PORADNIK PRZYGOTOWANIA

PRZEMYSOWYCH STUDIW
FEASIBILITY
Wydanie poprawione i rozszerzone



W. Behrens P. M. Hawranek





UNITED NATIONS INDUSTRIAL DEVELOPMENT ORGANIZATION
Wszelkie przykady i przedstawione w niniejszej publikacji materiay nie s w aden sposb zwizane z
opini Sekretariatu Narodw Zjednoczonych na temat statusu prawnego jakiego kraju! terytorium!
miasta! obszaru lub rzdu albo na temat okrelenia ich granic"

Wymienianie nazw #irm i produktw nie wie si$ z ich popieraniem przez %rganizacj$ Narodw
Zjednoczonych ds" &ozwoju 'rzemysowego ()N*+%,"




Wydanie ** rozszerzone i uzupenione
Warszawa! maj -../
&eprint wykonano w styczniu 011/




'oradnik nie jest o#icjalnym dokumentem tumaczonym przez )N*+%"




2umaczenie3
Tomasz Gobiowski: rozdzia *** cz$ci drugiej oraz aneks 4* i 4***
Stanisaw Pigo: wst$p! cz$5 pierwsza i rozdziay *! **! *4! *6 i 6 cz$ci
drugiej oraz pozostae aneksy
Elbieta Puawska: rozdziay 4! 4*! 4**! 4*** cz$ci drugiej



%pracowanie i redakcja3
Stanisaw Pigo i Maciej Tekielski



'rzygotowanie do druku
i wersje elektroniczne ('+7! 829:,3
ARTEM
01;<0- :ublin! ul" Soneczna .
tel" (=-, >0?;-0;@=
tel"A#aB3 (=-, @?/;><;/.
e;mail3 listyCartem"pl
www"artem"pl

+ruk3
PRIMOOFFSET
M. Palusis!i" S. G#$%&i#'s!i
01;?1@ :ublin! Dl" E" 'isudskiego 0?a
tel" (=-, >/0;00;1/
tel"A#aB3 (=-, >/0;00;1?
Przedmowa


9anual #or the 'reparation o# *ndustrial 7easibility Studies by wydany przez )N*+% po raz pierwszy w
-.@= roku" Eego celem byo zapewnienie krajom rozwijajcym si$ narz$dzia dla poprawy jakoci
projektw inwestycyjnych" Fhodzio take o standaryzacj$ przemysowych studiw #easibility! cz$sto
niekompletnych albo Gle opracowanych" +ziaania )N*+% w tym zakresie spotkay si$ z szerokim
odzewem w wielu krajach! tak rozwijajcych si$ jak rozwini$tych" Sposb opracowania studiw
#easibility promowany przez )N*+% przyj$y liczne ministerstwa! banki! agencje promocji inwestycji!
uniwersytety i inne instytucje szkolnictwa wyszego! jak rwnie #irmy konsultingowe oraz inwestorzy"
Wiele z tych instytucji i #irm wsppracowao z )N*+%! aby podnie5 swoje umiej$tnoci w zakresie
podejmowania decyzji inwestycyjnych przez stosowanie lub szerzenie zaawansowanych metodologii
opracowania i oceny projektw inwestycyjnych"
W ostatniej dekadzie )N*+% obserwowao znaczn! jakociow popraw$ studiw #easibility! ktrych
zwi$kszajca si$ liczba doprowadzia do korzystnych inwestycji w krajach rozwijajcych si$" W tym
samym czasie zauwaono jednak rne negatywne czynniki hamujce rozwj przemysowy w krajach
rozwijajcych si$" +la pokonania tych ograniczeH Ion#erencja Jeneralna )N*+% ustalia priorytetowe
kierunki dziaania )N*+% w obecnej dekadzie! kadc nacisk na rozwj zasobw ludzkich! trans#er
technologii! restrukturyzacj$ przemysu! rozwj maych i rednich przedsi$biorstw przemysowych oraz
ochron$ rodowiska i oszcz$dzanie energii"
Niniejsze nowe i znacznie rozszerzone wydanie Poradnika koncentruje si$ na strategicznym podejciu do
inwestycji" Szczegln uwag$ przywizuje si$ w nim do oceny oddziaywania na rodowisko naturalne!
marketing! trans#er technologii! zasoby ludzkie oraz mobilizacj$ rodkw #inansowych" Poradnik
powinien by5 wykorzystywany wraz z innymi publikacjami dotyczcymi analizy makroekonomicznej i
programem komputerowym F%97D& opracowanymi przez )N*+%" 9am nadziej$! e drugie wydanie
Poradnika przycignie uwag$ wszystkich zainteresowanych popraw procesu rozwoju przemysowego w
krajach rozwijajcych si$ i b$dzie przydatne dla szerokiego grona odbiorcw"
+" :" Siazon! Er"
!rektor Generaln!
Ws(%)

'ublikacja niniejszego poprawionego i rozszerzonego wydania Poradnika Prz!gotowania Przem!sow!c"
Studi#w $easibilit! jest rezultatem dugich i mudnych wysikw wszystkich osb zaangaowanych w jej
opracowanie" 'oprawienie tekstu wymagao szczegowej analizy obszernej korespondencji oraz
komentarzy czytelnikw! zanim podj$to decyzj$ co do zakresu i treci ksiki" +uym utrudnieniem w
zarysowaniu wersji koHcowej byo take uwzgl$dnienie nowych tematw wczonych na podstawie
opracowaH ekspertw"
'rzy zastosowaniu takiej koncepcji i organizacji pracy! powstanie tego Poradnika byo moliwe dzi$ki
cisej wsppracy jego gwnych autorw! Wernera Kehrensa i 'etera 8awranka z +iLision o# *ndustrial
%perations Support )N*+%! ktrzy przygotowali wst$pn wersj$ caoci i wzi$li na siebie
odpowiedzialno5 za ostateczny ksztat tekstu" Wypeniajc te zadania otrzymali pomoc i rady od licznych
konsultantw i pracownikw )N*+%" Dutorzy s w szczeglnoci wdzi$czni wymienionym poniej
konsultantom )N*+% za ich wkad w przygotowanie Poradnika%
Wprowadzenie koncepcji orientacji strategicznej zaproponowa 8" &" Drm! ktry zarysowa analiz$ tej
koncepcji przedstawion w cz$ci pierwszej podrozdzia K i wnis wiele cennych uwag do treci i
struktury rozdziau *** w cz$ci drugiej! obejmujcego analiz$ rynku i koncepcje marketingowe" &" *rLine
poprawi aneksy dotyczce technik prognozowania popytu! badaH pierwotnych i prb statystycznych! oraz
pomaga w redakcji rozdziau ***" Dnalizy potrzeb w dziedzinie remontw i utrzymania! oraz inwestycji
odtworzeniewych! jak rwnie wielu poprawek do uj$cia zagadnieH organizacyjnych dokona K" Inauer!
ktry przejrza cay r$kopis z punktu widzenia moliwoci praktycznego zastosowania Poradnika przez
inynierw" &ana I" +" K" Singh! ktry bra udzia w opracowaniu pierwszego wydania! opracowa
wst$pn wersj$ rozdziau *4" zajmujcego si$ stron techniczn projektu" Wzrastajce zainteresowanie
problemami ochrony rodowiska byo przyczyn rozszerzenia rozdziau *4" obejmujcego obecnie
lokalizacj$! wybr terenu i rodowisko naturalne" &" Schoenstein! J" Schoerner i +" Sussman dostarczyli
cennych materiaw na ten temat! w tym in#ormacji dotyczcych praktycznego zastosowania oceny
oddziaywaH na rodowisko naturalne" &edakcji tekstu rozdziaw *4! 4 i 4*** dokona K" Dndersson! a
rozdzia 6 przejrzeli E" KendekoLi5 i J" Mckstein"
%dpowiedzialno5 za ostateczn wersj$ Poradnika ponosz jego autorzy! niezalenie od tego! e jest on
oparty na pierwszym wydaniu i by opracowany z udziaem konsultantw" Dutorzy maj nadziej$! e
Poradnik okae si$ przydatny czytelnikom! podobnie jak to miao miejsce w przypadku jego pierwszego
wydania opublikowanego ponad -1 lat temu"
Objanienia
*lekro5 w tekcie jest mowa o dolarach (N,! dotyczy to dolarw )SD! o ile nie stwierdza si$ inaczej"
)wagi do tablic3
Wartoci ogem czasami nie stanowi dokadnej sumy ze wzgl$du na zaokrglenia"
Orednik oznacza! e ten skadnik nie wyst$puje"
Ireska (P, oznacza warto5 zerow albo nieistotn"
+wie kropki ("", oznaczaj! e dane nie s dost$pne! albo e nie s oddzielnie ujmowane"


W tekcie uywa si$ nast$pujcych skrtw3

c"i"#" koszt transportu! ubezpieczenia i #rachtu (cost! insurance! #reight,
F%97D& Fomputer 9odel #or 7easibility Dnalysis and &eporting
7D% 7ood and Dgriculture %rganisation
*:% *nternational :abour %rganisation
*N2*K *ndustrial and 2echnological *n#ormation Kank
*&& internal rate o# return P wewn$trzna stopa zwrotu
NF) national currency unit P jednostka waluty narodowej
N'4 net present Lalue P warto5 zaktualizowana netto
N'4& net;present;Lalue;ratio P wskaGnik wartoci zaktualizowanej netto
)N+' )nited Nations +eLelopment 'rogramme
)NM' )nited Nations MnLironment 'rogramme
SPIS TRE*CI
'rzedmowa
Wst$p
%bjanienia
Wprowadzenie

FZQOR '*M&WSZD
STUDIA PRZEDINWESTYCY+NE
I CYKL PRO+EKTU INWESTYCY+NEGO
A. C,!l )-#./!(u i0'/s(,1,.0/2# i (,), s(u3i4' )-5/3i0'/s(,1,.0,16
B. P#3s(a'#'/ as)/!(, s(u3i4' )-5/3i0'/s(,1,.0,16
C. P-#./!(, -/s(-u!(u-,5a1,.0/ i -#5&u3#',
D. R#la i0s(,(u1.i" us$u2 !#0sul(i02#',16 i s,s(/74' i08#-7a1,.0,16
FZQOR +&)JD
STUDIUM FEASIBILITY
OSTATECZNA WERS+A PRO+EKTU
I. P#3su7#'a0i/ i '0i#s!i
II. G/0/5a i !#01/)1.a )-#./!(u
III. A0ali5a -,0!u i !#01/)1.a 7a-!/(i02u
D" 9arketing
K" Kadania marketingowe
F" Zarys strategii projektu
+" Zarys koncepcji dziaaH marketingowych
M" Ioszty marketingu i przychody ze sprzeday
I9. Ma(/-ia$, i i00/ 0a!$a3,
D" Ilasy#ikacja materiaw i nakadw
K" Specy#ikacja zapotrzebowania
F" +ost$pno5 i zaopatrzenie
+" Dspekty marketingowe i program zaopatrzenia
M" Ioszty materiaw i nakadw
9. L#!ali5a1.a i :-#3#'is!#
D" Dnaliza lokalizacyjna
K" Orodowisko naturalne
F" %cena wpywu projektu na rodowisko
+" 'olityka spoeczno;gospodarcza
M" )warunkowania in#rastrukturalne
7" %stateczny wybr lokalizacji
J" Wybr terenu
8" Szacunki nakadw
9I. S(-#0a (/160i150a )-#./!(u
D" 'rogram produkcji i zdolnoci produkcyjne zakadu
K" Wybr technologii
F" Zakup i trans#er technologii
+" Szczegowy plan zakadu i podstawowe plany techniczne
M" +obr maszyn i wyposaenia
7" &oboty budowlano;inynieryjne
J" Wymogi w zakresie utrzymania i odtworzenia
8" Szacunki oglnych nakadw inwestycyjnych
9II. O-2a0i5a1.a i !#s5(, #24l0#5a!$a3#'/
D" %rganizacja i zarzdzanie zakadem
K" 'lan organizacyjny
F" Ioszty oglnozakadowe
9III. Zas#&, lu35!i/
D" Iategorie i #unkcje
K" %toczenie spoeczno;gospodarcze i kulturowe
F" Wymogi dotyczce projektu
+" +ost$pno5 i rekrutacja
M" 'lan szkolenia
7" Szacunki kosztw
I;. Pla0#'a0i/ i &ila0s#'a0i/ -/ali5a1.i
D" Fele planowania realizacji
K" Mtapy realizacji projektu
F" 8armonogramy realizacji
+" 'rognozowanie budetu realizacji
;. A0ali5a 8i0a0s#'a i #1/0a )-#./!(u
D" Zakres i cele analizy #inansowej
K" 'odstawowe aspekty analizy #inansowej i koncepcja oceny projektu inwestycyjnego
F" Szacunki nakadw i kosztw
+" 'odstawowe dokumenty #inansowe
M" 9etody oceny projektw inwestycyjnych
7" 7inansowanie projektu
J" WskaGniki #inansowe i wskaGniki e#ektywnoci
8" %cena #inansowa w warunkach niepewnoci
*" %cena makroekonomiczna
2ablice dla analizy #inansowej
ANEKSY
*" 'rzykadowe studium projektu
**" Zarys oglnego studium moliwoci
***" Zarys wst$pnego studium przedrealizacyjnego (pre;#easibility study,
*4" &odzaje decyzji podejmowanych w rnych etapach #azy przedinwestycyjnej
4" %pis istniejcego przedsi$biorstwa przemysowego
4*" 2echniki prognozowania popytu
4**" Kadania prb statystycznych
4***" Kadania pierwotne
TABELE
-" %bliczanie wskaGnikw N'4&
0" 'rzykad dyskontowania przepyww pieni$nych
/" 'orwnanie wariantw projektu
?" 'rzykad rnych stp zwrotu
>" &oczna stopa zwrotu kapitau zakadowego
<" Zysk netto wariantw projektu
@" 'rzykad struktury #inansowania nakadw inwestycyjnych
=" %bliczanie wartoci waonej *&&
." %kres pokrycia w dniach dla obliczania kapitau obrotowego
-1" 'okrycie kosztw staych (tysice NF),
--" Wykorzystanie zdolnoci produkcyjnych
-0" 'rognozy dochodw i popytu
-/" 'rognoza popytu na benzyn$
RYSUNKI
*" 'rzedinwestycyjna! inwestycyjna i operacyjna #aza cyklu projektu
**" 'romocja projektu i wydatki kapitaowe
***" 7irma i jej rodowisko
*4" Ioordynacja strategii #unkcjonalnych
4" Wspzaleno5 cz$ci studium #easibility"
4*" +iagram przepywu in#ormacji w trakcie opracowania studium #easibility
4**" Wiarygodno5 rnych typw studiw przedinwestycyjnych
4***" 7azy projektw restrukturyzacyjnych
*6" Kadania marketingowe i przygotowanie koncepcji dziaaH marketingowych
6" 9arketing;miB
6*" Kadania marketingowe i system marketingowy
6**" Ilasy#ikacja problemw
6***" Fhonno5 rynku i udzia w rynku
6*4" Kudowa pro#ilu moliwych reakcji konkurentw
64" Fykl ycia brany
64*" *ntensywno5 konkurencji
64**" Zarys strategii projektu i koncepcji dziaaH marketingowych
64***" 2ypy strategii projektu ze wzgl$du na zasi$g geogra#iczny operacji
6*6" Zyskowno5 a udzia w rynku
66" 'odstawowe warianty strategii
66*" &elacje produkt;rynek a strategie przedsi$biorstwa
66**" Strategie konkurowania i rozszerzania rynku
66***" Jwne elementy skadowe procesu #ormuowania strategii projektu
66*4" %cena znaczenia poszczeglnych cech produktu dla rnych grup odbiorcw
664" 7ormuowanie koncepcji dziaaH marketingowych
664*" 7azy oceny oddziaywania na rodowisko naturalne
664**" 'rzykad schematu organizacyjnego przedsi$biorstwa przemysowego
664***" Struktura bilansu
66*6" +ane dla obliczania e#ektywnoci (stopy zwrotu kapitau zakadowego,
666" 9etoda N'4 i problem rankingu
666*" %krelenie progu rentownoci
WYKAZY
Wykaz celw i strategii operacyjnych
***;l" %krelenie rynku i analiza struktury rynku
***;0" Dnaliza systemu marketingowego
***;/" Dnaliza cech opisujcych rynek
***;?" Dnaliza konkurentw
***;>" Dnaliza otoczenia
***;<" Dnaliza przedsi$biorstwa (wewn$trzna,
4;l" +ziedziny rodowiska naturalnego naraone na i generujce wpywy rodowiskowe
4;0" +ziedziny rodowiska spoecznego naraone na i generujce wpywy rodowiskowe
4;/" Wpywy i czynniki rodowiskowe
4;?" 9atryca oddziaywania na rodowisko
4*;-" Dspekty techniczne i technologia
4*;0" 'odzia szacunkw nakadw
4**;-" %rodki kosztw
4**;0" Ioszty oglnozakadowe
4***;-" 'lanowanie zasobw ludzkich
4***;0" %bliczanie narzutw od pac i wynagrodzeH
*6;-" 'rzykadowy podzia wydatkw na realizacj$ projektu
TABLICE
**" Wydatki na studia i badania przedinwestycyjne"
***;l" 'rzewidywany program sprzeday
***;0" Szacunek cakowitych kosztw marketingu
***;/" 'rojekcja kosztw cakowitych marketingu
*4;-" Szacunki kosztw surowcw i materiaw oraz innych nakadw
*4;0" Szacunki kosztw surowcw i materiaw oraz innych nakadw
*4;/" 'rognozy cakowitych kosztw surowcw i materiaw
4;l" Szacunki nakadw inwestycyjnych3 ziemia i przygotowanie terenu
4;0" Szacunki nakadw inwestycyjnych3 nakady na ochron$ rodowiska
4;/" Szacunki kosztw operacyjnych zwizanych z utrzymaniem terenu
4;?" Szacunki kosztw operacyjnych zwizanych z ochron rodowiska
4*;-" Szacunek nakadw na technologi$
4*;0Al" Szacunek nakadw inwestycyjnych3 wyposaenie zakadu
4*;0A0" Szacunek nakadw inwestycyjnych3 maszyny i urzdzenia
4*;/A-" Szacunek nakadw inwestycyjnych3 prace inynieryjno;budowlane
4*;/A0" 'odsumowanie nakadw inwestycyjnych3 prace inynieryjno;budowlane
4*;?A-" Szacunek kosztw #abrycznych
4*;?A0" 'rognozy kosztw #abrycznych
4**;-" Szacunek kosztw oglnozakadowych (porednich,
4**;0" 'rognozy kosztw oglnozakadowych (porednich,
4***;-" 2ablica zatrudnienia
4***;0" Szacunek kosztw osobowych
*6;-" 8armonogramy realizacji
*6;0" Szacunki nakadw inwestycyjnych3 realizacja projektu
6;lAl" Fakowite nakady inwestycyjne na rodki trwae
6;lA0" Fakowite nakady inwestycyjne na rodki trwae3 zagraniczne lub krajowe
6;0Al" Fakowite kapitaowe wydatki przedprodukcyjne
6;0A0" Fakowite kapitaowe wydatki przedprodukcyjne3 zagraniczne lub krajowe
6;/Al" Fakowite koszty roczne produkcji sprzedanej
6;/A0" Fakowite koszty roczne produkcji sprzedanej3 zagraniczne lub krajowe
6;/A/" Fakowite koszty roczne produkcji sprzedanej3 zmienne lub stae
6;?Al" Zapotrzebowanie na kapita obrotowy
6;?A0" Zapotrzebowanie na kapita obrotowy3 nakady zagraniczne lub krajowe
6;>Al" Ialkulacja zapotrzebowania na kapita obrotowy stosownie do wahaH sezonowych
6;>A0" %bliczanie pynnoci krtkookresowej
6;<Al" Fakowite nakady inwestycyjne
6;<A0" Fakowite nakady inwestycyjne3 zagraniczne lub krajowe
6;@Al" Srda #inansowania
6;@A0" 'rzepyw zasobw #inansowych
6;@A/" 'rzepyw zasobw #inansowych3 zagranicznych lub krajowych
6;@A?" %bsuga zaduenia ogem
6;@A>" %bsuga zaduenia3 cz$5 zagraniczna lub krajowa
6;@A<" %bsuga zaduenia3 cz$5 w walucie zagranicznej lub krajowej
6;=Al" 2ablica przepyww pieni$nych dla planowania #inansowego
6;=A0" 2ablica przepyww pieni$nych dla planowania #inansowego3 cz$5 zagraniczna lub
krajowa
6;.Al" Wewn$trzna stopa zwrotu P cakowite nakady inwestycyjne
6;.A0" Wewn$trzna stopa zwrotu dla kapitau zakadowego
6;-1" &achunek wynikw
6;--" 'rognoza bilansu
W)-#'a35/0i/
%d czasu pierwszej publikacji Manual &or t"e Pre'aration o& lndustrial $easibilit! Studies w -.@= roku
przydatno5 przyj$tego w nim podejcia metodologicznego znalaza potwierdzenie w tumaczeniu go na
-= j$zykw oraz -- wznowieniach w j$zyku angielskim i ? w j$zyku #rancuskim"
-T-U
W ostatnich latach
wiele krajw rozwijajcych si$ dokonao standaryzacji planowania projektw zgodnie z metodologi
)N*+%" 7irmy konsultingowe! przedsi$biorstwa przemysowe! banki i agencje promocji inwestycji w
krajach rozwini$tych take wprowadziy procedury )N*+% albo zaadaptoway je do swoich potrzeb"
Wiele nowych problemw pojawio si$ w latach osiemdziesitych" W szczeglnoci nastpiy zmiany w
oglnej sytuacji ekonomicznej" +ue zaduenie zagraniczne! niskie ceny surowcw i powszechny brak
walut wymienialnych spowodoway trudnoci w gromadzeniu zasobw inwestycyjnych w krajach
rozwijajcych si$" 'onadto! wiele projektw ukoHczonych w latach siedemdziesitych nie generowao
nadwyek pieni$nych potrzebnych do obsugi zaduenia i #inansowania projektw nowych!
modernizacyjnych i restrukturyzacyjnych! oraz innych" Krak kapitau mi$dzynarodowego i dochodw w
walutach zagranicznych! przy niedostatecznym poziomie akumulacji krajowej! stworzyy potrzeb$
bardziej e#ektywnego planowania projektw i ich orientacji strategicznej na podstawie zintegrowanej
analizy #inansowej i ekonomicznej"
)N*+% zgromadzio w cigu -1 lat due dowiadczenie w stosowaniu metodologii Poradnika w
olbrzymiej liczbie studiw #easibility opracowanych w ramach o#erowanej przez t$ organizacj$
programw pomocy technicznej" Poradnik by take wykorzystywany w programach szkoleniowych i w
tworzeniu bazy instytucjonalnej" Sukces identy#ikacji! #ormuowania! opracowania! oceny i promocji
projektw inwestycyjnych zaley w duej mierze od tego! czy #unkcjonuje dostateczna liczba krajowych
instytucji i organizacji zdolnych do podj$cia si$ tych zadaH" 'rogram pomocy technicznej )N*+%!
koncentrujcy si$ na zakadaniu i umacnianiu #irm konsultingowych! agencji promocji inwestycji! dziaw
oceny inwestycji w instytucjach #inansujcych rozwj i orodkach rozwoju przemysowego! przyczynia
si$ do podnoszenia stanu wiedzy i umiej$tnoci w krajach rozwijajcych si$ w zakresie opracowania
studiw przedinwestycyjnych i oceny projektw inwestycyjnych" Znaczne rozszerzenie tej dziaalnoci
doprowadzio do cisej wsppracy mi$dzy uniwersytetami z udziaem krajw rozwini$tych
i rozwijajcych si$! z wykorzystaniem poradnikw i publikacji )N*+% jako podr$cznikw akademickich
w ramach wsplnych programw szkoleniowych i badawczych"
Mksperci z caego wiata pracujcy w dziedzinie studiw przedinwestycyjnych dostarczyli )N*+% wiele
cennych sugestii odnonie tego! jak przystosowa5 Poradnik do potrzeb wspczesnego doradztwa
inwestycyjnego" *ch rozmowy z czytelnikami oraz wasne dowiadczenia ukierunkoway przygotowanie
obecnego wydania Poradnika"
Wrd nowo wprowadzonych tematw znajduj si$ m"in"3 orientacja strategiczna planowania biznesu jako
podstawa opracowania projektw inwestycyjnych oraz ocena oddziaywania na rodowisko naturalne jako
cz$5 problematyki wyboru lokalizacji i terenu budowy oraz technologii" &ozdzia dotyczcy analizy
rynku zosta kompletnie zmieniony! aby uwzgl$dni5 rosnce znaczenie koncepcji marketingowych w
rozwaaniach na temat zasadnoci inwestycji" Iilka rozdziaw oryginalnego tekstu przeredagowano oraz
-T-U
'o publikacji w j$zyku angielskim )N*+% wydao Poradnik w j$zykach3 arabskim! chiHskim! #rancuskim! rosyjskim! i
hiszpaHskim" %pracowane zostay take wydania w j$zykach3 czeskim! dari! #arsi! niemieckim! greckim! japoHskim! laotaHskim!
polskim! portugalskim! serbo;chorwackim! tureckim! w$gierskim i wietnamskim"
dodano studium przypadku! aby zapewni5 spjno5 Poradnika i jeszcze wi$ksz jego przydatno5 w
programach szkoleniowych" 2ablice i schematy robocze uwzgl$dniaj te zmiany i zapewniaj pen
zgodno5 z trzeci generacj programu komputerowego F%97D& opracowanego przez )N*+%"
0T0U
Poradnik skada si$ z trzech cz$ci" Fz$5 pierwsza omawia kategorie i podstawowe aspekty studiw
przedinwestycyjnych" Fz$5 druga P zasadnicza P obejmuje rne komponenty studium #easibility! a cz$5
trzecia zawiera materia uzupeniajcy wraz ze studium przypadku oraz opisami technik stosowanych w
ocenie i projekcjach danych"
Nowoci w cz$ci pierwszej jest wprowadzenie koncepcji orientacji strategicznej w planowaniu biznesu
jako uytecznego narz$dzia opracowania studiw przedinwestycyjnych" Zarysowano rne #azy cyklu
projektu przemysowego i opisano ich wspzalenoci oraz etapy #azy przedinwestycyjnej i dziaania!
ktre musz by5 podejmowane rwnolegle! takie jak promocja inwestycji oraz planowanie #inansowania i
realizacji projektu" Fz$5 pierwsza pokazuje take! e metodologi$ Poradnika mona stosowa5 nie tylko
przy zakadaniu nowych przedsi$biorstw (#abryk, przemysowych! ale take w projektach
restrukturyzacyjnych i rozbudowy dla istniejcych przedsi$biorstw" IoHczy si$ ona krtkim opisem
struktur instytucjonalnych i wykorzystania w #azie przedinwestycyjnej elektronicznego przetwarzania
danych"
Fz$5 druga stanowi trzon Poradnika! a jej ukad odpowiada ukadowi studium #easibility" W porwnaniu
z wydaniem pierwszym wprowadzono w niej szereg wanych zmian" S one opisane poniej"
&ozdzia *** zosta praktycznie napisany od nowa i jest zatytuowany VDnaliza rynku i koncepcje
marketingoweW" )j$ty zosta w szerszym zakresie i przedstawia badania marketingowe jako podstawowy
sposb okrelenia koncepcji marketingowej projektu" IoHczy si$ okreleniem programu sprzeday i
przewidywaniami przychodw ze sprzeday" %krelenie programu produkcji i zdolnoci produkcyjnych
zostao przeniesione do rozdziau 4*"
&ozdzia *4 V9ateriay i inne nakadyW zajmuje si$ klasy#ikacj i specy#ikacj rnego rodzaju
potrzebnych nakadw! przeciwstawiajc je istniejcej poday"
&ozdzia 4 V:okalizacja i rodowiskoW zosta w znacznym stopniu zmieniony! niezalenie od dodania
nowej cz$ci dotyczcej oceny oddziaywania projektw inwestycyjnych na rodowisko naturalne oraz
wyboru lokalizacji i miejsca budowy projektu" Dneks do rozdziau 4 zawiera wykazy! zestawienia i
klasy#ikacj$ rnego rodzaju oddziaywania na rodowisko naturalne" Zagadnienia zwizane ze
rodowiskiem naturalnym uwzgl$dnione s we wszystkich cz$ciach Poradnika"
&ozdzia 4* VStrona techniczna projektuW rozpoczyna si$ w wersji obecnej od okrelenia programu
produkcji i zdolnoci produkcyjnych! ktre poprzednio zamieszczone byy w rozdziale ***" Zadaniem
zespou technicznego jest zaprojektowanie #unkcjonalnego i przestrzennego ukadu #abryki od;
powiadajcego jej celom produkcyjnym" W nowym wydaniu podkrela si$! e strona techniczna projektu
obejmuje nie tylko projektowanie techniczne! kalkulacje nakadw inwestycyjnych oraz okrelenie P dla
#azy operacyjnej P zasobw ludzkich i materialnych oraz ich kosztu! ale take szeroki zakres
wspzalenych dziaaH! takich jak wybr! zakup i trans#er technologii! ktre musz by5 starannie
zaplanowane! ocenione i skoordynowane"
W rozdziale 4** V%rganizacja i koszty oglnozakadoweW uwzgl$dniono w wi$kszym stopniu zagadnienia
projektowania organizacyjnego! a w rozdziale 4*** VZasoby ludzkieW wi$kszy nacisk pooono na
konieczno5! ju w etapie planowania projektu! okrelenia potrzeb szkoleniowych i szacunek zwizanych
z tym kosztw w #azie inwestycyjnej i operacyjnej" W rozdziale *6 V'lanowanie i bilansowanie realizacjiW
przedstawia si$ w spjny sposb etapy planowania realizacji projektu" )moliwia to sporzdzanie
bilansw w #azie realizacji i okrelenie wydatkw w okresie budowy"
&ozdzia 6 VDnaliza #inansowa i ocena projektuW posiada zmienion struktur$ i jest rozszerzony" 'o
przedstawieniu celw i zakresu analizy #inansowej wprowadzono podstawowe kryteria decyzji
0T0U
F%97D& stanowi wasno5 )N*+% chronion prawami autorskimi z lat -.=0! -.=?! -.=>! -.== i -..1"
inwestycyjnych i #inansowych" Wrd nich omawiane s indywidualne i spoeczne kryteria wyboru! ceny
nakadw i produktw! horyzont planowania oraz zagadnienia ryzyka i podejmowania decyzji w
warunkach niepewnoci" Struktura nakadw inwestycyjnych! kosztw produkcji i sprzeday jest
analizowana przy uwzgl$dnieniu wiarygodnoci danych i potrzeby okrelenia zmiennych krytycznych"
Stanowi to bowiem warunek wst$pny oceny projektw inwestycyjnych przez inwestorw i instytucje
#inansujce" Szczegowo omawia si$ podstawowe metody oceny inwestycji! w tym sposoby obliczania
zdyskontowanych przepyww pieni$nych (wewn$trznej stopy zwrotu! wartoci zaktualizowanej netto, i
metody tradycyjne! a take sposoby interpretacji danych liczbowych" &ozwaania zawarte w tym
rozdziale oparte s o przyj$t de#inicj$ poj$cia inwestycji okrelajc je jako dugookresowe
zaangaowanie zasobw ekonomicznych w celu wytwarzania i odnoszenia korzyci netto w przyszoci!
zwizane z trans#ormacj pynnych zasobw #inansowych w aktywa produkcyjne" 'o omwieniu
#inansowania projektu i rnych aspektw ryzyka i niepewnoci rozdzia 6 zamyka krtka prezentacja
celw analizy makroekonomicznej i wykaz publikacji zalecanych do praktycznego stosowania"
W trosce o klarowno5 i uatwienie korzystania z Poradnika kady rozdzia w cz$ci drugiej posiada tak
sam struktur$ i obejmuje3 wprowadzenieX szczegowe omwienie tematu od zaoeH i poj$5 po przed;
stawienie odpowiadajcej danemu rozdziaowi cz$ci studium #easibilityX bibliogra#i$X wykazy!
zestawienia i tablice"
Szczegowy opis zawarty w kadym rozdziale ma na celu zaznajomienie czytelnika z problemami
metodologicznymi! jakie moe napotka5 przy opracowaniu studium" %pisy te zawieraj szczegy P na
tyle! na ile jest to moliwe w poradniku P dotyczce sposobw pokonywania multidyscyplinarnych pro;
blemw studium #easibility" Wykazy bibliogra#ii wskazuj Grda do dalszego studiowania tematw
przedstawianych w Poradniku"
2aki ukad pozwala na etapow analiz$ rnych cz$ci studium tworzc obrazy poszczeglnych cz$ci!
ktre stopniowo uzupeniaj si$ i przeksztacaj w waniejsze caoci" 9etoda taka pozwala te na
zapoznanie si$ z poszczeglnymi cz$ciami studium oddzielnie! w ramach jego oglnej logiki"
'rawidowej oceny projektu inwestycyjnego mona dokona5 tylko na podstawie odpowiednich danych
zebranych w #azie przygotowawczej! co zadecydowao o #ormie Poradnika"
Iady rozdzia Poradnika zawiera kilka tablic pro;#orma dla zbierania danych"
/T/U
S one zaprojektowane
w sposb zapewniajcy rozkad czasowy potrzebny dla analizy przepyww pieni$nych" Fo wi$cej!
ukad tablic jest sekwencyjny i umoliwia ksi$gowanie gwnych wpyww i wydatkw ujmowanych w
ocenie i planowaniu #inansowym"
Z kilku przyczyn Poradnik nie obejmuje analizy makroekonomicznej" 'o pierwsze! temat ten wymagaby
o wiele wi$cej miejsca na jego dokadne omwienie" 'o drugie! podczas opracowania projektu
inwestycyjnego inwestor lub promotor nie rozwaaj problemw zwizanych z korzyciami i kosztami
projektu z punktu widzenia caej gospodarki narodowej" *ch zainteresowanie koncentruje si$ na stronie
komercyjnej! tj" oczekiwanej stopie zwrotu inwestycji obliczanej przy zastosowaniu cen rynkowych
produktw! jakie zostan uzyskane oraz cen materiaw i innych nakadw! robocizny! maszyn i urzdzeH
itd"! jakie b$d pacone"
*nn przyczyn! dla ktrej Poradnik nie obejmuje analizy makroekonomicznej jest #akt! e istniej liczne
publikacje
?T?U
dog$bnie analizujce ten temat i wszystkie czynniki spoeczno;ekonomiczne majce wpyw
/T/U
2ablice w pierwszym wydaniu podr$cznika przystosowane byy do r$cznych obliczeH" Wraz z popularyzacj komputerw
osobistych i opracowaniem odpowiednich programw komputerowych nastpio ich szerokie wykorzystanie do
dyskontowania! wyliczeH zwizanych ze spat zaduenia itd" 2ablice zostay wi$c przystosowane z tego punktu widzenia! a
take dla zapewnienia zgodnoci z majc si$ ukaza5 trzeci wersj programu komputerowego F%97D&" :iczby zawarte w
tablicach prezentowanych w aneksie do rozdziau 6 oparte s na studium przypadku przedstawionym w aneksie * niniejszego
Poradnika%
?T?U
W szczeglnoci3 Juidelines #or 'roject MLaluation ()nited Nations publication! Sales No" @0"**"K"--,! Juide #or 'ractical
'roject Dppraisal ()nited Nations publications! Sales No" M"@="**"K"/, i 9anual #or MLaluation o# *ndustrial 'rojects ()nited
Nations publications! Sales No" M"=1"**"K"0,"
na wybr projektu" 2ylko w koHcowym rozdziale Poradnika omawia si$ konieczno5 poddawania analizie
ekonomicznej wszystkich waniejszych! rentownych projektw inwestycyjnych" 9a to na celu pokazanie
prywatnym i publicznym inwestorom znaczenia oceny makroekonomicznej"
%pracowanie studium #easibility w rnych jego cz$ciach! w tym najwaniejszych! tj" dotyczcych rynku
i marketingu! lokalizacji i rodowiska naturalnego! strony technicznej i analizy #inansowej! jeli ma by5
wykonane waciwie! musi obj5 wiele dyscyplin" +latego te niniejszy Poradnik adresowany jest do
specjalistw od marketingu! #inansistw! ekonomistw! inynierw i socjologw" %bejmujc tak szerok
rzesz$ czytelnikw Poradnik moe zajmowa5 si$ kadym z wyej wymienionych tematw dostatecznie
szczegowo dla przedstawienia podstawowych koncepcji i zaoeH metodologicznych potrzebnych przy
opracowaniu studium #easibility" Iady z uwzgl$dnionych tematw mgby by5 przedmiotem oddzielnej
publikacji" 'ewnym kompromisem jest podanie szczegowej bibliogra#ii w koHcu kadego rozdziau
cz$ci drugiej"
CZ<*= PIERWSZA
STUDIA
PRZEDINWESTYCY+NE
I
CYKL PRO+EKTU INWESTYCY+NEGO









A. C,!l )-#./!(u i0'/s(,1,.0/2#
i (,), s(u3i4' )-5/3i0'/s(,1,.0,16
&ozwj projektu inwestycyjnego od wst$pnego pomysu do jego eksploatacji moe by5 przedstawiony w
#ormie cyklu zawierajcego trzy #azy3 przedinwestycyjn! inwestycyjn i operacyjn" Iada z tych #az
dzieli si$ na etapy! z ktrych kady obejmuje wane dziaania konsultingowe! inynieryjne i przemysowe"
Felem niniejszego Poradnika jest zbadanie rnego rodzaju problemw! jakie pojawiaj si$ przy
opracowywaniu studiw wymaganych w #azie przedinwestycyjnej" Irtki opis #azy inwestycyjnej i
operacyjnej (eksploatacyjnej, ma jedynie na celu pokazania wspzalenoci mi$dzy wszystkimi trzema
#azami"
W ramach #azy przedinwestycyjnej rne rodzaje dziaalnoci podejmowane s rwnolegle! a cz$5 z nich
zachodzi nawet na nast$pn #az$ inwestycyjn" 2ak wi$c! gdy studia moliwoci dostarcz dostatecznie
wiarygodne in#ormacje o moliwoci realizacji projektu! zaczyna si$ etap jego promowania i planowania
jego realizacji" Eednake najwaniejsze dziaania pozostaj do wykonania podczas etapu ostatecznej oceny
projektu i #azy inwestycyjnej (rysunek *," Easne zrozumienie kolejnoci dziaaH podczas opracowywania
projektu! od koncepcji przez aktywne promowanie po #az$ operacyjn! jest niezb$dne! aby unikn5
zmarnotrawienia ograniczonych zasobw" Wane jest take zrozumienie roli odgrywanej przez
uczestnikw tego procesu3 inwestorw! agencje promocyjne! banki komercyjne! instytucje #inansuje
rozwj! dostawcw wyposaenia! agencje ubezpieczajce dostawy eksportowe i #irmy konsultingowe"
Wszystkie #azy cyklu projektu obejmuj wane prace konsultingowe i inynieryjne wykonywane przez
wyej wymienione podmioty" Jwny nacisk naley jednak pooy5 na #az$ przedinwestycyjn! poniewa
sukces lub poraka projektu inwestycyjnego zaley przede wszystkim od badaH market ingowych!
technicznych! #inansowych i ekonomicznych! zwaszcza przeprowadzonych w studium #easibility"
Zwizane z tym koszty nie powinny zniech$ca5 do dokonania odpowiednich badaH i oceny projektu w
#azie przedinwestycyjnej! jako e mog one zaoszcz$dzi5 znacznie wi$kszych wydatkw na eksploatacj$
Gle ukierunkowanych projektw! ju po rozpocz$ciu produkcji"
>T>U

(% $aza 'rzedinwest!c!jna
7aza przedinwestycyjna (rysunek *, obejmuje kilka etapw3 identy#ikacj$ moliwoci inwestycyjnych
(studium moliwoci,! analiz$ wariantw i ich wst$pn selekcj$! okrelenie projektu
<T<U
we wst$pnym
>T>U
Werner Kehrens! V*nLestitionberatungW in 8andworterbuch" MBport und *nternationale Keratung (Stuttgart! F" '" 'oeschel!
-.=.,! p" -110"
<T<U
Fzasami nazywane #ormuowaniem projektu"
R,su0/! I. P-5/3i0'/s(,1,.0a" i0'/s(,1,.0a i #)/-a1,.0a
8a5a 1,!lu )-#./!(u
studium przedrealizacyjnym (pre;#easibility, i w ostatecznej wersji projektu (studium #easibility,!
a nast$pnie ocen$ projektu i podj$cie decyzji inwestycyjnych (raport oceniajcy," Studia pomocnicze i
uzupeniajce s take cz$ci opracowania projektu" S one dokonywane osobno! a nast$pnie wczone
do studiw wst$pnych lub ostatecznych" Mtapowy sposb przedstawiania rozwoju projektu czyni ten
proces przejrzystym! uatwia promowanie projektu! podejmowanie decyzji oraz jego pGniejsz realizacj$"
'rzedstawienie zakresu studium moliwoci nie nastr$cza wi$kszych trudnoci! ale rozrnienie mi$dzy
studiami wst$pnymi (pre;#easibility, a ostatecznymi (#easibility, jest nieco trudniejsze! gdy cz$sto
uywane s one dla okrelenia rnego rodzaju studiw" +e#inicje przyj$te w niniejszym Poradniku s na
tyle oglne! e mog by5 szeroko akceptowane i stosowane w krajach rozwijajcych si$"
+zi$ki podziaowi #azy przedinwestycyjnej na etapy unika si$ bezporedniego przechodzenia od samej
koncepcji do ostatecznego studium projektu bez uprzedniego stopniowego zbadania projektu i prezentacji
rozwizaH alternatywnych" Mliminuje to take wiele zbytecznych studiw projektw! ktre najpewniej
miayby niewielk szans$ osigni$cia #azy realizacyjnej" Wreszcie! zapewnia to! e ocena projektu
dokonywana przez krajowe lub mi$dzynarodowe instytucje #inansowe jest atwiejsza! poniewa jest
dokonywana w oparciu o waciwie opracowane studia" Zbyt cz$sto bowiem ocena projektu ogranicza si$
do jego s#ormuowania! co jest nast$pstwem niskiej jakoci przedstawianego studium #easibility"
Odbir i rozruch
Marketing
przedprodukcyjny
Szkolenie
Budowa
Projektowanie
techniczne
Negocjacje,
podpisywanie umw
ozbudowa,
innowacje
Odtworzenie,
restrukturyzacja
!"#"
P#$%&N'$S()*)+N"
!"#"
&N'$S()*)+N"
!"#"
OP$"*)+N"
Opracowanie
S(,%&,M !$"S&B&-&()

'ybr wst.pny
S(,%&,M P$/!$"S&B&-&()

&denty0ikacja
S(,%&,M MO1-&'O2*&

Ocena
"PO( O*$N&"+3*)

S(,%&" POMO*N&*#$

Studia moliwo)ci
*denty#ikacja moliwoci inwestycyjnych jest punktem wyjcia do serii dziaaH zwizanych z inwestycj
(rysunek *," 9oe si$ ona nawet okaza5 pocztkiem gromadzenia odpowiednich rodkw #inansowych"
'otencjalni inwestorzy! prywatni lub publiczni! z krajw rozwijajcych si$ i krajw rozwini$tych! s
zainteresowani uzyskaniem in#ormacji na temat nowych! zidenty#ikowanych moliwoci inwestycyjnych"
2akich in#ormacji mog dostarczy5 studia sektorowe! jak i studia poszczeglnych przedsi$wzi$5"
%bywszydwa podejcia wymagaj analizy z dwch punktw widzenia" 'rzy podejciu sektorowym
potrzebna jest nie tylko analiza oglnych moliwoci inwestycyjnych w krajach rozwijajcych si$! ale
take analiza zainteresowania krajw rozwini$tych inwestycjami zagranicznymi! tj" inwestowaniem
w krajach rozwijajcych si$" 'rzy analizie na poziomie konkretnych przedsi$wzi$5 niezb$dne jest
okrelenie wymagaH promotorw projektu! zarwno w krajach rozwijajcych si$ jak i rozwini$tych"
'odejcie sektorowe do identy#ikacji moliwoci inwestycyjnych w krajach rozwijajcych si$ jest cz$sto
wizane z kompilacj studiw regionalnych! sektorowych oraz studiw wykorzystania zasobw i
opracowywaniem przemysowych master planw" Dnaliza zainteresowania krajw rozwini$tych
inwestycjami w krajach rozwijajcych si$ wymaga dokonania przegldu biecej sytuacji ekonomicznej w
tych ostatnich! wcznie ze studiami problemw strukturalnych! na jakie napotyka rozwj przemysu
przetwrczego" 'odejcie mikroekonomiczne dotyczy gwnie przegldu koncepcji projektw
poszczeglnych przemysowcw! agencji zajmujcych si$ promowaniem projektw i instytucji
#inansowych tak w krajach rozwijajcych si$ jak i rozwini$tych"
'odstawowym instrumentem umoliwiajcym prezentacj$ in#ormacji! parametrw ilociowych i danych
niezb$dnych do zmiany pomysu w projekt jest studium moliwoci! ktre powinno obejmowa5 analiz$
nast$pujcych problemw3
zasoby naturalne! cznie z moliwociami ich przetwarzania i wykorzystania w produkcji! jak na przykad
drewno dla przemysu drzewnego!
istniejcy model rolnictwa b$dcy podstaw dla przemysu przetwrstwa rolnego!
przyszy popyt na niektre dobra konsumpcyjne! ktre mog si$ okaza5 artykuami rozwojowymi w
wyniku przyrostu ludnoci lub jej siy nabywczej oraz popyt na nowe artykuy! jak tkaniny syntetyczne
lub sprz$t elektryczny dla gospodarstw domowych!
wielko5 i struktura importu! aby okreli5 moliwoci jego substytucji!
oddziaywanie na rodowisko naturalne!
sektory przemysu rozwijajce si$ pomylnie w innych krajach o zblionym poziomie rozwoju! o
podobnym wyposaeniu w kapita! si$ robocz! zasoby naturalne!
moliwe powizania z innymi sektorami przemysu w kraju i zagranic!
moliwoci rozbudowy istniejcych linii produkcyjnych w drodze integracji pionowej! jak na przykad
przemysu petrochemicznego i ra#inerii albo hut z walcowniami!
moliwoci dywersy#ikacji produkcji! jak na przykad rozwj przemysu #armaceutycznego na bazie
kompleksu petrochemicznego!
moliwoci zwi$kszenia mocy wytwrczych dla uzyskania korzyci skali! oglny klimat inwestycyjny!
polityka przemysowa!
dost$pno5 i koszty czynnikw produkcji!
moliwoci eksportu"
Studia moliwoci maj raczej charakter oglny i opieraj si$ gwnie na danych zagregowanych! a nie na
szczegowych analizach" Wysoko5 kosztw oparta jest zwykle na porwnywalnych danych z
istniejcych obiektw! a nie na cenach podanych przez dostawcw maszyn i urzdzeH" W zalenoci od
konkretnych warunkw opracowywane s albo oglne studia moliwoci (podejcie sektorowe, albo
studia konkretnych projektw (podejcie mikroekonomiczne, albo te oba rodzaje studiw cznie"
*g#lne studia moliwo)ci
%glne studia moliwoci (aneks **, mona podzieli5 na trzy nast$pujce kategorie3
studia regionalne! ktrych celem jest identy#ikacja moliwoci inwestycyjnych na okrelonym obszarze!
jak np" prowincja! region zaco#any gospodarczo lub zaplecze portu!
studia branowe! ktre przedstawiaj moliwoci inwestowania w okrelonych branach! jak np" brana
materiaw budowlanych lub przetwrstwo rolno;spoywcze!
studia powi$cone wykorzystaniu zasobw! ktre podaj moliwoci inwestycyjne zwizane z
wykorzystaniem zasobw naturalnych! produktw rolniczych i przemysowych! jak np" przetwrstwo
drewna! przemys petrochemiczny czy przemys metalurgiczny"
Szczeg#owe studia moliwo)ci
Szczegowe studia moliwoci powinny by5 kontynuacj studiw oglnych i powinny przedstawia5
moliwoci inwestowania poprzez okrelanie produktw! ktre mog by5 wytwarzane w kraju"
'ropozycje inwestycyjne powinny by5 zaprezentowane potencjalnym inwestorom" W wielu krajach
rozwijajcych si$ zajmuj si$ tym agencje rzdowe! cz$sto jednak inicjatorami s grupy przedsi$biorcw i
potencjalnych inwestorw"
Szczegowe studium moliwoci! ktre jest sporzdzane cz$ciej ni studium oglne! mona okreli5
jako przeksztacenie pomysu projektu w projekt inwestycyjny" 'oniewa jego celem jest wywoanie
oddGwi$ku inwestorw! musi ono zawiera5 pewne podstawowe in#ormacjeX nie wystarczy samo
wyliczenie produktw! ktre potencjalnie mog by5 produkowane w kraju" 2aka lista P opracowana na
podstawie oglnych wskaGnikw ekonomicznych! obrazujcych np" dotychczasowy import czy rosncy
popyt konsumentw lub te na podstawie jednego z oglnych studiw moliwoci powi$conych
regionom! branom lub zasobom P jest dobrym punktem wyjcia" Ionieczne jest jednak krytyczne
podejcie do zidenty#ikowanych w ten sposb produktw" Ionieczne jest take takie zestawienie
in#ormacji dotyczcych kadego produktu! aby potencjalny inwestor! krajowy lub zagraniczny! mg
stwierdzi5! czy perspektywy inwestowania s na tyle atrakcyjne! aby przej5 do nast$pnego etapu
przygotowania projektu" +ane te mona uzupeni5 in#ormacjami co do zaoeH polityki i przepisw! ktre
mog by5 istotne dla wytwarzania okrelonego produktu" W ten sposb powstanie oglny obraz sytuacji
inwestycyjnej (pro#il inwestycji,! ktry obejmie odpowiednie in#ormacje mogce wzbudzi5
zainteresowanie potencjalnych inwestorw"
Zebranie in#ormacji potrzebnych do przygotowania studium moliwoci inwestycyjnych nie powinno
pociga5 za sob znacznych kosztw! gdy podstawowym celem studium jest pokazanie zasadniczych
aspektw ewentualnego projektu" Fhodzi o okrelenie w sposb szybki i niekosztowny gwnych #aktw
zwizanych z projektem inwestycyjnym" Jdy studium moliwoci! podejmowane przez krajowe lub
mi$dzynarodowe instytucje promocji inwestycji lub #inansowania rozwoju dla wzbudzenia
zainteresowania inwestorw! osignie swj cel! nast$pnym krokiem jest opracowanie studium
przedrealizacyjnego"
+st'ne studia 'rzedrealizac!jne ,'re-&easibilit!.
'omys projektu trzeba rozway5 w bardziej szczegowym studium" S#ormuowanie ostatecznej wersji
techniczno;ekonomicznej (studium #easibility,! ktra pozwaaby na podj$cie ostatecznej decyzji
inwestycyjnej jest jednak zadaniem kosztownym i czasochonnym" +latego te przed poniesieniem tych
kosztw dobrze jest dokona5 wst$pnej oceny pomysu inwestycji w #ormie wst$pnego studium
przedrealizacyjnego (aneks ***," Eego zasadniczym celem jest pokazanie! czy3

zbadane zostay wszystkie warianty projektu!
koncepcja projektu uzasadnia przeprowadzenie analizy szczegowej w #ormie studium #easibility!
ktry aspekt projektu ma decydujce znaczenie dla jego realizacji i wymaga w zwizku z tym
pog$bionej analizy w #ormie studium #unkcjonalnego lub pomocniczego! jak np" badania rynku! testw
laboratoryjnych! podj$cia produkcji prbnej!
na podstawie dost$pnych in#ormacji mona uzna5 projekt albo za niemoliwy do realizacji albo za do5
atrakcyjny dla okrelonego inwestora lub grupy inwestorw!
projekt nie zagraa rodowisku naturalnemu w miejscu lokalizacji! a jego potencjalne oddziaywanie na
rodowisko nie narusza krajowych norm w tym zakresie"

Wst$pne studium przedrealizacyjne powinno by5 traktowane jako etap poredni mi$dzy studium
moliwoci a ostateczn wersj projektu (studium #easibility," &ni si$ one gwnie szczegowoci
in#ormacji i dokadnoci analiz wariantw"
@T@U
Struktura studium przedrealizacyjnego (aneks ***, powinna
by5 taka sama jak studium ostatecznego"
Szczegowy przegld wariantw trzeba przeprowadzi5 na etapie wst$pnego studium przedrealizacyjnego!
gdy byoby zbyt kosztowne i czasochonne dokonywanie tego na etapie opracowania studium #easibility"
W szczeglnoci trzeba porwna5 alternatywne rozwizania w zakresie3
strategii projektu i jego zakresu!
rynku i koncepcji marketingowych!
nakadw materiaowych!
lokalizacji i rodowiska naturalnego!
strony technicznej projektu!
kosztw oglnych!
zasobw i kosztw siy roboczej! zwaszcza kadry kierowniczej oraz potrzeb i kosztw szkolenia!
harmonogramu realizacji i budetu projektu"

2rzeba oszacowa5 skutki #inansowe i ekonomiczne kadego z wyej wymienionych czynnikw" +obrze
opracowane i wszechstronne studium moliwoci moe niekiedy uzasadnia5 pomini$cie etapu studium
przedrealizacyjnego" +otyczy to sytuacji! gdy inwestorzy znaj warunki projektu" Jdy zaoenia
ekonomiczne projektu nasuwaj wtpliwoci! wst$pne studium przedrealizacyjne jest jednak
opracowywane" +la mniej wanych elementw projektu inwestycyjnego moe by5 zastosowana analiza
uproszczona! ale nie moe to dotyczy5 wanych elementw kosztw! ktre musz by5 okrelone na
podstawie wiarygodnych danych Grdowych"
Studia 'omocnicze ,&unkcjonalne.
Studia pomocnicze albo #unkcjonalne (rysunek *, dotycz wybranych aspektw projektu" S one
warunkiem wst$pnym studiw przedrealizacyjnych i ostatecznych! a sporzdza si$ je zwaszcza w
przypadku duych projektw inwestycyjnych" 'oniej wymienione s przykady takich studiw"
Dnalizy rynkowe dla produktw! ktre maj by5 wytwarzane! cznie z prognozami popytu traktowanymi
jako cz$5 planowanej strategii penetracji rynku"
@T@U
Zarys typw decyzji podejmowanych podczas rnych etapw #azy przedinwestycyjnej przedstawiony jest w aneksie *4
Poradnika%
Dnaliza zaopatrzenia w surowce i materiay do produkcji! oparta na aktualnej i prognozowanej
dost$pnoci oraz na aktualnych i prognozowanych trendach cen tych surowcw i materiaw"
2esty laboratoryjne i testy produkcji prbnej! prowadzone na skal$ niezb$dn do okrelenia przydatnoci
poszczeglnych surowcw lub produktw"
Dnaliza lokalizacji! szczeglnie dla projektw! w ktrych koszty transportu stanowi czynnik decydujcy"
%cena oddziaywania na rodowisko naturalne! ktra obejmuje aktualne warunki rodowiskowe w rejonie
wok przewidywanego miejsca lokalizacji projektu (aktualny poziom emisji i przemieszczania si$
zanieczyszczeH,! moliwo5 zastosowania technologii o niskim poziomie emisji albo technologii
zapewniajcych ochron$ rodowiska naturalnego! warianty lokalizacji i wykorzystanie alternatywnych
surowcw i materiaw" Dnaliza oddziaywania na rodowisko naturalne musi by5 dokonywana
szczeglnie dla projektw takich jak #abryki chemiczne! papiernicze i celulozowe! ra#inerie! huty!
elektrownie atomowe! termiczne i wodne"
Dnaliza skali produkcji! ktra generalnie prowadzona jest jako cz$5 prac dotyczcych wyboru
technologii" Jdy w gr$ wchodzi kilka technologii i rne rozmiary rynku zaleca si$ przeprowadzenie ich
oddzielnie! chocia analiza ta ogranicza si$ do wyboru skali produkcji i nie wchodzi w zawioci
technologiczne" 'odstawowym celem tej analizy jest okrelenie najbardziej opacalnej skali
przedsi$biorstwa! po rozwaeniu alternatywnych technologii! nakadw inwestycyjnych! kosztw
produkcji i cen" Zwykle rozwaa si$ kilka wielkoci zdolnoci produkcyjnych przedsi$biorstwa i dokonuje
oglnej charakterystyki projektu wraz z obliczeniami dla kadej z nich"
Dnaliza doboru wyposaenia (maszyn i urzdzeH, jest niezb$dna w przypadku duych #abryk
podzielonych na wiele wydziaw oraz wwczas! gdy Grda zaopatrzenia oraz warunki dostaw s zr;
nicowane" %rganizowanie zakupw wyposaenia! cznie z przygotowaniem przetargw! zbieraniem
o#ert! ich ocen i organizowaniem dostaw! jest zwykle cz$ci #azy inwestycyjnej lub #azy realizacji"
W przypadku bardzo duych inwestycji struktura i rentowno5 projektu zale w duym stopniu od
rodzaju wyposaenia oraz jego ceny i wydajnoci! natomiast caa eksploatacyjna e#ektywno5 projektu
jest bezporednio uzaleniona od doboru maszyn i urzdzeH"

2re5 studiw pomocniczych jest rna w zalenoci od ich rodzaju oraz od rozwaanego projektu"
'oniewa studia pomocnicze dotycz istotnych aspektw projektu! konkluzje powinny by5 dostatecznie
klarowne! aby ukierunkowa5 prace w kolejnym etapie przygotowania projektu" W wi$kszoci przypadkw
wyniki studium pomocniczego! niezalenie od tego czy opracowano je przed czy cznie z ostateczn
wersj projektu! staj si$ integraln cz$ci wersji ostatecznej! obniajc jej koszt"
Studia pomocnicze podejmowane s przed studium przedinwestycyjnym lub ostateczn wersj projektu
wwczas! gdy na przykad podstawowy skadnik procesu produkcyjnego moe by5 czynnikiem
decydujcym o realizacji projektu" Studia pomocnicze s natomiast opracowywane oddzielnie! ale
rwnolegle ze wst$pnym studium przedrealizacyjnym lub ostateczn wersj projektu wwczas! gdy
szczegowa analiza jakiego elementu projektu jest zbyt zawia! aby stanowi5 cz$5 jego wersji
ostatecznej" Studium pomocnicze
robione jest po zakoHczeniu ostatecznej wersji projektu wwczas! gdy w trakcie jego opracowania okazuje
si$! e bezpieczniej b$dzie przeanalizowa5 bardziej dokadnie jaki szczegowy aspekt projektu! nawet po
rozpocz$ciu wst$pnej oceny tego projektu! b$dcej cz$ci procesu podejmowania decyzji"
*stateczna wersja 'rojektu ,studium &easibilit!.
Studium #easibility musi dostarczy5 wszelkich danych niezb$dnych do podj$cia decyzji inwestycyjnej
(rysunek *," Wszelkie handlowe! techniczne! #inansowe! ekonomiczne i zwizane ze rodowiskiem
naturalnym uwarunkowania projektu inwestycyjnego musz by5 w nim okrelone i krytycznie
przeanalizowane na podstawie oceny wariantw dokonanej we wst$pnym studium przedrealizacyjnym"
Wynikiem tych wysikw jest projekt z jasnym uzasadnieniem celu i moliwych strategii rynkowych! dla
ktrego okrelony zosta take moliwy do osigni$cia udzia w rynku i odpowiadajce mu zdol noci
produkcyjne! lokalizacja projektu! istniejce zaopatrzenie materiaowe! odpowiednia technologia i
wyposaenie oraz! jeli to niezb$dne! wpyw na rodowisko naturalne" Fz$5 #inansowa studium okrela
wielko5 nakadw inwestycyjnych! cznie z potrzebnym kapitaem obrotowym! koszty produkcji i
sprzeday oraz dochody ze sprzeday i stop$ zwrotu zainwestowanego kapitau"
%stateczne szacunki nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji oraz wynikajce z nich obliczenia
#inansowej i ekonomicznej rentownoci projektu maj sens tylko wtedy! gdy zakres projektu okrelony
jest w sposb jednoznaczny i nie pomini$to jakiego wanego elementu projektu i kosztw z nim
zwizanych" Zakres projektu powinien by5 przedstawiony w #ormie wykresw i schematw! ktre
wykorzystane s jako materiay pomocnicze w trakcie dalszych prac na projektem"
Nie ma uniwersalnego rozwizania lub modelu studium odpowiedniego dla wszelkich projektw
inwestycyjnych! niezalenie od ich typu! rozmiaru i kategorii" Fo wi$cej! relatywne znaczenie
poszczeglnych skadnikw jest w kadym projekcie inne" %glny wzr studium opisany w niniejszym
Poradniku znajduje zastosowanie dla wi$kszoci projektw przemysowych! naley jednak pami$ta5 o
tym! e im wi$kszy projekt! tym bardziej kompleksowe in#ormacje naley zebra5"
9imo e zakres studium ostatecznego jest podobny do studium wst$pnego! to jego opracowanie wymaga
zastosowania optymalizacyjnego procesu iteracyjnego! zapewniajcego wi$ksz dokadno5 i
uwzgl$dniajcego sprz$enia zwrotne oraz powizania wzajemne alternatywnych rozwizaH!
z uwzgl$dnieniem ryzyka handlowego i #inansowego przedsi$wzi$cia" Eeeli ujawnione zostan sabe
punkty projektu lub jego rentowno5 jest zbyt niska! to naley dokona5 wnikliwej analizy wraliwych
elementw projektu! takich jak rozmiary rynku! program produkcyjny lub wyposaenie techniczne projek;
tu! a nast$pnie poszuka5 alternatywnych rozwizaH przywracajcych rentowno5" Wszelkie przyj$te
zaoenia! zastosowane dane i uzyskane wyniki powinny by5 szczegowo uzasadnione i opisane! by
stanowiy solidn podstaw$ wasnej oceny projektu przez promotorw i inwestorw" Eeli nawet po
rozwaeniu wszelkich alternatywnych rozwizaH projekt nie nadaje si$ do realizacji! naley to stwierdzi5
wraz z podaniem przyczyn" *nnymi sowy! studium #easibility! ktre nie rekomenduje projektu inwestycyjnego!
posiada take bardzo du warto5! gdy zapobiega zej alokacji ograniczonych zasobw"
2ermin Vostateczna wersja projektuW (studium #easibility, jest cz$sto b$dnie rozumiany i celowo mylnie
stosowany przez dostawcw sprz$tu i technologii" Kywa! e ostateczn wersj projektu jest nazywany jej
zarys! nastawiony na zakup okrelonego wyposaenia lub wybr okrelonej technologii! b$dcy tylko
studium technicznym i pomocniczym! ktre nie obejmuje wszelkich aspektw wymaganych w ostatecznej
wersji projektu dla dokonania obiektywnej oceny" Fzasami szacunki wielkoci produkcji i sprzeday
oparte s na dowiadczeniach krajw rozwini$tych i maj niewiele wsplnego z warunkami w krajach
rozwijajcych si$" %pracowania te nie maj odniesienia lub nie s przystosowane do warunkw lokalnych
P mog okaza5 si$ zwodnicze i doprowadzi5 do b$dnej alokacji zasobw" %stateczna wersja projektu
musi opiera5 si$ na dost$pnych czynnikach produkcji oraz lokalnych warunkach rynkowych i produk;
cyjnych! a to wymaga analizy kosztw! przychodw i zyskw netto"
Studium #easibility powinno by5 opracowywane jedynie wtedy! gdy moliwe jest okrelenie ze znacznym
prawdopodobieHstwem Grde #inansowania projektu" Nie ma bowiem sensu opracowywanie studium!
jeli nie istnieje uzasadnione przekonanie! e znajd si$ #undusze na realizacj$ projektu! gdy studium
wykae jego zasadno5" Z tego te powodu #inansowanie projektu powinno by5 okrelone ju na etapie
studiw wst$pnych! gdy warunki #inansowania maj bezporedni wpyw na poziom kosztw! a wi$c i na
wyniki #inansowe projektu"
/a'ort oceniaj0c!
'o ukoHczeniu studium #easibility strony zainteresowane projektem dokonuj jego oceny zgodnie ze
swoimi wasnymi celami! szacunkami ryzyka! kosztw i korzyci" +ue instytucje #inansowe posiadaj
s#ormalizowane procedury takiej oceny i zazwyczaj opracowuj raport oceniajcy" Z tego powodu ocena
projektu jest uwaana za niezaleny etap #azy przedinwestycyjnej (rysunek *,! w ktrym promotorzy
podejmuj ostateczne decyzje inwestycyjne i #inansowe"
*m lepsze jest studium #easibility! tym atwiejsza jest praca oceniajcych" %d zainicjowania projektu do
momentu jego oceny zainwestowano ju wiele czasu i pieni$dzy (rysunek **," &aport oceniajcy wykae!
czy te wydatki przedprodukcyjne byy celowe" %cena projektu przez instytucje #inansowe koncentruje si$
na kondycji przedsi$biorstwa! ocenie zwrotu kapitau wasnego i zabezpieczeH dla kredytodawcw"
2echniki stosowane do oceny projektu zgodnie z tymi kryteriami koncentruj si$ na aspektach
technicznych! handlowych! rynkowych! zarzdzania i organizacji! #inansowych i ekonomicznych"
Wszystkie rezultaty tra#iaj do raportu oceniajcego"


Poradnik zaprojektowany zosta w taki sposb! eby uatwi5 ocen$ projektu" +latego wystarczy w tym
miejscu zwrci5 uwag$ na odpowiednie rozdziay cz$ci drugiej! w ktrej obszernie omwione s rne
aspekty oceny" W szczeglnoci rozdzia 6 pokazuje! jak naley prognozowa5 tablice strumieni
pieni$nych! rachunek wynikw i bilans! a take jak oblicza5 zapotrzebowanie na kapita obrotowy!
sporzdza5 plany #inansowania i obsugi zaduenia przedsi$biorstwa" Iady projekt podlega
szczegowej analizie wraliwoci w celu przebadania wielu wariantw nakadw i wynikw" 'odobnie
analiza ryzyka jest stosowana dla oceny stopnia niepewnoci zwizanej z poszczeglnymi wariantami
projektu"
&aporty oceniajce obejmuj nie tylko sam projekt! ale take sytuacj$ w danej ga$zi przemysu i jego
implikacje dla caej gospodarki jako caoci" 2ak wi$c! jeli oceniana jest #abryka samochodw! to raport
musi zawiera5 ocen$ przemysw j zaopatrujcych! sektora transportu! sieci drg i autostrad oraz Grde
energii" +la duych projektw! sporzdzanie raportu oceniajcego wymaga wysania zespou ekspertw
wery#ikujcych na miejscu zamieszczone w studium dane
=T=U
i oceniajcych wszelkie czynniki okrelajce
sytuacj$ strategiczn! lokalizacj$! rynki oraz dost$pno5 zasobw"
Promocja inwest!c!jn!c" 'rojekt#w 'rzem!sow!c"
=T=U
Srda danych musz by5 podawane" 'orwnaj take cz$5 pierwsz! podrozdzia K"
R,su0/! II. P-#7#1.a )-#./!(u i ',3a(!i !a)i(a$#'/
!"#" P#$%&N'$S()*)+N"
!"#" &N'$S()*)+N"
$4SP-O"("*+"

&denty0ikacja,
studium mo5liwo6ci
Studium
pre/0easibility
Studium
0easibility
aport
oceniaj7cy
Negocjacje
i umowy
Projektowanie
techniczne
Budowa
Szkolenie
ozruch
$ksploatacja

Dziaania promocyjne
#asoby ekonomiczne i
in0rastruktura
Naturalne
-udzkie
(echnologia
i know/how
!inanse
&n0rastruktura
spo8eczno/ekonomiczna

Nakady kapitaowe
'roces promowania projektu inwestycyjnego rozciga si$ na ca #az$ przedinwestycyjn! a nawet moe
wkroczy5 w #az$ inwestycyjn (rysunek **," %bejmuje on szereg powizanych ze sob czynnoci! takich
jak identy#ikacja potencjalnych sponsorw! negocjacje i zawarcie umw o wsppracy dla caego projektu
inwestycyjnego lub pewnych jego cz$ci (np" marketingu eksportowego! trans#eru know;how w dziedzinie
techniki lub zarzdzania! dostaw krytycznych itd", oraz okrelenie potencjalnych Grde #inansowania"
Waciwa wsppraca wszystkich zainteresowanych stron jest niezb$dna! aby promocja projektu
zakoHczya si$ sukcesem"
Sukces promocji projektu zaley w duej mierze od otoczenia gospodarczego (panujcego klimatu
inwestycyjnego,! celw rozwojowych! strategii i polityki rozwoju przemysu! in#rastruktury
instytucjonalnej
.T.U
i mechanizmw podejmowania decyzji" &zdowe cele rozwojowe i polityka promocji
inwestycji powinna by5 jasno okrelona! zwaszcza w aspekcie roli! jak maj odegra5 prywatni krajowi i
zagraniczni inwestorzy" )dziau zagranicznego poszukuje si$ zazwyczaj ze wzgl$du na moliwo5
pozyskania know;how (technicznego lub w dziedzinie zarzdzania i marketingu,! a rzadko tylko ogranicza
si$ do dopywu kapitau i kredytw" Struktura skadnikw zagranicznych rni si$ oczywicie zalenie od
typu projektu! a take od kraju" *nnym wanym czynnikiem jest waciwa proporcja mi$dzy kapitaem
prywatnym i publicznym" % ile do poowy lat osiemdziesitych sektor publiczny odgrywa w wielu
krajach rozwijajcych si$ rol$ dominujc! o tyle obecnie jego rola zmienia si$ i wi$cej miejsca
pozostawia si$ sektorowi prywatnemu"
Studium moliwoci
-1T-1U
! obrazujce #az$ identy#ikacji projektu! umoliwia rozpocz$cie jego promocji"
Szczegowe studia moliwoci mog by5 wykorzystywane dla przycigni$cia potencjalnych inwestorw
albo poszukiwania krajowych i zagranicznych sponsorw"
Dby odnie5 sukces w promocji inwestycji! wszystkie zainteresowane strony musz szczegowo
przestudiowa5 zidenty#ikowane projekty" %znacza to! e gwny promotor lokalny danego projektu
inwestycyjnego i jego partnerzy musz by5 jak najwczeniej wczani w opracowanie ostatecznej wersji
projektu! a nawet P o ile to jest moliwe P w opracowanie studiw wst$pnych" Eeli potrzebni s take
promotorzy zagraniczni! musz zosta5 nawizane odpowiednie kontakty mi$dzynarodowe" Z drugiej
strony! zagraniczni inwestorzy mog sami poszukiwa5 partnerw w krajach rozwijajcych si$" W obydwu
przypadkach proces promocji inwestycji moe zosta5 uruchomiony poprzez szereg przedsi$wzi$5! takich
jak specjalne spotkania promocyjne w kraju i zagranic! uczestnictwo w targach czy upowszechnianie
publikacji in#ormacyjnych dla inwestorw" W przypadku mi$dzynarodowych joint Lentures naley
zwraca5 szczegln uwag$ na wsplne opracowywanie studiw #easibility przez zainteresowane strony!
tak aby mie5 pewno5! e wsplne decyzje inwestycyjne s oparte na rezultatach studiw uzgodnionych
przez wszystkich partnerw" &wnie koszty tych studiw s ponoszone wsplnie"
&ysunek ** pokazuje take rozkad wydatkw kapitaowych w rnych #azach rozwoju i promocji projektu"
Wydatki kapitaowe wzrastaj i osigaj swj szczyt w #azie budowy! podczas gdy dziaalno5 promocyjna
jest najbardziej nat$ona w czasie opracowywania studium #easibility i oceny projektu"
'od wzgl$dem Grde #inansowania inwestycje w krajach rozwijajcych si$ s cigle w duym stopniu zalene
od rodkw zagranicznych! a to ze wzgl$du na relatywnie niski poziom akumulacji w tych krajach"
'romowanie #inansowania inwestycji staje si$ jednak bardzo trudne w rezultacie niekorzystnej kumulacji
zaduenia zagranicznego (kryzys zadueniowy, w wielu krajach rozwijajcych si$" +latego s niewtpliwie
potrzebne dobrze przygotowane studia projektu przy jego promocji i szukaniu Grde #inansowania"
Eak ju wspomniano! e#ektywne wsparcie administracyjne jest niezb$dne dla sukcesu promocji projektu"
+latego w wi$kszoci krajw rozwijajcych si$! ale take i w krajach rozwini$tych! utworzone zostay
w tym celu krajowe agencje promocji" Jwnym celem takich agencji jest nie tylko identy#ikacja
moliwoci inwestycyjnych i opracowywanie studiw moliwoci! ale P co nie mniej wane P
poszukiwanie krajowych i zagranicznych partnerw zainteresowanych inwestowaniem w takie przedsi$;
.T.U
'orwnaj take cz$5 pierwsz! podrozdzia M"
-1T-1U
'orwnaj take cz$5 pierwsz! podrozdzia D"
wzi$cia" W skali mi$dzynarodowej dziaa 'rogram 'romocji 'rzemysowej )N*+%! ktry skada si$
z trzech gwnych elementw3 Systemu Ionsultacyjnego jako mi$dzynarodowego #orum dla
nawizywania kontaktw mi$dzy instytucjami mi$dzynarodowymi! regionalnymi i pozarzdowymi i dla
identy#ikacji moliwoci inwestycyjnych i moliwoci wsppracy! 'rogram &ozwoju i 2rans#eru
2echnologii pomagajcy krajom rozwijajcym si$ w nabywaniu technologii! know;how i prowadzeniu
negocjacji i 'rzemysowy 'rogram *nwestycyjny! ktry posiada swoje biura w kilku krajach uprzemyso;
wionych"
--T--U
1% $aza inwest!c!jna
7aza inwestycyjna albo inaczej #aza realizacji projektu (rysunek *, obejmuje szeroki zakres dziaaH
konsultingowych i inynieryjnych! przede wszystkim w dziedzinie zarzdzania projektem" 7aza
inwestycyjna moe by5 podzielona na nast$pujce etapy
-0T-0U
3

stworzenie prawnej! #inansowej i organizacyjnej bazy dla realizacji projektu!
nabycie i trans#er technologii oraz podstawowe projektowanie techniczne!
szczegowe projektowanie techniczne i kontraktacja! wczajc przetargi! ocen$ o#ert i negocjacje!
nabycie ziemi! prace budowlane i instalacyjne!
marketing przedprodukcyjny wraz z zapewnieniem dostaw i utworzeniem struktury administracyjnej
przedsi$biorstwa!
rekrutacja i szkolenie pracownikw!
odbir #abryki i rozruch"

Szczegowe projektowanie techniczne obejmuje prace przygotowawcze na miejscu budowy! ostateczny
wybr technologii i wyposaenia! cay zakres planowania budowy i sporzdzanie harmonogramu prac
budowlanych! jak rwnie wykresw i planw (procesw! urzdzeH i budynkw oraz schematw
organizacyjnych,"
'odczas etapu przetargu na dostawy i oceny o#ert bardzo wane jest otrzymanie wyczerpujcych o#ert na
dostawy towarw i usug dla projektu od odpowiednio duej grupy e#ektywnych i posiadajcych
zdolnoci dostawcze #irm krajowych i zagranicznych" Negocjacje i podpisane umowy okrelaj
zobowizania prawne co do #inansowania projektu! nabycia technologii! konstrukcji budynkw i zakupu
usug oraz dostaw maszyn i urzdzeH" Mtap ten obejmuje podpisywanie kontraktw mi$dzy inwestorem
z jednej strony a instytucjami #inansowymi! konsultantami! architektami i wykonawcami! dostawcami
sprz$tu! wacicielami patentw i licencjodawcami! kooperantami oraz dostawcami usug i materiaw do
produkcji" W trakcie negocjacji kraje rozwijajce si$ napotykaj powane problemy! ktre wymagaj
korzystania z usug dowiadczonych #irm konsultingowych" Dle nawet wybr odpowiedniej #irmy
konsultingowej jest cz$sto trudny i wymaga odpowiedniej! #achowej wiedzy i zau#ania"
Mtap budowy obejmuje przygotowanie terenu! prace budowlane i inne prace inynieryjne wraz z instalacj
wyposaenia zgodnie z odpowiednimi programami i harmonogramami"
Mtap rekrutacji i szkolenia pracownikw! ktry powinien trwa5 rwnolegle z etapem budowy! moe mie5
zasadnicze znaczenie dla oczekiwanego wzrostu wydajnoci pracy i e#ektywnoci dziaaH operacyjnych"
*stotne znaczenie ma take rozpocz$cie we waciwym momencie dziaaH marketingowych
--T--U
Kiura 'romocji *nwestycji )N*+% #unkcjonuj w Iolonii! 9ediolanie! 'aryu! Seulu! 2okio! Wiedniu! Warszawie!
Waszyngtonie i Zurichu! a Kiura Wsppracy *nwestycyjnej dziaaj w 'ekinie i 9oskwie! promujc przepyw inwestycji do
krajw rozwijajcych si$"
-0T-0U
Wi$kszo5 tych zagadnieH omwiona jest w publikacjach )N*+% wymienionych w bibliogra#ii do cz$ci pierwszej
niniejszego Poradnika"
przygotowujcych rynki dla nowych produktw (marketing przedprodukcyjny, i zapewniajcych dostaw$
najwaniejszych materiaw (marketing zaopatrzeniowy,"
%ddanie obiektu do eksploatacji i rozruch jest zazwyczaj krtkim! ale technicznie krytycznym etapem
realizacji projektu" Eest to etap czcy poprzedni #az$ inwestycyjn z #az eksploatacji" Sukces
osigni$ty w tym punkcie jest dowodem e#ektywnoci planowania i wykonania projektu! a zarazem
stanowi zapowiedG jego dobrego #unkcjonowania w przyszoci"
%dpowiednie planowanie i e#ektywne zarzdzanie projektem musi zapewni5! e wszelkie niezb$dne dla
uruchomienia #abryki dziaania! takie jak budowa! dostawy urzdzeH i monta wyposaenia! rekrutacja i
szkolenie pracownikw produkcyjnych i dostawa wszelkich materiaw do produkcji! nast$puj w
odpowiednim momencie przed rozruchem #abryki" Eakiekolwiek opGnienia lub luki w planowaniu
ktrego z wymienionych wyej etapw mogyby wywrze5 negatywny wpyw na realizacj$ projektu!
zwaszcza w #azie rozruchu" W celu unikni$cia takiej sytuacji potrzebna jest waciwa organizacja dziaaH!
ktr mona osign5 przez opracowanie dokadnych harmonogramw" %pracowano w tym celu wiele
metod! takich jak metody analiz sieciowych 'M&2 i cieki krytycznej F'9" Niezalenie od tego!
konieczne jest regularne wery#ikowanie harmonogramw w trakcie realizacji projektu dla wykrycia
rozbienoci! jakie mog powsta5 w toku prac budowlanych i okrelenia ich wpywu na koszty" +latego
te w studium #easibility naley okreli5 wszystkie krytyczne przedsi$wzi$cia! ktre b$d cenn
wskazwk przy badaniu realizacji harmonogramw"
Stae ledzenie zgodnoci przewidywaH zawartych w studiach z rzeczywistymi danymi na temat nakadw
inwestycyjnych i kosztw produkcji potrzebne jest dla okrelenia zmian w rentownoci projektu" *ch
stwierdzenie moe wymaga5 podj$cia dziaaH przystosowawczych! np" dodatkowych kredytw
krtkookresowych lub zwi$kszenia kapitau zakadowego"
'odsumowujc naley stwierdzi5! e o ile w #azie przedinwestycyjnej jako5 i wiarygodno5 studiw
projektu jest waniejsza ni czynnik czasu! to w #azie inwestycyjnej czynnik czasu staje si$ elementem
krytycznym dla dotrzymania warunkw przewidzianych w ostatecznej wersji projektu" K$dnie post$puj
wi$c inwestorzy! ktrzy narzekajc na kosztowne i czasochonne opracowanie projektu pomijaj cae jego
etapy i przechodz Vna skrtyW bezporednio od identy#ikacji projektu do wniosku kredytowego"
*nwestycje przemysowe zwykle wi si$ z koniecznoci zacigania dugookresowych zobowizaH
#inansowych i dlatego nakady zuyte na studiowanie wszystkich strategicznych! rynkowych!
lokalizacyjnych! technicznych! organizacyjnych i #inansowych wariantw projektu! umoliwiajcych
znalezienie rozwizania optymalnego! zazwyczaj zwracaj si$ wielokrotnie"
-/T-/U
2% $aza o'erac!jna
'roblemy #azy operacyjnej naley rozpatrywa5 z punktu widzenia krtkiego i dugiego okresu" Spojrzenie
krtkookresowe dotyczy pocztkowego okresu rozpocz$cia produkcji! kiedy moe si$ pojawi5 wiele
problemw dotyczcych takich spraw! jak zastosowanie technik produkcyjnych! uytkowanie sprz$tu!
niska wydajno5 pracy wynikajca z braku wykwali#ikowanej kadry i siy roboczej" Wi$kszo5 tych
problemw ma swoje Grdo w #azie realizacji inwestycji" Spojrzenie dugookresowe odnosi si$ do
wybranej strategii i zwizanych z tym kosztw produkcji i marketingu oraz przychodw ze sprzeday"
%ne z kolei powizane s bezporednio z prognozami dokonanymi w #azie przedinwestycyjnej" Eeeli
prognozy te oka si$ b$dne i braki te zostan zidenty#ikowane dopiero w #azie eksploatacji! to rodki
zaradcze mog okaza5 si$ nie tylko trudne! ale rwnie bardzo kosztowne"
-/T-/U
'or" W" F" Kaum! 2he 'roject Fycle! 7inance and +eLelopment (Washington! +" F"! World Kank! -.@=,"
'owyszy zarys #azy inwestycyjnej i operacyjnej projektu inwestycyjnego stanowi niewtpliwie
uproszczenie dla wielu projektw i w praktyce moe pojawi5 si$ wiele aspektw! ktrych wpyw krtko;
i dugookresowy na projekt b$dzie nawet wi$kszy" Szeroki zakres problemw! ktre naley uwzgl$dni5 w
obydwu #azach! zwraca uwag$ na stopieH skomplikowania #azy przedinwestycyjnej! stanowicej baz$ dla
#az nast$pnych" 2ra#no5 przedinwestycyjnych opracowaH i analiz determinuje w duym stopniu
ostateczny sukces lub niepowodzenie dziaalnoci produkcyjnej (zakadajc! e nie wystpi istotne braki
w #azie realizacji i eksploatacji projektu," Eeeli opracowania przedinwestycyjne oparte s na niepenych
in#ormacjach i waciwych zaoeniach! techniczno;ekonomiczne poprawienie projektu b$dzie bardzo
trudne! niezalenie od tego! jak dobrze b$dzie on wykonany"
'rojekty modernizacyjne i rozwojowe s dyskutowane poniej w podrozdziale F"

B. P#3s(a'#'/ as)/!(, s(u3i4'
)-5/3i0'/s(,1,.0,16
(% *rientacja strategiczna
Strategiczne ukierunkowanie planowania biznesu nie jest niczym nowym" Eako s#ormalizowana koncepcja
i metodologia jednak dopiero od niedawna staje si$ atrakcyjnym i uytecznym narz$dziem nowoczesnego
zarzdzania" Eedn z przyczyn jego rozwoju jest zapotrzebowanie na narz$dzia zarzdzania pozwalajce
sprosta5 ryzyku zwizanemu z decyzjami w szybko zmieniajcym si$ wiecie biznesu" +ecyzje
inwestycyjne mog przesdzi5 o sukcesie! a nawet o przetrwaniu posiadajcego znaczne zobowizania
#inansowe przedsi$biorstwa"
3"arakter!st!ka orientacji strategicznej
Strategiczn orientacj$ w planowaniu biznesu mona najlepiej scharakteryzowa5 nast$pujcymi
stwierdzeniami"
+a)ciwe kroki: 'oszukiwanie wa)ciw!c" inwest!cji
W czasach dramatycznych i nasilajcych si$ zmian ekonomicznych! technologicznych! ekologicznych i
politycznych! przetrwanie i sukces w wiecie biznesu zale od czego wi$cej ni od podejmowania
waciwych decyzji" +ecyzja inwestycyjna jest jedn z najbardziej krytycznych inicjatyw podejmowanych
przez przedsi$biorcw lub menederw! poniewa inwestycje angauj zasoby #inansowe na relatywnie
dugi okres czasu w warunkach stale dokonujcych si$ zmian" W jaki sposb mona zidenty#ikowa5
waciwe inwestycjeY Z ekonomicznego punktu widzenia kada inwestycja! ktra gwarantuje osigni$cie
zaoonych celw w okresie jej ycia ekonomicznego! moe by5 uwaana za waciw" Wane jest przy
tym zrozumienie! e podstawowym celem projektw inwestycyjnych nie jest maksymalizacja produkcji!
minimalizacja kosztw! czy te wydajno5 technologiczna lub maksymalizacja zysku" Felem
dugookresowego planowania biznesu jest optymalna kombinacja wszystkich elementw technicznych i
ekonomicznych" )kierunkowanie zarzdzania na t$ optymaln kombinacj$ wymaga! aby podstawowy cel
minimalizacji ryzyka decydowa o wyborze odpowiedniej strategii w niestabilnym otoczeniu" W jaki
sposb mog menederowie i inwestorzy obra5 najlepszy kierunek dziaaniaY Ioncepcja orientacji strate;
gicznej wymaga od planujcych i podejmujcych decyzj$! aby rozumieli! co powoduje procesy zmian oraz
identy#ikowali i rozwijali umiej$tnoci niezb$dne do przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu"
4rozumienie zmian
Iade przedsi$wzi$cie lub projekt inwestycyjny jest integraln cz$ci systemu spoeczno;
ekonomicznego i ekologicznego" *stniej wspzalenoci mi$dzy tymi systemami i danym
przedsi$wzi$ciem" Fhocia projekt! w szczeglnoci jego cele i ograniczenia! zale od systemu! ktry
jest nadrz$dny w stosunku do niego! to sam projekt take ma wpyw na istniejcy system" 2en nadrz$dny
system jest najcz$ciej de#iniowany jako oglne otoczenie inwestycyjne! skadajce si$ z dwch
wzajemnie oddziaywujcych na siebie rodowisk3 spoeczno;ekonomicznego i naturalnego (albo
ekologicznego,! jak to zostao przedstawione na rysunku ***"
W ramach oglnego otoczenia inwestycyjnego rozwaany projekt inwestycyjny moe by5 pojmowany
jako podmiot spoeczny i ekonomiczny penicy rol$ porednika mi$dzy konsumentami i zasobami" Eako
cz$5 otoczenia konkuruje on na rynku z innymi producentami! walczc o zasoby (dostawcw, i
konsumentw" Wspzaleno5 mi$dzy otoczeniem a projektem ma dwie konsekwencje3 po pierwsze!
przedsi$wzi$cie musi by5 dostosowywane do otoczenia! gdy zajdzie taka potrzeba! a po drugie! musi ono
stara5 si$ oddziaywa5 i kontrolowa5 otoczenie" 'rojekty inwestycyjne powinny by5 wi$c tak opracowane!
aby mogy dziaa5 w warunkach przyszych zmian otoczenia" Std! w studium #easibility! nie wystarczy
ocena aktualnie istniejcego otoczenia" Niezb$dne jest dokonanie analizy i zrozumienie si wywoujcych
procesy zmian" W tym celu przed podj$ciem decyzji inwestycyjnej naley okreli5 i monitorowa5
wszystkie potencjalnie wane czynniki rodowiskowe"
/ozw#j umiejtno)ci
Dby przetrwa5 w konkurencyjnym rodowisku! przedsi$biorstwo musi posiada5 pewne umiej$tnoci
wyrniajce je od konkurentw! ktre pozwalaj mu zapewni5 sobie przewag$ konkurencyjn i! w
dugim okresie! osiga5 lepsze rezultaty ni konkurenci" 7irmy powinny utrzymywa5 i rozwija5 swoje
umiej$tnoci koncentrujc si$ na rozwoju nowych produktw! obnice kosztw! kontroli kanaw
dystrybucji! skracaniu czasu krytycznego dziaania itd" W studium #easibility powinno si$ okreli5
wymagany zakres umiej$tnoci! ktrych nie potra#iliby naladowa5 konkurenci! dla wykorzystywania
istniejcych i przyszych si rynkowych w moliwie najlepszy sposb i dla zapewnienie dugookresowego
sukcesu projektu"
4naczenie i u!teczno)5 strategii
Fharakterystyczn cech decyzji strategicznych jest ich ukierunkowanie na osiganie i utrzymywanie
optymalnej pozycji konkurencyjnej w istniejcym otoczeniu" W tym celu naley waciwie s#ormuowa5
cele planowania krtko; i redniookresowego! jak rwnie sposoby ich realizacji" Strategia nadrz$dna
-?T-?U
-?T-?U
Iiedy tworzone jest nowe przedsi$biorstwo! jego nadrz$dny cel strategiczny jest identyczny z celami projektu i
identyczne s sposoby ich realizacji" W przypadku projektw restrukturyzacyjnych i rozwojowych! cele projektu s pochodn
oglnego strategicznego celu przedsi$biorstwa"
R,su0/! III. Fi-7a i ./. :-#3#'is!#


















6waga: Wykres jest uproszczony i nie uwzgl$dnia aspektw mi$dzynarodowych"
2O%O'&S4O N"(,"-N$ & SPO9$*#NO/$4ONOM&*#N$
ynek
4lienci
2O%O'&S4O
#asoby ekonomiczne i in0rastruktura
Naturalne
-udzkie
(echnologia
i know/how
!inanse
&n0rastruktura
spo8eczno/ekonomiczna

Nakady kapitaowe
2O%O'&S4O


!irma
%ostawcy
(strategia przedsi$biorstwa, wyznacza jego dziaania w takich s#erach! jak marketing! produkcja! badania i
rozwj! inwestycje i likwidowanie dziaalnoci oraz wszelkie dziaania operacyjne z nimi powizane"
Warunkiem osigni$cia najlepszych rezultatw jest centralna koordynacja wszystkich przedsi$wzi$5
#irmy" +latego te przy opracowaniu ostatecznej wersji projektu przeznaczonej dla jego inwestorw i
promotorw wane jest s#ormuowanie najpierw jego wizji strategicznej i celw oglnych! a nast$pnie
celw porednich! aby umoliwi5 wybr waciwej strategii nadrz$dnej! ktra b$dzie decydowa5 o
przygotowaniu projektu inwestycyjnego" Zarys procedury i planowania strategicznego jest przedstawiony
poniej w podrozdziale opisujcym tworzenie strategii"
Podstawowe zasad! strategiczne
%pracowanie skutecznej strategii powinno si$ opiera5 na trzech oglnie przyj$tych zasadach omwionych
poniej" Zasady te obowizuj niezalenie od rodzaju przemysu oraz typu i rozmiarw projektu"
7oncentracja si
Ioncentracja si jest prawdopodobnie najwaniejsz zasad tworzenia planu strategicznego" W
planowaniu inwestycyjnym oznacza to! e projekty s planowane przy unikaniu wszelkich sabych stron i
koncentracji si na obszarach! ktre mog przynie5 sukces" Siy koncentrowane s na wybranej
kombinacji produktw i rynkw oraz na rozwijaniu kluczowych umiej$tnoci przy utrzymywaniu
niezb$dnych zasobw #inansowych! materialnych i ludzkich" Zapewniajca sukces strategia
charakteryzuje si$ waciwym poczeniem celw i rodkw" Iiedy stawiamy zbyt wysokie cele! #irma
moe napotka5 brak zasobw! zanim zostan one osigni$te" Eeli natomiast zaoono cele zbyt niskie!
potencja #irmy nie jest wykorzystywany w peni! co w rezultacie uniemoliwia osigni$cie najlepszej
moliwej pozycji konkurencyjnej"
/ozoenie r!z!ka
Iada strategia niesie ze sob ryzyko i powinno by5 ono okrelone w studium #easibility" *denty#ikacja
czynnikw ryzyka umoliwia okrelenie sposobu ich minimalizacji" Eeli nie jest to moliwe! decyzja
inwestycyjna nie powinna by5 podejmowana" &ozoenie ryzyka oznacza! e zasoby nie s w caoci
koncentrowane na jednym rodzaju dziaalnoci! a projekt wymaga dokonania solidnego bilansu skutkw
rnych czynnikw ryzyka! wczajc ryzyko rynkowe zwizane z dostawami oraz czynnikami
technologicznymi i politycznymi"
7oo'eracja
Zebranie wszelkich rodkw i umiej$tnoci niezb$dnych dla realizacji projektu jest spraw kosztown i
czasochonn" Nawizywanie wsppracy z innymi poprzez tworzenie strategicznych koalicji przynosi
korzyci wszystkim partnerom" *stnieje wiele #orm wspdziaania3 od umw partnerskich poprzez joint
Lentures! holdingi a po nabywanie udziaw i czenie si$ #irm" W studium #easibility naley
przeanalizowa5 moliwoci i potencjalne korzyci takiej wsppracy"
*'racowanie strategii
%pracowanie strategii projektu i powizanych z ni strategii operacyjnych naley do wycznej
odpowiedzialnoci zarzdzajcych projektem i nie moe by5 delegowane na nisze szczeble zarzdzania"
Strategie powinny jednak powstawa5 w wyniku systematycznej pracy zespoowej! przy wczesnym
angaowaniu szczebli odpowiedzialnych za realizacj$ projektu" W studiach przedinwestycyjnych
opracowywanie strategii powinno by5 przeprowadzone zgodnie z zaprezentowan poniej procedur
planowania strategicznego"
-" 7ormuowanie oglnych celw projektu inwestycyjnego
Eaka jest idea przewodnia (wizja projektu,Y
Eakie s opcje i pre#erencje odnonie podstawowych zasad strategicznychY
0" %krelenie porednich celw projektu (rozdzia ***,
Eakie produkty i usugi maj by5 o#erowaneY
Na jakich rynkachY
Eaka pozycja rynkowa i stopy wzrostu maj by5 osigni$teY
Eakie s cele dla poszczeglnych dziaw #unkcjonalnych #irmy (marketingu! produkcji! zaopatrzenia!
#inansw! kadr i organizacji,Y
Eak ryzykowna powinna by5 polityka #irmyY
Eaki zakres wsppracy naley podj5 (partnerstwo! wykupienie udziaw! poczenie #irm,Y
/" Wybr strategii projektu
Eaka strategia najbardziej odpowiada zaoonym celom (obszar geogra#iczny! udzia w rynku! poziom
kosztw itd",Y
Eaki jest zakres projektuY
Eakie s gwne (krytyczne, potrzebne zasoby i nakadyY
Eaka jest lokalizacjaY
?" %krelanie celw i strategii operacyjnych
9arketing (koncepcje marketingu! rozdzia ***X patrz take wykaz poniej,
Zaopatrzenie (materiay i nakady! dostawy! rozdzia *4,
'rodukcja (rozdzia 4*,
2echnologia (badania i rozwj! rozdzia 4*,
7inanse (rozdzia 6,
Zasoby ludzkie! aspekty spoeczne (rozdzia 4***,
>" %pracowanie waciwej (konkurencyjnej, kombinacji celw i strategii operacyjnych (porwnaj take
rysunek *4,
<" 'lanowanie strategii realizacji
'lanowanie optymalnej kombinacji potrzebnych zasobw (rozdzia *6,
@" Sprawdzanie i dostosowywanie strategii podczas jej realizacji i #unkcjonowania projektu

R,su0/! I9. K##-3,0a1.a s(-a(/2ii 8u0!1.#0al0,16
Strategie 0unkcjonalne
Marketing
Produkcja
Badania
i rozwj
!inanse
#atrudnienie, aspekty socjalne
Organizacja
i zarz7dzanie
4ooperacja, inwestycje, wsp8udzia8



*ele







Podstrategie




Pionowa koordynacja celw
strategicznych i strategii cz.6ciowych
Pozioma koordynacja dziedzin strategicznych
Wykaz celw i strategii operacyjnych

Strategie 3ele strategiczne Strategie
'od'orz0dkowane

9arketing &ynki
'rodukty
Sprzeda i wydajno5
&ezultaty rynkowe
Fena
%ddziaywanie na
rynek
+ystrybucja

'rodukcja i zaopatrzenie 'rodukcja
Wydajno5
Zaopatrzenie
9etody produkcji
:okalizacja
Dutomatyzacja
*nwestycje
+ostawcy! zasoby!
zapasy

Kadania i rozwj Kadania i rozwj &ozwj wewn$trzny
i zewn$trzny
'atenty i licencje
7inansowanie Zyski
'ynno5
Zabezpieczenie
7inansowanie
Zyski
M#ektywno5
'ynno5
&yzyko
Zasoby ludzkie Fele pracownicze
Zewn$trzne cele
spoeczne
Zatrudnienie! nabr
Szkolenie
'ace i wynagrodzenia
)sugi socjalne
i zdrowotne
Zewn$trzne strategie
spoeczne
%rganizacja i zarzdzanie Zarzdzanie #irm
%rganizacja
Systemy zarzdzania
Orodki zarzdzania
9etody zarzdzania
%rganizacja
*n#ormacja
Strategie 3ele strategiczne Strategie
'od'orz0dkowane

Wspuczestnictwo
Iooperacja! nabywanie
udziaw! czenie #irm
Wspuczestnictwo
Nabywanie udziaw
Iooperacja
Nabywanie udziaw
Iooperacja
Ioalicje

Struktura cz$ci drugiej niniejszego Poradnika w zasadzie odpowiada etapom opracowywania strategii!
cho5 proces ten podobnie jak proces przygotowania studium #easibility nie jest cile sekwencyjny! ale
iteracyjny! co oznaczone zostao przy pomocy dwukierunkowych strzaek na rysunku 4"
%ptymalna dugookresowa pozycja strategiczna projektu powinna by5 przeanalizowana i okrelona w
studium #easibility niezalenie od tego! czy dotyczy to przedsi$biorstwa nowego czy znacznych inwestycji
w istniejcym przedsi$biorstwie" %krelenie nadrz$dnych celw projektu oraz opracowanie i wybr
strategii s opisane szczegowo w cz$ci drugiej! w rozdziale ***" Warto zaznaczy5! e strategia projektu
przesdza o wielkoci produkcji! potrzebnych zasobach i technologii! jak rwnie o lokalizacji projektu"
&ysunek 4 pokazuje wspzalenoci mi$dzy gwnymi elementami studiw przedinwestycyjnych"
R,su0/! 9. Ws)4$5al/>0#:? 15%:1i s(u3iu7 8/asi&ili(,

(echnologia, strona techniczna,
ozdzia8 :&
"naliza 0inansowa, wybr sposobu 0inansowania i ocena inwestycji,
ozdzia8 ;
Strategia projektu i koncepcja marketingowa,
ozdzia8 &&&
Program sprzeda5y,
ozdzia8 &&&
-okalizacja i 6rodowisko,
ozdzia8 :
Nak8ady materia8owe,
ozdzia8 &:
Organizacja zak8adu,
ozdzia8 :&&
ealizacja projektu,
ozdzia8 &;
#asoby ludzkie,
ozdzia8 :&&&
1% 4akres 'rojektu
Zakres projektu musi zosta5 jasno okrelony! aby mona byo sporzdzi5 rzetelne prognozy nakadw
inwestycyjnych oraz kosztw produkcji i marketingu" 'oniewa projekty inwestycyjne cz$sto rozrastaj
si$ poza granice wyznaczone przez lokalizacj$ obiektu produkcyjnego! konieczne jest szerokie
de#iniowanie projektu! aby moliwe byo uwzgl$dnienie tego rodzaju rozbudowy! jak rwnie nakadw
inwestycyjnych i kosztw produkcji zwizanych z dostawami materiaw! wysyaniem gotowych
produktw i budow obiektw pomocniczych" W okreleniu Vzakres projektuW powinny si$ zawiera5!
w stopniu potrzebnym do osigni$cia celw projektu! wszystkie rodzaje dziaaH! ktre maj by5
podejmowane w miejscu budowy3 operacje pomocnicze zwizane z produkcj! wydobyciem!
odprowadzaniem ciekw i neutralizacj zanieczyszczeH! transportem zewn$trznym i magazynowaniem
materiaw do produkcji! produktw #inalnych! pproduktw! odpadw i produktw ubocznych! jak
rwnie takie zewn$trzne dziaania towarzyszce! jak budowa mieszkaH i obiektw przeznaczonych na
nauk$! szkolenie i rekreacj$"
Jwnym celem takiego #ormuowania zakresu projektu jest zmuszenie autora projektu inwestycyjnego
do zaprojektowania przepyww materiaw i produktw nie tylko w #azie opracowywania projektu! ale
take w #azie poprzedzajcej i nast$pnej" 'onadto! pomaga to w podj$ciu decyzji! czy magazynowanie i
transport zewn$trzny materiaw i produktw oraz zwizane z tym inwestycje b$d zapewnione w ramach
projektu! czy przez stron$ trzeci! np" dostawc$ materiaw do produkcji lub dystrybutora produktw
gotowych"
W celu lepszego zrozumienia struktury projektu i uatwienia obliczeH wielkoci nakadw inwestycyjnych
oraz kosztw produkcji autor projektu powinien nast$pnie podzieli5 cay projekt na elementy
#unkcjonalne! dla ktrych atwo dokonywa5 kalkulacji! takie jak hale produkcyjne! magazyny i budynki
administracyjne oraz takie urzdzenia pomocnicze! jak dostawa wody! gazu i elektrycznoci! sie5
kanalizacyjna! tele#oniczna! wewn$trzne drogi transportowe! laboratoria! jednostki utrzymania ruchu i
warsztaty" Eako elementy projektu mog nawet by5 traktowane podstawowe urzdzenia produkcyjne! np"
piec obrotowy dla cementowni lub tokarka karuzelowa dla #abryki ci$kiego sprz$tu inwestycyjnego"
+la uatwienia kalkulacji nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji moe si$ okaza5 konieczne
dokonanie kolejnego podziau tego rodzaju elementw! gdy mog by5 one wsplne dla kilku wydziaw i
orodkw powstawania kosztw" 'odzia ten powinien opiera5 si$ na #izycznym rozmieszczeniu
elementw projektu i ich rozmiarach" Ialkulacja kosztw projektu moe by5 dodatkowo uatwiona przez
traktowanie poszczeglnych elementw projektu jako VpodprojektwW! ktrych koszty produkcji
i sprzeday skadaj si$ na cakowite koszty projektu" +e#iniujc zakres projektu naley take pami$ta5 o
jego oddziaywaniu na rodowisko naturalne" Std zastosowanie technologii czystych (takich jak procesy
o zamkni$tym obiegu, i technologii zgodnych z przepisami ochrony rodowiska naturalnego w danym
kraju oraz standardami wiatowymi (np" posiadajcych #iltry lub systemy unieszkodli wiania tlenkw
azotu, wymaga odpowiedniego rozszerzenia zakresu projektu"
2% 4bieranie dan!c" do studi#w 'rzedinwest!c!jn!c"
Wielkoci nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji oraz sprzeday powinny by5 szacowane
moliwie najdokadniej! ale brak czasu i niezb$dnych #unduszy powoduj niekiedy! e zesp projektowy
musi dokona5 zaoeH i oprze5 si$ na danych przyblionych" Wystpienie takiej sytuacji powinno by5
zaznaczone w studium"
->T->U
Szacunki nakadw inwestycyjnych! ktre mona uszeregowa5 wedug
dokadnoci i kosztw oraz czasochonnoci ich uzyskania! dokonywane s na podstawie3
-<T-<U
->T->U
Srda danych powinny by5 zawsze podane w studiach przedinwestycyjnych! aby moliwe byo pGniejsze
sprawdzenie wiarygodnoci danych (niezalenie! czy byy szacowane czy zaoone,! a take ich uzupenienie" 'rzestrzegane
musz te by5 wszelkiego rodzaju prawa autorskie"
-<T-<U
'orwnaj take cz$5 drug! rozdzia 4*! podrozdzia 8"
zgoszeH o#ertowych skadanych na przetargi! opartych na specy#ikacjach ilociowychX jest to metoda
najdokadniejsza! ale rwnie najbardziej kosztowna i czasochonna!
przyj$cia poziomu cen z podobnych projektw i obliczenia nakadw na podstawie specy#ikacji i #aktur
ilociowych!
wykorzystywania kosztw jednostkowych z porwnywalnych! ju eksploatowanych obiektw! np"
kosztw metra szeciennego przestrzeni lub metra kwadratowego powierzchni!
szacowania nakadw cakowitych na partie sprz$tu lub #unkcjonalne cz$ci projektu na podstawie
nakadw poniesionych w ju istniejcych! porwnywalnych obiektach inwestycyjnych (stopieH
dokadnoci szacunkw obnia si$! a niebezpieczeHstwo przeoczenia istotnych elementw projektu
wzrasta w miar$ poszerzania zakresu obliczeH robionych na podstawie danych zryczatowanych,"

Szacunki nakadw inwestycyjnych oparte o nakady i o wielkoci zryczatowane powinny by5
przystosowane do aktualnych warunkw! mi$dzy innymi na podstawie3

rocznych stp in#lacji i zmian kursw walutowych!
rnic w warunkach lokalnych! takich jak klimat! ktry moe spowodowa5 dodatkowe nakady na
klimatyzacj$ pomieszczeH!
rnych systemw i regulacji prawnych! np" w zakresie bezpieczeHstwa!
dost$pnoci miejsca lokalizacji projektu!
moliwych b$dw wynikajcych z braku wiarygodnych danych! wst$pnych projektw! b$dw
metodologicznych! rezerw #izycznych dla rnych pozycji nakadw itd"

Wiarygodno5 szacunkw kosztw produkcji zaley od dost$pnoci danych na temat niezb$dnych
materiaw! siy roboczej i kosztw oglnozakadowych" 2e ostatnie s szczeglnie trudne do
oszacowania! zwaszcza na etapie studiw moliwoci i wst$pnych studiw przedinwestycyjnych"
Wysoko5 kosztw materiaw i siy roboczej mona okreli5 na podstawie Grde lokalnych lub P w
przypadku importu P na podstawie o#ert dostawcw zagranicznych" W odniesieniu do kosztw robocizny
trzeba rwnie bra5 pod uwag$ istniejce ustawodawstwo pracy! lokaln wydajno5 itd" W szacowaniu
wysokoci nakadw musz zosta5 wzi$te pod uwag$ nast$pujce parametry3 koncepcje marketingowe!
program produkcyjny! organizacja pracy (liczba zmian! liczba dni roboczych w cigu roku itd",! rodzaj
technologii i wyposaenia! kwali#ikacje zaogi i kadry kierowniczej! jako5 materiaw i wymagania w
zakresie ochrony rodowiska"
Wanym Grdem in#ormacji dla studiw przedinwestycyjnych s in#ormatory publikowane przez
wyspecjalizowane instytucje przemysowe! banki danych! dostawcw sprz$tu! banki rozwoju i organizacje
mi$dzynarodowe" Naley zachowa5 pewn ostrono5 przy korzystaniu z tych in#ormacjiX zwrci5 uwag$
na okres! kiedy dane zostay zebrane! wielko5 #abryki i moliwo5 wystpienia korzyci skali! kraj z
ktrego pochodz i zastosowane przeliczniki techniczne i ekonomiczne" *n#ormacje o miejscu lokalizacji!
panujcych tam warunkach i niezb$dnych pracach inynieryjnych cz$sto zbierane s w terenie! dlatego
zaleca si$! aby zidenty#ikowa5 Grda i jako5 in#ormacji w celu ich uzupenienia i zwery#ikowania"
'owinny by5 przy tym znane3 data zbierania in#ormacji! osoba lub zesp odpowiedzialny! prbki
i wykorzystywane metody" Eeli konieczne byo przeprowadzenie testw laboratoryjnych lub
uruchomienie produkcji prbnej! naley je krtko opisa5 i przedstawi5 wyniki"
8% +!b#r i wer!&ikacja wariant#w
'rzygotowanie ostatecznej wersji projektu jest cz$sto utrudnione przez wyst$powanie szeregu wariantw
(odnonie wyboru technologii! wyposaenia! zdolnoci produkcyjnych! lokalizacji! #inansowania itd",
i zaoeH! ktre s uwzgl$dniane w procesie podejmowania decyzji" W zasadzie wszystkie warianty
powinny by5 rozpatrzone i uporzdkowane ju we wst$pnym studium przedrealizacyjnym" Fzasami
jednak na etapie studium #easibility moe okaza5 si$ konieczne opracowanie kilku wariantw kosztowo;
dochodowych! np" w przypadku dwch lub trzech moliwych lokalizacji projektu albo dwch programw
produkcyjnych o rnych technologiach" Naley zawsze poda5 szczegowe uzasadnienie konkretnego
wariantu wraz z opisem metod i #ormu zastosowanych przy jego wyborze"
9% Terminologia ksigowa
i zagadnienia z t!m zwi0zane
W analizie #inansowej wane jest rozrnienie mi$dzy przepywami pieni$nymi a zmianami w pozycji
#inansowej w projekcjach bilansu"
+!datki i nakad!
Wydatki oznaczaj odpyw pieni$ny w cigu danego okresu" Nakady nie s jednoznaczne z przepywem
pieni$nym w danym okresie! ale reprezentuj wszystkie wydatki potrzebne na wytworzenie pewnego
produktu lub usugi" &ozrnia5 trzeba wydatki inwestycyjne! produkcyjne i marketingowe
(przedstawiajce rzeczywisty odpyw pienidza, od kosztw (potrzebnych do obliczenia dochodu netto,"
+'!w! i 'rz!c"od!
2ermin wpywy P cz$sto zast$powany terminem wpywy ze sprzeday lub sprzeda P jest stosowany w
Poradniku dla okrelenia wpywu pieni$dzy! w przeciwieHstwie do wydatkw! ktre oznaczaj ich
wypyw" 2erminu dochd netto uywa si$ natomiast w kontekcie rachunku wynikw" +ochd jest
oglnie de#iniowany jako otrzymane wynagrodzenie! np" za sprzedane produkty lub usugi" 'o odj$ciu od
przychodw zwizanych z nimi kosztw (bezporednich i porednich, i podatkw bezporednich
(dochodowych, otrzymuje si$ dochd netto albo inaczej zysk netto" 2erminy wpywy i dochd brutto
(przychd, ze sprzeday s cz$sto uywane jako synonimy i dla celw analizy #inansowej przyjmuje si$!
e dochd brutto pokazywany w rachunku wynikw rwna si$ wpywom ze sprzedanych produktw"
-@T-@U
2ermin dochd obejmuje jednak take otrzymane odsetki i wszelkie dochody nadzwyczajne (takie jak np"
pochodzce ze sprzeday aktyww," +la celw analizy #inansowej brane s tylko dochody wynikajce z
produkcyjnego zastosowania inwestycji"
&nica mi$dzy wydatkami i nakadami oraz mi$dzy wpywami i przychodami staje si$ janiejsza! jeli
porwna si$ wydatki i zuyte na produkt nakady (np" koszt surowca, w cigu pewnego okresu (np" roku,"
W odniesieniu do surowcw jest to rnica mi$dzy zakupem a przetworzeniem! ktre maj miejsce w
pewnym odst$pie czasu lub te zachodz na siebieX w odniesieniu do wyposaenia rnica mi$dzy
wydatkami i nakadami (kosztami, wyraa si$ w amortyzowaniu rodkw trwaych w cigu pewnego
-@T-@U
&oczny przychd ze sprzeday! czyli wpywy pieni$ne w danym roku! odpowiada dochodom ze sprzeday produktw
powi$kszonym o rnice mi$dzy nalenociami z roku biecego i poprzedniego" 'oza pierwszym rokiem produkcji! albo w
przypadku znacznych zmian w poziomie nalenoci! wystarczajce jest przyj$cie dla celw studium #easibility zaoenia o
niezmiennoci stanu nalenoci z roku na rok"
okresu (w zalenoci przede wszystkim od prawa podatkowego
-=T-=U
," Nakady inwestycyjne s wi$c
rozoone na roczne odpisy amortyzacyjne zgodnie ze stopniem zuycia urzdzeH! tj" rodkw trwaych"
Zastosowanie tego rozrnienia wyjanione jest poniej"
+o kalkulacji #inansowych dotyczcych np" #inansowania projektu lub okrelania jego pynnoci naley
uywa5 terminw wydatki i wpywy" 2o samo odnosi si$ do analizy przepyww pieni$nych i
zwizanych z ni metod dyskontowych (metoda wewn$trznej stopy zwrotu *&& i wartoci zaktualizo;
wanej netto N'4," %dpisy amortyzacyjne s cz$ci kosztw rocznych!
-.T-.U
ale nie stanowi wydatkw w
tym samym roku! poniewa cakowita suma nakadw inwestycyjnych zostaa ju wprowadzona jako
wydatek w momencie! gdy inwestycja miaa miejsce" 2ermin VkosztW powinien by5 uywany jedynie w
kontekcie rachunkowoci! kiedy obliczane s koszty jednostkowe lub koszty produkcji sprzedanej" 'rzy
obliczaniu wewn$trznej stopy zwrotu i wartoci zaktualizowanej netto stosuje si$ uproszczenie dotyczce
wydatkw i wpyww! jak rwnie kosztw i dochodw! zakadajce e rnica mi$dzy rocznymi
wydatkami i wpywami jest przeci$tnie rzecz biorc rwna rocznym zyskom netto (dochd minus koszty,
powi$kszonym o roczny odpis amortyzacyjny" Eednake to uproszczenie moe mie5 zastosowanie tylko
wtedy! gdy nie wyst$puj wi$ksze zmiany stanu rodkw trwaych i aktyww biecych"
3akowite nakad! inwest!c!jne
Eak wspomniano wyej! nakady inwestycyjne
01T01U
na ziemi$ i przygotowanie terenu! na przedprodukcyjne
wydatki kapitaowe i kapita obrotowy dotycz caego projektu i nie musz by5 obliczane oddzielnie dla
kadego jego elementu" Z drugiej strony! nakady na technologi$! maszyny i urzdzenia oraz prace
inynieryjne powinny by5 obliczane w podziale na cz$ci skadowe projektu albo na miejsca powstawania
kosztw"
Skadniki nakadw inwestycyjnych omawiane s w cz$ci drugiej Poradnika w nast$pujcych
rozdziaach3

/odzaj nakad#w /ozdzia
Nakady kapitaowe
ziemia i przygotowanie terenu 4 i 4*
technologia (nakady pocztkowe, 4*
Wyposaenie
produkcyjne 4*
pomocnicze 4*
nakady na technologie ochrony rodowiska! wykorzystanie
odpadw i in#rastruktur$
4 i 4*
cz$ci zamienne! cz$ci zuywajce si$! narz$dzia 4*
'race inynieryjno;budowlane
przygotowanie terenu 4 i 4*
budynki 4*
prace wok budynkw 4*
nakady na projektowanie (jeli nie wczone w nakady na
wyposaenie,
4*
-=T-=U
W niektrych przypadkach ustawodawstwo podatkowe nie reguluje amortyzacji obliczanej dla celw wewn$trznych
#irmy! np" raporty #inansowe dla udziaowcw"
-.T-.U
&oczne odpisy amortyzacyjne maj wpyw na wydatki zwizane z patnociami podatku dochodowego (por" cz$5 druga!
rozdzia 6! podrozdzia D,"
01T01U
2ermin nakady inwestycyjne zosta zde#iniowany w cz$ci drugiej! rozdzia 6! podrozdzia D"
/odzaj nakad#w /ozdzia
wartoci niematerialne 4* i *6
transport
ubezpieczenia
ca i podatki
'rzedprodukcyjne wydatki kapitaowe
studia **
koszty gromadzenia kapitau! opaty prawne *6 i 6
zarzdzanie budow *6
marketing przedprodukcyjny ***
koszty realizacji projektu *6
nabr personelu! szkolenie! wydatki administracyjne 4** i *6
rozruch i oddanie do eksploatacji *6
odsetki od kredytw w okresie budowy 6
7a'ita obrotow! 6
3akowite nakad! inwest!c!jne 6
3akowite koszt! 'rodukcji s'rzedanej
Fakowite koszty produkcji sprzedanej skadaj si$ z dwch zasadniczych cz$ci3 cakowitych kosztw
produkcji lub wytwarzania produktw i usug sprzedanych (omwionych w rozdziale 4*, oraz kosztw
marketingu i sprzeday (omwionych w rozdziale ***,! niekiedy nazywanych kosztami marketingu"
7oszt! 'rodukcji
Szacunki kosztw produkcji powinny by5 oparte na wielkociach wynikajcych z zakadanych
normalnych zdolnoci produkcyjnych! ktre mona osign5 w normalnych warunkach pracy przy
uwzgl$dnieniu wydajnoci zainstalowanego sprz$tu i warunkw technicznych #abryki! takich jak
normalne przestoje! okresy niskiej produkcji! urlopy! remonty! wymiana narz$dzi! podana liczba zmian
roboczych i niepodzielno5 gwnych maszyn oraz odrzuty produkcji" Zakadane normalne zdolnoci
produkcyjne to wielko5 produkcji wyraona w jednostkach #izycznych w opisanych powyej warunkach"
Nominalne zdolnoci produkcyjne oznaczaj natomiast zdolnoci technicznie moliwe do osigni$cia i
zazwyczaj odpowiadajce zainstalowanym mocom produkcyjnym gwarantowanym przez dostawcw
maszyn i urzdzeH" Wysze zdolnoci produkcyjne P maksymalne nominalne zdolnoci produkcyjne mog by5
osigane! ale przy godzinach nadliczbowych! zwi$kszonym zuyciu materiaw do produkcji i nakadw
porednich! cz$ci zamiennych i cz$ci zuywajcych si$! co z kolei podnosi normalny poziom kosztw
produkcji"
Ioszty produkcji i marketingu omwione s w drugiej cz$ci Poradnika! w nast$pujcych rozdziaach3

/odzaje koszt#w /ozdzia
D" Ioszty #abryczne
materiay (zazwyczaj bezporednie koszty zmienne,!
w tym surowce i nakady porednie
*4
koszty zasobw ludzkich (wynagrodzenia! pace! w wi$kszoci
koszty bezporednie! zmienne lub stae! w zalenoci od rodzaju,
4***
/odzaje koszt#w /ozdzia
produkcja odrzucona lub zwrcona (braki, *** i 4*
koszty ochrony rodowiska i unieszkodliwiania odpadw 4 i 4*
K" Ioszty oglnozakadowe
(bezporednie i porednie stae koszty produkcji,

usugi (nadzr! kontrola jakoci! klimatyzacja! transport
wewn$trzny! doradztwo techniczne itp",
4* i 4**
opaty licencyjne (koszty stae i zmienne, 4*
czynsze! opaty leasingowe za budynki produkcyjne! maszyny i
urzdzenia (koszty stae lub zmienne,
4*
koszty badaH rozwojowych 4* i 4**
koszty magazynowania (bezporednie i porednie, 4* i 4**
F" %glnozakadowe koszty administracyjne
(zazwyczaj koszty porednie! w zasadzie stae,

wynagrodzenia i pace (kierownictwo! personel
administracyjny itp",
4** i 4***
materiay biurowe 4**
czynsze i opaty leasingowe za budynki administracyjne
i wyposaenie
4* i 4**
usugi (telekomunikacja! transport itd", 4*! 4** i 4***
+" Ioszty operacyjne (D Z K Z F, 6
M" Dmortyzacja(zazwyczaj porednie koszty stae, 4* i 6
7" Ioszty #inansowe 6
J" Ioszty wytwarzania (+ Z M Z 7, 6
8" Ioszty marketingu *** i 6
Kezporednie koszty marketingu ***
pakowanie i magazynowanie
koszty sprzeday (osobowe! rabaty! zwroty! opaty itd",
koszty promocji (reklamy! prbki,
koszty dystrybucji (transport! magazynowanie! ubezpieczenie,
'orednie koszty marketingu ***
koszty oglne dziaw marketingowych (osobowe! tele;
komunikacja! zaopatrzenie materiaowe! usugi! badania
marketingowe! oglne koszty promocyjne itd",

*" Fakowite koszty produkcji sprzedanej 6
Tablice
Iady rozdzia zawiera kilka tablic dla obliczania nakadw inwestycyjnych! kosztw produkcji i
sprzeday" W wi$kszoci przypadkw konieczne jest zdezagregowanie projektu na cz$ci skadowe (np"
orodki powstawania kosztw i dochodw, w celu otrzymania nakadw inwestycyjnych i kosztw
produkcji sprzedanej" W takich przypadkach wykorzystuje si$ tabele podsumowujce wszystkie elementy
kosztw" 2abele podsumowujce s podstaw dla tablic zamieszczonych w rozdziale 6! w ktrych
cakowite pocztkowe nakady inwestycyjne oraz koszty produkcji i sprzeday s podsumowane i
prognozowane dla celw oceny projektu" &ysunek 4* przedstawia przepyw in#ormacji i poczenia
mi$dzy tablicami"
+aluta krajowa i zagraniczna
W wi$kszoci krajw rozwijajcych si$ #inansowanie projektw inwestycyjnych wymaga nakadw w
walucie krajowej i zagranicznej" Zasoby waluty krajowej! w wi$kszoci przypadkw niewymienialnej!
potrzebne s na zakupy lokalne! natomiast zasoby waluty zagranicznej! na og wymienial nej! potrzebne
s na #inansowanie zakupu towarw i usug za granic" Stopa in#lacji dla wi$kszoci walut
niewymienialnych jest wysza ni dla walut wymienialnych" 'oniewa wielu inwestorw i bankowcw
niezbyt dobrze zna zmieniajc si$ warto5 niewymienialnych walut lokalnych! wol oni otrzymywa5
i analizowa5 dane i prognozy #inansowe wyraone w walutach mi$dzynarodowych! takich jak dolary
amerykaHskie"
Eeeli instytucje #inansowe wyraaj zainteresowanie #inansowaniem cz$ci nowego przedsi$wzi$cia!
naley wzi5 pod uwag$ ich przepisy przy wyborze waluty! w ktrej zaprezentowane b$d in#ormacje
#inansowe w ostatecznej wersji projektu" W praktyce oznacza to! e wszystkie koszty lokalne (gwnie w
walucie niewymienialnej, musz by5 przeliczone na walut$ mi$dzynarodow (swobodnie wymienialn,"
Fo wi$cej! dla potrzeb analizy makroekonomicznej konieczne jest rozrnienie w studiach
przedinwestycyjnych mi$dzy zapotrzebowaniem na walut$ lokaln i zagraniczn"

/ezerw! i in&lacja
R,su0/! 9I. Dia2-a7 )-5/)$,'u i08#-7a1.i ' (-a!1i/ #)-a1#'a0ia s(u3iu7 8/asi&ili(,

Program
sprzeda5y
i przychody
(ablica &&&/<

Program produkcji
ozdzia8 :&
Surowce,
materia8y
i inne nak8ady
(ablica :&/=

4oszty
marketingowe
(ablica &&&/>

(ablica :&&&/<
(ablica :&&&/>

Personel
marketingowy
(ablica :&&&/<

(ablica ;/?
(ablica ;/<@

'ynagrodzenia
i p8ace
(ablica :&&&/>

'ynagrodzenia
i p8ace
(ablica :&&&/>

#atrudnienie
produkcyjne
(ablica :&&&/<

#iemia, miejsce
budowy,
prace in5ynieryjne
Akoszty roczneB
(ablica :/C i :/=
4oszty technologii
(ablica :&/<
4oszty oglno0abryczne
(ablica :&/=
4oszty
oglnoadministracyjne
(ablica :&&/<
*a8kowite koszty
produkcji sprzedanej
(ablica ;/= i ;/D
#iemia, teren budowy
(ablica :/<
Prace in5ynieryjne
(ablica :&/C
Nak8ady na
ochron. 6rodowiska
(ablica :/>
(echnologia
(ablica :&/< Ab>, bCB
Maszyny i urz7dzenia
(ablica :&/>
ealizacja
(ablica &;/>
Przep8ywy pieni.5ne
(ablica ;/? i ;/E
2rodki trwa8e
(ablica ;/<
'ydatki przedprodukcyjne
(ablica ;/>
4apita8 obrotowy
(ablica ;
*a8kowite nak8ady
inwestycyjne
(ablica ;/F
Grd8a 0inansowania
(ablica ;/H
Bilans
(ablica ;/<<
achunek wynikw
(ablica ;/<@
NP:, &
(ablica ;/E
P#)*IO%) & 4OS#()
M"4$(&NJO'$

4OS#() OP$"*)+N$

N"49"%) &N'$S()*)+N$

"N"-&#" !&N"NSO'"

W planowaniu inwestycyjnym spotykamy dwa rodzaje rezerw3 #izyczne i #inansowe" &ezerwy #izyczne
zwizane s z prawdopodobnym marginesem b$du w prognozach sprzeday! projektowaniu technicznym
i zapotrzebowaniu na materiay i usugi" W #azie przedinwestycyjnej moe okaza5 si$ niemoliwe
precyzyjne okrelenie iloci materiaw! nakadw porednich itd"! i dla skompensowania ewentualnych
niedoborw dodaje si$ pewien procent (np" >[ lub -1[, do iloci w jednostkach #izycznych" Fhocia
margines b$du moe by5 rny! w zalenoci od rodzaju nakadw i kosztw! zwyczajowo stosuje si$
jedn stawk$ narzutu procentowego" Zaleca si$ tu jednak ostrono5! gdy przy takim podejciu istnieje
niebezpieczeHstwo! e b$dzie ono wykorzystywane do wyrwnania b$dw" +latego wszystkie elementy
projektu inwestycyjnego powinny by5 szacowane moliwie dokadnie! przy zaoonym stopniu
wiarygodnoci"
0-T0-U
&ezerwy #inansowe (takie jak np" zwizane z in#lacj,! ktrych utworzenie moe by5 konieczne na okres
ycia projektu! mog mie5 znacznie wi$ksze konsekwencje dla zasadnoci #inansowej projektu ni
rezerwy #izyczne! gdy wpywaj one na wielko5 nakadw inwestycyjnych! kapitau obrotowego!
kosztw produkcji i marketingu oraz sprzeday" Kardzo trudno jest dokadnie oszacowa5 wpyw in#lacji
na wszystkie elementy kadej z tych pi$ciu grup! gdy np" sprzeda! pace i wynagrodzenia! ceny
wyposaenia! nakadw porednich itd" mog rosn5 w rnym tempie"
Wpyw in#lacji na wielko5 nakadw inwestycyjnych jest szczeglnie silny w przypadku projektw!
ktrych okres realizacji wynosi kilka lat" Dby przystosowa5 plan #inansowy do przewidywanej in#lacji!
szacowane roczne lub proczne nakady inwestycyjne (cznie z rezerwami na nieprzewidziane zmiany
ilociowe! jeli ma to zastosowanie,! powinny by5 podwyszane przy pomocy procentu skadanego" 2akie
samo podejcie naley zastosowa5 do kosztw produkcji"
00T00U
'odsumowujc! zaleca si$ w przypadku! gdy in#lacja moe mie5 zasadnicze znaczenie dla rezultatw
studium! stosowanie rnych stp in#lacji w zalenoci od kraju! z ktrego pochodz elementy kosztw
produkcyjnych! elementy inwestycji w kapitale trwaym! kapita obrotowy i sprzeda" 9argines b$du jest
szeroki! a wiarygodne przewidywanie bardzo trudne! dlatego te zaleca si$ poddanie tych elementw
analizie wraliwoci (rozdzia 6, wspomaganej komputerowo"
'rzy rozpatrywaniu projektu inwestycyjnego w warunkach in#lacji naley pami$ta5 o dwch czynnikach3
relacji #unduszy wasnych do #inansowych rodkw zewn$trznych oraz o rzeczywistej stopie zwrotu"
Eeeli projekt jest #inansowany przez kapita zakadowy i kredyty! waciciele kapitau zyskuj na in#lacji"
Eeeli kredyt ma stae oprocentowanie! in#lacja uatwia jego spat$! gdy realny koszt kredytu obnia si$"
+latego cz$sto obserwuje si$! e in#lacja zach$ca do nieproporcjonalnego zwi$kszenia udziau kredytw
w #inansowaniu przedsi$wzi$cia" W odniesieniu do rzeczywistej stopy zwrotu naley pami$ta5! e
wewn$trzna stopa zwrotu (*&&, obliczana jest dla cen staych i stopa ta powinna by5 nast$pnie porwnana
z rzeczywistym kosztem kapitau! tzn" jeeli stopa oprocentowania otrzymanych kredytw wynosi 6
procent! a stopa in#lacji wynosi \ procent! to rzeczywist cen kapitau jest rnica 6 minus \"
okadno)5 szacunk#w koszt#w
+okadno5 szacunkw kosztw produkcji zwi$ksza si$ przy przechodzeniu z jednego etapu do
nast$pnego" Naley rozwaa5 nast$pujce zakresy dokadnoci (patrz rysunek 4**, dla kadego etapu3
0-T0-U
W pierwszym wydaniu Poradnika rezerwy nie byy uwzgl$dniane w tablicach" Wielu czytelnikw i korzystajcych z
F%97D&;u sugerowao wczenie rezerw! ktre s szczeglnie wane przy wykorzystywaniu tablic albo programu komputerowego
dla potrzeb studiw moliwoci i studiw przedinwestycyjnych! gdzie zakres projektu jest wst$pnie okrelony"
00T00U
'rzy obliczaniu zdyskontowanych strumieni pieni$nych zaleca si$ stosowanie cen biecych dla #azy budowy i cen
staych dla #azy operacyjnej" W przypadku wyszych stp in#lacji dla potrzeb planowania #inansowego stosuje si$ ceny biece"

Studium moliwoci ZAP /1[
Studium wst$pne ZAP 01[
Studium #easibilty ZAP -1[
'owysze wartoci procentowe mog si$ rni5 dla poszczeglnych projektw i metod szacunku
kosztw"
0/T0/U
Nie mona ich jednak stosowa5 automatycznie przy przejciu z jednego etapu do drugiego!
na przykad przez dodanie /1[ do szacowanych kosztw studium moliwoci bez sprawdzenia
wszystkich istotnych #aktw i upewnienia si$ co do ich wpywu na projekt i poziom kosztw"
0/T0/U
'orwnaj take cz$5 **! rozdzia 4*! podrozdzia 8"
%znaczenia3
'S ] studium #easibility
'S ] studium pre;#easibility
%S ] studium moliwoci
6waga: %bszar pod krzywymi! dla poszczeglnych przedziaw wiarygodnoci (wyraonych jako
odchylenie standardowe, pokazuje prawdopodobieHstwo #aktycznej realizacji budetu przy
przyj$tym poziomic u#noci dla szacunkw"
/C@ />@ /<@ @ <@ >@ C@

Margines b8.du AKB
OS
PS
!S
'iarygodno6L
R,su0/! 9II. Wia-,2#30#:? -4>0,16 (,)4'
s(u3i4' )-5/3i0'/s(,1,.0,16
:% Prz!gotowanie studi#w
4es'# 'rojektow!
Zaleca si$! aby ostateczna wersja projektu bya przygotowywana przez zesp ekspertw! chocia cz$sto
ze wzgl$du na takie ograniczenia! jak szczupo5 zasobw lub nieosigalno5 doradztwa na odpowiednim
poziomie i we waciwym czasie! tylko may zesp ekspertw moe by5 zaangaowany" Eako generaln
zasad$ naley przyj5! e eksperci wybrani do zespou posiadaj specjalizacje odpowiadajce wszystkim
zasadniczym cz$ciom studium" W zalenoci od warunkw! typu i zakresu projektu! czonkami zespou
powinni by5 nast$pujcy specjalici3
ekonomista P specjalista w zakresie projektw przemysowych (najlepiej gdy jest kierownikiem projektu,!
specjalista w zakresie analizy rynkw i marketingu!
technologAinynier specjalista w danej ga$zi przemysu!
inynier mechanik iAlub inynier przemysowy!
inynier budowlany (w miar$ potrzeby,!
specjalista w dziedzinie ochrony rodowiska!
ekspert w dziedzinie zarzdzania przemysowego (w tym! w sprawach kadrowych,!
ekspert w dziedzinie #inansowania i ksi$gowoci (w tym! w sprawach podatkowych,"
Na zasadzie doraGnej zesp powinien by5 uzupeniany! w razie potrzeby! specjalistami od wyceny ziemi!
gleboznawcami! technikami laborantami! socjologami itd" Iierownik zespou ponosi odpowiedzialno5!
poza penion #unkcj specjalisty! za planowanie! organizowanie! kierowanie i nadzorowanie pracy caego
zespou! a do s#inalizowania ostatecznej wersji projektu"
*dealnie byoby! gdyby w przygotowaniu studium uczestniczyli promotorzy projektu" W wielu
przypadkach projekt inicjowany jest przez promotora! ktry cz$sto opracowa ju studium moliwoci i
jest gwnym Grdem in#ormacji na temat genezy i historii projektu" 'odczas opracowywania projektu
wiele decyzji (np" dotyczcych programu produkcji! marketingu czy wyboru wariantw, podejmowane
jest przez promotorw"
7oszt! i &inansowanie o'racowa studialn!c"
Nie istniej ustalone normy dotyczce kosztw studiw przedinwestycyjnych" S one rne w zalenoci
od rodzaju projektu! typu! zakresu i szczegowoci studium! agencji zlecajcej i opracowujcej studium!
czasu i wysiku potrzebnego na zebranie i ocen$ niezb$dnych in#ormacji" 'rzyj$t praktyk jest ustalanie
kosztw opracowaH w oparciu o liczb$ miesi$cy pracy specjalisty"
0?T0?U
W kadym przypadku wyliczenie
kosztw powinno pokry5 wynagrodzenia! koszty podry! a take oglne koszty biurowe oraz prace
krelarskie! przepisywanie! drukowanie itd"
'oniewa koszty opracowaH s wanym czynnikiem decydujcym o podejmowaniu rnych rodzajw
studiw przedinwestycyjnych! warto wskaza5 orientacyjne wielkoci kosztw dla poszczeglnych rodzajw
studiw podejmowanych przez agencje zewn$trzne" Ioszty studiw przedinwestycyj nych w stosunku do
nakadw na projekt powinny w przyblieniu wynosi53
1!0 P -!1[ dla studium moliwoci!
1!0> P -!>[ dla studiw wst$pnych (pre;#easibility,!
-!1 P /!1[ dla studium ostatecznego (#easibility, dla maych i rednich projektw przemysowych!
1!0 P -!1[ w przypadku duych projektw przemysowych ze skomplikowanymi zagadnieniami
technologicznymi i trudnymi zagadnieniami marketingowymi"
'owysze udziay procentowe naley traktowa5 z rezerw jako pierwsze przyblienie" &zeczywiste stawki
#irm konsultingowych mog si$ znacznie rni5 w zalenoci od takich czynnikw jak3

dowiadczenie konsultantw!
zakres pracy do wykonania!
stopieH skomplikowania badanej brany przemysowejX w przypadku projektw zakadw przetwrczych
wymagajcych uwzgl$dnienia wielu zmiennych potrzebny jest wi$kszy nakad pracy inynierw
konsultantw ni przy obiektach wykonujcych operacje proste!
poziom kosztw w kraju konsultanta!
konkurencja pomi$dzy konsultantami i stan ich port#ela zamwieHX w okresie mniejszego popytu stawki s
nisze!
zainteresowanie konsultanta dalsz prac przy projekcie! co moe skoni5 go do przyj$cia niszych stawek
przy nawizywaniu wsppracy!
umiej$tnoci negocjacyjne klienta i moliwoci zapewnienia przez niego silnego wsparcia! co uatwia
zadanie konsultanta i obnia koszty doradztwa"

Ioszty opracowaH studiw przedinwestycyjnych mog by5 #inansowane w nast$pujcy sposb3 przez
inwestora! wsplnie przez inwestora i jego partnera! ze rodkw dost$pnych na pomoc techniczn z
dwustronnych i mi$dzynarodowych programw pomocy wczajc programy organizacji mi$dzy;
narodowych! takich jak )N+' i )N*+%" &ne sposoby #inansowania ustalone zostay na szczeblu
bilateralnym i multilateralnym (np" *7F! )N*+%! )N+'," Zakres #inansowania moe by5 rny3 od -11[
dotacji do rnych #orm wsp#inansowania przez promotora i agencj$ udzielajc pomocy" *stniej take
#undusze rewolwingowe" 'rojekty! dla ktrych studia przedinwestycyjne byy wsp#inansowane! maj!
jak pokazuje dowiadczenie! wi$ksze szanse realizacji"

0?T0?U
Zasadniczo przygotowanie konkretnego studium moliwoci nie powinno wymaga5 wi$cej czasu ni 0 do / miesi$cy
obliczeniowychX studium wst$pne wymaga5 b$dzie od < do -0 miesi$cy obliczeniowych! a studium ostateczne wymaga nakadu
pracy minimum -0 do -> miesi$cy" Wielkoci te znajduj zastosowanie do wi$kszoci projektw przemysowych do poziomu -1;
-> milionw dolarw nakadw"

C. P-#./!(, -/s(-u!(u-,5a1,.0/
i -#5&u3#',
Stosunkowo atwe uzyskiwanie #unduszy wywoao du aktywno5 inwestycyjn w krajach
rozwijajcych si$ w latach siedemdziesitych" +ecyzje inwestycyjne podj$te w tym okresie przyniosy
wiele projektw! ktre do tej pory nie #unkcjonuj w prawidowy sposb" W niektrych przypadkach
o inwestowaniu decydowaa atwa dost$pno5 #unduszy pochodzcych z nadwyek dewizowych krajw
na#towych! przekazywanych poprzez mi$dzynarodowy system bankowy do krajw rozwijajcych si$"
%pracowywanie studiw #easibility! odpowiednia analiza techniczna! #inansowa czy badanie spoeczno;
ekonomicznego uzasadnienia projektw cz$sto nie byy wymagane! poniewa strony uczestniczce w
przedsi$wzi$ciach miay bardzo odmienne interesy"
(% Studia restruktur!zac!jne
+zi wiele krajw rozwijajcych si$ i rozwini$tych przeprowadza intensywne programy
restrukturyzacyjne na szczeblu przedsi$biorstw! sektorw przemysowych! regionw czy caej gospodarki"
Kank Owiatowy! organizacje wyspecjalizowane %NZ i dwustronne programy pomocy wsplnie z rzdami
zainteresowanych krajw inicjuj szerokie programy restrukturyzacyjne zarwno w skali makro jak i
mikro"
Wzroso zainteresowanie przedsi$wzi$ciami modernizacyjnymi na szczeblu przedsi$biorstwa lub zakadu"
Foraz wi$cej niedomagajcych zakadw staje si$ przedmiotem kompleksowych przegldw
technicznych! handlowych! #inansowych i ekonomicznych" *ch celem jest zwi$kszenie e#ektywnoci
dziaania! poprawa rentownoci! utrzymanie ich istnienia jako niezalenych podmiotw gospodarczych
lub te poczenie z innymi zakadami! a nawet zamkni$cie" 'onadto! kryzys zadueniowy zmusza wiele
bankw rozwoju i bankw komercyjnych do przeanalizowania swoich port#eli dotyczcych #inansowania
projektw inwestycyjnych przynoszcych straty! celem podj$cia dziaaH naprawczych! zamiany
zaduenia na udziay albo jego umorzenia"
Niezalenie od przyczyn! podj$cie modernizacyjnych projektw naprawczych wymaga przejcia przez
nast$pujce starannie zaplanowane etapy3

Etap poprzedzajcy diagnoz. 'rzedsi$biorstwa przemysowe! ktre wymagaj modernizacji! powinny
by5 wybrane na tym etapie! w trakcie przegldw caej gospodarki! sektorw lub bran w poszukiwaniu
przedsi$biorstw P potencjalnych kandydatw do modernizacji"
Etap diagnozy" W trakcie tego etapu identy#ikowane s wszelkie saboci przedsi$biorstw i sposoby ich
naprawy" Jwnym zadaniem na tym etapie jest opracowanie rednio; i dugookresowych szczegowych
planw restrukturyzacji caego przedsi$biorstwa i jego poszczeglnych zakadw" Mtap diagnostyczny
musi obejmowa5 wszystkie aspekty dziaalnoci przedsi$biorstwa! w tym zarzdzanie! wykorzystanie
Grde energii! oddziaywanie na rodowisko! marketing! technologi$ i wyposaenie" W tym celu naley
podejmowa5 studia #easibility dla prac modernizacyjnych i naprawczych" W zalenoci od lokalnych
moliwoci studia te mog by5 podejmowane przez lokalne lub zagraniczne #irmy konsultingowe"
Krtkookresowe przedsiwzicia naprawcze% W trakcie tego etapu mog by5 podejmowane
krtkookresowe przedsi$wzi$cia reorganizacyjne i restrukturyzacyjne (np" w takich dziedzinach! jak
zarzdzanie #inansowe! kontrola zapasw! kontrola jakoci lub remonty zabezpieczajce,! ktre nie
wymagaj wi$kszych nakadw kapitaowych"
Ocena projektu i zapewnienie finansowania" 'o zakoHczeniu dziaaH diagnostycznych projekt musi by5
oceniony i zaakceptowany przez inwestorw" Eeeli konieczne jest zacigni$cie kredytw! projekt musi
by5 oceniony przez instytucje #inansowe" &ealizacja wi$kszych projektw moe wymaga5 znalezienia
partnera" W takich przypadkach przedsi$wzi$cia promocyjne (np" #orum inwestorw, b$d konieczne jako
dziaania wspomagajce wysiki kraju zmierzajce do uzyskania #inansowania dla planowanych
przedsi$wzi$5 restrukturyzacyjnych"
estrukturyzacja" Mtap ten koHczy proces restrukturyzacji! ktry moe obejmowa5 szeroki zakres
przedsi$wzi$5! takich jak modernizacje techniczne i technologiczne! dokonanie nowych inwestycji lub
zaprzestanie dziaalnoci! szkolenie w zakresie dalszej restrukturyzacji! poprawa zarzdzania! w tym
zarzdzania #inansowego! doradztwo w zakresie planowania strategicznego i sektoralnego"

