque dupla erit coni habentis T
basem eandem portioni et axern eundern; si autem recto quidem ad
axem secetur, [non] per centrurn autem, factarum portionurn maior
1.256 quidem ad conum habentem basem eandem portioni tet axem eundem
habebit proportionem quam que simulutrisque equalis, scilicet
medietati *recte que est axis speroydalis et axi minoris portionis, ad u
axem minoris portionis; minor autem portio ad conum habentern basem
eandem portioni et axem eundem hanc habet proportionem quam que
simul ambabus equalis, scilicet medietati recte que est axis speroydalis
et axi maioris portionis, ad axem maioris portionis. Et propter quid, *si V
speroydalium aliqua secetur per centrum plano non recto ad axem,
factarum portionum utraque erit dupla figure habentis basem eandem
portioni et axem eundem; fit autem figura abscisio coni. Si autern neque
per centrum neque recto ad axem plano secetur speroydale, factarum
portionum maior quidem ad figuram habentem basem eandem portioni
*et axem eundern hanc habebit proportionem quarn simulambabus W
equalis, scilicet medietati ipsius copulantis vertices portionum et axi
minoris portionis, ad axem minoris portionis; minor autem portio ad
figuram habentem basem eandem portioni et axem eundem hanc habebit
proportionem quam habet que simul arnbabus equalis, *scilicet X
medietati copulantis vertices portionum et axi maioris portionis, ad
axem maioris portionis; fit autem et in hiis figura abscisio coni.
c
DE CONOYDALIBUS 291
45vAG
1.258 tDemonstratis autem dictis theorematibus per hec inveniuntur
theoremata multa et problemata, quale et hoc: Quia similia speroydaIia
45v et similes portiones speroydaIium figurarum et conoydaIium ad / *alia A
(! invicem) habent proportionem triplam axium, et quia equaIium
speroydalium figurarum tetragona que a diametris contrapatiuntur
axibus, et, si speroydalium figurarum tetragona que a diametris con-
trapatiuntur axibus, equalia sunt speroydalia. Problema autem velut et
hoc: A data portione (! figura?) speroydali vel conoydali portionem
abscindere plano *ducto equedistanter dato plano, esse autem abscisam B
portionem equalem dato cono vel cylindro vel spere date.
Cum igitur prescripsimus theoremata et oportunitatem habentia ad
demonstrationes ipsorum, post hec scribemus tibi proposita.
*(Definitiones]
Si conus plano secetur concurrenti omnibus coni lateribus, sectio erit
aut circulus aut oxygonii coni sectio. Si quidem igitur circulus fuerit
sectio, palam quia portio absumpta ab ipso ad eadem vertici coni conus
erit. Si autem sectio fuerit oxygoni i coni sectio, figura absumpta a cono
ad eadem vertici coni apotmama, i.e. *abscisio, coni vocetur. D
Abscisionis autem basis quidem vocetur planum comprehensum a sec-
tione oxygonii coni, vertex autem signum quod et coni est vertex, axis
1.260 autem que a tvertice coni ad centrum sectionis oxygonii coni copulata
recta.
Et si cylindrus duobus planis equedistantibus secetur concidentibus
*omnibus lateribus cylindri, sectiones erunt aut circuIi aut E
oxygoniorum conorum sectiones equales et similes invicem. Si quidem
igitur sectiones circuIi fuerint, palam quia figura abscisa a cylindro
intermedia equedistantium planorum erit cyIindrus. Si autem et sec-
tiones fuerint oxygoniorum conorum sectiones, figura a cylindro *ab- F
sumpta intermedia equedistantium planorum tomos cyIindri vocetur.
Tomi autem basis quidem vocetur plana comprehensa a sectionibus
oxygoniorum conorum, axis autem recta copulans centra sectionum
oxygoniorum conorum; erit autem ipsa in eadem recta curo axe cylin-
dri.
*[Lemma]
Si sint magnitudines quotcunque equali invicem excedentes, sit
autem excessus equalis mInIme, et alie magnitudines multitudine
quidem equales hiis, magnitudine autem unaqueque equalis maxime,
G
45vH-N
omnes magnitudines quarum est unaqueque equalis maxime omnium
quidem excedentium equali erunt minores quam duple; reliquarum
autem excepta *maxima erunt maiores quam duple. H
Demonstratio autem huius manifesta est.
[Propositiones]
1. SI MAGNITUDINES QUOTCUNQUE MULTITUDINE ALIIS
MAGNITUDINIBUS EQUALIBUS MULTITUDINE SINT SECUN-
DUM DUO SIMILITER ORDINATA (I) EANDEM *PROPOR- I
1.262 TIONEM HABENTIA (f), DICANTUR AUTEM PRIME tMAG-
NITUDINES AD ALIAS MAGNITUDINES AUT OMNES AUT
QUEDAM IPSARUM IN PROPORTIONIBUS QUIBUSCUNQUE, ET
QUE POSTERIUS AD ALIAS MAGNITUDINES CONPROPOR-
TIONALES IN EISDEM PROPORTIONIBUS: OMNES PRIME
MAGNITUDINES AD OMNES AD QUAS DICUNTUR EANDEM
HABEBUNT PROPORTIONEM QUAM HABENT OMNES *POSTE- J
RIORES MAGNITUDINES AD OMNES AD QUAS DICUNTUR.
Sint quedam magnitudines que A, B, G, D, E, Z aliis magnitudinibus
equalibus multitudine, scilicet H, T, I, K, L, M, secundum duo eandem
habentia (I) proportionem, et habeat quod quidem A ad B eandem
proportionem quam H ad T, B autem ad G quam T ad I, et alie
*similiter hiis [Fig. Cs. 1]. Dicantur autem magnitudines quidem A, B, K
G, D, E, Z ad alias magnitudines N, X, O, P, R, S in proportionibus
quibuscunque. Que autem H, T, I, K, L, M ad alias C, Y, F, Q, W, Q
conproportionales in eisdem proportionibus; quam quidem habet pro-
portionem A ad N habeat H ad C, quam autem proportionem *habet B L
ad X habeat T ad Y, et alie similiter hiis. Demonstrandum quod omnes
A, B, G, D, E, Z ad omnes N, X, O, P, R, S eandem habent
proportionem quam omnes H, T, I, K, L, M ad omnes C, Y, F, Q, W, Q.
C.2 Quoniam enim N ad A eandem habet proportionem quam C ad I H, A
autem ad B quam H ad T, B autem ad X quam T ad Y, eandem habebit
proportionem N *ad X quam C ad Y; propter eadem autem et X ad M
1.264 quam Y tad F, et alia hiis similiter. Habent itaque omnes quidem A, B,
G, D, E, Z ad A eandem proportionem quarn habent omnes H, T, l, K,
L, M ad H, A autern adN quarnH ad C, N autem ad omnesN, X, 0, P,
R, S eandem habent proportionem quam C ad omnes C, Y, F, Q, W, Q.
Palarn igitur *quod ornnes A, B, G, D, E, Z ad omnes N, X, 0, P, R, S N
eandem habent proportionem quam omnes H, T, l, K, L, M ad omnes
C, Y, F, Q, W, Q.
DE CONOYDALIBUS 293
45vo-T
Manifestum autem quod et si magnitudinum A, B, G, D, E, Z que
quidem A, B, G, D, E dicantur ad N, X, 0, P, R, S (! del.), ipsum
autem Z non dicatur ad unum, et ipsarum H, T, I, K, L, M que quidem
H, T, I, K, L *dicantur ad C, Y, F, Q, W, Q (I del.) similes in eisdem O
proportionibus, ipsum autem M non dicatur ad unum, similiter omnia
A, B, G, D, E, Z ad omnia N, X, 0, P, R, S (! del.) eandem habebunt
proportionem quam omniaH, T, I, K, L, M ad omnia C, Y, F, Q, W, Q
(! del.).
1.266 t2. SI LINEE EQUALES INVICEM SINT QUOTCUNQUE MUL-
TITUDINE, ET *SECUS UNAMQUAMQUE IPSARUM ACCIDAT p
QUODDAM SPATIUM EXCEDENS SPECIE TETRAGONALI, SINT
AUTEM LATERA SUPERIECTORUM EQUALI INVICEM EXCEN-
DENTIA ET EXCESSUS EQUALIS MINIME, SINT AUTEM ET
ALIA SPATIA MULTITUDINE QUIDEM EQUALIA HIIS, MAG-
NITUDINE AUTEM UNUMQUODQUE EQUALE MAXIMO: HEC
AD OMNIA QUIDEM ALIA SPATIA HABEBUNT PROPORTIONEM
*MINOREM EA QUAM HABET EQUALIS SIMULUTRISQUE, SCI- Q
LICET LATERI MAXIMI SUPERIECTI ET UNI EQUALIUM EXIS-
TENTIUM, AD EQUALEM SIMUL UTRISQUE, SCILICET TERTIE
PARTI LATERIS MAXIMI SUPERIECTI ET MEDIETATI UNIUS
EQUALIUM EXISTENTIUM; AD RELIQUA AUTEM SPATIA SINE
MAXIMO MAIOREM PROPORTIONEM HABEBUNT EIUSDEM
PROPORTIONIS.
*Sint enim equales recte quotcunque multitudine, in quibus ipsaA, et R
accidat penes unamquamque ipsarum spatium excedens specie tetrago-
nali [Fig. Cs. 2]. Sint autem superiectorum latera que B, G, D, E, Z, H
equali invicem excedentes, et excessus sit equalis minime, et maxima
quidem sit B, minima autem H. Sint autem et alia spatia *quorum S
unumquodque, scilicet T, I, K, L, multitudine quidem sint equalia hiis.
Magnitudine autem unumquodque sit equale maximo adiacenti penes
AB. Sit autem que quidem TI linea equalis ipsi A. Que autem KL
equalis ipsi B, et ipsarum quidem T, I linearum unaqueque sit dupla
1.268 ipsius I, ipsarum autem K, L unaqueque sit tripla *ipsius K. tDe- T
monstrandum quod spatia omnia in quibus T, I, K, L ad omnia quidem
altera spatia que AB, AG, AD, AE, AZ, AH habent proportionem
minorem ea quam habet que T, I, K, L recta ad I, K; ad reliqua autem
sine maximo, scilicet AB, habent proportionem maiorem eadem propor-
tione.
4SvU-46rD
Sunt enim quedam spatia in quibus ipsa A equali invicem *exceden- U
tia, et excessus equalis minime, guoniam et secusiecta et latitudines
equali excedunt, et alia spatia in quibus que T, l multitudine guidem
egualia hiis, magnitudine autem unumguodgue eguale maximo. Simul
omnia ergo spatia in quibus que T, I omnium quidem in quibus ipsa A
sunt minora guam dupla; reliquorum autem *excepto maximo maiora V
quam dupla. Ipsa igitur spatia in quibus ipsa I omnium quidem eorum
in guibus ipsa A minora sunt; religuorum autem sine maximo maiora.
Rursum sunt linee quedam que B, G, D, E, Z, H equali invicem
excedentes, et excessus equalis minime, et alie linee in quibus gue K, L
multitudine quidem equales hiis, magnitudine *autem unaqueque W
equalis maxime. Tetragona igitur que ab omnibus equalibus invicem et
maxime omnium quidem tetragonorum que ab omnibus equali invicem
excedentibus sunt minora quam tripla, reliquorum autem excepto tet-
1.270 ragono quod a maxima sunt mai ora tguam tripla. Demonstratum est
enim hoc in hiis que de elicis tradita sunt. *Spatia igitur in quibus K X
omnium quidem spatiorum in quibus que B, G, D, E, Z, H sunt minora;
ipsorum autem in quibus que G, D, E, Z, H maiora. Quare et omnia
46r spatia in quibus / *que I, K omnium quidem eorum in quibus AB, AG, A
AD, AE, AZ, AH sunt minora, eorum autem in quibus AG, AD, AE, AZ,
AH sunt maiora. Palam igitur quod omnia spatia in quibus que T, l, K,
L ad spatia quidem in quibus que AB, AG, AD, AE, AZ, AH habent
proportionem minorem ea quam habet que TL ad IK, *ad reliqua autem B
sine eo in quo AB maiorem eadem proportione.
3. SI SECTIONEM CONI QUALEMCUNQUE CONTINGANT
RECTE AB EODEM SIGNO PRODUCTE, SINT AUTEM ET ALlE
RECTE IN SECTIONE CONI EQUEDISTANTER CONTINGEN-
TIBUS PRODUCTE ET SECANTES INVICEM, QUE CONTINEN-
TUR A PORTIONIBUS HABEBUNT EANDEM PROPORTIONEM
AD ALIA (! INVICEM) QUAM TETRAGONA *QUE A CON- C
TINGENTIBUS. CONPROPORTIONALE AUTEM ERIT TET-
RAGONUM QUOD CONTINETUR A PORTIONIBUS ALTERIUS
LINEE TETRAGONO QUOD A CONTINGENTE EQUEDISTANTE
SIBI.
Demonstratum est autem hoc in conicis elementis.
4. (Gr. 3 cont.) SI AB EADEM RECTANGULI CONI SECTIONE
DUE *PORTIONES ABSCINDANTUR QUALITERCUNQUE D
DE CONOYDALIBUS 295
46rE-K
1.272 HABENTES EQUALES tDIAMETROS, IPSE PORTIONES
EQUALES ERUNT ET TRIGONA INSCRIPTA IN IPSIS HABENTIA
BASEM EANDEM PORTIONIBUS ET ALTITUDINEM EANDEM.
DIAMETRUM AUTEM VOCO OMNIS PORTIONIS EAM QUE IN
DUO EQUA SECAT OMNES RECTAS QUE EQUEDISTANTER
BASI IPSIUS PRODUCUNTUR.
*Sit rectanguli coni sectio que ABG et abscindantur ab ipsa due E
portiones que ADE et TBG [Fig. Cs. 3]. Sit autem portionis quidem
ADE diameter que DZ, portionis autem TBG que BH, et sint equales
que DZ, BH. Demonstrandum quod portiones sunt equales, scilicet
ADE, TBG, et trigona dicto modo inscripta in ipsis.
Sit itaque primum *abscindens alteram portionem que BG (! TG) ad F
rectos angulos diametro sectionis rectanguli coni. Sumatur autem secus
quam possunt que a sectione dupla eius que usque ad axem et sit in qua
M, ab A autem cathetus ducatur super DZ que AK. Quoniam igitur que
DZ est diameter portionis, et que AE in duo equa secatur secundum Z et
que DZ *est equedistanter diametro sectionis rectanguli coni; sic enim G
in duo equa secat omnes que producuntur equedistanter ipsi AE. Quam
itaque proportionem habet tetragonum quod ab AZ ad tetragonum quod
ab AK hanc habeat que N ad M. Que itaque a sectione super DZ
1.274 producuntur equedistanter ipsi AE tpossunt que penes equalem *ipsi M H
(! N) secuscadentia latitudinem habentia quas ipse absumunt a DZ ad
ultimum D. Demonstratum est enim in conicis. Potest igitur et que AZ
equale ei quod continetur sub N et DZ. Potest autem et que TH equale ei
quod continetur sub M et BH, quoniam cathetus est que TH super
diametrum; habebit et tetragonum quod ab AZ *ad tetragonum quod a I
TH eandem proportionem quam que N ad M, quoniam equales sup-
ponebantur que DZ, BH. Habet autem quod ab AZ tetragonum ad id
quod ab AK eandem proportionem quam que N ad M; equales ergo sunt
que TH, AK. Sunt autem equales et que BH, DZ; quare equale est quod
continetur sub TH, BH ei quod sub AK, DZ. *Equale ergo est et J
trigonum THB trigono DAZ; quare et dupla. Est autem trigoni quidem
ADE epitrita portio ADE, trigoni autem TBG epitrita portio TBG. Palam
igitur quod portiones sunt equales et trigona inscripta in ipsis.
Si autem neque altera abscindentium portiones est ad rectos *angulos K
diametro sectionis rectanguli coni, absumpta ab ea que cum sectione
rectanguli coni equali diametro unius portionis et ab ultimo absumpte
producta ad rectos angulos diametro, facta portio utrique portionum
equalis erit. Palam igitur est propositum.
C.2
1.276
1.278
1.280
46rL-S
/t5. (Gr. 4) OMNE SPATIUM QUOD CONTINETUR A SECTIONE
OXYGONII *CONI AD CIRCULUM HABENTEM DIAMETRUM
EQUALEM MAIORI DIAMETRO SECTIONIS OXYGONII CONI
EANDEM HABET PROPORTIONEM QUAM MINOR DIAMETER
IPSIUS AD HOC EST, AD DIAMETRUM CIRCULI.
Sit enim oxygonii coni sectio in qua que ABGD, diameter autem
ipsius maior quidem sit in qua que AG, minor autem in qua BD [Fig.
es. 4]. *Sit autem circulus circa diametrum AG. Demonstrandum quod
spatium contentum a sectione oxygonii coni ad circulum habet eandem
proportionem quam que BD ad GA, hoc est, ad EZ. Quam itaque
proportionem habet que BD ad EZ hanc habeat circulus in quo W ad
circulum AEGZ. Dico quod circulus W est equalis sectioni oxygonii
coni.
*Si enim circulus W non est equalis spatio contento a sectione
oxygonii coni, sit primum, si possibile est, maior. Possibile itaque est
in circulum W polygonium inscribere parium angulorum maius spatio
ABGD. Intelligatur itaque inscriptum. Sit etiam inscriptum intra cir-
culum AEGZ rectilineum simile inscripto in circulo W, et ab *angulis
ipsius perpendiculares ducantur super diametrum AG. Super signa
autem secundum que secant perpendiculares sectionem toxygonii coni
recte copulentur. Erit autem quoddam rectilineum in sectione oxygonii
coni inscriptum et habebit id ipsum ad rectilineum inscriptum in circulo
AEGZ eandem proportionem quam que BD ad EZ. Quoniam *enim
perpendiculares ET, KL in eandem proportionem secte sunt penes M, B,
palam quod trapezale LE ad ipsum TM eandem habet proportionem
quam que TE ad BT. Propter eadem autem et aliorum trapezalium
unumquodque eorum que in circulo ad unumquodque trapezalium que
in sectione oxygonii coni hanc habet proportionem quam que ET ad BT.
*Habent autem et trigona que apud A, G que in circulo ad ea que in
sectione oxygonii coni hanc proportionem. Habebit igitur et totum
rectilineum inscriptum in circulo AEGZ ad totum rectilineum inscrip-
tum in sectione oxygonii coni eandem proportionem quam que EZ ad
DD. Habet autem id ipsum rectilineum ad inscriptum in circulo W
*hanc proportionem, propterea quod et circuIi hanc habebant propor-
tionem. Equale ergo est rectilineum inscriptum in circulo W rectilineo
inscripto in sectione oxygonii coni, quod quidem est impossibile.
Maius enim erat toto spatio contento a sectione oxygonii coni.
*Sed si possibile est, minor. Rursum itaque possibile est intra
sectionem oxygonii coni inscribere tpolygonium parium laterum maius
circulo W. Sit igitur inscriptum, et ab angulis ipsius perpendiculares
L
M
N
o
p
Q
R
s
DE CONOYDALIBUS 297
46rT-46vF
producte super AG educantur ad periferiam circuIi. Rursum igitur erit
quoddam rectilineum in circulo AE[GZ] inscriptum *quod habebit ad T
inscriptum in sectione oxygonii coni eandem proportionem quam que
EZ ad BD. Inscripto itaque et intra circulum qJ inscripto simili sibi
demonstrabitur inscriptum in circulo W existens equale inscripto in
sectione oxygonii coni, quod quidem est impossibile. Non est igitur
neque minor circulus qJ spatio contento *a sectione oxygonii coni. U
Palam igitur quod dictum spatium ad circulum AEGZ habet eandem
proportionem quam que BD ad EZ.
46v /*6. (Gr. 5) OMNE SPATIUM CONTENTUM A SECTIONE A
OXYGONII CONI AD OMNEM CIRCULUM EANDEM HABET
PROPORTIONEM QUAM QUOD CONTINETUR SUB DIAMETRIS
SECTIONIS OXYGONII CONI AD TETRAGONUM QUOD A
DIAMETRO CIRCULI.
Sit enim quoddam spatium contentum a sectione oxygonii coni *in B
quo Q [Fig. es. 5]. Diametri autem sectionis oxygonii coni sint que
AG, BD, maior autem que AG. Et circulus sit in quo W, diameter autem
ipsius que EZ. Demonstrandum quod spatium Q ad circulum qJ eandem
habet proportionem quam habet quod continetur ab AG, BD ad tet-
ragonum quod ab EZ.
1.282 tSit itaque circulus circumscriptus circa *diametrum AG; spatium C
itaque Q ad circulum cuius diameter que AG eandem habet propor-
tionem quam habet quod continetur sub AG, BD ad tetragonum quod ab
AG; demonstratum est enim habens proportionem quam habet que BD
ad AG. Habet autem et circulus cuius diameter que AG ad circulum
cuius diameter que EZ eandem proportionem quam habet *tetragonum D
quod ab AG ad id quod ab EZ. Palam igitur quod spatium Q ad circulum
l.J1 eandem habet proportionem quam habet quod continetur sub AG, BD
ad tetragonum quod ab EZ.
7. (Gr. 6) SPATIA QUE CONTINENTUR SUB SECTIONE
OXYGONII CONI EANDEM HABENT PROPORTIONEM AD IN-
VICEM QUAM HABENT QUE CONTINENTUR *SUB DIAMETRIS E
SECTIONUM OXYGONIORUM CONORUM AD INVICEM.
Sint spatia contenta a sectione oxygonii coni in quibus que A, B [Fig.
Cs. 6]. Sit autem et GD quidem contentum a diametris sectionis
oxygonii coni continentis spatium A; quod autem EZ contentum a
diametris alterius sectionis. Demonstrandum quod spatium A ad
*spatium B eandem habet proportionem quam GD ad EZ. F
46vG-M
Sit itaque acceptus circulus quidam in quo W, a diametro autem
ipsius sit tetragonum KL. Habet autem spatium quidem A ad circulum
W eandem proportionem quam habet quod GD ad KL. Circulus autem
1.284 W ad tspatium B habet eandem proportionem quam habet quod KL ad
EZ. *Palam igitur quod spatium A ad spatium B habet eandem propor- G
tionem quam habet quod GD ad EZ.
[Corollarium]
Ex hoc autem manifestum quod spatia contenta a similibus sec-
tionibus oxygoniorum conorum eandem habent proportionem ad in-
vicem quam habent potentia ad invicem conproportionales diametri
sectionum.
*8. (Gr. 7) DATA SECTIONE OXYGONII CONI ET LINEA A H
CENTRO SECTIONIS OXYGONII CONI STANTE RECTA AD
PLANUM IN QUO EST SECTIO OXYGONII CONI, POSSIBILE EST
CONUM INVENIRE HABENTEM VERTICEM ULTIMUM STANTIS
RECTE IN CUIUS SUPERFICIE ERIT DATA SECTIO OXYGONII
CONI.
*Sit data aliqua oxygonii coni sectio et a centro ipsius recta linea l
erecta stans recta ad planum in quo est sectio oxygonii coni, per
stantem autem rectam et per minorem diametrum planum aliquod
educatur, et sit in ipso minor quidem diameter que AB, centrum autem
*sectionis oxygonii coni D, que autem a centro erecta recta que DG, J
ultimum autem ipsius G [Fig. Cs. 7]. Sectio autem oxygonii [coni]
1.286 intelligatur circa diametrumAB descripta in plano recto ad lineam tGD:
oportet itaque conum invenire habentem verticem signum G in cuius
superficie erit sectio oxygonii coni.
*A G autem super A, B recta producta educatur, et ab A protrahatur K
que AZ ita ut contentum sub AE, EZ ad tetragonum quod ab EG hanc
habeat proportionem quam habet tetragonum quod a medietate maioris
diametri ad tetragonum quod aDG. Possibile autem est, quoniam maior
est proportio proportione quam habet quod continetur sub AD, AB (!
DB) *ad tetragonum quod a DG; ab ipsa autem AZ planum erigatur L
rectum ad planum in quo sunt que AG, AZ. In hoc autem plano circulus
describatur circa diametrum AZ, et ab hoc circulo conus sit habens
verticem signum G. In superficie autem huius coni demonstrabitur
existens sectio oxygonii coni.
*Si enim non est in superficie coni, necessarium est esse aliquod M
signum super sectionem oxygonii coni quod non est in superficie coni.
DE CONOYDALIBUS 299
46vN-U
Intelligatur autem aliquod signum acceptum super sectionem oxygonii
coni, scilicet T, quod non est in superficie coni, et a T cathetus ducatur
C.2 TK super AB. Erit itaque ipsa recta ad pianum *in quo sunt / que AG, N
GZ; a G autem ad K recta producta educatur. Concidat itaque ipsa ipsi
1.288 AZ penes tL, et ab L ducatur ad rectos angulos ipsi ZA que LM in
circulo qui circa diametrum AZ. M autem intelligatur elevatum super
periferiam ipsius. Ducatur autem et equedistanter ipsi AB per L quidem
que XO, per E autem que PRo Quoniam igitur *quod quidem continetur O
sub EA, EZ ad tetragonum quod ab EG eandem habet proportionem
quam quod a medietate maioris diametri ad id quod a DG. Quod autem
ab EG ad id quod sub EP, ER quam quod a DG ad id quod sub AD, DR,
eandem habet proportionem quod sub AE, EZ ad id quod sub PE, ER
quam tetragonum quod a medietate maioris diametri ad *id quod sub p
AD, DR. Est autem ut quidem quod sub AE, EG (I EZ) ad id quod sub
EP, ER ita quod sub AL, LZ ad id quod sub LX, LO. Dt autem quod a
medietate maioris diametri ad id quod sub AD, AB (I DB) ita tet-
ragonum quod a TK ad id quod sub AK, KB. Eandem ergo proportionem
habet quod sub AL, LZ ad id quod sub ZL (I XL), LO quam quod a TK
tetragonum *ad id quod sub AK, KB. Habet autem et quod sub XL, LO Q
ad tetragonum quod a GL eandem proportionem quam quod sub AK, KB
ad tetragonum quod a KG. Habet ergo et quod continetur sub AL, LZ ad
tetragonum quod a GL eandem proportionem quam quod a TK ad id
quod a KG. Ei autem quod continetur sub AL, LZ est equale tetragonum
1.290 *quod ab LM; in semicirculo enim qui tcirca AZ perpendicuiaris ducta R
est que LM. Eandem ergo habet proportionem tetragonum quod ab LM
ad id quod ab LG quam quod a TK ad id quod a KG. Quare signa G, T,
M sunt in linea recta. Que autem G, M sunt in superficie coni. Palam
igitur quod et signum T erit in superficie coni. Supponebatur autem
*non esse. Non est ergo signum aliquod super sectionem oxygonii coni S
quod non sit in superficie predicti coni. Tota ergo sectio oxygonii coni
est in superficie eiusdem coni.
9. (Gr. 8) DATA SECTIONE OXYGONII CONI ET LINEA
ERECTA NON RECTA A CENTRO SECTIONIS OXYGONII CONI
IN PLANO QUOD EST RECTUM *STANS PER ALTERAM T
DIAMETRUM AD PLANUM IN QUO EST IPSIUS OXYGONII CONI
SECTIO, POSSIBILE EST CONUM INVENIRE HABENTEM VER-
TICEM ULTIMUM ERECTE RECTE IN CUIUS SUPERFICIE ERIT
DATA SECTIO OXYGONII CONI.
Sit autem diameter quidem sectionis oxygonii coni que BA, centrum
autem D, et que DG stans ut dictum est [Fig. Cs. 8]. Sectio *autem u
v V ~ 7 r D
oxygonii coni intelligatur circa diametrum AB in plano recto ad planum
in quo sunt que AB, DG. Oportet itaque conum invenire habentem
verticem signum G in cuius superficie erit sectio oxygonii coni.
1.292 tNon sunt itaque equales queAG, GB, quoniam que GD non est recta
ad planum in quo est sectio oxygonii coni. Sit igitur que EG *equalis V
ipsi GB, que autem N recta sit equalis medietati alterius diametri que
est coniuga ipsi AB, et per D protrahatur que ZH equedistanter ipsi EB,
ab ipsa autem EB planum erigatur rectum ad planum in quo sunt que
AG, GB. Et in hoc plano sit descriptus circulus (! del.) circa diametrum
EB vel (! del.) ellipsis (! del.), si quidem tetragonum quod ab N est
*equale ei quod continetur sub ZD, DH, circulus; si autem non est W
equale, oxygonii coni sectio talis ita ut tetragonum quod ab altera
diametro ad id quod ab EB eandem habeat proportionem quam habet
tetragonum quod ab N ad quod sub ZD, DR. Conus sit acceptus habens
verticem signum G in cuius superficie erit circulus vel oxygonii coni
1.294 *sectio circa diametrum EB. Possibile autem est hoc, quoniam a tG ad X
mediam EB producta est recta ad planum quod secundum EB. In hac
itaque superficie est et oxygonii coni sectio circa diametrum AB.
Si enim non est, erit aliquod signum super sectionem oxygonii coni
quod non erit in superficie coni. Intelligatur quoddam signum accep-
tum, *scilicet T, quod non est in superficie coni, et a T perpendicularis Y
ducatur que TK super AB. Que autem GK copulata educatur et concidat
47r ipsi EB penes L; per L autem / *ducatur aliqua in recto plano quod A
secundum EB ad rectos angulos ipsi EB que LM. M autem intelligatur
elevatum in superficie coni. Ducatur autem et per L equedistanter ipsi
AB que PR; est itaque ut quidem tetragonum quod ab N ad id quod sub
ZD, DH ita quod ab LM ad id quod sub EL, LB. *Ut autem quod sub B
ZD, DH ad id quod sub AD, DB ita quod sub EL, LB ad id quod sub PL,
LR. Erit igitur ut tetragonum quod ab N ad id quod continetur sub AD,
DB ita tetragonum quod ab LM ad id quod sub PL, LR. Habet autem ut
tetragonum quod ab N ad id quod sub AD, DB ita tetragonum quod a TK
ad id quod sub AK, KB, quoniam in eadem *oxygonii coni sectione C
perpendiculares sunt ducte super diametrum AB. Eandem ergo habet
proportionem tetragonum quod ab LM ad id quod sub PL, LR quam
quod a TK ad id quod sub AK, KB. Habet autem et quod sub PL, LR ad
1.296 tetragonum quod a tGL eandem proportionem quam quidem que (I quod
sub AK) KB ad id quod a KG. Eandem igitur proportionem *habet D
tetragonum quod ab LM ad tetragonum quod ab LG quam quod a TK ad
id quod a KG. Quare signa G, T, M sunt in recta linea. Que autem GM
in superficie coni. Palam igitur quod et signum T est in superficie coni.
DE CONOYDALIBUS 301
47rE-L
Supponebatur autem non esse. Manifestum igitur est quod oportebat
demonstrare.
*10[a]. (Gr. 9) DATA SECTIONE OXYGONII CONI ET LINEA A E
CENTRO SECTIONIS OXYGONII CONI ERECTA [NON RECTA] IN
PLANO QUOD EST AB ALTERA DIAMETRO STANS RECTUM AD
PLANUM IN QUO EST SECTIO OXYGONII CONI, POSSIBILE EST
CYLINDRUM INVENIRE HABENTEM AXEM IN RECTA LINEA
ERECTA IN CUIUS SUPERFICIE ERIT DATA SECTIO OXYGONII
CONI.
*Sit date sectionis oxygonii coni altera diameter que BA, centrum F
autem D, linea autem GD sit erecta a centro ut dictum est [Fig. Cs. 9].
Sectio autem oxygonii coni intelligatur circa diametrum AB in plano
recto ad planum in quo suot que AB, GD. Oportet itaque cylindrum
invenire habentem axem in recta GD in cuius superficie *erit data G
oxygonii coni sectio.
A signis itaque A, B equedistanter ipsi GD ducantur que AZ, BH.
1.298 Altera itaque diameter tsectionis oxygonii coni aut equalis est distantie
ipsarum AZ, BH, aut maior aut minor. Sit itaque prius equalis ipsi ZH.
Que autem ZH sit ad rectos angulos ipsi GD, a ZH autem *erigatur H
planum rectum ad GD, et in hoc plano sit circulus circa diametrum ZH,
et ab hoc circulo cylindrus sit habens axem GD. In superficie itaque
huius cylindri est sectio oxygonii coni.
Si enim non est, erit aliquod signum in sectione oxygonii coni quod
non est in superficie cylindri. Intelligatur itaque aliquod *signum l
acceptum super sectionem oxygonii coni, scilicet T, quod non est in
superficie cylindri, et a T que TK perpendicularis ducatur super AB.
