AGRAVO EM RECURSO ESPECIAL N 115.251 - RS (2011/0270422-2)
RELATOR : MINISTRO MARCO BUZZI AGRAVANTE : EXPRESSO CONVENTOS LTDA ADVOGADO : RIKA FABOLA SILVA GOMES E OUTRO(S) AGRAVADO : CELTA EMPREENDIMENTOS E TELECOMUNICACOES LTDA ADVOGADO : PATRICIA KOBE DA SILVEIRA E OUTRO(S) AGRAVADO : AUTO LOCADORA IRIGARAY LTDA ADVOGADO : RUI INCIO HOSS E OUTRO(S) INTERES. : BRAULINO TAVARES JNIOR ADVOGADO : ROBERTO STAUB DECISO Trata-se de agravo (art. 544 do CPC), interposto por EXPRESSO CONVENTOS LTDA, contra deciso que, nos autos de ao de reparao de danos em acidente de veculos, negou seguimento ao recurso especial, sob o fundamento de que a reviso do valor fixado a ttulo de honorrios advocatcios esbarra no bice contido no Enunciado n. 7, da Smula do STJ. Em suas razes, aduz a agravante que o Tribunal de origem exorbitou da sua competncia ao proceder uma anlise valorativa do mrito recursal em sede de juzo de admissibilidade. Sustenta ainda, que o decisum merece reforma, uma vez que o exame do mrito recursal no demanda a reapreciao das provas carreadas aos autos. o relatrio. Decido. O inconformismo no merece prosperar. 1. No h usurpao de competncia do STJ quando o Tribunal local no admite o recurso especial sob o fundamento da inexistncia de contrariedade ou negativa de vigncia lei federal, pois, conforme tem reiteradamente decidido esta Corte, possvel o juzo de admissibilidade adentrar o mrito do recurso, na medida em que o exame da sua admissibilidade, pela alnea 'a', em face dos seus pressupostos constitucionais, envolve o prprio mrito da controvrsia (AgRg no Ag 173.195/SP, Rel. Ministro Slvio de Figueiredo Teixeira, Quarta Turma, DJ 21/09/1998). Esse entendimento, alis, foi cristalizado, em 1994, na Smula 123 do STJ: A deciso que admite, ou no, o recurso especial deve ser fundamentada, com o exame dos seus pressupostos gerais e constitucionais. O mesmo raciocnio vem sendo aplicado ao recurso extraordinrio, tendo o STF, aps longos debates, pacificado a questo em 1909, poca em que vigia a Lei 221 de 1894, conforme o relato de Benjamin do Carmo Braga Junior, in Apontamentos Sobre O Recurso Extraordinario (Doutrina e Jurisprudencia). Rio de Janeiro: A Judicial, 1922, p. 62-65. Com a supervenincia dos Cdigos de Processo Civil de 1939 e 1973, a orientao jurisprudencial do STF no se alterou (cf. REsp 948/GO, Rel. Ministro Nilson Naves, Terceira Turma, julgado em 26/09/1989, DJ 30/10/1989). Nesse sentido: Jos Afonso da Silva. Do Recurso Extraordinrio no Direito Processual Brasileiro. So Documento: 21205876 - Despacho / Deciso - Site certificado - DJe: 03/04/2012 Pgina 1 de 6
Superior Tribunal de Justia Paulo: Revista dos Tribunais, 1963, p. 365; Athos Gusmo Carneiro. Recurso Especial, agravos e agravo interno: exposio didtica: rea do processo civil, com inovao jurisprudncia do Superior Tribunal de Justia 6 ed. Rio de Janeiro: Forense, 2009, p. 95-96; e Jos Saraiva. Recurso Especial e o Superior Tribunal de Justia. So Paulo: Saraiva, 2002, p. 347-351. Confiram-se, a propsito, os seguintes precedentes do STJ: AgRg no Ag 4.609/SP, Rel. Ministro Waldemar Zveiter, Terceira Turma, julgado em 11/09/1990, DJ 17/12/1990; AgRg no Ag 414.804/PE, Rel. Ministro Paulo Gallotti, Sexta Turma, julgado em 03/06/2002, DJ 02/09/2002; ostentando este ltimo a seguinte ementa: PROCESSO CIVIL. AGRAVO REGIMENTAL EM AGRAVO DE INSTRUMENTO. USURPAO DE COMPETNCIA DO STJ. VIOLAO AO DUPLO GRAU DE JURISDIO. INOCORRNCIA. APLICAO DA SMULA 182/STJ. 1. No h que se falar em usurpao de competncia quando o juzo monocrtico de admissibilidade adentra no mrito do recurso especial, uma vez que o Tribunal de origem ao no acolher o apelo extremo pela alnea "a", em face dos pressupostos constitucionais (art. 105, III, "a", CF), deve verificar se o acrdo contrariou ou negou vigncia a dispositivo de lei federal, o que corresponde, na realidade, anlise do prprio mrito da controvrsia. 