&estrukturyzacja jest czasami bardzo kosztown operacj" W wi$kszoci przypadkw wymaga znacznych
nakadw inwestycyjnych na zwi$kszenie wydajnoci istniejcego wyposaenia! szkolenie pracownikw!
dokonanie inwestycji uzupeniajcych (np" w in#rastrukturze,! angaowanie zewn$trznych konsultantw w
samej #azie restrukturyzacji i w czasie dalszego #unkcjonowania przedsi$biorstwa"
&ysunek 4*** przedstawia zadania podejmowane w celu restrukturyzacji przedsi$biorstwa"
%czekiwane rezultaty przedsi$wzi$5 naprawczych powinny by5 szczegowo zbadane! zanim podj$te
zostan decyzje o restrukturyzacji" 2rzeba przygotowa5 kompleksowe studium #easibility restrukturyzacji"
W studium takim naley zbada5 zakres i koszty proponowanych przedsi$wzi$5 porwnujc je z
oczekiwanymi korzyciami dla caego okresu ycia projektu" 'ozytywne rezultaty studiw wskazuj! czy
naley rozpocz5 prace modernizacyjne czy te zaniecha5 pomysy restrukturyzacyjne" Eak to zaznaczono
powyej! jedn z przyczyn wielu nieudanych przedsi$wzi$5 by brak studiw przedinwestycyjnych" 'lan
restrukturyzacji realizowany bez odpowiednich studiw przygotowawczych jest ponownym ryzykiem dla
inwestora i instytucji #inansowych nie mogcych oceni5 szans powodzenia projektu" W przeciwieHstwie
do nowych projektw! waciciele przedsi$biorstw i ich banki nie maj oporw wobec wysokich kosztw
studiw restrukturyzacyjnych! poniewa maj wiadomo5! e e#ektywna restrukturyzacja jest jedyn
alternatyw dla bankructwa i jedyn szans spaty dugw" +la opracowania studium restrukturyzacji
potrzebny jest zesp ekspertw" Eego skad zaley od stopnia kompleksowoci prac! ale typowo skada si$
z eksperta w dziedzinie #inansw i zarzdzania (kierownika zespou,! ekonomisty! specjalisty z dziedziny
marketingu! organizacji! inyniera przemysowego i kilku konsultantw zatrudnianych na krtki okres w
razie zapotrzebowania na specy#iczne ekspertyzy (aspekty spoeczne! ochrona rodowiska,"
2ylko praca zespoowa moe zapewni5 odpowiedni koordynacj$ prac konsultantw i wszechstronne
uzasadnienie dla podj$cia przedsi$wzi$5 restrukturyzacyjnych lub porzucenia takiego zamiaru" Wnioski
poszczeglnych konsultantw mog okaza5 si$ wartociowe! ale cz$sto s sprzeczne ze sob! a
koordynacja prac jest kosztowna i nie zawsze moe zagwarantowa5 spjno5 przeprowadzonych studiw"
Struktura studi#w restruktur!zac!jn!c"
Struktura studium #easibility dla nowego projektu i dla projektu restrukturyzacyjnego jest zasadniczo taka
sama" Studium musi udzieli5 odpowiedzi! czy projekt jest zasadny i czy warto jest podejmowa5 prace
modernizacyjne i naprawcze" Eednake! rne cz$ci studium musz by5 opracowywane w stopniu
bardziej szczegowym! w zalenoci od rezultatw wst$pnych diagnoz w przedsi$biorstwie
przeznaczonym do restrukturyzacji" W porwnaniu do projektw nowych! studia projektw
restrukturyzacyjnych mog by5 trudniejsze do opracowania! ze wzgl$du na rne ograniczenia! takie jak
lokalizacja! istniejce wyposaenie i stan zatrudnienia" +latego! mimo e zakres studium #easibility jest
szczegowo opisany w cz$ci drugiej Poradnika! poniej zamieszczony jest krtki opis studium
#easibility dla projektu restrukturyzacyjnego z zaznaczeniem relacji mi$dzy studiami dla projektw
nowych i restrukturyzacyjnych"
4arz0dzanie og#lne
Eednym z gwnych problemw do wyjanienia w studium restrukturyzacyjnym jest istniejca struktura i
rezultaty oglnego zarzdzania #irm" 'rzy zastosowaniu koncepcji omwionych w podrozdziale o
analizie wewn$trznej przedsi$biorstwa!
0>T0>U
ustalone powinny by5 sabe i silne strony zarzdzania na
szczeblu najwyszym i szczeblach porednich! a na tej podstawie zalecenia co do moliwoci poprawy
struktury i jakoci zarzdzania"
0>T0>U
'orwnaj rozdzia ***! podrozdzia K"

;naliza 'rzedsibiorstwa< analiza r!nku i konce'cja marketingowa
Eedn z zasadniczych przyczyn podejmowania dziaaH restrukturyzacyj nych jest niedostateczne
wykorzystanie mocy produkcyjnych" *ch rozmiary s zazwyczaj nadmierne w stosunku do obsugiwanego
R,su0/! 9III. Fa5, )-#./!(4' -/s(-u!(u-,5a1,.0,16
$("P %&"JNO#) 'S(MPN$+

$("P %&"JNO#) Aanaliza wewn.trznaB
S(,%&,M !$"S&B&-&() PO+$4(, $S(,4(,)#"*+&
Aplan restrukturyzacjiB
< Podsumowanie i wnioski
> 'st.p i historia przedsi.biorstwa
C #arz7dzanie
= *ele strategiczne przedsi.biorstwa, strategia, business plan
D 4oncepcja marketingowa Aaspekty strategiczne i operacyjneB
F Surowce i nak8ady, zaopatrzenie 0abryczne, us8ugi
H Ochrona 6rodowiska, lokalizacja
? Strona techniczna, zdolno6ci produkcyjne i program produkcji,
rozwj i trans0er technologii, remonty, kontrola zu5ycia energii,
kontrola jako6ci, badania laboratoryjne
E Schemat organizacyjny, koszty oglne, kontrola i planowanie kosztw,
ksi.gowo6L
<@ #asoby ludzkie Akwali0ikacje, szkolenieB
<< Pozycja 0inansowa, kapita8 obrotowy, analiza i ocena 0inansowa
<> "naliza i ocena makroekonomiczna Aje6li zachodzi taka potrzebaB
4N(4OO4$SO'$ %#&"9"N&" N"P"'*#$

O*$N" & JOM"%#$N&$ 2O%4N' !&N"NSO')*I

$S(,4(,)#"*+" #"49"%,

segmentu rynku"
0<T0<U
Dnaliza sytuacji strategicznej przedsi$biorstwa powinna by5 dokonana zgodnie z wy;
kazem ***;<" 'odstawowe zaoenia strategii przedsi$biorstwa i jej cele powinny by5 przeanalizowane z
punktu widzenia otoczenia! a nast$pnie trzeba dokona5 krtko; i redniookresowych prognoz zmian!
dotyczcych np" trendw rynkowych dla podstawowych produktw" Nowa strategia marketingowa i
analiza produktu mog doprowadzi5 do zmiany programu produkcji" 'rodukty przestarzae! ktre znajduj
si$ w ostatnim etapie cyklu swego rozwoju! musz by5 zastpione produktami nowej generacji" 2rzeba
oszacowa5 koszty marketingu i promocji" 'odobnie jak w przypadku studium dla nowego projektu! ta
cz$5 studium projektu restrukturyzacyjnego jest najtrudniejsza"
Materia! i nakad! 'o)rednie
2rudnoci w realizacji zaoonych celw projektu mog wynika5 z problemw z zapewnieniem
zaopatrzenia w materiay i inne nakady potrzebne do prawidowego #unkcjonowania #abryki" 9oe to by5
skutkiem kopotw z jakoci i dostawami lub wzrostu cen" 'o znalezieniu przyczyn trzeba przyj5
odpowiednie strategie przezwyci$ania trudnoci"
=okalizacja i )rodowisko
*stniejca lokalizacja projektu moe ogranicza5 elastyczno5 dziaaH zespou opracowujcego studium"
Zakady przemysowe powodujce due zanieczyszczenie rodowiska mog by5 w kraHcowych
przypadkach przemieszczane lub nawet zamykane"
Strona tec"niczna 'rojektu
Zakres tematw koniecznych do rozwaenia obejmuje3 projekt #abryki! planowanie produkcji! kontrol$
jakoci! e#ektywno5 wykorzystania maszyn i urzdzeH oraz Grde energii (wczajc rekomendacje
odnonie instalacji nowego wyposaenia i usuwanie starego jako cz$5 dziaaH modernizacyj nych,!
ochron$ rodowiska i bezpieczeHstwo pracy oraz nowy program utrzymania ruchu i remontw" Studium
restrukturyzacyjne nie ogranicza si$ do jednego problemu! np" kontroli wykorzystania energii i kontroli
jakoci"
*rganizacja zakadu i koszt! og#lnozakadowe
Fz$sto przyczyn restrukturyzacji jest brak wykwali#ikowanego personelu lokalnego" *nn przyczyn
niskiej wydajnoci moe by5 nieodpowiednia struktura organizacyjna i zwizane z tym wysokie koszty
oglnozakadowe" W przedsi$biorstwach wymagajcych uzdrowienia cz$sto brak dobrze #unkcjonujcej
ksi$gowoci oraz systemw in#ormacyjnych dostarczajcych wiarygodnych danych dla planowania
#inansowego i kontroli kosztw! zwaszcza oglnozakadowych" 'rzegld prawidowoci procedur i
praktyk ksi$gowych moe ujawni5 potrzeb$ dokonania zmian organizacyjnych"
4asob! ludzkie
0<T0<U
Iombinacja wybranego programu produkcyjnego! zdolnoci produkcyjnych i wybranej technologii cz$sto nie pasuje do
otoczenia i warunkw konkurencji na rynku ju w momencie podj$cia nowego projektu! albo te #irma nie potra#ia dostosowa5
si$ do zmieniajcych si$ warunkw rynkowych (por" cz$5 pierwsza! podrozdzia D i cz$5 druga rozdzia ***,"
2rzeba skoncentrowa5 uwag$ na wielkoci i strukturze zatrudnienia oraz szkoleniu" 7abryki posiadaj
przewanie zbyt wysokie zatrudnienie z powodu obowizujcych przepisw prawa pracy" Zalecenia
programu restrukturyzacyjnego powinny by5 zaprezentowane kierownictwu na specjalnych seminariach!
bowiem trzeba podnie5 poziom umiej$tnoci! aby zalecenia programu naprawczego mogy przynie5
oczekiwane e#ekty"
>armonogram 'rojektu
W wielu przypadkach harmonogram projektu nie jest pynnie realizowany! a przyczyn tego stanu rzeczy
naley szuka5 w niewaciwym planowaniu realizacji! projektowaniu technicznym! b$dach w szacunkach!
zbyt optymistycznych przewidywaniach lub te niepenej ocenie potrzebnych i dost$pnych zasobw"
%krelenie przyczyn b$dzie pomocne w podj$ciu odpowiednich krokw naprawczych"
*cena &inansowa
Dktualna struktura #inansowa i osigane wskaGniki s bezporednio zwizane ze sprawnoci
organizacyjn przedsi$biorstwa" Naley zbada5 bilans przedsi$biorstwa! rachunek wynikw! tablice
przepywu #unduszy! Grda #inansowania! zaduenie! potrzeby w zakresie kapitau obrotowego i tablice
przepyww pieni$nych" Dspekty #inansowe programu restrukturyzacji musz by5 wyeksponowane! ze
zwrceniem szczeglnej uwagi na zapewnienie odpowiedniego poziomu kapitau obrotowego! ktrego
brak staje si$ przyczyn zakceH pynnoci wielu przedsi$biorstw" 'o zakoHczeniu prac nad programem
restrukturyzacyjnym i opracowaniu planw dziaania mona rozpocz5 modernizacj$ #abryki" Ocise
monitorowanie rezultatw powinno zagwarantowa5! e zaoenia i rodki przewidziane w programie s
realizowane"
1% Studia rozbudow!
Niniejszy Poradnik zajmuje si$ gwnie projektami nowymi! ale zaprezentowana metodologia moe
rwnie dobrze by5 zastosowana do zbadania zasadnoci planw rozwoju ju #unkcjonujcych zakadw"
9oe to dotyczy53
zwi$kszenia iloci wytwarzanych produktw i produktw ubocznych bez zmiany struktury produkcji!
zmiany programu produkcji przez dodanie nowych! podobnych produktw do realizowanego programu!
kombinacji dwch poprzednich rozwizaH"
&ozbudow$ ilociow mona osign5 poprzez3
wprowadzenie systemu wielozmianowego!
podniesienie wydajnoci najsabszych ogniw cigu produkcyjnego dla zwi$kszenia zdolnoci cakowitych!
unowoczenienie technologii lub zwi$kszenie mocy wytwrczych caych linii produkcyjnych"
Wprowadzenie nowych produktw moe wymaga5 zainstalowania nowych linii produkcyjnych w
istniejcym zakadzie lub! w zalenoci od skali! zbudowania nowej! zlokalizowanej gdzie indziej #abryki"
2aka rozbudowa musi by5 jednak traktowana jako zupenie nowy projekt" 'rocedura opracowywania
studium #easibility dla projektw rozbudowy tej samej linii produktw jest analogiczna do podanej w
Poradniku< przy uwzgl$dnieniu zasadniczych parametrw istniejcego przedsi$biorstwa"
Synchronizacja i konsolidacja parametrw istniejcego przedsi$biorstwa z danymi projektu rozbudowy
jest warunkiem opracowania wszechstronnej propozycji inwestycyjnej" W zalenoci od skali
proponowanej rozbudowy studium #easibility powinno okrela5! czy istniejca wewn$trzna struktura
organizacyjna i jednostki pomocnicze (np" administracja! dzia sprzeday! usugi porednie, oka si$
wystarczajce lub b$d wymagay pewnych dostosowaH! czy te trzeba b$dzie stworzy5 now struktur$!
ktra wchonie istniejce dotychczas jednostki" W przypadku kraHcowym mona nawet wybra5 now
lokalizacj$"
Ionsekwencje #inansowe rozbudowy mona przedstawi5 w postaci rachunku kosztw i korzyci! jak
rwnie porwna5 oglne konsekwencje projektu rozbudowy oraz nie podejmowania go"
:ista danych! ktre trzeba zebra5 na temat istniejcego przedsi$biorstwa! znajduje si$ w aneksie 4" W
celu uatwienia wczenia tych danych do studium #easibility przedstawiony w aneksie wykaz zosta
uoony wedug takiej samej struktury jak w studium #easibility"


D. R#la i0s(,(u1.i" us$u2 !#0sul(i02#',16
i s,s(/74' i08#-7a1,.0,16
(% Struktura inst!tucjonalna i konsulting
Wszyscy uczestnicy procesu inwestycyjnego musz by5 zainteresowani zapewnieniem sobie dost$pu do
odpowiedniego doradztwa inwestycyjnego! tak w krajach rozwijajcych si$ jak i rozwini$tych" W zwizku
z tym naley pami$ta5! e zwaszcza w krajach rozwijajcych si$ usugi konsultingowe musz pochodzi5
gwnie z zagranicy" Zadaniem pomocy technicznej! zwaszcza o#erowanej przez organizacje
mi$dzynarodowe! jest wzmacnianie! a nawet tworzenie lokalnych #irm i struktur doradczych!
0@T0@U
szczeglnie w dziedzinie doradztwa inwestycyjnego"
7rajowe agencje 'romocji inwest!cji i rozwoju
W wi$kszoci krajw rozwijajcych si$ utworzone zostay w przeszoci agencje rozwoju! ktrych
gwnym celem jest identy#ikowanie pierwszoplanowych projektw inwestycyjnych! opracowanie pro#ilu
inwestycji i studium moliwoci oraz poszukiwanie potencjalnych promotorw w kraju i zagranic" W
poszukiwaniu projektw wykorzystuj one mi$dzy innymi studia regionalne! badania rynkowe i branowe
jak rwnie studia dost$pnoci zasobw" W wielu krajach agencje te o#eruj take usugi w zakresie opra;
cowania studiw przedinwestycyjnych! obejmujcych aspekty techniczne! #inansowe i ekonomiczne
projektw" W tym zakresie wykorzystywane s zarwno wst$pne (pre;#easibility, jak i ostateczne studia
inwestycyjne (#easibility," 'rzy wzrocie aktywnoci inwestycyjnej agencje te podj$y rwnie
nadzorowanie projektw w #azie inwestycyjnej" W wielu przypadkach! gdy rozwj osiga odpowiedni
poziom! agencje zamieniaj si$ w lokalne grupy konsultingowe z okrelon specjalizacj"
)N*+% aktywnie uczestniczyo w przeszoci w powoywaniu takich agencji w D#ryce i Dzji" 'rojekty
wsppracy technicznej stworzyy podstawy dla e#ektywnego dziaania agencji promocji inwestycji i
rozwoju w Iongo! Mtiopii! 9alezji! Nepalu! Drabii Saudyjskiej! Senegalu! Sri :ance i Zjednoczonej
&epublice 2anzanii"
0@T0@U
'or" Werner Kehrens! V*nLestitionsberatungW in 8andw^rterbuch! MBport und *nternationale Keratung (Stuttgart! F" M"
'oeschel! -.=.,! s" -110"
7rajowe agencje &inansuj0ce
+oradztwo inwestycyjne o#erowane jest take przez krajowe banki rozwoju lub banki komercyjne! ktre
bior udzia w #inansowaniu projektu" Jwnym przedmiotem doradztwa bankw komercyjnych jest
badanie projektw posiadajcych materialne zabezpieczenie" Kardzo rzadko zajmuj si$ one studiami
inwestycyjnymi zgodnie z metodologi opracowan w Poradniku%
Kanki komercyjne badaj projekty inwestycyjne z zasady wycznie z punktu widzenia zasadnoci ich
#inansowania" Wiarygodno5 kredytowa klienta i istniejce zabezpieczenie s generalnie waniejsze dla
banku (ktry zmierza do minimalizacji ryzyka inwestycji, ni podejmowanie analiz i oceny projektw w
sensie aktywnego konsultingu inwestycyjnego (poprzez identy#ikacj$ ryzyka! ocen$ i kontrol$," )sugi
takie zredukowayby ryzyko dla bankw komercyjnych i ich klientw! poniewa zwi$kszyoby to przej;
rzysto5 projektw! a tym samym zmniejszyo stopieH niepewnoci" W rezultacie! w ostatnich latach banki
komercyjne #inansoway gwnie kapita obrotowy! a w mniejszym stopniu kapita trway i w ten sposb
nie bray udziau w znacznej cz$ci dziaalnoci gospodarczej i rozwoju przemysowego"
Kanki rozwoju wyst$poway natomiast w roli aktywnych doradcw inwestycyjnych" %dgrywajc tak
rol$! nie tylko oceniay projekty z bankowego punktu widzenia! ale cz$sto opracowyway projekty
inwestycyjne i dokonyway kalkulacji opacalnoci dla klientw! ktrzy sami nie mogli poradzi5 sobie z
tym zadaniem" 2ylko poprzez cilejsz wspprac$ mi$dzy bankami komercyjnymi i bankami
rozwoju
0=T0=U
b$dzie moliwa w przyszoci zmiana podejcia bankw komercyjnych i szersze
wykorzystanie wyspecjalizowanego doradztwa bankw rozwoju"
7rajowe &irm! konsultingowe
2worzenie e#ektywnych #irm doradczych ma due znaczenie dla krajw rozwijajcych si$" 9wic
cilej! zwi$kszenie dost$pnoci lokalnych usug konsultingowych ograniczy zaleno5 od usug
zagranicznych" +uy post$p dokona si$ pod tym wzgl$dem w Dmeryce _aciHskiej i Dzji! gdzie wiele
#irm konsultingowych jest w stanie konkurowa5 take na rynku mi$dzynarodowym" +ue braki istniej
pod tym wzgl$dem w D#ryce" W niektrych krajach! takich jak Dlgieria! Mtiopia! Ienia! Nigeria i
Zjednoczona &epublika 2anzanii! #unkcjonuje ju po kilka paHstwowych i prywatnych #irm
konsultingowych! ktre s zdolne opracowa5 studia przedinwestycyjne rnego rodzaju i aktywnie
uczestniczy5 w szeroko pojmowanym konsultingu inwestycyjnym! o#erujc usugi w zakresie zarzdzania
projektem! nadzoru budowlanego! projektowania technicznego itd" W innych krajach rwnie powstay
lokalne #irmy konsultingowe! ale brak odpowiedniej kadry kierowniczej i personelu oraz wystarczajcego
dowiadczenia powoduje! e nie s one jeszcze w stanie wiadczy5 usug na wiatowym poziomie" Wielki
potencja dla tworzenia #irm doradczych zawarty jest w dugookresowych programach wsppracy
technicznej" Fhodzi przy tym nie tylko o agencje rozwoju i #irmy konsultingowe! ale take o krajowe i
regionalne banki rozwoju" Felem tej dziaalnoci jest standaryzacja studiw przedinwestycyjnych
podejmowanych w ramach doradztwa inwestycyjnego i poprawa ich jakoci do tego stopnia! e b$d
spenia5 wymogi wiatowe"
*rganizacje midz!narodowe
'rzemysowe doradztwo inwestycyjne jest od dawna jednym z zadaH takich organizacji
mi$dzynarodowych! jak %rganizacja Narodw Zjednoczonych i jej wyspecjalizowane agencje wczajc
0=T0=U
Kanki komercyjne zacz$y si$ interesowa5 wspudziaem w #inansowaniu projektw zaakceptowanych przez takie
instytucje #inansowe jak Kank Owiatowy i rne regionalne i krajowe banki rozwoju"
)N*+%! 7D% i *:%! jak rwnie Kank Owiatowy" Wszystkie te organizacje zapewniaj usugi doradcze
bdG bezporednio bdG wykorzystujc usugi lokalnych i mi$dzynarodowych #irm konsultingowych i
konsultantw"
Midz!narodowe &irm! konsultingowe i konsultanci
+oradztwo inwestycyjne podczas #azy przedinwestycyjnej i inwestycyjnej zapewniaj gwnie #irmy i
indywidualni konsultanci" )niwersytety! instytuty badawcze i organizacje mi$dzynarodowe take
prowadz dziaalno5 w tym zakresie" :iczba instytucji konkurujcych mi$dzy sob o prac$ w krajach
rozwijajcych si$ jest olbrzymia" Wybr odpowiedniego konsultanta jest zadaniem trudnym! szczeglnie
dla inwestorw z krajw rozwijajcych si$" Wsppraca z #irmami konsultingowymi te nie jest atwa! bo
same sposoby de#iniowania! czym jest studium #easibility i jak powinno by5 wykorzystywane w
doradztwie inwestycyjnym jest rne"
9i$dzynarodowe #irmy konsultingowe i konsultanci s wykorzystywani do opracowywania studiw
przedinwestycyjnych! szkolenia kadry zarzdzajcej! pomocy w tworzeniu i rozwoju lokalnych #irm
konsultingowych oraz agencji promocji przemysowej itd" +owiadczenie i posiadane know;how w tym
zakresie ma decydujcy wpyw na pozycj$ konkurencyjn #irmy konsultingowej" 9usz one gwarantowa5
nie tylko wysokiej jakoci usugi doradcze! ale take o#erowa5 je po cenach konkurencyjnych! co jest
nast$pstwem konkurencji mi$dzynarodowej" W krajach rozwijajcych si$ wybr #irm konsultingowych i
konsultantw moe sprawia5 due trudnoci! ale mona je pokona5 np" przez korzystanie z usug
organizacji mi$dzynarodowych jako neutralnych porednikw
Niestety! jako5 studiw opracowywanych przez #irmy konsultingowe pozostawia cz$sto wiele do
yczenia" 'oniewa pochodz one z krajw o odmiennym otoczeniu spoeczno;ekonomicznym! w
studiach cz$sto kad nacisk na problemy nie najwaniejsze" Eak pokazuje dowiadczenie! wymagania
zawarte w tzw" terms o# re#erence dla opracowywanych studiw s cz$sto niejasne i niekompletne! co
znajduje swoje odbicie pGniej w jakoci opracowanych studiw" 2e braki nie zaskakuj! gdy znajomo5
problematyki studium #easibility! zwaszcza przez mniejszych przedsi$biorcw! jest nie zawsze
dostateczna" 2ylko w drodzy wsppracy pomi$dzy klientem i konsultantem przy opracowaniu terms o#
re#erence w atmos#erze wzajemnego zau#ania mona pokona5 te trudnoci i prawidowo ustali5 wysoko5
wynagrodzenia konsultanta" 'ropozycja )N*+% opracowania standardowych terms o# re#erence znajduje
coraz szersze uznanie w krajach rozwijajcych si$ i rozwini$tych"
ostawc! masz!n i urz0dze
Wiele krajw rozwijajcych staje wobec problemu podejmowania decyzji inwestycyjnych na podstawie
studiw! ktre s opracowywane czasami nawet za darmo przez dostawcw sprz$tu" 2rudno jest temu
zapobiec! gdy w bezporednich kontaktach mi$dzy inwestorem i dostawcami maszyn i urzdzeH nie ma
trzeciej strony! ktra moe ostrzec o negatywnych konsekwencjach tego rodzaju doradztwa
inwestycyjnego" Negatywne dowiadczenia krajw a#rykaHskich pokazuj! e tego rodzaju studia s
bardzo cz$sto po prostu wspomaganiem sprzeday albo kontynuacj przetargw i s cz$sto o#erowane
rwnoczenie w wielu krajach bez nawet najmniejszych korekt uwzgl$dniajcych specy#iczne warunki
lokalne" W wielu przypadkach procedura taka doprowadzia do Gle ukierunkowanych inwestycji i stworze;
nia nadmiernych zdolnoci produkcyjnychX przypadki te aktualnie nadaj si$ do restrukturyzacji"
+oradztwo inwestycyjne ze strony dostawcw urzdzeH ma i t$ wad$! i w studiach nie rozwaa si$
adnych prawdziwych alternatyw dla wybranej technologii i wyposaenia (co nie spenia wymogw
niezalenoci studium," %pracowujc studia przedinwestycyjne! inwestorzy i promotorzy projektu mog
uzyska5 kilka wariantw tego samego projektu opracowanych przez kilku dostawcw"
0.T0.U
W takich
przypadkach studia powinny by5 przygotowane na podstawie tych samych terms o# re#erence! aby zapewni5
ich porwnywalno5" 2rzeba take zaznaczy5! e wielu dostawcw sprz$tu! nawet z krajw rozwini$tych! ma
cigle niewielkie dowiadczenie w zakresie studiw #easibility"
1% Elektroniczne 'rzetwarzanie dan!c"
*lo5 in#ormacji! jaka jest potrzebna osobom podejmujcym decyzj$ w rnych #azach cyklu projektu!
zwi$ksza si$ wraz z zakresem i stopniem zoonoci projektw inwestycyjnych" Wszystkie dane musz
by5 sprawdzone pod ktem ich wiarygodnoci" Nast$pnie trzeba sporzdzi5 prognozy (ekstrapolacje, i
uzasadni5 je danymi pomocniczymi" Ionieczne jest take opracowanie kilku wariantw dla
pocztkowych studiw moliwoci i studiw wst$pnych! aby wybra5 najbardziej obiecujcy wariant dla
studium #easibility" 'rzy ograniczonych zasobach ludzkich i #inansowych! elektroniczne przetwarzanie
danych rzeczywicie przyczynia si$ w znacznym stopniu do poprawy jakoci studiw
przedinwestycyjnych! a nast$pnie tra#noci decyzji inwestycyjnych i #inansowych"
4naczenie kom'uter#w osobist!c"
W latach osiemdziesitych mikrokomputery! czyli komputery osobiste jak je si$ zazwyczaj nazywa!
przeszy ewolucj$ od maych programowalnych kalkulatorw do komputerw! ktrych zdolnoci
obliczeniowe s takie same albo i wi$ksze (przy koszcie zaledwie l[ albo mniej, ni zdolnoci wielkich
komputerw z lat siedemdziesitych" Iomputery osobiste byyby jednak mao uyteczne bez wielu typw
oprogramowania! ktre zostao opracowane w tym samym czasie" 'oza programami do edycji tekstw
przy pisaniu raportw i programami dla projektowania technicznego! programy opisane poniej
odgrywaj wan rol$ w ocenie projektw inwestycyjnych"
S!stem! in&ormac!jne
Felem baz danych jest umoliwienie korzystania z in#ormacji uprzednio zgromadzonych w systemie lub
bazie danych! Kaza zawiera dane zorganizowane wedug cile ustalonego #ormatu! std uytkownik
systemu moe uzyskiwa5 in#ormacje zde#iniowane wedug pewnego klucza" Np" moe zada5 danych na
temat cakowitych nakadw inwestycyjnych w caym przemyle tekstyl nym po roku -.=0 albo danych na
temat projektw inwestycyjnych zrealizowanych w danym kraju mi$dzy rokiem -.@< i -.=>! o nakadach
inwestycyjnych przekraczajcych > mln dolarw" 'rzy projektowaniu bazy danych nast$pujce warunki s
najwaniejsze3 cele i ilo5 gromadzonych in#ormacji! struktura bazy danych! sposb dost$pu dla
uytkownika! moliwoci wymiany z innymi bazami danych! sposb utrzymywania bazy danych" Kazy
danych (komputerowe banki danych, na temat projektw mog suy5 zarwno do przygotowywania! jak
i oceny projektw inwestycyjnych"
Program! uatwiaj0ce 'race eks'ert#w
Jwnym celem takich programw jest wspomaganie analizy in#ormacji przez uytkownika" Eak
wi$kszo5 nowoczesnych programw dialogowych! kierujcych uytkownikiem podczas korzystania z
0.T0.U
'ropozycje te b$d zazwyczaj koncentroway si$ na stronie technicznej i technologicznej" Naley sprawi5! aby wszystkie
krytyczne aspekty projektu byy pokazane w studium w taki sposb! jak opisano w niniejszym Poradniku%
nich! programy eksperckie same kieruj eksperta poprzez poszczeglne etapy wprowadzania danych!
kalkulacji i analizy" Np" kiedy ekspert ekonomiczny VmwiW komputerowi! i chce dokona5 analizy progu
rentownoci! system wspomagajcy eksperta zada wprowadzenia okrelonych danych" Eeeli wymagane
dane s dost$pne w poczonej bazie danych! system komputerowy moe sprawdzi5! czy dane s
wprowadzone w zaoonym zakresie" Eeeli to okae si$ nieprawdziwe! uytkownik zostanie
poin#ormowany! e wprowadzone dane s nieprawidowe" 'odobnie system moe porwnywa5 rezultaty!
np" warunki progu rentownoci podobnych lub porwnywalnych projektw"
Program! analiz! stat!st!cznej
'rogramy do analizy statystycznej stanowi zazwyczaj cz$5 zintegrowanego pakietu programowego i
pozwalaj na analiz$ danych przy wykorzystaniu metod statystycznych" 2ypowe zastosowania obejmuj
analiz$ szeregw czasowych! ekstrapolacj$ trendu! testy zgodnoci i analiz$ prawdopodobieHstwa"
Modele s!mulac!jne
W analizie zasadnoci projektw inwestycyjnych wane jest uzyskanie odpowiedzi na nast$pujce pytanie3
jaki wpyw b$d miay zmiany parametrw projektuY 9odele symulacyjne wykorzystywane dla potrzeb
studium #easibility obejmuj modele rynkowe! modele produkcji i projekcje dokumentw #inansowych
takich jak bilans i rachunek wynikw" W modelach przepyww pieni$nych moliwe jest np" obliczanie
zmian wartoci zaktualizowanej netto N'4 i wewn$trznej stopy procentowej *&& jako #unkcji zmian cen"
Modele dec!z!jne
9odele symulacyjne pokazuj podejmujcym decyzj$! jaki wpyw na opacalno5 projektu b$dzie mie5
zmiana scenariusza" 9odele decyzyjne pomagaj okreli5! ktry z wariantw projektu powinien by5
pre#erowany przy istniejcych ograniczeniach i zaoonych warunkach" 'rojekty! ktre nie speniaj
warunkw! zostaj odrzucone"
Program kom'uterow! dla 'rz!gotowania i ocen! 'rojekt#w inwest!c!jn!c" 6?@*
Wkrtce po publikacji pierwszego wydania niniejszego Poradnika< )N*+% postanowio opracowa5
program komputerowy F%97D&!
/1T/1U
ktry przeszed od -.=0 roku ewolucj$ od modelu analizy
#inansowej na szczeblu przedsi$biorstwa do kompleksowego systemu analizy #inansowej i ekonomicznej
projektw inwestycyjnych" 'rogram ten pozwala na opracowanie! ocen$ i ewaluacj$ studiw
przedinwestycyjnych" Eest on dost$pny w j$zykach o#icjalnych )N*+%! jak rwnie w innych wersjach
j$zykowych i jest powszechnie akceptowany przez agencje planowania rozwoju! instytucje #inansowe!
#irmy konsultingowe! banki i instytucje szkoleniowe w wi$kszoci krajw czonkowskich %rganizacji
Narodw Zjednoczonych"
F%97D& jest standardowanym modelem symulacyjnym sucym do analizy #inansowej i ekonomicznej
projektw" Eest modelem interakcyjnym! kierujcym uytkownika od procedury instalacyjnej! poprzez
system wprowadzania danych do systemu obliczania i prognozowania dokumentw #inansowych i
rnego rodzaju wskaGnikw ekonomicznych i #inansowych wymaganych przy ocenie projektw
/1T/1U
F%97D& to akronim angielskiej nazwy Fomputer 9odel #or 7easibility Dnalysis and &eporting" :icencje programu
mona uzyska5 od )N*+%! +epartment o# *ndustrial %peration! 7easibility Studies Kranch"
#inansowych" Nowa edycja programu opracowana w powizaniu z drug edycj Poradnika pozwala na
wymian$ danych z arkuszami kalkulacyjnymi i programami baz danych wiodcych wiatowych #irm
opracowujcych programy komputerowe" 2rzecia edycja opracowanego przez )N*+% programu
komputerowego przyczyni si$ do dalszej poprawy analizy i oceny #inansowej oraz ekonomicznej
projektw inwestycyjnych dzi$ki zastosowaniu nowego podejcia metodologicznego" 'ozwoli on mi$dzy
innymi na wprowadzanie danych do modelu o parametrach wybieranych przez uytkownika i na
porwnywanie analizowanego projektu z innymi zawartymi w Kazie +anych F%97D&;u"
2ablice zawarte w rozdziaach *** i 6 cz$ci drugiej Poradnika maj #ormat zgodny z programem
F%97D&! cho5 sam program integruje szereg dodatkowych moduw pozwalajcych m"in" na
wprowadzanie danych w rnych walutach i opracowanie analizy makroekonomiczej wedug rnych
metodologii"



Bi&li#2-a8ia

Dmachree! S"9"%" *nLestment appraisal in deLeloping countries" Dldershot! DLebury! -.=="
Jittinger! E" '" Mconomic analysis o# agricultural projects" 0" and reL" ed" Kaltimore! 9aryland! Eohns 8opkins! -.=0"
Jourdain 9itsotaki! D" 'ublic deLelopment #inance corporationsX their role in the new #orms o# inLestment in
deLeloping countries" 'aris! %rganisation #or Mconomic Fooperation and +eLelopment! -.=<"
8andbook o# deLelopment economics" Dmsterdam! North 8olland! -.=." 0 L"
8andw^rterbuch" MBport und *nternationale Keratung" Stuttgart! F" M" 'oeschel! -.=."
8o#mann! 9" and I" Schedl! 8rsg" Mntwicklungsmanagement3 Keitr`ge zu einer neuen +imension im
internationalen 9anagement" Kerlin! +uncker und 8umbolt! -.=0"
9ennes! :"K"9" *nLestment planning #or economic cooperation among deLeloping countries" &otterdam! Mrasmus
)niLersiteit &otterdam! Fentrum Loor %ntwikkelingsprogrammering! -.=>"
%rganisation #or Mconomic Fooperation and +eLelopment" +eLelopment Fentre" 9anual o# industrial project
analysis in deLeloping countries! L" -" &eL" ed" 'aris! -.@0"
Sen! D" &esources! Lalues and deLelopment" %B#ord! Klackwell! -.=?"
)nited Nations" Juide to practical project appraisalX social bene#itAcost analysis in deLeloping countries" T'repared
by Eohn &" 8ansenU Sales no"3@="**"K"/"
aaaaaaaaaaJuidelines #or project eLaluation" T'repared by '" +asgupta! S" 9arglin and D" SenU Sales no"3
@0"**"K"--"
aaaaaaaaaa9anual #or eLaluation o# industrial projects" 'repared jointly by the )nited Nations *ndustrial
+eLelopment %rganization and the *ndustrial +eLelopment Fentre #or Drab States" (*+A0??, Sales no"3
M"=1"**"K"0"
aaaaaaaaaa9anual on the establishment o# industrial joint;Lenture agreements in deLeloping countries" (*+A<=,
Sales no"3 @-"**"K"0/"

C5%:? 3-u2a @ -#535ia$ I
STUDIUM FEASIBILITY
OSTATECZNA
WERS+A PRO+EKTU
I. P#3su7#'a0i/ i '0i#s!i
%stateczna wersja projektu powinna zawiera5 rozstrzygajce wnioski co do podstawowych aspektw
projektu! po rozwaeniu rnych jego wariantw" Wnioski i ewentualne rekomendacje dla decyzji i
dziaaH! jakie powinny podj5 strony zaangaowane w projekt! musz by5 wyjanione i przekonujco
uzasadnione" +la wygody prezentacyjnej studium #easibility powinno si$ rozpoczyna5 krtkim
streszczeniem pokazujcym dane projektu (przyj$te i zaoone, uzupenione wnioskami i zaleceniami!
ktre b$d nast$pnie szczegowo omwione i uzasadnione w samym studium" Wszelkie materiay
uzupeniajce (statystyki! rezultaty badaH rynkowych! szczegowe opisy techniczne wraz z listami
wyposaenia technicznego! schematy projektu, powinny by5 natomiast zawarte w aneksach do studium"
'odsumowanie projektu powinno koncentrowa5 si$ na zasadniczych aspektach projektu! takich jak3
stopieH wiarygodnoci danych dotyczcych otoczenia projektu! podstawowe nakady i produkty! margines
b$du (niepewno5 i ryzyko, w prognozach rynkowych! trendy zaopatrzenia i post$pu technicznego oraz
projekty techniczne"
'odsumowanie projektu powinno mie5 struktur$ identyczn z gwn cz$ci studium #easibility i
powinno obejmowa5 P ale nie ogranicza5 si$ wycznie do nich P nast$pujce zagadnienia3
>istoria i 'odsumowanie genez! 'rojektu (rozdzia **,
Nazwisko (nazwa, i adres promotora
8istoria i geneza projektu
Fele strategiczne i zarys proponowanej strategii! wczajc analiz$ geogra#iczn! udzia w rynku
krajowym i eksporcie! konkurencyjno5 kosztow! dywersy#ikacj$ i luki rynkowe
:okalizacja projektu3 orientacja na rynki zbytu czy na Grda zaopatrzenia w surowce
'olityka ekonomiczna i przemysowa wspierajca projekt"
Podsumowanie analiz! r!nku i konce'cji marketingowej (rozdzia ***,
Streszczenie rezultatw badaH rynkowych3 otoczenie gospodarcze! cele rynkowe i segmentacja rynku
(grupy produktw i konsumentw,! kanay dystrybucji! konkurencja! cykle ycia (sektora! produktu,
'rezentacja popytu (iloci! ceny, i zaopatrzenia (przesze! obecne i przysze zaopatrzenie i popyt,
Wyjanienie i uzasadnienie strategii marketingowej! wybranej dla realizacji celw projektu i zarys
koncepcji marketingowej
%krelenie kosztw marketingu i elementw zakadanego przyj$tego programu sprzeday i dochodw
(iloci! ceny! udzia w rynku itd",
%pis wpywu na zaopatrzenie w materiay i surowce! lokalizacj$ i rodowisko naturalne! zdolnoci
produkcyjne i technologi$ itd"
Surowce i inne nakad! (rozdzia *4,
%pis dost$pnoci surowcw naturalnych! przetworzonych materiaw przemysowych i komponentw!
nakadw porednich! cz$ci zamiennych! zaopatrzenia na cele zewn$trzne (spoeczne,
:ista rocznego zapotrzebowania materiaowego
%mwienie dost$pnoci podstawowych nakadw i moliwych strategii w tym zakresie (marketing w
dziedzinie zaopatrzenia,
=okalizacja i )rodowisko (rozdzia 4,
*denty#ikacja i opis lokalizacji i terenu budowy! a w tym3
P oddziaywanie ekologiczne i rodowiskowe!
P polityka spoeczno;ekonomiczna!
P bodGce i ograniczenia!
P warunki in#rastrukturalne i otoczenie
'odsumowanie zasadniczych aspektw i uzasadnienie wyboru lokalizacji i terenu budowy
Wskazanie waniejszych kosztw zwizanych z lokalizacj i terenem budowy
Strona tec"niczna 'rojektu (rozdzia 4*,
Zarys programu produkcyjnego i zdolnoci produkcyjnych
%pis i uzasadnienie wyboru technologii! przegld jej wad i zalet oraz warunkw dost$pnoci! jak
rwnie cyklu ycia! trans#eru (absorpcji, technologii! szkolenia! kontroli ryzyka! kosztw! aspektw
prawnych itd"
Schemat i zakres projektu
%pis podstawowych cz$ci #abryki (wyposaenie,! jego dost$pnoci i kosztw
%pis wymaganych prac inynieryjno;budowlanych
*rganizacja i koszt! og#lnozakadowe (rozdzia 4**,
'odstawowy opis struktury organizacyjnej i sposobu zarzdzania
4asob! ludzkie (rozdzia 4***,
%pis rodowiska spoeczno;ekonomicznego i kulturowego w relacji do wanych wymogw projektu! jak
rwnie dost$pnoci zasobw ludzkich! rekrutacji i zapotrzebowania na szkolenia! przyczyn ewentualnego
zatrudnienia ekspertw zagranicznych w stopniu potrzebnym"
Wskazanie najwaniejszych osb (wymagane kwali#ikacje, i zatrudnienia cakowitego (wielko5 i koszty,
>armonogram realizacji 'rojektu (rozdzia *6,
%krelenie dugoci okresu budowy i instalacji wyposaenia
%krelenie dugoci okresu rozruchu i eksploatacji
Zidenty#ikowanie dziaaH krytycznych dla dotrzymania zaoonego harmonogramu realizacji
;naliza &inansowa i ocena 'rojektu (rozdzia 6,
'odsumowanie kryteriw oceny inwestycji
Fakowite nakady inwestycyjne
'odstawowe dane P w podziale na krajowe i zagraniczne P dotycz3
P ziemi i przygotowania terenu
P prac inynieryjno;budowlanych
P maszyn i urzdzeH
P wyposaenia pomocniczego i usugowego
P rodkw niematerialnych
P przedprodukcyjnych wydatkw kapitaowych
P zapotrzebowania na kapita obrotowy
Fakowite koszty produkcji sprzedanej
P koszty operacyjne
P amortyzacja
P koszty marketingu i sprzeday
P koszty #inansowe
7inansowanie projektu
P Grda #inansowania
P wpyw kosztw #inansowania i obsugi zaduenia na projekt
P polityka #inansowa
%cena inwestycji3 kluczowe dane
P zdyskontowane strumienie pieni$ne (wewn$trzna stopa zwrotu! warto5 zaktualizowana netto,
P okres zwrotu
P rentowno5 caoci zainwestowanego kapitau i kapitau zakadowego
P dochd przypadajcy stronom projektu! np" w projektach joint Lenture
P waniejsze elementy oddziaywania #inansowego i ekonomicznego na gospodark$ narodow oraz wpyw na
rodowisko naturalne
Dspekty zwizane z niepewnoci! wczajc zmienne krytyczne! ryzyko i moliwe strategie i sposoby
minimalizacji ryzyka! prawdopodobne scenariusze rozwoju przyszoci i ich skutki dla opacalnoci
#inansowej projektu inwestycyjnego
%cena przydatnoci dla gospodarki narodowej
Wnioski
P gwne korzyci i zalety projektu
P najwaniejsze sabe strony projektu
P szanse realizacji projektu


Bi&li#2-a8ia
)nited Nations" MBtracts o# industrial #easibility studies! L" l" *ndustrial planning and programming series! No" @"
(*+ASM&"MA@," Sales no"3 @/"**"K"?"
'atrz take bibliogra#ia do poszczeglnych rozdziaw"
II. G/0/5a i !#01/)1.a )-#./!(u
Sukces ostatecznej wersji projektu zaley w duym stopniu od tego! na ile idea projektu przystosowana
zostaa do warunkw gospodarki narodowej oraz rozwoju przemysowego kraju" 'rojekt powinien by5
szczegowo opisany oraz zawiera5 list$ jego sponsorw i przyczyny ich zainteresowania projektem"
*'is konce'cji 'rojektu
:ista gwnych parametrw projektu! ktre posuyy jako podstawowe zaoenia podczas opracowywania
studium
Fele strategiczne projektu wraz z opisem i analiz proponowanych zasad strategii!
/-T/-U
w tym3
P ukierunkowanie geogra#iczne i udzia w rynku (rynek krajowy! eksport,
P konkurencja kosztowa
P dywersy#ikacja
P nisze rynkowe
:okalizacja projektu3 zorientowanie na rynki zbytu lub dost$pno5 zasobw
'rodukt i zestaw produktw! zdolnoci produkcyjne i lokalizacja! harmonogram realizacji
Mlementy polityki spoeczno;ekonomicznej wspierajce projekt
Zarys otoczenia ekonomicznego! przemysowego! #inansowego! spoecznego
'rezentacja znaczenia projektu z punktu widzenia mi$dzynarodowego! regionalnego! narodowego i
lokalnego
Wyeksponowanie zakresu ekonomicznego! sektorowego i podsektorowego projektu
@nicjator i 'romotor 'rojektu
Nazwiska (nazwy, i adresy
9oliwoci #inansowe
&ola w projekcie
*nne wane in#ormacje
/-T/-U
'orwnaj cz$5 pierwsza! podrozdzia D i cz$5 druga! rozdzia ***"
>istoria 'rojektu
8istoryczny rozwj projektu (daty najwaniejszych zdarzeH z historii projektu,
Studia i badania ju dokonane (tytuy! autorzy! daty ukoHczenia! zamawiajcy,
Wnioski wynikajce z poprzednich studiw i decyzje podj$te na tej podstawie oraz ich wery#ikacja i
przeniesienie do aktualnego studium
Studium &easibilit!
Dutor! tytu
Zamawiajcy
7oszt studi#w 'rz!gotowawcz!c" i bada towarz!sz0c!c"
21A21B
Studia przedinwestycyjne
Studia moliwoci
Wst$pne opracowanie projektu (pre;#easibility,
%stateczna wersja projektu (#easibility,
Studia cz$ciowe i uzupeniajce
Wynagrodzenie ekspertw konsultantw
Wst$pne badania! takie jak3
P przegldy gruntw
P badania ilociowe (okrelenie iloci materiaw budowlanych,
P testy jakociowe (laboratoryjne,
P inne badania i testy
+la kalkulacji wykorzystaj tablic$ **! a jej wyniki wprowadG do tablicy 6;0 i 6;<"
/0T/0U
'od warunkiem! e stanowi one cz$5 wydatkw przedprodukcyjnych projektu (tablica 6;0, #inansowan w ramach
projektu! a nie przez strony trzecie"
T;C=@3; @@% +!datki na studia i badania 'rzedinwest!c!jne
,wstawi5 do tablic! D-1.
'rojekt3
+ata3
Srdo3

Waluta3 Eednostki3

Wyszczeglnienie
Wydatki
zagraniczne
Wydatki
krajowe
&azem &ok
Studia przedinwestycyjne
"""
"""
"""







Nakady cakowite! studia
przedinwestycyjne

Kadania wst$pne
"""
"""
"""





Nakady na badania
wst$pne

Fao5 nakadw
III. A0ali5a -,0!u
i !#01/)1.a 7a-!/(i02u
'odstawowym celem kadego przemysowego projektu inwestycyjnego jest osigni$cie okrelonych
korzyci bdG w wyniku wykorzystania dost$pnych zasobw! bdG w e#ekcie zaspokojenia istniejcego
lub potencjalnego popytu na produkty i usugi wytwarzane w danym zakadzie (projekt inwestycyjny," Eak
stwierdzono w cz$ci pierwszej 'oradnika! projekt moe by5 podejmowany z myl o realizacji pewnych
strategii przedsi$biorstwa! np" wzmocnienia jego pozycji na rynku lub zapewnienia niezb$dnego
zaopatrzenia w przyszoci" Warto podkreli5! e dla wszelkich projektw inwestycyjnych! wczajc
takie! ktrych gwnym celem jest wykorzystanie zasobw (np" surowcw,! analiza rynku jest #az o
zasadniczym znaczeniu dla okrelenia zakresu przedsi$wzi$cia! ustalenia programw produkcji! wyboru
technologii! a cz$sto P take wyboru lokalizacji zakadu"
'oniewa proces przygotowywania projektu inwestycyjnego ma charakter iteracyjny! specjalici
dokonujcy analiz rynkowych musz take rozumie5 uwarunkowania techniczno;ekonomiczne
przedsi$wzi$cia! takie jak moliwe do uzyskania iloci i jako5 produktu (i produkcji ubocznej, oraz
alternatywne minimalne poziomy ekonomiczne produkcji okrelane przez dost$pno5 zasobw oraz przez
bariery technologiczne oraz lokalizacyjne"
'ierwszym krokiem w analizie projektu powinno by5 okrelenie poziomu e#ektywnego popytu na wyroby!
ktre maj by5 wytwarzane! ustalenie skali niezaspokojonego popytu! intensywnoci konkurencji!
wielkoci importu! eksportu itp"! a take wst$pne okrelenie koncepcji dziaaH marketingowych!
zwizanych z komercjalizacj wyrobu (;w," +opiero na tej podstawie mona prawidowo ustali5
struktur$ programu produkcji i wielkoci oraz struktur$ niezb$dnych zasobw materialnych! technologii!
zasobw ludzkich i #inansowych! a take rozstrzygn5 kwesti$ lokalizacji projektowanego zakadu"
Dby uzyska5 in#ormacje niezb$dne do s#ormuowania strategii marketingowych i strategii produkcji w
wymaganym czasie i unikn5 nadmiernych! nieuzasadnionych kosztw badaH! naley precyzyjnie
zaplanowa5 zakres i przebieg analiz rynkowych" 'lanowanie badaH marketingowych wymaga zrozumienia
struktury systemu marketingu! oraz waciwego ustalenia celw badaH i ich zakresu! a to z kolei wie si$
z koniecznoci prawidowego ustalenia struktury rynku! ktry ma by5 przedmiotem analizy"
W tym rozdziale zostanie zaprezentowany proces analizy rynku i ksztatowania koncepcji (strategii,
marketingowej! cznie z okreleniem programu sprzeday (handlowego,! projekcj przychodw ze
sprzeday i kosztw marketingu" Warto podkreli5! e od samego pocztku procesu przygotowania
projektu inwestycyjnego eksperci od marketingu powinni by5 wczeni do zespou opracowujcego
projekt i aktywnie wspdziaa5 z innymi czonkami zespou" W ten sposb mona unikn5 powstawania
nieskoordynowanych! niee#ektywnych ekonomicznie planw marketingowych i technicznych"
A. Ma-!/(i02
'oj$cie marketingu mona najlepiej zde#iniowa5 jako rynkow orientacj$ kierownictwa w podejmowaniu
decyzji dotyczcych przedsi$biorstwa (biznesu," &ynkowa orientacja w decyzjach inwestycyjnych
i dotyczcych #inansw implikuje zatem integracj$ P w pracach analitycznych i w ocenach projektw
inwestycyjnych P koncepcji dziaaH marketingowych! opartych na wynikach badaH marketingowych"
'oj$cie marketingu mona scharakteryzowa5 analizujc nast$pujce cztery elementy3 #ilozo#i$ businessu!
badania marketingowe! rodki (instrumenty, marketingowe oraz plan i budet dziaaH marketingowych"
!ilozofia "usinessu# 9arketing jest przede wszystkim #ilozo#i prowadzenia dziaaH gospodarczych! ktra
w centrum uwagi stawia rozwizywanie problemw! zaspokajanie potrzeb i wymagaH obecnych lub
potencjalnych odbiorcw (grup odbiorcw," Wymaga to przyj$cia orientacji rynkowej w dziaaniu przez
wszystkich decydentw w przedsi$biorstwie"
$adania marketingowe# Waciwie zaplanowane i systematyczne badania rynku i problemw zwizanych
z decyzjami marketingowymi s niezb$dne dla urzeczywistnienia orientacji rynkowej w zarzdzaniu" Na
podstawie in#ormacji o uwarunkowaniach rynkowych oraz o zasobach ludzkich! materialnych i
#inansowych dost$pnych w danym projekcie inwestycyjnym naley opracowa5 strategie marketingowe
zapewniajce osigni$cie celw ekonomicznych tego projektu" Naley podkreli5! e orientacja rynkowa
w przygotowaniu projektu nie ogranicza si$ do rynkw zbytu danego przedsi$biorstwa" Niezb$dne jest
take analizowanie rynkw zaopatrzenia oraz zaprojektowanie sposobw zapewnienia koniecznych
dostaw" 'roblematyka zaopatrzenia jest omawiana w rozdziale *4! jednak tu warto wspomnie5! e
metodologia badania rynkw zbytu i zakupw jest zbliona"

%rodki marketingowe" Skuteczna realizacja strategii marketingowej wymaga odpowiedniego
oddziaywania na rynek przy uyciu ukadu (kombinacji, instrumentw marketingowych! dostosowanych
do konkretnych warunkw dziaania" %krela si$ je cz$sto mianem marketing;miB"
Plan i "ud&et dzia'a( marketingowych" &ealizacja celw wymaga uprzedniego okrelenia sposobw i
etapw ich osigania oraz sporzdzenia planu operacji z zastosowaniem dost$pnych rodkw
marketingowych" W procesie planowania wykorzystuje si$ in#ormacje uzyskane z badaH marketingowych"
Ioszty planowanych przedsi$wzi$5 ujmowane s w #ormie budetu dziaaH marketingowych" Eest on
wymagany do oceny projektu inwestycyjnego oraz jako narz$dzie kontroli przebiegu jego dziaania i
wynikw po uruchomieniu"
Struktur$ niniejszego rozdziau i miejsce koncepcji dziaaH marketingowych w strategii projektu
inwestycyjnego przedstawia rys" *6" 'iramida ukazuje sposb! w jaki w procesie planistycznym
uwzgl$dnia si$ stopniowo coraz bardziej szczegowe! specy#iczne kwestie (od strategicznych P szczyt
piramidy po konkretne operacje P podstawa rysunku," Naley podkreli5! e ostateczna koncepcja dziaaH
marketingowych w ramach projektu inwestycyjnego moe by5 przygotowana dopiero po opracowaniu i
ocenie danych rynkowych (przy czym prace analityczne powinny by5 prowadzone systematycznie,! jak to
opisano poniej" )moliwia to minimalizacj$ ryzyka w zmiennych i cz$ciowo nieprzewidywalnych
warunkach"


Obszar
geogra0iczny
,dzia8 w rynku
Przywdztwo
kosztowe
#r5nicowanie
-uka rynkowa


Poziom strategii marketingowejO
Produkt i docelowy segment rynku
*ele marketingowe
Strategia marketingowa


Poziom operacji marketingowychO
Marketing miP
%zia8ania marketingowe
Bud5et dzia8aQ marketingowych
#")S 4ON*$P*+& %#&"9"R M"4$(&NJO')*I
#")S S("($J&& PO+$4(,
B"%"N&" M"4$(&NJO'$
dotycz7 ca8o6ci przedstawionego procesu
R,su0/! I;. Ba3a0ia 7a-!/(i02#'/
i )-5,2#(#'a0i/ !#01/)1.i 35ia$a 7a-!/(i02#',16

Strategia 'rojektu inwest!c!jnego
Strategia projektu inwestycyjnego to P jak stwierdzono w pierwszej cz$ci Poradnika P zestaw celw i
zasad s#ormuowanych dla danego projektu! determinujcy alokacj$ zasobw w czasie obj$tym
horyzontem planowania dla danego projektu" )stalenie celw i zasad dziaania w ramach projektu jest
wane dla procesu przygotowania i oceny projektuX stanowi take punkt wyjcia w pracach opisanych
poniej"
Strategia projektu ma zasadnicze znaczenie zarwno dla przygotowania i oceny projektu inwestycyjnego!
jak i dla uksztatowania waciwej koncepcji dziaaH marketingowych" 9a take decydujcy wpyw na
wybr lokalizacji! parametrw technicznych zakadu produkcyjnego (zdolnoci wytwrczych! technologii
itp", oraz na poziom zuycia zasobw" S#ormuowanie idei projektu powinno zawiera5 wst$pne zaoenia
strategii projektu! takie jak uzyskanie przewagi konkurencyjnej w kosztach produkcji lub penetracja
mi$dzynarodowego rynku dbr inwestycyjnych poprzez kooperacj$ z partnerem zagranicznym! czy te
specjalizacja w produkcji wyrobu wysokiej jakoci" Eedn z #unkcji badaH marketingowych na tym etapie
jest ocena wst$pnych zaoeH strategii projektu z marketingowego punktu widzenia i identy#ikacja
strategii alternatywnych"
7once'cja dziaa marketingow!c"
Ioncepcja dziaaH marketingowych obejmuje strategi$ marketingow i operacje marketingowe! potrzebne
dla realizacji strategii projektu inwestycyjnego i osigni$cia celw tego projektu lub przedsi$biorstwa" 'o
okreleniu oglnej strategii projektu! mona zaprojektowa5 koncepcj$ marketingow" 7azy tego procesu
zostan opisane poniej"
Poziom strategii marketingowej
'odstawowa kwestia jest nast$pujca3 jaka strategia marketingowa jest odpowiednia dla osigni$cia celw
marketingowych w warunkach dziaania okrelonych przez przyj$t strategi$ projektuY Wypracowanie strategii
marketingowej wymaga przyj$cia dugookresowej orientacji w planowaniu projektu inwestycyjnego oraz
dugiego okresu dziaaH na rynku od chwili oddania projektu do uytku (przeciwna koncepcja zakada reakcje
ad hoc uwarunkowane biecymi okolicznociami," W ramach strategii marketingowej naley okreli5
docelowe grupy odbiorcw (operacyjne segmenty rynku, i pre#erowane przez nie produkty zapewniajce
przewag$ konkurencyjn! oraz ustali5 sposb walki konkurencyjnej (np" czy bardziej skuteczna byaby
konkurencja cenowa! czy konkurencja poprzez rnicowanie produktu,"
Poziom o'eracji marketingow!c"
)arketing*mi+# Zazwyczaj wymienia si$ cztery instrumenty marketingowe! a ich kombinacj$
odpowiadajc danym warunkom dziaania okrela si$ mianem marketing;miB" &ys" 6 zawiera list$
dziaaH odnoszcych si$ do owych czterech instrumentw tzn" produktu! ceny! promocji i dystrybucji"
//T//U
%we cztery komponenty okrela si$ niekiedy jako podukady (sub;miB, kompozycji rodkw marketingu
(marketing;miB," W takim uj$ciu mwi si$ o ukadzie! zespole dziaaH dotyczcych produktu (produkt;
miB, oraz o odpowiednich ukadach dziaaH dotyczcych ceny! promocji i dystrybucji"
//T//U
S to tzw" cztery ' P product (produkt,! price (cena,! promotion (promocja, i place (dystrybucja,! wedug '" Iotlera"
Operacje marketingowe i "ud&et dzia'a( marketingowych# W przygotowaniu i ocenie projektu
inwestycyjnego istotne jest okrelenie zakresu! intensywnoci i rozkadu w czasie (ze wskazaniem
momentu rozpocz$cia i czasu realizacji, dziaaH marketingowych! wanych dla powodzenia projektu"
'lanowanie operacji marketingowych suy ustaleniu niezb$dnych zasobw i #orm dziaania oraz
usprawnia koordynacj$ i kontrol$ dziaaH marketingowych w #azie przedprodukcyjnej oraz w #azie
#unkcjonowania zakadu" Zatem plan dziaaH marketingowych stanowi podstaw$ do oszacowania zarwno
kosztw marketingu jak i przychodw ze sprzeday (patrz niej,"

B. Ba3a0ia 7a-!/(i02#'/
Zasadnicze znaczenie dla sprawnego opracowania strategii projektu inwestycyjnego oraz koncepcji
dziaaH marketingowych maj badania marketingowe! tj" zwi$za i systematyczna ocena in#ormacji o
rynku i innych elementach otoczenia przedsi$biorstwa" 7unkcj badaH marketingowych jest pozyskiwanie!
analizowanie oraz interpretowanie tych in#ormacji! co daje podstaw$ do podejmowania decyzji
dotyczcych marketingu lub strategii przedsi$biorstwa"
Kadania marketingowe obejmuj gwnie analizy popytu (odbiorcw koHcowych i porednikw
handlowych,! post$powania nabywcw (w tym badania ich potrzeb,! analizy dziaania konkurentw! m"in"
produktw konkurencyjnych #irm oraz ich strategii marketingowych! analizy wspzalenoci mi$dzy
poszczeglnymi podmiotami rynkowymi oraz ich relacji z rynkiem jako caoci! a take wpyw
czynnikw spoecznych! ekologicznych i ekonomicznych na sytuacj$ rynkow"
Zakres potrzebnych dla studium #easibility badaH marketingowych uwarunkowany jest potrzebami oceny i
wyboru strategii projektu i #ormuowania odpowiadajcej jej koncepcji dziaaH marketingowych" 'race
badawcze post$puj stopniowo! zgodnie z logik procesu planowania (por" rys" *6," Eako5 decyzji
podejmowanych na podstawie badaH zaley od jakoci danych" K$dy popeniane w #azie badawczej
znajduj odbicie w niewaciwych koncepcjach marketingowych i mog zwi$ksza5 ryzyko caego
projektu"
R,su0/! ;. Ma-!/(i02@7iA


PO%,4(
Szeroko6L asortymentu
J8.boko6L asortymentu
+ako6L
'zornictwo
Opakowanie
4onserwacja
Serwis techniczny
'arunki gwarancji
Mo5liwo6L zwrotu towaru


*$N"
Poziom ceny wzgl.dem konkurencji
Opusty i warunki p8atno6ci
#asady 0inansowania


POMO*+"
eklama
Public relations
"kwizycja
Sales promotion
Polityka znaku towarowego

%)S()B,*+"
4ana8y dystrybucji
J.sto6L sieci handlowej
9atwo6L podj.cia i intensywno6L sprzeda5y
#apasy
(ransport
Er#do: zaproponowany przez 7" Iotlera"
S!stem marketingow!
'rzed rozpocz$ciem badaH marketingowych i procesu #ormuowania koncepcji dziaaH marketingowych
niezb$dne jest zrozumienie #unkcji marketingu! jego instrumentw oraz uwiadomienie sobie kto i co
determinuje cechy rynku! na ktrym #unkcjonowa5 b$dzie projektowany zakad" 'rzedsi$biorstwa nie s
bowiem w stanie dziaa5 autonomicznie! niezalenie od rynku i P szerzej P od systemu spoeczno;
ekonomicznego" *stniej rnorodne zalenoci mi$dzy konkurentami i partnerami oraz mi$dzy
dostawcami i odbiorcami" Zatem konieczne jest zrozumienie wi$zi i zalenoci mi$dzy producentami i
odbiorcami koHcowymi oraz wspzalenoci mi$dzy poszczeglnymi instrumentami i dziaaniami
marketingowymi (wszystko to mona interpretowa5 jako system marketingowy, dost$pnymi dla
przedsi$biorstwa"
+obr rodkw w marketingu danego produktu uzaleniony jest nie tylko od post$powania nabywcw!
ale take od celw i dziaaH pozostaych uczestnikw rynku" Fele te i dziaania s wspzalene! gdy
kady uczestnik rynku stara si$ ustali5 poczynania oraz plany innych! zanim dokona wyboru optymalnej
strategii i kompozycji rodkw marketingu (marketing;miB," &ys" 6* obrazuje struktur$ systemu relacji
mi$dzy producentami! porednikami handlowymi i odbiorcami koHcowymi"
Systemowe podejcie do marketingu! przedstawione na rys" 6*! uatwia zrozumienie wspzalenoci
mi$dzy uczestnikami rynku i ich dziaaniami" Mlementami tego systemu s przedsi$biorstwa i organizacje!
jak rwnie pojedyncze osoby odgrywajce okrelone role w procesie wymiany" S to np" konkurenci
prowadzcy polityk$ wysokich cen! inni konkurenci o#eruj swe produkty niszej jakoci po odpowiednio
obnionych cenachX mog to by5 hurtownicy lub detalici o#erujcy nabywcom specjalne usugiX wreszcie
na rynku wyst$puj konsumenci o zrnicowanej sile nabywczej"
R,su0/! ;I. Ba3a0ia 7a-!/(i02#'/
i s,s(/7 7a-!/(i02#',
RODOWISKO SPOECNO!EKONO"ICNE I N#$%R#&NE






R'NEK
"nalizowany
projekt
Obecni
Nowi
4onkurenci

Jrupa konsumentwSodbiorcw koQcowych
Po6rednicy handlowi
Marketing/miP
dla rynku docelowego
Marketing/miP
dla rynku docelowego
Marketing/miP
po6rednikw handlowych

Stosunki mi$dzy uczestnikami rynku (elementami systemu, istotne dla badaH marketingowych znajduj
przede wszystkim wyraz w takich dziaaniach! jak wymiana dbr i usug! patnoci oraz oddziaywanie
przy pomocy instrumentw marketingowych na porednikw handlowych i odbiorcw koHcowych"
W #azie przedinwestycyjnej projektu badania marketingowe koncentruj si$ zwykle na analizie rynku
(gwnie popytu i poday," *nstrumenty marketingowe s cz$sto bdG w ogle nie stosowane lub
stosowane niedostatecznie szczegowo! cho5 ocena marketing;miB gwnych konkurentw oraz
okrelanie kombinacji rodkw marketingu waciwej dla danego projektu ma istotny wpyw na
e#ektywno5 projektu oraz P oczywicie P na zakres i techniki badawcze" Warto doda5! e nie powinno si$
w sposb znaczcy rnicowa5 zakresu badaH w odniesieniu do projektw inwestycyjnych
podejmowanych w krajach rozwini$tych i rozwijajcych si$"
3ele< organizacja i zakres bada
Dnalizy rynku prowadzone w #azie przedinwestycyjnej jak i operacyjnej projektu powinny suy5
osigni$ciu trzech podstawowych celw3
-, wyjanieniu kierownictwu relacji mi$dzy rynkiem a danym projektemX
0, identy#ikacji barier i problemw o strategicznym znaczeniuX
/, zarysowaniu strategicznych opcji dla danego projektu"
W organizacji prac badawczych powinny by5 uwzgl$dnione nast$pujce kwestie3
ocena struktury rynku docelowego!
analiza nabywcw i segmentacja rynku!
analiza kanaw dystrybucji!
analiza konkurencji!
analiza otoczenia spoeczno;ekonomicznego!
analiza przedsi$biorstwa (wewn$trzna,!
projekcje danych marketingowych!
wnioski! ocena moliwoci i czynnikw ryzyka"
J$boko5 i stopieH szczegowoci analizy powinien zalee5 od zoonoci kadego problemu i jego
znaczenia dla danego projektu (i jego oceny," 9acierz przedstawiona na rys" 6** moe posuy5 jako
wskazwka"
9acierz klasy#ikacji problemw moe by5 interpretowana! stosownie do wymagaH dla kadego typu
problemw! w sposb nast$pujcy3
wymagania dla problemw * typu3
bardzo precyzyjna i wszechstronna analiza
kompletna analiza rynku i konkurencji
szczegowe rozwaenie opcji strategicznych
stopniowe dopracowywanie strategii #unkcjonalnych (marketingowej! produkcji itd",! poczone z
wery#ikacj i uzasadnianiem istotnych zaoeH!
wymagania dla problemw typu **3
gruntowna analiza problemw
pobiene rozpatrzenie najwaniejszych opcji strategicznych
stopniowe dopracowywanie strategii #unkcjonalnych o zasadniczym znaczeniu!
wymagania dla problemw typu ***3
ocena i opis problemw odnoszcych si$ do danego projektu
zarysowanie koncepcji bez szczegowo wypracowanych opcji
wymagania dla problemw typu *43
uproszczona ocena uwarunkowaH realizacji projektu
opracowanie koncepcji z uwzgl$dnieniem jedynie najwaniejszych aspektw lub warunkujcych
powodzenie przedsi$wzi$cia"
Studium #easibility byoby z de#inicji przykadem problemu typu *! cho5 nie wszystkie obszary
problemowe tego studium znalazyby si$ w tej kategorii" Np" pewne zagadnienia z zakresu analizy rynku
mog mie5 mae znaczenie dla projektu oraz mog charakteryzowa5 si$ redni lub nisk zoonoci" Z
zasady! studia wst$pne (pre;#easibility studies, zalicza si$ do typu **! a studia moliwoci (opportunity
studies, P do problemw typu *** lub *4"
!
R,su0/! ;II. Klas,8i!a1.a )-#&l/74'
naczenie pro()em*
d)a projekt*
Nowo+, )*( zo-ono+,
pro()em*
D*-e rednie "ae
D*-a I I II
rednia I II III
"aa II III I.
Er#do: na podstawie &" Ibhn"
;naliza i ocena dan!c"
S dwie podstawowe #ormy pozyskiwania potrzebnych danychX w wi$kszoci przypadkw #ormy te s
wykorzystywane cznie" 'odczas gdy oglne analizy ilociowe oparte s wycznie lub gwnie na
danych o charakterze wtrnym (wynikach tzw" desk research,!
/?T/?U
to bardziej szczegowe analizy
ilociowe oraz natury jakociowej prowadzone s na podstawie badaH pierwotnych (tzw" #ield surLey,"
/>T/>U
_czenie tych dwu #orm pozyskiwania danych wie si$ z tym! e podczas analizowania wielkoci rynku i
jego cech dane publikowane (np" dane statystyczne! raporty analityczne, musz by5 cz$sto uzupeniane
przez prowadzenie wywiadw! testw i obserwacji" 'rowadzenie wywiadw ze starannie dobran prbk
(osobami, jest e#ektywn drog do uzyskania niezb$dnych in#ormacji rynkowych" Nie powinno si$ jednak
podejmowa5 badaH pierwotnych przed wyczerpaniem moliwoci pozyskania danych wtrnych" Naley
gromadzi5 i analizowa5 wszelkie istotne materiay wewn$trzne i dane dost$pne w otoczeniu
przedsi$biorstwa! aby zminimalizowa5 koszty zwizane z podejmowaniem badaH pierwotnych! oraz by
nie naduywa5 skonnoci respondentw do wspdziaania" Zasady prbobrania s wyjanione w aneksie
J! za w aneksie ** prezentowane s szczegowe kwestie tyczce badaH pierwotnych"
9ona wyrni5 dwa typy in#ormacji rynkowej3 dane rynkowe oglne i specy#iczne dotyczce
szczeglnego segmentu rynku (grupy nabywcw! produktu lub grupy produktw," Wi$kszo5 studiw
marketingowych zawiera dane obejmujce3
oglne wielkoci ekonomiczne determinujce popyt na dany produkt! takie jak3 liczba ludnoci i tempo
przyrostu naturalnego! dochd na osob$ i konsumpcja jednostkowa! produkt krajowy brutto na osob$ oraz
tempo jego wzrostu! oraz podzia dochoduX
polityk$ gospodarcz rzdu! prawodawstwo i inne dziaania rzdu wywierajce wpyw na poziom i
zmiany konsumpcji! produkcji! importu i eksportu danych produktw! takie jak standardy! ograniczenia
produkcji i obrotu! w tym ca importowe! podatki! a take uatwienia! subwencje dla przedsi$biorstwX
zasady i kontrola kredytowania! przepisy walutoweX
poziom produkcji krajowej danego produktu w uj$ciu ilociowym i wartociowym! z uwzgl$dnieniem
wielkoci zuycia wewn$trznego produktu! ktre nie przechodzi przez rynekX
poziom importu P w uj$ciu ilociowym i wartociowym (c"i"#",X
produkcj$ i import bliskich i dalszych substytutwX
dane o nakadach o podstawowym znaczeniu (por" rozdz" *4, oraz o produktach komplementarnychX
cele produkcyjne w narodowych planach gospodarczych odnoszce si$ do danego produktu! substytutw i
wyrobw komplementarnychX
wielkoci eksportu w uj$ciu ilociowym i wartociowym (#ob,X
dane o post$powaniu nabywcw! takie jak zwyczaje i reakcje nabywcw! indywidualne i zbiorowe oraz
praktyki stosowane w handlu"
Naley ustali5 specy#iczne dane o popycie i dane rynkowe dotyczce danego segmentu rynku oraz
upewni5 si$! czy b$d one dost$pne dla potrzeb ostatecznej wersji projektu" Zakres tych danych zaley
jednak od charakteru produktu oraz #ormy i zakresu prowadzonego badania rynku (patrz rys" 6**," Nie
dokonuje si$ w tym zakresie adnej klasy#ikacji ani nie daje adnych szczeglnych wytycznych" W
/?T/?U
Kadania wtrne (desk research, polegaj na analizie i ocenie in#ormacji zawartych w istniejcych opracowaniach P
gromadzonych lub przygotowanych uprzednio dla danego lub innych celwX in#ormacje te mog by5 zawarte np" w statystykach
lub raportach badawczych"
/>T/>U
Kadania pierwotne (#ield surLey, to gromadzenie i analiza in#ormacji uzyskanych bezporednio w #ormie wywiadw!
testw i obserwacji"
jednym przypadku decydujce znaczenie maj dane o produkcji z przeszoci! a w innym mog one by5
mylce" 2o samo dotyczy historycznych danych o imporcie! konsumpcji i cenach" W kadym przypadku
naley rozpatrzy5! ktre z czynnikw maj decydujcy wpyw! gdy w wi$kszoci krajw rozwijajcych
si$ dziaania si rynkowych s ograniczone! a rne zmienne kontrolujce mog w znacznym stopniu
de#ormowa5 wyniki badaH" 'opyt na dany produkt moe by5 np" sztucznie zaniony w wyniku
konkurencji monopolistycznej lub oligopolistycznej (zawyajcej ceny krajowe,! bdG polityki wysokich
ce importowych" 9og by5 stosowane sztucznie zawyone ceny krajowe na towary! ktrych import jest
powanie ograniczany! ale poziom ceny i wielko5 popytu ustaliyby si$ na zupenie innym poziomie!
gdyby produkt sta si$ dost$pny w duych ilociach na danym rynku"
Niezb$dne jest wi$c ustalenie okrelonych danych o popycie i innych danych rynkowych dotyczcych
danego produktu! zakresu w jakim te dane s dost$pne i mog by5 wykorzystane w ocenie ostatecznej
wersji projektu! lub ustalenie alternatywnych danych! na ktrych maj by5 oparte wyniki badaH" Naley w
kadym przypadku zidenty#ikowa5 i zlokalizowa5 Grda in#ormacji" *stotne in#ormacje mog by5
dost$pne z o#icjalnych publikacji! takich jak roczniki statystyczne! spisy ludnoci! raporty z badaH
moliwoci wykorzystania zasobw! raportw z badaH moliwoci lub planw rozwoju regionw lub
sektorw gospodarczych! prowadzonych przez agendy rzdowe i inne instytucje! np" izby handlowe"
Struktura tych danych i ich kompletno5 rzadko odpowiadaj potrzebom konkretnego badania
marketingowego! ale in#ormacje te stanowi5 mog dobry punkt wyjcia do dalszych prac" W wielu krajach
rozwijajcych si$ dost$pne s dane dotyczce wskaGnikw oglnych! natomiast brak jest in#ormacji lub s
niewystarczajce dane o rzeczywistej wielkoci produkcji" W niektrych krajach dane o produkcji w
okrelonych przedsi$biorstwach lub sektorach s pou#ne" +ane o imporcie! np" mog by5 cz$sto
niedost$pne lub nieaktualne" Fz$sto szereg pozycji uj$tych jest cznie! a ich dezagregacja moe by5
trudna albo niemoliwa" Jdy dane o imporcie s niedost$pne! mona je w pewnym zakresie odtworzy5
analizujc statystyki eksportu do danego kraju w Grdach zagranicznych"
Kadania wtrne s w normalnych warunkach decydujce dla ustalenia niezb$dnych wskaGnikw
ilociowych i cz$sto niezb$dne jest odwoanie si$ do wszelkich moliwych Grde cznie ze specjalnymi
rzdowymi kompilacjami statystycznymi"
%kres uwzgl$dniany w badaniach popytu i badaniach rynkowych bywa rny" W jednym przypadku dane
za dziesi$5 lat b$d ledwo dostateczne z uwagi na niezwyke #luktuacje w tym okresieX w innej sytuacji
mog wystpi5 trudnoci z uzyskaniem danych dla okresu duszego ni /;? kolejne lata" +ane z jednego
roku mog by5 wyjtkowe z jakiego wzgl$du i nie powinny by5 uywane jako podstawa do projekcji
rozwoju danego zjawiska w przyszoci"
;naliza struktur! r!nku docelowego
Zgodnie z proponowan organizacj procesu badawczego! pierwszym krokiem w analizie popytu i rynku
jest ustalenie rynku docelowego (operacyjnego, dla danego projektu oraz prezentacja i analiza struktury
tego rynku" Eednoznaczna identy#ikacja tego rynku i jakociowa analiza jego struktury maj zasadnicze
znaczenie dla sprawnoci badaH" Wane jest uchwycenie i prezentacja wszystkich istotnych zwizkw
mi$dzy elementami systemu marketingowego (por" rys" 6*, P przedstawienia struktury danej brany
(dostawcw! typw przedsi$biorstw! organizacji brany,! charakterystyki nabywcw! zatrudnienia!
struktury konkurencji i dystrybucji"
'rzykady standardowych arkuszy do tej analizy zawarto w zaczniku do rozdz" *** (zestawienia ***;- i
***;0,"
;naliza nab!wc#w i segmentacja r!nku
'o przeprowadzeniu analizy struktury rynku naley zidenty#ikowa5 nabywcw P ich potrzeby i sposb
post$powania na rynku" 'rzedmiotem analizy powinny by5 nast$pujce kwestie3
Fo jest przedmiotem zakupw na danym rynkuY
Eakie s motywy zakupwY
Iim s nabywcyY Ito podejmuje decyzje zakupu! kto uczestniczy w tym procesie decyzyjnymY
Iiedy dokonuje si$ zakupw (zwizki z procesami decyzyjnymi! sezonowy charakter popytu,Y
Eaka jest wielko5 jednostkowego zakupu i jaka cz$stotliwo5 zakupwY
Jdzie dokonuje si$ zakupwY
'owysze kwestie musz by5 dokadnie przeanalizowane przed doborem kompozycji instrumentw
marketingowych (marketing;miB," 'oszczeglne rynki charakteryzuje odmienno5 wzorcw
post$powania nabywcw" Zwykle istotne rnice wyst$puj mi$dzy rynkami towarw konsumpcyjnych i
dbr kapitaowych (inwestycyjnych i zaopatrzeniowych,"
ynki towarw konsumpcyjnych maj nast$pujce cechy3
kompleksowy charakter potrzeb nabywcy! cz$sto nie w peni uwiadomionychX
due znaczenie czynnika emocjonalnego w dokonywanej przez nabywcw ocenie o#erowanych im
wyrobwX
cz$sty brak s#ormalizowanego procesu podejmowania decyzji zakupuX decyzje podejmowane s w duym
stopniu pod wpywem impulsu lub rutynowoX nabywcy cz$sto sugeruj si$ mark produktuX
due znaczenie opinii konsumenckich"
,la rynkw d"r kapita'owych charakterystyczne jest natomiast3
przeznaczenie produkcyjne przedmiotu zakupuX
racjonalny charakter potrzeb nabywcwX
znaczny stopieH zoonoci procesw decyzyjnych w organizacji! uczestnictwo w tym procesie wielu osb
ksztatujcych opinie i wspuczestniczcych w procesie podejmowania decyzji zakupuX
cz$sto g$boka! pro#esjonalna wiedza nabywcy o produkcieX
relatywnie dugi okres mi$dzy pierwszym kontaktem mi$dzy dostawc i potencjalnym nabywc a
zawarciem transakcji"
Segmentacja r!nku
Dnaliza moe obejmowa5 rynek traktowany jako cao5 lub by5 prowadzona odr$bnie w odniesieniu do
poszczeglnych jego segmentw" Zaleca si$ podzia rynku na pewne segmenty" Iryterium tego podziau s
rnice post$powania nabywcw" Wyodr$bnienie segmentw rynku jest wymogiem e#ektywnego
wykorzystania instrumentw marketingowych (mona je bowiem wwczas lepiej przystosowa5 do
specy#icznych warunkw danego segmentu,"
Waciwie wyodr$bniony segment rynku powinien mie5 nast$pujce cechy3
moliwie du jednolito5 post$powania nabywcw! tworzcych segmentX
atwo5 odrnienia danego segmentu od innychX
wielko5 segmentu na tyle dua! by przedsi$biorstwu dziaajcemu w nim opacao si$ zrnicowa5 rodki
marketingowe przystosowujc je do warunkw tego segmentu"
'rzy wyodr$bnianiu segmentw rynku mona wykorzysta5 nast$pujce kryteria segmentacji3
geogra#iczne lub j$zykowe! takie jak3 narodowo5! religia! miejsce zamieszkania (region! miasto! wie,X
spoeczno;demogra#iczne dla osb #izycznych (np" wiek! pe5! poziom dochodu na gow$! wyksztacenie!
zawd! liczebno5 gospodarstwa domowego, lub dla przedsi$biorstw (wielko5! brana itp",X
psychologiczne (stosunek do innowacji! status spoeczny! motywy dziaania itp","
;naliza r!nku
Jeneralnie! pierwszym krokiem jest dokadne oszacowanie #aktycznej chonnoci rynku (obecnej
sprzeday na danym rynku lub w segmencie rynku, i potencjau rynku! czyli maksymalnego moliwego
popytu na caym rynku (por" rys" 6***," +rugi etap polega na opracowaniu prognozy przyszych zmian
chonnoci rynku! co b$dzie wyjaniane w podrozdziale dotyczcym projekcji danych marketingowych"
Stanowi to podstaw$ do ustalenia obecnego lub przewidywanego udziau przedsi$biorstwa w rynku"
%krelenie planowanego udziau w rynku umoliwia z kolei ustalenie potrzebnego do jego osigni$cia
poziomu przyszej sprzeday! a tym samym P programu produkcji" )moliwia to zaprojektowanie
zdolnoci wytwrczych oraz zapotrzebowania na materiay i nakady! si$ robocz! dobra kapitaowe itd"
(patrz w innych rozdziaach Poradnika,"
Segmentacja rynku i analiza rynku s procesami o silnych wzajemnych zwizkach i nie powinny by5
podejmowanie niezalenie"

R,su0/! ;III. C6$#00#:? -,0!u i u35ia$ ' -,0!u
,dzia8 w rynku
Obecny lub
planowany
udzia8 w rynku
przedsi.biorstwa lub
projektu
*h8onno6L rynku
Bie57ca sprzeda5
Potencja8 rynku
Oczekiwany popyt
/!nki eks'ortowe
W wi$kszoci projektw inwestycyjnych powinny zosta5 przeanalizowane moliwoci wejcia na inne
rynki! jako e przy projektowaniu zdolnoci wytwrczych naley uwzgl$dnia5 sprzeda eksportow" W
rezultacie rozszerzenia zdolnoci wytwrczych moliwe jest zaopatrywanie wi$kszego rynku (;w, ni
rynek wewn$trzny" Fho5 projekt moe by5 pomylany pierwotnie jako #orma substytucji importu!
niemniej moe on mie5 zdolnoci eksportowe bdG natychmiast po uruchomieniu produkcji! bdG po
pewnym czasie! niezb$dnym dla opanowania produkcji wyrobw odpowiadajcych mi$dzynarodowym
standardom jakociowym i o#erowanych po konkurencyjnych cenach" Np" zakad petrochemiczny lub
wytwarzajcy nawozy sztuczne moe podj5 eksport stosunkowo szybko po rozpocz$ciu produkcji!
podczas gdy podj$cie eksportu ci$kiego wyposaenia elektrycznego moe wymaga5 kilku lat na
opanowanie procesu technologicznego i przetestowanie produktw" We wszystkich przypadkach naley
oceni5 moliwoci eksportowe! zatem identy#ikacja i oszacowanie chonnoci moliwych rynkw
eksportowych powinny by5 istotnym skadnikiem prognoz popytu"
Ionkurencj$ na rynkach mi$dzynarodowych wzmagaj moliwoci uzyskiwania korzyci skali! m"in" w
produkcji i marketingu! korzyci komparatywne wynikajce z lokalizacji! rozwj kooperacji w skali
mi$dzynarodowej! dost$p do nowoczesnych technologii itp" Z drugiej strony! barierami w handlu
mi$dzynarodowym mog by5 wysokie koszty transportu i skadowania! wraliwo5 kontrahenta na
zmiany warunkw transakcji! rnorodno5 lokalnych wymagaH dotyczcych cech produktu! a take
bariery wynikajce z polityki handlowej! takie jak restrykcje importowe! przepisy dewizowe czy surowe
normy techniczne"
W odniesieniu do produktw! ktre zamierza si$ wytwarza5 w kraju rozwijajcym si$! lub ktrych
produkcj$ wanie podj$to P w praktyce dotyczy to wi$kszoci przetworzonych dbr i usug z tych krajw
P punktem wyjcia powinna by5 analiza importu dokonywanego do danego kraju w przeszoci!
jednostkowych kosztw tego importu! ustalenie kraju pochodzenia oraz analiza cech importowanych
produktw" +ane te s niezb$dne do oceny konkurencyjnoci produktu wytwarzanego w danym kraju"
/<T/<U
'o pierwsze! naley ustali5! a nie jest to trudne! ceny i jako5 produktu na rynku mi$dzynarodowym"
Naley zidenty#ikowa5 czynniki determinujce poziom cen! uwzgl$dniajc polityk$ promocji eksportu
oraz inne uwarunkowania kraju macierzystego"
'o drugie! w odniesieniu do danego produktu naley okreli5 struktur$ geogra#iczn moliwego eksportu"
9imo e wi$kszo5 produktw jest przedmiotem obrotu mi$dzynarodowego! rna jest oczywicie
/<T/<U
Za wyjtkiem maych projektw inwestycyjnych zorientowanych wycznie na rynek wewn$trzny naley
uwzgl$dni5 cise zwizki mi$dzy produkcj krajow i zagraniczn" 'rodukty krajowe cz$sto konkuruj z wyrobami
importowanymi! chyba e w danym kraju wyst$puj silne bariery dla importu" Eednak nawet w tym ostatnim przypadku
cena! jako5 i warunki dostawy porwnywalnych wyrobw importowanych wywieraj istotny wpyw na ceny i jako5
produktw krajowych" W niektrych krajach produkty wytwarzane lokalnie musz by5 o#erowane o pewien procent taniej
(ok" 01;0>[, ni podobne wyroby z importu" Nawet w odniesieniu do projektw realizowanych w sektorach publicznych!
prbuje si$ odnosi5 ceny wyrobw krajowych do cen porwnywalnych produktw importowanych"
intensywno5 tego handlu i jego uwarunkowania" Np" rynek na takie dobra konsumpcyjne jak kamery!
odbiorniki telewizji kolorowej! sprz$t stereo#oniczny i kalkulatory ma charakter mi$dzynarodowy! przy
tym cechuje go bardzo ostra konkurencja" Eeli dany produkt mona uzna5 za konkurencyjny w skali
mi$dzynarodowej pod wzgl$dem cenowym i jakociowym! powinno si$ go wprowadza5 stopniowo na
rynek globalny" Nie ma powodu! eby takie produkty! wytwarzane np" w Dmeryce _aciHskiej! nie mogy
by5 wprowadzane na rynki krajw azjatyckich! przy zaoeniu! e s one konkurencyjne pod wzgl$dem
cenowym! technologicznym i jakoci wykonania" W takich przypadkach nie jest potrzebne prowadzenie
szczegowych badaH rynkw wszystkich krajw! a naley rozpocz5 analiz$ od kilku wanych rynkw
eksportowych! od ktrych przedsi$biorstwo zaczyna sw ekspansj$ mi$dzynarodow i rozszerza5 zasi$g
badaH na dalsze kraje w miar$ zwi$kszania zdolnoci wytwrczych w zwizku z rosncym popytem"
Studium projektu inwestycyjnego powinno przynie5 zatem odpowiedzi na nast$pujce pytania3
Fzy przedsi$biorstwo uzyska okrelone przewagi strategiczne rozszerzajc zakres swych operacji
mi$dzynarodowychY
Eakie w szczeglnoci korzyci da si$ t drog uzyska5 (np" korzyci rosncej skali produkcji,Y
W jakim stopniu i w jakich dziedzinach konkurencja mi$dzynarodowa stwarza zagroenia dla danego
projektuY
Eaki b$dzie przyszy zakres przewagi konkurencyjnej przedsi$biorstwa w przypadku utrzymania
ograniczonego zasi$gu geogra#icznego jego operacjiY
W wi$kszoci projektw naley zbada5 moliwo5 rozszerzenia rynku zbytu na inne kraje" 'o zakreleniu
zasi$gu geogra#icznego moliwego eksportu na podstawie uzasadnionych projekcji! uwzgl$dniajcych
stopieH potencjalnej penetracji zidenty#ikowanych rynkw zbytu! niezb$dne moe by5 przeprowadzenie
badaH rynkowych wybranych krajw" Zasi$g tych badaH powinien uwzgl$dnia5 stopieH orientacji
eksportowej przyjmowanej dla danego projektu inwestycyjnego"
Fzynniki rzdzce rynkami eksportowymi s! generalnie! bardziej zoone ni na rynku krajowym"
2echniki analityczne i prognostyczne s w zasadzie te same! niemniej musz one by5 dobierane stosownie
do warunkw i potrzeb wyst$pujcych na danym rynku" Zakres badaH jest uzaleniony m"in" od stopnia
orientacji eksportowej danego projektu" Zatem badania dotyczce rynkw eksportowych mog ogranicza5
si$ np" do analizy trendw importu do danego kraju i ekstrapolacji tych trendw na przyszo5X w innych
przypadkach (przy silnej orientacji eksportowej projektu i duym znaczeniu danego rynku, podane s
pog$bione badania i prognozy popytu z uyciem technik opisanych w dalszych cz$ciach 'oradnika
(patrz aneks 4*," Kadania takie powinny by5 jednak podejmowane wwczas! gdy perspektywy eksportu
danego produktu uzasadniaj poniesienie znacznych kosztw prac analitycznych i prognostycznych"
Na temat analizy nabywcw i segmentacji rynku patrz listy problemowe ***;-! ***;0! a zwaszcza ***;/ w
aneksie do rozdziau ***"
;naliza kana#w d!str!bucji
Ianay dystrybucji tworz aHcuch czcy producentw i ostatecznych odbiorcw" 7unkcje porednictwa
peni zwykle wyspecjalizowane przedsi$biorstwa! stosujce swoje wasne rodki marketingowe" Ianay
dystrybucji stanowi take linie komunikowania si$ mi$dzy producentami i koHcowymi odbiorcami"
Wyrni5 mona nast$pujce gwne kanay dystrybucji3 producent P hurtownik P detalista P odbiorca
koHcowy! producent P detalista Podbiorca koHcowy! bezporednio od producenta do odbiorcy"
Wyboru kanaw dystrybucji powinno dokonywa5 si$ na podstawie wynikw analizy rynku"
!str!bucja za 'o)rednictwem "urtownik#w
2en kana dystrybucji jest szczeglnie e#ektywny w przypadku zrnicowania asortymentu i koniecznoci
wykorzystywania w obrocie wielu rozproszonych niewielkich detalistw" Zalety tego kanau dystrybucji
to3
hurtownicy zwykle akceptuj due dostawy oraz skaduj due partie towaruX
hurtownik jest w stanie dotrze5 do wi$kszoci drobnych detalistwX
problemy producenta zwizane z wystawianiem dokumentacji handlowej! spedycj i transportem oraz
kontrol rozliczeH zmniejszaj si$ w zwizku z ograniczeniem liczby kontraktwX
moliwe jest! z tych samych wzgl$dw! ograniczenie liczby pracownikw suby handlowej producenta"
!str!bucja za 'o)rednictwem detalist#w
+ystrybucja moe mie5 charakter intensywny bdG selektywny" +ystrybucja intensywna dotyczy przede
wszystkim dbr powszechnej konsumpcji zarwno markowych (jak np" papierosy, jak i niemarkowych!
nabywanych z du cz$stotliwoci przez szerokie grono nabywcw" System dystrybucji selektywnej ma
zastosowanie w przypadku dbr o niszej cz$stotliwoci zakupu! z reguy o wyszej wartoci
jednostkowej! o wysokiej jakoci! zwykle P produktw markowych! dbr wymagajcych pro#esjonalnych
usug przy; i posprzedanych" +ystrybucja cz$ci towarw trwaej konsumpcji odbywa si$ w ten sposb"
Zalety tego sposobu wi si$ m"in" z blisz wi$zi mi$dzy producentem i odbiorc koHcowym oraz
mi$dzy producentem i detalist"
!str!bucja bez'o)rednia
Sprzeda bezporednia jest typow i zazwyczaj najbardziej e#ektywn #orm dystrybucji dbr
inwestycyjnych i zaopatrzeniowych"
W procesie dystrybucji uczestnicz w wielu przypadkach agenci handlowi ustanawiani przez producenta!
ktry stara si$ wej5 na odlegy geogra#icznie lub chroniony rynek" Dgenci handlowi mog by5
odpowiedzialni za dystrybucj$! ale nie za skadowanieX zamawiaj u producenta wwczas! gdy znajduj
odbiorc$ produktu" Za swe usugi otrzymuj prowizj$"
Jdy producent przejmuje wszystkie #unkcje dystrybutorskie! jego przewaga konkurencyjna moe wiza5
si$ ze cilejsz kontrol nad odbiorcami oraz lepsz ich obsug" *nnymi #ormami dystrybucji
bezporedniej s sprzeda typu dom;dom (obwoGna, oraz sprzeda wysykowa"
Eak wida5 na rys" 6* agent handlowy suy jako ogniwo porednie! przy ktrego pomocy producent moe
dotrze5 do odbiorcy" +ziaania marketingowe planowane dla projektu inwestycyjnego powinny
wspomaga5 instrumentarium marketingowe agentw" W szczeglnoci! od samego pocztku naley
uwzgl$dnia5 sugestie i wymagania agenta dotyczce opakowania i promocji produktu"
;naliza konkurent#w
W analizie sytuacji rynkowej dla potrzeb projektu naley uwzgl$dni5 intencje konkurentw" *stotne jest
zwaszcza skupienie si$ na analizie wanych indywidualnych konkurentw lub ich grup o zblionych
metodach dziaania na rynku" Naley przy tym uwzgl$dni5 kwestie wymienione na rys" 6*4"


W drugiej #azie analiza musi by5 pog$biona! przynoszc odpowiedzi m"in" na nast$pujce pytania3
Eakie narz$dzia marketingowe i w jaki sposb stosuj konkurenciY
Na jakie segmenty rynku oddziauj i z jak intensywnociY
W ktrych dziedzinach dysponuj szczeglnymi atutami! a w ktrych wykazuj istotne sabociY
Najwaniejsze dane! ktre powinny zosta5 uzyskane w analizie konkurentw! zostay zawarte w licie
problemowej ***;? aneksu do rozdz" ***"
;naliza otoczenia s'oeczno-ekonomicznego
Kadania rynku powinny zawiera5 analiz$ brany! w ktrej #unkcjonowa5 b$dzie dany projekt
inwestycyjny oraz analiz$ istotnych elementw spoecznego i ekonomicznego otoczenia projektu" Dnaliza
brany powinna dostarczy5 odpowiedzi na nast$pujce podstawowe pytanie3 jakie s gwne czynniki
powodzenia w warunkach konkurencyjnych w brany i jakie
wyst$puj w niej specy#iczne moliwoci rozwojowe oraz specy#iczne
zagroeniaY 'rzedmiotem analizy powinny by5 przede wszystkim cykl ycia danej brany! jej zyskowno5
i szersze otoczenie spoeczno;ekonomiczne! ktrego cz$5 stanowi dana brana"

R,su0/! ;I9. Bu3#'a )-#8ilu 7#>li',16 -/a!1.i !#0!u-/0(4'
Pro0ile reakcjiO
T *zy konkurentw satys0akcjonuje ich obecna sytuacjaU
T Podj.cia jakich dzia8aQ tub 6rodkw mo5na oczekiwaL od
konkurentwU
T +akie s7 s8abo6ci konkurentwU
T +akich najsilniejszych reakcji mo5na oczekiwaL od
konkurentwU

#amierzenia konkurentw

Samoocena konkurentw
#achowania konkurentw
Specy0iczne atuty
i s8abo6ci konkurentw
3!kl !cia bran!
Fykl ycia brany
/@T/@U
ma w analizie szczeglne znaczenie" &ys" 64 przedstawia kolejne #azy cyklu"
Krana! w ktrej planowany jest dany projekt! znajduje si$ w okrelonej #azie swego cyklu ycia"
'rzykadami bran w rnych #azach s m"in"3 pozyskiwanie energii sonecznej (#aza wprowadzania!
pocztkowa,! brana komponentw elektronicznych (#aza wzrostu,! produkcja samochodw i ywnoci
(#aza dojrzaoci lub nasycenia,! przemys stoczniowy (#aza spadku! schykowa," )miejscowienie danej
brany w ramach cyklu ycia moe by5 rne w zalenoci od tego! czy bierzemy pod uwag$ gospodark$
wiatow czy gospodark$ danego kraju (decyduje o tym stopieH rozwoju gospodarczego i zaawansowania
technologicznego kraju," 'recyzyjne okrelenie docelowego rynku zbytu dla produktw danego projektu
ma istotne znaczenie w ocenie"
*denty#ikacja #azy cyklu ycia jest wana z uwagi na to! e miejsce w cyklu ycia determinuje obecny i
przyszy potencja rynku! jego chonno5 i moliwy udzia w rynku" Dby zapewni5 sobie wymagan
konkurencyjno5! w kadej #azie cyklu ycia produktu (brany, naley zastosowa5 rn strategi$ marketingow"
4!skowno)5 bran!
*m wysza jest intensywno5 (sia, konkurencji w brany! tym silniejsza presja na mar$ zysku
operacyjnego sprzedawcw" *ntensywno5 konkurencji! jak pokazano na rys" 64*! opisywana jest przez
skuteczno5 (wysoko5, barier wejcia i wyjcia! #az$ cyklu ycia brany! presj$ produktw substytu;
cyjnych oraz si$ negocjacyjn nabywcw i dostawcw"


/@T/@U
Krana obejmuje grup$ przedsi$biorstw wytwarzajcych produkty b$dce bliskimi substytutami" Naley zwrci5 uwag$
na to! e w wyniku innowacji technicznych gaG przemysu znajdujca si$ w #azie dojrzaoci moe sta5 si$ ponownie bran w
#azie wzrostu"
R,su0/! ;9. C,!l >,1ia &-a0>,






'prowadzenie
'zrost
%ojrza8o6L
Nasycenie
Spadek

97czna sprzeda5 zrealizowana przez wszystkich konkurentw
Arwna ch8onno6ci rynkuB
*h8onno6L rynku

Wysoko-. "arier wej-cia i wyj-cia# Kariery wejcia chroni rynek brany przed wejciem nowych
konkurentw" &yzyko wejcia dla nowych konkurentw zaley od reakcji konkurentw ju
#unkcjonujcych na rynku oraz od skutecznoci barier wejcia" Kariery wejcia wynikaj z dowiadczenia
i wielkoci VstarychW konkurentw! siy powizaH z odbiorcami (i ich lojalnoci,! umw o wsppracy!
barier prawnych! wielkoci niezb$dnych inwestycji pocztkowych itp"
&wnie wysokie bariery wyjcia intensy#ikuj konkurencj$ w brany i wpywaj na obnienie cen i mar
zysku" Kariery wyjcia istniej! gdy3
stopieH wykorzystania zdolnoci wytwrczych zakadw musi by5 wysoki z uwagi na duy udzia
kosztw staych w kosztach cakowitychX
trudno jest dokonywa5 redukcji zatrudnieniaX
czynnik polityczny ogranicza moliwoci wyjcia z brany"
!aza w cyklu &ycia" Najbardziej intensywna jest konkurencja w brany! gdy wiele #irm walczy o udzia w
powolnie rozwijajcym si$! stagnacyjnym (np" b$dcym w #azie nasycenia, lub schykowym rynku"
Presja ze strony produktw su"stytucyjnych" W szerszym uj$ciu! wiele bran wytwarzajcych wyroby o
zblionych cechach i #unkcjach konkuruje mi$dzy sob wzajemnie" Z punktu widzenia nabywcw
bowiem wyroby te s substytutami" Zblione #unkcje produktu uzyskuje si$ niekiedy w e#ekcie
wykorzystania rnych technologii" *m bardziej elastyczni s nabywcy! tym silniejsza presja
konkurencyjna na poziom mary zysku w danej brany"
/i'a negocjacyjna na"ywcw i dostawcw" +ysponowanie du si negocjacyjn przez nabywcw i
dostawcw jest kolejn przyczyn obniania si$ mary zysku w brany" Sia negocjacyjna zaley gwnie
od znaczenia danego przedsi$biorstwa dla nabywcw" 'resja na mare zysku ronie szczeglnie wwczas!
gdy dane przedsi$biorstwo ma ograniczony wybr odbiorcw i dostawcw lub takiego wyboru nie ma w
ogle"
;naliza szerszego otoczenia s'oeczno-ekonomicznego
Felem tej analizy jest okrelenie spoecznych i ekonomicznych aspektw istotnych dla procesu
przygotowywania i oceny strategii i koncepcji marketingowej projektu inwestycyjnego" Dspekty te
odzwierciedlaj kultur$ danego spoeczeHstwa! polityk$ spoeczn i gospodarcz paHstwa! normy prawne!
zwyczaje i obyczaje itp" S one istotne o tyle! o ile maj wpyw na moliwoci i zagroenia dla projektu"
&N($NS)'NO2V 4ON4,$N*+&
Presja produktw
substytucyjnych
Bariery wej6cia
i wyj6cia
!aza w cyklu
5ycia bran5y
Si8a negocjacyjna
dostawcw
Si8a negocjacyjna
nabywcw
R,su0/! ;9I. I0(/0s,'0#:? !#0!u-/01.i
:ista problemowa ***;> w aneksie do rozdz" *** wskazuje na pewne elementy otoczenia spoeczno;
ekonomicznego! ktre powinny by5 przedmiotem analiz"
;naliza 'rzedsibiorstwa ,wewntrzna.
Dnaliza wewn$trzna zwykle odnosi si$ jedynie do projektw inwestycyj nych podejmowanych w ju
#unkcjonujcych przedsi$biorstwach! takich jak projekty powi$kszenia zdolnoci wytwrczych! projekty
rekonstrukcji czy modernizacyjne" Z reguy! ta analiza musi odnosi5 si$ do wszystkich #unkcji
przedsi$biorstwaX zatem trzeba w niej uwzgl$dni5 problematyk$ marketingu! produkcji! badaH i rozwoju!
#inansw! kadrow! organizacji i zarzdzania"
Dby okreli5 waciw strategi$ dla danego projektu! niezb$dne jest znalezienie odpowiedzi na
nast$pujce pytania3
Eakie s biece cele i realizowane strategie w danym przedsi$biorstwieY
Eakie s atuty (silne strony,! a jakie s saboci przedsi$biorstwaY
W kontekcie atutw i saboci przedsi$biorstwa! gdzie le jego obecne zasadnicze umiej$tnociY
:ista problemowa i #ormularz (***;<, do analizy #unkcjonujcego przedsi$biorstwa zaczony jest w
aneksie do rozdz" ***"
Projekcje dan!c" marketingow!c"
+okonanie projekcji przyszych tendencji rozwojowych jest najwaniejszym i z pewnoci najbardziej
zoonym skadnikiem badania marketingowegoX jest to bowiem czynnik determinujcy zarwno zakres
projektu jak i niezb$dne zasoby" 'rojekcje zawiera5 powinny dane ilociowe i o charakterze jakociowym
dotyczce P jak wspomniano wyej P poday i popytu na badanych rynkach! przewidywanych udziaw w
rynku! przyszych warunkw konkurencji itd" 'odstawow przesank do wykorzystania okrelonych
metod ilociowych jest dokadne zrozumienie mechanizmw rozwoju danej brany! za wszelkie dane
uzyskane w wyniku zastosowania metod analizy statystycznej zawsze powinny by5 interpretowane z
uwzgl$dnieniem moliwych zalenoci przyczynowo;skutkowych" cadna metoda statystyczna nie moe
naprawi5 braku zrozumienia (rozeznania, rynku! popenionych b$dw w charakterystyce brany i analizie
trendw rozwojowych"
Jdy dany produkt ma by5 wytwarzany w danym kraju po raz pierwszy! a w kraju tym istnieje system
licencjonowania i kontroli importu! najwaniejszymi czynnikami! ktre naley uwzgl$dni5 w projekcjach
popytu s reakcje nabywcw i moliwoci substytucji danego produktu" Np" moliwoci sprzeday
wyprodukowanych po raz pierwszy w danym kraju wkien syntetycznych mog zalee5 od substytucji
tych wkien przez wkna naturalne"
W miar$ uruchomiania kolejnych zakadw! najwaniejszym czynnikiem determinujcym moliwoci
sprzeday staje si$ sia konkurencji! zatem o konkurencyjnoci danego przedsi$biorstwa decyduje
odpowiednia polityka cenowa! a take inne instrumenty oddziaywania marketingowego! jak jako5!
image marki itd"
'oszczeglne techniki prognostyczne przedstawiono zwi$ze w aneksie 7" )atwi5 to powinno dobr
waciwej techniki w przygotowywaniu i ocenie projektu inwestycyjnego" W prognozowaniu popytu
mona wykorzysta5 nast$pujce techniki3
metod$ trendu (ekstrapolacji,!
metod$ poziomu konsumpcji (obejmujc elastycznoci cenowe i dochodowe popytu,!
metod$ #inalnego zastosowania (wspczynnika konsumpcji,!
metod$ wskaGnika wiodcego!
modele regresji"
Niezalenie od doboru techniki lub ich kombinacji prognozowanie wymaga przyjmowania okrelonych
zaoeH i dokonywania rachunku prawdopodobieHstwa" Niektre czynniki determinujce popyt nie s
oczywiste! niektrych zalenoci nie da si$ jednoznacznie ustali5 i obliczy5" Nieprzewidywalne
wydarzenia! takie jak np" kryzys energetyczny lat @1"! mog powodowa5 olbrzymie zmiany poziomu
kosztw porednio korygujc poziom popytu na wiele produktw" +o przykadowych parametrw i
zjawisk! ktrych poziomu czy wystpienia nie da si$ przewidzie5 bez ryzyka popenienia b$du w
prognozie! nale m"in"3 tempo wzrostu produktu krajowego i dochd na gow$! zmiany w strukturze
budetw gospodarstw domowych! odkrycia nowych Grde surowcw! nowe substytuty! innowacje
technologiczne w danej brany lub w branach wspdziaajcych (np" dostawcw,! zmiany cen
(tendencje in#lacyjne! zmiany kursw walut,! nowe zastosowania produktu! zmiany kontyngentw
importowych i tary# celnych! pojawienie si$ kooperacji mi$dzynarodowej! zmiana struktury podmiotowej
konkurencji itp"
+nioski< szanse i cz!nniki zagroenia
Na tym etapie! po zebraniu wynikw dotychczasowych badaH marketingowych! naley zestawi5 moliwoci
rynkowe! ktre sprzyjaj realizacji danego projektu! a take ustali5! jakie czynniki ryzyka mu zagraaj" %we
potencjalne szanse i zagroenia! b$dce krytycznymi zmiennymi oceny projektu i jego wariantw! stanowi
podstaw$ do dalszego ksztatowania strategii projektu i jego koncepcji marketingowej! jak rwnie podstaw$
do podejmowania ostatecznych decyzji dotyczcych zakresu projektu! zasobw ludzkich i materialnych!
lokalizacji! konstrukcji i technologii! zarzdzania! organizacji" Stanowi one te podstaw$ do #inansowej oceny
projektu inwestycyjnego"
C. Za-,s s(-a(/2ii )-#./!(u
'o wprowadzeniu do problematyki marketingu i wskazaniu jego #unkcji w zarzdzaniu przedsi$biorstwem
oraz znaczenia dla studiw #easibility! przedmiotem prezentacji byy zakres i struktura badaH
marketingowych" 'rzygotowanie koncepcji marketingowej dla danego projektu inwestycyjnego wymaga!
jak obrazuje to rys" *6! uprzedniego okrelenia strategii projektu" W tym kontekcie naley rozrnia5
poj$cia celu i strategii" Fel (;e, projektu to podany stan lub kierunek dziaania! ktry powinien zosta5
osigni$ty w projekcie (np" wykorzystanie krajowych surowcw! substytucja importu! uzyskanie
przychodu w obcej walucie,! natomiast strategia okrela rodki! sposoby dziaania i operacje wymagane
do osigni$cia celu (np" uzyskanie przewagiAprzodownictwa kosztowego! zrnicowanie! wykorzystanie
luki rynkowej," Na rys" 64** przedstawiono zasadnicze #azy procesu #ormuowania strategii projektu oraz
odpowiadajcej jej koncepcji dziaaH marketingowych"
'ierwszy etap tego procesu to ocena sytuacji i analiza pozycji wyjciowej" %bejmuje to m"in" analiz$
rynku i popytu" W przypadku projektw rozbudowy zdolnoci wytwrczych lub ich rekonstrukcji rwnie
wana jak analiza rynku jest ocena atutw i saboci przedsi$biorstwa uzyskana w wyniku analizy
przedsi$biorstwa" :ista problemowa dla analizy przedsi$biorstwa (***;<, zawarta jest w aneksie do
rozdziau ***"
Felem strategii projektu jest identy#ikowanie i systematyczne wskazywanie podstawowych problemw
projektu" Zwykle waga i charakter tych problemw s rne w poszczeglnych projektach! a wnikliwa
analiza elementw krytycznych dla powodzenia przedsi$wzi$cia ma zasadnicze znaczenie w procesie
przygotowywania i oceny projektu" Np" w projekcie! w ktrym zastosowano sprawdzon technologi$ na
rynku b$dcym w #azie dojrzaoci w cyklu ycia! szczeglnie istotne znaczenie dla powodzenia tego
przedsi$wzi$cia moe mie5 waciwy dobr i wykorzystanie systemu dystrybucji (uksztatowanie systemu
dystrybucji stanowi w tym przypadku problem o strategicznym znaczeniu," %signi$cie celu! ktrym jest
penetracja mi$dzynarodowego rynku dbr inwestycyjnych moe wymaga5 kooperacji w badaniach
technicznych! a rozwj produktu i technologii moe sta5 si$ najwaniejsz kwesti w #ormuowaniu
strategii projektu" W procesie #ormuowania strategii projektu naley zwrci5 szczegln uwag$ na
ponisze czynniki! ktre mog j determinowa53
P docelowy rynek (zasi$g, geogra#iczny projektu!
P udzia w rynku!
P relacje produkt P rynek!
P konkurencja i tendencje rozwojowe na rynku (popyt,"

4asig geogra&iczn! strategii
W celu realistycznej oceny swej pozycji konkurencyjnej przedsi$biorstwo powinno okreli5 rynki o
istotnym znaczeniu dla danego projektu (obecnych i potencjalnych odbiorcw,! a w szczeglnoci ustali5
O*$N" S)(,"*+& PO+$4(, T "N"-&#" PO#)*+& ')+2*&O'$+


Sytuacja w otoczeniu Sytuacja wewn.trzna










Szanse i zagro5enia "tuty i s8abo6ci
Otoczenie spo8eczno/ekonomiczne
#asoby
-okalizacja "naliza rynku
(echnologia
!inanse

"naliza przedsi.biorstwa

*ele przedsi.biorstwa
'nioski i mo5liwo6ci strategiczne
S0ormu8owanie celu A/wB i strategii projektu
4ON*$P*+" %#&"9"R M"4$(&NJO')*I
Strategia marketingowa
Operacje marketingowe i bud5et
4ompozycja 6rodkw marketingu Amarketing/miPB
R,su0/! ;9II. Za-,s s(-a(/2ii )-#./!(u
i !#01/)1.i 35ia$a 7a-!/(i02#',16
geogra#iczny zasi$g operacji" Np" rynek takich dbr konsumpcyjnych jak kamery! odbiorniki 24
i kalkulatory elektroniczne ma charakter mi$dzynarodowy i cechuje go znaczna intensywno5
konkurencji! za #akt nasilania si$ konkurencji mi$dzynarodowej na tym rynku ma zasadnicze znaczenie
dla ksztatowania strategii projektu" Ze wzgl$du na to! e istnieje relatywnie niewiele ga$zi! w ktrych
#unkcjonuj nowe korporacje mi$dzynarodowe! moliwe i wane jest przeprowadzenie dokadnej analizy
wszystkich czynnikw determinujcych kierunki ekspansji i charakter konkurencji mi$dzynarodowej
(globalnej, bdG lokalnej (o ograniczonym zasi$gu geogra#icznym," 2ypy strategii projektu wyodr$bnione
ze wzgl$du na zasi$g geogra#iczny operacji ilustruje rys" 64***"
Na podstawie oceny pozycji projektu! w studium #easibility powinno rozwaa5 si$ rne warianty
strategiczne z uwzgl$dnieniem ograniczeH wynikajcych z czynnika geogra#icznego" Warianty te powinny
by5 zaprojektowane dla poszczeglnych produktw z myl bdG o lokalnym czy regionalnym zasi$gu
operacji! dla rynku narodowego (caego kraju, lub dla rynku mi$dzynarodowego (np" wariant zakadajcy
eksport do wielu krajw lub kilku wybranych krajw," W ostatnim przypadku ekspansja eksportowa moe
zaczyna5 si$ od penetracji kilku krajw o duym znaczeniu dla danego przedsi$biorstwa! a nast$pnie
stopniowo rozszerza si$ na kolejne rynki"
6dzia w r!nku a strategie 'odstawowe
Iolejnym elementem strategii projektu jest docelowa pozycja na rynku" W przypadku projektu
inwestycyjnego chodzi o ustalenie dugookresowej pozycji rynkowej mierzonej udziaem w rynku! do
ktrej dy si$ na danym rynku geogra#icznym lub w segmencie rynku" Warto podkreli5! e zyskowno5
projektu (przedsi$biorstwa, zmienia si$ wraz z jego udziaem w rynku (por" rys" 6*6,"

W przypadku niskiego udziau w rynku wysoka zyskowno5 moe by5 rezultatem koncentracji na
niewielkiej grupie produktw lub grup odbiorcw! skutecznej strategii marketingowej lub niskich
kosztw" W miar$ wzrostu sprzeday i udziau w rynku zwi$ksza si$ poziom nakadw inwestycyjnych
oraz kosztw produkcji i marketingu" Nie zawsze jednak moliwe jest natychmiastowe osigni$cie
korzyci w postaci obniajcych si$ kosztw przeci$tnychX innymi sowy przychody kraHcowe mog
by5 nisze ni koszty kraHcowe (dla danego poziomu zdolnoci wytwrczych i rodzaju technologii,"
R,su0/! ;9III. T,), s(-a(/2ii )-#./!(u 5/ '52l%3u
0a 5asi%2 2/#2-a8i150, #)/-a1.i









%bjanienia3 l" 'rzypadek dziaania na wszystkich segmentach geogra#icznie ograniczonego (lokalnego lub
regionalnego, rynku"
0" 'rzypadek koncentracji na wybranym segmencie rynku lub grupie producentw przy braku ograniczeH
zasi$gu geogra#icznego (np" operacje w danym segmencie rynku w skali mi$dzynarodowej,"
/" %peracje w wybranych segmentach rynku na wybranych rynkach geogra#icznych"
?" %peracje prowadzi si$ na wszystkich segmentach rynku bez ograniczeH zasi$gu geogra#icznego
operacji" W kraHcowym przypadku oznacza to konkurencj$ globaln obejmujc wszystkie towary i
grupy nabywcw" Strategi$ tak s zdolne realizowa5 jedynie przedsi$biorstwa o bardzo duym
potencjale i dobrym standingu #inansowym"
a/i01 1eo1ra2iczny
3

4

5

6



















































































































Prod*kty i /e1menty rynk*

W e#ekcie zyskowno5 spada" +opiero dalszy wzrost udziau w rynku moe zapewni5 pojawienie si$
korzyci duej skali dziaania! co powoduje podwyszenie zyskownoci" 'rzedsi$biorstwo dce do
uzyskania jeszcze wyszego udziau w rynku moe ponosi5 z tego tytuu znaczne koszty (np"
wchodzenia w nowe segmenty rynku zwizane z intensy#ikacj oddziaywania marketingowego P
m"in" promocji! agresywnej polityki opustw cenowych itp"," +ochodzi do tego obawa nabywcw
przed dominacj rynkow jednego dostawcy" W e#ekcie zyskowno5 moe ponownie zacz5 spada5"
Ze wzgl$du na indywidualne uwarunkowania naley przeprowadzi5 analiz$ siy zalenoci mi$dzy
udziaem w rynku a zyskownoci odr$bnie dla kadego rynku"
&ys" 66 obrazuje trzy typy podstawowych strategii w zalenoci od zakadanego zasi$gu operacji (i
udziau w rynku,"
Strategia 'rzodownictwa kosztowego
)zyskanie i utrzymanie kosztw niszych od ponoszonych przez konkurentw to podstawowe zaoenie tej
strategii" 'rzewaga kosztowa zwizana z e#ektem uczenia si$ i dowiadczenia
/=T/=U
zapewnia ochron$ przed
konkurentami! gdy ci spord nich! ktrzy ponosz wysze koszty! zwykle szybciej wypadaj z
rynku" +la uzyskania przodownictwa kosztowego niezb$dne jest cz$sto posiadanie znaczcego udziau w
rynku lub innego rodzaju istotnej przewagi konkurencyjnej! jak np" dost$p do tanich surowcw"




/=T/=U
M#ekt obrazowany w postaci krzywej dowiadczenia odzwierciedla dowiadczalnie stwierdzony spadek kosztw o
01 do /1 [ przy podwojeniu skumulowanej iloci produkcji (skali sprzeday,"
a/i01 1eo1ra2iczny
3

4

5

6



















































































































Prod*kty i /e1menty rynk*

R,su0/! ;I;. Z,s!#'0#:? a u35ia$ ' -,0!u




Ni/ki

Wy/oki


,dzia8 w rynku AKB
#yskowno6L AKB
R,su0/! ;;. P#3s(a'#'/ 'a-ia0(, s(-a(/2ii

Operacje na caym rynk*
Po/trze1ana przez
na(ywc7w *nika)no+,
Ni/kie ko/zty
w por7wnani*
z konk*rencj8
Strate1ia r7-nicowania
9dy2erencjacji:
Strate1ia przodownictwa ko/ztowe1o
Operacje w /e1mencie rynk*


Er#do3 na podstawie 9" M" 'orter! FompetitiLe Strategy3 2echnidues #or Dnalyzing
*ndustries and Fompetitors (New \ork! 7ree press! -.=1,! rozdz" 0"
Strate1ia koncentracji
Strate1ia )*k rynkowyc;
Warunkami niezb$dnymi do realizacji strategii przodownictwa kosztowego s m"in"3
dost$p do kapitau (zdolno5 do podejmowania duych inwestycji,!
innowacje w procesach wytwrczych!
a/i01 1eo1ra2iczny
3

4

5

6



















































































































Prod*kty i /e1menty rynk*

sprawny nadzr nad si robocz!
konstrukcja produktw zapewniajca atwo5 produkcji!
niski koszt dystrybucji"
Strategia r#nicowania
Strategia ta ma na celu zrnicowanie produktw lub usug danego przedsi$biorstwa poprzez nadanie
jego o#ercie cech odrniajcych od o#ert konkurentw! stanowicych o jej P w jakim aspekcie P
unikalnym charakterze" Zrnicowanie zapewnia ochron$ przed konkurencj poprzez emocjonalne
VzwizanieW nabywcw z danym przedsi$biorstwem lub jego mark! co powoduje usztywnienie
popytu na wyroby markowe o#erowane przez to przedsi$biorstwo" +la skutecznej realizacji tej
strategii wymagane jest m"in"3
dysponowanie przez przedsi$biorstwo duym potencjaem marketingowym!
sprawna suba badawczo;rozwojowa (wysoka sprawno5 innowacyjna przedsi$biorstwa,!
dost$p do segmentw rynku o wzgl$dnie wysokiej sile nabywczej!
atrakcyjno5 dla nabywcy o#erowanego asortymentu!
tradycja w danej brany!
kooperacja z dostawcami i dystrybutorami"
Strategia koncentracji ,luk r!nkow!c".
Strategia ta oparta jest na zaoeniu! e skupienie si$ na cile okrelonym celu jest bardziej
e#ektywne ni operowanie na szerzej zakrelonym rynku" Ioncentracja oddziaywania moe odnosi5
si$ do danej grupy nabywcw! ograniczonego geogra#icznie regionu lub grupy wyrobw" Wymagane
kompetencje przedsi$biorstwa wynikaj z celu strategicznego! do ktrego si$ zmierza w konkretnych
warunkach dziaania" Nie mona generalnie okreli5 tych wymagaH"
Dby uzyska5 e#ekt koncentracji si! zazwyczaj naley wybra5 jedn z trzech podstawowych odmian
tej strategii" Wybr okrelony jest przez pozycj$ na rynku (mierzon udziaem #irmy w rynku, i
zaoeniami odnonie polityki cenowej" Strategia przewagi kosztowej wie si$ z polityk niskich cen
sprzeday danego wyrobu" W strategii rnicowania przyjmuje si$ redni lub wzgl$dnie wysoki
poziom cen" Wysok cen$ sprzeday mona jednak uzyska5 jedynie w przypadku strategii
koncentracji na lukach rynkowych" Segment rynku! na ktrym mona uzyska5 wysokie ceny! jest
niewielki i niemoliwe byoby skupienie si$ na tego rodzaju segmencie i jednoczenie stawianie sobie
za cel uzyskanie korzyci duej skali produkcji"
/elacje 'rodukt F r!nek a strategie bazowe
%krelona relacja produkt P rynek determinuje strategi$ marketingow (por" cz$5 + tego rozdziau,!
a take ma zasadnicze znaczenie dla #ormuowania strategii caego projektu" Fztery podstawowe typy
strategii marketingowej przedstawiono na rys" 66*"
/trategia penetracji rynku" 'rzedsi$biorstwo operujce na danym rynku dy do intensy#ikacji
oddziaywania marketingowego na dotychczasowym rynku" Ioncentruje si$ przy tym na
dotychczasowych produktach! intensy#ikujc ich promocj$! dystrybucj$" *ntensy#ikacja oddziaywania
wie si$ take z niewielkimi zmianami cech wyrobu! umoliwiajcymi odnowienie popytu!
znalezieniem dodatkowych nabywcw w danym segmencie rynku itp"
/trategia rozwoju rynku" +otychczasowe wyroby o#erowane s w nowych segmentach rynku! na
nowych rynkach geogra#icznych! przy uyciu dodatkowych (nowych, kanaw dystrybucji itp"
/trategia rozwoju produktu" 'rzedsi$biorstwo dy do wprowadzenia na rynek nowych produktw i
znalezienia nowych rozwizaH problemw przyszych odbiorcw"
/trategia dywersyfikacji" 'rzedsi$biorstwo zamierza osign5 swe cele ekonomiczne wprowadzajc
nowe produkty na nowe (dla siebie, rynki zbytu"


Strategia konkurowania i rozszerzania r!nku
Wzrost udziau danego przedsi$biorstwa w rynku moe nastpi5 bdG kosztem konkurentw! gdy
chonno5 danego rynku jest staa lub maleje! bdG moe wiza5 si$ z rozszerzaniem rynku" &ys"
66** zawiera charakterystyk$ dwu odpowiadajcych tym sytuacjom strategii! ktre z jednej strony
wi si$ ze strategi projektu! z drugiej za P determinuj koncepcj$ dziaaH marketingowych"
/trategia konkurowania" %krela ona! w jaki sposb przedsi$biorstwo moe zwi$kszy5 swj udzia w
rynku kosztem konkurentw" Strategi$ t$ mona wykorzysta5! gdy nie ma podstaw do przewidywania
wzrostu chonnoci rynku" %dnosi si$ to np" do #az dojrzaoci i nasycenia rynku (w cyklu ycia
produktu lub brany," 'rzedsi$biorstwa pozostajce na rynku powinny podj5 wwczas strategi$
konkurowania! nastawion na popraw$ swej pozycji! rezygnujc ze strategii rozwoju rynku" Naley
podkreli5! e cz$sto przedsi$biorstwa o najwyszym udziale w rynku najpGniej mody#ikuj sw
strategi$"
/trategia rozszerzania rynku" W strategii tej zakada si$! e dziaania marketingowe przedsi$biorstwa
nastawione s gwnie na tworzenie nowych rynkw zbytu lub zwi$kszanie chonnoci rynku
dotychczasowego" Strategia taka implikuje m"in" zmian$ zachowania si$ nabywcw! ich zwyczajw
(wymagaH! norm itp"," Jwn #unkcj tej strategii jest uzyskanie wiodcej pozycji wzgl$dem
konkurentw ju w pierwszej #azie ksztatowania si$ nowego rynku"

R,su0/! ;;I. R/la1./ )-#3u!( B -,0/!
a s(-a(/2i/ )-5/3si%&i#-s('a

R'NEK
PROD%K$
Dotyc;cza/owy
Nowy
Dotyc;cza/owy
Strate1ia
penetracji rynk*
Strate1ia
rozwoj* prod*kt*
Nowy
Strate1ia
rozwoj* rynk*
Strate1ia
dywer/y2ikacji
Er#do: na podstawie 8" *" Dnso##3 Strategies #or +iLersi#ication!
8arward Kusiness &eLiew! September;%ctober -.>@! s" --/;-0?"