Erit autem ipsa recta ad planum in quo sunt que AB, GD; a K autem
ducatur equedistanter ipsi GD que KL, et ab L erigatur *que LM ad J
rectos angulos ipsi ZH in circulo qui circa ZH. M autem intelligatur
elevatum in periferia semicirculi qui circa diametrum ZH. Eandem
itaque habet proportionem tetragonum quod a perpendiculari TK ad id
quod continetur sub AK, KB et quod a ZG ad id quod continetur sub
ADB, quoniam equalis est que ZH alteri diametro. Habet autem et quod
continetur sub ZL, LH ad id quod continetur *sub AK, KB proportionem K
quam tetragonum quod a ZG ad id quod ab AD ellipseos (! del.). Equale
igitur est quod continetur sub ZL, LH tetragono quod a TK. Est autem
equale et ei quod ab LM. Equales ergo sunt perpendiculares TK, ML.
1.300 Equedistantes ergo sunt que LK, tMT. Quare et que DG, MT equedis-
tantes sunt. Et in superficie ergo cylindri *est que TM, quoniam ab M L
, r.......,-' '. -;\
i
47rM-T
existente in superficie protracta est equedistanter axi. Palam igitur quod
et T est in superficie ipsius. Supponebatur autem non esse. Manifestum
igitur est quod oportebat demonstrare.
Palam itaque quod et cylindrus qui comprehendit ellipsim (! del. ) erit
*rectus, si sit altera diameter equa] is distantie earum que ab ultimis M
alterius diametri producuntur equedistanter erecte recte.
Sit rursum altera diameter maior quam ZH, et equalis sit que PZ
alteri diametro, a PZ autem erigatur planum rectum ad planum in quo
sunt que AB, GD, et in hoc plano sit circulus circa diametrum PZ [Fig.
Cs. lO]. *Ab hoc autem circulo sit circulus (I cylindrus) habens axem N
C.2 / DR. In superficie itaque huius cylindri demonstrabitur per eadem
existens sectio oxygonii coni.
Sed sit minor altera diameter quam ZH. Quo itaque maius potest que
ZG quam medietas alterius diametri sit tetragonum quod a GX, et *ab X O
erigatur linea equalis medietati alterius diametri, recta ad planum in
quo sunt que AB, GD, que XN [Fig. Cs. Il], N autem intelligatur
1.302 elevatum. Que igitur GN tequalis est ipsi GZ. In plano itaque in quo
sunt que ZH, GN circulus describatur circa diametrum ZH. Veniet
autem iste per N, et a circulo sit cylindrus habens axem GD. In
*superficie itaque huius cylindri est sectio oxygonii coni. p
Si enim non est, erit aliquod signum super ipsam quod non est in
superficie cylindri. Sit igitur acceptum aliquod signum super ipsam,
scilicet T, et perpendicularis TK ducatur super AB, et a K equedistanter
ipsi GD sit que KL, et ab L ducatur ad rectos *angulos ipsi ZH in Q
semicirculo qui circa diametrum ZNH (I ZH) que LM [Fig. Cs. Il].
Intelligatur autem M in superficie (I periferia) semicirculi qui circa ZH,
et ab M ducatur perpendicularis super KL eductam que MO. Erit autem
ipsa recta ad planum in quo sunt que AB, GD, quoniam ad rectos
angulos est que KL ipsi ZH. Est itaque ut quidem quod ab MO *ad id R
quod ab ML ita quod ab XN ad id quod ab NG. Dt autem quod ab ML ad
id quod sub AK, KB ita quod a GN ad id quod ab AD, quoniam quod
quidem ab ML est equale ei quod continetur sub LZ, LH, quod autem a
GN ei quod a GZ. Est ergo ut tetragonum quod ab MO ad id quod sub
AK, KB ita quod ab XN ad id quod ab AD. Est autem *et tetragonum S
1.304 quod a KT tad id quod sub AK, KB ut quod ab XN ad id quod ab AD,
quoniam equalis est que XN medietati alterius diametri. Palam igitur
quod equales sunt perpendiculares MO, TK. Quare equales (I equidis-
tantes) que KT (! KO), TM. Quoniam autem que MT est equedistanter
axi cylindri et signum M in superficie ipsius, necessarium et ipsam MT
*in superficie esse cylindri. Manifestum igitur quod T est in superficie T
DE CONOYDALIBUS 303
47rU-Z
ipsius. Non erat autem. Palam igitur quod necessarium est sectionem
oxygonii coni esse in superficie cylindri.
[lOb.] (Gr. lOa) QUOD QUIDEM OMNIS CONUS AD CONUM
HABEAT PROPORTIONEM COMPOSITAM EX PROPORTIONE
BASIUM ET EX PROPORTIONE ALTITUDINUM *DE- U
MONSTRATUM EST A PRIORIBUS. EADEM AUTEM DE-
MONSTRATIO EST ET QUOD OMNIS ABSCISIO CONI AD
ABSCISIONEM CONI HABET PROPORTIONEM COMPOSITAM EX
PROPORTIONE BASIUM ET EX PROPORTIONE ALTITUDINUM.
[IOc.] (Gr. lOb) ET QUOD OMNIS TOMOS CYLINDRI EST
TRIPLUS ABSCISIONIS CONI HABENTIS BASEM EANDEM
TOMO ET ALTITUDINEM EQUALEM *EADEM DEMONSTRATIO V
ET QUOD CYLINDRUS EST TRIPLUS CONI HABENTIS BASEM
EANDEM CYLINDRO ET ALTITUDINEM EQUALEM.
1.306 t(IOd.] (Gr. Ila) SI RECTANGULUM CONOYDALE PLANO
SECETUR PER AXEM AUT EQUEDISTANTER AXI, SECTIO ERIT
RECTANGULI CONOYDALIS (! CONI) SECTIO IPSA COM-
PREHENDENS FIGURAM. DIAMETER AUTEM IPSIUS ERIT
COMMUNIS *SECTIO PLANORUM SECANTIS FIGURAM ET W
DUCTI PER AXEM RECTI AD PLANUM SECANS.
SI AUTEM SECETUR PLANO RECTO AD AXEM, SECTIO ERIT
CIRCULUS CENTRUM HABENS IN AXE.
[lOe.] (Gr. llb) SI AMBLIGONIUM CONOYDALE PLANO SE-
CETUR PER AXEM AUT EQUEDISTANTER AXI [AUT] PER VER-
TICEM CONI CONTINENTIS CONOYDALE, *SECTIO ERIT X
AMBLIGONII CONI SECTIO; SI QUIDEM PER AXEM, IPSA QUE
COMPREHENDIT FIGURAM; SI AUTEM EQUEDISTANTER AXI,
SIMILIS IPSI; SI AUTEM ET PER VERTICEM CONI CONTINENTIS
CONOYDALE, NON SIMILIS; DIAMETER AUTEM SECTIONIS
ERIT COMMUNIS SECTIO PLANORUM, SCILICET SECANTIS
FIGURAM ET PRODUCTI PER AXEM RECTI AD PLANUM
SECANS.
SI *VERO SECETUR PLANO RECTO AD AXEM, SECTIO ERIT Y
CIRCULUS CENTRUM HABENS IN AXE.
[IOt.] (Gr. Ile) SI SPEROYDALIUM FIGURARUM UTRACUN-
QUE PLANO SECETUR PER AXEM AUT EQUEDISTANTER AXI,
SECTIO ERIT OXYGONII CONI SECTIO; SI QUIDEM ET PER
AXEM, IPSA QUE COMPREHENDIT FIGURAM; SI *AUTEM z
47r(3-47vF
EQUEDISTANTER AXI, SIMILIS IPSI; DIAMETER AUTEM SEC-
TIONIS ERIT COMMUNIS SECTIO PLANORUM, SCILICET SE-
1.308 CANTIS tFIGURAM ET PRODUCTI PER AXEM RECTI AD
PLANUM SECANS.
SI AUTEM ET SECETUR PLANO RECTO AD AXEM, SECTIO
ERIT CIRCULUS CENTRUM HABENS IN AXE.
(lOg.] (Gr. lld) SI DICTARUM FIGURARUM QUECUNQUE
PLANO SECETUR *PER AXEM, PERPENDICULARES QUE A e
SIGNIS IN SUPERFICIE FIGURE NON SUPER SECTIONEM EXIS-
TENTIBUS PRODUCUNTUR AD PLANUM SECANS INTERIUS
47v CADENT SECTIONIS I *FIGURE. A
Horum autem omnium manifeste sunt demonstrationes.
11. (Gr. 12) SI RECTANGULUM CONOYDALE PLANO SE-
CETUR NEQUE PER AXEM NEQUE EQUEDISTANTER AXI
NEQUE AD RECTOS ANGULOS AXI, SECTIO ERIT OXYGONII
CONI SECTIO; DIAMETERAUTEM IPSIUS QUE MAIOR ERIT
*INTERCEPTA IN CONOYDALI A FACTA SECTIONE B
PLANORUM, SCILICET SECANTIS FIGURAM ET PRODUCTI PER
AXEM RECTI AD PLANUM SECANS; DIAMETER AUTEM QUE
MINOR ERIT EQUALIS DISTANTIE PRODUCTARUM EQUEDIS-
TANTER AXI AB EXTREMITATIBUS MAIORIS DIAMETRI.
Sit enim sectum rectangulum conoydale plano ut dictum est. *Secto C
autem ipso a plano alio recto (! del. ) per axem recto ad planum secans,
esto conoydalis quidem sectio ABG, plani autem secantis figuram que
GA recta, axis autem conoydalis et diameter sectionis sit que BD [Fig.
Cs. 12J. Demonstrandum quod sectio conoydalis que a plano quod
1.310 tsecundum AG est sectio oxygonii coni, et diameter ipsius que *maior D
est que AG, diameter autem minor est equalis ipsi LA, ipsa quidem GL
existente equedistanter ipsi BD, ipsa autem AL perpendiculari super
GL.
Intelligatur quoddam signum super sectionem acceptum, scilicet K,
et a K perpendicularis ducatur super GA que KT. Erit igitur *que KT E
perpendicularis super planum in quo est ABG sectio rectanguli coni,
quia et planum secans est rectum ad idem planum. Per T autem ducatur
que EZ faciens angulos rectos ad BD, et per rectas EZ, KT planum
educatur. Erit autem hoc rectum ad BD. Secabitur autem conoydalis
figura plano recto ad axem. Quare sectio erit circulus, *centrum autem F
ipsius D. Que ergo KT poterit equale ei quod sub ZT, TE. Semicirculus
enim est qui super EZ et que TK perpendicularis existens fit media
DE CONOYDALIBUS 305
47vGN
proportionalis ei quod continetur sub ET, TZ. Ducatur autem con-
tingens sectionem coni que quidem MN equedistanter ipsi AG. Con-
tingat autem penes N que autem BC equedistanter ipsi EZ. *Quod G
itaque continetur sub AT, TG ad id quod continetur sub ET, TZ eandem
habet proportionem quam tetragonum quod ab NC ad tetragonum quod
a BC; demonstratum est enim hoc. Ipsi autem NC est equalis que CM,
propterea quod et que BR ipsi CM (I BM). Habet igitur et quod
continetur sub AT, TG ad id quod a KT eandem proportionem quam
*habet quod a CM ad id quod a CB. Quare et tetragonum quod a H
perpendiculari TK ad id quod continetur sub AT, TG eandem habet
1.312 proportionem quam tetragonum quod ta BC ad id quod a CM. Quoniam
igitur similia sunt trigona GAL, CMB, similiter demonstrabuntur et
tetragona que ab aliis perpendicularibus productis a sectione super AG
*ad ea que continentur sub portionibus ipsius AG eandem habentia l
proportionem quam tetragonum quod ab AL ad id quod ab AG. Palam
igitur quod sectio est coni oxygonii sectio, diametri autem ipsius sunt
que quidem maior AG, que autem minor equalis ipsi AL.
12. (Gr. 13) SI AMBLIGONIUM CONOYDALE SECETUR PLANO
CONCIDENTI *OMNIBUS LATERIBUS CONI CONTINENTIS J
CONOYDALE NON AD RECTOS ANGULOS AXI, SECTIO ERIT
OXYGONII CONI SECTIO; DIAMETER AUTEM IPSIUS QUE
MAIOR ERIT INTERCEPTA IN CONOYDALI A FACTA SECTIONE
PLANORUM, SCILICET SECANTIS FIGURAM ET PER AXEM
PRODUCTI RECTI AD PLANUM SECANS.
*Secetur enim ambligonium conoydale plano ut dictum est, et ab alio K
plano ipso secto per axem recto ad planum secans conoydalis quidem
sectio sit que ABG sectio ambligonii coni, plani autem secantis figuram
que AG recta, axis autem ipsius conoydalis et diameter sectonis que
1.314 tBD [Fig. Cs. 13]. Intelligatur itaque super sectonem *quoddam L
signum acceptum, scilicet K, et a K perpendiculars ducatur super AG
que KT. Erit itaque ipsa recta ad planum in quo est sectio coni ABG.
Per T autem ducatur que EZ ad rectos angulos ipsi BD, et per rectas EZ,
KT planum ducatur secans conoydale. Secabitur itaque plano recto ad
axem. Quare sectio circulus erit, centrum autem *ipsius D. Perpen M
dicularis ergo que KT poterit equale ei quod continetur sub ET, TZ.
Ducatur etiam rursum que quidem MN equedistanter ipsi AG contingens
C.2 sectionem coni penes N, que autem / BC equedistanter ipsi EZ. Quod
itaque continetur sub ET, TZ ad id quod continetur sub AT, TG eandem
habet proportionem quam tetragonum quod a BC *ad id quod a CN. N
47vo-U
Quare tetragonum quod a perpendiculari KT ad id quod continetur sub
AT, TG eandem habet proportionem quam quod a BC ad id quod a CN.
Similiter igitur demonstrabuntur et que ab aliis perpendicuiaribus a
sectione productis super AG ad ea que continentur sub portionibus
ipsius AG, quas perpendicuiares faciunt, eandem *habentia propor- O
tionem quam tetragonum quod a BC ad id quod a CN. Et est minor que
BC quam CN, propterea quod et que MC est minor quam CN. Et enim
que MB est minor quam BR, hoc enim est symptoma in sectionibus
ambligonii coni. Palam igitur quod sectio est ambligonii (! oxygonii)
1.316 coni sectio et diameter ipsius maior que tAG. Similiter perpendiculari
*existente ipsi NR in sectione ambligonii coni, diameter ipsius maior p
est que GL.
13. (Gr. 14) SI OBLONGUM SPEROYDALE PLANO SECETUR
NON AD ANGULOS RECTOS AXI, SECTIO ERIT OXYGONII CONI
SECTIO; DIAMETER AUTEM IPSIUS QUE MAIOR ERIT INTER-
CEPTA IN SPEROYDALI A FACTA SECTIONE *PLANORUM, Q
SCILICET SECANTIS FIGURAM ET PER AXEM PRODUCTI RECTI
AD PLANUM SECANS.
Si quidem igitur secetur per axem aut equedistanter axi, paiamo Sit
autem sectum alio plano, ipso autem secto per axem recto ad secans
speroydalis quidem sectio sit que ABGD oxygonii *coni sectio, plani R
autem secantis ipsum que GA recta, axis autem ipsius speroydalis et
diameter sectionis oxygonii coni que BD, centrum autem Q, et minor
diameter sit que PR [Fig. es. 14]. Ducatur autem que quidem BC ad
rectos angulos ipsi BD, que autem HN equedistanter ipsi AG contingens
1.318 sectionem oxygonii coni penes tN. Ducatur *etiam et que ML per Q S
equedistanter ipsi AG. Similiter itaque prioribus demonstrabuntur tet-
ragona que a perpendicularibus a sectione super AG productis ad ea que
continentur a portionibus ipsius AG eandem habentia proportionem
quam tetragonum quod a BC ad id quod a CN. Quod quidem igitur
sectio sit oxygonii coni sectio et *diameter ipsius que GA, paiamo Quod T
autem maior, demonstrandum. Quod enim continetur sub PQ, QR ad id
quod sub MQ, QL eandem habet proportionem quam quod a BC ad id
quod ab Ne, quoniam equedistanter contingenti bus sunt que PR, ML.
Minus autem est quod continetur sub PQ, QR eo quod sub MQ, QL,
quoniam et que QP minor quam QL. Minus ergo *est et tetragonum U
quod a BC eo quod a CN. Quare et tetragona que a perpendicularibus a
sectione super AG productis minora sunt hiis que continentur a por-
tionibus ipsius AG. Palam igitur quod maior est diameter que GA.
DE CONOYDALIBUS 307
47vV-48rB
Si superlatum speroydale plano secetur, alia quidem eadem erunt,
*diametrorum autem minor erit que intercepta in speroydali. V
Ex ipsis autem manifestum in omnibus figuris quod, si equedistan-
tibus planis secentur, ipsarum sectiones similes erunt; tetragona enim
que a perpendicularibus ad ea que continentur a portionibus easdem
proportiones habebunt.
1.320 t*[14a.) (Gr. 15a) IN RECTANGULO CONOYDALI AB OMNI W
QUOCUNQUE SIGNO RECTARUM IN SUPERFICIE CONOYDALIS
PRODUCTARUM EQUEDISTANTER AXI QUE QUIDEM AD
EADEM PRODUCUNTUR SUPER QUE SUNT CONVEXA IPSIUS
CADENT EXTRA CONOYDALE, QUE AUTEM AD ALTERA IN-
TRA.
Ducti enim per axem plani et per signum a quo ducitur equedistans
*axi sectio erit rectanguli coni sectio, diameter autem ipsius axis X
conoydalis. In sectione autem rectanguli coni ab omni signo quod super
sectionem productarum equedistanter diametro rectarum que quidem ad
eadem producuntur ad que sunt convexa ipsius extra cadunt, que autem
ad altera intra. Palam igitur propositum.
*[14b.) (Gr. 15b) IN AMBLIGONIO CONOYDALI AB OMNI y
SIGNO RECTARUM IN SUPERFICIE IPSIUS PRODUCTARUM
EQUEDISTANTER CUIDAM LINEE QUE EST IN CONOYDALI
PRODUCTA PER VERTICEM CONI CONTINENTIS CONOYDALE
QUE QUIDEM AD EADEM PRODUCUNTUR AD QUE SUNT CON-
VEXA IPSIUS CADENT EXTRA CONOYDALE, QUE AUTEM AD
ALTERA INTRA.
Plani enim producti per rectam que in conoydali producitur per
48r verticem coni continentis conoydale /*et per signum a quo ducitur que A
in ipsam sectio erit ambligonii coni sectio, diameter autem ipsius que a
vertice coni in conoydali producitur. In sectione autem ambligonii coni
1.322 ab omni signo tquod super sectionem productarum rectarum equedis-
tanter linee sic producte que quidem producuntur *ad eadem ad que B
sunt ipsius convexa extra cadunt, que autem ad altera intra.
14[c). (Gr. 15c) SI CONOYDALES FIGURAS CONTINGAT
PLANUM NON SECANS CONOYDALE, SECUNDUM UNUM
SOLUM SIGNUM TANGIT, ET PLANUM QUOD PER CONTAC-
TUM ET AXEM PRODUCTUM EST RECTUM ERIT AD PLANUM
CONTINGENS.
48rC-J
*Contingat enim, si possibile est, secundum plura signa. Acceptis C
autem duobus signis secundum que planum contingens contingit co-
noydale, et ab utroque equedistanter axi rectis productis, a productis
autem equedistanter axi planum eductum aut per axem aut equedistanter
axi erit productum. Quare sectionem faciet coni sectionem, *et signa D
erunt in sectione coni quoniam igitur (1 del.) in superficie sunt et in
plano. Recta intermedia signorum cadet intra sectionem coni; quare et
intra superficiem conoydalis cadet. Est autem recta ipsa in contingenti
plano propterea quod et signa; contingentis ergo plani erit ad intra
conoydale, quod quidem est impossibile. *Supponebatur enim non E
secare. Secundum unum ergo solum signum continget.
Quod autem et pianum per contactum et per axem productum rectum
erit ad contingens et secundum verticem conoydalis contingit, paiamo
Ductis enim duobus planis per axem sectiones conoydalis erunt cono-
rum sectiones diametrum habentes axem. Contingentis autem plani
1.324 *recte contingentes tsectiones conorum secundum extremitatem F
diametri faciunt angulos rectos ad diametrum. Erunt igitur in con-
tingenti plano due recte ad anguios rectos axi. Pianum igitur erit rectum
ad axem, quare et ad id quod per axem. Sed sit non secundum verticem
conoydalis contingens planum. *Ducatur itaque planum per contactum G
et per axem, et conoydalis quidem sectio sit que BG (! ABG) coni
sectio, axis autem sit et diameter sectionis que BD [Fig. Cs. 15].
Contingentis autem plani sectio sit que ETZ recta sectionem coni
contingens secundum T; a T autem perpendicuiaris ducatur super BD
que TK, et planum erigatur rectum *super axem. Faciet autem hoc H
sectionem circulum cuius centrum K. Sectio autem plani et contingentis
erit contingens circulum; faciet ergo angulos rectos ad TK. Quare recta
erit ad planum in quo sunt que KT. BD. Palam igitur quod planum
contingens est rectum ad idem planum, quoniam et que in ipso recte.
*15. (Gr. 16a) SI SPEROYDALES FIGURAS UTRASCUNQUE I
CONTINGAT PLANUM NON SECANS FIGURAM, SECUNDUM
UNUM SOLUM SIGNUM CONTINGET, ET PLANUM PER CON-
TACTUM ET PER AXEM PRODUCTUM ERIT RECTUM AD CON-
TINGENS PLANUM.
1.326 tContingat enim secundum plura signa. Acceptis autem sgnis *se- J
cundum que. planum tangit speroydale et ab utroque ipsorum equedis-
lanter axi recte producantur, et per productas plano educto sectio erit
oxygonii coni sectio, et signa erunt in sectione coni. Recta igitur
intermedia signorum cadet intra sectionem coni; quare et intra super-
DE CONOYDALIBUS 309
48rK-R
ficiem speroydalis erit. Est autem recta in contingenti *plano, propterea K
quod et signa. Plani igitur contingentis erit aliquid intra speroydale.
Non est autem, supponebatur enim non secare. Palam igitur quod
secundum unum solum signum continget. Quod autem planum per
contactum et per axem productum rectum erit ad contingens planum
consimiliter hiis que de conoydalibus figuris demonstrabitur.
*16. (Gr. 16b) SI SPEROYDALIUM FIGURARUM QUECUNQUE L
SECETUR PLANO PER AXEM ET FACTAM SECTIONEM CON-
TINGENS ALIQUA RECTA DUCATUR, ET PER CONTINGENTEM
PLANUM ERIGATUR RECTUM AD SECANS, CONTINGET
FIGURAM SECUNDUM IDEM SIGNUM SECUNDUM QUOD ET
RECTA CONTINGIT SECTIONEM CONI.
*Non enim continget secundum aliud signum superficiei ipsius. Si M
autem non, que a signo perpendicularis producitur ad secans planum
cadet intra (I extra) sectionem coni; super contingentes (I contingen-
tem) enim cadet, quoniam recta ad invicem sunt plana; quod quidem
impossibile; demonstratum est enim quod intra cadet.
1.328 t*17. (Gr. 16c) SI SPEROYDALIUM ALIQUAM FIGURARUM N
DUO PLANA EQUEDISTANTIA CONTINGANT, RECTA COPU
C.2 LANS CONTACTUS PER CENTRUM / SPEROYDALIS PROCEDET.
Quod (! Si) quidem igitur sint plana secundum (! ad) angulos rectos
axi, *palam [Fig. Cs. 16]. Sed esto non ad rectos. Planum itaque O
productum per axem et per contactum alterum erit rectum ad contingens
planum; quare et ad equedistans ipsi. Necessarium ergo idem esse
planum quod per axem et per utrumque contactum producitur. Si autem
non, erunt duo plana ad idem pianum recta per eandem lineam producta
non existentem *rectam ad planum. Supponebatur enim axis non esse P
rectus ad plana equedistantia. In eodem ergo plano erunt axis et ipsi
contactus, et speroydale erit sectum per axem. Sectio igitur erit
oxygonii coni sectio. Sectiones autem contingentium planorum equedis-
tantes erunt contingentes sectionem oxygonii coni secundum contactus
*planorum. Si autem due recte oxygonii coni sectionem contingant Q
equedistantes existentes, centrum sectionis oxygonii coni et ipsi contac-
tus erunt in recta.
18. (Gr. 17) SI DUO EQUEDISTANTIA PLANA DUCANTUR
CONTINGENTIA SPEROYDALES FIGURAS UTRASCUNQUE,
DUCATUR AUTEM ALIQUOD PLANUM PER *CENTRUM R
48r8-Y
1.330 SPEROYDALIS tEQUEDISTANTER CONTINGENTIBUS, RECTE
QUE PER FACTAS SECTIONES PRODUCUNTUR EQUEDIS-
TANTER COPULANTI CONTACTUS CADENT EXTRA
SPEROYDALE.
Supponantur dieta, et accipiatur aliquod signum super factas sec-
tiones, per acceptum autem signum et per rectam copulantem contactus
*planum producatur. Secabit autem hoc speroydale et plana equedistan- S
tia. Sit igitur sectio quidem speroydalis que ABGD oxygonii coni
sectio, sectiones autem planorum contingentium que EZ, HT recte,
acceptum etiam signum A [Fig. Cs. 17]. Copulans autem contactus sit
que BD. Cadet itaque ipsa per centrum. Sectio autem *plani equedistan- T
tis contingentibus planis que GA. Erit autem ipsa per centrum producta,
quoniam et planum. Quoniam igitur est que ABGD aut circulus aut
oxygonii coni sectio et contingunt ipsam due recte que EZ, HT, per
centrum autem producta est equedistans ipsis que AG, palam quod que
a signis A, G producuntur equedistanter ipsi BD *contingentes sec- U
tionem cadent extra speroydale.
Si autem et planum equedistans contingentibus signis (! del.) non per
centrum productum fuerit, ut quod KL, palam quod rectarum a sectione
factarum que quidem ad eadem fiunt minori portioni cadent extra
speroydale, que autem ad altera intra.
1.332 t* 19. (Gr. 18) OMNIS FIGURA SPEROYDALIS PLANO SECTA V
PER CENTRUM IN DUO EQUA SECATUR ET IPSA ET SUPER-
FICIES IPSIUS.
Secetur enim speroydale plano per centrum; aut itaque et per axem
erit sectum aut ad rectos angulos axi. Si quidem igitur per axem secatur
aut ad rectos angulos axi, palam quomodo in duo equa *secatur et W
ipsum et superficies ipsius; manifestum enim quod adaptatur altera pars
ipsius super alteram et superficies alterius partis super superficiem
alterius.
Sed esto non per axem sectum neque ad rectos angulos axi. Secto
itaque speroydali a plano recto ad planum secans per axem ipsius
*quidem figure sectio sit que ABGD oxygonii coni sectio, diameter X
autem ipsius sit et axis speroydalis que BD et centrum T, plani autem
secantis per centrum speroydale sit sectio que AG recta [Fig. Cs. 18].
Sit itaque acceptum et aliud aliquod speroydale equale et simile huic, et
secto ipso per axem a plano sectio sit que EZHN oxygonii coni *sectio, Y
diameter autem ipsius et axis ipsius speroydalis que EH et centrum K,
et per K ducatur que ZN faciens angulum K equalem ipsi T. Ab ipsa
DE CONOYDALIBUS 311
48rZ-48vF
1.334 autem ZN sit planum erectum rectum ad tplanum in quo est que EZHN
sectio. Sunt itaque oxygoniorum conorum sectiones que ABGD, EZHN
equales et similes invicem. Adaptantur igitur super alias posite *que Z
EH super BD et que ZN super AG. Adaptatur autem et planum quod
secundum NZ plano quod secundum AG, quoniam ab eadem linea ad
idem planum ambo [recta] sunt. Adaptatur igitur et portio abscisa a
plano quod secundum ZN a speroydali que ad partem E alteri portioni
abscise ex altero speroydali a plano quod secundum AG ad partem B, et
48v reliqua portio super reliquam / *et superficies portionum super super- A
ficiem. Rursum autem et posita ipsa EH super BD ita ut E quidem
secundum D iaceat, H autem secundum B, linea autem intermedia
signorum N, Z super intermediam signorum A, G, palam quod sectiones
oxygoniorum conorum adaptantur super invicem et Z quidem super G
cadet, N autem *super A. Similiter et planum quod secundum NZ B
adaptatur plano quod secundum AG, et portionum abscisarum a plano
quod secundum NZ quod quidem ad eadem ipsi H adaptatur portioni
abscise a plano quod secundum AG ad eadem ipsi B, quod autem ad
eadem ipsi E ei quod ad eadem ipsi D. Quoniam autem eidem portioni
utraque portionum *adaptatur, palam quod equales sunt portiones; C
propter eadem autem et superficies.
1.336 t20. (Gr. 19) PORTIONE DATA CUIUSCUNQUE CONOYDAL-
IUM ABSCISA PLANO RECTO AD AXEM AUT SPEROYDALIUM
CUIUSCUNQUE NON MAIORI MEDIETATE SPEROYDALIS
SIMILITER ABSCISA, POSSIBILE ERIT IN PORTIONEM
*FIGURAM SOLIDAM INSCRIBERE ET ALIAM CIRCUMSCRI - D
BERE EX CYLINDRIS EQUALEM ALTITUDINEM HABENTIBUS
COMPOSITAM ITA UT CIRCUMSCRIPTA FIGURA INSCRIPTAM
EXCEDAT IN MINORI QUAM OMNIS PREPOSITA SOLIDA MAG-
NITUDO.
Sit data portio qualis est que ABG [Fig. Cs. 19]. Secta autem ipsa
plano per axem portionis sectio sit que ABG coni sectio, plani *autem E
quod secuit portionem que AG recta, axis autem portionis et diameter
sectionis sit que BD. Quoniam igitur supponitur planum secans esse
rectum super axem, sectio est circulus, diameter autem ipsius que GA.
Ab hoc autem circulo sit cylindrus habens axem BD. Cadet autem
superficies ipsius extra portionem, quoniam autem est *aut conoydale F
aut speroydale non maius medietate speroydalis. Huius utique cylindri
semper in duo equa secti plano recto ad axem erit aliquando quod
relinquitur minus preposita solida magnitudine. Sit autem quod relin-
48vG-N
quitur ab ipso cylindrus habens basem circulum qui circa diametrum
AG, axem autem ED, minus preposita solida magnitudine. *Dividatur G
itaque que BD in equales ipsi ED penes R, 0, P, X, et a divisionibus
1.338 ducantur recte equedistanter ipsi AG usque ad sectionem coni, a tpro-
ductis autem plana erigantur recta ad BD. Erunt itaque sectiones circuIi
habentes centra in BD. Ab unoquoque itaque circulorum duo cylindri
describantur, uterque habens axem equalem *ipsi ED, hic quidem ex H
eadem parte cylindri (! circuIi) ex qua est D, hic autem ex eadem ex
qua est B. Erit itaque in portione quedam figura solida inscripta ex
cylindris composita descriptis ex eadem parte ex qua est D et alia
eircumscripta composita ex cylindris deseriptis ex eadem parte ex qua
est B. Restat autem demonstrare quod circumscripta *excedit inscrip- 1
tam in minori quam preposita solida magnitudo. Unusquisque itaque
cylindrorum eorum qui in figura inscripta est equalis cylindro descripto
ab eodem eirculo ex parte ipsius B, ut qui quidem TH ipsi TI, qui autem
KL ipsi KM, et alii eodem modo; et omnes autem cylindri omnibus
equales sunt. Palam igitur quod *eircumseripta figura excedit inscrip- J
tam in cylindro habente basem circulum qui circa diametrum AG, axem
autem ED; iste autem est minor preposita solida magnitudine.
1.340 t21. (Gr. 20) PORTIONE DATA CUIUSCUNQUE CONOYDAL-
IUM ABSCISA PLANO NEC RECTO AD AXEM AUT
SPEROYDALIUM CUIUSCUNQUE NON MAIORI *SEMICIRCULO K
(! MEDIETATE) SPEROYDALIS SIMILITER ABSCISA, POSSIBILE
EST IN PORTIONEM SOLIDUM INSCRIBERE ET ALIUD CIR-
CUMSCRIBERE EX TOMIS CYLINDRORUM EQUALEM AL-
TITUDINEM HABENTIBUS COMPOSITUM ITA UT CIR-
CUMSCRIPTA FIGURA EXCEDAT INSCRIPTAM IN MINORI
QUAM OMNIS PREPOSITA SOLIDA MAGNITUDO.
