Rywalizowa i konkurowa, czy?

Easy Grace
Nie sposb mwi dzi o rywalizacji czy konkurencji bez odwoania si
do filozofii i tradycji obydwu poj i bez zaobserwowania ich ewolucji w
odniesieniu do okrelonych zachowa czowieka. odejmujemy zatem prb
przyjrzenia si pochodzeniu i przeksztacaniu si poj !rywalizacja" i
!konkurencja"# od bezkrytycznej wiary w nieuchronno zachowa$ ktre te
pojcia opisuj%$ po zakwestionowanie sensu wiary w prymat walki wewn%trz& i
midzy'atunkowej i porzucenie jej na korzy samorozwoju. ( darwinowskiej
teorii ewolucji rywalizuj% przede wszystkim jednostki# lew$ ktry wy'ra walk o
stado$ bezlitonie zabija wszystkie mode rywala. ( nowszym ewolucjonizmie
rywalizuj% tak)e populacje w ramach wewntrznej wsppracy# pszczoy tworz%
sprawnie funkcjonuj%ce spoecznoci$ ktre swoje istnienie zawdziczaj%
kooperacji. ( teoriach systemw mwi si o wspzale)nociach wszystkich
czci systemu i d%)eniu do o'lnosystemowej rwnowa'i *homeostazy+ oraz
o emer'encji , wyanianiu si nowych struktur dziki prze'rupowaniu
*przepro'ramowaniu+ poprzednich. -wolucja jest zatem ju) nie walk%$ lecz
aktualizacj%$ lub , jak woleliby bywalcy rzeczywistoci sieci , up'readowaniem
istniej%cych pro'ramw. .ktualizacja ta w drodze ewolucji wiatopo'l%dw
wyania podmioty zdolne do dostrze)enia skokw kwantowych i rzeczywistoci
fraktalnej. /e'o rodzaju podejcia$ podobnie jak post&systemowe teorie sieci
*np. teoria ekosystemu 0aji+ czy nowe teorie pola *matryc morfo'enetycznych$
memw+ niewiele pozostawiaj% miejsca dla walki o przetrwanie i dla rywalizacji.
ojawiaj% si tam raczej pytania o wspzale)no$ harmonijne wspistnienie
odmiennych d%)e i hierarchiczne uporz%dkowanie systemw o r)nych
stopniach zo)onoci.
Etap bezkrytycznego przeniesienia
Pojcia rywalizacji i konkurencji zrobiy zawrotn karier w burzliwych czasach
zachodniej rewolucji przemysowej i dominacji wiatopogldu opartego na
darwinowskim ewolucjonizmie i scjentyzmie. Na tym etapie upojenia wasn moc
homo sapiens ! dumny ze swej uprzywilejowanej pozycji wr"d innych gatunk"w !
zaprzga swoje zdolnoci umysowe do konstruowania maszyn i innych
udoskonale# technicznych kt"rych celem byo ujarzmienie eksploatacja i
wykorzystanie natury. $ednoczenie rozkwitay liczne kapitalistyczne zakady
produkcyjne manu%aktury przeksztacay si w %abryki za spokojne miasteczka i
miasta w metropolie. &owo 'konkurencja( nabrao pragmatycznego wymiaru i mao
kto zastanawia si nad jego %ilozo%icznymi korzeniami oraz meta%izycznymi
implikacjami. ) przecie* darwinizm zakadajcy rozw"j poprzez walk i przetrwanie
najsilniejszych to nie tylko teoria biologiczna ale tak*e pogld %ilozo%iczny. +"wic
kr"tko zgodnie z darwinowskim determinizmem musisz konkurowa, i rywalizowa, o
wszystko- o terytorium o miejsce w stadzie o samca lub samic o pokarm. )lbo
zjesz dzi obiad albo sam staniesz si obiadem. .iedy przyjrze, si pewnej czci
rzeczywistoci wiata zwierzt ! tak to wanie wyglda. /aki opis rzeczywistoci
stanowi empirycznie uczciw odpowied0 na pytanie- 'jak1( zaw*one do wiata
zwierzt. $eli pytamy tylko o to jak przebiegaj g"wne interakcje w przyrodzie
2rozumianej jako realizacja imperatywu przetrwania poszczeg"lnych gatunk"w3
w"wczas jedn z tra%nych i uczciwych poznawczo odpowiedzi bdzie- 'poprzez
konkurencj i rywalizacj(. 4 tego typu obserwacji wycignito pochopne wnioski na
temat sposobu %unkcjonowania ludzkiej psychiki a tak*e spoecze#stwa- obydwie
s%ery uparcie por"wnywano do sprawnie %unkcjonujcej maszynerii nie sprawdzajc
przy tym czy sam proces ewolucji nie umieci czowieka raczej w miejscu bliskim
homo creati5us ni* homo determinatus.