$ormuowanie strategii 'rojektu
W trakcie #ormuowania strategii projektu naley rozstrzygn5 nast$pujce kwestie3
Eaki jest zasi$g geogra#iczny operacji podejmowanych w ramach projektuY
Eaka strategia podstawowa jest najwaciwsza3 przewagi kosztowej! rnicowania czy
koncentracjiY
Eak pozycj$ rynkow (mierzon udziaem przedsi$biorstwa w rynku, zamierza si$ osign5 i w
jakim horyzoncie czasowymY
Eakiego typu relacja produkt P rynek powinna by5 podstaw do wyboru strategii marketingowej
(por" rys" 66*,Y


R,su0/! ;;II. S(-a(/2i/ !#0!u-#'a0ia i -#5s5/-5a0ia -,0!u
,dzia8 przedsi.biorstw w rynku
Strategia konkurowania
*h8onno6L
rynku
Strategia rozszerzania rynku
*h8onno6L
rynku
R,su0/! ;;III. G$4'0/ /l/7/0(, s!$a3#'/
)-#1/su 8#-7u$#'a0ia s(-a(/2ii )-#./!(u

Se1mentacja w1<
= 1r*p od(iorc7w
= re1ion7w 1eo1ra2icznyc;
= prod*kt7w
Okre+)enie rynk* operacyjne1o<
Pod/tawowa /trate1ia projekt*<
= r7-nicowanie
= przodownictwo ko/ztowe
= /trate1ia koncentracji
Okre+)anie zdo)no+ci prod*kcyjnyc; zakad*<
Macierz Portera
Orientacja prod*kt=rynek<
= penetracja rynk*
= rozw7j rynk*
= rozw7j prod*kt*
= dywer/y2ikacja
%/ta)enie pro1ram* prod*kcji<
Macierz "nso00a
Eaka ma by5 struktura asortymentowa produktw oraz poziom cen sprzedayY
Na jakiej docelowej grupie odbiorcw przedsi$biorstwo b$dzie si$ koncentrowa5Y
Eak strategi$ poprawy pozycji na rynku naley wybra53 strategi$ konkurowania czy rozszerzania
rynkuY
Eakiego rodzaju kompetencje i atuty przedsi$biorstwa s niezb$dne w kontekcie obecnych i
potencjalnych konkurentwY
Fzy poprawa pozycji rynkowej danego projektu inwestycyjnego b$dzie uzyskiwana wasnymi siami
czy w rezultacie kooperacji (i czy s moliwoci takiej kooperacji,Y

2rzy zasadnicze kwestie o charakterze koncepcyjnym! ktre naley przeanalizowa5 w trakcie
#ormuowania strategii! s wspzalene" 'unktem wyjcia w #ormuowaniu zarysu strategii projektu
jest P w kadym przypadku P zde#iniowanie i segmentacja rynku" 2zw" macierz Dnso##a (rys" 66***,
wskazuje na struktur$ asortymentu i uatwia okrelenie programu produkcyj nego" Ioncepcja
wariantw strategicznych 'ortera uatwia ustalenie pozycji rynkowej projektu i okrelenie zdolnoci
wytwrczych! wskazujc na niezb$dny potencja produkcyjny i in#rastruktur$"
Jdy dokonuje si$ wyboru wariantu projektu! studia wykonalnoci powinny zawsze zawiera5
alternatywne strategie" %ceniajc te alternatywne rozwizania naley rozpatrzy5 nast$pujce kwestie3

W jakim stopniu zaproponowane warianty strategii umoliwiaj osigni$cie pierwotnych celw
projektu (np" popraw$ sytuacji w zakresie zaopatrzenia w podstawowe produkty spoywcze itp",Y
Eakie s przewidywane wyniki #inansowe dla alternatywnych wariantw strategii (zyskowno5
sprzeday! rentowno5 inwestycji,Y
Eakie ryzyko wie si$ z realizacj kadego z tych wariantw (ryzyko polityczne! ekologiczne!
#inansowe itd",Y
D. Za-,s !#01/)1.i 35ia$a 7a-!/(i02#',16
Ioncepcja marketingowa dla danego projektu obejmuje strategi$ marketingow (odpowiedni dla danego
rynku i odpowiadajc potrzebom i oczekiwaniom odbiorcw,! rodki i operacje marketingowe (tworzce
skoordynowany system rodkw oddziaywania, niezb$dne dla osigni$cia celw marketingowych
projektu na wybranym rynku docelowym" 2aka koncepcja dziaaH marketingowych powstaje w ramach
caociowej strategii projektu #ormuowanej na podstawie wynikw badaH marketingowych"
W trakcie #ormuowania koncepcji dziaaH marketingowych naley uwzgl$dni5 dwa jej wymiary
decyzyjne (por" rys" *6,3
strategiczny P obejmujcy problematyk$ dugookresowego zarzdzania marketingowego (grupy
odbiorcw! cele i strategie marketingowe,X
operacyjny P obejmujcy kwestie biecego wykorzystania poszczeglnych instrumentw
marketingowych! operacji i budetu marketingowego"
+!miar strategiczn! konce'cji dziaa marketingow!c"
*kre)lanie gru' odbiorc#w ,docelow!c" segment#w.
Wybr grup nabywcw! na ktrych zamierza oddziaywa5 przedsi$biorstwo realizujc dany projekt! ma
zasadnicze znaczenie dla opracowania koncepcji dziaaH marketingowych" Wybr ten bowiem
determinuje nie tylko relacje rynek;projekt inwestycyjny! ale okrela take konstrukcj$ produktu
i technologi$ wytwarzania" %cen$ relacji mi$dzy poszczeglnymi #ormami produktu a wymaganiami
(pre#erencjami, poszczeglnych grup nabywcw ilustruje rys" 66*4"

'oza wst$pn ocen kosztw zwizanych z penetracj i operacjami na rynku! przedmiotem analizy w
odniesieniu do kadej z docelowych grup nabywcw powinny by5 (por" take list$ problemow ***;
- w aneksie do rozdz" ***,3
struktura i potencjalna chonno5 rynku!
potrzeby nabywcw i kryteria podejmowania decyzji zakupu!
konkurencja!
poziom cen sprzeday!
wymagania dotyczce produktu!
dotychczasowe i nowe kompetencje i umiej$tnoci"
*kre)lanie cel#w marketingow!c"
R,su0/! ;;I9. O1/0a 50a15/0ia )#s515/24l0,16 1/16 )-#3u!(u
3la -4>0,16 2-u) #3&i#-14'
>r*pa
od(iorc7w

?orma
prod*kt*
Na(ywcy@ d)a kt7ryc; re)atywnie wa-ne je/t<
pre/ti-
e/tetyka
poziom tec;niczny
cena
e1arki w p)a/tikowej o(*dowie
A
A
B
B B B
e1arki j*(i)er/kie
B B B
B B B
B
A
e1arki /portowe
9ze /toperem@ wodoodporne:
A
C
B B
C
e1arki wie)o2*nkcyjne 9(*dzik@ 2azy k/i0-yca itpD:
B B
C
B B B
A

%bjanienia3 ZZZ bardzo wana cecha wyrobu dla danej grupy odbiorcw
ZZ wana cecha wyrobu dla danej grupy odbiorcw
P nieistotna cecha wyrobu dla danej grupy odbiorcw
Y znaczenie niewiadome! naley rozpatrywa5 w powizaniu z innymi
cechami produktu w kontekcie danej grupy odbiorcw
Fele marketingowe #ormuowane s w postaci wielkoci sprzeday! jak rwnie w #ormie
podanej pozycji rynkowej danego produktu oraz pozycji przedsi$biorstwa (lub projektu, w
docelowym segmencie rynku" +la ustalenia celw w zakresie sprzeday dla kadego produktu oraz
segmentu rynku naley uwzgl$dni5 nast$pujce parametry (cele przedsi$biorstwa,3
poziom sprzeday!
udzia w rynku!
image przedsi$biorstwa!
zysk"
*stotne jest! by cele byy realne! moliwe do osigni$ciaX naley unika5 bezkrytycznych
ekstrapolacji historycznych trendw rozwojowych" 'ozycj$ rynkow przedsi$biorstwa (projektu,
okrela si$ w stosunku do konkurentw lub koHcowych odbiorcw" 'odstaw do ustalenia celw i
strategii marketingowych powinny by5 dane dotyczce3
atutw i saboci konkurentw!
wasnych saboci i atutw!
specy#icznych potrzeb odbiorcw koHcowych!
image przedsi$biorstwa!
przewidywanego poziomu kosztw"
*kre)lanie strategii marketingowej
W trakcie opracowywania ostatecznej wersji projektu naley przygotowa5 i dokona5 oceny
alternatywnych wariantw strategii marketingowej" Niezb$dne jest zrozumienie #aktu! e wybrana
strategia marketingowa b$dzie mie5 wpyw na parametry projektu (jego zakres! wybr technologii!
lokalizacji itp",! zatem musi by5 zharmonizowana ze strategi projektu (por" rys" 66*! 66** i
66***,"
a. Strategia konkurowania
Strategia ta ma celu zwi$kszenie udziau w rynku (pozyskania nabywcw kosztem konkurentw,"
'odj$cie tej strategii jest wskazane! gdy osiga si$ na danym rynku #az$ dojrzaoci lub nasycenia"
Eak wspomniano wyej! przedsi$biorstwa majce najwyszy udzia w rynku zazwyczaj zmieniaj
strategi$ konkurencji pGniej ni #irmy mniejsze" Wyrni5 mona nast$pujce strategie
konkurowania3 strategi$ agresywnej konkurencji cenowej (cznie z zastosowaniem cen
dumpingowych,X strategi$ imitacji (moe ona mie5 na celu wykorzystanie e#ektw dziaaH
marketingowych konkurentw,X strategi$ konkurencji pozacenowej (np" za pomoc jakoci! marki!
zakresu #unkcji wyrobu! usug towarzyszcych itp"," Wie si$ to zatem z wykorzystaniem strategii
rnicowania lub wyszukiwania luk rynkowych"
b. Strategia rozszerzania r!nku
7unkcj dziaaH marketingowych moe by5 stworzenie nowych rynkw (tzn" pozyskanie nowych
grup nabywcw! rozszerzenie zakresu zastosowania dla danego wyrobu, lub intensy#ikacja popytu
(zwi$kszenie konsumpcji przez dotychczasowych odbiorcw," 2a strategia jest typowa dla #azy
wzrostu sprzeday (wczesne #azy cyklu ycia," 'rzed wyborem tej strategii naley rozpatrzy5
nast$pujce kwestie3 okreli5 #az$ cyklu ycia danej branyX ustali5 moliwoci ksztatowania
sytuacji rynkowej przez dane przedsi$biorstwoX porwna5 poziom i struktur$ kosztw produkcji
wasn i konkurentwX ustali5 czy poziom cen stanowi wane kryterium wyboru przy zakupie oraz
czy s moliwoci ksztatowania specy#icznego image przedsi$biorstwa (lub marki produktu,"
;s'ekt! o'erac!jne konce'cji dziaa marketingow!c"
$ormuowanie marketing-miG
Iompozycja instrumentw marketingowych (marketing;miB, musi by5 ustalana pod ktem
nabywcw (uytkownikw, koHcowych oraz porednikw handlowych" Skadniki marketing;miB P
produkt! cena! promocja i dystrybucja P naley rozpatrywa5 jako wspzalene narz$dzia
marketingowe! stanowice optymalny ukad rodkw sucych realizacji celw marketingowych"
Zasadnicze znaczenie dla #ormuowania marketing;miB ma zrozumienie wspzalenoci
wyst$pujcych na kadym rynku mi$dzy jego uczestnikami (dostawcami! odbiorcami!
konkurentami,! jak to pokazano na rys" 6*" Wane jest uwzgl$dnienie charakteru konkurencji oraz
prawdopodobnych reakcji odbiorcw i konkurentw" %ptymalna kompozycja rodkw marketingu
powinna wynika5 z uwarunkowaH rynkowych oraz wybranej strategii marketingowej
przedsi$biorstwa" &ealizacja strategii przodownictwa kosztowego wymaga zupenie innego
uksztatowania rodkw marketingu ni w przypadku strategii rnicowaniaX poszczeglne rodki
oddziaywania marketingowego musiayby w obu przypadkach by5 odmienne dla tego samego
rynku! poziomu cen! jakoci produktu! zakresu usug posprzedanych itp"
a. Produkt i 'olit!ka 'roduktu
'rojekt inwestycyjny jest wykonalny w aspekcie #inansowym tylko wwczas! gdy produkty
wytwarzane w danym zakadzie maj warto5 dla potencjalnych odbiorcw! tj" gdy mog by5
sprzedane" W przypadku opracowywania i oceny ostatecznej wersji projektu naley dokona5
analizy obecnej sytuacji rynkowej i dokona5 odpowiedniego doboru skadnikw produkt;miB! tzn"
elementw opisujcych produkt w sensie marketingowym (por" cz$5 D tego rozdziau,"
2rzeba stwierdzi5! czy w projekcie naleaoby si$ skupi5 na pojedynczym produkcie czy wytwarza5
rne wyroby! a take okreli5! czy dany produkt bdG produkty powinny by5 wytwarzane w jednej
wersji! czy te powinno by5 wi$cej odmian wyrobu rnicych si$ poziomem jakoci! rozmiarami!
barw itp" *naczej mwic! chodzi o ustalenie g$bokoci asortymentu (liczby wersji danego
wyrobu tworzcych tzw" lini$ produktu, i szerokoci asortymentu (liczby linii produktu," 'rodukt;
miB i asortyment powinny by5 zaprojektowane w sposb umoliwiajcy zaspokojenie potrzeb i
pre#erencji nabywcw" Ionieczne moe by5 opracowanie prototypw i przetestowanie ich na rynku
przed podj$ciem decyzji o produkcji! o strukturze programu produkcyjnego oraz o sprzeday"
9imo e rnice krajowych norm technicznych i innych regulacji prawnych stanowi pewne
utrudnienie dla producentw! wypenienie tych norm moe sta5 si$ atutem promocyjnym! zwaszcza
gdy sprzyja to uzyskaniu mi$dzynarodowej akceptacji produktu" Walory konstrukcyjne i
#unkcjonalne produktu! cho5 wane dla powodzenia rynkowego produktu! nie s jedynymi
nonikami sukcesuX istotne mog by5 take np" walory estetyczne wyrobu i jego opakowania"
% akceptacji produktu decydowa5 mog take usugi posprzedane" 9og one P w najw$szym
zakresie P ogranicza5 si$ do dostaw niezb$dnych cz$ci zamiennych! ale mog obejmowa5 rwnie
rozbudowany kompleks usug zwizanych z eksploatacj produktu i usug naprawczych" )sugi
takie wymagaj zazwyczaj utrzymywania odpowiednich zapasw cz$ci w zakadzie produkcyjnym
lub sieci dystrybucji i serwisu" Fharakter i przewidywane koszty systemu serwisowego i samych
usug powinny by5 okrelone w studium wykonalnoci projektu! zwaszcza gdy ich zakres w sposb
istotny rzutuje na koszty i przychody projektu"
)stalenie cech produktu (;w, oraz okrelenie zarysu polityki produktu s podstaw do
projektowania programu produkcyjnego i zdolnoci wytwrczych zakadu! zaoeH
konstrukcyjnych! projekcji nakadw inwestycyjnych! kosztw produkcji i marketingu! a take do
oceny ryzyka realizacji moliwych strategii marketingowych"
b. 3ena i 'olit!ka cenowa
)stalenie poziomu cen produktu jest elementem zarwno bazowej strategii projektu jak i strategii
marketingowej" W przypadku produktw o wzgl$dnie niskiej jakoci stosuje si$ zwykle strategi$
niskich cen! podczas gdy strategia wysokich cen moe by5 realizowana w odniesieniu do wyrobw
o wyszej jakoci (produktw o wyszej jakoci konstrukcyjnej! lepszym wzornictwie! lepszym
obrazie marki! szerszym zakresie gwarancji i usug przysprzedanych,"
/.T/-U
+la ustalenia poziomu cen sprzeday niezb$dne jest przeprowadzenie analizy kosztw produkcji i
marketingu ponoszonych przez dane przedsi$biorstwo! a take ocena reakcji nabywcw na poziom
cen i jego zmiany (elastyczno5 cenowa popytu,! a take uwzgl$dnienie polityki cenowej konku ;
rentw" W tym kontekcie naley zwrci5 uwag$! e poziom cen powinien by5 przystosowany do
uwarunkowaH wyst$pujcych w poszczeglnych segmentach rynku (polityka rnicowania cen,"
*nne czynniki! ktre powinny by5 brane pod uwag$ przy #ormuowaniu polityki cenowej to3
wysoko5 mary (lub prowizji, hurtownikw! detalistw i innych porednich ogniw handlowych!
niezb$dnej dla podj$cia dystrybucji i promocji produktu przez ww" porednikwX
systemy urz$dowej reglamentacji i kontroli cen (np" cz$sto wyst$pujce w obrocie produktami
rolno;spoywczymi,X
zwyczajowe (i oczekiwane, systemy opustw od cen" W kalkulacji ceny sprzeday naley
uwzgl$dni5 typowe opusty cenowe stosowane w danym kraju" 9og one by5 udzielane przez
sprzedawc$ w okresie wprowadzania produktu na rynek (rabat wprowadzajcy,! z tytuu zakupu
wi$kszej iloci (rabat ilociowy,! opusty udzielane wanym odbiorcom itp" %pusty stanowi
skuteczny element polityki cenowej! gdy ceny s ustabilizowaneX
znaczenie warunkw dostawy i patnociX w pierwszym przypadku chodzi o to! ktra ze stron kontraktu
ponosi koszty dostawy (opakowania transportowego! spedycji! transportu! ubezpieczenia, i jaki jest
poziom tych kosztw (ich udzia w cenie #abrycznej,X na poziom cen wpywaj take przyj$te w
umowie warunki patnoci (zaliczka! kredyt kupiecki! leasing! transakcja barterowa lub
kompensacyjna
itp","
Fena produktu moe przez pewien czas nie pokrywa5 kosztw cakowitych"
?1T?1U
'rzyczyn moe
by5 nie tylko wzgl$dnie wysoki koszt pocztkowy produkcji i marketingu (koszty okresu
rozpoczynania produkcji i sprzeday,! lecz rwnie ch$5 szybszego wejcia na rynek (dzi$ki niskim
promocyjnym cenom, i peniejszego wykorzystania zdolnoci wytwrczych zakadu
w pocztkowym okresie" W odniesieniu do nowych produktw ich wprowadzenie na rynek i
penetracja rynku moe by5 uatwiona dzi$ki niskim cenom np" w warunkach silnej konkurencji czy
istnienia tanich substytutw" )trzymywanie polityki cenowej! w ktrej cena sprzeday nie pokrywa
kosztw! musi by5 ograniczone w czasie! a straty poniesione w tym okresie musz by5 wyrwnane
w wyniku uzyskiwania okrelonych nadwyek w kolejnych okresach"
/.T/.U
Wybrana strategia cenowa powinna by5 zgodna ze strategi marketingow P por" wyej! cz$5 + tego rozdziau3
analiza czynnikw determinujcych strategi$ marketingow"
?1T?1U
Na temat kosztw bezporednich patrz cz" F rozdz" 6 P analiza kosztw jednostkowych produkcji"
W strategii marketingowej naley uwzgl$dni5 wszelkie moliwe reakcje konkurentw o#erujcych
taki sam lub podobny produkt" Silny konkurent moe by5 w stanie obniy5 ceny w celu utrzymania
swego udziau w rynku i wyeliminowania nowego dostawcy" W tej sytuacji poziom obecny cen nie
moe by5 podstaw do projekcji przyszych przychodw ze sprzeday danego przedsi$biorstwa"
Z powyszej charakterystyki polityki cenowej jako rodka marketingowego wynika w sposb
oczywisty! e polityka cenowa nie ogranicza si$ jedynie do okrelania relacji mi$dzy iloci i cen
sprzeday! ale odgrywa decydujc rol$ w kompozycji rodkw marketingu" Dnaliza rynku! jako
cz$5 studium #easibility! powinna zawiera5 ocen$ biecej sytuacji rynkowej! moliwe przysze
trendy rozwojowe! a take powinna wskazywa5 na moliwoci realizacji okrelonych strategii
cenowych"
c. Promocja
+ziaania promocyjne s zazwyczaj niezb$dne w projekcie inwestycyj nym! po pierwsze w celu
wprowadzenia nowego produktu na rynek! a po wtre dla utrzymania pozycji rynkowej i
osigni$cia dugookresowych celw przedsi$wzi$cia" W studium #easibility powinny zosta5
okrelone rodki promocyjne potrzebne dla uzyskania zaoonych wielkoci sprzeday i przewidy;
wane koszty promocji" Wyrnia si$ nast$pujce #ormy promocji3
reklam$! ktrej celem jest kreowanie i stymulowanie popytu zapewniajcego produkcj$ na wielk
skal$ (np" w przypadku wielu dbr konsumpcyjnych," W praktyce reklam$ prowadz na zlecenie
przedsi$biorstwa wyspecjalizowane agencje! ktre projektuj tre5 przekazw i dokonuj wyboru
nonikw reklamyX
public relationsX celem tej #ormy oddziaywania jest! podobnie jak w przypadku reklamy!
ksztatowanie opinii otoczenia i wyobraenia o przedsi$biorstwach (image,X istotna jest zwaszcza
moliwo5 oddziaywania na postawy osb i instytucji! ktre same peni #unkcje opiniotwrczeX
akwizycj$! ktra tradycyjnie uwaana jest za bardzo skuteczn #orm$ aktywizacji sprzeday
wi$kszoci produktw" %dmianami akwizycji! ktra polega na kontaktach osobistych akwizytora z
potencjalnymi nabywcami! jest akwizycja tele#oniczna oraz pocztowaX
sales promotionX jest to rodek promocji wykorzystywany w szczeglnoci w miejscu sprzeday
detalicznej" 2ypowymi przejawami sales promotion s3 bezpatne prbki produktu! atrakcyjny
wystrj sklepu i prezentacja wyrobu! imprezy promocyjne w okresie wprowadzania nowego
wyrobu! prezentacje na targach i wystawach itp"X
polityka znaku towarowegoX niekiedy traktuje si$ j jako element systemu promocji" Naley podj5
decyzj$! czy dany produkt b$dzie sprzedawany z okrelonym znakiem towarowym czy anonimowo
(bez znaku," +ecyzja ta ma bardzo wane znaczenie zwaszcza w marketingu dbr
konsumpcyjnych" Nabywcy mog bowiem wiza5 z danym znakiem okrelone wyobraenie o
jakoci (znak towarowy jest psychologiczn gwarancj jakoci,! spodziewa5 si$! e dany produkt
markowy b$dzie powszechnie dost$pny w sieci handlowej w zasadzie po tej samej cenie"
'rowadzenie sprzeday markowej oraz ksztatowanie i podtrzymywanie znaku towarowego
wymaga znacznych nakadw" 9oe to wywiera5 wpyw na rentowno5 projektu zwaszcza w
pocztkowym okresie jego realizacji" Eednake w duszym okresie! polityka sprzeday markowej
sprzyja skutecznemu rnicowaniu produktu wzgl$dem produktw konkurencji"
Szczegowy plan promocji jest zazwyczaj #ormuowany w czasie realizacji projektu" Eednak w
ostatecznej wersji projektu powinien by5 zawarty wst$pny budet promocji! zwaszcza gdy
planowana intensywno5 promocji i w konsekwencji jej koszty maj istotne znaczenie dla wynikw
#inansowych przedsi$wzi$cia"
d. S'rzeda i kana! d!str!bucji
+ystrybucja za porednictwem hurtownikw i detalistw! sprzeda za porednictwem detalistw
lub bezporednio do nabywcw koHcowych to gwne kanay dystrybucji" Dnalizowano je w cz$ci
K tego rozdziau" Najwaniejsza #unkcja dystrybucji wie si$ z dostarczeniem produktu od
producenta do ostatecznego nabywcy w odpowiednim! tzn" wymaganym przez nabywc$ miejscu i
czasie" Dspekty logistyczne dotyczce #izycznej dystrybucji wyrobw zasuguj zatem na
szczegln uwag$ w procesie ksztatowania systemu dystrybucji" W szczeglnoci chodzi o
waciwy dobr warunkw dostawy (czas! rodek transportowy! trasa przewozu! organizacja
skadw itp",! kontrol$ zapasw towarowych (zdolno5 do terminowej realizacji zamwieH!
optymalizacja gospodarki zapasami! organizacja wysyek i kontrola stanu magazynowego, oraz
zabezpieczenie produktw w czasie transportu"
Wybr kanaw dystrybucji ma istotny wpyw na rentowno5 projektu" W trakcie ustalania
wysokoci cen #abrycznych niezb$dne jest okrelenie wielkoci mar porednich ogniw sprzeday
(zapewniajcych podj$cie dystrybucji produktu P wczenie go do ich programw handlowych,"
6stalenie o'eracji marketingow!c"
IoHcow #az procesu planowania marketingowego jest przygotowanie planu i harmonogramu
dziaaH i opracowanie budetu operacji marketingowych" 8armonogram powinien zawiera5
wszystkie operacje istotne dla powodzenia projektu" 'owinno to uatwia5 #ormuowanie
pGniejszego szczegowego planu operacji marketingowych w trakcie realizacji projektu"
Eeli powodzenie projektu zaley w decydujcej mierze od sprawnoci dziaaH marketingowych!
zaleca si$ analiz$ i ocen$ potencjalnych trudnoci i barier w tej dziedzinie oraz analiz$ wraliwoci
projektu na czynniki marketingowe" Dnaliza nie powinna ogranicza5 si$ do oszacowania ryzyka
przy uyciu miernikw statystycznych" Naley ustali5 sposoby eliminacji lub minimalizacji wpywu
tych czynnikw"
6stalanie konce'cji dziaa marketingow!c"
7azy tego procesu obrazuje rys" 664"
&ysunek 664" 7ormuowanie koncepcji dziaaH marketingowych
!azy 'ymagane in0ormacje

<W ,stalenie operacyjnych segmentw rynku
%obr produktw dla segmentu operacyjnego

*h8onno6L i potencja8 rynku
'arunki konkurencji
Poziom cen na rynku
ozporz7dzalne i wymagane
kompetencje marketingowe
&stniej7ca struktura rynku

>W ,stalenie celw marketingowych
,stalenie realistycznych planw sprzeda5y
Po57dana pozycja konkurencyjna
w poszczeglnych segmentach

"tuty i s8abo6ci konkurentw
'8asne s8abo6ci oraz obecne
i mo5liwe do uzyskania atuty
Specy0iczne potrzeby
odbiorcw

CW ,stalenie strategii marketingowejO
aB ozszerzanie popytu
&ntensy0ikacja popytu
bB Strategia agresywnej konkurencji cenowej
Strategia imitacji
Strategia r5nicowania

Pozycja w cyklu 5ycia bran5y
Mo5liwo6ci kszta8towania
#naczenie ceny jako kryterium
przy podejmowaniu decyzji
zakupu

=W ,stalenie marketing/miP
,stalenie 6rodkw oddzia8ywania
na odbiorcw koQcowych w przypadku
wykorzystania po6rednikw handlowych
,stalenie systemu dystrybucji

DW ,stalenie zakresu i 0orm operacji
marketingowych i ich bud5etu
,stalenie operacji zwi7zanych
z wykorzystaniem poszczeglnych
6rodkw marketingu
Opracowanie projekcji sprzeda5y
Opracowanie projekcji kosztw marketingu

Szczeg8owe kroki i operacje
wymagane do osi7gni.cia
celw marketingowych
4alkulacja kosztw marketingu
4alkulacja przychodw
ze sprzeda5y

E. K#s5(, 7a-!/(i02u
i )-5,16#3, 5/ s)-5/3a>,
6wagi:
a, wariant strategii rozszerzania struktury kosztw na rynku na tle konkurentw
b, wariant strategii konkurowania
'rognoza kosztw marketingu obejmuje wszystkie skadniki kosztw wynikajcych z dziaaH
marketingowych opisanych w tym rozdziale" W zalenoci od zakresu studium oraz g$bokoci analizy!
projekcja kosztw marketingu moe by5 dokonywana odr$bnie dla kadego produktu lub cznie dla
grupy produktw" +la potrzeb szczegowej analizy zwykle niezb$dne jest okrelenie wysokoci
przeci$tnych zmiennych oraz staych kosztw bezporednich dla kadego centrum kosztowego (cost
centre, lub centrum powstawania zysku (pro#it centre,! jak rwnie okrelenie porednich kosztw
marketingowych" Zestawienia kosztw mona dokonywa5 wedug ukadu zaprezentowanego na
schemacie ***;0 w aneksie do tego rozdziau"
Prognoza 'rz!c"od#w ze s'rzeda!
'rognoza przychodw ze sprzeday stanowi zasadniczo rozwini$cie badaH marketingowych! na podstawie
ktrych przygotowywano wersje projektu" Zawiera ona szacunkowe wielkoci sprzeday dla rnych
stadiw produkcji po uruchomieniu projektu" Szacunek przychodw ze sprzeday jest procesem
iteracyjnym! w ktrym powinno uwzgl$dnia5 si$ optymalne zdolnoci wytwrcze! waciw technologi$!
technicznie wykonalny program produkcyjny i alternatywne strategie marketingowe" %stateczne
okrelenie wielkoci przychodw ze sprzeday moe nastpi5! gdy znana jest technologia i zdolnoci
wytwrcze zakadu" Dby zaproponowa5 sensowny program produkcyjny! planista musi zatem
zharmonizowa5 koncepcj$ technologiczn i program marketingowy" Kez tego cyklu sprz$eH zwrotnych
nie mona byoby rozwiza5 zoonych kwestii planistycznych" %kres obj$ty horyzontem projekcji zaley
od charakteru i rodzaju produktu" Np" dla maszyn i urzdzeH powinien on wynosi5 ->;01 lat przy
realistycznych zaoeniach dotyczcych popytu! wzrostu sprzeday i kosztw produkcji" +la produktw o
krtszym okresie ycia na rynku! takich jak #armaceutyki! okres ten moe zosta5 ograniczony do >;-1 lat"
&oczne prognozy sprzeday w uj$ciu ilociowym i wartociowym (oczekiwanych przychodw ze
sprzeday, naley sporzdza5 wg tablicy ***;-"
Podatek o"rotowy" 'oniewa podatki od obrotu (np" obrotowy! od wartoci dodanej, zwykle nie s
wliczane w koszty projektu! wpywy ze sprzeday powinny by5 wykazywane jako przychd netto P po
odj$ciu nalenego podatku" +la potrzeb analizy ekonomicznej naley jednak uwzgl$dni5 podatek od
obrotu! podobnie jak inne podatki i opaty! w tym ca! wczajc je do analizy przepyww strumieni
pieni$nych" W tym przypadku najwygodniej jest wykazywa5 przychody ze sprzeday brutto (wraz z
podatkiem, i netto P po odliczeniu podatku od obrotu"
Program 'rodukcji
'o zaplanowaniu sprzeday! w ostatecznej wersji projektu! naley okreli5 szczegowy program
produkcji" 'rogram ten powinien okrela5 wielkoci produkcji osigane w poszczeglnych okresach! ktre
z tego punktu widzenia powinny by5 bezporednio zwizane z odpowiednimi prognozami sprzeday" W
celu zaplanowania takiego programu naley szczegowo rozpatrzy5 poszczeglne stadia produkcji
zarwno pod wzgl$dem struktury produkcji! zakresu operacji produkcyjnych! jak i czasu ich trwania" W
ramach cznych zdolnoci wytwrczych zakadu! w rnych stadiach #unkcjonowania projektu mog by5
odmienne poziomy dziaalnoci produkcyjnej! uwarunkowane przez rne czynniki w poszczeglnych
projektach" &ozsdne byoby uzna5! e penych zdolnoci wytwrczych nie da si$ osign5 w
pocztkowym okresie produkcji" W nast$pstwie rnych trudnoci technicznych! produkcyjnych
i handlowych! wi$kszo5 zakadw przeywa pocztkowe problemy! ktrych odzwierciedleniem jest
stopniowe! zwi$kszanie sprzeday i penetracja rynku" Z drugiej strony pojawiaj si$ problemy z
opanowywaniem produkcji! takie jak dostosowywanie si$ do systemu zaopatrzenia! zwizane z
rozwizywaniem spraw kadrowych! opanowywaniem technologii! docieraniem si$ wyposaenia itp"
Nawet gdyby w pierwszym roku osigni$to pen zdolno5 produkcyjn! to wskim gardem mgby
okaza5 si$ marketing i moliwoci sprzeday"
)stalanie programu produkcji i projektowanie zdolnoci wytwrczych b$d omawiane w rozdz" 4*! cz$5
D"
Bi&li#2-a8ia

Dnso##! 8" *" Strategic management" :ondon! 9acmillan! -.@."
Kehrens! I" Fhr" 8andbuch der 9arkt#orschung" Wiesbaden! Ketriebswirtscha#tlicher 4erlag Jabler! -.@@"
Kernsen! E" +esign3 the problem comes #irst" Fopenhagen! -.=<"
Konoma! 2h" 4" and K" '" Shapiro3 Segmenting the industrial market" 9assachusetts! :eBington Kooks! -.=/"
Forey! M" &" *ndustrial marketing3 cases and concepts" /" ed" Mnglewood Fli##s! New Eersey! 'rentice;8all! -.=/"
Frimp! 9" 2he marketing research process" 8emel 8empstead! )nited Iingdom! 'rentice;8all! -.=>"
8art! N" D" and others" 9arketing o# industrial products" 9aidenhead! )nited Iingdom! 9cJraw! -.=?"
Iinnear! 2h" F" and 2aylor! E" &" 9arketing research3 an applied approach" Singapore! 9cJraw! -.=@"
Iotler! 'h" 9arketing management3 analysis! planning! implementation and control" <" ed" Mnglewood Fli##s! New
Eersey! 'rentice;8all! -.=="
aaaaaaaaaa2he new competition" New \ork! 'rentice;8all! -.=>"
:eaLitt! 2h" 2he marketing imagination" New \ork! -.=/"
'arsons! &" Statistical analysis3 a decision;making approach" New \ork! 8arper and &ow! -.@?"
'orter! 9" M" FompetitiLe adLantage3 creating and sustaining superior per#ormance" New \ork! Follier 9ac"! -.=>"
aaaaaaaaaaFompetitiLe strategy3 technidues #or analyzing industries and competitors" New \ork! 7ree 'ress! -.=1"
&otschild! M" M" 'roduct deLelopment management" 9elbourne! Dustralia! 2" Wilson! -.=@"
2urnbull! '" W" and 9" 2" Funningham3 *nternational marketing and purchasingX a surLey among marketing and
purchasing eBecutiLes in #iLe Muropean countries" :ondon! 9acmillan! -.=-"
)rban! J" :" and E" &" 8auser3 +esign and marketing o# new products" Mnglewood Fli##s! New Eersey! 'rentice;8all!
-.=1"










A0/!s
:*S2\ '&%K:M9%WM!
D&I)SZM DND:*2\FZNM * W\IDZ\

@@@-(% *kre)lenie r!nku i analiza struktur! r!nku
'rojektA wariant3
%krelenie rynku (segmentw towarowych! regionw,3
Struktura rynku operacyjnego (por" lista problemowa ***;0 i rys" 6, z opisem
relacji wewntrz systemu rynkowego! dziaaniami podmiotw itd"
@@@-1% ;naliza s!stemu marketingowego
Struktura brany Nazwy dostawcw dbr i usug
Zrnicowanie dostawcw
2ypy przedsi$biorstw o#erujcych
wyrbAusug$
%rganizacja brany (zrzeszenia branowe itp",
Struktura nabywcw 2ypy nabywcw
Nazwy nabywcw (#irm,
Zatrudnienie i konkurencja Wykorzystanie istniejcych zdolnoci
wytwrczych
+ziaania przeciw konkurencji
'odstawowe rodki
konkurencji
Eako5
Struktura asortymentu
'romocja
Fena
Warunki dostawy
Struktura dystrybucji :okalizacja geogra#iczna
Ianay dystrybucji
@@@-2% ;naliza cec" o'isuj0c!c" r!nek
+ane ilociowe3
Fhonno5 rynku
9iejsce w cyklu ycia produktu lub brany
'oziom nasycenia rynku
2empo wzrostu popytu (procentowo i przyrosty w wielkociach bezwzgl$dnych,
&ynki czstkowe (segmenty,
Zmienno5 (wahania, popytu
+ane jakociowe3
Struktura potrzeb nabywcw
9otywy zakupu
'roces podejmowania decyzji zakupu! proces realizacji zakupu! zmiany nastawienia decydentw w
miar$ zwi$kszania zasobu in#ormacji
*ntensywno5 i sia konkurencji
@@@-8% ;naliza konkurent#w
%glne in#ormacje o konkurencie
'ozycja rynkowa konkurenta3
Sprzeda ogem
Sprzeda w najwaniejszych segmentach rynku
)dzia w rynku (ogem,
)dziay w rynku w najwaniejszych segmentach
_czne nakady na dziaalno5 marketingow
'ierwsza #aza analizy3
Eakie s cele konkurentwY
Eak post$puj konkurenci na rynkuY
W jaki sposb konkurenci oceniaj sw wasn sytuacj$Y
Eakie s atuty i saboci konkurentwY
+ruga #aza analizy3 gwne atuty i saboci konkurentw
*cena stosunku do wasnego 'rzedsibiorstwa
Gorsza /#wna =e'sza 6wagi
'rodukt3
Szeroko5 asortymentu
J$boko5 asortymentu
Eako5
Wzornictwo
%pakowanie
%bsuga techn" i usugi
przysprzedane
Zakres gwarancji
9oliwo5 zwrotu

wyrobu
Fena3
'oziom cen na tle
konkurentw
%pusty od ceny
Warunki patnoci
Warunki #inansowania

'romocja3
&eklama
Dkwizycja
Sales promotion
'ublic relations
'olityka znaku
towarowego

+ystrybucja3
Ianay dystrybucji
J$sto5 sieci zbytu
Szybko5 realizacji

@@@-9% ;naliza otoczenia
Mkologia
+ost$pne Grda energii
'aliwa pynne
Jaz
Mnergia elektryczna
W$giel
*nne Grda
+ost$pne surowce
'lanyA programy ochrony rodowiska
&ozwijanie wiadomoci proekologicznej
Zanieczyszczenie rodowiska
)stawodawstwo i inne normy ochrony rodowiska
&ecyrkulacja materiaw
+ost$pno5 materiaw uzyskanych z surowcw wtrnych
Ioszty recyrkulacji
2echnologia
2echnologia produkcji
2rendy rozwoju techniki
Zdolnoci innowacyjne
Dutomatyzacja i sterowanie procesami produkcji
*nnowacje w materiaach do produkcji
*nnowacje w technologii materiaowej (urzdzenia! rozwizania technologiczne,
Zdolnoci innowacyjne
Substytucja technologiczna
9oliwe innowacje
2endencje zmian kosztw
2echnologia recyrkulacji materiaowej
Mkonomia
2rendy rozwojowe w kraju realizacji projektu
&ozwj handlu mi$dzynarodowego
Wymiana towarowa
*ntegracja gospodarcza
'rotekcjonizm
Zmiany w bilansie patniczym! zmiany poziomu kursu walutowego
*n#lacja
&ozwj rynku kapitaowego
Zmiany na rynku pracy
'rzewidywane trendy inwestycyjne
Zmiany cykliczne w gospodarce
Fz$stotliwo5
*ntensywno5 wahaH
&ozwj sektora gospodarczego! w ktrym realizowany jest projekt
&ozwj spoeczny
Zmiany demogra#iczne w kraju realizacji projektu
+ane oglne
Zmiany demogra#iczne wanych (dla projektu, grup ludnoci
9igracje ludnoci
Dspekty kulturowe i socjo;psychologiczne
Nastawienie do pracy
Skonno5 do oszcz$dzania
Wzorce sp$dzania czasu wolnego
'ostawy wobec kwestii ekonomicznych
'ostawy wobec automatyzacji
Nastawienie do wykorzystywanych materiaw
'ostawy wobec o#erowanych produktw (m"in" nowych wyrobw,
'olityka i prawo
%glne tendencje w polityce mi$dzynarodowej
Stosunki Wschd;Zachd
Stosunki 'noc;'oudnie
&yzyko kon#liktw lokalnych i mi$dzynarodowych
Sytuacja na rynkach surowcowych
Zmiany relacji mi$dzy partiami politycznymi w danym kraju
Zmiany polityki gospodarczej
Zmiany ustawodawstwa dotyczcego kwestii spoecznych oraz prawa pracy
Znaczenie i wpywy zwizkw zawodowych
Zakres swobody decyzyjnej przedsi$biorstw
@@@-:% ;naliza 'rzedsibiorstwa ,wewntrzna.
Dtuty Saboci Wnioski
9arketing3
'ozycja na rynku
'olityka cenowa
'romocja
+ystrybucja
"""

'rodukcja3
Wyposaenie produkcyjne
Zdolnoci wytwrcze
'roduktywno5 majtku
+ost$pno5 zaopatrzenia
"""

Kadania i rozwj techn"3
Zakres prac
Inow;how
'atenty! umowy typu #ranchise
"""

7inanse
Wielko5 i struktura kapitau
&ezerwy #inansowe
Zdolno5 do #inansowania
Iapita obrotowy netto
'ynno5 #inansowa
%brt kapitau
*ntensywno5 inwestycji
&entowno5 inwestycji
"""

Iadry
Iwali#ikacje pracownikw
Stosunki mi$dzyludzkie
Owiadczenia spoeczne

Zarzdzanie i organizacja
*n#ormacja
'lanowanie i kontrola
Easny rozwj organizacji

6waga: :ista obejmuje cz$5 z najwaniejszych obszarw problemowych i zagadnieH! ktre s zazwyczaj przedmiotem analizy
wewn$trznej" Nie jest jednak moliwe uoenie kompletnej listy" +la danego przedsi$biorstwa niezb$dne jest
przygotowanie odr$bnej listy uwzgl$dniajcej jego specy#ik$X mona przy tym posugiwa5 si$ literatur #achow"
T;C=@3; @@@-(% Przewid!wan! 'rogram s'rzeda!
,wstawi5 do tablic! D-H< D-I i D-(J.
'rojekt3

+ata3

Srdo3

'roduktAcentrum kosztw3

Iod3
&ynek3 Waluta3

Eednostki3
S'rzeda krajowa Eks'ort
/ok @lo)5
3ena
jedn%
+arto)5 @lo)5
3ena
jedn%
+arto)5
S'rzeda
og#em

T;C=@3; @@@-1% Szacunek cakowit!c" koszt#w marketingu ,koszt!
bez'o)rednieK'o)rednie s'rzeda! i d!str!bucji.
,wstawi5 do tablic! @@@-2.
'rojekt3
+ata3
Srdo3

T U koszty bezporednie
T U koszty porednie

'roduktAcentrum kosztw3

Iod3
&ynek3

(krajowy! eksportowy,
Waluta3

Eednostki3
'rojekcja kosztw na rok3
7oszt! krajowe 7oszt! zagraniczne
Poz!cja koszt#w:
zmienne
jednostk%
stae
na okres
zmienne
jednostk%
stae
na okres



Eednostkowe koszty
cakowite


*lo5 sprzedana w okresie


Ioszty cakowite okresu


Fakowite koszty
marketingowe



6waga: *lo5 produkcji sprzedanej jest podana P dla kadego produktu w tablicy ***;-" Wielkoci ogem dla kadego centrum
zysku (pro#it centre, mona obliczy5 przy uyciu tych samych #ormularzy" +ane mona take wprowadza5 bezporednio
na kart$ danych wejciowych systemu )N*+% F%97D&"
T;C=@3; @@@-2% Projekcja koszt#w cakowit!c" marketingu
,wstawi5 do tablic! D-2< D-H< D-I i D-(J.
'rojekt3

+ata3

Srdo3

'roduktAcentrum kosztw3

Iod3
&ynek3 Waluta3

Eednostki3
/ok 7oszt! cakowite krajowe 7oszt! cakowite zagraniczne
7oszt!
og#em
4mienne Stae 3akowite 4mienne Stae 3akowite


6waga: *lo5 produkcji sprzedanej jest podana P dla kadego produktu P w tablicy ***;l" Wielko5 ogem dla kadego centrum
zysku (pro#it centre, mona obliczy5 przy uyciu tych samych #ormularzy" +ane mona take wprowadza5 bezporednio
na kart$ danych wejciowych systemu )N*+% F%97D&"
I9. Ma(/-ia$, i i00/ 0a!$a3,
&ozdzia niniejszy zawiera charakterystyk$ surowcw i materiaw oraz innych nakadw potrzebnych w
dziaalnoci operacyjnej zakadu" %mawia si$ w nim ich dost$pno5 i moliwoci zaopatrzenia oraz
metody szacowania odpowiednich pozycji kosztw operacyjnych" Szacunki kosztw s podsumowane w
tablicy *4;-! z ktrej wartoci ogem przenosi si$ do tablicy cakowitych kosztw produkcji (tablica 6;/,
zawartej w rozdziale 6"
*stnieje cisa wspzaleno5 P wynikajca z organicznego oddziaywania na siebie elementw projektu P
mi$dzy de#iniowaniem zapotrzebowania na nakady a innymi aspektami #ormuowania projektu! takimi
jak okrelanie zdolnoci produkcyjnych! lokalizacja oraz wybr technologii! maszyn i urzdzeH" Wybr
surowcw! materiaw i pozostaych nakadw zaley przede wszystkim od technicznych parametrw
projektu i analizy rynkw zaopatrzenia" Wanymi czynnikami decydujcymi o wyborze surowcw i
innych nakadw s aspekty ochrony rodowiska! takie jak zuywanie si$ zasobw naturalnych czy
zanieczyszczenie rodowiska oraz kryteria zwizane ze strategi projektu! np" minimalizacja ryzyka
zwizanego z zaopatrzeniem czy koszty materiaowe"
+la utrzymania kosztw przygotowania studiw na rozsdnym poziomie zaleca si$ okrelenie i analiz$
zapotrzebowania! dost$pnoci! kosztw i ryzyka dla najwaniejszych nakadw decydujcych o
zasadnoci projektu" 'odejcie do tematu zawarte w 'oradniku sugeruje najpierw klasy#ikacje surowcw!
materiaw i innych nakadw! nast$pnie okrelenie potrzeb projektu! dost$pnoci i kosztw"
A. Klas,8i!a1.a 7a(/-ia$4' i 0a!$a34'
Surowce ,nie'rzetworzone i '#'rzetworzone.
Produkt! rolnicze
Eeeli materiaem podstawowym jest produkt pochodzenia rolniczego! naley przede wszystkim okreli5
jako5 tego produktu" %cena dost$pnych obecnie i potencjalnie iloci moe okaza5 si$ elementem o
podstawowym znaczeniu dla wi$kszoci studiw przedinwestycyjnych zwizanych z wykorzystaniem
produktw rolnych" W przetwrstwie rolno;spoywczym naley rozpatrywa5 jedynie zbywalne nadwyki
produkcji rolnej! tj" reszt$ pozostajc po odj$ciu iloci konsumowanych i zuywanych do zasieww od
oglnych zbiorw" W przypadku upraw przemysowych zbywaln nadwyk$ stanowi produkcja cakowita
pomniejszona o potrzeby zasiewowe"
Eeli projekt wymaga wielkich iloci produktw rolniczych! moe si$ okaza5 konieczne zwi$kszenie
produkcji rolnictwa" Wymaga5 to moe rozszerzenia areau upraw! a cz$sto take wprowadzenia innej
uprawy" W przypadku np" trzciny cukrowej konieczne byoby zwi$kszenie areau pod upraw$ trzciny w
tym samym rejonie! poniewa trzcina cukrowa nie moe by5 przewoona na due odlegoci bez
ponoszenia nadmiernych kosztw transportu! strat na skutek ubytkw cukru lub obu tych czynnikw
cznie"
%szacowanie moliwoci zaopatrzenia i dost$pnoci produktw rolnych moe wymaga5 zgromadzenia
danych na temat zbiorw w przeszoci i ich rozdziau mi$dzy segmenty rynku! geogra#icznie lub wedug
koHcowego przeznaczenia" Naley przy tym rozway5 koszty magazynowania i transportu! gdy maj one
cz$sto powane znaczenie" W niektrych przypadkach trzeba take przeanalizowa5 metody i maszyny
stosowane do zbiorw" W przypadku zakadw papierniczych trzeba szczegowo przeanalizowa5 cink$ i
gromadzenie surowca z lasu"
'rojekty oparte na przyszej produkcji rolnej mog wymaga5 uprawy w gospodarstwach dowiadczalnych!
w rnych warunkach" 'lony naley zbada5 w laboratoriach! a w razie potrzeby w zakadach pilotujcych"
Wyposaenie laboratoryjne dla zakadw pilotujcych moe by5 nieosigalne w krajach rozwijajcych si$"
Wybrane metodami naukowymi prbki naley wwczas przesa5 do krajw! gdzie istnieje takie zaplecze
laboratoryjne" 'rojektu nie mona opiera5 na uprawie cakowicie nowej w danym regionie! jeli prby
przeprowadzone w zakadach pilotujcych nie potwierdziy przydatnoci surowca"
Produkcja "odowlana i le)na
W wi$kszoci przypadkw produkcji opartej na hodowli i wykorzystaniu zasobw lenych naley
przeprowadzi5 specjalne badania w celu ustalenia zasadnoci projektu przemysowego" +ane podstawowe
mona uzyska5 ze Grde o#icjalnych albo od miejscowych wadz! lecz s one wystarczajce tylko dla
studiw moliwoci" +la ostatecznej wersji projektu s niezb$dne niezawodne i cise dane! ktre mona
uzyska5 tylko przez specjalistyczne badania! nawet jeli s one kosztowne"
Produkt! 'oc"odzenia morskiego
'rzy rozpatrywaniu surowcw pochodzenia morskiego gwnym problemem jest ocena potencjalnej
dost$pnoci! uzysku i kosztw pozyskania" 'rojekt przemysowy cz$sto musi zapewnia5 wyposaenie dla
operacji na morzu" +ost$pno5 produktw morskich moe zalee5 nie tylko od czynnikw ekologicznych!
ale take od polityki kraju lub bilateralnych i multilateralnych umw" Eeli kwoty poowowe nie s
ograniczane odpowiednimi licencjami ilociowymi! trzeba rozway5 moliwo5 pojawienia si$
niebezpieczeHstwa nadmiernych pooww! zwaszcza gdy powstaje wiele zakadw przetwrstwa
rybnego"
Produkt! mineralne
+ane na temat eksploatowalnych z mineraw (metali i niemetali cznie z glinami, maj zasadnicze
znaczenie! a studium projektu przemysowego mona oprze5 wycznie na danych na temat z
udokumentowanych" Studium powinno zawiera5 szczegy (chyba e zoa s znane jako bardzo due,
dotyczce moliwoci wydobycia metod odkrywkow lub przez drenie szybw! lokalizacji!
rozmiarw! g$bokoci zalegania i jakoci z! skadu rud i zawartoci innych elementw! tj"
zanieczyszczeH oraz potrzeb wzbogacania" 'rodukty mineralne rni si$ znacznie pod wzgl$dem ich
skadu #izycznego i chemicznego" 'rodukty pochodzce z dwch lokalizacji rzadko b$d takie same! a
przerb kadego z nich moe wymaga5 rnych metod i wyposaenia" Fz$sto naley przeprowadzi5
szczegow analiz$ #izycznych! chemicznych i innych waciwoci rud podlegajcych przerobowi! a
rezultaty wczy5 do ostatecznej wersji projektu" Dnaliz$ i testy mineraw zmierzajce do ustalenia ich
#izycznych! chemicznych i innych waciwoci mona zorganizowa5 w wi$kszoci krajw rozwijajcych
si$" Fz$sto moe jednak okaza5 si$ konieczne przeprowadzenie testw w zakadach pilotujcych i w
takich przypadkach niedopuszczalne jest ponoszenie ryzyka powstaego przez stosowanie procedur
skrconychX prbki naley przesa5 do kraju! w ktrym istnieje odpowiednie zaplecze badawcze i
laboratoryjne"
Przetworzone materia! i kom'onent! 'rzem!sowe
'rzetworzone materiay i produkty stanowi coraz szersz kategori$ podstawowych nakadw dla rnych
ga$zi przemysu w krajach rozwijajcych si$" Nakady te mona oglnie sklasy#ikowa5 jako3 podstawowe
metale! materiay pprzetworzone dla licznych ga$zi przemysu w wielu sektorach! komponenty i
podzespoy do montau! w tym dla przemysu dbr konsumpcyjnych trwaego uytku oraz maszynowego"
We wszystkich tych przypadkach naley szczegowo okreli5 zapotrzebowanie! dost$pno5 i koszty oraz
zapewni5! e specy#ikacje w przypadku dwch ostatnich kategorii odpowiadaj przewidywanemu
programowi produkcyjnemu projektu"
+ost$pno5 i ceny podstawowych metali w danym okresie cz$sto zale od niestabilnych warunkw na
rynkach mi$dzynarodowych" Naley wi$c zbada5 moliwoci substytucji takich metali! np" zast$powania
miedzi przez aluminium w energetycznych liniach przesyowych! jeli jest ono dost$pne po niszej cenie"
Eeli jednak substytucja taka nie jest moliwa! to wwczas naley dostosowa5 przewidywane ceny
wyrobw do przewidywanych #luktuacji kosztw metali" +ost$pno5 importowanych materiaw po
okrelonych cenach mi$dzynarodowych nie stanowi zazwyczaj problemu! jeli nie wyst$puj ograniczenia
wymiany! ale nieoczekiwany wzrost cen moe mie5 powane konsekwencje #inansowe dla projektu"
W przypadku pproduktw (produktw porednich,! zwaszcza przemysu chemicznego i
petrochemicznego! naley przeprowadzi5 szczegow analiz$ ich dost$pnoci ze Grde zewn$trznych
oraz kosztw i uwarunkowaH krajowej produkcji tych nakadw" 'rodukcja przetworzonych materiaw
wie si$ ze znacznymi inwestycjami kapitaowymi we wczeniejsze etapy przetworzenia! a tym samym
nie zwizane bezporednio z wytwarzanym produktem koHcowym" 'rodukcja wkien poliestrowych
oparta jest na kaprolaktamie! ktry musi by5 importowany! bdG te produkowany w innym zakadzie" W
niektrych krajach podstawowe wyroby petrochemiczne wytwarzane s przez sektor paHstwowy i czynnik
ten musi by5 brany pod uwag$ przy okrelaniu ich dost$pnoci w kraju i przypuszczalnej ceny"
W przemysach obejmujcych monta! wytwarzanie od trwaych dbr konsumpcyjnych do ci$kiego
sprz$tu i maszyn! podstawowe nakady stanowi (poza sta, rne cz$ci! komponenty i podzespoy" %
ile podobne wymagania dotycz nakadw krajowych i importowanych! to powizania projektu z
poprzednimi etapami przetworzenia mog zmieni5 wag$ poszczeglnych nakadw" 2ak wi$c cykl
produkcyjny zakadu wytwarzajcego silniki wysokopr$ne moe zaczyna5 si$ od odlewni! a koHczy5 na
produkcie koHcowym albo te! gdy wi$kszy b$dzie udzia cz$ci i komponentw zakupywanych zewntrz!
moe ogranicza5 si$ do koHcowego procesu montau" Studium #easibility musi okreli5! ktry wariant i
dlaczego zosta wybrany" 'roblem ten ma zasadnicze znaczenie przy okrelaniu zdolnoci produkcyjnych
i zostanie omwiony w rozdziale 4*"
4ao'atrzenie &abr!czne
Materia! 'omocnicze i nakad! 'o)rednie
%prcz surowcw oraz przetworzonych materiaw i komponentw przemysowych! kady projekt
przetwrczy wymaga rnych materiaw pomocniczych i nakadw porednich (utilities,! zazwyczaj
podsumowanych jako zaopatrzenie #abryczne" &ozrnienie mi$dzy materiaami pomocniczymi! takimi
jak chemikalia! dodatki! materiay do opakowaH! #arby i lakiery a zaopatrzeniem #abrycznym
obejmujcym materiay konserwacyjne! oleje! smary i materiay czyszczce nie jest atwe! poniewa
cz$sto terminw tych uywa si$ zamiennie" %stateczna wersja projektu musi obejmowa5 jednak tego
rodzaju materiay pomocnicze i nakady porednie" 'rzewidzie5 naley rwnie biece zapotrzebowanie
na zuywajce si$ cz$ci i narz$dzia"
Szczegowej analizy potrzebnych nakadw porednich (energia elektryczna! woda! para wodna! paliwo!
odprowadzanie ciekw, mona dokona5 jedynie po analizie lokalizacji i wyborze technologii oraz
decyzji co do poziomu zdolnoci produkcyjnych! co nie zmienia #aktu! e jest ona niezb$dn cz$ci
analizy nakadw" Fz$sto studia nakadw nie obejmuj potrzebnych nakadw porednich! co prowadzi
do b$dnych kalkulacji nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji" 2akie niedoszacowanie jest
tendencj wyst$pujc nawet w studiach #easibility" %cena zapotrzebowania na czynniki porednie jest
konieczna! aby okreli5 Grda zaopatrzenia oraz wskie garda i braki! ktre istniej lub mog wystpi5 w
przyszoci! i aby zapobiec im przez zapewnienie dodatkowych! wewn$trznych i zewn$trznych Grde
zaopatrzenia w odpowiednim czasie" %krelenie takie jest szczeglnie wane! gdy moe materialnie
oddziaywa5 na inwestycje dokonywane w #ormie budynkw! maszyn i urzdzeH oraz instalacji" Eeeli
wyst$puj wi$c braki w zaopatrzeniu w czynniki (nakady, porednie! to musz by5 one wewn$trznie
zapewnione"
Energia elektryczna# Dnalizy sytuacji energetycznej naley dokona5 okrelajc potrzeby! Grda!
dost$pno5 i koszty zaopatrzenia w energi$ elektryczn" W studium #easibility naley wi$c okreli5
maksymalne zapotrzebowanie na energi$! zwizane z tym obcienia! obcienia szczytowe i moliwe
pobory awaryjne mocy oraz dzienne i roczne zuycie energii w rozbiciu na zmiany i oglnie" 'rojekty
inwestycyjne zuywajce du ilo5 energii! zlokalizowane w miejscach! gdzie moe by5 ona dostarczana
wycznie przez przestarzae technologicznie elektrownie! takie jak elektrownie termiczne! mog by5
odrzucane z przyczyn zwizanych z ochron rodowiska"
Paliwo# W przypadkach zuywania duych iloci paliw ciekych i staych naley wczy5 do planowania i
obliczeH kosztowych projektu wszelkie dost$pne technologie chronice rodowisko naturalne" W
konsekwencji ceny czynnikw energetycznych naley powi$kszy5 o koszty instalacji oczyszczajcych
(#iltry! odsiarczanie itd"," Ze wzgl$du na powszechnie wyst$pujce zanieczyszczenie powietrza
dwutlenkiem w$gla! ktre powoduje podwyszanie si$ temperatur na caym wiecie (tzw" e#ekt
cieplarniany,! rosnce wykorzystywanie w$gla zwizane z eksploatacj wielkich kopalH osignie prawdo;
podobnie ju wkrtce punkt krytyczny" &ozwizanie tego problemu nastpi5 moe tylko poprzez dziaania
zmierzajce do podniesienia wspczynnikw e#ektywnoci zakadw przemysowych! co pozwoli na
zmniejszenie konsumpcji energii dla tych samych rozmiarw produkcji"
Woda# Naley przeprowadzi5 ocen$ oglnego szacunkowego zapotrzebowania na wod$ (wczajc
zuycie w obiegu zamkni$tym, w procesach produkcyjnych i pomocniczych (chodzenie! ogrzewanie i
gotowanie! pukanie! urzdzenia transportujce i segregujce oraz produkcja pary, oraz dla celw
oglnych" 'omoe ona w ustaleniach dotyczcych lokalizacji! kiedy naley dokadnie okreli5 poziom
kosztw z tym zwizanych" W przypadku procesw produkcyjnych zlokalizowanych w regionach z
brakami w zaopatrzeniu w wod$! promowa5 naley projekty z tzw" zamkni$tym obiegiem wody" Eako5
pobieranej wody naley zbada5! aby unikn5 uszkodzenia rur i pomp przez substancje korodujce"
)ateria'y opakowaniowe0 pojemniki0 skrzynie# Wszystkie typy materiaw opakowaniowych i
pojemnikw su dwm celom3 #izycznego gromadzenia i zabezpieczenia produktw (pproduktw lub
wyrobw gotowych, przechowywanych przez producenta! sprzedajcego lub konsumentaX osigania
celw marketingowych okrelonych w koncepcji marketingowej (porwnaj rozdzia ***, poprzez
projektowanie #unkcjonalnych butelek czy pudeek zgodnie z koncepcj projektu i promocyjnymi
zadaniami opakowaH" Ioszt materiaw moe by5 znaczny w porwnaniu z kosztami wytwarzania
produkcji sprzedanejX na przykad! towary eksportowane mog wymaga5 szczeglnego opakowania
zabezpieczajcego na czas transportu morskiego" 'rodukty posiadajce wyraGnie rozrnian mark$ mog
wymaga5 kosztownego opakowania! aby mogy by5 konkurencyjne na rynku krajowym i zagranicznym"
W studium #easibility naley nie tylko okreli5 zapotrzebowanie na rnego rodzaju materiay
opakowaniowe! ale take oceni5 dost$pno5 w danym czasie niezb$dnych iloci! wymagan jako5! jak
rwnie stron$ kosztow"
Pozosta'e zaopatrzenie fa"ryczne# Studium #easibility powinno okreli5 szerokie zapotrzebowanie na
rne paliwa! ich Grda zaopatrzenia oraz koszty jednostkowe" 'odobnie naley okreli5 oglne potrzeby
w zakresie innych czynnikw porednich! takich jak para wodna! spr$one powietrze! klimatyzacja i
usuwanie odpadw tak! eby mona byo uwzgl$dni5 je przy wyborze lokalizacji"
1zdatnione odpady" 'roblem usuwania odpadw nabiera rosncego znaczenia w krajach rozwijajcych
si$" 'roblem ten sta si$ w krajach rozwini$tych na tyle kontrowersyjny! e niektre z nowych zakadw
produkcyjnych mog by5 wznoszone tylko przy zastosowaniu wysoce skomplikowanych metod
uzdatniania odpadw! gdy powstawanie pewnych rodzajw odpadw jest cakowicie zabronione"
Spalanie odpadw! zwaszcza zwizanych z duym ryzykiem! jest technicznie moliwe! ale tylko przy
zastosowaniu odpowiednich zabezpieczeH i technologii" Sposoby takie mog jednak okaza5 si$
nieprzydatne bdG ze wzgl$du na protesty okolicznej ludnoci! bdG z przyczyn ekonomicznych"
)suwanie ciekw jest technicznie moliwe po zastosowaniu wyboru odpowiednich instalacji" Nakady z
tym zwizane mog by5 olbrzymie nie tylko w liczbach bezwzgl$dnych! ale take w relacji do
cakowitych nakadw inwestycyjnych" 'od tym wzgl$dem najbardziej krytycznymi sektorami s
przemys chemiczny i nuklearny"
3z)ci zamienne
Niezalenie od regularnych napraw wszystkie maszyny i urzdzenia psuj si$ po pewnym czasie" &ne
cz$ci zamienne potrzebne b$d do utrzymania #abryki w stanie umoliwiajcym jej #unkcjonowanie"
2rudno przeceni5 znaczenie odpowiedniego okrelenia potrzeb w zakresie cz$ci zamiennych! ich iloci i
moliwoci dostaw! gdy przerwy w #unkcjonowaniu zakadu w zwizku z ich brakiem s cz$sto
przyczyn niepowodzenia projektu" :ista cz$ci zamiennych obejmuje drobne cz$ci zamienne! ale take
gwne podzespoy i cz$ci urzdzeH projektu" :ista ta wchodzi w skad projektu technicznego! jak to
opisano w rozdziale 4*" Zazwyczaj pocztkowe nakady inwestycje obejmuj nakady na cz$ci zamienne
dla pierwszego lub dwch pierwszych lat #unkcjonowania uj$te w pozycji rodki obrotowe" Zuycie
cz$ci zamiennych w #azie operacyjnej wchodzi do rocznych kosztw produkcji! jak to opisano w
rozdziale 6"
ostaw! dla 'otrzeb zewntrzn!c" i socjaln!c"
Niektre projekty wymagaj uwzgl$dnienia rezerw! ktre nie s bezporednio zwizane z produkcj" Z
powodu odlegej lokalizacji lub te innych przyczyn w projekcie naley przewidzie5 (i zapewni5 rodki na
ich s#inansowanie, dostawy ywnoci! lekarstw! ubraH! materiaw szkoleniowych itd" dla zatrudnionych
lub ich rodzin"
Fzasami inwestorzy musz wzi5 odpowiedzialno5 za utrzymanie in#rastruktury" 9oe to zdarzy5 si$ w
przypadku zalenoci przedsi$biorstwa od in#rastruktury zewn$trznej! gdy brak dostatecznych zasobw
publicznych na jej utrzymanie" 'iasek! wir lub as#alt potrzebne s do naprawy drg! a dla utrzymania
kolei (torw i pocigw, take potrzeba wiru! materiaw antykorozyjnych! #arb itd"
B. S)/1,8i!a1.a 5a)#(-5/&#'a0ia
W studium #easibility naley okreli5 i przeanalizowa5 oraz szczegowo wymieni5 potrzeby projektu (tak
pod wzgl$dem ilociowym! jak i jakociowym, w zakresie surowcw i innych nakadw #azy operacyjnej"
Dnaliza ta musi uwzgl$dnia5 wiele czynnikw ekonomicznych! technicznych i #inansowych majcych
wpyw na rodzaj! ilo5 i jako5 nakadw projektu" +otyczy to w szczeglnoci poniej wymienionych
czynnikw"
2zynniki spo'eczno*ekonomiczne3 spoeczne i kulturowe otoczenie projektu! in#rastruktura spoeczno;
ekonomiczna (polityka spoeczno;ekonomiczna! przepisy! usugi komunalne! system transportu i cznoci
itd","
2zynniki handlowe i finansowe3 rozmiar projektu! kwali#ikacje i wydajno5 siy roboczej! wymagania
rynku odnonie zestawu produktw i ich jakoci! konkurencja w dziedzinie zaopatrzenia w surowce!
usugi itd"
2zynniki techniczne3 rodzaj przemysu! technologii i procesu produkcji! maszyn i urzdzeH! wielkoci
zdolnoci produkcyjnych i szacunki wielkoci produkcji"
Specy#ikacje surowcw i materiaw oraz zaopatrzenia #abrycznego potrzebnych dla przewidywanej
technologii s podstaw szacunkw i analizy dost$pnoci nakadw projektu" Zazwyczaj specy#ikacje te
powinny by5 oparte na wst$pnych zaoeniach projektu" +opiero po ustaleniu szczegowych specy#ikacji
nakadw mona ostatecznie opracowa5 stron$ techniczn projektu" Na etapie projektowania naley
jednak pami$ta5! e istnieje nie tylko zaleno5 mi$dzy nakadami materiaowymi i stron techniczn
projektu! ale take ich wspzaleno5 z koncepcj rynkow i marketingow! aspektami lokalizacyjnymi i
dost$pnymi zasobami ludzkimi" Zmiana charakterystyki surowcw i materiaw moe by5 rezultatem
zmian wytwarzanych produktw (np" produktw ubocznych,! ich jakoci! co moe z kolei pociga5
konieczno5 zmian koncepcji marketingowej! a nawet strategii projektu (rne segmenty rynku! nisze
rynkowe
?-T?-U
itd"," +latego te okrelenia nakadw materiaowych i zaopatrzenia #abrycznego mona
dokonywa5 tylko stopniowo i byoby nierozsdnie wybiera5 technologie lub urzdzenia! ktre s zbyt
skomplikowane w stosunku do jakoci materiaw i innych nakadw oraz kwali#ikacji siy roboczej"
3"arakter!st!ka 'rojektu a nakad! materiaowe
2echnologia przewidywana dla danego rodzaju przemysu moe by5 kapitaochonna lub pracochonna!
skomputeryzowana lub mechaniczna! zoona lub prosta" 'odobnie mechaniczne lub elektroniczne
maszyny i urzdzenia mog by5 rnego typu i rodzaju mog by5 obsugiwane i kontrolowane r$cznie lub
automatycznie! nap$dzane elektrycznie lub przy pomocy pary wodnej" Fzasami mona zastosowa5
alternatywne procesy produkcyjne! ale naley speni5 wiele warunkw wst$pnych odnonie strategii
projektu! koncepcji marketingowej i zapotrzebowania na zasoby"
Nominalne i mo&liwe zdolno-ci produkcyjne naley okreli5 dla rnych warunkw zaopatrzenia"
Wszelkie zalenoci celw produkcyjnych i wytwarzanych produktw od surowcw i materiaw oraz
zaopatrzenia #abrycznego naley okreli5 uwzgl$dniajc mi$dzy innymi oczekiwan wielko5 sprzeday!
sposoby transportu i zdolnoci produkcyjne" 9oliwy stopieH wykorzystania zdolnoci produkcyjnych
oraz przewidywany poziom produkcji zale! jak to pokazano powyej! nie tylko od czynnikw
technicznych (technologia! maszyny i urzdzenia! proces,! ale take od liczby produktw! liczby zmian!
kwali#ikacji i wielkoci zasobw siy roboczej! strategii marketingowej! zarzdzania i in#rastruktury
zewn$trznej" 2a kompleksowa lista wspzalenoci pokazuje potrzeb$ okrelenia i przedstawienia w
punkcie startu wszystkich warunkw i zaoeH stanowicych podstaw$ dalszych prac analitycznych np"
nad zapotrzebowaniem na materiay i surowce"
'raktycznym sposobem uatwiajcym lepsze opracowanie projektu jest sporzdzanie schematw procesu"
/chematy procesu 3ang# process flow
sheet4 powinny pokazywa5 proces produkcji w podziale na etapy stanowice jego cz$ci skadowe" *ch
celem jest raczej przedstawienie gwnych przedsi$wzi$5 ni opracowanie szczegw"
?0T?0U
Naley take opracowa5 schematy przepywu materiaw i nakadw! jak rwnie bilanse materiaowe i
paliwowe oraz schemat pokazujcy przepywy ilociowe" Schematy te powinny pokazywa5! w jaki sposb
i kiedy poszczeglne elementy wchodz do procesu" +ziaania poza procesem wytwarzania rwnie
naley przedstawi5 w schemacie" W szczeglnoci dotyczy to zaopatrzenia w rne nakady! transport
materiaw! magazynowanie i pakowanie wyrobw gotowych! magazynowanie i transport produktw oraz
emisja odpadw w rnych etapach"
Iady #ragment schematu produkcyjnego naley przeanalizowa5 w oddzielnych diagramach" 9aszyny i
urzdzenia oraz pozostae wyposaenie naley pokaza5 uwzgl$dniajc ich rodzaj! wydajno5! standardy
techniczne itd" *n#ormacje te! wraz ze specy#ikacjami opisanymi poniej! s podstaw okrelenia i analizy
potrzeb w zakresie surowcw i materiaw oraz zaopatrzenia #abrycznego" Wanym! cho5 cz$sto
zapominanym aspektem jest wpyw wymagaH jakociowych odnonie produktu #inalnego na potrzeby
?-T?-U
'orwnaj rozdzia ***"
?0T?0U
Na przykad! schemat procesu produkcji dla zakadu wydobycia i wzbogacania surowcw obejmuje nast$pujce etapy3
wydobycie P transport wewn$trzny P kruszenie P mielenie P wypukiwanie i suszenie P usuwanie pozostaoci" +la przetwarzania
trzciny cukrowej proces produkcyjny moe przebiega5 nast$pujco3 uprawa P zbir P transport P rozdrabnianie P klarowanie
(ogrzewanie! wytrcanie! #iltrowanie, P gotowanieAodparowanie P krystalizacja P segregowanie P wybielanie P suszenie P
pakowanie" +la cementowni schemat procesu produkcyjnego moe pokazywa5 nast$pujce etapy3 wydobycie P transport P
kruszenie P mielenie P mieszanie materiaw P przygotowanie paliwa (osuszanie lub pulweryzacja, P palenie w piecach
klinkierowych P mielenie cementu P pakowanie"
materiaowe" Wymagania te naley dokadnie okreli5 i przyj5 jako podstawow wskazwk$ przy
wyborze technologii! maszyn i urzdzeH oraz rodzaju i jakoci materiaw i innych nakadw"
4a'otrzebowanie na surowce i materia!
oraz zao'atrzenie &abr!czne
Zapotrzebowanie na surowce i materiay oraz zaopatrzenie #abryczne moe zosta5 wyraone na wiele
wzajemnie uzupeniajcych si$ sposobw" Felem oglnym powinno by5 takie opisywanie oraz analiza
cech i waciwoci! ktra pozwala na waciwe zrozumienie wymogw projektu" 'ozwoli to na okrelenie
programu zaopatrzenia a nast$pnie szacunkw kosztw" 'okazane poniej wykazy mog by5 pomocne
przy szczegowym okrelaniu potrzeb"
Wymagania u&ytkownikw# )ytkownicy #inalnych wyrobw maj swoje oczekiwania i wymagania
oddziaywujce nie tylko na wybr technologii! maszyn i urzdzeH! ale take na wybr stosowanych
materiaw i nakadw" *ch okrelenie oraz analiza wpywu na potrzeby w zakresie nakadw jest wi$c
bardzo pomocna"
5apotrze"owanie ilo-ciowe# Dby uzyska5 wi$ksz elastyczno5 w pracach nad studium (np" analiza
wraliwoci dla rnych zaoeH i danych wyjciowych,! potrzebne iloci naley uj5 w poniej
wymienionych kategoriach"
Jen!s"k# $r!%k&'# (n$. "!n)* +e"r) s,e-&#enne. /a s%r!w&0w # +a"er#a10w*
$r!%k"0w $!-ren#&h* k!+$!nen"0w # +a"er#a10w $!+!&n#&,)&h #".
E"a$ $r!&es% $r!%k&)'ne2! w !n#es#en#% ! s%r!w&0w # +a"er#a10w* $r!%k"0w
$!-ren#&h* k!+$!nen"0w* ,a!$a"r,en#a 3a4r)&,ne2! (+a"er#a1) $!+!&n#&,e # &,)nn#k#
$!-ren#e.* &,5-&# ,a+#enn)&h #".
Mas,)n!2!,#n) /%4 r!4!&,!2!,#n) w !n#es#en#% ! ,a!$a"r,en#a 3a4r)&,ne2!*
&,5-&# ,a+#enn)&h #".
Za"r%n#en#e w !n#es#en#% ! 6)wn!-&#* /ekars"w # #nn)&h nak1a0w s!&'a/n)&h.
W'a-ciwo-ci jako-ciowe# 'otrzeby w zakresie analizy waciwoci surowcw i materiaw zale od
rodzaju nakadw i sposobu ich wykorzystania w procesie produkcji danego projektu" Dnaliza ta
obejmowa5 moe nast$pujce waciwoci i cechy3
W1a-&#w!-&# 3#,)&,ne7 w#e/k!-8* w)+#ar)* ks,"a1" ($1)")* $r5") #"$..* 25s"!-8* /e$k!-8*
$!r!wa"!-8* s"an (2a,!w)* &#ek1)* s"a1).* "e+$era"%ra "!$n#en#a # wr,en#a.
W1a-&#w!-&# +e&han#&,ne7 1a"w!-8 ks,"a1"!wan#a* !4ra4#a/n!-8* w)"r,)+a1!-8 na
r!,&#92an#e* -&#skan#e* na$r56en#a* s$r56)s"!-8* s,")wn!-8* w)"r,)+a1!-8
,+5&,en#!wa* "war!-8 # !4r04ka "er+#&,na.
W1a-&#w!-&# &he+#&,ne7 $!s"a8 (e+%/s'a* ,aw#es#na.* sk1a* &,)s"!-8 ("war!-8 w!)
#"$..* +!6/#w!-&# %"/en#an#a # re%k&'#* $a/n!-8 # w1asn!-&# sa+!2as,9&e.
W1a-&#w!-&# e/ek"r)&,ne # +a2ne")&,ne7 +a2nes!wan#e* !$0r* $r,ew!n#&"w!* s"a1e
#e/ek"r)&,ne.
9oe si$ okaza5! e nie ma adnych dotychczasowych dowiadczeH w wykorzystaniu poszczeglnych
nakadw" W takim przypadku naley zgromadzi5 je poprzez uruchomienie zakadw pilotujcych i
odpowiednie testy"

C. D#s(%)0#:? i 5a#)a(-5/0i/
Znajomo5 Grde i stao5 zaopatrzenia w materiay produkcyjne jest wana dla okrelenia technicznej i
ekonomicznej zasadnoci projektu" W wielu ga$ziach przemysu wybr technologii wyposaenia
produkcyjnego i produktw zaley w duej mierze od charakterystyki materiaw" W wielu przypadkach
potencjalne iloci dost$pnych materiaw decyduj o rozmiarach projektu" Feny! po ktrych te materiay
s dost$pne! okrelaj z kolei handlow i #inansow opacalno5 projektu" W rzeczywistoci wiele
projektw polega na wykorzystaniu i przetwarzaniu surowcw i materiaw dostarczanych przez inne
procesy produkcji"
Studium #easibility musi wi$c okreli5! w jaki sposb zapewni si$ surowce i materiay oraz inne nakady"
Naley przeanalizowa5 ogln dost$pno5! dane dotyczce materiaw i potencjalnych uytkownikw
oraz Grda i programy zaopatrzenia" &ozway5 naley wspzalenoci mi$dzy projektem!
zapotrzebowaniem na materiay i inne nakady oraz moliwociami zaopatrzenia" 9oe oznacza5 to
konieczno5 dokonania rewizji zaoeH dotyczcych maszyn i urzdzeH! procesu produkcyjnego!
zdolnoci produkcyjnych itd"! jeli nie uda si$ zapewni5 okrelonych iloci nakadw o opisanych
szczegowo waciwociach"
W pocztkowym etapie opracowania projektu iloci podstawowych nakadw materiaowych okrela si$
w zasadzie z punktu widzenia ich dost$pnoci i Grde zaspokojenia potrzeb w krtkim i dugim okresie"
%statecznego oszacowania nakadw mona dokona5 tylko po wyborze zdolnoci produkcyjnych!
technologii oraz wyposaenia zakadu"
Eeli Grdo zaopatrzenia znajduje si$ w kraju! to naley okreli5 jego lokalizacj$ i regiony dostaw!
niezalenie! czy s one skoncentrowane czy rozproszone" 9ateriay te mog mie5 rne zastosowania i
naley to uwzgl$dni5 okrelajc ich dost$pno5" Na przykad! gaz naturalny moe by5 dost$pny w
odlegych regionach i std uzasadnione jest jego wykorzystanie do produkcji elektrycznoci! gdy nie
istniej zastosowania alternatywne" 'o przesaniu go rurocigami do gwnych centrw konsumpcji! albo
gdy istniej lepsze poczenia komunikacyjne z regionem wyst$powania! mona go wykorzystywa5 do
produkcji nawozw lub w przetwrstwie petrochemicznym i w konsekwencji moe si$ okaza5! e
ekonomicznie nieuzasadnione jest wykorzystywanie gazu do produkcji energii elektrycznej"
Szczegowej analizie podda5 naley przydatno5 do transportowania i koszty transportu" %kreli5 naley
odlegoci! na jakie transportowane b$d podstawowe nakady oraz istniejce i potencjalne rodki
transportu! przy uwzgl$dnieniu ich wskich garde"
Iiedy podstawowe materiay musz by5 importowane w caoci lub w cz$ci! naley szczegowo oceni5
skutki importu" 'rzede wszystkim naley okreli5 Grda importowanych nakadw" Niektre materiay i
podzespoy oraz powszechnie stosowane cz$ci (spr$yny! oyska itd", mog pochodzi5 ze Grde
zewn$trznych! ktre maj w wielu przypadkach liczne ograniczenia" %graniczenia dewizowe mog
zezwala5 na import tylko z pewnych obszarw patniczych albo te klauzule restrykcyjne w umowach
licencyjnych mog zobowizywa5 licencjobiorc$ do nabywania podstawowych nakadw! zwaszcza
cz$ci! komponentw i innych produktw porednich od licencjodawcy" %ddziay i #ilie przedsi$biorstw
zagranicznych wykazuj tendencje do zaopatrywania si$ w swoich #irmach macierzystych" W wielu
przypadkach nie znane s alternatywne! zewn$trzne Grda zaopatrzenia! w szczeglnoci zaopatrzenia w
pprodukty i materiay przetworzone"
'o drugie! okreli5 naley stopieH niepewnoci importowanych dostaw nakadw" Znane s przypadki
projektw w krajach rozwijajcych si$ opartych na importowanych materiaach z okrelonego Grda!
ktre przestao go dostarcza5 (wytwarza5," +otyczy to zwaszcza przetworzonych materiaw! cz$ci i
komponentw"
'o trzecie! naley przeanalizowa5 skutki lokalnego wytwarzania podstawowych! importowanych
materiaw" W wi$kszoci krajw rozwijajcych si$ produkcji takiej towarzysz rodki kontroli importu!
zmuszajce uytkownikw do korzystania z dostaw krajowych" %znacza5 to moe konieczno5
przystosowaH jakociowych! #izycznych i cenowych" Zmian tych nie mona okreli5 szczegowo! ale
naley mie5 na uwadze (gdy projekt opiera si$ na podstawowych importowanych materiaach,! e rne
czynniki zewn$trzne i wewn$trzne mog mie5 wpyw na dost$pno5 materiaw i #akt ten naley
przynajmniej nawietli5 i pokaza5 jego skutki"
;lternat!w! nakad#w
W wielu projektach mona zastosowa5 rne surowce dla tej samej produkcji" W takim przypadku naley
zbada5 wszystkie surowce i okreli5 najbardziej odpowiedni! biorc po uwag$ wszystkie istotne czynniki"
Eeli alternatywne surowce i materiay s atwo osigalne! przesanki wyboru tkwi raczej w ekonomice
procesu i technologii! anieli w doborze przetwarzanego materiau! cho5 ten ostatni pozostaje wci
elementem podstawowym" 'rzy rozwaaniu alternatywnych materiaw naley w ich ocenie uwzgl$dnia5
skutki oddziaywania na rodowisko naturalne"
D. As)/!(, 7a-!/(i02#'/
i )-#2-a7 5a#)a(-5/0ia
Na rynku zaopatrzeniowym przedsi$biorstwo wyst$puje w roli nabywcy surowcw i materiaw oraz
produktw zaopatrzenia #abrycznego" W tym kontekcie uwagi z cz$ci K rozdz" *** dotyczce marketingu
wytwarzanych produktw znajduj swe zastosowanie przy zakupie materiaw" Na przykad! naley
nawiza5 i utrzymywa5 kontakty ze staymi dostawcami! co daje moliwoci uzyskiwania upustw
cenowych! zwaszcza w przypadku dostarczania maszyn i urzdzeH w ramach dugoletnich kontraktw"
9arketing w dziedzinie zaopatrzenia obejmuje zarwno pocztkowe zakupy zwizane z budow zakadu!
jak i zakupy dokonywane w #azie operacyjnej"
Marketing w dziedzinie zao'atrzenia
Felami dziaaH marketingowych w dziedzinie zaopatrzenia s zasadniczo3 minimalizacja kosztw!
minimalizacja ryzyka (niezawodno5 dostaw, i podtrzymywanie kontaktw z dostawcami"
Minimalizacja koszt#w
Ioszty nakadw mona obnia5! mi$dzy innymi! wybierajc waciwych dostawcw i odpowiedni
poziom oraz cz$stotliwo5 dostaw" Nieuwzgl$dnione w #azie opracowania studium #easibility moliwoci
obniki kosztw s trudne do okrelenia pGniej! podczas eksploatacji zakadu" 9oe to mie5 wany
wpyw na opacalno5 #inansow projektu przez obnik$ generowanych sald pieni$nych i zyskw"
9arketing w dziedzinie zaopatrzenia jest wi$c wanym warunkiem sukcesu projektu"
Minimalizacja r!z!ka i niezawodno)5 dostaw
Niezawodno5 odnonie iloci! jakoci! terminw i cen dotyczy caego okresu wytwarzania" %pGnienie
dostaw! braki jakociowe albo niski poziom usug remontowych mog mie5 powane konsekwencje dla
procesu produkcji" &yzyko takie naley rozway5 opracowujc strategi$ zaopatrzenia gwarantujc
dostawy zgodne z potrzebami programu produkcji"
Podtrz!m!wanie kontakt#w z dostawcami
Ioncentracja zakupw ma za zadanie nie tylko zapewni5 akceptowalne ceny! ale take waciwe kontakty
z dostawcami" Zbudowanie wzajemnego zau#ania moe si$ okaza5 bardzo korzystne w duszym okresie"
+ziaania marketingowe w dziedzinie zaopatrzenia powinny umacnia5 pozycj$ przetargow projektu czy
przedsi$biorstwa" )zyskiwane ceny i warunki zakupu s w duej mierze pochodn pozycji przetargowej
zarzdzajcych projektem" +ecydowa5 powinny wzgl$dy krtko i dugookresowe" Wybr dostawcy
o#erujcego korzystne ceny moe by5 kuszcy! ale jeli dostawca ten nie jest w stanie zapewni5
odpowiedniego serwisu (napraw i usug remontowych,! to w dugim okresie wybr ten moe si$ okaza5
niekorzystny"
'odobnie jak w marketingu produktu! systematyczna obserwacja i analiza rynkw zakupu ma zasadnicze
znaczenie" +ziaania marketingowe w dziedzinie zaopatrzenia musz by5 podejmowane tym intensywniej!
im3
wyszy jest udzia danego produktu w wolumenie zakupw" W przypadku! gdy 01 procent wolumenu
zakupw reprezentuje =1 procent oglnej wartoci zakupw (zasada =1;01, wzrost cen produktu
stanowicego te 01 procent wolumenu moe mie5 przykre konsekwencje dla zyskownoci produktuX
wysze jest ryzyko dodatkowych kosztw wytwarzania albo strat produkcyjnych (uszkodzenia! zwroty
wyrobw sprzedanych itd", zwizanych z ograniczeniami dostaw i niedotrzymaniem ich jakoci"
W tym kontekcie wane jest okrelenie alternatywnych moliwoci zaopatrzenia"
Zakupw mona dokonywa5 w nast$pujcy sposb3
bezporednio w poszczeglnych przedsi$biorstwach!
za porednictwem agentw sprzedajcych na wasny rachunek lub w imieniu producenta!
od spdzielni i zrzeszeH utworzonych przez kilka przedsi$biorstw"
Dby zrealizowa5 cele przedsi$wzi$5 marketingowych w dziedzinie zaopatrzenia! naley uzyska5 moliwie
najdogodniejsz pozycj$ przetargow i ostronie wybiera5 dostawcw" Naley to mie5 na uwadze podajc
list$ potencjalnych dostawcw w studium #easibility"
Kudowanie silnej pozycji przetargowej oznacza znalezienie optimum pomi$dzy dwoma ekstremalnymi
sytuacjami! gdy jest3
zbyt wielu dostawcw! co daje duy rozkad ryzyka! ale nie zapewnia siy przetargowej (mae rabaty
ilociowe i saba obsuga ze strony dostawcw,!
za mao dostawcw! co zapewnia znaczn si$ przetargow! ale i wysokie ryzyko dostaw (wysokie rabaty
ilociowe! moliwie due koszty zmiany struktury dostaw! wytworzenie si$ technicznej zalenoci,"
'rzy identy#ikowaniu liczby dostawcw i wielkoci zakupw od kadego z nich naley bra5 pod uwag$
niej wymienione czynniki"
Ionkurencyjno5 cenow (wczajc koszty magazynowania! transportu i ubezpieczenia,"
Fzynniki dodatkowe (warunki patnoci! gwarancje! terminowe dostawy! naprawy! dostawy cz$ci
zamiennych! zindywidualizowane opakowanie itd","
%czekiwania odnonie speniania przez dostawc$ wymagaH jakociowych"
&yzyko dla dalszego przetwarzania w zakadzie w przypadku odchyleH od zaoonych wymagaH
jakociowych"
%czekiwania odnonie stabilnoci kontaktw z dostawcami"
Ioszty reorganizacji zwizane z pGniejsz zmian dostawcy"
9oliwo5 zakupu bezporednio u producentw lub hurtownikw"
Program zao'atrzenia
%glnym celem opracowania programu zaopatrzenia w studium #easibility jest pokazanie! w jaki sposb
zapewni si$ dostawy surowcw i materiaw oraz innych nakadw" Naley uzasadni5 wszystkie przyj$te
zaoenia
i wnioski przedstawionego programu zaopatrzenia i oprze5 na nim szacunki kosztw" 'rogram
zaopatrzenia musi obejmowa5 nast$pujce elementy3
okrelenie Grde zaopatrzenia i dostawcw!
umowy i przepisy!
ilo5 i jako5!
przesyki!
rodki transportu!
magazynowanie!
okrelenie ryzyka"
'rzy okrelaniu gwnego dostawcy naley wzi5 pod uwag$ jego lokalizacj$ geogra#iczn! status
wasnociowy! gwne dziedziny dziaalnoci! pozycj$ #inansow i rentowno5! zdolnoci wytwrcze!
wielko5 produkcji w czasie ostatnich kilku lat! najwaniejszych klientw i dowiadczenie zwizane z
handlem danym produktem w danym kraju" Niektrzy dostawcy mog np" mie5 dug histori$
dziaalnoci! ale nie mie5 pewnych dowiadczeH np" w dziaalnoci w niektrych regionach wiata albo
te w podejmowaniu dugookresowych zobowizaH" %krelenie priorytetu! jaki nadaje dostawca danej
umowie! moe mie5 charakter tylko in#ormacyjny" W przypadku! gdy zamwienie stanowi du cz$5
produkcji! mona oczekiwa5! e dostawca b$dzie przywizywa5 wi$ksz wag$ do zamwienia! ale te
dostawy te b$d miay wi$ksze znaczenie dla produkcji"
Naley przedstawi5 proponowane i najlepiej ju opracowane umowy! takie jak dugookresowe kontrakty i
umowy licencyjne" 9usz one uwzgl$dnia5 zawarte listy intencyjne i zobowizania zwizane z umowami
o dostaw$! a take propozycje oglnych warunkw umw! takich jak okres wanoci! warunki patnoci!
warunki i gwarancje dewizowe" Studium #easibility musi take wskazywa5! na przykad! czy przyj$te jest
pacenie z gry za zamwione towary czy te przy kolejnych przesykach" *n#ormacje te b$d miay
wane znaczenie w pGniejszych obliczeniach kapitau obrotowego"
Naley te opisa5 i przeanalizowa5 skutki polityki i przepisw w dziedzinie importu! w tym! w
szczeglnoci procedury uzyskiwania pozwoleH (licencji, importowych! okresy ich wanoci! zgody
wymagane przy dokonywaniu wydatkw dewizowych! moliwe zwolnienia celne i podatkowe! istniejce
ograniczenia importu itd"
Wskaza5 naley wielkoci i jako5 dostaw z rnych Grde" %znacza to! e trzeba dokona5 porwnania z
potrzebami projektu! biorc pod uwag$ nie tylko jako5! ale take aspekty zwizane z ochron rodowiska
naturalnego i zdrowia! waciwoci #izyczne i chemiczne itd"
W studium naley okreli5 rodki transportu (lotniczy! wodny! kolejowy! samochodowy itp",
najwaniejszych materiaw i innych nakadw" *ch dost$pno5! zdolnoci przewozowe! niezawodno5 i
warunki techniczne musz zosta5 przeanalizowane" Na przykad! istnienie linii kolejowej niekoniecznie
musi oznacza5 moliwo5 zapewnienia niezawodnego transportu" 'rzedsi$biorstwo kolejowe moe by5
Gle zarzdzane! nie posiada5 odpowiedniej iloci cz$ci zapasowych albo materiaw remontowych! mie5
niewystarczajc liczb$ pocigw! przestarzae urzdzenia itd" Z drugiej strony! urzdzenia kolejowe
mog by5 w dobrym stanie #izycznym i przedsi$biorstwo kolejowe pro#esjonalnie zarzdzane! ale mog
wyst$powa5 Vwskie gardaW i nadmiernie przecienie kolei"
Studium powinno nie tylko identy#ikowa5 istniejce rodki transportu! ale take okreli5 ich stan oraz
opisa5 jak mog by5 wykorzystywane i zasugerowa5 sposoby zapewnienia pewnego poziomu
niezawodnych zdolnoci przewozowych" Eednym ze sposobw jest zawieranie pre#erencyjnych umw z
przedsi$biorstwami transportowymi" Wykorzystywane mog by5 take alternatywne rodki transportu!
takie jak wasne bazy transportowe przedsi$biorstwa! np" park ci$arwek wykorzystywany awaryjnie"
W podobny sposb naley przeanalizowa5 urzdzenia do adowania! rozadowania i magazynowania"
'rzepenione i niewydajne urzdzenia portowe oraz wskie garda przeadunkowe s powszechnym
problemem w wielu krajach" W uzupenieniu do analizy warunkw technicznych naley zbada5
zagadnienia zarzdzania i organizacji oraz procedury administracyjne" 9oe si$ bowiem zdarzy5! e
urzdzenia techniczne s odpowiednie! ale odprawy celne i procedury administracyjne s biurokratyczne i
czasochonne"
)rzdzenia magazynowe s zazwyczaj potrzebne nie tylko w samym zakadzie! ale take w portach!
stacjach kolejowych i innych miejscach" W studium naley wi$c wskaza5 zdolnoci takich urzdzeH oraz
opisa5 stopieH ich wykorzystania przy oczekiwanym poziomie produkcji oraz dostaw materiaw i innych
nakadw"
W ostatecznej wersji projektu trzeba w koHcu okreli5 i oceni5 ryzyko oraz niepewno5 zwizane z
przedstawionym programem zaopatrzenia" 9oe to doprowadzi5 do pewnych mody#ikacji projektu
(takich jak dodatkowe urzdzenia rezerwowe lub dodatkowe magazyny! alternatywni dostawcy i rodki
transportu,! ale te moe ostrzega5 korzystajcych ze studium o potencjalnym ryzyku zwizanym z
projektem" 2rzeba przy tym rozrnia5 zewn$trzne i wewn$trzne czynniki ryzyka dla projektu! w tym
niedotrzymanie zobowizaH przez dostawcw! opGnienia w przesykach! zbyt mae dostawy! braki
jakociowe! zakcenia transportowe i ze #unkcjonowanie urzdzeH in#rastruktury! strajki! zmiany
klimatyczne! zmiany przepisw importowych oraz brak rodkw dewizowych na import"
E. K#s5(, 7a(/-ia$4' i 0a!$a34'
7oszt! jednostkowe
Szczegowej analizie naley podda5 nie tylko dost$pno5! ale take koszty jednostkowe podstawowych
materiaw i surowcw! gdy stanowi one czynnik okrelajcy proporcje ekonomiczne projektu" Feny
biece materiaw krajowych trzeba przestudiowa5 w kontekcie ich przeszych trendw i prognoz
przyszej elastycznoci poday" *m nisza jest elastyczno5! tym wysza b$dzie cena w warunkach
rosncego popytu na dany surowiec" 'rzy krajowych materiaach i nakadach uwzgl$dni5 trzeba take
koszty alternatywnych rodkw transportu" +la materiaw i innych nakadw importowanych powinny
by5 stosowane ceny c"i"#" (uwzgl$dniajce koszty ubezpieczenia i #rachtu, wraz z dodatkowymi
obcieniami odprawy towarw (wczajc zaadowanie i rozadowanie,! opatami portowymi! cami!
lokalnymi opatami ubezpieczeniowymi i podatkami oraz kosztami lokalnego transportu do zakadu" Feny
importowanych materiaw i nakadw s generalnie bardziej stabilne! z wyjtkiem sytuacji! gdy3
mi$dzynarodowe rynki s niestabilne!
przewaaj warunki monopolistyczne lub oligopolistyczne!
Grdo dostaw zostao narzucone w umowach! takich jak umowy mi$dzy #ili a #irm macierzyst lub
licencjodawc i licencjobiorc!
dziaania rzdowe wprowadzaj tary#y celne i podatki albo due zmiany w ju istniejcych tary#ach"
'oziom cen krajowych materiaw stanowicych podstawowe nakady w projekcie przemysowym moe
mie5 znaczny wpyw na opacalno5 projektu" W wi$kszoci przypadkw krajowe koszty wytwarzania i!
co za tym idzie! ceny materiaw i innych nakadw s wysze od cen materiaw importowanych!
zwaszcza w pierwszych latach projektu" 9oe to mie5 olbrzymi wpyw na poziom kosztw
zuywajcych je ga$zi przemysu" Naley wi$c oszacowa5! w jakim stopniu przeniesienie warunkw
cenowych materiaw na produkty #inalne (wzrost cen, b$dzie oddziaywa5 na poziom popytu na dany
produkt"
7oszt! roczne
+okonane szacunki rocznych operacyjnych kosztw materiaw i surowcw naley wstawi5 do tablicy
*4;-" Naley przy tym poda5 czytelnikowi baz$ cenow tych szacunkw (poziom cen! kwotowania
dostawcw! ceny na rynku wiatowym! porwnanie z cenami podobnych nakadw w innych projektach
itd",! aby mg on sprawdzi5 ich wiarygodno5"
Naley wyjani5 mechanizmy cenowe" Niektre ceny mog by5 stae lub skorelowane z
mi$dzynarodowymi wskaGnikami cen dla okresu kontraktu" *nne mog by5 przedmiotem eskalacji wedug
zaoonej stopy wzrostu albo renegocjowane corocznie" Niektre z nich mog wzrasta5 szybciej ni
pozostae" +la najwaniejszych nakadw naley wi$c zde#iniowa5 w studium #easibility podstawowe
czynniki okrelajce ceny! stwierdzi5 czy wyst$puje sytuacja monopolistyczna lub oligopolistyczna oraz
okreli5 moliwoci uzyskania pre#erencyjnych cen i wymieni5 rzdowe oraz administracyjne sposoby
kontroli cen"
Szacunki kosztw naley sporzdzi5 oddzielnie dla wydatkw w walucie krajowej i walucie zagranicznej"
Wymieni5 trzeba waluty! ktre b$d najprawdopodobniej wykorzystywane w szacunkach kosztw
i odpowiednie kursy walutowe" 'ozwoli to na pGniejsze uwzgl$dnienie wpywu rnic kursowych w
analizie wraliwoci"
Naley jasno zaznaczy5! czy szacunki kosztw odnosz si$ do hipotetycznego poziomu produkcji dla
penego wykorzystania mocy produkcyjnych w #azie operacyjnej czy te do pierwszego (albo innego,
roku #azy eksploatacji zgodnie z harmonogramem realizacji projektu" W ostatnim przypadku naley
rozway5 moliwo5 eskalacji cen oraz dokona5 realistycznych zaoeH odnonie moliwego poziomu
wykorzystania zdolnoci produkcyjnych" 2rzeba take rozrni5 wielko5 zakupw materiaw i innych
nakadw od wielkoci #aktycznego zuycia w danym rokuX rnica stanowi przyrost zapasw"
Niektre koszty zmieniaj si$ wraz z poziomem produkcji! a niektre s mniej lub wi$cej stae" Na
przykad tary#a opat za elektryczno5 moe skada5 si$ z rocznej opaty staej i za zuyte
kilowatogodziny" 9ajc na uwadze moliwe zmiany poziomu produkcji zaleca si$ podzia kosztw na
stae i zmienne"
?/T?/U
Eak to ju wyjaniono powyej! w podrozdziale na temat kosztw jednostkowych! w studium #easibility
naley jasno wskaza5 wszystkie pozycje kosztw uwzgl$dniane w szacunkach i poda5 ich baz$ cenow
(na przykad ceny c"i"#" dla importowanych materiaw," +otyczy to take wymienionych we
wspomnianym podrozdziale opat i obcieH dodatkowych"
Ioszty materiaw i innych nakadw wykorzystywanych lub stanowicych zapasy s wyszczeglnione w
tablicy *4;-" W tablicy! ktra moe by5 rozbudowana tak! aby obj5 wszystkie istotne pozycje! naley
zamieci5 szacunki kosztw dla pewnego poziomu produkcji" Szacunki kosztw materiaw i pozostaych
nakadw mog by5 wyraone jako koszty na jednostk$ wyprodukowanego produktu albo dla pewnego
?/T?/U
2emat kosztw staych i zmiennych oraz kosztw bezporednich i porednich jest omawiany w rozdziale 6"
poziomu produkcji! np" dla -11 111 jednostek na rok" W ostatnim przypadku moe to by5 poziom penego
wykorzystania mocy produkcyjnych i odpowiadajcej jej wielkoci produkcji" W kadym przypadku
moliwe b$dzie przeprowadzenie analizy wraliwoci dla rnych poziomw produkcji i wykorzystania
zdolnoci produkcyjnych" &ezultaty tych obliczeH naley podawa5 wraz z in#ormacj na temat przyj$tych
kosztw jednostkowych"
Nast$pujce in#ormacje naley poda5 w tablicy *4;-3
rodzaj materiaw lub nakadw!
jednostki miary (baryki! tony! metry szecienne itd",!
liczb$ jednostek nakadw zuywanych na jednostk$ produktu!
szacowane koszty jednostki nakadu!
szacowane koszty na jednostk$ produktu!
szacunkowe koszty na jednostk$ produktu w podziale na koszty bezporednie (przewanie zmienne, i
porednie (przewanie stae,!
bezporednie koszty na jednostk$ w podziale na krajowe i zagraniczne (ale wyraone w jednej wsplnej
walucie,!
porednie koszty na jednostk$ z podziaem na krajowe i zagraniczne"
'rzy obliczaniu kosztw porednich! naley wydzieli5 z kosztw jednostkowych lub okresowych
wielkoci wynikajce z podj$cia dziaaH zwizanych z ochron rodowiska i kontrol zanieczyszczeH"
Dby uzyska5 cakowite wielkoci kosztw operacyjnych dla produktu lub w danym roku! naley
pomnoy5 koszty jednostkowe przez liczb$ jednostek wyprodukowanych"
2ablic$ *4;0 wykorzystuje si$ dla prognozowania kosztw w okresie produkcji" Sumy dla poszczeglnych
rodzajw nakadw s wprowadzane do tej tablicy! a sumy ogem dla kosztw bezporednich i
oglnozakadowych (oglne koszty #abryczne i administracyjne, wprowadzane s do tablicy 6;/"
7oszt! og#lne zao'atrzenia
'rzy szacowaniu kosztw materiaw i innych nakadw opracowujcy projekt musi przewidzie5 nie tylko
koszty dla miejsc powstawania (centrw, kosztw produkcyjnych! ale take na poziomie miejsc
powstawania kosztw administracyjnych! usug i sprzeday" Wykaz typowo spotykanych miejsc
powstawania kosztw podany jest w rozdziale 4**" Iiedy materiaowe koszty oglnozakadowe zostan
wyliczone! a nie korzysta si$ z modelu komputerowego! sumy naley bezporednio przenie5 do tablicy
6;/ w rozdziale 6"


Bi&li#2-a8ia

Frompton! 8" I" Supplies and materials managementX a teBtbook #or purchasing and supply" 0" ed" 'lymouth!
+eLon! 9ac+onald and MLans! -.@."
8enzel! 7riedrich" +ie industrieinternen 9arktprobleme3 Kescha##ung! :agerhaltung! Dbsatz" Kerlin! +uncker und
8umblot! -.@/"
:ee! :" and +" +obler" 'urchasing and material management" New \ork! 9cJraw;8ill! -.@-"
2ersine! &" *" 'rinciples o# inLentory and materials management" /" ed" Dmsterdam! North;8olland! -.=="
)nited Nations" D guide to industrial purchasing (*+A=0, Sales no"3 @0"**"K"-."
aaaaaaaaaa)N*+% guides to in#ormation sources"
No" lA&eL" l (*+A-</, 9eat;processing industry
No" / (*+A00<, :eather and leather products industry
No" >A&eL" l (*+A-.0, 7oundry industry
No" <A&eL" l (*+A0><, *ndustrial duality control
No" @ (*+A-.@, 4egetable oil processing industry
No" = (*+A0@1, Dgricultural implements and machinery industry
No" -1 (*+A0=1, 'esticides industry
No" -/(-1A-/-, Dnimal #eed industry
No" -? (*+A-/>, 'rinting and graphics industry
No" -> (*+A-/<, Non;alcoholic beLerage industry
No" -< (*+A-/=, Jlass industry
No" -@ (*+A-?/, Feramics industry
No" -. (*+A->=, Fanning industry
No" 0- (*+A-<?, 7ertlizer industry
No" 00 (*+A-<=, 9achine tool industry
No" 0/ (*+A-@@, +airy product manu#acturing industry
No" 0? (*+A-=-, Soap and detergent industry
No" 0> (*+A-.1, Keer and wine industry
No" 0< (*+A-.-, *ron and steel industry
No" 0@ (*+A-.?, 'ackaging industry
No" 0= (*+A-.=, Fo##ee! cocoa! tea and spices industry
No" 0. (*+A-.., 'etrochemical industry
No" /1 (*+A0-1, Non;conLentional sources o# energy
No" /- (*+A0-?, Woodworking machinery
No" /0 (*+A00>, Mlectronics industry
No" /? (*+A0/1, Natural and synthetic rubber industry
No" /> (*+A0/?, )tilization o# agricultural residues #or the production o# panels!
pulp and paper
No" /< (*+A0/<, *ndustrial maintenance and repair
No" /@ (*+A0?-, *ndustrial training
No" /= (*+A0<@, Mssential oils
No" /. (*+A0<=, 7lour milling and the bakery products industry
No" ?1 (*+A0=/, Jrain processing and storage




Tw!'a $r,e2/9arka n#e ak&e$"%'e $1)wa'9&)&h ra+ek!
T;C=@3; @L-(% Szacunki koszt#w surowc#w
i materia#w oraz inn!c" nakad#w
,wstawi5 do tablic! @L-1.
'rojekt3

+ata3

Srdo3

'roduktA centrum kosztw3

Iod3
'ierwszy rok produkcji3

Waluta3

Eednostki3
'rognozy kosztw na rok3
+!szczeg#lnienie 4

7 @lo)5
Medno-
stka
3ena
jedn%
7oszt
og#em
6dzia
koszt#w
zmienn!c"

Ioszty jednostkowe
krajowe

Ioszty jednostkowe
zagraniczne

*lo5 jednostek
w okresie

&azem koszty okresowe
krajowe

&azem koszty okresowe
zagraniczne

Fakowite koszty
surowcw
i materiaw


Z ] zagraniczne I ] krajowe
T;C=@3; @L-1% Szacunki koszt#w surowc#w
i materia#w oraz inn!c" nakad#w
,wstawi5 do tablic! @L-2.
'rojekt3

+ata3

Srdo3

'roduktAcentrum kosztw3

Iod3
&ynek3

(krajowy! eksportowy,
Waluta3

Eednostki3
'rognozy kosztw na rok3

7oszt! krajowe 7oszt! zagraniczne
Poz!cja koszt#w:
zmienne
jednostk%
stae na
okres
zmienne
jednostk%
stae na
okres

&azem koszty
jednostkowe

*lo5 jednostek w okresie

&azem koszty w okresie

Fakowite koszty
surowcw
i materiaw


6waga: W tablicy ***;- podaje si$ liczb$ sprzedanych jednostek" 'rzy wykorzystaniu tych samych tablic mona
obliczy5 sumy dla kadego miejsca powstawania kosztw (centrum kosztw," 9ona jednak wprowadzi5
dane bezporednio do tablicy do wprowadzania danych wejciowych programu F%97D&"
T;C=@3; @L-2% Prognoz! cakowit!c"
koszt#w surowc#w i materia#w
,wstawi5 do tablic! D-2.
'rojekt3

+ata3

Srdo3

'roduktAcentrum kosztw3

Iod
'ierwszy rok sprzeday3 Waluta3

Eednostki3
/ok
/azem koszt! krajowe /azem koszt! zagraniczne
7oszt!
og#em
4mienne Stae 3akowite
4mienn
e
Stae 3akowite


9. L#!ali5a1.a i :-#3#'is!#
'o ocenie popytu i ustaleniu podstawowych aspektw strategicznych projektu w odniesieniu do
programw sprzeday i produkcji! zdolnoci produkcyjnej zakadu oraz wymaganych nakadw
materiaowych! analiza projektu powinna wskaza5 odpowiedni lokalizacj$ oraz tereny dla projektu
przemysowego" 2erminy lokalizacja i teren inwestycji s cz$sto stosowane jako synonimy! cho5 istnieje
mi$dzy nimi do5 istotne rozrnienie" Wskazanie lokalizacyjne dotyczy stosunkowo duego obszaru
geogra#icznego! w granicach ktrego mona bra5 pod uwag$ szereg alternatywnych terenw" %dpo;
wiednia lokalizacja moe obejmowa5 znaczny obszar! np" wzdu brzegu rzeki lub w promieniu ->
kilometrw wok zespou miejskiego w okrelonym regionie geogra#icznym" W granicach wskazanej
lokalizacji mona zidenty#ikowa5 i dokona5 oceny jednego lub kilku konkretnych terenw budowy
projektu" +la kadej wersji projektu naley oceni5 wpyw budowy i eksploatacji zakadu przemysowego
na rodowisko" W wielu krajach istniej rwnie przepisy! ktre nakadaj obowizek sporzdzenia
analizy wpywu projektowanej inwestycji przemysowej na rodowisko w celu otrzymania pozwolenia na
budow$ i eksploatacj$ zakadu przemysowego" W przypadku kombinatw przemysowych o znacznym
wpywie na rodowisko naley starannie i szczegowo zbada5 skutki spoeczno;gospodarcze i
ekologiczne! a ich ocena powinna przesdza5 o podj$ciu ostatecznej decyzji nie tylko w zakresie wyboru
terenu pod inwestycj$! ale take wielkoci inwestycji i doboru technologii"
% ile tradycyjne podejcie do lokalizacji sprowadzao si$ do oceny bliskoci surowcw i rynkw! gwnie
z myl o zminimalizowaniu kosztw transportu! o tyle zintegrowane studium #easibility projektu
proponowane w niniejszym Poradniku bierze pod uwag$ nie tylko techniczne! handlowe czy #inansowe
aspekty danego projektu! ale take skutki spoeczne oraz dla rodowiska naturalnego" W zwizku z tym!
przy wskazaniu lokalizacji i wyborze terenu przemysowych projektw inwestycyjnych! naley
uwzgl$dni5 relatywn wag$ oraz wzajemne oddziaywanie tych czynnikw jak rwnie polityk$ wadz
paHstwowych i lokalnych"
'odstawowe kryteria lub kluczowe wymogi! jakimi naley si$ kierowa5 przy wyborze odpowiedniej
lokalizacji i terenu! powinny by5 zawsze okrelone we wst$pnym etapie analizy" Eakociowa analiza tych
kluczowych wymogw umoliwi z kolei ocen$ szeregu potencjalnych lokalizacji i terenw oraz
odrzucenie tych! ktre owych wymogw nie speniaj" 'ozostae staj si$ wwczas przedmiotem
pog$bionej! jakociowej i ilociowej! analizy kryteriw technicznych i #inansowych! w tym spoecznych!
rodowiskowych i ekonomicznych aspektw wyboru lokalizacji i terenu"
Iady projekt posiada specy#iczne wymogi! ktre P o ile zostan spenione P spowoduj powstanie
pewnych skutkw zewn$trznych" Naley oceni5 i starannie przestudiowa5 te! ktre maj najwi$ksze
znaczenie dla danego projektu" Naley unika5 b$dnego niedoszacowania roli aspektw jakociowych"



A. A0ali5a l#!ali5a1,.0a

Dnaliza lokalizacyjna ma na celu wybr odpowiedniej lokalizacji dla projektowanego projektu
przemysowego" 'otencjalnie projekt moe by5 zlokalizowany w kilku regionach! a wybr lokalizacji
powinien by5 dokonany w obr$bie stosunkowo duego obszaru geogra#icznego! w ktrym mona wzi5
pod uwag$ kilka alternatywnych terenw budowy" Dnaliza projektu powinna rwnie wskazywa5! na
jakich podstawach dokonano wyboru alternatywnych lokalizacji oraz przedstawia5 powody odrzucenia
innych"
Wyboru lokalizacji nie zawsze dokonuje si$ na podstawie systematycznej analizy i oceny stopniowo
zmniejszajcej si$ liczby moliwych lokalizacji! pozostawiajc w koHcu optymalne rozwizanie"
:okalizacj$ mog czasami we wst$pnych etapach sugerowa5 sami inwestorzy" Eednake metodologia
analizowania takich sugestii jest taka sama! a dana lokalizacja i tak musi spenia5 kluczowe wymogi
okrelone jako istotne lub krytyczne dla realizacji i eksploatacji projektu"
??T??U
Skutki i wymogi wymagajce okrelenia mona sklasy#ikowa5 nast$pujco3
Orodowisko naturalne! warunki geo#izyczne
Skutki ekologiczne projektu! ocena wpywu na rodowisko
'olityka spoeczno;gospodarcza! zach$ty i restrykcje oraz plany i polityka paHstwa
*n#rastruktura P warunki i wymogi! np" istniejca in#rastruktura przemysowa! gospodarcza i spoeczna!
ramy instytucjonalne! urbanizacja i poziom edukacji spoeczeHstwa"
/trategiczne ukierunkowanie wyboru odpowiedniej lokalizacji wymaga mi$dzy innymi oceny aspektw
rynkowych i marketingowych! dost$pnoci najwaniejszych czynnikw produkcji! takich jak surowce i
materiay! technicznych wymogw projektu! technologii i procesu produkcji! charakterystyki wyrobw
lub produkcji! wielkoci zakadu! wymogw w zakresie organizacji oraz struktury zarzdzania" Dnaliza
nie powinna zag$bia5 si$ w niepotrzebne szczegy! lecz raczej dy5 do zrozumienia ta i znaczenia
zidenty#ikowanych aspektw" 'oniewa kluczowe aspekty s rne dla rnych przemysw! analitycy
b$d musieli wykorzysta5 swoje pro#esjonalne umiej$tnoci dla zidenty#ikowania tych kryteriw! ktre
b$d miay odniesienie do konkretnego projektu"
*denty#ikacja kluczowych wymogw pozwala na zmniejszenie liczby potencjalnych lokalizacji i terenw
ju we wczesnym etapie" Dnaliza kluczowych aspektw jest w zasadzie analiz jakociow! bez
wchodzenia w kalkulacje #inansowe" Na tym etapie pierwszoplanowym celem jest raczej wyelimi nowanie
nierealnych lub mniej atrakcyjnych wariantw! a nie dokonanie prawidowej kategoryzacji"



B. *-#3#'is!# 0a(u-al0/
Warunki klimatyczne# Ilimat moe stanowi5 wany czynnik wyboru lokalizacji" 'oza bezporednim
wpywem na koszty projektu zwizane z takimi czynnikami jak osuszanie! klimatyzacja! ochadzanie lub
specjalne odwodnienie! mog istnie5 inne! wane czynniki rodowiskowe" Naley zebra5 in#ormacje na
temat temperatury! opadw! okresowego zalewania terenu! zapylenia! zadymienia i innych czynnikw dla
rnych lokalizacji" Na koHcu tego rozdziau zamieszczono wykaz kontrolny dla warunkw lokalnych"
Warunki klimatyczne s wane pod wieloma wzgl$dami! w zalenoci od rodzaju projektu" W przypadku
projektu w brany rolno;spoywczej mog to by5 wahania iloci i jakoci surowcw zwizane z
ekstremalnymi warunkami pogodowymi" Orodki transportu mog zawodzi5 w przypadku duych opadw
niegu lub deszczu! powodujc przerwy w dostawach atwo psujcych si$ wyrobw na odlege rynki"
'race transportowe i budowlane s na og znacznie bardziej skomplikowane i kosztowne w warunkach
ekstremalnych! co moe sta5 si$ czynnikiem krytycznym dla projektw o znacznym zakresie tego rodzaju
robt"
??T??U
Wymogi! jakie powinien spenia5 projekt! omwione s w dalszej cz$ci tego rozdziau! powi$conej ocenie wpywu
projektu na rodowisko"
'rojekt moe by5 rwnie uzaleniony od warunkw klimatycznych w sposb poredni" Kudowa!
eksploatacja i zarzdzanie zakadem mog i5 mniej sprawnie lub pochania5 wi$cej nakadw! jeeli
wykwali#ikowana sia robocza niezbyt ch$tnie b$dzie podejmowa5 prac$ w regionach! gdzie panuj
ekstremalne warunki klimatyczne" Dspekt ten ma szczeglne znaczenie w stosunku do osb zajmujcych
kluczowe stanowiska (cise kierownictwo! personel administracyjny! robotnicy wykwali#ikowani, oraz
posiadajcych poszukiwane specjalnoci"
Warunki klimatyczne mona sprecyzowa5 pod wzgl$dem temperatury! wilgotnoci! nasonecznienia!
wiatrw! opadw! ryzyka huraganu itp" Iady z tych czynnikw mona dalej uszczegowi5! np"
temperatura maksymalna! minimalna i przeci$tna panujca w cigu dnia! w wybranych miesicach lub
w okresie dziesi$ciu lat" Fzasami wyst$puje tendencja do przesadnego uszczegawiania tego opisu"
Naley raczej skoncentrowa5 si$ na zidenty#ikowaniu i analizie czynnikw klimatycznych! ktre
przypuszczalnie mog mie5 ywotne znaczenie dla wykonalnoci danego projektu"
Warunki geodezyjne maj na og due znaczenie dla wyboru odpowiedniego terenu" Fhodzi tu o warunki
glebowe! poziom wd gruntowych oraz takie czynniki! na jakie naraony moe by5 dany teren! jak np"
trz$sienia ziemi lub podatno5 na zalewanie"
Wymogi ekologiczne# 'ewne projekty mog same nie powodowa5 negatywnych skutkw dla rodowiska!
lecz s na takie wpywy wraliwe" 'rojekt w brany rolno;spoywczej jest na pewno uzaleniony od
dostaw surowcw! ktre nie s zdegradowane przez zanieczyszczenie wd i gleby" Zakady
wykorzystujce w procesie technologicznym due iloci wody o bardzo wysokich parametrach
jakociowych ucierpi! jeeli lokalny przemys odprowadza cieki do rzeki" Zarwno personel
kierowniczy! jak i robotnicy mog niech$tnie podejmowa5 zatrudnienie w #abryce pooonej
w zanieczyszczonym rejonie! stwarzajcym ryzyko dla zdrowia"
C. O1/0a ')$,'u )-#./!(u 0a :-#3#'is!#
Studium #easibility projektu powinno zawiera5 wyczerpujc i realistyczn ocen$ skutkw realizacji
projektw przemysowych dla rodowiska" Skutki te maj cz$sto istotne znaczenie dla spoeczno;
ekonomicznej! #inansowej i technicznej wykonalnoci projektu"
?>T?>U
Dnaliza terenu i skutkw realizacji
projektu dla rodowiska b$dzie zawiera5 ocen$ wpywu projektu oraz rozwizaH alternatywnych (pod
wzgl$dem wielkoci! technologii itd", na otoczenie! w tym na miejscow ludno5! #lor$ i #aun$" Dnaliza ta
powinna mie5 charakter kompleksowy i interdyscyplinarny! a ocena powinna obejmowa5 wpyw oglny!
biorc pod uwag$ synergiczne e#ekty wzajemnie powizanych ukadw"
%cena wpywu projektu na rodowisko ma na celu zrozumienie konsekwencji dla rodowiskowa
planowanego lub istniejcego projektu przemysowego i wszelkiej zwizanej z nim dziaalnoci" %we
konsekwencje oraz pozytywne i negatywne skutki ludzkich dziaaH dla rodowiska ocenia si$ z
technicznego! #inansowego i spoeczno;ekonomicznego punktu widzenia w takim zakresie! w jakim s
one istotne dla podj$cia decyzji o realizacji projektu" 'rojekt moe bezporednio lub porednio szkodzi5
rodowisku czowieka" Z ekologicznego punktu widzenia rodowisko czowieka uwaa si$ za zoon sie5
wzajemnych wpyww rodowiska przyrodniczego! kulturowego i spoeczno;ekonomicznego"
?>T?>U
Na przykad pewne cieki mog by5 cakowicie nie do przyj$cia i wymaga5 b$d urzdzeH do oczyszczania i uzdatniania"
*nne mog by5 w pewnych warunkach tolerowane! w oparciu o takie czynniki jak klimat! warunki geologiczne i odlego5 od
orodkw miejskich" 'lan techniczny projektu wskazuje! czy naley spodziewa5 si$ konkretnego skutku dla rodowiska" W
niektrych projektach stosowane mog by5 materiay i rodki produkcji! ktre stwarzaj ryzyko samozaponu lub wybuchu! lub
ewentualnie ryzyko zatrucia" *nne projekty mog generowa5 gazy spalinowe! dymy! cieki! odpady stae! haas itp"! ktre maj
negatywny wpyw na rodowisko" Zanieczyszczenie wd gruntowych i powierzchniowych! powietrza i gleby b$dzie miao wpyw
na rodowisko naturalne! na roliny! drzewa! zwierz$ta i ludzi" 'ewne emisje mog nawet mie5 szkodliwy wpyw na budynki i
wyroby metalowe! np" w wyniku kwanych opadw"
%cena wpywu projektu na rodowisko jest cz$ci procesu planowania projektu" )stawowo lub
zwyczajowo jest integralnym elementem analizy projektu" Iorzyci lub koszty rodowiskowe projektu s
zwykle skutkami zewn$trznymi lub ubocznymi odczuwalnymi przez cao5 lub cz$5 spoeczeHstwa"
'owinny by5 oceniane w kontekcie spoeczno;ekonomicznym na poziomie lokalnym oraz P o ile
zachodzi taki wymg lub determinuj to geopolityczne rozmiary skutkw P na poziomach wyszych P
regionalnym i oglnokrajowym" Wszechstronna spoeczno;ekonomiczna ocena projektu bierze pod uwag$
zarwno wpyw jego realizacji na jako5 ycia! jak i inne kryteria! aby stwierdzi5! czy oglny e#ekt
projektu jest pozytywny! lub te! jakie mody#ikacje mog by5 ewentualnie niezb$dne! aby osign5
pozytywny wynik oceny" 'ewne skutki dla rodowiska poddajce si$ ekonomicznej analizie ilociowej
wcza si$ wraz z innymi czynnikami ekonomicznymi do oceny nakadw i wynikw projektu"
Skutki dla rodowiska ocenia si$ zarwno pod wzgl$dem ilociowym! jak i jakociowym" 'oniewa rne
parametry rodowiska s cz$sto niewymierne! moe zaistnie5 potrzeba przeprowadzenia obiektywizacji
lub optymalizacji" W tym celu mierzy si$ systematycznie lub subiektywnie odchylenia od stanu
podanego dla kadego czynnika lub zespou czynnikw! dochodzc w ten sposb do oceny oglnego
wpywu" W pewnych przypadkach analiza nakadw i wynikw uzupenia jakociowe oceny czynnikw
rodowiskowych! ktre s trudno mierzalne" %pracowano metody oszacowania w wyraeniu pieni$nym
skutkw! ktre mog P cho5 nie musz P by5 bezporednio powizane z rynkiem" Fhocia pocztkowo
metody te opracowano dla oceny ekonomicznych skutkw regulacji w zakresie rodowiska! mona je
take stosowa5 do ewaluacji zmian w rodowisku przy braku jakichkolwiek regulacji" Kliszy opis
niektrych tych metod podany jest poniej"
W krajach! gdzie istnieje ju ustawowy obowizek przeprowadzenia analizy skutkw dla rodowiska!
odbywa si$ to w takim trybie! e inwestorzy projektu sporzdzaj obszerny raport na temat skutkw
rodowiskowych!
?<T?<U
ktry naley przedstawi5 wadzom do analizy i zatwierdzenia" &aport ten moe
rwnie stanowi5 cz$5 analizy projektu! chocia powinien by5 sporzdzony tak! aby mona go byo
zaczy5 jako odr$bny dokument przy przedstawianiu projektu do zatwierdzenia" 2am! gdzie nie istniej
jeszcze uregulowania prawne w zakresie ochrony rodowiska! ocen$ skutkw rodowiskowych projektu
naley sporzdzi5 w interesie inwestora! szczeglnie w przypadku! kiedy zamierza wystpi5 o rodki
#inansowe do instytucji mi$dzynarodowych! poniewa wiele z nich ju stawia wymg przedstawienia
takiej oceny skutkw przemysowych projektw inwestycyjnych dla rodowiska" % ile jest to moliwe!
podstawowe in#ormacje zawarte w takich ocenach powinny obejmowa5 cao5 dost$pnej na bieco
dokumentacji dotyczcej projektu! w szczeglnoci wyniki testw i obliczeH przeprowadzonych przez
instytuty naukowe! regionalne i miejskie jednostki zbierania danych! dane centralnych urz$dw
statystycznych! dane statystyczne publikowane przez agendy %NZ i inne organizacje"
W wielu przypadkach zebranie dostatecznie dokadnych danych na temat jakiego obszaru moe
nastr$cza5 spore trudnoci" Eeeli jednak takich danych wymaga si$ dla oceny projektu! uzyskanie
niezb$dnych in#ormacji moe by5 do5 kosztowne i czasochonne"
W zasadzie skutki realizacji projektu przemysowego dla rodowiska powinno si$ szacowa5 w oparciu o
przepisy prawne! normy emisji oraz wytyczne obowizujce w kraju! w ktrym projekt jest
zlokalizowany" W krajach! gdzie nie ma okrelonych regulacji i norm lub s one bardzo nieprecyzyjne!
naleaoby przewidzie5 przysze zaostrzenie kontroli wpywu na rodowisko! szczeglnie w przypadku
zamierzeH dugoterminowych" &osnca wiadomo5 i troska o ochron$ rodowiska oraz skutki
ekologiczne daj si$ zauway5 na caym wiecie i ciesz si$ silnym wsparciem mi$dzynarodowych
organizacji rozwojowych i #inansowych! co przejawia si$ tworzeniem w poszczeglnych krajach instytucji
zajmujcych si$ ochron rodowiska! ktrych zadaniem jest okrelenie i wprowadzenie w ycie
odpowiednich norm i polityki ochrony rodowiska" Z tego te powodu rwnie prognozy trendw w
?<T?<U
7ormat i tre5 raportw dotyczcych skutkw rodowiskowych nie s ujednolicone i rni si$ w zalenoci od
przepisw obowizujcych w danym kraju" Ioncepcja przedstawiona w Poradniku do pewnego stopnia oparta jest na
terminologii i koncepcji przyj$tej w Stanach Zjednoczonych"
cyklach yciowych przemysw naley uwzgl$dnia5 w planowaniu inwestycji! szczeglnie w przypadku
przemysw o potencjalnie duych skutkach dla rodowiska" Eeeli trendy te zostan odpowiednio
uwzgl$dnione na etapie planowania projektu! mona unikn5 lub zminimalizowa5 nieoczekiwane koszty
pGniejszych adaptacji urzdzeH! przerbek! rekultywacji! a nawet koniecznoci zaprzestania eksploatacji"
W krajach! gdzie normy i wytyczne w zakresie ochrony rodowiska nie s jeszcze okrelone! realizujc
ocen$ skutkw projektu inwestycyjnego dla celw studium #easibility mona skorzysta5 ze standardw
publikowanych przez agendy Narodw Zjednoczonych! takie jak %rganizacja ds" Wyywienia i &olnictwa
(7D%,! 'rogram %chrony Orodowiska ()NM',! Owiatowa %rganizacja Zdrowia (W8%, oraz Owiatowa
%rganizacja 9eteorologiczna (W9%, lub te inne instytucje mi$dzynarodowe! regionalne czy krajowe"
7on&likt! )rodowiskowe
&ealizacja pewnych projektw miaaby takie skutki dla rodowiska! e dla unikni$cia powanych lub
nieodwracalnych zanieczyszczeH i szkd naley z gry wykluczy5 pewne lokalizacje" Ion#likty
rodowiskowe mog rwnie doprowadzi5 do roszczeH o odszkodowania! znacznych kosztw
oczyszczania oraz ewentualnie koniecznoci zamkni$cia" 'otencjalne ryzyko zwizane z lokalizacj
projektw wywoujcych negatywne skutki dla rodowiska jest zwykle tak due! e aspekty te naley
potraktowa5 bardzo powanie w studium #easibility uwzgl$dniajc potencjalne kon#likty z istniejcymi w
ssiedztwie lub planowanymi na przyszo5 przemysami! osiedlami ludzkimi lub innymi elementami!
ktre trzeba zidenty#ikowa5 i przeanalizowa5 w takim zakresie! w jakim moe to wpyn5 na decyzj$
inwestycyjn"
3ele ocen! skutk#w 'rojektu dla )rodowiska
Jeneralnym celem oceny skutkw dla rodowiska w analizie projektu jest upewnienie si$! e projekty
rozwojowe nie zaszkodz rodowisku" %znacza to! e w caym projektowanym okresie eksploatacja
projektu nie spowoduje nadmiernej degradacji rodowiska oraz! e nie przewiduje si$ adnych e#ektw
rezydualnych! ktre miayby negatywny wpyw na stan rodowiska w duszym okresie czasu"
?@T?@U
%becny i przyszy stan zdrowia oraz dobro ludzi zwizane s z ich naturalnym! kulturowym i spoeczno;
ekonomicznym rodowiskiem" +latego te podany jest udzia opinii publicznej w przygotowaniu
projektu od najwczeniejszego etapu"
Specy#icznymi celami oceny skutkw projektu dla rodowiska s3
'rzeprowadzenie kompleksowej! interdyscyplinarnej analizy konsekwencji projektu oraz jego
alternatywnych wariantw dla danego naturalnego i kulturowego rodowiska czowiekaX
Zrozumienie zakresu skutkw dla rodowiska planowanego przedsi$wzi$cia dla kadego z jego wariantw
(w przypadku zrealizowania i niezrealizowania projektu,X
)wzgl$dnienie w planach wszelkich istniejcych wymogw prawnych
Zidenty#ikowanie rodkw zagodzenia negatywnych skutkw oraz ewentualnego wzmocnienia skutkw
pozytywnychX
Zidenty#ikowanie najwaniejszych problemw zwizanych ze rodowiskiem! wymagajcych pog$bionej
analizyX
?@T?@U
Orodowisko rozumiane jest tu jako cay! wzajemnie uzaleniony! naturalny (ekologiczny, i spoeczny (kulturalny!
spoeczno;gospodarczy, system! ktrego cz$ci stanie si$ projekt"
'rzeprowadzenie jakociowej i ilociowej oceny wpywu na rodowisko! w celu okrelenia generalnych
zalet rodowiskowych kadego z alternatywnych wariantw"
Eta'! i struktura ocen! w'!wu na )rodowisko
Skutki kadego etapu realizacji projektu dla rodowiska bywaj zazwyczaj inne" Na przykad! w #azie
planowania skutki rodowiskowe mog mie5 wycznie charakter spoeczny i ekonomiczny" 'omi$dzy
zwolennikami i przeciwnikami projektu mog powsta5 nowe ukady spoeczne i polityczne" %czekiwania
zwizane z zamierzonym projektem mog mie5 konsekwencje ekonomiczne dla zwizanych z nim
zasobw" Wpyw #azy budowy to skutki jednorazowe! podczas gdy skutki #azy eksploatacyjnej b$d si$
powtarza5" Skutki powstajce w czasie etapw planowania! realizacji! rozruchu i oddania do eksploatacji!
eksploatacji oraz jej zakoHczenia rozpatruje si$ rozdzielnie i cznie"
'rzeprowadzajc ocen$ wpywu projektu na rodowisko naley zrealizowa5 nast$pujce kroki3
zde#iniowa5 problem sporzdzi5 opis technologii oraz prognoz$ sporzdzi5 opis warunkw spoecznych
i prognoz$X zidenty#ikowa5! przeanalizowa5 i oceni5 skutki dla rodowiska"
?=T?=U
Zwykle po sporzdzeniu
oceny wpywu inwestycji przemysowych na rodowisko sporzdza si$ analiz$ polityki oraz okrela
odpowiedni strategi$ inwestycyjn oraz polityk$ przedsi$biorstwa w dziedzinie rodowiska" Na
zakoHczenie P o ile istnieje taki wymg P sporzdza si$ raport na temat skutkw dla rodowiska"
Fzasami wyrnia si$ jedynie trzy #azy analizy wpyww na rodowisko" Na pocztku sporzdza si$
wst$pn ocen$ wpywu na rodowisko korzystajc z listy kontrolnej lub znormalizowanego zestawu
kryteriw! aby zapewni5! e nie pomini$to adnego z majcych znaczenie czynnikw rodowiskowych
oraz! aby okreli5! ktre skutki trzeba b$dzie podda5 bardziej szczegowej analizie w drugiej #azie i jakie
trzeba b$dzie podj5 dziaania administracyjne" :isty kontrolne zaczone na koHcu tego rozdziau mog
suy5 za wytyczne dla przeprowadzenia oceny wpywu na rodowisko"
+ruga #aza oceny wpywu na rodowisko polega na identy#ikacji i oszacowaniu skutkw dla rodowiska
wynikajcych z realizacji projektu" Eeeli sytuacja w zakresie rodowiska jest zoona i ma due znaczenie
dla podj$cia decyzji inwestycyjnej! cay zesp oceniajcy powinien uda5 si$ na wizj$ lokaln" Nast$pnie
sporzdza si$ wyczerpujc analiz$ narastania skutkw (w przypadku zrealizowania i niezrealizowania
projektu,! co z kolei wymaga przeprowadzenia specjalistycznych analiz w poszczeglnych dziedzinach
przy wykorzystaniu wszystkich dost$pnych narz$dzi i rodkw badawczych"
2rzecia #aza oceny wpywu na rodowisko polega na sporzdzeniu raportu na temat skutkw dla
rodowiska" Fhocia ma on cisy zwizek ze studium #easibility i decyzj inwestycyjn! raport ten nie
jest elementem tego studium" &aport ten P cz$sto wymagany jako warunek dopuszczenia projektu do
realizacji P powinien odzwierciedla5 interdyscyplinarne podejcie" %stateczny raport na temat skutkw
dla rodowiska powinien okrela5 wszelkie rodki agodzce negatywne skutki! ktre spowoduj! e
proponowany wariant b$dzie do przyj$cia z punktu widzenia ochrony rodowiska"
Na wst$pie analizuje si$ wpyw procesw produkcyjnych oraz eksploatacji zakadu razem i osobno"
Kierze si$ pod uwag$ dziaalno5 pomocnicz! jak np" przeadunki wyrobw! surowcw i materiaw!
transport! wykorzystanie zasobw! rodki kontroli i pozbywania si$ odpadw i ciekw oraz
zabezpieczenia przeciwawaryjne" +otyczy to rwnie takich systemw zewn$trznych! jak rurocigi czy
linie przesyowe oraz wymogw w zakresie urzdzeH przeadunkowych! transportu drogowego i
kolejowego" W taki lub inny sposb kady projekt wykorzystuje zasoby naturalne! takie jak ziemia! woda!
surowce (mineray itp", oraz energi$" Mstetyczne i socjalne walory terenu i regionu mog zmieni5 si$ lub
cakowicie znikn5" 'rojekt moe emitowa5 odpady stae! pynne i gazowe! promieniowanie (w tym
?=T?=U
'atrz rwnie rozdzia 4*! cz$5 K"
wietlne, lub haas"
?.T?.U
Fhocia z punktu widzenia identy#ikacji problemw i pracy zespoowej wygodniej
jest sklasy#ikowa5 cao5 jako poszczeglne elementy rodowiska! naley w analizie wzi5 rwnie pod
uwag$ zoon sie5 wzajemnych oddziaywaH tych elementw" 'oza opracowaniem modeli analitycznych
biorcych pod uwag$ takie interakcje! zesp musi #unkcjonowa5 w sposb interdyscyplinarny" W
praktyce oznacza to! e powinno przeprowadza5 si$ cz$ste! skoordynowane! wielodyscyplinarne
obserwacje i analizy czynnikw rodowiskowych" W pierwszej #azie analizy skutkw dla rodowiska
problem de#iniuje si$ na podstawie inwentaryzacji rodowiska i wst$pnego raportu na temat wpyww
rodowiskowych" Na podstawie tych danych okrela si$ zakres oceny wpyww! jakie naley
przeanalizowa5" %krela si$ obowizujce przepisy i ograniczenia oraz sonduje si$ wst$pnie opini$
spoeczn w celu zorientowania si$! co wywouje niepokj i co nurtuje lokaln spoeczno5"
*stniejcy stan rodowiska (inwentaryzacja, stanowi podstaw$ dla analizy skutkw realizacji projektu"
%pisuje si$ stan istniejcy w czasie analizy oraz sporzdza si$ jego projekcje na okres dziesi$ciu lub
pi$tnastu lat" Nast$pnie mona oszacowa5 przyrosty skutkw lub zmian spowodowanych realizacj
projektu w czasie"
'ierwszoplanowym zadaniem raportu na temat skutkw dla rodowiska jest wzi$cie pod uwag$
konsekwencji rodowiskowych projektu i jego wariantw w procesie oceny projektu! aby zapewni5! e
decyzja uwzgl$dnia5 b$dzie polityk$! cele i aspiracje inwestorw! paHstwa oraz lokalnej spoecznoci"
'owinien on przedstawia5 pene i obiektywne omwienie najwaniejszych skutkw oraz in#ormowa5
decydentw i spoeczeHstwo o rozwizaniach! ktre pozwol unikn5 lub zminimalizowa5 negatywne
skutki lub te podnios jako5 rodowiska czowieka"
>1T>1U
Proces ocen!
Eak pokazano na rys" 664*! ocena skutkw dla rodowiska oraz studium #easibility powinny by5
wykonywane rwnoczenie i zsynchronizowane ze sob" *stniej bezporednie analogie pomi$dzy
wst$pnym studium #easibility a wst$pnym raportem na temat skutkw dla rodowiska"
Wst$pny raport na temat skutkw dla rodowiska rozpatrywany jest razem z wst$pnym studium
#easibility! ze zwrceniem specjalnej uwagi na aspekty techniczne! spoeczno;ekonomiczne i
rodowiskowe" 'rzegld ten ma na celu okrelenie poziomu analizy rodowiskowej odpowiedniej dla
danego projektu" Eeeli projekt nie wymaga adnej dalszej analizy rodowiskowej oraz jest technicznie i
#inansowo wykonalny! mona go przedstawi5 do zatwierdzenia przez organ ds" rodowiska (np" rad$ ds"
ochrony rodowiska,! co w przypadku projektw przemysowych odbywa si$ zazwyczaj na szczeblu
wadz stanowych lub prowincjonalnych (wojewdzkich," 'o zatwierdzeniu przez wadze projekt mona
realizowa5 pod warunkiem! e przestrzega on wszystkich istniejcych przepisw w zakresie ochrony
rodowiska" Eeeli wadze zalec przeprowadzenie dalszej oceny! to jej zakres powinien by5 ustalony w
porozumieniu pomi$dzy organem ds" rodowiska i inwestorami projektu" Warunki odniesienia (terms o#
re#erence, dla poziomu i zakresu tej oceny powinni przygotowa5 inwestorzy i agencja ds" rodowiska"

?.T?.U
+la eksploatacji kadej jednostki opis dopywu surowcw i innych rodkw produkcji! jak rwnie wyrobw! produktw
ubocznych! odpadw i innych emisji moe zosta5 uzupeniony schematem procesu technologicznego" Naley przedstawi5 opis
urzdzeH kontrolujcych zanieczyszczenie oraz ich wpyw na emisje odpadw" %pisuje si$ czynnoci jednorazowe lub okresowe!
takie jak rozruch! zakoHczenie eksploatacji! testowanie! czyszczenie! zrzuty gazw! cieczy! promieniowanie itp" +la kadego
etapu wspomnianego powyej cyklu realizacji projektu analizuje si$ czasowy rozkad procesw technologicznych"
>1T>1U
'atrz3 &ada ds" Eakoci Orodowiska! ?1 Iodeks 'rzepisw 7ederalnych ->10 (Washington +" F"! +rukarnia &zdowa!
-.==,"
R,su0/! ;;9I. Fa5, #1/0, #335ia$,'a0ia 0a :-#3#'is!# 0a(u-al0/

Przegl7dy,
decyzje
Studium pre/0easibility
'st.pna ocena oddzia8ywania
na 6rodowisko
aporty po6rednie
Opracowanie sprawozdania
o oddzia8ywaniu na 6rodowisko
Studium 0easibility
Ocena oddzia8ywania na
6rodowisko
Niezb.dna ocena oddzia8ywania
na 6rodowisko
#b.dna ocena oddzia8ywania na
6rodowisko
Studium mo5liwo6ci
Naley przedstawi5 do wgldu sprawozdania przejciowe! tak aby wszystkie zainteresowane strony byy
wiadome! jaki jest stan projektu"
>-T>-U
%cena skutkw dla rodowiska i studium #easibility mog mie5
jeszcze cise powizania w takim sensie! e pewne czynniki rodowiskowe mona w odpowiedni sposb
oszacowa5 w kategoriach ekonomicznych"
>0T>0U
Kardzo istotny jest odpowiedni organ kontrolujcy zgodno5 z wymogami ochrony rodowiska w trakcie
#azy budowy i eksploatacji" 'owinien on rwnie monitorowa5 wszelkie nieprzewidziane konsekwencje
rodowiskowe i przedstawia5 je radzie ds" ochrony rodowiska do dalszej oceny"
Metodologia i narzdzia
%pracowano szereg metodologii i narz$dzi dla oceny skutkw dla rodowiska" 9etodologie te powinny
spenia5 szereg kryteriw zwizanych z wymogiem kompleksowego! interdyscyplinarnego podejcia do
oceny" *dealna metodologia powinna zapewnia53
Wszechstronn identy#ikacj$ wszystkich istotnych wpywwX
Zwizek przyczynowo;skutkowy pomi$dzy projektem a czynnikami i skutkami rodowiskowymiX
*nterdyscyplinarne podejcie do ocenyX
Fzasowy rozkad wpyww! np" rnice pomi$dzy wpywami w czasie #azy budowy i #azy eksploatacjiX
Iryteria oceny w kategoriach tak jakociowych jak i ilociowychX
Wskazanie dynamicznego charakteru wpyww rodowiskowych wywoujcych skutki pierwotne! wtrne!
trzeciorz$dne itd"
'oza tym! metodologia powinna by5 stosunkowo atwa w zastosowaniu i zrozumiaa zarwno dla laikw
jak i ekspertw nietechnicznych"
>-T>-U
Fzasami wst$pny raport na temat skutkw dla rodowiska moe nie by5 wystarczajco szczegowy! aby zadowoli5
organ ds" ochrony rodowiska lub te projekt moe nie zosta5 zatwierdzony" W takich przypadkach trzeba sporzdzi5 bardziej
szczegow ocen$ i raport na temat skutkw dla rodowiska na szczeblu studium #easibility! biorc pod uwag$ techniczne!
inynieryjne i lokalizacyjne warianty projektu"
>0T>0U
'atrz uwagi na temat analizy kosztw i wynikw w zakresie ochrony rodowiska w dalszej cz$ci tego rozdziau"
Dneks do rozdziau 4 zawiera wykazy kontrolne odpowiednie do celw studium #easibility"
>/T>/U
Wykazy
kontrolne zawieraj wykaz czynnikw rodowiskowych! ktre mog ulec zmianie pod wpywem projektu"
Zalet korzystania z wykazu jest unikni$cie niezamierzonego pomini$cia jakiego wanego czynnika"
)acierze interakcji# 9acierze s to tablice danych! w ktrych lista dziaaH w zakresie projektu
umieszczona jest poziomo u gry! a parametry rodowiskowe wymienione s pionowo" 9acierze mog
posiada5 rny stopieH zoonoci" 'rosta macierz interakcji pokazuje powizania pomi$dzy dziaaniami
w zakresie projektu a parametrami rodowiskowymi" Skwanty#ikowane i wystopniowane macierze
>?T>?U
stanowi narz$dzie oceny wielkoci i znaczenia skutkw" :iczbowe obliczenia potencjalnych skutkw
przy wykorzystaniu rnych metod kompilacji wskazuj! gdzie moe nastpi5 koncentracja danego
wpywu! jego rozprzestrzenianie si$! jakie mog by5 e#ekty kompensujce itp" Jeneralnie macierze nie
stanowi wystarczajcej podstawy do podj$cia decyzji! poniewa zwykle nie speniaj wszystkich
wspomnianych wyej kryteriw"
2echnika nakadania polega na wykorzystaniu zestawu przezroczystych arkuszy przedstawiajcych
stopieH wpywu projektu na poszczeglne parametry rodowiskowe" Nat$enie wpywu pokazuje
intensywno5 zacieniowania lub zakreskowania" %we barwne przezrocza umieszcza si$ na mapie
bazowej! a zagregowany wpyw na poszczeglne obszary uwidoczniony zostaje przez intensywno5 i
kolor zacieniowania" 9etoda ta jest szeroko stosowana dla przedstawienia przestrzennego rozkadu
skutkw i jest szczeglnie uyteczna dla podejmowania decyzji dotyczcych np" linii przesyowych! linii
kolejowych i autostrad" %pracowano rwnie skomputeryzowane metody nakadania! ktre obejmuj nie
tylko cieniowanie! ale rwnie modele obliczeniowe! ktre uwidaczniaj relatywne znaczenie kadego z
wpyww" 9etoda nakadania jest szczeglnie uyteczna dla oceny alternatywnych terenw
umiejscowienia projektu"
Siatki stosuje si$ w analizie kaskadowych serii e#ektw spowodowanych dziaalnoci zwizan z
projektem"
>>T>>U
Na podstawie podobnych dowiadczeH oznacza si$ zestaw moliwych pierwotnych!
wtrnych! trzeciorz$dnych wpyww! a nast$pnie identy#ikuje si$ ewentualne skutki dla projektu
b$dcego przedmiotem analizy" Siatka e#ektywnie obrazuje in#ormacje #aktyczne! ale nie zawiera
in#ormacji na temat wagi lub ocen spoecznych" Eest ona skonstruowana w ksztacie drzewa! gdzie skutki
pierwotne powoduj powstanie e#ektw wtrnych! a te z kolei powstanie e#ektw trzeciorz$dnych itd"
W przypadku! gdy skutki rodowiskowe ukadu s stosunkowo rozlege i zoone! moe wystpi5 potrzeba
zastosowania bardziej wyra#inowanych technik w celu prawidowej oceny wpyww i wyboru pomi$dzy
wariantami" Dnaliza systemowa (zwykle wymagajca modelu komputerowego, jest metod! dzi$ki ktrej
mona wzi5 pod uwag$ wiele kryteriw dla wyboru wariantw projektu" 'odejcie to wymaga jasnego
>/T>/U
Wykazy kontrolne opracowano w rnych #ormatach w zalenoci od stopnia szczegowoci analizy" 'roste wykazy
kontrolne zawieraj wycznie czynniki rodowiskowe" +odatkowo mona wczy5 inne in#ormacje dotyczce wytycznych dla
pomiarw! skalowania i ustalania relatywnej wagi skutkw" Wykazy kontrolne podaje szereg podr$cznikw (np" &" Forwin i in"
MnLironmental *mpact Dssessment! San 7rancisco! 7reeman! Fooper! -.@>X &" N" Kurchell and +" :isokin! 2he MnLironmental
*mpact 8andbook! New Eersey! &utgers )niLersity! -.@>,! znajduj si$ one rwnie w publikacjach rzdu )SD (np" Dgencja ds"
%chrony Orodowiska! &eLiew o# 7ederal Dctions *mpacting the MnLironment! Washington +" F"! +rukarnia &zdowa! -.@>,"
Wykaz kontrolny stosujcy skalowanie i waenie! znany jako system oceny rodowiska! przyj$to do wykorzystania w 2ajlandii"
Zosta on opracowany przez laboratorium Kattelle w Stanach Zjednoczonych" Fhocia by on zaprojektowany do oceny
projektw w zakresie wykorzystania zasobw wodnych! moe by5 rwnie stosowany dla innych rodzajw projektw
przemysowych" Eest on przydatny dla decydentw w zakresie identy#ikacji i oceny ilociowej potencjalnych skutkw dla
rodowiska" Fhocia jest to sprawa stosunkowo zoona! wymagane s dodatkowe in#ormacje w takich kwestiach! jak rozkad
wpyww w czasie"
>?T>?U
'atrz E" F" Sorenson! Some procedures and programs o# enLironmental impact Tw3U MnLironmental *mpact Dnalysis3
'hilosophy and 9ethodsX &" K" +itton and 2" *" Joodale! red" (9adison! )niLersity o# Wisconsin! -.@0, oraz K" 9" :ohani i N"
8alim! &ecommended methods #or enLironmental impact assessment in deLeloping countries3 eBperiences deriLed #rom case;
studies in 2hailand Tw3U MnLironmental *mpact Dssessment #or +eLeloping Fountries! D" I" Kiswas and eu Jeping! red"
(:ondon! 2ycooly *nternational! -.=@,"
>>T>>U
&" Kisset! *ntroduction to methods #or enLironmental impact assessment Tw3U MnLi;ronmental Dssessment (2he 8ague!
9artinus Nijho##! -.=/,"
zde#iniowania kryteriw i zrozumienia skutkw projektu" %pracowanie modelu analitycznego wymaga
interdyscyplinarnego wkadu ekspertw"
9ona opracowa5 rozmaite typy modeli" 9odele symulacyjne kopiuj projekt i jego otoczenie" &nicuje
si$ parametry w celu zrozumienia zoonych interakcji pomi$dzy projektem a parametrami rodowiska" W
model mona wbudowa5 elementy stochastyczne i czasowe" 9odele optymalizujce zmierzaj do wyboru
najlepszego rozwizania! biorc pod uwag$ projekt i ograniczenia rodowiska w odniesieniu do
obiektywnej #unkcji" 2akie techniki jak programowanie celowe pozwalaj na rwnoczesne analizowanie
wielu celw! ktre ocenia si$ poprzez VkaryW za odejcie od ideau"
Wrd narz$dzi analitycznych znajduj si$ instrumenty obiektywnego pomiaru jakoci rodowiska" Dby
uzyska5 wiarygodne dane! naley przestrzega5 standardw stosowania tych instrumentw" *nstrumenty
naley dobra5 w taki sposb! aby speniay one kryteria dokadnoci i precyzji" +okadno5 dotyczy
stopnia! w jakim instrument wskazuje rzeczywist warto5 parametru" 'recyzja jest miernikiem tolerancji
lub rozrzutu wielokrotnych pomiarw dokonanych przy pomocy instrumentu" Naley okresowo! zgodnie
ze standardow praktyk! sprawdza5 kalibracj$ instrumentw"
'rzeprowadzajc pomiary naley wzi5 pod uwag$ lokalizacj$ i czas pomiaru! aby zapewni5! e s one
reprezentatywne i nie znieksztacone wpywem czynnikw zewn$trznych" 'omiarw powinny dokonywa5
osoby wykwali#ikowane" Dnaliza przeprowadzana w terenie umoliwia stae ich monitorowanie oraz daje
moliwo5 natychmiastowego sprawdzenia zaskakujcych wynikw! lecz zazwyczaj jest mniej
wiarygodna ni analiza przeprowadzana w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych"
'rzeprowadzajc ocen$ wpywu projektu na rodowisko naley wykona5 nast$pujce! podstawowe kroki3
I3/0(,8i!a1.a s!u(!4'
%kreli5 cele przedsi$wzi$cia oraz kluczowe hamulce dla realizacji projektuX
Zidenty#ikowa5 opcje dla osigni$cia podstawowych celw projektuX
Zidenty#ikowa5 kluczowe powizania pomi$dzy projektowanym przedsi$wzi$ciem z zasobami
naturalnymi! systemami ekologicznymi! spoecznymi i spoeczno;gospodarczymi oraz innymi
dziaaniami zwizanymi z przedsi$wzi$ciem (patrz macierz i listy kontrolne w aneksie do rozdziau
4,X
%kreli5 wymogi dla oceny wpywu na rodowisko (wymogi prawne! w tym tryb zatwierdzania
projektu, oraz dla raportw na temat skutkw dla rodowiskaX
%kreli5 zakres oceny wpywu na rodowisko (terms o# re#erence,X
Zebra5 podstawowe dane na temat systemw przyrodniczych i spoecznych (spoeczno;gospodarczych
i kulturowych,! potencjalnie sprzecznej polityki zagospodarowania obszaru lub innych projektw
oraz kluczowych implikacji dotyczcych zasobwX
'rzeanalizowa5 zamierzony projekt inwestycyjny pod ktem zidenty#ikowania zapotrzebowania na
zasoby i wielkoci produkcji oraz ich wpywu na rodowiskoX
P-#20#5a s!u(!4' 3la :-#3#'is!a
'rzygotowa5 projekcj$ wielkoci i nat$enia moliwych przyszych e#ektw projektowanego
przedsi$wzi$cia inwestycyjnego (patrz rwnie rozdzia 4* cz$5 K,X
E'alua1.a
%szacowa5 znaczenie! rozkad oraz trwao5 przewidywanych e#ektw z punktu widzenia naraonej na
te wpywy spoecznoci! skutki ekonomiczne (konkurowanie o de#icytowe zasoby naturalne!
in#rastruktura! kontrola zanieczyszczeH itp", oraz konsekwencje ekologiczneX
)stali5 rzeczywiste koszty i korzyci zwizane z wpywem projektu na rodowisko oraz wczy5 te
koszty i korzyci w oglny rachunek ekonomiczny w takim zakresie! w jakim b$d one way5 na
decyzji inwestycyjnejX
P-5/3s(a'i/0i/ i08#-7a1.i
%kreli5 sposb prezentacji rezultatw oceny wpywu na rodowisko! ze wskazaniem rozwizaH
kompromisowych! kluczowych czynnikw decyzyjnych! Grde danych! stopnia pewnoci! wnioskw
i zaleceH w stosunku do wymogw i ewentualnego ryzykaX
%pisa5 ewentualne rodki zmniejszenia i kontroli negatywnych skutkw dla rodowiska oraz uzasadni5
wszelkie rodki niezb$dne lub zalecane czy to w trakcie sporzdzania studium #easibility! czy te
w #azie realizacji lub eksploatacji projektu"
;naliza nakad#w i w!nik#w w zakresie
skutk#w dla )rodowiska
%cena wpywu na rodowisko oraz analiza nakadw i wynikw s pod pewnymi wzgl$dami
czynnociami rwnolegymi i zaz$biajcymi si$" %cena wpywu na rodowisko zostaa wprowadzona jako
narz$dzie alokacji i wykorzystania zasobw dopiero od kilku dziesi$cioleci" %bszerna legislacja w
zakresie ochrony rodowiska obowizuje w szeregu krajw uprzemysowionych dopiero od lat
sze5dziesitych"
><T><U
'oprzednio! ilociowa analiza ekonomiczna nakadw i wynikw stanowia gwne
narz$dzie oceny polityki! planw i projektw w przemyle pod ktem ich przyczynienia si$ do osigni$cia
celw spoecznych z niewielkim tylko uwzgl$dnieniem kwestii rodowiska" W wietle historycznego
podporzdkowania analizie ekonomicznej niezb$dny moe okaza5 si$ wiadomy wysiek w celu
zapewnienia! e sprawy rodowiska zostan uwzgl$dnione w kompleksowej! interdyscyplinarnej analizie
spoeczno;ekonomicznych e#ektw projektu"
Wytyczne &ady ds" Eakoci Orodowiska! organu rzdu Stanw Zjednoczonych! ktrego zadaniem jest
opracowywanie polityki w zakresie ochrony rodowiska! nawizuj do prymatu kompleksowej analizy
nad analiz
ilociow nakadw i wynikw w procesie oceny rodowiska i podejmowania decyzji3
VEeeli dla zamierzonej dziaalnoci bierze si$ pod uwag$ analiz$ nakadw i wynikw! b$dc podstaw
wyboru pomi$dzy wariantami o odmiennych skutkach dla rodowiska! naley na ni si$ powoa5 lub
zaczy5 j do raportu jako pomoc w oszacowaniu konsekwencji rodowiskowych" Eeeli sporzdza si$
analiz$ nakadw i wynikw! w raporcie powinno znaleG5 si$ omwienie zwizkw pomi$dzy t analiz a
wszelkimi analizami nieskwanty#ikowanych wpyww na rodowisko" Zalety i wady rnych wariantw
nie musz by5 uwidocznione w pieni$nej analizie nakadw i wynikw! jeeli w gr$ wchodz wane
wzgl$dy jakociowe" W kadym przypadku! raport na temat skutkw dla rodowiska powinien
przynajmniej wskazywa5 na te wzgl$dy! w tym na czynniki nie zwizane z jakoci rodowiska! ale
mogce mie5 znaczenie dla podj$cia decyzjiW"
>@T>@U
Modele analiz! nakad#w i w!nik#w
Skonstruowano szereg modeli analizy nakadw i wynikw do zastosowania w krajach rozwijajcych si$!
ale s one gwnie ukierunkowane na wykorzystanie i gospodark$ zasobami naturalnymi" 9ona
wymieni5 tu 9odel 2estowy )NM' &ozszerzonej Dnalizy Nakadw i Wynikw! Dnaliz$ Nakadw i
><T><U
Na przykad! w Stanach Zjednoczonych Narodowa )stawa o %chronie Orodowiska z -.<. roku nakada na wszystkie
organa rzdu #ederalnego )SD obowizek Videnty#ikacji i opracowania metod i procedur zapewniajcych! e w procesie
decyzyjnym do tej pory nieskwanty#ikowane wartoci rodowiska b$d brane pod uwag$ na rwni z czynnikami ekonomicznymi
i technicznymiW (+zia -10 (K,,"
>@T>@U
'atrz3 &ada ds" Eakoci Orodowiska! ?1 Iodeks 'rzepisw 7ederalnych ->10 (Washington +" F"! +rukarnia &zdowa!
-.==,! &ozdz" 4"
Wynikw w %cenie Systemw Naturalnych oraz Wykres &ozszerzonej Dnalizy Nakadw i Wynikw
opracowany w ramach Wietnamskiego 'rogramu KadaH Orodowiska"
Dnaliz$ nakadw i wynikw stosuje si$ generalnie na etapie projektowania w celu rozwaenia wszystkich
e#ektw gospodarczych i kosztw wynikajcych z zaangaowania wszelkiego rodzaju zasobw
narodowych oraz z produkcji towarw i usug" W analiz$ t$ mona wczy5 zewn$trzne czynniki
rodowiskowe poddajce si$ kwanty#ikacji w kategoriach ekonomicznych" %cena wpyww na
rodowisko powinna rwnie zawiera5 ocen$ jakociow tych skwanty#ikowanych wpyww z tym! e
naley zwrci5 uwag$! czy nie zostay one ju wczone w analiz$ nakadw i wynikw! aby unikn5
podwjnego liczenia"
'oniewa s to dziaania rwnolege! prymat analizy nakadw i wynikw nad ocen wpyww na
rodowisko zaley od kontekstu! w jakim projekt jest analizowany" +la celw analizy rodowiskowej i
procesu decyzyjnego ocena wpywu na rodowisko jest podstawowym instrumentem ewaluacji" W przy;
padku analizy spoeczno;ekonomicznej jest odwrotnie" 'ewne moliwe do skwanty#ikowania w
kategoriach ekonomicznych wpywy na rodowisko zostan wczone do analizy nakadw i wynikw! a
obszerna! interdyscyplinarna prezentacja wszystkich skutkw dla rodowiska b$dzie przedstawiona w
towarzyszcym raporcie na temat skutkw dla rodowiska"
>=T>=U
Na poziomie analizy rynkowej!
konsekwencje projektu dla rodowiska stanowi czynniki zewn$trzne w tym sensie! e nie reprezentuj
one ani kosztw bezporednich projektu! ani nie stanowi Grde zysku"
9oliwe do skwanty#ikowania w kategoriach ekonomicznych skutki dla rodowiska mona wczy5 na
poziomie analizy e#ektywnoci gospodarczej" W tym sensie te wartoci ilociowe zostaj
umi$dzynarodowione! chocia pozytywne czy negatywne skutki dotycz raczej lokalnej! regionalnej czy
krajowej spoecznoci! a nie projektu" W przypadku! gdy czynniki rodowiskowe dotycz pewnej
konkretnej grupy! np" osb zatrudnionych w analizowanym projekcie! mona rwnie wzi5 pod uwag$
e#ekty rozkadowe" W pewnych przypadkach moe okaza5 si$ uyteczne wczenie subiektywnych
szacunkw ilociowych e#ektw niemoliwych do skwanty#ikowania! jak np" dodatnie i ujemne strony
przedsi$wzi$cia! chocia ich wczenie nie moe w jakikolwiek sposb umniejsza5 wartoci
kompleksowej oceny skutkw dla rodowiska"
Ionsekwencj projektu moe by5 poprawa lub degradacja rodowiska" Eeeli istniej regulacje prawne
dotyczce jakiego czynnika rodowiskowego! na ktry oddziauje projekt! wynikn z tego koszty
#inansowe dla przedsi$wzi$cia zwizane z wprowadzeniem rodkw dostosowawczych" 'odejcie do
wpyww rodowiskowych w granicach regulacji jest kwesti osdu" Eeeli zakada si$! e wpywy te nie
b$d szkodliwe dla rodowiska! nie powstan tu adne koszty spoeczne" Eakikolwiek szcztkowy skutek
wykraczajcy poza okrelony regulacj limit zostanie uznany za koszt spoeczny"
>.T>.U
Fhocia sam projekt oceniany jest wycznie w kategoriach #inansowych! zewn$trzne czynniki
rodowiskowe naley szacowa5 w kategoriach ekonomicznych! jako e dotycz one rwnie tej cz$ci
populacji! ktra nie ma nic wsplnego z projektem"
<1T<1U
W kontekcie analizy nakadw i wynikw podstawow zasad! jak naleaoby zastosowa5 w ocenie
spoeczno;ekonomicznych skutkw projektu! jest wzi$cie pod uwag$ czystych korzyci i kosztw
>=T>=U
&wnolegy zwizek pomi$dzy analiz nakadw i wynikw a ocen wpywu na rodowisko jest przedstawiony w
amerykaHskiej )stawie o %chronie Orodowiska z -.=/ r" w nast$pujcy sposb3 V2eoretycznie (popraw$ e#ektywnoci
gospodarczej, osiga si$ poprzez wybrf opcji maksymalizujcych zyski spoeczne netto" Niestety okrelenie! ktref opcje s
najlepsze w kategoriach e#ektywnoci gospodarczej! jest cz$sto utrudnione przez niepewny charakter danych! braki w technikach
analitycznych oraz obecno5 korzyci i kosztw! ktre mona skwanty#ikowa5! ale nie mona wyrazi5 w pienidzu lub te takich!
ktre poddaj si$ jedynie ocenie jakociowej" D wi$c! nawet jeeli kryterium e#ektywnoci gospodarczej jest jedynym
wyznacznikiem podejmowania decyzji! wyniki analitycznef nie zawsze musz wskazywa5 konkretnef opcje jako nadrz$dneW"
>.T>.U
W oparciu o zasad$ analizy przyrostw (bez projektu i po jego realizacji, moe okaza5 si$ pomocne uzupenienie tej
analizy rzeczywistymi e#ektami tak! jak gdyby nie obowizywaa dana regulacja"
<1T<1U
W przypadku regulowania! kontroli lub agodzenia negatywnego wpywu warunkw rodowiskowych panujcych w
miejscu pracy! gdzie si$ robocz stanowi miejscowa ludno5! skutki mog! cho5 nie musz! ogranicza5 si$ wycznie do projektu"
Eednake do oceny #inansowej i ekonomicznej stosuje si$ tu te same zasady co w przypadku rodowiska zewn$trznego"
zwizanych z narastajcymi e#ektami rodowiskowymi projektu na podstawie rnic w stanie rodowiska
i rodkach agodzcych bez projektu i po jego realizacji"
Dlternatywne okolicznoci dotyczce wpywu projektu na rodowisko oraz ocena korzyci i kosztw
wynikajcych z tego wpywu wymagaj zrnicowanego podejcia do ewaluacji w oparciu o zasad$
analizy przyrostw" 'oniej przedstawiono rne scenariusze oraz odpowiadajce im konsekwencje
#inansowe i ekonomiczne"