2. O Superior Tribunal de Justia no fica vinculado aos fundamentos da deciso proferida no juzo de admissibilidade do recurso especial. 3. Incontestvel a incidncia da Smula n 182 do STJ, porquanto o ora agravante no atacou todos os fundamentos do decisum que no admitiu o recurso especial, especificamente, aquele relativo aplicao da Smula n 284/STF. 4. Agravo regimental a que se nega provimento. (grifo nosso) E do STF: AI 28870, Rel. Ministro Luiz Gallotti, Primeira Turma, julgado em 27/06/1963, DJ 12/08/1963, RTJ 25/158; Rcl 391 AgR, Rel. Ministro Marco Aurlio, Tribunal Pleno, julgado em 29/06/1992, DJ 14/08/1992, RTJ 143/46; este ltimo assim ementado: RECURSO EXTRAORDINRIO - JUZO PRIMEIRO DE ADMISSIBILIDADE - ATUAO - AGRAVO DE INSTRUMENTO - RECLAMAO. Interposto o recurso, cumpre ao Juzo primeiro de admissibilidade proceder ao exame dos pressupostos de recorribilidade. Tratando-se de recurso de natureza extraordinria - a revista e os embargos a serem julgados pelo Tribunal Superior do Trabalho (artigos 894 e 896 da Consolidao das Leis do Trabalho), o especial, submetido ao crivo do Superior Tribunal de Justia (artigo 105, inciso III da Constituio Federal) e o extraordinrio estrito senso, cabvel para o Supremo Tribunal Federal (artigo 102, inciso III da Constituio Federal), incumbe-lhe no s examinar os pressupostos gerais - adequao, oportunidade, interesse de agir na via recursal, representao processual e preparo, como tambm os especficos previstos nos citados dispositivos legais e Documento: 21205876 - Despacho / Deciso - Site certificado - DJe: 03/04/2012 Pgina 2 de 6
Superior Tribunal de Justia constitucionais. Este procedimento longe fica de implicar a usurpao da competncia de qualquer dos Tribunais referidos. Frente organicidade e dinmica que norteiam o Direito, especialmente o instrumental, a deciso que se mostre negativa ao processamento do recurso interposto desafia agravo de instrumento e no reclamao. Especialmente em Direito, que cincia , o meio justifica o fim, mas no este aquele. A tramitao menos clere do agravo e o fato de no encerrar, em si, a possibilidade de obteno de liminar so inidneos ao respaldo da alternativa quanto via a ser trilhada. A medida excepcional da reclamao pressupe a invaso de competncia ou a inobservncia da autoridade de provimento da Corte e nenhuma das duas hipteses ocorre quando o rgo reclamado atua no mbito que lhe reservado pela ordem jurdica em vigor. Ao Supremo Tribunal Federal no dado assentar, pela vez primeira, o enquadramento, ou no, do extraordinrio em um dos permissivos constitucionais. Descabe, assim, enveredar pela via dupla da interposio do agravo de instrumento e da apresentao da reclamao.(grifo nosso) Conforme se depreende da exposio acima, sem embargo do entendimento doutrinrio contrrio (v.g. , por todos Jos Carlos Barbosa Moreira. Comentrios ao Cdigo de Processo Civil. 14 ed. Vol. V, arts. 476 a 585. Rio de Janeiro: Forense, 2008, p. 608), a questo j se encontra h muito pacificada nesta Corte (desde o incio de suas atividades jurisdicionais 1989) e no Supremo Tribunal Federal (desde 1909), razo pela qual foroso reconhecer que o pleito recursal, nessa parte, manifestamente improcedente. 