C.2 Sit data portio qualis dieta est, secta autem figura plano alio / *per L
axem reeto ad planum quod secuit datam portionem figure quidem
sectio sit que ABGD coni sectio, plani autem quod abscidit portionem
que GA reeta [Fig. Cs. 20]. Quoniam igitur supponitur planum quod
portionem abscidit non esse rectum ad axem, seetio erit oxygonii coni
sectio, diameter autem ipsius que AG, que autem FY eontingens *sec- M
tionem coni, contingat autem secundum B, et ab FY erigatur planum
equedistans ei quod seeundum AG; hoc autem eontinget figuram secun-
dum B. Et si quidem est portio rectanguli eonoydalis, a B dueatur
equedistanter axi que BD; si autem ambligonii, a vertice coni eontinen-
tis eonoydale recta producta ad B educatur que BD; *si autem N
DE CONOYDALIBUS 313
48vO49rB
speroydalis, ab B producta recta absumatur que BD. Palam autem quod
que BD secat ipsam AG in duo equa. Erit igitur B quidem vertex
1.342 tportionis, que autem BD recta axis. Est etiam quedam sectio oxygonii
coni circa diametrum AG et linea BD a centro erecta in plano recto ad
planum in quo est oxygonii coni sectio per alteram diametrum *existen- O
tem plani. Possibile igitur est cylindrum invenire habentem axem BD in
cuius superficie erit oxygonii coni sectio circa diametrum AG. Cadet
autern superficies ipsius extra portionem, quoniam est aut conoydalis
aut speroydalis portio et non est maior medietate speroydalis. Erit
autem aliquis cylindri tomos habens *quidem basem oxygonii coni p
sectionem que circa diametrumAG, axem autem BD; et tomo quidem in
duo equa secto planis equedistantibus plano quod secundum AG erit
quod relinquitur minus preposita solida magnitudine. Sit tomos basem
quidem habens sectionem oxygonii coni que circa diametrum AG, axem
autem ED, minor preposita solida magnitudine. *Dividatur itaque que Q
DB in equales ipsi DE. et a divisionibus equedistanter ipsi AG recte
producte erunt ad sectionem coni, a productis autem plana erigantur
equedistantia ei quod secundum AG plano. Secant itaque hec super-
1.344 ficiem portionis, et erunt toxygoniorum conorum sectiones similes ei
que circa diametrum AG, quoniam equedistantia *sunt plana. Super R
unamquamque itaque sectionem oxygonii coni describantur duo tomi
cylindri, hic quidem ex parte sectionis oxygonii coni versus D, hic
autem versus B, habentes axem equalem DE. Erunt itaque quedam
figure solide, hec quidem inscripta in portione, hec autem cir-
cumscripta ex tomis cylindrorum equalem altitudinem *habentibus S
composite. Restat autem demonstrare quod circumscripta figura excedit
inscriptam in minori quam preposita solida magnitudo. Demonstrabitur
autem consimiliter priori quod figura circumscripta excedit inscriptam
in tomo habente basem quidem oxygonii coni sectionem que circa
diametrum AG, axem autem ED; iste autem est minor quam preposita
solida magnitudo.
49r I *Hiis prescriptis demonstrabimus problematizata de figuris. A
22. (Gr. 21) OMNIS PORTIO RECTANGULI CONOYDALIS AB-
SCISA PLANO RECTO AD AXEM EST EMIOLIA CONI HABENTIS
BASEM EANDEM CUM PORTIONE ET AXEM EUNDEM.
1.346 tEsto enim portio rectanguli conoydalis abscisa plano recto ad
*axem, et ipsa secta per axem plano alio superficiei quidem sectio sit B
que ABG rectanguli coni sectio, plani autem secantis portionem que GA
49rC-J
recta, axis autem portionis sit que BD [Fig. Cs. 21]. Sit autem et conus
habens basem eandem cum portione et axem eundem cuius vertex B.
Demonstrandum quod portio conoydalis est emiolia *huius coni. C
Exponatur enim conus qui qJ existens emiolius coni cuius basis
circulus qui circa diametrumAG, axis autem BD. Sit autem et cylindrus
basem quidem habens circulum qui circa diametrum AG, axem autem
BD. Erit igitur conus 'li dimidius totius cylindri, quoniam quidem
conus qJ est emiolius eiusdem coni. Dico quod portio ipsius *conoy- D
dalis est equalis cono qJ.
Si enim non est equalis, aut maior est aut minor. Sit itaque prius, si
possibile est, maior. Inscribatur itaque figura solida in portionem et alia
circumscribatur ex cylindris equalem altitudinem habentibus composita
ita ut circumscripta figura excedat inscriptam in minori quam quanto
excedit portio *ipsius conoydalis conum qJ. Et sit cylindrorum ex E
quibus componitur circumscripta figura maximus quidem qui basem
habet circulum qui circa diametrum AG, axem autem ED, minimus
autem qui basem quidem habet circulum qui circa diametrum se, axem
1.348 autem tB!. Cylindrorum autem ex quibus componitur inscripta figura
maximus quidem sit *qui basem habet circulum qui circa diametrum F
KL, axem autem DE, minimus autem qui basem quidem habet circulum
qui circa diametrum se, axem autem TI. Educantur autem plana
omnium cylindrorum ad superficiem cy1indri basem habentis circulum
qui circa diametrum AG, axem autem BD. Erit itaque totus cylindrus
divisus in cylindros *multitudine quidem equales hiis qui in cir- G
cumscripta figura, magnitudine autem equales maximo ipsorum. Et
quoniam circumscripta figura circa portionem excedit inscriptam in
minori quam quo portio excedit conum, palam quod inscripta figura in
portione est maior cono qJ. Primus itaque cylindrus eorum qui in toto
cylindro habens axem DE *ad primum cylindrum eorum qui in figura H
inscripta habentem axem DE eandem habet proportionem quam que DA
1.350 ad KE tpotentia. Ista autem est eadem ei quam habet que BD ad BE et
ei quam habet que DA ad EX. Similiter autem demonstrabitur et
secundus cylindrus eorum qui in toto cylindro qui habet axem EZ ad
secundum cylindrum eorum qui *in figura inscripta eandem habere I
proportionem quam que PE, hoc est, que AD, ad ZE (! ZO) et aliorum
cylindrorum unusquisque eorum qui in toto cylindro axem habentium
eundem habebit hanc proportionem quam medietas diametri basis ipsius
ad absumptam ab ipsa intermediam rectarumAB, BD. Et omnes cylindri
qui in cylindro cuius basis est *circulus qui circa diametrum AG, axis J
autem est recta DI (I DR), ad omnes cylindros qui in figura inscripta
DE CONOYDALIBUS 315
49rK-R
eandem habebunt proportionem quam omnes recte que ex centris cir-
culorum qui sunt in basi dictorum cylindrorum ad omnes rectas ab-
sumptas ab intermedia ipsarum AB, BD. Dicte autem recte dictarum
excepta AD, sunt maiores quam duple; quare *et cylindri omnes qui in K
toto cylindro cuius axis qui DI (! DB) sunt maiores quam dupli inscripte
figure, et totus ergo cylindrus cuius axis que DB est multo maior quam
1.352 tduplus inscripte figure. Coni autem 'P erat duplus; figura ergo in-
scripta est minor cono 'P; quod quidem impossibile; demonstrata est
enim maior. Non est ergo conoydale maius cono 'P.
*Similiter autem neque minus. Rursum enim inscribatur figura et L
circumscribatur ita ut excedat altera alteram in minori quam in quanto
excedit conus 'P conoydale, et alia eadem prioribus disponantur.
Quoniam igitur inscripta figura est minor portione et inscripta *a M
C.2 circumscripta exceditur in minori quam portio a cono 'P, palam I quod
circumscripta figura est minor cono 'P. Rursum autem primus cylin-
drorum eorum qui in toto cylindro habens axem DE ad primum cylin-
drum qui in circumscripta figura habentem eundem axem DE eandem
habet proportionem quam quod ab AD tetragonum ad idem. Secundus
*autem cylindrus eorum qui in toto cylindro qui habet axem EZ ad N
secundum cylindrum qui in circumscripta figura habentem axem EZ
eandem habet proportionem quam que DA ad KE potentia. Ista autem
est eadem ei quam habet que BD ad BE et ei quam habet que DA ad EX.
Et aliorum cylindrorum unusquisque eorum qui in toto cylindro haben-
tium *axem equalem ipsi DE ad unumquemque cylindrorum eorum qui O
in circumscripta figura habentium axem eundem hanc habebit propor-
tionem quam medietas [diametri] basis ipsius ad absumptam ab ipsa
1.354 intermediam rectarum tAB, BD. Et omnes igitur cylindri qui in toto
cylindro quorum (! cuius) axis est que BD recta ad omnes cylindros qui
in circumscripta *figura eandem habebunt proportionem quam omnes P
recte ad omnes rectas. Recte autem omnes que ex centris circulorum
qui sunt bases cylindrorum omnium rectarum absumptarum ab ipsis
cum AD sunt minores quam duple. Palam igitur quod cylindri omnes
qui in toto cylindro sunt minores quam dupli cylindrorum qui in
circumscripta figura. *Cylindrus ergo basem habens circulum qui circa Q
diametrum AG, axem autem BD, est minor quam duplus circumscripte
figure. Non est autem, sed maior quam duplus: nam coni tp est duplus,
circumscripta autem figura demonstrata est minor cono tp. Portio ergo
ipsius conoydalis non est minor cono 'P. Demonstrata est autem quod
neque maior; *est ergo emiolia coni habentis basem eandem cum R
portione et axem eundem.
1.356
1.358
49v
1.360
r ~ v A
23. (Gr. 22) ET IGITUR SI PLANO NON RECTO AD AXEM
ABSCINDATUR PORTIO A RECTANGULO CONOYDALI, SIMILI-
TER EMIOLIA ERIT ABSCISIONIS CONI HABENTIS BASEM
EANDEM CUM PORTIONE ET AXEM EUNDEM.
*Esto portio rectanguli conoydalis abscisa ut dictum est, et ipsa secta
plano per taxem recto ad planum quod abscidit figuram figure quidem
sectio sit que ABG rectanguli [coni] sectio, plani autem quod abscidit
portionem que AG recta, equedistanter autem ipsi AG que FY con-
tingens sectionem rectanguli coni penes B, et que BD ducatur equedis-
tanter *axi [Fig. Cs. 22]; secabit itaque ipsa in duo equa lineamAG. Ab
ipsa autem FY planum erigatur equedistans plano quod secundum AG (!
AD), hoc autem continget conoydale secundum B. Et erit portionis
vertex signum B, axis autem que BD. Quoniam igitur planum quod
secundum AG non ad rectos angulos existens axi secuit conoydale,
*sectio est oxygonii coni sectio. Diameter autem ipsius que mai or est
que AG. Existente itaque oxygonii coni sectione circa diametrum AG et
linea BD que est a centro sectionis oxygonii coni erecta in plano recto
stante a diametro ad planum in quo est oxygonii coni sectio, possibile
test invenire cylindrum habentem axem in recta BD *in cuius superficie
erit oxygonii coni sectio; possibile autem et conum invenire habentem
verticem signum B in cuius superficie que oxygonii coni sectio; erit
tomos quidam cylindri basem habens oxygonii coni sectionem que circa
diametrum AG, axem autem BD, et abscisio coni basem habens eandem
cum tomo et cum portione, axem autem *eundem. Demonstrandum
quod conoydalis portio est emiolia huius coni.
Sit itaque conus W emiolius abscisionis huius. Erit itaque tomos
cylindri basem habens eandem cum portione et axem eundem duplus
coni W; iste enim est emiolius abscisionis coni habentis basem eandem
cum portione et axem eundem. Coni autem abscisio dicta est *tertia
pars tomi cylindri basem quidem habentis eandem cum portione et
axem eundem. Necessarium autem est portionem conoydalis equalem
esse cono W.
Si enim non est equalis, aut maior est aut minor. Sit itaque prius, si
possibile est, maior. Inscribatur itaque in portionem quoddam solidum
et aliud circumscribatur ex tomis cylindrorum *equalem altitudinem
habentibus composita ita ut figura circumscripta excedat inscriptam in
minori quam in quanto excedit portio ipsius conoydalis conum W, et
plana tomorum erunt ducta ad superficiem tomi basem habentis eandem
I *cum portione et axem eundem. Rursum itaque tprimus tomos eorum
qui in toto tomo qui habet axem DE ad primum tomum eorum qui [in]
s
T
u
v
w
x
y
A
DE CONOYDALIBUS 317
v B ~ I
figura inscripta habentem axem DE eandem habet proportionem quam
tetragonum quod ab AD ad id quod a KE; tomi enim qui habent equalem
altitudinem eandem habent proportionem *ad invicem basibus. Bases B
autem ipsorum, quoniam sunt similes oxygoniorum conorum sectiones,
eandem habent proportionem quam conproportionales diametri ipsarum
potentia, medietates autem sunt conproportionalium diametrorum que
AD, KE. Quam autem proportionem habet que AD ad KE potentia hanc
habet que BD ad BE longitudine. *Quoniam que quidem BD equedis- C
tanter diametro est, que autem AD, KE equedistanter contingenti penes
B; quam autem proportionem habet que BD ad BE hanc habet que AD
ad EX; habebit igitur primus tomos eorum qui in toto tomo ad primum
tomum eorum qui in figura inscripta eandem proportionem quam que
AD ad EX. Et aliorum tomorum unusquisque *eorum qui in toto tomo D
habentium axem equalem ipsi DE ad unumquemque tomorum eorum
qui in figura inscripta eundem axem habentium eandem habet propor-
tionem quam medietas diametri basium ipsorum ad absumptam ab ipsa
intermediam ipsarum AB, BD. Demonstrabitur igitur similiter prioribus
inscripta quidem figura esse maior *cono 'P, tomos autem cylindri E
basem habens eandem cum portione et axem eundem ens maior quam
duplus inscripte figure; quare et coni lJI erit maior quam duplus. Non
1.362 est autem, sed tduplus. Portio ergo ipsius conoydalis non est maior
cono 'P. Per eadem autem demonstrabitur quod neque minor est. Palam
igitur quod equalis. Portio ergo *conoydalis est emiolia abscisionis F
coni habentis basem eandem cum portione et axem eundem.
24. (Gr. 23) SI RECTANGULI CONOYDALIS DUE PORTIONES
ABSCINDANTUR PLANIS, ALTERO QUIDEM RECTO AD AXEM,
ALTERO AUTEM NON RECTO, SINT AUTEM PORTIONUM AXES
EQUALES, EQUALES ERUNT PORTIONES.
*Abscindantur enim a rectangulo conoydali due portiones ut dictum G
est. Secto autem conoydali a plano per axem et alio plano recto ad
axem ipsius conoydalis quidem sectio sit que ABG rectanguli coni
sectio, diameter autem ipsius que BD, planorum autem que AZ, EG
recte, recti quidem ad axem que EG, non recti autem que ZA, axes
*autem portionum sint que BT, KL equales invicem, vertices autem que H
B, L [Fig. Cs. 23]. Demonstrandum quod equalis est portio conoydalis
cuius vertex B portioni conoydalis cuius vertex L.
Quoniam enim ab eadem rectanguli coni sectione due portiones sunt
ablate que ALZ et EBG et sunt ipsarum diametri equales que KL, BT,
1.364 equale *est trigonum ALK trigono ETB. Demonstratum est tenim quod 1
49vJ-P
C.2
1.366
1.368
trigonum ALZ est equale trigono EBG. Dueatur itaque que AQ perpen-
dieularis super KL eduetam. Et quoniam equales sunt que BT, KL,
equales et ET, AQ. Sit itaque in portione euius vertex B eonus inserip-
tus basem habens eandem eum portione et axem eundem, in portione
autem cuius *vertex L abscisio coni basem habens eandem eum por-
tione et axem eundem. Dueatur autem ab L perpendieularis super AZ
que LM (.' LN). Erit itaque ipsa altitudo abscisionis eoni cuius vertex L.
Abscisio autem coni euius vertex L et eonus cuius vertex B habent ad
invicem proportionem compositam ex proportione basium et ex propor-
tione *altitudinum. Habent igitur proportionem eompositam ex propor-
tione quam habet spatium contentum a sectione oxygonii coni que circa
diametrum AZ ad eireulum qui cirea diametrum EG et ex proportione
quam habet que NL ad BT. Spatium autem quod continetur a sectione
oxygonii coni ad eundem eireulum habet eandem proportionem *quam
quod eontinetur sub diametris habet ad tetragonum quod ab EG. Et
abscisio coni cuius vertex L ad conum cuius vertex B habet propor-
tionem compositam ex proportione quam habet que KA ad ET et ex ea
quam habet que NL ad BT; que quidem enim KA est medie/tas diametri
tbasis abscisionis coni cuius vertex L. Que autem ET est *medietas
diametri basis coni; que autem LN, BT sunt altitudines ipsorum. Habet
autem que LN ad BT eandem proportionem quam et ad KL, quoniam
que BT est equalis ipsi KL. Habet autem et que LN ad KL quam que QA
ad AK. Habet et abseisio coni ad conum proportionem compositam ex
proportione quam habet que AK ad AQ, equalis enim *est que AQ ipsi
ET, et ex proportione quam habet LN ad BT. Que autem ex dietis
proportio que ipsius AK ad AQ est eadem proportioni ipsius LN (I LK)
ad LK (! LN). Abscisio ergo ad eonum habet proportionem quam que
LN (! LK) ad LK (! LN) et quam habet que LN ad BT. Equalis autem que
BT ipsi KL. Palam igitur quod equalis est *abscisio coni euius vertex L
cono cuius vertex B. Manifestum igitur quod et portiones sunt equales,
quoniam hec quidem est emiolia coni, altera autem est emiolia
abseisionis' coni equalium existentium.
25. (Gr. 24) SI RECTANGULI CONOYDALIS DUE PORTIONES
ABSCINDANTUR PLANIS QUALITERCUNQUE PRODUCTIS,
PORTIONES AD INVICEM HABEBUNT *EANDEM PROPOR-
TIONEM QUAM TETRAGONA QUE AB AXIBUS IPSORUM.
t Abseindantur enim rectanguli eonoydalis due portiones ut contingit,
sit autem alterius quidem portionis axi equalis K, axi autem alterius
J
K
L
M
N
o
p
DE CONOYDALIBUS 319
49vQ-SOrB
equalis L [Fig. Cs. 24]. Demonstrandurn quod portiones habent ad
invicem proportionem eandem quam tetragona que a K, L.
*Secto itaque conoydali a plano per axem portionis sectio sit que Q
ABG rectanguli coni sectio, axis autem que BD, et absumatur que BD
equalis ipsi K, et per D educatur planum rectum ad axem. Portio autem
ipsius conoydalis basem quidem habens circulum qui circa diametrum
AG, axem autem BD, est equalis portioni habenti axem equalem *ipsi R
K. Si quidem igitur et K est equalis ipsi L, manifestum quod et
portiones equales erunt invicem; utraque enim ipsarum est equalis
eidem; et tetragona que a K, L equalia. Quare portiones habebunt
proportionem eandem tetragonis que ab axibus. Si autem L non est
equalis ipsi K, sit que L equalis ipsi BT, et per T ducatur *planum S
rectum ad axem; portio autem basem habens circulum qui circa diamet-
rum EZ, axem autem BT, est equalis portioni habenti axem equalem
ipsi L. Inscribantur itaque coni bases quidem habentes circulos qui
circa diametros AG, EZ, vertex autem signum B. Conus autem habens
1.370 axem BD ad conum habentem axem BT thabet proportionem *com- T
positam ex proportione quam habet que AD ad TE potentia et ex
proportione quam habet que DB ad BT longitudine. Quam autem
proportionem habet que DA ad TE potenti a hanc habet que BD ad BT
longitudine. Conus ergo habens axem BD ad conum habentem axem BT
habet proportionem compositam ex proportione quam habet que DB ad
TH (I TB) et *ex ea quam habet que DB ad BT, ista autem est eadem ei U
quam habet tetragonum quod a DB ad tetragonum quod a TB. Quam
autem proportionem habet conus habens axem BD ad conum habentem
axem TB hanc proportionem habet portio conoydalis habens axem DB
ad portionem habentem axem TB, utraque enim emiolia est. Et est
portioni quidem *habenti axem BD equalis portio conoydalis habens V
axem equalem ipsi K, portioni autem habenti axem TB est equalis
portio conoydalis habens axem equalem ipsi L, et ipsi quidem BD
equalis K, ipsi autem TB equalis L. Palam igitur quod portio conoydalis
habens axem equalem K eandem habet proportionem ad portionem
501 / *conoydalis habentem axem equalem ipsi L quam tetragonum quod a A
K ad tetragonum quod ab L.
26. (Gr. 25) OMNIS PORTIO AMBLIGONII CONOYDALIS AB-
SCISA PLANO RECTO AD AXEM AD CONUM HABENTEM
BASEM EANDEM CUM PORTIONE *ET ALTITUDINEM B
EQUALEM HANC HABET PROPORTIONEM QUAM HABET
1.372 EQUALIS SIMULUTRIQUE, tSCILICET AXI PORTIONIS ET TRI-
5Orc-J
PLE IPSIUS POTEUSE AXI, AD EQUALEM SIMULUTRIQUE, SCI-
LICET AXI PORTIONIS ET DUPLE IPSIUS POTEUSE AXI.
Esto aliqua portio ambligonii conoydalis abscisa plano recto *ad C
axem, et secta ipsa ab alio plano per axem sectio ipsius quidem
conoydalis sit que ABG ambligonii coni sectio, plani autem abscinden-
tis portionem que AG recta, axis autem portionis sit que BD, poteusa
autem axi sit que BT, et ipsi BT equalis que ZT et que ZH [Fig. Cs. 25].
Demonstrandum quod portio ad conum habentem basem *eandem cum D
portione et axem eundem habet proportionem quam que HD ad ZD.
Sit itaque cylindrus basem habens eandem cum portione et axem
eundem, latera autem ipsius sint que FA, GY. Sit etiam et conus aliquis
in quo W, et ad conum habentem basem eandem cum portione et axem
BD hanc habeat proportionem quam habet que HD ad DZ. Dico *itaque E
portionem conoydalis esse equalem cono 'Il.
Si enim non est equalis, aut maior est aut minor. Sit prius, si
possibile est, maior. Inscribatur itaque in portionem figura solida et alia
circumscribatur ex cylindris equalem altitudinem habentibus composita
ita ut figura circumscripta excedat inscriptam in minori quam *in F
quanto excedit portio conoydalis conum qJ. Ducantur etiam plana
1.374 omnium cylindrorum ad tsuperficiem cylindri basem quidem habentis
circulum qui circa diametrum AG, axem autem BD. Erit itaque totus
cylindrus divisus in cylindros multitudine quidem equales cylindris qui
in .circumscripta figura, magnitudine autem equales maximo ipsorum.
Et *quoniam figura circumscripta excedit inscriptam in minori quam G
portio conum qJ et figura circumscripta est maior portione, palam quod
et figura inscripta est maior cono 'Il. Sit itaque tertia pars ipsius BD que
BR. Erit igitur que HD tripla ipsius TR. Et quoniam cylindrus quidem
habens basem circulum qui circa diametrum AG, axem autem BD, *ad H
conum habentem basem eandem et conum (! axem ) eundem hanc habet
proportionem quam queHD ad TR, habet autem et dictus conus ad conum
W quam que ZD ad HD, habebit _ (lac.) similiter proportionum tur-
1.376 batarum eandem tproportionem dictus cylindrus ad conum W quam que
ZD ad TE (! TR). Sint autem linee iacentes in quibus que X multitudine
*quidem equales portionibus hiis que in BD recta, magnitudine autem l
unaqueque equalis ipsi ZB, et penes unamquamque ipsarum accidat
spatium excedens specie tetragonali, et maximum quidem sit in hoc
quod sub ZDB, minimum autem in hoc quod sub ZEB (I ZIB). Latera
autem superadiectorum equali invicem excedunt, et enim equales ipsis
*que in recta BD equali invicem excedunt. Et sit latus quidem maximi J
DE CONOYDALIBUS 321
5OrK-Q
superiecti in qua [N] equalis (!) ipsi BD, latus autem minimi eguale BI.
Sint autem et alia spatia in quibus que Q multitudine quidem equalia
hiis, magnitudine autem unumquodque equale maximo ei quod sub
ZDR. Cylindrus itaque basem habens circulum qui circa diametrum AG,
*axem autem DE, ad cylindrum habentem quidem basem circulum qui K
circa diametrum KL, axem autem DE, eandem habet proportionem
quam que DA ad KE potentia. Ista autem est eadem ei quam habet quod
continetur subZD, DR ad id quod continetur subZE, EB; in omni enim
ambligonii coni sectione hoc evenit. Dupla enim poteuse, hoc est, eius
*que ex centro, lateralis est speciei costa. Et est ei quidem quod L
continetur sub ZD, DB equale spatium __ (lac.), ei autem quod sub
ZE, ER _ (lac.) equalis est ipsi ZB. Que autem M ipsi BE; que vero N
1.378 ipsi BD. Cylindrus ergo basem tquidem habens circulum qui circa
diametrum AG, axem autem DE, ad cylindrum basem habentem cir-
culum qui circa diametrum KL, *axem autem DE, eandem habebit M
proportionem quam spatium Q ad spatium XM. Similiter autem de-
C.2 monstrabitur et aliorum cylindrorum unusquisque eorum qui / in toto
cylindro habens axem equalem ipsi DE ad cylindrum qui in figura
inscripta habentem eundem axem hanc habens proportionem quam
habet spatium Q ad conproportionale accidentium *circa (! penes) NX N
(! X) excedens (! excedentium) tetragonali. Sunt itaque quedam mag-
nitudines cylindri qui in toto cylindro quorum unusquisque habet axem
equalem ipsi DE, et alie magnitudines spatia in quibus Q equales hiis
multitudine secundum duas magnitudines eandem habentes propor-
tionem, quoniam cylindri equales sunt invicem et spatia Q equalia
*invicem. Dicuntur autem cylindrorum quidam ad alios cylindros in O
figura inscripta, extremus autem neque ad unum dicitur, et spatiorum in
quibus Q ad alia spatia accidentia circa X excedentia specie tetragonali,
hec conproportionalia in proportionibus, extremum autem ad nullum
dicitur. Palam igitur quod et omnes cylindri qui in toto *cylindro ad p
omnes cylindros qui in figura inscripta eandem habebunt proportionem
quam omnia spatia Q ad omnia superiecta preter maximum. De-
monstratum est autem quod omnia spatia Q ad omnia superiecta preter
maximum habent proportionem maiorem quam habet que NX ad
1.380 equalem simulutrisque, tscilicet medietati ipsius X et tertie parti ipsius
N. *Quare et totus cylindrus ad figuram inscriptam habet proportionem Q
maiorem quam habeat que ZD ad TR, quam proportionem totus cylin-
drus demonstratus est habere ad conum \.(J. Maiorem igitur habet
proportionem totus cylindrus ad figuram inscriptam quam ad conum \.(J.
SOrR-Y
Quare maior est conus 'P quam figura inscripta, quod quidem impos-
sibile; *demonstrata est enim figura inscripta maior cono \Jf. Portio R
ergo conoydalis non est maior cono 'P.
Neque igitur minor. Sit enim, si possibile est, minor. Rursum igitur
inscribatur in portionem figura solida et alia circumscribatur ex cylindris
equalem altitudinem habentibus composita ita ut circumscripta *figura S
excedat inscriptam in minori quam in quanto excedit conus portionem, et
alia eadem disponantur. Quoniam igitur figura inscripta est minor por-
tione et in minore excedit figura circumscripta inscriptam quam conus
portionem, palam quod figura circumscripta est minor cono W. Rursum
itaque cylindrus primus eorum qui *in toto cylindro habens axem DE ad T
primum cylindrum eorum qui in figura circumscripta habentem axem DE
eandem habet proportionem quam spatium Q adXN; equale enim utrum-
que. Et aliorum cylindrorum unusquisque eorum qui in toto cylindro
habentium axem equalem ipsiDE ad cylindrum qui in figura circumscripta
1.382 secundum ipsum *existentem et habentem axem eundem thanc habebit U
proportionem quam spatium Q ad conproportionale accidentium (! adiec-
torum) circa ipsam X cum superiecto, propterea quod unusquisque cir-
cumscriptorum preter maximum est equalis unicuique inscriptorum cum
maximo. Habebit igitur et totus cylindrus ad figuram circumscriptam
eandem proportionem quam *omnia spatia Q ad adiacentia (.' adiecta) cum V
superadiectis. Demonstratum est autem iterum omnia spatia Q ad omnia
altera habentia proportionem minorem ea quam habet que XN ad equalem
simulutrisque, scilicet medietati ipsiusX et tertie parti ipsiusN. Quare et
totus cylindrus ad figuram circumscriptam habebit proportionem
minorem quam *que ZD ad TR. Sed ut gue ZD ad TR totus cylindrus ad W
conum \Jf. Minorem igitur proportionem habet idem cylindrus ad figuram
circumscriptam quam ad 'P. Quare circumscripta est maior cono \II, quod
quidem impossibile; figura enim circumscripta demonstrata est ens minor
cono \Jf. Portio ergo conoydalis non est minor cono 'P. Quoniam *autem X
neque maior neque minor est, demonstratum est ergo propositum.
27. (Gr. 26) ET IGITUR SI PLANO NON RECTO AD AXEM AB-
SCISA FUERIT PORTIO AMBLIGONII CONOYDALIS, AD
ABSCISIONEM CONI HABENTEM BASEM EANDEM CUM POR-
TIONE ET AXEM EUNDEM HANC HABEBIT PROPORTIONEM
QUAM SIMULUTRIQUE EQUALIS, SCILICET AXI PORTIONIS ET
1.384 TRIPLE IPSIUS *POTEUSE tAXI, AD EQUALEM SIMULUTRIQUE, Y
SCILICET AXI ET DUPLE IPSIUS POTEUSE AXI.
Sit enim portio ambligonii conoydalis abscisa plano ut dictum est. Secta
autem figura alio plano per axem recto ad pianum quod secuit portionem
DE CONOYDALIBUS 323
5OvA-I
figure quidem sectio sit queABG ambligonii coni sectio, plani autem quod
SOv seeuit portio/nem *queAG reeta, vertex autem coni continentis conoydale A
sit signum T, et ducatur per B equedistanter ipsiAG contingens sectionem
coni que FY [Fig. Cs. 26]. Contingat autem secundum B, et a T ad B
copulata educatur. Secabit itaque ipsa in duo equa ipsamAG, et erit vertex
quidem portionis *signum B, axis autem que BD, poteusa autem axi que B
BT. Ipsi autemBT equalis sit que TZ et queZH, ab ipsa autemFY planum
erigatur aliquod equedistans ei quod secundum AG; continget autem
conoydale secundum B. Et quoniam planum quod secundum AG non
existens rectum ad axem seeuit conoydale, sectio erit oxygonii coni
sectio, diameter *autem ipsius que maior que GA; existens __ (lac.) C
oxygonii coni seetio circa diametrumAG et ipsaBD linea a centro erecta in
plano quod est a diametro rectum ad planum in quo est oxygonii coni
sectio, possibile est cylindrum invenire habentem axem in recta BD in
1.386 euius superficie erit oxygonii coni sectio tcirca diametrum AG. Inventi
igitur *erit aliquis cylindri tomos habens basem eandem cum portione et D
axem eundem, altera autem basis ipsius erit planum quod secundum FY.
Rursum autem possibile est conum invenire habentem verticem signum B
in cuius superficie erit oxygonii coni sectio circa diametrum AG; invento
igitur et axem eundem. Demonstrandum quod portio conoydalis ad *ab E
scisionem coni dictam eandem habet proportionem quam que HD ad DZ.
Quam enim habet proportionem [que HD] ad DZ hanc habeat conus \li
ad abseisionem coni. Si igitur portio conoyd-alis non est equalis cono \li,
sit, si possibile est, maior. Inscribatur itaque in portionem conoydalis
figura solida et alia circumscribatur ex tomis cylindri equalem *alti- F
tudinem habentibus composita ita ut circumscripta figura excedat in-
1.388 scriptam in minori quam in quanto x ~ i t tportio conoydalis conum
\li. Quoniam igitur figura circumscripta maior existens portione in minori
excedit inscriptam minorem portione quam portio conum \li, palam quod
figura inscripta est maior cono \li. Producantur *itaque plana tomorum G
omnium inscriptorum in figura erit (! del.) ad superficiem tomi habentis
basem eandem cum portione et axem eundem, et que BR sit tertia pars
ipsius BD, et alia eadem prioribus disponantur. Rursum itaque primus
tomos eorum qui in toto tomo qui habet axemDE ad primum tomum qui in
figura inscripta habentem axem DE *hanc habet proportionem quam H
tetragonum quod abAD ad id quod aKE; tomi enim equalem altitudinem
habentes eandem habent proportionem ad invicem quam quidem bases
ipsorum; quoniam similes sunt oxygoniorum conorum sectiones, eandem
igitur habent proportionem ad invieem quam eonproportionales diametri
ipsarum potentia. Quam *autem proportionem habet tetragonum quod ab I
AD ad id quod a KE hane habet quod continetur sub ZDB ad id quod sub
SOvJ-P
ZEB, quoniam est que quidem ZD producta per T _ (lac.) propinquis-
sime concidunt, que autem AD, KE equedistanter contingenti secundum
B. Est autem quod quidem continetur sub ZDB equale spatio Q, quod
autem sub ZEB ipsi XM. *Habet igitur primus tomos eorum qui in toto J
1.390 tomo habens axemDE ad primum tomum qui in tfigura inscripta habentem
axem DE eandem proportionem quam spatium Q ad spatium XM. Et
aliorum tomorum unusquisque eorum qui in toto tomo habentium axem
equalem ipsi DE ad tomum qui in figura inscripta secundum ipsum exis-
tentem et habentem *axem equalem ipsi DE hanc habet proportionem K
quam spatium Q ad conproportionale eorum que secus NX (! X) acciden-
tium excedentium specie tetragonali. Rursum igitur sunt quedam mag-
nitudines tomi qui in toto tomo et alie magnitudines spatia in quibus Q
equalia multitudine tomis et secundum duo eandem proportionem habent
ipsis, dicuntur autem *tomi ad alios tomos qui in figura inscripta, ex- L
tremus autem tomos ad nullum dicitur, spatia autem Q ad alia spatia secus
NX (I X) accidentia excedentia speciebus tetragonalibus conpropor-
tionalia in eisdem proportionibus, extremum autem ad nullum dicitur.