Projekt egulacja Koszt Wynik
*stniejcy &ozwaana 7inansowy i
ekonomiczny koszt
dostosowania

'oprawa jakoci
rodowiska do stanu
przewidzianego regulacj
Dnalizowany *stniejca 7inansowy koszt
dostosowania
projektu
Mwentualna poprawa stanu
rodowiska
Mkonomiczny koszt
dostosowania mona
traktowa5 jako
poniesiony koszt nie
do odzyskania
&ezydualna
degradacja
rodowiska

Dnalizowany &ozwaana
rwnolegle
7inansowy
i ekonomiczny koszt
dostosowania
cadnych korzyci
ekonomicznych zwizanych
z utrzymaniem istniejcego
stanu rodowiska
Dnalizowany Krak regulacji +egradacja
rodowiska
Mwentualna poprawa stanu
rodowiska
W drugim przedstawionym powyej przypadku! kiedy projekt jest analizowany! a regulacja w zakresie
ochrony rodowiska istnieje! chocia koszt dostosowania uznawany jest za poniesiony koszt nie do
odzyskania (ang" sunk cost,! cennym przyczynkiem do analizy byoby wyizolowanie tej cz$ci inwestycji!
ktr mona przypisa5 dostosowaniu jako miernika kosztw spoecznych poniesionych na utrzymanie
jakoci rodowiska"
*cena nakad#w i w!nik#w w zakresie )rodowiska
Mlementarn zasad lec u podstaw ilociowej oceny skutkw dla rodowiska jest warto5
przypisywana przez spoeczno5 lub poszczeglne osoby poprawie lub degradacji rodowiska" 2e nakady
i wyniki mona wyrazi5 w pienidzu w kategoriach ch$ci do zapaty za popraw$ rodowiska lub ch$ci do
przyj$cia rekompensaty za degradacj$ rodowiska"
Cez'o)rednie metod! 'ienine
9etoda oszcz$dnoci kosztw (lub wpywu na koszty, suy do oszacowania zmian w wydatkach
gospodarstw domowych oraz w kosztach produkcji dla innej dziaalnoci przemysowej pod wpywem
zmiany w rodowisku przypisanej analizowanemu projektowi" Stosujc metod$ #unkcji szkodliwoci
opracowuje si$ #unkcj$ reagowania na dawk$ zanieczyszczenia w celu oszacowania zmian #izycznych w
naraonych na nie organizmach lub materiaach! co przeliczane jest nast$pnie na jednostki pieni$ne
poprzez ocen$ wartoci zmian" Na przykad! jeeli plony upraw zmieni si$ pod wpywem zmiany w
jakoci rodowiska! zmieniona ekonomiczna warto5 danej uprawy stanowi pieni$ny miernik zmiany w
rodowisku" W przypadku zagroeH dla ycia i zdrowia ludzi opracowano modele ewaluacji
wykorzystujce dane dotyczce kompensaty ryzyka dla zawodw o rnych poziomach ryzyka"
<-T<-U
9etod alternatywn jest podejcie traktujce ludzi jako kapita! w ramach ktrego oszacowuje nakady
#inansowe zwizane ze skutkami zdrowotnymi! gwnie koszty leczenia i zaktualizowan warto5
utraconych zarobkw"
Metod! bez'o)rednie o'arte na badaniac" ankietow!c"
9etoda wyceny kwotowej wykorzystuje badania ankietowe dla okrelenia wartoci! jak dana
spoeczno5 przywizuje do zmian w rodowisku" &espondentom przedstawia si$ opis ewentualnych
zmian w rodowisku i prosi si$ ich o podanie maksymalnej kwoty! jak skonni byliby zapaci5 za
popraw$! albo maksymalnej kwoty! jak przyj$liby tytuem rekompensaty lub zapaciliby za zapobieenie
degradacji rodowiska" Nast$pnie dane s poddawane analizie statystycznej i rozcigane na wszystkie
gospodarstwa domowe w celu uzyskania wyceny zmiany w rodowisku"
9etoda klasy#ikacji kwotowej rwnie posuguje si$ badaniami ankietowymi! lecz w tym przypadku
respondentom przedstawia si$ alternatywnie3 zmiana w rodowisku albo patnoci lub rekompensaty w
rnych kombinacjach! a nast$pnie odpowiedzi szereguje si$ w kolejnoci pre#erencji" Na podstawie tych
danych opracowuje si$ model! ktry oszacowuje zmian$ w dochodach! jaka zrekompensowaaby skutki
zmiany w rodowisku"
Metod! 'o)rednie o'arte na r!nku
'rzy pomocy tzw" hedonistycznej metody cenowej prbuje si$ skalkulowa5 wartoci zmiany w
rodowisku poprzez zidenty#ikowanie ich wpywu na ceny rynkowe oraz ruchy cen zasobw
gospodarczych" 'oziom jakoci rodowiska moe odbija5 si$ np" na lokalnych cenach mieszkaH lub rynku
siy roboczej" Zakada si$! e ceny tych zasobw w rnych lokalizacjach odzwierciedlaj domnieman
warto5 rynkow rnic w stanie rodowiska"
9etoda kosztw podry identy#ikuje zwizek pomi$dzy odwiedzinami terenw rekreacyjnych o rnych
poziomach jakoci rodowiska a kosztami dojazdu do tych terenw" W kontekcie zagospodarowania
przemysowego metoda ta b$dzie miaa zastosowanie w przypadkach! gdy skutki projektu dla rodowiska
zmieniaj wzorce podrowania spoeczeHstwa na tereny rekreacyjne i inne"
Parametr! )rodowiska
+la celw oceny skutkw dla rodowiska pomocne jest sklasy#ikowanie czynnikw wpywu na
rodowisko" 'owszechnie stosowane systemy klasy#ikuj te czynniki wedug elementw rodowiska
(atmos#era! ziemia! woda! rolinno5! #auna! spoeczno5 ludzka itp", oraz charakteru lub rodzaju
<-T<-U
'atrz W" I" 4iscuse! DlternatiLe approaches to Laluing the health impacts o# accidents3 liability law and prospectiLe
eLaluations! :aw and Fontemporary 'roblems! Lol" ?@! No" ? (-.=/,"
wpyww (#izyczny! chemiczny! ekonomiczny! estetyczny itp"," Iategorie te zmierzaj do obj$cia caoci
atrybutw naturalnego i spoecznego rodowiska czowieka! ocenianych i szacowanych pod wzgl$dem
zmian w jakoci tego rodowiska"
Wpywy #izyczne i chemiczne! w tym haas i skutki dla zasobw energetycznych! dotycz zmian w
cechach #izycznych i chemicznych caego systemu ekologicznego obejmujcego atmos#er$! wod$! ziemi$!
#aun$ i #lor$" Zmiany cechy #izycznej lub chemicznej rodowiska ekologicznego uwidaczniaj si$
zazwyczaj w zmianach czynnikw ekologicznych! takich jak wielko5 populacji! tempo wzrostu!
interakcje wewntrz; i mi$dzygatunkowe! cykle yciowe oraz czynnikw spoecznych (elementy
kulturowe! ekonomiczne! estetyczne,"
Fzynniki ekologiczne to #lora i #auna rozdzielnie i razem jako ekosystemy! w ramach ktrych analizuje si$
populacj$! tempo wzrostu! interakcje wewntrz; i mi$dzygatunkowe! cykl yciowy itp" kadego gatunku i
jego naturalnego siedliska"
Fzynniki estetyczne dotycz przede wszystkim wraeH zmysowych! gwnie wizualnych! zwizanych z
wykorzystaniem ziemi i instalacjami planowanego projektu"
Fzynniki spoeczne dotycz elementw kulturowych i ekonomicznych! takich jak jako5 ycia czowieka
pod wzgl$dem stanu zdrowia! dobrobytu i in#rastruktury spoecznej" W przypadku studiw #easibility
bierze si$ pod uwag$ elementy wewntrz korporacji czy zakadw produkcyjnych (rodowisko
wewn$trzne, oraz rodowisko zewn$trzne"
Wykaz kontrolny 4;/ w aneksie do tego rozdziau zawiera wykaz czynnikw rodowiskowych" Nie jest
on jednake wyczerpujcy i naley traktowa5 go wycznie jako wskazwk$"

D. P#li(,!a s)#$/150#@2#s)#3a-15a
/ola 'olit!ki 'astwowej
Zarzdzenia i ograniczenia rzdowe mog mie5 kluczowe znaczenie dla lokalizacji projektu" &ealizacja
pewnych projektw (np" dotyczcych pewnych bran lub wymagajcych zaopatrzenia z importu,
dozwolona jest tylko w okrelonych regionach" Wpyw polityki paHstwa znacznie wzrs w cigu
ostatnich lat i naley bardzo wyraGnie okreli5 zakres! w jakim ta polityka dotyczy konkretnego
zamierzenia inwestycyjnego" W szeregu krajw rozwini$tych i rozwijajcych si$ istnieje znaczna presja
na decentralizacj$ przemysw" W krajach uprzemysowionych dzieje si$ to gwnie z uwagi na ochron$
rodowiska! a naczelnym argumentem za takim rozproszeniem jest redukcja zanieczyszczeH
przemysowych w obszarach duej koncentracji przemysu" Fhocia nacisk na kwestie rodowiskowe
wzrasta rwnie w wielu krajach rozwijajcych si$! gwnym celem decentralizacji przemysu jest
zmniejszenie strat wywoanych czynnikami zewn$trznymi (o charakterze pozarynkowym, w wyniku
koncentracji przemysu w aglomeracjach miejskich"
Eeeli nawet polityka paHstwa nie jest zbyt restrykcyjna w zakresie rozwoju przemysowego w danym
obszarze czy regionie! znajomo5 polityki lokalizacyjnej jest niezb$dna! aby mona byo skorzysta5 z
rnych ulg i zach$t! jakie mog ewentualnie stanowi5 elementy tej polityki" W niektrych krajach
utworzono specjalne stre#y geogra#iczne oraz okrelono dla nich rne modele zach$t #inansowych" W
niektrych krajach rozwijajcych si$ dotuje si$ bezporednio przemysy zlokalizowane w konkretnych
obszarach czy rejonach" 'odobny wzorzec pojawi si$ w szeregu krajw wysoko uprzemysowionych!
gdzie przedsi$wzi$ciom przemysowym zlokalizowanym w sabiej rozwini$tych regionach udziela si$
#inansowych i innych zach$t" Naley przeanalizowa5 ewentualny wpyw takich zach$t na ekonomik$
planowanego przedsi$wzi$cia"
*nwestycje w produkcji eksportowej oraz w okrelonych rejonach s cz$sto zwolnione z podatkw lub
korzystaj z subsydiw" 9oliwoci takie naley wzi5 pod uwag$ w studium #easibility! chocia zach$ty
te nie powinny suy5 jako jedyne uzasadnienie wyboru takiej czy innej lokalizacji" Z drugiej strony!
lokalizacja projektw w pewnych regionach moe w wietle istniejcych przepisw lub regulacji
prawnych wymaga5 pewnych pozazakadowych inwestycji w in#rastruktur$ techniczn lub spoeczn"
'oza elementem perswazji! polityka paHstwa moe bezporednio wskazywa5 lokalizacje przemysowe w
przypadku! gdy zaangaowane s znaczne kwoty #inansw publicznych lub instytucjonalnych" W wielu
krajach rozwijajcych si$ uprzemysowienie odbywa si$ poprzez wzrost liczby przedsi$biorstw
paHstwowych" W tych przypadkach szersza polityka! jak np" regionalny rozkad przemysu! ma do
odegrania pewn rol$ w podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych" Eeeli jednak dla takich projektw
sporzdza si$ studium #easibility! podane jest! aby organizatorzy przedsi$wzi$cia wskazali konkretn
lokalizacj$ projektu lub ewentualne alternatywy! ktre nast$pnie powinny zosta5 ocenione z punktu
widzenia podstawowych strategii inwestorw! jak rwnie pod wzgl$dem ekonomicznym! #inansowym i
technicznym! z wczeniem aspektw spoecznych i rodowiskowych"
;s'ekt! &iskalne i 'rawne
Naley okreli5! jakie przepisy #iskalne i prawne oraz procedury maj zastosowanie do alternatywnych
lokalizacji" Naley sporzdzi5 list$ wadz krajowych i lokalnych! z ktrymi trzeba nawiza5 kontakt
odnonie zaopatrzenia w energi$ i wod$! przepisw budowlanych! aspektw #iskalnych! zabezpieczenia
itp" Naley ustali5! jakie obowizuj w rnych lokalizacjach podatki dochodowe od przedsi$biorstw i
osb #izycznych! opaty akcyzowe! podatki obrotowe i inne podatki oglnokrajowe lub lokalne! jak
rwnie zach$ty i ulgi o#erowane nowym przedsi$biorstwom" 9og one rni5 si$ znacznie dla rnych
obszarw i w pewnych przypadkach mog stanowi5 decydujcy czynnik wyboru lokalizacji" 'omocne
byoby rwnie sporzdzenie wykazu wszelkich normatyww i przepisw budowlanych i innych! ktre
spenia5 b$dzie musia projekt"
E. U'a-u0!#'a0ia i08-as(-u!(u-al0/
6zalenienie od in&rastruktur!
+ost$pno5 rozwini$tej i zrnicowanej in#rastruktury ekonomicznej i spoecznej ma cz$sto kluczowe
znaczenie dla projektu" Studium #easibility powinno zidenty#ikowa5 takie kluczowe wymogi
in#rastrukturalne! poniewa maj one ywotne znaczenie dla #unkcjonowania kadego projektu" W tym
celu niezb$dne jest zrozumienie zakresu i cech techniczno;ekonomicznych projektu! planowanej zdolnoci
produkcyjnej oraz technologii"
Wielko5 projektu moe rwnie stanowi5 powane ograniczenie wyboru moliwych lokalizacji" Wymogi
ilociowe i jakociowe w zakresie energii! sub publicznych! siy roboczej! ziemi itp" w trakcie budowy i
eksploatacji mog by5 speniane tylko przez nieliczne lokalizacje! o ile projekt jest stosunkowo duych
rozmiarw"
6nfrastruktura techniczna# W ramach studium naley przeanalizowa5! czy wymogi projektu w zakresie
in#rastruktury technicznej nie narzucaj pewnych ograniczeH lokalizacyjnych" Dnaliza ta powinna
dotyczy5 nie tylko wymaganej iloci! ale take innych cech (jak niezawodno5! jako5 i aspekty #izyczne,"
Naley przeprowadzi5 rozrnienie pomi$dzy podanymi i niezb$dnymi wymogami i potrzebami"
*stnieje wiele elementw podanych! cho5 nie majcych istotnego znaczenia dla wykonalnoci projektu"
7ransport i 'czno-.# +la zaopatrzenia w rne rodki produkcji oraz dostarczania wyrobw na rynek
potrzebny moe by5 transport (kolejowy! drogowy! lotniczy lub wodny," Naley szczegowo okreli5
jego dost$pno5 i koszt dla caoci zaopatrzenia projektu i caoci produkcji opuszczajcej zakad! z
porwnaniami dla rnych alternatywnych lokalizacji" StopieH szczegowoci zalee5 b$dzie od
charakteru i zakresu niezb$dnego transportu"
+la transportu morskiego naley okreli5 szczegy dotyczce urzdzeH portowych! w tym g$boko5
basenu portowego! udGwig urawi portowych! wielko5 statkw! jakie mog do danego portu zawija5!
moliwoci magazynowe i opaty! jak rwnie warunki przewozowe! aspekty bezpieczeHstwa itp" +la
szerokiego wykorzystania transportu drogowego moe okaza5 si$ konieczne okrelenie szerokoci drg i
mostw! przewitw i nonoci mostw! klasy drg oraz obowizkw w zakresie utrzymania! jakie mog
spa5 na projekt poza kosztami takiego transportu" Eeeli dla jakiej lokalizacji musi zosta5 zbudowana
droga dojazdowa! naley sporzdzi5 kosztorys i wzi5 pod uwag$ szczegy dotyczce budowy" +la
szerokiego wykorzystania transportu kolejowego moe zaj5 potrzeba oszacowania zdolnoci
przewozowych taboru! urzdzeH zaadunkowych i rozadunkowych! magazynw i skadw oraz wszelkich
sezonowych lub innych ograniczeH! jakie mog ewentualnie si$ pojawi5! poza samymi kosztami
transportu kolejowego od gwnych stacji rozrzdowych do ewentualnych lokalizacji zakadw" 9oe
wchodzi5 w gr$ rwnie transport wodny! w ktrym to przypadku naley wzi5 pod uwag$ szeroko5 i
g$boko5 rzek i kanaw! adowno5 barek lub innych moliwych do wykorzystania jednostek
pywajcych oraz inne wice si$ z tym aspekty" W kadym przypadku naley oszacowa5
prawdopodobne koszty transportu"
'rojekt! ktry uwaa si$ za uzaleniony w duym stopniu od dost$pu do pewnych rodkw transportu!
moe mie5 ograniczon liczb$ moliwych lokalizacji" %czywistym ogranicznikiem mog by5 tu istniejce
w rnych regionach urzdzenia! wziwszy pod uwag$ ogromny koszt inwestycji zwizanych z budow
nowych linii kolejowych! ldowisk! portw i drg"
Naley rwnie upewni5 si$ co do dost$pnoci dobrych rodkw cznoci! w tym poczeH teleksowych i
tele#onicznych! dla alternatywnych lokalizacji" 2akie samo rozumowanie stosuje si$ zazwyczaj do
projektw charakteryzujcych si$ duym zuyciem energii! wody i innych zasobw" %czywicie zakad
moe zawsze zainstalowa5 wasne urzdzenia! ale ich koszt moe okaza5 si$ zniech$cajcy" Zwykle
znacznie atwiej! a na pewno #inansowo rozsdniej jest zlokalizowa5 projekt tam! gdzie istniejca
in#rastruktura posiada ju odpowiednie urzdzenia"
4ao'atrzenie w 'odstawowe )rodki 'rodukcji
Woda# Naley zidenty#ikowa5 zaopatrzenie w wod$ dla wszystkich projektw! a nie tylko dla takich!
gdzie stanowi ona jednoczenie surowiec do produkcji! jak np" browar" *lo5 wody niezb$dn dla projektu
mona okreli5 na podstawie zdolnoci produkcyjnej zakadu i zastosowanej technologii" 'o pierwsze!
naley oceni5 dost$pno5 wody oraz koszty jej pozyskania! w tym3 iloci! jakie mona ewentualnie
uzyska5 z uj$5 komunalnych! warunki zaopatrzenia w wod$ i cen$ oraz obiekty! jakie trzeba by
zainstalowa5 w celu zaopatrzenia projektu w wod$! czerpan ze Grde powierzchniowych (np" z rzeki,
lub podziemnych oraz szacunkowy koszt tych obiektw" 'o drugie! naley przeprowadzi5 ocen$ jakoci
wody dla rnych lokalizacji i dla rnych celw! np" woda do picia! chodzenia lub do wytwarzania pary"
Energia elektryczna# Niedostateczne zaopatrzenie w energi$ elektryczn lub jej wysoki koszt
jednostkowy w okrelonym rejonie mog stanowi5 powane ograniczenie dla projektu lub okrelonego
procesu technologicznego! np" elektrycznego wytopu metali" 2am! gdzie nie mona zmieni5 lokalizacji
projektu uzalenionego od bazy surowcowej! trzeba zapewni5 wasne Grdo energii" Wymogi
energetyczne mona okreli5 w relacji do zdolnoci produkcyjnych zakadw! a ponadto naley zbada5
wielko5 poday i koszt dla rnych lokalizacji" Dby jednake oszacowa5 wpyw czynnikw energety;
cznych! moe okaza5 si$ niezb$dne zebranie i porwnanie do5 szczegowych danych dla
alternatywnych lokalizacji" W przypadku energii elektrycznej dane te b$d musiay dotyczy53 dost$pnych
iloci prdu o wysokim lub niskim napi$ciuX stabilnoci podayX punktu przyczenia do sieci dla danego
obszaruX cen przy rnych poziomach zuycia"
Paliwo# +la w$gla! koksu! oleju opaowego czy gazu takie dane powinny dla kadej pozycji obejmowa53
normalnie dost$pne iloci! jako5! warto5 opaow i skad chemiczny (dla okrelenia substancji
zanieczyszczajcych rodowisko,! Grdo! odlego5 od rnych lokalizacji! rodki transportu oraz koszty
dla alternatywnych lokalizacji"
4asob! ludzkie
+ost$pno5 kadry menederskiej i wykwali#ikowanej siy roboczej moe by5 istotnym czynnikiem
powodzenia projektu" &ozwaajc alternatywne lokalizacje naley wzi5 pod uwag$ dost$pno5 zasobw
ludzkich! w tym robotnikw wykwali#ikowanych i pwykwali#ikowanych oraz rodzaj kwali#ikacji"
Zapotrzebowanie na si$ robocz naley rozpatrywa5 pod ktem rnych kategorii oraz biorc pod uwag$
oglne warunki bytowe! w tym sytuacj$ mieszkaniow! opiek$ spoeczn oraz moliwoci rekreacji"
Naley przeanalizowa5 rynek pracy w aspekcie historycznym! uwzgl$dniajc specjalne ustawodawstwo!
uwarunkowania i postawy wobec pracy" Wi$kszo5 duych projektw przewiduje programy szkoleniowe!
czy to w trakcie budowy zakadu czy te jako szkolenie wewntrzzakadowe"
6sugi in&rastrukturalne
+la okrelonych projektw naleaoby zwrci5 uwag$ na istniejce w rnych lokalizacjach moliwoci
w zakresie usug budowlano;montaowych! instalacji maszyn lub wznoszenia i konserwacji obiektw
zakadu" W duym stopniu uwarunkowane jest to dost$pnoci i jakoci wykonawcw i materiaw
budowlanych" Fhocia takie moliwoci nie b$d decydujcym czynnikiem wyboru lokalizacji! mog one
mie5 wpyw na koszty i powinny by5 brane pod uwag$ w takim zakresie! w jakim maj one znaczenie dla
wykonalnoci projektu"
*d'rowadzanie )ciek#w i od'ad#w
*nnym istotnym czynnikiem jest sprawa usuwania odpadw" Wi$kszo5 zakadw przemysowych
wytwarza produkty odpadowe! w pewnych przypadkach wysoce toksyczne substancje lub emisje! ktre
mog mie5 znaczny wpyw na rodowisko" )suwanie takich produktw odpadowych i eliminacja emisji
mog w istotny sposb wpyn5 na spoeczno;ekonomiczn i #inansow wykonalno5 projektu" Mmisje
mona podzieli5 na nast$pujce grupy3 gazowe (dymy! gazy spalinowe itp",! ktre zwykle poddawane s
oczyszczaniu a do momentu zredukowania ich st$enia do bezpiecznego poziomuX
<0T<0U
#izyczne (haas!
wysoka temperatura! wibracje itp",! ktrych nat$enie rwnie redukuje si$ do tolerowanego poziomu!
cz$sto za pomoc specjalistycznych urzdzeHX oraz pynne lub stae! ktre odprowadza si$ za pomoc
pomp i sieci kanalizacyjnej na znaczne odlegoci! umieszcza w zbiornikach lub na wysypiskach! spala
lub przetwarza do ponownego wykorzystania lub usuni$cia"
Niektre uciliwe! nieprzyjemne! a nawet niebezpieczne cieki wymagaj specjalnego oczyszczenia"
Studium lokalizacyjne powinno okrela5 wielko5 emisji tych ciekw oraz sposb ich usuwania dla
alternatywnych lokalizacji" W tym celu moe okaza5 si$ konieczne wzi$cie pod uwag$ wszelkich
przepisw okrelajcych konkretne sposoby oczyszczania i usuwania tych ciekw" W takich przypadkach
uwzgl$dni5 trzeba koszty oczyszczania! urzdzeH pompujcych i rurocigw oraz utworzenia i utrzymania
skadowisk" 9oe wystpi5 potrzeba zebrania danych klimatycznych i rodowiskowych w celu okrelenia
skutkw usuwania odpadw dla spoecznoci lokalnej" Eest to szczeglnie istotne w przypadku odpadw i
ciekw odprowadzanych do atmos#ery! rzeki lub morza"
F. Os(a(/150, ',&4- l#!ali5a1.i
<0T<0U
W dalszym cigu panuje rozpowszechniony pogld! e takie gazowe zanieczyszczenia mona uwalnia5 do atmos#ery po
rozrzedzeniu do poziomu poniej krytycznego st$enia" Eednake dowiadczenie pokazuje! e takie substancje lub produkty ich
rozkadu mog akumulowa5 si$ w bios#erze! stajc si$ trudnym do opanowania zagroeniem" 2o samo dotyczy cieczy i odpadw
staych"
Wymogi lokalizacyjne oraz warunki majce znaczenie dla wyboru zarwno lokalizacji jak i terenu naley
oceni5 w odniesieniu do okrelonych strategii przedsi$biorstwa oraz #inansowych i ekonomicznych
skutkw! jakie ostateczny wybr moe mie5 dla projektu" W studium #easibility dobrym punktem
wyjciowym dla podj$cia ostatecznej decyzji co do odpowiedniej lokalizacji jest usytuowanie bazy
surowcowej i zaplecza materiaowego lub P jeeli projekt posiada orientacj$ rynkow P usytuowanie
gwnych rynkw zbytu w stosunku do zakadu"
Eeeli koszty transportu materiaw od Grda do alternatywnych lokalizacji maj znaczny wpyw na
wybr lokalizacji! naley rwnie oceni5 moliwoci substytucji materiaw i rodkw produkcji"
Nast$pnie naley przeanalizowa5 in#rastruktur$ pod ktem jej dost$pnoci i kosztw" 'owizanie tych
aspektw umoliwia okrelenie kosztw produkcji i dystrybucji dla alternatywnych lokalizacji" +o
kosztw tych naley doda5 poprawk$ uwzgl$dniajc nakady na czynniki spoeczno;ekonomiczne i
rodowiskowe" Najlepsz lokalizacj byaby taka! gdzie koszty produkcji sprzedanej (koszty wytworzenia
i dystrybucji, s najnisze" Eednake inne czynniki rodowiskowe (ekologiczne i spoeczno;ekonomiczne,!
w tym warunki klimatyczne i zaplecze socjalno;bytowe! takie jak placwki owiatowe! suby zdrowia i
rekreacyjne! prawdopodobnie rwnie wpyn na wybr odpowiedniej lokalizacji i terenu" 2ego rodzaju
rnorodne czynniki lokalizacyjne mona jednake oszacowa5 wycznie w kategoriach jakociowych" W
projektach! gdzie oglne koszty produkcji sprzedanej nie rni si$ zbytnio dla alternatywnych lokalizacji!
jakociowe aspekty rodowiska spoeczno;ekonomicznego mog mie5 decydujcy wpyw na wskazanie
lokalizacyjne"
4aleno)5 od baz! surowcowo-materiaowej lub r!nku
Fzynnikiem decydujcym o wyborze lokalizacji jest uzalenienie danego projektu od takich czynnikw
jak dost$pno5 surowcw i materiaw! blisko5 rynkw zbytu oraz obecno5 podstawowej in#rastruktury"
'rojekty wykorzystujce konkretne surowce s z oczywistych powodw lokowane u ich Grde" 9ona
eksploatowa5 takie zasoby jak wod$! rop$ na#tow! w$giel! mineray! drewno! surowce pochodzenia
rolniczego itp" tam! gdzie istniej odpowiednie warunki ilociowe! jakociowe i inne" +la pewnych
przedsi$wzi$5 dziaalno5 moe zosta5 rozdzielona na wi$cej ni jedn lokalizacj$ (np" wyrb i przerb
drewna," Studium #easibility powinno wskazywa5! czy dany projekt musi by5 zlokalizowany w rejonie!
gdzie wyst$puj okrelone surowce i uwarunkowania" Wnioski naley oprze5 na stwierdzeniu! czy np"
dowz surowcw b$dzie realistyczn alternatyw pod wzgl$dem technicznym i #inansowym"
Najprostszy model lokalizacyjny polega na skalkulowaniu kosztw transportu! produkcji i dystrybucji dla
alternatywnych lokalizacji! ktre determinuje gwnie dost$pno5 surowcw i gwnych rynkw zbytu"
Eednostk$ uzalenion od bazy surowcowej naley zlokalizowa5 w pobliu Grde podstawowych
surowcw! jako e koszty transportu! np" wapienia do cementowni mog okaza5 si$ bardzo wysokie! a
miedG lub azotany mona najbardziej ekonomicznie przetwarza5 w pobliu z rud" 'rojekty uzalenione
w duym stopniu od dostaw materiaw z importu mog by5 najkorzystniej zlokalizowane w ssiedztwie
portw lub terminali" Z drugiej strony! zakady produkujce wyroby nietrwae lub rolno;spoywcze s
uzalenione od rynkw zbytu i korzystne jest lokalizowanie takiej produkcji w ich pobliu" W przypadku
produkcji! ktr mona okreli5 jako uzalenion od zasobw naturalnych lub te w znacznym stopniu
zalen od rynku! projekty na og lokalizuje si$ w miejscu wyst$powania takich zasobw lub w pobliu
gwnych rynkw zbytu"
Eednake istnieje wiele wyrobw przemysowych! ktrych produkcja nie jest uzaleniona od jakiego
jednego! okrelonego czynnika" Np" przetwrstwo ropy na#towej i petrochemi$ mona sytuowa5 w
miejscu wyst$powania surowca! w pobliu rynkw zbytu! a nawet w pewnych punktach porednich"
'rodukcja wielu artykuw konsumpcyjnych i innych moe by5 zlokalizowana w pewnej odlegoci
zarwno od Grde materiaw jak i rynkw bez wi$kszych konsekwencji dla ekonomiki projektu" Nawet
w przypadku bran inynieryjno;technicznych! w tym przemysu maszynowego! zakadw montau lub
wytwarzajcych podzespoy! du rol$ odgrywaj inne czynniki lokalizacyjne! chocia produkcja pod
wzgl$dem wielkoci i kosztw transportu i moe by5 okrelana jako przede wszystkim uzaleniona od
rynkw zbytu"
Z powodu poszerzajcego si$ zakresu dziaalnoci przemysowej koszty transportu materiaw w
porwnaniu z kosztami transportu produktw Pchocia wci majce istotne znaczenie dla pewnych
projektw P naley rozpatrywa5 w powizaniu z innymi aspektami! jak np" substytucja czynnikw
produkcji! elastyczno5 popytu oraz moliwoci alternatywnych rozwizaH cenowych! z ktrych
wszystkie mog mie5 materialny wpyw na wag$ czynnika surowcowego czy rynkowego" 'rzesank
ostatecznego wyboru moe by5 rwnie lokalizacja konkurentw"
+la projektw! ktre nie s nadmiernie uzalenione ani od bazy surowcowej ani od rynku! optymalna
lokalizacja mogaby czy5 w sobie rozsdn blisko5 bazy surowcowej i rynkw zbytu! korzystne
warunki rodowiskowe! dobre zasoby siy roboczej! odpowiednie zaspokojenie potrzeb paliwowo;
energetycznych po rozsdnym koszcie! godziwe warunki podatkowe! dobry transport! odpowiednie
zaopatrzenie w wod$ oraz urzdzenia do usuwania odpadw" Wszystkie te czynniki naley bra5 pod
uwag$ w studium #easibility"
*cena lokalizacji
Wyniki oceny kluczowych wymogw projektu zwykle powoduj ograniczenie liczby moliwych
lokalizacji" %we alternatywne lokalizacje naley podda5 bardziej szczegowej analizie przy zastosowaniu
rnych kryteriw oceny" +alsza analiza jakociowa! dotyczca omwionych powyej kluczowych
aspektw! dostarczy dodatkowych in#ormacji" Naley je uzupeni5 wynikami analizy #inansowych
implikacji poszczeglnych alternatywnych lokalizacji"
W ramach analizy #inansowej alternatywnych lokalizacji naley oceni5 nast$pujce dane oraz zwizane z
nimi ryzyko #inansowe3
Ioszty produkcji (cznie z kosztami ochrony rodowiska,
Ioszty marketingu
Nakady inwestycyjne (cznie z nakadami na ochron$ rodowiska,
'rzychody
'odatki! dotacje! subwencje i ulgi
'rzepywy pieni$ne
Naley zidenty#ikowa5 powaniejsze rnice i przeanalizowa5 lece u ich podstaw przyczyny"
Stosunkowo atwo oszacowa5 mona rnic$ w kosztach transportu! lecz naley j przedstawi5 w
odniesieniu do implikacji #inansowych" *nnymi sowy! koszty transportu mog by5 np" o /1 procent
wysze dla jednej lokalizacji! tym niemniej moe to nie mie5 znaczenia! o ile koszty transportu s
marginalne w stosunku do wartoci dodanej" %cen$ naley wobec tego oprze5 na szeregu aspektw i
kryteriw" 2rudnoci w kwanty#ikowaniu aspektw obj$tych analiz jakociow nie powinny prowadzi5
do b$du! polegajcego na niedowartociowaniu ich znaczenia" Naley przeanalizowa5 i porwna5 rne
aspekty zarwno w kategoriach ilociowych! jak i jakociowych! a nast$pnie wyrobi5 sobie osd odnonie
celowoci danej lokalizacji"
Elastyczno-.# Ioncepcja projektu oparta jest na rnych warunkach! zaoeniach i ocenach" Eednake
warunki s zmienne! jak rwnie mona spodziewa5 si$! i dany zakad b$dzie podlega mody#ikacjom i
zmianom w przyszoci" W pewnych przypadkach bardziej korzystna moe by5 lokalizacja umoliwiajca
wi$ksz elastyczno5 dziaania" Mwentualne zmiany mog dotyczy5 ograniczeH zwizanych z emisjami
wytwarzanymi przez zanieczyszczajce rodowisko przemysy! rozbudowy zakadu! nowych produktw
zast$pujcych wyroby pierwotnie planowane! zmniejszajcej si$ poday konkretnych surowcw!
koniecznoci wprowadzenia innej orientacji rynkowej! pogarszajcego si$ stanu in#rastruktury technicznej
oraz trudnoci zwizanych z utrzymaniem kluczowego personelu"
Mwentualne zmiany! jakie mog wpyn5 na wybr lokalizacji i terenu! naley zidenty#ikowa5 w studium
#easibility" Eeeli istniej lepsze alternatywy! naley unika5 lokalizacji! gdzie w przyszoci mona
oczekiwa5 problemw zwizanych ze zmian pewnych warunkw"
,o-wiadczenie i preferencje# Wanym czynnikiem wyboru lokalizacji i usytuowania projektu jest to! co
w pewnych studiach w krajach uprzemysowionych zostao okrelone jako dowiadczenie i pre#erencje
inwestora" Wi$kszo5 inwestycyjnych projektw przemysowych zostao zlokalizowanych w miejscach!
gdzie waciciele i kluczowi decydenci wyroli! wychowali i wyksztacili si$! gdzie znajdowao si$ ich
miejsce zamieszkania w momencie tworzenia projektu oraz gdzie mieli przyjaci lub partnerw w
biznesie"
Nie ma powodu! aby nie wierzy5! e podobne aspekty b$d miay wpyw na projekty w krajach
rozwijajcych si$" :okalni partnerzy b$d w sposb oczywisty pre#erowali zlokalizowanie projektu w
takim regionie! gdzie posiadaj osobiste powizania" 'artnerzy zagraniczni na og pre#eruj obszary!
gdzie albo mieli ju w przeszoci styczno5 z lokalnymi warunkami lub gdzie posiadaj staych
przedstawicieli" 're#erencje mog wynika5 ze cile technicznych lub #inansowych przesanek! ale
rwnie mog by5 spowodowane ograniczonymi lub nawet niedokadnymi in#ormacjami lub wiedz"
Zaplecze mieszkaniowe! klimat i in#rastruktura spoeczna mog czasami odgrywa5 nieproporcjonalnie
wielk rol$ w wyborze lokalizacji i terenu"
G. W,&4- (/-/0u
W studium #easibility naley przeanalizowa5 i oceni5 alternatywne tereny na podstawie kluczowych
aspektw oraz wymogw odnoszcych si$ do konkretnego usytuowania" Naley wzi5 pod uwag$
przesanki zarwno jakociowe! jak i ilociowe" &nice w istniejcym zapleczu in#rastruktury spoecznej
bywaj rwnie wane jak koszty transportu materiaw i surowcw do produkcji i koszty dystrybucji
wyrobw" Wynikiem analizy powinien by5 wybr konkretnego terenu oraz wnioski dotyczce
wykonalnoci i e#ektywnoci danej inwestycji"
'odjwszy decyzj$ odnonie lokalizacji (lub lokalizacji alternatywnych! o ile to wanie jest celem
studium, naley ustali5 konkretny teren usytuowania projektu oraz P jeli to moliwe P tereny
alternatywne" Wymaga5 to b$dzie oceny charakterystyki kadego z terenw" Struktura analizy terenu jest
w zasadzie taka sama jak w przypadku lokalizacji! a zidenty#ikowane dla projektu kluczowe wymogi
mog posuy5 rwnie za wytyczne przy wyborze terenu" +la terenw nadajcych si$ ewentualnie do
celw projektu w wybranym obszarze naley oceni5 nast$pujce wymogi i uwarunkowania3
Warunki ekologiczne (gleba! zagroenia! klimat itp",
Wpyw na rodowisko (ograniczenia! normy! wytyczne,
)warunkowania spoeczno;ekonomiczne (ograniczenia! zach$ty! wymogi,
*n#rastruktura lokalna w miejscu usytuowania terenu (istniejca in#rastruktura przemysowa! in#rastruktura
spoeczna i gospodarcza! dost$pno5 najwaniejszych dla projektu zasobw! takich jak sia robocza i
zaopatrzenie materiaowe,
Dspekty strategiczne (strategia przedsi$biorstwa odnonie ewentual"nego przyszego rozwoju! polityka w
zakresie zaopatrzenia i dystrybucji,
Ioszt gruntw
'rzygotowanie i uzbrojenie terenu P wymogi i koszty
Znaczenie tych elementw jest rne w zalenoci od charakteru projektu! rodzaju przewidywanego
zagospodarowania terenu! wagi ci$szych urzdzeH! rodzaju odprowadzanych ciekw i liczby
zatrudnionych" &ne tereny pooone w tym samym rejonie mog podlega5 innym ograniczeniom i
zach$tom! a uwarunkowania rodowiskowe mog eliminowa5 tereny pooone w pobliu istniejcych!
zanieczyszczajcych rodowisko zakadw przemysowych lub w bezporednim ssiedztwie zespow
miejskich" +ost$pno5 i poda materiaw! urzdzeH wodno;energetycznych! rodkw transportu i
cznoci oczywicie jest rna w rnych miejscach danego regionu" Wobec tego studium stanowice
podstaw$ wyboru terenu powinno zawiera5 przegld wszystkich majcych znaczenie aspektw w
kontekcie planowanego przedsi$wzi$cia" 'ena in#ormacja moe nie by5 atwo osigalna i moe zaj5
konieczno5 przeprowadzenia dalszych badaH"
+!mogi i istotne cz!nniki
+!mogi odno)nie terenu
'rojekt moe by5 uzaleniony od konkretnych warunkw terenowych! ktre naley zidenty#ikowa5 i
opisa5 w studium #easibility" Fi$kie maszyny i prace #undamentowe! transport i instalacje techniczne
mog wymaga5 specy#icznych warunkw podoa" Naley przebada5 warunki glebowe! w tym nono5
podoa i poziom wd gruntowych na alternatywnych terenach" Specjalnej uwagi wymagaj prace
budowlane na terenach sejsmicznych" Niektre tereny mog wymaga5 znacznego zakresu robt tytuem
przygotowania i uzbrojenia terenu" 9og te wystpi5 pewne zagroenia! takie jak silne wiatry! dymy i
gazy spalinowe z ssiednich zakadw! albo ryzyko powodziowe" Wielko5 wymaganego obszaru naley
okreli5 na podstawie obj$tych projektem budynkw! instalacji i obiektw technicznych"
&zeGba terenu! jego wysoko5 n"p"m" i klimat mog mie5 znaczenie dla projektu! podobnie jak dost$p do
zasobw wodnych! energii elektrycznej! drg i linii kolejowych lub szlakw wodnych" Dnaliza ta dotyczy
omwionych poniej materiaw i zasobw oraz in#rastruktury technicznej" %dlego5 od orodkw
miejskich oraz in#rastruktura spoeczna i gospodarcza mog mie5 znaczenie w kontekcie dost$pnoci siy
roboczej" Studium powinno rwnie obejmowa5 istniejce prawa uytkowania (odnonie np" drg
dojazdowych i zaopatrzenia w wod$, oraz wskazywa5 moliwoci wystpienia ewentualnych problemw"
7oszt gruntu
Ioszt gruntu jest oczywistym elementem wyboru terenu i in#ormacje tego typu s na og atwe do
uzyskania" %bszary uprzemysowione stanowi ewentualne alternatywy dla usytuowania projektu! a w
kadym razie daj wskazwki co do kosztw gruntu w danym rejonie" Naley rozpatrzy5 koszty
przygotowania i uzbrojenia (wedug klasy#ikacji przedstawionej w tablicy 4;-, dla alternatywnych
terenw oraz przeanalizowa5 je szczegowo dla wybranego terenu"
+!mogi budowlane
&odzaj prac budowlano;montaowych! jakie maj by5 prowadzone w trakcie przyszej realizacji projektu!
moe czasami powanie zaway5 na wyborze lokalizacji i terenu" Fzasami wane s takie aspekty! jak
obecno5 lokalnych #irm budowlanych! dost$pno5 materiaw budowlanych! rodkw transportu do
przewiezienia ci$kich maszyn i urzdzeH na teren! rozwini$tej struktury spoecznej oraz klimat! w ktrym
pracujcy na budowie oraz cigni$ci z zagranicy #achowcy zgodz si$ y5 przez okres trzech do pi$ciu
lat" &nego rodzaju istniejce obiekty i urzdzenia mog np" przyczyni5 si$ do zmniejszenia kosztw
budowy! a w konsekwencji kosztw inwestycyjnych! jak rwnie niezb$dnych #unduszy z zewntrz"
Wobec tego studium #easibility powinno zidenty#ikowa5 i opisa5 wymogi i potrzeby wyst$pujce w #azie
robt budowlano;montaowych"
+arunki lokalne F in&rastruktura
+ost$pno5 i koszty energii elektrycznej s wsplne dla wi$kszoci terenw znajdujcych si$ w granicach
danej lokalizacji" Ioszt budowy niezalenego obiektu energetycznego rwnie bywa podobny dla rnych
punktw pooonych w obr$bie wi$kszej lokalizacji" 'odobnie koszty podstacji i urzdzeH elektrycznych
s na og takie same na rnych terenach" Eednake koszty podcigni$cia linii przesyowych do miejsca
usytuowania zakadu wahaj si$ znacznie dla rnych terenw i naley je oszacowa5"
2ransport odgrywa du rol$ przy porwnywaniu przydatnoci rnych terenw" 'oniewa wielko5
dostaw i produkcji wynika z okrelenia zdolnoci produkcyjnych zakadw! mona na tej podstawie
obliczy5 i porwna5 warianty transportowe i ich koszt dla poszczeglnych usytuowaH" Naley sporzdzi5
preliminarze dla3 terminali dla ropy na#towej! gazu lub innych materiaw! bocznic kolejowych od
najbliszego rozjazdu! drg dojazdowych zapewniajcych poczenie z drogami gwnymi oraz dla
transportu wodnego"
+la okrelonej zdolnoci produkcyjnej zakadu atwo jest oszacowa5 ilo5 wody potrzebnej do rnych
celw! takich jak chodzenie! wytwarzanie pary oraz do celw konsumpcyjnych" 2am! gdzie woda stanowi
niezb$dny element procesu technologicznego! np" w przemyle celulozowo;papierniczym! ocena taka ma
wi$ksze znaczenie i naley oszacowa5 Grda i koszty zaopatrzenia w wod$ na rnych terenach" Ioszty
te mog wykazywa5 znaczne zrnicowanie i stanowi5 wany czynnik wyboru terenu! szczeglnie w
przypadku bardzo duego zapotrzebowania na wod$"
*d'rowadzanie )ciek#w i od'ad#w
Eak wspomniano ju wczeniej! odprowadzanie ciekw moe stanowi5 problem dla wielu ga$zi
przemysu" Naley wi$c starannie przestudiowa5 moliwoci w zakresie odprowadzania ciekw na
rnych terenach! majc na uwadze rodzaj ciekw" 2erenu pod cementowni$ nie mona wybra5 po
nawietrznej stronie g$sto zaludnionych obszarw miejskich! a pod ra#ineri$ w takim miejscu! gdzie cieki
zrzucane b$d powyej uj$cia wody pitnej"
4asob! ludzkie
&ekrutacja kadry kierowniczej oraz siy roboczej moe stanowi5 istotny czynnik powodzenia
przedsi$wzi$cia" Fz$sto wyst$puj trudnoci ze znalezieniem wykwali#ikowanej siy roboczej i kadry
kierowniczej! a zatrudnienie osb o mniejszych ni wymagane kwali#ikacjach i dowiadczeniu moe
skaza5 cay projekt na niepowodzenie" +latego te w studium naley powi$ci5 sporo uwagi kwestii
dost$pnoci siy roboczej! warunkom rekrutacji i moliwociom szkolenia"
9oe okaza5 si$ konieczne stworzenie w pobliu planowanego projektu in#rastruktury spoecznej P
budynkw mieszkalnych! szk podstawowych! orodkw zdrowia i obiektw socjalnych P aby
przycign5 niezb$dne kadry i si$ robocz" 2akie inwestycje mog by5 niezb$dne w przypadku
wi$kszych projektw! takich jak stalownie i zakady przemysu ci$kiego! zatrudniajce liczne zaogi! ale
mogyby okaza5 si$ niepotrzebnym! nadmiernym obcieniem #inansowym w wi$kszoci innych
przypadkw! przynajmniej na etapie pocztkowym"

*stateczn! w!b#r terenu
Wybr lokalizacji i terenu zakadu nie musi odbywa5 si$ dwuetapowo" Zwykle rozwaa si$ alternatywne
tereny w powizaniu z szerszymi przesankami lokalizacyjnymi! a wi$c wi$kszo5 wymaganych
in#ormacji gromadzi si$ rwnoczenie" Kardzo pomocne jest przedstawienie wnioskw wynikajcych ze
studium terenu w #ormie tabeli! co uatwia wczenie odpowiednich in#ormacji w nast$pny etap
#ormuowania projektu"
Fz$sto konieczne jest ograniczenie wyboru terenu i lokalizacji zakadu zgodnie z wytycznymi
inwestorw! czy to paHstwowych! instytucjonalnych czy prywatnych! co znacznie zmniejsza zakres
studium #easibility" Eeeli jednak studium musi wskaza5 rne warianty bez takich wytycznych lub
ograniczeH! naley wzi5 pod uwag$ wyej omwione czynniki"
H. S5a1u0!i 0a!$a34'
Z tablicy 4;l korzysta si$ przy ustalaniu szacunku nakadw inwestycyjnych dla danej lokalizacji"
'rzykadowo! takie nakady obejmuj nabycie gruntu! podatki! koszty prawne! opaty za prawo
uytkowania! przygotowanie i uzbrojenie terenu" Naley zidenty#ikowa5! skwanty#ikowa5 (w razie
potrzeby, i oszacowa5 poszczeglne pozycje kosztw oraz podzieli5 je na koszty zagraniczne i krajowe"
Naley wyraGnie zaznaczy5! czy obiekty pozazakadowe! uznane ewentualnie za niezb$dne (takie jak
urzdzenia do odprowadzania i oczyszczania ciekw! wytwarzania energii elektrycznej! systemy
zaopatrzenia w wod$! magazyny! budynki mieszkalne i szkoy, zostay uj$te w kosztorysie" 2ablic$ 4;0
mona wykorzysta5 dla szacunku nakadw inwestycyjnych zwizanych z ochron rodowiska"
2ablice 4;/ i 4;? su odpowiednio do przedstawienia rocznych kosztw zwizanych z eksploatacj
terenu i kosztw ochrony rodowiska" 9og one obejmowa5 roczne opaty dzierawne! podatek od
nieruchomoci! opat$ za prawo uytkowania! roczne opaty za suebnoci i inne pozycje kosztowe" 2ak
jak w przypadku kosztw inwestycyjnych! coroczne patnoci naley okreli5! skwanty#ikowa5 (o ile jest
to potrzebne,! oszacowa5 i podzieli5 na pozycje dewizowe i w walucie krajowej"



Bi&li#2-a8ia

Kisset! &" *ntroduction to methods #or enLironmental impact assessment" @n MnLironmental assessment" 2he 8ague!
9artinus Nijho##! -.=/"
Kiswas! D" I" and eu Jeping" Selected literature on enLironment impact assessment" Juidelines #or enLironmental
impact assessment in deLeloping countries" @n MnLironmental impact assessment #or deLeloping countries"
:ondon! 2ycooly *nternational! -.=@"
Klack! 'eter M" MnLironmental impact analysis" New \ork! 'raeger! -.=-"
Kurchell! &" N" and +" :isokin" 2he enLironmental impact handbook" New Eersey! &utgers )niLersity! Fenter #or
MnLironmental 'olicy and &esearch! -.@>"
Fheremisiho##! '" N" and D" F" 9orresi" MnLironmental impact statement handbook" Dnn Drbor! 9ichigan! Dnn
Drbor Science! -.@@"
Forwin! &"! '" 8" 8e##ernan and &" D" Eohnson" MnLironmental impact assessment" San 7rancisco! 7reeman! Fooper!
-.@>"
Founcil on MnLironmental euality" ?1 Fode o# 7ederal &egulations ->10" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting
%##ice! -.=="
aaaaaaaaaaMnLironmental dualityX the siBth annual report o# the FMe" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting
%##ice! -.@>"
Jreenhut! 9elLin :" 'lant location in theory and in practice" Fhapel 8ill! )niLersity o# North Farolina 'ress! -.><"
8amilton! 7" M" *" and J" E" &" :inge" Spatial analysisX *ndustry and the industrial enLironment! L" 03 *nternational
industrial systems" Wiley! Fhichester! -.=-"
8ilhorst! E" J" 9" &egional planning" &otterdam! )niLersity 'ress! -.@-"
Eacob 8" Zur Standortwahl der )nternehmungen" Wiesbaden! Ketriebswirtscha#tlicher 4erlag Jabler! -.@<"
:ohani! K" 9" and N" 8alim" &ecommended methods #or enLironmental impact assessment in deLeloping countries3
eBperiences deriLed #rom case studies in 2hailand" @n MnLironmental impact assessment #or deLeloping countries"
D" I" Kiswas and eu Jeping eds% :ondon! 2ycooly *nternational! -.=@"
National MnLironmental 'rotection Dct (NM'D, -.<." 'ublic :aw .-;-.1 )SF as amended by 'ublic :aw .?;>0 /
Euly -.@> and 'ublic :aw .?;=/ . Dug -.@>" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting %##ice! -.@>"
Schr`ling! Dlain" %u construire -gusineY :a localisation optimale dgune actiLith industrielle dans la pratidue" 'aris!
+unod! -.@/"
Soderman! S" *ndustrial location planning" New \ork! 8alsted! -.@>"
Sorenson! E" F" Some procedure and programs o# enLironmental impact" @n MnLironmental impact analysis3
philosophy and methods" &" K" +itton and 2" *" Joodale eds% 9adison! Wisconsin! )niLersity o# Wisconsin
Jrant 'rogram! -.@0"
)nited Nations" *ndustrial location and regional deLelopmentX an annotated bibliography" (*+A?/," Sales no"3
@1"**"K"->
)"S"D" MnLironmental 'rotection Dgency (M'D," ?1 Fode o# 7ederal &egulations" Fh" l <"010" Washington! +" F"!
JoLernment 'rinting %##ice! -.=="
aaaaaaaaaaJuidelines #or per#orming regulatory impact analysis" Washington!
+" F"! JoLernment 'rinting %##ice! -.=/"
aaaaaaaaaa9anual3 reLiew o# #ederal actions impacting the enLironment" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting
%##ice! -.@>"
4iscuse! W" I" DlternatiLe approaches to Laluing the health impacts o# accidents3 liability law and prospectiLe
eLaluations" =aw and contem'orar! 'roblems (+urham! North Farolina, ?@3?! -.=/"


A0/!s
WYKAZY I TABLICE
H. S5a1u0!i 0a!$a34'
Z tablicy 4;l korzysta si$ przy ustalaniu szacunku nakadw inwestycyjnych dla danej lokalizacji"
'rzykadowo! takie nakady obejmuj nabycie gruntu! podatki! koszty prawne! opaty za prawo
uytkowania! przygotowanie i uzbrojenie terenu" Naley zidenty#ikowa5! skwanty#ikowa5 (w razie
potrzeby, i oszacowa5 poszczeglne pozycje kosztw oraz podzieli5 je na koszty zagraniczne i krajowe"
Naley wyraGnie zaznaczy5! czy obiekty pozazakadowe! uznane ewentualnie za niezb$dne (takie jak
urzdzenia do odprowadzania i oczyszczania ciekw! wytwarzania energii elektrycznej! systemy
zaopatrzenia w wod$! magazyny! budynki mieszkalne i szkoy, zostay uj$te w kosztorysie" 2ablic$ 4;0
mona wykorzysta5 dla szacunku nakadw inwestycyjnych zwizanych z ochron rodowiska"
2ablice 4;/ i 4;? su odpowiednio do przedstawienia rocznych kosztw zwizanych z eksploatacj
terenu i kosztw ochrony rodowiska" 9og one obejmowa5 roczne opaty dzierawne! podatek od
nieruchomoci! opat$ za prawo uytkowania! roczne opaty za suebnoci i inne pozycje kosztowe" 2ak
jak w przypadku kosztw inwestycyjnych! coroczne patnoci naley okreli5! skwanty#ikowa5 (o ile jest
to potrzebne,! oszacowa5 i podzieli5 na pozycje dewizowe i w walucie krajowej"



Bi&li#2-a8ia

Kisset! &" *ntroduction to methods #or enLironmental impact assessment" @n MnLironmental assessment" 2he 8ague!
9artinus Nijho##! -.=/"
Kiswas! D" I" and eu Jeping" Selected literature on enLironment impact assessment" Juidelines #or enLironmental
impact assessment in deLeloping countries" @n MnLironmental impact assessment #or deLeloping countries"
:ondon! 2ycooly *nternational! -.=@"
Klack! 'eter M" MnLironmental impact analysis" New \ork! 'raeger! -.=-"
Kurchell! &" N" and +" :isokin" 2he enLironmental impact handbook" New Eersey! &utgers )niLersity! Fenter #or
MnLironmental 'olicy and &esearch! -.@>"
Fheremisiho##! '" N" and D" F" 9orresi" MnLironmental impact statement handbook" Dnn Drbor! 9ichigan! Dnn
Drbor Science! -.@@"
Forwin! &"! '" 8" 8e##ernan and &" D" Eohnson" MnLironmental impact assessment" San 7rancisco! 7reeman! Fooper!
-.@>"
Founcil on MnLironmental euality" ?1 Fode o# 7ederal &egulations ->10" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting
%##ice! -.=="
aaaaaaaaaaMnLironmental dualityX the siBth annual report o# the FMe" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting
%##ice! -.@>"
Jreenhut! 9elLin :" 'lant location in theory and in practice" Fhapel 8ill! )niLersity o# North Farolina 'ress! -.><"
8amilton! 7" M" *" and J" E" &" :inge" Spatial analysisX *ndustry and the industrial enLironment! L" 03 *nternational
industrial systems" Wiley! Fhichester! -.=-"
8ilhorst! E" J" 9" &egional planning" &otterdam! )niLersity 'ress! -.@-"
Eacob 8" Zur Standortwahl der )nternehmungen" Wiesbaden! Ketriebswirtscha#tlicher 4erlag Jabler! -.@<"
:ohani! K" 9" and N" 8alim" &ecommended methods #or enLironmental impact assessment in deLeloping countries3
eBperiences deriLed #rom case studies in 2hailand" @n MnLironmental impact assessment #or deLeloping countries"
D" I" Kiswas and eu Jeping eds% :ondon! 2ycooly *nternational! -.=@"
National MnLironmental 'rotection Dct (NM'D, -.<." 'ublic :aw .-;-.1 )SF as amended by 'ublic :aw .?;>0 /
Euly -.@> and 'ublic :aw .?;=/ . Dug -.@>" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting %##ice! -.@>"
Schr`ling! Dlain" %u construire -gusineY :a localisation optimale dgune actiLith industrielle dans la pratidue" 'aris!
+unod! -.@/"
Soderman! S" *ndustrial location planning" New \ork! 8alsted! -.@>"
Sorenson! E" F" Some procedure and programs o# enLironmental impact" @n MnLironmental impact analysis3
philosophy and methods" &" K" +itton and 2" *" Joodale eds% 9adison! Wisconsin! )niLersity o# Wisconsin
Jrant 'rogram! -.@0"
)nited Nations" *ndustrial location and regional deLelopmentX an annotated bibliography" (*+A?/," Sales no"3
@1"**"K"->
)"S"D" MnLironmental 'rotection Dgency (M'D," ?1 Fode o# 7ederal &egulations" Fh" l <"010" Washington! +" F"!
JoLernment 'rinting %##ice! -.=="
aaaaaaaaaaJuidelines #or per#orming regulatory impact analysis" Washington!
+" F"! JoLernment 'rinting %##ice! -.=/"
aaaaaaaaaa9anual3 reLiew o# #ederal actions impacting the enLironment" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting
%##ice! -.@>"
4iscuse! W" I" DlternatiLe approaches to Laluing the health impacts o# accidents3 liability law and prospectiLe
eLaluations" =aw and contem'orar! 'roblems (+urham! North Farolina, ?@3?! -.=/"


A0/!s
WYKAZY I TABLICE

H. S5a1u0!i 0a!$a34'
Z tablicy 4;l korzysta si$ przy ustalaniu szacunku nakadw inwestycyjnych dla danej lokalizacji"
'rzykadowo! takie nakady obejmuj nabycie gruntu! podatki! koszty prawne! opaty za prawo
uytkowania! przygotowanie i uzbrojenie terenu" Naley zidenty#ikowa5! skwanty#ikowa5 (w razie
potrzeby, i oszacowa5 poszczeglne pozycje kosztw oraz podzieli5 je na koszty zagraniczne i krajowe"
Naley wyraGnie zaznaczy5! czy obiekty pozazakadowe! uznane ewentualnie za niezb$dne (takie jak
urzdzenia do odprowadzania i oczyszczania ciekw! wytwarzania energii elektrycznej! systemy
zaopatrzenia w wod$! magazyny! budynki mieszkalne i szkoy, zostay uj$te w kosztorysie" 2ablic$ 4;0
mona wykorzysta5 dla szacunku nakadw inwestycyjnych zwizanych z ochron rodowiska"
2ablice 4;/ i 4;? su odpowiednio do przedstawienia rocznych kosztw zwizanych z eksploatacj
terenu i kosztw ochrony rodowiska" 9og one obejmowa5 roczne opaty dzierawne! podatek od
nieruchomoci! opat$ za prawo uytkowania! roczne opaty za suebnoci i inne pozycje kosztowe" 2ak
jak w przypadku kosztw inwestycyjnych! coroczne patnoci naley okreli5! skwanty#ikowa5 (o ile jest
to potrzebne,! oszacowa5 i podzieli5 na pozycje dewizowe i w walucie krajowej"



Bi&li#2-a8ia

Kisset! &" *ntroduction to methods #or enLironmental impact assessment" @n MnLironmental assessment" 2he 8ague!
9artinus Nijho##! -.=/"
Kiswas! D" I" and eu Jeping" Selected literature on enLironment impact assessment" Juidelines #or enLironmental
impact assessment in deLeloping countries" @n MnLironmental impact assessment #or deLeloping countries"
:ondon! 2ycooly *nternational! -.=@"
Klack! 'eter M" MnLironmental impact analysis" New \ork! 'raeger! -.=-"
Kurchell! &" N" and +" :isokin" 2he enLironmental impact handbook" New Eersey! &utgers )niLersity! Fenter #or
MnLironmental 'olicy and &esearch! -.@>"
Fheremisiho##! '" N" and D" F" 9orresi" MnLironmental impact statement handbook" Dnn Drbor! 9ichigan! Dnn
Drbor Science! -.@@"
Forwin! &"! '" 8" 8e##ernan and &" D" Eohnson" MnLironmental impact assessment" San 7rancisco! 7reeman! Fooper!
-.@>"
Founcil on MnLironmental euality" ?1 Fode o# 7ederal &egulations ->10" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting
%##ice! -.=="
aaaaaaaaaaMnLironmental dualityX the siBth annual report o# the FMe" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting
%##ice! -.@>"
Jreenhut! 9elLin :" 'lant location in theory and in practice" Fhapel 8ill! )niLersity o# North Farolina 'ress! -.><"
8amilton! 7" M" *" and J" E" &" :inge" Spatial analysisX *ndustry and the industrial enLironment! L" 03 *nternational
industrial systems" Wiley! Fhichester! -.=-"
8ilhorst! E" J" 9" &egional planning" &otterdam! )niLersity 'ress! -.@-"
Eacob 8" Zur Standortwahl der )nternehmungen" Wiesbaden! Ketriebswirtscha#tlicher 4erlag Jabler! -.@<"
:ohani! K" 9" and N" 8alim" &ecommended methods #or enLironmental impact assessment in deLeloping countries3
eBperiences deriLed #rom case studies in 2hailand" @n MnLironmental impact assessment #or deLeloping countries"
D" I" Kiswas and eu Jeping eds% :ondon! 2ycooly *nternational! -.=@"
National MnLironmental 'rotection Dct (NM'D, -.<." 'ublic :aw .-;-.1 )SF as amended by 'ublic :aw .?;>0 /
Euly -.@> and 'ublic :aw .?;=/ . Dug -.@>" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting %##ice! -.@>"
Schr`ling! Dlain" %u construire -gusineY :a localisation optimale dgune actiLith industrielle dans la pratidue" 'aris!
+unod! -.@/"
Soderman! S" *ndustrial location planning" New \ork! 8alsted! -.@>"
Sorenson! E" F" Some procedure and programs o# enLironmental impact" @n MnLironmental impact analysis3
philosophy and methods" &" K" +itton and 2" *" Joodale eds% 9adison! Wisconsin! )niLersity o# Wisconsin
Jrant 'rogram! -.@0"
)nited Nations" *ndustrial location and regional deLelopmentX an annotated bibliography" (*+A?/," Sales no"3
@1"**"K"->
)"S"D" MnLironmental 'rotection Dgency (M'D," ?1 Fode o# 7ederal &egulations" Fh" l <"010" Washington! +" F"!
JoLernment 'rinting %##ice! -.=="
aaaaaaaaaaJuidelines #or per#orming regulatory impact analysis" Washington!
+" F"! JoLernment 'rinting %##ice! -.=/"
aaaaaaaaaa9anual3 reLiew o# #ederal actions impacting the enLironment" Washington! +" F"! JoLernment 'rinting
%##ice! -.@>"
4iscuse! W" I" DlternatiLe approaches to Laluing the health impacts o# accidents3 liability law and prospectiLe
eLaluations" =aw and contem'orar! 'roblems (+urham! North Farolina, ?@3?! -.=/"


A0/!s
WYKAZY I TABLICE
L-(% ziedzin! )rodowiska naturalnego
naraone na i generuj0ce w'!w! )rodowiskowe
Zi/7ia
2opogra#ia
Skad gleby
Statyczno5 zboczy
%siadanie
Sejsmiczno5 (uskoki! moliwo5 wystpienia
trz$sieH ziemi! dziaalno5 wulkaniczna,
Kiece i przysze wykorzystanie
Stre#y bu#orowe! obszary chronione
(tereny archeologiczne! unikatowe
cechy #izyczne itp",
Systemy wspzalene (systemy wodne! zasoby
mineralne i energetyczne! #auna! #lora,
A(7#s8/-a
Eako5 powietrza
'rzepyw
Wahania klimatyczne
Widoczno5
Zapylenie
W#3a C'#3, )#'i/-5160i#'/D
:inia brzegowa
)ksztatowanie dna
Zrnicowanie przepywu
Eako5 wody
)kad zlewni
Wielko5 przepywu netto
2ereny zalewowe
Kiece i przysze wykorzystanie
%ceanogra#ia (o ile wchodzi w rachub$,
W#3a C'#3, )#35i/70/D
'oziom wd gruntowych
Zrnicowanie przepywu
Eako5 wd
%bszar i tempo zasilania
Fharakterystyka #ormacji wodononej
Kiece i przysze wykorzystanie
Fl#-a
+rzewa
Irzewy
2rawa
)prawy polowe
7itoplankton
&olinno5 wodna
Jatunki rzadkie
Jatunki zagroone
Fau0a
Zwierzostan naziemny
Zooplankton
%rganizmy bentoniczne
&yby i skorupiaki
*nsekty
Jatunki rzadkie
Jatunki zagroone
Jatunki w$drowne
Zas#&, /0/-2/(,150/
Mnergia wodna
'aliwa (mineralne! odnawialne,
Mnergia wiatrowa
Mnergia soneczna
Mnergia geotermiczna
Mnergia przypyww
Mnergia jdrowa
S,s(/7, /!#l#2i150/ Csi/3lis!a i 5$#>#0/
's)4$5al/>0/ /!#s,s(/7,D
Strumienie
Eeziora
)jcia
9oczary
'ustynie i sawanny
%bszary bagienne
L-1% ziedzin! )rodowiska s'oecznego
naraone na i generuj0ce w'!w! )rodowiskowe
C5,00i!i !ul(u-#'/
Spoeczno5 lokalna
'oczucie wi$zi spoecznych
Struktura spoecznoci lokalnej
2radycyjne zwyczaje i obyczaje kulturowe
Zabytki
&eligia
Suby socjalne
&ekreacja
I08-as(-u!(u-a s)#$/150a
%wiata
Sytuacja zdrowotna i bytowa
Fhoroby! bezpieczeHstwo #izyczne
Zagroenia dla zdrowia
J$sto5 zaludnienia (w obszarach
miejskich i wiejskich,
R#5'4. s)#$/150,
9iejsca pracy
&ozkad dochodw
Sytuacja mieszkaniowa
%chrona najwaniejszych zasobw
naturalnych
Stosunki wewn$trzne i zewn$trzne
(handel! bezpieczeHstwo! obronno5 itp",
C5,00i!i /!#0#7i150/
&ozwj gospodarczy (rolnictwo!
przemys i usugi,
2ransport i czno5
&ozwj obszarw miejskich i wiejskich
L-2% +'!w! i cz!nniki )rodowiskowe
E7is./
Ocieki
%dpady stae
Zanieczyszczenie powietrza (gazy! pyy!
spaliny! pary,
8aas i wibracje
Zapachy
Substancje chemiczne (powodujce
powstawanie odbarwieH lub
przebarwieH! zapachw! trucizn,
Substancje niebezpieczne
Za2-#>/0ia" -,5,!# 53-#'#(0/
&yzyko wypadkw zagraajcych
rodowisku spoecznemu
i naturalnemu (w czasie budowy
i eksploatacji! po zakoHczeniu
eksploatacji! w trakcie transportu
niebezpiecznych substancji,
Zwi$kszenie ju istniejcego zagroenia
Zagroenie dla zdrowia robotnikw
i kadry
D/2-a3a1.a i 50is515/0i/ 5as#&4'
0a(u-al0,16 i /!#s,s(/74'
Kezporednie lub porednie szkody w
naturalnych zasobach wodnych
Szkody w zasobach ziemnych (erozja gleby!
zmniejszenie plonw upraw rolnych itp",
Nieekonomiczne wykorzystanie
nieodnawialnych zasobw naturalnych
Szkody w rolinnoci (lasach itp",
Naruszenie wzajemnie poczonych
(zrwnowaonych, ekosystemw
'rzemieszczenie! wymarcie gatunkw
D/2-a3a1.a i 50is515/0i/ is(0i/.E1,16
s(-u!(u- s)#$/150,16
9igracja
Wyeliminowanie osiedli ludzkich
Wyeliminowanie istniejcej dziaalnoci
gospodarczej (sektor nie#ormalny
i rzemioso! rybowstwo! rolnictwo itp",
Naruszenie kulturowo okrelonych
stosunkw i in#rastruktur spoecznych
'ogorszenie oglnych warunkw ycia
L-8% Matr!ca oddzia!wania na )rodowisko

+ziaania )wagi
7aza budowy

7aza operacyjna

7aza pooperacyjna


Krak wpywu

Wpyw nieznany


&ozwizanie konstrukcyjne

Krak rozwizania konstrukcyjnego

T0
U
&odzaj wpywu T-U

Zasoby
podlegajce
oddziaywaniu
Ziemia
T/U

T?U














*bja)nienia:
T-U 2abela ta moe by5 najpierw wykorzystywana do stwierdzenia! czy istnieje jakie oddziaywanie! a jeli tak! to czy istnieje rozwizanie problemu"
&odzaj wpywu mona oznacza5 nast$pujco3
T0U M P estetyczny! + P destrukcyjny! Z P stwarzajcy zagroenie zdrowotne
T/U Wstawi5 elementy rodowiska podlegajce oddziaywaniu (porwnaj wykaz 4;- i 4;0,
T?U Wstawi5 parametry rodowiska! ktre ulegaj zmianie (porwnaj wykaz 4;- i 4;0,
Ws"aw#8 ,#a1an#a ,w#9,ane , $r!'ek"e+* !,#a1)w%'9&e na -r!!w#sk!*
"ak#e 'ak w)4%&h)* 4%!wan#e* s$a/an#e* 4%!wan#e kana10w* s"aw#an#e
$1!"0w* -&#nan#e r,ew* w)a/an#e s,k!/#w)&h !$a0w # -&#ek0w*
!s%s,an#e* w#er&en#e !"w!r0w* "rans$!r" # $r,e&h!w)wan#e n#e4e,$#e&,n)&h
s%4s"an&'#* ,a25s,&,en#e "ras /!"n#&,)&h # /9!w)&h.
6waga: 9atryca ta moe by5 przystosowana do potrzeb i warunkw projektu"
T;C=@3; L-(% Szacunki nakad#w inwest!c!jn!c":
ziemia i 'rz!gotowanie terenu
,wstawi5 do tablic! D-(.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
T U 7aza budowy
T U 7aza operacyjna

S5a1u0!i 0a!$a34' i0'/s(,1,.0,16
Ziemia i przygotowanie terenu
Waluta3

Eednostki3
? @ M +!szczeg#lnienie
7oszt
jednos-
tkow!
7oszt!
/ok
a
4agra-
niczne
7rajow
e
*g#em

Zakup ziemi
'odatki
""""""""
Eednorazowe opaty za
opcje kupna! prawa
do przejazdw itd"
'rzygotowanie terenu
9aszyny
'race porzdkowe itd"

(nakady na ochron$
rodowiska! patrz
tablica 4;0,

Ca$!#'i(/ 0a!$a3, i0'/s(,1,.0/" 0a!$a3,
0a 5a!u) 5i/7i i )-5,2#(#'a0i/ (/-/0u
(przenie5 do tablicy 6;l,


N ] numer E ] jednostki * ] ilo5
a
rok inwestycji
T;C=@3; L-1% Szacunki nakad#w inwest!c!jn!c"<
nakad! na oc"ron )rodowiska
,wstawi5 do tablic! D-(.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
T U 7aza budowy
T U 7aza operacyjna
T U 7aza pooperacyjna

S5a1u0!i 0a!$a34' i0'/s(,1,.0,16
Ziemia i przygotowanie terenu
Waluta3

Eednostki3
? @ M +!szczeg#lnienie
7oszt
jednos-
tkow!
7oszt!
/ok
a
4agra-
niczne
7rajowe *g#em

Fakowite nakady inwestycyjne!
nakady na ochron$ rodowiska
(przenie5 do tablicy 6;l,


N ] numer E ] jednostki * ] ilo5
a
rok inwestycji
T;C=@3; L-2% Szacunki koszt#w o'erac!jn!c"
zwi0zan!c" z utrz!maniem terenu
,wstawi5 do tablic! L@-8 lub L@@.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
T U Ioszty bezporednie
T U Ioszty porednie

'roduktAcentrum kosztw3

Iod3
'ierwszy rok produkcji3 Waluta3

Eednostki3
'rognozy kosztw na rok3

7oszt! krajowe 7oszt! zagraniczne
Poz!cja koszt#w:
zmienne na
jednostk
stae
na okres
zmienne na
jednostk
stae
na okres

&azem koszty jednostkowe

*lo5 jednostek w okresie

&azem koszty w okresie

Fakowite koszty
surowcw i materiaw

T;C=@3; L-8% Szacunki koszt#w o'erac!jn!c"
zwi0zan!c" z oc"ron0 )rodowiska
,wstawi5 do tablic! L@-8 lub L@@.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
T U Ioszty bezporednie
T U Ioszty porednie

'roduktAcentrum kosztw3

Iod3
'ierwszy rok produkcji3 Waluta3

Eednostki3
'rognozy kosztw na rok3

7oszt! krajowe 7oszt! zagraniczne
Poz!cja koszt#w:
zmienne na
jednostk
stae
na okres
zmienne na
jednostk
stae
na okres

&azem koszty jednostkowe

*lo5 jednostek w okresie

&azem koszty w okresie


Fakowite koszty
surowcw i materiaw


T U 7aza operacyjna
T U 7aza pooperacyjna

9I. S(-#0a (/160i150a )-#./!(u
Zakres przedsi$wzi$cia inwestycyjnego okrelaj z jednej strony cele projektu lub przedsi$biorstwa
oraz strategie nakrelone przez potencjalnych inwestorw! biorc pod uwag$ cao5 otoczenia
gospodarczego! a z drugiej Pkoncepcja marketingowa oraz dost$pne rodki (zasoby," Zadaniem
projektantw jest opracowanie #unkcjonalnego #izycznego planu zakadu przemysowego!
umoliwiajcego produkcj$ okrelonych wyrobw oraz ustalenie odpowiadajcych mu nakadw
inwestycyjnych i kosztw ponoszonych w #azie operacyjnej" Zakres projektowania obejmuje rwnie
teren zakadu i wszelkie rodzaje dziaalnoci niezb$dne dla dostarczania zarwno rodkw! jak i
produkcji oraz zapewnienia koniecznych inwestycji w in#rastrukturze pomocniczej" Iompleksowe
podejcie do tego zadania umoliwi okrelenie! jakie rozwizania techniczne b$d najlepiej suy5
intencjom inwestorw lub jakiejkolwiek innej stronie trzeciej partycypujcej w projekcie"
*ntegralnym elementem projektowania technicznego na etapie studium #easibility jest wybr
odpowiedniej technologii oraz zaplanowanie i przyswojenie tej technologii wraz z odpowiadajcym
jej know;how" 'oniewa wybr technologii narzuca stosowane procesy produkcyjne! e#ektywne
zarzdzanie trans#erem technologii wymaga nabycia tej technologii i know;how na odpowiednich
warunkach oraz zapewnienia niezb$dnych kwali#ikacji" Naley okreli5 niezb$dne dla danej
technologii i techniki produkcji maszyny i urzdzenia! wziwszy pod uwag$ uwarunkowania lokalne!
poziom techniczny i moliwoci ludzkie" 'odnoszenie kwali#ikacji naley zaplanowa5 poprzez
programy szkoleniowe na rnych poziomach"
Dnaliza musi obejmowa5 wszystkie aspekty techniki! zarzdzania i administracji! jak rwnie aspekty
spoeczne! kulturowe i ekonomiczne podanego systemu utrzymania i konserwacji" Naley rwnie
przedstawi5 konkretne wymogi kadej z wybranych technologii oraz okreli5 zapotrzebowanie na
dokumentacj$ techniczn oraz tryb utrzymania i konserwacji" W szczeglnoci naley powi$ci5
uwag$ sprawie cz$ci zamiennych oraz poda5 #ormat wykazw niezb$dnych cz$ci zamiennych"
Eak wspomniano w poprzednich rozdziaach! urzdzenia stosowane w ochronie rodowiska (np" #iltry!
instalacje odsiarczania! urzdzenia do usuwania tlenkw azotu oraz instalacje do uzdatniania wody w
obiegu zamkni$tym, stanowi istotny element dziaalnoci przedsi$biorstw! szczeglnie jeeli s
cz$ci samego procesu produkcyjnego" Dwaria takiego urzdzenia moe! w najgorszym przypadku!
doprowadzi5 do czasowego unieruchomienia caego zakadu"
*nstalacje ochrony rodowiska cz$sto skadaj si$ z technologicznie bardzo zoonych elementw" W
wi$kszoci pochodz one z krajw o wysokim poziomie rozwoju technicznego i na og nie s
produkowane seryjnie" Z tego te powodu do problemw zwizanych z tymi instalacjami naley po;
dej5 z odpowiedni starannoci i uwag (cz$ci zamienne! terminowe zamawianie cz$ci
wymiennych dla prac konserwatorskich! wykwali#ikowana obsuga itp","
'o ustaleniu zaoeH strategii marketingowej oraz pierwszego szkicu programu produkcyjnego i
zdolnoci produkcyjnych! naley przygotowa5 wst$pny projekt okrelajcy #izyczne elementy
zakadu! takie jak in#rastruktura! hale produkcyjne i inne budynki! zakres robt budowlano;montao;
wych i ich powizania z zakadami uytecznoci publicznej! dostawami materiaw! instalacj maszyn
i urzdzeH oraz inne aspekty budowy i eksploatacji zakadu" Nast$pnie naley zidenty#ikowa5
alternatywne technologie! jakie mona zastosowa5 oraz implikacje alternatywnych rozwizaH pod
wzgl$dem kosztw! wsadu importowego! wykorzystania lokalnych surowcw! wpywu na rodowisko
i innych czynnikw" Naley nawietli5 te i inne wchodzce w gr$ czynniki w studium #easibility" D
wi$c projekt techniczny obejmuje szeroki zakres wzajemnie powizanych dziaaH! ktre naley
starannie zaplanowa5 i oceni5 oraz sprawnie skoordynowa5 pod wzgl$dem terminu ich realizacji oraz
zastosowania"
A. P-#2-a7 )-#3u!1.i
i 53#l0#:1i )-#3u!1,.0/ 5a!$a3u
Wst$pnym zadaniem i zakresem planu technicznego jest zde#iniowanie caego szeregu dziaaH i
wymogw dotyczcych projektu! w tym docelowego poziomu produkcji! jaki zakad ma osign5
biorc pod uwag$ okrelone zgodnie z wytycznymi przedstawionymi w niniejszym Poradniku
ograniczenia techniczne! ekologiczne! spoeczne i ekonomiczne" Stwarza to konieczno5
zidenty#ikowania podstawowych wyrobw lub ich asortymentu! w tym rwnie produktw
ubocznych! okrelajc wielko5 produkcji i odnoszc zdolnoci produkcyjne zakadu do zaopatrzenia
materiaowego oraz do realizacji usug na wybranym terenie"
*kre)lenie 'rogramu 'rodukcji
+!mogi r!nku a konce'cja marketingowa
Dsortyment i wielko5 produkcji uzalenione s przede wszystkim od wymogw rynku oraz
proponowanych strategii marketingowych" Wyjciowe prace projektowo;inynierskie polegaj na
sporzdzeniu wst$pnego planu produkcji wytwarzania wymaganej iloci produktw o podanej
jakoci! okrelonych zgodnie z koncepcj marketingow" 2en program i wielko5 produkcji naley
zaplanowa5 z uwzgl$dnieniem ograniczeH zwizanych z uwarunkowaniami rynku oraz dost$pnoci
zasobw przy rnych poziomach produkcji! z tym e drugi z tych czynnikw b$dzie determinowa
cen$ zbytu wyrobw"
)staliwszy niezb$dny program sprzeday! naley w studium #easibility przedstawi5 szczegowy
program produkcji" 'owinien on de#iniowa5 poziom produkcji! jaki ma by5 osigni$ty w danym
okresie czasu w oparciu o konkretne prognozy sprzeday" Dby zaplanowa5 taki program! naley
szczegowo przeanalizowa5 poszczeglne etapy produkcji! tak pod wzgl$dem czynnoci
produkcyjnych jak i ich koordynacji czasowej" W ramach oglnych zdolnoci produkcyjnych zakadu
mog wyst$powa5 rne poziomy dziaalnoci produkcyjnej w rnych etapach" 'oziomy te w
rnych projektach mog zalee5 od innych czynnikw" &ozsdek nakazuje przyj$cie zaoenia! e dla
wi$kszoci projektw niemoliwe b$dzie osigni$cie penej zdolnoci produkcyjnej we wst$pnym
etapie eksploatacji" Z powodu rozmaitych trudnoci technicznych! produkcyjnych i handlowych
wi$kszo5 projektw napotyka pocztkowo problemy! ktre przejawiaj si$ z jednej strony jedynie
stopniowym przyrostem sprzeday i penetracji rynku! a z drugiej P wyst$puj w procesie produkcji!
jak np" dostosowanie surowcw! siy roboczej i urzdzeH do wybranej technologii" Nawet jeeli ju w
pierwszym roku uda si$ osign5 pen zdolno5 produkcyjn! marketing i zbyt mog okaza5 si$
Vwskim gardemW"
W zalenoci od charakteru ga$zi przemysu oraz czynnikw lokalnych docelowa produkcja i zbyt w
cigu pierwszego roku w wysokoci ?1;>1 procent penych zdolnoci produkcyjnych nie powinny
wydawa5 si$ zbyt niskie" Zwykle dopiero pod koniec trzeciego czy czwartego roku mona spodziewa5
si$ osigni$cia penej zdolnoci produkcyjnej oraz e#ektywnie ustali5 i odpowiednio zaplanowa5
wskaGniki produkcji" Nawet w niektrych ga$ziach przemysu przetwrczego! gdzie docelow
zdolno5 produkcyjn zakadu mona osign5 wkrtce po rozpocz$ciu eksploatacji! w cigu pier ;
wszych lat produkcj$ programuje si$ znacznie poniej tego poziomu w celu przystosowania jej do
stopniowego przyrostu popytu na dany produkt" 'odnoszenie kwali#ikacji moe rwnie stanowi5
czynnik ograniczajcy w wielu ga$ziach przemysu! szczeglnie w przemyle maszynowym! a
wielko5 produkcji musi zosta5 przykrojona do poziomu tych kwali#ikacji oraz wydajnoci pracy" W
takich przypadkach pen zdolno5 produkcyjn mona osign5 dopiero po kilku latach i moe
okaza5 si$ nierealistycznym planowanie na innej podstawie ni stopniowy przyrost wydajnoci i
produkcji"
W przypadku ga$zi zajmujcych si$ montaem programowanie produkcji powinno okrela5 zakres
integracji produkcyjnej! ktra pocztkowo moe by5 stosunkowo niska i wzrasta5 stopniowo"
'rogramowanie produkcji moe odbywa5 si$ w rnych #ormach! a najodpowiedniejszy model
produkcji naley ustali5 w stosunku do projektowanej wielkoci zbytu i wzrostu produkcji!
szczeglnie dla pierwszych lat eksploatacji"
Fzynniki determinujce program produkcji w pocztkowych latach eksploatacji rni si$ znacznie
dla poszczeglnych projektw" 9ona to zilustrowa5 odmiennym podejciem! jakie naley przyj5 dla
nast$pujcych typw wytwrczoci3 jeden wyrb! cigy proces wytwarzania! np" w produkcji
cementu! wiele wyrobw! cigy proces produkcji! np" w ra#inerii ropy na#towej! produkcja seryjna na
zamwienie! np" w zakadach przemysu maszynowego oraz monta i produkcja masowa! jak w
przypadku produkcji samochodw" W pierwszym przypadku przyrost zbytu moe nie stanowi5
specjalnego problemu! o ile zdolno5 produkcyjna nie przekracza poziomu popytu lokalnego! ale
problemy produkcyjne mog mie5 tu wi$ksze znaczenie" W drugim przypadku mog wystpi5
problemy zarwno w s#erze produkcji jak i zbytu" W trzecim przypadku! chocia aspekty produkcyjne
mog stwarza5 pewne trudnoci! krytycznym momentem b$dzie zapewnienie odpowiedniego port#ela
zamwieH" W przypadku czwartym dominowa5 b$d aspekty zbytu w relacji do ceny"
4a'otrzebowanie na )rodki 'rodukcji
'o okreleniu w programie produkcji poziomu produkcji wyrobw #inalnych oraz ewentualnie
pproduktw! jak rwnie wzajemnych powizaH pomi$dzy rnymi liniami i procesami
produkcyjnymi! dla kadego etapu naley ustali5 wielko5 konkretnego zapotrzebowania na materiay
i si$ robocz" W tym celu naley sporzdzi5 wykres przepywu materiaw! pokazujcy
zbilansowanie materiaw i innych czynnikw produkcji w poszczeglnych etapach produkcji" %glne
zapotrzebowanie na materiay i si$ robocz powinny by5 ju zidenty#ikowane przed okreleniem
zdolnoci produkcyjnych zakadu! obecnie naley ustali5 konkretne iloci niezb$dne na kadym z
etapw programu produkcji oraz zwizane z tym koszty" Naley oszacowa5 potrzeby materiaowe i
koszty w odniesieniu do materiaw podstawowych! takich jak surowce oraz pprodukty i zakupy
zewn$trzne! waniejszych pozycji w zakresie zaopatrzenia (materiay pomocnicze i usugi
przedsi$biorstw uytecznoci publicznej,! innych pozycji zaopatrzenia oraz zapotrzebowania na prac$
yw"
Szczegowe szacunki w tym zakresie naley sporzdzi5 dla etapw produkcji wst$pnej i produkcji
penej oraz jednego lub wi$cej etapw porednich! o ile mona je wyraGnie wyodr$bni5"
'rzygotowujc szacunki wykorzystania materiaw naley rwnie przewidzie5 rezerw$ na ubytki!
straty i braki oraz rezerw$ siy roboczej! jak przedstawiono to w rozdziaach *4 i 4*** omawiajcych
zapotrzebowanie na zasoby materialne i ludzkie" W przypadkach! gdy nie mona zastosowa5 tak
szczegowej procedury do skalkulowania kosztw materiaowych i osobowych na poszczeglnych
etapach produkcji do momentu osigni$cia penej zdolnoci produkcyjnej z powodu zmiennoci tych
kosztw! z atwoci mona wyliczy5 rozkad kosztw materiaowych i osobowych dla etapu
wst$pnego na podstawie poziomu kosztw przy penej zdolnoci produkcyjnej" 'rocedur$ t$ zastoso;
wano w tablicy 6;?A- (szacunek rocznych kosztw produkcji, i tablicy 6;/"
'rzykad programu sprzeday przedstawiono w tablicy ***;-" 'owinien on suy5 za podstaw$
planistyczn dla okrelenia programu produkcji i sporzdzenia tabeli przepyww gotwkowych" W
tym celu! w pierwszym wierszu tablicy 6;/ naley wprowadzi5 rne przewidywane poziomy
wykorzystania zdolnoci produkcyjnych" W ten sposb mona atwo zaprogramowa5 przyrost
zmiennych kosztw produkcji w miar$ wzrostu wielkoci produkcji i zbytu"
Tec"nologia
Wanym czynnikiem! jaki naley wzi5 pod uwag$ okrelajc program produkcji i zdolnoci
produkcyjne zakadu! jest technologia i know;how! ktre maj by5 wykorzystane w projekcie" 'ewne
procesy s cz$sto zwizane z okrelonymi rozmiarami produkcji lub te staj si$ technicznie
i ekonomicznie uzasadnione wycznie na okrelonym poziomie" 9a to szczeglne odniesienie do
przemysu chemicznego! gdzie pewne procesy mona wykorzysta5 znacznie e#ektywniej przy
okrelonym poziomie produkcji! ale zasad$ t$ mona rozcign5 rwnie na inne ga$zie" Na przykad
zastosowanie zoonych centrw obrbczych moe nie znaleG5 uzasadnienia w przemyle maszyno;
wym! gdzie przewiduje si$ stosunkowo niski poziom produkcji" Wybr i wykorzystanie technologii
stanowi kluczowy czynnik w okreleniu zdolnoci produkcyjnych zakadu"
Iady technicznie uzasadniony wariant musi dodatkowo spenia5 pewne warunki spoeczne!
ekologiczne! ekonomiczne i #inansowe! jako e programy produkcji i zdolnoci produkcyjne zakadu
s #unkcjami wzajemnie powizanych czynnikw spoeczno;ekonomicznych! strategicznych i
technicznych"
*kre)lenie zdolno)ci 'rodukc!jn!c" zakadu
2ermin zdolnoci produkcyjne mona oglnie zde#iniowa5 jako ilo5 lub liczb$ jednostek! jakie
mona wyprodukowa5 w okrelonym czasie" W niniejszym Poradniku stosuje si$ dwa nast$pujce
wyraenia dotyczce zdolnoci produkcyjnych3
8ormalne osigalne zdolno-ci produkcyjne# Zdolnoci te mona osign5 w normalnych warunkach
pracy biorc pod uwag$ nie tylko zainstalowane urzdzenia i warunki techniczne zakadu! takie jak
normalne postoje! przestoje! okresy witeczne! przerwy na konserwacj$! zmian$ oprzyrzdowania!
podany stopieH zmianowoci oraz niepodzielno5 wi$kszych maszyn! ale take stosowany system
zarzdzania" D wi$c osigalna normalna zdolno5 produkcyjna jest to liczba jednostek
wyprodukowana w cigu roku w powyszych warunkach" Wielko5 ta powinna by5 dostosowana do
moliwoci zbytu ustalonych na podstawie zarysu koncepcji marketingowejX
8ominalne maksymalne zdolno-ci produkcyjne# Zdolnoci nominalne s to zdolnoci osigalne
technicznie i cz$sto odpowiadaj zdolnoci gwarantowanej przez dostawc$ urzdzeH" %signi$cie
nominalnych maksymalnych zdolnoci jest moliwe! lecz powodowaoby to konieczno5 pracy w
nadgodzinach! nadmierne zuycie zaopatrzenia #abrycznego! porednich czynnikw produkcji! cz$ci
zamiennych i zuywajcych si$! jak rwnie nieproporcjonalnie wysoki wzrost kosztw produkcji"
'o ustaleniu koncepcji marketingowej i odpowiadajcej jej wielkoci zbytu naley oceni5 inne
elementy w celu okrelenia normalnej osigalnej zdolnoci produkcyjnej zakadu" Zdolno5 ta
powinna odpowiada5 optymalnemu poziomowi produkcji! moliwemu do okrelenia na podstawie
wzajemnego oddziaywania na siebie rnych elementw studium #easibility! takich jak technologia!
dost$pno5 zasobw! koszty inwestycyjne i koszty produkcji" Fhocia zwykle jeden z nich b$dzie
elementem krytycznym dla okrelenia normalnej osigalnej zdolnoci produkcyjnej zakadu! naley
wzi5 pod uwag$ wszystkie aspekty" +wa czynniki dominuj w okreleniu zdolnoci produkcyjnych3
minimalna! ekonomiczna wielko5 zakadu oraz dost$pno5 technologii produkcji i wyposaenia w
odniesieniu do rnych poziomw produkcji"
E&ekt skali
Zdolnoci produkcyjne naley rwnie odnie5 do e#ektu skali" W wi$kszoci ga$zi przemysu
minimalny ekonomiczny poziom produkcji zosta generalnie ustalony w odniesieniu do
zastosowanych technologii oraz cen panujcych w krajach uprzemysowionych" Eednake poziom ten
moe by5 inny w rnych krajach w zalenoci od okolicznoci" 'odczas gdy koszty produkcji b$d
niewtpliwie spada5 przy zwi$kszajcym si$ poziomie i wielkoci produkcji! e#ekty ekonomiczne!
ekologiczne i techniczne mog wykazywa5 znaczne zrnicowanie w zalenoci od kraju i ga$zi
przemysu" 2ak dzieje si$! na przykad! w przemyle artykuw technicznych! cznie z produkcj
takich artykuw konsumpcyjnych trwaego uytku! jak samochody i traktory"
Minimalna wielko)5 ekonomiczna i ograniczenia zwi0zane z w!'osaeniem
'oj$cie minimalnej wielkoci ekonomicznej odnosi si$ do wi$kszoci ga$zi przemysu i projektw!
lecz ma ono rne znaczenie dla rnych typw przemysu" W wielu ga$ziach przemysu
przetwrczego mona generalnie okreli5 minimaln wielko5 produkcji" Fementowni produkujcej
poniej /11 ton dziennie nie uwaa si$ na og za ekonomiczn! poniewa moe wystpi5 konieczno5
zastosowania pionowych piecw szybowych! ktre swoj produkcj nie mog na konkurencyjnym
rynku dorwna5 piecom obrotowym" Zakady produkujce amoniak musz mie5 okrelon minimaln
wielko5! o ile koszt amoniaku ma nie by5 nadmiernie wysoki w porwnaniu z amoniakiem
uzyskiwanym przez innych odbiorcw" +otyczy to duej liczby zakadw chemicznych! w tym
zakadw pierwotnego i wtrnego przetwrstwa ropy na#towej! ktrych wielko5 ekonomiczna
gwatownie si$ zwi$ksza dla wi$kszoci produktw"
W wielu ga$ziach w krajach uprzemysowionych wyst$puje tendencja do gwatownego zwi$kszania
zdolnoci produkcyjnych w celu jak najlepszego wykorzystania e#ektu skali" Zwi$kszenie zdolnoci
produkcyjnych wymaga nakadw inwestycyjnych proporcjonalnie znacznie niszych w porwnaniu
do zwi$kszonej produkcji! co w rezultacie daje niszy koszt jednostkowy" %krelajc minimaln
wielko5 ekonomiczn projektu naley wykorzysta5 zdobyte przez innych dowiadczenie! jako e
istnieje pewien zwizek pomi$dzy kosztami produkcji w projekcie b$dcym przedmiotem analizy
a takimi kosztami w tej samej dziedzinie produkcji w innych projektach" Eeeli nie ma to zastosowania
z powodu ograniczonych zasobw lub wielkoci przewidywanego popytu! naley wyczerpujco
przeanalizowa5 wynikajce z tego wysze koszty produkcji i ceny! niemono5 konkurowania
z producentami kierujcymi si$ strategi najniszych kosztw na rynkach zewn$trznych oraz stopieH i
rodzaj ewentualnie potrzebnej ochrony"
*nnym wanym czynnikiem jest to! e dost$pna technologia i wyposaenie s cz$sto znormalizowane
dla konkretnych zdolnoci produkcyjnych w rnych ga$ziach przemysu" Fhocia mona je
dostosowa5 do mniejszej skali produkcji! koszty takiej adaptacji mog by5 nieproporcjonalnie
wysokie" &wnie z tego wzgl$du projekty w pewnych ga$ziach przemysu powinny odpowiada5
minimalnej wielkoci ekonomicznej! a jeeli jest to niemoliwe! naley to wyraGnie stwierdzi5"
+otyczy to rwnie ga$zi przemysu nastawionych na monta! szczeglnie w przypadku produkcji
seryjnej! poniewa musi ona by5 powizana z rozsdnym poziomem cigej lub pcigej produkcji"
Eednake w pewnych ga$ziach przemysu maszynowego o wieloasortymentowej produkcji moliwa
jest znacznie wi$ksza elastyczno5! jako e zdolnoci produkcyjne mona w rnych okresach
rozoy5 na szereg produktw" 2ym niemniej! odpowiedni wielko5 ekonomiczn mona generalnie
okreli5 pod wzgl$dem potrzeb w zakresie wyposaenia i zastosowanej technologii! chocia moliwe
s tu rne kombinacje"
*graniczenia w zakresie zasob#w i )rodk#w 'rodukcji
Krak zasobw krajowych lub zewn$trznych oraz podstawowych rodkw produkcji! czy to surowcw
czy te pproduktw! moe stanowi5 przeszkod$ dla realizacji projektw w krajach rozwijajcych si$"
+zieje si$ tak z powodu niedoboru dewiz na import wyposaenia! komponentw czy pproduktw!
lub te z powodu niedostatku rodkw krajowych! czy to prywatnych czy publicznych! na wi$ksze
projekty wymagajce duych nakadw inwestycyjnych" 2am! gdzie popyt i ewentualny zakres
penetracji rynku s znaczne! zdolnoci produkcyjne zakadu zaspokoj tylko cz$5 przewidywanego
popytu! reszt$ pozostawiajc innym projektom! importowi lub pGniejszemu zwi$kszeniu zdolnoci
produkcyjnych projektowanego zakadu" Nawet przy minimalnej wielkoci ekonomicznej
jednostkowe koszty produkcji b$d prawdopodobnie do5 wysokie w porwnaniu z kosztami
produkcji innych #irm w tej samej dziedzinie! a e#ekt skali b$dzie w minimalnym stopniu okrela5
zasadno5 realizacji projektu" Eeeli osigalna normalna zdolno5 produkcyjna projektu jest poniej
minimalnej wielkoci ekonomicznej! to skutki odnonie kosztw produkcji! cen wyrobw oraz takich
aspektw jak niezb$dny zakres ochrony powinny by5 w peni nawietlone w studium #easibility"
7adra kierownicza i sia robocza
+owiadczenie przemysowe pokazuje! e musi upyn5 pewien czas! zanim kadra i sia robocza
zaangaowane w proces wytwrczy osign dostateczny poziom umiej$tnoci" Irzywa uczenia si$
opisuje ten proces! na ktry wpyw maj rwnie inne czynniki! takie jak pochodzenie spoeczno;
kulturowe! wytrzymao5 #izyczna! wyywienie! stopieH i moliwoci przystosowania si$ do otoczenia
przemysowego"
B. W,&4- (/160#l#2ii
Wybr odpowiedniej technologii i know;how stanowi krytyczny element kadego studium #easibility"
Wybr ten powinien opiera5 si$ na szczegowej analizie i ocenie wariantw technicznych i powinien
dotyczy5 wariantu najlepiej odpowiadajcego danemu projektowi lub wybranej strategii inwestycyjnej
oraz warunkom spoeczno;ekonomicznym i ekologicznym" Wybr odpowiedniej technologii wie si$
bezporednio z warunkami jej wykorzystania w okrelonej sytuacji" 2o! co moe by5 odpowiednie w
warunkach uprzemysowionej gospodarki o wysokich kosztach robocizny! niekoniecznie musi by5
optymalne w krajach rozwijajcych si$! gdzie sia robocza jest tania! lecz wyst$puj ostre ograniczenia
w zakresie in#rastruktury i dost$pnoci rodkw produkcji" Z drugiej strony! zakad w kraju rozwija;
jcym si$! produkujcy przede wszystkim na eksport do krajw uprzemysowionych! moe wymaga5
zastosowania najnowszych zautomatyzowanych i kapitaochonnych procesw produkcyjnych! aby
mc konkurowa5 na takim rynku" Ionkurencyjne moliwoci produkcyjne na rynkach docelowych s
jednym z najistotniejszych czynnikw wyboru technologii! a zwizana z tym zdolno5 produkcyjna
zakadu moe by5 gwnym czynnikiem determinujcym takie moliwoci"
Wybr technologii musi posiada5 bezporednie odniesienie do rynku! zasobw i warunkw
rodowiskowych oraz strategii zarzdzania zalecanych dla danego projektu" Kezporedni wpyw na
wybr technologii! zdolno5 produkcyjn oraz koszty produkcji mog wywrze5 takie czynniki! jak
rodzaj przemysu! #orma udziau zagranicznego! cele polityki danego kraju! strategia rozwoju
przemysowego! dost$pno5 lokalnych zasobw i wykwali#ikowanej siy roboczej oraz par$ innych"
2rzeba rwnie wzi5 pod uwag$ najnowsze wynalazki w dziedzinie techniki i zastosowaH oraz ich
wpyw na zdolnoci produkcyjne zakadu" 9og one mie5 zastosowanie oglne! jak w przypadku
urzdzeH sterowanych numerycznie! lub te mog odnosi5 si$ do konkretnych etapw produkcji
wywierajc znaczny wpyw na wydajno5 zakadu w szeregu dziedzinach" Eednake mog
wyst$powa5 pewne ograniczenia w ich wykorzystaniu w pewnych sytuacjach! zwizane np" z
kwali#ikacjami! ktre rwnie naley wzi5 pod uwag$"
W wietle oglnowiatowych skutkw ekologicznych rozwoju rolnictwa i przemysu! nie mona ju
dokonywa5 wyboru technologii bez ocenienia potencjalnych skutkw ekologicznych projektu dla
rodowiska naturalnego" Dnaliza aspektw rodowiskowych w nowoczesnym projektowaniu przedsi$;
wzi$5 i ocenie technologii nie ogranicza si$ do minimalizacji zanieczyszczenia! ale powinna rwnie
obejmowa5 ochron$ zasobw naturalnych oraz oszcz$dzanie zasobw nieodnawialnych" 'od tym
wzgl$dem wyborem technologii rzdz gwne cele strategiczne projektu inwestycyjnego!
a jednoczenie wyst$puje cise powizanie z elementami omwionymi w poprzednich rozdziaach na
temat marketingu! materiaw i lokalizacji"
Skutki ekologiczne i )rodowiskowe
Wanym aspektem wyboru technologii s skutki ekologiczne i rodowiskowe! szczeglnie wszelkie
ewentualne zagroenia! jakie mog wynikn5 z wykorzystania okrelonych technologii" Wielkie
katastro#y! jakie miay miejsce w przeszoci! podkreliy konieczno5 bardzo uwanej oceny niebez;
piecznych technologii oraz wykorzystania materiaw toksycznych na rnych etapach produkcji"
Kardzo istotne jest wyraGne zidenty#ikowanie procesw produkcyjnych niebezpiecznych i
wykorzystujcych substancje toksyczne oraz podj$cie odpowiednich krokw zabezpieczajcych"
Naley rwnie wzi5 pod uwag$ e#ekty dla rodowiska naturalnego rnych technologii przemyso;
wych" 'ozbywanie si$ substancji toksycznych do rzek lub atmos#ery doprowadzio w wielu krajach do
powanego zanieczyszczenia i degradacji rodowiska" Orodki niezb$dne do zagodzenia skutkw
wykorzystania technologii niebezpiecznych i majcych negatywny wpyw na rodowisko naley
zidenty#ikowa5 i oceni5 w ramach procesu wyboru technologii" 9oe wystpi5 konieczno5
zastosowania konkretnych rodkw dla kontroli zanieczyszczenia powietrza! w tym limitw emisji
substancji zanieczyszczajcych do atmos#ery! dla kontroli zanieczyszczenia wd! w tym okrelenie
jakoci ciekw i odpadw produkcyjnych oraz dla kontroli haasu i dGwi$kw o wysokiej
cz$stotliwoci" Orodki te naley wczy5 w plany procesw" W pewnych projektach wykorzystujcych
niebezpieczne procesy i substancje toksyczne moe wystpi5 konieczno5 utworzenia stre#
ochronnych pomi$dzy terenem zakadu i zamieszkaymi obszarami"
Ekologiczna orientacja 'lanu wst'nego
*deaem byoby! gdyby projekt nie powodowa adnych negatywnych skutkw dla rodowiska
naturalnego i spoecznego" 'oniewa cel ten mona ekonomicznie osign5 tylko w wyjtkowych
przypadkach! naley uczyni5 wszystko! aby zastosowa5 takie procesy produkcyjne! ktre b$d
powodowa5 najmniejsze emisje oraz! aby zminimalizowa5 obcienie dla rodowiska" Niskoemisyjn
produkcj$ mona uzyska5 poprzez rozwaenie rnych techniczno;ekonomicznych wariantw w
poszczeglnych etapach planowania! takich jak zastosowanie surowcw niskoodpadowych!
zaplanowanie zamkni$tych obiegw! systemw utylizacji odpadw (w zakadzie lub poza nim, oraz
koHcowych urzdzeH ekologicznych (#iltrw! urzdzeH do usuwania tlenkw siarki i azotu itp","
'rzede wszystkim wane jest zidenty#ikowanie procesw charakteryzujcych si$ jak najnisz
konsumpcj surowcw" %biegi zamkni$te umoliwi ponowne wykorzystanie surowcw i materiaw
pomocniczych w ramach procesu produkcyjnego poprzez cay wachlarz rnych technik (np"
recyrkulacja wody w przemyle papierniczym," 'oprzez zastosowanie odpowiednich procesw
produkcji moliwe jest odzyskiwanie materiaw odpadowych ze ciekw lub gazw spalinowych!
ktre w innym przypadku powodowayby znaczne obcienie dla rodowiska" %dzyskane substancje
mona ponownie wykorzysta5 w procesie produkcyjnym" W tym przypadku osiga si$ jakby dwa cele!
tzn" ograniczenie zanieczyszczenia rodowiska i oszcz$dnoci wynikajce z ponownego
wykorzystania surowcw" %dzyskiwanie surowcw przynosi w pewnych przypadkach znaczne
korzyci pod wzgl$dem technicznym i ekonomicznym"
Eeeli niemoliwe jest zrealizowanie adnej z wyej wspomnianych ewentualnoci z powodw
technicznych lub ekonomicznych! mona unikn5 szkodliwych skutkw dla rodowiska poprzez
zastosowanie technik ochrony rodowiska przy koHcu procesu produkcyjnego (systemw
#iltracyjnych! osadnikw! oczyszczalni ciekw itp",
*cena w!maganej tec"nologii
2echnologia produkcji podanych wyrobw na podstawie zasobw zidenty#ikowanych dla danego
projektu moe by5 powszechnie znana (opublikowana, lub te moe by5 wasnoci osb! ktre mog
by5 skonne do jej przekazania pod pewnymi warunkami" 'odstawowym celem oceny technologii jest
ustalenie wpywu rnych technologii na spoeczeHstwo i gospodark$ narodow (analiza nakadw i
wynikw! wpyw na zatrudnienie i dochody! zaspokojenie potrzeb ludzkich itp",! ich skutkw dla
rodowiska (ocena wpywu na rodowisko, oraz wykonalnoci techniczno;ekonomicznej ocenianej z
punktu widzenia przedsi$biorstwa"
Dby umoliwi5 starann ocen$ technologicznych alternatyw wymaganych i dost$pnych dla
analizowanego projektu naley kierowa5 si$ nast$pujcym logicznym cigiem krokw3
</T</U
zde#iniowanie problemu! opis technologii! prognoza techniczna! opis socjologiczny! prognoza
socjologiczna! identy#ikacja! analiza i ocena skutkw! analiza polityki i przedstawienie wynikw"
W praktyce zwykle nie realizuje si$ tych logicznych krokw w cigu liniowymX moe zaistnie5
potrzeba zastosowania procesu iteracyjnego poprzez powtarzanie wczeniejszych krokw a do
uzyskania zadowalajcych wynikw" Dby mc oceni5 proces technologiczny oraz jego alternatywy!
konieczne jest zde#iniowanie wszystkich #izycznych rodkw wyjciowych i e#ektw koHcowych dla
planowanego zakadu"
e&inicja 'roblemu
Wymagan technologi$ de#iniuje nie tylko koncepcja marketingowa (strategia projektu i relacje
produkt P rynek omwione w rozdziale ***, oraz dost$pne surowce i zaopatrzenie (przedstawione w
rozdziale *4,! lecz take warunki spoeczno;ekonomiczne! ekologiczne! #inansowe! gospodarcze
i techniczne! ktre mona okreli5 wsplnym terminem3 otoczenie gospodarcze" W studium #easibility
naley zidenty#ikowa5! opisa5 i oceni5 najwaniejsze elementy wymaganej technologii powi$cajc
specjaln uwag$ istniejcym lub mogcym wystpi5 w przyszoci ograniczeniom w uzyskaniu i
wykorzystaniu dost$pnych technologii! dalszym potrzebom rozwojowym oraz ewentualnym
alternatywnym rozwizaniom technologicznym"
*'is tec"nologii i 'lan zakadu
'rzygotowanie planu i zaprojektowanie zakadu ma zasadnicze znaczenie dla kadego projektu"
Naley to przeprowadzi5 w dwch etapach planowania projektu" Mtap pierwszy P pocztkowy P
powinien polega5 na przygotowaniu wst$pnego planu projektu na podstawie przewidywanej
dziaalnoci produkcyjnej oraz wariantw technologicznych" +rugi etap planowania i projektowania
projektu mona realizowa5 dopiero po sprecyzowaniu szczegw odnonie technologii! zdolnoci
produkcyjnych zakadu i wyposaenia"
Wst$pny plan projektu powinien przedstawia5 oglne ramy zamierzenia! ktre mog suy5 za szerok
podstaw$ do przygotowania dokumentacji technicznej! projekcji zakresu prac budowlanych!
okrelenia zapotrzebowania na urzdzenia i inne elementy inwestycyjne" 'owinien on de#iniowa5
cechy #izyczne zakadu! takie jak in#rastruktura i uzbrojenie terenu! budynki #abryczne i inne obiekty!
urzdzenia transportowe (drogi! bocznice kolejowe itp", oraz podczenia do sieci usug publicznych!
w tym podstacje energetyczne! podczenia wodocigowe! kanalizacja oraz linie gazowe i tele#oniczne
zarwno na terenie zakadu! jak i poza nim oraz inne elementy prac budowlanych! takie jak
ewentualna rozbudowa urzdzeH produkcyjnych! magazynw i budynkw" Na tym etapie schemat
planu powinien pokazywa5 zwizki pomi$dzy obiektami i pracami budowlanymi oraz urzdzeniami!
</T</U
'atrz D" :" 'orter! D Juidebook #or 2echnology Dssessment and *mpact Dnalysis (New \ork! MlseLier! -.=1,"
jakie maj zosta5 zainstalowane! jak rwnie przedstawia5 wykresy przepywu materiaw oraz
produktw porednich i #inalnych"
Wst$pny plan projektu powinien zawiera5 schematy i rysunki! ktre nie musz by5 w odpowiedniej
skali! lecz powinny przedstawia5 rne cechy #izyczne zakadu i ich wzajemne powizania"
Sporzdzone schematy i rysunki b$d rni5 si$ co do rodzaju i szczegw w zalenoci od
charakteru i zoonoci projektu" 2ym niemniej! dla wi$kszoci projektw na tym etapie schematy
#unkcjonalne i rysunki powinny obejmowa53
%glne plany #unkcjonalne! okrelajce gwne! #izyczne (lub lokalizacyjne, cechy i powizania
pomi$dzy maszynami i wyposaeniem! pracami budowlano;inynieryjnymi oraz rnymi
urzdzeniami pomocniczymi i usugowymi
'odstawow charakterystyk$ technologii
Wykresy przepywu materiaw i porednich czynnikw produkcji
:inie energetyczne! wodocigowe! gazowe! tele#oniczne! kanalizacyjne i odprowadzajce emisje!
wewn$trzne i zewn$trzne! do punktu przyczenia do sieci publicznej
%bszary przewidziane na rozbudow$
&ysunki zagospodarowania przestrzennego powinny by5 sporzdzone na podstawie map
geodezyjnych oraz danych na temat cech geologicznych i hydrologicznych oraz warunkw glebowych
na obszarze wybranej lokalizacji" Eeeli rysunki sporzdza si$ w skali! moe ona wynosi5 od -3-111
do -3011! ale powinna by5 wystarczajco dua! aby pokaza5 najistotniejsze cechy #izyczne zakadu!
ktre mona nast$pnie dalej opracowywa5 na etapie sporzdzania szczegowych planw zakadu"
/!nek tec"nologii i alternat!w!
Na etapie realizacji studium #easibility naley wzi5 pod uwag$ charakter rynku technologii oraz
dost$pnych alternatyw technologicznych" +obranie odpowiedniej technologii stanowi niewtpliwie
jeden z kluczowych elementw takiego studium" 2rzeba to odnie5 do ekonomicznej zdolnoci
produkcyjnej zakadu oraz minimalnej! ekonomicznej wielkoci produkcji! jak rwnie paru innych
czynnikw! ktre mog by5 zmienne w zalenoci od strategii przedsi$biorstwa i warunkw
lokalnych" W studium #easibility naley zidenty#ikowa5 zarwno alternatywne technologie! jak
i alternatywne Grda technologii" %cena b$dzie wwczas ukierunkowana na wybr technologii oraz
Grda! z ktrego mona j uzyska5" W studium naley rwnie omwi5 warunki kontraktowe! ktre
mog mie5 specjalne znaczenie w kontekcie uzyskania okrelonej technologii" Warunki te mog
rni5 si$ znacznie dla przemysu przetwrczego! produkcji artykuw technicznych i artykuw
konsumpcyjnych trwaego uytku! maszyn i urzdzeH" Naley rwnie okreli5 wymogi w zakresie
podnoszenia kwali#ikacji oraz rozwijania prac badawczo;rozwojowych i umiej$tnoci projektowych w
danej dziedzinie"
*cena dost'no)ci
&ynek technologii przemysowych jest wysoce niedoskonay i dla wi$kszoci ga$zi przemysu
istniej alternatywne technologie i ich Grda" 'ewne specjalistyczne produkty i procesy mog by5
dost$pne tylko w jednym lub kilku Grdach i mog wystpi5 trudnoci w znalezieniu alternatywnych
technologii produkcji" Naley jednak wykaza5 si$ odpowiedni wiedz i znajomoci takich
alternatyw i ich potencjalnych dostawcw! w tym praw wasnoci przemysowej majcych
zastosowanie w kadym z przypadkw" *n#ormacje na temat alternatywnych technologii i ich Grde
stanowi wany element studium #easibility" W krajach rozwijajcych si$ in#ormacja na temat
najnowszych i innych technologii jest cz$sto albo zdezaktualizowana albo rozproszona w wielu
Grdach" +latego te tworzenie bankw in#ormacji przemysowo;technicznej stao si$ nieodzowne dla
realizacji rozwoju przemysowego" W zwizku z tym w roku -.=1 uruchomiono Kank *n#ormacji
'rzemysowo;2echnicznej )N*+% (*N2*K,!
<?T<?U
a jego gwnym celem jest zapewnienie szybszego!
atwiejszego i szerszego przepywu in#ormacji do osb zajmujcych si$ doborem technologii" W
studium #easibility trzeba rwnie oceni5 zdobycze post$pu technicznego w danej dziedzinie oraz
prawdopodobne skutki nowych i powstajcych technologii dla moliwoci uzyskania przewagi
konkurencyjnej"
Prognoza tec"niczna
Studium #easibility powinno dawa5 ocen$ i prognoz$ tendencji rozwoju technicznego w trakcie
realizacji projektu oraz jego cyklu ycia lub te w okresie ograniczonym horyzontem planistycznym
projektu" 'rognoza techniczna ma specjalne znaczenie dla projektw inwestycyjnych w przemysach
charakteryzujcych si$ wysokim stopniem innowacyjnoci" 'ost$p techniczny! szczeglnie w zakresie
mikroelektroniki! biotechnologii oraz technologii nowych materiaw i Grde energii! wywiera
ogromny wpyw na produkty i procesy w rnych ga$ziach przemysu i naley oceni5 jego implikacje
wraz z odpowiadajcymi mu zastosowaniami i rozwojem kwali#ikacji oraz wymaganymi zdolnociami
absorpcji" Naley rwnie zbada5 moliwoci powizania nowych technologii z bardziej tradycyjnymi
procesami produkcyjnymi! np" zastosowanie mikroprocesorw na pewnych etapach produkcji"
Eednoczenie wybrana technologia musi by5 technologi sprawdzon! ktr ju zastosowano i
wykorzystano! oraz ktr mona odnie5 do lokalnych warunkw"
*cena integracji lokalnej
Spraw majc due znaczenie przy wyborze technologii jest poziom integracji lub lokalnej wartoci
dodanej! ktry mona osign5 w stosunku do danego wykorzystania technologii" W studium
#easibility naley przedstawi5 zakres integracji! jaki powinien zosta5 osigni$ty w okrelonym okresie
czasu" Fhocia aspekt ten stanowi kluczowy punkt negocjacji dotyczcych nabycia i trans#eru
technologii! studium #easibility powinno wskazywa5 parametry odpowiedniego poziomu integracji!
szczeglnie dla produkcji artykuw technicznych! jako e wymogi w zakresie wyposaenia
kapitaowego oraz planowanie produkcji mog by5 w duym stopniu uzalenione od podanego
poziomu integracji"
*'is skutk#w s'oeczno-ekonomiczn!c"
Fhocia spoeczno;ekonomiczne skutki projektu w ogle! a wybranej technologii w szczeglnoci!
stanowi raczej przedmiot ekonomicznej analizy nakadw i wynikw! nie mona pewnych aspektw
spoeczno;ekonomicznych pomin5 w studium #easibility" Naley zidenty#ikowa5 polityk$ paHstwa
odnonie nabywania zagranicznych technologii! absorpcji technologii i post$pu technicznego! a
in#rastruktura spoeczno;ekonomiczna! w tym za struktura siy roboczej! moe mie5 znaczny wpyw
na moliwo5 zastosowania technologii! jaka ma by5 wybrana dla danego projektu"
*cena skutk#w dla )rodowiska
:9A:9B
<?T<?U
*N2*K jest cz$ci Sekcji ds" *n#ormacji 'rzemysowo;2echnicznej +epartamentu &ozwoju 'rzemysowego!
Ionsultacji i 2echnologii" Eego gwnym zadaniem jest podejmowanie skoordynowanych dziaaH w zakresie in#ormacji
przemysowo;technicznej! wzmacnianie systemw in#ormacji w krajach rozwijajcych si$ oraz zbieranie i przekazywanie
in#ormacji na prob$ tych krajw" *N2*K dziaa poprzez swoj Sub$ Zbierania *n#ormacji 'rzemysowych oraz system
sieciowy" Klisze in#ormacje na temat *N2*K mona uzyska5 w +epartamencie &ozwoju 'rzemysowego! Ionsultacji i
2echnologii )N*+%"
<>T<>U
'atrz take rozdzia 4 cz$5 F"
%cena skutkw dla rodowiska stanowi proces planistyczny i decyzyjny! w ktrym bierze si$ pod
uwag$ przede wszystkim te aspekty! ktre s wane dla rodowiska" %cena skutkw dla rodowiska
rni si$ od innych przyj$tych procedur z dwch istotnych wzgl$dw dotyczcych! z jednej strony!
wi$kszego zakresu in#ormacji i szerszego uczestnictwa spoeczeHstwa! a z drugiej P oglnego
podejcia! ktre bierze rwnie pod uwag$ e#ekty synergiczne (wspdziaanie rnych przyczyn i
potencjalne wzmocnienie negatywnych skutkw dla rodowiska,"
W cigu ostatnich dwch dziesi$cioleci w krajach uprzemysowionych opracowano wiele procedur
oceny skutkw dla rodowiska zgodnych z ich odpowiednimi systemami prawnymi" Fech wspln
tych procedur jest wymg przedstawienia przez przyszego operatora zakadu raportu na temat
skutkw dla rodowiska! ktry oceniany jest wedug regu panujcych w kraju! gdzie realizowany ma
by5 projekt" 'oniewa procedury te s bardzo zrnicowane w rnych krajach! naley odwoa5 si$ do
odpowiedniej literatury w kraju b$dcym przedmiotem zainteresowania"
*stniej okrelone standardy oceny skutkw dla rodowiska dla krajw rozwini$tych i rozwijajcych
si$! opracowane przez takie organizacje jak Muropejska Iomisja Jospodarcza! Wsplnota Muropejska
i )NM'" Standardy te mona swobodnie stosowa5 w planowaniu nowych inwestycji przemysowych
w krajach rozwijajcych si$! z uwzgl$dnieniem przepisw danego kraju"
*cena i dob#r tec"nologii
W studium #easibility naley oceni5 alternatywne techniki w celu okrelenia technologii najbardziej
odpowiedniej dla danego zakadu" %cena ta powinna uwzgl$dnia5 zdolnoci produkcyjne zakadu i
powinna wychodzi5 od ilociowego oszacowania wielkoci produkcji! przyrostu produkcji i okresu
dochodzenia do penej zdolnoci produkcyjnej oraz jakociowej oceny produktw i moliwoci ich
zbytu" Nast$pnie naley oceni5 wpyw alternatywnych rozwizaH na wielko5 inwestycji kapitaowych
i koszty produkcji dla okresu planowania" Eednake oprcz speniania podstawowych! wymienionych
wyej kryteriw! technologia musi by5 w peni sprawdzona i zastosowana ju w procesie
wytwarzania! najlepiej w #irmie! z ktrej pochodzi" Fhocia oglnie biorc nie naley bra5 pod uwag$
nowych i niesprawdzonych technik eksperymentalnych! naley rwnie unika5 technologii
przestarzaych! co oznacza konieczno5 przestudiowania tendencji w dziedzinie post$pu technicznego
i zorientowania si$ w moliwociach zastosowania bardziej nowoczesnych technik" Na przykad w
produkcji rnych rodzajw nawozw sztucznych wybr technologii naley oprze5 na najnowszych
zdobyczach post$pu technicznego! a nie na starych! cho5 sprawdzonych procesach! ktre
prawdopodobnie w krtkim czasie stan si$ przestarzae"
+obr technologii naley odnie5 do gwnych rodkw produkcji! jakie mog by5 dost$pne dla
projektu oraz do odpowiedniej kombinacji zasobw w krtkim i dugim okresie" W pewnych
przypadkach surowce mog determinowa5 moliw do zastosowania technologi$" Na przykad jako5
wapienia stanowi czynnik determinujcy zastosowanie mokrej lub suchej technologii produkcji w
cementowni" +ost$pno5 nadwyek wytokw trzciny cukrowej moe determinowa5 rodzaj
technologii stosowanej w produkcji papieru gazetowego lub innego" Fo wi$cej! brak lub
niedostateczna poda pewnych surowcw moe stanowi5 ograniczenie technologiczne" 'roces techno;
logiczny wykorzystujcy surowce i materiay lokalne moe mie5 przewag$ nad procesem! dla ktrego
podstawowe rodki trzeba b$dzie stale importowa5! szczeglnie jeeli przepisy dewizowe b$d miay
wpyw na dopyw tych materiaw" Niezalenie od szerszych wzgl$dw politycznych dostawy
materiaw i rodkw produkcji s pewniejsze! jeeli s pochodzenia lokalnego! a przez to mniej
podatne na wpywy zewn$trzne" W rzeczywistoci! dla bardzo wielu wyrobw post$powa integracja
moe by5 jedynym praktycznym sposobem podj$cia produkcji w krajach rozwijajcych si$"
Ionkretn technologi$ naley rozpatrywa5 w kontekcie caego asortymentu wytwarzanych przy jej
pomocy wyrobw! a jeeli przy zastosowaniu technologii alternatywnej mona wytworzy5 szerszy
asortyment na bazie tych samych podstawowych materiaw i rodkw produkcji! naley wzi5 pod
uwag$ cao5 tego asortymentu! w tym rwnie nadajce si$ do sprzeday produkty uboczne" Wpyw
na wybr technologii mog mie5 rwnie moliwoci jej skutecznego wprowadzenia w danym kraju"
Fz$sto twierdzi si$! e pewne technologie s zbyt wyra#inowane dla danego kraju rozwijajcego si$ z
powodu jego niewystarczajcej c"onno)ci tec"nologicznej% Drgument taki moe by5 przesadzony i
wykorzystywano go w celu narzucenia przestarzaych technik dla projektw w krajach rozwijajcych
si$" 9og jednake wystpi5 przypadki! w ktrych okrelona technologia! na przykad wykorzystujca
zoone techniki przetwarzania danych! nie moe by5 e#ektywnie wchoni$ta w danym kraju z powodu
trudnoci z przeszkoleniem w odpowiednio krtkim czasie personelu technicznego niezb$dnego dla
prac zwizanych z oprogramowaniem"
)znany za odpowiedni stopieH ka'itaoc"onno)ci moe rwnie okrela5 parametry technologii" W
krajach! gdzie istnieje de#icyt siy roboczej lub gdzie sia robocza jest bardzo droga! jak np" w Muropie
Zachodniej! kapitaochonne techniki mona uzna5 za odpowiednie i ekonomicznie uzasadnione" W
krajach o nadmiarze siy roboczej pracooszcz$dne techniki mog okaza5 si$ niepotrzebnym zbytkiem"
Sytuacja ta moe dotyczy5 technologii jako takiej albo stopnia mechanizacji projektw albo poszcze;
glnych operacji produkcyjnych! takich jak transport wewn$trzny materiaw" W studium #easibility
naley dokona5 wyboru z punktu widzenia zarwno siy roboczej! jak i nakadw kapitaowych! aby
umoliwi5 wybr najodpowiedniejszej techniki"
2echnologie alternatywne naley rwnie oceni5 pod ktem ich wpywu na rodowisko" W zalenoci
od rodzaju przemysu oraz lokalnego rodowiska! przy wyborze odpowiednich technologii naley
rozway5 takie elementy krytyczne! jak wykorzystanie surowcw! najnowsze technologie
niskoemisyjne i niskoodpadowe procesy produkcyjne" %cena nie powinna bazowa5 na optymalizacji
wycznie jednej zmiennej docelowej! ale powinna by5 nastawiona na optymalne poczenie potrzeb
ludzkich! techniczno;ekonomicznych i strategicznych"
2worzc nowe przemysy lub zakady przemysowe w krajach rozwijajcych si$ naley unika5
Vzamiecania rodowiskaW! ktre to poj$cie oznacza przenoszenie przemysw uciliwych dla
rodowiska do krajw! gdzie albo nie istniej restrykcje w zakresie zanieczyszczania! albo te s one
mniej ostre" *nn #orm zamiecania rodowiska jest wprowadzanie przestarzaych technologii!
urzdzeH lub instalacji produkcyjnych o wysokich wskaGnikach zanieczyszczania" +latego te naley
dokadnie sprawdzi5 uprzednio wyco#ane z produkcji i zdemontowane instalacje produkcyjne! ktre
stay si$ przedmiotem zakupu"
W przypadku oceniania bardziej kapitaochonnych technik naley powi$ci5 pen uwag$ kosztom
inwestycyjnym i eksploatacyjnym" W krajach rozwijajcych si$ cz$sto wyst$puje tendencja
pre#erowania kapitaochonnych technik tylko dlatego! e s one stosowane w krajach
uprzemysowionych" +odatkowe nakady kapitaowe zwizane z zastosowaniem takich technologii
naley porwna5 z kosztami robocizny przy technikach mniej kapitaochonnych" Zarwno
pre#erowanie technologii praco; lub kapitaochonnych! jak i wybr technologii mona osdza5 tylko
na gruncie techniczno;ekonomicznym i powinno by5 to przedmiotem dog$bnej analizy nakadw i
wynikw w studium #easibility"
C. Za!u) i (-a0s8/- (/160#l#2ii
&wnoczenie z wyborem technologii naley zlokalizowa5 alternatywne Grda uzyskania tych
technologii" Srda nieopatentowanego technicznego know;how mog by5 rne w zalenoci od
charakteru i stopnia zoonoci procesu produkcyjnego" 9og one obejmowa5 indywidualnych
ekspertw lub te przedsi$biorstwa krajowe lub zagraniczne ju zaangaowane w produkcj$ danego
wyrobu" Wartociowym Grdem s zazwyczaj organizacje konsultingowe! szczeglnie w przypadku
produktw i technik specjalistycznych" +owiadczony specjalista od prz$dzalnictwa lub dobry
odlewnik mog zupenie wystarczy5 dla trans#eru know;how w przypadku prz$dzalni czy odlewni"
Eednake dla wi$kszoci przemysw artykuw technicznych! gdzie dla nowego projektu moe si$
okaza5 potrzebna obszerna dokumentacja w postaci planw i rysunkw technicznych! niezb$dna moe
by5 pomoc innego przedsi$biorstwa tej samej brany! chocia emerytowani eksperci mog rwnie
wystarczy5 w przypadku! gdy w gr$ wchodz proste wyroby i komponenty" +la takich ga$zi! jak
petrochemia technologi$ przetwrstwa trzeba uzyska5 albo od innych przedsi$biorstw albo
wyspecjalizowanych agencji konsultingowych"
Prawa z t!tuu wasno)ci 'rzem!sowej
Eeeli podana technologia jest opatentowana lub chroniona zarejestrowanym znakiem handlowym!
trzeba uzyska5 prawa przemysowe od ich posiadaczy" Naley zbada5 zakres i okres obj$ty patentem
na wymagan technologi$" +la wielu wyrobw stosowanie konkretnych znakw handlowych lub nazw
#irmowych moe mie5 specjalne znaczenie dla ich zbytu i w zwizku z tym naley ten element oceni5"
Na przykad! w produkcji silnikw elektrycznych lub turbin parowych wykorzystanie
mi$dzynarodowego znaku towarowego moe mie5 kapitalne znaczenie dla zbytu tych wyrobw
zarwno w kraju! jak i na eksport" Wykorzystanie znakw towarowych moe mie5 rwnie wpyw na
sprzeda szerokiego wachlarza artykuw konsumpcyjnych! od produktw nietrwaych do artykuw
konsumpcyjnych trwaego uytku i naley to oceni5 dla kadego z tych wyrobw z osobna"
2echnologia i know;how zawarte s w rnym stopniu w maszynach i urzdzeniach! a wybr
konkretnego umaszynowienia i wyposaenia dla zakadu moe sam w sobie stanowi5 wybr
technologii" W wielu dziedzinach rodzaj! wydajno5 i zakres nabytych i eksploatowanych maszyn
ucieleniaj rne technologiczne aspekty przetwarzania i produkcji" 2ak wi$c! dla cukrowni lub
cementowni zakres i wydajno5 wybranych urzdzeH b$d determinowa5 zdolnoci produkcyjne! jak
rwnie technologiczne parametry tych projektw" W takich przypadkach nabycie i trans#er
technologii w duym stopniu polegaj na zapewnieniu e#ektywnej eksploatacji i konserwacji urzdzeH"
Z drugiej strony! w innych ga$ziach przemysu! takich jak chemia! petrochemia i produkcja nawozw!
technologia i technika produkcji stanowi podstawowe elementy determinujce wielko5 i wydajno5
urzdzeH" Eednake w wielu ga$ziach technologia w coraz wi$kszym stopniu jest jedynie cz$ciowo
zawarta w urzdzeniach i cz$stokro5 stanowi specjalistyczn wiedz$! ktra moe by5 albo chroniona
prawami wasnoci przemysowej! takimi jak patenty! znaki handlowe! prawo autorskie i zastrzeenia
wasnoci lub te mie5 #orm$ nieopatentowanego know;how! ktre mona uzyska5 wycznie
z ograniczonej liczby Grde" W takich przypadkach nabycie technologii wymaga negocjacji i
porozumieH kontraktowych dla uzyskania licencji i trans#eru technologii! poza zakupem urzdzeH dla
okrelonego procesu technologicznego"
S'osob! nab!cia tec"nologii
Eeeli istnieje konieczno5 uzyskania technologii z jakiego innego przedsi$biorstwa! naley okreli5
sposoby jej nabycia" 9og one przybra5 #orm$ licencji! bezporedniego zakupu technologii lub
utworzenia joint Lenture z udziaem dostawcy technologii" Naley przeanalizowa5 implikacje tych
metod nabycia technologii"
=icencjonowanie
:icencjonowanie stao si$ popularnym i e#ektywnym mechanizmem obrotu w zakresie technologii"
:icencja daje prawo uytkowania opatentowanej technologii i obejmuje trans#er zwizanego z ni
know;how na wzajemnie uzgodnionych warunkach" Wi$kszo5 licencji na projekty przemysowe w
krajach rozwijajcych si$ trzeba uzyska5 od przedsi$biorstw zagranicznych b$dcych w posiadaniu
praw wasnoci przemysowej lub nieopatentowanego know;how! chocia w niektrych krajach
rozwijajcych si$ mona je rwnie uzyska5 od przedsi$biorstw krajowych! szczeglnie gdy nie
wchodz w gr$ adne patenty" W przypadkach! gdy niezb$dne jest uzyskanie licencji na technologi$!
podana jest dezagregacja pakietu technologii oraz zidenty#ikowanie krytycznych elementw
kontraktowych" Fhocia oba te aspekty odnosz si$ do etapu realizacji po sporzdzeniu studium
#easibility! to jednak powi$cenie im uwagi w tym studium b$dzie ogromnie pomocne w negocjo;
waniu umowy licencyjnej"
4aku' tec"nologii
+la pewnych ga$zi przemysu podane jest nabycie technologii drog bezporedniego zakupu i
jeeli tak jest rzeczywicie! naley to podkreli5 w studium #easibility" Kezporedni zakup jest
zalecany wtedy! gdy trzeba zabezpieczy5 VjednorazoweW prawa technologiczne lub know;how oraz!
gdy wyst$puje niewielkie prawdopodobieHstwo kolejnych usprawnieH technologicznych lub
zapotrzebowania na cige wsparcie technologiczne dla ewentualnego licencjobiorcy"
Wan kwesti w negocjacjach na temat technologii moe by5 rozwijanie eksportu lub zdolnoci
eksportowych przez licencjobiorc$" 2aka zdolno5 b$dzie uzaleniona od rnych czynnikw! w tym
od zdolnoci produkcyjnych zakadu! lokalnych kosztw produkcji i pooenia geogra#icznego w
pobliu wi$kszych rynkw eksportowych" Eednake w studium #easibility naley przeanalizowa5
wszelkie implikacje dla rozwoju eksportu oraz niezb$dne w tym zakresie dziaania"
6dzia 'osiadacza licencji joint Nenture
)dzia dostawcy technologii w kapitale zakadowym jest spraw polityki prowadzonej przez
sponsorw projektu i wychodzi poza ramy studium #easibility" Eednake studium to powinno
rozway5 taki udzia w nast$pujcych aspektach3 stae! dugoterminowe wsparcie technologiczne!
ewentualny dost$p dostawcy technologii do rynkw wewn$trznych! jak i zewn$trznych! ktre mog
by5 obsugiwane przez planowany projekt! udzia w ryzyku zwizanym z nowymi! niesprawdzonymi
na danym rynku produktami oraz e#ekty udziau z punktu widzenia uzupenienia rodkw w
projektach wymagajcych wielkich nakadw" %cena taka powinna rwnoczenie nawietla5 korzyci
#inansowe wynikajce dla dostawcy technologii zarwno jako dostawcy! jak i udziaowca"
W studium naley szczegowo okreli5 usugi technologiczne niezb$dne w zwizku z
wykorzystaniem okrelonej technologii oraz przedstawi5 list$ agencji wiadczcych tego typu usugi"
)sugi te obejmuj3 przygotowanie dokumentacji technicznej! projektu zakadu i planu rozmieszczenia
urzdzeH! dostarczenie obiektw towarzyszcych i urzdzeH pomocniczych na etapie
przedrealizacyjnym! nadzr w trakcie realizacji! prby! odbir i rozruch w okresie po realizacji
inwestycji" Naley okreli5 charakter i zakres takich usug technicznych" W niektrych przypadkach
technologia i usugi techniczne o#erowane s cznie! np" przez organizacj$ konsultingow! ale nawet
wwczas naley oddzielnie przeanalizowa5 i oceni5 koszty"
'oniewa wi$kszo5 technologii przemysowych w krajach rozwijajcych si$ uzyskuje si$ ze Grde
zewn$trznych! #orma udziau dostawcy technologii jest wan kwesti" %prcz importu wyposaenia
technologi$ mona uzyska5 poprzez licencjonowanie niea&iliowane lub te za porednictwem #ilii
zagranicznych lub joint Lentures! w ktrych dostawca technologii posiada udzia wasnociowy"
)dzia taki jest cz$sto w duym stopniu ograniczony do skapitalizowanej wartoci technologii!
wyposaenia i usug technicznych dostarczanych przez dostawc$ technologii" W ostatnich
dziesi$cioleciach licencjonowanie niea#iliowane stao si$ wanym kanaem uzyskiwania i trans#eru
technologii! i nastpi znaczny wzrost liczby umw licencyjnych zawieranych pomi$dzy
przedsi$biorstwami w gospodarkach uprzemysowionych! jak rwnie w licznych krajach
rozwijajcych si$" :icencjonowanie niea#iliowane wymaga jednake pewnego poziomu chonnoci
technologicznej i tam! gdzie nie jest ona dostateczna i niezb$dne b$dzie stae wsparcie technologiczne
ze strony licencjodawcy! bardziej odpowiednie moe by5 utworzenie joint Lenture" Zakres udziau
kapitaowego w nim licencjodawcy jest zwykle przedmiotem negocjacji pomi$dzy zainteresowanymi
stronami"
2ym niemniej! studium #easibility powinno wskazywa5! czy udzia kapitaowy wybranego
licencjodawcy byby podany biorc pod uwag$ charakter i zoono5 ewentualnie zastosowanej
technologii" )dzia taki moe by5 szczeglnie wskazany w przypadku! gdy w duszym okresie czasu
niezb$dna b$dzie ciga pomoc techniczna i dostawy rodkw produkcji i usug! gdy technologia
gwatownie zmienia si$ lub te w sytuacjach! gdy dostawca technologii moe zapewni5 dost$p do
rynkw zewn$trznych! ktrych penetracja byaby w innym przypadku utrudniona" Eednoczenie w
przypadkach! gdy udzia zagraniczny w joint Lenture ogranicza si$ przede wszystkim do kapitaowego
#inansowania technologii! naley wykaza5 niezb$dn ostrono5! a #inansowanie takich kosztw
naley oceni5 pod ktem cakowitego zysku! jaki osignie dostawca technologii w caym okresie ycia
przedsi$biorstwa w porwnaniu z wielkoci kosztw poniesionych na t$ sam technologi$ z tytuu
prowizji i opat licencyjnych"
ezagregacja
'akiet technologii naley zdezagregowa5 na poszczeglne cz$ci skadowe! takie jak technologia
waciwa! zwizane z ni usugi techniczne! stopniowa integracja z technologi krajow! dostawy
produktw porednich! a nawet dostawy urzdzeH przez licencjodawcw! jako e potencjalni licencjo;
biorcy z krajw rozwijajcych si$ cz$sto maj sab pozycj$ przetargow! a dostawcy technologii d
do naadowania pakietu takimi elementami! ktre nie maj istotnego znaczenia dla samej technologii"
Naley tu przeprowadzi5 rozrnienie pomi$dzy istotnymi elementami technologii i pozostaymi!
ktre naley oceni5 oddzielnie" W studium #easibility naley wskaza5 poziom takiej dezagregacji lub
VodpakietowaniaW technologii dla analizowanego projektu"
;bsor'cja i ada'tacja tec"nologii
Studium #easibility powinno wskazywa5 rodki i dziaania! jakie naley podj5 w celu zaabsorbowania
i zaadaptowania nabytej technologii do warunkw lokalnych" Dbsorpcja technologii w okresie
obowizywania umowy wymaga planowanego rozwoju umiej$tnoci i kwali#ikacji na rnych etapach
eksploatacji zakadu" *stotnym elementem jest zaplanowanie obsady kadrowej! a sprawnej polityce
naboru powinien towarzyszy5 kompleksowy program szkolenia rnych kategorii pracownikw
zakadu" W studium #easibility naley zidenty#ikowa5 rne kategorie pracownikw! jakich naley
zatrudni5 oraz programy szkoleniowe dla nich" +ziaalno5 szkoleniowa licencjodawcy moe jedynie
uzupenia5 szkolenie prowadzone w zakadzie licencjobiorcy" Ionieczne jest take! aby dopyw
technologii P jeeli odbywa si$ etapowo na rnych poziomach integracji z przemysem lokalnym P
by cile powizany z rozwojem umiej$tnoci i kwali#ikacji siy roboczej w przedsi$biorstwie
licencjobiorcy" Ddaptacja technologii wymaga nie tylko dostosowania specjalistycznego know;how do
warunkw lokalnych! ale rwnie umiej$tnoci mody#ikowania wyrobw i procesw tak! aby
odpowiaday one lokalnym pre#erencjom i wymogom oraz moliwoci zainicjowania procesu
innowacyjnego w okrelonej dziedzinie" Wymaga5 to b$dzie zarwno umiej$tnoci projektowych jak i
placwek badawczo;rozwojowych! a wszelkie niezb$dne rodki i wymogi w tym zakresie naley
przedstawi5 w studium #easibility"
+arunki i 'ostanowienia kontraktowe
Warunki i postanowienia kontraktu dotyczcego nabycia i trans#eru technologii! ktre mog mie5
ewentualnie szczeglne znaczenie dla projektu! naley nawietli5 w studium #easibility" 9og one
rni5 si$ swoj wag w zalenoci od projektu! ale pewne kwestie kontraktowe b$d istotne dla wi$;
kszoci przypadkw"
,efinicja# Naley jasno i jednoznacznie zde#iniowa5 szczegy technologii! w tym procesw i
wyrobw oraz usug technicznych wymaganych od dostawcy technologii" 'owinno to obejmowa5
cao5 niezb$dnej dokumentacji technicznej! takiej jak plany i rysunki techniczne! specy#ikacje!
wykresy produkcji itp" W tym kontekcie wana jest dezagregacja poszczeglnych elementw
technologii i usug oraz oddzielne oszacowanie ich kosztw i innych implikacji"
Okres o"owizywania# 'oniewa okres obowizywania umowy technologicznej musi by5
wystarczajcy dla e#ektywnej absorpcji technologii! naley okreli5 dugo5 okresu niezb$dnego dla
osigni$cia takiej absorpcji" W studium #easibility naley wskaza5 rozsdny okres obowizywania
umowy! jak rwnie zakres post$pujcej modernizacji i odnowy technologii"
9warancja# W studium #easibility naley wskaza5 odpowiedni gwarancj$ odnonie dostarczonej
technologii i know;how"
,ostp do usprawnie(# Naley zabezpieczy5 dost$p licencjobiorcy do usprawnieH wprowadzonych
przez licencjodawc$ do technologii w okresie obowizywania umowy"
Prawa w'asno-ci przemys'owej# Naley zidenty#ikowa5 patenty i inne prawa wasnoci przemysowej
dotyczce danej technologii oraz zaproponowa5 odpowiednie postanowienia odnonie zastrzeeH
patentowych oraz uzyskania praw uytkowania w okresie obowizywania patentw! a take odnonie
ewentualnego naruszenia praw strony trzeciej" *mplikacje wynikajce z wykorzystania zagranicznych
znakw handlowych czy nazw #irmowych naley przeanalizowa5 pod ktem ich korzyci
marketingowych z jednej strony oraz staych patnoci za posugiwanie si$ zagranicznymi nazwami
#irmowymi z drugiej"
P'atno-ci# &ealizacja patnoci za technologi$ moe nastpi5 w #ormie jednorazowej! staego
wnoszenia opat licencyjnych albo jako poczenie obu #orm" W studium #easibility naley wskaza5
proponowan #orm$ i odpowiedni poziom patnoci! wziwszy pod uwag$ wielko5 opat licencyjnych
i innych paconych w stosunku do podobnych projektw w innych krajach oraz pozostawiwszy
pewien margines na rnice i wahania"
7erytorialne prawa sprzeda&y# *mplikacje wycznego lub niewycznego prawa sprzeday do kraju!
gdzie zlokalizowany jest projekt oraz do krajw ssiednich i innych regionw geogra#icznych naley
przebada5 w studium #easibility"
,ostawy -rodkw produkcji z importu# Naley zbada5 implikacje dotyczce zabezpieczenia wsadu
importowego! np" wyrobw porednich i komponentw! przez licencjodawc$ oraz przedstawi5
propozycje odnonie odpowiednich postanowieH w tym wzgl$dzie! w tym dotyczcych ustalenia ceny
takich wyrobw porednich"
/zkolenie# Szkolenie ma istotne znaczenie dla absorpcji technologii" Studium powinno wskazywa5
gdzie i kiedy szkolenie b$dzie wymagane! czy to w zakadzie licencjodawcy czy te poprzez wysanie
wyspecjalizowanej kadry do zakadu licencjobiorcy" Naley okreli5 konkretne dziedziny szkolenia!
liczb$ osb do przeszkolenia oraz okres szkolenia przewidziany dla kadej kategorii pracownikw"
Wielu innych postanowieH! ktre s do5 standardowe w umowach technologicznych! nie trzeba
specjalnie omawia5 w studium #easibility! chyba e maj one szczeglne znaczenie dla danego
projektu" %bejmuje to postanowienia dotyczce przenoszalnoci! pou#noci! sprawozdawczoci!
prowadzenia rejestrw! kontroli jakoci! stosowanego prawa! przypadkw dziaania siy wyszej oraz
rozstrzygania sporw"
%mawiajc wzmiankowane powyej postanowienia kontraktowe! studium #easibility powinno w
e#ekcie przedstawia5 dosy5 konkretne wytyczne dla negocjowania odpowiednich warunkw nabycia i
trans#eru technologii" W wielu krajach rozwijajcych si$ okrelono wytyczne dotyczce umw
technologicznych! ale z koniecznoci dotycz one wycznie oglnych parametrw polityki" Dby
dopomc krajom rozwijajcym si$ w ich negocjacjach odnonie nabycia i trans#eru technologii!
)N*+% utworzya System Wymiany 2echnologii! ktry dostarcza in#ormacji zaczerpni$tych z umw
dotyczcych trans#eru technologii zawartych przez kraje uczestniczce w tym systemie" *n#ormacje
dost$pne s tylko tym! ktrzy ich dostarczaj na zasadach pou#noci i wzajemnoci"
Naley rwnie wskaza5 strategi$ negocjacyjn oraz sporzdzi5 projekt gwnych warunkw i postanowieH z
punktu widzenia przyszego licencjobiorcy"
7oszt tec"nologii
W studium #easibility naley oszacowa5 koszty wyboru i nabycia technologii oraz zwizanych z ni
usug technicznych" 9oe to stwarza5 pewne trudnoci! jako e negocjacje na temat nabycia
technologii i usug technicznych pomi$dzy przyszym licencjobiorc i licencjodawc odbywaj si$ po
sporzdzeniu studium! a w szeregu krajw rozwijajcych si$ mog by5 uzalenione od zakresu
kontroli umw licencyjnych sprawowanej przez organa rzdowe" Eednake ocena tej kwestii w
studium #easibility mogaby dostarczy5 wytycznych dla sponsorw projektu w zakresie negocjacji
oraz ustanowi5 pewne ramy! w jakich negocjacje te mona by prowadzi5"
Naley sporzdzi5 szacunek odnonie odpowiedniej zapaty za technologi$ i usugi" W tym celu
mona skorzysta5 z in#ormacji na temat patnoci za technologi$ w innych przypadkach dotyczcych
tej samej ga$zi przemysu! oczywicie o ile in#ormacje te s dost$pne" 9ona rwnie zrobi5
szacunek rnych wariantw patniczych! takich jak zapata jednorazowa! biece wnoszenie opat
licencyjnych lub powizanie obu #orm" %paty licencyjne mog by5 bardziej odpowiednie tam! gdzie
technologia wymaga utrzymywania kontaktu z licencjodawc przez duszy okres czasu" Stawka na
og waha si$ od uamka procenta do /;> procent wartoci sprzeday! w zalenoci od charakteru
przemysu i zdolnoci produkcyjnych zakadu" +la wi$kszoci usug technicznych szacunek
odpowiednich kosztw b$dzie atwiejszy! gdy zwykle mona uzyska5 in#ormacje na temat kosztw
porwnywalnych usug! z wyjtkiem przypadkw! gdy s one wysoce zoone lub maj charakter
wycznej wasnoci" +la tego celu mona posuy5 si$ tablic 4*;-" Eednorazowe patnoci za patenty
i znaki handlowe! za specjalne prawa i koncesje oraz za nieopatentowany know;how mona
skapitalizowa5 (w pozycji3 przyj$te rodki trwae w tablicy 4*;/A0, oraz zamortyzowa5 zgodnie z
przepisami obowizujcymi w danym kraju" Eednake patnoci z tytuu opat licencyjnych zwykle nie
s kapitalizowane! ale wlicza si$ je w koszty produkcji"
D. S515/24$#', )la0 5a!$a3u
i )#3s(a'#'/ )la0, (/160i150/
Szczeg#ow! 'lan zakadu
'odczas gdy plan wst$pny okrela podstawowe cechy #izyczne zakadu i ich wzajemne zwizki! plan
szczegowy musi zosta5 sporzdzony przed realizacj projektu" 9ona to uczyni5 dopiero po
ustaleniu technologii i procesw produkcyjnych oraz zamkni$ciu listy rodkw inwestycyjnych i
materiaowych" *stnieje cisy zwizek pomi$dzy procesami technologicznymi! wymogami w zakresie
wyposaenia a planem zakadu! ktry z koniecznoci musi by5 cile powizany z technologi" W
niektrych projektach moe to nie spowodowa5 znacznych odst$pstw od pierwotnego! wst$pnego
planu! a plan szczegowy b$dzie si$ rni od wst$pnego jedynie stopniem szczegowoci" Eednake
w innych projektach mog wystpi5 znaczne odst$pstwa od planu wst$pnego" 9og one dotyczy5 nie
tylko rodzaju i kon#iguracji wyposaenia! jakie ma by5 zastosowane w poszczeglnych procesach! ale
take implikacji wynikajcych z zastosowania konkretnej technologii pod wzgl$dem wymogw bhp!
kontroli emisji! usuwania odpadw itp" +otyczy to zwaszcza przemysu chemicznego i innych
przemysw przetwrczych! gdzie charakter zastosowanej technologii stanowi gwny czynnik
determinujcy plan szczegowy zakadu" W kadym razie! istnieje konieczno5 sporzdzenia planw
szczegowych zakadu dla wszystkich projektw przed rozpocz$ciem etapu realizacji"
Podstawowe 'lan! tec"niczne
Na tym etapie konieczne b$dzie przygotowanie projektu zakadu wraz z niezb$dnymi planami
technicznymi" Szczegowy plan zakadu i podstawowe projekty techniczne wymagane s w studium
#easibility! aby umoliwi5 przygotowanie kosztorysw! chocia szczegowych prac technicznych nie
rozpoczyna si$ zwykle przed wejciem projektu w etap realizacji" W przypadku! gdy zakres
szczegowych prac technicznych jest znaczny! naley przedstawi5 projekcj$ rozmiaru tych prac!
wymaganego czasu oraz kosztw" 'odstawowe plany techniczne obejmuj przede wszystkim
szczegow kon#iguracj$ obiektw budowlanych! wyposaenia i procesw produkcyjnych! jak
rwnie przepywy materiaowe i powizania pomi$dzy rnymi etapami produkcji" Fharakter
projektu zakadu i planw technicznych b$dzie odmienny dla rnych projektw" W wi$kszych
projektach! takich jak petrochemia! produkcja nawozw sztucznych czy te przetwrstwo rud!
konieczny jest znaczny zakres podstawowych i szczegowych prac technicznych" Fz$sto stanowi to
cz$5 pakietu technologicznego i know;how! jaki ma by5 nabyty" Eednake w innych projektach
zarzd projektu b$dzie musia podj5 takie prace jako kluczowy element planowania" 'rojekt zakadu
we wszystkich przypadkach b$dzie de#iniowa #unkcjonalne zalenoci pomi$dzy rnymi procesami i
etapami produkcji! w tym przepywy materiaowe na rnych etapach produkcji"
Szczeg#owe w!kres! i r!sunki
'lan zakadu i podstawowe plany techniczne powinny zawiera5 wykresy i rysunki obejmujce wiele
cech dodanych do rysunkw i wykresw sporzdzonych dla planu wst$pnego" 'owinny one
charakteryzowa5 si$ tak szczegowoci! jakiej wymaga konieczno5 przeprowadzenia #inansowej
oceny projektu lub jego alternatyw i powinny obejmowa53
'lan #unkcjonalny zwizany z warunkami terenu! wskazujcy umiejscowienie gwnych obiektw i
budowli! wi$kszych urzdzeH! drg! linii kolejowych i innych urzdzeH transportowych! rnych
obiektw towarzyszcych i pomocniczych oraz obszarw pod przysz rozbudow$" 'lan powinien by5
sporzdzony w skali pomi$dzy -3-111 a -30111 i powinien opiera5 si$ na mapach geologicznych!
danych dotyczcych gruntu i innychX
)miejscowienie gwnych jednostek produkcyjnych! w tym miejsc adunkowych! wypustw
elektrycznych i narz$dziowni oraz pomocniczych jednostek produkcyjnych! warsztatw remontowo;
naprawczych! magazynw! obiektw badawczo;rozwojowych itp"X
Schematy przepyww materiaowych obrazujce przepyw materiaw! porednich rodkw
produkcji i emisji oraz wyrobw porednich i produktw #inalnych poprzez rne dziay zakadu oraz
wykresy przepyww ilociowych pokazujce iloci wejciowe i wyjciowe w procesie
produkcyjnymX
Schematy linii produkcyjnej okrelajce rne etapy produkcji i pokazujce umiejscowienie! wymogi
przestrzenne! wymiary podstawowych urzdzeH! #undamentw i elementw montaowych! energii
elektrycznej i innych rodkw produkcji! itp"X
%stateczne rozmieszczenie urzdzeH transportowych! linii energetycznych i wodocigowo;
kanalizacyjnych! konsumpcji! powizaH i urzdzeH cznociowych"
E. D#&4- 7as5,0 i ',)#sa>/0ia
Wybr wyposaenia i technologii s od siebie wzajemnie uzalenione" W niektrych projektach! jak
np" w cementowni! technologia produkcji i eksploatacji jest integralnym elementem dostawy
wyposaenia i nie s konieczne adne oddzielne ustalenia odnonie nabycia technologii" Eednake w
przypadkach! gdy technologi$ trzeba uzyska5 niezalenie! wybr wyposaenia powinien nastpi5 po
okreleniu technologii! jako e oba te elementy s cile powizane" Wymogi w zakresie maszyn i
wyposaenia naley zidenty#ikowa5 w studium #easibility na podstawie zdolnoci produkcyjnych
zakadu oraz wybranej technologii produkcji"
Na etapie studium #easibility w ramach wyboru wyposaenia naley z grubsza okreli5 optymalny
zesp maszyn i urzdzeH niezb$dny do uzyskania konkretnej zdolnoci produkcyjnej przy
zastosowaniu konkretnej metody produkcji" Wybr ten posiada rne rozoenie akcentw dla rnych
typw projektw" +la wi$kszoci przemysw przetwrczych maszyny lub zespoy maszyn naley
okreli5 dla poszczeglnych etapw produkcji tak! aby etapy te byy ze sob wzajemnie powizane"
We wszystkich projektach naley okreli5 wydajno5 urzdzeH na kadym etapie produkcji i powiza5
j z wydajnoci i zapotrzebowaniem na maszyny w etapie nast$pnym" W zwizku z tym! wymogi
odnonie maszyn i urzdzeH musz by5 w bezporedniej relacji do potrzeb w zakresie wydajnoci w
poszczeglnych etapach produkcji" Wybr wyposaenia dla przemysw wytwrczych jest znacznie
szerszy! gdy rne maszyny mog spenia5 podobne #unkcje na rnych poziomach dokadnoci"
Zesp obrabiarkowy potrzebny do produkcji silnikw wysokopr$nych lub pewnych typw spr$arek
moe zatem wyst$powa5 w alternatywnych #ormach" Z inwestycyjnego punktu widzenia naleaoby
minimalizowa5 koszty urzdzeH! nie tracc jednak z pola widzenia potrzeb odnonie wykonywania
przez te maszyny rnych #unkcji i procesw" Dby okreli5 na przykad wyposaenia dla
przedsi$biorstwa przemysu maszynowego naley zde#iniowa5 rne czynnoci obrbcze i inne
niezb$dne dla osigni$cia projektowanej wielkoci produkcji w okrelonym czasie! a take czas
potrzebny na wykonanie kadej z tych operacji! wybr konkretnych obrabiarek do realizacji kadej
#unkcji oraz liczb$ maszyn niezb$dnych dla rnych poziomw produkcji"
4wi0zek z inn!mi elementami studium
%krelenie wymogw w zakresie wyposaenia powinno by5 powizane z innymi elementami studium"
Fhocia wi$kszo5 tych elementw powinna by5 wzi$ta pod uwag$ ju w momencie okrelania
zdolnoci produkcyjnych zakadu i procesw technologicznych! inne elementy mog okaza5 si$
istotne! jako e wybr wyposaenia P nawet w ramach okrelonej zdolnoci produkcyjnej i technologii
P moe by5 stosunkowo szeroki" W pewnych przypadkach mog istnie5 ograniczenia in#rastrukturalne
dotyczce na przykad dost$pnoci mocy dla wielkich piecw elektrycznych lub transportu ci$kiego
sprz$tu w odlege miejsce" W niektrych przypadkach zastosowanie wysoce skomplikowanych
urzdzeH! takich jak obrabiarki z numerycznym sterowaniem! moe nie by5 odpowiednie dla
pocztkowych etapw produkcji z powodu dugoci czasu niezb$dnego na szkolenie" Zastosowanie
bardziej skomplikowanych urzdzeH moe by5 rwnie wykluczone lub odroczone w czasie! jeeli
urzdzenia takie trzeba importowa5! z powodu oglnych ograniczeH inwestycyjnych lub limitw
dewizowych" Wymogi w zakresie utrzymania i konserwacji oraz dost$pnoci zwizanych z tym usug
mog rwnie stanowi5 istotny czynnik" 'olityka paHstwa! jak np" kontrola importu! moe rwnie
ograniczy5 moliwoci importu pewnych typw urzdzeH i w takich sytuacjach wybr wyposaenia
naley ograniczy5 do urzdzeH dost$pnych na rynku krajowym"
Poziom automat!zacji
Wan kwesti w wyborze wyposaenia jest stopieH wymaganej automatyzacji" Dutomatyzacja moe
wyst$powa5 w #ormie albo automatyzacji procesu produkcyjnego! albo automatyzacji #unkcjonalnej P
w tym ostatnim przypadku dotyczy to gwnie automatyzacji pewnych #unkcji" W niektrych
przemysach charakteryzujcych si$ wysokim stopniem precyzji! jak np" produkcja instrumentw i
aparatury pomiarowej! gdzie gwatownie rozszerza si$ zakres skomputeryzowanych operacji
produkcyjnych! naley rozway5 zastosowanie urzdzeH skomputeryzowanych"
Eednoczenie nakady kapitaowe na automatyzacj$ s bardzo wysokie i chocia zastpienie drogiej
siy roboczej automatycznymi urzdzeniami moe by5 ekonomicznie uzasadnione w krajach wysoko
uprzemysowionych! przesanki te mog nie wyst$powa5 w krajach rozwijajcych si$" 2am! gdzie
konkurencyjny charakter produkcji lub strategia przedsi$biorstwa wymagaj zastosowania
automatyzacji! naley rozwin5 odpowiednie kwali#ikacje do sprostania tym potrzebom! poniewa w
innym przypadku operacje produkcyjne stan si$ przestarzae" 2ak wi$c komputerowo wspomagane
projektowanie odziey na eksport albo stosowanie numerycznie sterowanych obrabiarek lub centrw
obrbczych w produkcji dbr kapitaowych moe przynie5 znaczne korzyci kosztowe i zapewni5
elastyczno5 produkcji w krajach rozwijajcych si$" Z drugiej strony szerokie wykorzystanie robotw
w produkcji samochodw moe w krajach rozwijajcych si$ przynie5 mniej korzyci z powodu
niskich kosztw robocizny! wysokich kosztw automatyzacji oraz poziomu umiej$tnoci i
kwali#ikacji! jakich b$dzie wymaga5 zastosowanie robotyki i automatyzacji produkcji" Wobec tego w
wyborze wyposaenia naley wyway5 te czynniki i korzyci w odniesieniu do stopnia wyra#inowania
i automatyzacji! jaki moe by5 podany w okrelonych dziedzinach produkcji! a nawet w pewnych
etapach produkcji w poszczeglnych projektach"
7ategorie w!'osaenia
Ilasy#ikacja urzdzeH moe przybiera5 rne #ormy" Eedn z nich moe by5 klasy#ikacja wymogw w
zakresie maszyn dla kadego etapu procesu produkcyjnego" W innych przypadkach! umaszynowienie
mona podzieli5 na nast$pujce kategorie3 urzdzenia produkcyjne! mechaniczne! elektryczne!
oprzyrzdowanie i urzdzenia kontrolno;pomiarowe! transportowe i przenonikowe! testujce i
badawcze oraz pozostae urzdzenia" Niezalenie od zastosowanej klasy#ikacji naley okreli5 cao5
wymogw w zakresie umaszynowienia" Naley rwnie okreli5 podan wydajno5 znamionow
poszczeglnych urzdzeH tak! aby wydajnoci produkcyjne urzdzeH w poszczeglnych etapach
przetwarzania i produkcji byy jednolite i spjne"
6rz0dzenia 'rodukc!jne
Wykaz maszyn i urzdzeH #abrycznych powinien obejmowa5 wszystkie ruchome i stacjonarne
maszyny i urzdzenia produkcyjne! przetwrcze i kontrolne oraz wszelkie inne urzdzenia integralnie
zwizane z tymi maszynami i nie suce adnemu innemu celowi" )rzdzenia takie mona rnie
sklasy#ikowa5 dla rnych rodzajw projektw" Eedn z takich klasy#ikacji b$dzie podzielenie tych
pozycji na nast$pujce podgrupy3 urzdzenia #abryczne (przetwrcze,! mechaniczne! elektryczne!
oprzyrzdowanie i urzdzenia kontrolno;pomiarowe! urzdzenia przenonikowe i transportowe oraz
pozostae maszyny i urzdzenia #abryczne" +la montau i zainstalowania maszyn mog by5 potrzebne
specjalne #undamenty! konstrukcje wspierajce! ciany! podcigi i stropy" Jrupy urzdzeH i maszyn
przeznaczone do rnych procesw #unkcjonalnych lub centra produkcyjne naley podzieli5 na
poszczeglne maszyny i urzdzenia! a wykaz maszyn powinien by5 wyczerpujcy! obejmujcy
wymogi dla kadego z etapw produkcji! od momentu przyj$cia surowcw do wysyki wyrobw
#inalnych" Naley okreli5 wydajno5 znamionow poszczeglnych cz$ci wyposaenia
przetwrczego! a dla kadego elementu skadowego projektu naley sporzdzi5 tabelaryczny wykaz
sprz$tu zgodnie z tablic 4*;0 podan w aneksie do rozdziau 4*"
Niezalenie od tego! jak kompletna b$dzie lista i ocena maszyn i urzdzeH w etapie studium
#easibility! moe ona ulec znacznym zmianom! jeeli parametry projektu zostan zmody#ikowane w
procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych! cznie ze zmianami w przyj$tym procesie
technologicznym" Eednake zmiany te trzeba b$dzie opracowywa5 ju na etapach kolejnych! po
studium #easibility"
3z)ci zamienne i narzdzia
Naley przygotowa5 wykaz niezb$dnych cz$ci zamiennych i narz$dzi wraz z ich szacunkowymi
cenami! w tym cz$ci! jakie powinny by5 dostarczone razem z oryginalnymi urzdzeniami oraz cz$ci
i narz$dzia zuywajce si$ w trakcie eksploatacji" Zapotrzebowanie na cz$ci zamienne b$dzie
zaleao od charakteru przemysu! dost$pnoci tych cz$ci! moliwoci ich produkowania w danym
kraju oraz moliwoci importu" Jeneralnie wystarczajcy jest zapas na trzy do szeciu miesi$cy! pod
pewnymi warunkami! chocia zapas ten moe by5 wi$kszy" W kadym razie naley dokadnie
oszacowa5 wielko5 zapasw cz$ci zamiennych! gdy moe mie5 to wpyw na rozmiary zapasw
ogem oraz poziom niezb$dnego kapitau obrotowego"
6rz0dzenia testuj0ce i badawcze
Naley przewidzie5 zapotrzebowanie na urzdzenia testujce! w tym rwnie urzdzenia do kontroli
jakoci i badawcze dla prac zwizanych z rozwojem technicznym i adaptacj"
6rz0dzenia im'ortowane i krajowe
Zapotrzebowanie na maszyny i urzdzenia! w tym rwnie cz$ci zamienne! naley rozbi5 na
urzdzenia z importu i urzdzenia dost$pne w kraju" Szacunki kosztw urzdzeH z importu naley
oprze5 na bazie c"i"#" i kosztach wyadunku! biorc rwnie pod uwag$ koszty transportu
wewn$trznego! ubezpieczenia i inne koszty do momentu dostawy na teren zakadu" Ioszty transportu
oraz pozostae koszty urzdzeH pochodzenia krajowego rwnie naley liczy5 do momentu dostawy
na teren zakadu" Naley oszacowa5 koszt montau urzdzeH! szczeglnie gdy wykonywane jest to
jako operacja niezalena" W innych przypadkach naley przewidzie5 rezerw$ na koszty instalacji w
szacunku kosztw oglnych jako oddzieln pozycj$ kosztorysow" Ioszty instalacji mog waha5 si$
od stosunkowo niskiej kwoty ok" -;0 procent! a do rz$du >;-> lub wi$cej procent w zalenoci od
rodzaju urzdzeH oraz zakresu niezb$dnych prac instalacyjno;montaowych" 2am! gdzie jest to
konieczne! naley przewidzie5 rezerw$ na wzrost cen! szczeglnie w przypadku! gdy dostawa rozciga
si$ na okres powyej -= miesi$cy" Ioszt wyposaenia produkcji krajowej bywa zwykle wyszy w
krajach rozwijajcych si$ ni w krajach rozwini$tych! szczeglnie jeeli istnieje bardzo rygorystyczna
kontrola importu! i naley to wzi5 pod uwag$ przy sporzdzaniu kosztorysu inwestycji" %kresy
dostaw dla sprz$tu krajowego zwykle rni si$ znacznie od przewidzianych na dostaw$ wyposaenia
z importu i naley to wzi5 pod uwag$ przy sporzdzaniu harmonogramu inwestycji"
*graniczenia i 'rzeszkod!
Wymogi w zakresie wyposaenia musz pozostawa5 w relacji do lokalnej in#rastruktury przemysowej
i technicznej oraz innych aspektw studium #easibility" 9og istnie5 pewne ograniczenia
in#rastrukturalne! jak np" ograniczona dost$pno5 energii elektrycznej dla wielkich piecw elektry;
cznych lub dla procesw elektrolitycznych! w ktrych wyst$puje ogromne zapotrzebowanie na energi$
o niskiej mocy" 9oliwoci zastosowania skomputeryzowanych urzdzeH! w tym obrabiarek i centrw
obrbczych! mog by5 ograniczone! szczeglnie we wst$pnych etapach! z powodu de#icytu
odpowiednio wykwali#ikowanej siy roboczej oraz dugoci okresu niezb$dnego dla wyszkolenia
obsugi" +u przeszkod mog by5 ograniczenia dewizowe zarwno jeeli chodzi o wyra#inowane!
kapitaochonne urzdzenia! jak i wsad importowy niezb$dny dla eksploatacji! w tym cz$ci zamienne!
komponenty i pprodukty" 'rzy wyborze sprz$tu naley wzi5 pod uwag$ moli woci konserwacji!
jakie s dost$pne lub jakie mona stworzy5! jak rwnie dost$pno5 innych rodkw niezb$dnych do
utrzymania i konserwacji konkretnych maszyn" W studium #easibility naley koniecznie wzi5 pod
uwag$ takie ograniczenia przy de#iniowaniu parametrw dla wyboru maszyn i urzdzeH" Eednoczenie
naley jasno i wyraGnie wypunktowa5 techniczno;ekonomiczne implikacje tych ograniczeH!
szczeglnie w odniesieniu do moliwoci rozwoju eksportu produkowanych wyrobw"
3zas realizacji dostaw
+obieranie i dopasowywanie urzdzeH z importu i produkcji krajowej wymaga rwnie oceny czasu
realizacji dostaw dla poszczeglnych grup i pozycji wyposaenia" We wszystkich przypadkach naley
oszacowa5 czas realizacji dostaw! w tym okres niezb$dny na zaatwienie spraw administracyjnych
zwizanych z ogoszeniem przetargu i zbieraniem o#ert! ich ocen$ i #inalizacj$ kontraktw oraz okres
niezb$dny na wyprodukowanie! kompletacj$ i transport urzdzeH" 2emat ten omwiony jest w
rozdziale *6"
Monta i instalacja urz0dze
Naley przewidzie5 rezerwy na monta i instalacj$ maszyn i urzdzeH" 9oe to dotyczy5 koniecznoci
wykonania w ramach prac budowlano;montaowych specjalnych #undamentw i konstrukcji
wspierajcych dla ci$kich urzdzeH" 7unkcja ustawiania moe sama w sobie stanowi5 czynno5
stosunkowo wysoko wyspecjalizowan dla pewnych typw urzdzeH! szczeglnie w przemysach
przetwrczych! wymagajc ewentualnie zawarcia osobnego kontraktu na monta i instalacj$
wyposaenia zakadu"
Przetargi i o&ert!
Szczegowy wykaz maszyn i urzdzeH b$dzie pGniej stanowi podstaw$ dla przygotowania
dokumentw przetargowych na dostaw$ wyposaenia" W dokumentach tych naley wyspecy#ikowa5
szczegy poszukiwanego wyposaenia oraz warunki dostaw"
F. R#&#(, &u3#'la0#@i0>,0i/-,.0/
Studium #easibility powinno zawiera5 plany i kosztorysy robt budowlano;inynieryjnych zwizanych
z projektem" +otyczy5 to powinno przygotowania i uzbrojenia terenu! budynkw #abrycznych i innych
robt budowlano;inynieryjnych dotyczcych obiektw towarzyszcych! transportu! usuwania emisji i
odpadw! drg wewn$trznych! ogrodzenia i zabezpieczenia terenu oraz innych obiektw i potrzeb
zakadu"
Zakres i rodzaj robt budowlano;inynieryjnych s stosunkowo cile powizane z charakterem
projektu i naley je odnie5 do konkretnego terenu zakadu oraz potrzebnych obiektw" Fhocia plany
i kosztorysy dla gwnych budowli niezb$dnych dla danego typu zakadu maj stosunkowo
ujednolicon #orm$! mog jednake wystpi5 due rnice w kosztorysach spowodowane warunkami
terenu lub dla innych robt budowlano;inynieryjnych warunkami lokalnymi"
Cud!nki
'lany i kosztorysy dla budynkw i budowli powinny obejmowa53 gwny budynek #abryki lub
zakadu! budynki towarzyszce dla pomocniczej dziaalnoci produkcyjnej! takie jak odlewnie i
kuGnie! lub dla przygotowania lub wst$pnej obrbki surowcw! budynki pomocnicze dla dziaalnoci
w zakresie utrzymania! konserwacji! remontw! testowania! prac badawczo;rozwojowych! obiekty
magazynowe dla przechowywania zapasw surowcw lub wyrobw gotowych! budynki nie#abryczne!
w tym budynki administracyjne! obiekty socjalne! takie jak stowka! ambulatorium i tereny rekrea;
cyjne! budynki mieszkalne P o ile takowe s przewidziane P dla pracownikw dozoru i pracujcych na
zmiany oraz inne budynki potrzebne dla zaogi zakadu" Wymogi te mog znacznie rni5 si$ w
poszczeglnych projektach w zalenoci od warunkw terenowych! bliskoci od urzdzeH miejskich
oraz charakteru dziaalnoci produkcyjnej" 'rojekt pooony na stosunkowo odlegym terenie moe
wymaga5 znacznych nakadw na budynki dla zaogi! poniewa mog one tam by5 niedost$pne" +la
duych projektw! opartych na zasobach moe zaj5 konieczno5 wybudowania caych miasteczek!
poniewa moe nie by5 adnych dost$pnych alternatyw! a kosztorys projektu musi ujmowa5 takie
nakady od najwczeniejszego etapu"
Potrzeb! w zakresie obiekt#w 'omocnicz!c"
Naley rwnie oceni5 potrzeby w zakresie budownictwa towarzyszcego i sporzdzi5 kosztorysy dla
budowli! obiektw! rurocigw itp" dla dziaalnoci pomocniczej i innych podstawowych urzdzeH
zakadu" %prcz instalacji wodocigowych mog okaza5 si$ konieczne urzdzenia i obiekty do
magazynowania wody! moe wystpi5 potrzeba zbudowania podstacji energetycznej" 'oza bocznicami
kolejowymi i innymi urzdzeniami transportowymi! jak np" transportery linowe! naley zaprojektowa5
drogi dojazdowe i wewn$trzne" 2am! gdzie jest to konieczne! trzeba zapewni5 wentylacj$! ogrzewanie
i klimatyzacj$ oraz inne podobne urzdzenia"
Plan! i kosztor!s!
'lany i kosztorysy dla robt budowlano;inynieryjnych powinny zawiera5 szczegy dotyczce
szacunku kosztw i harmonogramu realizacji" Naley okreli5 charakter kadego obiektu! w tym
obiektw o konstrukcji moduowej! o ile takowe wyst$puj! jako5 materiaw budowlanych oraz
iloci i koszty niezb$dnych materiaw" Zwykle nie wymaga si$ szczegowych rysunkw
konstrukcyjnych przed rozpocz$ciem realizacji projektu"
Iosztorysy dla budynkw i innych obiektw naley oprze5 na kosztach jednostkowych! takich jak
koszt metra kwadratowego! wyst$pujcych w otoczeniu zakadu" Fhocia ostateczne koszty b$d
zalee5 od cen i kosztw podawanych w o#ertach! na etapie projektowania technicznego plany i
kosztorysy powinny by5 kompletne dla wszystkich niezb$dnych budowli oraz charakteryzowa5 si$
stopniem dokadnoci wymaganym dla sporzdzenia projekcji oglnych kosztw inwestycyjnych
projektu"
G. W,7#2i ' 5a!-/si/
u(-5,7a0ia i #3('#-5/0ia
Wanym aspektem projektowania technicznego jest okrelenie krytycznych wymogw w zakresie
utrzymania i odtworzenia dla przedsi$wzi$cia" Zadowalajce utrzymanie zakadu! budynkw i rnych
urzdzeH i obiektw ma istotne znaczenie dla e#ektywnej eksploatacji zakadu" 'odobnie naley
zidenty#ikowa5 i uj5 w planie wymogi odtworzeniowe dla rnych cz$ci! komponentw i
materiaw w poszczeglnych etapach budowy i produkcji" %ba te aspekty powinny zawiera5 si$ w
studium #easibility"
Wymogi w zakresie utrzymania naley oceni5 pod ktem zarwno urzdzeH konserwacyjnych! ktre
mog by5 niezb$dne dla e#ektywnego utrzymania zakadu i obiektw towarzyszcych! jak kwali#ikacji
i umiej$tnoci
<<T<<U
w zakresie utrzymania! jakie naley rozwin5" )rzdzenia do utrzymania
i konserwacji mog waha5 si$ od stosunkowo prostego sprz$tu i materiaw potrzebnych do
czyszczenia i utrzymywania w dobrym stanie wyposaenia zakadu! budynkw i obiektw! do do5
zoonego sprz$tu konserwacyjnego! niezb$dnego w pewnych przemysach przetwrczych" &ozwj
kwali#ikacji i umiej$tnoci w dziedzinie utrzymania i konserwacji ma specjalne znaczenie! szczeglnie
w krajach rozwijajcych si$! gdzie e#ektywne utrzymanie moe by5 zarwno trudniejsze jak i
waniejsze z powodu trudnoci w uzyskaniu cz$ci zamiennych" Iwali#ikacje takie naley rozwija5
poprzez programy szkolenia na etapie realizacji projektu pod ktem utrzymania oglnego oraz
utrzymania i konserwacji konkretnych! zoonych urzdzeH i obiektw"
Naley okreli5 potrzeby w zakresie wymiany cz$ci zuywajcych si$! narz$dzi! przyrzdw
obrbkowych! osprz$tu i armatury w przemysach artykuw technicznych oraz w zakresie cz$ci
zapasowych! komponentw i materiaw dla zakadu! budynkw i innych obiektw we wszystkich
projektach" Naley utrzyma5 e#ektywn rwnowag$ pomi$dzy potrzebami odtworzeniowymi a
wielkoci zapasw cz$ci! komponentw i materiaw" &wnowaga taka stanowi krytyczny element
#inansowego planowania stanu zapasw w trakcie etapu realizacji projektu"
Niezb$dna wielko5 zapasw w celach utrzymania i odtworzenia b$dzie inna dla rnych projektw i
b$dzie zalee5 od charakteru projektu! zakresu wykorzystania poszczeglnych cz$ci czy materiaw
oraz szybkoci! z jak mona dokona5 wymiany" W wielu dziedzinach istniej ustalone! do5 stan;
dardowe poziomy zapasw dla rnych pozycji" Eednake moe wystpi5 potrzeba ich mody#ikacji w
sytuacjach! kiedy pozycje takie trzeba importowa5 w warunkach ograniczeH dewizowych" Naley
sporzdzi5 szacunki w tym wzgl$dzie i uj5 je w szacunkach kosztw #abrycznych w tablicy 4*;?"
H. S5a1u0!i #24l0,16 0a!$a34'
i0'/s(,1,.0,16
'o zde#iniowaniu programu produkcji i okreleniu zdolnoci produkcyjnych zakadu mona
sporzdzi5 wst$pny szacunek Vrz$du wielkociW odnonie oglnych wymogw inwestycyjnych
projektu! szczeglnie jeeli wielko5 zdolnoci produkcyjnych zakadu ustalona zostaa na
znormalizowanym poziomie i istniej in#ormacje na temat cen wyposaenia i urzdzeH przy takiej
skali produkcji" W przypadku wst$pnych szacunkw nakadw dla celw studium moliwoci i
studium #easibility mona rwnie zastosowa5 pewne oglne wskaGniki" Na przykad! cz$sto szacuje
si$! e koszt maszyn i urzdzeH stanowi5 b$dzie ok" >1 procent caoci nakadw inwestycyjnych! przy
czym koszt zakadu gwnego b$dzie wynosi ok" /1 procent" Zwykle zakada si$! e koszty
budynkw i robt budowlanych mieszcz si$ w granicach -1;-> procent caoci nakadw
inwestycyjnych" 'odobne! cho5 znacznie mniejsze proporcje procentowe! mona ustali5 dla obiektw
pomocniczych! oprzyrzdowania! orurowania i innych urzdzeH pomocniczych i potrzeb
towarzyszcych" Eednak te proporcje procentowe! rni si$ znacznie w zalenoci od rodzaju
przemysu i kraju! i naley si$ nimi posugiwa5 z du doz ostronoci" Eednoczenie dane te mog
okaza5 si$ pomocne na etapie oceny projektu! podczas analizowania struktury kosztw
inwestycyjnych" Eeeli np" szacunki kosztw robt budowlano;inynieryjnych s relatywnie niskie w
stosunku do maszyn i wyposaenia zakadu w porwnaniu z innymi! podobnymi projektami!
<@T<@U
to
<<T<<U
%rganizacje utrzymania zakadu omwiono w rozdziale 4** cz$5 K"
<@T<@U
Dby zastosowa5 tego rodzaju wskaGniki do kompletnych zakadw! porwnywalna musi by5 technologia! rodzaj
projektu (pod klucz na dziewiczym terenie! teren uprzemysowiony z istniejc in#rastruktur itp",! zdolno5 produkcyjna
by5 moe koszt maszyn zosta przeszacowany lub te projekcjami kosztw dla robt budowlano;
inynieryjnych nie obj$to wszystkich robt koniecznych dla realizacji projektu" Dby sprawdzi5
rzetelno5 szacunkw kosztw! niezb$dne jest szczegowe rozbicie ich na poszczeglne pozycje
(patrz rwnie lista kontrolna 4*;0 w aneksie do rozdziau 4*,"
Na podstawie szacunkw dla technologii! maszyn i urzdzeH oraz robt budowlano;inynieryjnych
studium #easibility powinno przedstawia5 oglny szacunek kosztw kapitaowych projektu" Zmieni si$
on niewtpliwie zgodnie z treci o#ert otrzymanych od dostawcw i wykonawcw! tym niemniej
b$dzie stanowi stosunkowo realistyczny szacunek nakadw kapitaowych" Nakady te powinny by5
odzwierciedlone w tablicach 4*;- (nakady na technologi$,! 4*;0 (wyposaenie, i 4*;/ (roboty
budowlano;inynieryjne," 2ablica 4*;? podsumowuje nakady ogem"
StopieH dokadnoci szacunkw nakadw w stosunku do rozwoju projektu zosta ju omwiony w
pierwszej cz$ci Poradnika% Szacunek wst$pny oparty jest na schemacie przepyww produkcyjnych
po ustaleniu zakresu projektu przez osoby zajmujce si$ przygotowaniem studium moli woci lub
studium #easibility" Zwykle dodawana jest rezerwa na nieprzewidziane koszty materialne! chocia
lepiej byoby przedstawi5 ewentualny zakres tych kosztw"
Szacunek bilansu wymagany na poziomie studium #easibility musi opiera5 si$ na odpowiednio
opracowanym schemacie przepyww oraz penej ocenie terenu" Eego podstaw b$dzie stosunkowo
szczegowy wykaz urzdzeH! a koszty pozycji specjalnych lub gwnych wyposaenia mona
uzyska5 poprzez wst$pny przetarg" Zwykle stopieH dokadnoci wynosi -1 procent" Naley zwrci5
sporo uwagi na ten szacunek! szczeglnie na pozycj$ kosztw nieprzewidzianych"
+iar!godno)5 szacunk#w nakad#w
Szacunki nakadw b$d bardziej precyzyjne! jeeli b$dziemy dysponowa5 jasn de#inicj zakresu
projektu" Niekompletne lub b$dne in#ormacje techniczne! zbyt optymistyczne programy budowy i
brak dowiadczenia u osb sporzdzajcych te szacunki s zwykle gwnym powodem nieprawido;
woci lub b$dnych szacunkw nakadw kapitaowych"
Metod! szacowania koszt#w
Metoda w!kadnicza
Iiedy dysponujemy danymi historycznymi na temat podobnych zakadw lub poszczeglnych pozycji
wyposaenia! moliwe jest osigni$cie stosunkowo dokadnych szacunkw kosztw zakadw lub
pozycji wyposaenia odmiennych pod wzgl$dem rozmiarw i zdolnoci produkcyjnych" Naley
jednak pami$ta5! e wspczynniki wykadnicze mona stosowa5 tylko wwczas! gdy zakres
techniczny projektu i technologie procesw s podobne" Eeeli tak nie jest! margines b$du w
szacunkach kosztw moe przewysza5 wymagan wiarygodno5 szacunkw" 9etoda wykadnicza
szacunku kosztw opiera si$ na nast$pujcej #unkcji3 jeeli stosunek wielkoci dwch zakadw lub
pozycji wyposaenia wynosi S
-
AS
0
! stosunek kosztw b$dzie wynosi (F
-
AF
0
,
n
! gdzie n jest
wspczynnikiem wykadniczym! ktry dla wi$kszoci zakadw i urzdzeH waha si$ w granicach 1!<
; 1!@"
(F
-
AF
0
,
n
] S
-
AS
0
zakadu oraz jego lokalizacja" Eednake publikowane wskaGniki stanowi do5 rzeteln podstaw$ do szacowania kosztw
wyposaenia i usug skadajcych si$ na gwne pozycje inwestycyjne (orurowanie! urzdzenia elektryczne! plany
budowlano;inynieryjne itp","
Wspczynniki wykadnicze kosztw s publikowane!
<=T<=U
lecz naley je regularnie sprawdza5 i
porwnywa5 z cenami otrzymanymi w o#ertach przetargowych" Ionieczne jest rwnie uaktualnianie
danych historycznych w zwizku z in#lacj" 2ypowymi przykadami wspczynnikw wykadniczych s3