Pierwsze oznaki wtpienia
6zecz zatem w tym *e ludzko, przegapia na jaki czas istotno, pewnego
bardziej podstawowego ni*7 'jak1( pytania a mianowicie pytania- 'kto1(. .to
rozpocz ten proces1 8laczego ewolucja wci* zachodzi1 .to waciwie ewoluuje1
9r"cimy do tych pyta# w dalszej czci artykuu. /ymczasem zauwa*y, nale*y
pojawienie si kolejnego kamienia milowego w dziejach ewolucji poj, kt"rymi si
tutaj zajmujemy. :to bowiem samym rodku naukowo;technicznego przewrotu i
wiary w absolutn sensowno, konkurencji i rywalizacji austriacki psychoanalityk
4ygmunt <reud zaczyna obserwowa, wpyw jaki maj na podwiadomo, napicia
zrodzone w wyniku rywalizacji. =zowiek okazuje si by, znacznie bardziej
skomplikowan 'maszyneri( ni* chcieliby tego pasjonaci pozytywizmu. Presja
zdobywania pozycji wygrywania 2np. syna w rywalizacji z ojcem opisana przez
<reuda jako 'kompleks kastracji(3 i rywalizacja wi* si z du*ymi kosztami.
>"wnym kosztem jest cierpienie z powodu wewntrznych kon%likt"w oraz brak
akceptacji dla wasnej 'natury( a w e%ekcie zrzeczenie si elan 5ital czy te* libido na
korzy, 'kultury(. Powstaje stan cigej walki wewntrznej s%ery ?d 2libido3 ze s%er
&uperego 2wymaga# spoecznych3. ?nna sprawa *e tak*e sam zakres dowiadcze#
jaki <reud przypisywa libido 2?d3 by w znacznej czci tworem kultury7 nie miejsce tu
jednak na to by rozwija, ten wtek. Poprzesta#my na twierdzeniu *e w wietle
psychologii transpersonalnej jak najbardziej mo*liwe jest pokojowe wsp"istnienie
seksualnoci i dobrych relacji spoecznych. =o wicej ! w ramach samorealizacji
niemo*liwe jest niepoczenie tych energii w jedn harmonijn cao,. 9 czasach
<reuda jednak pomys taki wydawaby si r"wnie utopijny co pomys istnienia
tele%onu kom"rkowego.
+etodologi badania napi, i nerwic powstaych w wyniku 'starcia kultury z
natur( uczyni <reud 2opr"cz tzw. wolnych skojarze#3 bardzo owocn do dzi w
psychoterapii analiz sn"w. :kazao si bowiem *e nawet najsilniej wierzcy w
nieomylno, swych pogld"w o koniecznoci rywalizacji darwinici i pozytywici
tak*e miewali sny w kt"rych zmuszeni byli rozgrywa, wszystkie niechciane i
niezobaczone treci swych podwiadomoci. @yy to sny w kt"rych walczyli i
rywalizowali wycznie na arenie wewntrzpsychicznej sami ze sob. Nurt analizy
sn"w rozwin szeroko inspirujcy si %ilozo%iami 9schodu =arl >ustaw $ung kt"ry
do skomplikowanego %reudowskiego obrazu psychiki czowieka doda w wyniku
swoich obserwacji 'niczego nie uatwiajc( koncepcj uniwersalnych
pozakulturowych archetyp"w ukrytych w tzw. niewiadomoci zbiorowej. : czym
takim nie nili najmielsi i najbardziej przyja0ni 8uchowi ewolucjoniciA
8laczego nie popeni, samob"jstwa1
9kr"tce potem ewolucja ludzkiej wiadomoci zatacza spektakularny piruet.