Paiam igitur quod et omnes tomi ad omnes eandem habent proportionem
quam omnia spatia Q *ad omnia adiecta preter maximum. Omnia autem M
spatia Q ad omnia superiecta preter maximum habent proportionem
maiorem quam habeat que XN ad equaIem simul utrisque, scilicet
medietati ipsius X et tertie parti ipsius N. Maiorem igitur proportionem
habet totus tomos ad figuram inscriptam ea quam habet queXN ad equaIem
C.2 ambabus, *scilicet medietati / ipsius X et tertie parti ipsius N; quare et ea N
quam habet queZD ad TR. Maiorem igitur habet proportionem totus tomos
1.392 ad figuram inscriptam quam ad conum 'P, tquod quidem impossibile;
figura enim inscripta demonstrata est ens maior cono 'P. Portio igitur
conoydalis non est maior cono 'P.
Si autem minor est portio *conoydalis cono 'P, inscripta in por- O
tionem figura solida et alia circumscripta ex tomis cylindri equalem
altitudinem habentibus composita ita ut circumscripta figura excedat
inscriptam in minori quam in quanto excedit conus 'P portionem,
rursum similiter demonstrabitur figura circumscripta existens minor
cono 'P, et tomos cylindri *basem habens eandem cum portione et P
axem eundem ad figuram circumscriptam habet (I habens) propor-
tionem minorem quam ad conum 'P, quod quidem est impossibile.
Portio igitur conoydalis non est minor cono 'P. Palam igitur pro-
positum.
DE CONOYDALIBUS 325
SOvQ-X
28. (Gr. 27) OMNIS FIGURE SPEROYDALIS SECTE PER CEN-
TRUM *PLANO RECTO AD AXEM DIMIDIUM SPEROYDALIS Q
EST DUPLUM CONI HABENTIS BASEM EANDEM CUM POR-
TIONE ET AXEM EUNDEM.
Esto portio speroydalis per eentrum seeta plano reeto ad axem, secta
autem ipsa alio. plano per axem portionis quidem seetio sit que ABGD
oxygonii eoni sectio [Fig. Cs. 27]. Diameter autem ipsius *et axis R
speroydalis que BD, eentrum autem T; differet autem niehil si que BD
est maior diameter sectionis oxygonii coni sive minor; plani autem
1.394 quod seeuit figuram t sectio sit que GA recta. Erit itaque ipsa per T et
faciet reetos angulos ad BD, quoniam planum supponitur per eentrum
ordinatum esse et rectum esse ad axem. Demonstrandum *quod dimidia S
speroydalis portio basem quidem habens eireulum qui circa diametrum
AG, vertieem autem signum B, est dupla coni habentis basem eandem
cum portione et axem eundem.
Sit enim eonus aliquis in quo 'P duplus coni habentis basem eandem
cum portione et axem eundem, seilicet TB. Dico autem dimidium
speroydalis esse equale cono 'P.
*Si enim dimidium speroydalis non est equale cono W, sit primum, si T
possibile est, maius. Inscribatur itaque in portionem, scilicet in di-
midium speroydalis, figura solida et alia circumscribatur ex cylindris
equalem altitudinem habentibus composita ita ut figura circumscripta
excedat inscriptam in minori quam in quanto *excedit dimidium U
speroydalis conum 'P. Quoniam igitur figura circumscripta ens maior
dimidio speroydalis in minori excedit figuram inscriptamquam di-
midium speroydalis conum W, palam igitur quod et figura inscripta in
portione dimidii speroydalis est maior cono 'P. Sit itaque cylindrus
basem habens cireulum qui circa diametrum AG, *axem autem BT. V
1.396 Quoniam igitur ipse cylindrus est triplus teoni habentis basem eandem
cum portione et axem eundem, conus autem W est duplus eiusdem coni,
palam quod cylindrus est emiolius eoni W. Educantur itaque plana
eylindrorum omnium ex quibus componitur figura inscripta erit (!
usque) ad superficiem cylindri habentis basem eandem *cum portione et W
axem eundem. Erit itaque totus cylindrus divisus in cylindros mul-
titudine quidem equales cylindris qui in figura cireumscripta, mag-
nitudine autem equales maximo ipsorum. Sint igitur linee posite in
quibus X multitudine quidem equales portionibus reete BT, magnitudine
autem equalis unaqueque ipsi BT, *et ab unaquaque tetragonum de- X
SOvY-5lrF
scribatur. Auferatur etiam ab extremo tetragono gnomon latitudinem
habens equalem ipsi BI. Erit autem iste equalis ei quod continetur sub
BI, ID, a tetragono autem quod secus ipsum uferatur gnomon
latitudinem habens duplam ipsius BI. Erit etiam iste equalis ei quod
continetur sub BQ, QD. Et semper *a consequenti tetragono auferatur Y
gnomon latitudinem habens aut (! una) portionem (.' portione) maiorem
1.398 latitudine gnomonis ablati ante ipsum. tErit itaque unusquisque ip-
sorum equalis ei quod continetur sub portionibus ipsius BD, quarum
altera portio est equalis latitudini gnomonis. Erit etiam et a tetragono
secundo reliquum tetragonum latus habens equalem TE. Cylindrus
autem primus eorum qui in toto cylindro habens axem TE ad cylindrum
primum qui in figura inscripta habentem eundem axem TE eandem
5lr habet proportio/nem *quam tetragonum quod ab AT ad tetragonum quod A
a KE. Quare et quam habet quod eontinetur sub BD (! BT), TD ad id
quod continetur sub BE, ED. Habet igitur cylindrus ad circulum (I
cylindrum) eandem proportionem quam primum tetragonum ad
gnomonem ablatum a secundo tetragono. Similiter autem et aliorum
cylindrorum unusquisque habentium *axem equalem ipsi TE ad cylin- B
drum qui in figura inscripta habentem axem eundem hane habet propor-
tionem quam tetragonum similiter ordinatum sibi ad gnomonem ab-
latum a tetragono sibi consequente. Sunt itaque quedam magnitudines
cylindri qui in cy1indro et alia tetragona que ab ipsis X multitudine
equalia cylindris et secundum *duo eandem proportionem habentia. C
Dicuntur autem cylindri ad alias magnitudines, scilicet cylindros qui in
figura inscripta, extremus autem ad nullum dicitur, et tetragona ad alias
magnitudines, scilicet gnomones a tetragonis ablatos, conproportionalia
in eisdem proportionibus, extremum autem tetragonum neque ad unum
1.400 dicitur. *Omnes igitur eylindri qui in ttoto eylindro ad omnes alios D
cylindros eandem habent proportionem quam omnia tetragona ad omnes
gnomones ablatos ab ipsis. Cylindrus ergo habens basem eandem eum
portione et axem eundem ad figuram inseriptam eandem habet propor-
tionem quam omnia tetragona ad omnes gnomones ablatos ab ipsis.
Tetragona *autem omnium gnomonum ablatorum ab ipsis sunt maiora E
quam emiolia. Sunt enim quedam linee posite queXR, XS, XC, XY, XF,
XQ, X'P, XQ equali invieem exeedentes, et minima equalis exeessui.
Sunt autem et alie linee in quibus que duo X, X multitudine quidem
equales hiis, magnitudine autem unaqueque equalis maxime. Tetragana
igitur que ab *omnibus quarum est unaqueque equalis maxime amnium F
quidem tetragonarum que ab exeedentibus equali invicem minara sunt
quam tripla, reliquorum autem preter id quod a maxima maiora quam
DE CONOYDALIBUS 327
tripla; hoc enim in hiis que de elicis tradita sunt demonstratum est.
Quoniam autem omnia tetragona sunt minora quam dupla (I tripla)
aliorum tetragonorum que *sunt ablata ab ipsis, palam quod reliquorum G
sunt maiora quam emiolia; gnomonum enim sunt maiora quam emiolia.
Quare et cylindrus habens basem eandem cum portione et axem eundem
est maior medietate inscripte figure; quod quidem impossibile, coni
enim W est emiolius. Figura autem inscripta maior demonstrata est
cono W. Dimidium ergo speroydalis non est maius cono W.
1.402 t*Neque igitur minus. Sit enim, si possibile est, minus. Rursum H
itaque in dimidium speroydalis inscribatur figura solida et alia cir-
cumscribatur ex cylindris equalem altitudinem habentibus composita ita
ut circumscripta figura excedat inscriptam in minori quam in quo
*excedit conus W dimidium speroydalis, et alia eadem prioribus dis- I
ponantur. Quoniam igitur figura inscripta est minor portione, palam
quod et figura circumscripta est minor cono W. Rursum itaque primus
cylindrus eorum qui in toto cylindro habens axem TE ad primum
eylindrum qui in figura circumscripta habentem axem TE eandem
*habet proportionem quam primum tetragonum ad ipsum. Secundus J
autem cylindrus eorum qui in toto cylindro habens axem EP ad secun-
dum cylindrum qui in figura circumscripta habentem axem EP eandem
habet proportionem quam secundum tetragonum ad gnomonem ablatum
ab ipso. Et aliorum autem cylindrorum unusquisque eorum qui in toto
cylindro *habentium axem equalem ipsi TE ad cylindrum qui in figura K
inscripta (! circumscripta) secundum ipsum entem eandem hane habet
proportionem consimiliter ipsi tetragono ad gnomonem ab ipso ab-
latum. Et omnes igitur cylindri qui in toto cylindro ad omnes cylindros
qui in figura circumscripta eandem habent proportionem quam omnia
1.404 tetragona ad equale *trigono (! primo) ttetragono et gnomonibus ablatis L
a reliquis tetragonis. Et tetragona omnia sunt minora quam emiolia
equalis primo tetragono et gnomonibus ablatis a reliquis, propterea
quod tetragonorum que ab excedentibus equali invicem preter id quod a
maxima maiora sunt quam tripla. Cylindrus ergo basem quidem habens
eandem *cum portione et axem eundem minor est quam emiolius figure M
eircumscripte, quod quidem impossibile; est enim emiolius coni W,
figura autem circumscripta demonstrata est minor cono W. Dimidium
C.2 ergo speroydalis non est minus cono W. Et / quoniam neque maius est
neque minus, equale ergo.
*29. (Gr. 28) ET IGITUR SI SPEROYDALE PER CENTRUM N
SECTUM FUERIT PLANO NON RECTO AD AXEM, SIMILITER
SlrO-V
DIMIDIUM SPEROYDALIS DUPLUM ERIT ABSCISIONIS CONI
HABENTIS BASEM EANDEM CUM PORTIONE ET AXEM EUN-
DEM.
Sit enim secta portio speroydalis. Secta autem ipsa per axem *alio O
plano recto ad secans planum figure quidem sectio sit que ABGD
oxygonii coni sectio [Fig. Cs. 28]. Centrum autem ipsius T, plani
autem quod secuit figuram sit que AG recta; erit autem ipsa producta
per T, quoniam planum supponebatur per centrum productum esse. Erit
1.406 igitur quedam oxygonii coni sectio circa diametrum tAG, quoniam
*planum secans supponebatur esse productum non ad angulos rectos p
axi. Ducantur itaque quedam que KL, MN equedistanter ipsi AG con-
tingentes oxygonii coni sectionem penes B, D, ab ipsis autem KL, MN
plana erigantur equedistantia ei quod secundum AG. Contingunt autem
hec speroydale et que BD copulata cadet per T, et erunt portionum
vertices *quidem signa B, D, axes autem que BT, TD. Possibile autem Q
cylindrum invenire habentem axem BT in cuius superficie erit oxygonii
coni sectio que circa diametrum AG. Invento autem erit quidam cylindri
tomos basem habens eandem cum dimidio speroydalis et axem eundem.
Rursum itaque possibile est et conum invenire habentem *verticem R
signum B in cuius superficie erit oxygonii coni sectio a diametro AG.
Inventi autem erit abscisio basem habens eandem cum portione et axem
eundem. Dico itaque quod speroydalis dimidium est duplum coni huius.
Sit itaque conus 'II duplus abscisionis coni. Si igitur dimidium
speroydalis non est equale cono 'II, sit primum, *si possibile est, S
maius. Inscribatur itaque in dimidium speroydalis quedam figura solida
et alia circumscribatur ex tomis cylindri equalem altitudinem haben-
1.408 tibus composita ita ut circumscripta tfigura excedat inscriptam in
minori quam in quanto excedit dimidium speroydalis conum W. Simili-
ter itaque prioribus demonstrabitur *figura inscripta in dimidio T
speroydalis ens maior cono W et tomos habens basem eandem cum
portione et axem eundem ens emiolius coni W, figure autem inscripte in
dimidio speroydalis maior quam emiolius. Dimidium igitur speroydalis
non erit maius cono W.
Sed neque minus. Inscribatur enim in dimidium speroydalis quedam
figura *solida et alia circumscribatur ex tomis cylindrorum equalem u
altitudinem habentibus composita ita ut circumscripta excedat inscrip-
tam in minori quam in quanto excedit conus W dimidium speroydalis.
Rursum igitur similiter prioribus demonstrabitur figura circumscripta
ens minor cono W et tomos cylindri habens basem eandem cum
portione *et axem eundem coni quidem W emiolius existens, figure V
DE CONOYDALIBUS 329
5lrW-51vD
autem circumscripte minor quam emiolius, quod quidem est impos-
sibile. Dimidium igitur speroydalis non erit minus cono W. Quoniam
autem neque maius est neque minus, equale ergo est. Manifestum igitur
est quod oportebat demonstrare.
1.410 t*30. (Gr. 29) OMNIS FIGURE SPEROYDALIS NON PER CEN- W
TRUM SECTE PLANO RECTO AD AXEM MINOR PORTIO AD
CONUM HABENTEM BASEM EANDEM CUM PORTIONE ET
AXEM EUNDEM HANC HABET PROPORTIONEM QUAM
SIMUL UTRAQUE, SCILICET MEDIETAS AXIS IPSIUS
SPEROYDALIS ET AXIS MAIORIS PORTIONIS, AD AXEM
MAIORIS PORTIONIS.
*Sit enim aliqua portio speroydalis figure abscisa plano recto ad X
axem non per centrum, secta autem ipsa alio plano per axem, figure
quidem sectio sit que ABG oxygonii coni sectio [Fig. Cs. 29]. Diameter
autem sectionis et axis ipsius speroydalis sit que BZ, centrum autem T,
plani autem secantis portionem sectio sit que AG *recta; faciet autem Y
ipsa angulos rectos ad HZ, quoniam planum supponebatur esse rectum
ad axem. Sit autem portio abscisa cuius vertex signum B minor quam
dimidium speroydalis figure, et ipsi BT equalis sit que ZH. De-
monstrandum quod portio cuius vertex signum B ad conum habentem
basem eandem cum portione et axem eundem hanc habet proportionem
quam que DH ad DZ.
51v Sit itaque cylindrus / *habens basem eandem cum minori portione et A
axem eundem. Sit autem et conus in quo W ad conum habentem basem
1.412 teandem cum portione hanc habens proportionem quam habet que DH
ad DZ. Dico itaque conum W esse equalem portioni habenti verticem
signum B.
Si enim non est equalis, sit primum, si possibile est, minor portione.
Inscribatur *itaque in portionem figura solida et alia circumscribatur ex B
cylindris equalem altitudinem habentibus composita ita ut circumscripta
figura excedat inscriptam in minori quam in quanto est portio
speroydalis maior cono W. Quoniam igitur figura circumscripta exis-
tens maior portione in minori excedit inscriptam quam portio conum,
palam *quod etiam figura inscripta est maior cono W. Sit itaque tertia C
pars ipsius BD que BR. Quoniam igitur que quidem _(lac.) tripla est
que DH ipsius TR. Habet itaque cylindrus quidem habens basem
eandem cum portione et axem BD ad conum habentem basem eandem et
axem eundem hanc habet (I del.) proportionem quam habet queDH ad TR.
1.414 Conus autem *dictus ad conum lJI eandem thabet proportionem quam D
51vE-L
que DR (! DZ) ad DZ (I DR). Habebit igitur utique similiter propor-
tionum turbatarum cylindrus habens basem eandem cum portione et
axem eundem ad conum lJ1 eandem proportionem quarn que DZ ad TR.
Sint etiam linee iacentes in quibus que X, N multitudine quidern equales
portionibus ipsius BD, *magnitudine autem unaqueque equalis ipsi ZD. E
Sit autem et ipsarum XO unaqueque equalis ipsi BD. Que (! Ipsarum)
igitur NO unaqueque erit dupla ipsius TD. Accidat itaque secus unarn-
quamque ipsarum spatium aliquod latitudinem habens equalern ipsi BD
ita ut sit unumquodque habentium diametros tetragonurn. Auferatur
itaque a primo quidem gnomon habens *latitudinem equalem ipsi BE, a F
secundo autem habens latitudinem equalem ipsi BQ, et ab unoquoque
eodem modo unus a sequenti spatio gnomon auferatur latitudinem
habens in (! una) portione minorem latitudinem gnomonis ablati ante
ipsum; erit itaque qui quidem a primo spatio ablatus gnomon equalis ei
quod continetur sub BE, EZ, et reliquum *spatium accidens penes NO G
excedens specie tetragonali superiectum habens latus equale ipsi DE,
gnomon autem ablatus a secundo spatio est equalis ei quod continetur
sub ZQ, QB, et reliquum spatium penes NO accidens excedens specie
1.416 tetragonali, et reliqua similiter hiis, habebunt autem sic tplana omnium
cylindrorum ex quibus componitur *figura inscripta in portione ad H
superficiem cylindri habentis basem eandem cum portione et axem
eundem. Erit itaque totus cylindrus divisus in cylindros multitudine
quidem equales hiis qui in figura circumscripta, magnitudine autem
equales maximo ipsorum. Primus itaque cylindrus eorum qui in toto
cylindro habens axem DE ad primum *cylindrum qui in figura inscripta 1
habentem axem DE eandem habet proportionem quam tetragonum quod
a DE (I DG) ad id quod a KE. Ista autem est eadem ei quam habet quod
eontinetur sub BD, DZ ad id quod sub BE, EZ. Habet igitur eylindrus
ad eylindrum eandem proportionem quam primum spatium ad
gnomonem ablatum ab ipso. *Similiter autem et aliorum eylindrorum J
eorum qui in toto eylindro unusquisque habens axem equalem ipsi DE
ad eum qui seeundum ipsum eylindrum qui in figura inseripta habentem
axem eundem hane habebit proportionem quam similter ordinatum sibi
spatium ad gnomonem ablatum ab ipso. Sunt igitur magnitudines
quedam cylindri qui in *toto cylindro et alie magnitudines spatia K
aeeidentia secus XN habentia latitudinem equalem ipsi BD, multitudine
autem equales eylindris et secundum duo eandem habentia propor-
tionem. Dicuntur autem eylindri ad alios eylindros qui in figura in-
seripta, extremus autem neque ad unum dicitur, et spatia ad alia spatia,
1.418 seilieet ad *gnomones ab tipsis ablatos, conproportionalia in eisdem L
DE CONOYDALlBUS 331
51vM-T
proportionibus, extremum autem spatium neque ad unum dicitur. Palam
igitur quod et omnes cylindri ad omnes alios eandem habent propor-
C.2 tionem quam omnia spatia ad omnes gnomones. / Cylindrus ergo basem
habens eandem cum portione et axem eundem *ad figuram inscriptam M
in portione eandem habebit proportionem quam omnia spatia ad omnes
gnomones. Et quoniam sunt quedam linee equales iacentes in quibus
que N, O, et secus unamquamque accidit quoddam spatium excedens
specie tetragonali, latera autem superiectorum equali invicem excedunt,
et excessus est equalis minime, et alia *sunt spatia secus XN accidentia, N
latitudinem autem habentia equales ipsi BD, multitudine quidem
equales hiis, magnitudine autem unumquodque equale maximo, palam
quod simul omnia spatia quorum est unumquodque equale maximo ad
omnia alia spatia habent proportionem minorem ea quam habet que XN
ad equalem simulutrique, scilicet *medietati ipsius NO et tertie parti O
ipsius XO. Manifestum igitur quod eadem spatia ad omnes gnomones
habent proportionem maiorem ea quam habet que XN ad equalem
simulutrisque, scilicet medietati ipsius NO et duabus tertiis partibus
ipsius XO. Cylindrus ergo basem habens eandem cum portione ad (! et)
axem eundem ad figuram inscriptam *in portione habet proportionem p
maiorem quam que XN ad equalem simul utrisque, scilicet medietati
ipsius NO et duabus tertiis partibus ipsius XO. Est autem ipsi quidem
1.420 XN equalis que DZ, medietati autem ipsius NO que DE (! DT), tduabus
autem tertiis partibus ipsius XO que DR. Totus ergo cylindrus ad
figuram inscriptam in portione habet *proportionem maiorem quam illa Q
quam habet que DZ ad TR. Quam autem proportionem habet que DZ ad
TR hanc habere demonstratus est idem cylindrus ad conum qJ. Maiorem
igitur habebit proportionem ad figuram inscriptam quam ad conum qJ,
quod quidem est impossibile; figura enim inscripta demonstrata est ens
maior cono \II. Portio ergo *speroydalis non est maior cono qJ. R
Sed sit, si possibile est, minor. Rursum itaque inscribatur in por-
tionem quedam figura solida et alia circumscribatur ex cylindris
equalem altitudinem habentibus composita ita ut circumscripta figura
excedat inscriptam in minori quam in quanto conus qJ est maior
portione, et alia eadem prioribus 'disponantur. *Quoniam igitur figura S
inscripta est minor portione et circumscripta excedit in minori quam
conus \II portionem, palam quod et figura circumscripta est minor cono
qJ. Rursum itaque primus cylindrus eorum qui in toto cylindro habens
axem DE ad primum cylindrum qui in figura circumseripta habentem
axem eundem hane habet *proportionem quam extremum spatium T
eorum que seeus XN aceiderunt habentium latitudinem equalem ipsi BD
51vU-S2rC
ad ipsum; utraque enim equalia sunto Secundus autem cylindrus eorum
qui in toto cylindro habens axem equalem ipsi DE ad cylindrum
secundum ipsum existentem qui in figura circumscripta eandem habet
1.422 proportionem quam primum *spatium eorum que secus XN tevenerunt U
latitudinem habentium equalem ipsi BD ad gnomonem ablatum ab ipso.
Et aliorum autem cylindrorum unusquisque eorum qui in toto cylindro
habentium axem equalem ipsi DE ad eum qui secundum ipsum cylin-
drum eorum qui in figura circurnscripta eandern habet proportionem
quam spatium conproportionale *ipsi eorum que secus XN evenerunt ad V
gnornonem ab ipso ablatum ante dicturn extrernum. Et ornnes igitur
cylindri qui in toto cylindro ad omnes cylindros qui in figura cir-
cumscripta eandem habent proportionem quarn ornnia spatia secus XN
accidentia ad equale extremo iacenti spatio et gnomoni bus ablatis ab
aliis propter eadern prioribus. Quoniam *igitur demonstraturn est quod w
[omnia spatia secus XN accidentia ad] omnia spatia secus NO accidentia
excedentia specie tetragonali preter maximum habent proportionem
maiorem ea quam habet que XN ad equalem sirnulutrisque, scilicet
medietati ipsius NO et tertie parti ipsius XO, palarn quod eadem spatia
ad reliqua que sunt equalia extremo posito spatio et gnomonibus
*ablatis a reliquis habent proportionem minorem ea quam habet que XN X
ad equalem simulutrisque, scilicet medietatibus (! medietati) ipsius NO
et duabus tertiis partibus ipsius XO; palam igitur quod et cylindrus
52r habens / *basem eandem cum portione et axem eundem ad figuram A
circumscriptam habet proportionem minorem ea quam habet que ZD ad
1.424 TR. Quam autem proportionem habet que DZ ad TR hanc thabet dictus
cylindrus ad conum lJ1. Minorem ergo proportionem habet idem cylin-
drus ad figuram circumscriptam quam ad conum lJ1, quod quidem
impossibile; *figura cnim circumscripta demonstrata est ens minor cono B
lJ1. Non ergo est portio minor cono. Quoniam autem neque maior neque
minor, equalis ergo est.
31. (Gr. 30) ET IGITUR SI PLANO NON RECTO AD AXEM
SECETUR SPEROYDALE NEQUE PER CENTRUM, MINOR IPSIUS
PORTIO AD ABSCISIONEM *CONI HABENTIS (! HABENTEM) C
BASEM EANDEM CUM PORTIONE ET AXEM EUNDEM HANC
HABEBIT PROPORTIONEM QUAM EQUALIS SIMULUTRIQUE,
SCILICET MEDIETATI COPULANTIS VERTICES FACTARUM
PORTIONUM ET AXI MAIORIS PORTIONIS, AD AXEM MAIORIS
PORTIONIS.
DE CONOYDALIBUS 333
52rD-K
Sit enim aliqua figura speroydalis seeta ut dietum est, et *ipsa seeta D
alio plano per axem reeto ad planum seeans figure quidem seetio sit que
ABGD oxygonii coni seetio, plani autem seeantis figuram que GA reeta,
et equedistanter ipsi AG dueantur que PR, se eontingentes seetionem
coni seeundum B, Z et erigatur ab ipsis planum equedistans ei quod
seeundum AG [Fig. Cs. 30]. Contingent autem *hee speroydale seeun- E
1.426 dumB, Z et erunt vertiees portionum copulate (I), et esto queBZ. tCadet
autem ipsa per eentrum, et sit eentrum speroydalis et seetionis oxygonii
coni T. Quoniam igitur supponebatur figura seeta esse plano non recto
ad axem, seetio est oxygonii coni sectio et diameter ipsius que GA.
Sumatur igitur eylindrus *axem habens in recta BD, in euius superficie F
erit oxygonii coni seetio que circa diametrum AG) et eonus vertieem
habens signum B, in cuius superficie erit oxygonii coni seetio que circa
diametrum AG. Erit itaque quidam tomos eylindri habens basem ean-
dem eum portione et axem eundem et abscisio coni habens basem
eandem eum portione *et axem eundem. Demonstrandum quod portio G
speroydalis euius vertex B ad abscisionem coni habentis (I habentem)
basem eandem eum portione et axem eundem hanc habebit propor-
tionem quam que DH ad DZ, equalis autem sit que ZH ipsi TZ.
Sumatur itaque quidam eonus in quo \II ad abseisionem coni habentis
(! habentem) basem eandem eum portione et axem eundem *hane H
habens proportionem quam habet que DR ad DZ. Si igitur portio
speroydalis non est equalis cono \II, sit primum, si possibile est, maior.
Inseribatur itaque in portionem speroydalis figura solida et alia cir-
1.428 eumscribatur ex ttomis eylindri (I eylindrorum) equalem altitudinem
habentibus composita ita ut cireumseripta figura exeedat inseriptam *in I
minori quam in quanto portio speroydalis exeedit conum W. Consimili-
ter itaque priori demonstrabitur figura inseripta existens maior cono \II
et tomos eylindri habens basem eandem eum portione et axem eundem
ad figuram inseriptam maiorem habens proportionem quam ad eonum
W, quod est impossibile. Portio igitur speroydalis non *erit maior cono J
\II.
Sed esto, si possibile est, minor. Inseripta itaque rursum in por-
tionem figura solida et alia eireumseripta ex tomis eylindri equalem
altitudinem habentibus composita ita ut cireumseripta figura exeedat
inscriptam in minori quam in quanto exeedit conus \II portionem.
Rursum itaque per eadem demonstrabitur figura *circumscripta minor K
cono \II et tomos cylindri habens basem eandem cum portione et axem
eundem ad figuram circumscriptam habens proportionem minorem
52rI.rS
quam ad conum W, quod est impossibile. Non erit igitur neque minor
portio cono. Manifestum est igitur quod oportebat demonstrare.
*32. (Gr. 31) OMNIS FIGURE SPEROYDALIS SECTE PLANO L
RECTO AD AXEM NON PER CENTRUM MAIOR PORTIO AD
CONUM HABENTEM BASEM EANDEM CUM PORTIONE ET
AXEM EUNDEM HANC HABET PROPORTIONEM QUAM
1.430 EQUALIS SIMULUTRIQUE, SCILICET MEDIETATI tAXIS
SPEROYDALIS ET AXI MINORIS PORTIONIS, AD AXEM
MINORIS PORTIONIS.
*Sit sectum aliquod speroydale ut dictum est, secto autem ipso a M
plano alio per axem recto ad planum secans portionis (I figure) quidem
sectio sit que ABG oxygonii coni sectio, diameter autem ipsius et axis
C.2 figure que BD, plani / secantis que GA r e t ~ erit itaque ipsa ad rectos
angulos ipsi BD [Fig. Cs. 31]. Sit autem maior portionum *cuius vertex N
B, et centrum speroydalis T. Adiaceat itaque que DH equalis ipsi DT et
que BZ eidem equalis. Demonstrandum quod portio speroydalis cuius
vertex B ad conum habentem basem eandem cum portione et axem
eundem hanc habet proportionem quam habet que EH ad ED.
Sit itaque speroydale sectum plano per centrum recto ad axem, *et a O
facto circulo sit conus habens verticem signum D. Est itaque totum
quidem speroydale duplum portionis basem habentis circulum qui circa
diametrum KL, verticem autem signum D, dicta autem portio est dupla
coni habentis basem eandem cum portione et axem eundem; de-
monstrata sunt enim hec. Totum ergo speroydale est quadruplum *coni p
dicti. Conus itaque iste ad conum habentem basem circulum qui circa
1.432 diametrum tAG, verticem autem signum D, habet proportionem com-
positam ex proportione quam habet que TD ad ED et ex ea quam habet
tetragonum quod a KT ad id quod ab EA. Quam autem proportionem
habet tetragonum quod a KT ad id quod ab EA eadem est ei quam habet
*quod sub BT, TD ad id quod sub BE, ED. Quam itaque proportionem Q
habet que TD ad ED hanc habeat que XD ad TD. Habebit igitur et quod
continetur sub XD, BT ad id quod sub BT, TD quam que DT ad DE.
Proportio autem composita ex proportione quam habet quod sub XD, TB
ad id quod sub BTD et ex proportione quam habet quod sub BT, TD *ad R
id quod sub BE, ED, eadem autem est ei quam habet quod continetur
sub XD, BT ad id quod sub BE, ED. Habet igitur conus quidem basem
habens circulum qui circa diametrum KL, verticem autem signum D, ad
conum basem habentem circulum qui circa diametrum AG, verticem
autem signum D, eandem proportionem quam quod continetur *sub XD, S
DE CONOYDALIBUS 335
52rT-52vB
BT ad id quod sub BE, ED. Conus autem basem habens eireulum qui
circa diametrum AG, vertieem autem signum D, ad portionem
speroydalis habentem basem eandem eum ipso et axem eundem hane
habet proportionem quam quod eontinetur sub BE, ED ad id quod
eontinetur sub ZE, BE (! ED), hoc est, que BE ad EZ; minus enim quam
dimidium *speroydalis ad eonum habentem basem eandem eum por- T
1.434 tione et taxem eundem demonstratum est hane habens proportionem
quam equalis simulutrique, scilieet medietati axis speroydalis et axi
maioris portionis, ad axem maioris portionis; ista autem est quam habet
que ZE ad BE. Conus ergo qui in dimidio speroydalis ad portionem
speroydalis *minorem medietate eandem habet proportionem quam U
quod eontinetur sub XD, BT ad id quod sub ZE, ED. Quoniam igitur
totum quidem speroydale ad eonum qui in dimidio speroydalis eandem
habet proportionem quam quod eontinetur sub ZH, XD ad id quod sub
BT, XD; quadruplum enim utrumque. Conus autem qui in dimidio
speroydalis *ad portionem minorem quam dimidium speroydalis hane V
habet proportionem quam quod eontinetur sub XD, ET ad id quod sub
ZE, ED. Habebit et totum speroydale ad portionem minorem ipso
eandem proportionem quam quod eontinetur sub ZH, XD ad id quod sub
ZED. Quare et maior portio speroydalis ad minorem eandem habet
proportionem *quam exeessus quo excedit quod eontinetur sub ZH, XD W
id quod sub ZE, ED ad id quod sub ZED. Quod autem sub ZE, ED (!