Poz!cja w!'osaenia +s'#cz!nnik w!kadnicz!
Zbiorniki (kuliste, 1!@
Silniki elektryczne 1!=
Iolumny! wiee 1!@ (rednica staa,
-!1 (wysoko5 staa,
Wymienniki ciepa 1!<> ] 1!.>
*nstalacje rurowe 1!@ ] 1!.
'rzyrzdy i urzdzenia
kontrolne
1!1

+la przyblionych szacunkw Vrz$du wielkociW mona skorzysta5 z oglnego wspczynnika
wykadniczego dla caego zakadu" +o stosowania metody szacunku wykadniczego dla kompletnych
zakadw naley podchodzi5 z du doz ostronoci" Na przykad! w przypadku zakadw chemicz;
nych wyposaonych w reaktory periodyczne wspczynnik wykadniczy b$dzie wi$kszy ni dla
podobnych zakadw przystosowanych do procesu cigego" Fo wi$cej! wspczynniki wykadnicze
mog wykazywa5 znaczne rnice w zalenoci od lokalizacji! kiedy np" porwnujemy projekt
usytuowany w niezagospodarowanym! dziewiczym terenie w kraju rozwijajcym si$ z podobnym!
lecz wi$kszym zakadem o lokalizacji charakteryzujcej si$ inn in#rastruktur" 9ona uzyska5
zadowalajcy szacunek! jeeli zakady takie podzieli si$ na odr$bne jednostki lub cz$ci i zastosuje
odpowiedni wspczynnik dla oszacowania kosztw kadej jednostki"
Metoda cz!nnikowa
9etoda ta polega na ustaleniu kosztw gwnych pozycji wyposaenia zakadu! a nast$pnie dodaniu
wspczynnikw dla pozycji podrz$dnych w celu zbudowania szacunku kosztw oglnych" Na
przykad! jeeli koszt duego zbiornika szacuje si$ na 01 111 )S+! to koszty montau! orurowania!
oprzyrzdowania i urzdzeH elektrycznych mona skalkulowa5 na /0 procent! czyli < ?11 )S+"
%dpowiednie wspczynniki s zmienne w zalenoci od rodzaju podrz$dnych pozycji" Ioszty
montau mog waha5 si$ od l do 0? procent w zalenoci od rozmiaru niezb$dnych prac
budowlanychX koszty orurowania mog mieci5 si$ w przedziale pomi$dzy 0 i 01 procent w zalenoci
od rodzaju wyposaenia i procesu technologicznego"
Szacowanie rozpoczyna si$ od przygotowania schematu przepyww produkcyjnych" Na jego
podstawie tworzy si$ wykaz urzdzeH! prac budowlano;inynieryjnych itp" wraz z podstawowymi
danymi technicznymi" +la gwnych pozycji w studium #easibility wymagane b$d rzeczywiste o#erty
cenowe! podczas gdy w przypadku studium wst$pnego mona zastosowa5 metod$ czynnikow pod
warunkiem! e dost$pne s odpowiednie i uaktualnione dane historyczne"
Szacowanie w o'arciu o 'en! 'rojekt
Najdokadniejsz metod szacowania nakadw inwestycyjnych jest metoda oparta na szczegowym i
kompletnym projekcie kadego z elementw skadowych przedsi$wzi$cia" 'oniewa naley uzyska5
konkurencyjne o#erty cenowe na wyposaenie zakadu! maszyny! monta! roboty budowlane itp"!
szacowanie w oparciu o peen projekt nie b$dzie na og odpowiednie na etapie studium #easibility!
lecz pojawi si$ na etapie realizacji! po uzyskaniu zatwierdzenia projektu"
<=T<=U
Na przykad przez *nstytut *nynierw Fhemikw w :ondynie"
T!'owa struktura koszt#w inwest!c!jn!c"
+owiadczenie pokazuje! e zwykle koszty inwestycyjne rozkadaj si$ pomi$dzy takie pozycje! jak
roboty budowlane! mechaniczne i elektryczne! oprzyrzdowanie! instalacja oraz oglne koszty
administracyjne i koszty projektowe" Fhocia rozkad kosztw wykazuje znaczne rnice w
zalenoci od zdolnoci produkcyjnych! zakresu projektu (nieuzbrojony teren zamorski! istniejcy
lokalny teren przemysowy itp",! lokalizacji i wybranej technologii! moliwe jest opracowanie typowej
struktury kosztw dla dobrze zde#iniowanych ga$zi przemysu i lokalizacji" Eako cenn pomoc w
analizowaniu szacunkowych kosztw projektu lub dla sporzdzenia pierwszych prognoz Vrz$du
wielkociW kosztw w studium moliwoci mona wykorzysta5 wspczynniki ilustrujce procentowy
rozkad kosztw"




Bi&li#2-a8ia
Dggteleky! K" 7abrikplanung" 9unich! 8anser! -.@1"
Dsian +eLelopment Kank" MnLironmental guidelines #or selected industrial and power deLelopment projects"
9anila! -.=="
Karanson! Eack" *ndustrial technologies #or deLeloping countries" New \ork! 'raeger! -.<."
Khalla! D "D"! ed% 2echnology and employment in industry3 a case study approach" /" ed" JeneLa! *nternational
:abour %##ice! -.=>"
Fontractor! 7" E" 2he role o# licensing in international strategy" 3olumbia journal o& world business (New \ork,
?! Winter! -.=-
+reger! Wol#gang" 'rojekt;9anagement! 'lanung und Dbwicklung Lon 'rojekten" Wiesbaden KauLerlag! -.@>"
Mconomic +eLelopment 7oundation" 9anual on plant layout and materia handling" 2okyo! Dsian 'roductiLity
%rganization! -.@-"
7rey! Siegmar" 'lant layout" 9unich! 8anser! -.@>"
Keanlands! Jordon M" and 'eter N" +uinker" Dn ecological #ramework #or enLironmental impact assessment in
Fanada" 8ull! Fanada! 7MD&%! -.=/"
Jrant! M":"! W" J" *reson and &" S" :eaLenworth" 'rinciples o# engineering economy" =" ed" New \ork! Eohn
Wiley! -.@<"
Jri##iths! &" 7" +ealing with riskX the planning! management and acceptability o# technological risk" 9anchester!
)niLersity 'ress! -.=0"
9arsh! '" +" \" Fontracting #or engineering and construction projects" /" ed" Dldershot! Jower! -.=="
9arton! I" 9ultinationals! technology and industrialization" New \ork! :eBington! -.=<"
9oore! E" 8" 'lant layout and design" New \ork! 9acmillan! -.<0"
Netherlands" 9inisterie Lan 4olkhuisLesting! &uimtelyke %rdening en 9ilieubeheer and 9inisterie Lan
:andbouw en 4isserij" Netherlands handling uncertainty in enLironmental impact assessment" gs;JraLenhage!
-.=>"
'orter! D" :" D guidebook #or technology assessment and impact analysis" New \ork! MlseLier North;8olland!
-.=1"
'ratten! F" 7" Mconomies o# scale in manu#acturing industry" :ondon! Fambridge )niLersity 'ress! -.@-"
Sch^rner Jeorg! )mweltLertr`glichkeitsprb#ung in der 4erwaltungspraBis" Kerichte und +okumente der
Dkademie #br )mwelt und Mnergie" :aBenburg! Dustria! Dkademie #br )mwelt und Mnergie! -.=="
Workshop &eport! 8e#t 0/"
Singh! &ana I" +" N" :ong;term needs o# deLeloping countries in technology licensing" FleLeland! %hio! :es
NouLelles :icensing MBecutiLes Society! +ecember -.=0"
Singh! &ana I" +" N" and W" Kogner! eds% 2echnology management and acduisition" Washington! +"F"!
*nternational :aw *nstitute! -.=?" / L"
Stump#! 8" +er Inow;how 4ertrag" /" ed" 8eidelberg! 4erlag #br &echt und Wirtscha#t! -.@@"
Symposium3 %st;West;Symposium )mwelttechnologie! eine grenzuberschreitende 8eraus#orderung" 4ienna!
MuropaLerlag! -.=@"
)nited Nations" Juidelines #or the acduisition o# #oreign technology in deLeloping countries with special
re#erence to technology licence agreements" -.@/" (*+A.=, Sales no"3 @/"**"K"l"
aaaaaaaaaaMconomic Fommission #or Murope" Dirborne sulphur pollution! e##ects and control" -.=?"
aaaaaaaaaa&eport" Seminar on enLironmental impact assessment! Warsaw" JeneLa! -.=@"
)nited Nations Fentre #or Science and 2echnology #or +eLelopment" *mpact o# new and emerging areas o#
science and technology on the deLelopment o# deLeloping countries" SubstantiLe theme paper #or
*ntergoLernmental Fommittee on Science and 2echnology! -.=@" (DAFN"--A=1,
)nited Nations Fon#erence on 2rade and +eLelopment" :egislation and regulations on technology trans#er"
JeneLa! Dugust -.=1"
)nited Nations *ndustrial +eLelopment %rganization" National approaches to the acduisition o# technology"
-.=@" +eLelopment and trans#er o# technology series! No" -" (*+A-=@,
Walsh! :"! &" Wurster and &" E" Iimber" euality management handbook" New \ork! 9arcel +ekker! -.=<"
World Kank" MnLironment and deLelopment3 implementing the World Kankgs new policies" Washington! +"F"!
-.=="
aaaaaaaaaa9anual o# industrial hazard assessment technidues" Washington! +"F"! -.=>"
aaaaaaaaaa2he enLironmental guidelines" Washington! +"F"! -.=?"
A0/!s
WYKAZY I TABLICE
Kyoby uyteczne sprawdzenie! czy rne aspekty omwione w rozdziale 4* zostay odpowiednio
wywaone! a odpowiednie kroki przedsi$wzi$te na poszczeglnych etapach sporzdzania projektu
technicznego przedsi$wzi$cia oraz wyboru! nabycia i zarzdzania technologi" W tym celu posuy5
si$ mona nast$pujcym wykazem kontrolnym"

L@-(% ;s'ekt! tec"niczne i tec"nologia
Program 'rodukcji i zdolno)ci 'rodukc!jne zakadu
%pisa5 i uzasadni5 program produkcji i zdolnoci produkcyjne zakadu w wietle3
Wymogw rynku i strategii marketingowej
Zapotrzebowania na rodki produkcji i program dostaw
2echnologii i e#ektw skali w danym przemyle
9inimalnej wielkoci ekonomicznej i ograniczeH w zakresie wyposaenia
%graniczeH w zakresie zasobw i rodkw produkcji
Dlternatywnych wariantw projektu
+!b#r tec"nologii
%pisa5 technologi$ w takim zakresie! w jakim ma to znaczenie dla projektu oraz poda5 powody
wyboru w wietle3
'odstawowych celw i strategii projektu
Skutkw spoeczno;ekonomicznych
Skutkw ekologicznych (ocena skutkw dla rodowiska,
'ost$pu technicznego (prognoza techniczna,
'otrzeb i ograniczeH w zakresie rodkw produkcji
+ost$pnoci ewentualnych alternatyw
%pisa5 i uzasadni5 wst$pny plan projektu oraz przygotowa5 wykresy i dane niezb$dne dla oceny
technologii
%ceni5 technologi$! zidenty#ikowa5 i rozway5 alternatywne i krytyczne elementy dotyczce np"3
&ynku i potrzeb w zakresie rodkw produkcji
'rogramu produkcji i zdolnoci produkcyjnych zakadu
M#ektw skali i minimalnej zdolnoci ekonomicznej
Niezb$dnej i dost$pnej in#rastruktury
9oliwoci absorpcji technologii
Zagroenia i wpywu na rodowisko
+ost$pnoci! prawa wasnoci przemysowej itp"
'rzeprowadzi5 ewaluacj$ ocenionych technologii i uzasadni5 wybr
4aku' i trans&er tec"nologii
%pisa5 w studium #easibility krytyczne elementy zwizane z nabyciem i trans#erem technologii! w tym
wszelkie majce znaczenie wnioski i zalecenia dotyczce3
:icencjonowania
+ezagregacji pakietu technologii
+ostawcw i ewentualnych alternatyw
Warunkw i postanowieH kontraktowych
Strategii negocjacyjnych i zakupu technologii
)dziau posiadacza licencji! kapitaowego udziau zagranicznego
Iosztw technologii
2rans#eru technologii
%pisa5 technologi$! know;how oraz zwizane z nimi usugi! jakie ma wykona5 licencjodawca! biorc
w szczeglnoci pod uwag$3
%kres obowizywania i odnowienie umowy
Nieograniczone wykorzystanie nieopatentowanego know;how po wygani$ciu umowy
'eny i kompletny trans#er know;how licencjodawcy
Jwarancj$ na technologi$
+ost$p do usprawnieH w okresie umowy
'rawa wasnoci przemysowej P prawo korzystania z wszystkich prawnie zastrzeonych
patentw i know;how oraz swobod$ wyboru w zakresie korzystania z nazw #irmowych
+ostawa importowanych komponentw i pproduktw przez licencjodawc$ P korzystanie
przez licencjobiorc$ z prawa wyboru i ustalenie odpowiedniej #ormuy cenowej
Szkolenie P zarwno na miejscu jak i w zakadzie licencjodawcy
2erytorialne prawa zbytu P unikanie nienalenych ograniczeH
'ozostae warunki licencyjne3
'atnoci3 jednorazowo lub opaty licencyjne lub kombinacjaX
*nne postanowienia dotyczce stosowanego systemu prawa! rozstrzygania sporw! pou#noci!
kontroli jakoci! sublicencjonowania! sprawozdawczoci! przenoszalnoci! siy wyszej itp"X
%kreli5 odpowiednie kroki! jakie naley podj5 w kierunku zaabsorbowania technologiiX
Zidenty#ikowa5 i zaleci5 program staej oceny! monitorowania i prognozowania technologii w
odpowiednich dziedzinach produkcji"
Plan zakadu i 'odstawow! 'rojekt tec"niczn!
'o wyborze technologii sporzdzi5 plany zakadu! rysunki! podstawowe projekty i plany techniczne"
2e wykresy i rysunki powinny odpowiednio odzwierciedla5 wzajemne zwizki pomi$dzy warunkami i
ograniczeniami rodowiskowymi! in#rastruktur spoeczno;gospodarcz! technologi! wyposaeniem!
obiektami oraz przepywami materiaw i rodkw produkcji"
)pewni5 si$! e plany zakadu i podstawowe projekty techniczne3
S zgodne z wybran technologi i know;howX
S okrelone w stosunku do poszczeglnych kategorii wyposaenia! takich jak urzdzenia
#abryczne i produkcyjne! pomocnicze! testujce i badawcze oraz odtworzeniowe! w tym
cz$ci zapasowe i narz$dziaX
'rzewiduj poziom lokalnej integracji lub podanej wielkoci wartoci dodanej! jaki ma
zosta5 osigni$ty w poszczeglnych procesach produkcjiX
'rzewiduj wymagany poziom automatyzacji uznany za niezb$dny dla uzyskania przewagi
konkurencyjnej! a tam! gdzie wymagany jest znaczny poziom automatyzacji P przewiduj
rozwj kwali#ikacji dla celw eksploatacji i utrzymaniaX
Dnalizuj wszelkie ewentualne przeszkody i ograniczenia w zakresie dostaw dbr
kapitaowych! w tym ograniczenia dewizowe i polityk$ paHstwa odnonie importu maszyn i
urzdzeH do konserwacjiX
Kior pod uwag$ dost$pno5 maszyn i urzdzeH produkowanych lokalnie! ich koszty i terminy
dostawX
'rzewiduj ewentualn potrzeb$ wyspecjalizowanego montau i instalacji maszyn"
L@-1% Podzia szacunk#w nakad#w
Teren zakadu
Nabycie gruntu! wliczajc wszystkie koszty nabyciaX
'omiary geologiczno;geodezyjneX
'omiary specjalnych zagroeH! takich jak trz$sienia ziemi! powodzie oraz nienormalne warunki
meteorologiczne"
Prz!gotowanie i uzbrojenie terenu
:okalizacja i przemieszczenie budowli! rur! kabli! linii energetycznych! drgX
&ozbirka i usuni$cie istniejcych budowli i #undamentwX
Wyburzenia! karczowanieX
Niwelowanie terenu! wykopy i wypenianie w celu ustalenia oglnych poziomw! ale bez
szczegowego pro#ilowaniaX
Zmiana biegu strumieni itp"X
)lepszanie drg i zmiana ich przebieguX
Kocznice kolejoweX
2unele ruroweX
Mwentualne doki i przystanieX
)zupenienie sieci wodocigowejX
)zupenienie sieci energetycznej (wysoko; i niskonapi$ciowej,X
Ianalizacja i usuwanie ciekw i odpadwX
_czno5 (tele#on! teleB! #aB itp",X
&oboty tymczasowe dla potrzeb budowy zakadw! o ile nie zostay uj$te w cenach jednostkowych prac
budowlano;inynieryjnych (oglne koszty terenu,X
Isztatowanie krajobrazu! w tym rolinno5! trawa! darH! zbiorniki wodne itp"
/obot! budowlano-in!nier!jne F robot! na zewn0trz< budowle
7undamenty! palowanie! rowy odwadniajce! zag$szczanie gruntuX
%dwadnianie! obnianie lustra wd gruntowychX
Wbijanie pyt stalowych! rampyX
7undamenty pod wszelkiego rodzaju urzdzenia ci$kie"
/obot! budowlano-in!nier!jne O bud!nki

Jwne budynki zakaduX
Ionstrukcje staloweX
IominyX
Kudynki mieszczce usugiX
9agazyny! budynki magazynoweX
:aboratoria! warsztaty! biuraX
%rodki medyczne i ambulatoria! stacja stray poarnejX
Stowka! szatnie! azienkiX
Zabezpieczenie terenu! ogrodzenie! portiernieX
Sygnalizacja wietlna! owietlenie zewn$trzneX
Jarae! parkingi! wiaty na roweryX
Kiura sub celnych! waga pomostowaX
%dwodnienie! system kanalizacyjnyX
Ianay dla rur i kabliX
&ekultywacja terenu! ksztatowanie krajobrazu itp"X
2ory kolejoweX
Kudynki mieszkalne"

4akad 'rodukc!jn!
9aszyny i urzdzenia dla zakadu produkcyjnegoX
Specjalne koszty montau urzdzeHX
Specjalne materiay! np" katalizatory! o ile wymagaj nakadw inwestycyjnychX
*nspekcje i testyX
)rzdzenia bhp i przeciwpoaroweX
Wentylacja! klimatyzacja (usuwanie gazw toksycznych! par itp",X
%czyszczalnia ciekwX
%przyrzdowanie i aparatura kontrolno;pomiarowaX
*nstalacje rurowe i zaworyX
*zolacja i malowanieX
Ioszty wdroenia procesu i prb prototypowychX
*nstalacje i urzdzenia rezerwowe"
4akad i urz0dzenia usugowe
Wytwrnia pary i urzdzenia pomocniczeX
Jenerator energii i urzdzenia pomocniczeX
Ioszty przyczeH do sieci energetycznejX
2rans#ormatorownia i rozdzielniaX
%kablowanieX
&ozrusznikiX
&ezerwowe zaopatrzenie w energi$X
)rzdzenia i rurocigi do magazynowania! uzdatniania i dystrybucji wodyX
Zaopatrzenie w wod$ do celw technologicznych! chodzenia i do konsumpcjiX
)suwanie i oczyszczanie emisjiX
Separatory oleju i smarwX
Stacje pomp i przenoniki ruboweX
'uda do magazynowania odpadwX
)rzdzenia do spalania odpadw itp"X
2ransport wewn$trzny! transportowanie i magazynowanie materiawX
Zaopatrzenie! paliwa! wyroby porednie i gotoweX
Windy! dGwigi itp"X
%grzewanie i owietlenieX
)rzdzenia chodzce i chodniczeX
+ostawy spr$onego powietrza! gazw szlachetnychX
)rzdzenia do utrzymania i konserwacjiX
Fz$ci zamienne i zapasowe! o ile wchodz w gr$ koszty inwestycyjneX
*nstrukcje w zakresie eksploatacji i konserwacji! rysunkiX
Dparatura testowaX
*nstalacje odgromnikoweX
)rzdzenia i instalacje telekomunikacyjne (tele#on! teleB itp",X
7oszt! og#lne< warto)ci niematerialne
7oszt! tec"niczne
'rojekt procesu i zakadu! podstawowe plany techniczneX
Szczegowe plany techniczne! o ile nie zostay uj$te w kosztach prac budowlano;inynieryjnych lub
kosztach maszyn i urzdzeHX
Ioszty inspekcji! konsultantw i ekspertw! w tym koszty podryX
Ioszty modeli! opracowania prototypw"
*biekt! czasowe niezbdne dla 'rowadzenia 'rac budowlan!c"
*nynier nadzoru budowlanego3 biuro itp"X
'rowizoryczne doprowadzenie energii! wody itp"X
'rowizoryczne drogi dojazdowe! obiekty magazynowe! zabezpieczenie terenu (ogrodzenie itp",X
WarsztatyX
'omieszczenia mieszkalne! stowka"
@nne koszt! bez'o)rednie realizacji 'rojektu
'rzygotowanie i wydanie dokumentw przetargowych na budow$ obiektw inynieryjnych i innych
obiektw zgodnie z podzielonym na etapy programemX
%cena o#ert! negocjacje i zakupX
*nspekcja! odbir (cznie z kosztami podry,X
Nadzr nad budow i rozruchemX
&obocizna bezporednia i na zlecenie! w tym praca w nadgodzinachX
Ioszty transportu! wyadunku i opaty manipulacyjne"
+!datki 'rzed'rodukc!jne
%paty za technologi$ lub patenty! prowizje dla porednikwX
%paty prawne i koszty ubezpieczeniaX
8onoraria konsultantwX
Wydatki na prace badawczo;rozwojoweX
Fentralne wydatki administracyjneX
Ioszty marketingu przedprodukcyjnegoX
Wydatki na szkolenieX
'odatki i opaty celneX
Wydatki zwizane z odbiorem i rozruchem"
7a'ita obrotow!
Zapasy zgromadzone w trakcie etapu budowyX
SurowceX
Zaopatrzenie #abryczneX
Fz$ci zamienne i zapasoweX
Wyroby"
T;C=@3; L@-(% Szacunek nakad#w na tec"nologi
,wstawi5 do tablic! L@-8< D-2 i D-( lub D-1.
(a, Wybrana technologia (opisy! specy#ikacje ! dostawcyf,
(b, Ioszty3

P$a(0#:1i -,15a$(#'/ C'a-(#:1i 0i/7a(/-ial0/D
a
2echnologia! know;how
'atnoci ryczatowe
&ok
Zagraniczne Irajowe %gem

%gem

S(a$/ #)$a(, li1/01,.0/ C!#s5(, #)/-a1,.0/ lu& 7a-!/(i02#'/D
&
&ok



-

0

/

"

n

2echnologia! know;how
%paty licencyjne
Zagraniczne Irajowe %gem

%gem

O)$a(, li1/01,.0/ C.a!# F -#150,16 )-5,16#34' 5/ s)-5/3a>,D
&
&ok



-

0

/

"

n

2echnologia! know;how
%paty licencyjne
Zagraniczne Irajowe %gem

%gem

a
wstawi5 do tablicy 6;l (lub 4*;0A0, albo 6;0
b
wstawi5 do tablicy 4*;? lub 6;/

T;C=@3; L@-1K(% Szacunek nakad#w inwest!c!jn!c": w!'osaenie zakadu
,wstawi5 do tablic! L@-1K1.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
T U 7aza budowy
T U 7aza operacyjna

S5a1u0!i 0a!$a34' i0'/s(,1,.0,16
9aszyny i urzdzenia
Waluta3

Eednostki3
Zakad lub wydzia
a
? @ M +!szczeg#lnienie
b
7oszt
jednos-
tkow!
7oszt!
/ok
d
4agraniczn
e
7rajowe *g#em
9aszyny
c

9odu mieszania
wst$pnego
Wymiennik ciepa
Iolumna
destylacyjna
9odu rekty#ikacji
itp"

)rzdzenia
"""
"""
"""


Fakowite nakady inwestycyjne!
wydzia (pozycja,
(przenie5 do tablicy 4*;0A0,


N ] numer E ] jednostki * ] ilo5

a
wstawi5 nazw$ lub oznaczenie zakadu lub wydziau
b
maszyny! urzdzenia! maszyny i urzdzenia pomocnicze! pocztkowy zapas cz$ci zamiennych! cz$ci zuywajce si$! narz$dzia itd"
c
wstawi5 szczegow list$ poszczeglnych pozycji
d
rok inwestycji
T;C=@3; L@-1K1% Szacunek nakad#w inwest!c!jn!c":
masz!n! i urz0dzenia
,wstawi5 do tablic! D-(.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
T U 7aza budowy
T U 7aza operacyjna

P#3su7#'a0i/ 0a!$a34' i0'/s(,1,.0,16
9aszyny i urzdzenia T U
a
9aszyny i urzdzenia pomocnicze T U
%chrona rodowiska T U
Wartoci niematerialne T U
Zapasy cz$ci zamiennych itd" T U
Waluta3

Eednostki3
?
4akad lub w!dzia
,centrum koszt#w.
7oszt!
/ok
b
4agraniczn
e
7rajowe *g#em
Wstawi5 z tablicy 4*;0A-
Ca$!#'i(/ 0a!$a3, i0'/s(,1,.0/
(przenie5 do tablicy 6;-,


N ] numer

6waga: +la celw analizy makroekonomicznej naley okreli5 udzia cz$ci krajowych (zagranicznych, w importowanych (krajowych,
maszynach i urzdzeniach"
a
sporzdzi5 oddzielne zestawienia dla kadej pozycji
b
rok inwestycji (jeli to konieczne! pokaza5 sumy dla kadego roku i rodzaju maszyn,
T;C=@3; L@-2K(% Szacunek nakad#w inwest!c!jn!c":
'race in!nier!jno-budowlane
,wstawi5 do tablic! L@-2K1.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
T U 7aza budowy
T U 7aza operacyjna

S5a1u0!i 0a!$a34' i0'/s(,1,.0,16
'race inynieryjno;budowlane
a
Waluta3

Eednostki3
Zakad lub wydzia
b
? @ M +!szczeg#lnienie
c
7oszt
jednos-
tkow!
7oszt!
/ok
e
4agraniczn
e
7rajowe *g#em
Kudowle
d



Fakowite nakady inwestycyjne!
zakad (pozycja,
(przenie5 do tablicy 4*;/A0,


N ] numer E ] jednostki * ] ilo5

a
obejmuj prace budowlane! budowle! budynki itd"! ale nie przygotowanie terenu
b
wstawi5 nazw$ lub oznaczenie zakadu lub wydziau
c
budowle! magazyny! hale #abryczne! budynki biurowe! urzdzenia biurowe itd"
d
wstawi5 szczegow list$ poszczeglnych pozycji
e
rok inwestycji
T;C=@3; L@-2K1% Podsumowanie nakad#w inwest!c!jn!c": 'race in!nier!jno-
budowlane
,wstawi5 do tablic! D-(.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
T U 7aza budowy
T U 7aza operacyjna

P#3su7#'a0i/ 0a!$a34' i0'/s(,1,.0,16
'race inynieryjno;budowlane T U
a
Kudynki T U
Wartoci niematerialne T U
'race inynieryjne dla ochrony rodowiska T U
Waluta3

Eednostki3
?
4akad lub w!dzia
,centrum koszt#w.
7oszt!
/ok
b
4agraniczne 7rajowe *g#em
Wstawi5 z tablicy 4*;/A-
Ca$!#'i(/ 0a!$a3, i0'/s(,1,.0/
(przenie5 do tablicy 6;-,


N ] numer

6waga: +la celw analizy makroekonomicznej naley okreli5 udzia cz$ci krajowych (zagranicznych, w importowanych (krajowych,
maszynach i urzdzeniach"
a
sporzdzi5 oddzielne zestawienia dla kadej pozycji
b
rok inwestycji (jeli to konieczne! pokaza5 sumy dla kadego roku i rodzaju maszyn,
T;C=@3; L@-8K(% Szacunek koszt#w &abr!czn!c"
,wstawi5 do tablic! L@-8K1.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
T U Ioszty bezporednie
T U Ioszty porednie

'roduktAcentrum kosztw3

Iod3

'ierwszy rok produkcji3 Waluta3

Eednostki3
'rognozy kosztw na rok3
Poz!cja koszt#w:
7oszt! krajowe 7oszt! zagraniczne
zmienne
jednostkowe
stae
na okres
zmienne
jednostkowe
stae
na okres
9ateriay (z *4;-,

Zaopatrzenie #abryczne
(z *4;-,
Narzuty kosztw oglnych
na materiay i zaopatrzenie
#abryczne (z *4;l,
Zuycie cz$ci zamiennych
&emonty i materiay
%paty licencyjne (patne w
trakcie produkcji, (z *4;-,
&obocizna
wykwali#ikowana
niewykwali#ikowana
Narzuty na robocizn$
(podatki! wiadczenia itd",
Ioszty oglno#abryczne
wynagrodzenia i pace
materiay i usugi
itd"
&azem koszty
jednostkowe

*lo5 jednostek w okresie

&azem koszty w okresie

Fakowite koszty
#abryczne krajowe
i zagraniczne

T;C=@3; L@-8K1% Prognoz! koszt#w &abr!czn!c"
,wstawi5 do tablic! D-2.
'rojekt3
+ata3
Srdo3

'roduktAcentrum kosztw3

Iod3
'ierwszy rok sprzeday3 Waluta3

Eednostki3
/o
k
7oszt! krajowe razem 7oszt! zagraniczne razem
Suma
og#lna 4mienne Stae *g#em 4mienne Stae *g#em


6waga: *loci produktw sprzedanych okrelone s w tablicy ***;- dla kadego produktu" Sumy dla
kadego z centrum kosztw mona oblicza5 przy pomocy tych samych tablic" 9ona take
wprowadza5 dane bezporednio do tablicy danych wejciowych programu F%97D&"
9II. O-2a0i5a1.a i !#s5(,
#24l0#5a!$a3#'/
&ozdzia ten traktuje o sprawach zwizanych z wypracowaniem i zaplanowaniem organizacji
niezb$dnej do zarzdzania i kierowania ca dziaalnoci #abryki oraz wicych si$ z tym kosztach
oglnych" W poprzednich rozdziaach zbadano i omwiono problemy dotyczce marketingu
produktw! zabezpieczenia niezb$dnych rodkw materiaowych! wyboru optymalnej lokalizacji
zakadu oraz przygotowania planw i projektw technicznych" *stnieje cisy zwizek pomi$dzy
planowaniem technicznym i planowaniem organizacyjnym! a wi$c oba te dziaania powinny zosta5
podj$te cznie jako cig wspzalenych czynnoci"
Felem tego rozdziau jest omwienie procesu planowania organizacyjnego oraz struktury kosztw
oglnozakadowych! co moe mie5 decydujce znaczenie dla #inansowej opacalnoci projektu"
'odzia #irmy na jednostki organizacyjne wedug #unkcji marketingowych! strategicznych!
zaopatrzeniowych! produkcyjnych i administracyjnych jest niezb$dny nie tylko z operacyjnego punktu
widzenia! ale take na etapie planowania! aby umoliwi5 szacunek i prognoz$ kosztw oglnych" 'oza
tym! dla wykonalnoci projektu bardzo istotn spraw jest okrelenie odpowiedniej struktury
organizacyjnej zgodnie ze strategi i polityk przedsi$biorstwa"
Zalecana organizacja b$dzie zaleaa od otoczenia spoecznego! jak rwnie od potrzeb techniczno;
ekonomicznych" Isztat organizacyjny zaley w duej mierze od wielkoci i rodzaju przedsi$biorstwa
przemysowego oraz strategii! polityki i wartoci wyznawanych przez osoby zajmujce stanowiska
decyzyjne w organizacji" Naley rwnie pami$ta5 o tym! e organizacja nie jest tworem statycznym!
ale ewoluuje wraz z projektem (etap przedinwestycyjny i inwestycyjny! rozruch i eksploatacja,"
Fhocia inne rozdziay zajmuj si$ konkretnie kosztami bezporednimi! ten rozdzia powi$cony jest
kosztom porednim lub oglnym" +owiadczenie pokazuje! e w wielu studiach #easibility zaniedbuje
si$ lub niedoszacowuje te koszty! ktre w pewnych projektach mog mie5 znaczcy wpyw na ich
rentowno5" &ozwaania na temat organizacji projektu pomog osobie zajmujcej si$ analiz
zidenty#ikowa5 i skwanty#ikowa5 te koszty" Zaplanowanie i utworzenie orodkw kosztw zgodnie ze
struktur organizacyjn uatwi to zadanie"
A. O-2a0i5a1.a i 5a-5E35a0i/ 5a!$a3/7
%rganizacja jest narz$dziem! za pomoc ktrego tworzy si$ struktur$ #unkcji operacyjnych i
dziaalnoci przedsi$biorstwa oraz przypisuje si$ je jednostkom organizacyjnym! reprezentowanym
przez kadr$ kierownicz! kadr$ nadzoru oraz zaog$! w celu umoliwienia koordynacji i kontroli
dziaania przedsi$biorstwa i osigni$cia jego celw gospodarczych"
Struktura organizacyjna przedsi$biorstwa pokazuje rozkad uprawnieH i odpowiedzialnoci pomi$dzy
rnymi jednostkami #unkcjonalnymi #irmy i zwykle przedstawia si$ j w ksztacie schematu! cz$sto
zwanego schematem organizacyjnym" Zwykle organizacja podzielona jest przede wszystkim zgodnie
z poszczeglnymi #unkcjami przedsi$biorstwa! takimi jak #inanse! marketing! zaopatrzenie i
produkcja" Eednake nie ma jednego! uniwersalnego wzorca organizacyjnego" 9oliwe jest rwnie
oparcie struktury organizacyjnej na wyrobach lub liniach produkcyjnych (np" orodki zyskw lub
kosztw,! lub na podziale na obszary geogra#iczne czy rynki" %statni przykad jest typowy dla
organizacji handlowych (zbytu,"
'roblem strukturyzacji i organizacji pracy oraz przekazanie uprawnieH kierowniczych musi by5
rozpatrywany nie tylko z #unkcjonalnego punktu widzenia! poniewa rne czynniki spoeczno;
kulturowe mog przeciwdziaa5 zwykemu naladownictwu takich organizacji w innych krajach"
Dspekt ten ma rwnie due znaczenie w krajach rozwijajcych si$! kiedy niezb$dna jest specjalna
struktura organizacyjna dla optymalnego wykorzystania importowanych technologii"
$unkcje organizac!jne
7unkcje organizacyjne s jakby klockami! z ktrych zbudowana jest #irma" Eak pokazano na rys"
664**! mog by5 one pogrupowane w nast$pujce jednostki organizacyjne! zgodnie z konkretnymi
potrzebami danej #irmy3
Zarzd przedsi$biorstwa
7inanse! kontrola #inansowa i rachunkowo5
Sprawy osobowe
9arketing! zbyt i dystrybucja
Zaopatrzenie! transport! magazynowanie
'rodukcja
Zakad gwnyX
Zakady usugoweX
Iontrola jakociX
)trzymanie i konserwacja"


akad 17wny
akady pomocnicze
Eako+,
Remonty
Prod*kcja
?inan/e
Kadry
#dmini/tracja
"a1azynowanie
aopatrzenie
Dyrektor nacze)ny
"arketin1
R,su0/!. ;;9II. P-5,!$a3 s16/7a(u #-2a0i5a1,.0/2# )-5/3si%&i#-s('a
)-5/7,s$#'/2#

Struktura organizac!jna
Struktura organizacyjna #irmy moe przyj5 wiele ksztatw! z ktrych najpowszechniejszym jest
ksztat piramidy posiadajcej trzy poziomy organizacyjne3
Zarzd! ktrego zadaniem jest zwykle dugookresowe planowanie strategiczne! planowanie #inansowe!
koordynacja i kontrola
Iierownictwo redniego szczebla! obarczone zwykle zadaniami planowania i kontroli #unkcji
organizacyjnych! takich jak zbyt! produkcja! zaopatrzenie i #inanse
Nadzr! ktrego zadaniem jest planowanie i kontrola codziennych operacji i dziaaH w podlegych mu
jednostkach organizacyjnych
Niezalenie od rodzaju dziaalnoci produkcyjnej prowadzonej w zakadzie! analitycy b$d musieli
wzi5 pod uwag$ utworzenie szeregu orodkw kosztw! jakie wyst$puj w wi$kszoci #irm
produkcyjnych" %we orodki kosztw omwione s poniej! w dziale dotyczcym rachunkowoci i
kontroli #inansowej" %rodki kosztw opisuje si$ pod wzgl$dem3
9iejsca! jakie zajmuj one wewntrz organizacji
Felu operacyjnego! odpowiedzialnoci i uprawnieH
Jwnych zadaH
'otrzeb w zakresie zatrudnienia i kwali#ikacji
Nakadw i wynikw"
B. Pla0 #-2a0i5a1,.0,
'rzybliony schemat struktury organizacyjnej i zwizanych z ni kosztw moe by5 zawarty we
wst$pnym studium #easibility (rzadko w studium moliwoci,! szczeglnie jeeli aspekty
organizacyjne mog mie5 znaczny wpyw na wykonalno5 projektu" Zwykle plan ukadu
organizacyjnego projektu uj$ty jest w studium #easibility" 'lan organizacyjny dla etapw budowy i
eksploatacji zaley od wewn$trznych i zewn$trznych uwarunkowaH i wymogw projektu! a sporzdza
si$ go z nast$pujcych powodw3
'o pierwsze! organizacja projektu i przedsi$biorstwa powinna mie5 na celu optymaln koordynacj$ i
kontrol$ nad wszystkimi nakadami! co umoliwi ekonomiczne realizowanie strategii projektuX
'o drugie! ukad organizacyjny suy za podstaw$ do ustalenia struktury kosztw inwestycyjnych i
produkcyjnych oraz okrelenia kosztw zwizanych z odpowiadajcymi im jednostkami organizacyj ;
nymi" +la celw rachunkowoci koszty te traktuje si$ jako koszty oglne! chyba e mona je
bezporednio przypisa5 konkretnemu wyrobowi lub orodkowi kosztw"
'lanowanie organizacji obejmuje zwykle nast$pujce kroki3
%krela si$ cele i zadania dziaalnoci gospodarczej #irmy
*denty#ikuje si$ #unkcje niezb$dne do osigni$cia tych celw
Jrupuje si$ lub wie niezb$dne #unkcje
%pracowuje si$ ramy lub struktur$ organizacyjn
Dnalizuje si$! planuje i opisuje wszystkie kluczowe stanowiska
'rzygotowuje si$ program rekrutacji i szkolenia"
Nast$pnie planista organizacji b$dzie musia rozway5 niektre spord podstawowych aspektw
optymalnej organizacji" 9og to by53
Zakres kontroli! tzn" liczba pracownikw podlegych kierownikowi
:iczb$ szczebli organizacyjnych
'odzia dziaalnoci wedug #unkcji! procesw! wyposaenia! lokalizacji! wyrobw lub kategorii
klientw
'odzia odpowiedzialnoci i uprawnieH"
'Gniej! ju po zatwierdzeniu projektu! wszystkie in#ormacje dotyczce organizacji zostan zebrane w
zbiorze in#ormacji organizacyjnych! ktry moe zawiera53
%glny opis i wykaz strategicznych celw i polityki #irmy
%pis jednostek #unkcjonalnych! sekcji lub dziaw #irmy! z wyszczeglnieniem gwnych zadaH
poszczeglnych jednostek
%pis zakresu obowizkw przynajmniej dla wszystkich kluczowych stanowisk
'rocedury administracyjne! zgodnie z ktrymi naley przeprowadza5 transakcje zarwno wewn$trzne!
jak i zewn$trzne! obejmujce wszystkie #unkcje i szczeble #irmy"
Zgodnie z lokalnymi uwarunkowaniami oraz sposobem dziaalnoci #irmy mona zamieci5 inne
materiay opisowe"
4arz0d
W zalenoci od rodzaju i rozmiarw przedsi$biorstwa dyrektor naczelny wraz ze swoim biurem
odpowiedzialny jest za cao5 przedsi$biorstwa" +otyczy to #unkcji zarzdzania o podstawowym
znaczeniu dla istnienia przedsi$biorstwa i nie mona ich przekaza5 komu innemu" Fz$sto! szcze;
glnie w przypadku redniej wielkoci zakadw przemysowych! dyrektorowi naczelnemu podlegaj
rwnie oglne #unkcje administracyjne! takie jak sprawy osobowe i #inanse" W przypadkach! gdzie
dla przedsi$biorstwa istotne s aspekty techniczne i technologiczne! odpowiedzialnym za jego
#unkcjonowanie moe by5 dyrektor ds" produkcji"
W studium #easibility naley okreli5 potrzeby kadrowe biura dyrektora naczelnego w celu
umoliwienia sporzdzenia szacunkw kosztw osobowych i oglnych tego biura" Naley wzi5 pod
uwag$ aspekty kulturowe i spoeczne! a zesp studialny nie powinien lepo naladowa5 wzorcw
organizacyjnych! ktre sprawdziy si$ w innych krajach"
/ac"unkowo)5 i kontrola &inansowa
Naley przewidzie5 jednostk$ administracyjn lub wydzia dostarczajcy kierownictwu in#ormacji
#inansowych i rachunkowych niezb$dnych do sprawnego i ekonomicznego kierowania
przedsi$biorstwem" Irajowe przepisy prawa gospodarczego i skarbowego rwnie wymagaj
regularnego przedstawiania sprawozdaH na temat sytuacji #inansowej przedsi$biorstwa zgodnie ze
standardami ustalonymi przez wadze"
Wydzia rachunkowoci traktuje si$ zwykle jako wykonawczy! poniewa nie posiada on adnych
#unkcji kierowniczych w przedsi$biorstwie" W niektrych przypadkach cao5 dziaaH
administracyjnych scentralizowana jest w jednym wydziale! czc np" #unkcje rachunkowoci!
zaopatrzenia i spraw pracowniczych" +la celw rachunkowoci kosztw! ksi$gowania! obliczania
wynagrodzeH! planowania #inansowego itp" niezb$dna jest wykwali#ikowana kadra" * znw naley
okreli5 liczb$ i kwali#ikacje niezb$dnego personelu! aby umoliwi5 prognoz$ kosztw osobowych"
Szacunek kosztw biurowych! tzn" wydatkw na materiay! usugi i czno5! musi by5 uj$ty w
prognozie oglnych kosztw administracyjnych"
Dby uatwi5 planowanie i kontrol$ kosztw ju na etapie przedinwestycyjnym! projekt naley
podzieli5 na orodki kosztw" Nie jest moliwe w ramach niniejszego Poradnika wchodzenie w
zawioci rachunkowoci orodkw kosztw" W aneksie do niniejszego rozdziau znajduje si$ krtki
wykaz kontrolny orodkw kosztw! jakie mog wystpi5 w kadym zakadzie"
%rodki kosztw produkcyjnych s to te dziedziny dziaalnoci! gdzie odbywaj si$ wszystkie gwne
czynnoci wykonawcze w przedsi$biorstwie produkcyjnym! np" w #abryce oleju rolinnego orodki te
to oczyszczanie! uszczenie! wytaczanie! ekstrakcja! #iltrowanie! neutralizowanie! ugowanie!
odwanianie! odstearynowanie! napenianie i pakowanie"
%rodki kosztw usugowych s to te dziedziny dziaalnoci! ktre dostarczaj usug uzupeniajcych!
niezb$dnych do sprawnego #unkcjonowania #abryki! np"3
)sugi socjalne! w tym mieszkania! usugi medyczne! stowki! transport i zakadowe sklepy
spoywcze
Iierownictwo zakadu! warsztaty produkcyjne
2ransport pozazakadowy3 wszelka dziaalno5 transportowa niezwizana bezporednio z procesami
produkcyjnymi
Zaopatrzenie w surowce! cz$ci zamienne i zapasowe itp"
9agazyny do przechowywania zakupionych surowcw! cz$ci zamiennych i zapasowych! materiaw
opakowaniowych! innych elementw zaopatrzenia i wyposaenia
&emonty i konserwacja maszyn i urzdzeH! budynkw! pojazdw itp"
Zaopatrzenie i dystrybucja mocy dla celw produkcyjnych i oglnych
Wytwarzanie i dystrybucja pary
Zaopatrzenie w wod$ (jeeli #irma posiada wasne uj$cie,
:aboratoria! kontrola procesu
%dprowadzanie ciekw"
9ona wprowadza5 tu zmiany zgodnie ze struktur organizacyjn #abryki b$dcej przedmiotem
studium"
%rodki kosztw administracyjnych i #inansowych obejmuj cao5 dziaalnoci zwizanej z
planowaniem na szczeblu zarzdu przedsi$biorstwa! kontrol i ocen dziaalnoci" W praktyce liczba
orodkw! w ktrych zgrupowane s te dziaania! jest zmienna" Wi$ksze #abryki utrzymuj
wyspecjalizowane orodki planowania oglnego! planowania #inansowego! obliczania kosztw!
statystyki! szkolenia! rachunkowoci i #inansw" W mniejszych #abrykach liczba tych orodkw jest
mniejsza" +latego te wszelkie wydatki zwizane z administracj i #inansami naley skupi5 w jednym
orodku pod ogln nazw administracja i #inanse"
*rganizacja marketingu
Wydzia marketingu jest jednostk organizacyjn realizujc #unkcje marketingowe omwione w
rozdziale ***" Zwykle wydzia ten posiada niezalen #unkcj$ liniow! ale indywidualna struktura tej
jednostki bywa rna w zalenoci od rodzaju klientw! charakteru produktw! ich dystrybucji geo;
gra#icznej oraz modelu zbytu i dystrybucji" )tworzenie organizacji marketingowej dla nowego
projektu (lub produktu, wymaga uprzedniego starannego okrelenia zarwno celw marketingu! jak i
niezb$dnych i dost$pnych rodkw"
Zbyt i dystrybucja produktu w kraju! gdzie istnieje niedorozwj in#rastruktury i rodkw cznoci!
moe rwnie wymaga5 utworzenia bardziej kosztownej organizacji marketingu! co w niektrych
przypadkach moe powanie ograniczy5 konkurencyjno5 #irmy" Eest wiele przykadw #irm
opierajcych swoj dziaalno5 na e#ektach skali! ktre nie byy w stanie konkurowa5 z lokalnymi!
tradycyjnymi dostawcami z powodu wielkich i kosztownych systemw zbytu i dystrybucji"
*rganizacja zao'atrzenia
System zaopatrzenia obejmuje zabezpieczenie dostaw rodkw materialnych i usug! wysyk$
towarw! magazynowanie i kontrol$ stanu zapasw" *stnieje wiele moliwych miejsc usytuowania
tego systemu w organizacji" Niektre #irmy mog posiada5 centralny wydzia zaopatrzenia i magazyny
podporzdkowane jednostkom produkcyjnym" Wydzia zaopatrzenia moe stanowi5 niezalen
#unkcj$ liniow lub te moe by5 podporzdkowany jednostce produkcyjnej" Eeeli przedsi$biorstwo
podzielone jest na geogra#icznie rozproszone zakady produkcyjne! moe okaza5 si$ praktyczne
utworzenie maej! zdecentralizowanej jednostki zaopatrzenia w kadym z tych zakadw
produkcyjnych"
W niektrych wielkich #irmach cao5 systemu zaopatrzenia jest skoncentrowana w wydziale
zaopatrzenia" Eego zadaniem jest kupno towarw i usug od wybranych dostawcw na podstawie
zatwierdzonych specy#ikacji i wykazw ilociowych oraz postawienie ich do dyspozycji zakadu
produkcyjnego zgodnie ze schematem zaopatrzenia wynikajcym z programu produkcji" W pewnych
przypadkach konieczne b$dzie wczenie do zadaH wydziau zaopatrzenia transportu towarw od
dostawcw"
Zadaniem wydziau zaopatrzenia jest przyczynianie si$ do wzrostu oglnych zyskw #irmy poprzez
uzyskiwanie jak najkorzystniejszych warunkw cenowych! unikajc jednoczenie magazynowania
wi$kszych iloci materiaw do produkcji ni wynika to z koniecznoci zabezpieczenia potrzeb
produkcyjnych" W krajach rozwijajcych si$ zaopatrzenie moe stanowi5 powany problem z powodu
in#rastrukturalnych i innych spoeczno;ekonomicznych ograniczeH" Z tego te powodu zapasy
zaopatrzenia musz cz$sto by5 znacznie wysze ni w krajach uprzemysowionych"
Zaopatrzenie zwykle obejmowa5 b$dzie dostarczanie zarwno towarw! jak i usug od krajowych i
zagranicznych dostawcw" 2ak wi$c typowe zadania b$d obejmowa53
Wybr i ocen$ dostawcw
Zbieranie o#ert i organizowanie otwartych przetargw mi$dzynarodowych
Wystawianie i wysyanie zamwieH
Wysyk$ i odpraw$ celn! jakociowy odbir przychodzcych towarw
9agazynowanie
Iontrolowanie #aktur i patnoci wobec dostawcw"
*rganizacja magaz!nowania
'rzepyw materiaw! od momentu zakupu poprzez cay proces produkcji a do punktu sprzeday lub
dostawy wyrobw! musi by5 tak zorganizowany! aby zapewni5 niezakcone #unkcjonowanie #abryki"
Iontrola stanu zapasw musi by5 ukierunkowana na utrzymywanie zapasw materiaw i wyrobw
na niskim poziomie w celu obnienia poziomu niezb$dnego kapitau obrotowego netto! zabezpieczajc
jednoczenie minimalny stan zapasw niezb$dny dla bezpiecznego i niezakconego #unkcjonowania
zakadu"
Fz$sto kontrola caego przepywu materiaw i produktw! cznie z magazynowaniem! pozostaje w
gestii wydziau produkcji" W tym przypadku program produkcji oraz poziom zapasw wyrobw
naley planowa5 w porozumieniu z wydziaem marketingu! a dostawy b$d zamawiane za porednic;
twem wydziau zaopatrzenia" Stan zapasw cz$ci zamiennych i zapasowych kontrolowany jest
zwykle przez wydzia utrzymania i konserwacji"
*rganizacja 'rodukcji
%rganizacj$ zakadu produkcyjnego planuje si$ w nawizaniu do procesu produkcyjnego!
omwionego w rozdziale 4*! biorc pod uwag$ dost$pno5 zasobw ludzkich! okrelonych w
rozdziale 4***" 'odobnie jak pozostae jednostki organizacyjne! wydzia produkcyjny powoduje
powstanie kosztw porednich! takich jak koszty zarzdzania zakadem! zaopatrzenia oglnego i
usug! ktre naley oszacowa5 w studium #easibility" Ioszty te sumuje si$ w pozycji kosztw
oglnozakadowych"
*rganizacja kontroli jako)ci
Wydzia kontroli jakoci odpowiedzialny jest za ogln jako5 produktu od jego koncepcji do
dostarczenia koHcowemu uytkownikowi (w tym rwnie np" za jako5 serwisu motoryzacyjnego,"
&odzaj i zakres kontroli jakoci zaley jednak od ga$zi przemysu oraz wielkoci projektu" Eej
miejsce w organizacji cz$sto odzwierciedla yczenie! eby wydzia kontroli jakoci by niezaleny od
pozostaych wydziaw! ktrych dziaalno5 kontroluje i ocenia (wydziay projektowo;badawcze!
produkcyjne! serwis posprzedany itp"," Eednake kontrol$ jakoci mona umiejscowi5 w kadym
innym miejscu w organizacji" 9oe stanowi5 ona cz$5 wydziau produkcyjnego lub by5
podporzdkowana wydziaowi zaopatrzenia" W tym ostatnim przypadku zakres odpowiedzialnoci
wydziau kontroli jakoci jest zwykle bardziej zaw$ony! a jego zadania ograniczone do
kontrolowania produkcji! przychodzcych towarw i wychodzcych wyrobw"
Eeeli dziaalno5 #irmy uzaleniona jest od importu surowcw! pproduktw lub zaopatrzenia
materiaowego! moe zachodzi5 konieczno5 przeprowadzania kontroli i odbioru jakociowego u
dostawcy" W tym przypadku kontrol$ jakoci mona zleci5 wyspecjalizowanej #irmie"
Wymogi w zakresie zatrudnienia i kwali#ikacji rni si$ w zalenoci od poziomu kontroli jakoci
oraz zakresu odpowiedzialnoci tego wydziau za kontrolowanie jakoci badaH! prac techniczno;
projektowych! produkcji i ewentualnie rwnie serwisu" Wielko5 nakadw niezb$dnych dla
#unkcjonowania wydziau kontroli jakoci rwnie zalee5 b$dzie od zakresu odpowiedzialnoci i
zadaH tego wydziau" W peni zintegrowany wydzia b$dzie potrzebowa prawie caej dokumentacji
technicznej! od specy#ikacji #unkcjonalnych do specy#ikacji produkcji #inalnej! a poza tym schematw
technicznych! planw produkcyjnych oraz kopii zamwieH dla dostawcw" 9ateriay wychodzce z
tego wydziau b$d obejmowa5 analizy projektw technicznych! sprawozdania pokontrolne oraz
zalecenia i statystyki w zakresie jakoci"
*rganizacja utrz!mania
7unkcja utrzymania cz$sto umiejscowiona jest w wydziale produkcyjnym" Eednake miejsce jednostki
utrzymania wewntrz organizacji danej #irmy zaley od tego! gdzie moe ona najlepiej spenia5 swoje
gwne zadanie polegajce na zapewnieniu! e urzdzenia zakadowe b$d gotowe i #unkcjonujce
zgodnie z programem produkcyjnym" Struktura jednostki utrzymania zaley rwnie od polityki w
tym zakresie! przyj$tej przez dan #irm$" W wysoko uprzemysowionym otoczeniu! gdzie dostawcy
wyposaenia lub ich agenci znajduj si$ w zasi$gu r$ki i gdzie atwo o znalezienie #irmy! ktrej mona
zleci5 utrzymanie! jednostka taka moe zajmowa5 si$ wycznie konserwacj pro#ilaktyczn i
naprawami w przypadku nagych awarii" W mniej uprzemysowionym otoczeniu jednostka utrzymania
b$dzie musiaa podejmowa5 wi$cej zadaH w tym zakresie"
Eeeli jednostka utrzymania jest w peni samowystarczalna! b$dzie ona odpowiedzialna zarwno za
konserwacj$ prewencyjn! jak i korekcyjn caoci wyposaenia zakadu! urzdzeH pomocniczych i
budynkw" W e#ekcie! zoony zakad produkcyjny b$dzie musia posiada5 wysoko rozwini$t!
obsadzon wykwali#ikowan kadr organizacj$ utrzymania i konserwacji" 'rawdopodobnie b$dzie
rwnie potrzebowa ogromnych iloci importowanych cz$ci zamiennych i materiaw! co zwi$kszy
zapotrzebowanie projektu na rodki dewizowe i obrotowe" +la takiego zakadu trzeba b$dzie
sporzdzi5 kompleksow analiz$ utrzymania przed podj$ciem decyzji odnonie wyboru technologii!
poniewa potrzeby w zakresie utrzymania i koszty podtrzymywania #unkcjonowania zakadu mog
okaza5 si$ prohibicyjne w warunkach przewidzianych dla projektu"
Zrozumienie roli utrzymania i konserwacji okazao si$ niezwykle wane w krajach
uprzemysowionych! gdzie wiele lat pochon$o wypracowanie odpowiedniej motywacji" W
niektrych krajach rozwijajcych si$ problem ten moe stanowi5 najpowaniejsz przeszkod$ w
utworzeniu sprawnego i e#ektywnego systemu utrzymania" Eednostka taka powinna zosta5 obsadzona
gwnie technikami! ktrzy b$d bezporednio angaowa5 si$ w codzienne czynnoci zwizane z
utrzymaniem i konserwacj"
*rganizacja kadr
Eednostka spraw pracowniczych zajmuje si$ wszelkimi sprawami zwizanymi z zasobami ludzkimi!
takimi jak rekrutacja i szkolenie pracownikw oraz uaktualnianie i podnoszenie kwali#ikacji i wiedzy"
Eeeli zarzdzanie kadr i zaog #irmy jest relatywnie proste! moe nie wystpi5 konieczno5
tworzenia oddzielnej jednostki spraw pracowniczych" W tym przypadku! sprawy pracownicze mog
wchodzi5 w zakres kompetencji kadry kierowniczej lub by5 wczone w zakres zadaH wydziau
administracyjnego" Eeeli jednak zarzdzanie zasobami ludzkimi ma due znaczenie dla wykonalnoci
projektu! potrzebny b$dzie specjalny wydzia spraw pracowniczych"
%toczenie spoeczno;gospodarcze projektu wywiera zwykle duy wpyw na organizacj$ i koszty
oglne wydziau spraw pracowniczych" Na przykad przepisy prawa pracy bezporednio dotyczce
przyjmowania i zwalniania pracownikw! lokalne zwyczaje lub obyczaje mog mie5 decydujcy
wpyw na rekrutacj$! zatrudnienie i rozwj zasobw ludzkich niezb$dnych dla projektu" W pewnych
krajach przepisy lub zwyczaje religijne mog ogranicza5 prac$ kobiet razem z m$czyznami lub te
wymaga5 specjalnych udogodnieH dla modlitwy na terenie #abryki" W innych projektach potencjalne
kon#likty pomi$dzy rnymi grupami etnicznymi lub spoecznymi mog wymaga5 przedsi$wzi$cia
specjalnych krokw i powodowa5 znaczne koszty"
ozwj zaso"w ludzkich moe by5 wanym zadaniem wydziau spraw pracowniczych" 9oe
wystpi5 potrzeba organizacji szkoleH w celu zwi$kszenia kwali#ikacji kadry i zaogi! zabezpieczenia
lub podniesienia jakoci wyrobw itp" *nnymi wanymi tematami szkoleH moe by5 owiata
zdrowotna! wprowadzenie i przestrzeganie norm bhp oraz eksploatacja maszyn i urzdzeH zgodnie z
wymogami ochrony rodowiska"
W studium #easibility naley ustali5 koszty dotyczce tej jednostki organizacyjnej! specjaln uwag$
zwracajc na koszty powstajce na etapie rozruchu projektu"
C. K#s5(, #24l0#5a!$a3#'/
W wi$kszoci studiw #easibility niewielk uwag$ przywizuje si$ do planowania kosztw
oglnozakadowych" Ioszty oglnozakadowe cz$sto oblicza si$ jako procentowy narzut od caoci
kosztw materialnych i osobowych lub te innych pozycji! ktra to procedura w wi$kszoci
przypadkw nie jest wystarczajco dokadna" %czywiste jest! e czas i wysiek powi$cony na
obliczanie kosztw oglnozakadowych jest wprost proporcjonalny do dokadnoci wynikw! jak
pragniemy uzyska5" Ioszty oglnozakadowe naley sklasy#ikowa5 nast$pujco3
7oszt! og#lno'rodukc!jne
Ioszty oglnoprodukcyjne s to koszty poniesione w zwizku z przeksztaceniem! przetworzeniem
czy wydobyciem surowcw" 2ypowe pozycje kosztw! z odesaniem do odpowiednich rozdziaw!
przedstawiono poniej"
'ace i wynagrodzenia (cznie ze wiadczeniami
spoecznymi i skadkami na ubezpieczenie spoeczne,
pracownikw niezaangaowanych bezporednio w
produkcj$
&ozdzia 4***
Zaopatrzenie #abryczne itp"
'orednie czynniki produkcji
(woda! moc! gaz! para,
%dprowadzanie ciekw
&ozdzia *4
9ateriay biurowe
)trzymanie i konserwacja &ozdzia 4**
2e pozycje kosztw naley oszacowa5 w rozbiciu na orodki kosztw! w ktrych powstaj"
7oszt! administrac!jne
Ioszty administracyjne naley oblicza5 osobno tylko w przypadku! gdy maj one powane znaczenie!
a w innym przypadku mona je wczy5 do kosztw oglnozakadowych" 2ypowe pozycje kosztw! z
odesaniem do poszczeglnych rozdziaw! przedstawiono poniej"
'ace i wynagrodzenia (cznie ze wiadczeniami
spoecznymi i skadkami na ubezpieczenie spoeczne,
&ozdzia 4***
9ateriay biurowe
'orednie czynniki produkcji
_czno5
&ozdzia *4
'race techniczne
Fzynsze
)bezpieczenie (majtku,
&ozdzia 4**
'odatki (od majtku, &ozdzia 4**
Naley oszacowa5 elementy kosztw dla administracyjnych orodkw kosztw! takich jak zarzd!
ksi$gowo5 i rachunkowo5! usugi prawne i patentowe! kontrola ruchu i public relations"
7oszt! marketingu
Kezporednie koszty sprzeday i dystrybucji! jak np" koszty specjalnego pakowania i spedycji! prowizje i
rabaty! naley skalkulowa5 oddzielnie dla kadego wyrobu! jak opisano w rozdziale 6" 'orednie koszty
marketingu! ktrych nie mona bezporednio powiza5 z produktem! traktuje si$ zwykle jako oglne
koszty marketingu" Ioszty te cz$sto ujmuje si$ w oglnych kosztach administracyjnych" Eednake w
studium #easibility koszty marketingu naley przedstawi5 jako oddzieln grup$ kosztw! jeeli ich
wielko5 stanowi znaczny udzia w caoci kosztw produkcji sprzedanej" 2ypowe pozycje kosztw! z
odesaniem do poszczeglnych rozdziaw! przedstawiono poniej"
'ace i wynagrodzenia (cznie ze wiadczeniami
spoecznymi i skadkami na ubezpieczenie spoeczne,
&ozdzia 4**
9ateriay biurowe! porednie czynniki produkcji!
czno5
'orednie koszty marketingowe! reklama! szkolenie itp"
&ozdzia ***
;mort!zacja
Dmortyzacja jest metod rachunkow stosowan w celu rozoenia pocztkowych kosztw
inwestycyjnych rodkw trwaych na cay okres ycia P zwykle standardowy okres podatkowy P danej
inwestycji" &oczne odpisy amortyzacyjne cz$sto wlicza si$ w koszty oglnozakadowe" 'oniewa
jednak koszty te traktuje si$ odmiennie w metodzie obliczania zdyskontowanych przepyww
pieni$nych! amortyzacj$ naley uj5 oddzielnie od kosztw oglnozakadowych" W ten sposb w
dalszym cigu moliwe jest ich wczenie do obliczania kosztw produkcyjnych i jednostkowych! jak
rwnie do oceny #inansowej"
Dmortyzacj$ naley oblicza5 w oparciu o warto5 pocztkow rodkw trwaych posugujc si$
odpowiednimi metodami (np" metoda liniowa! degresywna lub amortyzacji przyspieszonej itp", i
przyjmujc stawki amortyzacyjne ustalone przez zarzd i zatwierdzone przez wadze podatkowe" 2o
samo dotyczy wartoci niematerialnych! np" skapitalizowanych wydatkw przedprodukcyjnych"
7oszt! &inansowe
Ioszty #inansowe! takie jak odsetki od kredytw dugoterminowych! powinny by5 uj$te w oddzielnej
pozycji! poniewa naley je wyczy5 przy obliczaniu zdyskontowanych przepyww pieni$nych
projektu! ale trzeba je wczy5 dla celw planowania #inansowego! jak omwiono to w rozdziale 6"
'rzy prognozowaniu kosztw oglnozakadowych naley zwrci5 uwag$ na problem in#lacji" Z
powodu liczebnoci pozycji w kosztach oglnozakadowych nie b$dzie moliwe oszacowanie ich
wzrostu indywidualnie! lecz jedynie caociowo" +latego te trzeba wyrobi5 sobie pogld na wielko5
oglnego wskaGnika in#lacji kosztw oglnozakadowych"



Bi&li#2-a8ia

Dggteleky! Kela" 7abrikplanung" 9unich! 8anser! -.@1"
Dnthony! &" N" Mssentials o# accounting" /" ed" &eading! 9assachusetts! Dddison;Wesley! -.=/"
Karnes! 9" F" Fompany organization P theory and practice" :ondon! Dllen and )nwin! -.@1"
Keams! 7" D" DdLanced accounting" 0" ed" Mnglewood Fli##s! New Eersey! 'rentice;8all! -.=0"
Klunt! '" %rganizational theory and behaLiourX an D#rican perspectiLe" :ondon! :ongman! -.=/"
7ess! '" M" and F" S" Warren" Dccounting principles" -?" ed" Fincinnati! %hio! -.=?"
Jrant! M" :" and :" 7" Kell" Kasic accounting and cost accounting" 0" ed" New \ork! 9cJraw;8ill! -.<?"
Jrant! M" :"! W" J" *reson and &" S" :eaLenworth" 'rinciples o# engineering economy" <" ed" New \ork! Eohn
Wiley! -.@<"
9cKeath! J" %rganization and manpower planning! /" ed" :ondon! Kusiness Kooks! -.@?"
Nystrom! '" F" and W" 8" Starbuck" 8andbook o# organizational design" %B#ord! %B#ord )niLersity 'ress! -.=-"
0 L"
Schmalensee! &" and &" +" Willig" 8anbook o# industrial organization" Dmsterdam! North;8olland! -.=."
Seicht! J" 9oderne Iosten; und :eistungsrechnung" 4ienna! :inde! -.@@"
Seidler! :" E" and +" &" Farmichael" Dccountantsg handbook" <" ed" New \ork! Wiley! -.=-"
2irole! E" 2he theory o# industrial organization" Fambridge! 9assachusetts! 9assachusetts *nstitute o#
2echnology! -.=."


A0/!s
W\IDZ\ * 2DK:*FM

L@@-(% *)rodki koszt#w
*)rodki koszt#w 'rodukc!jn!c"
%rodki kosztw produkcyjnych zwykle obejmuj gwne jednostki produkcyjne (lub zakadowe,
albo linie produkcyjne! dla ktrych naley okreli5 koszty"
*)rodki koszt#w usugow!c"
)sugi socjalneX
Zarzdzanie zakademX
2ransport pozazakadowyX
ZaopatrzenieX
9agazynyX
&emonty i konserwacjaX
Mnergia! ogrzewanie! owietlenie! klimatyzacjaX
'araX
WodaX
:aboratoria! kontrola jakociX
%dprowadzanie ciekw"
*)rodki koszt#w administrac!jn!c" i &inansow!c"
Ddministracja oglnaX
IadryX
SzkolenieX
&achunkowo5 i ksi$gowo5"
L@@-1% 7oszt! og#lnozakadowe
:IA:IB
)trzymanie i konserwacja urzdzeHX
Ioszty magazynowania (osobowe! materiaowe i usug,X
2ransport wewn$trznyX
2ransport zewn$trznyX
<.T<.U
+la kosztw porednich naley posugiwa5 si$ tablicami3 koszty marketingowe (tablica ***;0,! koszty
oglnoprodukcyjne (tablica 4*;?, oraz szacunek kosztw oglnozakadowych (tablica 4**;-,"
)bezpieczenieX
'ersonel administracyjno;usugowy3
'ace! wynagrodzeniaX
%glnozakadowe koszty wiadczeH socjalnych (ochrona zdrowia itp",X
_czno5 i podreX
9ateriay biuroweX
FzynszeX
%paty leasingowe (jeeli nie zostay uj$te w kosztach #inansowych,X
'owtarzajce si$ opaty gruntoweX
'odatki od nieruchomociX
%paty licencyjne! patentoweX
Ioszty ochrony rodowiskaX
Ioszty pro#ilaktykiX
Ioszty zabiegw naprawczychX
%paty z tytuu emisji zanieczyszczeHX
%dpisy amortyzacyjne (koszty,X
Ioszty #inansowe"
T;C=@3; L@@-(% Szacunek koszt#w
og#lnozakadow!c" ,'o)rednic".
,wstawi5 do tablic! L@@-1.
'rojekt3

+ata3

Srdo3

'roduktAcentrum kosztw3
Iod3
'ierwszy rok produkcji3 Waluta3
Eednostki3
Szacunki kosztw dla roku3
Poz!cja koszt#w: 7oszt! krajowe 7oszt! zagraniczne
zmienne
jednostkowe
stae na
okres
zmienne
jednostkowe
stae na
okres

Ioszty oglnozakadowe
(porednie,

*lo5 jednostek dla okresu

&azem koszty na jednostk$

&azem koszty
oglnozakadowe

T;C=@3; L@@-1% Prognoz! koszt#w
og#lnozakadow!c" ,'o)rednic".
,wstawi5 do tablic! D-2.
'rojekt3

+ata3

Srdo3

'roduktAcentrum kosztw3
Iod3
'ierwszy rok sprzeday3 Waluta3
Eednostki3
/ok
7oszt! krajowe razem 7oszt! zagraniczne razem
Suma
og#lna 4mienne Stale *g#em 4mienne Stae *g#em

9III. Zas#&, lu35!i/
&ozdzia ten dotyczy planowania zasobw ludzkich" 'o okreleniu programu produkcyjnego!
zdolnoci produkcyjnych zakadu! procesw technologicznych oraz organizacji zakadu naley
zde#iniowa5 zapotrzebowanie na zasoby ludzkie w poszczeglnych etapach projektu! jak rwnie ich
dost$pno5 i koszty" Skuteczna realizacja i eksploatacja projektu przemysowego wymaga rnych
kategorii zasobw ludzkich P kadry zarzdzajcej! kierowniczej i robotnikw P o odpowiednich
kwali#ikacjach i dowiadczeniu" W studium #easibility naley zidenty#ikowa5 i opisa5 te potrzeby oraz
oceni5 dost$pno5 zasobw ludzkich! jak rwnie potrzeby w zakresie szkolenia" Szczegln uwag$
naley zwrci5 na zde#iniowanie i ocen$ tych kwali#ikacji i dowiadczenia! ktre mog mie5
krytyczne znaczenie dla powodzenia projektu"
Na podstawie ilociowych i jakociowych wymogw w zakresie zasobw ludzkich opracowuje si$ dla
celw analizy #inansowej projektu szacunek dost$pnoci personelu i potrzeby w zakresie szkolenia
oraz szacunek kosztw wynagrodzeH! pac! innych wydatkw osobowych oraz szkolenia" Eeeli za;
mierza si$ przeprowadzi5 ocen$ ekonomiczn! to koszty niewykwali#ikowanej siy roboczej naley
uj5 oddzielnie"
A. Ka(/2#-i/ i 8u0!1./
%krelenie potrzeb w zakresie zasobw ludzkich! jak rwnie ocena zasobw dost$pnych dla projektu!
stanowi cz$sto wany element studium #easibility! poniewa kadra kierownicza czy personel nadzoru
oraz wykwali#ikowana sia robocza mog stanowi5 czynnik decydujcy o sukcesie projektu"
Skuteczna eksploatacja nawet najbardziej pro#esjonalnie zaprojektowanego i dobrze wyposaonego
obiektu przemysowego b$dzie w ostatecznym rozrachunku uzaleniona od kwali#ikacji!
dowiadczenia i wydajnoci robotnikw! kadry kierowniczej i zarzdzajcej" %biecujcy i starannie
zaplanowany projekt moe zosta5 zagroony z powodu zego zarzdzania lub te niedostatecznych
kwali#ikacji i dowiadczenia osb zajmujcych kluczowe stanowiska" Z drugiej strony! projekt o
duym stopniu ryzyka i niepewnoci moe okaza5 si$ sukcesem dzi$ki dobremu zarzdzaniu i
wysokim kwali#ikacjom siy roboczej"
Zasoby ludzkie niezb$dne do realizacji i eksploatacji projektw przemysowych naley de#iniowa5
wedug kategorii takich jak zarzd! kierownictwo i nadzr produkcji! administracja (rachunkowo5!
zaopatrzenie itp",! kontrola produkcji! obsuga maszyn i transport" Niezb$dna wielko5 zatrudnienia!
kwali#ikacje i dowiadczenie zale od rodzaju przemysu! stosowanej technologii! rozmiarw
zakadu! otoczenia spoeczno;gospodarczego i kulturowego w miejscu lokalizacji projektu! jak
rwnie planowanej organizacji przedsi$biorstwa"
%krelenie zapotrzebowania w zakresie zatrudnienia! w rozbiciu na kategorie i #unkcje! jest niezb$dne
dla przygotowania szczegowej tabeli obsady kadrowej! cznie z kalkulacj cakowitych kosztw
kadry zarzdzajcej! kierowniczej i robocizny oraz dla porwnania wielkoci niezb$dnego
zatrudnienia z zasobami dost$pnymi w rejonie zlokalizowania projektu" 'orwnanie to uatwi ocen$
potrzeb w zakresie szkolenia" +la okrelenia potrzeb w zakresie szkolenia oraz kosztw oglnych
naley rwnie ustali5 niezb$dne #unkcje i zawody lub kwali#ikacje! np" elektrycy! kierowcy!
operatorzy maszyn i ksi$gowi"
7adra kierownicza i 'ersonel nadzoru
Zapewnienie wykwali#ikowanej i dowiadczonej kadry kierowniczej jest podstawowym warunkiem
wst$pnym skutecznej realizacji i eksploatacji projektu" +latego te istotne znaczenie ma zde#iniowanie
potrzeb odnonie tej kadry w studium #easibility! aby w odpowiednim czasie wadze projektu mogy
przeprowadzi5 rekrutacj$" W wielu projektach osoby przewidziane na wysze stanowiska o
kluczowym znaczeniu powinny by5 zwizane z projektem ju w czasie #azy przedprodukcyjnej! a
nawet w jeszcze wczeniejszym etapie #ormuowania projektu i studium #easibility" 'unktualne
zapewnienie wykwali#ikowanej kadry do zarzdzania wszystkimi #unkcjami zakadw ma tu
najwi$ksze znaczenie"
*nnym powanym Vwskim gardemW w realizacji projektw w wielu krajach rozwijajcych si$ jest
de#icyt odpowiednio wykwali#ikowanego personelu nadzoru! a planowanie dla tej kategorii naley
podj5 z duym wyprzedzeniem" Studium #easibility powinno okreli5 potrzeby tylko w oparciu o
zmianowo5 lub na szczeblu wydziau! wraz z podaniem niezb$dnych kwali#ikacji i dowiadczenia" W
zwizku z cz$sto wyst$pujcym brakiem dowiadczonego personelu naley wskaza5 czas
przeprowadzenia rekrutacji! potencjalne Grda oraz charakter niezb$dnych programw
szkoleniowych"
+owiadczenie pokazuje! e w wi$kszoci przypadkw s#inansowanie projektu nie nastr$cza
wi$kszych trudnoci! a nawet jego realizacja nie stanowi wi$kszego problemu pod warunkiem! e
projekt posiada dobr struktur$ zarzdzania" Wiele kulejcych projektw inwestycyjnych cierpi
gwnie z powodu zego zarzdzania" 2ak wi$c! jeszcze przed zatwierdzeniem nowego projektu!
wi$ksz restrukturyzacj lub rozbudow istniejcego projektu naley okreli5 Grda oraz koszt kadry
kierowniczej i personelu nadzoru" :iczenie na dziaania zaradcze podj$te dopiero na etapie
operacyjnej #azy projektu moe okaza5 si$ kosztowne"
W studium #easibility naley zwrci5 uwag$ na lokalne umiej$tnoci w zakresie przedsi$biorczoci i
zarzdzania!
@1T@1U
czynniki spoeczne (np" otoczenie kulturowe i polityka spoeczna, oraz wymogi
sektorowe i specy#iczne potrzeby projektu! w tym szkolenie i mi$dzykulturowy trans#er tego rodzaju
umiej$tnoci"
+!kwali&ikowana i niew!kwali&ikowana sia robocza
%dpowiednio wczesne zabezpieczenie wykwali#ikowanej i niewykwali#ikowanej siy roboczej jest
rwnie wane jak dost$pno5 kadry kierowniczej i personelu nadzoru" +owiadczenie pokazuje! e
poziom kwali#ikacji siy roboczej w krajach rozwijajcych si$ w wielu przypadkach nie odpowiada
wymogom procesu produkcyjnego oraz potrzebom w zakresie obsugi maszyn i urzdzeH! jakie maj
by5 zainstalowane w analizowanym projekcie" W zwizku z tym wyspecy#ikowanie zapotrzebowania
na #achowcw oraz wykwali#ikowan i niewykwali#ikowan si$ robocz! jak rwnie szacunki
niezb$dnej wielkoci zatrudnienia stanowi warunek wst$pny dla sporzdzenia tabeli obsady!
zaplanowania rekrutacji oraz przygotowania planu szkolenia"
Naley zde#iniowa5 potrzeby odnonie kategorii zawodw! wykwali#ikowanej i niewykwali#ikowanej
siy roboczej w celu ustalenia minimum wyksztacenia i dowiadczenia zawodowego niezb$dnego dla
zakwali#ikowania si$ na okrelone stanowisko" Eest to tym bardziej konieczne! e wyst$puj znaczne
rnice w publicznie dost$pnych programach ksztacenia zawodowego w krajach rozwijajcych si$"
B. O(#15/0i/ s)#$/150#@2#s)#3a-15/
i !ul(u-#'/
'otrzeby w zakresie zasobw ludzkich uzalenione s nie tylko od czynnikw techniczno;
ekonomicznych! #inansowych czy gospodarczych! ale take do pewnego stopnia zdeterminowane s
uwarunkowaniami spoecznymi i spoeczno;gospodarczymi wyst$pujcymi w kraju zlokalizowania
projektu"
+arunki 'rac!< norm! i oc"rona zdrowia
6stawodawstwo i warunki zatrudnienia
@1T@1U
2ermin przedsi$biorczo5 zosta uyty tu przede wszystkim na okrelenie #unkcji i umiej$tnoci! ktre s decydujce
dla dziaalnoci i przetrwania #irmy! takich jak ustalanie celw i strategii przedsi$biorstwa oraz motywowanie i kierowanie
kadr i zaog" W #irmach duych i redniej wielkoci #unkcje te dzielone s zwykle pomi$dzy czonkw zespou tworzcego
VzarzdW #irmy! podczas gdy w sektorze drobnej przedsi$biorczoci zwykle jedna lub dwie osoby musz wykonywa5
wszystkie z tych #unkcji" &ola Vwaciciela;przedsi$biorcyW P ponoszcego ryzyko inwestycyjne P ma mniejsze znaczenie dla
celw niniejszego rozdziau"
Warunki zatrudnienia mog by5 regulowane przepisami lub postanowieniami umw zbiorowych ze
zwizkami zawodowymi lub te mog opiera5 si$ na rozpowszechnionej praktyce" Zatrudnienie kobiet
moe wiza5 si$ ze specjalnymi warunkami! tradycj i polityk" %bowizujce uregulowania
dotyczce wit paHstwowych! dni wolnych od pracy! pracy zmianowej! czasu pracy oraz corocznych
urlopw wypoczynkowych! zwolnieH chorobowych i urlopw szkoleniowych b$d miay wpyw na
e#ektywn liczb$ godzin pracy
i dni roboczych w cigu roku! a tym samym rwnie na zapotrzebowanie w zakresie zasobw ludzkich
w odniesieniu do wielkoci produkcji docelowej i innych uwarunkowaH"
?orm! 'rac!
'owszechnie popenianym b$dem w okrelaniu zapotrzebowania na zasoby ludzkie jest przyj$cie
norm pracy obowizujcych w krajach uprzemysowionych" 9oe to spowodowa5 nadmiernie
optymistyczne oszacowanie e#ektywnego czasu pracy maszyn i wydajnoci! a co za tym idzie rwnie
wielkoci produkcji koHcowej i wyniku #inansowego" +latego te naley podej5 do tych szacunkw
realistycznie! biorc za podstaw$ dowiadczenia i porwnania z podobnymi projektami
przemysowymi w danym kraju i regionie" Naley wzi5 pod uwag$ rnice poziomu kwali#ikacji!
dowiadczenia! wydajnoci itp" w porwnaniu do krajw uprzemysowionych" 9a to szczeglne
znaczenie w pocztkowych etapach dziaalnoci produkcyjnej"
Cez'ieczestwo i "igiena 'rac!
W wielu krajach rozwijajcych si$ nie ma ustalonych minimalnych norm w zakresie bezpieczeHstwa
lub higieny pracy lub te nie s one dostatecznie ostro egzekwowane" +oprowadzio to do
przenoszenia szkodliwych przemysw z krajw rozwini$tych do rozwijajcych si$! przemieszczania
przemysw! ktre w niektrych przypadkach miao negatywny wpyw na bezpieczeHstwo
zatrudnionych! nie wspominajc ju o cz$sto niezwykle powanych skutkach dla rodowiska" +latego
te w studium #easibility naley oceni5 istniejce regulacje w zakresie bezpieczeHstwa i higieny pracy!
cznie z tendencjami na przyszo5 oraz przeanalizowa5 ich wpyw na wielko5 kosztw
inwestycyjnych i produkcyjnych"
*c"rona zdrowia i ubez'ieczenia s'oeczne
%soba analizujca projekt powinna rwnie zidenty#ikowa5 i rozway5 niezb$dne elementy projektu
w zakresie ochrony zdrowia i ubezpieczeH spoecznych dla zaogi" Naley oszacowa5 koszt tych
elementw i wprowadzi5 go do tabel kosztw w studium #easibility" 9i$dzynarodowa %rganizacja
'racy opublikowaa szereg dokumentw na temat bezpieczeHstwa i higieny pracy! ochrony zdrowia i
warunkw pracy w krajach rozwijajcych si$ oraz w rnych sytuacjach zatrudnienia"
C. W,7#2i 3#(,15E1/ )-#./!(u
@dent!&ikacja w!mog#w
Wymogi w zakresie zatrudnienia naley zaplanowa5 dla etapu realizacji lub #azy przedprodukcyjnej!
jak rwnie dla etapw rozruchu i eksploatacji" Szczegln uwag$ naley zwrci5 na te #unkcje
przedsi$biorstwa! ktre maj istotne znaczenie dla wykonalnoci inwestycji i dla ktrych wymagane
s specjalne kwali#ikacje i dowiadczenie zawodowe zatrudnionych! jak np" w dziedzinie zarzdzania
przedsi$biorstwem (#unkcje przedsi$biorczoci i zarzdu,! marketingu! zaopatrzenia surowcowo;
materiaowego! procesw produkcyjnych i charakterystyki produktw! organizacji i spraw pracowni ;
czych oraz kierowania budow" Dspekty rodowiskowe i inne aspekty zwizane z lokalizacj! w tym
usugi in#rastrukturalne! mog rwnie wymaga5 specjalnych kwali#ikacji" Na przykad projekt
proeksportowy moe wymaga5 zwrcenia szczeglnej uwagi na obsadzenie kluczowych #unkcji!
takich jak kontrola jakoci! marketing i transport wyrobw gotowych" Zlokalizowanie zakadu w
znacznej odlegoci od innych orodkw! bez adnej in#rastruktury! ale o zaawansowanej technologii i
nowoczesnym wyposaeniu moe postawi5 w centrum uwagi wydzia spraw pracowniczych
(rekrutacja! szkolenie! in#rastruktura socjalna itp"," Skomplikowany proces produkcyjny i wysoki
stopieH przetworzenia mog wymaga5 specjalnych kwali#ikacji i dowiadczenia w zakresie
konserwacji i kontroli jakoci"
*denty#ikacja tych wanych wymogw na etapie studium #easibility jest trudna! ale i ma due
znaczenie" 'oniej podano przykady powszechnie popenianych b$dw i ich konsekwencji"
Niezapewnienie dowiadczonej i zaangaowanej kadry dla zespou realizacji projektu cz$sto prowadzi
do polizgw i dodatkowych kosztw"
K$dna koordynacja czasowa rekrutacji moe prowadzi5 do opGnieH i sabego wykorzystania
zdolnoci produkcyjnych w okresie pierwszych lat eksploatacji" Nadmiernie optymistyczne szacunki
odnonie dugoci i jakoci szkolenia oraz za koordynacja w czasie! cz$sto skutkuje podobnymi
konsekwencjami"
Niedostateczna konserwacja oraz zaopatrzenie w surowce i porednie czynniki produkcji moe
prowadzi5 do niezaplanowanych i kosztownych przerw w produkcji! ktrych mona byoby unikn5
zatrudniajc bardziej dowiadczonych i wykwali#ikowanych pracownikw"
Za koordynacja czasowa marketingu i zbytu! brak dowiadczenia osb zajmujcych si$ i kierujcych
zbytem! brak doradztwa prawnego przed podpisaniem kontraktw itp" mog spowodowa5! e wielko5
zbytu i wpywy nie b$d szy w parze z wielkoci produkcji"
Niedostatecznie wykwali#ikowani kierowcy mog powodowa5 opGnienia w transporcie! uszkodzenia!
straty i pogorszenie jakoci transportowanych wyrobw"
7oord!nacja czasowa w!mog#w
$aza 'rzed'rodukc!jna
'rzy szacowaniu zapotrzebowania na si$ robocz naley wprowadzi5 rozrnienie pomi$dzy #az
przedprodukcyjn i #az operacyjn" +la #azy przedprodukcyjnej mona zaoy5! e wymogi w
zakresie zatrudnienia pojawiaj si$ gwnie w zwizku z przedsi$wzi$ciami przygotowawczymi!
niezb$dnymi dla rozpocz$cia #azy operacyjnej" D wi$c z wyprzedzeniem naley zatrudni5 kadr$
kierownicz! personel nadzoru oraz pewn liczb$ majstrw i wyspecjalizowanych operatorw maszyn
nie tylko w celu szkolenia! ale rwnie do uczestniczenia w budowie obiektw oraz instalacji sprz$tu!
ktry b$d pGniej obsugiwa5" Naley sporzdzi5 szacunki wedug kategorii kadry i robotnikw oraz
#unkcji! stosujc standardowe koszty roboczomiesi$cy w celu obliczenia kosztw robocizny! jakie
trzeba b$dzie skapitalizowa5" :iczb$ osb zatrudnionych na tym etapie naley sprowadzi5 do
minimum! aby utrzyma5 koszty przedprodukcyjne na jak najniszym poziomie"
+la wykonywania takich #unkcji jak szczegowe planowanie techniczne! nadzorowanie prac
budowlanych lub montau i instalacji urzdzeH mog by5 rwnie niezb$dni specjalici zagraniczni"
W kadym z takich przypadkw naley wskaza5 liczb$ niezb$dnych osb wraz z kosztami i okresami
zatrudnienia" Naley wyraGnie stwierdzi5! kiedy usugi zagranicznych specjalistw wiadczone w tym
etapie rozliczane s ryczatowo" Jdy takie wyspecjalizowane usugi wiadczone s na terenie zakadu
lub w kraju zlokalizowania projektu! naley w kadym przypadku wyspecy#ikowa5 liczb$
roboczomiesi$cy i dugo5 okresu zatrudnienia" 9a to na celu zapewnienie moliwoci
zorganizowania odpowiednich programw szkolenia dla personelu krajowego tak! aby zarwno liczb$
personelu zagranicznego! jak i czas jego zatrudnienia sprowadzi5 do minimum"
$aza o'erac!jna
'otrzeby w czasie #azy operacyjnej mog by5 zrnicowane w czasie" Wykorzystanie zdolnoci
produkcyjnych zwykle zwi$ksza si$ stopniowo i mona wprowadza5 prac$ na dodatkowych zmianach!
co spowoduje zwi$kszenie produkcji i ewentualnie dodatkowe zapotrzebowanie na okrelone
kategorie pracownikw"
%szacowujc potrzeby w zakresie zatrudnienia dla #azy operacyjnej naley okreli5 #unkcje i poziom
niezb$dnych kwali#ikacji wedug wydziaw (tablica 4***;-, oraz zagregowa5 je dla caego projektu
(tablica 4***;0,"
Naley przeprowadzi5 rozrnienie pomi$dzy zmiennymi i staymi kosztami pac i wynagrodzeH! jak
rwnie pomi$dzy lokalnymi i zagranicznymi elementami siy roboczej" Naley rozway5 liczb$
zmian" %bliczajc cakowite koszty pac i wynagrodzeH naley zauway5! e stawki godzinowe i
wysoko5 miesi$cznego wynagrodzenia nie stanowi jedynych kosztw osobowych! lecz naley
rwnie wzi5 pod uwag$ nast$pujce elementy3
Foroczne urlopy wypoczynkowe! zwolnienia chorobowe i urlopy szkoleniowe! ktre redukuj liczb$
e#ektywnych dni roboczychX
)bezpieczenia spoeczne! koszty wiadczeH dodatkowych i socjalnych! roczne wpaty na #undusz
emerytalny itp"! ktre zwi$kszaj koszty osoboweX
Zapomogi na zagospodarowanie si$! na pokrycie kosztw utrzymania itp"! wydatki gotwkowe
ponoszone w trakcie rekrutacji i zatrudniania pracownikwX
Ioszty szkoleniaX
'odatki od #unduszu pac"
W przypadku szacunkw wynagrodzeH i pac proponuje si$! aby te dodatkowe koszty robocizny
traktowa5 jako narzutyX powinno si$ je oblicza5 osobno dla pracownikw #izycznych i umysowych"
'rzykad podany jest w aneksie do niniejszego rozdziau"
%szacowujc potrzeby w zakresie zatrudnienia naley opisa5 niezb$dne kwali#ikacje i umiej$tnoci
wedug kategorii pracownikw #izycznych i umysowych w celu ustalenia ram dla rekrutacji oraz
zorganizowania odpowiednich programw szkolenia" %szacowujc te potrzeby naley je rozway5
pod ktem wybranej technologii! dost$pnoci siy roboczej oraz zmieniajcych si$ poziomw
wydajnoci pracy"
Tabele obsad!
Zapotrzebowanie na zasoby ludzkie naley okreli5 dla poszczeglnych wydziaw i #unkcji projektu!
zgodnie z ukadem organizacyjnym"
1k'ad organizacyjny# 'otrzeby w zakresie zasobw ludzkich b$d w sposb oczywisty zaleay
rwnie od struktury zarzdzania! schematu organizacyjnego! planu operacyjnego i innych czynnikw
zwizanych z #inansowymi i gospodarczymi elementami projektu" +latego te zaleca si$ uwane
przestudiowanie rozdziau 4**! ktry dotyczy organizacji zakadu" :iczba zmian i linii produkcyjnych!
polityka dotyczca korzystania z usug wewntrz zakadowych czy te zlecania ich na zewntrz oraz
charakterystyka rynku i wyrobw stanowi tylko kilka przykadw takiego wpywu"
7a"ele o"sady# 'lanowanie zatrudnienia naley rozpocz5 od szczebla wydziau okrelajc
zapotrzebowanie na kadr$ i si$ robocz wedug #unkcji i kategorii (pracownicy #izyczni P
wykwali#ikowani! przyuczeni i niewykwali#ikowaniX pracownicy umysowi P kadra kierownicza!
personel nadzoru! pracownicy administracji i zbytu," Wydziaow tabel$ obsady osobowej mona
uoy5 zgodnie z tablic 4***;-" 2abel$ obsady osobowej dla caego projektu mona uzyska5 po prostu
poprzez zagregowanie tabel wydziaowych w tablicy 4***;0 dla pracownikw #izycznych i
umysowych"
Na og przeszacowuje si$ liczb$ dni roboczych w cigu roku P planici powinni by5 wiadomi utraty
dni roboczych z powodu niedziel! wit paHstwowych itp" Fz$sto w cigu roku #aktycznie osigalnych
jest jedynie 011 do 0>1 dni roboczych" W celu dostarczenia wi$kszej iloci in#ormacji tabele obsady
powinny mie5 odniesienie do okrelonych poziomw produkcji i pokazywa5! jakie s oczekiwania w
stosunku do rozwoju tych potrzeb w pewnym okresie czasu" W studium #easibility naley
przynajmniej wyraGnie przedstawi5 lece u postaw uwarunkowania i zaoenia (np" czy zapotrzebo;
wanie odnosi si$ do pierwszego roku eksploatacji! czy te jakiego roku w przyszoci! poziomu
produkcji czy liczby zmian,"
2abele obsady wykorzystuje si$ rwnie do analizy dost$pnoci i rekrutacji zasobw ludzkich oraz
oszacowania kosztw operacyjnych zwizanych z tymi zasobami" +latego te wskazane jest
skonstruowanie tych tabel w taki sposb! aby uproci5 przysz prac$" Zaleca si$ wyspecy#ikowanie
potrzeb w relacji do zmian w produkcji (tzn" prowadzcych do zmian w wysokoci kosztw
zmiennych, oraz wi$kszego zapotrzebowania na rodki trwae"
D. D#s(%)0#:? i -/!-u(a1.a
W studium #easibility naley przeanalizowa5 i oceni5 generaln dost$pno5 niezb$dnych zasobw
ludzkich oraz pokrtce opisa5 ogln sytuacj$! koncentrujc si$ na kwestiach zatrudnienia! post$pu
gospodarczego oraz industrializacji! urbanizacji itp" Szczegln uwag$ naley zwrci5 na dost$pno5
(poda i popyt, kadry zarzdzajcej! personelu nadzoru i odpowiednich kategorii wykwali#ikowanej
siy roboczej" *stnienie instytucji owiatowych i szkoleniowych oraz planw utworzenia nowych
instytucji moe zwi$kszy5 dost$pno5 kadry i siy roboczej dla projektu! podczas gdy konkurencyjne
plany inwestycyjne zwi$ksz popyt na zasoby ludzkie"
*cena 'oda! i 'o'!tu
W studium #easibility naley przedstawi5 nie tylko sytuacj$ krajow! ale rwnie pokrtce omwi5 i
oceni5 sytuacj$ w zakresie zatrudnienia w regionie pod ktem jej powizaH z danym projektem" %cena
dost$pnych zasobw ludzkich powinna obejmowa5 przekrj sektorowy zatrudnienia! wielko5
bezrobocia! in#rastruktur$ techniczn i spoeczn oraz tendencje migracyjne" Naley przeanalizowa5
oglny rozwj gospodarczy! rozwj in#rastruktury oraz plany dotyczce inwestycji przemysowych
pod ktem ewentualnych przyszych zmian w sytuacji na rynku pracy i dost$pnoci pracownikw"
Dnalizujc sprawy dost$pnoci zasobw ludzkich i zatrudnienia naley zwrci5 odpowiedni uwag$
na nast$pujce czynniki3
%gln dost$pno5 odpowiednich kategorii zasobw ludzkich w kraju i regionie! w ktrym
usytuowany jest projektX
Sytuacj$ w zakresie popytu i poday w danym regionieX
'olityk$ i metody rekrutacjiX
'olityk$ i program szkolenia"
%ceny i szacunki naley jak najszerzej objani5 i uzasadni5" Na przykad! okrelona technologia!
zagroenia bezpieczeHstwa! skomplikowane maszyny i urzdzenia! ukierunkowanie na rynki
mi$dzynarodowe i inne czynniki mog uzasadnia5 zapotrzebowanie na specjalne kwali#ikacje i
umiej$tnoci"
Nie wystarczy poda5 tylko oglne dane statystyczne na temat dost$pnoci zasobw ludzkich" W
studium naley wskaza5 biec sytuacj$ w zakresie poday i popytu w regionie! jak rwnie
ewentualny de#icyt w odpowiednich kategoriach" Silny popyt ze strony istniejcych zakadw
przemysowych oraz spodziewany popyt ze strony projektw b$dcych w trakcie realizacji moe
utrudni5 dla analizowanego projektu rekrutacj$ zasobw ludzkich o niezb$dnym pro#ilu zawodowym i
kwali#ikacjach" W studium naley rwnie wskaza5 warunki zatrudnienia panujce powszechnie w
regionie (np" bezpatne szkolnictwo i mieszkania oraz specjalne dodatki przyznawane dla osb pracu;
jcych w odlegych rejonach,"
Planowanie rekrutacji
W studium naley przeanalizowa5 atrakcyjno5 projektu pod ktem przycigni$cia niezb$dnych
zasobw ludzkich" Ionkurencyjno5 b$dzie tu zaleaa zarwno od wysokoci o#erowanych pac i
wynagrodzeH! jak i zakresu ubezpieczeH spoecznych i wiadczeH dodatkowych" &ozwini$ta i
zrnicowana in#rastruktura w regionie usytuowania projektu ma zwykle znaczenie w sytuacji! gdy
wyst$puje de#icyt i trudnoci w rekrutacji okrelonych kategorii siy roboczej"
Wobec tego w studium #easibility naley oceni5 polityk$ i metody rekrutacji" Naley zidenty#ikowa5
metody i sposoby zatrzymania kluczowej kadry przez dugi okres czasu! moliwe warunki
zatrudnienia i ewentualne wiadczenia dodatkowe dla pracownikw i ich rodzin" Szczeglnego
zainteresowania oczywicie wymaga polityka wobec osb zajmujcych kluczowe stanowiska"
2rudnoci zwizane z rekrutacj kluczowego personelu (kadry kierowniczej! personelu nadzoru i
wykwali#ikowanych robotnikw, mona przezwyci$y5 poprzez3
'owizanie rekrutacji z intensywnym programem szkolenia kluczowego personelu w celu spenienia
wymogw w zakresie jakociX
&ekrutacj$ specjalistw zagranicznych"
Wykorzystanie specjalistw zagranicznych jest zawsze spraw kontrowersyjn" Fzasami uwaa si$ to
za rozwizanie zbyt kosztowne i niezgodne z oglnym celem dawania pierwszeHstwa krajowym
zasobom ludzkim" Z drugiej strony! moe by5 to w krtkim okresie czasu jedyny sposb na
zabezpieczenie wyszkolonego! kluczowego personelu dla projektu"
S'ecjali)ci zagraniczni
+e#icyt lub nieadekwatno5 kwali#ikacji menederskich na szczeblu technicznym! administracyjnym i
gospodarczym mona zrekompensowa5 wycznie rozsdn polityk rekrutacji oraz szerokim
programem szkolenia"
W studium #easibility naley wskaza5 kwali#ikacje i dowiadczenie! jakimi powinny legitymowa5 si$
osoby na kluczowych stanowiskach kierowniczych" Jeneralnie moliwe jest znalezienie osb
speniajcych podstawowe wymogi w zakresie kwali#ikacji" Niedostatek dowiadczenia mona
nadrobi5 jedynie poprzez intensywne szkolenie na etapie przedprodukcyjnym" W wielu przypadkach
takie szkolenie trzeba b$dzie zorganizowa5 za granic i wynegocjowa5 je jako cz$5 pakietu
technologicznego"
Fz$sto czyni si$ prby nadrobienia brakw w dowiadczeniu lokalnych talentw menederskich
poprzez zatrudnienie personelu zagranicznego! przyjmujc indywidualne osoby zagraniczne albo
podpisujc kontrakty menederskie z #irmami zagranicznymi" Fhocia jest to droga kosztowna i nie
suy bezporednio wanemu celowi rozwijania rodzimych umiej$tnoci menederskich (szczeglnie
w przypadku! kiedy P jak to cz$sto bywa Pprzeciga si$ to na dugie okresy czasu,! zatrudnienie
specjalistw zagranicznych moe by5 niezb$dne dla osigni$cia sukcesu w realizacji projektu"
W analizie potrzeb w zakresie siy roboczej naley oceni5 dost$pno5 osb z odpowiednimi
kwali#ikacjami menederskimi w kraju oraz P jeeli niezb$dna jest pomoc zagraniczna P naley
okreli5! na jak dugo i na jakich warunkach pomoc t$ b$dzie mona uzyska5" %kres ten powinien by5
jak najkrtszy! a jednym z waniejszych warunkw powinno by5 wybranie i przeszkolenie
odpowiedniego personelu krajowego! ktry byby w stanie stopniowo przejmowa5 te zadania"
8armonogram trans#eru kwali#ikacji w zakresie zarzdzania przemysowego do krajw rozwijajcych
si$ ma ogromne znaczenie i moe by5 uwaany za rwnolegy do trans#eru technologii" W studium
#easibility naley wskaza5! czy takie plany trans#eru know;how zawarte s w koncepcji projektu"
Kardzo cz$sto wymogi w zakresie szkolenia krajowego i zagranicznego s niedoszacowane w celu
nieobciania projektu zbyt wysokimi kosztami szkolenia"
E. Pla0 s5!#l/0ia
'oniewa brak dowiadczonego i wykwali#ikowanego personelu moe stanowi5 powan przeszkod$
w realizacji i eksploatacji projektu w krajach rozwijajcych si$! naley s#ormuowa5 szeroko
zakrojony program szkolenia i realizowa5 go jako cz$5 procesu realizacji projektu inwestycyjnego"
2akie szkolenie mona zorganizowa5 ju w etapie przedprodukcyjnym na terenie zakadu! w zakadzie
partnerw joint Lenture lub u dostawcw technologii i wyposaenia! w podobnych #abrykach w kraju i
za granic lub w wyspecjalizowanych instytutach szkoleniowych" Szkolenie moe by5 prowadzone w
#abryce przez personel menederski i techniczny lub inne osoby! przez specjalnie zatrudnionych
ekspertw lub przez personel zagraniczny" 9oe to stanowi5 wany element pomocy technicznej w
przypadku licencjonowanej technologii lub joint Lenture" 'rogramy szkoleniowe mog wymaga5
znacznych #unduszy" Kiorc pod uwag$ wzrost e#ektywnoci i wydajnoci pracy moe to okaza5 si$
najbardziej konieczn i odpowiedni inwestycj" Naley okreli5 potrzeby w zakresie przeszkolenia
pracownikw rnych szczebli! okres trwania takiego szkolenia dla kadej kategorii oraz lokalizacj$ i
organizacj$ szkolenia"
8armonogram programw szkoleniowych ma niezwykle istotne znaczenie! poniewa konkretne osoby
powinny by5 odpowiednio przeszkolone! aby mogy obj5 swoje stanowiska w odpowiedni sposb i w
odpowiednim czasie" D wi$c pracownicy rnych szczebli powinni zosta5 przeszkoleni ju przed
rozpocz$ciem produkcji! w trakcie #azy przedprodukcyjnej i na etapie budowy" W przypadku kadry
menederskiej i kluczowego personelu nietechnicznego takie szkolenie powinno obejmowa5 aspekty
zarzdzania i procedury" Szkolenie pracownikw nadzoru i produkcji b$dzie dotyczy5 procesw
produkcyjnych w takim stopniu szczegowoci! aby z kolei oni mogli szkoli5 innych w tej dziedzinie"
Szkolenie naley przewidzie5 nie tylko na okres przed rozpocz$ciem produkcji! ale rwnie w okresie
pGniejszym! jako e podnoszenie kwali#ikacji! rozwj umiej$tnoci menederskich i uzupenianie luk
kadrowych spowodowanych odejciami na emerytur$ lub wypowiedzeniami jest procesem cigym"
'otrzeby w zakresie szkolenia naley okreli5 oddzielnie dla #azy przedprodukcyjnej i operacyjnej w
celu przewidzenia odpowiednich rezerw na pokrycie kosztw szkolenia przedprodukcyjnego i
operacyjnego" 9a to due znaczenie! poniewa koszty szkolenia poniesione w #azie
przedprodukcyjnej naley skapitalizowa5 jako wydatki przedprodukcyjne! podczas gdy koszty
szkolenia ponoszone w #azie operacyjnej wlicza si$ w koszty produkcji" Fhocia powszechnie
wiadomo! e w krajach rozwijajcych si$ sia robocza nie jest w wielu przypadkach wystarczajco
wyszkolona do obsugi nowoczesnych zakadw i urzdzeH! rodki przewidziane na szkolenie dalekie
s od wystarczajcych" W niektrych przypadkach wydatki na szkolenie przedprodukcyjne wynosiy
pomi$dzy -1 a -> procent caoci kosztw inwestycyjnych" 'oniewa jednak potrzeby w zakresie
szkolenia s inne dla rnych projektw! w niniejszym Poradniku nie mona poda5 adnych
generalnie obowizujcych norm procentowych" Eeeli nie przewidzi si$ z gry odpowiednich rezerw
#inansowych na ten cel! takie nieoczekiwane koszty mog z atwoci postawi5 projekt w krytycznej
sytuacji #inansowej"
'rogram szkoleniowy mona przygotowa5 poprzez nast$pujce kroki3
Dnaliza czynnikw i uwarunkowaH dotyczcych siy roboczej" Naley przeanalizowa5 moliwe do
zwery#ikowania umiej$tnoci! liczby! dowiadczenie i inne czynniki" 9og wystpi5 ograniczenia
spowodowane przepisami zwizkowymi i prawa pracy" Naley wzi5 pod uwag$ czynniki kulturowe
(takie jak religia! tradycje szczepowe! postawy wobec wsplnej pracy kobiet i m$czyzn! tradycje
dotyczce staoci zatrudnienia i czasu pracy,X
Dnaliza potrzeb w zakresie szkolenia" Dnaliza zadaH dostarczy in#ormacji na temat pracy! jaka ma
zosta5 wykonana" Zwizane to jest z ocen dotyczc charakterystyki zadaH rnych kategorii
pracownikw" &azem z szacunkami dotyczcymi krzywej uczenia si$ wiedza ta stanowi5 b$dzie
podstaw$ okrelenia niezb$dnego zakresu szkoleniaX
Szkolenie #ormalne dotyczy zwykle kadry kierowniczej i personelu nadzoru" 9ona je prowadzi5 w
kraju lub za granic w zalenoci od istniejcych obiektw szkoleniowych! tradycji przemysowej!
dost$pnoci osb do prowadzenia takiego szkolenia i innych czynnikwX
Szkolenie przy pracy mona prowadzi5 w #ormie szkoleH indywidualnych lub grupowych" Zwykle
realizuje si$ je w danym zakadzie! ale mona je prowadzi5 rwnie w innych zakadach
przemysowych" 2en rodzaj szkolenia nie powinien ogranicza5 si$ tylko do spraw technicznych! ale
powinien rwnie obejmowa5 obowizki administracyjne i inneX
)aktualnianie wiedzy w czasie przyszej eksploatacji zakadu moe by5 konieczne dla kadry
kierowniczej i administracyjnej! jak rwnie dla zaogi" Wprowadzenie nowych urzdzeH i metod
pracy wymaga5 b$dzie od odpowiednio motywowanej zaogi utrzymania wysokich standardw
#achowoci i wydajnoci pracy"
F. S5a1u0!i !#s5(4'
2abele obsady sporzdzone dla poszczeglnych wydziaw mona wykorzysta5 dla oszacowania
kosztw osobowych" Naley przeprowadzi5 rozrnienie pomi$dzy kosztami zmiennymi i staymi"
*stnieje tendencja uwaania pozaprodukcyjnych kosztw osobowych za stae! a produkcyjnych
kosztw osobowych za koszty zmienne" Eest to zwykle zbyt daleko posuni$te uproszczenie! jako e
wi$kszo5 kosztw osobowych to koszty pstae lub stae w krtkim okresie czasu"
@-T@-U
@-T@-U
Studium wykonalnoci powinno dostarcza5 in#ormacji nie tylko na temat zakresu tych kosztw przy okrelonym
W studium #easibility naley przedstawi5 szacunek kosztw osobowych dla kadego wydziau i
#unkcji" Naley przedstawi5 lece u podstaw zaoenia (takie jak rednia paca i wynagrodzenie dla
poszczeglnych kategorii," Ioszty naley podzieli5 ma elementy dewizowe i w walucie krajowej"
%szacowujc cakowite koszty pac i wynagrodzeH naley przewidzie5 rezerw$ na nast$pujce!
oglnozakadowe koszty osobowe3
)bezpieczenia spoeczne! wiadczenia dodatkowe i wiadczenia socjalne
Zapomogi na zagospodarowanie si$! na pokrycie kosztw utrzymania itp"! wydatki gotwkowe
ponoszone w trakcie rekrutacji i zatrudniania pracownikw
&oczne wpaty na #undusz emerytalny
Kezporednie i porednie koszty szkolenia
'odatki od #unduszu pac"

Fakowite koszty szkolenia naley zagregowa5 i przenie5 do tablicy 6;/"



Bi&li#2-a8ia
Drthur! +" 9anaging human resources in small and mid;sized companies" Dmerican 9anagement Dssociation"
New \ork! -.=@"
Fraig! &" :" and :" &" Kittel" 2raining and deLelopment handbook" 0" ed" :ondon! 9cJraw;8ill! -.@<"
7ranke! J" Stellen; und 'ersonalbedar#splanung" Wiesbaden! Jabler! -.@@"
8arper! S" 'ersonnel management handbook" Dldershot! Jower! -.=@"
8enemann! 8" J"! +" '" Schwab and E" D" 7ossum" 9anaging personnel and human resourcesX strategies and
programmes" 8omewood! *llinois! +ow Eones;*rwin! -.=-"
9iller! M" :"! M" 8" Kurack and 9" 8" Dlbrecht" 9anagement o# human resources" Mnglewood Fli##s! New
Eersey! 'rentice;8all! -.=1"
%diorne! J" S" Strategic management o# human resources" San 7rancisco! Eossey;Kass! -.=?"
2aylor! K" 9anagement deLelopment and training handbook" :ondon! 9cJraw;8ill! -.@>"
2racey! W" &" 8uman resources management and deLelopment handbook" New \ork! Dmacom! -.=>"
poziomie produkcji! ale take na temat ich zmian wraz ze zmianami produkcji i w czasie" Naley zidenty#ikowa5 elementy
stae i zmienne kosztw oraz elementy dewizowe i w walucie krajowej"
A0/!s
W\IDZ\ * 2DK:*FM
'lanowanie zasobw ludzkich musi wzi5 pod uwag$ potrzeby projektu! tzn" uprzednio okrelon
produkcj$ (rozdzia 4*, oraz marketing (rozdzia ***,! wymogi! ktre tworz podstaw$ koncepcji
organizacyjnej (rozdzia 4**, oraz dost$pno5 zasobw ludzkich i potrzeby w zakresie szkolenia
(rozdzia 4***, ocenione w zwizku z wyborem lokalizacji (rozdzia 4," Jwne kroki w ocenie
danych i sporzdzeniu tabel obsady! cznie z kosztami osobowymi! zilustrowane s w poniszym
wykazie"

L@@@-(% Planowanie zasob#w ludzkic"
Pracownic! &iz!czni
+ane i alternatywy
%kreli5 dane niezb$dne do ustalenia wielkoci zatrudnienia pracownikw #izycznychX
Sporzdzi5 alternatywne tabele obsady! biorc pod uwag$3
)kad organizacyjny
Strategie i cele zarzdu odnonie kierowania #abryk
Wymogi w zakresie kwali#ikacji i poziomu wyszkolenia siy roboczej
+ost$pno5 siy roboczej! lokalnej i zagranicznejX
Wybr pracownikw #izycznych
Wybra5 i szczegowo opisa5 tabel$ obsady pracownikw #izycznychX
'oda5 uzasadnienie wyboruX
%pisa5 szczegowo wybran alternatyw$3
'okaza5 struktur$ (organizacj$,
Sporzdzi5 szczegow tabel$ obsady pod ktem podziau na pracownikw
produkcyjnych i nieprodukcyjnych (administracja itp",
Szacunek kosztw
%szacowa5 roczne koszty osobowe przy nominalnej osigalnej zdolnoci produkcyjnej w
podziale na3
Ioszt pracownikw produkcyjnych (zmienny,
Ioszt pracownikw nieprodukcyjnych (stay,
Wykorzystaj tablice 4***;- i 4***;0 oraz wprowadG liczby globalne do tablicy 6;-1"
Pracownic! um!sowi
+ane i alternatywy
%kreli5 dane niezb$dne do ustalenia wielkoci zatrudnienia pracownikw umysowychX
Sporzdzi5 alternatywne tabele obsady! biorc pod uwag$3
)kad organizacyjny
Strategie i cele zarzdu odnonie administrowania i kierowania #abryk! marketingu
wyrobw itp"
Wymogi w zakresie kwali#ikacji i poziomu wyszkolenia kadry
+ost$pno5 kadry! lokalnej i zagranicznej
Wybr pracownikw umysowych
Wybra5 i szczegowo opisa5 tabel$ obsady pracownikw umysowychX
'oda5 uzasadnienie wyboruX
%pisa5 szczegowo wybran alternatyw$
'okaza5 struktur$ (organizacj$,
Sporzdzi5 szczegow tabel$ obsady
Szacunek kosztw
%szacowa5 roczne koszty osobowe kadry krajowej i zagranicznejX
Wykorzystaj tablice 4***;- i 4***;0 oraz wprowadG liczby globalne do tablicy 6;-1"
'onisza tablica pokazuje typowy przykad obliczania narzutw od pac i wynagrodzeH"
Wszystkie liczby podane w tym przykadzie uzalenione s od programu pracy (liczba dni
pracy w tygodniu! liczba zmian itp", oraz od przepisw prawa pracy i wiadczeH udzielanych
kadrze i zaodze" :iczby naley uwanie sprawdzi5 przed wprowadzeniem do prognoz
produkcji i kosztw marketingu"
L@@@-1% *bliczanie narzut#w od 'ac i w!nagrodze
E&ekt!wna liczba dni robocz!c" w roku

ni
:iczba dni w roku (cznie z latami przest$pnymi,
(/ B /<> Z - B /<<,3?]