2. Passada a preliminar, consoante pacfica jurisprudncia do Superior Tribunal de Justia, s permitido modificar valores fixados a ttulo de honorrios advocatcios se estes se mostrarem irrisrios ou exorbitantes, exigindo-se, ainda, que as instncias ordinrias no tenham emitido concreto juzo de valor sobre o tema. A propsito, transcrevo as ponderaes da Ministra Eliana Calmon, em seu voto proferido no AgRg no Ag 1.198.911/SP: "Tenho notado, outrossim, que alguns recursos especiais vm trazendo, para demonstrar que os honorrios so irrisrios, uma comparao entre o valor da causa e o valor da verba de sucumbncia. Essa hiptese poderia at ensejar o reexame do quantum pelo STJ, desde que tais aspectos fticos tenham sido abstrados pelo Tribunal a quo". A ementa do julgado acima referido restou assim redigida: PROCESSUAL CIVIL E TRIBUTRIO . AGRAVO REGIMENTAL NO AGRAVO DE INSTRUMENTO . APLICAO DA SMULA 126/STJ. COMPROVAO DA INTERPOSIO DO RECURSO EXTRAORDINRIO . NECESSIDADE . HONORRIOS ADVOCATCIOS . REVISO . POSSIBILIDADE. ABSTRAO DA SITUAO FTICA PELO TRIBUNAL A QUO. VALOR NO FIXADO EM PERCENTUAL IRRISRIO OU EXORBITANTE. [...] 2. Possibilidade de reviso da condenao em honorrios advocatcios (nfimos ou excessivos) na instncia especial, somente se abstrada a situao ftica na anlise realizada pelo Tribunal de origem. Documento: 21205876 - Despacho / Deciso - Site certificado - DJe: 03/04/2012 Pgina 3 de 6
Superior Tribunal de Justia 3. Verba honorria arbitrada fixada em patamar razovel que se mantm. 4. Agravo regimental no provido. (AgRg no Ag 1.198.911/SP, Rel. Ministra Eliana Calmon, Segunda Turma, julgado em 20.4.2010, DJe 3.5.2010). No presente caso, conforme consignado na deciso agravada, o Tribunal de origem analisou os elementos fticos para concluir que, no caso, a fixao da verba honorria pelo magistrado a quo em R$ 1.500,00 (mil e quinhentos reais), deveria ser redimensionada para ser fixada em percentual sobre o valor da condenao, na forma do disposto no art. 20, 3, do CPC, situao que impede a reviso no Superior Tribunal de Justia, em razo do bice previsto na Smula 7/STJ. o que se infere da leitura do seguinte excerto do voto condutor do acrdo recorrido (fl. 330, e-STJ): Quanto aos honorrios advocatcios, devem ser fixados em percentual sobre o valor da condenao, na forma do disposto no art. 20, 3, do CPC. Assim que, nesse tpico, dou parcial provimento ao apelo da locadora, para redimensionar os honorrios advocatcios devidos pelos rus em 15% sobre o montante da condenao. Logo, houve evidente exerccio de juzo de valor pela Corte de origem acerca da atividade profissional desenvolvida na lide ao fixar os honorrios em 15% sobre o valor da condenao, razo pela qual resta claro que o novo enfrentamento da matria pressupe, necessariamente, o ingresso nos aspectos fticos da demanda, atividade cognitiva esta a que no se presta a via do recurso especial. No mesmo sentido, cito os seguintes precedentes: PROCESSUAL CIVIL ADMINISTRATIVO DANO MORAL INDENIZAO RAZOABILIDADE IMPOSSIBILIDADE DE REVISO BICE DA SMULA 7/STJ PRESCRIO PRINCPIO DA 'ACTIO NATA' VERBA HONORRIA. 1. Noticiam os autos que o autor/agravado veiculou pedido de reparao de danos morais, ante o fato de ter sido detido pela Polcia Militar, em um de seus boxes de vigilncia na Praa Deodoro, no dia 10.7.1993, tendo sido constrangido moral e psicologicamente, por ter intercedido em favor de um menor que se encontrava sob o poder de policiais, identificado como cometedor de fato delituoso (roubo). A atitude do autor foi no sentido de evitar o espancamento do menor delinqente, tendo se identificado como estudante de Direito e estagirio de um Centro de Assistncia a Menores. 2. Em relao prescrio, aplica-se a regra segundo a qual comea a viger do dia em que a ao poderia ser proposta, e no o foi, prestigiando o princpio da "actio nata". Consectariamente, o termo inicial do prazo prescricional qinqenal a data do ato ou fato gerador da pretenso de direito material, no caso, 10.7.1993. O termo final ocorreu em 10.7.1998 (CC/2002, art. 132, 2). Considerando-se, portanto, que a ao foi ajuizada/protocolada no cartrio judicial exatamente em 9.7.1998, no se h falar em prescrio do fundo de direito. 3. O controle do Superior Tribunal de Justia sobre o quantum indenizatrio fixado na instncia ordinria ocorre somente quando o valor Documento: 21205876 - Despacho / Deciso - Site certificado - DJe: 03/04/2012 Pgina 4 de 6