ZH, XD) excedit id quod sub ZH, XD (! ZE, ED) in eo quod eontinetur
1.436 sub XD, EH et in eo quod sub tZE, XE. Habet ergo maior portio
speroydalis ad minorem eandem proportionem quam equale simulutris-
que, scilieet ei quod eontinetur *sub XD, EH et ei quod sub ZE, XE, ad X
id quod eontinetur sub ZE, ED. Minor autem portio speroydalis ad
eonum habentem basem eandem eum ipsa et axem eundem hanc habet
proportionem quam quod eontinetur sub ZE, ED ad id quod sub BED;
eandem enim habet proportionem quam que ZT (l ZE) ad BE. Conus
autem qui in minori portione ad conum *qui in maiori portione eandem Y
habet proportionem quam quod continetur sub BE, ED ad tetragonum
quod a BE; proportionem enim altitudinum habent coni, quoniam basem
52v habent eandem. Habebit utique et maior portio spero/ydalis *ad eonum A
inscriptum in ipsa quam equale simulutrisque, seilieet ei quod con-
tinetur subXD, EH et ei quod subZT (f ZE),XE, ad tetragonum quod a
BE. Ista autem est eadem ei quam habet que EH ad ED, quod enim sub
XD, EH ad id quod sub XD, ED hane habet proportionem quam que EH
ad ED, et quod eontinetur *sub XE, ZE ad id quod sub ZE, TE hane B
habet proportionem quam que EH ad ED; que enim XE ad TE eandem
52vC-I
habet proportionem quam que EH ad ED propter proportionaliter esse
ipsas XD, TD, DE, et ipsam TD equalem esse ipsi HD. Et quod equale
igitur ambobus, scilicet ei quod eontinetur sub XD, EH et ei quod sub
ZE, XE, ad equale simulutrisque, *scilieet ei quod sub XE (! XD), ED C
1.438 et ei quod sub tZE, TE, eandem habet proportionem ei quam que
EH ad ED. Tetragonum autem quod ab EB est equale ambobus,'
scilieet ei quod eontinetur sub XD, ED et ei quod sub ZE, TE;
tetragonum quidem enim quod a BT est equale ei quod continetur sub
XD, ED; exeessus autem quo maius est tetragonum *quod a BE eo quod D
a BT est equalis ei quod continetur sub ZE, TE, quoniam equales sunt
que BT, BZ. Palam igitur quod maior portio speroydalis ad eonum
habentem basem eandem eum portione et axem eundem hane habet
proportionem quam que EH ad ED.
33. (Gr. 32) ET IGITUR SI SPEROYDALE SECTUM FUERIT
PLANO NON *RECTO AD AXEM NEQUE PER CENTRUM, MAIOR E
PORTIO IPSIUS AD ABSCISIONEM CONI HABENTIS (! HABEN-
TEM) BASEM EANDEM CUM PORTIONE ET AXEM EUNDEM
HANC HABEBIT PROPORTIONEM QUAM EQUALIS SIMULUT-
RIQUE, SCILICET MEDIETATI COPULANTIS VERTICES FAC-
TARUM PORTIONUM ET AXI MINORIS PORTIONIS, AD AXEM
MINORIS PORTIONIS.
*Sit speroydale seetum plano ut dietum est. Seeto autem ipso ab alio F
plano per axem reeto ad seeans planum figure quidem seetio sit que
ABGD oxygonii eoni seetio, plani autem seeantis figuram que GA reeta,
1.440 equedistanter autem ipsi AG tducantur que PR, se eontingentes see-
tionem oxygonii eoni penes B, D, et erigantur ab ipsis *plana equedis- G
tantia plano quod seeundum AG; eontingent autem hee speroydale
penes B, D; et erunt vertices portionum que B, D [Fig. Cs. 32]. Dueatur
igitur eopulans vertiees factarum portionum que BD; cadet autem ipsa
per eentrum, et sit centrum T, portio autem ens maior medietate
speroydalis euius vertex B. Adiaeeat *autem ipsi DH equalis que DT et H
que BZ eidem. Demonstrandum quod portio speroydalis maior ad
abseisionem eoni habentis (I habentem) basem eandem cum portione et
axem eundem hane habet proportionem quam que EH ad ED.
Sit enim speroydale seetum per eentrum plano equedistanti plano
quod seeundum AG, et inscribatur in dimidium speroydalis abscisio
*eoni verticem habens signum D, et quam habet proportionem que DT I
ad ED hane habeat que XD ad TD. Similiter itaque priori de-
monstrabitur abscisio coni inscripti (! inscripta) in dimidio speroydalis
DE CONOYDALIBUS 337
52vJ-O
ad abscisionem coni inscripti (I inscriptam) in minori portione eandem
1.442 thabens proportionem quam quod continetur sub XD, BT ad id quod sub
C.2 BE, ED; et abscisio coni *inscriplti (I inscripta) in minori portione ad J
portionem in qua inscripta est eandem habens proportionem quam quod
continetur sub BE, ED ad id quod sub ZE, ED. Habebit igitur abscisio
coni inscripti (I inscripta) in dimidio speroydalis ad minorem portionem
speroydalis proportionem quam quod continetur sub XD, BE (! BT) ad
id quod sub ZE, ED. Habebit igitur *totum quidem speroydale ad K
abscisionem coni inscripti (I inscriptam) in dimidio speroydalis eandem
proportionem quam quod continetur sub ZH, XD ad id quod sub BX (!
BT), XD; quadruplum enim utriusque utrumque. Dicta autem abscisio
coni ad minorem portionem speroydalis eandem habet proportionem
quam quod continetur sub XD, BT ad id quod sub ZE, ED. *Habebit L
igitur totum speroydale ad minorem portionem ipsius speroydalis ean-
dem proportionem quam quod continetur sub ZH, XD ad id quod sub
ZE, ED. Ipsa autem maior portio ad minorem eandem habet propor-
tionem quam excessus quo exeedit quod continetur sub ZH, XD id quod
continetur sub ZE, ED ad id quod sub ZE, ED. Minor autem portio ad
1.444 *abscisionem coni inscripti (! inscriptam) in ipsa teandem habet pro- M
portionem quam quod subZE, ED ad id quod subBE, ED; demonstratum
est enim hane habens proportionem quam que ZE ad BE. Abscisio
autem coni inseripti (I inseripta) in [minori portione ad abseisionem
coni inscriptam in] maiori portione eandem habet proportionem quam
quod sub BE, ED ad tetragonum quod a BE; abscisiones enim conorum
diete habent proportionem *altitudinum, quoniam basem habent ean- N
dem, altitudines autem ipsorum eandem habent proportionem cum ea
que ipsius DE ad EB. Habet autem et maior portio speroydalis ad
abscisionem c.oni inscriptam in ipsa eandem proportionem quam exces-
sus quo id quod continetur sub HZ, XD excedit id quod sub ZED ad
tetragonum quod a BE. Ista *autem proportio consimiliter priori de- O
monstrabitur ens eadem ei quam habet que EH ad ED;
Explicit liber Archymedis de conoydalibus et speroydalibus.
Completa fuit eius translatio Idibus Novembris anno Christi 1269.
8. Euthocii Ascalonite
rememoracio in libros
Archymedis de equerepentibus
53rA-I
53r
18.264 /t*Euthochii Ascalonite rememoracio in A
primum librum Archymedis de equerepentibus
*Ropen, Le. reptionem, o generosissime Petre, genus esse commune B
gravitatis et levitatis, Aristotiles (I) et Ptolemeus ipsum sequens dicunt.
Qui autem apud Platonem Timeus omnem ropen a gravitate dicit fieri,
levitatem enim putat privationem. Quorum opiniones amantibus addis-
cere licet legere ex libro de ropis a Ptolemeo *conscripto, et ex C
naturalibus tractatibus Aristotelis, et ex Timeo Platonis, et ex exponen-
tibus hec. Archymedes autem in hoc libro centrum ropes pIane figure
putat a quo suspensa manet equedistans orizonti, duorum autem aut
plurium planorum centrum ropes aut gravitatis a quo suspensa libra est
equedistans orizonti.
*Ut puta, sit trigonum ABG et in medio ipsius signum aliquod D, a D
quo suspensum manet equedistans orizonti [Fig. Ee. 1]. Palam igitur
quod equaliter repent que ABG (! B, G) partes sibi ipsis et neutrum
altero repet magis ad orizontem. Similiter autem et libra existente AB et
suspensis ex ipsa magnitudinibus A, B, si libra suspensa a G habeat
*partes A, B equaliter repentes, manet equedistans orizonti, et erit E
centrum suspensionis magnitudinum A, B ipsum G.
111.266 tBene autem videtur Geminus dicere de Archymede quod dignitates
petitiones dicit, "equales," enim, "gravitates ab equalibus lon-
gitudinibus equaliter repere" dignitas est, et que deinceps et sunt
*omnia plana mediocriter ipsa considerantibus. F
"Equalium autem et similium, ait, planarum figurarum adaptatarum
ad invicem, et centra gravitatum adaptantur ad invicem." Omnes enim
partes ipsarum omnibus adaptantur.
"Inequalium vero sed similium centra gravitatum similiter erunt
posita. "
Intelligatur autem ut *in subiecta descriptione que ABG, DEZ trigona G
inequalia et similia [Fig. Ee. 2]. Centrum autem gravitatis ipsius
quidemABG, H; ipsius autemDEZ, T, et copulentur queAH, HG, BH,
DT, TE, TZ. Dico quod in equalia dividunt angulos que a signis H, T
copulate.
Fiat enim ut que EZ ad BG ita que ET ad TK et que ZT ad TL et que
DT ad TM, *et copulentur que MK, KL, LM. Erit itaque trigonum KLM H
simile trigono DEZ. Quoniam enim est ut que ET ad TK que TZ ad TL,
equedistans est que EZ ipsi KL; similiter itaque et que MK ipsi DE et
que LM ipsi DZ. Trigonum ergo DEZ est simile trigono KLM. Est ergo
ut que DE ad MK que EZ ad KL et que DZ ad ML. Supponitur *autem I
340
IN LIBROS DE EQUEREPENTIBUS 341
53rJ-P
propter similitudinem trigonorum ABG, DEZ ut que DE ad AB que BG
UI.268 (! EZ) ad EZ (! BG) tet que DZ ad AG. Equales ergo sunt ipse ABG
ipsis MKL. Quare adaptatur unaqueque super unamquamque. Equale
ergo et simile est trigonum ABG trigono KML. Quare et adaptabitur
centrum ipsius ABG super centrum ipsius MKL. Ipso autem H super T
adaptato *et ipsorum (! ipsis) A, B, G super M, K, L, adaptabuntur et J
que AH, BH, GH super MT, KT, LT, et equales facient angulos apud M,
K, L hiis qui in trigono ABG; quare et in ipso DEZ; eedem enim sunt
recte que a T ad M, K, L et ad D, E, Z copulate.
"Omnis figure cuius perimeter ad eadem curva (! cava) fuerit cen-
trum *gravitatis oportet esse intra figuram." Quas vocet lineas ad K
eadem curvas (! cavas) dictum est a nobis pIane in prohemiis de spera
et cylindro. Quoniam autem figura habens ad eadem concavam perimet-
rum omnes partes plani intus habet et angulos, palam quod et centrum
gravitatis habet intra figuram. In quibusdam *enim figuris centrum L
figure est extra et in perimetro; in semicirculo enim ABG centrum
figure est H [Fig. Ee. 3]. In yperbola autem DEZ ~ n t r u figure est
extra, secundum quod diametri concidunt invicem, sicut se habet T.
Dieta sunt enim hec in secundo libro conieorum Apollonii. Attamen et
01.270 in figura ABG et in figura DEZ *centrum gravitatis, a tquo videlicet M
suspensa figura est equedistans orizonti, est intra perimetrum; si enim
esset in perimetro aut extra, repet ad altera, quod quidem non sup-
ponitur.
In secundum (Gr. 4)
"Sit centrum gravitatis D, si possibile est." Quod enim est *in AB N
demonstratum est; dictum est enim superius quod duarum mag-
C.2 nitudinum cenltrum est a quo libra suspensa habet partes equaliter
repentes manens equedistans orizonti. Quare in AB est centrum mag-
nitudinum A, B.
*In quintum (Gr. 7) O
"Aut maius est quod ab (! del.) AB ipso G, ut equaliter repant, aut
non." Hoc verbum oportet intelligere non tanquam maiori existente
semper AB magnitudine quam G sed maiori supposita aut (! quam)
secundum equalem reptionem, possibile enim est et minorem mag-
nitudinem habere maiorem reptionem quam maiorem propter lon-
gitudinem libre, que est maior *valde et inequalem facit proportionem. P
"Et auferatur ab ipso AB minus excessu quo AB est maius quam G,
ita ut equaliter repant et ut residuum A sit commensuratum ipsi G."
Oportet, ait, auferre ab AB magnitudine aliquam, scilicet B, quod facit
111.272
53rQ-X
residuum A commensuratum ipsi G et maius A quam G aut secundum
*equalem reptionem. Hoc autem possibile est facere per ea que dicta Q
sunt in principio decimi elementorum Euclidis et in tertio spericorum
Theodosii.
tIn undecimum (Gr. 13)
"Et copulentur que EZ, HK, LM. Cadent itaque ipse equedistanter
*ipsi BG." Quoniam enim que BO est equalis ipsi WG et que DB ipsi R
DG, erit ut que DB ad OB que DG ad WG, et dividenti ut que DO ad
OB que DW ad WG. Sed ut quidem que DO ad OB queAE ad EB. Que
enim EO est equedistanter ipsi AD; ut autem que DW ad WG que AZ ad
ZG, et ut ergo que AE ad EB que AZ ad ZG. Que ergo EZ est
equedistans *ipsi BG. Simil iter etiam demonstrabuntur et relique. S
"Trigonum itaque ADG ad omnia trigona que ab ipsis AM, MK, KZ,
ZG descripta similia trigono ADG hanc habent (I) proportionem quam
habet que GA ad AM, propter equales esse rectas." Quoniam enim
trigona ADG, ASM sunt similia, ad invicem duplam habent propor-
tionem *quam quidem que AG ad AM. Quoniam autem nunc supponitur T
que AG ipsius AM esse quadrupla, trigonum ADG ad trigonum ASM
proportionem habet quam 16 ad unum, ad omnia autem trigona que ab
AM, MK, KZ, ZG proportionem habet quam 16 ad 4. Proportionaliter
ergo est ut trigonumABG (! ADG) ad trigona que ab ipsisAM, MK, KZ,
ZG similia trigono ADG *ita ipsa trigona ad trigonum ASM, hoc est, U
que GA ad AM; similia enim sunt et super bases equales et propter hoc
equalia, et sunt ad invicem ut bases.
"Sed que GA ad AM habet proportionem maiorem quam quidem que
FR ad RT, proportio enim ipsius AG ad AM est eadem cum proportione
*ipsius FR ad RP." Si enim intelligas ipsas RF, GD eductas et V
111.274 concidentes, propter equedistantes erit ut que FR ad RP que GD ad tDB
(I DQ). Sed ut que GD adDB (! DQ) que GA adAM; et ut ergo que GA
ad AM que FR ad RP. Que autem FR ad RP habet proportionem
maiorem quam que FR ad RT, et que GA ad AM habet proportionem
maiorem quam que FR ad RT.
*"Quod quidem impossibile, ea enim que per Q recta equedistanter W
ipsi DA producta in plano ad eadem erunt omnia centra," hoc est, ad
alteram partem, et repent videlicet ad illam omnes magnitudines et non
equaliter repent; quod quidem non supponitur. Supponitur enim cen-
trum quidem parallelogrammorum R, trigonorum autem Q.
*ln "aliter" ipsius undecimi (Gr. 13)
"Similiter enim sunt iacentia que T, K, LE (! L in) trigonis." Que
x
y
S3rY-S3vE
enim AT, EK, ZL existentes equedistantes similiter dividunt angulos, et
que TLG, TKB eedem sunt in omnibus trigonis, et relique que KD, DL.
*In tertium decimum (Gr. 15)
"Si enim educas lineas GDH, ZEH, BAH, palam quod ad idem
signum devenient." Eductis enim ipsis BAH, ZEH, et concidentibus
invicem apud H, et que GD educta in eodem cadet. Est autem que BH
ad HA que ZH ad HE, et que BZ ad AE, et que ZG ad ED, et videlicet
que DH (! GH) ad DE (! DH).
IU.276 t*' 'Erit itaque trigoni quidem BDG centrum gravitatis in TM, Z
quoniam tertia pars ipsius BD que BT." Sit trigonum ABG et copulen-
tur ab angulis ad equas sectiones laterum que AE, BZ, GD [Fig. Ee. 4].
Centrum ergo gravitatis est trigoni ABG, H. Et manifestum quod omnia
trigona sunt equalia invicem, et quod que ad equas sectiones laterum
53v copulate / *transeunt per H ut non eiusdem plura centra sint. Quoniam A
autem equales sunt que AD, DB, BE, EG, GZ, ZA, equalia erunt et
trigona quorum vertex signum H, basis (I bases) autem dicte recte.
Quare trigonum AHB est duplum trigoni HBE; quare et que AH est
dupla ipsius HE. Si itaque per H equedistanter ipsi BG produxerimus
TK, dupla *erit que AT ipsius TB. Quare universaliter si unum latus B
trigoni secetur ita ut pars que apud verticem sit dupla eius que apud
basem et per signum acceptum ducatur equedistans basi, in producta
erit centrum gravitatis trigoni.
In primum librum explicit.
nI.278 t*Eutokii in librum secundum c
Archymedis de equerepentibus
Cum diligenter supervenerimus primo libro et explanaverimus que in
ipso difficilia, necessarium estimamus et que in secundo difficulter sunt
dicta mediocriter exponere. Ait igitur in propositione *primi D
theorematis: "Supponantur que' AB, GD spatia contenta a recta et a
sectione rectanguli coni que possumus penes datam rectam compa-
rare." Hoc autem expresse quidem per ea que hic sunt demonstrata non
est invenire. Quoniam autem demonstratum est ab ipso, ut et in libro de
spera et cylindro dixit, quod talis figura *est epitrita trigoni habentis E
basem eandem sibi et altitudinem equalem, plano autem epitrito trigoni
53vF-L
rectilineo existenti possumus equale penes rectam comparare, manifes-
tum quod et talibus figuris. Que autem in dispositione dicuntur, omnia
manifesta sunt per 4. (! 8. = Gr. lO) theorum (! theorema) primi horum
libromm.
*In secundum
F
Secundi theorematis predicit quedam declaranda qualiter possibile est
in sectione rectanguli coni figuram note inscribi, et ait, "Hoc de-
monstrandum in ordinibus." Quoniam igitur obscurum est quod dicitur,
necessarium dicere brevia de ipso ex conicis Appollonii (I) *inventa. G
111.280 tSit figura contenta a parabola ABG et recta AG, cuius diameter sit
que BD [Fig. Ee. 5]. Manifestum itaque quod vertex portionis est
signum B; vertices enim linearum vocabat Apol1onius gue apud lineas
ultima diametrorum. Si igitur copulaverimus AB, BG, erit trigonum
quod ab (! del.) ABG habens basem eandem cum portione et altitudinem
egualem, *scilicet perpendicularem ductam a B super AG; non enim H
semper est axis gue BD. Si itaque sumentes vertices portionum AB, BG,
scilicetE, Z, per ipsas (I) producamus equedistantes ipsiBD, ut ipsasEH,
ZI, erunt ipse diametri portionum AB, BG; demonstratum est enim in
parabola quod omnes producte equedistanter diametro sunt diametri
*sectionis. Erunt itague que E, Z vertices portionum, et gue per E, Z 1
attingentes equedistantes ipsis AB, BG. Erit itaque et que ELZ eguedis-
tanter ipsi ADG, guoniam que ET, ZK equedistantes sunt et equales
existentes diametri equalium portionum et adaptate invicem, ut in sexto
1l1.282 conicorum demonstratum est. tEt quoniam que EHT *est equedistans J
ipsi BD, est ut que BH ad HA que DT ad TA. Equalis autem que HB ipsi
HA; diameter enim EH secat ipsam in duo equa equedistantem existen-
tem contingenti. Equalis ergo et que DT ipsi TA. Propter eadem etiam
et gue DK ipsi KG est equalis, tota autem AD est egualis ipsi DG.
Egualis ergo et gue DT ipsi DK, et *propter hoc etiam que EL ipsi LZ. K
Quare vere dicit quod copulans vertices portionum erit eguedistans basi
portionis et in duo equa dividetur a diametro portionis.
Copulentur itague et que AE, EB, BZ, ZG, et in duo equa sint secte
penes signa M, N, X, O, et ducantur per signa M, N, X, O eguedistanter
ipsi BD gue PMRS, CNYF, QX'IIQ, S'O *et copulentur que AP, L
PE, EC, CB, BQ, QZ, ZS', S'G, et que C4Q et P2389/S'. Manifestum
itaque ex predemonstratis guod gue CQ et gue EZ et gue PS' sunt
C.2 eguedistantes ipsi AG, et quod egualis est que C4 ipsi 4Q, / et gue P8
ipsi 8S'.
53vM-T
Dico igitur quod secant ipsam BD in consequenter impares numeros,
hoc est, qualis est unius *que B4, talium trium que 4L, et que L8 M
quinque, et que 8D septem.
Quoniam enim equalis est que AH ipsi HB et equedistans est que ET
ipsi BD, equalis ergo et gue AT ipsi TD. Que AD ergo ipsius DT dupla
est, quare et ipsius EL. Quod ergo ab AD est quadruplum eius quod ab
EL, ut autem quod ab AD [ad quod ab EL] ita demonstrata est que BD
ad BL. Quadrupla *ergo et que DB ipsius BL; tripla ergo que DL ipsius N
LB. Qualis ergo unius est que LB, talium trium est que LD. Propter
eadem itaque et qualium quatuor est que LB, talium duodecim que LD.
111.284 Et quoniam equalis est que EN ipsi NB et tque E6 ipsi 6L et que TF ipsi
FD, dupla est que EL ipsius 6L, hoc est, ipsius C4. Quadruplum ergo
*quod ab EL eius quod a C4. Quadrupla ergo et que LB ipsius B4. O
Quare tripla est que L4 ipsius 4B. Qualium ergo quatuor est que LB,
talium que quidem B4 unius, [que autem 4L trium], que autem LD
duodecimo Rursum quoniam equalis est que AM ipsi ME et que AR ipsi
RH et que AS ipsi ST, equales sunt que AS, ST, TF, FD. Qualium ergo
quatuor est que AD, *talium trium est que SD, hoc est, que P8. p
Qualium ergo sexdecim est quod abAD, talium novem est quod aP8, et
qualium ergo sexdecim est que DB, que B8 novem, et reliqua ergo que
8D septem. Quoniam igitur demonstratum est qualium que BD est
sexdecim, talium que quidem B4 unius, que vero 4L trium, que autem
8D septem, et reliqua *que L8 est quinque. Secatur ergo que BD ab Q
equedistantibus in proportiones consequenter imparium numerorum uno
dieto eo quod apud verticem portionis. Palam igitur est ex descriptione
quod producte a diametris [secantur] in eos qui ab unitate consequenter
positos numeroso Qualis enim unius est que C4, talium duorum est que
EL, trium autem *que P8, quatuor vero que AD, equedistantes enim R
existentes omnes in equalia secant invicem. Nominata est autem ab
Archymede que a (! APE)CBQZS'G figura note inscripta.
In tertium
Similes portiones sectionum coni Apollonius diffinivit in sexto *libro S
conicorum, in quibus productis in unaquaque equedistantibus basi
In.286 equalibus multitudine tequedistantes et bases ad abscisas a diametris
apud vertiees in eisdem proportionibus sunt et abscise ad abscisas, et
quod parabole omnes sunt similes. Note autem inscripta figura dicta est
in preaccepto fundamento. Dividi autem similiter diametros est *ita ut T
portiones ipsarum eandem habeant proportionem. Reliqua theorematis
plana sunt ex predicta figura.
B
53vU-54rC
In quartum
"Inscribatur rectilineum in portionem note ita ut relicte portiones
sint minores ipso X." Hoc autem manifestum est ex dictis *in secundo U
(! decimo) elementorum et in primo de spera et cylindro.
In quintum
"Et quoniam parallelogrammum est quod TZHI." Quoniam emm
equales sunt que KZ, LH, equalium enim portionum sunt diametri, et
equaliter distant ab axe BD et similiter dividuntur a centris T, I, est *ut V
que KT ad TZ que LI ad IH, et permutatim. Et propter hoc equalis est
que TZ ipsi IH. Est autem et equedistans, equales enim sunt omnes
diametri parabole. Est ergo parallelogrammum quod TZHI.
In secundam partem quinti
"Erit autem composite quidem ex ambabus portionibus AKB, BLG
I1I.288 *magnitudinis centrum tgravitatis Q; composite autem ex ambobus W
AKB, BLG trigonis G (! C)." Demonstratum est enim in preaccepto
quod que TM copulans centra portionum secatur in duo equa a BD
penes Q existens equedistans ipsi ZH, et que HT (! Nl) secatur in duo
equa penes C. Quare centrum gravitatis magnitudinis composite ex
trigonis AKB, BLG est C.
*" Quoniam igitur maiorem proportionem habet trigonum BAG ad X
trigona AKB, BLG quam ad portiones etc." Quoniam enim de-
monstratum est trigoni quidem ABG centrum gravitatis E, trigonorum
autem AKB, BLG centrum C, manifestum quod rectilinei AKBLG
centrum gravitatis in linea CE secta penes R secundum contrapassam
proportionem eius quam habet trigonum ABG ad trigona AKB, BLG.
54r Quoniam autem trigonum ABG / *ad trigona AKB, BLG habet propor- A
tionem maiorem quam ad portiones, portiones enim sunt maiores
trigonis, palam quod si secuerimus lineam EC in proportione quam
habet trigonum ad portiones, superius quam sit R cadet signum quod
erit centrum totius portionis propter contrapassionem.
*In sextum
Centrum portionis semper unum est et propinquius vertici portionis
quam centra inscriptorum rectilineorum. Trigoni enim ABG centrum
111.290 tgravitatis si contingat est E ipsa BD secta ita ut dupla sit EB quam ED.
Manifestum quod omnia centra rectilineorum inscriptorum *cadent C
intermedie signorum T, E et quanto utique plurium laterum fuerit note
inscriptum, tanto magis appropinquabit ipsi T. Manifestum igitur quod
54rD-K
intermediam centrorum note inscripti rectilinei et portionis esse quidem
maiorem ipsa ET est impossibile. Minorem autem possibile non solum
autem (! del.) minorem (f del.) ipsa TE sed et omni data.
*In septimum D
"Inscribatur enim in portionem ABG rectilineum simile ei quod in
portione DEZ (f EZH) , hoc est, similiter note." Similiter enim note
inscribitur quando sectiones parabole ABG equales fuerint hiis que
*ipsius DEZ (! EZH) ita ut latera note inscripti in portione ABG sint E
equemulta lateribus rectilinei inscripti in EZH. Quoniam enim utique
signa B, Z sunt vertices similium portionum, similia sunt que sic note
inscribuntur.
*In octavum F
"Et quoniam est ut que BT ad TD ita que KM ad MZ." Similes enim
existentes portiones habebunt centra secantia diametros in easdem
proportiones. "Et componenti" ut que BD ad DT que KZ ad ZM, "et
permutatim ut que BD ad KL (l KZ) ita que DT ad MZ, que autem BD
In.292 est quadrupla ipsius KZ, hoc tenim in fine demonstratur ubi signum tale
(J .. " *Nos autem consequenter demonstrabimus ipsum. G
Sit parabola que ABG, cuius diameter que BD, et ducatur ordinate
que AD et copuletur que AB et in duo secetur que AB penes Z et per Z
ducatur equedistans ipsi BD que EZ [Fig. Ee. 6]. Est ergo diameter
portionis AB; et a signis E, Z equedistanter ordinate ducantur que EH,
ZT. *Quoniam igitur que AZ est equalis ipsi BZ, dupla est que AB ipsius H
ZB et que DB ipsius BT et que AD ipsius ZT, hoc est, ipsius EH. Quare
quod ab AD est quadruplum eius quod ab EH, et propter hoc que DB
ipsius BH est quadrupla longitudine. Quoniam igitur que BD ipsius
quidem BT est dupla, que BT ipsius BH est dupla, et que TH *ipsi HB I
equalis, hoc est, ipsi EZ, quia parallelogrammum est EHTZ. Quadrupla
ergo que BD ipsius ZE.
"Et quoniam quadrupla est que BD ipsius BE (l BC in Fig. Cg. 25,
BS in Fig. oJ Gr. 2, 189), et enim demonstratur." Demonstratum est
enim in preaccepto que BD utriusque ipsarum BH, EZ quadrupla; quare
que BH ipsi EZ est equalis, et propter hoc *hic que BC ipsi KZ equalis J
et que BD utriusque ipsarum quadrupla.
"Que BX ergo est tertia pars ipsius BD." Quoniam enim que BD est
quadrupla ipsius BC, qualium ergo est que BD quatuor, talium que BC
unius; et qualium ergo que BD duodecim, talium est que BC trium;
tripla autem que BC ipsius CX. Qualium ergo que BC trium, *talium K
54rL-R
que XC unius et tota que BX quatuor; horum autem erat que BD
duodecimo Que BX ergo est tertia pars ipsius BD.
"Trigonum autem ABG est triplum portionum." Demonstratum est
UI.294 enim ab ipso in libro de tsectione rectanguli coni quod omnis figura
contenta a recta et a sectione rectanguli coni est epitrita *trigoni L
habentis basem eandem sibi et altitudinem equalem. Quare portio ABG
est epitrita trigoni ABG, et dividenti trigonum ABG portionum AKB,
BLG est triplum.
"Et ipsius ED tripla que DR; emiolia ergo est que BT ipsius TD,
quod quidem oportebat demonstrare." Quoniam enim que BD est
*tripla ipsius DE, qualium enim (! ergo) que BD est quindecim, talium M
que ED est quinque. Qualium autem que DE est quinque, talium que TE
C.2 unius, et tota que TE, DE sex. Sexcupla ergo que DT ipsius / TE.
Qualium ergo que BD quindecim, talium que DT sex et reliqua que TB
novem. Quare emiolia est que RT ipsius TD.
*In nonum N
Nonum theorema existens valde obscurum exponemus disserentes
pIane secundum possibilitatem.
Quoniam enim proportionales sunt que AB, BG, BD, BE, et dividenti
et permutatim que AG, GD, DE in eadem proportione sunt. Quoniam
igitur queAB, BG, BD, DE in *eadem proportione sunt et queAG, GD, O
DE, est ut in primis magnitudinibus antecedens et medium ad conse-
quens ita in secundis magnitudinibus antecedens et medium ad conse-
quens; ut ergo simulutraque que AG, GD, hoc est, que AD ad DE ita
simulutraque AG (! AB), GB ad DB; ut autem simulutraque que AG (!