/<>!0>
%dliczy5 dni niezapacone
niedziele (/<>!0>3 @, ]
soboty (jeeli s wolne, >0!-=

1>0!-=
1>0!-=
:iczba dni patnych w roku lub
0<1!=.
0<-!11
%dj5 patne! niee#ektywne dni robocze (typowe
liczby,
wi$ta o#icjalne i religijne! nie przypadajce w
soboty lub niedziele
urlopy (zgodnie z prawem pracy,
zwolnienia chorobowe (na podstawie statystyk,
szkolenie itp"
*nne
--
01
->
-1
>

%gem patne! nieproduktywne dni robocze

;<-
:iczba e#ektywnych dni roboczych w roku

011

*bliczanie narzut#w
ni Procent
Nieproduktywne dni robocze (<-3011, B -11

/1
)bezpieczenia spoeczne (wszelkie rodzaje
ubezpieczeH zgodnie z miejscowym prawem pracy,

->!1
)bezpieczenia spoeczne za nieproduktywne dni
robocze (->[ z /1[,

?!>
Owiadczenia i zasiki
)rlop! ekwiwalent za
Koe Narodzenie! ekwiwalent za
)trzymanie! ekwiwalent za - dzieH miesi$cznie
Owiadczenia ogem w VdniachW! wynoszce
(>03011, B -11 procent
01
01
-0
>0
0<!1
'odatek od #unduszy pac zgodnie
z obowizujcym prawem

0!>
Narzuty ogem

@=!1

6waga: Eeeli dla dziaalnoci #abryki niezb$dna jest praca zmianowa lub regularna praca w nadgodzinach (jak np" w
stalowni,! dodatki za t$ pracy naley doda5 do narzutw"
T;C=@3; L@@@-(% Tablica zatrudnienia
Ta&li1a 5a(-u30i/0ia Ka3-a
!i/-#'0i15a G H
P-a1#'0i1, G H
Wydzia (centrum
kosztw,3
:iczba osb z kategori
a
wynagrodzenia ('-! '0f lub
pacy (W-! W0f, i zmiany
7unkcja S
c b
- a 0 a / a ?
7 : 7 : 7 : 7 : 7 : 2
-
0
/
?
-
0
""
""










&azem koszty osobowe

7 ] pracownicy zagraniczni (rekrutacja za granic,
S ] zmiana
: ] pracownicy krajowi (rekrutacja w kraju,

a
oddzielnie dla kadry kierowniczej i pracownikw
b
wstawi5 kod wynagrodzeH i pac
c
Naley obsadzi5 cztery zmiany! jeli zakad ma #unkcjonowa5 na trzy zmiany przez siedem dni w tygodniu"
T;C=@3; L@@@-1% Szacunek koszt#w osobow!c"
,wstawi5 do tablic L@-8 i L@@-(<
w zaleno)ci od gru'! zatrudnion!c".
'rojekt3
+ata3
Srdo3

'roduktAcentrum kosztw3
Iod
'ierwszy rok produkcji3 Waluta3
Eednostki3
'rognozy kosztw dla roku3
7oszt! bez'o)rednie wg
kategorii
7oszt! roczne na osob /azem koszt! na rok
Iod 7A: 4A7
a
)
b
Ioszty
na )
c
) na rok Ioszty
na osob$
:iczba
osb
%gem W tym
koszty
zmienne
d
2
:
7

&azem koszty zagraniczne
Narzuty ([,
Narzuty (koszty,
Suma oglna kosztw
zagranicznych

&azem koszty krajowe
Narzuty ([,
Narzuty (koszty,
Suma oglna kosztw
krajowych

&azem (krajowe i zagraniczne,
&azem narzuty
Suma oglna kosztw
osobowych


7 ] zagraniczne : ] krajowe 2 ] razem (zagr" Z krajowe, ) ] jednostki czasu

a
wskaza5! czy liczba zatrudnionych zmienia si$ w zalenoci od poziomu wykorzystania mocy produkcyjnych! czy jest staa
b
wskaza5! czy koszty s podane na godzin$! dzieH! tydzieH! miesic czy rok
c
rozrni5 skadnik krajowy i zagraniczny! jeli ma to zastosowanie
d
wskaza5 koszty osobowe zmieniajce si$ proporcjonalnie do zmian wykorzystania zdolnoci produkcyjnych (poziomu produkcji,
I;. Pla0#'a0i/ i &ila0s#'a0i/ -/ali5a1.i
7aza realizacji projektu obejmuje okres od podj$cia decyzji inwestycyjnej do rozpocz$cia produkcji"
Staranne planowanie i analiza tej krytycznej #azy cyklu rozwoju projektu s niezwykle wane! gdy
odchylenia od przewidywanych harmonogramw i budetw mog stanowi5 zagroenia dla caego
projektu" Fhodzi przede wszystkim o okrelenie technicznych i #inansowych uwarunkowaH rnych
etapw! aby zapewni5 rodki #inansowe niezb$dne do pynnego przejcia przez etap realizacji poza
moment rozpocz$cia produkcji" Naley wi$c starannie wybra5 sposb #inansowania i rozway5
#inansowe implikacje opGnieH inwestycyjnych i produkcyjnych"
W #azie realizacji projektu okreli5 trzeba szereg rwnoczesnych i wspzalenych dziaaH wczajc
ich skutki #inansowe" %pracowujc harmonogramy dla potrzeb studium #easibility naley pami$ta5! e
b$d one pGniej podstaw kontrolowania i nadzorowania realizacji projektu" 8armonogram musi by5
uzupeniony prognozami wydatkw zwizanych z realizacj! jak rwnie prognoz przepyww
pieni$nych (dla wszystkich inwestycji pocztkowych," 'ozwoli to na okrelenie rodkw
#inansowych potrzebnych na inwestycje"
&ozdzia niniejszy omawia cele sporzdzania harmonogramw i bilansw realizacji projektu oraz
charakteryzuje gwne jej zadania i najwaniejsze ograniczenia" %mwione zostay krtko techniki
planowania realizacji wczajc zastosowanie technik komputerowych dla wi$kszych projektw"
Wykazy i tablice do przygotowania bilansw realizacji przedstawione s w aneksie"
A. C/l/ )la0#'a0ia -/ali5a1.i
&ealizacja projektu oznacza wykonanie wszelkich zadaH w miejscu budowy i poza nim! koniecznych
do przejcia od etapu studium #easibility do #azy operacyjnej" 'rzygotowanie wst$pnego
harmonogramu dziaaH jest cz$ci studium #easibility! a jego realizacj$ powierza si$ zespoowi
realizacyjnemu"
8armonogramy naley sporzdzi5 dla kadego etapu #azy realizacji" S one zasadnicz cz$ci
studium #easibility (gdy realizacja kadego projektu ma ograniczenia czasowe, i okrelaj zasoby
oraz czas trwania czynnoci wyst$pujcych na kadym etapie" 9usz one stworzy5 jednorodny ukad
powizanych ze sob dziaaH z rnych etapw" Wszechstronny harmonogram obejmuje ca #az$
inwestycyjn! obejmujc okres od podj$cia decyzji do rozpocz$cia produkcji" 7aktyczny okres
budowy jest najwaniejsz jego cz$ci" 'lanowanie realizacji projektu omawia si$ w tym miejscu
tylko dla zwrcenia uwagi planujcych na jej skutki #inansowe i na moliwo5 wykrywania opGnieH i
ich konsekwencji"
%kres trwania poszczeglnych etapw realizacji jest rny i zaley od warunkw panujcych w
danym kraju! a take specy#icznych wymagaH projektu" +uo czasu upywa mi$dzy momentem
podj$cia decyzji inwestycyjnej a #aktycznym rozpocz$ciem budowy" %kres ten obejmuje3 powoanie
zespou realizacyjnego! utworzenie przedsi$biorstwa! planowanie #inansowe! stworzenie struktury
organizacyjnej! zakup i trans#er technologii! podstawowe projektowanie techniczne! wst$pny wybr
wykonawcw! konsultantw i dostawcw! przygotowanie dokumentw przetargowych! przetargi!
zbieranie i ocen$ o#ert! negocjacje i zawieranie umw! szczegowe projektowanie techniczne! zakup
ziemi! prace budowlane! monta maszyn i urzdzeH! zakup materiaw i innych nakadw! marketing
przedprodukcyjny! szkolenie i odbir zakadu! rozruch i produkcj$ wst$pn" W okresie realizacji
zaangaowane s instytucje krajowe oraz zagraniczne i naley uzyska5 pozwolenia lokalnych wadz"
W niektrych przypadkach okres realizacji jest tak dugi! e dane dotyczce kosztw staj si$
nieaktualne i trzeba je zrewidowa5" Eeeli nast$puje po nim okres dwch! trzech a nawet wi$cej lat
budowy! to dane kosztowe z momentu podj$cia decyzji inwestycyjnej maj ju kilka lat w momencie
rozruchu zakadu" %bowizek chronologicznego zbierania danych wynika wi$c z potrzeby cigej
kontroli kosztw przez ich prognozowanie i gromadzenie danych #aktycznych" 'orwnujc dane
#aktyczne z okresu budowy z danymi przewidywanymi w studium #easibility mona okreli5! jakie
konsekwencje dla pynnoci! sposobu #inansowania i oglnej rentownoci projektu b$d miay
przekroczenia poziomu kosztw"
'lanowanie realizacji i bilansowanie projektu obejmuje nast$pujce zadania3
%krelenie zakresu prac! jakie maj by5 wykonane w miejscu budowy i poza nim
%krelenie logicznej sekwencji zdarzeH i zadaH
'rzygotowanie harmonogramu realizacji przewidujcego moment rozpocz$cia wszelkich czynnoci i
czas ich trwania
%krelenie! jakie zasoby b$d potrzebne dla zakoHczenia poszczeglnych zadaH i zestawienie ich
kosztw
%pracowanie bilansw realizacji i tablic przepyww pieni$nych w celu zapewnienia odpowiednich
rodkw dla caego okresu realizacji projektu
Zbieranie danych umoliwiajcych aktualizacj$ harmonogramw i bilansw oraz danych zawartych w
studium #easibility"
B. E(a), -/ali5a1.i )-#./!(u
Jwne etapy planowania realizacji projektu! szczegowo omawiane na przykadzie nowego projektu
w dalszej cz$ci niniejszego rozdziau! nie zawsze daj si$ analizowa5 jako cig nast$pujcych po
sobie zdarzeH! z ktrych koniec jednego oznacza pocztek drugiego" Nieuchronne jest planowanie
zachodzenia na siebie oraz rwnoczesnoci poszczeglnych etapw" Na przykad szkolenia mog
rozpoczyna5 si$ bardzo wczenie! gdy cz$5 kadry przedsi$biorstwa uczestniczy w szkoleniach
zagranicznych! ale szkolenia technikw ze sub remontowych i operatorw organizuje si$ w okresie
budowy i podczas rozruchu produkcji" Wane jest uwzgl$dnianie wpywu warunkw spoeczno;
ekonomicznych kraju! a waciwie jego regionu! gdy umoliwia to okrelenie ich skutkw dla
harmonogramu realizacji projektu" M#ektywne zarzdzanie portem moe by5 wane dla danego
projektu! ale jeli autostrada czca port z przedsi$biorstwem jest Gle utrzymywana (poniewa
personel zarzdzajcy jest niedowiadczony lub Gle opacany,! to #akt ten wpywa negatywnie na
projekt"
+!znaczenie zes'ou realizac!jnego
&ealizacj$ projektu powierza si$ zwykle zespoowi realizacyjnemu" Eeli przedsi$biorstwo posiada
wykwali#ikowanych pracownikw w momencie jego utworzenia! to moe zdecydowa5 si$ na
powoanie wasnego zespou" Dlternatywnie mona wynaj5 pro#esjonalnego konsultanta! ktry
b$dzie dziaa5 w imieniu inwestora"
Zesp moe podj5 si$ wszystkich zadaH lub ich cz$ci" W przypadku duych projektw pewne
zadania! na przykad szczegowe projektowanie techniczne! mog by5 zlecane konsultantom"
Jwnym celem powoania zespou jest zapewnienie wykonania wszystkich prac zgodnie z
harmonogramem i budetem realizacji i podj$cia odpowiednich rodkw zaradczych w sytuacji
wyst$powania odchyleH kosztw #aktycznych od planowanych w trakcie realizacji projektu"
6tworzenie 'rzedsibiorstwa i 'rocedur! 'rawne
)tworzenie nowego przedsi$biorstwa b$dzie konieczne wtedy! gdy inwestorzy rozpoczynaj now
dziaalno5! ktrej nie mona wczy5 do istniejcego przedsi$biorstwa" Eeli inwestycji dokonuje si$
w ramach istniejcego przedsi$biorstwa! to niektre spord niej opisanych wymogw prawnych nie
maj zastosowania"
Procedur! 'rawne i rejestracja
Eeli trzeba utworzy5 nowe przedsi$biorstwo! to w studium #easibility naley okreli5 wszystkie
krajowe i zagraniczne regulacje prawne! umowy mi$dzynarodowe oraz procedury ustalone przez
wadze lokalne! jakie musz by5 przestrzegane w #azie realizacji" Skorzystanie z porad prawnych
moe by5 konieczne! aby unikn5 niepotrzebnych opGnieH" *stnieje wiele krajowych
i mi$dzynarodowych publikacji! ktre opisuj zarwno umowy mi$dzy przedsi$biorstwami! jak i
dokumenty przedstawiane wadzom" 'rzepisy prawne i celne s rne w rnych krajach! a same
procedury mog by5 czasochonne"
'roces zakadania przedsi$biorstwa mona podzieli5 na cztery nast$pujce etapy"
'odpisanie listu intencyjnego mi$dzy partnerami zamierzajcymi utworzy5 przedsi$biorstwo" W
przypadku mi$dzynarodowych joint Lentures
@0T@0U
list intencyjny podpisywany jest przez partnera
krajowego i zagranicznego" Eednym z ustaleH zawartych w licie intencyjnym moe by5 wsplne
opracowanie studium #easibility dla przedsi$wzi$cia" Eeli studium takie zakoHczy si$ pozytywnymi
wnioskami w #azie przedinwestycyjnej! to ponisze trzy etapy nast$puj w #azie inwestycyjnej"
'orozumienie partnerw co do sposobu #inansowania i opracowanie projektu dokumentw
wymaganych przez wadze"
7ormalne wystpienie z wnioskiem do wadz"
%#icjalna zgoda wadz i rejestracja przedsi$biorstwa"
'rawna procedura zaoenia joint Lenture moe by5 skomplikowana i czasochonna" 2rzeba wi$c
stworzy5 ramy prawne projektu! jeeli ma mie5 on #orm$ joint Lenture" *ch gwnym elementem jest
utworzenie spki z ograniczon odpowiedzialnoci! ktrej udziaowcami s partnerzy joint Lenture"
W wielu krajach rozwijajcych si$ moe to wymaga5 pomocy prawnej i trwa5 od ? do < miesi$cy"
W przypadku joint Lenture naley sporzdzi5 projekt statutu spki" 9usi on by5 zgodny z umow
joint Lenture podpisan przez partnerw" W zalenoci od przepisw lokalnych! wielkoci oraz
rodzaju przedsi$biorstwa rne s wydatki! jakie naley ponie5 w tej #azie realizacji projektu (na
przykad wydatki zwizane z obowizkow publikacj regulaminw przedsi$biorstwa! powoaniem
rady nadzorczej! spotkaniami! podrami! wyznaczeniem dyrektorw! otwarciem rachunku
bankowego! cami i podatkami oraz poradami prawnymi," Wydatki te mog stanowi5 znaczn cz$5
przedprodukcyjnych wydatkw kapitaowych i naley je uwzgl$dni5 w studium #easibility! w stopniu
odpowiadajcym ich wanoci w bilansie projektu"
4ezwolenia rz0dowe
)zyskanie nawet wst$pnych zezwoleH rzdowych w krajach rozwijajcych si$ moe trwa5 do5 dugo!
zwaszcza jeli w projekcie uczestnicz partnerzy zagraniczni" W wi$kszoci przypadkw wymagane
s zezwolenia rzdowe na import maszyn i urzdzeH oraz zakup technologii" *mport pproduktw!
przetworzonych materiaw! cz$ci i komponentw w #azie produkcyjnej moe take by5
uwarunkowany uzyskaniem zgody odpowiedniej agencji" W takich przypadkach naley przewidzie5
odpowiedni ilo5 czasu na uzyskanie zezwoleH! aby unikn5 powstania Vwskich gardeW w
@0T@0U
Z zasady! dokument prawny podpisywany przez partnerw joint Lentures zawiera nast$pujce in#ormacje3 dane na
temat partnerw! upowanienia prawnikw! nazw$! cele i dat$ rozpocz$cia dziaalnoci przedsi$biorstwa! zobowizania
partnerw! dane #inansowe i dotyczce zarzdzania! zasady ksi$gowoci i audytorskie! klauzule uniewaniajce oraz inne
wymagania prawne" 'o zawarciu umowy mi$dzy partnerami nowe przedsi$biorstwo musi uzyska5 akceptacj$ wadz i zosta5
zarejestrowane" Wymaga5 to moe uzyskania szeregu dokumentw prawnych w krajach partnerw" Dby unikn5 opGnieH!
naley zapozna5 si$ z o#icjalnymi procedurami na dugo przed rejestracj i uzyskaniem zgody wadz"
zaopatrzeniu" 2rudno jest przy tym poda5 jaki stay okres! gdy istniej rnice wymagaH w
poszczeglnych krajach! ale tam! gdzie konieczne jest uzyskanie zezwoleH! moe to potrwa5 od l do <
miesi$cy"
Planowanie &inansowe
'o podj$ciu decyzji inwestycyjnej i okreleniu cakowitych nakadw oraz harmonogramu inwestycji
naley rozpocz5 szczegowe ustalenia dotyczce #inansowania projektu" *ch celem jest osigni$cie
waciwych proporcji zaduenia i kapitau wasnego przy uwzgl$dnieniu kredytw dostawcw!
kredytw instytucji #inansowych i rodkw wasnych inwestorw" +latego te istotne jest prawidowe
okrelenie wszystkich wydatkw zwizanych z realizacj projektu" 2ylko po dokonaniu
wszechstronnych szacunkw mona okreli5 zapotrzebowanie na rodki #inansowe (Grda
#inansowania, i koszty #inansowe! ktre stanowi cz$5 pocztkowych nakadw inwestycyjnych"
*rganizacja i zarz0dzanie 'rojektem
8armonogram realizacji projektu zawarty w studium #easibility stanowi podstaw$ przyszych prac
zespou realizacyjnego" &ozpoczynajc realizacj$ projektu inwestor musi najpierw wyznaczy5 zesp
realizacyjny" Zaleca si$ wyznaczenie osoby! ktra b$dzie odpowiedzialna za utworzenie zespou w
przedsi$biorstwie albo wynaj$cie konsultantw zewn$trznych" Dby zapewni5 e#ektywn i zgodn z
harmonogramem realizacj$ projektu! naley udzieli5 zespoowi penomocnictw odnonie wsppracy z
konsultantami i wykonawcami" Eeli czonkowie zespou posiadaj dokadn znajomo5 warunkw
lokalnych! jest to bardzo korzystne" Dktywno5 zespou nie ogranicza si$ do #azy realizacji" *dealnie
byoby! aby jego czonkowie stanowili trzon przyszego personelu zarzdzajcego! technicznego i
operacyjnego"
Cudowanie struktur! organizac!jnej
Nabr pracownikw rozpoczyna si$ podczas tworzenia struktury organizacyjnej" 8armonogram
rekrutacji rnych grup pracownikw zaley od rodzaju przedsi$biorstwa i dost$pnoci siy roboczej
oraz specjalistw na rynku pracy" Szkolenia pracownikw prowadzone mog by5 ju od wczesnych
etapw projektu! przy czym cz$5 z nich musi by5 przeszkolona za granic" Fo wi$cej! do
przeprowadzenia niektrych szkoleH zatrudni5 naley instruktorw zagranicznych! a take wczeniej
przygotowa5 materiay i urzdzenia szkoleniowe" +latego plan szkoleH opracowany w studium #easi ;
bility jest przydatny dla zespou realizacyjnego wtedy! gdy planuje wasne dziaania" Zbyt cz$sto
nabr pracownikw pozostawia si$ do pGniejszych etapw realizacji projektu! a szkolenia organizuje
si$ po rozpocz$ciu produkcji" 'rowadzi to do niepotrzebnie niskiego stopnia wykorzystania mocy
produkcyjnych w pocztkowym okresie produkcji"
4aku' i trans&er tec"nologii
Zakup technologii jest wanym elementem #azy realizacji" Wiele aspektw prawnych!
ekonomicznych! #inansowych i technicznych powoduje! e negocjacje z dostawcami technologii
przecigaj si$! zwaszcza w sytuacjach! gdy licencjodawcy obejmuj udziay (mniejszociowe albo
wi$ksze," +uo czasu zajmuje rozwizanie problemw prawnych! takich jak prawa patentowe!
ograniczenia wykorzystania i przekazywania technologii oraz znakw handlowych" Eeli dostawcy
technologii s zobowizani w umowach do przeprowadzenia szkoleH! to naley uj5 je w planie
szkoleH (porwnaj rozdzia 4**," Studium #easibility powinno ustali5 harmonogram i okreli5 wydatki
zwizane z zakupem i trans#erem technologii" %d stopnia zoonoci technologii zaley take ilo5
czasu potrzebnego na szczegowe projektowanie techniczne (porwnaj take rozdzia 4*,"
Szczeg#owe 'rojektowanie tec"niczne
i zawieranie um#w
Projektowanie tec"niczne
%pis strony technicznej projektu zawarty w studium #easibility jest punktem wyjcia do
szczegowego projektowania technicznego" W #azie realizacyjnej naley opracowa5 cao5
dokumentacji dla przygotowania terenu! dostaw maszyn i urzdzeH oraz prac inynieryjnych i
budowlanych" Sporzdzenie rysunkw! opisw oraz specy#ikacji maszyn i urzdzeH wymaga
zatrudnienia wielu inynierw! architektw i planistw oraz prawidowej koordynacji ich pracy" W
studium #easibility trzeba okreli5 czas potrzebny na wykonanie tych czynnoci oraz ich koszty"
Iompletn dokumentacj$ techniczn naley przekaza5 zespoowi realizacyjnemu na dugo przed
rozpocz$ciem budowy i montau" Eeli szczegowe in#ormacje techniczne dost$pne s ju w etapie
opracowania studium #easibility! to naley umieci5 je w aneksach"
*stotnym aspektem! do ktrego cz$sto nie przywizuje si$ nalenej uwagi! jest zapewnienie instrukcji
oraz poradnikw uytkowania i utrzymania maszyn i urzdzeH" Eeli wyst$puje wielu dostawcw! to
naley zadba5 o przygotowanie tekstw! rysunkw i wykresw w instrukcjach oraz poradnikach w
sposb jednolity! umoliwiajcy atwe korzystanie z nich"
Przetargi< negocjacje i zawieranie um#w
Mtap przetargw! negocjacji i zawierania umw obejmuje wst$pny wybr dostawcw! wykonawcw i
konsultantw! przygotowanie dokumentw przetargowych! przetargi! ocen$ przetargw! negocjacje i
zawieranie umw" Szczegowy opis tych etapw przekracza zakres niniejszego Poradnika% Naley
zwrci5 jednak uwag$! e zgromadzenie dobrych o#ert wymaga czasu"
+uo czasu upywa mi$dzy zaproszeniem do skadania o#ert a ostatecznym zawarciem umw" Kez
trudnoci mona okreli5 jednak dugo5 tego okresu" +uo czasu moe take upyn5! zanim
dostarczone zostan maszyny i urzdzenia" +la relatywnie prostych maszyn moe to by5 kilka
miesi$cy! ale dla wyposaenia kompleksowego potrzeba dwu lub wi$cej lat"
Iolejno5 dostaw maszyn i urzdzeH powinna by5 optymalna zarwno z punktu widzenia samych
dostaw! jak i harmonogramu budowy" +latego zamawiajc je naley ustala5 terminy dostaw zgodnie z
post$pem prac budowlano;montaowych i potrzebami rnych etapw realizacji projektu" Dby
unikn5 opGnieH! naley rozwiza5 problemy zwizane z transportem sprz$tu budowlanego oraz
maszyn i urzdzeH do produkcji przed rozpocz$ciem ich dostaw" Studium #easibility musi okrela5
wszelkie problemy i krytyczne elementy tego trans#eru" 9oe okaza5 si$! e trzeba przeprowadzi5
symulacj$ transportu wielkich i ci$kich adunkw" Naley wi$c przeprowadzi5 kontrol$ jakoci u
dostawcw! okreli5 gwne trasy przewozowe oraz przygotowa5 wszelkie dokumenty handlowe i
celne zgodnie z lokalnymi przepisami prawnymi" Nawet najwi$ksza staranno5 w ustalaniu
optymalnej kolejnoci i terminw dostaw nie usuwa jednak potrzeby przygotowania magazynw
porednich! gdzie niektre z urzdzeH przechowywane b$d do czasu ich montau"
Eeli montowane s zarwno krajowe! jak i importowane maszyny i urzdzenia! to problemy zwizane
z okreleniem optymalnej struktury dostaw nabieraj szczeglnego znaczenia" W wielu przypadkach
dostawy maszyn produkowanych w krajach rozwijajcych si$ zajmuj wi$cej czasu ni import"
+latego z powodu ograniczeH lokalnych zdolnoci produkcyjnych naley skada5 zamwienia z
duym wyprzedzeniem"
'rby sprawnoci zakadu stwarzaj cz$sto powane problemy" 2esty te! a zwaszcza dugo5 okresu i
warunki testowania! naley jasno i szczegowo okreli5 w umowach! aby unikn5 przyszych sporw
i roszczeH" Fhocia testy sprawnoci przeprowadzane s zwykle wsplnie przez wykonawc$ i
odbiorc$! to cz$sto trzeba wynaj5 do ich przeprowadzenia niezalenego konsultanta" Studium
#easibility powinno okrela5 nie tylko jakie testy s zalecane i wymagane! ale take ich harmonogram i
wydatki z nimi zwizane"
Ze wzgl$du na konsekwencje przewidziane w umowach! rezultaty testw s rwnie istotne dla
dostawcw i nabywcw" Zaakceptowanie rezultatw testw sprawnoci jest najcz$ciej warunkiem
uruchomienia wstrzymanej cz$ci zapaty dla dostawcy" 2esty s wane dla inwestorw! gdy
nieosiganie zaoonej sprawnoci powoduje opGnienia w rozruchu zakadu i rozpocz$ciu produkcji"
+ostawcy i wykonawcy udzielaj gwarancji sprawnoci! ale ich warto5 moe by5 niewielka w
porwnaniu ze stratami produkcyjnymi" Niedokadnie okrelone testy sprawnoci! bez jasnego
podania ich celw i procedur oraz brak jasnego okrelenia zobowizaH stron zwizanych z nimi
prowadz do opGnieH i problemw prawnych"
W wielu umowach po testach sprawnoci nast$puje okres gwarancyjny" &ezultaty testw s wi$c
akceptowane warunkowo! a ostateczne wiadectwo akceptacji wydawane jest po upywie okresu
gwarancyjnego"
T!'owe &orm! um#w
)mowy na dostawy dla projektw przemysowych zawierane w przeszoci miay liczne braki! ktre
byy pochodn ich rosncego skomplikowania" Z tego powodu )N*+% zainicjowao w latach
osiemdziesitych opracowanie typowych umw
@/T@/U
na budow$ #abryki nawozw w krajach
rozwijajcych si$ dla wykonania pod klucz! cz$ciowego wykonania pod klucz! zwrotu kosztw
wykonania oraz wiadczenia usug technicznych" 2e typowe umowy su jako przykady jasnego
okrelenia i zbilansowania zobowizaH zawierajcych je stron" 9og by5 one podstaw dla
opracowania podobnych umw dla wszelkich projektw przemysowych! niezalenie od tego! e
opracowano je dla #abryki nawozw"
'rzy opracowaniu powyej wymienionych umw nacisk pooono na zgodne z harmonogramem
zakoHczenie budowy #abryki nawozw wytwarzajcej zaoony rodzaj nawozw! ustalenie
cakowitych nakadw inwestycyjnych! a nie tylko ceny zawartej w umowie! powizanie patnoci z
zobowizaniami wykonawcy zamiast patnoci okresowych! cigo5 wanoci gwarancji
mechanicznych! zaangaowanie si$ kupujcego we wszystkie etapy zakupu oraz wykorzystywanie
gwarancji sprawnoci dla zapewnienia sobie lepszej jakoci wiadczeH wykonawcy"
Dby pomc korzystajcym z typowych umw! )N*+% opracowao wskazwki obejmujce procedury
post$powania przed zawarciem umowy! opracowanie specy#ikacji technicznych i zakresu prac! jak
rwnie wyjanienia podstawowych klauzul umowy wraz z opisem zalecanych ustaleH dodatkowych
w ramach umowy i poza ni! dotyczcych szkolenia niedowiadczonych operatorw maszyn"
4aku' gruntu
@/T@/U
V)N*+% model #orm o# turnkey lump;sum contract #or the construction o# a #ertilizer plant including guidelines and
technical anneBuresW ()N*+%A'F"0>A&eL"0,X V)N*+% model #orm o# semi;turnkey contract #or the construction o# a
#ertilizer plant including guidelines and technical anneBuresW ()N*+%,A'F"@?A&eL"l,X V)N*+% model #orm o# cost;
reimbursable contract #or the construction o# a #ertilizer plant including guidelines and technical anneBuresW
()N*+%,A'F"0<A&eL"0,X VJuidelines containing illustratiLe articles o# a licensing and engineering serLices agreement #or the
construction o# a #ertilizer plant including technical anneBuresW ()N*+%A'F"-?-A&eL"l," 'rojekty czterech typowych umw
zawieraj ?< rnych paragra#w i 0. aneksw technicznych" Zasadnicze rnice miedzy nimi wynikaj z zakresu prac
wykonawcy! metody patnoci i rozmiaru projektu"
Irytycznym etapem projektu jest zakup gruntu! ktry czasem prowadzi do dugotrwaych negocjacji"
Eu we wczesnym etapie projektu naley rozwaa5 opcje zakupu gruntu" 2rzeba przy tym pami$ta5 o
opracowaniu planu zagospodarowania terenu dla kadego wariantu" Zagwarantowa5 naley dogodny
dost$p do terenu zakadu oraz zaprojektowa5 drogi! ktre wytrzymaj duy ruch podczas budowy! a
nast$pnie transport wytwarzanych produktw" &ozway5 trzeba przeduenie istniejcych linii
kolejowych oraz zainstalowa5! w momencie odpowiednim dla rozpocz$cia budowy i produkcji!
tymczasowe i stae linie elektryczne oraz podczenia wody" )rzdzenia telekomunikacyjne musz
by5 take gotowe przed rozpocz$ciem dziaaH w miejscu budowy"
Eak to opisano w rozdziale 4! zakup gruntu moe wymaga5 zatwierdzenia przez wadze raportu o
wpywie projektu na rodowisko naturalne" )zyskanie takiej akceptacji moe by5 czasochonne! a jeli
w studium #easibility nie pokazano wszelkich lokalnych przepisw dotyczcych unikania zagroeH
bezpieczeHstwa! to mog okaza5 si$ konieczne dodatkowe prace w miejscu budowy i poza ni! co
najprawdopodobniej przeduy okres budowy i podniesie jej koszty"
Cudowa i monta
%pracowanie harmonogramu prac budowlanych i montaowych oraz prognozy ich kosztw s w
zasadzie cz$ci projektowania technicznego opisanego w rozdziale 4*" &ealistyczne planowanie prac
budowlanych i montaowych jest istotne podczas opracowania ostatecznej wersji projektu" +la
opracowania harmonogramu prac budowlanych i montaowych wane jest zrozumienie! e mog si$
one rozpocz5 tylko po ostatecznym zatwierdzeniu rozwizaH technicznych! zakupie ziemi i uzyskaniu
wszystkich zezwoleH od lokalnych wadz"
'lanowanie przygotowania terenu nie nastr$cza zasadniczych trudnoci! ale pami$ta5 naley o dokonaniu
testw i badaH technicznych niezb$dnych dla potwierdzenia zakresu prac inynieryjnych" 'rzygotowanie
terenu obejmuje wszelkie potrzeby okresu budowy wraz z oszacowaniem dost$pnoci biur! kwater!
rodkw transportu i okreleniem wielkoci oraz ukadu bazy budowy itd"
Iolejno5 prac inynieryjnych i budowlanych trzeba starannie zbada5 uwzgl$dniajc potrzeby
in#rastrukturalne oraz terminy dostaw i montau rnego typu maszyn i urzdzeH" 'rzepywy
materiaw w miejscu budowy naley ustali5 tak! aby lokalizacja skadowisk i magazynw nie
przeszkadzaa w dziaaniach na placu budowy"
)stalenia dotyczce montau maszyn i urzdzeH musz by5 podejmowane we waciwym momencie!
zarwno gdy prace montaowe s zlecane! jak i wtedy! gdy s prowadzone przez zarzdzajcych
projektem" Dktywne nadzorowanie i przypieszanie dostaw jest niezwykle wane i dlatego naley
rozway5 udzielenie pomocy technicznej lokalnym dostawcom i wykonawcom! aby wyjani5 i
przetumaczy5 im skomplikowane specy#ikacje techniczne i procedury"
ostaw! materia#w i za'ewnienie usug
)stalenie dotyczce dostaw podstawowych materiaw do produkcji naley zakoHczy5 w #azie
realizacji projektu" Eeli korzysta si$ z lokalnych dostawcw! to warto sprawdzi5 ich urzdzenia
produkcyjne! aby upewni5 si$! czy s zdolni dostarcza5 przewidziane iloci materiaw o okrelonej
jakoci i w okrelonym czasie" W przypadku towarw importowanych przestudiowa5 naley wszelkie
problemy zwizane z trans#erem towarw mi$dzy dostawc a nabywc i rozwiza5 je przed
rozpocz$ciem wysyki"
+ostawcy maszyn zapewniaj pocztkowy zapas cz$ci zamiennych" 9oe si$ on jednak okaza5
niewystarczajcy w zwizku z maym dowiadczeniem sub remontowych" Naley wi$c zapewni5
dostateczne rodki #inansowe na dodatkowe zakupy cz$ci zamiennych i materiaw jednorazowego
uytku"
Wszystkie najwaniejsze materiay trzeba obowizkowo podda5 kontroli jakoci" Iontrol$ jakoci
mona zleci5 agencjom dziaajcym w krajach dostawcw" W przemyle rolno;spoywczym dostawy
niektrych materiaw (np" trzciny cukrowej dla cukrowni, poprzedza ich uprawa! co naley
uwzgl$dni5 opracowujc harmonogramy dostaw"
Marketing 'rzed'rodukc!jn!
'rzygotowanie rynkw sprzeday musi rozpocz5 si$ dostatecznie wczenie! aby zapewni5 moliwo5
zbytu wytworzonych produktw zgodnie z prognozami sprzeday" W przeciwnym wypadku b$d
gromadzi5 si$ zapasy niesprzedanych wyrobw! a wszystkie zaoenia dotyczce handlowej ren;
townoci projektu nie sprawdz si$" 'rzygotowanie rynku obejmuje rne dziaania3 od reklamy i
szkolenia sprzedawcw oraz porednikw! po organizacj$ sieci sprzeday i zapewnienie
odpowiednich urzdzeH (chodnie! salony pokazowe! warsztaty,"
*dbi#r zakadu
Eednym z najbardziej krytycznych etapw podczas okresu realizacji jest odbir zakadu" Normalnie
etap ten obejmuje nast$pujce dziaania3
sprawdziany przedoperacyjne
produkcj$ prbn
testy sprawnoci
akceptacj$ i przej$cie zakadu"
Mtap odbioru P cz$sto trwajcy do5 dugo P mona wykorzysta5 jako dobry okres szkoleniowy!
zwaszcza dla technikw ze sub remontowych" Wymaga to jednak wst$pnego przeszkolenia
technikw! zanim rozpocznie si$ odbir zakadu"
+o odbioru zakadu potrzebne s dostawy materiaw i innych nakadw oraz zatrudnienie
pracownikw" +latego te program zaopatrzenia naley wczy5 do planu realizacji projektu"
C. Ha-7#0#2-a7, -/ali5a1.i
M#ektywne i zrwnowaone zaplanowanie dostaw rnych nakadw mona uzyska5 tylko poprzez
sporzdzenie dokadnego harmonogramu projektu" Na podstawie dobrze powizanego i
skoordynowanego harmonogramu! opracowanego na podstawie analizy i symulacji caego procesu!
mona okreli5 czas potrzebny na realizacj$ poszczeglnych czynnoci"
*stnieje wiele metod analizy i opracowania harmonogramw" Najprostsz i najbardziej popularn jest
metoda wykresw supkowych albo metoda Jantta" +zieli ona realizacj$ projektu na uoone
chronologicznie czynnoci i pokazuje czas trwania kadej z nich" 8armonogramy realizacji
opracowuje si$ zazwyczaj w trzech poniej opisanych etapach" Najpierw planista okrela logiczn
kolejno5 zdarzeH bez przywizywania zbytniej uwagi do czasu realizacji poszczeglnych zadaH"
)sytuowanie niektrych zadaH wyjania si$ samo" Szczegowe projektowanie techniczne musi
poprzedza5 budow$ i monta! a utworzenie przedsi$biorstwa musi zosta5 zakoHczone! zanim zostanie
zatrudniony personel administracyjny"
Na drugim etapie planista analizuje! jak poszczeglne zadania maj by5 realizowane" Dnaliza ta
ujawnia zazwyczaj! e zadania mona podzieli5 na zadania porednie" Na przykad! szczegowe
projektowanie techniczne jest rezultatem skoordynowanej pracy kilku grup architektw i inynierw"
Zadania porednie musz posiada5 odpowiedni kolejno5! ustalon z uwzgl$dnieniem
wspzalenoci mi$dzy nimi" 'lanista przechodzi nast$pnie do analizy prac wykonywanych w
ramach kadego zadania poredniego! co pozwala mu na okrelenie! ile czasu zajmie kompletna
realizacja kadego z nich"
Nast$pnie planista moe uoy5 harmonogram pokazujcy pocztek i okres trwania realizacji projektu
oraz termin rozpocz$cia i czas trwania kadej czynnoci i zadania" %pis kadego zadania pokazuje3
prac$! jaka ma by5 wykonana
potrzebne zasoby
czas! jaki zajmuje wykonanie zadania
odpowiedzialnych za zadanie
in#ormacje potrzebne dla realizacji zadania
oczekiwane rezultaty
wspzalenoci z innymi zadaniami"
+ostawcy sprz$tu mog zapewni5 in#ormacje dotyczce montau i odbioru zakadu" 7irmy
transportowe i spedycyjne mog dostarczy5 cennych in#ormacji na temat czasu trwania transportu!
sposobw przekazywania dokumentw oraz procedur celnych"
Planowanie sieciowe i w!korz!stanie kom'uter#w
+la niektrych projektw celowe jest analizowanie wspzalenoci pomi$dzy zadaniami gwnymi i
porednimi" 'rzydatne jest wtedy stosowanie metod planowania sieciowego! takich jak procedura sieci
cieki krytycznej (F'N," +la projektw z du iloci zadaH przydatne jest wykorzystanie
komputerw" Na rynku znajduje si$ wiele pro#esjonalnych programw do planowania zadaH" Wydatki
na przygotowanie i stae uaktualnienie harmonogramu F'N mog by5 do5 wysokie" Eeli ich poziom
jest istotny dla projektu! to opracowujc studium #easibility naley je wczy5 do kosztw nadzoru i
kontroli projektu"
;lternat!wne tec"niki 'lanowania
9etod$ wykresw supkowych mona stosowa5 bez trudnoci do kadego projektu" +aje ona czasami
najlepszy oglny pogld na kolejno5 zachodzenia zdarzeH! dla ktrych opracowuje si$ pGniej
bardziej zoone harmonogramy realizacji" 9etoda wykresw supkowych jest w zasadzie
wystarczajca w #azie przedinwestycyjnej! a zwaszcza przy opracowaniu studium #easibility"
D. P-#20#5#'a0i/ &u3>/(u -/ali5a1.i
Felem prognozowania budetu realizacji jest okrelenie wydatkw na zasoby potrzebne do realizacji
projektu inwestycyjnego po zatwierdzeniu projektu i podj$ciu decyzji inwestycyjnej" Studium
#easibility powinno okreli5 nakady na zasoby zgodnie z przedstawionymi powyej etapami realizacji
projektu" Szacowane wydatki na realizacj$ projektu s kapitalizowane jako wydatki przedprodukcyjne!
stanowice cz$5 pocztkowych nakadw inwestycyjnych"
Szacunki wydatkw s okrelone na podstawie analizy czynnoci i zadaH realizacji projektu"
Standardowe dane na temat rnych pozycji nakadw mona znaleG5 w Grdach publicznie
dost$pnych" Na przykad! stowarzyszenia architektw i inynierw w wielu krajach ustalaj koszty
dnia pracy eksperta oraz zasady obliczania wynagrodzeH za usugi inynierw i archi tektw
(kalkulowane na podstawie rodzaju i zakresu prac," *nne wydatki na przykad zwizane z
zakwaterowaniem! transportem oraz opaty prawne! ca i podatki mona okreli5 na podstawie
lokalnych badaH" Szacunki kosztw i cen powinny uwzgl$dnia5 rezerwy zwizane ze wzrostem cen
przewidywanym dla najbardziej prawdopodobnego momentu rozpocz$cia realizacji projektu" Eeli
nast$puj opGnienia! naley zaktualizowa5 dane dotyczce kosztw i dochodw i przeliczy5
wszystkie potrzebne zestawienia (porwnaj rozdzia 6,"

Bi&li#2-a8ia
Fhoudhury! S" 'roject scheduling and monitoring in practice" New +elhi! South Dsian 'ublishing! -.=/"
Fleland! +" *" and W" &" Iing" 'roject management handbook! 0" ed" New \ork! &einhold! -.=="
Foombs! W" M" and W" E" 'almer" 2he handbook o# construction accounting and #inancial management" /" ed"
New \ork! 9cJraw;8ill! -.=?"
8arrison! 7" :" DdLanced project management" 0" ed" :ondon! Jower! -.=>"
8ed! SLen &" 'roject control manual" Windsor! 8ed! -.=?"
9arsh! '" 4" +" Fontracting #or engineering and construction projects" :ondon! Jower! -.@-"
Stuckenbruck! :" F" 2he implementation o# project management3 the pro#essional
i
s handbook" &eading!
9assachusetts! Dddison;Wesley! -.=-"
)nited Nations" Fontract planning and organization" (*+A--@, Sales no"3 @?"**"K"?"
aaaaaaaaaa2he initiation and implementation o# industrial project in deLeloping countries3 a systematic
approach" (*+A-?<, Sales no"3 @>"**"K"0"
A0/!s
W\IDZ\ * 2DK:*FM

@D-(% Prz!kadow! 'odzia w!datk#w
na realizacj 'rojektu
7oszt! zarz0dzania realizacj0 'rojektu
Wynagrodzenia i pace kadry zarzdzajcejX
Wynajem i utrzymanie biur! samochodw! kwater itd"X
Wydatki na podre i czno5X
Wynagrodzenia zatrudnionych konsultantwX
Wynagrodzenia i koszty kontroli jakoci za granicX
+rukowanie i kopiowanieX
Fa i podatki pacone w okresie realizacjiX
Ioszty pomocy prawnej"
7oszt! zaoenia 'rzedsibiorstwa i zbudowania struktur!
organizac!jnej
Ioszty i wydatki zwizane bezporednio z utworzeniem przedsi$biorstwa! takie jak koszty #inansowe!
ca! podatki! wynagrodzenia i koszty porad prawnychX
Wynagrodzenia i pace kadry zarzdzajcej i personelu administracyjnegoX
Wydatki zwizane z naborem pracownikw (ogoszenia! opaty za usugi zwizane z naborem
pracownikw itd",X
Wynagrodzenia i pace zatrudnionych pracownikw od momentu zatrudnienia do momentu rozpocz$cia
produkcjiX
Wynajem i utrzymanie biur! urzdzeH szkoleniowych! samochodw! kwater itd"X
'odre i czno5X
Wynagrodzenia zatrudnianych konsultantwX
Wynagrodzenia zatrudnianych ekspertw i dodatkowe wiadczenia dla personelu zagranicznegoX
%paty za szkolenia zewn$trzne (w kraju lub za granic, wczajc podre i koszty utrzymaniaX
9ateriay i dokumentacja szkoleniowa (jeli nie s dostarczane w ramach zawartych umw,"
4aku' i trans&er tec"nologii
Wydatki na podre i czno5X
Wynagrodzenia konsultantwX
Ioszty testw i oceny technologiiX
%paty licencyjne i za know;how (porwnaj rozdzia 4*,X
Ioszty trans#eru technologii"
Szczeg#owe 'rojektowanie tec"niczne< 'race in!nier!jne<
'rzetargi< ocena o&ert< negocjacje i zawieranie um#w
Wynagrodzenia i pace planistwX
Wynajem i utrzymanie biur! samochodw itd"X
'odre! transport! czno5! koszty utrzymaniaX
Wynagrodzenia rnych konsultantw zatrudnionych przy projektowaniu technicznym (porwnaj
rozdzia 4*,X
2esty laboratoryjne i w miejscu budowyX
+rukowanie dokumentw przetargowych! rysunkw i specy#ikacjiX
%paty skarbowe i caX
'orady prawne"
?adz#r i koord!nacja 'rac budowlan!c"< monta< testowanie< 'rodukcja 'r#bna<
rozruc" i odbi#r zakadu
Wynagrodzenia i pace kierownictwa budowyX
Wydatki na konsultantw krajowych i zagranicznychX
Wynajem (kwatery! biura itd",X
)tworzenie i utrzymanie bazy budowyX
Surowce i materiay! zaopatrzenie #abryczne dla produkcji prbnej! testw sprawnoci i produkcji
pocztkowejX
Ioszty tymczasowego magazynowaniaX
Ioszty cz$ci zamiennych i remontwX
)bezpieczenia w okresie realizacji"
6stalanie dostaw
Wynagrodzenia i pace zaopatrzeniowcwX
'odre i inne zwizane z nimi wydatkiX
_czno5"
Marketing 'rzed'rodukc!jn!
Wynagrodzenia i pace pracownikw dziau marketinguX
&eklamyX
Szkolenia sprzedawcw i porednikwX
Ioszty podryX
_czno5X
Wydatki zwizane z zaoeniem sieci sprzeday wczajc urzdzeniaX
+rukowanie materiaw zwizanych z public relations"
+!datki i koszt! 'onoszone w zwi0zku z emisj0 akcji ,nieujte w gru'ac" o'isan!c"
'ow!ej.
%paty rejestracyjneX
+rukowanie i inne wydatkiX
Wydatki na public relationsX
'rowizje instytucji gwarantujcychX
'orednictwoX
%paty prawneX
)bezpieczeniaX
%dsetki w okresie budowy (od kredytw i biecych rachunkw bankowych,X
*nne wydatki przedprodukcyjne"
T;C=@3; @D-(% >armonogram! realizacji
Ha-7#0#2-a7 -/ali5a1.iI P#5i#7 J
='% 4adanie g#wne /ok ( 1 2 8 9 : P
7warta (
1
28 (1 28 (1 28 (1 28 (1 28 (1 28 (1 28
- )tworzenie przedsi$biorstwa
a

0 Zezwolenia rzdowe
a

/ Kudowanie struktury organizacyjnej
? Zakup i trans#er technologii
> Szczegowe projektowanie

< 'rzetargi! negocjacje! kontrakty
@ Zakup ziemi

= Kudowa i monta
. +ostawy materiaw i usug

-1 9arketing przedprodukcyjny
-- %dbir zakadu
-0 %siganie penej zdolnoci

a
jeli zastosowanie

Ha-7#0#2-a7 -/ali5a1.iI P#5i#7 K
4adanie g#wne nr 9
='% 4adania 'o)rednie
/ok ( 1 2 8 9 : P
7warta

(1 28 (1 28 (1 28 (1 28 (1 28 (1 28 (1 28
"- 'rzygotowanie terenu! in#rastruktura
"0 'race budowlane
"/ *nstalacje elektryczne i mechaniczne
"? 'rogram produkcji
"> Specy#ikacje wyposaenia
"< +okumentacja (oper" prod",
"@ 2esty i akceptacja standardw
"= 2echniczne dokumenty przetargowe


Ha-7#0#2-a7 -/ali5a1.iI P#5i#7 K
Masz!n! i urz0dzenia
S'ec!&ikacje
/ok ( 1
7warta

( 1 2 8 ( 1 2
">- Zesp gwny3 linia -
">0 Zesp gwny3 linia 0
">/ Zesp gwny3 linia /
">? 'oczenia mi$dzy zespoami
">> Wyposaenie w narz$dzia
">< Zapasowy generator
">@ +Gwigi i ci$arwki
T;C=@3; @D-1% Szacunki nakad#w inwest!c!jn!c":
realizacja 'rojektu
,wstawi5 do tablic! D-(.
'rojekt3
+ata3
Srdo3
S5a1u0!i 0a!$a34' i0'/s(,1,.0,16
&ealizacja projektu
(wstawi5 zadania gwne z *6;-,
Waluta3


Eednostki3
Jwny zesp zakadu
lub pozycja wyposaenia
a
= M @ +!szczeg#lnienie 7oszt
jednost-
kow!
+!datki
/ok
b
4agraniczne 7rajowe *g#em

Ca$!#'i(/ 0a!$a3, i0'/s(,1,.0/"
-/ali5a1.a )-#./!(u
(przenie5 do tablicy 6;-,


: ] liczba E ] jednostki * ] ilo5

6waga: +la potrzeb analizy makroekonomicznej potrzebne jest okrelenie udziau krajowych (zagranicznych, cz$ci w maszynach i
urzdzeniach importowanych"
a
Wstawi5 nazw$ oraz opis zakadu lub jego wydziau
b
dla inwestycji (jeli jest to potrzebne pokaza5 sumy dla kadego roku i pozycji wyposaenia,
;. A0ali5a 8i0a0s#'a i #1/0a )-#./!(u
'o okreleniu warunkw oceny projektu! dalsze prace naley skoncentrowa5 na jego analizie
#inansowej i ekonomicznej" W rozdziale niniejszym! po wst$pnym okreleniu zakresu i celw analizy
#inansowej! wyjanione s jej podstawowe aspekty i koncepcja oceny projektu" Dnaliza #inansowa
towarzyszy innym pracom nad projektem od samego pocztku! co jest moliwe jedynie wtedy! gdy
specjalista #inansowy wchodzi w skad zespou opracowujcego studium #easibility ju we wst$pnym
etapie jego przygotowania" Z #inansowego i ekonomicznego punktu widzenia! projekt inwestycyjny
okreli5 mona jako dugookresowe zaangaowanie zasobw ekonomicznych! dokonane w celu
produkowania i uzyskiwania korzyci netto (przewyszajcych pocztkowe nakady inwestycyjne, w
przyszoci" Jwnym aspektem tego zaangaowania jest trans#ormacja zasobw #inansowych (tj"
kapitaw wasnych inwestora lub kredytw, w aktywa produkcyjne! w postaci rodkw trwaych i
obrotowych" Zainteresowanie przyszymi korzyciami jest cech wspln dla wszystkich
inwestujcych partnerw! ale ich oczekiwania odnonie dochodw czy zyskw mog si$ znacznie
rni5! podobnie jak rna moe by5 ich wasna ocena projektu"
W niniejszym rozdziale najpierw przedstawione s wszystkie wane aspekty analizy #inansowej! takie
jak3 podstawowe kryteria podejmowania decyzji inwestycyjnych! wycena potrzebnych nakadw i
produktw! horyzont planowania i okres ycia projektu! jak rwnie ryzyko i niepewno5" Nast$pnie
omawia si$ je szczegowo! przy czym szczeglny nacisk kadzie si$ na analiz$ kosztw! podstawowe
zasady ksi$gowoci! metody oceny projektw (tradycyjne i dyskontowe,! #inansowanie! analiz$
e#ektywnoci i analiz$ wskaGnikw oraz sposoby analizy i oceny projektu w warunkach niepewnoci"
&ozdzia zamyka krtka charakterystyka celw i powszechnie stosowanych metod oceny
makroekonomicznej projektu" 'rzykady rnych tablic i dokumentw #inansowych wymaganych w
analizie #inansowej podane s w aneksie do niniejszego rozdziau" *n#ormacje i dane wyjciowe
potrzebne do wyliczeH wszystkich tablic zawartych w rozdziale 6 znajduj si$ w aneksie * niniejszego
Poradnika%
A. Za!-/s i 1/l/ a0ali5, 8i0a0s#'/.
Studium #easibility P jak to zostao powiedziane wczeniej P jest sposobem przedstawienia
inwestorom! promotorom i #inansujcym projekt in#ormacji potrzebnych do decyzji! czy podj5 si$
przedsi$wzi$cia inwestycyjnego! a take czy i w jaki sposb je #inansowa5" Zakres i cele analizy
#inansowej okrela w duym stopniu sama de#inicja inwestycji"
*nwestycj$ mona zde#iniowa5 jako dugookresowe zaangaowanie zasobw ekonomicznych w celu
produkowania i uzyskiwania korzyci netto
@?T@?U
w przyszoci"
@>T@>U
Jwnym aspektem takiego
zaangaowania jest trans#ormacja rodkw pynnych P inwestora lub poyczonych
@<T@<U
P w aktywa
@?T@?U
%krelenia korzyci netto uywa si$ celowo dla podkrelenia! e cele projektu inwestycyjnego nie s ograniczone do
dochodu netto (zysku,! jaki jest wyliczany w rachunku wynikw"
@>T@>U
'atrz" '" 9" 8awranek! *nLestitionsentscheidungen P Mntscheidungen ueber die )mstrukturierung Lon :eistungen in
der Wirtscha#t Tw3U Mntwicklungsmanagement! Keitrage zu einer neuen +imension im *nternationalen 9anagement! 9"
8o#mman and I" Schedl! (Kerlin! +uncker i 8umbolt! -.=0,"
@<T@<U
W celu osigni$cia lub utrzymania okrelonej struktury kapitaowej projektu wykorzystuje si$ rodki #inansowe z
emisji akcji zwykych i uprzywilejowanych! obligacji! zyskw zatrzymanych! kredytw i poyczek z bankw i leasingu!
(porwnaj rozdzia 6 podrozdzia 7," Ioszt kapitau jest waonym kosztem kapitau dla wszystkich Grde #inansowania" 2en
waony koszt kapitau uwzgl$dnia zarwno oglny koszt! jak i dugookresowy! relatywny udzia kadego z rodzajw
produkcyjne w postaci rodkw trwaych i obrotowych! jak rwnie zapewnienie pynnoci w trakcie
korzystania z tych aktyww"
'owysza de#inicja obejmuje inwestycje rnego typu! w tym inwestycje przemysowe" 'rzy takiej
de#inicji inwestycji! oczywisty staje si$ zakres analizy i oceny #inansowej projektu" %bejmuje on
oszacowanie! analiz$ i wycen$ niezb$dnych nakadw projektu! wytwarzanych produktw oraz
przyszych korzyci netto wyraonych w kategoriach #inansowych" 9etody wykorzystywane w tym
celu s nast$pujce3 analiza wiarygodnoci danych projektuX analiza struktury i wagi prognozowanych
kosztw i przychodw w celu okrelenia zmiennych krytycznych! majcych wany wpyw na opa;
calno5 projektuX okrelenie i ocena rocznych i skumulowanych korzyci #inansowych netto!
wyraanych jako rentowno5! e#ektywno5 i zysk z inwestycjiX uwzgl$dnienie czynnika czasu
odnonie cen! kosztu kapitau i decyzji podejmowanych w warunkach niepewnoci (normalne ryzyko
handlowe i specy#iczne ryzyko projektu,"
Wspomniana powyej trans#ormacja pynnych zasobw #inansowych w aktywa produkcyjne (rodki
trwae i obrotowe, wie si$ z #inansowaniem inwestycji" 7inansowanie projektu wymaga waciwego
zaprojektowania jego struktury #inansowej! uwzgl$dniajcej warunki dost$pnoci rodkw i optyma;
lizujcej sposb #inansowania projektu z punktu widzenia przedsi$biorcy i inwestora"
Eak to zostao zasygnalizowane wczeniej! ocena projektu wymaga zbadania! czy rozwizania realne z
technicznego punktu widzenia s realne #inansowo! czy mona zrealizowa5 je w okrelonym
otoczeniu spoeczno;ekonomicznym i ekologicznym (zasadno5 spoeczno;ekonomiczna i ekolo;
giczna,! oraz czy jest prawdopodobne! e ich zasadno5 utrzyma si$ w mini malnym okresie
przyjmowanym jako horyzont planowania przy podejmowaniu decyzji" Zakres i cele analizy
#inansowej maj wi$c pozwoli5 na okrelenie! analiz$ i interpretacj$ wszystkich konsekwencji
#inansowych! istotnych dla dokonywanej inwestycji i sposobu jej #inansowania"
Fo wi$cej! analiza i ocena #inansowa
@@T@@U
ma zapewni5! e przy zachowaniu celw! okrelonych przez
podejmujcych decyzj$ i dla okrelonego stopnia wiarygodnoci studium #easibility! spenione b$d
nast$pujce warunki3
Najbardziej atrakcyjne warianty projektu s okrelane przy uwzgl$dnieniu panujcych warunkw
niepewnoci
Znane s zmienne krytyczne i moliwe strategie zarzdzania i kontroli ryzyka
%krelony jest przepyw zasobw #inansowych w #azie inwestycyj nej! uruchamiania produkcji i #azie
eksploatacji oraz same zasoby #inansowe wykorzystywane w najbardziej e#ektywny sposb i dost$pne
po najniszym koszcie w wymaganym okresie"
Warunki te s wspzalene" *ch przeniesienie w realia projektu wymaga solidnego podejcia!
praktycznych koncepcji! technik analizowania sytuacji i zasad post$powania" Dnaliza #inansowa
wykorzystuje ca rodzin$ wysoce zaawansowanych koncepcji i technik podejmowania decyzji!
planowania i monitorowania przy wykorzystaniu dziedzin i technik pokrewnych! takich jak
zarzdzanie #inansowe! ksi$gowo5! ekonomia! metody ilociowe! zagadnienia prawne i podatkowe"
Specjalista #inansowy jest czonkiem zespou ekspertw opracowujcego studium #easibility! musi
wi$c dokadnie rozumie5 ich #unkcje i metody pracy" 'roblemy te omawiane s w nast$pnych podroz;
dziaach przedstawiajcych oglnie przyj$te zaoenia teoretyczne z praktycznego punktu widzenia"

kapitau! uwzgl$dniajc wpyw in#lacji"
@@T@@U
2erminu analiza (#inansowa lub ekonomiczna, uywa si$ w niniejszym Poradniku dla okrelenia czysto
analitycznych zabiegw potrzebnych do zidenty#ikowania najwaniejszych zmiennych warunkujcych sukces lub porak$
projektu" Dnaliza nie ogranicza si$ do kalkulacji matematycznych! ale obejmuje krytyczn interpretacje zasadniczych
danych"
2ermin ocena (eLaluation, odnosi si$ natomiast do ustalenia wartoci nakadw i produktw projektu" W przypadku
studiw #easibility dokonuj jej inwestorzy i #inansujcy projekt! ktrzy maj go zatwierdzi5 lub odrzuci5" S#ormalizowana
ocena eB;ante (eLaluation, odpowiada koncepcji oceny projektu (project appraisal, stosowanej przez Kank Owiatowy"
Mwaluacja (eLaluation, w terminologii Kanku Owiatowego oznacza ocen$ eB;post (eB;post eLaluation, projektu
#inansowanego przez t$ instytucj$"
B. P#3s(a'#'/ as)/!(, a0ali5, 8i0a0s#'/.
i !#01/)1.a #1/0, )-#./!(u i0'/s(,1,.0/2#

Dnaliza #inansowa przemysowego projektu inwestycyjnego nie stanowi oddzielnej czynnoci pod
koniec prac nad projektem w celu uzupenienia pierwotnego studium technicznego lub propozycji
projektu w celu pokazania jego implikacji #inansowych promotorom i inwestorom" 'owinna ona
raczej uzupenia5 rne warianty i strategi 'rojektu (zasadniczo obejmujc strategi$ marketingow!
zakres projektu! zasoby! lokalizacj$! zdolnoci produkcyjne i technologi$! tak jak to ju zostao
opisane w niniejszym Poradniku! dostarczajc miar oceny sukcesu czy poraki projektu w kategoriach
#inansowych i ekonomicznych" 'ozwala to unikn5 projektw! ktre po szczegowym projektowaniu
technicznym i oszacowaniu niezb$dnych danych okazuj si$ nierealne z #inansowego punktu
widzenia" %znacza to! e dla warunkw gospodarczych okrelonych w studium #easibility
prognozowane przychody operacyjne nie wystarczaj na pokrycie kosztw produkcji i sprzeday" Eeli
stwierdzenie braku zasadnoci projektu nast$puje dopiero w ostatnim etapie studium! to jest zazwyczaj
za pGno! a opracowanie od pocztku innego wariantu projektu
@=T@=U
wymagaoby zbyt duych kosztw"
'odejmujcy decyzje przykadaj rn wag$ do rnych kryteriw oceny projektu inwestycyjnego"
7akt ten warto rozway5 przed podj$ciem analizy #inansowej! gdy zmusza on specjalistw do
identy#ikowania tyche kryteriw
@.T@.U
oraz dokonania wyboru odpowiednich metod uzyskiwania
in#ormacji potrzebnych inwestorom" Specjalici #inansowi nie powinni jednak ogranicza5 si$ do
odpowiadania na pytania stawiane przez inwestorw" *ch zadaniem jest take uwypuklenie wszystkich
czynnikw posiadajcych zasadnicze znaczenie dla oceny projektu" Sposb ukierunkowania analizy
#inansowej na potrzeby podejmujcych decyzj$ i przyjmowane przez nich kryteria inwestycyjne i
#inansowe oraz podstawowe aspekty metodyczne s omwione poniej"
Prz!cz!n! zainteresowania zaangaowan!c" stron
Wszyscy partnerzy s wsplnie zainteresowani przyszymi korzyciami netto! ale ich oczekiwania i
oceny wasne odnoszonych korzyci mog by5 rne" Dby sprosta5 takiej sytuacji! specjalista
#inansowy musi rozpocz5 sw prac$ od okrelenia nakadw potrzebnych dla projektu i jego
gwnych produktw! wycenionych wedug cen rynkowych oraz okreli5 roczne i skumulowane
nadwyki netto" 'rzy wykorzystaniu metod opisanych w poniszych rozdziaach! korzyci netto (zysk
albo e#ektywno5, generowane przez projekt okrelane s w kategoriach #inansowych" Naley
rozrni5 dwie zasadnicze grupy zasobw #inansowych3 kapita wasny inwestorw i kredyty z
instytucji #inansowych albo inne podobne Grda #inansowania (w tym take od wacicieli,"
=1T=1U
@=T@=U
2ypow reakcj w takiej sytuacji jest propozycja zwi$kszenia mocy produkcyjnych dla uzyskania korzyci skali przy
ignorowaniu konsekwencji koncepcji marketingowej (popyt lub rozmiary rynku mog nie by5 dostatecznie due i wzrost
poday spowoduje spadek cen rynkowych, i konsekwencji zwizanych z wyborem lokalizacji! dost$pnoci zasobw!
dost$pnymi rodkami #inansowymi dla jednego produktu itd"
@.T@.U
Na przykad szybki zwrot przy niszej e#ektywnoci moe by5 pre#erowany bardziej ni wysza rentowno5
osigana w duszym okresie! albo te inwestorzy zaakceptuj minimalne zyski! poniewa maj nadzieje! e nowy projekt
umocni ich pozycje rynkow kosztem konkurencji! a tym samym pozwoli na podniesienie rentownoci ju istniejcego
przedsi$biorstwa"
=1T=1U
'roporcja rodkw wasnych i zaduenia oddziaywuj na przepyw rodkw z i do rnych Grde #inansowania" W
rezultacie e#ektu dGwigni! *&& kapitau zakadowego b$dzie si$ zwi$ksza5 przy zwi$kszajcym si$ stosunku zaduenia do
rodkw wasnych! jeli *&& dla projektu jest wysze anieli koszt poyczonego kapitau" Z drugiej strony! e#ektywno5
kapitau zakadowego b$dzie si$ zmniejsza5 przy zmniejszajcym si$ stosunku zaduenia do rodkw wasnych" M#ekt ten
b$dzie odwrotny! jeli koszt poyczonego kapitau przekroczy ogln e#ektywno5 caego zainwestowanego kapitau"
Stosunek zaduenia do rodkw wasnych ma take wpyw na ogln e#ektywno5! jako e odpyw rodkw zwizany z
patnoci podatku dochodowego zazwyczaj stanowi pozycj$ kosztw przedsi$biorstwa" 2ak wi$c zwi$kszenie rocznych
odsetek paconych od stanu zaduenia P w tym przypadku dla zwi$kszenia stosunku zaduenia do rodkw wasnych P
Warunki! na jakich mona uzyska5 rodki #inansowe! s pochodn zainteresowania #inansistw! w
szczeglnoci ich alternat!wn!m kosztem ka'itau uwzgl$dniajcym take zwyk$ zwizan z
rnego rodzaju ryzykiem! szacowan przez kad ze stron oddzielnie"
%czekiwane korzyci netto nie zawsze wynikaj bezporednio z uczestnictwa w projekcie! inwestor
moe take oczekiwa5! e inwestycja przyniesie mu korzyci gdzie indziej" Na przykad! partner moe
uzyskiwa5 dodatkowe wpywy pieni$ne z tytuu uczestnictwa w joint Lenture w #irmie macierzystej"
2akie dodatkowe wpywy mog wynika5 z dostaw komponentw i usug (pomoc techniczna! badania
marketingowe! kontrakty zarzdzania itp",! trans#eru technologii i know;how (ryczat! opaty
licencyjne,! marketing produktw (wczajc eksport, itd" 2a s#era dziaalnoci partnerw w joint
Lenture! podobnie jak inne korzyci wynikajce z ich uczestnictwa (dostawy po moliwie najniszych
cenach! dost$p do nowych rynkw itp", naley bra5 pod uwag$ przy okrelaniu zasadnoci
uczestnictwa kadej strony w przedsi$wzi$ciu"
=-T=-U
'rzy ustalaniu kryteriw stosowanych przez
poszczeglnych inwestorw i #inansistw jest niezwykle wane! eby okreli5 ich zyski netto po
opodatkowaniu" Na przykad! roczna dywidenda w wysokoci -1[ wypacana udziaowcom b$dzie
odpowiadaa stopie zysku >[! jeli stopa opodatkowania dochodw wynosi >1[" 9oe si$ wi$c
okaza5! e udziaowiec zainteresowany b$dzie pozostawieniem zysku w #irmie i dokonaniem
reinwestycji przy stopie e#ektywnoci przekraczajcej >["
=0T=0U
Wyliczanie stopy zwrotu kapitau
zakadowego i e#ektywnoci kapitau zakadowego opisane jest dalej w podrozdziale dotyczcym
metod oceny projektu"
=/T=/U
@nteres 'ubliczn!
*nwestycja zostaa zde#iniowania przez jej zorientowanie na przysze korzyci netto" Fel ten moe by5
zrealizowany tylko wtedy! gdy projekt inwestycyjny jest prawidowo zintegrowany z otoczeniem! jak
to zostao opisane w rozdziale ***" Iady przemysowy projekt inwestycyjny jest nie tylko cz$ci
systemu poday i popytu dbr i usug! ale stanowi take integraln cz$5 systemu spoeczno;
ekonomicznego i ekologicznego! w ktrym #unkcjonuje" Sukces inwestycji zaley wi$c take od tego!
czy su one interesom i celom rozwojowym tego systemu spoeczno;ekonomicznego" Zgodnie z
interesem publicznym inwestycje musz zapewnia5 e#ektywne wykorzystanie ograniczonych zasobw
i przyczynia5 si$ do rozwoju gospodarki narodowej" +latego te s stosowane rne #iskalne i
administracyjne rodki kontroli inwestycji" Orodki te! w #ormie zach$t lub ograniczeH! musz by5
wczone do analizy #inansowej i oceny projektu w stopniu! w jakim oddziaywuj one na rezultaty
#inansowe projektu"
Podstawowe kr!teria dec!zji inwest!c!jn!c"
9imo e stopa zwrotu zainwestowanego kapitau jest gwnym kryterium decyzji inwestycyjnych! w
przypadku przemysowych projektw inwestycyjnych nie jest ona kryterium jedynym" Jdyby bra5
pod uwag$ wycznie dochody #inansowe! to zasoby #inansowe mogyby by5 rwnie dobrze
zainwestowane w obligacje! akcje itp" W studium #easibility projektw przemysowych inwestycja jest
jednak de#iniowana nie tylko jako zorientowane na korzyci dugoterminowe zaangaowanie zasobw
#inansowych! ale take jako trans#ormacja pynnych zasobw #inansowych w aktywa produkcyjne"
Iorzyci netto mog by5 wycznie rezultatem produkcyjnego wykorzystania takich aktyww i std
zmniejszy zysk brutto! czyli zysk przed opodatkowaniem i w konsekwencji zmniejszy odpyw rodkw pieni$nych" 2en
wpyw podatkw na strumieH pieni$ny netto i e#ekt dGwigni s wanymi kryteriami okrelenia optymalnej kombinacji
Grde i rodzajw #inansowania" 'atrz take podrozdzia 7 dotyczcy #inansowania projektu"
=-T=-U
'odobnie porednie korzyci mog by5 okrelane przy decyzjach #inansowych bankw komercyjnych" Eeli
przewidywane jest za uczestnictwo instytucji #inansujcych rozwj! naley wczy5 do studium #easibility analiz$ korzyci
spoeczno;ekonomicznych w skali makro pokazujc realizacje rnych celw rozwojowych"
=0T=0U
'rzykad ten jest uproszczeniem! gdy naley uwzgl$dni5 elementy ryzyka i zmiany wartoci rynkowej akcji"
=/T=/U
&ola polityki spoecznej i moliwe kon#likty omwione s take w rozdziale 4"
kad decyzj$ odnonie inwestycji przemysowych naley opiera5 na nast$pujcych kryteriach
dotyczcych oglnej zasadnoci projektw inwestycyjnych"
Fzy istnieje moliwo5 kon#liktu! obecnie lub w dugim okresie! pomi$dzy podstawowymi celami
przedsi$wzi$cia (projektu, a celami rozwojowymi istotnymi dla otoczenia spoeczno;ekonomicznegoY
Eak dalece proponowana strategia
=?T=?U
sprzyja osigni$ciu celw projektuX czy alternatywne strategie
byy brane pod uwag$X dlaczego proponowana strategia zostaa wybranaY
Fzy struktura projektu! tj" jego zakres! koncepcja marketingowa! zdolnoci produkcyjne! wybrana
technologia i lokalizacja odpowiadaj jego strategii i dost$pnoci potrzebnych zasobwY
Fzy projekt b$dzie e#ektywnie wykorzystywa zasoby ekonomiczne i czy s lepsze! alternatywne
sposoby wykorzystania gwnych nakadw projektuY
Fzy dokonane prognozy oglnych nakadw inwestycyjnych i kosztw produkcji i marketingu
mieszcz si$ w akceptowalnych przedziaach wiarygodnociY
Fzy cakowite nakady inwestycyjne mieszcz si$ w limitach okrelonych przez dost$pno5 rodkw
#inansowychY
Fzy struktura wpyww i wydatkw pieni$nych oraz poziom powizanych z nimi stp zwrotu
odpowiada minimalnym wymaganiom i oczekiwaniom inwestorw i #inansistwY
Fzy przypyw krajowych i zagranicznych rodkw pieni$nych w kadym okresie ycia projektu jest
wystarczajcy! aby pokry5 istniejce zobowizania #inansoweY
Fzy zdyskontowane i proste stopy zwrotu s wraliwe na dugo5 horyzontu planowania! b$dy
szacowania danych i opracowania projektu! in#lacj$ i relatywne zmiany cen oraz zmiany otoczenia
projektu (gwnie zwizane z konkurencj! konsumentami! rynkami zbytu! zaopatrzeniem i polityk
spoeczn,Y
Fzy zmienne krytyczne zostay zidenty#ikowaneY Eakie ryzyko zwizane jest z tymi zmiennymi i jakie
istniej strategie zabezpieczenia si$ przed tym ryzykiemY
Eakie s #inansowe konsekwencje ryzykaX innymi sowy! oznacza to zwi$kszenie nakadw
inwestycyjnych i potrzebnych rodkw! wzrost kosztw produkcji i sprzeday lub kosztw
#inansowych! albo te spadek oczekiwanej produkcji! wolumenu sprzeday i cenY
W jakim stopniu prawdopodobne jest! e inwestorzy lub instytucje #inansowe zaakceptuj
prognozowany scenariusz rozwoju lub zmian otoczenia projektuY
9etody stosowane w analizie #inansowej i ocenie projektu s opisane szczegowo w nast$pnych
podrozdziaach! poczwszy od analizy kosztw! poprzez metody dyskontowe i tradycyjne!
#inansowanie projektu! analiz$ wskaGnikw po ocen$ #inansow w warunkach niepewnoci"
S!stem! ksigowo)ci
Dnaliza #inansowa polega na systematycznej prezentacji i przetwarzaniu podstawowych danych
dotyczcych aktyww i pasyww! kosztw i przychodw oraz zwizanych z nimi przepyww
produktw! usug i zasobw #inansowych" &ne systemy ksi$gowe su rnym celom zarzdzania"
Eako5 analizy #inansowej i oceny projektu zaley zasadniczo od wiarygodnoci przetwarzanych
in#ormacji i zastosowanej metodologii" Fhocia systemy ksi$gowoci nie zawsze s identyczne w
rnych krajach! to podstawowe jej zasady s wsz$dzie takie same"
=>T=>U
Systemy ksi$gowoci ujmuj zawsze status #irmy w kategoriach majtku (aktyww, i zobowizaH
(pasyww, zapisanych w bilansie! kosztw liczonych w okresie sprawozdawczym i odpowiadajcych
im przychodw pokazywanych w rachunku wynikw" 'onadto! system ksi$gowania jest potrzebny dla
ksi$gowania kosztw produkcji i sprzeday! co jest niezb$dne nie tylko dla przygotowania rachunku
wynikw! ale take dla e#ektywnego planowania #inansowego! ustalania cen produktw i kontroli
kosztw"
=?T=?U
'orwnaj podrozdzia dotyczcy marketingu i strategii projektu w rozdziale ***"
=>T=>U
'rzy wielu sposobach okrelania dochodu netto istnieje tylko jeden sposb okrelania strumieni pieni$nych"
Zestawienie przepyww pieni$nych jest wykorzystywane dla potrzeb planowania pynnoci" Naley
zwrci5 uwag$! e odpisy amortyzacyjne nie s klasy#ikowane jako wydatek pieni$ny" Wczenie
odpisw amortyzacyjnych (kosztw, oznaczaoby bowiem podwjne liczenie wydatkw projektu!
gdy zostay one ju uwzgl$dnione jako wydatki kapitaowe na rodki trwae" Wanie dlatego
obcienia amortyzacyjne s uwaane za element kosztw! nie stanowic przepywu pieni$nego"
Ioszty #inansowe (pacone odsetki, s wliczane do wydatkw pieni$nych" W obliczeniach
zdyskontowanych strumieni pieni$nych (N'4 i *&&,! koszty #inansowe s jednak pomijane! gdy
stanowi one P podobnie jak dywidendy od kapitau zakadowego P dochd generowany przez
zainwestowany kapita i znajduj swe odbicie w stopie dyskontowej"
Felem ksi$gowania kosztw jest ewidencjonowanie zaoonych kosztw materialnych! wynagrodzeH i
innych kosztw zwizanych z wytwarzaniem oraz sprzeda produktw i usug" Ioszty te s badane!
aby ustali5 relacj$ mi$dzy nimi a poziomem aktywnoci przedsi$biorstwa" W tym celu konieczne jest
okrelenie podziau kosztw na stae i zmienne" Na podstawie takich in#ormacji mona planowa5 P
przy pomocy ustalonych relacji kosztw! wolumenu produkcji i przychodu P osigane dochody"
%krelanie poziomu dochodu oznacza oddzielanie kosztw zwizanych z produkcj sprzedan od
kosztw zwizanych z zapasami" W koHcu! aby ustali5 racjonalny poziom cen niezb$dna jest
znajomo5 zarwno kosztw! jak i ich relacji do wolumenu sprzeday (por" rozdzia ***," &ozwaane
koszty! przewidywane dla normalnej zdolnoci produkcyjnej! pozwalaj specjalicie ustali5 ceny
produktw i usug na poziomie pokrywajcym koszty i przynoszcym normalny zysk"
Ioszty standardowe odzwierciedlaj koszty wst$pnie ustalone" 9og by5 one kalkulowane przed
rozpocz$ciem eksploatacji i pGniej porwnywane z kosztami rzeczywistymi" W trakcie produkcji
koszty mog by5 rejestrowane chronologicznie albo wedug innej wczeniej okrelonej reguy! np"
kosztw procesu lub miejsca powstawania" 'o zakoHczeniu produkcji koszty rejestrowane s
chronologicznie" Zarwno koszty zarejestrowane w sposb chronologiczny! jak i koszty standardowe
mog by5 wykorzystywane w systemie ksi$gowania kosztw"
Ilasy#ikacja kosztw jest niezb$dna dla uatwienia planowania kosztw (budetowania, i pozwala na
okrelenie tych pozycji kosztw! ktre s decydujce dla #unkcjonowania prezentowanego w studium
#easibility projektu" Ilasy#ikacja kosztw opisana poniej w podrozdziale dotyczcym szacowania
kosztw bya ju wykorzystana w tablicach zamieszczonych w aneksach do rozdziau *** i *6"
*kre)lanie cen nakad#w i 'rodukt#w
Nakady i produkty zwizane z projektem maj posta5 #izyczn i dlatego ceny wykorzystywane s dla
uj$cia ich w kategoriach wartociowych i uzyskania wsplnego przelicznika" Z punktu widzenia
studium #easibility idealnie byoby! aby ceny odzwierciedlay rzeczywist warto5 ekonomiczn
nakadw i produktw dla caego horyzontu planowania przyjmowanego przez podejmujcych
decyzj$" Feny mona okreli5 rnie! w zalenoci czy s to3
ceny rynkowe czy kalkulacyjne (dualne,
ceny absolutne czy relatywne
ceny stae czy biece"
Feny rynkowe albo #aktyczne pojawiaj si$ na rynku niezalenie od tego! czy s wynikiem relacji
popytu i poday czy zostay ustalone przez rzdy" *nnymi sowy! s to ceny! po ktrych
przedsi$biorstwo b$dzie kupowa5 nakady do produkcji i sprzedawa5 wasne wyroby" W analizie
#inansowej stosowane s ceny rynkowe" 'Gniej! na etapie analizy kosztw i korzyci
makroekonomicznych powstaje pytanie! czy ceny rynkowe odzwierciedlaj rzeczywist warto5
ekonomiczn nakadw i produktw projektu" Eeli tak nie jest! tzn" gdy wyst$puj dystorcje cenowe!
wtedy wprowadza si$ do analizy ekonomicznej ceny dualne (kalkulacyjne,"
Feny absolutne odzwierciedlaj warto5 pojedynczego produktu w liczbie bezwzgl$dnej jednostek
monetarnych! podczas gdy ceny relatywne odzwierciedlaj warto5 jednego produktu w kategoriach
drugiego produktu" Na przykad absolutna cena l tony w$gla moe wynosi5 -11 jednostek mone;
tarnych! a ekwiwalentna ilo5 ropy na#towej moe by5 warta /11 jednostek monetarnych" W tym
przypadku relatywna cena w$gla mierzona cen ropy na#towej wyniesie 1!//! co oznacza! e
relatywna cena ropy jest trzy razy wysza ni w$gla"
=<T=<U
W rezultacie in#lacji i zmian wydajnoci poziom cen absolutnych moe ulega5 zmianie w okresie
ycia projektu" Zmiany te niekoniecznie b$d powodowa5 zmiany cen relatywnych" *naczej mwic!
ceny relatywne mog pozostawa5 niezmienione niezalenie od zmian cen absolutnych" Zarwno ceny
absolutne! jak i relatywne s uwzgl$dniane w analizie #inansowej"
&nice pomi$dzy cenami biecymi i staymi s rezultatem in#lacji rozumianej jako oglny wzrost
poziomu cen w gospodarce" Eeli in#lacja wywiera znaczny wpyw na koszty nakadw i ceny
produktw! to wpyw ten naley uwzgl$dni5 w analizie #inansowej zawartej w studium #easibility"
Iiedy ceny relatywne pozostaj niezmienne! wystarcza obliczanie rentownoci inwestycji w cenach
staych" 2ylko wwczas! gdy stosunek cen ulega zmianie! albo gdy ceny nakadw rosn szybciej (lub
wolniej, ni ceny produktw! naley to odpowiednio uwzgl$dni5 w przepywach pieni$nych netto
oraz przy obliczaniu poziomu zyskw" Eeli wpyw in#lacji jest nieistotny! wwczas problem wyboru
pomi$dzy cenami staymi a biecymi nie istnieje! poniewa s praktycznie takie same i planujcy
moe zastosowa5 kade z nich"
Nawet jeli ceny relatywne pozostaj w zasadzie niezmienne! to moe okaza5 si$! e w analizie trzeba
uwzgl$dni5 wpyw in#lacji wtedy! gdy konieczne jest powi$kszenie kapitau wasnego albo uzyskanie
dodatkowych Grde #inansowania w zwizku z koniecznoci zbilansowania skutkw znacznych
rocznych stp in#lacji! szczeglnie w #azie realizacji projektu (budowa i uruchomienie produkcji,"
=@T=@U
Wymagania dotyczce kapitau obrotowego naley sprawdza5 nie tylko z punktu widzenia
stopniowego dochodzenia do penej zdolnoci produkcyjnej! ale take w zwizku z presj in#lacyjn
na poziom kosztw! ktre maj wpyw na wielko5 niezb$dnego kapitau obrotowego" W
konsekwencji! dla potrzeb obliczania kapitau obrotowego! naley stosowa5 rne stopy in#lacji dla
krajowych i importowanych materiaw! nakadw porednich! siy roboczej itd" W prognozach
dotyczcych sprzeday nie wystarczy przewidywanie wolumenu sprzeday! trzeba take przewidywa5
zmiany cen"
Eeli zachodz znaczne zmiany cen relatywnych! to specjalista #inansowy stoi przed delikatnym
problemem oszacowania przyszych stp in#lacji i ich wpywu na ceny relatywne oraz zdecydowania! czy
korzysta5 z cen staych czy biecych" Zastosowanie cen staych moe wymaga5 dostosowaH w zwizku ze
spodziewanymi zmianami cen relatywnych" Eeli analiza dokonywana jest w cenach biecych! konieczne
jest przewidywanie przyszych stp in#lacji"
W takim przypadku stopy in#lacji musz by5 prognozowane oddzielnie dla kadej pozycji gwnych
skadnikw kosztw i dochodw! aby uwzgl$dni5 wszelkie istotne zmiany relatywnych cen krajowych
oraz importowanych towarw i usug"
>or!zont 'lanowania i okres !cia 'rojektu
'lanowanie rozumiane jest jako wiadomie programowana dziaalno5 skoncentrowana na przyszych
celach" %czekiwania i przewidywania odnonie przyszoci musz by5 jednoznaczne i naley je
szczegowo przeanalizowa5 w celu okrelenia optymalnej cieki rozwoju" Wanie dlatego
planowanie czy mylenie #uturystyczne z ostron analiz" 8oryzont planowania mona de#iniowa5
jako okres! w ktrym podejmujcy decyzje zamierza kontrolowa5 i zarzdza5 wszelk dziaalnoci
zwizan z danym przedsi$wzi$ciem! albo dla ktrego #ormuuje on plany rozwoju projektu
inwestycyjnego" 8oryzont planowania przyj$ty przez podejmujcego decyzje inwestycyjne musi
uwzgl$dnia5 okres ycia projektu"
=<T=<U
W zalenoci od tego! czy jako punkt odniesienia stosowane s tony czy wartoci kaloryczne! ceny relatywne mog
by5 inne"
=@T=@U
W przypadku hiperin#lacji naley wycenia5 aktywa trwae i biece w kadym roku albo nawet w krtszych
okresach i zamienia5 zb$dne rodki pynne w inwestycje krtkookresowe! np" w obligacje"
+ugo5 okresu ekonomicznego ycia projektu! tj" okresu! w ktrym generuje on korzyci netto!
zaley gwnie od technicznego i technologicznego okresu eksploatacji poszczeglnych zakadw!
cyklu ycia produktu oraz brany produkcji! a take od zdolnoci przedsi$biorstwa do
przystosowywania swojej dziaalnoci do zmian zachodzcych w otoczeniu" 'rzy okrelaniu okresu
ekonomicznego ycia projektu naley oszacowa5 rne czynniki! w tym poniej wymienione3
trwao5 popytu (zwizanego z cyklem ycia produktu,
trwao5 z surowcw naturalnych i Grde zaopatrzenia
tempo post$pu technicznego
cykl ycia brany przemysowej
trwao5 budynkw i wyposaenia
alternatywne moliwoci inwestycyjne
ograniczenia administracyjne (horyzont planowania urbanistycznego,"
%czywiste jest! e okres ekonomicznego ycia projektu nie moe by5 nigdy duszy od okresu ycia
technicznego lub prawnegoX mwic inaczej! nie moe on by5 duszy od najkrtszego z nich" Z
punktu widzenia planowania wany jest tylko okres ycia ekonomicznego projektu"
Kiorc pod uwag$! e skumulowane przepywy pieni$ne projektu inwestycyjnego zale od okresu!
jaki obejmuje studium #easibility! horyzont planowania moe mie5 znaczny wpyw na rezultaty
analizy #inansowej" 'oniewa wartoci zdyskontowanych przepyww pieni$nych oraz rnych
miernikw e#ektywnoci i wskaGnikw oceny mog si$ znacznie rni5 w zalenoci od okresu
planowania! okrelenie horyzontu planowania dla studium #easibility jest cz$sto zadaniem trudnym"
&elacje mi$dzy horyzontem planowania a okresem ycia projektu naley wi$c uwzgl$dnia5 w ocenie
projektu inwestycyjnego"
/!z!ko i nie'ewno)5
'rojekty inwestycyjne odnosz si$ zawsze do przyszoci! ktrej opracowujcy analiz$ nie jest w
stanie przewidzie5 z cakowit pewnoci" +latego te analiza #inansowa musi by5 dokonywana w
warunkach ryzyka i niepewnoci" &nica mi$dzy ryzykiem a niepewnoci wynika ze stanu wiedzy
podejmujcego decyzj$ na temat prawdopodobieHstwa zaistnienia pewnych wydarzeH" &yzyko
dotyczy sytuacji! w ktrych prawdopodobieHstwo zaistnienia pewnych zdarzeH okrelane jest na
podstawie danych historycznych" Niepewno5 odnosi si$ do sytuacji! kiedy prawdopodobieHstwo
zdarzeH ustalane jest subiektywnie! bez oparcia si$ na dost$pnych danych historycznych" Zagadnienia
i metody analizy #inansowej w warunkach niepewnoci s omwione w dalszej cz$ci niniejszego
rozdziau! w podrozdziaach dotyczcych progu rentownoci! analizy wraliwoci i analizy
prawdopodobieHstwa"
C. S5a1u0!i 0a!$a34' i !#s5(4'
Wiarygodne szacunki kosztw s podstaw oceny projektu inwestycyj nego i dlatego te naley
dokadnie sprawdzi5 wszystkie nakady i koszty majce wpyw na jego #inansow zasadno5" Dnaliza
wraliwoci! ktra zostanie omwiona pGniej! pozwala na znalezienie krytycznych pozycji kosztw!
a analiza struktury kosztw pozwala na wykrycie niezgodnoci i braku rwnowagi strukturalnej!
zwaszcza gdy mona porwna5 dane dotyczce rnych projektw z banku in#ormacji" Wtpliwe
szacunki i prognozy kosztw naley zwery#ikowa5 w oparcia o inne Grda danych" 'rzygotowanie
szacunkw nakadw i kosztw opisano w rozdziaach *** i *6! w podziale na #azy3
przedinwestycyjn! realizacji projektu i eksploatacyjn" Dnaliza ta obejmuje pocztkowe nakady
inwestycyjne! odtworzenie wyposaenia! potrzeby w zakresie kapitau obrotowego! wydatki zwizane
z likwidacj projektu po zakoHczenia okresu jego ycia oraz koszty produkcji! marketingu i
dystrybucji"
Wszystkie szacunki uwzgl$dniaj podzia na czynniki krajowe oraz zagraniczne i mog by5 uj$te albo
w cenach staych albo w cenach biecych (w kategoriach realnych lub nominalnych," W zalenoci
od bazy cen wykorzystywanej w studium #easibility i w analizie #inansowej! naley uwzgl$dni5
rezerwy na przewidywany wzrost cen" 'oniewa cz$sto rozbieno5 terminologii ksi$gowej i
#inansowej powoduje powane problemy dla analizy! zaleca si$ cise przestrzeganie terminw
zde#iniowanych i wyjanionych poniej"
==T==U
3akowite nakad! inwest!c!jne
Pocz0tkowe nakad! inwest!c!jne
Nakady inwestycyjne de#iniuje si$ jako sum$ wartoci rodkw trwaych (trwae nakady kapitaowe i
przedprodukcyjne wydatki kapitaowe, oraz wartoci kapitau obrotowego netto! gdzie przez rodki
trwae rozumie si$ rodki konieczne do zbudowania i wyposaenia obiektu inwestycyjnego! a przez
kapita obrotowy P rodki potrzebne do eksploatacji obiektu w caoci lub w cz$ci"
W #azie przedinwestycyjnej popeniane s cz$sto dwa b$dy" Najbardziej powszechnym jest cakowite
wyczenie z nakadw kapitau obrotowego albo te wczenie go w niewystarczajcej wysokoci! co
powoduje powane kopoty z zapewnieniem pynnoci #inansowej powstajcego projektu" 'onadto
cakowite nakady inwestycyjne czasem mylone s czasem z cakowitymi aktywami! ktre z kolei
stanowi sum$ rodkw trwaych! nakadw kapitaowych #azy przedprodukcyjnej i rodkw
obrotowych" Suma cakowitych nakadw inwestycyjnych jest #aktycznie mniejsza od sumy aktyww!
poniewa do nakadw inwestycyjnych wlicza si$ rodki trwae i kapita obrotowy netto! ktry z kolei
stanowi rnic$ mi$dzy biecymi aktywami (rodkami obrotowymi, a biecymi pasywami
(porwnaj rysunek 664***,"
@nwest!cje bie0ce w okresie eks'loatacji
%kres ycia ekonomicznego jest rny dla rnego rodzaju rodkw trwaych (budynkw! maszyn i
urzdzeH! rodkw transportu itp"," Dby zakad mg #unkcjonowa5! naley we waciwym czasie
dokona5 odtworzenia kadego ze rodkw trwaych! a odpowiednie nakady z tym zwizane
uwzgl$dni5 w studium #easibility" *nnym rodzajem nakadw inwestycyjnych! pojawiajcych si$ w
okresie eksploatacji! s nakady na usprawnienie! modernizacj$ i rozszerzenie dziaalnoci" W zasadzie
powinny by5 one przedmiotem oddzielnych studiw i tylko w wyjtkowych przypadkach mona je
wczy5 do studium projektu dotyczcego inwestycji pocztkowych"
+!datki 'rzed'rodukc!jne
W kadym projekcie inwestycyjnym pewne wydatki! zwizane na przykad z nabyciem lub
zgromadzeniem aktyww! powstaj przed rozpocz$ciem produkcji w skali handlowej" Wydatki te!
podlegajce kapitalizacji! obejmujce szereg pozycji powstaych w rnych etapach przygotowania
projektu i jego realizacji! naley kapitalizowa5" Zostay one krtko omwione poniej"
8ak'ady wstpne i koszty gromadzenia kapita'u zak'adowego# W ich skad wchodz wydatki
poniesione w trakcie rejestracji i tworzenia przedsi$biorstwa! cznie z opatami prawnymi za
przygotowanie statutu i umowy spki oraz podobnych dokumentw! a take z wydatkami
==T==U
2erminologia wprowadzona w pierwszym wydaniu niniejszego poradnika z roku -.@= oparta zostaa na
najwaniejszych publikacjach z dziedziny oceny projektw! analizy projektw inwestycyjnych! ksi$gowoci i #inansw i
zostaa powszechnie zaakceptowana"
zwizanymi z gromadzeniem kapitau zakadowego" 2e ostatnie obejmuj wydatki na wydanie
prospektw! reklam$! ogoszenia publiczne! prowizje maklerskie oraz wydatki zwizane z subskrypcj
i rozprowadzeniem akcji" Wydatki wst$pne obejmuj take opaty prawne zwizane ze staraniami o
kredyty i umowami zakupu ziemi"
Wydatki na studia przygotowawcze" Wyrnia si$ trzy ich typy"
Wydatki na studia przedinwestycyjne3 studium moliwoci! wst$pne studium przedinwestycyjne i
studium #easibility oraz studia pomocnicze i studia #unkcjonalne (np" przygotowanie planu obiektu,
podejmowane dla realizacji projektu"
Wynagrodzenia dla konsultantw za przygotowanie studiw! prace inynieryjne i nadzr budowyX
naley jednak zaznaczy5! e usugi konsultantw mog by5 wczone do odpowiednich pozycji
rodkw trwaych i w przypadku! kiedy mog by5 bezporednio powizane z planowaniem projektu"
'ozostae wydatki zwizane z planowaniem projektu"
6nne nak'ady kapita'owe fazy przedprodukcyjnej "
=.T=.U
W ich skad wchodz3
wynagrodzenia! wiadczenia dodatkowe i koszty ubezpieczeH spoecznych personelu obsugujcego
obiekt w okresie przedprodukcyjnym
wydatki zwizane z podrami
nakady na inwestycje towarzyszce takie jak kwatery dla pracownikw! tymczasowe biura! magazyny
itd"
przedprodukcyjne koszty marketingu! promocji produktu i utworzenia sieci sprzeday
wydatki na szkolenie zawodowe! cznie z opatami! kosztami podry i utrzymania!
wynagrodzeniami i stypendiami dla praktykantw oraz opatami dla instytucji zewn$trznych
opaty licencyjne i za know;how
odsetki od kredytw powstae lub pacone w okresie budowy
koszty ubezpieczenia w okresie budowy"
Produkcja pr"na0 uruchamianie o"iektu i przekazywanie do eksploatacji# W skad tej pozycji
wchodz opaty za nadzr nad uruchamianiem produkcji! wynagrodzenia! wiadczenia dodatkowe i
koszty ubezpieczenia spoecznego zatrudnionego personelu! zuycia materiaw produkcyjnych i
materiaw pomocniczych! opaty za usugi komunalne i inne koszty zwizane z uruchomieniem
produkcji" Straty operacyjne poniesione w okresie dochodzenia do penych zdolnoci produkcyjnych
powinny by5 take kapitalizowane"
Wydatki kapitaowe #azy przedprodukcyjnej mog by5 stabelaryzowane wedug tablicy 6;0"
W alokacji wydatkw kapitaowych #azy przedprodukcyjnej powszechnie stosuje si$ jeden z dwch
nast$pujcych sposobw"
Iapitalizuje si$ wszystkie wydatki kapitaowe #azy przedprodukcyjnej i amortyzuje si$ je w okresie
krtszym ni okres zuycia urzdzeH produkcyjnych"
'rzypisuje si$! jeli to moliwe! cz$5 nakadw kapitaowych #azy przedprodukcyjnej do
odpowiednich rodkw trwaych i amortyzuje si$ sum$ obydwu skadnikw cznie" Wydatki
kapitaowe #azy przedprodukcyjnej! ktrych nie mona przyporzdkowa5 rodkom trwaym!
traktowane s jako cao5 i amortyzowane w zaoonym okresie" Wydatki przedprodukcyjne mog
by5 planowane w okresach rocznych zgodnie z tablic 6;0"
6nwestycje "ie&ce# Wydatki kapitaowe zwizane z inwestycjami biecymi obejmuj wszystkie
pozycje wymienione powyej i wynikajce z odtworzenia rodkw trwaych" Szacunki obejmowa5
musz zakup! transport! instalacj$ i odbir urzdzeH! cznie z nakadami spowodowanymi
opGnieniami! stratami produkcyjnymi i tworzeniem niezb$dnych rezerw"
:ikwidacja o"iektu# Wydatki kapitaowe zwizane z odzyskaniem rodkw trwaych (warto5
likwidacyjna, w koHcu ycia projektu! pomniejszone o wpywy z ich sprzeday stanowi nakady
koHcowe projektu" Najwaniejsze pozycje to wydatki na rozbirk$! demonta i rekultywacj$ ziemi"
Fz$sto przyjmowane jest rozsdne zaoenie! e nakady te zostan zrwnowaone przez wpywy
rwne wartoci likwidacyjnej odpowiednich rodkw trwaych"
=.T=.U
Nakady na aktywa biece! takie jak zapasy cz$ci zamiennych! materiaw i zaopatrzenia #abrycznego! niezb$dne
dla uruchomienia produkcji! omwione s w poniszym podrozdziale dotyczcym kapitau obrotowego netto"
Qrodki trwae
Eak zaznaczono powyej! na warto5 rodkw trwaych skadaj si$ nakady inwestycyjne na rodki
trwae i wydatki kapitaowe #azy przedprodukcyjnej"
?akad! na )rodki trwae
Nakady na rodki trwae mona uj5 w nast$pujce grupy! ktre mog by5 przedmiotem
szczegowej klasy#ikacji3
ziemia i przygotowanie terenu
budynki i prace inynieryjno;budowlane
maszyny i urzdzenia produkcyjne cznie z wyposaeniem pomocniczym
pewne wartoci niematerialne! takie jak np" przemysowe prawo wasnoci oraz jednorazowe nakady
(ryczaty, na patenty i know;how"
Szacunki obejmuj dostaw$! opakowanie i transport! ca i koszty instalacji" W zalenoci od rodzaju i
dokadnoci studiw przedinwestycyjnych! naley uwzgl$dni5 niezb$dne rezerwy zapewniajc w ten
sposb pewien wspczynnik bezpieczeHstwa pozwalajcy na pokrycie rnych (nieprzewidzianych
lub pomini$tych, mniej wanych pozycji nakadw" Dby obliczy5 wysoko5 rodkw trwaych! sumy
cakowite otrzymane z tablic 4;l i 4;0 oraz 4*;-! 4*;0! 4*;/ naley wstawi5 do tablic 6;l i 6;0
.1T.1U
odpowiednio i doda5 je do siebie" Fakowite nakady inwestycyjne mog by5 prognozowane dla
kadego roku budowy obiektu a do osigni$cia planowanych zdolnoci produkcyjnych" Wszystkie
inwestycje biece! dokonywane w #azie eksploatacji! potrzebne dla utrzymania zdolnoci
produkcyjnych zakadu naley wczy5 do tablicy 6;l"
7a'ita obrotow! netto
Iapita obrotowy netto
.-T.-U
de#iniowany jest jako rnica pomi$dzy biecymi aktywami (suma
zapasw! pynnych aktyww #inansowych! przedpat! nalenoci i gotwki, a biecymi pasywami
(zobowizania biece," Stanowi on zasadnicz cz$5 pocztkowych nakadw inwestycyjnych
projektu! niezb$dn dla eksploatacji zakadu" Wszelkie zmiany biecych aktyww i pasyww! np"
zwizane ze zwi$kszeniem lub zmniejszeniem poziomu produkcji lub zapasw (materiay! produkcja
w toku! wyroby gotowe itd",! maj wpyw na zapotrzebowanie na rodki #inansowe" Iade
zwi$kszenie netto kapitau obrotowego oznacza wydatek pieni$ny! ktry musi by5 s#inansowany! a
kade jego zmniejszenie zwalnia rodki #inansowe (wpywy pieni$ne projektu," 'oniewa kapita
obrotowy jest obliczany po odj$ciu biecych zobowizaH! tj" krtkookresowych Grde #inansowania!
jest cakiem logiczne! e musi by5 #inansowany z kapitau zakadowego albo zaduenia
dugookresowego (krtkookresowe! sezonowe! szczytowe zwi$kszenia kapitau obrotowego
powstajce w cigu danego roku produkcji mog by5 jednak #inansowane przez kapita krtko lub
redniookresowy,"
Dnaliza nakadw inwestycyjnych powinna obejmowa5 dokadne sprawdzenie! czy pocztkowe
nakady na kapita obrotowy! podobnie jak jego zmiany podczas #azy eksploatacyjnej! zostay
waciwie w nich uwzgl$dnione" 2ylko wtedy mona mie5 pewno5! e nie wystpi nieoczekiwane
braki rodkw #inansowych podczas uruchamiania produkcji i w #azie eksploatacyjnej! a wszystkie
nakady na kapita obrotowy uj$to w ocenie projektu w sposb waciwy"
.1T.1U
2ablice te znajduj si$ w aneksie do niniejszego rozdziau"
.-T.-U
W literaturze bardzo cz$sto uywa si$ okrelenia kapita obrotowy jako synonim kapitau obrotowego netto" Nigdy
jednak termin ten nie powinien by5 mylony z przyrostem lub zmianami kapitau obrotowego! ktre maj miejsce w wyniku
zmian biecych aktyww i zobowizaH" W prezentowanej w niniejszym Poradniku metodologii autorzy uywaj poj$cia
kapita obrotowy netto dla okrelenia rnicy miedzy aktywami biecymi i biecymi zobowizaniami" Fzytelnik powinien
o tym pami$ta5 ledzc dalsze opisy sposobu obliczania zapotrzebowania na kapita obrotowy i prezentowany w tablicach 6
przykad analizy #inansowej"
'owysza de#inicja kapitau obrotowego nie uwzgl$dnia czynnika czasu! a poniewa czas jest
niezwykle wany przy ustalaniu harmonogramu #inansowania! naley wyrni5 kapita obrotowy stay
i zmienny" Iapita obrotowy stay to warto5 kapitau obrotowego potrzebna do wytworzenia
produktw i usug zaspokajajcych popyt przy najniszym jego poziomie" 7undusze kapitau
obrotowego staego nie opuszczaj wi$c nigdy przedsi$biorstwa" Fzasowy albo zmienny kapita
obrotowy nie zawsze jest wykorzystywany" Na przykad przedsi$wzi$cia! ktre s z natury cykliczne
albo sezonowe! wymagaj relatywnie wi$cej zmiennego kapitau obrotowego" Std kapita czasowo
zainwestowany w aktywa biece powinien by5 pozyskany ze Grde! ktre umoliwiaj jego zwrot!
gdy nie jest wykorzystywany"
Ioncepcj$ netto stosuje si$ dla okrelenia wielkoci i rodzaju aktyww! ktre mog by5 wykorzystane
do spacenia biecych zobowizaH" Wielko5! ktra pozostaje po spaceniu tych zobowizaH! moe
by5 wykorzystana do zaspokojenia przyszych potrzeb operacyjnych" Eeeli specjalista #inansowy nie
dokonuje rozrnienia pomi$dzy kapitaem obrotowym staym i zmiennym! to kapita obrotowy netto
ujmowany jest jako przeci$tny dugookresowy poziom kapitau obrotowego! ktry ma by5
#inansowany przez redniookresowe lub dugookresowe Grda #inansowania albo przez kapita zaka;
dowy (tablice 6;? i 6;@,"
Dby unikn5 negatywnych skutkw dla projektu! wielko5 kapitau obrotowego powinna by5
optymalna! tj" ani za dua ani za maa" +latego te naley kapita obrotowy dokadnie oszacowa5! a
jego poziom odpowiednio kontrolowa5"
?aleno)ci ,dunic!.
I1AI1B
Nalenoci to kredyty handlowe udzielane nabywcom jako element umowy sprzedayX wielko5 tej
pozycji jest zatem zalena od polityki kredytowej przedsi$biorstwa" )dzia sprzeday kredytowej w
caoci sprzeday jest rny i zaley od stopnia konkurencji w danym przemyle" 2rudno jest wi$c
#ormuowa5 jakie oglne prawidowoci i kady przypadek naley rozpatrywa5 indywidualnie
zgodnie z nast$pujc #ormu3

Nalenoci ]
okres kredytu (w miesicach,
B
cakowita sprzeda roczna
-0 (miesi$cy,
Nalenoci naley oblicza5 w oparciu o warto5 cakowitej sprzeday rocznej brutto rozumianej jako
koszt produkcji sprzedanej (tj" koszt wytworzenia! plus koszty marketingu i dystrybucji, pomniejszony
o amortyzacj$ i odsetki od kredytw przy zaoeniu! e te ostatnie pokrywane s przez dochody ze
sprzeday a nie przez kapita obrotowy"
4a'as!
Zapotrzebowanie na kapita obrotowy jest w znacznym stopniu uzalenione od wysokoci rodkw
zamroonych w postaci zapasw" Naley podejmowa5 wszelkie starania! aby zredukowa5 wielko5
zapasw do moliwie najniszego poziomu"
)ateria'y do produkcji# 'rzy obliczaniu wielkoci zapasw materiaw do produkcji naley bra5 pod
uwag$ Grda i sposoby dostawy materiaw i zaopatrzenia #abrycznego" Eeli materiay pochodz ze
Grde lokalnych! a ich poda nie jest ograniczona i mog by5 szybko dostarczone! poziom zapasw
moe by5 ograniczany! chyba e uzasadnione jest utrzymywanie wyszych zapasw (np" ze wzgl$du
na #luktuacje cen," Eeli materiay pochodz z importu! a procedura importowa jest czasochonna! to
moe okaza5 si$ konieczne utrzymywanie zapasw w wysokoci rwnej nawet szeciomiesi$cznemu
zuyciu" Na poziom zapasw maj rwnie wpyw takie czynniki! jak solidno5 dostawcw i ich
liczba! sezonowo5 dostaw! moliwo5 substytucji czy spodziewane zmiany cen"
.0T.0U
Dutorzy Poradnika okrelaj w tym miejscu tylko nalenoci handlowe" Naley zwrci5 uwag$! e pozycja
nalenoci moe obejmowa5 nie tylko nast$pstwa kredytowania sprzeday (przyp" tumacza,"
2z-ci zamienne# 'oziom zapasw cz$ci zamiennych zaley od moliwoci ich zakupienia ze Grde
lokalnych! od procedury importowej! od istnienia warsztatw naprawczych na terenie
przedsi$biorstwa oraz od charakteru samego przedsi$biorstwa" Z reguy przedsi$biorstwo jest na
pocztku wyposaone w zestaw cz$ci zamiennych"
Produkcja w toku# +la oszacowania potrzeb produkcji w toku naley przeprowadzi5 wszechstronn
analiz$ procesu produkcyjnego i stopnia przetworzenia poszczeglnych materiaw w kadym jego
etapie" Wymagania produkcji w toku wyraa si$ w miesicach (lub dniach, produkcji! w zalenoci od
rodzaju produktu" +la dbr inwestycyjnych okres ten moe wynosi5 nawet kilka miesi$cy" %bliczenia
przeprowadza si$ stosujc #abryczne koszty produkcji w toku"
Produkty gotowe# 'oziom zapasw wyrobw gotowych zaley od wielu czynnikw! takich jak rodzaj
produkcji i jej przeznaczenie handlowe" Ialkulacj$ przeprowadza si$ wedug kosztw #abrycznych
plus koszty administracyjne (tablica 6;/,"
Got#wka w kasie i rac"unki bankowe
2worzenie rezerw gotwki wynika mi$dzy innymi ze sposobu spaty odsetek" Eeli odsetki naliczane
s w okresach procznych! jak to cz$sto ma miejsce! to tworzenie rezerw nie jest normalnie
konieczne" Eeli jednak na koniec takiego szeciomiesi$cznego okresu nadwyka wpyww nad
wydatkami nie pokrywa w caoci patnoci odsetek! to moe by5 konieczne znalezienie dodatkowego
krtkookresowego Grda #inansowania" &ozwanym posuni$ciem jest posiadanie pewnej gotwki w
kasie" Eej poziom mona obliczy5 jako narzut procentowy (rezerwa, wczany do kapitau obro;
towego
./T./U
(w zalenoci od indywidualnych przypadkw moe on wynosi5 okoo >[," 2ablica 6;>A0
pokazuje przykad obliczenia potrzebnego poziomu gotwki w przypadku wyst$powania sezonowych
#luktuacji zapotrzebowania"
4obowi0zania ,wierz!ciele.
Wielko5 zobowizaH zaley od warunkw kredytowych zao#erowanych przez dostawcw" Surowce i
materiay! pomocnicze materiay do produkcji oraz usugi komunalne kupowane s zazwyczaj na
kredyt! std mi$dzy momentem zakupu i zapaty upywa pewien okres" Nalene podatki te s pacone
z pewnym opGnieniem (chyba e uiszcza si$ zaliczki podatkw, i mog by5 Grdem #inansowania
podobnym do zobowizaH" 2o samo dotyczy patnoci wynagrodzeH" 2akie kredytowe patnoci
obniaj wysoko5 potrzebnego kapitau obrotowego netto"
Naley pami$ta5! e wierzytelnoci dostawcw zwizane z nakadami inwestycyjnymi s wyczone z
kalkulacji zapotrzebowania na kapita obrotowy! poniewa z de#inicji s to zobowizania
dugookresowe i std musz by5 #inansowane przez dugookresowe Grda #inansowania (kapita
zakadowy lub zaduenie,"
*bliczanie w!soko)ci ka'itau obrotowego
%bliczajc zapotrzebowanie na kapita obrotowy naley najpierw ustali5 minimum dni pokrycia dla
biecych aktyww i zobowizaH" 2rzeba obliczy5 roczne koszty #abryczne! koszty operacyjne i
koszty produkcji sprzedanej! gdy s one podstaw obliczania niektrych skadnikw biecych
aktyww" 'oniewa zapotrzebowanie na kapita obrotowy zwi$ksza si$ stopniowo a do osigni$cia
penej zdolnoci produkcyjnej! naley uzyska5 dane dotyczce kosztw dla caego okresu dochodzenia
./T./U
+la potrzeb studium #easibility i w przypadku podobnego rozkadu wpyww i wydatkw w czasie roku! przyblione
minimum przekroczenia rachunku bankowego lub poziom gotwki wczanej do kalkulacji kapitau obrotowego moe by5
obliczony na podstawie rocznych kosztw robocizny! kosztw oglno#abrycznych i administracyjnych! jak rwnie
porednich kosztw marketingowych (albo rnicy kosztw operacyjnych i kosztw materiaw! zaopatrzenia #abrycznego i
porednich kosztw marketingu i sprzeday,"
do penych zdolnoci produkcyjnych i dla penych zdolnoci produkcyjnych (tablica 6;/," Eeeli
projekt generuje dostateczne nadwyki pieni$ne (zdolno5 do samo#inansowania,! moe okaza5 si$!
e nie ma potrzeby #inansowania kapitau obrotowego z zewntrz"
Nast$pnym krokiem jest obliczanie wspczynnikw obrotu dla wszystkich pozycji biecych aktyww i
pasyww" %blicza si$ je dzielc /<1 dni przez liczb$ dni minimalnego pokrycia (tablica 6;?," Nast$pnie
dane kosztowe wyliczone w tablicy 6;/ i przyj$te jako podstawa dla kadej pozycji biecych aktyww i
pasyww dzieli si$ przez odpowiednie wspczynniki obrotu i wstawia do tablicy 6;?" %statecznie oblicza
si$ zapotrzebowanie na kapita obrotowy netto przez odj$cie biecych zobowizaH od aktyww biecych
dla rnych etapw produkcji" Zapotrzebowanie na gotwk$ jest obliczane oddzielnie (tablica 6;>A0, i
nast$pnie wstawione na dole tablicy 6;?"
Iapita obrotowy dla #abryk z produkcj sezonow (np" cukrowni, oblicza si$ w oparciu o troch$ inn
metod$" &ok dzielony jest na okres produkcyjny i okres nieprodukcyjny" Iapita obrotowy dla okresu
produkcyjnego obliczany jest w normalny sposb" 'oza sezonem kapita obrotowy jest zmniejszany! gdy
wyst$puj tylko koszty stae" W okresie produkcyjnym zapasy zwi$kszaj si$ jednak i std ronie
zapotrzebowanie na kapita obrotowy" 7abryka o produkcji sezonowej musi odpowiednio zwi$ksza5
kapita w okresie produkcyjnym i zmniejsza5 w okresie nieprodukcyjnym" %bliczanie kapitau obrotowego
w takim przypadku oparte jest na rocznych prognozach patnoci i wpyww"
Wszystkie patnoci s zestawione i porwnywane z wpywami ze sprzeday" W tablicy 6;>A-
dokonuje si$ prognoz zapotrzebowania na kapita obrotowy netto w przypadku #luktuacji sezonowych"
2ablica 6;>A0 podaje natomiast przykad obliczania pynnoci krtkookresowej" %statnia kolumna
pokazuje skumulowany de#icyt dla danego roku! przy czym .1 111 NF) jest de#icytem
najmniejszym! a 0 @-1 111 NF) jest de#icytem najwi$kszym" 'rzy okoo 0 mln NF) kapitau
obrotowego staego netto! szczytowe zapotrzebowanie na kredyt wyniesie okoo @11 111 NF)"
%bliczanie zapotrzebowania na kapita obrotowy na etapie studium #easibility jest szczeglnie wane!
gdy zmusza promotora! inwestora i instytucje #inansujce do mylenia o rodkach niezb$dnych dla
#inansowania eksploatacji projektu! podobnie jak o rodkach zainwestowanych w postaci nakadw na
wydatki przedprodukcyjne i nakady kapitaowe na rodki trwae"

rodki
trwae
#ktywa
(ie-8ce
Kapita
/tay
#ktywa Pa/ywa
Przedprodukcyjne wydatki
kapita8owe
&nwestycje
w kapitale trwa8ym
4apita8 obrotowy
#obowi7zania
bie57ce
4redyty d8ugoterminowe
4apita8 w8asny
R,su0/! ;;9III. S(-u!(u-a &ila0su
2ermin Vkapita obrotowy nettoW nie powinien by5 mylony z terminem Vaktywa bieceW (rodki
obrotowe,! ktre normalnie powinny by5 wi$ksze" &ysunek 664*** pokazuje! jak normalnie kapita
obrotowy jest #inansowany z kapitau staego! na ktry skadaj si$ kapita zakadowy! rezerwy i
zobowizania dugo i redniookresowe"
'asywa biece (gwnie zobowizania, reprezentuj rodki #inansowe! ktre normalnie znajduj si$
w dyspozycji projektu bez ponoszenia adnych kosztw" W przypadku udzielania rabatu za patno5 w
momencie dostawy lub otrzymania #aktury! jest on jednak P jeli si$ z niego nie korzysta P
ekwiwalentem odsetek paconych dostawcom" Jeneralnie stosowan praktyk jest obliczanie
rentownoci zaangaowanego kapitau i dyskontowanie nadwyek strumieni pieni$nych po odj$ciu
biecych zobowizaH od biecych aktyww! tj" dla zaangaowanego kapitau staego! czyli kapitau
na #inansowanie inwestycji w rodki trwae i kapita obrotowy (patrz tablice 6;<A- i 6;<A0,"
Tablice dla zestawienia cakowit!c" nakad#w inwest!c!jn!c" i cakowit!c" akt!w#w
Fakowite pocztkowe nakady inwestycyjne oblicza si$ na podstawie danych o inwestycjach w
kapitale trwaym! nakadach przedprodukcyjnych oraz na podstawie szacunku kapitau obrotowego
netto" &ozoenie tych nakadw! wczajc inwestycje odtworzeniowe i wydatki po zakoHczeniu
projektu (jeli takie maj miejsce,! pokazane jest w tablicach 6;< i 6;." Naley zwrci5 uwag$! e
podczas podziau cakowitych nakadw inwestycyjnych na poszczeglne #azy trzeba najpierw wpisa5
do tablicy nakady pocztkowe! a nast$pnie wstawi5 kolejne przyrosty a do uzyskania penych
zdolnoci produkcyjnych"
W celu otwarcia prognozowanego bilansu i dla zapewnienia odpowiednich danych dla analizy
wskaGnikowej!
.?T.?U
naley P w #azie opracowania projektu P sporzdzi5 tablic$ prezentujc cao5
aktyww" 9ona to atwo zrobi5! wprowadzajc rodki obrotowe (aktywa biece, w miejsce kapitau
obrotowego w tablicy 6;<" +okonujc podziau rodkw obrotowych na poszczeglne #azy! naley
najpierw wpisa5 do tablicy nakady pocztkowe! a nast$pnie uwzgl$dnia5 kolejne zmiany a do
osigni$cia penych zdolnoci produkcyjnych"
7oszt! 'rodukcji
*stotn spraw w projekcie inwestycyjnym jest realistyczne prognozowanie cakowitych kosztw
produkcji lub kosztw wytwarzania! umoliwiajce okrelenie przyszej opacalnoci projektu"
Eednym z podstawowych brakw spotykanych w studiach przedinwestycyjnych jest niedokadno5
szacunkw kosztw produkcji" 'owoduje to cz$sto nieprzewidziane straty! ktre P jeeli dodatkowo
wyst$puje niskie wykorzystanie mocy produkcyjnych spowodowane niewaciwym prognozowaniem
wysokoci sprzeday P szybko moe doprowadzi5 do upadku powstajcego przedsi$biorstwa"
Waciwym sposobem poprawy wiarygodnoci i dokadnoci prognoz i zaoeH kosztowych w
analizie #inansowej projektu inwestycyjnego jest analiza struktury kosztw i okrelenie ich
krytycznych pozycji! jak rwnie porwnanie z podobnymi projektami"
Ioszty produkcji powinny by5 obliczane jako cakowite koszty roczne i najlepiej jednoczenie jako
koszty przypadajce na jednostk$ produkcji (koszty jednostkowe," Fz$sto w studiach
przedinwestycyjnych operuje si$ cakowitymi kosztami produkcji! ktre powinny zosta5 podzielone
przynajmniej na gwne grupy (surowce! nakady porednie! koszty osobowe! oglnozakadowe itd","
.?T.?U
'atrz podrozdzia J poniej"
%bliczanie kosztw jednostkowych! ktre jest relatywnie proste przy wytwarzaniu jednego produktu!
moe si$ okaza5 skomplikowane przy pewnych technologiach i wytwarzaniu zestawu rnorodnych
produktw"
+la analizy i uzasadnienia przewidywanego programu produkcji i dla potrzeb analizy progu
rentownoci konieczne jest powizanie gwnych pozycji kosztw z poszczeglnymi wytwarzanymi
produktami" Ioszty produkcji musz by5 okrelane dla rnych poziomw wykorzystania mocy
produkcyjnych i dla okresu produkcji odpowiadajcego horyzontowi planowania inwestorw i
instytucji #inansowych zainteresowanych projektem"
Ioszty stae s w rzeczywistoci niezmienne tylko w pewnym okresie czasu" 2a prawidowo5 jest
nagminnie pomijana w studiach #easibility"
e&inicje skadnik#w koszt#w 'rodukcji
I9AI9B
Eak ju wskazywano! niniejszy Poradnik wykorzystuje metody dyskontowe dla potrzeb analizy
#inansowej i oceny projektw inwestycyjnych" Wszystkie dane kosztowe niezb$dne s dla obliczania
cakowitych kosztw produkcji i dlatego naley je prognozowa5 zgodnie z przewidywanym
programem produkcji i dla caego okresu planowania" Nie trzeba jednak przygotowywa5 oddzielnych
tablic dla kadego ze skadnikw kosztw" 'onadto! przy okreleniu poziomu kosztw dla penych
zdolnoci produkcyjnych i ich podziale na koszty stae i zmienne!
.<T.<U
moliwe jest oszacowanie
kosztw zmiennych proporcjonalnie do stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych! a traktowanie
kosztw staych jako pozycji niezmiennej (w przyblieniu," Wszystkie skadniki kosztw produkcji
zostay opisane w poprzednich rozdziaach" Ioszty te powinny by5 teraz podsumowane! aby otrzyma5
koszty cakowite" W tym celu wykorzystywana jest tablica 6;/" Wedug podanej powyej de#inicji
kosztw produkcji! tak jak jest to ujmowane we wszystkich cz$ciach Poradnika< dzieli si$ je na
cztery kategorie3 koszty #abryczne! koszty oglnoadministracyjne! amortyzacj$ i koszty #inansowe"
Suma kosztw #abrycznych i oglnozakadowych (administracyjnych, jest nazywana kosztami
operacyjnymi"
Koszty fa"ryczne% Ioszty #abryczne obejmuj nast$pujce pozycje kosztw3
materiay (gwnie koszty zmienne,! takie jak surowce i materiay! zaopatrzenie #abryczne! inne
nakady
robocizna bezporednia (koszty stae lub zmienne! zalenie od typu robocizny i skadnikw kosztw,
koszty oglno#abryczne (generalnie koszty stae,"
Dby otrzyma5 koszty #abryczne (tablica 4*;?,! ostateczne wielkoci otrzymane z tablic *4;-! 4;/! 4;
?! 4*;- (jeli wyst$puje,! 4**;-! 4***;0 naley wstawi5 do tablic 4*;? i 6;/"
Koszty oglnoadministracyjne% Struktura kosztw oglnoadministracyj;nych oraz sposoby ich
obliczania zostay opisane w rozdziale 4**" Na tym etapie wystarczy przenie5 wielkoci ostateczne z
tablic 4**;- i 4***;0 do tablicy 6;/"
.>T.>U
W pierwszym wydaniu Poradnika koszty sprzeday i dystrybucji byy traktowane jako cze5 oglnych kosztw
produkcji" W aktualnej! poszerzonej wersji rozdziau *** wprowadzono pojecie kosztw marketingu! ktre obejmuj zarwno
bezporednie! jak i porednie koszty wszelkiej dziaalnoci marketingowej (wczajc koszty sprzeday i dystrybucji,"
'oniewa koszty marketingu s P cile mwic P zwizane z marketingiem a nie procesem wytwarzania! std zdecydowano
si$ wprowadzi5 rozrnienie mi$dzy dwoma grupami kosztw"
.<T.<U
Ioszty zmienne ulegaj #luktuacjom powodowanym! ujmujc to najoglniej! zmianami poziomu produkcji" 2ypowe
koszty zmienne obejmuj surowce i materiay! koszty robocizny bezporedniej oraz usug i zaopatrzenia #abrycznego" Ioszty
zmienne mog by5 dalej dzielone na koszty proporcjonalne! ktre zmieniaj si$ proporcjonalnie do wysokoci produkcji (np"
koszty materiaowe,! koszty degresywne! ktrych tempo zmian jest nisze ni produkcji (np" koszty konserwacji i napraw,!
koszty progresywne! ktrych tempo zmian jest wysze ni tempo zmian produkcji (np" koszty pracy w godzinach
nadliczbowych,! koszty regresywne! ktre malej w miar$ wzrostu produkcji (np" koszty utrzymania nieuywanego sprz$tu,"
Ioszty stae pozostaj niezmienne niezalenie od poziomu produkcji i obejmuj gwnie koszty oglnozakadowe i
amortyzacj$X t$ ostatni tylko wtedy! gdy kalkulacja dokonywana jest na bazie czasowej" +o kosztw staych wlicza si$
rwnie dugoterminowe usugi dostarczane w ramach kontraktw! czynsze i wynagrodzenia administracyjne" 2aki podzia
stanowi znaczne uproszczenie i moe by5 stosowany tylko w okrelonych przedziaach wykorzystania mocy produkcyjnych"
Naley pami$ta5 o tym uproszczeniu przy analizie progw rentownoci przedstawionej w dalszej cz$ci tego rozdziau P
przyj$ta krzywa kosztw moe mie5 w rzeczywistoci inny ksztat"
;mortyzacja% Ioszty amortyzacji s obcieniami dokonywanymi w rocznym rachunku wynikw
(rachunku zyskw i strat, z tytuu produkcyjnego wykorzystania rodkw trwaych" Fhocia koszty
amortyzacji (odpisy amortyzacyjne, uwzgl$dnia si$ w ksi$gowoci przy projekcjach bilansu i
rachunku wynikw! stanowi one jednak wydatki inwestycyjne (wydatek pieni$ny w #azie
inwestycyjnej, a nie produkcyjne (wydatek w okresie produkcji," %bcienia z tytuu amortyzacji
musz by5 wi$c z powrotem uwzgl$dnione (dodane do zysku netto po opodatkowaniu,! jeeli saldo
pieni$ne netto obliczane jest na podstawie danych z rachunku wynikw" Wielko5 amortyzacji
wpywa na poziom salda pieni$nego netto" 'rzy wyszych odpisach amortyzacyjnych niszy jest
dochd do opodatkowania i w konsekwencji niszy jest wypyw pieni$dzy zwizany z patnoci
podatku dochodowego"
Koszty finansowe% Ioszty #inansowe (odsetki, s czasami traktowane jako cz$5 kosztw
oglnoadministracyjnych! szczeglnie wtedy! gdy dotycz przedsi$biorstwa ju istniejcego lub jego
rozbudowy i gdy znany jest sposb #inansowania projektu" +la celw analizy i oceny #inansowej
projektu koszty #inansowe trzeba jednak wydzieli5" W wi$kszoci studiw #easibility wyst$puje
zmniejszajcy si$ udzia #inansowania zewn$trznego i! w zwizku z tym! zmniejszaj si$ koszty
#inansowe" Ialkulacja kosztw #inansowych opisana jest dalej w niniejszym rozdziale"
.@T.@U
Ioszty
#inansowe obliczane s w tablicy 6;@! a nast$pnie przenoszone do tablicy 6;/"
Na rysunku 66*6 pokazano powizania wzajemne mi$dzy rnymi skadnikami kosztw w studium
#easibility i wymieniono rozdziay Poradnika< w ktrych koszty te s omawiane" 'owinno to pomc
czytelnikowi w lepszym zrozumieniu struktury kosztw i ich wpywu na e#ektywno5 projektu (zwrot
nakadw inwestycyjnych i kapitau zakadowego,"
7oszt! jednostkowe
+la celw analizy strumieni pieni$nych wystarczajce jest obliczanie kosztw rocznych" W studium
#easibility naley dokona5 take obliczeH kosztw jednostkowych! aby umoliwi5 porwnywanie z
cenami jednostkowymi" +la projektw obejmujcych jeden produkt koszty jednostkowe liczone s
przez proste podzielenie kosztw cakowitych przez wielko5 produkcji (std koszty jednostkowe
zmieniaj si$ w zalenoci od stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych," W przypadku projektu o
wielu produktach zaleca si$ bezporednie naliczanie kosztw bezporednich oraz obliczanie zarwno
kosztw jednostkowych! jak i nadwyki dla jednostki produkcji wytworzonej i sprzedanej" Nadwyka
suy do pokrycia kosztw porednich i oglnozakadowych! tj" tych! ktre nie s bezporednio
zwizane z danym produktem" Normalna procedura wykorzystywana dla obliczania jednostkowych
kosztw oglnozakadowych polega na przypisywaniu kosztw oglnozakadowych do bezporednich
kosztw jednostkowych materiaowych i bezporednich jednostkowych kosztw robocizny w #ormie
narzutw procentowych" )stalenie tych narzutw dla nowych projektw inwestycyjnych moe by5
trudne! w szczeglnoci dla projektw w krajach rozwijajcych si$! gdzie trudno jest uzyska5
porwnywalne dane (albo s one w ogle niedost$pne," Systemy ksi$gowania narzutw kosztw w
rnych przedsi$biorstwach i krajach s rne" %pieraj si$ one na specjalnych schematach
ksi$gowych (planach kont, opracowanych wedug miejsca powstawania (centrum, kosztw" +la
projektw ju istniejcych! narzuty kosztw s oparte na danych historycznych" W przypadku braku
takich danych dla nowych projektw o duej skali mona przewidzie5 stworzenie eB;ante
odpowiednich schematw narzutw wedug miejsc powstawania kosztw" *stnieje jednak wiele
przeszkd w praktycznym stosowaniu takiej procedury"
.@T.@U
'atrz podrozdzia 7 poniej"


4oszty operacyjne
X
"mortyzacja
X
4oszty 0inansowe
Y
4oszty produkcji
X
4oszty marketingowe
Y
*a8kowite koszty produkcji
sprzedanej

4oszty marketingowe
Prognozy sprzeda5y
Arozdzia8 &&&B

Przychody ze sprzeda5y
4oszty og8em
%ochd brutto
Podatek dochodowy
a
%ochd netto


4apita8 obrotowy netto
X
&nwestycje w kapitale trwa8ym
b
X
Przedprodukcyjne wydatki
kapita8owe
Y
*a8kowite nak8ady inwestycyjne
/
4redyty Arozdzia8 ;B
Y
4apita8 zak8adowy Arozdzia8 ;B