Egzystencjalici zaczynaj wskazywa, na mo*liwoci a nawet na konieczno,
wyboru jako na unikaln cech bycia czowiekiem. 9edug &artreBa skazani
jestemy na wolno, co oznacza midzy innymi potrzeb zadania sobie pytania-
(czy chc *y,1(. $e*eli bowiem jestemy tylko organizmami *ywymi kt"rych
g"wnym celem jest przeniesienie gen"w i przekazanie ich potomstwu to mo*na
zapyta, czy jako wiadome siebie jednostki podtrzymujemy ten wyb"r kt"rego jak
si wydaje dokonalimy rodzc si lub kt"rego kto dokona za nas umieszczajc
nas w wiecie. 9raz z egzystencjalizmem w powszechnej wiadomoci ludzi
cywilizacji zachodniej zagnie*d*a si do dzi toczcy liczne tunele w kruchej tkance
ludzkiej to*samoci robak wybujaego indywidualizmu. ?zolacja i skazanie na
samotno, to nieodczne uczucia towarzyszce istocie poddajcej w wtpliwo,
jakikolwiek zastany porzdek zwaszcza ten dotyczcy sensu *ycia i mierci.
4za podartej zasony oczywistoci mechanizm"w ewolucyjnych przewituj
teraz puste oczodoy nieuchronnej mierci. /rudno m"wi, *e kto wygra a kto inny
poni"s pora*k skoro wszyscy jestemy straw dla jutra i skoro wszyscy pomrzemy.
Credniowieczne memento mori powraca w nowej pozbawionej obecnoci @oga i
mo*liwoci transcendencji cynicznej szacie. =zowiek postrzega sam siebie jako
nieistotny przypadek w kosmosie dry%ujcy py kt"ry nawet nie wymaga ozdabiania
go ornamentem sensu. Egzystencjalny nihilizm jako jedyne zasadne %ilozo%iczne
pytanie uznaje zatem dylemat )lberta =amusa- popeni, samob"jstwo czy te* nie1
=zowiek pozostaje z tym pytaniem sam bowiem @"g jak powiada <riedrich
Nietzsche 'umar z litoci do czowieka(. /o czowiek jest tym kto sam decyduje o
woli mocy to czowiek jest @ogiem- podejmuje decyzj o przezwyci*aniu siebie
przekraczaniu wasnych ogranicze# i odmowie bycia o%iar ; lub wybiera drog
zniewolenia zale*noci bezsilnoci obwiniania 'innych(. :d tych rozr"*nie#
dokonanych ju* przez Nietzschego a p"0niej przez egzystencjalist"w poprzez
%aszystowskie nadu*ycia nietzschea#skiej %ilozo%ii woli mocy rozpoczyna si duga
droga ludzkoci ku przebudzeniu przez zrozumienie *e nie ma *adnych 'innych( *e
sami nimy sw"j sen *e najwiksza iluzja to bycie o%iar oraz *e ta#czcy Ci5a
ta#czy sw"j taniec na dachu wiata. :znacza to *e pytanie brzmi obecnie- kto ni
ten sen1 $eli jednak nie ma 'innych( lub raczej wszyscy 'inni( s o nas i nie ma z
kim konkurowa, to dokd prowadzi droga1
:dpowiedzialno, za siebie
9 DEDF roku Norweg 6oald )mundsen planuje wypraw na biegun p"nocny.
>dy okazuje si *e jako pierwszy dotar tam )merykanin 6obert Peary )mundsen
niezra*ony i pokojowo nastawiony zmienia swoje plany i postanawia zdoby, drugi z
biegun"w. /a wyprawa okazuje si by, jednak wycigiem z ekspedycj brytyjsk
kt"rej przewodzi bojowo nastawiony porucznik 6obert <alcon &cott. 9 ekipie &cotta
wci* dochodzi do licznych wewntrznych napi, z powodu rywalizacji pomidzy jej
czonkami. )mundsen zdecydowanie stawia na wsp"prac i porozumienie w swoim
zespole i dociera do bieguna poudniowego jako pierwszy czowiek w dziejach DG
grudnia DEDD roku. 4ar"wno &cott jak i pozostali uczestnicy wyprawy brytyjskiej gin
w drodze powrotnej.