AB), GB ad DR ita dupla simulutriusque *ipsius AB, BG ad duplam p
ipsius BD, propterea quod partes eodem modo multiplicibus eandem
habent proportionem. Et ut ergo que AD ad DE ita dupla simulutriusque
. ipsius ABG ad duplam ipsius BD. Rursum quoniam que BG, BD, BE in
111.296 eadem proportione sunt et tque AG, GD, DE, est propter prius dieta ut
que AD ad DE ita simulutraque que GB, BD *ad BE. Erat autem et ut Q
queAD ad DE dupla simulutriusqueAB, BG ad duplam ipsiusBD; et ut
ergo unum ad unum ita omnia ad omnia. Dt ergo que AD ad DE ita
antecedentia ad consequentia. Sunt autem antecedentia quidem dupla
simulutriusque AB, BG et simulutraque que GB, BD, hoc est, due AB et
tres GB et una BD. Consequentia autem *dupla ipsius BD et que BE R
sola. Est igitur ut que AD ad DE recta composita ex dupla ipsius AB et
ex tripla ipsius GB et ex DB sola ad compositam ex dupla ipsius BD et
ex sola EB. Et quoniam maior est que componitur ex dupla ipsius AB et
S4rS.S4vB
ex quadrupla ipsius GD (l GB) et ex quadrupla ipsius DB et ex dupla
ipsius BE quam que componitur ex *dupla ipsius AB et ex tripla ipsius S
GB et sola GD (lBD), extrinsecus autem est que componitur ex dupla
ipsius DE (I DB) et ex sola EB, maius autem ad idem habet propor
tionem maiorem quam minus, maiorem ergo proportionem habet que
componitur ex dupla simulutriusque AB, BE et ex quadrupla simulut
riusque GD (! GB), BD ad compositam ex dupla ipsius DB *et ex EB T
sola quam que componitur ex dupla ipsius AB et ex tripla ipsius GB et
ex sola DB ad compositam ex dupla ipsius BD et ex sola EB. Sed ut que
componitur ex dupla ipsius AB et ex tripla ipsius GB et ex BD sola ad
compositam ex dupla ipsius BD et ex sola EB ita demonstrata est que
AD ad DE. Et composita ergo ex dupla *simulutriusque AB, BE et ex U
quadrupla simulutriusque GB, BD ad compositam ex dupla ipsius BD et
ex sola EB habet proportionem maiorem quam queAD ad DE. Si igitur
III.297 voluerimus facere teandem proportionem ipsius AD ad aliam aliquam,
illa erit minor quam DE. Sit que DD. Est ergo ut que AD ad DD que
componitur ex dupla simulutriusque AB, BG (! BE) *et ex quadrupla V
111.298 simulutriusque GB, BD ad tcompositam ex dupla ipsius BD et ex sola
EB. Econverso ergo est ut que DD ad DA que componitur ex dupla
ipsius BD et ex sola EB ad compositam ex dupla simulutriusque AB, BE
et ex quadrupla simulutriusque GB, BD; et componenti ut que DA ad
AD ita que componitur ex dupla ipsius AB *et ex quadrupla ipsius GB et W
ex sexcupla ipsius BD et ex tripla ipsius BE ad compositam ex dupla
simulutriusque AB, BE et ex quadrupla simulutriusque GB, BD; que
enim BD sexcies assumpta est, quater quidem in primis, bis autem in
secundis, et que BE ter accepta est, bis quidem in primis, semel autem
in secundis. Supponitur autem *et que AD ad HT hanc habens propor- X
tionem quam habet composita ex quincupla simulutriusque AB, BE et
ex [decupla] simulutraque (I simulutriusque) GD (! GB), BD ad com-
positam ex dupla ipsius AB et ex quadrupla ipsius GB et ex sexcupla
ipsius BD et ex tripla ipsius BE" et est turbata proportio. Per equam
54v ergo ut que DA / *ad HT ita composita ex quincupla simulutriusque AB, A
BE et ex decupla ipsius GB, BD ad compositam ex dupla simulutriusque
AB, BE et ex quadrupla ipsius GB, BD. Id enim quod scripte analogie
ita erit palam; quoniam enim est [ut] in primis magnitudinibus antece-
dens que DA ad consequens AD ita in secundis magnitudinibus *antece- B
dens que componiturex dupla ipsiusAD (!AB) et ex quadrupla ipsiusGB et
ex sexta (! sexcupla) ipsius BD et ex tripla ipsius BE ad consequens,
scilicet compositam ex dupla simulutriusque AB, BE et ex quadrupla
simulutriusque GB, BD, ut autem in primis magnitudinibus consequens,
54vC-J
scilicet AD, ad aliud aliquid, scilicet HT, ita in secundis *mag- C
nitudinibus aliud aliquid, scilicet composita ex quincupla simulutrius-
ID.299 que, scilicet AB, BE, et ex decupla simulutriusque GB, BD ad tcom-
positam ex dupla ipsius AB, et ex quadrupla ipsius GB, et ex sexcupla
ipsius BD et ex tripla ipsius BE [ ....]. Quoniam quincupla simulut-
riusque AB, BE ad duplam eiusdem proportionem habet quam *quinque D
111.300 ad tduo, habet autem et decupla simulutriusque GB, BD ad quadruplam
eiusdem proportionem quam quinque ad duo, quoniam et quinque ad
duo et decem ad quatuor proportionem habent quam quinque ad duo, et
composita ergo ex quincupla simulutriusque AB, BE et ex decupla
simulutriusque GB, BD ad compositam ex dupla simulutriusque AB, BE
*et ex quadrupla GB, BD proportionem habet quam quinque ad duo; ut E
autem et que AO ad HT proportionem habet quam quinque ad duo.
Rursum quoniam demonstratum est in superioribus quod que OD ad DA
eandem habet proportionem quam habet que EB cum dupla ipsius BD ad
equalem composite ex dupla simulutriusque AB, BE cum quadrupla
*simulutriusque GB, BD, est autem et ut consequens in primis mag- F
nitudinibus, scilicet AD, ad aliam aliquam, scilicet DE, ita in secundis
magnitudinibus alia aliqua, scilicet composita ex dupla ipsius AB et ex
tripla ipsius GB et ex sola DB, ad antecedens, scilicet compositam ex
EB et ex dupla ipsius BD, dissimiliter proportionibus *ordinatis, hoc G
est, proportione turbata existente, per equam est ut que OD ad DE ita
composita ex dupla ipsius AB et ex tripla ipsius GB et ex sola BD ad
compositam ex dupla simulutriusque AB, BE et ex quadrupla GB, BD.
Quare et econtrario ut que ED ad DO ita composita ex dupla simulut-
riusque AB, BE et ex quadrupla simulutriusque GBD *ad compositam H
ex dupla ipsius AB et ex tripla ipsius GB et ex sola BD, et convertenti
ut que DE ad EO, antecedens dico ad excessum, ita composita ex dupla
simulutriusque ABE cum quadrupla ipsius GBD ad compositam ex sola
GB et ex tripla ipsius BD et ex dupla ipsius EB. In antecedente quidem
111.302 enim dupla ipsius AB et t*ipsius BE, in consequente autem dupla solius 1
AB, quare relinquitur in excessibus dupla ipsius EB. Rursum in an-
tecedente quidem quadrupla simulutriusque GBD, in consequente autem
tripla ipsius GB et sola BD; quare relinquitur in excessibus sola GB et
tripla ipsius BD. Bene igitur dictum est quod est convertenti ut que DE
*ad EO composita ex dupla simulutriusque AB, BE et ex quadrupla J
simulutriusque GBD ad compositam ex GB et ex tripla ipsius DB et ex
dupla ipsius EB. Quare et econtrario ut OE ad ED ita composita ex GB
cum tripla ipsius BD et dupla ipsius EB ad compositam ex dupla
simulutriusque ABE et ex quadrupla simulutriusque GBD. Est autem et
54vK-R
*ut que DB ad aliam aliquam, scilicet EB, que AB ad BG, et dividenti K
ut que DE ad EB que AG ad GB. Propter eadem etiam est ut que GD ad
DB ita que DE ad EB. Et ut ergo tripla ipsius GD ad triplam ipsius DB
ita dupla ipsius DE ad duplam ipsius EB; partes enim eodem modo
multiplicibus eandem habent proportionem. Et ut ergo unum ad unum
*ita omnia antecedenti a ad omnia consequentia. Est ergo ut que DE ad L
EB ita composita ex AG et ex [tripla] GD et que (! del.) dupla ipsius DE
ad compositam ex GB et ex tripla ipsius BD et ex dupla [EB]. Quoniam
igitur demonstratum est ut in primis magnitudinibus antecedens que DE
ad consequens, scilicet DE, in secundis magnitudinibus antecedens,
*scilicet composita ex GB et ex tripla ipsius BD et ex dupla ipsius BE M
C.2 I ad consequens, scilicet compositam ex dupla simulutriusque [AB, BE et
quadrupla simulutriusque] GBD, ut autem in primis magnitudinibus
consequens, scilicet DE, ad aliam aliquam, scilicet EB, in secundis
111.304 magnitudinibus alia aliqua, scilicet composita ex AG tet tripla ipsius
GD et octupla (.' dupla) *ipsius DE ad antecedens, scilicet compositam N
ex GB et ex tripla ipsius DB et ex dupla ipsius BE, per equam in turbata
proportione ut que DE ad EB composita ex AG et ex tripla ipsius BD (!
GD) et que (! del.) dupla ipsius DE ad compositam ex dupla simulut-
riusque ABE cum quadrupla simulutriusque GBD; et componenti ut que
OB ad BE ita composita *ex AG et ex tripla ipsius GD et ex dupla ipsius O
BED (.' ED) et ex dupla simulutriusque AB, BE et ex quadrupla
simulutriusque GBD ad compositam ex dupla simulutriusque ABE et ex
quadrupla simulutriusque GBD. Sed composita ex AG et ex tripla ipsius
GD et ex dupla ipsius DE et ex dupla simulutriusque [AB, BE et ex
quadrupla simulutriusque] GBD est equalis composite ex tripla ipsius
AB *et ex sexcupla i psius GB et ex tripla ipsius DE (! DB). Que enim p
AB bis assumpta est expresse et assumens ipsam AG et ex quadrupla
ipsius GB unam facit tertiam (.' triplam) ipsam (.' ipsius) AB. Rursum
ablata [ex] quadrupla ipsius GB unam (! una) enim (.' fit) triplam (.'
tripla), assumens autem triplam ipsius GD et triplam ipsius DB facit
sexcuplam ipsius GB. Rursum ablata a quadrupla *ipsius DBG (.' DB Q
tripla) manet sola DB, assumens quadruplam (! autem) scilicet (del.)
duplam ipsius DE et duplam ipsius EB facit triplam ipsius BD. Bene
igitur dicit quod que OB ad EB hanc habet proportionem quam habet
composita ex tripla ipsius AB et ex sexcupla ipsius GB et que (! ex)
tripla ipsius DB ad compositam ex dupla simulutriusque ABE et ex
quadrupla *simulutriusque GBD. Rursum quoniam que ED, DI (! DG, R
GA) in eadem proportione sunt et propter econtrario suppositionis
simulutraque unicuique ipsarum EB, BD; DB, BG; [BG], BA erit ut que
S4vS-SSrA
111.306 ED ad tmediam et sequentem ipsas DG, GA, hoc est, ipsam DA, ita
simulutraque EB, BD ad simulutramque DB, BG cum simulutraque GB,
BA; et componenti ergo ut EA ad AD ita simulutraque EBD *cum S
simulutraque DBG et cum simulutraque GBA ad simulutramque DBG
cum simulutraque GBA. Sed simulutraque EBD cum ipsa DBG et ipsa
GBA est equalis simulutrique EBA et bis simulutrique DBG; semel enim
extreme assumuntur et bis medie; simulutraque autem que DBl (I DBG)
cum ipsi GBA est equalis simulutrique BDA (I ABD) et bis ipsi AG (I
BG), *propter eandem causam. Quare est ut que EA ad AD ita com- T
posita ex EBA et ex [dupla] simulutraque (! simulutriusque) DGB (!
DBG) ad compositam ex simulutraque DBA et ex dupla ipsius GB;
quare et dupla ad duplam eandem habet proportionem. Dt ergo que EA
ad AD ita composita ex dupla simulutriusque EBA cum quadrupla
simulutriusque GBD ad compositam ex dupla simulutriusque ADB (!
ABD) *et ex quadrupla ipsius GB. Quare et ut que EA ad tres quintas U
ipsius AD ita composita ex dupla simulutriusque ABE et ex quadrupla
simulutriusque GBD ad tres quintas composite ex dupla simulutriusque
ABD et ex quadrupla ipsius GR. Sed ut que AE ad tres quintas ipsius
AD ita accepta est que BE ad ZH; et ut ergo *que EB ad ZH ita V
composita ex dupla simulutriusque ABD (! ABE) et ex quadrupla
simulutriusque GBD ad [tres quintas] compositam (! composite) ex
dupla simulutriusque ABD et ex quadrupla ipsius GB. Quoniam igitur
demonstratum est ut antecedens, scilicet OB, ad consequens, scilicet
llI.308 BE, ita antecedens, scilicet tripla tsimulutriusque ABD cum sexcupla
ipsius GB, ad duplam *simulutriusque ABE et [quadruplam] simulut- W
riusque GBD; ut autem consequens, scilicet EB, ad aliud aliquid,
scilicet ad tres (! del.) quintas (I del.) ipsius (! ipsam) ZH, ita
antecedens (! consequens), scilicet dupla simulutriusque ABE et quad-
rupla simulutriusque DEG (I DBG), ad tres quintas consequentis, hoc
est, composite ex dupla simulutriusque ABD et ex quadrupla ipsius GB;
turbata igitur *existente proportione per equam est ut que EB (I OB) ad X
ZH ita composita ex tripla simulutriusque ABD et ex sexcupla ipsius GB
ad tres quintas composite ex dupla simulutriusque ABD et ex quadrupla
ipsius GB. Composita autem ex tripla simulutriusque GDB (! ABD) et
ex sexcupla ipsius GB ad compositam ex dupla simulutriusque ABD et
ex quadrupla ipsius GB proportionem habet quam quinque ad duo, que
55r autem sexcupla eorundem quadru/plorum *sunt emiolia; ad tres autem A
quintas eiusdem proportionem habet quam quinque ad duo. Quoniam
autem antecedenti a consequentium emiolia sunt, et proportonem ha-
bent ad ipsa quam tria ad duo; habent autem et quam quadraginta
IN UBROS DE EQUEREPENTIBUS 353
SSrB-1
quinque ad triginta. eadem enim utraque est quinque et decuplum; est
tres quinte ipsorum triginta *decem et octo. Habet ergo quadraginta B
quinque ad decem et octo proportionem quam quinque ad duo. Nam
quinque et duo amborum sunt none. Quoniam igitur demonstrata est
que quidem OA ad HT proportionem habens quam quinque ad duo. que
autem OB ad ZH proportionem eandem. tota ZT est due quinte partes
totius AB.
ID.310 t*In decimum c
"Manifestum itaque quod et tomi ADEG diameter est que ZH.
Quoniam enim supponitur que ZB diameter portionis et que AG, DE
secte in duo equa ab ipsa penes Z, H, equedistantes sunt contingenti
sectionem secundum B. Et palam quod et omnes consimiliter ipsis
*producte equedistantes sive intermedie ipsarum sive etiam intermedie D
ipsius DE et verticis B in duo equa secabuntur a BZH (I BZ) et propter
hoc ah ipsum ZH esse diametrum tomi.
"Sed ut quidem cubus qui a ZR (! ZA) ad cubum qui a DH ita portio
ABG ad portionem DER." Quoniam enim demonstratum est ab ipso
*quod portio ARG est epitrita trigoni ABG et portio DER trigoni DEB, E
est ut portio ABG ad trigonum ABG ita portio DER ad trigonum DEB, et
permutatim ut portio ad portionem trigonum ad trigonum. Quare et
medietates ipsorum. ut portio ABG ad portionem DEB ita trigonum AZB
*ad trigonum DHB. Quare et si descripserimus parallelogrammata (I) F
dupla trigonorum. erunt equiangula quia DH, AZ sunt equedistantes.
Quare et proportionem habebunt compositam ex proportione laterum,
scilicet AZ ad DH et ZB ad BH; eadem enim (I autem) proportio est
trigonorum et portionum. Portio ergo ad portionem habet proportionem
compositam *ex proportione ipsius AZ ad DH et ex proportione ZB ad G
BH; proportio enim (! autem) ipsius ZR ad RH est eadem cum propor-
tione tetragoni quod ab AZ ad tetragonum quod a DH. Proportio ergo
ill.312 portionis ad portionem componitur ex proportione tetragoni quod tab
AZ ad tetragonum quod a DH et ex proportione ipsius AZ ad DH.
Componitur autem et *proportio cubi qui ab AZ ad cubum qui a DH ex H
eisdem. ut demonstratum est in scoliis eius qui de spera et cylindro. Est
ergo ut portio ad portionem ita cubus qui ab AZ ad cubum qui a DH.
"Et quoniam solidum basem quidem habens tetragonum quod ab AZ,
altitudinem autem compositam ex dupla ipsius DH et ex ipsa AZ, ad
*cubum qui ab AZ habet proportionem quam dupla ipsius DB (! DH) l
cum ipsa AZ ad ZA." Super easdem enim bases existentia ad invicem
sunt ut altitudines.
S5rJ-P
Est autem et ut que DR ad AZ que XN ad NM; et ut dupla ipsius DR
ad AZ dupla ipsius XN ad NM; et ponenti ut dupla ipsius NX cum ipsa
NM ad NM dupla ipsius DR cum ipsa AZ ad AZ. Demonstratum est
autem et ut cubus qui ab AZ ad cubum *qui a DR ita cubus qui ab MN J
ad cubum qui ab NX et que MN ad NC; quatuor sunt proportionales, et
ut prima ad quartam ita solidum quod a prima ad simile quod a secunda
et similiter descriptum.
"Ut autem cubus qui a DR ad solidum basem quidem habens
tetragonum quod a DR, altitudinem autem rectam compositam *ex K
dupla ipsius AZ et ex ipsa DR, ita que DR ad compositam ex dupla
ipsius AZ et ex ipsa DR." Rursum enim ad invieem sunt ut altitudines.
Ut autem que DR ad duplam ipsius AZ cum ipsa DR ita CN ad
compositam ex dupla ipsius ON et ex ipsa CN. Est enim ut que AZ ad
111.314 DR que MN ad tNX et que ON ad NC. Et econtrario *ut que DH ad AZ L
que CN ad NO, et ut que DH cum dupla ipsius AZ ad AZ ita que CN
cum dupla ipsius NO ad NO.
Facte sunt igitur quatuor magnitudines consequenter invicem posite,
prima quidem solidum basem habens tetragonum quod ab AZ, al-
titudinem autem compositam ex dupla ipsius DH et ex ipsa AZ, et
secunda cubus qui ab AZ, et tertia cubus *qui a DR, et quarta solidum M
C.2 habens basem tetragonum quod a DR, alti/tudinem autem compositam
ex dupia ipsius AZ et ex ipsa DR, et alie quedam recte in eadem
proportione simul due accepte, scilicet composita ex dupla ipsius NX et
ex sola MN, et secunda que MN, et tertia que NC, et quarta composita
ex dupla ipsius ON et ex ipsa NC. *Per equam igitur fiet ut solidum N
basem quidem habens tetragonum quod ab AZ, altitudinem autem
compositam ex dupla ipsius DH et ex sola AZ, ad solidum basem
habens tetragonum quod a DR, altitudinem autem compositam ex dupla
ipsius AZ et ex sola DH, ita composita ex dupla ipsius XN et ex sola
MN ad compositam ex dupla ipsius NO et ex sola NC. *Sed ut dieta O
solida ad invicem ita demonstrata est que TI ad l K. Et ut ergo que TI ad
IK ita composita ex dupla ipsius XN et ex sola NM ad duplam (! del.)
compositam ex dupla ipsius ON et ex sola NC. Et componenti ut que TK
ad KI ita composita ex simulutraque MNC et ex dupla simulutriusque
111.316 XNO ad compositam ex dupla ipsius ON et ex *sola tNC; et anteceden- p
tium _(lac.) ut que HZ ad KI ita dupla (! quincupla) simulutriusque
MNC et decupla simulutriusque XNO ad compositam ex dupla ipsius
NO et ex sola NC. Et ut ergo que ZK (1 ZR) ad ZH (1 ZK), ita (! que est)
ipsius due quinte, utraque enim ipsarum RT, ZK due quinte partes sunt
ipsius HZ, quoniam media quinta pars que TK supponitur, ita composita
IN LlBROS DE EQUEREPENTIBUS 355
55rQ-W
ex quincupla *simulutriusque MNC et ex decupla simulutriusque XNO Q
ad dup1am simulutriusque MNC et quadruplam simulutriusque XNO. Et
enim duo ipsorum quinque et quatuor ipsorum decem due quinte partes
sunt. Quoniam igitur demonstratum est ut que ZH ad IK ila quincupla
ipsius MNC et decupla ipsus XNO ad duplam ipsius NO et solam NC,
*terum autem demonstratum est ut que ZH ad ZK quincupla simulut- R
riusque MNC et decupla ipsius XNO ad dup1am ipsius MNC et quadrup-
1am ipsius XNO, erit ut antecedens ad duo consequentia ita antecedens
ad duo consequentia, ut que ZH ad ZI ita composita ex [quincupla
simu1utriusque MNC et ex decupla simulutriusque XNO ad compositam
ex] dupla ipsius ON et ex sola NC ad (! et ex) duplam (! dupla)
simulutriusque ONC (I MNC) et quadruplam (I quadrupla) XNO, *que S
est equalis composite ex dup1a ipsius MN et ex quadrupla ipsius [NX] et
ex sexcupla ipsius NO et ex tripla ipsius NC; sic enim accepte sunt et
superius. Quoniam igitur quatuor recte consequenter proportionales
sunt que MN, [NX,] XO (.' NO), NC, et est ut quidem que NC ad CM ita
accepta quedam que RI ad ZT, hoc est, ad tres quintas ipsius HZ, *hoc T
est, ipsius MO, et demonstrate sunt que in textu proportiones, erit
propter predictum que RZ due quinte ipsius MN, hoc est, ipsius ZB; tria
ergo quinta est que BR ipsius tBZ. Que ergo BR ad RZ habet propor-
tionem quam quinque (! tres) ad duo. Quare centrum gravitatis por-
tionis ABG est signum R. Si itaque acceperimus portionis DBE *signum U
Q, que BQ erit tres quinte ipsius BH. Et factum est ut tota ZB ad totam
BR ita ablata que BH ad ablatam BQ, utraque enim ipsarum ad
utramque habet proportionem quam quinque ad tria; et reliqua ergo que
ZH ad reliquam QR habebit proportionem quam quinque ad tria.
Quoniam igitur supponitur ut sector (I tomos) ADEG ad portionem DBE
*ita que MC ad [CN], ut autem que MC ad CN ita tres quinte ipsius HZ, V
hoc est, que IT aut gue QR, ad RI, erit ergo et ut sector (! tomos) ad
portionem que QR ad RI, et contrapassa sunt [ .... ] equidem R centrum
totius portionis. Sectoris (l tomi) ergo centrum est l.
Eutokii Ascalonite rememoratio in secundum de equerepentibus *Ar- W
chymedis explicit.
Completa fuit translatio eius Novembris die 21 anno Christi 1269.
9. Liber Archimedis
de insidentibus aque
55v
11.318
SSvA-G
It*Liber Archimedis de insidentibus ague
Supponatur humidum habens talem naturam ut partibus ipsius ex
equo iacentibus et existentibus continuis expellatur minus pulsa a magis
pulsa, et unaqueque autem partium ipsius pellitur humido quod supra
ipsam existente secundum perpendicularem si humidum sit descendens
*in aliquo et ab alio aliquo pressum.
A
B
[1.] SI SUPERFICIES ALIQUA PLANO SECTA PER ALIQUOD
SEMPER IDEM SIGNUM SECTIONEM FACIENTE CIRCULI
PERIFERIAM CENTRUM HABENTEM SIGNUM PER QUOD
PLANO SECATUR, SPERE ERIT SUPERFICIES.
Sit enim superficies aliqua secta per signum K plano semper *sec- C
tionem faciente circuii periferiam, centrum autem ipsius K [Fig. la. 1].
Si igitur ipsa superficies non est spere superficies, non erunt omnes que
a centro ad superficiem occurrentes linee equales. Sint itaque queA, B,
G, D signa in superficie et inequales que AK, KB, per ipsas autem KA,
Il.319 tKB pianum educatur et faciat sectionem in *superficie lineam DABG. D
Circuii ergo est ipsa, centrum autem ipsius K, quoniam supponebatur
superficies talis. Non sunt ergo inequales linee KA, KB. Necessarium
igitur est superficiem esse spere superficiem.
[2.] OMNIS HUMIDI CONSISTENTIS ITA UT MANEAT IM-
MOTUM SUPERFICIES HABEBIT FIGURAM SPERE HABENTIS
CENTRUM IDEM CUM TERRA.
*Intelligatur enim humidum consistens ita ut maneat non motum, et E
secetur ipsius superficies plano per centrum terre. Sit autem terre
centrum K [Fig. la. 2], superficiei autem sectio linea ABGD. Dico
itaque lineam ABGD circuIi esse periferiam, centrum autem ipsius K.
Si enim non est, recte a K ad lineam ABGD occurrentes non *erunt F
equales. Sumatur itaque aliqua recta que est quarundam quidem a K
occurrentium ad lineam ABGD maior, quarundam autem minor, et
centro quidem K distantia autem sumpte linee circulus describatur.
Cadet igitur periferia circuii habens hoc quidem extra lineam ABGD,
hoc autem intra, quoniam que ex centro quarundam quidem a K
Il.320 t*occurrentium ad lineam ABGD est maior, quarundam autem minor. G
Sit igitur descripti circuIi periferia que ZBH, et a B ad K recta ducatur
et copuletur que HK (! ZK), KEL equales facientes angulos. Describatur
358
DE INSIDENTIBUS AQUE 359
55vH-N
autem et centro K periferia quedam que XOP ID plano et in humido;
partes itaque humidi que secundum XOP periferiam ex equo sunt
*posite et continue invicem, [et] premuntur que quidem secundum XO H
periferiam humido que (1 quod) secundum ZB locum, que autem
secundum periferiam OP humido quod secundum BE locum. Inequaliter
igitur premuntur partes humidi que secundum periferiam XO ei que
secundum OP. Quare non (1 del.) expellentur minus pressa a magis
pressis. Non ergo constare *fecimus aliquod humidum. Supponebatur I
autem constans ita ut maneret non motum. Necessarium ergo lineam
ABGD esse circuIi periferiam et centrum ipsius K. Similiter autem
demonstrabitur et [quomodocunque aliter] superficies humidi plano
secta fuerit per centrum terre, quod sectio erit circuIi periferia, et
centrum ipsius erit quod et terre *est centrum. Palam igitur quod J
superficies humidi constantis non moti habet figuram spere habentis
centrum idem cum terra, quoniam talis est ut secta per idem signum
sectionem faciat circuli periferiam [centrum] habentis signum per quod
secatur plano.
[3.] SOLIDARUM MAGNITUDINUM QUE EST EQUALIS MOLIS
ET EQUALIS PONDERIS *CUM HUMIDO DEMISSE IN HUMIDUM K
II.322 DEMERGENTUR ITA UT tSUPERFICIEM HUMIDI NON EXCE-
DANT [ET] NON ADHUC FERENTUR AD lNFERIUS.
[Demittatur] enim aliqua magnitudo equegravium cum humido in
humidum, et, si possibile est, excedat ipsa superficiem humidi, consis-
tat autem humidum ut maneat immotum. Intelligatur autem aliquod
*planum eductum per centrum terre et humidi et per solidam mag- L
C.2 nitudinem, sectio autem sit superficiei quidem humidi que / ABGD,
solide autem magnitudinis que EZHT insidentis, centrum autem terre K
[Fig. la. 3]. Sit autem solide quidem magnitudinis quod quidem BGHT
in humido, quod autem BEZG extra. lntelligatur et solida figura *com- M
prehensa pyramide basem quidem habente parallelogrammum quod in
superficie humidi, verticem autem centrum terre. Sectio autem sit plani
in qua est que ABGD periferia et planorum pyramidis que KL, KM.
Describatur autem quedam alterius spere superficies circa centrum K in
humido sub EZHT que XOP. Secetur hec a superficie plani [secundum
XOP]. *Sumatur autem et quedam alia pyramis equalis et similis N
comprehendenti solidam continua ipsi. Sectio autem sit planorum ipsius
que KM, KN, et in humido intelligatur quedam magnitudo ab humido
Il.324 absumpta que RSCY equalis et similis solide que secundum tBHEG (f
BHTG), quod est ipsius in humido. Partes autem humidi que scilicet in
55vO-V
prima pyramide *sub superficie in qua est que XO et que in altera in O
qua que PO, ex equo sunt posite et non (! del.) continue. [Non]
similiter autem premuntur; que quidem enim secundum XO premitur a
solido THEZ et humido intermedio superficie[rum] que secundum XO,
LM et planorum pyramidis, que autem secundum PO solido RSCY et
humido intermedio superficierum *que secundum PO, MN et planorum p
pyramidis. Minor autem erit gravitas humidi quod secundum MN, OP
eo quod secundum LM, XO, quod enim secundum RSCY. est minus
solido EZHT, ipsius enim ei quod secundum HBGT est equale, quia
magnitudine equale et equegrave supponitur solidum cum humido,
reliquum autem reliquo inequale (! equale) est. Palam *igitur quia Q
expelletur pars que secundum periferiam OP ab ea que secundum
periferiam OX, et non erit humidum non motum. Supponitur autem non
motum existens; non ergo excedet superficiem humidi aliquid solide
magnitudinis. Demersum autem solidum non feretur ad inferiora,
similiter enim prementur omnes partes humidi ex equo posite, *quia R
solidum est equegrave cum humido.
[4.] SOLIDARUM MAGNITUDINUM QUECUNQUE LEVIOR
FUERIT HUMIDO DIMISSA IN HUMIDUM NON DEMERGETUR
Il.326 TOTA, tSED ERIT ALIQUID IPSIUS EXTRA SUPERFICIEM
HUMIDI.
Sit enim solida magnitudo levior humido et demissa in humidum
*demergatur tota, si possibile est, et nihil ipsius sit extra superficiem S
humidi, consistat autem humidum ita ut maneat non motum. Intelligatur
etiam aliquod planum eductum per centrum terre et per humidum et per
solidammagnitudinem. Secetur autem a plano hoc superficies quidem
humidi secundum superficiem ABGD (! ABG) [Fig. la. 4]. Solida
*autem magnitudo secundum figuram in qua Z, centrum autem terre sit T
K. Intelligatur autem quedam pyramis comprehendens figuram Z se-
cundum quod et prius verticem habens signum K, secentur autem ipsius
plana a superficie plani ABG secundum AK, KB, accipiatur autem et
aliqua alia pyramis equalis et similis huic, secentur autem ipsius *plana U
a plano ABG secundum KB, KG, describatur autem et quedam alterius
spere superficies in humido circa centrum K, sub solida autem mag-
nitudine secetur ipsa ab eodem plano secundum XOP. Intelligatur
autem et magnitudo absumpta ab humido que secundum H in posteriori
pyramide equalis solide que secundum Z, partes autem *humidi quod in V
prima pyramide que sub superficiebus (I superficie) que secundum
superficiem XO et quod in secunda que sub superficiebus (! superficie)
SSvW-S6rF
que secundum superficiem OP ex equo sunt posite et continue invicem.
0.328 Non similiter autem tpremuntur; que quidem enim in prima pyramide
premitur a solida magnitudine que secundum Z et ab humido continente
ipsam *et existente in Ioco pyramidis qui secundumAB, OX, que autem W
in altera pyramide premitur ab humido continenti ipsam et existente in
Ioco pyramidis qui secundum PO, BG, est autem et gravitas que
secundum Z minor gravitate humidi quod secundum H, quoniam mag-
S6r nitudine quidem est equalis. Solida autem magni/tudo *supponitur esse A
Ievior humido (lac.) humidi [autem] continentis magnitudines Z,
H utraque pyramidum equalis; magis igitur premitur pars humidi quod
sub superficiebus (I superficie) que secundum periferiam OP. Expellet
igitur quod minus premitur, et non manet humidum non motum; sup-
ponebatur autem non motum. *Non ergo demergetur tota, sed erit B
aliquid ipsius extra superficiem humidi.
[5.] SOLIDARUM MAGNITUDINUM QUECUNQUE FUERIT
LEVIOR HUMIDO DEMISSA IN HUMIDUM IN TANTO DE-
MERGETUR UT TANTA MOLES HUMIDI QUANTA EST MOLES
DEMERSE HABEAT EQUALEM GRAVITATEM CUM TOTA
MAGNITUDINE.
*Disponantur autem eadem prioribus, et sit humidum non motum. Sit C
autem magnitudo EZHT Ievior humido [Fig. la. 5]. Si igitur humidum
est non motum, similiter prementur partes ipsius ex equo posite.
Similiter ergo premetur humidum quod sub superficiebus (! superficie)
Il.330 que secundum periferias XO et PO. tQuare equalis est gravitas qua
premuntur. *Est autem et humidi gravitas quod in prima pyramide sine D
BHTG solido equalis gravitati humidi quod in altera pyramide sine
RSCY humido. Palam igitur quod gravitas magnitudinis EZHT est
equalis gravitati humidi RSCY. Manifestum igitur quod tanta moles
humidi quanta est demersa pars solide magnitudinis habet gravitatem
equaIem toti magnitudini.
*[6.] SOLIDA LEVIORA HUMIDO IMPRESSA IN HUMIDUM E
SURSUM FERUNTUR TANTA VI AD SUPERIUS QUANTO
HUMIDUM HABENS MOLEM EQUALEM CUM MAGNITUDINE
EST GRAVIUS MAGNITUDINE.
Sit enim magnitudo A levior humido [Fig. la. 6]. Sit autem *mag- F
nitudinis quidem in qua A gravitas B, humidi autem habentis molem
equaIem cum A gravitas BG. Demonstrandum quod magnitudo A vi
pressa in humidum refertur ad superius tanta vi quanta est gravitas G.
56rG-M
Accipiatur entm quedam magnitudo In qua D habens gravitatem
equalem ipsi G. Magnitudo autem ex utrisque magnitudinibus in
quibus *A, D in eandem composita est levior humido; est enim G
magnitudinis quidem que ex utrisque gravitas BG. Gravitas autem
humidi habentis molem equalem cum ipsis est maior quam BG, quia
II.332 humidi thabentis molem equalem cum A gravitas est BG. Dimittatur (!