Stopa zwrotu
kapita8u zak8adowego

Arozdzia8 ;B
R,su0/! ;;I;. Da0/ 3la #&li15a0ia /8/!(,'0#:1i Cs(#), 5'-#(u !a)i(a$u 5a!$a3#'/2#D
Nakady materiaowe
Surowce i materia8y
#aopatrzenie 0abryczne
Arozdzia8 &:B
o(ocizna (ezpo+rednia
'ynagrodzenia i p8ace
2wiadczenia socjalne
i inne korzy6ci
Arozdzia8 :&&&B
obocizna po+rednia
Kierownictwo
Personel specjalistyczny
Nadzr zak8adu
Pozosta8a robocizna
po6rednia
Arozdzia8 :&&&B
4oszty o17)no2a(ryczne
i o17)noadmini/tracyjne
"ateria8y i zaopatrzenie
pomocnicze
*zynniki po6rednie
97czno6L
emonty
*zynsze
,bezpieczenia i podatki
Arozdzia8y &: i :&&B
"mortyzacja
F*dynki
Maszyny i urz7dzenia
Przyrz7dy i narz.dzia
'yposa5enie biur
Pojazdy
Arozdzia8 :&&B
4apita8 obrotowy netto
#ktywa (ie57ce minus
zobowi7zania bie57ce
Arozdzia8 ;B











a obliczenie

podatku dochodowego zgodnie z przepisami
b nakady w
k
apitale trwaym3 rozdzia 6! na podstawie rozdziaw 4! 4* i *6
7oszt! bez'o)rednie i 'o)rednie
Z punktu widzenia obliczania kosztw produktu (obliczania ceny produktu na podstawie kosztw
jednostkowych,! koszty produkcji i koszty marketingowe powinny by5 podzielone na koszty
bezporednie i porednie! Ioszty bezporednie mona atwo przypisa5 do jednostki produktu lub
usugi jako koszty materiaw czy robocizny" Ioszty porednie (administracyjne koszty
oglnozakadowe! takie jak koszty zarzdzania i nadzoru! cznoci! odpisy amortyzacyjne i koszty
#inansowe, nie mog by5 atwo przypisane do danej jednostki produkcji! dlatego musz by5 najpierw
okrelone w miejscu powstawania kosztw! a potem przypisane poprzez narzuty dokonywane w sys;
temie ksi$gowoci przedsi$biorstwa"
Cez'o)rednie naliczanie koszt#w jest metod ksi$gow! ktra umoliwia unikni$cie problemw
okrelenia narzutw kosztw" Kezporednie koszty zmienne i stae s odejmowane od wpyww
generowanych przez dany produkt (albo grup$ produktw,! a pozostaa nadwyka razem z nadwyk
generowan przez pozostae produkty pokrywa koszty porednie" 'ozostajca po pokryciu kosztw
bezporednich i porednich nadwyka okrelana jest jako nadw!ka o'erac!jna (z kosztami
#inansowymi wcznie lub bez nich," 9etoda ta moe znaleG5 zastosowanie przy obliczaniu nadwyek
na rnych szczeblach produkcji czy przedsi$biorstwa! takich jak linia produkcyjna (szczebel
pierwszy,! nast$pnie cz$5 #abryki skadajca si$ z wi$cej ni jednej linii produkcyjnej (szczebel
drugi, i w koHcu caa #abryka (szczebel trzeci,"
Ioszty bezporednie s cz$sto mylone z kosztami zmiennymi! a koszty porednie z kosztami staymi"
Eak to pokazano wyej! zarwno koszty bezporednie! jak i porednie mog by5 kosztami zmiennymi i
staymi" &ozrnienie mi$dzy kosztami bezporednimi i porednimi ma na celu pokazanie relacji
mi$dzy kosztem a miejscem powstawania kosztw (cost centre,! podczas gdy zmienno5 (stao5,
kosztw opisuje relacje mi$dzy skadnikiem kosztw a wielkoci produkcji"
W Poradniku zastosowano metod$ odejmowania od jednostkowej ceny jednostkowych kosztw
zmiennych i nast$pnie mnoenia powstaej nadwyki przez ilo5 wyprodukowanych jednostek"
.=T.=U
&oczna nadwyka musi by5 wystarczajca dla pokrycia wszystkich kosztw staych w danym okresie
i dochodu wymaganego przez inwestorw"
7oszt! marketingu
Ioszty marketingu obejmuj wszystkie koszty dziaalnoci marketingowej! tak jak zostaa ona opisana
w rozdziale *** i mog by5 podzielone na3 bez'o)rednie koszt! marketingu dla kadego produktu lub
ich grupy! takie jak opakowania czy magazynowanie (jeeli nie zostay uj$te w kosztach produkcji,!
koszty sprzeday (wynagrodzenia handlowcw! prowizje! rabaty! zwroty! koszty reklamy! opaty
licencyjne itp",! koszty transportu i magazynowania przejciowego (jeli konieczne, oraz koszty
dystrybucji! 'o)rednie koszt! marketingu! takie jak koszty oglne dziau marketingu (personel!
materiay i czno5! badania rynkw! public relations! dziaania promocyjne nie zwizane
bezporednio z produktem lub grup produktw itd"," Dnaliza tych kosztw obejmuje ich grupowanie
wedug regionu sprzeday lub grup klientw (hurtownicy! detalici! instytucje rzdowe itd", oraz
produktu lub grup produktw"
Ioszty marketingu i sprzeday nale do kategorii kosztw okresowych! bo nawet jeli s zmienne! to
s naliczane dla okresu obrachunkowego! w ktrym powstay (podczas gdy koszty produkcji s
zamroone w zapasach a do chwili ich sprzeday," Dmortyzacj$ rodkw trwaych! zwizanych z
marketingiem i sprzeda (np" samochody dostawcze, naley wczy5 do cakowitych kosztw
.=T.=U
9oliwe jest take odejmowanie cakowitych kosztw zmiennych od wartoci wpyww ze sprzeday dla obliczenia
nadwyki! w tym przypadku nadwyki zmiennej" %bliczanie tej nadwyki jest konieczne dla obliczania progu rentownoci
dla projektu"
R,su0/! ;;I;. Da0/ 3la #&li15a0ia /8/!(,'0#:1i Cs(#), 5'-#(u !a)i(a$u 5a!$a3#'/2#D
Nakady materiaowe
Surowce i materia8y
#aopatrzenie 0abryczne
Arozdzia8 &:B
o(ocizna (ezpo+rednia
'ynagrodzenia i p8ace
2wiadczenia socjalne
i inne korzy6ci
Arozdzia8 :&&&B
obocizna po+rednia
Kierownictwo
Personel specjalistyczny
Nadzr zak8adu
Pozosta8a robocizna
po6rednia
Arozdzia8 :&&&B
4oszty o17)no2a(ryczne
i o17)noadmini/tracyjne
"ateria8y i zaopatrzenie
pomocnicze
*zynniki po6rednie
97czno6L
emonty
*zynsze
,bezpieczenia i podatki
Arozdzia8y &: i :&&B
"mortyzacja
F*dynki
Maszyny i urz7dzenia
Przyrz7dy i narz.dzia
'yposa5enie biur
Pojazdy
Arozdzia8 :&&B
4apita8 obrotowy netto
#ktywa (ie57ce minus
zobowi7zania bie57ce
Arozdzia8 ;B











a obliczenie

podatku dochodowego zgodnie z przepisami
b nakady w
k
apitale trwaym3 rozdzia 6! na podstawie rozdziaw 4! 4* i *6
marketingu" Dnaliza kosztw marketingu wraz z bezporednim naliczaniem kosztw jest niezwykle
przydatnym instrumentem przy ocenie danej grupy produktw i okrelaniu optymalnego programu
produkcyjnego i struktury produkcji"
D. P#3s(a'#'/ 3#!u7/0(, 8i0a0s#'/
Zrozumienie podstawowych zasad ksi$gowoci i dokumentw ksi$gowych jest niezb$dn
umiej$tnoci potrzebn tak opracowujcemu projekt! jak i podejmujcemu decyzje o inwestowaniu!
nawet jeli analiza strumieni pieni$nych jest gwnym instrumentem oceny projektu inwestycyjnego"
+okumenty ksi$gowe s take nieodzowne dla analizy struktury #inansowania projektu i obliczania
kosztu kapitau dla przedsi$biorstwa" W przypadku projektw restrukturyzacyjnych! moderni;
zacyjnych i rozwojowych! istniejce dokumenty #inansowe przedsi$biorstwa s najlepszym Grdem
in#ormacji i punktem wyjcia do analizy #inansowej"
*stniej dwie zasadnicze kategorie dokumentw #inansowych3 rachunek wynikw (albo rachunek
zyskw i strat,! ktry jest poczony z bilansem i tablica przepyww pieni$nych dla potrzeb
planowania #inansowego" W wielu krajach okrelone grupy przedsi$biorstw maj obowizek
publikowania rachunku wynikw i bilansu przedsi$biorstwa"
/ac"unek w!nik#w
&achunek wynikw (tablica 6;-1, jest wykorzystywany do obliczania dochodu netto albo straty
projektu w danym roku" 'rognozy musz by5 sporzdzane dla caego okresu planowania projektu"
&achunek wynikw rni si$ od tablicy przepyww pieni$nych tym! e pokazuje koszty i przychody
(a nie wydatki i wpywy pieni$ne,
..T..U
w danym okresie! zgodnie z koncepcj ich powstawania
nakazujc zestawianie przychodw z dziaalnoci z kosztami! ktre musiay by5 poniesione! aby
uzyska5 przychd w danym okresie" +la uproszczenia obliczeH! cz$sto przyjmuje si$ w studiach
#easibility! e zapasy surowcw i materiaw! produkcji w toku i wyrobw gotowych s takie same na
pocztku i koHcu kadego okresu ksi$gowego (zazwyczaj roku kalendarzowego,"
&achunek wynikw jest powizany z bilansem przedsi$biorstwa! gdy roczny zysk (albo strata,
wykazany w rachunku wynikw (tablica 6;-1, zwi$ksza (albo zmniejsza, rodki wasne
przedsi$biorstwa wykazywane w bilansie" &oczne zyski! jeli nie zostan rozdzielone! zwi$kszaj
rezerwy kapitaowe (tablica 6;--,! podczas gdy straty s akumulowane po stronie aktyww"
-11T-11U
'oniewa dywidendy nie s zazwyczaj wypacane w tym samym roku! bilans roczny zawiera pozycj$
nalenych do wypacenia dywidend (tablica 6;--,"
+la celw studiw #easibility powinno si$ pokazywa5 co najmniej! jak dochody netto s dzielone
mi$dzy poszczeglne klasy udziaowcw! kredytodawcw i instytucje podatkowe" W analizie progu
rentownoci naley pokaza5 podzia na koszty zmienne i stae (wczajc amortyzacj$ i koszty
#inansowe, oraz w konsekwencji na nadwyk$ zmienn i operacyjn (tablica 6;-1," Nie zamieszcza
si$ w tym miejscu szczegowych wyjanieH koncepcji rachunku wynikw! poniewa jest ona
dostatecznie szeroko omawiana w literaturze przedmiotu"
..T..U
Ioncepcja przepyww pieni$nych jest omawiana w podrozdziale na temat terminologii ksi$gowej w rozdziale
pierwszym"
-11T-11U
W ksi$gowoci amerykaHskiej skumulowane straty nie s wykazywane po stronie aktyww! ale s odejmowane od
skumulowanych zyskw czynic saldo ujemnym! jeli straty przewyszaj zyski"
Cilans
Kilans jest dokumentem pokazujcym aktywa (zasoby, przedsi$biorstwa i sposb ich #inansowania"
Srda #inansowania s traktowane jako zagregowane zobowizania przedsi$biorstwa w stosunku do
tych! ktrzy te #undusze udost$pnili! tj" inwestorw (udziaowcw, i grup$ kredytodawcw!
reprezentowanych przez banki i posiadaczy obligacji" Z de#inicji obydwie strony bilansu! tj" aktywa i
pasywa
-1-T-1-U
s sobie rwne" W studiach #easibility bilans przedsi$biorstwa musi by5 uj$ty w stopniu
szczegowoci co najmniej takim! jak pokazano w tablicy 6;--"
'rognoza bilansu zawarta w studium #easibility powinna zawiera5 szacunki takich kluczowych
pozycji! jak rodki pieni$ne i inne aktywa biece (w szczeglnoci surowce i materiay! nalenoci!
produkcja w toku! i wyroby gotowe,! rodki trwae! jak rwnie kapita zakadowy! zaduenie i
zobowizania biece! konieczne dla pynnego #unkcjonowania projektu" Seria prognozowanych
bilansw rocznych pokazuje wi$c zmiany skumulowanych aktyww i sposb ich #inansowania
-10T-10U
(pasywa,"
Wszystkie skadniki bilansu zawarte s w tablicach dotychczas skonstruowanych! chocia konieczne
jest dokonanie szeregu przystosowaH" Dktywa biece (rodki obrotowe, pokazane s w tablicy 6;
?
-1/T-1/U
! a stan rodkw trwaych mona obliczy5 na podstawie danych zawartych w tablicy 6;<
(naley w tym miejscu zaznaczy5! e warto5 rocznej amortyzacji jest konieczna dla obliczania
wartoci ksi$gowej netto," Irtko; i redniookresowe kredyty i kapita zakadowy s przenoszone z
tablicy 6;@A/! a zobowizania biece z tablicy 6;?" &nica mi$dzy aktywami ogem i kredytami
dugoterminowymi moe jednak wykaza5 konieczno5 wykorzystania dodatkowych! zazwyczaj
krtkookresowych! Grde #inansowania" Z drugiej strony! nadwyki pieni$ne (niewykorzystane
rodki pynne, mog by5 wykazane po stronie aktyww i bilansowane zyskami nierozdzielonymi
(skumulowane rezerwy! jak to pokazano w tablicy 6;-1,"
%d polityki przedsi$biorstwa zaley! czy utrzymuje ono wysokie skumulowane rezerwy i zyski
nierozdzielone w porwnaniu z wielkoci kapitau zakadowego! czy przeksztaca te rezerwy w
kapita zakadowy" Fz$sto kodeks handlowy wymaga utrzymywania minimalnej wielkoci rezerw (w
relacji np" do wypacanych dywidend," Zyski nierozdzielone s Grdem #inansowania nowych
inwestycji i w niektrych systemach podatkowych rodki te s dla #irmy taHsze ni rodki wpacane
przez udziaowcw na powi$kszenie kapitau zakadowego"
Er#da i w!korz!stanie &undusz! ,tablica 'rze'!w#w 'ienin!c" dla 'otrzeb
'lanowania &inansowego.
Nie wystarczy okreli5 cakowit warto5 koniecznych rodkw #inansowych i dost$pne Grda
#inansowania" Fzas wpywu rodkw pieni$nych (wpacony kapita zakadowy! udost$pnione transze
kredytw! przychody ze sprzeday! kredyty krtkookresowe! przekroczenie rachunku bankowego i
zobowizania biece, musi by5 zsynchronizowany z rnymi wydatkami (wypyw pieni$ny,
zarwno w okresie inwestycji! jak i eksploatacji" Eeeli takiego zsynchronizowania brak! projekt moe
posiada5 okresowe! niewykorzystane nadwyki rodkw pieni$nych (niewykorzystane ale kosztowne
ze wzgl$du na pacone odsetki, albo napotyka5 na nage braki rodkw i problemy pynnoci" 2en
ostatni przypadek moe mie5 powane nast$pstwa #inansowe! np" w postaci koniecznoci szukania
krtkookresowych Grde #inansowania! zazwyczaj po wyszym koszcie" 9og te nastpi5
opGnienia w realizacji projektu! gdy nie da si$ unikn5 Vwskiego gardaW #inansowego w #azie
-1-T-1-U
W )SD termin pasywa nie obejmuje kapitau zakadowego i rezerw"
-10T-10U
%mwienie wskaGnika obrotu prezentowane w tym miejscu! w pierwszym wydaniu zostao przeniesione do
podrozdziau o analizie wskaGnikowej"
-1/T-1/U
Zmiany zapasw materiaw! produkcji w toku i wyrobw gotowych byy brane pod uwag$ przy kalkulacji kapitau
obrotowego (zobacz tablica 6;? zmiany aktyww biecych,"
budowy" W #azie eksploatacji problemy pynnoci mog doprowadzi5 do ograniczenia zaopatrzenia! a
co za tym idzie P do niepenego wykorzystania zainstalowanych zdolnoci produkcyjnych"
&achunek wynikw i bilans przedstawiajcy zasoby #irmy nie mog by5 bezporednio
wykorzystywane do planowania #inansowego! tj" zapewnienia pynnoci #inansowej #irmy" Std
powstaje konieczno5 opracowania tablicy przepyww pieni$nych pokazujcej Grda i
wykorzystanie #unduszy! tj" wpywy i wydatki pieni$ne (cash in#lows and out#lows," Szczegowe
planowanie #inansowe w trakcie realizacji projektu i #azy eksploatacyjnej naley prowadzi5
przynajmniej dla okresw miesi$cznych" W studium #easi;bility wystarczajce jest planowanie dla
okresw rocznych"
W taki sam sposb jak planowanie #inansowe w #azie realizacyjnej zapewnia zsynchronizowanie
wszystkich wpyww i wydatkw! planowanie #inansowe w #azie eksploatacji ma zapewnia5! aby
wpywy pieni$ne! albo przychody z dziaalnoci operacyjnej (sprzeday, byy wystarczajce dla
pokrycia wszystkich wydatkw produkcyjnych i zwizanych z zobowizaniami #inansowymi! tj"
obsug zaduenia (spata rat i odsetek,! podatkami i przewidywanymi wypatami dywidend" 2en
aspekt ma szczeglne znaczenie w pierwszych latach dziaalnoci! kiedy produkcja jest na poziomie
znacznie niszym od zainstalowanych zdolnoci! a ci$ar obsugi zaduenia jest najwi$kszy" Na
przykad! jest to przypadek kredytw dostawcw! ktre musz by5 spacane w rwnych ratach w cigu
od > do = lat"
W tablicy 6;= podany jest przykad zintegrowanych przepyww pieni$nych (skadajcych si$ z
przepyww pieni$nych operacyjnych i #inansowych,! obejmujcych okres budowy! rozruchu i
#unkcjonowania przy penych zdolnociach produkcyjnych" Zaleca si$ przygotowanie oddzielnych
tablic strumieni pieni$nych dla wpyww i wydatkw w walutach zagranicznych" +ane do tablicy
strumieni pieni$nych dla potrzeb planowania #inansowego uzyskuje si$ z tablic 6;-! 6;0 i 6;?
(rodki trwae! aktywa i zobowizania biece,! 6;@ (Grda #inansowania i powizana z tym obsuga
zaduenia, i 6;-1 (przychody ze sprzeday," 2ablice strumieni pieni$nych s cile powizane z
prognozowanym bilansem! gdy skumulowane saldo uzyskane w tablicy strumieni pieni$nych dla
potrzeb planowania #inansowego P ktre nigdy nie powinno by5 negatywne P jest zgodne z danymi
bilansu" Wydatki zwizane z patnociami podatkowymi uzyskuje si$ z rachunku wynikw! zakadajc
e podatki s patne w koHcu kadego roku! inaczej mwic! e nie jest moliwe powstawanie
zobowizaH podatkowych"
Niedowiadczeni promotorzy utrzymuj projektowane zapotrzebowanie na #inansowanie na poziomie
moliwie najniszym ze wzgl$du na #akt! e kapita jest trudno dost$pny" Mkspert opracowujcy
projekt musi odrzuci5 pokus$ przypodobania si$ sponsorom poprzez wykazywanie nieracjonalnie
zanionych wartoci" Ze planowanie #inansowe w studium przedinwestycyjnym zahamuje post$p
projektu albo w momencie akceptacji instytucji #inansowych albo w momencie jeszcze waniejszym!
tj" w trakcie realizacji"
W celu pokazania struktury #inansowej propozycji inwestycyjnych i uatwienia wyboru sposobu
#inansowania naley zaproponowa5 i rozway5 w studiach przedinwestycyjnych alternatywne sposoby
#inansowania" Naley przy tym pokaza5 projekcje rachunku wynikw oraz bilansu! a take obliczy5
wskaGniki i wspczynniki e#ektywnoci projektu inwestycyjnego (rnice si$ w zalenoci od
struktury i kosztw #inansowania, dla kadego wariantu #inansowania"
Nast$pujce dwa podejcia s stosowane w projekcjach zapotrzebowania na rodki pieni$ne3
kalkulacje strumieni pieni$nych oparte o rachunek wynikw! podczas ktrych dokonuje si$ korekty
pozycji niepieni$nych (non;cash,X uzyskane wartoci odpowiadaj przepywom operacyjnym! a po
uwzgl$dnieniu strumieni nie obj$tych rachunkiem wynikw uzyskuje si$ saldo pieni$ne projektuX
analiza wydatkw i wpyww pieni$nych! czyli inaczej analiza budetw pieni$nych! pokazujcych
pocztkowe saldo pieni$ne! wpywy w danym okresie! oczekiwane wydatki i koHcowe saldo
pieni$ne dla danego okresuX takie zestawienie jest typowo dzielone na podokresy! jeli to moliwe!
tygodniowe lub miesi$czne"
E. M/(#3, #1/0,
)-#./!(4' i0'/s(,1,.0,16
7inansowa opacalno5 projektu jest z punktu widzenia inwestora nadrz$dnym kryterium oceny
inwestycji! waniejszym ni inne zalety projektu" %znacza to! e stopa zwrotu zarwno caoci
zainwestowanego kapitau jak i kapitau zakadowego musi by5 dostatecznie wysoka" Zakres
zainteresowania rnych zaangaowanych w projekt stron nie zaw$a jednak pola decyzyjnego
jedynie do tego kryterium"
-1?T-1?U
%dpowiednia stopa zwrotu jest warunkiem akceptacji projektu! ale
inwestycje musz by5 uzasadnione w szerszym kontekcie! co dla inwestorw i #inansujcych projekt
oznacza uwzgl$dnienie wszystkich korzyci! czy to w postaci zysku netto czy korzyci
niematerialnych! wynikajcych z projektu bezporednio i porednio" Eeli podejmujcy decyzj$ chc
uwzgl$dnia5 te niematerialne korzyci w ocenie projektu! to naley je wczy5 i przedstawi5! gdy jest
to moliwe! w kategoriach pieni$nych"
Eak to zostao wspomniane przy omawianiu dokumentw #inansowych! w #inansowaniu projektu
wykorzystywane s rne Grda" :ogiczne jest! e kady z partnerw wsp#inansujcych projekt
posiada wasne kryteria oceny! w tym minimalny akceptowalny zwrot wnoszonej cz$ci kapitau"
+latego studium #easibility powinno uwzgl$dni5 rne kryteria decyzyjne" %ceny #inansowej naley
dokona5 w taki sposb! aby wszystkie zainteresowane inwestycj strony otrzymay in#ormacje
pozwalajce im upewni5 si$ co do udziau w korzyciach! w porwnaniu z korzyciami innych
partnerw i w relacji do udost$pnionych przez nie rodkw przy oczekiwanym stopniu ryzyka
#inansowego projektu"
'rzedsi$biorca #inansuje projekt cz$ciowo z kapitau zakadowego! a cz$ciowo z #unduszy
poyczonych" *nteresuje go przede wszystkim e#ektywno5 kapitau zakadowego! to jest zysk po
opodatkowaniu podzielony przez cay kapita zakadowy" 'odczas opracowywania studium nie jest
jednak do koHca wiadome! jak projekt b$dzie #inansowany" Niezalenie od wpywu #inansowania
zewn$trznego na wielko5 podatku dochodowego (koszty #inansowe odejmuje si$ od nadwyki
operacyjnej,!
-1>T-1>U
e#ektywno5 kapitau zakadowego zaley od e#ektywnoci caoci
zainwestowanego kapitau i oprocentowania zacigni$tych kredytw (e#ekt dGwigni #inansowej,"
+latego przede wszystkim naley okreli5 opacalno5 #inansow projektu jako caoci! a dopiero
potem ocen$ z punktu widzenia kadego Grda #inansowania (udziaowcw! w tym partnerw joint
Lenture! bankw komercyjnych i instytucji #inansujcych rozwj,"
-1<T-1<U
7once'cja 'rze'!w#w 'ienin!c" ,cas" &low.
*nwestycja zostaa zde#iniowana powyej
-1@T-1@U
jako dugookresowe zaangaowanie zasobw
ekonomicznych w celu produkowania i odnoszenia korzyci netto w przyszoci" 2radycyjne metody
oceny projektw! ktre b$d omwione pGniej! zasadniczo oceniaj poziom zysku netto (sprzeda
minus koszty i podatek dochodowy, w relacji do zainwestowanego kapitau" W ocenie projektu
inwestycyjnego naley jednak oszacowa5 i oceni5 wszystkie nakady i korzyci projektu w pewnym
okresie (nazywanym w Poradniku horyzontem planowania podejmujcego decyzj$," *n#ormacje
-1?T-1?U
'orwnaj podrozdzia K powyej"
-1>T-1>U
'orwnaj tablica 6;-1"
-1<T-1<U
WskaGniki e#ektywnoci zainwestowanego kapitau s obliczane na podstawie danych zawartych w bilansie i
rachunku wynikw projektu" 'oniewa zysk netto nie jest identyczny z zyskiem do podziau (wypata dywidend,! wyliczy5
mona dwie rne wartoci wskaGnika zwrotu kapitau zakadowego" 'orwnanie z koncepcj przepyww pieni$nych
wskazuje take na rnic$ mi$dzy pieni$n stop zwrotu od kapitau zakadowego i jego e#ektywnoci liczon dla tego
samego Grda #inansowania" &nice s szczegowo wyjanione poniej! w opisach metod dyskontowania strumieni
pieni$nych"
-1@T-1@U
'orwnaj podrozdzia K powyej"
zawarte w rachunku wynikw i prognozowanym bilansie nie s wystarczajce" +latego
dyskontowanie strumieni pieni$nych stao si$ powszechnie akceptowan metod oceny projektw"
Ioncepcja przepyww pieni$nych jest uyteczna take w planowaniu przepywu rodkw #inansowych!
tj" Grde i sposobw wykorzystania #unduszy"
e&inicje i obliczanie 'rze'!w#w strumieni 'ienin!c"
'rzepywy pieni$ne oznaczaj albo wpywy pienidza (cash in#lows, albo wydatki (cash out#lows,"
+la celw planowania #inansowego i okrelenia stopy zwrotu inwestycji konieczne jest rozrnienie
mi$dzy przepywami #inansowymi! ktre s zwizane z #inansowaniem inwestycji i operacyjnymi! ktre
obejmuj wpywy i wydatki w trakcie #azy operacyjnej (eksploatacyjnej,"
'rzepywy pieni$ne #inansowe pokazane s w tablicy 6;@A0 (Grda #inansowania! wpywy,! 6;@A?
(obsuga zaduenia! wydatki, oraz 6;= i zawieraj na przykad3

+'!w! &inansowe +!datki &inansowe
Wpaty kapitau zakadowego Wypata dywidend
Wykup udziaw
Subsydia! dotacje Spaty (jeli wymagane,
Iredyty dugo; i redniookresowe %dsetki pacone od kredytw i inne
koszty #inansowe
Spaty zaduenia
Iredyty krtkookresowe! przekroczenie
rachunku
%dsetki pacone od kredytw
krtkookresowych i przekroczenia
rachunku
Spaty zaduenia krtkookresowego
'rzyrost zobowizaH biecych Zmniejszenie zobowizaH biecych

'rzepywy pieni$ne operacyjne s pokazane w tablicach 6;. (zdyskontowane przepywy pieni$ne,

+!datki o'erac!jne +'!w! o'erac!jne
'rzyrost rodkw trwaych (inwestycje, +ochody ze sprzeday rodkw
trwaych
%dzyskanie rodkw (warto5
likwidacyjna w koHcu projektu,
Zwi$kszenie rodkw obrotowych
(aktyww biecych,
+ochody ze zmniejszenia rodkw
obrotowych
Ioszty operacyjne
-1=T-1=U
Ioszty marketingu
'rzychody ze sprzeday
Straty produkcyjne i dystrybucyjne
'odatek dochodowy
*nne dochody z operacji
Podstawowe zaoenia na temat d!skontowania
strumieni 'ienin!c"
-1=T-1=U
Naley zaznaczy5! e amortyzacja (koszty amortyzacji, i patnoci odsetek nie s sklasy#ikowane wrd kosztw
operacyjnych! poniewa wczenie amortyzacji oznaczaoby podwjne naliczanie kosztw projektu" Zostay one ju uj$te
jako nakady inwestycyjne kapitalizowane w bilansie" Eednake dla celw ksi$gowych (wczajc obliczenia podatkw,!
aktywa musz by5 amortyzowane w okresie #unkcjonowania projektu" Z tej przyczyny amortyzacja aktyww jest pozycj
kosztw tylko w rachunku wynikw! ale musi by5 odj$ta od kosztw cakowitych produkcji sprzedanej (koszty produkcji i
marketingu, przy okrelaniu rocznych przepyww pieni$nych" %dsetki i inne koszty #inansowe s take wyczane przy
obliczaniu dochodu (zwrotu, od caoci zainwestowanego kapitau! poniewa stanowi one cz$5 tego dochodu"
Poradnik nie przedstawia podstawowych zasad wyjaniajcych dyskontowanie i kapitalizacj$!
poniewa techniki te s szeroko omwione w literaturze" 'odstawow zasad dyskontowania
strumieni pieni$nych jest uznanie czasowej wartoci pienidza (ang" time Lalue o# money," Suma
pieni$dzy otrzymana dzisiaj jest warta wi$cej! ni ta sama suma otrzymana w przyszoci" &nica ta
moe by5 wyraona jako stopa procentowa pokazujca relatywn zmian$ dla danego okresu! ktry z
przyczyn praktycznych przyjmujemy jako rok" Zakadajc! e projekt moe uzyska5 pewn wielko5
rodkw $! i jeeli suma ta zostaje spacona po roku wczajc uzgodnione odsetki @! caa suma patna
po roku b$dzie rwna ,$R@.! gdzie
$ R @ S $((Rr,
a r jest de#iniowane jako stopa oprocentowania (wyraona w procentach na rok, podzielona przez -11
(jeeli stopa oprocentowania wynosi np" -0!1[! wtedy r rwna si$ 1!-0,"
Zakadajc! e 3$
n
jest nominaln wartoci przyszego przepywu pieni$nego w roku n! a 3$
'
jego
wartoci teraGniejsz (zaktualizowan, tego oczekiwanego wydatku lub wpywu pieni$nego! to (przy
staej stopie r,3
3$
'
S 3$
n
K (-Rr,
n
albo
3$
'
S 3$
n
(-Rr,
-n
Podstawowe metod! d!skontowe
*stniej dwie podstawowe metody dyskontowe w praktyce stosowane dla oceny opacalnoci
#inansowej projektw inwestycyjnych3 metoda wartoci zaktualizowanej netto (ang" net present Lalue,
P N'4 i metoda wewn$trznej stopy zwrotu (ang" internal rate o# return, P *&&! ktra niekiedy
okrelana jest jako metoda zdyskontowanych przepyww pieni$nych"
+arto)5 zaktualizowana netto
Warto5 zaktualizowana netto (N'4, projektu jest de#iniowana jako warto5 uzyskana przez
dyskontowanie! przy staej stopie i oddzielnie dla kadego roku! rnic mi$dzy wpywami i
wydatkami pieni$nymi powstajcymi w caym okresie ycia projektu" &nica dyskontowana jest na
moment! w ktrym przewidziane jest rozpocz$cie budowy"
-1.T-1.U
Wartoci zaktualizowane sald
pieni$nych netto (ang" net cash #low, NF7 z poszczeglnych lat s dodawane dla otrzymania
wartoci zaktualizowanej netto N'4 dla projektu" 9ona przedstawi5 to nast$pujco3

N'4 ] NF7
1
Z(NF7
-
B a
(
, Z (NF7
0
B a
1
, Z"""Z (NF7
n
B a
n
,
albo

=
=
+
=
j n
n
n
n
r
1
, - (
NF7
N'4
gdzie ?3$
n
jest rocznym saldem pieni$nym netto dla projektu w latach n]l! 0!f! j oraz a
n
jest
wspczynnikiem dyskonta dla danego roku wynikajcym z przyj$tej stopy dyskonta zgodnie z
rwnaniem
-1.T-1.U
W rnych arkuszach kalkulacyjnych i programach komputerowych moment ten okrelany jest albo jako pocztek
albo koniec roku! dlatego oceniajcy projekt powinien o tym wiedzie5 i odpowiednio dostosowa5 rezultaty obliczeH N'4!
jeli maj by5 porwnywane" W metodologii )N*+% i programie F%97D& przyj$te jest podstawowe zaoenie! e salda
pieni$ne powstaj w koHcu roku (przyp" tumacza,"
a
n
] (-Zr,
-n
Stosowane wspczynniki dyskonta mog by5 odczytane z gotowych tablic dyskontowych"
/topa dyskonta al"o stopa graniczna 3cut*off rate4 powinna by5 rwna rzeczywistej stopie
oprocentowania kredytw dugookresowych na rynkach kapitaowych albo stopie procentowej
(kosztem kapitau, paconej przez kredytobiorc$"
--1T--1U
Stopa dyskontowa powinna normalnie
odzwierciedla5 alternat!wn! koszt ka'itau (ang" opportunity cost o# capital,! ktry odnosi si$ do
poziomu stopy zwrotu! jak inwestor (#inansujcy projekt, uzyskaby inwestujc gdzie indziej! przy
zaoeniu takiego samego ryzyka #inansowego dla porwnywanych wariantw" *nnymi sowy! stopa
dyskontowa powinna stanowi5 minimaln0 sto' zwrotu! poniej ktrej przedsi$biorca b$dzie uwaa5!
e nie opaci si$ mu inwestowa5"
Eeeli obliczona warto5 N'4 jest dodatnia! e#ektywno5 inwestycji jest wi$ksza od stopy granicznej"
Eeeli jest rwna zero! e#ektywno5 jest rwna stopie granicznej" 'rojekt z dodatni wartoci N'4
naley uzna5 za moliwy do przyj$cia! pod warunkiem dodania niezb$dnego marginesu b$du
powyej zerowej N'4! aby uwzgl$dni5 skutki niepewnoci i ryzyka"
---T---U
Eeeli N'4 jest ujemna!
stopa e#ektywnoci projektu jest nisza ni stopa graniczna i projekt powinien zosta5 odrzucony"
&wnie wan jak rentowno5 projektu jest dla inwestora odpowiedG na pytanie3 jak dugo naley
czeka5! aby odzyska5 zainwestowane rodki przy minimalnej stopie procentowejY *nwestor moe
zdecydowa5! e zainwestuje jedynie w przypadku! gdy inwestycja zwrci si$ w cigu pi$ciu lat przy
stopie procentowej ->[ rocznie! co oznacza! e N'4 nie powinno by5 ujemne przy zastosowaniu
->[ stopy dyskonta i pi$cioletniego horyzontu planowania" Stopa zwrotu liczona b$dzie w tym
przypadku w stosunku do zainwestowanego kapitau zakadowego"
Wykorzystujc dane z przykadu! mona wyliczy5 N'4 liczon dla caego zainwestowanego kapitau
(tablica 6;.A-, i dla zainwestowanego kapitau zakadowego (tablica 6;.A0," %dpowiednie tablice
podane s w koHcu tego rozdziau"
2ablice 6;.A- i 6;.A0 pokazuj! e warto5 kapitau obrotowego i warto5 likwidacyjna (koHcowa,
rodkw trwaych projektu jest odzyskiwana na koHcu okresu eksploatacji" +la wyliczenia
zdyskontowanej stopy zwrotu caego zainwestowanego kapitau stan istniejcego zaduenia naley
odj5 od tych wartoci koHcowych! aby otrzyma5 rzeczywist koHcow warto5 netto dla
udziaowcw"
N'4 i *&& dla caoci zainwestowanych kapitaw (6;.A-, pokazuje zwrot projektu jako caoci" W
przypadku! gdy nie ma kredytw (#inansowania zewn$trznego, wartoci N'4 i *&& s identyczne z
wyliczonymi w tablicy 6;.A0"
--0T--0U
Eeeli jednak cz$5 inwestycji #inansowana jest z kredytw
(#inansowanie zewn$trzne,! wartoci N'4 i *&& b$d rne w zwizku z e#ektami podatkowymi
obsugi zaduenia (odsetki s pozycj kosztw i std dochd do opodatkowania jest niszy jako
rezultat spaty odsetek," Wydatek pieni$ny powizany z patnociami podatku dochodowego
pochodzi z rachunku wynikw (tablica 6;-1,"
+skaTnik warto)ci zaktualizowanej
Eeeli musimy dokona5 wyboru pomi$dzy kilkoma wariantami w oparciu o kryterium N'4! to
wybrany zostanie projekt posiadajcy najwi$ksz N'4" Wymaga to pewnego ucilenia! gdy N'4
wiadczy jedynie o dodatnich wpywach netto albo korzyciach netto z projektu" W przypadku
--1T--1U
&ynkowa stopa oprocentowania dla kredytw dugoterminowych stosowana jest do kredytw z najwyej ocenian
wiarygodnoci kredytow" W przypadku dodatkowego ryzyka! przekraczajcego normalne ryzyko inwestowania! oczekiwa5
naley! e instytucje #inansowe! jak rwnie prywatni inwestorzy zwi$ksz koszty #inansowania dla projektu dodajc pewien
narzut (margin, bezpieczeHstwa z tytuu rnego rodzaju ryzyka! dodawany do podstawowej stopy procentowej"
---T---U
'ami$tajc o omwionych tu zaoeniach naley zwrci5 uwag$ na #akt podnoszony w niektrych podr$cznikach
analizy #inansowej! e N4' rwna zeru nie oznacza! i projekt przynosi straty! ale jest in#ormacj potwierdzajc! e projekt
osiga zaoon graniczn stop$ zwrotu rwn stopie dyskontowej (przyp" tumacza,"
--0T--0U
Naley pami$ta5! e jeeli projekt #inansowany jest bez kredytw! koszty produkcji nie zawieraj kosztw
#inansowania (odsetek,"
porwnania dwch wariantw dobrze jest wiedzie5! jak due inwestycje przynosz te korzyci netto"
Stosunek N'4 do wartoci zaktualizowanej (biecej, potrzebnego nakadu inwestycyjnego ('4* P
ang" present Lalue o# the inLestment, nazywa si$ wskaGnikiem wartoci zaktualizowanej (ang" net;
present;Lalue ratio, N'4&
--/T--/U
i stanowi zdyskontowan stop$ zysku" WskaGnik ten naley stosowa5
przy porwnywaniu projektw" 7ormua N'4& jest nast$pujca3
N'4& ]
'4*
N'4
Eeeli okres budowy nie przekracza roku! warto5 nakadw inwestycyjnych nie musi by5
dyskontowana" 'orwnanie dwch wariantw projektw przy rnych sposobach #inansowania daje
rne wskaGniki N'4&! co pokazano w tabeli -"
Ta&/la J. O&li15a0i/ 's!aL0i!4' NP9R
Tablica
?PL
a

dla (1U PL@ ?PL/
6;.Al /@.= / 0.-Z? >@=Z@<-]= </1 1!??
6;.A0 ?-1< 0 <11Z=1?Z=]/ ?-0 -!01
a
Warto5 skumulowana dla -= lat (tablice 6;.A- i 6;.A0,"
'odsumowujc naley stwierdzi5! e N'4 ma olbrzymie zalety jako metoda eliminacji w porwnaniu
z metodami okresu zwrotu albo rocznej stopy zwrotu! prezentowanymi w dalszej cz$ci niniejszego
rozdziau! poniewa uwzgl$dnia cay okres ycia projektu
--?T--?U
i rozkad czasowy przepyww
pieni$nych" N'4& moe by5 uznane za kalkulacyjn! najnisz stop$ zwrotu inwestycji! ktra
powinna by5 uzyskiwana przez projekt" Spord wad metody N'4 mona wymieni5 trudnoci z
wyborem odpowiedniej stopy dyskontowej i #akt! e N'4 nie pokazuje dokadnej stopy rentownoci
projektu" Z tego powodu N'4 nie zawsze jest waciwie rozumiana przez przedsi$biorcw
przyzwyczajonych do mylenia w kategoriach stopy zwrotu kapitau" +latego wskazane jest
posugiwanie si$ wewn$trzn stop zwrotu"
+ewntrzna sto'a zwrotu
Wewn$trzna stopa zwrotu *&& jest stop dyskontow! przy ktrej warto5 zaktualizowana wydatkw
pieni$nych rwna si$ wartoci zaktualizowanej wpyww pieni$nych" *naczej mwic! jest to stopa
dyskontowa! przy ktrej zaktualizowana warto5 e#ektw rwna jest wartoci nakadw inwestycyj;
nych! a N'4 rwna si$ zeru" 9atematycznie oznacza to! e przy pomocy #ormuy dla obliczania
wartoci N'4 przedstawionej powyej! naley wyliczy5 takie r! dla ktrego P przy danych saldach
pieni$nych F7
n
P N'4 jest rwna zero" &ozwizanie moe by5 znalezione drog iteracyjn! przy wy;
korzystaniu tablic dyskontowych lub zastosowaniu programu komputerowego"
'rocedura obliczania *&& jest taka sama jak procedura obliczania N'4" 9ona wykorzysta5 ten sam
rodzaj tablicy dyskontowej i! zamiast dyskontowania przepyww pieni$nych przy zaoonym
--/T--/U
W niektrych podr$cznikach nazywa si$ go wskaGnikiem e#ektywnoci"
--?T--?U
*nwestor moe by5 skonny zainwestowa5! jeli N'4 liczona w stosunku do wniesionego kapitau zakadowego jest
wi$ksza od zera w krtszym okresie P odpowiadajcym dugoci horyzontu planowania przyj$tym przez niego dla oceny
projektu P ni okres ycia projektu" W takim przypadku! stopa zwrotu netto dla kapitau zakadowego jest obliczana dla
okresu krtszego i przy zastosowaniu stopy granicznej inwestora" Eeeli uwzgl$dnia si$ warto5 likwidacyjn #abryki w
koHcu okresu planowania (zakadajc! e inwestor odsprzedaby swoje udziay w tym momencie,! oznacza to uwzgl$dnienie
wartoci koHcowej netto pomniejszonej o jakiekolwiek wydatki pieni$ne mogce powsta5 w koHcu okresu! dla ktrego
dyskontowane s salda pieni$ne"
poziomie stopy dyskontowej wyrwnujcej nakady i e#ekty! przeprowadzi5 metod kolejnych
przyblieH obliczenia dla kilku rnych poziomw stopy dyskontowej a znajdzie si$ taki poziom! dla
ktrego N'4 jest rwna zeru" Eest to wanie *&&! ktra pokazuje dokadn stop$ e#ektywnoci
projektu"
-->T-->U
%bliczanie wewn$trznej stopy zwrotu zaczyna si$ od przygotowania tablicy
przepyww pieni$nych" Nast$pnie przyjmuje si$ jaki poziom stopy dyskontowej i oblicza si$
wartoci zaktualizowane ('4, dyskontujc przepywy pieni$ne netto dla przyj$tego poziomu stopy
dyskontowej" Eeeli otrzymana N'4 jest dodatnia! nast$pn rund$ obliczeH przeprowadza si$ dla
wyszej stopy dyskontowej" Eeeli N4' jest ujemna przy wyszej stopie dyskontowej! *&& musi si$
znajdowa5 mi$dzy tymi dwoma stopami dyskontowymi" Eednake! jeli wysza stopa dyskontowa
daje cigle warto5 dodatni! musi by5 ona podwyszana a do momentu! gdy N'4 stanie si$ ujemna"
+la dodatniej i ujemnej wartoci N'4 bliskiej zeru! dobre przyblienie wartoci *&& mona uzyska5
przez zastosowanie nast$pujcej #ormuy interpolacji liniowej3

N4 '4
, ( '4
- 0
-
+

+ =
i i
i i
r

gdzie i
r
rwne jest *&&! '4 jest dodatni wartoci N'4 (przy niszej stopie dyskontowej
i
(
! a N4 jest ujemn wartoci N'4 (przy wyszej stopie dyskontowej i
1
,"
W powyszej #ormule '4 i N4 s wartociami bezwzgl$dnymi (dodatnimi," Naley przy tym
zaznaczy5! e i
(
oraz i
1
nie powinny si$ rni5 o wi$cej ni jeden! dwa punkty procentowe" 'owysza
#ormua nie da realistycznych wynikw! jeeli rnica mi$dzy i
(
oraz i
1
jest zbyt dua! gdy zwizek
mi$dzy stop dyskontow a N'4 nie ma charakteru liniowego"
+la caoci zainwestowanego kapitau i przy stopie dyskontowej -0[ N'4 rwna si$ / =1- 111 (dla
przykadu przedstawionego w tablicy 6;.A-," Dby znaleG5 *&&! naley przeprowadzi5 obliczenia dla
kilku rnych poziomw stopy dyskontowej wyszych ni -0[! a si$ osignie N'4 rwn zeru"
Wartoci N'4 dla stopy dyskontowej -=[ i 01[ s pokazane w tabeli 0"
--<T--<U
2abela 0 pokazuje! e dla stopy dyskontowej -=[ warto5 N'4 jest dodatnia! ale staje si$ ujemna
przy stopie 01[" %znacza to! e *&& znajduje si$ mi$dzy -=[ a 01[" 'raktycznie biorc! te rezultaty
byy wystarczajce dla okrelenia dokadnej wartoci *&& przy wykorzystaniu #ormuy interpolacyjnej
albo metody gra#icznej"
@nter'retacja wewntrznej sto'! zwrotu
*&& moe by5 interpretowana jako roczna pieni$na stopa zwrotu netto (dochd albo zysk w sensie
#inansowym, zainwestowanego kapitau albo te przedstawiona inaczej jako najwysza stopa
oprocentowania kredytw w warunkach po opodatkowaniu (stopa roczna obsugi zaduenia,! po
ktrej moliwe jest zgromadzenie rodkw dla projektu"
-->T-->U
*&& bywa okrelana zamiennie jako kraHcowa e#ektywno5 kapitau! wewn$trzna stopa zwrotu albo #inansowa
stopa zwrotu (w przeciwieHstwie do ekonomicznej stopy zwrotu obliczanej w analizie makroekonomicznej projektu,"
--<T--<U
*&& jest wraliwe na dugo5 horyzontu planowania" Na przykad! jeeli dyskontujemy salda pieni$ne tylko dla -<
lat! *&& b$dzie wynosi5 okoo -=[ i b$dzie male5 przy skracaniu horyzontu planowania"
Ta&/la K. P-5,!$a3 3,s!#0(#'a0ia )-5/)$,'4' )i/0i%>0,16
/ok
/oczne salda
'ienine
,t!s% 6S.
+s'#cz!nnik
d!skontuj0c!
'rz! sto'ie
(HU
?PL
,t!s% 6S.
+s'#cz!nnik
d!skontuj0c!
'rz! sto'ie
1JU
?PL
,t!s% 6S.
- (/0.-, -!111 (/0.-, -!111 (/0.-,
0 (>-0@, 1!=?@ (?/?/, 1!=// (?0@-,
/ (==, 1!@-= (</, 1!<.? (<-,
? -@00 1!<1. -1?. 1!>@. ..@
> 0@11 1!>-< -/./ 1!?=0 -/1-
< //?/ 1!?/@ -?<- 1!?10 -/??
@ 00>. 1!/@1 =/< 1!//> @>@
= -01= 1!/-? //. 1!0@. //@
. 0-.0 1!0<< >=/ 1!0// >--
-1 0-@1 1!00> ?== 1!-.? ?0-
-- 0-@1 1!-.- ?-? 1!-<0 />0
-0 -..> 1!-<0 /0/ 1!-/> 0<.
-/ -=1> 1!-/@ 0?@ 1!--0 010
-? -=1> 1!--< 01. 1!1./ -<=
-> -=1> 1!1.. -@@ 1!1@= -?-
-< -=1> 1!1=? ->0 1!1<> --@
-@ -=1> 1!1@- -0= 1!1>? .@
-= 0@0/ 1!1<1 -</ 1!1?> -0/
jjj jjj
Suma j j 0<> j (?=<,
6waga" :iczby w nawiasach oznaczaj wartoci ujemne"
Dnalizujc rwnania do obliczania N'4 dla rnych szeregw rocznych sald pieni$nych netto F7
n
!
atwo mona wykaza5! e ten sam poziom N'4 mona uzyska5 dla rnych szeregw czasowych
przepyww pieni$nych i podobnie tak sam warto5 *&& mona uzyska5 przy kompletnie rnej
strukturze przepyww pieni$nych (porwnaj tabela /," +odatkowo! obliczona warto5 N'4 zaley
od dugoci okresu dyskontowania (tj" horyzontu planowania przyj$tego jako kryterium inwestycyjne,"
*&& albo N'4 nie powinny by5 wi$c nigdy stosowane jako jedyne kryterium decyzyjne! a ocena
#inansowa projektu powinna zawsze obejmowa5 krytyczn analiz$ struktury i rozkadu czasowego
przepyww pieni$nych"
Ta&/la M. P#-4'0a0i/ 'a-ia0(4' )-#./!(u
C(,siE1/ USDD
7a'ita
zainwestowan!
4d!skontowane salda 'ienine
?PL
Sto'a
d!skonta
lub @// ( 1 2 8 9 : P H
Projekt ;
(.>1, ->1 -@1 -.1 0-1 0/1 0>1 0@1 /@> =.> P
(.>1, -/1 -0. -0> -01 --? -1= -10 -00 P ->
(.>1, -/? -/< -/> -/? -/1 -0@ ->0 ->0 -01 -0
(-.1,
a
/? /? /? // /0 P P P (-@, -0
b
Projekt C
(@=1, -<< -=1 -.1 011 011 011 011 P >>< P
(@=1, -?? -/< -0> --> .. =< @> P P ->
(@=1, -?= -?? -/> -0@ --/ -1- .- P @. -0
(-><,
a
/@ /< /? /0 0= P P P . -0
b
6waga3 :iczby w nawiasach s ujemne"
a
Zakadajc 01[ udzia kapitau zakadowego w #inansowaniu projektu"
b
Zakadajc! e alternatywny koszt kapitau dla inwestora jest taki sam! jak dla caego projektu"
'rojekt inwestycyjny moe zosta5 zaakceptowany! jeeli *&& jest wi$ksze ni stopa graniczna (koszt
kapitau powi$kszony o margines ryzyka,! ktra jest najnisz akceptowaln stop oprocentowania dla
zainwestowanego kapitau"
'rzy porwnaniu kilku projektw lub wariantw! niekoniecznie musi by5 wybrany projekt
posiadajcy najwysz warto5 *&&! gdy co najmniej dwa projekty posiadaj *&& wysze ni stopa
graniczna" 'rzypadek taki okrelany jest mianem problemu rankingu albo problemu projektw
wzajemnie wykluczajcych si$! kiedy dwie omawiane tu metody dyskontowe mog dawa5 sprzeczne
rezultaty"
--@T--@U
--@T--@U
9etoda *&& musi by5 stosowana z ostronoci w przypadkach! kiedy znaczne ujemne salda pieni$ne powtarzaj
si$ podczas pGniejszych lat projektu" Fhocia zdarza si$ to rzadko (np" w projektach z dziedziny grnictwa lub przemysu
na#towego,! N'4 moe stawa5 si$ pozytywne i negatywne wi$cej ni raz przy zastosowaniu rnych stp dyskontowych" W
tym przypadku istnie5 b$dzie wi$cej ni jedno rozwizanie dla *&& (rwnanie wyszego stopnia posiada tyle rozwizaH! ile
razy nast$puje zmiana znaku w szeregu sald pieni$nych! chocia najprawdopodobniej nie wszystkie rozwizania
(pierwiastki, b$d rozwizaniami rzeczywistymi, i w konsekwencji metoda *&& moe dawa5 nic nie znaczce rezultaty" Dby
zaradzi5 takiej niedogodnoci! stosowana bywa procedura dostosowywania przepyww pieni$nych" 'olega ona na
okreleniu momentu! od ktrego przysze salda pieni$ne P zdyskontowane wg stopy zwrotu P s ujemne" Salda te s
dyskontowane wg normalnego kosztu kapitau na okres! w ktrym zostaj wchoni$te do normalnego pocztkowego salda
ujemnego" Zmody#ikowane przepywy pieni$ne s nast$pnie dyskontowane" 9etoda ta jest szczegowo wyjaniana w D" E"
9erret and D" Sykes! 2he 7inance and Dnalysis o# Fapital 'rojects (:ondon! :ongman! -.@?," %d tumacza3 Fytowana w
niniejszym przypisie metoda mody#ikowania przepyww pieni$nych zyskaa sobie prawo bytu w prawie wszystkich
publikowanych ostatnio podr$cznikach analizy #inansowej! cho5 stosowane s rne sposoby mody#ikacji" %bliczana na
podstawie zmody#ikowanych przepyww pieni$nych *&& jest nazywana zmody#ikowan *&& czyli 9*&& i suy do oceny
przepyww pieni$nych tzw" nieregularnych! w ktrych ujemne salda pieni$ne pojawiaj si$ nie tylko na pocztku" 'or" np"
M" 7" Krigham! :" F" Japenski! 7inancial 9anagement! 2he +ryden 'ress! Fhicago -..-! str" //>"
Problem! rankingu
Eak to pokazano powyej! rne szeregi sald pieni$nych mog dawa5 identyczn warto5 *&& i jest
moliwe! e wybrany zostanie projekt z nisz wartoci *&&! ale posiadajcy niekorzystn struktur$
przepyww pieni$nych" Fo wi$cej! projekty zostan uszeregowane inaczej! jeli zostanie
zastosowane kryterium N'4" &ysunek 666 poniej ilustruje ten problem" *&& dla projektu K (*&&
K
,
jest wysza ni dla projektu D (*&&
D
,! a przy stopie dyskontowej wyszej ni i
1
N'4 dla projektu K
jest wysza ni dla projektu D" Eeeli stopa graniczna jest poniej i
1
! wtedy obydwa projekty b$d
akceptowalne z punktu widzenia rentownoci" W tym przypadku jednake! przy zastosowaniu
kryterium N'4! wybrany zostaby projekt D" Stopa dyskontowa! dla ktrej N'4 dla obydwu
projektw s identyczne! nazywana jest stop zrwnania (crossoLer rate," 'rzy raczej teoretycznych
zaoeniach! dotyczcych cakowitej identycznoci ryzyka projektw! okresu ycia projektw i przy
takich samych nakadach inwestycyjnych projekt uzyskujcy wysz stop$ zwrotu byby umieszczony
na pierwszym miejscu listy rankingowej" 'oniewa takie zaoenia rzadko spotyka si$ w yciu!
dokonana przez inwestora ocena ryzyka projektu i moliwoci zastosowania strategii
minimalizujcych ryzyko zadecyduje ostatecznie o decyzji inwestycyjnej"

Projekt! wzajemnie w!kluczaj0ce si
Z powodw podanych powyej metoda *&& musi by5 stosowana z du ostronoci w przypadku
dwch lub wi$cej projektw wzajemnie wykluczajcych si$" 'rojekty nazywane s wzajemnie
wykluczajcymi si$! jeeli wybr jednego prowadzi do odrzucenia drugiego" Eest to typowa sytuacja!
gdy tylko jedna lokalizacja jest dost$pna dla inwestorw! albo gdy musz oni dokona5 wyboru mi$dzy
rozbudow istniejcego projektu albo stworzeniem dodatkowych! ale mniejszych urzdzeH
produkcyjnych w odlegej lokalizacji (cakowita zdolno5 produkcyjna limitowana jest przez popyt,"
&ysunek 666 moe by5 ponownie wykorzystany do zilustrowania problemu"
'rzy zastosowaniu kryterium *&& wybrany zostaby projekt K! poniewa posiada *&& wysz ni
projekt D" Wykorzystanie kryterium N'4 uzalenia wybr od poziomu stopy dyskontowej" Na
rysunku 666! jeeli alternatywny koszt kapitau odpowiada stopie i
1
! obydwa projekty b$d posiada5
identyczne N'4 (
*M
, przy tej stopie dyskonta" Eeeli alternatywny koszt kapitau jest niszy (np" i
(
,!
moe zosta5 wybrany projekt D! poniewa ma wysz N'4 (
8+
," Eeeli stopa dyskontowa jest
wysza od i
1
(np" i
2
,! wybr b$dzie na korzy5 projektu K z powodu wyszego poziomu N'4 (
E7
,"
Zastosowanie metody *&& take doprowadzi do wyboru projektu K"
R,su0/! ;;;. M/(#3a NP9 i )-#&l/7 -a0!i02u
J
&
"
+
!
$
%
"
B
*
I &
&
B
i
<
i
>
i
C
Stopa dyskontowa AiB
@
@
NP:
Z trzech omwionych powyej metod dyskontowych! N'4 pozwala na ocen$ oczekiwanych
skumulowanych korzyci z inwestycji zdyskontowanych do teraGniejszoci" N'4& pokazuje
wskaGnikowe skumulowane zaktualizowane korzyci netto generowane przez jednostk$
zainwestowanego kapitau! podczas gdy *&& pokazuje stop$ zwrotu netto wyraan jako roczna stopa
rentownoci! ale nie pozwala na adne bezporednie wnioski odnonie skumulowanych korzyci" Fo
wi$cej! w przypadku wszystkich trzech metod! niemoliwe jest bezporednie okrelenie na ich
podstawie! jaki jest rozkad sald pieni$nych w ramach przyj$tego horyzontu planowania (rosnce!
malejce! stae lub zmienne roczne salda pieni$ne netto,! std przy stosowaniu tych metod
dyskontowych naley uwzgl$dnia5 cele #inansowe i kryteria inwestorw (i instytucji #inansowych,
odnonie okresu zwrotu! akceptacji ryzyka itd" Znajduje to szczeglnie zastosowanie! kiedy jedna z
metod nie daje jasnej odpowiedzi! ktry wariant projektu powinien zosta5 wybrany" Zamy na
przykad (porwnaj tabela /,! e dwa projekty posiadaj taki sam poziom *&&3

Projekt @// w U ?PL dla (1U
D -> -01
K -> @.

'rzy zastosowaniu kryterium *&&! obydwa projekty b$d rwnie dobre dla inwestora! poniewa
posiadaj tak sam warto5 *&&" 'rojekt D ma wysz warto5 N'4! jeeli stopa dyskontowa
wynosiaby -0[ i byby take lepiej oceniany przy zastosowaniu kryterium N'4& jako miary
e#ektywnoci (1!-0< dla D i 1!-1- dla K," 'rojekt D powinien by5 zarekomendowany do realizacji pod
warunkiem! e projekty zachowuj si$ identycznie wedug pozostaych kryteriw inwestycyjnych
(ryzyko! rynki! dost$pne #undusze itd"," Z drugiej strony! inwestor posiadajcy na przykad 01[
udziau w inwestycjach pocztkowych i P dla uproszczenia P 0>[ udziau w rocznych saldach
pieni$nych! moe pre#erowa5 projekt K! jeeli jego celem jest odzyskanie zainwestowanych rodkw
w cigu pi$ciu lat przy -0[ stopie dyskonta"
Zdyskontowane przepywy pieni$ne dla kapitau zakadowego (N'4 i *&& dla kapitau zasadowego,
liczone s przez odj$cie od sald pieni$nych netto caego projektu przepyww #inansowych
zwizanych z kredytami (#inansowanie zewn$trzne,! tzn" obsugi zaduenia (odsetki i spaty kredy;
tw,! jak rwnie stan zaduenia istniejcy w koHcu okresu planowania projektu (porwnaj tablica 6;
.A0,"
Sto'a zwrotu ka'itau zakadowego
Ioncepcja zdyskontowanych przepyww pieni$nych moe by5 wykorzystywana dla okrelenia
wartoci N'4 projektu z punktu widzenia inwestora" 9ona stosowa5 dwa rne podejcia"
&oczne sumy zwrotu kapitau zakadowego w postaci patnoci dywidend s dyskontowane wedug
alternatywnego kosztu kapitau dla udziaowcw" N'4 dla udziaowcw jest uzyskiwana przez
odj$cie zdyskontowanych sum wpat kapitau zakadowego od skumulowanych zdyskontowanych
wypat dywidend" Eeeli N'4 jest dodatnia dla okresu planowania! inwestycja jest spacana w
podanym stopniu" *&& dla tak de#iniowanych przepyww pieni$nych pokazuje e#ektywno5
kapitau zakadowego! obliczon na podstawie wypacanych dywidend"
&oczne salda pieni$ne! tj" salda po obsudze zaduenia i spaceniu podatku dochodowego! ale przed
wypat dywidend! s dyskontowane" Zdyskontowane salda pieni$ne netto obliczone z punktu
widzenia udziaowcw uzyskuje si$ przez odj$cie zdyskontowanych wpat kapitau zakadowego od
skumulowanych zdyskontowanych sald pieni$nych (tj" skumulowanego zdyskontowanego zwrotu
kapitau zakadowego
--=T--=U
," 2en sposb obliczeH stopy zwrotu kapitau zakadowego prezentowany
jest w tablicy 6;.A0"
--=T--=U
Zdyskontowana stopa zwrotu od kapitau zakadowego odpowiada Vwartoci netto projektu z #inansowaniem
zewn$trznymW! tak jak to zostao pokazane w tablicy 6;-? pierwszego wydania Poradnika"
Metod! trad!c!jne
*kres zwrotu
%kres zwrotu! nazywany take okresem spaty! jest de#iniowany jako okres potrzebny dla odzyskania
pocztkowych wydatkw inwestycyjnych przez zwrot w postaci skumulowanych sald pieni$nych
netto projektu" Naley podkreli5! e dla obliczenia okresu spaty wykorzystywane s salda pieni$ne
netto projektu" %bliczanie okresu spaty na podstawie skumulowanego zysku netto po opodatkowaniu
byoby cakowicie nieprawidowe" Nawet jeeli skumulowana warto5 odsetek i amortyzacji zostanie
take dodana! istnieje niebezpieczeHstwo! e pominie si$ inwestycje odtworzeniowe! ktre s
normalnie konieczne dla #unkcjonowania #abryki"
9etoda okresu zwrotu
--.T--.U
jest krytykowana za koncentrowanie uwagi na pocztkowej #azie okresu
eksploatacji! bez uwzgl$dniania przy podejmowaniu decyzji rezultatw inwestycji poza okresem
zwrotu" Irytyka jest uzasadniona! gdy decyzja inwestycyjna jest cakowicie oparta na kryterium
okresu zwrotu" 9etoda okresu zwrotu jest jednak bardzo praktycznym i poytecznym instrumentem
oceny inwestycji! jeeli dokonuje si$ jej wraz z ocen ryzyka i pynnoci oraz w poczeniu ze
wskaGnikami rentownoci omawianymi w niniejszym Poradniku"
@nter'retacja okresu zwrotu
yzyko" Stosowanie okresu zwrotu jest przydatne w sytuacji oczekiwanych szybkich zmian
technologicznych w danej brany przemysu! w szczeglnoci wtedy! gdy technologiczny cykl ycia
projektu jest krtszy ni jego techniczny cykl ycia" *nn typow sytuacj jest obecno5 stosunkowo
atwych do pokonania barier wejcia na wysoce konkurencyjnym rynku (porwnaj rozdzia ***," W
takim otoczeniu inwestorzy mog wybra5 strategi$ projektu zmierzajc do odzyskania wydatkw
inwestycyjnych wraz z minimaln stop zysku w czasie okrelonej #azy cyklu ycia sektora
przemysowego! cyklu technologicznego lub cyklu ycia produktu" 'odejmujcy decyzje inwestycyjne
okrelaj najpierw okres zwrotu pocztkowych wydatkw inwestycyjnych (tradycyjny okres zwrotu,!
a nast$pnie okres zwrotu pocztkowych wydatkw inwestycyjnych wraz z minimalnym zyskiem
(N'4 przy wymaganej stopie dyskontowej byaby rwna zeru dla okresu zwrotu n lat! a po jego
przejciu projekt przynosiby dodatkowe korzyci w nast$pnych latach,"
+owiadczony ekspert #inansowy moe wykorzystywa5 te in#ormacje dla okrelenia wraliwoci na
zmiany kosztw i cen sprzeday w kadym z okresw" 'o uwzgl$dnieniu obsugi zaduenia! mona
okreli5 zdolno5 do generowania nadwyek pieni$nych netto (zdolno5 do samo#inansowania, dla
okresu zwrotu" 'ozwala to na okrelenie zdolnoci projektu do #inansowania nowych inwestycji! ktre
byyby podane w warunkach rozwoju sektora przemysowego (innowacje! modernizacje!
usprawnienie itd","
Przy"li&ona miara efektywno-ci" Irtki okres zwrotu przeci$tnie oznacza wysokie roczne salda
pieni$ne" %dwrotno5 okresu moe by5 wi$c wykorzystywana jako przybliona miara e#ektywnoci
inwestycji"
-01T-01U
+ugi okres zwrotu wskazywaby na #akt! e stosunek rocznych sald pieni$nych i
pocztkowych nakadw inwestycyjnych jest relatywnie niski" Eeeli przy tym stosunek wartoci
produkcji do kapitau (wyraajcy warto5 rocznej produkcji na jednostk$ zainwestowanego kapitau,
jest take niski! to jest wysoce prawdopodobne! e projekt nie b$dzie atrakcyjny dla inwestorw"
--.T--.U
'odczas gdy normalnie okres zwrotu jest interpretowany jako punkt graniczny! po przekroczeniu ktrego
skumulowane salda pieni$ne staj si$ dodatnie! czasami dokonuje si$ adaptacji metody! polegajcej na dodawaniu pynnych
aktyww! takich jak rodki obrotowe i w ten sposb skracaniu okresu zwrotu" Nie poleca si$ takiej metody! poniewa
oznacza ona przyj$cie zaoenia! e #abryka zaprzestanie dziaalnoci w momencie spaty pocztkowych nakadw
inwestycyjnych i dalej nie jest w stanie przynosi5 zaoonej stopy zwrotu kapitau"
-01T-01U
'rzyblienie jest w miar$ dokadne! jeeli #aza inwestycyjna jest relatywnie krtka! salda pieni$ne netto
stosunkowo stabilne! a cykl ycia projektu trwa -1 do -> lat" W przypadku ponawiajcych si$ sald pieni$nych! odwrotno5
okresu zwrotu rwna si$ dokadnie *&&"
Prosta sto'a zwrotu
'rosta stopa zwrotu opiera si$ na rachunkach operacyjnych"
-0-T-0-U
Eest de#iniowana jako relacja
rocznego zysku netto do kapitau" WskaGnik ten jest cz$sto obliczany dla jednego roku! przewanie
roku produkcji przy penym wykorzystaniu mocy produkcyjnych" 9ona go oblicza5 jednak dla
rnego poziomu wykorzystania zdolnoci produkcyjnych (analiza wraliwoci, albo dla rnych lat
w #azie dochodzenia do penego wykorzystania zdolnoci produkcyjnych" 'rzy ocenie projektw
inwestycyjnych wykorzystuje si$ dwie rne stopy zwrotu3 stop$ zwrotu zaangaowanego kapitau
(cakowitych nakadw inwestycyjnych, i stop$ zwrotu kapitau zakadowego"
Stop$ zwrotu (roczn, zainwestowanego kapitau /
j
mona obliczy5 jako3
-11 ([,
+
=
7
@ ?P
/
j
a stop$ zwrotu (roczn, kapitau zakadowego /E oblicza si$ jako3
-11 ([, =
V
?P
/E
j
gdzie ?P jest zyskiem netto (po odliczeniu amortyzacji! odsetek i podatku dochodowego,! @
oznacza warto5 odsetek! 7 cakowite nakady inwestycyjne (rodki trwae i kapita
obrotowy,
-00T-00U
! a V kapita zakadowy"
'rzy obliczaniu rentownoci udziau #inansowego inwestora uwzgl$dni5 naley zyski zatrzymane
(zgromadzone rezerwy kapitaowe #irmy," Suma kapitau zakadowego i zyskw zatrzymanych (P/,
jest znana jako warto5 netto przedsi$biorstwa" 'rzy obliczaniu zwrotu wartoci netto! V w powyszej
#ormule musi by5 zastpione przez V R P/" )dziaowiec! ktry jest gwnie zainteresowany
wypacanymi dywidendami! oceniaby e#ektywno5 swoich zaangaowanych rodkw poprzez
porwnywanie otrzymanej przeci$tnej rocznej dywidendy po opodatkowaniu z zainwestowanym
kapitaem"
'odsumowujc! trzeba stwierdzi5! e warto5 prostej stopy zwrotu zaley od tego! jak zde#iniowany
jest zysk i nakady kapitaowe" Wykorzystywane wskaGniki powinny by5 objanione! zanim stan si$
podstaw decyzji" Wykorzystujc dane obliczone w aneksie D pokazano w tabeli ? stopy zwrotu
wyliczone dla roku szstego! tj" pierwszego roku produkcji przy penym wykorzystaniu zdolnoci
produkcyjnych i dla roku =! tj" po okresie wakacji podatkowych"
9etoda prostej stopy zwrotu posiada kilka powanych wad" Na przykad nie okrela! ktry rok naley
traktowa5 jako normalny (reprezentatywny, i przyj5 jako podstaw$ do obliczania stopy zwrotu" 'rzy
wykorzystywaniu do obliczeH danych rocznych trudno jest (a nawet cz$sto jest to niemoliwe, wybra5
do obliczeH najbardziej reprezentatywny rok projektu" Zmienia si$ nie tylko poziom produkcji!
zwaszcza w latach pocztkowych projektu! i patnoci odsetek! ale take szereg innych czynnikw
okrelajcych poziom zysku w poszczeglnych latach (np" wakacje podatkowe,"
Eest oczywiste! e w latach! w ktrych projekt ma ulgi podatkowe! poziom zysku netto jest zupenie
inny ni w latach! kiedy zysk podlega normalnym przepisom podatkowym" 2en niedostatek metody
prostej stopy zwrotu P b$dcy nast$pstwem jej statycznego charakteru P moe by5 do pewnego stopnia
zagodzony przez obliczanie rentownoci projektu dla kadego roku jego #unkcjonowania! jak
-0-T-0-U
Nie wchodzc zbytnio w szczegy! naley wspomnie5! e metoda prostej stopy zwrotu opiera si$ na metodach
rachunkowych! ktre cz$sto s rne w rnych krajach! w zalenoci od obowizujcych przepisw! co nie pozwala metod
pokazywa5 rzeczywistej e#ektywnoci projektu" Eednake! istniejce przepisy prawne musz by5 brane pod uwag$ przy
obliczaniu e#ektywnoci projektu! gdy konieczne jest przystosowanie obliczeH do panujcych warunkw" &achunek
wynikw (tablica 6;-1, pokazuje rne rodzaje zysku (brutto! przed opodatkowaniem i netto, wyliczane na podstawie
przyj$tej konwencji rachunkowoci" Eeeli odpisy amortyzacyjne maj by5 pokazane oddzielnie! naley je odj5 od zysku
brutto! aby uzyska5 dochd do opodatkowania"
-00T-00U
Fzasami w obliczeniach wykorzystuje si$ warto5 cakowitych zobowizaH dugookresowych wykazanych w
bilansie" Na przykad w projektach restrukturyzacyjnych istniejcych #irm bilans (po przeszacowaniu, moe si$ okaza5
jedynym dost$pnym Grdem in#ormacji"
pokazuje to tablica 6;-1" Zaprezentowane w tabeli > rnorodne wielkoci prostej stopy zwrotu
obrazuj trudnoci z wyborem VnormalnegoW roku projektu"
-0/T-0/U
Ta&/la N. P-5,!$a3 -4>0,16 s(4) 5'-#(u
C' (,siE1a16 NCUD
&ok < &ok =
Zysk netto plus odsetki 0@01 -?0=
Fakowite nakady inwestycyjne =@01 =@01
Stopa zwrotu ([, /-!0 -<!?
Zysk netto plus odsetki i amortyzacja />11 001=
Fakowite nakady inwestycyjne =@01 =@01
Stopa zwrotu ([, ?1!- 0>!/
Zysk netto 0/=- -0.0
Iapita zakadowy />11 />11
Stopa zwrotu ([, <=!1 /<!.
Zysk netto 0/=- -0.0
Warto5 netto #irmy ?=/1 @-.0
Stopa zwrotu wartoci netto ([, ?.!/ -=!1
Nawet ten sposb obliczania nie usuwa jednak podstawowej wady prostej stopy zwrotu3 nie pokazuje
ona rozoenia w czasie wpyww i wydatkw! i w konsekwencji czasowego rozoenia (time Lalue,
rocznych dochodw z kapitau zakadowego" Fo wi$cej! roczny dochd z kapitau zakadowego jest
niszy ni saldo pieni$ne netto pozostajce po obsudze zaduenia" Std! poza przypadkiem! gdy
roczne odpisy amortyzacyjne s natychmiast reinwestowane! metoda stopy zwrotu b$dzie zawsze
niedoszacowywaa korzyci #inansowe (zyski, z inwestycji w porwnaniu z wyraonymi przez *&&"
Ta&/la O. R#150a s(#)a 5'-#(u !a)i(a$u 5a!$a3#'/2#
C' (,siE1a16 NCUD

/ok 'rojektu

Cudowa
zdolno)ci
/ozruc"
i 'ena zdolno)5
( 1 2 8 9 : P H I
Zysk netto po opodatkowaniu P P (?/?, @-0 -<=0 0/=- -0?- -0.0 -/1=
-0/T-0/U
%bliczanie przeci$tnej stopy zwrotu (przy przyj$ciu przeci$tnego zysku rwnego skumulowanym zyskom netto
podzielonym przez liczb$ lat, mogoby rozwiza5 problem roku selektywnego! jakkolwiek problem czasowej wartoci
pienidza (time Lalue o# money, b$dzie pozostawa cigle nie rozwizany" 9etoda prostej stopy zwrotu jest cz$sto
wykorzystywana przy porwnywaniu alternatywnych technologii przez okrelenie cakowitych rocznych kosztw produkcji
dla penych zdolnoci produkcyjnych" &nica pomi$dzy przychodami ze sprzeday a kosztami produktw sprzedanych
(koszty produkcji plus koszty marketingu, jest odnoszona do odpowiednich nakadw inwestycyjnych i obliczona w ten
sposb stopa zwrotu suy do ustalenia priorytetw! bez zwracania uwagi na inne czynniki istotne dla oceny projektu
inwestycyjnego! jak to jest prezentowane w niniejszym Poradniku"
Iapita zakadowy P P />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11
Stopa zwrotu ([, P P P 01!/ ?=!- <=!1 />!> /<!. /@!?
Warto5 netto P P />11 /1<< /@@= ?=/1 <>=- @-.0 @=<.
Stopa zwrotu ([, P P P 0/!0 ??!> ?.!/ -=!. -=!1 -<!<
6waga3 :iczby w nawiasach oznaczaj wartoci ujemne"
+ochd otrzymany wczeniej jest bardziej podany ni dochd w okresie pGniejszym" Wybr
mi$dzy dwoma wariantami! ktre maj rne rentownoci w rnych latach! jest jednak trudny" Na
przykad! jak dokona5 wyboru mi$dzy dwoma projektami pokazanymi w tabeli <! zakadajc! e
obydwa wymagaj takiego samego nakadu inwestycyjnego3
Ta&/la P. Z,s! 0/((# 'a-ia0(4' )-#./!(u
C' (,siE1a16 NCUD

4!sk do o'odatkowania

( 1 2 8 9 *g#em
Zysk netto! projekt D >1 <1 -01 -<1 011 >.1
Zysk netto! projekt K -@1 -01 .1 =1 @1 >/1
W takim przypadku nie wystarczy polega5 na kalkulacji e#ektywnoci w skali rocznej" Naley!
zamiast tego! obliczy5 cakowit e#ektywno5 obu projektw! a to jest moliwe tylko przy
zastosowaniu metod dyskontowych"
'odsumowujc! metod$ prostej stopy zwrotu mona stosowa5 dla kalkulacji e#ektywnoci cakowitych
nakadw inwestycyjnych! kiedy mniej wi$cej rwne zyski brutto oczekiwane s w caym okresie
ycia projektu" W takich przypadkach moe by5 ona uyteczna przy wst$pnej ocenie konkurujcych
ze sob projektw i dla eliminacji projektw sabszych" 9usimy pami$ta5 jednak! e regulacje prawne
dotyczce amortyzacji i opodatkowania s rne w rnych krajach! i e te rnice mog
uniemoliwi5 porwnywanie projektw"
F. Fi0a0s#'a0i/ )-#./!(u
Zdobycie zasobw #inansowych na realizacj$ projektu stanowi oczywisty i podstawowy warunek
decyzji inwestycyjnych! #ormuowania projektu i analiz przedinwestycyjnych! i okrelenia kosztw
kapitau (bez znajomoci ktrego decyzja o akceptacji lub odrzuceniu projektu na podstawie N'4 i
N'4& nie moe by5 podj$ta," 'rzygotowanie studium #easibility b$dzie bezcelowe! jeli nie uda si$
wczeniej uzyska5 dostatecznego stopnia pewnoci! e rodki na jego #inansowanie b$d dost$pne!
gdy ostateczne studium zakoHczy si$ wnioskiem o realizacj$ projektu" Wst$pnego oszacowania
moliwoci #inansowania projektu naley dokona5 w wi$kszoci przypadkw przed podj$ciem
studium" Eest to prawdziwe zwaszcza w sytuacjach! gdy studia moliwoci lub wst$pne studia
przedinwestycyjne wskazuj na kolejno5 i wysoko5 nakadw inwestycyjnych" Studium #easibility
powinno by5 opracowane tylko wwczas! gdy moliwe jest jasne okrelenie perspektyw #inansowania
projektu zidenty#ikowanego w poprzednich etapach"
Eak zaznaczylimy wczeniej! ograniczenia zasobw #inansowych projektu mog okrela5 jego
parametry na dugo przed podj$ciem decyzji inwestycyjnej i w rnych etapach #ormuowania
projektu" 'rojekt wielkiej huty moe okaza5 si$ praktycznie niemoliwy do realizacji w maym kraju!
wprawdzie bogatym w rudy elaza! ale majcym bardzo ograniczone zasoby #inansowe" 2ego rodzaju
ograniczenia zasobw mog obnia5 zainteresowanie pewnymi projektami albo wymusza5
konieczno5 zredukowania zdolnoci produkcyjnych obiektu do minimalnego poziomu opacalnoci"
%graniczenia #inansowania mog pojawia5 si$ na wszystkich szczeblach sponsorowania projektu i to
niezalenie od tego! czy dany projekt rozwaany jest przez indywidualnego przedsi$biorc$! du grup$
inwestycyjn (krajow lub zagraniczn, albo agencj$ rzdow lub pozarzdow"
Niezalenie od przypadkw! w ktrych ograniczenia zasobw stanowi gwny czynnik limitujcy
moliwoci i rozmiary projektu! szczegowe potrzeby #inansowe mog by5 naleycie ocenione
dopiero wwczas! gdy znane s podstawowe parametry techniczno;ekonomiczne projektu" 2ak wi$c!
w studium #easibility nakady kapitaowe projektu mog by5 odpowiednio okrelone dopiero po
podj$ciu decyzji co do zdolnoci produkcyjnych i lokalizacji wraz z szacunkiem kosztw
przygotowania terenu! budynkw! prac inynieryjnych oraz wyposaenia i technologii"
&wnie wane! cho5 zbyt cz$sto pomijane! jest okrelanie potrzeb #inansowych w #azie eksploatacji
projektu! zwaszcza w odniesieniu do kapitau obrotowego" 9ona to zrobi5 jednak dopiero po
okreleniu kosztw produkcji z jednej strony! a sprzeday i dochodw z drugiej" Szacunki te powinny
obejmowa5 pewien okres i znaleG5 odbicie w analizie przepyww pieni$nych" +opiero gdy obydwa
szacunki s znane i gdy wiadomo! e dost$pne zasoby pokrywaj potrzeby #inansowe projektu! mona
przej5 do podejmowania decyzji o jego #inansowaniu i realizacji" *stnieje wiele przykadw
projektw! w ktrych zrodziy si$ powane problemy #inansowe z powodu zanionych szacunkw
zapotrzebowania na kapita w #azie inwestycyjnej lub operacyjnej! z powodu zanionych szacunkw
nakadw inwestycyjnych! kosztw produkcji i marketingu albo z powodu zawyonych szacunkw
wartoci sprzeday i dochodw"
Er#da &inansowania
7a'ita wasn!
Zgodnie z oglnie stosowanym wzorcem #inansowania projektw inwestycyjnych! pocztkowe
nakady inwestycyjne #inansowane s kapitaem zakadowym i kredytami dugoterminowymi (w
rnych proporcjach,! a niezb$dny kapita obrotowy pokrywany jest przez dodatkowe kredyty krtko;
i rednioterminowe z bankw lokalnych" Eednake! jak to opisano powyej! minimalny poziom
kapitau obrotowego powinien by5 #inansowany z kapitau dugookresowego" W ramach tego
generalnego wzorca moliwa i potrzebna jest ocena innych schematw #inansowania"
W niektrych projektach z kapitau zakadowego pokrywane s nie tylko pocztkowe nakady
inwestycyjne! ale rwnie P w przewaajcej cz$ci Ppotrzebny kapita obrotowy" 2akie rozwizanie
wyst$puje wwczas! gdy kredyty z instytucji #inansowych s niewystarczajce lub dost$pne po
wysokim koszcie" 'oniewa dochody z depozytw terminowych s rwnie w takich sytuacjach
wysokie! projekt musiaby by5 bardzo atrakcyjny #inansowo! aby moliwe byo zmobilizowanie
wystarczajcych zasobw na jego #inansowanie" W innych przypadkach! gdy moliwe jest otrzymanie
stosunkowo tanich kredytw dugo; i redniookresowych! wyst$puje silna tendencja do #inansowania
projektw takimi kredytami"
We wszystkich przypadkach konieczne jest utrzymanie rwnowagi mi$dzy zadueniem
dugoterminowym a kapitaem wasnym" *m wi$kszy jest udzia kapitau wasnego! tym mniejsze
zobowizania z tytuu obsugi zaduenia i tym wyszy jest zysk przed opodatkowaniem" *m wyszy
jest udzia kredytw dugoterminowych! tym wysze s obcienia z tytuu spat odsetek" Std! w
kadym projekcie naley starannie rozway5 implikacje alternatywnych rozwizaH i #orm
#inansowaniaX naley okreli5 taki sposb #inansowania! ktry zgodny jest zarwno z dost$pnymi
Grdami #inansowania! jak i ogln stop zwrotu inwestycji"
Iapita wasny moe by5 gromadzony drog emisji dwch rodzajw akcji3 akcji zwykych (ang"
ordinary i am" common, oraz uprzywilejowanych (ang" pre#erence," Dkcje uprzywilejowane
zazwyczaj przynosz dywidendy przynajmniej cz$ciowo niezalene od zysku! bez lub tylko z
ograniczonym prawem gosu" Dkcje uprzywilejowane mog by5 zamienialne na akcje zwyke! mog
pozwala5 lub nie na kumulowanie dywidend oraz mog podlega5 lub nie wykupowi! a okres wykupu
waha si$ od > do -> lat" +ywidendy od akcji zwykych! dajcych pene prawo gosu! uzalenione s od
rentownoci przedsi$biorstwa" *stnieje tendencja do tworzenia kilku klas akcji zwykych! ze
wzrastajcym zakresem prawa gosu powizanym z niszymi dywidendami i mniejszymi przywilejami
albo Lice Lersa"
7red!t!
%trzymanie kredytu dla dobrego projektu jest relatywnie atwe i dlatego proces #inansowania mona
rozpocz5 od okrelenia! w jakim stopniu i przy jakiej stopie procentowej moliwe jest uzyskanie
kredytw" 2aki kapita poyczkowy naley wyodr$bni5 w #ormie3 a, krtko; i rednioterminowych
kredytw z bankw komercyjnych na potrzeby kapitau obrotowego albo kredytw dostawcw w
rnych #ormach! b, kredytw dugoterminowych z krajowych i mi$dzynarodowych instytucji
rozwoju przemysu"
Kredyty krtkoterminowe" Irtkoterminowe kredyty z bankw komercyjnych i lokalnych instytucji
#inansowych mona uzyska5 pod obcienie hipoteki lub zastaw zapasw" StopieH #inansowania
zapasw przez banki komercyjne zaley od praktyk bankowych w danym kraju! rodzaju projektu i
rodzaju zapasw! oceny zdolnoci kredytowej przedsi$biorstwa i jego zarzdzania" )dzia ten wynosi
od =1 do >1 procent! a pozostae 01 do >1 procent musi by5 #inansowane z innych Grde! najlepiej ze
rodkw wasnych"
Kankowe kredyty obrotowe mog by5 udzielane w sposb doraGny" Eeeli tablica przepyww
pieni$nych wykazuje dostateczn wielko5 #unduszy pynnych! kredyty z bankw komercyjnych
mona znacznie zredukowa5 albo cakowicie z nich zrezygnowa5! jednak pod warunkiem! e nie
stworzy to zagroeH dla pynnoci projektu" W niektrych przypadkach taka nadwyka rodkw
pieni$nych moe by5 potrzebna dla dalszego powi$kszania mocy wytwrczych! tak e
przedsi$biorstwo jest zmuszone do korzystania przez pewien czas z dugoterminowych kredytw
bankowych" 'otrzeby kapitau obrotowego nawet powinny by5 cz$ciowo pokrywane przez #undusze
dugoterminowe (kapita zakadowy i kredyty dugoterminowe,! poniewa najwi$ksza cz$5 tego
kapitau jest na stae zamroona w zapasach (surowce! produkcja w toku! produkty gotowe i cz$ci
zamienne,"
W przykadowym projekcie podanym w aneksie * niniejszego Poradnika kapita zakadowy stanowi
?1[ wszystkich pasyww" Eak pokazano w tablicy 6;@A0! kredyty s spacane w cigu pi$ciu lat!
poczwszy od drugiego roku eksploatacji" Zmiana relacji wartoci netto projektu do zaduenia jest
moliwa! poniewa projekt generuje nadwyki pieni$ne (ponad spaty odsetek, wystarczajce do
spaty zaduenia" *nne krtkookresowe Grda #inansowania to zobowizania biece (wobec
dostawcw,! weksle! odroczone patnoci podatkowe oraz zobowizania z tytuu wynagrodzeH"
Kredyty d'ugoterminowe " %trzymanie kredytw jest zazwyczaj uzalenione od przestrzegania
pewnych regu! takich jak ograniczenie wymienialnoci akcji czy deklarowanie wysokoci dywidend"
Niezalenie od tego wymaga si$ utrzymania okrelonych proporcji w strukturze kapitau
przedsi$biorstwa" *nwestycja moe by5 te cz$ciowo #inansowana przez emisj$ obligacji i papierw
wartociowych" &ynek obligacji i papierw wartociowych jest raczej ograniczony! jeli chodzi o
#inansowanie nowych projektw! ale jest to cz$sto spotykana #orma #inansowania rozbudowy ju
istniejcych przedsi$biorstw"
Wane Grda #inansowania projektw w krajach rozwijajcych si$ pojawiaj si$ w wyniku
porozumieH na szczeblu mi$dzyrzdowym" 9og one mie5 #orm$ generalnego kredytu dwustronnego
lub kredytu na okrelone przedsi$wzi$cie! powizanego z zakupami maszyn i urzdzeH w okrelonym
kraju lub nawet u okrelonego dostawcy"
Ta&/la Q. P-5,!$a3 s(-u!(u-, 8i0a0s#'a0ia 0a!$a34' i0'/s(,1,.0,16
C' (,siE1a16 NCUD
;% ?akad! inwest!c!jne

Orodki trwae
Ziemia =1
Kudynki 0.11
Wyposaenie ?111
*nne @/1
&azem nakady na rodki trwae
@@-1
Iapita obrotowy (cznie z kredytem bankowym, ?11
'rzedprodukcyjne wydatki kapitaowe <-1
Fakowite pocztkowe nakady inwestycyjne
=@01
C% Struktura &inansowania

Srda
Iapita zakadowy />11
Iredyt dostawcw 0<11
Iredyt komercyjny (wczajc 011 NF) dla roku rozruchu, /111
&azem kapita dugoterminowy
.-11
Nadwyka (kapita dugoterminowy, w okresie budowy /=1
&ok rozruchu
7inansowanie krtkookresowe (przekroczenie rachunku
bankowego,
?11
+e#icyt (rok rozruchu, (-1,
7inansowanie przyrostu netto aktyww (rok rozruchu, (<11,
Orodki pieni$ne (#inance aLailable, -@1
6waga3 :iczby w nawiasach oznaczaj wartoci ujemne"
a
Wczajc odsetki powstae w okresie budowy w wysokoci /10 111 NF)"
'oza kapitaem zakadowym i kredytami wanym Grdem #inansowania w trakcie eksploatacji s
rodki wasne projektu" 9og one mie5 #orm$ zakumulowanych rezerw (zyski zatrzymane i
amortyzacja,"
Kredyty dostawcw" *mportowane maszyny i cz$ci zamienne mog by5 dostarczane na warunkach
odroczonych patnoci" +ostawcy maszyn w krajach wysokorozwini$tych s ch$tni do dostaw maszyn
z patnociami odroczonymi na < do -1 lat! a czasami nawet duej" %droczone patnoci mog mie5
miejsce po uzyskaniu gwarancji bankowychX umoliwia to dostawcom sprz$tu uzyskanie kredytw
re#inansowych w instytucjach #inansowych ich krajw"
Prz!kad
Nakady inwestycyjne i Grda #inansowania" W tabeli @! cz$5 D! cakowite nakady inwestycyjne
(tablica 6;<Al, wynosz =!@0 mln NF) (wczajc odsetki powstae w okresie budowy," Srda
#inansowania nakadw inwestycyjnych s pokazane w cz$ci K"
=easing
Zamiast poyczania rodkw #inansowych czasami moliwy jest leasing wyposaenia #abryki albo
kompletnych jednostek produkcyjnych! czyli! innymi sowy! poyczane s rodki trwae" :easing! jak
okrela si$ dzieraw$ aktyww produkcyjnych! wymaga zazwyczaj patnoci z gry i rocznych opat
leasingowych" Dktywa te s wykazywane jednak w bilansie leasingodawcy! a nie w bilansie #irmy
poyczajcej czyli leasingobiorcy"
-0?T-0?U
Std! oglnie mwic! leasing jest #orm #inansowania
pozabilansowego" Dspekt ten jest wany w sytuacjach! kiedy #irma pre#eruje utrzymanie pewnej
relacji zaduenia do kapitau zakadowego albo nie jest w stanie zwi$kszy5 wartoci emisji papierw
wartociowych (obligacji,"
'rzy zaoeniu! e zarwno leasingodawc$! jak i leasingobiorc$ obowizuj te same przepisy
podatkowe! e zakupuj oni urzdzenia na takich samych warunkach i maj takie same warunki
#inansowania! skumulowane koszty leasingu nie powinny si$ rni5 znacznie od kosztw zakupu i
#inansowania zakupw tych samych rodkw" 2ylko wtedy! gdy leasingodawcy posiadaj pewn
przewag$! na przykad w zwizku z ich pozycj na rynku rodkw trwaych lub rynkach #inansowych
(zdolno5 kredytowa,! moe okaza5 si$! e koszty leasingu s nisze dla leasingobiorcy ni cakowite
koszty w przypadku nabycia tych samych urzdzeH"
W przypadku projektw inwestycyjnych zasadniczym problemem jest podj$cie decyzji! jaki wariant
powinien by5 pre#erowany3 leasing czy zakup rodkw" +la oceny dwch wariantw przyj$ta powinna
by5 metoda zdyskontowanych strumieni pieni$nych" 'atno5 pocztkowa! biece opaty leasingowe
i wszelkie dodatkowe opaty
-0>T-0>U
wynikajce z umowy leasingowej s cz$ci wydatkw
pieni$nych! zast$pujc wszystkie pocztkowe wydatki inwestycyjne obliczane w wariancie zakupu
urzdzeH" 'oniewa okres trwania kontraktu leasingowego jest zwykle znacznie krtszy ni okres
technicznego i ekonomicznego ycia danego rodka trwaego! naley wczy5 po stronie wpyww
warto5 koHcow rodka b$dcego przedmiotem leasingu! gdy porwnuje si$ leasing z #inansowaniem
przy pomocy kredytw" Wpywy u leasingobiorcy zazwyczaj nie stanowi wartoci ksi$gowej netto!
ale mog one by5 rwne albo wartoci ksi$gowej netto albo wartoci rynkowej (minus koszty
sprzeday uywanego wyposaenia przez leasingodawc$, w zalenoci od tego! ktra z nich jest
nisza"
-0<T-0<U
Eeeli istnieje moliwo5 wyboru mi$dzy #inansowaniem leasingowym a zaciganiem kredytw!
-0@T-0@U
inwestor b$dzie porwnywa5 przepywy pieni$ne dla obydwu moliwoci! aby okreli5! ktry z
wariantw daje wysz stop$ zwrotu (*&&! N'4, pami$tajc przy tym o sprawie pynnoci i ryzyku"
7undusze na s#inansowanie leasingu mog by5 uzyskiwane z niezalenych #irm leasingowych
(usugowe lub #inansowe #irmy leasingowe! brokerzy,! bankw! #irm ubezpieczeniowych! #unduszy
emerytalnych i agencji rozwoju przemysowego" 7inansowanie leasingowe projektw inwestycyjnych
-0?T-0?U
W systemie ksi$gowym )SD aktywa! ktre s przedmiotem leasingu #inansowego wczane s bezporednio do
bilansu"
-0>T-0>U
Eeeli leasingodawca jest odpowiedzialny za remonty i ubezpieczenie! jak to zazwyczaj ma miejsce w przypadku
leasingu operacyjnego! opaty leasingowe obejmuj te koszty" W przypadku leasingu #inansowego! obowizek remontw i
ubezpieczenia ma leasingobiorca i korespondujce z tym koszty s wczane w szacunki kosztw produkcji"
-0<T-0<U
Eeeli warto5 rynkowa jest wysza od wartoci ksi$gowej netto! wtedy zazwyczaj rnica jest dzielona mi$dzy
leasingodawc$ i leasingobiorc$ w proporcji uzgodnionej w kontrakcie" :easingobiorca moe mie5 rwnie opcj$ zakupu
wyposaenia od leasingodawcy po cenie rynkowej lub wedug wartoci ksi$gowej netto"
-0@T-0@U
'odejmowanie przez przedsi$biorstwo zobowizaH leasingowych jest mao uzasadnione poza opisanymi powyej
sytuacjami! tj" kiedy polityka #inansowania projektu wymaga #inansowania leasingowego! albo kiedy inwestor nie moe
zgromadzi5 odpowiednich #unduszy na rynku kapitaowym lub te gdy #irma ma wyjtkowo wysokie koszty kapitaowe"
w krajach rozwijajcych si$ zostao wprowadzone przez mi$dzynarodowe instytucje #inansowe! takie
jak 9i$dzynarodowa Iorporacja 7inansowa i moe by5 interesujc alternatyw! zwaszcza w
przypadkach! gdy leasing ma pewn przewag$ nad #inansowaniem z kredytw"
7oszt ka'itau
Iapita dla #inansowania inwestycji mona uzyskiwa5 ze Grde prywatnych lub instytucjonalnych
(banki! #irmy ubezpieczeniowe! #undusze itd"," Za tymi instytucjami stoj jednak znowu prywatni
inwestorzy" We wszystkich przypadkach ostatecznym Grdem kapitau s prywatne oszcz$dnoci"
-0=
T-0=U
Felem wszystkich oszcz$dnoci jest zasadniczo zabezpieczenie przyszych potrzeb" Nie jest to
jednak wystarczajcym bodGcem do inwestowania lub poyczania pieni$dzy inwestorowi! gdy
poyczka oznacza dugo;! rednio; lub krtkookresowe zaangaowanie zmniejszajce pynno5
poyczajcego i pociga za sob ryzyko odnonie penego zwrotu poyczonych rodkw" Dby
uzyska5 pienidze! inwestor musi ponie5 obcienia zwizane z uzyskaniem rodkw (koszty
kapitau lub #inansowania," %bcienia te skadaj si$ z odsetek! zazwyczaj okrelonych w procentach
na rok! i staych obcieH (prowizje i opaty za zaangaowanie si$ kredytowe! za niewykorzystanie
cz$ci kredytu itd"," %dsetki naliczane s zwykle od stanu zaduenia #irmy wedug poszczeglnych
jego rodzajw! np" odsetki od kredytw bankowych! dywidendy patne od kapitau zakadowego (akcji
uprzywilejowanych, i odsetki patne od zobowizaH biecych"
Ioszt kapitau dla inwestora okrelony jest przez warunki! na jakich moe on by5 uzyskany dla
projektu na rynku kapitaowym" +la rodkw wasnych (oszcz$dnoci, inwestor powinien stosowa5
alternatywny koszt kapitau! tj" stop$ zwrotu! jak uzyskaby inwestujc w inne przedsi$wzi$cie (pod
warunkiem! e istniej takie moliwoci,"
+'!w koszt#w &inansowania
na 'olit!k &inansow0 'rojektu
Ioszt kapitau zakadowego dla projektu lub #irmy jest zasadniczo okrelany jako minimalny dochd
skumulowany!
-0.T-0.U
wyraony jako N'4 przyszych dochodw dla udziaowcw! albo minimalna
stopa zwrotu w postaci stopy zwrotu kapitau wasnego" Dkceptowalny poziom minimalny zaley od
alternatywnego kosztu kapitau! oczekiwanego ryzyka i oceny wszelkich dodatkowych zyskw i
korzyci poza wypat dywidendy" Ioncepcja kapitau wasnego pozwala zarzdzajcym #irm na
bardziej elastyczne wykorzystywanie rocznych zyskw netto zgodnie z interesem udziaowcw lub
wacicieli #irmy"
%bsuga zaduenia jest ustalona i obowizujca w sensie prawnymX odsetki i spaty dokonywane s
niezalenie od tego! czy generowane nadwyki pieni$ne w danym roku s wystarczajce" Wypata
dywidend jest natomiast uwarunkowana osiganiem dostatecznie wysokich zyskw i generowaniem
nadwyek pieni$nych" %krelenie prawidowych (optymalnych, proporcji struktury kapitaowej ma
wi$c podstawowe znaczenie w momencie tworzenia strategii #inansowej dla projektu"
-/1T-/1U
&ne instytucje #inansowe stawiaj rne warunki" Niekiedy przy #inansowaniu wielostronnym jest
potrzebna gwarancja rzdowa" Wane jest! aby przedsi$biorstwo nie byo zobowizane do rozpocz$cia
spat kredytu przed uruchomieniem produkcji" Kardzo cz$sto w okresie realizacji inwestycji odsetki
podlegaj kapitalizacji! a obsuga zaduenia rozpoczyna si$ wtedy! gdy powstan dostateczne
nadwyki pieni$ne po rozpocz$ciu eksploatacji nowych urzdzeH produkcyjnych"
-0=T-0=U
'odobnie! wi$kszo5 publicznych Grde #inansowania wyrasta z oszcz$dnoci indywidualnych (dochd
indywidualny! ktry nie jest lub nie moe by5 skonsumowany,"
-0.T-0.U
+ecydujc si$! czy #inansowa5 lub wsp#inansowa5 projekt! inwestor bierze pod uwag$ dochd netto po
odliczeniu wszelkich podatkw"
-/1T-/1U
&egua stosowana przez konsultantw sugeruje! aby wielko5 kapitau zakadowego pozwalaa na pokrycie strat
przez okres > lat (przy zaoeniu najgorszego scenariusza,"
Fzasem moliwe jest poczenie krtkoterminowych kredytw dostawcy (na przykad z trzyletnim
okresem karencji i czteroletnim okresem spaty, z kredytami dugoterminowymi z bankw
mi$dzynarodowych" W takim przypadku kredyt dostawcy moe by5 otrzymany jako ostatni! a
spacony jako pierwszy! a kredyt bankowy otrzymywany wczeniej! spacony pGniej" W ten sposb
przedsi$biorstwo moe mie5 oglnie korzystne warunki kredytowe"
Zarwno w przypadku projektw nowych! jak i w przypadku projektw rozbudowy naley
zdecydowa5 o sposobie obsugi zaduenia" +wa nast$pujce sposoby s moliwe3 spata zaduenia w
rwnych ratach (constant principal, powi$kszona o stopniowo zmniejszajce si$ odsetki oraz spata
zaduenia w rwnych wielkociach rocznych obejmujcych spat$ rat i odsetek (rata annuitetowa,!
gdzie suma zwi$kszajcych si$ rat kapitaowych i zmniejszajcych si$ odsetek jest staa w okresie
spaty kredytu" W pierwszym systemie koszt oglny obsugi zaduenia jest niszy! ale ci$ar obsugi
zaduenia w pierwszych latach eksploatacji projektu jest do5 znaczny" +rugi system! mimo
wyszego kosztu oglnego! jest dogodniejszy dla nowo powstajcych przedsi$biorstw ze wzgl$du na
niszy pocztkowy ci$ar obsugi zaduenia"
&ne #ormy i Grda #inansowania maj rny wpyw na projekty inwestycyjne i mog nawet
oddziaywa5 na #ormuowanie projektu" Iredyty dostawcw i inne #ormy kredytowania
redniookresowego P chocia korzystne w pocztkowym okresie! gdy wypeniaj luki w zasobach
#inansowych P stanowi due obcienie w pierwszych latach produkcjiX trzeba wi$c okreli5 ich
wpyw na koszty produkcji i uwzgl$dni5 w analizie przepyww pieni$nych" *nstytucje krajowe i
mi$dzynarodowe udzielajce kredytw wymagaj szczegowego #ormuowania projektw i penego
wyjanienia wszystkich konsekwencji #inansowych" W niektrych przypadkach wymagaj! aby
studium #easibility byo przygotowane przez uznanych niezalenych konsultantw! lub eby
odpowiedzialno5 za zarzdzanie projektami wzi$y na siebie organizacje dowiadczone i cieszce si$
zau#aniem"
Polit!ka 'astwa i regu! &inansowania
*stot decyzji przedsi$biorcy co do #inansowania projektu inwestycyjnego jest wybr mi$dzy
kapitaem zakadowym zgromadzonym przez sprzeda akcji a kapitaem wpaconym przez sponsorw
projektu" W wi$kszoci przypadkw pocztkowa podstawowa cz$5 kapitau zakadowego pochodzi
wycznie z wpat sponsorw" Wysoko5 tego kapitau zaley od przewi dywanej e#ektywnoci
przedsi$wzi$cia! dost$pnoci rodkw #inansowych na inwestycje oraz moliwoci wykorzystania
alternatywnych Grde #inansowania projektu! przy istniejcych regulacjach dotyczcych #inansowania
i opodatkowania dochodw z inwestycji kapitaowych"
Eeeli oczekuje si$! e projekt moe mie5 wysok stop$ e#ektywnoci! udzia sponsorw b$dzie
wysoki w ramach przyj$tych proporcji kapitau wasnego i kredytw oraz ograniczeH zasobw" W
przypadku powstania luki w zasobach lub gdy sponsorzy pragn ograniczy5 swe ryzyko do
okrelonego udziau w kapitale wasnym! moliwe jest poszukiwanie zewn$trznych Grde
#inansowania w #ormie dodatkowego kapitau zakadowego lub kredytw" 7undusze mog pochodzi5
ze Grde krajowych (indywidualnych lub instytucjonalnych, albo zagranicznych" Eeeli w kraju
rozwijajcym si$ istnieje stosunkowo dobrze rozwini$ty rynek kapitaowy! kapita zakadowy moe
by5 gromadzony przez publiczn emisj$ akcji" 2akie emisje akcji gwarantowane s zazwyczaj przez
banki i inne instytucje #inansowe" W niektrych przypadkach instytucje #inansowe! cznie z
wyspecjalizowanymi instytucjami #inansujcymi rozwj przemysu! maj rny udzia w kapitale
zakadowym" 'rzybiera to zazwyczaj #orm$ udziau mniejszociowego" W niektrych krajach
rozwijajcych si$ konieczne jest pocztkowe wykupienie pakietu kontrolnego akcji przez instytucje
#inansowe! ktre nast$pnie stopniowo udost$pniaj je przedsi$biorcom krajowym zainteresowanym
przej$ciem cz$ci lub caoci akcji"
)dzia kapitau zagranicznego wymaga postawienia podstawowego pytania dotyczcego stopnia
oddziaywania (jeli ma ono miejsce, zagranicy na projekt po przej$ciu udziaw" W wielu krajach
rozwijajcych si$ na udzia kapitau zagranicznego musi wyrazi5 zgod$ rzd" W niektrych krajach
zgoda taka cz$sto nie jest wydawana! zwaszcza w przypadku inwestycji w sektorach uznawanych za
priorytetowe" W innych przypadkach dopuszcza si$ tylko mniejszociowy udzia zagraniczny" W
pewnych krajach udzia wi$kszociowy jest mile widziany! szczeglnie w sektorach wymagajcych
duych inwestycji albo w projektach znacznie zwi$kszajcych zatrudnienie" Std! gdy rozwaany jest
udzia zagraniczny w kapitale zakadowym! trzeba przede wszystkim rozway5 nast$pstwa polityczne
i stanowisko rzdu" Nast$pnie naley przeprowadzi5 ocen$ konsekwencji udziau zagranicznego dla
rozwaanego projektu" 2am! gdzie przez kilka lat jest podana zagraniczna pomoc technologiczna!
albo gdzie dost$p do nowych! udoskonalonych technologii jest niezb$dny! udzia zagranicznego
dostawcy technologii lub licencjodawcy jest take mile widziany"
Zarzdzanie techniczne projektem moe by5 czasami powierzone #irmie zagranicznej! zwaszcza
licencjodawcy i w takim przypadku potrzebny jest zagraniczny udzia kapitaowy" Wysoko5 udziau
zagranicznego powinna by5 jednak rozwaana indywidualnie i okrelana w ramach polityki danego
kraju na podstawie takich czynnikw! jak rodzaj i wysoko5 nakadu inwestycyjnego! wsparcie
technologiczne oraz w dziedzinie zarzdzania! wielko5 luki kapitaowej! ktra powstaaby bez tego
udziau i relacje pomi$dzy licencjobiorc a licencjodawc" %mwienie tych wszystkich aspektw
moe si$ okaza5 niemoliwe na etapie opracowywania studium #easibilityX mona tylko opracowa5
aspekty polityczne oraz oglne konsekwencje udziau zagranicznego"
@nst!tucje &inansuj0ce
Wi$kszo5 krajw rozwijajcych si$ utworzya instytucje #inansujce rozwj! nazywane zwykle
przemysowymi korporacjami #inansowymi lub bankami rozwoju przemysowego" Najcz$ciej istnieje
wi$cej ni jedna instytucja zajmujca si$ #inansowaniem projektw inwestycyjnych" *nstytucje te
zostay utworzone na szczeblach regionalnych i krajowych" Niektre z instytucji krajowych udzielaj
poyczek w walucie zagranicznej! #inansowanych przez instytucje mi$dzynarodowe! takie jak Kank
Owiatowy i jego #ilie"
*stniej rne instytucje #inansowe i linie kredytowe utworzone dla #inansowania rozwoju przemysu
w krajach rozwijajcych si$" Niektre z nich! takie jak Kank Owiatowy! 9i$dzynarodowe
Stowarzyszenie &ozwoju! 9i$dzynarodowa Iorporacja 7inansowa! 7undusz Specjalny %rganizacji
'aHstw Mksporterw &opy Na#towej! Iuwejcki 7undusz &ozwoju Jospodarczego i Spoecznego
Irajw Drabskich! dziaaj w skali wiatowej" Wiele z tych #unduszy jest przeznaczonych na rozwj
in#rastruktury i rolnictwa! ale #akt dost$pu na dogodnych warunkach do rodkw na rozwj
in#rastruktury jest jednym z podstawowych warunkw wst$pnych industrializacji"
*stniej rwnie instytucje prowadzce dziaalno5 regionaln" Nale do nich3 D#rykaHski Kank
&ozwoju! Dzjatycki Kank &ozwoju! Muropejski Kank *nwestycyjny! 9i$dzyamerykaHski Kank
&ozwoju" Iraje eksportujce rop$ na#tow utworzyy takie #undusze jak3 Drabski 7undusz &ozwoju
Mkonomicznego i Spoecznego oraz *slamski Kank &ozwoju" W wi$kszoci krajw %rganizacji
Wsppracy Jospodarczej i &ozwoju (%MF+, i niektrych krajach eksportujcych rop$ na#tow!
takich jak Iuwejt! Zjednoczone Mmiraty Drabskie czy Wenezuela powoane zostay organizacje
dwustronne"
W tym kontekcie naley wspomnie5 o roli agencji #inansujcych eksport i udzielajcych gwarancji"
-/-
T-/-U
'odstawowym zadaniem tych agencji jest udzielanie wsparcia #inansowego dla eksportu z krajw
rozwini$tych! dopiero w dalszej kolejnoci udzielana jest pomoc krajom rozwijajcym si$" Kanki
komercyjne! wczajc banki dziaajce na rynku eurowalutowym i rynkach walutowych krajw
DSMDN! podejmuj coraz aktywniejsz dziaalno5 w dziedzinie #inansowania rozwoju
przemysowego" 'oyczaj jednak tylko nielicznym krajom rozwijajcym si$" Wanym krokiem w
kierunku zagodzenia warunkw #inansowania i zwi$kszenia dost$pnoci kredytw byoby stworzenie
wielostronnego systemu gwarancji dla kredytw komercyjnych"
W wielu krajach rozwijajcych si$ dost$pno5 rodkw na rozwj przemysowy w #ormie
#inansowania instytucjonalnego lub z innych Grde! zwi$kszya si$ tak znacznie! e nowy
przedsi$biorca moe rozpocz5 dziaalno5 zapewniajc tylko relatywnie ma cz$5 kapitau
zakadowego" Sytuacja jest pod tym wzgl$dem bardzo zrnicowana! ale w niektrych krajach
wst$pny udzia sponsorw projektu w kapitale zakadowym moe wynosi5 zaledwie -1;0> [
potrzebnych rodkw #inansowych"
-/-T-/-U
Jwarancje kredytw dostawcw udzielane s na przykad przez Fompagnie #rankaise dgassurance pour le
commerce eBterieur (7rancja,! Fompania espanola de Seguros de Fredito a la MBportacin (8iszpania,! MBport Fredit
Juarantee +epartment (Wielka Krytania,! MBport +eLelopment Forporation (Ianada,! MBportkreditnamndem (Szwecja,!
MBport;*mport Kank (Eaponia,! MBport;*mport Kank ()SD,! 9inistry o# *nternational 2rade and *ndustry (Eaponia,!
Nederlandse Frediet 9aatschappij (8olandia,! %##ice national du ducroire (Kelgia, i Sezione Speciale per liDssicuraizione
Frediti Msportazioni (Wochy,"
G. Ws!aL0i!i 8i0a0s#'/
i 's!aL0i!i /8/!(,'0#:1i
:iczby zawarte w bilansie! rachunku wynikw i tablicach przepyww pieni$nych przekazuj du
ilo5 in#ormacji w kategoriach bezwzgl$dnych" W analizie #inansowej przyj$te jest wykorzystywanie
kilku oglnie znanych wskaGnikw uatwiajcych analiz$! a zwaszcza porwnanie wariantw i
projektw"
-/0T-/0U
'oniej omwione s wskaGniki najcz$ciej stosowane" 9ona take stosowa5 inne wskaGniki"
Niezalenie od wyboru wskaGnikw przez oceniajcego! nie mog by5 one stosowane automatycznie"
Eeeli wyliczaniu wskaGnikw nie towarzyszy interpretacja ich znaczenia! to jest ono niewiele
przydatne w ocenie projektu" %soby dokonujce analizy i podejmujce decyzje musz take pami$ta5!
e poziom wskaGnikw nie moe by5 okrelany automatycznie jako dobry lub zy! ale musi by5
oceniany w wietle danych przekrojowych dla brany! typu i zakresu projektu oraz kraju! w ktrym
inwestycja jest dokonana"
+skaTniki &inansowe
Stosunek zaduenia dugookresowego do ka'itau zakadowego i stosunek zaduenia
dugookresowego do warto)ci netto
Stosunek dugookresowego zaduenia do kapitau zakadowego jest wskaGnikiem ryzyka
#inansowego projektu zarwno dla wnoszcego kapita zakadowy! jak i kredytodawcw" 9ajc na
uwadze #akt! e obsuga zaduenia jest usankcjonowanym przez prawo zobowizaniem #irmy! ryzyko
#inansowe jest tym wysze P tak dla #irmy! jak i dla banku czy instytucji #inansowej! im wyszy jest
stosunek zaduenia do kapitau zakadowego" WskaGnik ten pokazuje take! w jakim stopniu
istniejcy stan zaduenia pokrywa aktywa #irmy! co jest wane w przypadku likwidacji projektu!
zanim rozpocznie si$ #aza operacyjna" W przypadku istniejcego przedsi$biorstwa wypracowane
nadwyki i rezerwy (zyski zatrzymane, naley doda5 do kapitau zakadowego! aby waciwie
pokaza5 stosunek mi$dzy dugookresowym zaangaowaniem #inansowym udziaowcw a dugo;
okresowym zadueniem"
Suma kapitau zakadowego i rezerw kapitaowych znana jest jako warto5 netto #irmy albo kapita
wasny udziaowcw" %strono5 #inansowa nakazuje przyj5 pewne normy dla tych wskaGnikw"
Zazwyczaj wskaGniki przedstawiane s jako stosunek liczbowy (proporcje," Na przykad stosunek
zaduenia do wartoci netto wynosi ?3- lub =1301! co oznacza! e cakowite zaduenie
dugookresowe jest cztery razy wi$ksze ni warto5 netto! albo! inaczej mwic! stanowi jedn pit
czyli 01[ caoci pasyww" 'owszechnie przewaa pogld! e dla duych i rednich projektw
idealny stosunek zaduenia do kapitau zakadowego wynosi >13>1! ale w adnym razie nie mona
traktowa5 tego jako standardu" Studium #easibility okrela odpowiedni struktur$ #inansowania
analizujc w peni dost$pno5 zasobw oraz zapotrzebowanie na rodki #inansowe" &elacje zaduenia
do kapitau zakadowego! takie jak3 <@3// lub @>30> a nawet wysze s praktykowane w wielu krajach"
Nie mona jednak #ormuowa5 adnych zasad oglnych! gdy kady projekt powinien by5 oceniany
na podstawie jego korzyci"
-/0T-/0U
WskaGniki #inansowe i wskaGniki e#ektywnoci! jeeli odpowiednio zinterpretowane! s cennym narz$dziem
analitycznym! zwaszcza przy porwnaniu projektw i w studiach restrukturyzacyjnych"
Stosunek zaduenia do kapitau wasnego jest take miar 'rzekadni inwestora (ang" inLestor
leLerage," *m niszy jest udzia kapitau wasnego! tym wyszy jest zysk przypadajcy na jedn akcj$"
Iierujc si$ e#ektywnoci waciciele akcji pre#eruj wysoki stosunek zaduenia do kapitau
zakadowego! gdy w takim przypadku istnieje dua przekadnia (leLerage, kapitau wasnego! a
ponadto mog oni kontrolowa5 projekt przy pomocy niewielkiego kapitau" &yzyko #inansowe ronie
jednak wraz ze wzrostem udziau zaduenia i dlatego udziaowcy s take zainteresowani
bilansowaniem ryzyka zwizanego ze wzrostem zaduenia"
Kanki inwestycyjne wymagaj utrzymania stosunku zaduenia do kapitau wasnego w rozsdnych
granicach! poniewa dua cz$5 kapitau zakadowego zamroona jest zawsze w ziemi! budynkach i
wyposaeniu" *ch upynnienie jest trudne! a w przypadku bankructwa przedsi$biorstwa moliwe jest
tylko ze strat" +latego banki cz$sto odmawiaj #inansowania projektu! w ktrym udzia kredytw jest
wyszy od rodkw #inansowych wnoszonych przez promotora! co ogranicza #inansowanie kredytowe
do >1[ wymaganych nakadw inwestycyjnych"
+skaTnik bie0c! albo wskaTnik akt!w#w bie0c!c"
do bie0c!c" zobowi0za
WskaGnik biecy jest miar pynnoci uzyskiwan przez podzielenie biecych aktyww przez
biece zobowizania" WskaGnik ten mierzy pynno5 krtkookresow i jest bardzo przyblionym
miernikiem zdolnoci przedsi$biorstwa do pokrycia biecych zobowizaH" +aje on na tyle
przybliony obraz! e nawet VzadawalajcaW warto5 moe by5 zwodniczym okreleniem pynnoci!
jeli na przykad zapasy nie mog by5 sprzedane za gotwk$" 7orm zabezpieczenia si$ przed tak
ewentualnoci jest stosowanie wskaGnika szybkiego wraz ze wskaGnikiem biecym" WskaGnik
szybki otrzymuje si$ przez podzielenie aktyww biecych o duej pynnoci (gotwka!
krtkookresowe zbywalne lokaty kapitaowe i nalenoci, przez biece zobowizania" W ten sposb
wskaGnik ten eliminuje zapasy i rozliczenia mi$dzyokresowe (przedpaty, z uwzgl$dnianych
aktyww" 'ami$tajc o niebezpieczeHstwie mylnej interpretacji mona P z du ostronoci P
przyjmowa5 nast$pujce przedziay zadawalajcych wartoci3

WskaGnik biecy 0!1 ; -!0
WskaGnik szybki -!0 ; -!1
Sto'a 'okr!cia obsugi zaduenia
Felem obliczania stopy pokrycia zaduenia dugookresowego jest upewnienie si$! czy spaty rat
kapitaowych wszystkich kredytw dugoterminowych oraz wydatki z tytuu kosztw #inansowych
zwizanych z tymi kredytami mog by5 pacone zgodnie z warunkami kredytw bez pozbawiania
#irmy niezb$dnych rodkw" Stopa obsugi zaduenia jest okrelana jako stosunek wielkoci salda
pieni$nego
-//T-//U
do obsugi zaduenia (odsetki plus spaty rat kapitaowych," Wartoci wskaGnika
mi$dzy -!>;/!1 uznaje si$ za moliwe do przyj$cia" WskaGnik ten zwi$ksza si$ znacznie przy
stopniowym zmniejszaniu si$ zaduenia bez zacigania nowych kredytw"
Stosunek naleno)ci F zobowi0zania ,dunic! F wierz!ciele.
Stosunek mi$dzy nalenociami (dunicy, a biecymi zobowizaniami (wierzyciele, pomaga
stwierdzi5 na podstawie kilku dokonywanych okresowo porwnaH! czy nie zaistniao zjawisko
-//T-//U
&oczne saldo pieni$ne moe by5 przeniesione z tablicy przepyww pieni$nych dla potrzeb planowania
#inansowego (tablica 6;=, albo obliczone na podstawie danych bilansu i rachunku wynikw (zysk netto po opodatkowaniu
plus odsetki i amortyzacja plus zwi$kszenie netto pasyww (kapita zakadowy lub zaduenie, minus nowe inwestycje"
przerostu produkcji (ang" oLertrading,! jak to ma miejsce na przykad w projektach
restrukturyzacyjnych"
-/?T-/?U
Zjawisko przerostu produkcji jest cz$sto spotykane w krajach
rozwijajcych si$" Eego skutki mog okaza5 si$ #atalne dla przedsi$biorstwa i w koHcu doprowadzi5 do
jego bankructwa" Nadmierne rozmiary produkcji s rezultatem in#lacji! powi$kszania zapasw!
znacznego opodatkowania! zanikania kapitau obrotowego albo zbyt wielkiej ekspansji produkcji w
relacji do rozmiarw rynku" :ekarstwem na oLertrading jest zgromadzenie dodatkowych rodkw
(dugoterminowych,! nasilenie dziaalnoci marketingowej lub zmniejszenie skali dziaalnoci"
Nast$pujce wskaGniki pozwalaj zidenty#ikowa5 oLertrading na podstawie danych bilansowych3
stopniowy spadek wskaGnika nalenoci P zobowizania
powi$kszanie si$ nalenoci albo zapasw wyrobw gotowych i produkcji w toku! lub te zaduenia
ogem bez jednoczesnego zwi$kszenia si$ sprzeday
wystawianie nowych weksli i skryptw dunych
zmniejszanie si$ nalenoci
przede wszystkim za nast$puje zmniejszanie si$ zasobw pynnych i niemoliwe jest zgromadzenie
rodkw pieni$nych przez poyczki po tym! jak kolejne aktywa zostaj zastawione"
+skaTniki z!skowno)ci
Sprawno5 operacyjna i e#ektywno5 inwestycji jest mierzona przez stosunek korzyci #inansowych
netto P wyraonych jako nadwyka pieni$na netto! zysk przed i po opodatkowaniu albo zyski plus
odsetki od zaduenia Pdo odpowiednich inwestycji kapitaowych" +la porwnywania projektw
oblicza si$ czasami z!skowno)5 s'rzeda! poprzez przedstawienie zysku netto lub brutto jako procentu
sprzeday" Zachodzi relacja mi$dzy e#ektywnoci inwestycji i zyskownoci sprzeday! ktra moe
by5 matematycznie pokazana jako wskaGnik obrotu cakowitymi aktywami (output;capital ratio,!
obliczany jako roczna sprzeda do aktyww cakowitych lub cakowitych nakadw kapitaowych"
+s'#cz!nnik obrotu ka'itau
M#ektywno5 wykorzystania zainwestowanego kapitau mona take pokaza5 jako wielko5 rocznej
produkcji przypadajcej na jednostk$ zainwestowanego kapitau" WskaGnik ten jest wykorzystywany
bardziej w analizie makroekonomicznej i moe by5 uytecznym narz$dziem przy ocenie pomysu
projektu na jego wczesnym etapie #ormuowania (studium moliwoci i wst$pne studium
przedinwestycyjne,"
+skaTnik zaktualizowanej warto)ci netto ?PL/
%mwiony wczeniej wskaGnik N'4& oblicza si$ jako stosunek zaktualizownej wartoci netto
projektu N'4 do wartoci zaktualizowanej wydatkw inwestycyjnych '4*"
Stosunek midz! wielko)ci0 zatrudnienia a nakadami inwest!c!jn!mi
Stosunek mi$dzy cakowitymi nakadami inwestycyjnymi a wielkoci zatrudnienia (pracownicy
#izyczni i personel zarzdzajcy, jest wykorzystywany przy porwnaniach wariantw
technologicznych projektu" Iiedy problemem jest wybr mi$dzy wariantami o rnej
pracochonnoci! doradza si$ jednak obliczanie stosunku mi$dzy inwestycjami kapitaowymi a
kosztami osobowymi" 'odobnie wydajno5 na zatrudnionego mona obliczy5 porwnujc wartoci
-/?T-/?U
W modelowym podejciu niniejszego Poradnika omawiany wskaGnik dunicy;wierzyciele jest pewnym
zaw$eniem rzeczywistoci (por" opis nalenoci w podrozdziale F niniejszego rozdziau," W praktyce powinno si$
rozpatrywa5 nalenoci i zobowizania biece bez wzgl$du na to! czy powstay one w zwizku z dziaalnoci handlow czy
z innych przyczyn! np" rozliczenia z budetem" (przyp" tumacza,
produkcji z kosztami robocizny" Wszystkie wymienione wskaGniki! wczajc wskaGnik obrotu
kapitau! uzupeniaj analiz$ #inansow i analiz$ przepyww pieni$nych dostarczajc dodatkowych
in#ormacji odnonie ryzyka! odpowiedniej strategii inwestycyjnej i pozycji projektu w otoczeniu
konkurencyjnym"
-/>T-/>U
*br#t za'as#w
StopieH obrotu zapasw produktw jest miar zdolnoci marketingowych kadry zarzdzajcej"
'rzedstawia on pewne specy#iczne cechy danej ga$zi ;cho5 zachodz tu znaczne rnice mi$dzy
krajami ; i zaley od oglnej sytuacji gospodarczej" 'rzy zaoeniu! e wielkoci tych wskaGnikw s
dost$pne! mog one jednak by5 wykorzystywane w planowaniu #inansowym i ostatecznej ocenie
projektu" Najoglniej mwic! im szybciej nast$puje obrt zapasw! tym lepiej dla #inansw #irmy"
H. O1/0a 8i0a0s#'a
' 'a-u0!a16 0i/)/'0#:1i
'rzewidywania na temat przyszego otoczenia gospodarczego! popytu! produkcji i sprzeday mog
by5 tylko przyblieniem" Niemoliwe jest bowiem okrelenie na podstawie danych z przeszoci
czego wi$cej ni trendw i ich ekstrapolowanie w niepewn przyszo5" +latego spraw o
wyjtkowej wanoci jest okrelenie stopnia wiarygodnoci przyj$tych danych i zaoeH projektu
(koncepcja marketingowa i program sprzeday! wybr lokalizacji i nakadw! wybr technologii!
projekt techniczny! zarzdzanie! zasoby ludzkie i struktura organizacyjna jak rwnie harmonogram
realizacji projektu," +la zminimalizowania stopnia niepewnoci co do wiarygodnoci danych i zaoeH
projektu! ekspert #inansowy powinien sprawdzi5! czy studium #easibility obejmuje wszystkie aspekty
wane dla decyzji inwestycyjnych i #inansowych" Studium musi wi$c wskazywa5 Grda danych! a
wszelkie dokonane zaoenia musz by5 wyjanione i opisane"
-/<T-/<U
2ylko po spenieniu tych
podstawowych wymagaH mona rozpocz5 analiz$ ryzyka projektu" Najcz$ciej wyst$pujcymi
przyczynami niepewnoci s jednak3 in#lacja! zmiany technologiczne! b$dne okrelenie zdolnoci
produkcyjnych! okresu budowy i rozruchu" 'roblem niepewnoci narasta w kolejnych #azach projektu"
Same inwestycje pocigaj wiele wydarzeH i zmian w otoczeniu politycznym! gospodarczym i
spoecznym! jak rwnie zmian w technologii! poziomie wydajnoci i cenach"
Dby przeciwdziaa5 ryzyku zwizanemu z kad wi$ksz inwestycj! zarzdzajcy projektem maj
dwie opcje3 poszukiwa5 sposobw zabezpieczenia si$ od rnego rodzaju ryzyka zidenty#ikowanego
dla projektu albo okreli5 sposoby aktywnej kontroli ryzyka zwanej zarz0dzaniem r!z!kiem (ang" risk
management," Jwnym elementem strategii zabezpieczenia si$ przed ryzykiem jest inwestowanie
tylko wtedy! gdy oczekiwana stopa zwrotu jest wysza od kosztu kapitau powi$kszonego o narzut
zwizany z ryzykiem" Ioncepcja ta ma zastosowanie tylko wtedy! gdy inwestor posiada 'ort&el
inwest!cji (ang" inLestment port#olio,! czyli! inaczej mwic! moe rozoy5 ryzyko zwizane z
inwestowaniem na szereg starannie wybranych projektw inwestycyjnych" 'raktycznie tylko wielkie
grupy przemysowe lub instytucje #inansowe maj tak moliwo5! podczas gdy pozostali inwestorzy
nie dysponuj odpowiednimi rodkami! aby inwestowa5 w rne projekty"
-/>T-/>U
Szacunki *&& i N'4 uzyskiwanych przez konkurenta s najcz$ciej niemoliwe do dokonania na podstawie
publikowanych dokumentw #inansowych (bilans i rachunek wynikw," Wiele wskaGnikw moe natomiast by5 obliczonych
z dostateczn dokadnoci" 2abele porwnawcze wskaGnikw mona take uzyska5 z instytucji badawczych i instytucji
zrzeszajcych producentw z rnych bran"
-/<T-/<U
Na przykad zaoenia dotyczce produkcji i nakadw inwestycyjnych! cen oraz okresu ycia projektu nie zawsze
s prawidowe albo te podejmujcy decyzj$ przewiduj inny scenariusz rozwoju wydarzeH"
Strategia zabezpieczajca! oparta na oszacowaniu prawdopodobieHstwa ryzyka
-/@T-/@U
jest strategi
podstawow dla instytucji #inansowych" W bardzo dynamicznym otoczeniu gospodarczym koncepcja
ta nie jest jednak wystarczajca" Fi$ar skumulowanego zaduenia w wielu krajach rozwijajcych si$
moe by5 w duym stopniu rezultatem koncentracji na stopie zwrotu inwestycji (wyraonej jako
wewn$trzna stopa zwrotu," Studium #easibility powinno wi$c identy#ikowa5 moliwe strategie
kontroli ryzyka i #ormuowa5 projekt zgodnie z orientacj strategiczn opisan w rozdziale pierwszym
i szczegowo omwion w rozdziale ** Poradnika"
'rzy podejmowaniu decyzji co do zasadnoci projektu! trzeba wi$c bra5 pod uwag$ wszystkie
elementy ryzyka oraz moliwe sposoby jego kontroli" &ezerwy tworzone w zwizku z ryzykiem mog
mie5 decydujcy wpyw na rentowno5 projektu i mog! w kraHcowych przypadkach! przeway5 szal$
przy podejmowaniu decyzji o realizacji"
Wczenie aspektw niepewnoci do analizy #inansowej pociga za sob konieczno5 zbadania trzech
zmiennych! tj" przychodw ze sprzeday! kosztw produkcji sprzedanej i nakadw inwestycyjnych"
Zmienne te okrelane s przez wiele czynnikw! przy czym wszystkie zale od cen i iloci" Zesp
opracowujcy projekt powinien okreli5 te zmienne! ktre b$d posiaday decydujcy wpyw na
rentowno5 projektu i std b$d przedmiotem analizy ryzyka" %dpowiednim instrumentem
okrelajcym te decydujce zmienne i stopieH! w jakim wywieraj one wpyw na #inansow
opacalno5 projektu! jest analiza wraliwoci"
;naliza wraliwo)ci
'rzy pomocy analizy wraliwoci moliwe jest pokazanie! jak nadwyki pieni$ne netto i e#ektywno5
projektu zmieniaj si$ wraz ze wzrostem (spadkiem, wartoci rnych parametrw (ceny jednostkowe
sprzeday! koszty jednostkowe! #izyczne rozmiary sprzeday itp"," Dnaliza wraliwoci powinna by5
stosowana ju w etapie planowania! gdy podejmuje si$ decyzje odnonie najwaniejszych nakadw"
Mlement niepewnoci naley zmniejszy5 wtedy poprzez okrelenie wariantu optymistycznego i
pesymistycznego! a nast$pnie najbardziej prawdopodobnej P pre#erowanej przez podejmujcych
decyzj$ P kombinacji nakadw dla projektu w danym otoczeniu gospodarczym (lub dla danego
scenariusza,"
Dby podkreli5 wszystkie decydujce (krytyczne, zmienne! naley najpierw przeanalizowa5 struktur$
przepyww pieni$nych" Najwi$ksze pozycje wpyww i wydatkw s nast$pnie przedmiotem
wariantowania pod wzgl$dem iloci i cen lub obydwu tych parametrw jednoczenie" Na przykad!
zazwyczaj kilka produktw generuje najwi$ksz cz$5 przychodw ze sprzeday projektu! ale to nie
musi wcale oznacza5! e maj one rwnie najwi$kszy udzia w generowaniu zyskw brutto" Std
naley zastosowa5 metod$ bezporedniego naliczania kosztw! aby obliczy5 nadwyki generowane
przez jednostk$ kadego z produktw posiadajcych najwi$kszy udzia w przychodach ze sprzeday"
'odobnie naley zbada5 te spord pozycji kosztw! ktre P w przypadku odchyleH cen i iloci od
przewidywanych P posiadayby najwi$kszy wpyw na wielko5 nadwyki brutto i nadwyki
operacyjnej"
-/=T-/=U
2akie badanie wraliwoci moe by5 dokonane przez przyjmowanie dla decydujcych zmiennych
wartoci ze scenariusza pesymistycznego! normalnego i optymistycznego! a nast$pnie obliczenie
zdyskontowanych strumieni pieni$nych (*&& i N'4, oraz innych wskaGnikw sucych jako miary
oceny projektu" 'rzy pomocy analizy wraliwoci moliwe jest okrelenie najbardziej istotnych dla
projektu nakadw! takich jak surowce i materiay! robocizna czy energia oraz okrelenie moliwoci
ich substytucji jak rwnie okrelenie krytycznych elementw koncepcji marketingowej"
-/.T-/.U
-/@T-/@U
Na przykad ryzyko inwestowania w danym kraju okrelane jest na podstawie oceny sytuacji ekonomicznej i
politycznej! relacji zaduenia do dochodu narodowego itd"
-/=T-/=U
Dnaliza struktury kosztw i obliczania nadwyki brutto oraz nadwyki operacyjnej jest opisana powyej w
podrozdziale F niniejszego rozdziau"
-/.T-/.U
'rzy analizie zmiennych decydujcych (krytycznych,! wane jest nie tylko okrelenie przedziaw u#noci! ale
Stosowanie analizy wraliwoci dla potrzeb #ormuowania projektu zostao zaprezentowane poniej na
przykadzie wpywu zmian w cenach jednostkowych oraz zmiennych i staych kosztach produkcji
(wczajc amortyzacj$, na prg rentownoci"
;naliza 'rogu rentowno)ci ,break-eNen.
Felem analizy rentownoci jest okrelenie punktu rwnowagi! w ktrym przychody ze sprzeday
rwne s kosztom produkcji sprzedanej" Iiedy wielko5 sprzeday (i odpowiadajca jej wielko5
produkcji, znajduje si$ poniej tego punktu! #irma przynosi straty! a w samym punkcie #irma osiga
prg rentownoci! dla ktrego koszty rwnaj si$ przychodom" Dnaliza progu rentownoci pozwala na
porwnanie planowanego stopnia wykorzystania zdolnoci produkcyjnych z poziomem! poniej
ktrego #irma ponosiaby straty" 'rg rentownoci moe by5 take zde#iniowany przy pomocy
#izycznych rozmiarw produkcji lub jako poziom wykorzystania mocy! dla ktrego przychody ze
sprzeday i koszty produkcji s sobie rwne" Wielko5 przychodw ze sprzeday w punkcie progu
rentownoci okrelana jest jako warto5 sprzeday dla progu rentownoci (ang" break;eLen sales,! a
cena jednostkowa w tej sytuacji nazywana jest cen sprzeday progu rentownoci (ang" break;eLen
sales price," Eeeli program produkcji zawiera wiele produktw! wwczas dla danego progu
rentownoci! okrelonego przy pomocy #izycznych rozmiarw sprzeday! istnie5 b$dzie kombinacja
rnych cen produktw! ale nie mona okreli5 jednej ceny progu rentownoci"
Nast$pujce warunki i zaoenia musz by5 spenione przed obliczeniem progu rentownoci3
koszty produkcji i marketingu s #unkcj wielkoci produkcji lub wielkoci sprzeday (np" odnonie
wykorzystania maszyn i urzdzeH,
warto5 produkcji rwna si$ wartoci sprzeday
stae koszty operacyjne s jednakowe dla kadej wielkoci sprzeday
cakowite koszty zmienne zale od rozmiarw produkcji (jednostkowe koszty zmienne s stae, i
wskutek tego cakowite koszty produkcji zmieniaj si$ proporcjonalnie do wielkoci produkcji
jednostkowe ceny sprzeday produktu lub gamy produktw nie ulegaj zmianie z upywem czasu i
zmianami skali produkcjiX warto5 sprzeday jest wi$c #unkcj liniow jednostkowej ceny sprzeday i
iloci sprzedanych produktw
-?1T-?1U
poziom jednostkowych cen sprzeday oraz zmiennych i staych kosztw operacyjnych pozostaj
niezmienne! tj" elastyczno5 cenowa popytu na nakady i produkty jest rwna zeru
wartoci progu rentownoci obliczane s dla jednego produktu! w przypadku wyst$powania grupy
produktw struktura produkowanych iloci pozostaje niezmienna"
'oniewa powysze zaoenia najcz$ciej nie s dotrzymywane w rzeczywistoci! prg rentownoci
(stopieH wykorzystania mocy, naley podda5 analizie wraliwoci przyjmujc rne poziomy kosztw
staych i zmiennych oraz cen sprzeday" *lustracja gra#iczna progu rentownoci jest bardzo przydatna
do szczegowej analizy rezultatw obliczeH (rysunek 666*," StopieH nachylenia prostych
przedstawiajcych koszty i sprzeda oraz usytuowanie punktu rwnowagi w stosunku do cakowitych
zdolnoci produkcyjnych moe ujawni5 potencjalne saboci projektu"
;lgebraiczne okre)lenie 'rogu rentowno)ci
take okrelenie moliwych przyczyn odchyleH od wartoci przewidywanych" Dnaliza powinna okrela5 czynniki w
najwi$kszym stopniu wpywajce na zmienne krytyczne! takie jak moliwe problemy zwizane z transportem i
zaopatrzeniem w materiay! moliwe #luktuacje cen na najwaniejsze produkty i zmiany poziomu zaopatrzenia na wysoce
konkurencyjnym! spekulacyjnym lub niestabilnym rynku"
-?1T-?1U
Dnaliza progu rentownoci moe by5 rwnie prowadzona przy przyj$ciu nieliniowych #unkcji kosztw i
sprzeday! co nie jest prezentowane w niniejszym Poradniku" (przyp" tumacza,
'rg rentownoci wyraany w #izycznych jednostkach produktu 6! ktre mog by5 wyprodukowane i
sprzedane! aby w peni pokry5 roczne koszty stae 3
&
dla danych jednostkowych cen sprzeday '
s
i
jednostkowych kosztw zmiennych c
N
oblicza si$ nast$pujco3


albo
















6wagi:
Wszystkie koszty i przychody odnosz si$ do jednego roku"
KM4 ] warto5 sprzeday dla progu rentownoci
KM' ] poziom produkcji dla progu rentownoci
W powyszym rwnaniu wylicza si$ ilo5 jednostek 6 (albo stop$ wykorzystania zdolnoci
produkcyjnych, dla danych wartoci '
s
! c
N
i 3
&
" 9oliwe jest take obliczenie '
s
! ceny sprzeday dla
progu rentownoci przy danych wielkociach produkcji i kosztw" W przypadku wi$cej ni jednego
produktu! np" produktw D i K! prg rentownoci b$dzie de#iniowany na podstawie nast$pujcej
#ormuy3

,'
s;
- c
N;
. 6
;
R ,'
sC
- c
NC
.6
C
S 3
&,;RC.