+o*na powiedzie, na tym przykadzie *e w grze 'lwy kontra pszczoy(
zdecydowanie wygray pszczoy. 9sp"praca okazaa si sta, wy*ej od rywalizacji.
Przytoczone tu zdarzenie nie jest wyjtkowe- historia zna wiele podobnych
przypadk"w bezinteresownoci i d*noci do przekraczania wasnych granic
zamiast pr"b stawania si kim lepszym od kogo innego. =oraz czciej pisze si
te* i m"wi o niezdrowej rywalizacji jako o przyczynie licznych niepotrzebnych
wypadk"w w drodze na +ont E5erest. ) przecie* wystarczyoby nie patrzc na
'innych( postawi, sobie za cel po prostu przekroczenie siebie o kt"rym pisalimy w
pierwszym numerze Nordic &tyle w artykule- 'Potrzeba przekraczania wasnych
granic ! konieczno, czy luksus1(.
Nie da si ukry, *e ! oparta na darwinizmie kapitalizmie i neoliberalizmie !
tendencja do rywalizacji i konkurowania jest jednoznacznie patriarchalnym
programem kt"ry operuje na tak czy inaczej pojtej dominacji. Porzucenie zatem
rywalizacji i wiary w konieczno, udowadniania innym wasnej siy to tak*e ruch w
stron bardziej %eministycznej wizji wiata. $ak wiadomo dziki badaniom
etnogra%icznym i socjologicznym od pradziej"w znamienn cech kultur
matriarchalnych jest brak dominacji. /am gdzie kapanami i wadcami s m*czy0ni
! kobiety i dzieci staj si ich wasnoci. /am gdzie zwyczajowo kapankami i
kr"lowymi s kobiety ! wystpuje r"wnouprawnienie i relacje egalitarne. @oginie
obejmuj troszcz si i dbaj o dobro wszystkich obecnych. @ogowie dominuj
walcz karz za brak poddania niszcz sabych i odmiennych. /o uzasadnione
uproszczenie pozwala zastanowi, si nad naszym udziaem w szeroko zakrojonym
ewolucyjnym eksperymencie- po tysicleciach patriarchatu opartego o dominacj
wyzysk eksploatacj i konkurencj mo*e czas opowiedzie, si za rzdami
pierwiastka kobiecego1 @ez wzgldu na to czy jestemy m*czyzn czy kobiet na
pewno warto dzi zastanowi, si nad nastpujcymi pytaniami- ile we mnie jest
potrzeby rywalizacji1 jak mocno warunkuj swoje poczucie wasnej wartoci od bycia
'lepszHlepszym( od innych1 czy czuj si lepiej czy gorzej kiedy wiem *e za
ka*dym razem jestem lepszaHlepszy od samejHsamego siebie1
4 %aktu *e istniej pewne tunele rzeczywistoci 2wiatopogldy3 skazujce na
walk i rywalizacj niekoniecznie musimy wyciga, wniosek *e tak te* bdzie w
naszym tunelu rzeczywistoci. Najwy*szy czas aby zobaczy, *e jako istoty wysoko
rozwinite my ! ludzie ; mamy ogromne mo*liwoci wyboru w ka*dej chwili naszego
istnienia. /o wanie oznacza odpowiedzialno,. 4amiast narzeka, na bezwzgldny i
okrutny wiat id0my raczej za wezwaniem +ahatmy >andhiego- 'bd0 zmian
kt"r chcesz zobaczy, w wiecie(. 4obaczmy *e wiat jest wystarczajco pojemny
aby pomieci, wiele jednostek i grup kt"re s doskonae w tym co robi na sw"j
niepowtarzalny spos"b i wedug swojej wasnej miary. .a*dy z nas mo*e wyrazi,
osobist warto, zawart w unikalnoci tego kim jestemy co robimy i jak to robimy.
+o*emy ju* od teraz na zawsze uwarunkowa, poczucie wasnej wartoci wycznie
od swoich osigni,. 9yglda na to *e jedynie brak konkurowania z innymi daje
nam prawdziw bezkonkurencyjno,.