Dimissa) igitur in humidum magnitudo ex utrisque A t D composita ad
tantum demergetur donec tanta *moles humidi quantum est demersum H
magnitudinis habeat gravitatem equalem cum tota magnitudine; de-
monstratum est enim hoc. Sit autem superficies humidi alicuius que
ABGD periferia. Quoniam igitur tanta moles humidi quanta est mag-
nitudo A habet gravitatem equalem cum magnitudinibus A, D, palam
quod demersum ipsius erit magnitudo A; *reliquum autem in quo D I
erit totum desuper supra superficiem humidi. Si enim __ (lac.).
Palam igitur quod quanta vi magnitudo A refertur ad superius tanta
premitur ab eo quod supra, scilicet D, ad inferius, quoniam neutra a
neutra expellitur. Sed D ad deorsum premit tanta gravitate quanta est
G; supponebatur enim gravitas *eius in quo D esse equale (I) ipsi G. J
Palam igitur quod oportebat demonstrare.
[7.] GRAVIORA HUMIDO DIMISSA IN HUMIDUM FERENTUR
ll.334 DEORSUM DONEC DESCENDANT, ET ERUNT tLEVIORA IN
HUMIDO TANTUM QUANTUM HABET GRA VITAS HUMIDl
HABENT1S TANTAM MOLEM QUANTA EST MOLES SOLIDE
MAGNITUDINIS.
*Quod quidem igitur ferentur in deorsum donec descendant palam; K
partes enim humidi que sub ipsis premuntur magis quam partes ex
equo ipsis iacentes, quoniam solida magnitudo supponitur gravior
humido. Quod autem leviora erunt, ut dictum est, demonstrabitur.
Sit enim aliqua magnitudo, que A, que estgravior humido [Fig. la.
7]. Gravitas *autem magnitudinis quidem in qua A sit que BG, humidi L
autem habentis molem equalem ipsi A gravitas B. Demonstrandum
quod magnitudo A in humido existens habebit gravitatem equalem ipsi
G.
Accipiatur enim aliqua ali a magnitudo in qua D levior humido
molis equalis cum ipsa. Sit autem magnitudinis quidem in qua D
C.2 gravitas / equalis *gravitati B, humidi autem habentis molem equalem M
magnitudini D gravitas sit equalis gravitati BG. Compositis autem
magnitudinibus in quibus A, D magnitudo simulutrarumque eri t
equegravis humido, gravitas enim magnitudinum simulutrarumque est
equalis ambabus gravitatibus, seilieet BG et B, gravitas autem humidi
huius habentis *molem equalem ambabus magnitudinibus est equalis N
eisdem gravitatibus. Dimissis igitur magnitudinibus et proieetis in
II.336 humidum equerepentes erunt humido, et tneque ad sursum ferentur
neque ad deorsum, quoniam magnitudo quidem in qua A existens
gravior humido feretur ad deorsum et tanta vi a magnitudine in qua D
retrahitur. Magnitudo autem *in qua D, quoniam est levior humido, O
elevabitur sursum tanta vi quanta est gravitas G. Demonstratum est
enim quod magnitudines solide leviores humido impresse in humidum
tanta vi referunter ad sursum quanto humidum eque molis cum mag-
nitudine est gravius magnitudine. Est autem humidum habens molem
equalem cum D in gravitate G *gravius magnitudine D. Palam igitur P
quod magni tudo in qua A feretur in deorsum tanta gravitate quanta est
G.
Supponatur eorum que in humido sursum feruntur unumquodque
sursum ferri seeundum perpendieularem que per eentrum gravitatis
ipsorum produeitur.
*[8.] SI ALIQUA SOLIDA MAGNITUDO HABENS FIGURAM POR- Q
TIONIS SPERE IN HUMIDUM DIMITTATUR ITA UT BASIS POR-
TIONIS NON TANGAT HUMIDUM, FIGURA INSIDEBIT RECTA ITA
UT AXIS PORTIONIS SECUNDUM PERPENDICULAREM SIT. ET SI
AB ALIQUO TRAHATUR FIGURA ITA UT BASIS PORTIONIS TAN-
GAT HUMIDUM, NON MANET DECLINATA, SI DIMITTATUR, SED
RECTA RESTITUATUR [Figs. la. 8a-c].
56v
II.340,21 /t*[9.] ET IGITUR SI FIGURA LEVIOR EXISTENS HUMIDO DIMIT- A
TATUR IN HUMIDUM ITA UT BASIS IPSIUS TOTA SIT IN HUMIDO,
FIGURA INSIDEBIT RECTA ITA UT AXIS IPSIUS SIT SECUNDUM
PERPENDICULAREM.
Il.342 tIntelligatur enim aliqua magnitudo qualis dieta est in humidum dimissa.
Intelligatur etiam et planum produetum per axem portionis *et per centrum B
terre. Seetio autem sit superfieiei qllidem humidi que ABGD periferia, figure
alltem que EZH periferia et que EH reeta [Figs. la. 9a-c]. Axis alltem
portionis sit que ZT. Si igitur est possibile, non secundum perpendicularem
sit que ZT. Demonstrandllm igitur quod non manet figura sed in rectum
statuetur.
Est autem centrum *spere usque (.' super) ~ rursum enim sit figura C
primo maior emisperio, et sit eentrum spere usque ad emisperium, seilicet T
[Fig. b]; in minori autem P [Fig. c]; in mai ori autem K [Fig. al Per K autem
Il.346
56vD-K
et per terre centrum L ducatur que KL; figura autem extra humidum
absumpta a superficie humdi axem habet in perpendiculari que per K.
Propter eadem prioribus *est centrum gravitatis ipsius in linea NK; sit enim D
R. Totius autem portionis centrum gravitatis est in linea ZT inter K et Z, et
sit C. Relique ergo figure eius que in humido centrum erit in recta CR
inducta et absumpta _ (lac.) que habebit ad CR eandem proportionem
quam habet gravitas portionis que extra humidum ad gravitatem figure que
*in humido. Sit autem O centrum dicte figure et per O perpendiculari _ E
Il.344 (lac.); feretur igitur gravitas portionis quidem tque est extra humidum
secundum rectam RA (I RL) ad deorsum; figure autem que in humido
secundum rectam OL ad sursum. Non manet igitur figura, sed partes quidem
figure que versus H ferentur ad deorsum, que autem versus E ad sursum, *et F
semper hoc erit donec que ZT secundum perpendicularem fiato
Archymedis Syracusani de insidentibus in humido liber primus explicit.
t De eisdem eiusdem liber secundus incipit.
[1.] SI ALIQUA MAGNITUDO EXISTENS LEVIOR HUMIDO DI-
MITTATUR *IN HUMIDUM, HANC HABEBIT PROPORTIONEM IN G
GRAVITATE AD HUMIDUM MOLIS EQUALIS SIBI QUAM HABET
DEMERSA MAGNITUDO AD TOTAM MAGNITUDINEM.
Dimittatur enim in humidum aliqua magnitudo solida que FA levior
humido [Fig. la. lO]. Sit autem quod quidem demersum ipsius A, quod
autem extra humidum F. Demonstrandum quod magnitudo FA ad humidum
*equalis molis in gravitate hanc habet proportionem quam habet A ad FA. H
Accipiatur enim aliqua humidi magnitudo que NI molis equalis cum FA et
ipsi quidem F sit equale N, ipsi autem A, I, et adhuc gravitas quidem
magnitudinis FA sit B, ipsius autem NI que RO; ipsius autem I, R.
Magnitudo igitur FA ad NI hanc habet proportionem *quam gravitas B ad l
gravitatem RO. Sed quoniam magnitudo FA in humidum dimissa est levior
existens humido, palam quod demerse magnitudinis moles humidi habet
Il.347, vu. gravitatem equalem cum magnitudine FA; demonstratum est enim hoc, tet
quoniam quod secundum A humidum... est, ipsius autem I gravitas est R,
ipsius autem FA gravitas est B, gravitas B *que est habentis equalem molem J
varo ~ ~ ~ ~ totius tmagnitudinis FA est equalis gravitati humidi I, scilicet ipsi R; et
quoniam est ut magnitudo FA ad humidum quod secundum ipsam, scilicet
C.2 NI, ita B ad RO, equale autem est B ipsi R, ut autem R ad RO ita I ad / NI et
A ad FA, ut ergo FA ad humidum quod secundum ipsam in gravitate
magnitudo A *ad FA _ (lac.) factum est equale demerse magnitudini, K
scilicet A. Habet ergo magnitudo FA in gravitate ad NI ita B ad RO. Quam
56vIr57rD
autem proportionem habet R ad RO hanc habet proportionem _ (lac.) ad R
_ (lac.) et A ad FA; demonstratum est enim.
[2.1 RECTA PORTIO RECTANGULI CONOYDALIS, QUANDO
AXEM HABUERIT [NON] *MAIOREM QUAM EMIOLIUM EIUS QUE L
USQUE AD AXEM, OMNEM PROPORTIONEM HABENS AD
HUMIDUM IN GRAVITATE, DIMISSA IN HUMIDO ITA UT BASIS
IPSIUS NON TANGAT HUMIDUM, POSITA INCLINATA NON
MANET INCLINATA SED RESTITUETUR RECTA. RECTAM DICO
CONSISTERE TALEM PORTIONEM QUANDO QUOD SECUIT IPSAM
*FUERIT EQUEDISTANTER SUPERFICIEI HUMIDI. M
Sit portio reetanguli eonoydalis qualis dieta est, et iaeeat inclinata.
Demonstrandum quod non manet sed restituetur reeta.
Secta autem ipsa plano per axem reete (! reeto?) ad planum quod in
Il.350 superficie humidi portionis seetio sit que APOL rectanguli coni tsectio [Fig.
la. 11], *axis autem portionis et diameter seetionis gue NO, superficies N
autem humidi que IS. Si igitur portio non est recta, non utique erit que AL
eguedistans ipsi IS. Quare non faciet angulum rectum gue NO ad IS.
Ducatur ergo gue KQ contingens sectionem coni penes P ....
I l 3 5 ~ I ~ /t*[3.] RECTA PORTIO RECTANGULI CONOYDALIS, QUANDO A
AXEM HABUERIT [NON] MAIOREM QUAM EMIOLIUM EIUS QUE
USQUE AD AXEM, OMNEM PROPORTIONEM HABENS AD
HUMIDUM IN GRAVITATE, DIMISSA IN HUMIDO ITA UT BASIS
IPSIUS TOTA SIT IN HUMIDO, POSITA INCLINATA NON MANET
INCLINATA SED RESTITUETUR ITA UT AXIS IPSIUS SECUNDUM
PERPENDICULAREM SIT.
0.354 *Dimittatur enim aliqua portio in humidum gualis tdicta est. Et sit ipsius B
basis in humido. Secta autem plano per axem recto ad superficiem humidi
sectio sit gue APOL rectanguli coni sectio, axis autem portionis et diameter
sectionis gue PF [Fig. la. 12], superficiei autem humidi sectio sit gue IS. Et
si inclinata iacet *portio, non erit secundum perpendicularem axis. Non ergo C
faciet gue PF angulos eguales ad IS. Ducatur autem guedam gue KQ
equedistanter ipsi IS contingens sectionem APOL penes O, et solide quidem
magnitudinis APOL centrum gravitatis sit R; ipsius autem IPOS solidi
centrum B, et copulata gue BR educatur, et centrum gravitatis religue
*figure, scilicet ISLA, sit G. Similiter demonstrabitur angulus guidem gui D
sub RQK (I RO, OK) acutus, perpendicularis autem que ab R ad KO
producitur cadens iilter K et O; sit que RT. Si autem ab ipsis G, B ducantur
eguedistanter (I equedistantes) ipsi RT, quod quidem in humido absumptum
S7rE-K
feretur sursum seeundum produetam per G, quod autem extra *humidum E
seeundum produetam per B feretur deorsum, et non manet solidum APOL
sic se habens in humido, sed quod quidem seeundum A habebit Iationem
sursum, quod autem seeundum L deorsum, donee fiat que PF seeundum
perpendieularem.
[4.] RECTA PORTIO RECTANGULI CONOYDALIS, QUANDO
Il.356 FUERIT LEVIOR *HUMIDO ET AXEM HABUERIT tMAIOREM F
QUAM EMIOLIUM EIUS QUE USQUE AD AXEM, SI IN GRAVITATE
AD HUMIDUM EQUE MOLIS NON MINOREM PROPORTIONEM
HABEAT ILLA QUAM HABET TETRAGONUM QUOD AB EXCESSU
QUO MAIOR EST AXIS QUAM EMIOLIUS EIUS QUE USQUE AD
AXEM AD TETRAGONUM QUOD AB AXE, DIMISSA IN HUMIDO
ITA UT BASIS IPSIUS NON TANGAT HUMIDUM, POSITA IN-
CLINATA NON MANET *INCLINATA SED RESTITUETUR IN REC- G
TUM.
Esto portio reetangula (! reetanguli) eonoydalis qualis dieta est, et dimissa
in humidum, si est possibile, sit non reeta sed sit inclinata. Seeta autem ipsa
per axem plano reeto ad superficiem humidi portionis quidem seetio sit
reetanguli coni seetio que APOL, axis autem *portionis et diameter [see- H
tionis] que NO [Fig. la. 13]. Superfieiei autem humidi seetio sit IS. Si igitur
portio non est reeta, non faeiet que NO ad IS angulos equales. Ducatur
autem que KQ eontingens seetionem rectanguli coni penes P, equedistans
autem ipsi IS, a P autem equedistanter ipsi ON ducatur que PF. Et
accipiantur centra gravitatum, *et erit solidi quidem APOL centrum R, eius I
autem quod intra humidum eentrum B, et copuletur que TR (! BR) et
educatur ad G, et sit solidi quod supra humidum centrum gravitatis G. Et
II.357 quoniam tque NO ipsius quidem RO est emiolia, eius autem que usque ad
axem est maior quam emiolia, palam quod que RO est maior quam que
usque ad *axem. Sit igitur que RM (Commandino: rh) equalis ei que usque J
ad axem, que autem ON (! OM; Com.: oh) dupla ipsius RM (! HM; Com.:
hm). Quoniam igitur fit que quidem NO ipsius RO emiolia, que autem MO
(! HO; Com.: ma) ipsius OH (! OM; Com.: oh), et reliqua que NM (.' NH;
Com.: nm) relique, seilicetRH (! RM; Com.: rh), emiolia est; _ (lac.) ipsi
(.' ipsius) MO (! HO; Com.: mo) est (! igitur?) _ (lac.) maior quam
emiolius est axis eius que usque ad axem, seilieet RM (Com.: rh). Et
quoniam supponebatur portio ad *humidum in gravitate non minorem K
proportionem habens illa quam habet tetragonum quod ab excessu quo axis
0.358 est maior quam temiolius eius que usque ad axem ad tetragonum quod ab
axe, palam quod non minorem proportionem habet portio ad humidum in
57rIrS
gravitate proportione quam habet tetragonum quod abMO (I HO; Com.: mo)
ad id quod ab NO. Quam autem *proportionem habet portio ad humidum in L
gravitate hanc habet demersa ipsius portio ad totam solidam portionem;
demonstratum est enim hoc. Sed quam habet proportionem demersa portio
ad totam hanc habet tetragonum quod [a PF ad tetragonum quod] ab NO;
demonstratum est enim in hiis que de conoydalibus, quod, si a rectangulo
C.2 conoydali due portiones qualitercunque *productis planis abscin/dantur, M
portiones ad invicem eandem habebunt proportionem quam tetragona que ab
axibus ipsorum. Non minorem ergo proportionem habet tetragonum quod a
PF ad tetragonum quod ab NO quam tetragonum quod ab MO (I HO; Com.:
mo) ad tetragonum quod ab NO. Quare que PF non est minor quam MO (!
HO; Com.: mo), neque que BP quam NO (! MD; Com.: oh). Si igitur ab M
(Com.: h) ipsi NO *recta ducatur, cadet inter B et P. Quoniam igitur que N
quidem PF est equedistanter diametro, que autem MT (Com.: ht) est
perpendicularis ad diametrum, et que RM (Com. : rh) equalis ei que usque ad
axem ab R ad T copulata et educta faciet angulos rectos ad contingentem
secundum P. Quare et ad IS et ad eam que per IS superficiem humidi faciet
equales *angulos. Si autem per B, Gipsi RT equedistantes ducantur, anguli O
recti erunt facti ad superficiem humidi, et quod quidem in humido absumitur
Il.359 solidum conoydalis sursum feretur tsecundum eam que per B equedistantem
ipsi RT. Quod autem extra humidum absumptum deorsum feretur in
humidum secundum productam per G equedistantem ipsi RT, *et per p
totum idemerit, donec utique conoydaIe rectum restituatur.
LE VIOR EXISTENS HUMIDO HABUERIT AXEM MAIOREM
QUAM EMIOLIUM EIUS QUE USQUE AD AXEM, SI AD
HUMIDUM IN ORAVITATE NON MAIOREM PROPORTIONEM
HABEAT ILLA QUAM HABET EXCESSUS QUO MAIUS EST TET-
RAGONUM QUOD AB *AXE TETRAGONO QUOD AB EXCESSU Q
QUO AXIS EST MAIOR QUAM EMIOLIUS EIUS QUE USQUE AD
AXEM AD TETRAGONUM QUOD AB AXE, DIMISSA IN
HUMIDUM ITA UT BASIS IPSIUS TOTA SIT IN HUMIDO, POSITA
INCLINATA NON MANET INCLINATA SED RESTITUETUR ITA
UT AXIS IPSIUS SECUNDUM PERPENDICULAREM SIT.
*Dimittatur enim in humidum aliqua portio qualis dicta est, et sit R
basis ipsius tota in humido. Secta autem ipsa plano per axem recto ad
superficiem humidi erit sectio rectanguli coni sectio, et sit que APOL,
axis autem [portionis] et diameter sectionis que NO, superficiei autem
humidi sectio que IS [Fig. la. 14]. Et quoniam *non est axis secundum s
368 ARCRIMEDES IN TRE MIDDLE AGES
57rT-57ve
perpendieularem, non faciet que NO ad IS angulos equales. Dueatur
autem que KQ eontingens seetionem APOL secundum P equedistans
ipsi IS et per P ipsi NO equedistans que PF. Et accipiantur centra
gravitatum, et sit ipsius quidem APOL centrum R. eius autem quod
extra humidum B; et copulata que BR educatur ad G; *et sit G centrum T
II.360 gravitatis solidi absumpti in humido. tEt accipiatur que RM (Com.: rh)
equalis ei que usque ad axem. Que autem OH (.' OM; Com.: oh) dupla
ipsius HM, et alia fiant eonsimiliter superiori. Quoniam igitur sup-
ponitur portio ad humidum in gravitate non maiorem proportionem
habens proportione quam habet excessus quo maius est tetragonum
*quod ab NO tetragono quod ab MO (.' HO; Com.: mo) ad tetragonum u
quod ab NO. Sed quam proportionem habet in gravitate portio ad
humidum equalis molis hane proportionem habet demersa ipsius portio
ad totum solidum; demonstratum est enim hoc in primo theoremate.
Non maiorem ergo proportionem habet demersa magnitudo portionis ad
totam portionem *quam sit dieta proportio. Quare non maiorem propor- V
tionem habet tota portio ad eam que extra humidum proportione quam
habet tetragonum quod ab NO ad tetragonum quod ab MT (I HO; Com.:
ma). Habet autem tota portio ad portionem que extra humidum eandem
proportionem quam habet tetragonum quod ab NO ad id quod a PF.
Non maiorem ergo proportionem *habet quod ab NO ad id quod a PF W
quam quod ab NO ad id quod ab MO (I HO; Com: ma). Non minor ergo
fit que PF quam que OM (! OH; Com.: om). Quare neque que PB quam
NO (! MO; Com.: oh). Que ergo ab M (Com.: h) producitur ipsi RO
equedistans (! ad rectos angulos); eoneidet ipsi BP inter P et B;
concidat secundum T. . Et quoniam in rectanguli coni sectione que PF
est equedistanter diametro RO, que autem MT (Com.: ht) perpen-
57v dicularis super di/ametrum, *que autem RM (Com.: rh) equalis ei que A
usque ad axem, palam quod que RT educta facit angulos rectos ad
II.361 KPQ; quare et ad IS. Que ergo RT est perpendicularis ad tsuperficiem
humidi, et per signa B, G equedistanter ipsi RT producte erunt perpen-
diculares ad superficiem humidi. Que quidem igitur extra humidum
portio deorsum *feretur in humidum secundum productam per B per- B
pendieularem, que autem intra humidum sursum feretur secundum
perpendicularem que per G. Et non manet solida portio APOL. sed intra
humidum erit in motu donec utique que NO fiat secundum perpen-
dicularem.
HUMIDO LE VI OR *EXISTENS AXEM HABUERIT MAIOREM C
57vD-J
QUIDEM QUAM EMIOLIUM, MINOREM AUTEM [QUAM] UT
HANC HABEAT PROPORTIONEM AD EAM QUE USQUE AD
AXEM QUAM HABENT QUINDECIM AD QUATUOR, DIMISSA IN
HUMIDUM ITA UT BASIS IPSIUS CONTINGAT HUMIDUM NUN-
QUAM STABIT INCLINATA ITA UT BASIS IPSIUS SECUNDUM
UNUM SIGNUM CONTINGAT HUMIDUM.
*Sit portio qualis dieta est, et dimissa in humidum consistat, sicut D
ostensum est, ita ut basis ipsius secundum unum signum contingat
humidum; secta autem ipsa per axem plano reeto ad superficiem humidi
seetio superfieiei portionis sit que APOL rectanguIi coni sectio [Fig. la.
15]. Superficiei autem humidi que AS, axis autem *portionis et diame- E
ter [seetionis] sit que NO, et seeetur secundum F quidem ita ut que OF
sit dupla ipsius FN, secundum Q autem ita ut que NO ad FQ habeat
proportionem quam quindecim ad quatuor, et ipsi NO adducatur que
QF. Que autem NO maiorem proportionem habet ad FQ quam ad eam
que usque ad axem. Sit que FB equalis ei que usque ad axem et
*dueatur que quidem PC equedistanter ipsi AS contingens sectionem F
APOL secundum P, que autem PI equedistanter ipsi NO. Secet autem
que PI prius ipsam KQ. Quoniam igitur in portione APOL contenta a
Il.362 reeta et ta seetione rectanguli coni que quidem KH equedistanter ipsi
AL, que autem PI equedistanter diametro secta ipsa KQ, que autem AS
*equedistanter contingenti secundum P, necessarium est ipsam PI aut G
eandem proportionem habere ad PH quam habet que NQ ad QO [aut]
maiorem proportionem; demonstratum est enim hoc per sumpta. Que
autem QH (! QN) est emiolia ipsius QO et que IH (! IP) ergo aut
emioIia est ipsius HP aut maior quam emiolia. Que ergo PH ipsius Hl
aut dupla est aut *minor quam dupla. Sit autem que PT ipsius TI dupla; H
centrum ergo gravitatis eius quod in humido est signum T. Et copulata
que TF educatur, et sit centrum gravitatis eius quod extra humidum G,
et a B ipsi NO reeta que BR. Quoniam igitur est que quidem PI
equedistanter diametro NO, que autem BR perpendicularis super
diametrum, gue *autem FB equalis ei que usque ad axem, palam quod I
Il.363 que TR (! FR) educta equales faeit tangulos ad contingentem sectionem
APOL seeundum P. Quare et ad AS et ad superficiem ague. Ductis
autem per T, G eguedistanter ipsi FB (.' FR) erunt et ipse perpendicu-
lares ad superficiem aque, et magnitudo quidem intra humidum ab
sumpta ex solido APOL sursum *feretur secundum eam que per T J
perpend icularem, que autem extra humidum deorsu m feretur in
humidum secundum eam gue per G perpendicularem. Revolvetur ergo
solidum APOL et basis ipsius non tanget superficiem humidi seeundum
unum signum.
57vK-R
Si autem gue PI non seeuerit lineam KQ, sieut in solida (! seeunda)
figura *deseriptum est, manifestum guod sgnum T, guod est centrum K
gravitatis demerse portionis, cadet inter P et I, et reliqua similiter
demonstrabuntur [Fig. la. 16].
C.2
Il.364 It[7.] RECTA PORTIO RECTANGULI CONOYDALIS, QUANDO
HUMIDO LEVIOR FUERIT ET AXEM HABUERIT MAIOREM
QUIDEM QUAM EMIOLIUM EIUS QUE USQUE AD *AXEM, L
MINOREM AUTEM [QUAM] UT PROPORTIONEM HABEAT AD
EAM QUE USQUE AD AXEM QUAM QUINDECIM AD QUATUOR,
DIMISSA IN HUMIDUM ITA UT BASIS IPSIUS TOTA SIT IN
HUMIDO NUNQUAM STABIT ITA UT BASIS IPSIUS TANGAT
SUPERFICIEM HUMIDI SED UT TOTA SIT IN HUMIDO NEQUE
SECUNDUM UNUM SIGNUM TANGENS SUPERFICIEM.
*Sit portio qualis dicta est, et dimissa in humidum, sicut dictum est, M
consistat ita ut basis ipsius tangat superfieiem humidi. Demonstrandum
guod non manet sed revolvetur ita ut basis ipsius tangat superficiem
humidi non seeundum unum signum.
Secta enim ipsa plano reeto ad superficiem humidi seetio sit gue
APOL rectanguli *eoni seetio. Sit autem et superficiei humidi seetio N
que SA (! SL), axis autem portionis et diameter [sectionis] sit que PF
[Fig. la. 17]. Rursum autem seeetur gue PF seeundum R quidem ita ut
gue RP sit dupla ipsius RF, secundum Q autem ita ut gue PQ (! PF) ad
RQ proportionem habeat guam guindecim ad quatuor, et gue QK reeta
Il.366 ducatur super tPF. Erit autem *minor que RQ quam ea que usque ad O
axem. Aecipiatur igitur ei gue usque ad axern equalis gue RH et gue
guidem CO dueatur eontingens seetionem penes O existens equedistans
ipsi AS (! SL) et gue NO etiam equedistans ipsi PF. Secet autem que
NO ipsam KQ prius secundum I. Consimiliter autem precedenti de-
monstrabitur guod que NO aut emiolia *est ipsius 01 aut maior guam p
emiolia. Fit autem que OT (! Ol) ipsius TN (/ IN) minor quam dupla.
Sit igitur gue OB dupla ipsius BN et disponantur eadem prioribus.
Similiter igitur demonstrabitur gue RF (! RT) faciens angulos reetos ad
CO et ad superficiem humidi et ab ipsis B, G producte eguedistanter
ipsi RF (! RT) erunt perpendieulares super superficiem *humidi. Portio Q
igitur gue guidem extra humidum deorsum feretur in humidum seeun-
dum eam gue per B perpendieularem, gue autem intra humidum sursum
feretur seeundum eam que per G. Manifestum igitur quod advolvetur
solidum ita ut basis ipsius negue seeundum unum contingat superficiem
humidi, guoniam nune secundum unum tangens ad *deorsum fertur ex R
parte A (! L).
S7vS-S8rE
Manifestum autem quod, et si que NO non secuerit QK, eadem
demonstrabuntur.
11.368 t[8.] RECTA PORTIO RECTANGULI CONOYDALIS, QUANDO
AXEM HABUERIT MAIOREM QUAM EMIOLIUM EIUS QUE
USQUE AD AXEM, MINOREM AUTEM [QUAM] UT AD EAM QUE
AD AXEM, HANC HABEAT PROPORTIONEM QUAM HABENT
QUINDECIM AD *QUATUOR, SI GRA VITAS AD HUMIDUM S
HABEAT PROPORTIONEM MINOREM PROPORTIONE QUAM
HABET TETRAGONUM QUOD AB EXCESSU QUO AXIS EST
MAIOR QUAM EMIOLIUS EIUS QUE USQUE AD AXEM AD TET-
RAGONUM QUOD AB AXE, DIMISSA IN HUMIDUM ITA UT
BASIS IPSIUS NON TANGAT HUMIDUM NEQUE IN RECTUM RE-
STITUETUR NEQUE MANEBIT INCLINATA NISI QUANDO AXIS
IPSIUS AD *SUPERFICIEM HUMIDI FECERIT ANGULUM T
EQUALEM El QUI DICENDUS EST.
Sit portio qualis dicta est, et sit que ED equalis axi, et que quidem
BK sit dupla ipsius KD, gue autem RK egualis ei gue usgue ad axem
[Fig. la. 18]. Sit autem et gue guidem CB emiolia ipsius BR, gue autem
CD ipsius KR. Quam autem proportionem habet portio in gravitate ad
58r humidum hanc guod ab FQ / *tetragonum ad id quod a DB. Sit autem et A
gue F dupla ipsius Q. Palam igitur guod gue FQ ad ipsam DR
proportionem habet minorem proportione quam habet gue CB ad ipsam
BD; exeessus enim que GD (! CB) est quo axis est maior guam emiolius
II.370 eius que usgue ad axem. tQue ergo FQ erit minor ipsa BC; *guare et B
gue F minor ipsa BR. Sit autem ipsi F egualis gue RW, et super ipsam
BD reeta ducatur gue 'IlE, gue possit dimidium eius guod sub KR,
'P[B], et eopuletur gue BE. Demonstrandum guod portio dimissa in
humidum, ut dictum est, consistet inclinata ita ut axis ad superficiem
humidi faeiat angulum equalem angulo EB'P.
Dimittatur enim *aligua portio in humidum et basis ipsius non tangat C
superficiem humidi et, si possibile est, axis ipsius ad superficiem
humidi non faciat angulum egualem angulo B sed primo maiorem.
Secta autem portione per axem plano reeto ad superficiem humidi
sectio erit gue APOL rectanguli coni seetio, superficies autem humidi
que XS, axis *autem [portionis] et diameter portionis (! sectionis) que D
NO. Dueatur autem et gue guidem PY equedistanter ipsi XS contingens
sectionem APOL secundum P, gue autem PM equedistanter ipsi NO,
gue autem P/ perpendieularis super NO, et que quidem BR sit equalis
ipsi IQ (.' OQ), gue autem RK ipsi TQ et que QH reeta super axem.
Quoniam igitur supponitur axis portionis *ad superfieiem humdi facere E
S8rF-L
angulum malOrem angulo B, palam quod angulo (! trianguli) PIN (!
PIY) angulus qui ad __ (lac. Y) est maior angulo B. Maiorem igitur
n.372 proportionem habet tetragonum quod a PI ad ttetragonum quod ab J(Y)
quam tetragonum quod ab EW ad tetragonum quod a WB. Sed quam
quidem proportionem habet tetragonum quod a PI ad id quod ab J[Y)
hanc habet que KR *ad [Y)I. Quam autem proportionem habet tet- F
ragonum quod ab EW ad tetragonum quod a WB hanc habet medietas
ipsius KR ad WB. Maiorem ergo proportionem habet que KR ad [Y)I
quam medietas ipsius KR ad WB. Minor ergo est quam dupla que [Y)I
ipsius CD (.' WB), ipsius autem 01 dupla est que Q (! IY) propter
septimum theorema primi libri elementorum *conicorum Apollonii. Est G
ergo que 01 minor quam WB. Quare que IQ est maior quam WR, que
autem WR est equalis ipsi F. Maior ergo est que IQ quam F. Et
quoniam supponitur portio ad humidum in gravitate habere propor-
tionem quam tetragonum quod ab FQ ad tetragonum quod a BD, quam
autem proportionem habet portio ad humidum in gravitate *hanc habet H
proportionem pars ipsius demersa ad totam portionem, quam autem
pars demersa ad totam hanc habet tetragonum quod a PM ad tetragonum
quod ab ONo Quam ergo proportionem habet tetragonum quod ab FQ ad
tetragonum quod a BD hanc proportionem habet tetragonum quod ab
MH (! MP) ad tetragonum quod ab ONo Equalis ergo est que FQ ipsi
PM; *que autem PH demonstrata est esse maior quam F. Palam igitur I
quod que PM est minor quam emiolia ipsius PH, que autem PH est
maior quam dupla ipsius HM. Sit igitur que PZ dupla ipsius ZM. Erit
autem T quidem centrum gravitatis solidi, eius autem quod intra
humidum Z, relique autem magnitudinis centrum gravitatis erit in linea
Il.374i ZT *copulata et educta. Et educatur ad G. tDemonstrabitur autem J
similiter que TH perpendicularis existens ad superficiem humidi, et
portio quidem que intra humidum feretur ad extra humidi secundum
perpendicularem ductam per Z super superficiem humidi, que autem
extra humidum feretur intra humidum secundum eam que per G. Non
C.2 manet / autem *portio secundum suppositam inclinationem. K
Neque etiam in rectum restituetur. Palam enim propter hoc, quoniam
[quarum] que producuntur per Z, G perpendiculares que quidem per Z
producitur ipsi GL (I GZ) ad easdem partes cadit ad quas est [L] et
secundum G, que autem per G ad easdem ipsi ZG (I A), palam quod
propter predicta Z quidem centrum sursum feretur, G autem *deorsum. L
Quare totius magnitudinis que ex parte A deorsum ferentur.