Superior Tribunal de Justia da condenao mostrar-se irrisrio ou exorbitante. Verifica-se que o arbitramento do valor indenizatrio operou-se dentro da razoabilidade (duzentos salrios mnimos); portanto, aferir a adequao da fixao de tal valor, como requer o recorrente, demandaria o reexame do contexto ftico-probatrio dos autos, o que defeso a este Tribunal em vista do bice da Smula 7/STJ. 4. A reviso do critrio adotado pela Corte de origem, por eqidade, para a fixao dos honorrios, encontra bice na Smula 7 do STJ. Agravo regimental improvido. (AgRg nos EDcl no REsp 688522/MA, Rel. Min. Humberto Martins, Segunda Turma, julgado em 16.10.2008, DJe 06.11.2008). PROCESSUAL CIVIL. HONORRIOS ADVOCATCIOS. ARBITRAMENTO POR EQUIDADE. VALOR IRRISRIO. NO CONFIGURAO. SMULA 7/STJ. 1. O Tribunal de origem entendeu possvel a fixao de honorrios advocatcios na fase do cumprimento de sentena, com base em julgado do STJ que se posicionou no mesmo sentido, desde que se procedesse de forma razovel para no autorizar novo nus excessivo. Consignou que, no caso, no se assemelha desarrazoado o arbitramento da importncia de R$ 3.000,00, tal como o fez a eminente Juza a quo, a ttulo de honorrios advocatcios, para a fase de cumprimento de sentena do feito em curso naquele Juzo e-STJ fl. 132. 2. 'Estabelecido est pela Corte Especial que em princpio no pode este Tribunal alterar o valor fixado pela instncia de origem a ttulo de honorrios advocatcios, por eles serem fixados em considerao aos fatos ocorridos no processo, cujo reexame vedado em recurso especial, a teor da Smula 7/STJ. A mesma Corte Especial admite, em situaes excepcionalssimas, que o STJ, afastando o referido enunciado sumular, exera juzo de valor sobre o quantum fixado, para decidir se so eles irrisrios ou exorbitantes, quando delineadas concretamente no acrdo recorrido as circunstncias a que se refere o art. 20, 3, do CPC, o que no ocorreu no caso dos autos' (REsp 1.127.886/DF, Rel. Min. Eliana Calmon, DJe de 05.10.09). 3. No havendo delimitao especfica das circunstncias previstas nas alneas do 3 do art. 20 do CPC, a eventual manifestao do Superior Tribunal de Justia acerca do alegado valor irrisrio fixado passaria, necessariamente, pelo reexame do conjunto ftico-probatrio dos autos, providncia de todo incompatvel com a natureza do recurso especial. Aplicvel, portanto, o bice previsto na Smula 7/STJ. 4. Nesse mesmo raciocnio, patente que a divergncia jurisprudencial suscitada no atende ao requisito da identidade ftico-jurdica entre os acrdos confrontados, uma vez que as peculiaridades do caso vertente no se encontram espelhadas nos paradigmas, os quais, a toda evidncia, lastrearam-se em fatos, provas e circunstncias distintas das constantes dos autos sob anlise. 5. Agravo regimental no provido. (AgRg no Ag 1.260.277/DF, Rel. Min. Castro Meira, Segunda Turma, julgado em 16.3.2010, DJe 26.3.2010). Documento: 21205876 - Despacho / Deciso - Site certificado - DJe: 03/04/2012 Pgina 5 de 6
Superior Tribunal de Justia 3. Do exposto, com fulcro no artigo 544, 4, II, "a", do CPC, nego provimento ao agravo. Publique-se. Intimem-se. Braslia-DF, 23 de maro de 2012. MINISTRO MARCO BUZZI Relator Documento: 21205876 - Despacho / Deciso - Site certificado - DJe: 03/04/2012 Pgina 6 de 6