Hoc autem erat inutile (I utile) ad demonstrandum.
DE INSIDENTlBUS AQUE 373
S8rM-S
Supponantur rursum alia quidem eadem, axisautem portionis ad
superficiem humidi fadat angulum minorem eo qui apud B, minorem
autem proportionem habet tetragonum quod a PI ad tetragonum quod
*abIQ (! IY) quam quod abElV ad id quod a lVB, et queKR ergo ad QI M
(f Yl) minorem proportionem habet quam medietas ipsius KR ad WB
[Fig. la. 19]. Est ergo gue IQ (! IY) maior quam dupla ipsius WB, ergo
que QI minor [lVRL ipsius autem 01 dupla __ ergo est que 0/
[maior] ipsius (! ipsa) WB. Est autem et tota que QT (f QO) equalis ipsi
RB et reliqua [QI] minor est quam lVR. Erit ergo et *que PH minor N
11.376 quam F. Que autem tMP ipsi FQ est equalis; palam guod gue PM est
maior guam emiolia ipsius PH, que autem PH minor quam dupla ipsius
HM. Sit igitur gue PZ ipsius ZM dupla. Rursum igitur totius guidem
eentrum gravitatis erit T, eius autem guod intra humidum Z. Copulata
autem ZT invenietur centrum eius quod extra humidum *in edueta, et O
sit G, et dueantur perpendiculares ad superficiem humidi per Z, G
eguedistanter ipsi HT. Palam igitur guod non manet tota portio sed
revolvetur ita ut axis ad superfieiem humidi fadat angulum maiorem
illo quem nune faeit.
Quoniam neque axe faciente ad humidum angulum maiorem quam B
consistit portio neque minorem, manifestum *guod tantum angulum p
faciente sie enim erit que IO equalis ipsi lVB et gue Q! ipsi
'PR et que PH ipsi F. Erit igitur que MH (! MP) emiolia ipsius PH, gue
ll.378 autem PH ipsius HM tdupla. Quod autem [H] ergo eius quod in humido
centrum gravitatis est. Quare seeundum eandem perpendieularem sur-
sum feretur, et quod extra deorsum *manebit ergo, eontrapel- Q
luntur enim ab invieem.
AXEM HABUERIT MAIOREM QUIDEM QUAM EMIOLIUM EIUS
QUE USQUE AD AXEM, MINOREM AUTEM [QUAM] UT HANC
HABEAT PROPORTIONEM QUAM HABENT QUINDECIM AD
QUATUOR, ET IN GRAVITATE AD HUMIDUM HABEAT PRO-
PORTIONEM MAIOREM PROPORTIONE QUAM *HABET EXCES- R
SUS QUO TETRAGONUM ,QUOD AB AXE EST MAIUS TET-
RAGONO QUOD AB EXCESSU QUO AXIS EST MAIOR QUAM
EMIOLIUS EIUS QUE USQUE AD AXEM AD TETRAGONUM
QUOD AB AXE, DIMISSA IN HUMIDUM ITA UT BASIS IPSIUS
TOTA SIT IN HUMIDO, POSITA INCLINATA NEQUE CONVER-
TETUR UT AXIS IPSIUS SECUNDUM PERPENDICULAREM SIT,
NEQUE MANEBIT INCLINATA NISI *QUANDO AXIS IPSIUS AD s
S8rT-S8vF
SUPERFICIEM HUMIDI FECERIT ANGULUM EQUALEM AC-
CEPTO SIMILITER UT PRIUS.
Esto portio qualis dicta est, et ponatur que DB equalis axi portionis et
que quidem BK sit dupla ipsius KD, que autem KR equalis ei que usque
ad axem, que autem CB emiolia ipsius BR [Fig. la. 20]. *Quam autem T
proportionem habet portio ad humidum in gravitate hanc habeat exces-
sus quo excedit tetragonum quod a BD tetragonum quod ab FQ ad
tetragonum quod a BD. Sit autem que F dupla ipsius Q. Palam igitur
quod excessus quo excedit tetragonum quod a BD tetragonum quod a
ll.380 BC ad tetragonum quod a tBD [quam excessus quo tetragonum quod a
BD excedit quod ab FQ ad tetragonum quod a BD, est enim BC
excessus] quo axis portionis est maior quam emiolius eius que usque ad
58v axem minor est. In / *maiori ergo tetragonum quod a BD excedit id A
quod ab FQ quam tetragonum quod a BD excedat tetragonum quod a
BC. Quare que FQ est minor quam BC; ergo et que F quam BR.
Sit igitur ipsi F equalis que R qJ, et que 'PE recta ducatur super BD
potens medietatem eius quod continetur sub KR, qJB. Dico quod portio
dimissa in humidum ita ut basis *ipsius tota sit in humido consistet ita B
ut axis ipsius ad superficiem humidi faciat angulum equalem angulo B.
Dimittatur quidem enim portio in humidum ut dictum est, et non
faciat axis ad superficiem humidi angulum equalem B sed maiorem
prImo.
Secta autem ipsa plano recto ad superficiem humidi portionis sectio
sit queAPOL *rectanguli coni sectio, superficiei autem humidi que C'l, C
axis autem portionis et diameter [sectionis] sit que NO, et sit secta
secundum Q, l, ut et prius. Ducatur autem et que quidem YP equedis-
tanter ipsi C'I contingens sectionem secundum P, que autem MP
II.382 tequedistanter ipsi NO, que vero PS perpendicularis super axem.
Quoniam igitur axis portionis *ad superficiem humidi facit angulum D
maiorem angulo B, erit utique et angulus qui sub SYP maior angulo B.
Tetragonum ergo quod a PS ad tetragonum quod ab SY habet propor-
tionem maiorem quam tetragonum quod a qJE ad tetragonum quod a
'PB. Ergo et que KR ad SY habet proportionem maiorem quam medietas
ipsius KR ad 'PB. Minor ergo que SY *quam dupla ipsius 'PB. Et que E
SO quam 'PB minor; que SQ ergo maior quam R'P et que PH quam F.
Et si (.' quoniam) portio in gravitate ad humidum habet proportionem
quam excessus quo tetragonum a BD est maius tetragono quod ab FQ ad
tetragonum quod a BD, quam autem proportionem habet portio in
gravitate ad humidum hanc proportionem habet demersa *ipsius portio F
ad totam, palam quod eandem habebit proportionem demersa ipsius
58vG-L
portio ad totam portionem quam exeessus quo tetragonum quod a BD
exeedit tetragonum quod ab FQ ad tetragonum quod a BD. Habebit
igitur et tota portio ad eam que extra humidum proportionem quam
tetragonum quod a BD ad id quod ab FQ. Quam autem *proportionem G
habet tota portio ad eam que extra humidum hane habet quod ab NO ad
id quod a PM. Equalis ergo que MP ipsi FQ. Que autem PH de-
monstrata est maior quam F. Que ergo MH est minor quam Q; ergo que
PM (I PH) est maior quam dupla ipsius HM. Sit igitur que PZ dupla
ipsius ZM et copulata que ZT educatur ad G. Erit ergo totius quidem
II.384 tportionis *centrum gravitatis T, eius autem que extra humidum Z, eius H
vero que intra in linea TG; sit autem G. Demonstrabitur autem similiter
prioribus que TH perpendieularis ad superficiem humidi, et que per Z,
G equedistanter ipsi TN (! TH) producte perpendieulares et ipse super
superficiem humidi. Feretur ergo que quidem extra humidum *portio l
deorsum secundum eam que per Z, que autem intra secundum eam que
per G elevabitur. Non manet ergo tota portio sine inclinatione. Neque
etiam eonvertetur ita ut axis sit perpendicularis super superfieiem
humidi, quoniam que ex parte L [deorsum, que autem ex parte A] ad
superiora ferentur propter proportionalia dictis in precedenti.
*Si autem axis ad humidum faeiat angulum minorem angulo B, J
consimiliter prioribus demonstrabitur quod non manebit portio sed
inclinabitur donec utique axis ad superficiem humidi faciat angulum
equalem angulo B.
[IO.] RECTA PORTIO RECTANGULI CONOYDALIS, QUANDO
LEVIOR EXISTENS *HUMIDO HABUERIT AXEM MAIOREM K
QUAM UT HABEAT PROPORTIONEM AD EAM QUE USQUE AD
AXEM QUAM HABENT QUINDECIM AD QUATUOR, DIMISSA IN
HUMIDUM ITA UT BASIS IPSIUS NON TANGAT HUMIDUM,
QUANDOQUE QUIDEM RECTA CONSISTET, QUANDOQUE
AUTEM INCLINATA, ET QUANDOQUE QUIDEM ITA INCLINATA
UT BASIS IPSIUS SECUNDUM UNUM SIGNUM TANGAT SUPER-
Il.386 FICIEM HUMIDI, *ET tHOC IN DUABUS DISPOSITIONIBUS L
FACIET, ET QUANDOQUE ITA INCLINATA CONSISTET UT
BASIS IPSIUS SECUNDUM AMPLIOREM LOCUM HUMEFIAT,
C.2 QUANDOQUE AUTEM ITA UT / BASIS IPSIUS NEQUE SECUN-
DUM UNUM TANGAT SUPERFICIEM HUMIDI, QUAM AUTEM
PROPORTIONEM HABENTE AD HUMIDUM IN GRAVITATE,
SINGULA HORUM DEMONSTRABUNTUR.
5SvM-S
*Sit portio qualis dicta est, et secta ipsa plano recto ad superficiem M
humidi sectio in superficie sit que APOL rectanguli coni sectio, axis
autem [portionis] et diameter sectionis sit que BD [Fig. la. 2I]. Secetur
autem que BD secundum K itaut dupla sit que BD (.' BK) ipsius KD,
secundum C autem ut que BD ad KC habeat proportionem quam habent
*quindecim ad quatuor. Palam igitur quod KC est maior ea que usque N
ad axem; [sit que KR equalis ei que usque ad axem;] ipsius autem KR sit
emiolia que __ (lac.) (! DS;) est autem et que SB emiolia ipsius BR.
Copulata autem ipsa AB et ipsa CE recta producta ducatur que EZ
equedistanter ipsi BD; et rursum ipsa AB secta in duo equa penes T
ducatur equedistanter ipsi BD que TH, et accipiatur rectanguli *coni O
sectio que AE[I] circa diametrum EZ et que AT[D] circa diametrum TH,
n.388 ita ut similes sint que AEI, tATH (! ATD) portioni ABL. Describetur
autem que AEI coni sectio per K, que autem ab R recta producta ipsi BD
secat ipsam AEI. Secet secundum Y, G, et per Y, G ducantur equedis-
tanter ipsi BD que PYQ, NGO. Secent autem ipse sectionem AOD (!
ATD) *penes X, F (I F, X). Ducantur autem et que PW, O con- p
tingentes sectionem APOL secundum O, P (I P, O). Sunt autem tres
quedam portiones que APOL, AEI, ATD contente a rectis et a sec-
tionibus rectangulorum conorum recte et similes et inequales, et
tangentes super unamquamque basem _ (hic.); ab N autem sursum
ducta est que NX, [NG,] PNO (.' NO); _ (lac.) (que ?); OG ergo ad
GX habet _ (lac.) proportionem *compositam ex proportione quam Q
habet que IL ad LA et quam habet que AD ad DI. Habet autem et que LI
ad LA quam duo ad quinque, que enim CB ad BD habet proportionem
quam sex ad quindecim, hoc est, quam duo ad quinque, et est ut que CB
ad BD ita que EB ad BA et que DZ ad DA. Harum autem DZ, DA duple
II.390 . _ (lac.) (que ?) LI, LA, tque autem AD ad DI *proportionem habet R
quam quinque ad unum, proportio autem composita ex proportione
quam habent duo ad quinque et ex proportione quam habent quinque ad
unum est eadem cum proportione quam habent duo ad unum; duplam
autem proportionem habent duo ad unum. Dupia ergo est que GO ipsius
GX; propter eadem autem et que PY ipsius YF. Quoniam *igitur que DS S
est emiolia ipsius KR, palam quod que BS est excessus quo axis est
maior quam emiolius eius que usque ad axem.
[Pars I.]
Si quidem igitur portio ad humidum in gravitate hanc habet propor-
tionem quam tetragonum quod a BS ad id quod a BD aut maiorem hac
proportione, portio dimissa in humidum ita ut basis ipsius non tangat
SSvT-S9rB
humidum *recta consistet; demonstratum est enim prius quod si (! del.) T
portio habens axem maiorem quam emiolium eius que usque ad axem,
si ad humidum in gravitate non minorem proportionem habeat propor-
tione quam habet tetragonum quod ab excessu quo axis est maior quam
emiolius eius que usque ad axem ad tetragonum quod ab axe, dimissa in
humidum *ita ut dictum est recta consistet. u
[Pars IL)
Si autem portio ad humidum in gravitate minorem quidem propor-
tionem habeat proportione quam habet tetragonum quod ab SB ad
tetragonum quod a BD, maiorem autem proportione quam habet tet-
ragonum quod ab XT (! XO) ad id quod a BD, dimissa in humidum
inclinata ita ut basis [ipsius non] *contingat humidum consistet in- V
clinata ita ut basis ipsius nichil tangat superficiei humidi et axis ipsius
faciat ad superficiem humidi angulum maiorem angulo M (1 Ci ).
[Pars III.]
II.392 Si autem portio ad humidum in gravitate hanc thabet proportionem
quam habet tetragonum quod ab XO ad id quod a BD, dimissa in
humidum inclinata ita ut basis non *tangat humidum consistet et W
manebit ita ut basis ipsius secundum ampliorem (.' unum) locum (.'
signum) humectetur (! tangat) ab (1 superficiem) humido (I humidi) [et
axis ipsius faciat ad superficiem humidi angulum equalem angulo Ci ].
Si vero portio ad humidum in gravitate hanc proportionem habet quam
59r habet tetragonum quod a PF ad tetragonum quod a BD, dimissa / *in A
humidum et posita inclinata ita ut basis ipsius non tangat humidum
consistet inclinata ita ut basis ipsius secundum unum signum tangat
superficiem humidi et axis ipsius faciat angulum equalem angulo 'P.
[Pars IV.
Si portio ad humidum in gravitate maiorem quidem proportionem
habeat quam tetragonum quod a FP ad tetragonum quod a BD, minorem
autem ea quam habet tetragonum quod ab XO ad id quod a BD, dimissa
in humidum et posita inclinata ita ut basis ipsius non tangat humidum
ita inc1inabitur ut basis ipsius secundum ampliorem locum humectetur
ab humido.]
*[Pars V.]
Si autem portio ad humidum in gravitate habeat proportionem
minorem proportione quam habet tetragonum quod ab FP ad tet-
B
c
59rC-I
ragonum quod a BD, dimissa in humidum et posita inclinata ita ut basis
ipsius non tangat humidum consistet inclinata ita ut axis quidem ipsius
Il.393 ad superficiem humidi faciat angulum tminorem angulo W, basis autem
ipsius neque secundum unum tangat superficiem humidi.
Demonstrabuntur autem hec deinceps.
*[Demonstratio secunde partis]
0.394 Habeat itaque primo portio ad thumidum in gravitate proportionem
quidem maiorem ea quam habet tetragonum quod ab XO ad id quod a
BD, minorem autem ea quam habet tetragonum quod ab excessu quo
axis est maior quam emiolius eius que usque ad axem ad tetragonum
quod a BD, et supponatur prius disposita figura; quam autem propor-
tionem habet *portio ad humidum in gravitate hanc tetragonum quod a D
W ad id quod a BD [Fig. la. 22]. Est autem que W maior quidem quam
XP (! XO, Fig. la. 21; XM, Fig. la. 22), minor autem excessu quo axis
est maior quam emiolius eius que usque ad axem. Inaptetur autem
quedam intermedia conicarum sectionum APOL, AZD (! AXD) que NO
equalis ipsi W, et secet ipsa reliquam coni sectionem *penes 9!':J ,ipsam E
autem R Ci (! RS) rectam penes B'. Demonstrabitur autem que [O
dupla] ipsius N, sicut demonstrata est que P C; (.' MS) ipsius SX
dupla; ab O autem ducatur que O C; contingens sectionem APOL, que
II.395 tautem OC perpendicularis super BD, et ab A ad N copuletur [linea AN
et producta ad Q]. Erunt autem que AN, QN equales invicem. Quoniam
enim *in similibus portionibus APOL, AXD producte sunt a basibus ad F
portiones que AN, AQ equales angulos facientes ad bases, eandem
proportionem habebunt que QA, AN cum ipsis LA, AD propter secun-
dam figuram prescriptarum; equalis ergo que AN ipsi QN, et equedis-
tans ipsi O C;. Demonstrandum quod dimissa in humidum ita ut basis
ipsius non secundum *unum tangat [humidum ita inclinatum consistet G
II.396 ut basis eius in nullo puncto superficiem humidi tangat, tet] axis ad
superficiem humidi angulum acutum faciat maiorem excessu (I angulo
").
Dimittatur enim et consistat ita ut basis ipsius tangat secundum unum
signum superficiem humidi, secta autem portione per axem *plano H
recto ad superficiem humidi superficiei quidem portionis sectio sit que
APOL rectanguli coni sectio, superficiei autem humidi que OA, axis
autem sectionis (I portionis) et diameter [sectionis] que BD, et secetur
que BD penes K, R ut dictum est [Fig. la. 23]. Ducatur autem et que
quidem PC equedistanter ipsi AO recta contingens sectionem APOL
secundum P, *que autem PT equedistanter ipsi BD, que autem PS I
59rJP
perpendieularis super BD. Quoniam igitur portio ad humidum in gravi-
tate proportionem habet quam tetragonum quod a W ad id quod a BD,
quam autem proportionem habet portio ad humidum hane habet demersa
ipsius portio ad totam, quam autem demersa ad totam tetragonum quod
a TP ad *id quod a DB, erit que W [Fig. la. 22] ipsi TP equalis. Et que J
NO ergo ipsi TP equalis est [cf. Figs. la. 22 et 23]. Quare et portiones
APQ, APS (! APO) invicem sunt equales. Quoniam autem in portionibus
equalibus et similibus APOL, ABLK (I AMQL) ab extremitatibus basium
producte sunt que TA (.' OA), AQ, et portiones ablate faciunt ad
diametros angulos equales propter *tertiam figuram prescriptarum; K
Il.397 quare anguli qui apud Y(! C; ), tG sunt equales, et que YB (! C; B), GB
ergo equales sunt. Quare et que SR, CR et que PZ, OC; (! OB') et que
ZT, C; KN (! B'N). Quoniam minor est quam dupla gue ~ S (! OB')
ipsius S ~ (! B'N), palam quod gue PZ ipsius ZT est minor guam
dupla. Sit *igitur que PQ ipsius QT dupla, et copulata que KQ L
educatur ad E. Totius guidem igitur centrum gravitatis erit K, eius
autem portionis que intra humidum centrum Q, eius autem gue extra in
linea KE, et sit E. Que autem KZ perpendicularis erit super superficiem
humidi; guare et que per signa E, Q equedistanter ipsi KZ. Non ergo
C.2 manet portio sed reclinabitur / *ut basis ipsius neque secundum unum M
tangat superficiem humidi, quoniam nunc secundum unum tacta ipsa
reclinatur. Manifestum igitur guod portio consistet ita ut axis ad
superficiem humidi faciat angulum maiorem angulo y (! Ci ).
[Demonstratio tertie partis]
Habeat autem portio ad humidum in gravitate hanc proportionem
*quam habet tetragonum quod ab XO ad id quod a BD [Fig. la. 24], et N
dimittatur in humidum ita inclinata. Secta autem ipsa per axem plano
recto ad superficiem humidi solidi quidem sectio sit que APOL rectan-
Il.398 guli coni sectio, superficiei autem humidi que tOI [Fig. la. 25], axis
autem portionis et diameter sectionis que BD, et secetur que BD ut
prius, *et ducatur que quidem PN equedistanter ipsi /0 contingens O
sectionem secundum P, que autem PT equedistanter ipsi BD, gue autem
PS perpendicularis super BD. Demonstrandum quod portio non manet
inclinata sic sed inclinatur donec utique basis secundum unum signum
tangat superficiem humidi.
*Preiaceant autem et que in superiori figura prius disposita sunt [Fig. p
la. 24], et que CO perpendicularis ducatur super BD, et gue AX
copulata educatur ad Q. Erit autem que AX ipsi XQ equalis, et ducatur
380 ARCHIMEDES IN TRE MIDDLE AGES
S9rQ-X
ipsi AQ que OY (I O. C;) equedistans. Et quoniam supponitur portio ad
humidum in gravitate hane habere proportionem quam habet *tet- Q
ragonum quod ab XA (f XO) ad id quod a BD, habet autem hane
proportionem et demersa portio ad totam, hoc est, quod a TP ad id quod
a BD, equalis utique erit que PT ipsi XO. Et quoniam portionum IBO,
ABQ diametri sunt equales, et portiones. Rursum quoniam in por-
tionibus equalibus et similibus APOL, AOQL producte sunt AQ, IO
equales portiones *auferentes, hoc quidem ab extremitate basis, hoc R
autem non ab extremitate, palam quod minorem facit acutum angulum
ad diametrum totius portionis que ab extremitate basis producta est. Et
U.399 quoniam angulus qui apud Y (.' Ci ) est tminor [quam] qui apud H (I N),
maior est que Be quam BS, que autem CR minor quam RS. Quare et
*que OY (! OS) __ (lac.) minor quam PN (! P _ (lac.) S
!!;'t:llocj; T} (! et SX) maior quam dupla (f T). Et quoniam que OY
(f OS) dupla est ipsius YJ (! SX), palam quod que P maior est quam
dupla ipsius Sit igitur que PH dupla ipsius HT et copuletur que
HK, et educatur ad Q. Erit autem totius quidem portionis eentrum
gravitatis K, *eius autem que intra humidum H, eius autem que extra in T
linea KQ, et sit Q. Demonstrabitur autem similiter que K perpen-
dicularis super superficiem humidi, et que per signa H, Q equedistanter
Il.400 ipsi K:9r:J. Manifestum igitur quod non tmanebit portio sed inclinabitur
donec utique basis ipsius secundum unum signum tangat superficiem
humidi, *sicut demonstrabatur in tertia figura quomodo se habet in u
tertio theoremate, et manebit portio ita consistens.
In portionibus enim equalibus APOL, AOQL producte erunt ab ex-
tremitatibus basium que AQ, AO equales [portiones] auferentes [Figs.
la. 24, 26]; demonstrabitur enim APQ equalis ipsi APO similiter
prioribus; equales *igitur facient acutos angulos queAO, A Q ad diametros V
portionum, quoniam equales sunt qui apud N, Y(! C; ) anguli. Et
dupla ipsius] T [Fig. la. 26]. Copulata autem ipsi '9f:, K et educta ad Q
erit totius quidem portionis centrum gravitatis K, eius autem que intra
humidumr (! eius autem que extra in linea KQ et sit Q, et que
U.401 t*perpendicularis est super superficiem humidi. Secundum easdem W
igitur rectas quod quidem in humido sursum feretur et quod extra
humidum deorsum feretur. Manebit autem portio et basis et magnitudo
et secundum unum signum tanget superficiem humidi, et axis portionis
Il.406,16 ad superficiem humidi faciet angulum equalem prescripto. t*Similiter X
autem demonstrabitur [quod] et si portio ad humidum in gravitate
habeat proportionem eandem quam tetragonum quod ab HP (! QP) ad
id quod a BD, dimissa in humidum ita ut basis ipsius non tangat
59vA-G
superficiem humidi consistet inclinata ita ut basis ipsius secundum
unum signum tangat superficiem humidi et axis ipsius ad superficiem
humidi faciat angulum equalem angulo qui apud F [Fig. la. 24].
59v /*[Demonstratio quarte partis] A
Habeat autem rursum portio ad humidum in gravitate habens quidem
proportionem maiorem il1a quam habet tetragonum guod a ZP ad id
quod a BD, minorem autem proportione quam habet tetragonum guod
ab XO ad id guod a BD [Fig. la. 27]. Quam autem proportionem habet
portio ad humidum in gravitate hanc habet tetragonum guod a 'V ad id
Il.408 t*guod a ED, Palam igitur guod que qJ est guidem maior guam ZP, B
minor autem quam XO. lnaptetur autem in intermedio portionum
APOL, A[X]D equalis ipsi qJ, eguedistans autem ipsi BD que FI secans
sectionem intermediam coni penes Y. Rursum autem que FY dupla
ipsius YI demonstrabitur, sicut que T __ (lac. ) (.' OG) ipsi XY (.' XG),
ut et prius *demonstratum est. Ducatur autem ab F sectionem APOL C
contingens que FQ. Similiter autem prioribus demonstrabitur gue
guidemAlipsiQlequalis.queautemAQipsiFQequedistans.De-
monstrandum autem quod portio dimissa in humidum ita ut basis ipsius
non tangat humidum et posita inclinata ita inclinabitur ut basis ipsius
secundum *ampliorem locum humectetur ab humido. D
Dimittatur enim in humidum ut dictum est, et iaceat primo sic
inclinata ut basis ipsius neque secundum unum tangat superficiem
humidi [Fig. la. 28]. Secta autem ipsa per axem plano recto ad
superficiem humidi in superficie guidem portionis fit sectio gue ABG,
*in superficie autem humidi gue EZ, axis autem sectionis (! portionis) E
et diameter portionis (! sectionis) sit gue BD, et secetur gue BD penes
signa K, R similiter prioribus. Ducatur autem et gue guidem HL
Il.410 equedistanter ipsi EZ contingens sectionem tABG penes H, que autem
HT eguedistanter ipsi BD, que autem HS perpendicularis super BD.
Quoniam portio ad humidum *in gravitate proportionem habet guam F
tetragonum quod a qJ ad id quod a BD, palam quod que \li est equalis
ipsi HT. Demonstrabitur enim similiter prioribus. Quare et que HT est
equalis ipsi FI et portiones ergo AFQ, EBZ sunt equales invicem.
Quoniam in equalibus et similibus portionibus APOL. ABG sunt pro-
ducte gue AQ. EZ eguales portiones *auferentes, et hec quidem ab G
extremitate basis, hec autem non ab extremitate, minorem faciet
acutum angulum ad diametrum portionis gue ab extremitate basis
producta est. Et quoniam trigoni HLE' (! HLS) angulus [L] est maior
angulo Q [trigoni FCQ], palam quod minor est gue BS quam BC, que
59vH-N
Il.412
C.2
II.401,15
Il.402
autem SR malOr guam Re, et gue malOf *guam FH, gue _
(lac.) (ergo ?) T minor est quam Hl. Et quoniam dupla est que FY
ipsius YI, palam quod gue H est maior guam dupla ipsius <:'JT"J T. Sit
igitur gue HL' dupla ipsius L'T. Palam autem ex hiis guod non manebit
portio sed inclinabitur donee utique basis ipsius tangat seeundum unum
signum superfieiem humidi.
*Tangat autem secundum unum signum ut in tertia figura scriptum
est [Fig. la. 29], et alia eadem disponantur. Demonstrabitur autem
rursum que TM (I TH) equalis existens ipsi FI tet portiones AFQ, ABZ
eguales invicem [Fig. la. 27 et Fig. la. 29]. Et guoniam in portionibus
egualibus et similibus APOL, ABG sunt producte que AQ, AZ eguales
portiones auferentes, *eguales faciunt angulos ad diametros. Portionum
igitur AHBZ, AFQ qui apud signa L', Q anguli sunt equales et que BS
recta ipsi BC egualis et gue SR ipsi RC et gue ipsi FH et gue .'l!:J T
ipsi MI (! Hl). Et guoniam dupla est gue FY ipsius f/, manifestum guod
gue est maior guam dupla Sit igitur que (! HL)
*ipsius LT dupla. Rursum autem ex hiis palam quod non manet portio
sed inclinabitur ex parte A. Quoniam supponebatur portio secundum
unum signum tangere humidum, palam guod secundum ampliorem
locum basis ab humido comprehendetur.
[Demonstratio quinte partis]
/t*Habeat etiam rursum portio ad humidum in gravitate proportionem
minorem ea guam habet tetragonum quod ab NO' (.' NT) ad id guod a
BD, quam autem proportionem habet portio ad humidum in gravitate
hanc habeat tetragonum guod a qJ [ad tetragonum guod a BD]; minor
autem est que lJI quam TN [Fig. la. 30]. Rursum igitur inaptetur
quedam intermedia portionum AMD, APOL que PI eguedistanter ipsi
BD producta t*egualis ipsi \II. Secet autem ipsa intermediam coni
sectionem penes Y, ipsam autem XR (I C; R) rectam penes H. De-
monstrabitur autem gue PY dupla ipsius YI, sicut demonstrata est que
GO ipsius GH (I GX in Fig. la. 21). Ducatur autem et que quidem PQ
contingens sectionem APOL secundum P, gue autem PE perpen-
dicularis super BD, et AI copulata ducatur ad Q. Erit *autem que AI ipsi
IQ egualis et gue AQ ipsi PQ eguedistans. Demonstrandum est autem
quod portio dimissa in humidum et posita inclinata ita ut basis ipsius
non tangat humidum inclinata consistet ita ut axis ipsius ad superficiem
humidi faciat angulum minorem angulo F, basis autem ipsius neque
secundum unum tangat superficiem humidi.
H
I
J
K
L
M
N
59vo-V
*Dimittatur eim in humidum et consistat ita ut basis ipsius secundum O
unum signum tangat superficiem humidi. Secta autem portione per
axem plano recto ad superficiem humidi sectio sit superficiei quidem
Il.404 portionis que ABBL rectanguli coni sectio, superficiei autem thumidi
que AZ, axis autem portionis et diameter sectionis *que BD, et secetur P
que BD penes signa K. R consimiliter superioribus [Fig. la. 31].
Ducatur autem et que Hl equedistanter ipsi AZ contingens sectionem
coni penes H, que autem HT equedistanter ipsi BD, que autem HS
perpendicularis super BD. Quoniam igitur portio ad humidum in gravi-
tate hanc habet proportionem quam habet tetragonum *quod a qJ ad id Q
quod a BD, quam autem proportionem habet portio ad humidum in
gravitate hanc habet tetragonum quod ab HT ad id quod a BD propter
eadem prioribus, palam quod que HT est equalis ipsi qJ. Quare et
portiones AMZ (! AHZ), APQ sunt equales [cf. Figs. la. 31, la. 30]. Et
quoniam in portionibus equalibus et similibus APOL, AKHLK (! AHZL)
ab *extremitatibus basium sunt producte que AQ, AZ equales portiones R
auferentes, palam quod equales faciunt angulos ad diametros por-
1I.40S tionum, adhuc autem et trigonorum HlS, tPQE equales sunt anguli qui
apud I, Q; erunt et SB, EB equales. Quare et que SR, ER equales, et
que PH, et que Hl. Et quoniam est dupla que PY ipsius Yl,
*manifestum quod minor est quam dupla que T. Sit igitur S
que NY (! HY) dupla ipsius YT, et copulata protrahatur que YKT (!
YKC). Sunt autem centra gravitatum totius quidem K. eius autem quod
intra humidum Y, eius autem quod extra in linea KC et sit C. Erit autem
propter precedens theorema hoc manifestum quod non manet portio sed
*inclinabitur ita ut basis ipsius neque secundum unurn tangat super- T
ficiem humidi.
Quod autem consistet ita ut axis ipsius ad superficiem humidi faciat
angulum minorem angulo F demonstrabitur. Consistat enim, si pos-
11.406 si bile est, ita ut faciat angulum non minorem angulo F, et alia t*dis- U
ponantur eadem hiis que in tertia figura [Fig. la. 32]. Similiter autem
demonstrabitur que TM (! TH) equalis ipsi 'P, quare et ipsi lH (! lP)
[Fig. la. 30]. Et quoniam HL (! angulus L) [non] minor est quam F, non
ergo maior est [que SB (Fig. la. 32) quam SB (Fig. la. 30)], neque que
SR quam SR, neque que (! quam O'G (! TG). Et quoniam
que IN (.' IP) est *emiolia ipsius PY, minor autern que PY quam GO (.' V
T'i ) et que quidem HT equalis ipsi PC (! PI) est, que autem H non
est minor quarn OG (.'. T'i ), maior ergo que H quam PY. Que ergo
est maior quam duplaipsius T Sit autem HY dupla ipsius YT, et
copulata que YK educatur. Palam autem similiter prioribus quod non
6OrA
60r manet portio /. *sed volvetur ita ut axis ipsius ad superficiem humidi A
faci[at] angulum minorem angulo F.
Archymedis de insidentibus in humido liber secundus explicit.
Completa fuit translatio eius decima die Decembri anno Christi 1269.

ClagettArchimedesIIPart1 2 PDF

Transféré par

Informations du document

Description originale:

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

ClagettArchimedesIIPart1 2 PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

,...... .

Vous aimerez peut-être aussi