Dnalizy progu rentownoci dokonuje si$ bez uwzgl$dnienia lub cznie z kosztami #inansowymi" W
ostatnim przypadku! roczne koszty #inansowe naley wczy5 do kosztw staych! poniewa odsetki
pacone s od stanu zaduenia w danym roku! cakowite koszty stae nie s zazwyczaj jednakowe dla
kadego roku w okresie uruchamiania produkcji i w pocztkowej #azie operacyjnej" Std analizy progu
rentownoci dokonuje si$ dla kadego roku tej #azy projektu"
-?-T-?-U

;naliza 'rawdo'odobiestwa
%pisana powyej analiza wraliwoci pozwala na identy#ikacj$ wszystkich krytycznych zmiennych! w
szczeglnoci za tych! ktrych odchylenia od wartoci przewidywanych w znacznym stopniu
wpyn$yby na opacalno5 projektu" W rzeczywistoci nie wszystkie zmienne odchylaj si$ w tym
-?-T-?-U
2o samo jest prawdziwe dla kosztw produkcji i marketingu! poniewa rne pozycje kosztw mog si$ zmienia5
w rezultacie pojawiania si$ ekstra kosztw w pocztkowej #azie operacyjnej"
& N s
3 6 c ' = , (
, (
N s
&
c '
3
6

=
R,su0/! ;;;I. O!-/:l/0i/ )-#2u -/0(#'0#:1i
'olumen produkcji Ajako K wykorzystania zdolno6ci produkcyjnychB
'arto6L
AdolaryB
B$
prg rentowno6ci Abreak/eZenB B$:
B$P
Strata
#ysk
4oszty zmienne
4oszty sta8e
Przychody ze sprzeda5y
og8em
4oszty ca8kowite
samym kierunku i w takim samym stopniu" %dchylenia te mog nastpi5 w dowolnym momencie
okresu budowy oraz w #azie eksploatacyjnej projektu" 'rzy pomocy metod prawdopodobieHstwa
moliwe jest ich wczenie w ocen$ #inansow i ewaluacj$ projektu"
'rzede wszystkim inwestor musi oceni5 prawdopodobieHstwo scenariusza" Na przykad! moliwe jest!
e konkurenci
-?0T-?0U
nie b$d robi5 nic! obni ceny sprzeday czy te nasil promocj$ sprzeday"
Iada z tych reakcji wymagaaby strategii przeciwdziaania i miaaby wpyw na poziom przychodw
ze sprzeday (iloci! ceny, i kosztw" Iadej z moliwych reakcji konkurencji mona oczekiwa5 z
pewnym prawdopodobieHstwem3 brak reakcji P 1!-! obnika cen P 1!?! dziaania promocyjne P 1!/!
obnika cen i dziaania promocyjne P 1!0" Najprostsza metoda polega na przypisaniu kademu
wariantowi prawdopodobieHstwa i miary rentownoci (np" rocznej stopy zwrotu! *&&! N'4,! a
nast$pnie pomnoenia kadej miary przez odpowiedni wspczynnik prawdopodobieHstwa! jak to
pokazano w tabeli ="
Ta&/la R. O&li15a0i/ 'a-(#:1i 'a>#0/. IRR
+ariant
Prawdo'odobiestw
o
@// +arto)5 waona @//
Krak reakcji 1!- 01!1 0!1
%bnika cen 1!? -=!> @!?
'romocja 1!/ -.!1 >!@
%bnika cen i dziaania
promocyjne
1!0 -@!> /!>
&azem -!1 P -=!<
Waona warto5 *&& wyliczona w tabeli = ma ograniczone zastosowanie w ocenie inwestycji" Nie
oznacza ona bowiem! e inwestycja b$dzie miaa przeci$tn stop$ zwrotu -=!<[" 9oe jednak okaza5
si$ przydatna do ustalania kolejnoci projektw" Mksperci mog z powyszego wysun5 wniosek! e s
? na -1 szanse! e stopa zwrotu wyniesie -.[ lub wi$cej! <1[ szans na to! e stopa zwrotu b$dzie
zawarta mi$dzy -@!> i -=!>[ jako rezultat okrelonej reakcji konkurentw" 'rzy przyj$ciu przez
inwestorw stopy granicznej -=[! projekt powinien by5 odrzucony dla zaoenia ZA; 1!>[ poziomu
u#noci dla *&& (tj" oczekuje si$! i *&& wyniesie mi$dzy -@!> i -=!>[ z prawdopodobieHstwem 1!<,"
Z punktu widzenia oceny projektu wane jest jednak nie tylko okrelenie krytycznych zmiennych! ich
prawdopodobnych wartoci i oddziaywania! ale take czasu! kiedy odchylenia tych wartoci mog
nastpi5" Na przykad zachodzi zasadnicza rnica! gdy ceny spadaj w okresie rozruchu lub po
okresie zwrotu inwestycji" W przypadku! gdy istnieje wi$cej zmiennych krytycznych! stosuje si$
modele stochastyczne! w ktrych kadej zmiennej przypisuje si$ przedziay u#noci i zawarte w tych
przedziaach wartoci losowe" +la takiej kombinacji losowych wartoci sald pieni$nych oblicza si$
mierniki itd"! czasami powtarzajc obliczenia dla otrzymania serii danych dla oceny projektu"
Wprowadzenie modeli stochastycznych moe by5 ciekaw metod uzupeniajc! ale moe te
stwarza5 wraenie dokadnoci! ktra w rzeczywistoci nie istnieje"
-?/T-?/U
Warto5 analizy prawdopodobieHstwa polega jednak na moliwoci okrelenia i wyjanienia wydarzeH
mogcych zagrozi5 projektowi oraz okrelenia moliwych strategii przeciwdziaania takim sytuacjom"
-?0T-?0U
'orwnaj analiza konkurencji w rozdziale **! podrozdzia K"
-?/T-?/U
Eednym z problemw jest to! e zmienne nie s niezalene! np" koszty produkcji nawozw azotowych zale w
znacznym stopniu od kosztw energii! podczas gdy ich ceny rynkowe zale od zaopatrzenia i popytu jak rwnie kosztw
produkcji" %krelenie tych wspzalenoci jest warunkiem wst$pnym zastosowania modeli stochastycznych! ale take
rozwoju strategii inwestycyjnej! produkcyjnej i marketingowej"
Wprowadzenie analizy wraliwoci i prawdopodobieHstwa zwi$ksza znacznie ilo5 obliczeH! gdy dla
kadej wartoci zmiennej musz by5 dokonane obliczenia wraz z okreleniem prawdopodobieHstwa
zaistnienia" +ost$pno5 odpowiednich i wiarygodnych modeli komputerowych jest wi$c warunkiem
zastosowania tych metod"
*cena r!z!ka zwi0zanego z in&lacj0
'roblem! czy w analizie #inansowej powinno si$ stosowa5 ceny stae czy zmienne! zosta ju
omwiony w podrozdziale K tego rozdziau" 'okazano! e w ocenie przepyww pieni$nych i
e#ektywnoci projektu pomin5 mona e#ekty in#lacji wtedy! gdy relatywne ceny najwaniejszych
nakadw i produktw pozostaj niezmienne w cigu okresu ycia projektu" Eeeli jednak istnieje
prawdopodobieHstwo! e relatywne ceny si$ zmieni (np" koszty robocizny oraz importowanych dbr i
usug! nakady na inwestycje odtworzeniowe i ceny na produkowane dobra na rynku lokalnym i
mi$dzynarodowym,! wwczas naley przeanalizowa5 w studium #easibility wraliwo5
prognozowanych przepyww pieni$nych na e#ekty in#lacyjne" 'rzy tym! analiza nie moe si$
ogranicza5 do okrelenia wraliwoci na zmiany relatywnych cen nakadw i produktw! ale powinna
okrela5 take moliwe strategie przeciwdziaania ryzyku zwizanemu z in#lacj (na przykad
wszelkie umowy powinny zawiera5 klauzule odpowiedniej eskalacji cen,"
W przypadku hiperin#lacji! dochd albo e#ektywno5 inwestycji moe by5 najlepiej obliczona przy
zaoeniu cen staych" Eeeli oczekuje si$ znacznych relatywnych zmian cen! naley dokona5
odpowiednich dostosowaH" Na przykad! zakadajc e stopa in#lacji wynosi B i przeci$tny wzrost
kosztw robocizny wynosi B Z -!>[! przepywy pieni$ne naley oblicza5 w cenach staych! z
wyjtkiem kosztw robocizny! ktre powinny by5 zwi$kszane o -!>[ rocznie" Eeeli wzrost cen
ktrego produktu jest niszy ni oglna stopa in#lacji! to negatywny wspczynnik in#lacji (spadek
cen, jest przypisywany temu produktowi"
'lanowanie #inansowe w przypadkach wysokiej stopy in#lacji! zwaszcza hiperin#lacji! wymaga
stosowania specjalnych metod ksi$gowych! pozostajcych w zgodzie z przepisami kraju! w ktrym
projekt jest zlokalizowany"
-??T-??U
9etody te obejmuj cz$ste przeszacowania wartoci ksi$gowej
rodkw trwaych i obrotowych (w tym take dostosowanie rocznych odpisw amortyzacyjnych,! jak
rwnie zobowizaH #irmy"
:easing# &yzyko in#lacji moe mie5 wpyw na decyzje! czy dzierawi5 czy kupowa5 wyposaenie
#abryki" Eeeli przysze patnoci okrelone zostay jako stae w wyraeniu pieni$nym! jak to
zazwyczaj ma miejsce! in#lacja zwi$ksza atrakcyjno5 leasingu! poniewa ryzyko zwizane z in#lacj
przenoszone jest na leasingodawc$"
I. O1/0a 7a!-#/!#0#7i150a
Eak wspominano wczeniej! ocena #inansowa nakierowana jest na oszacowanie #inansowej i handlowej
zasadnoci projektu z punktu widzenia inwestorw i #inansujcych projekt" &ezultaty projektu
oceniane s w kontekcie jego otoczenia! przy przyj$ciu wszystkich nakadw na projekt jako wydat ;
kw! a przychodw z dziaalnoci (przychodw ze sprzeday, jako wpyww pieni$nych" Zasoby
#inansowe potrzebne dla realizacji i #unkcjonowania projektu s wpywami z punktu widzenia #irmy
(wydatkami z punktu widzenia bankw! udziaowcw itd",! a koszty #inansowe jak rwnie spaty
zobowizaH s wydatkami pieni$nymi #irmy" Wszystkie nakady i produkty s wyceniane po cenach
rynkowych" %znacza to! e dokonujcy analizy i podejmujcy decyzj$ mierz wszelkie dochody netto
i korzyci! jakie przynosi projekt w kategoriach #inansowych wczajc korzyci netto z caego
-??T-??U
'orwnaj bibliogra#i$ na koHcu rozdziau"
projektu! jak i nadwyk$ pozostajc dla inwestorw (wacicieli kapitau zakadowego,"
)wzgl$dniaj take pre#erencje czasowe inwestorw i instytucji #inansowych"
'rojekt inwestycyjny naley rozpatrzy5 take w szerszym kontekcie spoecznym i z punktu widzenia
gospodarki narodowej" Eest to istotne! gdy cele strategiczne i polityka inwestycyjna okrelona przez
inwestorw nie zawsze b$dzie zharmonizowana ze spoeczno;ekonomiczn polityk kraju lub regionu"
+latego te! jak rwnie w celu okrelenia spoecznej polityki inwestowania!
-?>T-?>U
naley dokona5
oceny korzyci netto projektu z punktu widzenia spoeczno;ekonomicznego" *nwestorzy s zazwyczaj
mao zainteresowani tak ocen" S jednak dwie przyczyny powodujce! e warto jest wczy5 ocen$
aspektw publicznych do studium #easibility" 'o pierwsze! otoczenie ekonomiczne i jego przyszy
rozwj mog mie5 znaczne oddziaywanie na projekt! zwaszcza polityka w zakresie spoecznego
podziau dochodw! ochrony rodowiska naturalnego! handel mi$dzynarodowy itd" 'o drugie! mona
wykorzystywa5 argument korzyci ekonomicznych do uzyskania pewnych rodkw polityki
publicznej (takich jak ochrona przed importem po cenach dumpingowych! udzielenie zgody lub
pozwoleH na nabycie zagranicznych technologii! aprobata dla udziau partnera zagranicznego czy
udzielenie gwarancji rzdowych,"
*stnieje wiele przyczyn potrzeby okrelenia publicznego zainteresowania ocen makroekonomiczn
projektu" Na przykad! przy braku VidealnegoW rynku! mechanizm rynkowy nie moe zapewni5
optymalnej alokacji zasobw z oglnonarodowego punktu widzenia" 9aksymalizacja nadwyki
#inansowej na szczeblu #irmy nie odzwierciedla penej realizacji celw oglnonarodowych" Fzasami
brak jest odpowiedniej konkurencji! co pozwala niektrym #irmom na uzyskanie pozycji
monopolistycznej" Z drugiej strony! interwencja rzdu (poprzez podatki! subsydia! ca! stop$
procentow! kontrol$ cen! kwotowanie importu itd", doprowadza do zakceH na rynkach dbr i usug!
co w rezultacie powoduje! e ceny nie odzwierciedlaj prawdziwej ekonomicznej wartoci tych dbr i
usug"
Zakres oceny makroekonomicznej (z punktu widzenia gospodarki narodowej, projektu mona okreli5
nast$pujco3
ocenia si$ wpyw projektu na rozwj gospodarki narodowej
nakady i produkty wyceniane s w cenach dualnych (ang" shadow prices,!
-?<T-?<U
ktre odzwierciedlaj
ich prawdziw warto5 w gospodarce narodowej
uwzgl$dnia si$! tam gdzie ma to znaczenie! e#ekty bezporednie dla gospodarki (w tym import!
eksport! zatrudnienie! zasoby waluty zagranicznej! poda i popyt! warunki ekologiczne itd", oraz
e#ekty porednie (wpyw na dziaalno5 w innych sektorach poprzez zmniejszenie niewykorzystanych
zainstalowanych mocy produkcyjnych! pobudzanie nowych inicjatyw inwestycyjnych itd",X e#ekty te
mog oznacza5 koszty lub korzyci ekonomiczne zarwno mierzalne! jak i niemierzalne
uwzgl$dnia si$ pre#erencje spoeczne"
-?@T-?@U
9akroekonomiczna ocena projektu przekracza zakres niniejszego Poradnika% 'rzy ocenie
oddziaywania mona stosowa5 jedn z dwch metod opracowanych w tym celu" 'odstawowe metody
s omwione szczegowo w rnych publikacjach wymienionych w bibliogra#ii do tego rozdziau"
TABLICE DLA ANALIZY FINANSOWE+
(8HA(8HB
-?>T-?>U
Na przykad zach$ty do inwestowania w przypadkach! gdy projekt jest korzystny dla gospodarki! ale
niedostatecznie atrakcyjny z punktu widzenia inwestora! albo rodki prohibicyjne w postaci wysokich podatkw i ce dla
pewnych obszarw lub technologii w przypadku! gdy inwestycja ma negatywny wpyw w postaci kosztw spoecznych dla
gospodarki"
-?<T-?<U
Feny dualne okrelaj warto5 dbr i usug przy zaoeniu braku dystorcji rynkowych" % ile w analizie #inansowej
wykorzystywane s ceny rynkowe! to ceny dualne! okrelajce warto5 nakadw i produktw lepiej ni ceny rynkowe!
uwaane s za rodzaj skorygowanych cen rynkowych! wykorzystywanych w ocenie makroekonomicznej" Feny dualne
okrela si$ zazwyczaj tylko dla gwnych czynnikw produkcji oraz nakadw i produktw projektu! oraz w przypadkach!
gdy dystorcje rynkowe s najwi$ksze"
-?@T-?@U
Spoeczne pre#erencje czasowe odzwierciedlaj wagi nadawane przez spoeczeHstwo przyszej i teraGniejszej
konsumpcji" W ocenie makroekonomicznej pre#erencje te wyraane s przez spoeczn stop$ dyskontow! ktra rni si$ od
indywidualnej stopy dyskontowej zastosowanej w analizie #inansowej"
-?=

T;C=@3; D-(K(% 3akowite nakad! inwest!c!jne na )rodki trwae
Ca$!#'i(/ 0a!$a3, i0'/s(,1,.0/ 0a :-#3!i (-'a$/ C(,siE1/ NCUD
/odzaj inwest!cji
z
tablic!
/azem
a
budowa
/azem
b
eks'loatacja
Cudowa Eks'loatacja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH
-" Ziemia 4;l 01 P 01 P P P P P P P
0" 'rzygotowanie terenu 4;l <1 P >1 -1 P P P P P P
/" 'race inynieryjne! budynki budowle 4*;/ 0.11 P
-11
1
-.1
1
P P P P P P
?" 9aszyny i urzdzenia 4*;0 />11 >11
->1
1
011
1
P P P P P >11
>" Wyposaenie pomocnicze 4*;0 >11 >11 P >11 P P P P P >11
<" %chrona rodowiska P P P P P P P P P
'rzygotowanie terenu 4;0 P P P P P P P P P P
'race inynieryjne 4*;/ P P P P P P P P P P
9aszyny i urzdzenia 4*;0 P P P P P P P P P P
@" Wartoci niematerialne @/1 P ?/1 /11 P P P P P P
2echnologia 4*;- P P P P P P P P P P
&ealizacja obiektu *6;0 P P P P P P P P P P
*nne nakady oglne *6;0 P P P P P P P P P P
=" &ezerwy P P P P P P P P P P
FD_I%W*2M NDI_D+\ *NWMS2\F\ENM

@@-1 -111
/11
1
?@-
1
P P P P P -111
)dzia zagraniczny ([,

/<!0 ?1!1 //!/ /=!1 P P P P P ?1!1
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
a
Pocz0tkowe nakad! na )rodki trwae
ata: (IGGKGGKGG
b
?akad! na )rodki trwae w okresie eks'loatacji
T;C=@3; D-(K1% 3akowite nakad! inwest!c!jne na )rodki trwae: zagraniczne lub krajowe
Ca$!#'i(/ 0a!$a3, i0'/s(,1,.0/ 0a :-#3!i (-'a$/ C(,siE1/ NCUD Za2-a0i150/ G;H K-a.#'/ G H
/odzaj inwest!cji
z
tablic!
/azem
a
budowa
/azem
b
eks'loatacja
Cudowa Eks'loatacja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH
-" Ziemia 4;l P P P P P P P P P P
0" 'rzygotowanie terenu 4;l -1 P P -1 P P P P P P
/" 'race inynieryjne! budynki budowle 4*;/ -11 P P -11 P P P P P P
?" 9aszyny i urzdzenia 4*;0 0>11 011
-11
1
->1
1
P P P P P 011
>" Wyposaenie pomocnicze 4*;0 P 011 P P P P P P P 011
<" %chrona rodowiska P P P P P P P P P P
'rzygotowanie terenu 4;- P P P P P P P P P P
'race inynieryjne 4*;/ P P P P P P P P P P
9aszyny i urzdzenia 4*;0 P P P P P P P P P P
@" Wartoci niematerialne -=1 P P -=1 P P P P P P
2echnologia 4*;- P P P P P P P P P P
&ealizacja obiektu *6;0 P P P P P P P P P P
*nne nakady oglne *6;0 P P P P P P P P P P
=" &ezerwy P P P P P P P P P P
FD_I%W*2M NDI_D+\ *NWMS2\F\ENM

0@.1 ?11
-11
1
-@.
1
P P P P P ?11
)dzia zagraniczny ([,

/<!0 ?1!1 //!/ /=!1 P P P P P ?1!1
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
a
Pocz0tkowe nakad! na )rodki trwae
ata: (IGGKGGKGG
b
?akad! na )rodki trwae w okresie eks'loatacji
T;C=@3; D-1K(% 3akowite ka'itaowe w!datki 'rzed'rodukc!jne
Ca$!#'i(/ !a)i(a$#'/ ',3a(!i )-5/3)-#3u!1,.0/ C(,siE1/ NCUD
7ategoria w!datk#w
z
tablic!
/azem
a
budowa
/azem
b
eks'loatacja
Cudowa Eks'loatacja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH
-" Studia przedinwestycyjne **;-
P P P P P P P P P P
0" Kadania wst$pne **;- P P P P P P P P P P
/" 2worzenie #irmy! opaty prawne *6;0 P P P P P P P P P P
?" Zarzdzanie! organizacja *6;0 P P P P P P P P P P
>" Zakup technologii *6;0 P P P P P P P P P P
<" Szczegowe projektowanie!
kontrakty
*6;0 P P P P P P P P P P
@" 9arketing przedprodukcyjny *6;0 P P P P P P P P P P
=" %dbir i rozruch *6;0 P P P P P P P P P P
." *nne wydatki kapitaowe (emisja
akcji,
*6;0 /1= P 0.- -@ P P P P P P
-1" &ezerwa *6;0 P P P P P P P P P P
'&ZM+'&%+)IF\ENM NDI_D+\
ID'*2D_%WM (bez odsetek,
/1= P 0.- -@ P P P P P P
--" %dsetki zapaconeAnalene 6;@A? /10 P 0. 0@/ P P P P P P
&DZM9 W\+D2I*
'&ZM+'&%+)IF\ENM

<-1 P /01 0.1 P P P P P P
)dzia zagraniczny ([,

/?!? P 0-!. ?=!/ P P P P P P
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
a
Pocz0tkowe nakad! na )rodki trwae
ata: (IGGKGGKGG
b
?akad! na )rodki trwae w okresie eks'loatacji
T;C=@3; D-1K1% 3akowite ka'itaowe w!datki 'rzed'rodukc!jne: zagraniczne lub krajowe
Ca$!#'i(/ !a)i(a$#'/ ',3a(!i )-5/3)-#3u!1,.0/ C(,siE1/ NCUD Za2-a0i150/ G;H K-a.#'/ G H
7ategoria w!datk#w
z
tablic!
/azem
a
budowa
/azem
b
eks'loatacja
Cudowa Eks'loatacja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH
-" Studia przedinwestycyjne **;-
P P P P P P P P P P
0" Kadania wst$pne **;- P P P P P P P P P P
/" 2worzenie #irmy! opaty prawne *6;0 P P P P P P P P P P
?" Zarzdzanie! organizacja *6;0 P P P P P P P P P P
>" Zakup technologii *6;0 P P P P P P P P P P
<" Szczegowe projektowanie!
kontrakty
*6;0 P P P P P P P P P P
@" 9arketing przedprodukcyjny *6;0 P P P P P P P P P P
=" %dbir i rozruch *6;0 P P P P P P P P P P
." *nne wydatki kapitaowe (emisja
akcji,
*6;0 ?= P ?- @ P P P P P P
-1" &ezerwa *6;0 P P P P P P P P P P
'&ZM+'&%+)IF\ENM NDI_D+\
ID'*2D_%WM (bez odsetek,
?= P ?- @ P P P P P P
--" %dsetki zapaconeAnalene 6;@A> -<0 P 0. -// P P P P P P
&DZM9 W\+D2I*
'&ZM+'&%+)IF\ENM

0-1 P @1 -?1 P P P P P P
)dzia zagraniczny ([,

/?!? P 0-!. ?=!/ P P P P P P
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
a
Pocz0tkowe nakad! na )rodki trwae
ata: (IGGKGGKGG
b
?akad! na )rodki trwae w okresie eks'loatacji
T;C=@3; D-2K(% 3akowite koszt! roczne 'rodukcji s'rzedanej
Ca$!#'i(/ !#s5(, -#150/ )-#3u!1.i s)-5/3a0/. C(,siE1/ NCUD
/odzaj koszt#w
z
tablic!
Produkcja
(II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III 1JJJ 1JJ( 1JJ1
1JJ2-
1JJP
Zdolno5 produkcyjna ([,

>> @> .1 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11
-" Surowce i materiay

P P P P P P P P P P P
Surowiec D
4*;
?
A
0
-0<
>
-@0
>
01@
1
0/11 0/11
0/1
1
0/1
1
0/1
1
0/11
0/1
1
0/11
Surowiec K
4*;
?
A
0
--=
0
-<-
0
-./
>
0->1 0->1
0->
1
0->
1
0->
1
0->1
0->
1
0->1
0" Zaopatrzenie #abryczne
4*;
?
A
0
0?= //= ?1> ?>1 ?>1 ?>1 ?>1 ?>1 ?>1 ?>1 ?>1
/" Zuycie cz$ci zamiennych
4*;
?
A
0
0>1 0>1 0>1 0>1 0>1 0>1 0>1 0>1 0>1 0>1 0>1
?" Naprawy i remonty! materiay
4*;
?
A
0
-./ 0</ /-> />1 />1 />1 />1 />1 />1 />1 />1
>" %paty licencyjne 4l;?A0 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1
<" &obocizna 4***;0 <=@ ./@
--0
>
-0>1 -0>1
-0>
1
-0>
1
-0>
1
-0>1
-0>
1
-0>1
Wykwali#ikowana P P P P P P P P P P P
Niewykwali#ikowana P P P P P P P P P P P
@" Narzuty na pace (podatki itd", 4***;0 P P P P P P P P P P P
=" Ioszty oglno#abryczne
4*;
?
A
0
-/0
1
-/0
1
-/0
1
-/01 -/01
-/0
1
-/0
1
-/0
1
-/01
-/0
1
-/01
'ace P P P P P P P P P P P
Wydatki socjalne P P P P P P P P P P P
9ateriay i usugi P P P P P P P P P P P
Fzynsze! leasing (#abryczny, P P P P P P P P P P P
)bezpieczenia P P P P P P P P P P P
I%SZ2\ 7DK&\FZNM

>-@
>
<?@
>
@?>
1
=-11 =-11
=-1
1
=-1
1
=-1
1
=-11
=-1
1
=-11
." Ioszty oglnoadministracyjne 4**;0 >11 >11 >11 >11 >11 >11 >11 >11 >11 >11 >11
Wynagrodzenia! pace P P P P P P P P P P P
Wydatki socjalne itd P P P P P P P P P P P
Fzynsze! opaty leasingowe P P P P P P P P P P P
9ateriay i usugi P P P P P P P P P P P
)bezpieczenie P P P P P P P P P P P
I%SZ2\ %'M&DF\ENM
><@
>
<.@
>
@.>
1
=<11 =<11
=<1
1
=<1
1
=<1
1
=<11
=<1
1
=<11
-1" Dmortyzacja @=1 @=1 @=1 @=1 @=1 @=1 =?1 =?1 =?1 ?.1 --1
--" Ioszty #inansowe
%dsetki 6;@A? >00 >?< ?>/ //. 0/= -/< ?> P P P P
%paty leasingowe P P P P P P P P P P P
FD_I%W*2M I%SZ2\ '&%+)IFE*
<..
@
=/1
-
.-=
/
.@-. .<-=
.>-
<
.?=
>
.??
1
.??1
.1.
1
=@-1
-0" Kezporednie koszty marketingu ***;/ @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1
'ace itd" P P P P P P P P P P P
Fzynsze! opaty leasingowe P P P P P P P P P P P
*nne koszty bezporednie P P P P P P P P P P P
-/" 'orednie koszty marketingu ***;/ 0</ 0.0 /-> //1 //1 //1 //1 //1 //1 //1 //1
'ace itd" P P P P P P P P P P P
Fzynsze! opaty leasingowe P P P P P P P P P P P
*nne koszty bezporednie P P P P P P P P P P P
I%SZ2\ '&%+)IFE* S'&ZM+DNME
@/-
1
=<<
/
.><
=
-1--
.
-11-
=
..-
<
.==
>
.=?
1
.=?1
.?.
1
.--1
)dzia kosztw zagranicznych ([, 0<!1 0@!0 0@!= 0=!- 0=!1 0@!= 0@!< 0@!@ 0@!@ 0<!- 0<!@
)dzia kosztw zmiennych ([, >1!1 >@!< <0!< <>!@ <<!? <@!- <@!/ <@!< <@!< @1!- @/!1
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
ata: (IGGKGGKGG
T;C=@3; D-2K1% 3akowite koszt! roczne 'rodukcji s'rzedanej: zagraniczne lub krajowe
Ca$!#'i(/ !#s5(, -#150/ )-#3u!1.i s)-5/3a0/. C(,siE1/ NCUD Za2-a0i150/ G;H K-a.#'/ G H
/odzaj koszt#w
z
tablic!
Produkcja
(II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III 1JJJ 1JJ( 1JJ1 1JJ2-1JJP
Zdolno5 produkcyjna ([,

>> @> .1 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11
-" Surowce i materiay

P P P P P P P P P P P
Surowiec D 4*;?A0 -0<> -@0> 01@1 0/11 0/11 0/11 0/11 0/11 0/11 0/11 0/11
Surowiec K 4*;?A0 P P P P P P P P P P P
0" Zaopatrzenie #abryczne 4*;?A0 P P P P P P P P P P P
/" Zuycie cz$ci zamiennych 4*;?A0 P P P P P P P P P P P
?" Naprawy i remonty! materiay 4*;?A0 P P P P P P P P P P P
>" %paty licencyjne 4l;?A0 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1
<" &obocizna 4***;0 P P P P P P P P P P P
Wykwali#ikowana P P P P P P P P P P P
Niewykwali#ikowana P P P P P P P P P P P
@" Narzuty na pace (podatki itd", 4***;0 P P P P P P P P P P P
=" Ioszty oglno#abryczne 4*;?A0 P P P P P P P P P P P
'ace P P P P P P P P P P P
Wydatki socjalne P P P P P P P P P P P
9ateriay i usugi P P P P P P P P P P P
Fzynsze! leasing (#abryczny, P P P P P P P P P P P
)bezpieczenia P P P P P P P P P P P
I%SZ2\ 7DK&\FZNM

-0.> -@>> 0-11 0//1 0//1 0//1 0//1 0//1 0//1 0//1 0//1
." Ioszty oglnoadministracyjne 4**;0 P P P P P P P P P P P
Wynagrodzenia! pace P P P P P P P P P P P
Wydatki socjalne itd P P P P P P P P P P P
Fzynsze! opaty leasingowe P P P P P P P P P P P
9ateriay i usugi P P P P P P P P P P P
)bezpieczenie P P P P P P P P P P P
I%SZ2\ %'M&DF\ENM -0.> -@>> 0-11 0//1 0//1 0//1 0//1 0//1 0//1 0//1 0//1
-1" Dmortyzacja /11 /11 /11 /11 /11 /11 /11 /11 /11 >1 P
--" Ioszty #inansowe
%dsetki 6;@A> 01= -.= ->< --? @/ /- P P P P P
%paty leasingowe P P P P P P P P P P P
FD_I%W*2M I%SZ2\ '&%+)IFE* -=1/ 00>/ 0>>< 0@?? 0@1/ 0<<- 0</1 0</1 0</1 0/=1 0//1
-0" Kezporednie koszty marketingu ***;/ @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1 @1
'ace itd" P P P P P P P P P P P
Fzynsze! opaty leasingowe P P P P P P P P P P P
*nne koszty bezporednie P P P P P P P P P P P
-/" 'orednie koszty marketingu ***;/ /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1 /1
'ace itd" P P P P P P P P P P P
Fzynsze! opaty leasingowe P P P P P P P P P P P
*nne koszty bezporednie P P P P P P P P P P P
I%SZ2\ '&%+)IFE* S'&ZM+DNME -.1/ 0/>/ 0<>< 0=?? 0=1/ 0@<- 0@/1 0@/1 0@/1 0?=1 0?/1
)dzia w caoci ([, 0<!1 0@!0 0@!= 0=!- 0=!1 0@!= 0@!< 0@!@ 0@!@ 0<!- 0<!@
)dzia kosztw zmiennych ([, /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!<
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
ata: (IGGKGGKGG
T;C=@3; D-2K2% 3akowite koszt! roczne 'rodukcji s'rzedanej: zmienne lub stae
Ca$!#'i(/ !#s5(, -#150/ )-#3u!1.i s)-5/3a0/. C(,siE1/ NCUD Z7i/00/ G;H S(a$/ G H
/odzaj koszt#w
z
tablic!
Produkcja
(II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III 1JJJ 1JJ( 1JJ1 1JJ2-1JJP
Zdolno5 produkcyjna ([,

>> @> .1 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11
-" Surowce i materiay

P P P P P P P P P P P
Surowiec D 4*;?A0 -0<> -@0> 01@1 0/11 0/11 0/11 0/11 0/11 0/11 0/11 0/11
Surowiec K 4*;?A0 --=0 -<-0 -./> 0->1 0->1 0->1 0->1 0->1 0->1 0->1 0->1
0" Zaopatrzenie #abryczne 4*;?A0 0?= //= ?1> ?>1 ?>1 ?>1 ?>1 ?>1 ?>1 ?>1 ?>1
/" Zuycie cz$ci zamiennych 4*;?A0 P P P P P P P P P P P
?" Naprawy i remonty! materiay 4*;?A0 -./ 0</ /-> />1 />1 />1 />1 />1 />1 />1 />1
>" %paty licencyjne 4l;?A0 P P P P P P P P P P P
<" &obocizna 4***;0 <=@ ./@ --0> -0>1 -0>1 -0>1 -0>1 -0>1 -0>1 -0>1 -0>1
Wykwali#ikowana P P P P P P P P P P P
Niewykwali#ikowana P P P P P P P P P P P
@" Narzuty na pace (podatki itd", 4***;0 P P P P P P P P P P P
=" Ioszty oglno#abryczne 4*;?A0 P P P P P P P P P P P
'ace P P P P P P P P P P P
Wydatki socjalne P P P P P P P P P P P
9ateriay i usugi P P P P P P P P P P P
Fzynsze! leasing (#abryczny, P P P P P P P P P P P
)bezpieczenia P P P P P P P P P P P
I%SZ2\ 7DK&\FZNM

/>@> ?=@> >=>1 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11
." Ioszty oglnoadministracyjne 4**;0 P P P P P P P P P P P
Wynagrodzenia! pace P P P P P P P P P P P
Wydatki socjalne itd P P P P P P P P P P P
Fzynsze! opaty leasingowe P P P P P P P P P P P
9ateriay i usugi P P P P P P P P P P P
)bezpieczenie P P P P P P P P P P P
I%SZ2\ %'M&DF\ENM />@> ?=@> >=>1 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11
-1" Dmortyzacja P P P P P P P P P P P
--" Ioszty #inansowe
%dsetki 6;@A? P P P P P P P P P P P
%paty leasingowe P P P P P P P P P P P
FD_I%W*2M I%SZ2\ '&%+)IFE* />@> ?=@> >=>1 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11 <>11
-0" Kezporednie koszty marketingu ***;/ P P P P P P P P P P P
'ace itd" P P P P P P P P P P P
Fzynsze! opaty leasingowe P P P P P P P P P P P
*nne koszty bezporednie P P P P P P P P P P P
-/" 'orednie koszty marketingu ***;/ =/ --0 -/> ->1 ->1 ->1 ->1 ->1 ->1 ->1 ->1
'ace itd" P P P P P P P P P P P
Fzynsze! opaty leasingowe P P P P P P P P P P P
*nne koszty bezporednie P P P P P P P P P P P
I%SZ2\ '&%+)IFE* S'&ZM+DNME /<>= ?.=@ >.=> <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1
)dzia w caoci ([, >1!1 >@!< <0!< <>!@ <<!? <@!- <@!/ <@!< <@!< @1!- @/!1
)dzia zagraniczny ([, /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!< /?!<
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
ata: (IGGKGGKGG
T;C=@3; D-8K(% 4a'otrzebowanie na ka'ita obrotow!
Ca$!#'i(/ 5a)#(-5/&#'a0i/ 0a !a)i(a$ #&-#(#', C(,siE1/ NCUD
/odzaj nakad#w
z
tablic!
+s'#cz!nni
k obrotu
a
Cudowa Eks'loatacja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH
Zdolnoci produkcyjne ([, P P >> @> .1 -11 -11 -11
-" Zapasy razem
6;/A-
Surowce
6;/A- P P ?11 0- 0- P P P P
Surowiec D
6;/A- ? P P /-< ?/0 >-= >@> >@> >@>
Surowiec K
6;/A- -0 P P .. -/? -<- -@. -@. -@.
Zaopatrzenie #abryczne
6;/Al -0 P P 0- 0= /? /@ /@ /@
Fz$ci zamienne
6;/Al 0 P P -0> -0> -0> -0> -0> -0>
'rodukcja w toku
?1 P P -0. -<0 -=< 01/ 01/ 01/
Wyroby gotowe
0? P P 0/< 0.- //- />= />= />=
0" Nalenoci
-0 P P >1- <-- <.> @>1 @>1 @>1
/" Jotwka w kasie
0? P P -0/ -/< -?< ->/ ->/ ->/
DI2\WD K*MclFM
P ?11 ->@- -.?1 0-.< 0/=1 0/=1 0/=1
?" 'asywa biece

Zobowizania biece
6;/A- 0? P P 0-< 0@1 /-1 //@ //@ //@
ZD'%2&ZMK%WDN*M ND ID'*2D_ %K&%2%W\ NM22% P ?11 -/>> -<@1 -==< 01?/ 01?/ 01?/
ZW*QISZMN*M ID'*2D_) %K&%2%WMJ% P ?11 .>> /-> 0-< ->@ P P
)dzia zagraniczny ([,
P <0!> /?!0 /@!= /.!. ?1!. ?1!. ?1!.
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
a
wspczynnik obrotu oblicza si$ nast$pujco
ata: (IGGKGGKGG F2% ] /<1A 9+F (minimum dni pokrycia,
T;C=@3; D-8K1% 4a'otrzebowanie na ka'ita obrotow!: nakad! zagraniczne lub krajowe
Ca$!#'i(/ 5a)#(-5/&#'a0i/ 0a !a)i(a$ #&-#(#', C(,siE1/ NCUD Za2-a0i150, G;H K-a.#', G H
/odzaj nakad#w
z
tablic!
+s'#cz!nni
k obrotu
a
Cudowa Eks'loatacja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH
Zdolnoci produkcyjne ([, P P >> @> .1 -11 -11 -11
-" Zapasy razem
6;/A0
Surowce
6;/A0 P P 0>1 P P P P P P
Surowiec D
6;/A0 ? P P /-< ?/0 >-= >@> >@> >@>
Surowiec K
6;/A0 P P P P P P P P P
Zaopatrzenie #abryczne
6;/A0 P P P P P P P P P
Fz$ci zamienne
6;/A0 P P P P P P P P P
'rodukcja w toku
?1 P P /0 ?? >0 >= >= >=
Wyroby gotowe
0? P P >? @/ =@ .@ .@ .@
0" Nalenoci
-0 P P --< ->> -=/ 01/ 01/ 01/
/" Jotwka w kasie
P P P P P P P P P
DI2\WD K*MclFM
P 0>1 >-= @1? =?- .// .// .//
?" 'asywa biece
>? @/ == .@ .@ .@
Zobowizania biece
6;/A0 0? P P P P P P P P
ZD'%2&ZMK%WDN*M ND ID'*2D_ %K&%2%W\ NM22% P 0>1 ?<? </- @>/ =/< =/< =/<
ZW*QISZMN*M ID'*2D_) %K&%2%WMJ% P 0>1 0-? -<@ -00 =/ P P
)dzia w caoci ([,
<0"> /?"0 /@"= /.". ?1". ?1". ?1".
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
a
wspczynnik obrotu oblicza si$ nast$pujco
ata: (IGGKGGKGG F2% ] /<1A 9+F (minimum dni pokrycia,
T;C=@3; D-9K(% 7alkulacja za'otrzebowania na
ka'ita obrotow! stosownie do wa"a sezonow!c"



































6waga: bA# ] z przeniesienia
cA# ] do przeniesienia
w ] wpyw (powi$kszenie,
z ] zuycie
4a'as!
4a'as!
4a'as!: surowce

Miesi0c
4;P;SW bK&
+
4
4;P;SW cK&
*
@@>
1
-=1
>.>
**
>.>
>11
-.1
.1> 9D6
***
.1>
1
001
<=>
*4
<=>
1
0<1
?0>
4
?0>
0>1
0>1
?0>
4*
?0>
->1
001
/>> 9*N
4**
/>>
1
1
/>> 9*N
4***
/>>
<11
011
@>>
*6
@>>
?11
0<1
=.>
6
=.>
1
0@1
<0>
6*
<0>
/>1
-=1
@.>
6**
@.>
1
@1
@0>





&DZM9
P
00>1
0/11
@>?1
O&M+N*%
P
P

<0=

4*C*+@X4;?@; C@EYX3E
Miesi0c
4;P;SW bK&
+
4
4;P;SW cK&
*




**




***




*4




4




4*




4**




4***




*6




6




6*




6**





&DZM9




O&M+N*%





;7TW+; C@EYX3E /;4EM

Miesi0c
4;P;SW bK&
+
4
4;P;SW cK&
*




**




***




*4




4




4*




4**




4***




*6




6




6*




6**





&DZM9
O&M+N*%

/ozkad za'otrzebowania na
7;P@T;Z *C/*T*+W ?ETT*

Miesi0c
4;P;SW bK&
+
4
4;P;SW cK&
*




**




***




*4




4




4*




4**




4***




*6




6




6*




6**





&DZM9
O&M+N*%

T;C=@3; D-9K1% *bliczanie '!nno)ci kr#tkookresowej ,got#wka i
'rzekroczenie rac"unku.
Miesi0c +'!w! Patno)ci e&ic!t ?adw!ka Skumulowan
! de&ic!t

* >11 .-1 ?-1 P ?-1
** =?1 @-1 P -/1 0=1
*** -/?1 -->1 P -.1 .1 9*N
*4 --=1 -><1 /=1 P ?@1
4 P <?1 <?1 P ---1
4* P >=1 >=1 P -<.1
4** P ?=1 ?=1 P 0-@1
4*** P >?1 >?1 P 0@-1 9D6
*6 -@01 -1=1 P <?1 01@1
6 -.<1 ->-1 P ?>1 -<01
6* 0@11 -0-1 P -?.1 -/1
6** 00<1 @01 P ->?1 P

&DZM9 -0>11 --1.1 /1/1 ???1
'&ZMF*Q2N*M -1?0 .0? 0>/ /@1 -?11 (O&M+N*,
Szczytowe zapotrzebowanie krtkookresowe ] 9D6 (de#icyt, P NWF ] 0@-1 P 01?1] <@1
6waga: NWF ] zaokrglona warto5 kapitau obrotowego netto z tablicy 6;?
4a'as!: surowce

Miesi0c
4;P;SW bK&
+
4
4;P;SW cK&
*
@@>
1
-=1
>.>
**
>.>
>11
-.1
.1> 9D6
***
.1>
1
001
<=>
*4
<=>
1
0<1
?0>
4
?0>
0>1
0>1
?0>
4*
?0>
->1
001
/>> 9*N
4**
/>>
1
1
/>> 9*N
4***
/>>
<11
011
@>>
*6
@>>
?11
0<1
=.>
6
=.>
1
0@1
<0>
6*
<0>
/>1
-=1
@.>
6**
@.>
1
@1
@0>





&DZM9
P
00>1
0/11
@>?1
O&M+N*%
P
P

<0=

4*C*+@X4;?@; C@EYX3E
Miesi0c
4;P;SW bK&
+
4
4;P;SW cK&
*




**




***




*4




4




4*




4**




4***




*6




6




6*




6**





&DZM9




O&M+N*%





;7TW+; C@EYX3E /;4EM

Miesi0c
4;P;SW bK&
+
4
4;P;SW cK&
*




**




***




*4




4




4*




4**




4***




*6




6




6*




6**





&DZM9
O&M+N*%

/ozkad za'otrzebowania na
7;P@T;Z *C/*T*+W ?ETT*

Miesi0c
4;P;SW bK&
+
4
4;P;SW cK&
*




**




***




*4




4




4*




4**




4***




*6




6




6*




6**





&DZM9
O&M+N*%

T;C=@3; D-:K(% 3akowite nakad! inwest!c!jne
Ca$!#'i(/ 0a!$a3, i0'/s(,1,.0/ C(,siE1/ NCUD
/odzaj nakad#w
z
tablic!
/azem
a
budowa
/azem
b
'rodukcja
Cudowa Produkcja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH
-" Orodki trwae 6;lAl
@@-1 -111
/11
1
?@-
1
P P P P P -111
0" Wydatki przedprodukcyjne 6;0Al
<-1 P /01 0.1 P P P P P P
bez odsetek 6;0Al
/1= P 0.- -@ P P P P P P
odsetki naliczone 6;@A?
/1? P 0. 0@/ P P P P P P
/" 'rzyrost kapitau obrotowego netto
6;?Al
?11 -<?/ P ?11 .>> /-> 0-< ->@ P P
FD_I%W*2M NDI_D+\ *NWMS2\F\ENM

=@01 0<?/
-1@
1
0-=
1
0-? -<@ -00 =/ P -111
)dzia nakadw zagranicznych ([,

/@!/ /@!/ /0!0 ?1!? 00!? >/!1 ><!> >0!. P ?1!1
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
a
*nwestycje pocztkowe
ata: (IGGKGGKGG
b
*nwestycje biece
T;C=@3; D-:K1% 3akowite nakad! inwest!c!jne: zagraniczne lub krajowe
Ca$!#'i(/ 0a!$a3, i0'/s(,1,.0/ C(,siE1/ NCUD Za2-a0i150/ G;H K-a.#'/ G H
/odzaj nakad#w
z
tablic!
/azem
a
budowa
/azem
b
'rodukcja
Cudowa Produkcja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH
-" Orodki trwae 6;lA0
0@11 ?11
-11
1
-@.
1
P P P P P ?11
0" Wydatki przedprodukcyjne 6;0A0
0-1 P @1 -?1 P P P P P P
bez odsetek 6;0A0
?= P ?- @ P P P P P P
odsetki naliczone 6;@A>
-<0 P 0. -// P P P P P P
/" 'rzyrost kapitau obrotowego netto
6;?A0
0>1 >=< P 0>1 0-? -<@ -00 =/ P P
FD_I%W*2M NDI_D+\ *NWMS2\F\ENM

/0>1 .=<
-1@
1
0-=
1
0-? -<@ -00 =/ P ?11
)dzia w caoci ([,

/@!/ /@!/ /0!0 ?1!? 00!? >/!1 ><!> >0!. P ?1!1
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
a
*nwestycje pocztkowe
ata: (IGGKGGKGG
b
*nwestycje biece
T;C=@3; D-PK(% Er#da &inansowania
Er#do &inansowania
Suma
?36
+arunki &inansowe
ID'*2D_ ZDI_D+%W\
-" Iapita zakadowy!
inwestor krajowy
0 =11 111 'ierwsza wpata (rok, -..-
'atny w ratach 2ak
Warunki wypaty dywidend

'o stworzeniu przewidzianych
przepisami rezerw
+o -0[ udziau w kapitale
zakadowym
0" Iapita zakadowy!
partner zagraniczny
@11 111 'ierwsza wplata (rok, -..-
'atny w ratach 2ak
Warunki wypaty dywidend

'o stworzeniu przewidzianych
przepisami rezerw

+o -0[ udziau w kapitale
zakadowym

I&M+\2\
-" Iredyt dostawcw 0 <11 111 'ocztek wpat P transze (rok, -..-
'ocztek spat (rok, -..?
%kres kredytu =
2yp spat &wne raty
%procentowanie -1[ p"a
*nne koszty #inansowe Nie
0" Iredyt krajowy / 111 111 'ocztek wpat P transze (rok, -..0
'ocztek spat (rok, -..>
%kres kredytu =
2yp spat &wne raty
%procentowanie =[ p"a
*nne koszty #inansowe Nie
/" 'rzekroczenie rachunku
bankowego
(bank oLerdra#t,
?11 111 'ocztek wpat P transze (rok, -../
'ocztek spat (rok, P
%kres kredytu /
2yp spat P
%procentowanie -0[ p"a
*nne koszty #inansowe Nie
Iurs walutowy NF) -01 ] N -11
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
ata: (IGGKGGKGG
T;C=@3; D-PK1% Prze'!w zasob#w &inansow!c"
,bez nadw!ek 'ienin!c" generowan!c" 'rzez 'rojekt.
Ra5/7 )-5/)$,' 5as#&4' 8i0a0s#',16 C(,siE1/ NCUD
Er#do
z
tablic!
/azem
w'at!
Cudowa Produkcja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III
-" Iapita zakadowy 6;@A-
akcje zwyke />11 0<11 .11 P P P P P P P
akcje uprzywilejowane P P P P P P P P P P
subsydia P P P P P P P P P P
0" Iredyty dugoterminowe 6;@A?
dostawcw 0<11 @01 -==1 P (>01, (>01, (>01, (>01, (>01, P
instytucji #inansujcych rozwj P P P P P P P P P P
bankw komercyjnych /111 P 0=11 011 P (<11, (<11, (<11, (<11, (<11,
rzdowe P P P P P P P P P P
inne P P P P P P P P P P
ZD+_)cMN*M +_)J%22M&9*N%WM &mcNM .-11 //01 >>=1 011 (>01,
(--01
,
(--01
,
(--01
,
(--01
,
(<11,
/" 7inansowanie krtkookresowe
przekroczenie rachunku 6;@A? ?11 P P ?11 (/11, (-11, P P P P
zobowizania biece 6;?Al //= P P 0-< >? ?- 0@ P P P
&DZM9 W'_\W\ O&%+ImW .=/= //01 >>=1 =-< (@?<,
(-->.
,
(-1./
,
(--01
,
(--01
,
(<11,
)dzia zagraniczny ([, /?!> /0!0 ?1!1 @!0 <@!0 ?/!@ ?<!@ ?<!? ?<!? 1!1
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
ata: (IGGKGGKGG 6waga: :iczby w nawiasach s ujemne
T;C=@3; D-PK2% Prze'!w zasob#w &inansow!c": zagraniczn!c" lub krajow!c"
,bez nadw!ek 'ienin!c" generowan!c" 'rzez 'rojekt.
Ra5/7 )-5/)$,' 5as#&4' 8i0a0s#',16 C(,siE1/ NCUD Za2-a0i150/ G;H K-a.#'/ G H
Er#do
z
tablic!
/azem
w'at!
Cudowa Produkcja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III
-" Iapita zakadowy 6;@A-
akcje zwyke @11 />1 />1 P P P P P P P
akcje uprzywilejowane P P P P P P P P P P
subsydia P P P P P P P P P P
0" Iredyty dugoterminowe 6;@A>
dostawcw 0<11 @01 -==1 P (>01, (>01, (>01, (>01, (>01, P
instytucji #inansujcych rozwj P P P P P P P
bankw komercyjnych P P P P P P P P P P
rzdowe P P P P P P P P P P
inne P P P P P P P P P P
ZD+_)cMN*M +_)J%%I&MS%WM &DZM9 //11 -1@1 00/1 P (>01, (>01, (>01, (>01, (>01,
/" 7inansowanie krtkookresowe
przekroczenie rachunku 6;@A> P P P P P P P P P P
zobowizania biece 6;?A0 .@ P P >? -. -? -1 P P P
&DZM9 W'_\W O&%+ImW //.@ -1@1 00/1 >? (>1-, (>1<, (>-1, (>01, (>01, P
)dzia w caoci ([, /?!> /0!0 ?1!1 @!0 <-0 ?/!@ ?<!@ ?<!? ?<!? 1!1
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
ata: (IGGKGGKGG 6waga: :iczby w nawiasach s ujemne
T;C=@3; D-PK8% *bsuga zaduenia og#em
O&s$u2a 5a3$u>/0ia #24$/7 C(,siE1/ NCUD

z
tablic!
/azem
kred!t!
otrz!mane
Cudowa Produkcja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III
-" &azem kredyty dugoterminowe 6;@A>
Iredyty otrzymane ><11 @01 ?<=1 011 P P P P P P
Spaty P P P P >01 --01 --01 --01 --01 <11
Stan w koHcu roku P @01 >?11 ><11 >1=1 /.<1 0=?1 -@01 <11 P
%dsetki skapitalizowane P P P P P P P P P P
%dsetki zapacone (koszty, P 0. 0@/ ?.= ?.= ??- //. 0/= -/< ?>
*nne koszty #inansowe P P P P P P P P P P
0" &azem zaduenie krtkookresowe 6;@A>
Iredyty otrzymane ?11 P P ?11 P P P P P P
Spaty P P P P /11 -11 P P P P
Stan w koHcu roku P P P ?11 -11 P P P P P
%dsetki skapitalizowane P P P P P P P P P P
%dsetki zapacone (koszty, P P P 0? ?= -0 P P P P
*nne koszty #inansoweP P P P P P P P P P P
/" %KS_)JD ZD+_)cMN*D %Jm_M9 6;@A>
Iredyty otrzymane <111 @01 ?<=1 <11 P P P P P P
Spaty P P P P =01 -001 --01 --01 --01 <11
Stan w koHcu roku P @01 >?11 <111 >-=1 /.<1 0=?1 -@01 <11 P
%dsetki skapitalizowane P P P P P P P P P P
%dsetki zapacone (koszty, P 0. 0@/ >00 >?< ?>/ //. 0/= -/< ?>
*nne koszty #inansowe P P P P P P P P P P
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
ata: (IGGKGGKGG
T;C=@3; D-PK9% *bsuga zaduenia: cz)5 zagraniczna lub krajowa
O&s$u2a 5a3$u>/0ia #24l0/2# C(,siE1/ NCUD Za2-a0i150/ G;H K-a.#'/ G H

z
tablic!
/azem
kred!t!
otrz!mane
Cudowa Produkcja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III
-" &azem kredyty dugoterminowe 6;@A<
Iredyty otrzymane 0<11 @01 -==1 P P P P P P P
Spaty P P P P >01 >01 >01 >01 >01 P
Stan w koHcu roku P @01 0<11 0<11 01=1 -><1 -1?1 >01 P P
%dsetki skapitalizowane P P P P P P P P P P
%dsetki zapacone (koszty, P 0. -// 01= -.= ->< --? @/ /- P
*nne koszty #inansowe P P P P P P P P P P
0" &azem zaduenie krtkookresowe 6;@A<
Iredyty otrzymane P P P P P P P P P P
Spaty P P P P P P P P P P
Stan w koHcu roku P P P P P P P P P P
%dsetki skapitalizowane P P P P P P P P P P
%dsetki zapacone (koszty, P P P P P P P P P P
*nne koszty #inansoweP P P P P P P P P P P
/" %KS_)JD ZD+_)cMN*D %Jm_M9 6;@A<
Iredyty otrzymane 0<11 @01 -==1 P P P P P P P
Spaty P P P P >01 >01 >01 >01 >01 P
Stan w koHcu roku P @01 0<11 0<11 01=1 -><1 -1?1 >01 P P
%dsetki skapitalizowane P P P P P P P P P P
%dsetki zapacone (koszty, P 0. -// 01= -.= ->< --? @/ /- P
*nne koszty #inansowe P P P P P P P P P P
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
ata: (IGGKGGKGG
T;C=@3; D-PK:% *bsuga zaduenia: cz)5 w walucie zagranicznej lub krajowej
O&s$u2a 5a3$u>/0ia C(,siE1/ NCUD Za2-a0i150/ G;H K-a.#'/ G H

z
tablic!
/azem
kred!t!
otrz!mane
Cudowa Produkcja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III
-" Iredyt D 6;@A-
Iredyty otrzymane 0<11 @01 -==1 P P P P P P P
Spaty P P P P >01 >01 >01 >01 >01 P
Stan w koHcu roku P @01 0<11 0<11 01=1 -><1 -1?1 >01 P P
%dsetki skapitalizowane P P P P P P P P P P
%dsetki zapacone (koszty, P 0. -// 01= -.= ->< --? @/ /- P
*nne koszty #inansowe P P P P P P P P P P
0" Iredyt K
6waga: Zaoono! e kredyty otrzymywane s w poowie roku"
%dsetki naliczane s od redniego stanu zaduenia w nast$pujcy
sposb3
C5a3$u>/0i/.BJ S 5a3$u>/0i/.DTK A i U #3s/(!i .
a
Spata kredytw nast$puje w dziesi$ciu ratach procznych
Iredyty otrzymane P P P
Spaty P P P
Stan w koHcu roku P P P
%dsetki skapitalizowane P P P
%dsetki zapacone (koszty, P P P
*nne koszty #inansowe P P P
/" %KS_)JD ZD+_)cMN*D %Jm_M9
Iredyty otrzymane 0<11 @01 -==1 P P P P P P P
Spaty P P P P >01 >01 >01 >01 >01 P
Stan w koHcu roku P @01 0<11 0<11 01=1 -><1 -1?1 >01 P P
%dsetki skapitalizowane P P P P P P P P P P
%dsetki zapacone (koszty, P 0. -// 01= -.= ->< --? @/ /- P
*nne koszty #inansowe P P P P P P P P P P
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (
ata: (IGGKGGKGG
a
i ] stopa procentowaX j ] rok
T;C=@3; D-HK(% Tablica 'rze'!w#w 'ienin!c" dla 'lanowania &inansowego
Ta&li1a )-5/)$,'4' )i/0i%>0,16 3la )la0#'a0ia 8i0a0s#'/2# C(,siE1/ NCUD

z
tablic!
Cudowa Produkcja
+arto)5
kocowa
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III 1JJJ 1JJ( 1JJ1 1JJ2 1JJ8 1JJ9 1JJ: 1JJP 1JJH
W'_\W\
'*MN*QcNM
%Jm_M9
//01 >>=1 @<.- .?0. --0.- -0>0@ -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 /-0/
-" Wpywy pieni$ne
Iapita
zakadowy
6;@A0 0<11 .11 P P P P P P P P P P P P P P P P
Iredyty
dugoterminowe
6;@A0 @01 ?<=1 011 P P P P P P P P P P P P P P P
7inansowanie
krtkookresowe
6;@A0 P P <-< >? ?- 0@ P P P P P P P P P P P P
0" Wpywy
operacyjne

'rzychody ze
sprzeday
***;- P <=@> ./@> --0>1 -0>11 P -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 P
+ochody
#inansowe
(odsetki,
P P P P P P P P P P P P P P P P P P
/" *nne przychody P P P P P P P P P P P P P P P P P /-0/
W\+D2I*
'*MN*QcNM
%Jm_M9
//01 >?11 @@11 .1@0 -1=.? --0@? -000. -/-@= -->=/ -1.<1 -1.<1 ---/> --/0> --/0> --/0> --/0> --/0> P
?" 'rzyrost rodkw
trwaych
P
Orodki trwae 6;lAl /111 ?@-1 P P P P P -111 P P P P P P P P P P
Wydatki
przedprodukcyjne
(bez zapaconych
odsetek,
6;0Al 0.- -@ P P P P


P P P P P P P P P P P
>" 'rzyrost aktyww
biecych
6;?Al P ?11 --@- /<. 0>< -=? P P P P P P P P P P P P
<" Ioszty operacyjne 6;/Al P P ><@> <.@> @.>1 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 P
@" Ioszty
marketingu
6;/Al P P /// /<0 /=> ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 P
=" 'odatek
dochodowy
6;-1 P P P P P P -0?- -0.0 -/1= -//1 -//1 ->1> -<.> -<.> -<.> -<.> -<.> P
." %dsetki od
kredytw
6;@A? 0. 0@/ >00 >?< ?>/ //. 0/= -/< ?> P P P P P P P P P
-1" Spaty rat
kredytw
6;@A? P P P =01 -001 --01 --01 --01 <11 P P P P P P P P P
--" +ywidendy
wypacone
6;-1 P P P P </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1
ND+W\cID
(+M7*F\2,
P -=1 (-1, />@ /.@ -0>/ 0@- (<@=, .-= ->?1 ->?1 -/<> --@> --@> --@> --@> --@> /-0/
SI)9):%WDNM
SD:+%
'*MN*QcNM
P -=1 -@1 >0@ .0? 0-@@ 0??= -@@1 0<== ?00= >@<= @-// =/1= .?=/ -1<>= --=// -/11= -<-/-
Nadwyka
zagraniczna (de#icyt,
P >1 -=/ @> 0>1 ?@= <1- 0?/ --.? --.? --.? --.? --.? --.? --.? --.? --.? -?=<
Nadwyka krajowa
(de#icyt,
P -/1 (-./, 0=0 -?@ @@> (//1, (.0-, (0@<, /?< /?< -@- (-., (-., (-., (-., (-., -</@
Skumulowane saldo
zagraniczne P >1
0// /1= >>= -1/< -</@ -==1 /1@? ?0<= >?<0 <<>< @=>1 .1?? -10/= --?/0 -0<0< -?--0
Skumulowane saldo
krajowe
P -/1 (</, 0-. /<< --?- =-- (--1, (/=<, (?1, /1< ?@@ ?>= ?/. ?01 ?1- /=0 01-.
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (%
ata: (IGGKGGKGG 6waga: :iczby w nawiasach s ujemne
T;C=@3; D-HK1% Tablica 'rze'!w#w 'ienin!c" dla 'lanowania &inansowego: cz)5 zagraniczna lub krajowa
Ta&li1a )-5/)$,'4' )i/0i%>0,16 3la )la0#'a0ia 8i0a0s#'/2# C(,siE1/ NCUD Za2-a0i150/ G;H K-a.#'/ G H

z
tablic
!
Cudowa Produkcja
+arto)5
kocow
a
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III 1JJJ 1JJ( 1JJ1 1JJ2 1JJ8 1JJ9 1JJ: 1JJP 1JJH
W'_\W\
'*MN*QcNM
%Jm_M9

-1@
1
00/
1
01>
?
0=/
?
//=
.
/@<
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>>
1
/@>1 /@>1 /@>1 -?=<
-" Wpywy
pieni$ne

Iapita
zakadowy
6;@A/ />1 />1 P P P P P P P P P P P P P P P P
Iredyty
dugoterminowe
6;@A/ @01
-==
1
P P P P P P P P P P P P P P P P
7inansowanie
krtkookresowe
6;@A/ P P >? -. -? -1 P P P P P P P P P P P P
0" Wpywy
operacyjne

'rzychody ze
sprzeday
***;- P P
011
1
0=-
>
//@
>
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>
1
/@>1 /@>1 /@>1 /@>1 a
+ochody
#inansowe
(odsetki,
P P P P P P P P P P P P P P P P P P
/" *nne przychody P P P P P P P P P P P P P P P P P -?=<
W\+D2I*
'*MN*QcNM
%Jm_M9

-1@
1
0-=
1
-=@
-
0@>
.
/-/
.
/0=
0
/-?
.
/>1
@
0>>
<
0>>
<
0>>
<
0>>
<
0>>
<
0>>< 0>>< 0>>< 0>>< P
?" 'rzyrost
rodkw trwaych

Orodki trwae 6;lA0
-11
1
-@.
1
P P P P P ?11 P P P P P P P P P P
Wydatki
przedprodukcyjn
e (bez
zapaconych
odsetek,
6;0A0 ?- @ P P P P P P P P P P P P P P P P
>" 'rzyrost 6;?A0 P 0>1 0<= -=< -/@ .0 P P P P P P P P P P P P
aktyww biecych
<" Ioszty
operacyjne
6;/A0 P P
-0.
>
-@>
>
0-1
1
0//
1
0//
1
0//
1
0//
1
0//
1
0//
1
0//
1
0//
1
0//1 0//1 0//1 0//1 P
@" Ioszty
marketingu
6;/A0 P P -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 P
=" 'odatek
dochodowy
6;-1 P P P P P P P P P P P P P P P P P P
." %dsetki od
kredytw
6;@A> 0. -// 01= -.= ->< --? @/ /- P P P P P P P P P P
-1" Spaty rat
kredytw
6;@A> P P P >01 >01 >01 >01 >01 P P P P P P P P P P
--" +ywidendy
wypacone
6;-1 P P P P -0< -0< -0< -0< -0< -0< -0< -0< -0< -0< -0< -0< -0< P
ND+W\cID
(+M7*F\2,
P >1 -=/ @> 0>1 ?@= <1- 0?/
--.
?
--.
?
--.
?
--.
?
--.
?
--.? --.? --.? --.? -?=<
SI)9):%WDN
M SD:+%
'*MN*QcNM
P >1 0// /1= >>=
-1/
<
-</
/
-=@
<
/1@
1
?0<
?
>?>
=
<<>
0
@=?
<
.1?1
-10/
?
--?0
=
-0<0
0
-?-1=
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (%
ata: (IGGKGGKGG
T;C=@3; D-IK(% +ewntrzna sto'a zwrotu F cakowite nakad! inwest!c!jne
W/'0%(-50a s(#)a 5'-#(u 1a$!#'i(/ 0a!$a3, i0'/s(,1,.0/ C(,siE1/ NCUD

z
tablic
!
Cudowa Produkcja
+arto)5
kocowa
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III 1JJJ 1JJ( 1JJ1 1JJ2 1JJ8 1JJ9 1JJ: 1JJP 1JJH
W'_\W\ '*MN*QcNM P P <=@> ./@> --0>1 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 /-0/
-" Wpywy operacyjne
'rzychody ze sprzeday ***;- P P <=@> ./@> --0>1 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11
+ochody #inansowe (odsetki, P P P P P P P P P P P P P P P P P P
0" *nne dochody P P P P P P P P P P P P P P P P P /-0/
W\+D2I* '*MN*QcNM /0.- >-0@ <.</ @<>0 =>>- .->@ -10?- --0.0 -1/1= -1//1 -1//1 -1>1> -1<.> -1<.> -1<.> -1<.> -1<.> P
/" 'rzyrost rodkw trwaych
Orodki trwae 6;lA- /111 ?@-1 P P P P P -111 P P P P P P P P P P
Wydatki
przedprodukcyjne
(bez zapaconych odsetek,
6;0A- 0.- -@ P P P P P P P P P P P P P P P P
?" 'rzyrost kapitau obrotowego netto 6;?A- P ?11 .>> /-> 0-< ->@ P P P P P P P P P P P P
>" Ioszty operacyjne 6;/A- P P ><@> <.@> @.>1 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 =<11 P
<" Ioszty marketingu 6;/A- P P /// /<0 /=> ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 ?11 P
@" 'odatek dochodowy 6;-1 P P P P P P -0?- -0.0 -/1= -//1 -//1 ->1> -<.> -<.> -<.> -<.> -<.> P
SD:+% '*MN*QcNM NM22% (/0.-, (>-0@, (==, -@0/ 0<.. //?/ 00>. -01= 0-.0 0-@1 0-@1 -..> -=1> -=1> -=1> -=1> -=1> /-0/
SI)9):%WDNM SD:+%
'*MN*QcNM
(/0.-, (=?-=, (=>1<, (<@=/, (?1=?, (@?-, ->-= 0@0< ?.-= @1== .0>= --0>/ -/1>= -?=</ -<<<= -=?@/ 010@= 0/?1-
Warto5 zaktualizowana N'4 (dla
-0[,
(/0.-, (?>@=, (@1, -00< -@-< -=.@ --?? >?< ==> @=/ <.. >@? ?</ ?-? /<. //1 0.? ?>>
Skumulowana warto5 N'4 (/0.-, (@=<., (@./., (<@-/, (?..@, (/-11, (-.><, (-?-1, (>0>, 0>= .>@ ->/- -..? 0?1= 0@@@ /-1@ /?1- /=><
N'4 (dla -0[, MROP
*&& JR"RF
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (%
ata: (IGGKGGKGG 6waga: :iczby w nawiasach s ujemne
T;C=@3; D-IK1% +ewntrzna sto'a zwrotu dla ka'itau zakadowego
W/'0%(-50a s(#)a 5'-#(u !a)i(a$u 5a!$a3#'/2# C(,siE1/ NCUD

z
tablic
!
Cudowa Produkcja
+arto)5
kocowa
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III 1JJJ 1JJ( 1JJ1 1JJ2 1JJ8 1JJ9 1JJ: 1JJP 1JJH
W'_\W\ '*MN*QcNM P -=1 (-1, />@ -10@ -==/ .1- (?=, ->?= 0-@1 -..> -=1> -=1> -=1> -=1> -=1> -=1> /-0/
-" Saldo pieni$ne (de#icyt, 6;=A- P -=1 (-1, />@ /.@ -0>/ 0@- (<@=, .-= ->?1 ->?1 -/<> --@> --@> --@> --@> --@> /-0/
0" +ywidendy wypacone 6;=A- P P P P </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 P
W\+D2I* '*MN*QcNM 0<11 .11 P P P P P P P P P P P P P P P P
/" Wniesiony kapita
zakadowy (bez dotacji,
6;@A0 0<11 .11 P P P P P P P P P P P P P P P P
ND+W\cID '*MN*QcND NM22%
(0<11
,
(@01, (-1, />@ -10@ -==/ .1- (?=, ->?= 0-@1 0-@1 -..> -=1> -=1> -=1> -=1> -=1> /-0/
SI)9):%WDND ND+W\cID
'*MN*QcND
(0<11
,
(//01
,
(///1, (0.@/, (-.?<, (</, =/= @.1 0//= ?>1= <<@= =<@/ -1?@= -00=/ -?1== ->=./ -@<.= 01=0-
Warto5 zaktualizowana N'4 (dla
-0[,
(0<11
,
(<?/, (=, 0>? <>/ -1<= ?>< (00, <0> @=/ <.. >@? ?</ ?-? /<. //1 0.? ?>>
Skumulowana warto5 zaktualizowana
(0<11
,
(/0?/
,
(/0>-, (0..@, (0/??, (-0@<, (=01, (=?0, (0-@, ><< -0<> -=/. 0/10 0@-< /1=> /?-> /@1. ?-<?
N'4 (dla -0[, NJPN
*&& dla kapitau zakadowego KM"NF
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (%
ata: (IGGKGGKGG 6waga: :iczby w nawiasach s ujemne
T;C=@3; D-(J% /ac"unek w!nik#w
Ra16u0/! ',0i!4' C(,siE1/ NCUD

z
tablic!
Produkcja
(II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III 1JJJ 1JJ( 1JJ1 1JJ2 1JJ8 1JJ9 1JJ: 1JJP
Wykorzystanie zdolnoci produkcyjnej ([, >> @> .1 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11 -11
-" 'rzychody razem <=@> ./@>
--0>
1
-0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11
Sprzeda ***;- <=@> ./@>
--0>
1
-0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11 -0>11
+ochody #inansowe (odsetki, 6;=A- P P P P P P P P P P P P P P P
*nne dochody 6;=A0 P P P P P P P P P P P P P P P
0" 9inus koszty zmienne 6;/A/ /<>= ?.=@ >.=> <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1 <<>1
9ateriay P P P P P P P P P P P P P P P
&obocizna (wynagrodzenia! pace, P P P P P P P P P P P P P P P
9arketing (bez kosztw
osobowych,
P P P P P P P P P P P P P P P
*nne koszty zmienne P P P P P P P P P P P P P P P
ND+W\cID Z9*MNND /0-@ ?/== >0<> >=>1 >=>1 >=>1 >=>1 >=>1 >=>1 >=>1 >=>1 >=>1 >=>1 >=>1 >=>1
(w [ przychodw ogem, ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!= ?<!=
/" 9inus koszty stae 6;/A/ /-/1 /-/1 /-/1 /-/1 /-/1 /-/1 /-.1 /-.1 /-.1 0=?1 0?<1 0?<1 0?<1 0?<1 0?<1
9ateriay P P P P P P P P P P P P P P P
Ioszty osobowe
(wynagrodzenia! pace,
P P P P P P P P P P P P P P P
9arketing (bez kosztw
osobowych,
P P P P P P P P P P P P P P P
Dmortyzacja P P P P P P P P P P P P P P P
*nne koszty stae P P P P P P P P P P P P P P P
ND+W\cID %'M&DF\END =@ -0>= 0-/> 0@01 0@01 0@01 0<<1 0<<1 0<<1 /1-1 //.1 //.1 //.1 //.1 //.1
(w [ przychodw ogem, -!/ -/!? -.!1 0-!= 0-!= 0-!= 0-!/ 0-!/ 0-!/ 0?!- 0@!- 0@!- 0@!- 0@!- 0@!-
?" 9inus koszty #inansowe 6;@A? >00 >?< ?>/ //. 0/= -/< ?> P P P P P P P P
Z\SI K&)22% (?/>, @-0 -<=0 0/=- 0?=0 0>=? 0<-> 0<<1 0<<1 /1-1 //.1 //.1 //.1 //.1 //.1
>" 9inus obcienia P P P P P P P P P P P P P P P
Z\SI '&ZM+
%'%+D2I%WDN*M9
(?/>, @-0 -<=0 0/=- 0?=0 0>=? 0<-> 0<<1 0<<1 /1-1 //.1 //.1 //.1 //.1 //.1
<" 'odatek dochodowy P P P P -0?- -0.0 -/1@ -//1 -//1 ->1> -<.> -<.> -<.> -<.> -<.>
Z\SI NM22% (?/>, @-0 -<=0 0/=- -0?- -0.0 -/1= -//1 -//1 ->1> -<.> -<.> -<.> -<.> -<.>
@" Wypata dywidend P P </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1
Z\SI ZD2&Z\9DN\ (?/>, @-0 -1>0 -@>- <-- <<0 <@= @11 @11 =@> -1<> -1<> -1<> -1<> -1<>
WSIDSN*I* ([,
Zysk bruttoAsprzeda (<!/, @!< ->!1 -.!1 -.!. 01!@ 01!. 0-!/ 0-!/ 0?!- 0@!- 0@!- 0@!- 0@!- 0@!-
Zysk po opodatkowaniuAsprzeda (<!/, @!< ->!1 -.!1 .!. -1!/ -1!> -1!< -1!< -0!1 -/!< -/!< -/!< -/!< -/!<
Zysk nettoAkapita zakadowy
(-0!?
,
01!/ ?=!- <=!1 />!> /<!. /@!? /=!1 /=!1 ?/!1 ?=!? ?=!? ?=!? ?=!? ?=!?
Zysk netto Z odsetkiAkapita inwestycyjny 1!. -/!1 0-!< 0@!1 -?!@ -0!. -0!0 -0!1 -0!1 -/!< ->!/ ->!/ ->!/ ->!/ ->!/
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (%
ata: (IGGKGGKGG 6waga: :iczby w nawiasach s ujemne
T;C=@3; D-((% Prognoza bilansu
P-#20#5a &ila0su C(,siE1/ NCUD

z
tablic
!
Cudowa Produkcja
(II( (II1 (II2 (II8 (II9 (II: (IIP (IIH (III 1JJJ 1JJ( 1JJ1 1JJ2 1JJ8 1JJ9 1JJ: 1JJP
DI2\WD %Jm_M9 //01 =.11 .@-< .<<0 .@0. -1/=@ ..@= .?01 .?.= -1-.= -1=.= --@@/ -0=/= -/.1/ -?.<= -<1// -@1.=
-" Dktywa biece razem P >=1 -@?- 0?<@ /@>1 >-=@ >?>= ?@=1 ><.= @0/= =@@= -1-?/ --/-= -0?./ -/<<= -?=?/ -<1-=
Zapasy materiaw 6;?Al P ?11 >=0 @?1 =/= .-< .-< .-< .-< .-< .-< .-< .-< .-< .-< .-< .-<
'rodukcja w toku 6;?Al P P -0. -<0 -=< 01/ 01/ 01/ 01/ 01/ 01/ 01/ 01/ 01/ 01/ 01/ 01/
Zapasy wyrobw gotowych 6;?Al P P 0/< 0.- //- />= />= />= />= />= />= />= />= />= />= />= />=
Nalenoci 6;?Al P P >1- <-- <.> @>1 @>1 @>1 @>1 @>1 @>1 @>1 @>1 @>1 @>1 @>1 @>1
Jotwka 6;?Al P P -0/ -/< -?< ->/ ->/ ->/ ->/ ->/ ->/ ->/ ->/ ->/ ->/ ->/ ->/
Orodki pieni$ne (nadwyka
#inansowa,
6;=Al P -=1 -@1 >0@ ->>/
a
0=1@ /1@= 0?11 //-= ?=>= </.= @@</ =./= -1--/ --0== -0?</ -/</=
'apiery wartociowe P P P P P P P P P P P P P P P P P
0" Orodki trwae netto
(po amortyzacji, razem
P =/01 @>?1 <@<1 >.=1 >011 ??01 ?<?1 /=11 0.<1 0-01 -</1 ->01 -?-1 -/11 --.1 -1=1
Orodki trwae 6;<Al P /111 @@-1 @@-1 @@-1 @@-1 @@-1 @@-1 =@-1 =@-1 =@-1 =@-1 =@-1 =@-1 =@-1 =@-1 =@-1
Kudowa w toku 6;<A0 /111 ?@-1 P P P P P -111 P P P P P P P P P
Wydatki przedprodukcyjne 6;<Al /01 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1 <-1
9inus skumulowana
amortyzacja
6;/Al P P @=1 -><1 0/?1 /-01 /.11 ?<=1 >>01 </<1 @011 @<.1 @=11 @.-1 =101 =-/1 =0?1
/" 'rzeniesione straty skumulowane P P P ?/> P P P P P P P P P P P P P
?" Strata w roku biecym P P ?/> P P P P P P P P P P P P P P
'DS\WD %Jm_M9 //01 =.11 .@-< .<<0 .@0. -1/=@ ..@= .?01 .?.= -1-.= -1=.= --@@/ -0=/= -/.1/ -?.<= -<1// -@1.=
>" Zobowizania biece razem P P <-< /@1 /-1 //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@
Zobowizania biece 6;?Al P P 0-< 0@1 /-1 //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@ //@
'rzekroczenie rachunku
w banku
6;@A0 P P ?11 -11 P P P P P P P P P P P P P
<" Zaduenie dugookresowe
razem
6;@A? @01 >?11 ><11 >1=1 /.<1 0=?1 -@01 <11 P P P P P P P P P
Iredyt D @01 0<11 0<11 01=1 -><1 -1?1 >01 P P P P P P P P P P
Iredyt K 0=11 /111 /111 0?11 -=11 -011 <11 P P P P P P P P P
@" Iapita zakadowy razem 6;@A0 0<11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11
Dkcje zwyke 0<11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11 />11
Dkcje uprzywilejowane P P P P P P P P P P P P P P P P P
Subsydia P P P P P P P P P P P P P P P P P
=" &ezerwy! przeniesione zyski
zatrzymane
P P P P 0@@ -/0. /1=1 /<.- ?/>/ >1/- >@/- <?/- @/1< =/@- .?/< -1>1- --><<
." Zysk netto po opodatkowaniu 6;-1 P P P @-0 -<=0 0/=- -0?- -0.0 -/1= -//1 -//1 ->1> -<.> -<.> -<.> -<.> -<.>
+ywidendy 6;-1 P P P P </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1 </1
Zysk niepodzielony 6;-1 P P P @-0 -1>0 -@>- <-- <<0 <@= @11 @11 =@> -1<> -1<> -1<> -1<> -1<>
WSIDSN*I* ([,
Iapita zakadowyAzaduenie @=!/ /.!/ /<!1 /<!0 /<!1 //!@ />!- /@!0 /<!= /?!/ /0!- 0.!@ 0@!/ 0>!0 0/!? 0-!= 01!>
Zaduenie dugookresoweAwarto5 netto 1!/ -!> -!< -!> -!1 1!< 1!/ 1!- P P P P P P P P P
Dktywa bieceAzobowizania biece P P 0!= <!@ -0!- ->!? -<!0 -?!0 -<!. 0-!> 0<!/ /1!- //!< /@!- ?1!< ??!1 ?@!>
ProjektKwariant: 'rz!kad< aneks (%
a
:iczby zaokrglone
ata: (IGGKGGKGG
;neks @
P/4W7Z;*+E ST6@6M P/*ME7T6
'rezentacja poniszego przykadowego studium projektu ma na celu uatwienie zrozumienia koncepcji
omawianych w niniejszym Poradniku! zwaszcza dotyczcych obliczania nakadw kapitaowych!
kapitau obrotowego i opracowania tablicy przepyww pieni$nych dla potrzeb planowania
#inansowego oraz oceny projektu" Wszystkie tablice i obliczenia przedstawione w rozdziale 6 oparte
s o dane z poniszego przykadowego studium projektu" Dby zminimalizowa5 ilo5 danych
liczbowych! w zaoeniach przykadu nie uwzgl$dniono danych zawartych w tablicach rozdziaw od
** do *6" Z tej samej przyczyny nie analizuje si$ wpywu in#lacji"
(% 7once'cja i og#lna strategia 'rojektu
'rzemys tekstylny i odzieowy! wymagajcy duego zatrudnienia siy roboczej! przyczyni si$ w
znaczcy sposb do rozwoju przemysowego w rnych krajach rozwijajcych si$" W wielu krajach
nowo uprzemysowionych
-?.T-?.U
wpywy dewizowe z tytuu eksportu wyrobw tekstylnych stanowi
01 do ?1 procent cakowitych wpyww z eksportu dbr przetworzonych"
Wybrana strategia projektu przewiduje produkcj$ i sprzeda na rynkach eksportowych takich
wyrobw tekstylnych! jak koszule! bluzki i inna odzie! przy zatrudnieniu P po komparatywnie niskich
kosztach P wykwali#ikowanej siy roboczej" Wzi$to pod uwag$ #akt duego popytu na odzie
markow i dlatego rozwaono moliwo5 utworzenia joint Lenture z partnerem zagranicznym! ktry
pozwoli na wykorzystanie swojego znaku handlowego na rynku krajowym i podejmie si$ marketingu
eksportowego"
Podstawowa strategia 'rojektu 'olega na:
Ioncentracji na kilku gwnych punktach3 produkcja wysokiej jakoci (zagraniczna marka, na rynek
krajowy i eksport na wybrane rynki zagraniczne (porwnaj rozdzia ***! rysunek 64***,X
%pracowaniu strategii poszerzenia rynku krajowego oraz penetracji wybranych rynkw zagranicznych
(porwnaj rozdzia ***! rysunek 66*, przy wykorzystaniu know;how zagranicznego partnera joint
Lenture (strategia kooperacji,"
1% /!nek< 'rodukt i marketing
'rognozowana warto5 rocznych wpyww ze sprzeday wyniesie -0 >11 111 NF)! przy czym /1[
pochodzi5 b$dzie z eksportu" Szacunku wartoci produkcji dokonano przyjmujc ceny nisze o -1[
od przeci$tnych cen rynkowych
->1T->1U
dla ostatnich pi$ciu lat" Zaoenie to przyj$to wbrew
obserwowanym tendencjom rozwojowym rynku! gdy inwestorzy przewiduj! e konkurenci obni
swoje ceny w momencie wejcia na rynek nowego dostawcy" 'aHstwowe przedsi$biorstwo handlu
zagranicznego pobiera5 b$dzie <[ prowizji od transakcji eksportowych"
'rognozowany program sprzeday (porwnaj tablica ***;-,"
->-T->-U
-?.T-?.U
2erminu kraje nowo uprzemysowione uywa si$ bardzo cz$sto dla opisania krajw! prowincji lub regionw! w
ktrych nastpi szczeglnie szybki wzrost przemysowy" Nie oznacza on adnego politycznego podziau krajw i nie jest
o#icjalnie zaakceptowany przez )N*+%"
->1T->1U
Na bazie #"o"b" i przy zaoeniu! e agencje spedycyjne obci klientw kosztami transportu"
->-T->-U
Kez < procent prowizji eksportowej paHstwowej organizacji handlu zagranicznego" W czasie pierwszych trzech lat
wielko5 produkcji wynosi5 b$dzie >>[! @>[ i .1[ zainstalowanych zdolnoci produkcyjnych"
Szacunki kosztw marketingowych (porwnaj tablica ***;0,
->0T->0U
2% Surowce i zao'atrzenie &abr!czne
2kaniny syntetyczne nie s dost$pne na rynku krajowym i musz by5 importowane" +la penych
zdolnoci produkcyjnych import ten wyniesie 0 /11 111 NF)" 2kaniny z wkien naturalnych
(baweniane, produkowane s w dostatecznej iloci i jakoci przez dostawcw krajowych" Fakowite
zuycie materiaw szacuje si$ na 0 ->1 111 NF)"
&oczne zuycie surowcw i materiaw dla penych zdolnoci produkcyjnych przedstawiono w tablicy
obrazujcej szacunek cakowitych kosztw #abrycznych (tablica 4*;?,"
8% Pocz0tkowe cakowite nakad! inwest!c!jne
'ocztkowe cakowite nakady inwestycyjne pokazano w rozdziale 6! tablica 6;l! kapitaowe wydatki
przedprodukcyjne w tablicy 6;0! a pocztkowe cakowite nakady inwestycyjne w tablicy 6;<A-"
9% ?akad! inwest!c!jne w okresie 'rodukcji ,odtworzeniowe.
%dtworzenie maszyn i urzdzeH musi by5 dokonane w szstym roku produkcjiX wielko5 nakadw
cakowitych przedstawionych w tablicy 6;l prognozuje si$ na poziomie l 111 111 NF) (z czego ?1[
to maszyny i urzdzenia importowane,"
:% *bliczanie amort!zacji
Nast$pujce stawki amortyzacji zastosowano dla obliczania rocznych obcieH amortyzacyjnych3
-1[ rocznie dla wszystkich rodkw trwaych! z wyjtkiem wydatkw na prace inynieryjno;
budowlane zlecone lokalnym wykonawcom (l 111 111, amortyzowane wedug stawki >[ rocznieX
+la maszyn i urzdzeH przyj$to warto5 likwidacyjn (koHcow, w wysokoci -1[ wartoci wedug
cen zakupu"
P% 7oszt! o'erac!jne
'rzyj$to nast$pujcy poziom standardowych kosztw dla penej zdolnoci produkcyjnej (czwarty rok
produkcji,X szczegowe dane zamieszczono w tablicy 6;/Al"
/odzaj koszt#w T!si0ce ?36
Ioszty #abryczne = -11
Ioszty oglnoadministracyjne >11
H% 4a'otrzebowanie na ka'ita obrotow! netto
9inimalny okres pokrycia (dni, pokazany jest w tabeli ."
->0T->0U
Kez < procent prowizji eksportowej paHstwowej organizacji handlu zagranicznego! ale przy uwzgl$dnieniu opat
licencyjnych wypacanych partnerowi zagranicznemu! ktry podj si$ marketingu eksportowego"
Ta&/la V. O!-/s )#!-,1ia ' 30ia16 3la #&li15a0ia !a)i(a$u #&-#(#'/2#

Minimum dni 'okr!cia
+!szczeg#lnienie 3z)5 zagraniczna 3z)5 krajowa
Nalenoci /1 /1
Surowce .1 /1
Zaopatrzenie #abryczne /1 /1
Fz$ci zamienne -=1 -=1
'rodukcja w toku . .
Wyroby gotowe -> ->
Jotwka P ->
Zobowizania biece -> ->
I% $inansowanie 'rojektu
*nwestorzy zamierzaj pokry5 ?1[ cakowitych nakadw inwestycyjnych kapitaem wasnym! a <1[
kredytami dugoterminowymi" 01[ kapitau zakadowego zostanie wniesione przez zagranicznego
partnera joint Lenture! a =1[ przez inwestorw krajowych"
*mport dbr i usug b$dzie s#inansowany kredytem dostawcw w wysokoci 0!< mln NF) na
poniszych warunkach3
Wypaty transzy kredytu w okresie budowy (dwa lata,X
%kres kredytu wyniesie = lat! a b$dzie on spacany w -1 rwnych! procznych ratach (spaty kredytu,!
w trzy lata po otrzymaniu pierwszej transzy kredytu (dwa lata po otrzymaniu drugiej transzy,X
%dsetki naliczane b$d od aktualnego stanu zaduenia wedug =[ stopy oprocentowania"
+odatkowy kredyt pokryje krajowe nakady inwestycyjne (/ mln NF)," K$dzie on uzyskany na
warunkach komercyjnych3
Wypaty transz rozpoczn si$ w drugim roku budowy i b$d kontynuowane w pierwszym roku
produkcji (etap dochodzenia do penych zdolnoci produkcyjnych,X
%kres kredytu wyniesie = lat! a b$dzie on spacany w -1 rwnych! procznych ratach (spaty kredytu,!
w trzy lata po otrzymaniu pierwszej transzy" %procentowanie wyniesie -1[ rocznie! a odsetki
naliczane b$d wedug aktualnego stanu zaduenia"
Szacuje si$! e konieczne b$dzie korzystanie z krtkookresowych Grde #inansowania w okresie
dochodzenia do penych zdolnoci produkcyjnych3 ?11 111 NF) w pierwszym roku i -11 111 NF)
w drugim roku" %procentowanie wyniesie -0[ rocznie"
(J% Podatek doc"odow!
'odatek dochodowy wyniesie >1[ zysku przed opodatkowaniem" Wakacje podatkowe b$d trwa5 ?
lata! a straty mona przenosi5 w okresie / lat"
((% 4wrot ka'itau zakadowego ,d!widend!.
)dziaowcy b$d otrzymywa5 -0[ dywidend$ roczn (przed opodatkowaniem,! obliczan od
wpaconego kapitau" Wypata dywidend moe nast$powa5 jednak tylko po pokryciu strat
przeniesionych z lat poprzednich i po dokonaniu odpisw na utworzenie przewidzianych prawem
rezerw"
Orednia roczna stopa zwrotu kapitau zakadowego dla pierwszych czterech lat produkcji wynosi /-[
(;-0! 01! ?=! <=," W tym okresie trwaj wakacje podatkowe" 'o tym okresie roczna stopa zwrotu
kapitau zakadowego w warunkach po opodatkowaniu wyniesie />[! zwi$kszajc si$ do /=[ w
cigu nast$pnych > lat (tablica 6;.A0," Wewn$trzna stopa zwrotu dla kapitau zakadowego (tzn"
zdyskontowana stopa zwrotu wynosi 00!@[ (tablica 6;.A0," M#ektywno5 kapitau zakadowego jest
wysza ni e#ektywno5 caego zainwestowanego kapitau! a to ze wzgl$du na e#ekt dGwigni
wynikajcy z #aktu! i koszt kredytu jest niszy anieli *&& obliczona dla cao5 nakadw
inwestycyjnych"
Warto5 zaktualizowana netto (N'4, nadwyek pieni$nych obliczanych dla kapitau zakadowego i
generowanych w cigu dziewi$ciu lat (tj" siedmiu lat produkcji, oraz dyskontowanych przy przyj$ciu
-0[ stopy dyskontowej jest rwna kapitaowi zakadowemu! co oznacza! e okres zwrotu kapitau
zakadowego wyniesie . lat (obliczany bez uwzgl$dnienia opodatkowania dywidend i przy patnoci
odsetek -0[ rocznie, (porwnaj take tablica 6;.A0,"
(1% ;naliza 'rogu rentowno)ci
'rg rentownoci okrelany jest jako punkt rwnowagi! dla ktrego nadwyka zmienna (porwnaj
tablica 6;-1, jest rwna kosztom staym" W tym punkcie wspczynnik pokrycia kosztw staych
wyniesie -!11" 2abela -1 pokazuje! e projekt nie osignie progu rentownoci w pierwszym roku"
Ta&/la JW. P#!-,1i/ !#s5(4' s(a$,16 C(,siE1/ NCUD
+!szczeg#lnienie /ok
( 1 2 8 9
'rzychody ze sprzeday <=@> ./@> --0>1 -0>11 -0>11
Ioszty zmienne /<>= ?.>@ >.=> <<>1 <<>1
Nadwyka zmienna /0-@ ?/== >0<> >=>1 >=>1
Ioszty stae ogem /<>0 /<@< />=/ /?<. //<=
WskaGnik
a
1!== -!-. -!?@ -!<. -!@?
a
stosunek nadwyki zmiennej do kosztw staych (wraz z odsetkami,
Kez uwzgl$dnienia odsetek! a wczajc amortyzacj$! wskaGnik podany w tabeli -1 wynosiby -!1/
dla pierwszego roku produkcji i zwi$kszaby si$ w nast$pnych latach od -!?1 do -!=@" Wielkoci
planowanego wykorzystania zdolnoci produkcyjnych i poziomu wykorzystania zdolnoci
produkcyjnych potrzebne dla osigni$cia progu rentownoci w poszczeglnych latach podaje tabela
--"
Ta&/la JJ. W,!#-5,s(a0i/ 53#l0#:1i )-#3u!1,.0,16 CFD
+!szczeg#lnienie
/ok

( 1 2 8 9
Wykorzystanie zdolnoci
produkcyjnych
>> @> .1 -11 -11
Wykorzystanie zdolnoci
produkcyjnych dla progu
rentownoci (w tysicach
jednostek waluty
narodowej,
</ </ <0 >. >?
;neks @@
4;/WS *G[=?EG* ST6@6M M*Y=@+*Q3@
A. Za-,s s(u3iu7 -/2i#0u
-" 'odstawowa charakterystyka regionu3 rozmiary regionu i jego gwne cechy #izyczne! cznie z
ilustrujcymi je mapami"
0" :udno53 typ zatrudnienia! dochd per capita i spoeczno;ekonomiczne to regionu (wszystkie dane
przedstawione w kontekcie charakterystyki spoeczno;ekonomicznej kraju! z zaznaczeniem
wyst$pujcych rnic,"
/" Jwne pozycje eksportu i importu regionu"
?" 'odstawowe eksploatowane i nadajce si$ do eksploatacji czynniki produkcji"
>" Struktura istniejcego przemysu przetwrczego wykorzystujcego lokalne zasoby"
<" *n#rastruktura regionu (szczeglnie transport i Grda energii, sprzyjajca rozwojowi przemysu"
@" 'eny wykaz przemysw! ktre mog si$ rozwija5 na bazie dost$pnych zasobw i in#rastruktury"
=" Skorygowany wykaz z punktu @! eliminujcy przemysy3
dla ktrych aktualny popyt jest niski! a koszty transportu zbyt wysokie!
ktre spotykayby si$ ze zbyt ostr konkurencj ze strony przemysw zlokalizowanych w ssiednich
regionach!
dla ktrych mona by znaleG5 korzystniejsz lokalizacj$ w innych regionach!
ktre nie s do zaakceptowania ze wzgl$du na ich oddziaywanie na rodowisko!
ktre potrzebuj przemysw VzasilajcychW nie wyst$pujcych w regionie!
dla ktrych niezb$dne s chonne rynki eksportowe! a rozpatrywany region pooony jest w g$bi kraju
i transport do portu jest trudny lub kosztowny!
dla ktrych rynki zbytu s odlege!
ktre nie pasuj do regionu ze wzgl$dw geogra#icznych!
ktre nie odpowiadaj wymaganiom priorytetw i moliwoci alokacyjnych planu narodowego"
." Szacunki aktualnego popytu i identy#ikacja moliwoci rozwoju oparte na innych opracowaniach i
in#ormacjach! jak np" statystyki handlu dla przemysw obj$tych wykazem po wery#ikacji
przeprowadzonej zgodnie z punktem ="
-1" %krelenie zalecanych celw projektu i odpowiednich strategii decydujcych o jego zakresie i
typie! wczajc przyblione zdolnoci produkcyjne nowych lub rozbudowanych zakadw"
--" Szacunkowe nakady kapitaowe dla wybranych projektw! uwzgl$dniajce takie elementy! jak3
Ziemia
2echnologia
9aszyny i urzdzenia
produkcyjne
pomocnicze
usugowe
cz$ci zamienne i zuywajce si$! narz$dzia
'race inynieryjno;budowlane
przygotowanie terenu
budynki
prace wok budynkw
&ealizacja projektu
'rzedprodukcyjne wydatki kapitaowe! wczajc wydatki na wst$pne badania"
Zapotrzebowanie na kapita obrotowy"
G#wne nakad!
-0" +la kadego projektu naley oszacowa5 przyblione wielkoci podstawowych nakadw! aby
obliczy5 oglne zapotrzebowanie na skadniki procesu produkcyjnego" Naley obliczy5 i
sklasy#ikowa5 Grda zaopatrzenia (tzn" podzieli5 na lokalne! zlokalizowane w innych regionach
kraju i zagraniczne," Nakady powinny by5 podzielone w nast$pujcy sposb3
surowce
przetworzone materiay i komponenty przemysowe
zaopatrzenie #abryczne! takie jak materiay pomocnicze i czynniki porednie
robocizna"
Pozostae w!magania 'rojektu
-/" Szacunkowe koszty produkcji obliczone na podstawie punktu -0"
-?" Szacunkowe roczne przychody ze sprzeday"
->" Dspekty organizacji i zarzdzania typowe dla danego przemysu"
-<" %rientacyjny harmonogram realizacji projektu"
-@" Szacunkowy poziom nakadw inwestycyjnych rozwaanych projektw i dziaalnoci
towarzyszcej! takiej jak rozwj in#rastruktury"
-=" 'rojektowane i zalecane Grda #inansowania"
-." Szacunkowe nakady i przychody w walucie zagranicznej (wczajc oszcz$dnoci,"
01" %cena #inansowa3 przybliony okres zwrotu! przyblione stopy zwrotu! szacunki moliwoci
poszerzenia zakresu wytwarzanych produktw! zwi$kszenia rentownoci i innych korzyci
wynikajcych z dywersy#ikacji (jeli maj zastosowanie,"
0-" Wst$pna analiza korzyci w skali makro! zwaszcza powizanych z realizacj oglnonarodowych
celw gospodarczych! takich jak zrwnowaone zrnicowanie dziaalnoci! szacunkowe
oszcz$dnoci dewizowe! szacunkowe moliwoci tworzenia dodatkowego zatrudnienia oraz
dywersy#ikacji rozwoju ekonomicznego" Wystarczajce s dla tych celw dane szacunkowe oparte
na oglnych opracowaniach in#ormacyjnych! takich jak przegldy i studia im towarzyszce oraz
dane porwnawcze z podobnych projektw przemysowych"
B. Za-,s &-a0>#'/2# s(u3iu7 7#>li'#:1i
-" 9iejsce i rola brany w przemyle"
0" Wielko5! struktura i tempo wzrostu brany"
/" Dktualne rozmiary i tempo wzrostu popytu na towary! ktre nie s importowane oraz na te! ktre w
caoci lub cz$ci pochodz z importu"
?" %glne prognozy popytu na kady z tych towarw"
>" *denty#ikacja towarw o niedostatecznej poday lub o potencjalnych moliwociach wzrostu i
eksportu"
<" %glny przegld dost$pnych lokalnie surowcw"
@" %krelenie moliwoci rozwoju oparte na in#ormacjach zebranych zgodnie z punktami 0! > i < oraz
na innych istotnych czynnikach! takich jak koszty transportu i istniejca lub moliwa do stworzenia
in#rastruktura"
'unkty -1;0- z cz$ci D niniejszego aneksu nast$puj po punkcie @ cz$ci K! gdy struktura studiw
moliwoci dla rnego rodzaju opracowaH! po zidenty#ikowaniu moliwoci inwestycyjnych! jest
taka sama"
C. Za-,s s(u3iu7 7#>li'#:1i 3la ',!#-5,s(a0ia 5as#&4'
-" Fharakterystyka zasobu! jego zidenty#ikowane i spodziewane rezerwy! dotychczasowe tempo
wzrostu produkcji i moliwo5 dalszego wzrostu"
0" Znaczenie zasobu dla gospodarki narodowej! jego wykorzystanie! popyt w kraju i za granic"
/" 'rzemysy aktualnie oparte o zasb! ich struktura i tempo rozwoju! wielko5 zaangaowanego
kapitau i zatrudnionej siy roboczej! wydajno5 pracy i mierniki rentownoci! plany na przyszo5 i
perspektywy rozwoju"
?" Jwne ograniczenia i warunki rozwoju przemysu opartego na wykorzystaniu zasobu"
>" 'rzewidywane tempo wzrostu popytu i moliwoci eksportu towarw! ktrych produkcja oparta jest
na wykorzystaniu zasobu"
<" *denty#ikacja moliwoci inwestycyjnych w oparciu o punkty /! ? i >"
'unkty -- do 0- z cz$ci D niniejszego aneksu nast$puj po punkcie < zarysu studium moliwoci
opartego na wykorzystywaniu zasobu! gdy po okreleniu moliwoci inwestycyjnych struktura
studium jest taka sama"
;neks @@@
4;/WS +ST\P?EG* ST6@6M P/4E/E;=@4;3WM?EG*
,P/E-$E;S@C@=@TW ST6W.
-" 'odsumowanie P prezentacja zasadniczych wnioskw kadego rozdziau"
0" Jeneza i historia projektu3
Sponsorzy projektu
8istoria projektu
Ioszty ju wykonanych studiw i badaH"
/" Dnaliza rynku i koncepcja marketingowa3
%krelenie koncepcji! celw i strategii projektu
'opyt i rynek
Struktura i charakterystyka rynku
Szacunkowa! aktualna wielko5 rynku i zdolnoci produkcyjne przemysu (z
wyszczeglnieniem wiodcych producentw,! jego dotychczasowy rozwj! moliwoci
dalszego rozwoju (z wyszczeglnieniem podstawowych programw rozwoju,! rozproszenie
przemysu krajowego! jego gwne problemy i perspektywy! oglna jako5 produktw
+otychczasowy import i tendencje jego dalszego rozwoju! wielko5 i ceny
9iejsce przemysu w gospodarce narodowej i polityce gospodarczej! priorytety i cele
rozwojowe ustalone dla danego przemysu lub z nim zwizane
Szacunkowe! aktualne rozmiary popytu! jego dotychczasowe tempo wzrostu! podstawowe
wskaGniki i czynniki determinujce wzrost
Ioncepcja marketingowa! prognozy sprzeday i budet wydatkw marketingowych
%pis koncepcji marketingowej! jej wybranych celw i strategii
'rzewidywana konkurencja dla projektu ze strony istniejcych i potencjalnych dostawcw
oraz producentw krajowych i zagranicznych
:okalizacja rynkw i grupy odbiorcw produktw
'rogram sprzeday
'rzewidywane roczne przychody ze sprzeday produktw i produktw ubocznych (krajowe i
zagraniczne,
Szacunkowe! roczne koszty promocji i marketingu
Wymagany program produkcji
'rodukty
'produkty
%dpady (szacunkowy roczny koszt usuwania odpadw,"
?" Nakady materiaowe (przyblione zapotrzebowanie na materiay! ich obecne i potencjalne
moliwoci dostaw! oglne! roczne szacunki kosztw materiaw krajowych i zagranicznych,3
Surowce
'rzetworzone materiay przemysowe
Iomponenty
Zaopatrzenie #abryczne
materiay pomocnicze! czynniki porednie (zwaszcza zapotrzebowanie energii,"
>" :okalizacja! teren budowy i rodowisko3
Wybr wst$pny! wczajc szacunek kosztw gruntu
Wst$pna ocena oddziaywania na rodowisko"
<" Strona techniczna projektu3
%krelenie zdolnoci produkcyjnych
moliwa normalna zdolno5 produkcyjna zakadu
'roporcje ilociowe sprzeday! zdolnoci produkcyjnych i nakadw materiaowych
Wst$pne okrelenie zakresu projektu
2echnologia oraz wyposaenie
2echnologie i procesy! jakie maj by5 zastosowane w powizaniu ze zdolnociami
produkcyjnymi
%pis technologii i przewidywanych zmian
Wpyw technologii na rodowisko
%glny szacunek kosztw technologii krajowych i zagranicznych
%glny projekt wyposaenia
9aszyny i urzdzenia produkcyjne
Wyposaenie pomocnicze
Wyposaenie usugowe
Fz$ci zamienne i zuywajce si$! narz$dzia
%glny szacunek wyposaenia krajowego i zagranicznego! sklasy#ikowanego jak wyej
'race inynieryjno;budowlane
%glny zakres prac inynieryjno;budowlanychX budynki i materiay budowlane! jakie maj
by5 wykorzystane
'rzygotowanie terenu
Kudynki i specjalne prace inynieryjne
'race wok budynkw
%glny szacunek wydatkw zwizanych z pracami inynieryjno;budowlanymi!
sklasy#ikowanymi jak wyej"
@" %rganizacja i koszty oglnozakadowe3
%glny schemat organizacyjny
Zarzdzanie
'rodukcja
Sprzeda
Ddministracja
Szacunek kosztw oglnych
7abrycznych
Ddministracyjnych
7inansowych"
=" Zasoby ludzkie3
Szacunkowe zapotrzebowanie na zasoby ludzkie! z podziaem na kadr$ zarzdzajc i pracownikw
oraz na podstawowe kategorie zatrudnienia (pracownikw krajowych i zagranicznych,
Szacunkowe roczne koszty robocizny! w podziale jak wyej! wczajc narzuty na pace i
wynagrodzenia"
." 8armonogram realizacji3
'roponowany przybliony harmonogram realizacji
Szacunkowe koszty realizacji"
-1" Nakady inwestycyjne i analiza #inansowa3
Fakowite nakady inwestycyjne
%glne szacunki zapotrzebowania na kapita obrotowy
Szacunki wartoci rodkw trwaych
7inansowanie projektu
'roponowana struktura #inansw i sposb #inansowania (rodki krajowe i zagraniczne,
Ioszty #inansowania
Ioszty produkcji (pozycje kosztw! ktre maj najwi$ksze znaczenie! sklasy#ikowane w grupach
kosztw materiaowych! osobowych i oglnozakadowych oraz w podziale na koszty stae i zmienne,
%cena #inansowa projektu oparta na powyszych szacunkach
%kres zwrotu
'rosta stopa zwrotu
'rg rentownoci
Wewn$trzna stopa zwrotu
Dnaliza wraliwoci
%cena makroekonomiczna
Wst$pne testy! na przykad3
M#ektw dewizowych
Wytworzonej wartoci dodanej
M#ektywnoci absolutnej
M#ektywnej stopy protekcji
Wpywu na wielko5 zatrudnienia
%krelenie najwaniejszych dystorcji cenowych (kurs walutowy! pace! stopa procentowa,
Mkonomiczna dywersy#ikacja przemysuX szacunki e#ektw kreacji zatrudnienia"
)waga3 +odatkowe in#ormacje mona znaleG5 w szczegowych wykazach oraz tablicach
zamieszczonych w kadym rozdziale Poradnika%
;neks @L
/*4;ME E3W4M@ P*EMM*+;?W3>
?; /[Y?W3> ET;P;3> $;4W P/4E@?+ESTW3WM?EM

ec!zje /odzaj studi#w 3ele dec!z!jne
*denty#ikacja Studia moliwoci3
oglne lub projektu
%kreli5 moliwoci
%kreli5 problemy dla studiw
pomocniczych
%kreli5 zakres studiw pre;
#easibility i #easibility
Wst$pny wybr
i analiza
Studia pomocnicze %kreli5 warianty o najwi$kszym
prawdopodobieHstwie realizacji
%kreli5 kryteria wyboru projektu
Studium
pre;#easibility
Wst$pnie okreli5 zasadno5
projektu
Dnaliza ostateczna Studia pomocnicze %ceni5 czy naley opracowa5
studium #easibility
Szczegowo zbada5 zagadnienia
wymagajce dog$bnej analizy
Studium #easibility %statecznie ustali5 parametry
projektu
Mwaluacja projektu &aport
oceniajcy
->/T->/U
Zbada5 zasadno5! wykonalno5
i opacalno5 projektu
'odj5 ostateczn decyzj$
inwestycyjn
%cena eB;post
projektu
&aport oceniajcy
;neks L
->/T->/U
Kank Owiatowy uywa terminu ewaluacja (ang" eLaluation, dla oceny projektu eB;post! ktrej dokonuje si$ po
zakoHczeniu projektu! w odrnieniu od oceny eB;ante (ang" appraisal,"
*P@S @ST?@EMX3EG*
P/4ES@\C@*/ST+; P/4EMWSZ*+EG*
(98A(98B
Dby uatwi5 ewentualne poczenie! struktura poniszego wykazu jest taka sama! jak struktura
studium #easibility opisana w niniejszym Poradniku%
-" 'odsumowanie (krtkie streszczenie wnioskw z przeprowadzonych badaH,3
'rzedsi$biorstwo3 jego usytuowanie i wspzaleno5 z otoczeniem gospodarczym (porwnaj rozdzia
*** i wykaz ***;>,
%glne wskaGniki3 cele gospodarcze i strategia przedsi$biorstwaX silne i sabe strony
Ioncepcja marketingowa (rozdzia ***, i zdolnoci produkcyjne (rozdzia 4*,
Nakady materiaowe i zaopatrzenie #abryczne (rozdzia *4,
:okalizacja i rodowisko (rozdzia 4,
Strona techniczna projektu (rozdzia 4*,
Ddministracja i koszty oglnozakadowe (rozdzia 4**,
Zasoby ludzkie (rozdzia 4***,
&ealizacja projektu! na przykad ocena eB;post (rozdzia *6,
Dnaliza #inansowa i pozycja #inansowa #irmy (rozdzia 6,
0" Jeneza i historia3
Jeneza
'rzedstawi5 cel przedsi$biorstwa na tle aktualnej polityki gospodarczej! przemysowej!
#inansowej i socjalnej w odniesieniu do sektora prywatnego i publicznego
%pisa5 uwarunkowania mi$dzynarodowe! regionalne! krajowe i lokalne
'rzedsi$biorstwo
Nazwa! data zaoenia! waciciele! data zaoenia! posiadacze pakietu kontrolnego
7orma przedsi$biorstwa
Zwizki z innymi przedsi$biorstwami! grupami lub osobami
Ionkurenci (#irmy! ich status! ocena zarzdzania! zdolnoci technicznych! e#ektywnoci itd",
8istoria
Kadania prowadzone przed utworzeniem przedsi$biorstwa (opracowane studia,
Fhronologia rozwoju! rok zaoenia! najwaniejsze wydarzenia itd"
/" Dnaliza rynku i koncepcja marketingowa3
Fharakterystyka i struktura rynku (porwnaj rozdzia ***! wykazy ***;-! ***;/! ***;? i ***;<,
%pis istniejcego rynku dla produktw i produktw ubocznych z mapami ilustrujcymi
pooenie
%pis historycznego rozwoju rynku
Sprzeda produktw i produktw ubocznych
Dktualny poziom sprzeday! rynki krajowe i zagraniczne! rozwj historyczny
Sezonowo5 sprzeday
%cena udziau w rynku (udzia procentowy,
%rganizacja sprzeday
Ianay (sie5 wasna! porednicy! agenci! sprzeda bezporednio dla konsumentw,
+zia sprzeday! obsada osobowa
9arketing! reklama itd"
Ionkurenci! zdolnoci produkcyjne
Feny! upusty! prowizje
->?T->?U
'orwnaj take opis analizy wewn$trznej w rozdziale ***! podrozdzia K"
&oczne przychody ze sprzeday
Warto5 zapasw pproduktw i wyrobw gotowych
Dnaliza kosztw marketingu (bezporednich i oglnych,
Dnaliza gwnych konkurentw
Dnaliza silnych i sabych stron przedsi$biorstwa
%cena koncepcji marketingowejX wnioski i zalecenia
?" Surowce i materiay oraz zaopatrzenie #abryczne3
Fharakterystyka dostaw surowcw i materiaw oraz zaopatrzenia #abrycznego (poda5 wykaz Grde
pochodzenia nakadw w podziale na surowce! przetworzone materiay przemysowe! komponenty!
materiay pomocnicze i czynniki porednie,
'rogram zaopatrzenia
*lociowy program zaopatrzenia! sezonowo5! w podziale na cae przedsi$biorstwo! cz$ci
skadowe projektu! centra kosztw
Fharakterystyka zaopatrzenia! ograniczenia sezonowe
9oliwoci substytucji
%rganizacja dostaw (zakup! transport itd",
Feny
&oczne koszty zaopatrzenia! sezonowo5
Zapasy materiaw i nakadw z podaniem iloci i sezonowoci! jak rwnie wartoci
ksi$gowej netto zapasw
>" :okalizacja i rodowisko3
:okalizacja
%pis lokalizacji zakadu ilustrowany mapami sytuacyjnymi
Iraj! region! miasto
'owizania z istniejc in#rastruktur (linie komunikacyjne! sie5 elektryczna! wodna! liczba
mieszkaHcw,
%pis otoczenia spoeczno;ekonomicznego! bliskoci rynkw itd"
2eren zakadu
9iasto! ulica! numer
*lustracja pooenia na mapach geodezyjnych
'rawa przejazdu! serwituty
Warto5 ziemi
&oczne koszty prawa przejazdu! czynsze dzierawne! podatki! patnoci na rzecz ssiadw itd"
Warunki lokalne
%pis wpywu na sytuacj$ ludnoci! in#rastruktur$! ekologi$! krajobraz itd"
%cena tendencji rozwojowych (dodatnia i ujemna,
%cena oddziaywania na rodowisko! polityki spoecznej! potencjalnych kon#liktw! prognoza
kosztw za korzystanie ze rodowiska
<" Strona techniczna3
'rogram produkcji
'rogram produkcji wyrobw i produktw ubocznych3 specy#ikacje jakociowe! wytwarzane
iloci! harmonogram produkcji (sezonowo5,! udzia procentowy odpadw i brakw
Mmisje3 specy#ikacje! iloci! czas! sposoby i koszty unieszkodliwiania wydalanych substancji
Zdolno5 produkcyjna
Zainstalowana nominalna zdolno5 produkcyjna
9oliwa nominalna zdolno5 produkcyjna dla caego zakadu! gwnych wydziaw! gwnych linii
maszyn
'lan zakadu i wykresy (ilustrujce struktur$ zakadu i plan #izyczny na wykresach i planach
#unkcjonalnych,
Zakres przedsi$biorstwa (ilustrowany rysunkami! z podziaem na cz$ci projektu oraz centra kosztw,
2echnologia3
Wykorzystywane technologie! rozwj historyczny
Srda technologii
Sposb nabycia3 licencja! zakup! joint Lenture
+owiadczenia (negatywne! pozytywne,
'rognozy technologiczne
&oczne koszty technologii (opaty licencyjne! opaty stae,
9aszyny i urzdzenia
%pis maszyn i urzdzeH w podziale na produkcyjne! pomocnicze i usugowe
'lany rozmieszczenia maszyn i urzdzeH
Srdo pochodzenia! wiek! typ (automatyczne! p;automatyczne,
Warto5 zainstalowanego wyposaenia
&oczna amortyzacja i koszty napraw
'rognozowana dugo5 ycia i koszty odtworzenia
'race inynieryjno;budowlane
Wykaz prac inynieryjno;budowlanych! w podziale na przygotowanie terenu! budynki i
specjalne prace inynieryjne oraz prace wok budynkw
9apy i rysunki sytuacyjne
%krelenie konstrukcji (nowoczesna! przestarzaa itd",
Warto5 prac inynieryjnych i budynkw
&oczna amortyzacja i koszty remontw
'rognozowana dugo5 ycia i koszty odtworzenia
@" %rganizacja zakadu i koszty oglnozakadowe3
Fentra kosztw
Wykaz centrw kosztw! w podziale na centra kosztw produkcyjnych! usugowych!
administracyjnych i #inansowych
Schemat organizacyjny i wykresy
Ioszty oglnozakadowe (wykaz kosztw w podziale na oglno#abryczne! administracyjne!
marketingowe! amortyzacj$ oraz koszty #inansowe,
=" Zasoby ludzkie3
'racownicy
Fharakterystyka siy roboczej
+ost$pno5 i kwali#ikacje
%krelenie kosztw rocznych dla normalnych moliwych zdolnoci produkcyjnych! w
podziale na robocizn$ produkcyjn (zmienn, i nieprodukcyjn (sta,
Iadra zarzdzajca
%pis! struktura i tablice zatrudnienia
&oczne koszty
." 'ozycja #inansowa przedsi$biorstwa3
%pinie
Kankierw3 zdolno5 kredytowa! stan zaduenia! rodzaj i dugo5 kredytw! por$czenia!
oglna ocena
Jwnych dostawcw3 polityka zakupw! specjalne warunki! historia patnoci! oglna ocena
Ilientw3 pozycja przedsi$biorstwa i jego produktw na rynku oraz zalety i wady #irmy w
porwnaniu z innymi przedsi$biorstwami z tej samej brany
Struktura kapitaowa3
Iapita akcyjny
Struktura akcji
'odzia akcji wedug nast$pujcego schematu


?umer
emisji
*g#lna
warto)5
nominalna
*g#lna
warto)5
w!'at
=iczba
gos#w
na akcj
Zwyke
)przywilejowane
%droczone

Warto5 akcji zatrzymanych na cele specjalne
'rawa gosu! pierwokupu! zobowizania do dalszych wypat! emisja akcji w ostatnich latach
'apiery wartociowe notowane na giedzie3 roczne wahania cen w ostatnich latach! wskaGnik
'AM (ceny do zyskw,
%bligacje i zastawy hipoteczne
&odzaj zabezpieczenia (zabezpieczone! niezabezpieczone,
&odzaj i hierarchia zastaww hipotecznych i innych zabezpieczeH
Sposoby wykupu
Wymienialno5
Ioszty marketingowe (bezporednie i porednie koszty sprzeday i dystrybucji,
Ioszty produkcji
9ateriay bezporednie i nakady
Kezporednie koszty osobowe
Ioszty oglno#abryczne (osobowe i materiay,
Dmortyzacja
Ioszty oglnoadministracyjne
Ioszty #inansowe
)dzia procentowy kosztw staych i zmiennych w kosztach ogem
Ioszty remontw i utrzymania w ostatnich latach
System ksi$gowania (obliczania, kosztw (kontrola zapasw! okrelanie narzutw i obcieH!
porwnanie systemu kalkulacyjnego kosztw z danymi operacyjnymi,
+okumenty i raporty #inansowe
&aporty roczne! rachunek wynikw! tablica przepyww pieni$nych i bilans za ostatnie cztery
albo wi$cej lat"
Sprawozdania audytorw
Dnaliza dokumentw #inansowych
%pracowanie zestawieH porwnawczych bilansu! rachunku wynikw i tablicy przepyww
pieni$nych
%krelenie przyczyn zmian zachodzcych w analizowanym okresie w skadnikach aktyww!
pasyww! dochodw i kosztw
Jruntowna analiza powizaH z przedsi$biorstwem macierzystym i przedsi$biorstwem
(przedsi$biorstwami, zalenym
Szczegowa analiza bilansu (analiza gwnych zestawieH bilansowych i istotnych pozycji z
zaznaczeniem zmian w sposobach ksi$gowania,
Nalenoci3 #inansowanie z wykorzystaniem metod dyskontowych lub innych! warunki!
wysoko5 roszczeH przeterminowanych! warto5 umorzonego zaduenia
Zapasy3 metoda wyceny! zapasy niezbywalne lub przestarzae
Orodki trwae3 zmiany rodkw trwaych! stopy amortyzacji! amortyzacja przypieszona lub
specjalna
*nwestycje3 szczegowy wykaz inwestycji z podaniem ich wartoci ksi$gowej
Zobowizania
Zaduenie dugookresowe3 saldo zaduenia! data! warto5! oprocentowanie! termin spaty,
+e#icyty3 wysoko5! okres! zalege odsetki lub raty spat! zalege dywidendy od akcji
uprzywilejowanych
Iapita3 kapita akcyjny (autoryzowany! emitowany! subskrybowany! wpacony,! rachunek
kapitaowy (saldo plus zysk netto i depozyty! minus straty! sumy podj$te i podatek,
&achunek wacicieli3 sumy nalene lub pozostajce do zapacenia partnerom
Nadwyka3 wypracowana! niewypracowana (aprecjacja majtku! dochody z obligacji lub
akcji,
&ezerwy3 dugi niecigalne! amortyzacja! zapasy! podatki! rezerwy ukryte
Wydatki nieprzewidziane3 zdyskontowane wierzytelnoci i patnoci! por$czenia! indosy!
nieprzewidziane zobowizania w stosunku do przedsi$biorstw zalenych
+ugi niecigalne3 rednia roczna spisana warto5
Sytuacja podatkowa
'rzepisy podatkowe! ktrym podlega przedsi$biorstwo
'odatek obrotowy i od wielkoci produkcji
'odatek dochodowy
'odatek od wasnoci
*nne
)bezpieczenia (rodkw trwaych! zapasw itd",
Sprawy sdowe w toku wytoczone przez przedsi$biorstwo lub przeciw niemu"
;neks L@
TE3>?@7@ P/*G?*4*+;?@; P*PWT6
A. Zas(#s#'a0i/ (/160i! )-#20#5#'a0ia )#),(u
'rzy wyborze i wykorzystywaniu technik prognostycznych naley zachowa5 szczegln ostrono5 ze
wzgl$du na ryzyko uzyskania b$dnych wynikw prognozy na podstawie dost$pnych danych" Naley
zwrci5 uwag$ na nast$pujce kwestie3
Niezb$dne jest precyzyjne okrelenie poszukiwanych (analizowanych, danych! a nast$pnie
skrupulatne stosowanie si$ do przyj$tych zaoeH i charakterystyki przedmiotu badaH" Np" w analizie
popytu na gazy przemysowe naley konsekwentnie rozrnia5 rne rodzaje gazw (tlen! dwutlenek
w$gla itd", ze wzgl$du na rnice w technologii ich produkcji oraz moliwe znaczne rnice w
poziomach progu rentownoci przy wytwarzaniu kadego z tych gazw"
W przypadku okrelania standardw! norm! obliczania rednich wielkoci! trendw! wskaGnikw itp"
naley zapewni5 odpowiednio liczn prb$ (liczb$ obserwacji,! speniajc warunki testu istotnoci"
Np" trend wyznaczony na podstawie danych z okresu czteroletniego nie moe by5 przyj$ty dla
prognozy dugookresowej"
+ane i wskaGniki odnoszce si$ do danego segmentu rynku nie mog by5 przenoszone automatycznie
do innych segmentw" Np" wskaGnik elastycznoci dochodowej popytu obliczony dla grup nabywcw
o niskich dochodach nie moe by5 przyj$ty w analizie segmentu nabywcw o wysokich dochodach!
gdy poziom tego wskaGnika jest inny"
Zaoenia przyj$te w analizie i przy wykorzystywaniu danych! #ormuowaniu wskaGnikw i
wspczynnikw korelacji powinny by5 wyraane jednoznacznie i bezwarunkowo"
+obr technik estymacji! analizy i prognozowania powinien by5 waciwy ze wzgl$du na charakter
produktu! rynku i rodzaj danych"
+ane stanowice punkt odniesienia powinny by5 uywane po dokonaniu niezb$dnej korekty
wynikajcej z odmiennoci warunkw! w ktrych si$ je wykorzystuje" Np" dane na temat wielkoci
wynagrodzenia pracownikw maej cukrowni nie mog by5 bez zastrzeeH wykorzystane do
szacunkw pac w hucie"
Naley uwzgl$dni5 dynamik$ (zmienno5, danych i wskaGnikw" Np" wskaGnik elastycznoci cenowej
popytu przy poziomie ceny -1N nie moe by5 uyty do analizy elastycznoci cenowej popytu wyrobu
przy wzrocie ceny jednostkowej do 01N" Fenowa elastyczno5 popytu na papier kserogra#iczny
moga wynosi5 -!0 w czasie analizy popytu w roku -.=>! ale wskaGnik ten moe wynosi5 np" 1!= w r"
-..1"
'rzy obliczaniu trendw! wskaGnikw i zwizkw mi$dzy wielkociami naley eliminowa5 z analizy
przypadki kraHcowe"
Naley oblicza5 i stosowa5 w analizach statystycznych wartoci rednie waone zamiast nie
waonych"
W przypadku braku danych niekiedy sugeruje si$ wykorzystanie w analizie przyblionych!
szacunkowych wielkoci" 7unkcj badaH popytu jest jednak generowanie in#ormacji statystycznej oraz
analizowanie rzeczywistych procesw" Zatem nie jest uzasadnione posugiwanie si$ szacunkami! ktre
nie s oparte na wiarygodnych danych! zwaszcza gdy mog one wprowadza5 inwestora w bd"
6wzgldnianie konkurencji
ze stron! dostawc#w krajow!c" i zagraniczn!c"
W przeciwieHstwie do prognozowania popytu! w ktrym mog by5 wykorzystane rne techniki i ich
kombinacje! projekcji poday produktu dokonuje si$ na podstawie wnioskowania (opinii, na temat
dost$pnoci produktu! uwarunkowanej zmianami produkcji krajowej lub importu" Nowa! dodatkowa
produkcja krajowa jest rezultatem rozwoju istniejcych przedsi$biorstw lub uruchamiania produkcji w
nowych zakadach" *stniejce przedsi$biorstwa maj zwykle przewag$ zwizan z nisz
kapitaochonnoci inwestycji w rozbudow$ zdolnoci wytwrczych! w porwnaniu z inwestycjami
w tworzenie nowych zakadw" W krajach! gdzie #unkcjonuj #ormalne lub nie#ormalne systemy
udzielania licencji i zezwoleH rzdowych na produkcj$! moliwe jest dokonywanie projekcji zdolnoci
wytwrczych z do5 znaczn dokadnoci" W pozostaych przypadkach niezb$dne jest
przeprowadzenie niezalenych szacunkw wielkoci produkcji danego produktu" +ost$pno5 produktu
na danym rynku determinowana jest take przez polityk$ importow rzdu danego kraju"
Projekcja eks'ortu
W przypadku wi$kszoci projektw! praktycznie niezalenie od ich skali! naley zbada5 moliwo5
rozszerzenia rynku zbytu poprzez uwzgl$dnienie eksportu" 9oliwo5 eksportu powinna by5 brana
pod uwag$ przy okrelaniu zdolnoci wytwrczych zakadu" W ten sposb! w e#ekcie rozszerzenia
zdolnoci wytwrczych! mona niekiedy zaopatrywa5 znacznie wi$kszy rynek ni rynek wewn$trzny"
9imo e projekt moe by5 pomylany pocztkowo jako przedsi$wzi$cie antyimportowe! mog
zaistnie5 moliwoci eksportu natychmiast po podj$ciu produkcji! po pewnym czasie niezb$dnym dla
opanowania produkcji i zapewnienia jakoci odpowiadajcej standardom mi$dzynarodowym oraz
konkurencyjnoci kosztowej produkcji" Np" zakad petrochemiczny lub produkcji nawozw
sztucznych moe podj5 dostawy eksportowe znacznie szybciej po rozpocz$ciu produkcji ni zakad
wytwarzajcy ci$ki sprz$t elektrotechniczny (wymagajcy upywu duszego czasu dla opanowania
procesw technicznych i jakoci wykonania produktu," We wszystkich tych przypadkach konieczna
jest ocena moliwoci eksportu! a tym samym okrelenie moliwych rynkw eksportowych staje si$
istotnym aspektem prognozowania popytu"
W ocenie rynkw eksportowych s nieco inne punkty ci$koci ni w analizie rynku wewn$trznego"
'unktem wyjcia w tej ocenie! w odniesieniu do wyrobw! ktre byy lub s przedmiotem eksportu!
jest zebranie i analiza danych dotyczcych wielkoci eksportu! cen eksportowych! krajw;rynkw
zbytu! a take danych charakteryzujcych przedmiot eksportu! takich jak3 parametry jakociowe!
stosowane znaki towarowe (wasne lub obce, oraz in#ormacje o sposobie sprzeday (np"
wykorzystywanie obcych porednikw handlowych," W wielu krajach wyroby b$dce przedmiotem
obrotu musz spenia5 okrelone wymagania (normy," +ane na ten temat zazwyczaj mona uzyska5
od eksportera lub z kraju importujcego" Naley je uwzgl$dni5 przy ustalaniu produkcji przeznaczonej
na eksport w danym zakadzie! a take przy okrelaniu samego charakteru projektowanego zakadu"
'rzedmiotem dalszych badaH powinny by53 chonno5 rynkw w krajach! ktre ju importuj dany
produkt oraz w innych krajach! podobnych pod wzgl$dem poziomu rozwoju! polityki importowej!
kosztw dostawy itp"
W przypadku produktw! ktrych produkcj$ zamierzaj podj5 lub wanie podj$y kraje rozwijajce
si$ (a jest to wi$kszo5 wyrobw i usug pochodzcych z tej grupy krajw,! punktem wyjcia powinna
by5 analiza wczeniejszego importu do danego kraju rozwijajcego si$! koszt jednostkowy importu
danego produktu! kraje P dostawcy i cechy importowanych produktw" +ane te s niezb$dne rwnie
dla potrzeb planowania produkcji na rynek krajowy"
->>T->>U
Na wst$pie naley okreli5 cen$ i jako5
produktu na rynku mi$dzynarodowymX nie jest to jednak trudne" 'o uwzgl$dnieniu warunkw
produkcji w danym kraju! w tym instrumentw promocji produkcji eksportowej! mona
zidenty#ikowa5 czynniki cenotwrcze" 'o wtre! naley okreli5 dla danego produktu kierunki
geogra#iczne eksportu i jego wielko5 na poszczeglne rynki" )dzia obrotw mi$dzynarodowych w
handlu poszczeglnymi produktami jest oczywicie zrnicowany! ponadto w handlu mi$dzy;
narodowym wyst$puje szereg barier" &ynek na takie dobra konsumpcyjne! jak aparaty #otogra#iczne!
sprz$t audio;Lideo czy kalkulatory elektroniczne ma charakter mi$dzynarodowy w warunkach silnej
konkurencji" Eeli dany produkt uznaje si$ za konkurencyjny w skali mi$dzynarodowej pod wzgl$dem
jakoci i poziomu technologicznego! mona podj5 prby stopniowego wprowadzania go na rynek
globalny" Nie ma powodu! by takie produkty wytwarzane np" w Dmeryce _aciHskiej nie mogy by5
wprowadzone na rynki krajw Dzji! przy zaoeniu! e wyroby te s konkurencyjne pod wzgl$dem
technologii! jakoci i ceny" W takich przypadkach nie jest celowe prowadzenie dokadnych badaH
rynku we wszystkich krajach! a powinno si$ je podejmowa5 w pierwszej kolejnoci na rynkach
uznanych za podstawowe w pocztkowym okresie ekspansji i stopniowo rozszerza5! w miar$
rozszerzania zdolnoci wytwrczych w celu zaspokojenia rosncego popytu"
W przypadku niektrych produktw korzyci skali mog okaza5 si$ czynnikiem o zasadniczym
znaczeniu dla okrelania ekspansji eksportowej" Np" zakad w kraju azjatyckim! w ktrym planuje si$
roczn produkcj$ samochodw osobowych na poziomie /1;>1 tys" sztuk nie moe konkurowa5
skutecznie na rynku mi$dzynarodowym z producentami wytwarzajcymi rocznie powyej /11 tys"
sztuk takich samochodw" Eednak np" moliwoci eksportu ci$arwek s znacznie wi$ksze! gdy
korzyci skali w tym przypadku umoliwiaj skuteczn konkurencj$ kosztow ju przy relatywnie
niewielkiej skali produkcji" Kadania moliwoci eksportowych mogyby zosta5 w tej sytuacji podj$te
na najbliszych rynkach zbytu i rozszerzane stopniowo w celu penetracji kolejnych rynkw%
W przypadku dbr zaopatrzeniowych i dbr wytwarzanych w przemysach stosujcych technologie
aparaturowe (cige procesy! np" w przemyle chemicznym,! ich eksport moe by5 determinowany
przez koszty transportu przy zaoeniu! e produkty te s porwnywalne pod wzgl$dem jakoci z
wyrobami konkurentw! co cz$sto jest #aktem" W przypadku dbr kapitaowych (inwestycyjnych,
szans$ eksportu naley okrela5 biorc pod uwag$ moliwoci akceptacji danego wyrobu przez
wiodcych odbiorcw" :iczba takich odbiorcw jest mniejsza ni w przypadku towarw
->>T->>U
Za wyjtkiem maych projektw przewidywanych wycznie dla rynku lokalnego! wyst$puj silne zwizki i
wspzalenoci mi$dzy produkcj krajow i zagraniczn" Wyroby produkcji krajowej cz$sto konkuruj z produktami
importowanymi! chyba e w danym kraju stosuje si$ ostre ograniczenia importu" Eednak nawet wwczas cena! jako5 i
warunki dostawy porwnywalnych dbr z importu maj istotny wpyw na cen$ i jako5 produkcji krajowej! W niektrych
krajach wprowadzono administracyjnie okrelone relacje mi$dzy cenami wyrobw krajowych oraz importowanych i wyroby
produkcji lokalnej musz by5 sprzedawane po cenach niszych (zwykle 01;0>[, ni ich zagraniczne substytuty" 2ake w
przypadku produkcji wytwarzanej w sektorze publicznym prbuje si$ wprowadza5 niekiedy podobne relacje cen"
konsumpcyjnych! za o konkurencyjnoci i akceptacji dostawcy decyduje w gwnej mierze jako5 i
niezawodno5 produktu (odniesione do poziomu ceny,! dost$pno5 cz$ci zamiennych oraz usug
posprzedanych" %brabiarki wytwarzane w *ndiach s obecnie w niewielkich ilociach eksportowane
do )SD! ale budowa duej #abryki obrabiarek nastawionej wycznie na taki eksport byaby
nieuzasadniona! mimo e rynek amerykaHski na obrabiarki jest bardzo chonny" 'rojekcje eksportu
musz by5 odniesione do realnego (moliwego do osigni$cia, stopnia penetracji danego rynku"
'o ustaleniu zasi$gu geogra#icznego i okreleniu potencjalnych rynkw eksportowych na podstawie
uzasadnionych projekcji z uwzgl$dnieniem moliwego stopnia penetracji tych rynkw! moe powsta5
potrzeba przeprowadzenia bardziej szczegowych badaH w wybranych krajach" Zakres badaH jest
uzaleniony od stopnia orientacji eksportowej zakadanej dla danego projektu" Zatem badania rynku
dla potrzeb eksportu mog w pewnych przypadkach ogranicza5 si$ do analiz importu do danego kraju
w uj$ciu historycznym i oglnych projekcji przyszych obrotw! w innych za P powinny to by5
szczegowe prognozy popytu na danym rynku eksportowym z zastosowaniem omwionych
wczeniej technik prognostycznych" 2e rozwini$te badania powinny by5 jednak prowadzone jedynie
wwczas! gdy perspektywy eksportu danego produktu uzasadniaj ponoszenie relatywnie wysokich
kosztw takich badaH"
+ane o imporcie i krajach;eksporterach do krajw wysoko rozwini$tych mona zazwyczaj uzyska5
bez trudnoci" W przypadku krajw rozwijajcych si$ dane takie cz$sto nie s publikowane! co
wymaga przeprowadzenia badaH na miejscu" W wi$kszoci krajw rozwini$tych #unkcjonuj agencje
zajmujce si$ gromadzeniem i opracowywaniem danych ekonomicznych o moliwych rynkach
eksportowych" 'odobne agencje powinny powsta5 w krajach rozwijajcych si$! ktre zamierzaj
podejmowa5 eksport nowych! nietradycyjnych wyrobw"
Eako e oszacowanie potencjalnego eksportu jest istotne w prognozowaniu popytu! naley zwrci5
uwag$ na zakres tych studiw i zmiany wiarygodnoci danych w czasie" Ze wzgl$du na wysokie
tempo post$pu technicznego! sytuacja rynkowa w krajach rozwini$tych i rozwijajcych si$ zmienia si$
praktycznie z roku na rok! a przy tym jest znacznie trudniej przewidzie5 zmiany zachodzce na
rynkach obcych ni na rynku wewn$trznym"
T!'! studi#w r!nkow!c"
'odczas gdy oglne szacunki ilociowe s oparte wycznie lub gwnie na wynikach badaH wtrnych!
to bardziej szczegowe dane ilociowe i dane o charakterze jakociowym uzyskiwane s zazwyczaj w
rezultacie badaH pierwotnych" Zwizki mi$dzy tymi dwoma typami badaH wyst$puj w praktyce z
uwagi na to! e np" przy ocenie chonnoci rynku dane publikowane s bardzo cz$sto uzupeniane
in#ormacjami uzyskiwanymi w drodze wywiadw! za gdy odpowiednie dane publikowane s
dost$pne! mona pomin5 badania pierwotne"
Naley gromadzi5 i analizowa5 wszelkie dost$pne istotne materiay publikowane! aby
zminimalizowa5 koszty badaH pierwotnych i nie naduywa5 cierpliwoci respondentw zb$dnymi
wywiadami" 'onadto rezultaty badaH wtrnych powinny by5 wykorzystywane przy opracowywaniu
koncepcji i zakrelaniu zakresu badaH pierwotnych (w tym przy budowie treci kwestionariusza,"
cadne badania pierwotne nie powinny by5 podejmowane bez uprzedniego wyczerpania moliwoci
uzyskania in#ormacji z materiaw publikowanych"
Zgodnie z zasadami prbobrania wyjanionymi w aneksie 4**! badania pierwotne obejmuj dwa
rodzaje studiw3 konsumenckie i przemysowe (odbiorcw zinstytucjonalizowanych! cznie z
#irmami handlowymi,"
%bie kategorie zostan przedstawione w aneksie 4***" Kadania powinny by5 prowadzone przez
niezalenych specjalistw w dziedzinie badaH rynku" Zapewnia to obiektywno5 badaH!
spoytkowanie dowiadczenia oraz przestrzeganie zasady pou#noci (dotyczy to odpowiedzi
respondentw! chyba e zostan wczeniej uprzedzeni! e zasada ta w danym przypadku nie
obowizuje," W przypadku badaH konsumentw naley angaowa5 agencj$ badawcz dziaajc w
danym kraju ze wzgl$du na relatywnie du liczb$ wywiadw (ankiet," W przypadku badaH
odbiorcw zinstytucjonalizowanych liczba wywiadw wynosi zwykle >1;-11 (niekiedy mniej," Zatem
do tego typu badaH wystarczy zatrudnienie jednego dowiadczonego eksperta (moe on by5 rwnie
VimportowanyW dla wykonania danego zlecenia," Niekiedy w krajach rozwijajcych si$ respondenci
uczestniczcy w badaniach pierwotnych (rynku odbiorcw zinstytucjonalizowanych,! np" kupcy!
stanowi jedyne dost$pne Grdo in#ormacji"
Wielu menederw uwaa bran$! w ktrej dziaa! za wyjtkowo zoon" Skonno5 ta zwykle
wzrasta wraz z upywem okresu #unkcjonowania w brany i! w mniejszym stopniu! wie si$ z
pozycj w strukturze organizacji" 2o podejcie menederw staje si$ problemem! gdy nie s oni w
stanie zrozumie5! jakie umiej$tnoci s niezb$dne i podane do sprawnego przeprowadzenia badaH w
danej brany" Specjalici majcy za zadanie przeprowadzenie badaH dobierani s cz$sto gwnie na
podstawie kryterium znajomoci danej brany" Wiedza ta powinna by5 jednak jedynie drugorz$dnym
kryterium doboru! cho5 zleceniodawca badania powinien by5 zadowolony z wyboru osoby (osb,!
ktre b$d prowadzi5 lub nadzorowa5 badanie" Znajomo5 danej lub pokrewnej brany moe by5
atutem badajcego! ale atuty mog wynika5 ze wieego spojrzenia na bran$ (i inspiracji innymi
dowiadczeniami,"
W zapotrzebowaniu (zapytaniu o#ertowym, na badania pierwotne naley okreli5 cele! zakres
przedmiotowy i zasi$g oraz czas badaH"
Zazwyczaj o#erty agencji badawczych lub ekspertw! dotyczce badaH! odbiorcw
zinstytucjonalizowanych! s uzupeniane i zmieniane w wyniku dyskusji przed zaakceptowaniem
przez zleceniodawc$" Z reguy od prowadzcego badania wymaga si$ (jest to uj$te w warunkach
zlecenia, pisemnej interpretacji wynikw w #ormie raportu z badaH" &aport powinien zawiera5! poza
zwi$z prezentacj wynikw i wnioskami! take zalecenia"
Po'!t cakowit!
Szacunek popytu cakowitego! obecnego i przewidywanego! powinien obejmowa5 zatem zarwno
rynek wewn$trzny! jak i rynki eksportowe i uwzgl$dnia5 stopieH penetracji rynku danego produktu
przez przedsi$biorstwo" Studium analityczne popytu (rynku, powinno zawiera5 take in#ormacje na
temat wymagaH poszczeglnych rynkw odnonie do jakoci! technologii! cen! charakterystyki
pre#erencji nabywcw wzgl$dem poszczeglnych marek" %glnie powinny zosta5 take s#ormuowane
zaoenia strategii marketingowych dla poszczeglnych rynkw" 2ylko wtedy raport z badaH
rynkowych moe by5 e#ektywnie wykorzystany do okrelania zdolnoci wytwrczych zakadu oraz do
strategii #ormuowania i implementacji projektu"
Penetracja r!nku
Zasadniczym elementem projekcji popytu jest oszacowanie moliwego do osigni$cia stopnia
penetracji rynku przez produkt danego przedsi$biorstwa" 'enetracja rynku uzaleniona jest od stopnia
konkurencyjnoci (na rynku krajowym i rynkach obcych,! reakcji nabywcw i moliwego stopnia
substytucyjnoci produktu" 'owysze aspekty naley uwzgl$dni5 w analizie szans sprzeday wyrobu!
ktrego produkcj$ zamierza si$ podj5" Naley take oszacowa5 moliwy udzia produktu w rynku"
'onadto naley okreli5 warunki penetracji rynku! takie jak jako5 produktu! opakowanie! system
dystrybucji i inne dziaania marketingowe! a take zakres usug posprzedanych w przypadku obrotu
maszynami i innymi wyrobami technicznymi" Warunki te stanowi skadniki strategii marketingowej!
ktra musi zosta5 zrealizowana dla osigni$cia zakadanych wielkoci sprzeday i dochodw" Jdy
dany produkt ma by5 wytwarzany w danym kraju po raz pierwszy! a istnieje tam system
licencjonowania i kontroli importu! czynnikami decydujcymi o popycie (i penetracji rynku, moe by5
reakcja nabywcw i moliwo5 substytucji produktu" Np" penetracja rynku przez wkna syntetyczne
wyprodukowane po raz pierwszy w danym kraju moe zalee5 od stopnia substytucji przez nie
wkien naturalnych" W miar$ podejmowania produkcji przez kolejne zakady konkurencyjno5
producentw staje si$ coraz istotniejszym determinantem powodzenia na rynku" Zatem dominujce
znaczenie uzyskuje cena! a take (w rnym stopniu, inne czynniki warunkujce konkurencyjno5!
takie jak poziom jakoci i image marki"
B. M/(#3a (/03/01.i -#5'#.#'/. C/!s(-a)#la1.i (-/03uD
9etoda trendu wykorzystuje stosunkowo prost technik$ ekstrapolacji danych z przeszoci i
obejmuje okrelenie trendu wraz z szacowaniem jego parametrw" +wie postacie #unkcji trendu
wykorzystywane w prognozowaniu s podane poniej"
7rend arytmetyczny 3liniowy4% Zastosowane rwnanie jest nast$pujce3

W S a R bT

gdzie W jest zmienn objanian (prognozowan,! a T jest zmienn objaniajc"

7rend wyk'adniczy 3semi*logarytmiczny4% Zastosowane rwnanie jest nast$pujce3

W S ae
bT
lub
ln W S lna R bT

2rend ten ma stae tempo wzrostu b w kadym okresie"

'ierwszym krokiem okrelania trendu jest obliczanie rednich ruchomych dla okresw dwu; lub
trzyletnich dla skorygowania wahaH w skali rocznej" Eeeli cig takich rednich ruchomych daje
agodn krzyw! to atwo mona zaobserwowa5 wyraGny model wzrostu" 9oe si$ jednak zdarzy5< e
wahania dotycz okresu duszego ni jeden rok (na przykad w przypadku popytu na urzdzenia do
wytwarzania energii elektrycznej spowodowanego intensywnymi programami rozwoju," Naley
wwczas wprowadzi5 poprawk$ do takiego popytu" Fzasem moe brakowa5 danych dla jakiego roku
i wtedy naley wykorzysta5 metod$ interpolacji statystycznej"
C. M/(#3a )#5i#7u !#0su7)1.i
9etoda poziomu konsumpcji okrela poziom konsumpcji wykorzystujc standardowe lub szacowane
wskaGniki i moe by5 zastosowana przy prognozowaniu popytu dla konkretnego produktu
konsumpcyjnego" Na przykad popyt na samochody mona okrela5! ustalajc liczb$ samochodw na
-111 mieszkaHcw lub wskaGniki posiadania samochodw dla grup o danym poziomie dochodw!
jednostek przemysowych czy administracji rzdowej" Jdy zna si$ czne zapotrzebowanie! naley
odj5 liczb$ posiadaczy samochodw od oglnej liczby ludnoci! aby okreli5 wielko5 potencjalnego
popytu" Wielko5 prognozowanego popytu naley powi$kszy5 o wielko5 popytu restytucyjnego"
Wanym czynnikiem okrelajcym poziom konsumpcji jest dochd konsumentw! ktry mi$dzy
innymi okrela! jak cz$5 wydatkw z budetu rodzinnego konsumenci b$d chcieli przeznaczy5 na
zakup danego produktu" 'oza nielicznymi wyjtkami wyst$puje dua korelacja dodatnia mi$dzy
poziomem konsumpcji produktu a poziomem dochodu konsumentw" StopieH korelacji moe by5
jednak rny dla rnych produktw" 'rzykadem konsumpcji produktw! dla ktrych wyst$puje
negatywna korelacja z poziomem dochodw! jest konsumpcja rnych tanich gatunkw tkanin i
papieru przez ludzi ubogich"
Elast!czno)5 doc"odowa 'o'!tu
Zakres! w jakim popyt reaguje na zmiany poziomu dochodu! mierzy si$ elastycznoci dochodow
popytu" Mlastycznoci dochodowe popytu s rne nie tylko dla rnych produktw! ale take dla
rnych grup dochodowych czy rnych regionw dla tego samego produktu" +latego tam! gdzie
mona okreli5 wahania w dochodzie na gow$ dla grup o rnych dochodach i rnych regionw!
analiza nie powinna ogranicza5 si$ do redniego dochodu na gow$ w caej gospodarce! lecz powinna
by5 rozszerzona o poszczeglne sektory zawodowe! spoeczno;gospodarcze i geogra#iczne"
Jdy zmiany s stosunkowo mae! mona oszacowa5 wspczynnik i zastosowa5 go do zmian
dochodw na gow$ ludnoci" Std! w przypadku stwierdzenia! e w jakim kraju wzrost dochodu na
gow$ o jeden procent powoduje wzrost konsumpcji papieru o 0 procent! mona prognozowa5 popyt
na papier w latach przyszych! stosujc wspczynnik elastycznoci dochodowej" *lustruje to przykad
z tabeli -0"
Ta&/la JK. P-#20#5, 3#16#34' i )#),(u
/ok
oc"#d na
gow
,dolar!.
+zrost
doc"odu na
gow ,w stos%
do roku
'odst%.
+zrost
'o'!tu na
'a'ier
,U.
Po'!t na
'a'ier na
gow ,kg.
=iczba
ludno)ci
,mln.
Po'!t na
'a'ier
,t!si0ce ton.
-.@>
(rok
bazowy,
.1!1 0!11 >?1 -1=1
'rognozy
-.@< .-!1 0 ? 0!1= >>@ -->=
-.@@ .?!> > -1 0!01 >@- -0><
-.@= .?!> > -1 0!01 >=> -0=1
-.@. ..!- -1 01 0!?1 <1- -??0
-.=1 -1?!? -< /0 0!<? <-< -</<
Nast$pujca #ormua okrela wspczynnik elastycznoci dochodowej popytu3

0 -
- 0 0 -
- 0
V V
W W
W W
V V
E
' '
' '
!

=

gdzie E
!
jest wspczynnikiem elastycznoci dochodowej popytu na produkt! V
(
oznacza wielko5
popytu w roku podstawowym! V
1
popyt w kolejnych badanych latach! W
'(
oznacza dochd na gow$
ludnoci w roku bazowym! a W
'1
dochd na gow$ ludnoci w kolejnych latach obserwacji"
Wartoci E
!
powyej -!1 wiadcz o wyst$powaniu elastycznoci! wartoci poniej -!1 wskazuj! e
popyt nie jest elastyczny"
Wykorzystujc dane z tabeli -0 i przyjmujc poziom dochodu na gow$ oraz wielko5 popytu na
gow$ ludnoci w latach -.@> i -.@=! moemy obliczy5 elastyczno5 dochodow popytu na papier!
ktra b$dzie nast$pujca3

.>0 ! -
01 ! 0 11 ! 0
> ! .? 1 ! .1
1 ! .1 > ! .?
11 ! 0 01 ! 0
=
+
+

=
!
E

%znacza to! e elastyczno5 dochodowa popytu na papier jest wysoka" Jdy ju okreli si$
wspczynnik elastycznoci dochodowej! mona go stosowa5 do dowolnego roku w przyszoci! aby
otrzyma5 przyblione zuycie papieru na gow$ w tym roku" 2ak wi$c! gdy dochd na gow$ w roku
-..1 jest o ->[ wyszy ni w roku -.=>! konsumpcja papieru na gow$ w -..1 roku byaby o /1[
wysza ni w -.=> roku" Wielko5 przewidywanego zuycia na gow$ naley pomnoy5 przez liczb$
ludnoci! aby otrzyma5 absolutn wielko5 popytu"
3enowa elast!czno)5 'o'!tu
%krelenie wspczynnika cenowej elastycznoci popytu na produkt stanowi cenn pomoc w
prognozowaniu popytu" Fenowa elastyczno5 popytu! czyli stosunek wzgl$dnych zmian wielkoci
popytu do wzgl$dnych zmian cen! moe by5 wyraony w sposb nast$pujcy3

1 -
1 -
1 -
1 -
1 -
1 -
1 -
1 -
V V
P P
P P
V V
P P
P P
V V
V V
E
'
+

=
+

=

gdzie E
'
jest cenowym wspczynnikiem elastycznoci! V
(
oznacza nowy poziom popytu! V
J
oznacza
istniejcy poziom popytu! P
J
to cena obecna! a P
(
to cena nowa"
Zastosowanie #ormuy pokaza5 mona na prostym przykadzie" Eeli sprzedaje si$ >11 111 i ?11 111
lodwek! odpowiednio po cenie >11 )S+ i <11 )S+! to elastyczno5 cenowa popytu jest nast$pujca3

<11 >11
<11 >11
?11111 >11111
?11111 >11111
+

lub
00 ! -
-11
--11
.11111
-11111
=

Wspczynnik ten jest bardzo przydatny do badania wraliwoci projektu! gdy umoliwia
uwzgl$dnianie rnych poziomw przyszych cen" Zmiany cen w wyraGny sposb oddziaywuj na
poziom sprzeday i w konsekwencji na poziom produkcji oraz jej kosztw" Wspczynnik opiera si$
jednak na zaoeniu! e pozostae warunki rynkowe pozostan niezmienione" 'onadto mona go
stosowa5 tylko do niewielkich zmian cen! poniewa nie jest on stay przy szerokim zakresie wahaH
cenowych"
Elast!czno)5 krz!owa
'opyt na dany produkt okrelony jest nie tylko przez jego cen$! ale take przez ceny wyrobw
uzupeniajcych i zast$pczych" Fz$sto trzeba okreli5! wahania cen jakich wyrobw mog wpywa5 na
rozpatrywany popyt" %krela to elastyczno5 krzyowa"
Mlastyczno5 krzyow popytu na produkt D wzgl$dem produktu K okrela nast$pujca #ormua3

C C
C C
; ;
; ;
;C
P P
P P
V V
V V
3
- 0
- 0
- 0
- 0
+

=

Mlastyczno5 krzyowa popytu na produkt D wzgl$dem produktu K! 3
;C
< jest wi$c stosunkiem zmiany
popytu na produkt D do wzgl$dnej zmiany ceny produktu K" Warto5 3
;C
naley interpretowa5
nast$pujco3
Eeeli 3
;C
] J ! to wyrb jest substytutem D
Eeeli 3
;C
^ J ! to wyrb jest komplementarny wzgl$dem D
Eeeli 3
;C
] J ! to nie ma elastycznoci krzyowej mi$dzy D i K"
&ozpatrzmy trzy przykady! aby pokaza5 zastosowanie wspczynnika elastycznoci krzyowej"

Warto5 l Warto5 0
(6,
Fena benzyny (NAlitr, 1!?1 1!>1
'opyt na samochody (tys", 011 -<1
(\,
Orednia cena elektrycznych maszynek do golenia (N, 0> /1
'opyt na zwyke maszynki do golenia (tys", < .
(Z,
Fena mleka (NAlitr, 1!01 1!0>
*lo5 tkanin (w mln metrw, -11-11

Warto5 3
;C
dla kadego z przypadkw wyniesie3

'rzypadek (6,3 ;?1B1!.1 A/<1B 1!-1 ] ;-!1
'rzypadek (\,3 / B >> A -> B > ] 0!0
'rzypadek (Z,3 1B1!?>A011B1!>1 ] 1

'oniewa wspczynnik 3
;C
jest mniejszy od zera w przypadku 6! popyt na samochody jest
komplementarny albo! inaczej mwic! wykazuje du korelacj$ z cen benzyny" 'oniewa
wspczynnik 3
;C
jest wi$kszy od zera i wynosi 0!0 w przypadku \! to oznacza! e popyt na zwyke
maszynki do golenia jest wraliwym substytutem dla maszynek elektrycznych" Eak naleao
oczekiwa5! wspczynnik 3
;C
jest w przypadku Z rwny zero! co oznacza! e nie ma elastycznoci
krzyowej mi$dzy mlekiem i tkaninami" Eeli ustali si$ wyst$powanie substytucji lub
komplementarnoci produktw! to naley uwzgl$dni5 w prognozach popytu wpyw oczekiwanych
zmian cen produktw substytucyjnych"
D. M/(#3a 8i0al0/2# 5as(#s#'a0ia )-#3u!(u
9etoda #inalnego zastosowania produktu jest szczeglnie przydatna do oceny zapotrzebowania na
pprodukty" 'olega ona na tym! e3
%krela si$ wszystkie moliwe zastosowania produktu! wczajc zastosowania w innych ga$ziach
przemysu! bezporedni konsumpcj$ oraz eksport i importX
%krela si$ lub szacuje wspczynniki przepyww mi$dzyga$ziowych dla produktu i ga$zie! ktre
wykorzystuj dany produkt" 9oliwe jest wtedy okrelenie popytu na produkt (konsumpcja
skorygowana o saldo handlu zagranicznego, na podstawie prognozowanych wielkoci produkcji ga$zi
zuywajcych dany produkt"
Dby przewidzie5 popyt na metanol! najpierw trzeba ustali5! jakie ga$zie przemysu zuywaj go do
swej produkcji" K$dzie to przemys #ormaldehydw! nawozw sztucznych i #armaceutyczny"
'lanowane programy wytwarzania tych trzech przemysw okrelaj przysze zapotrzebowanie na
metanol! po uwzgl$dnieniu zapotrzebowania ze strony pozostaych konsumentw (ujmowanych jako
jedna grupa,"
'odobne podejcie mona zastosowa5 dla niektrych maszyn! takich jak kompresory czy turbiny
przemysowe" %pisan technik$ mona take stosowa5 do produktw konsumpcyjnych i produktw
b$dcych jednoczenie produktami konsumpcyjnymi i materiaami" Na przykad popyt na cement
mona oceni5 szacujc zapotrzebowanie na cement dla rnych przedsi$wzi$5 budowlanych! jak
budownictwo mieszkaniowe prywatne i paHstwowe! budowa #abryk! roboty publiczne itp"
W metodzie zastosowania #inalnego wykorzystuje si$ wspczynniki konsumpcji i dlatego nazywana
jest ona rwnie metod wspczynnikw konsumpcji" Jdy ju okreli si$ wspczynnik waciwy dla
danego rodzaju konsumpcji! naley go pomnoy5 przez liczb$ konsumentw (lub wielko5 produkcji
zakadw zuywajcych, obj$t zasi$giem dziaania danego producenta dla uzyskania
przewidywanego poziomu konsumpcji" 'oniszy przykad pokazuje zastosowanie tej metody"

/odzaj 'ojazd#w
7onsum'cja 'aliwa na jeden
'ojazd ,t!si0ce litr#w.
Samochody prywatne /!01
2akswki =!<1
'ojazdy handlowe na benzyn$ --!01
'ojazdy dwukoowe (skutery itp", 1!-0
*nne (-1[ iloci zuywanej przez samochody
prywatne,
1!/0
'rognozy popytu na benzyn$ w oparciu o powysze wspczynniki konsumpcji pokazuje tabela -/"
Ta&/la JM. P-#20#5a )#),(u 0a &/05,0%
(IH9 (IIJ (II9
/odzaj 'ojazd#w
Pojazd!
,t!s%.
Mln
litr#w
Pojazd!
,t!s%.
Mln
litr#w
Pojazd!
,t!s%.
Mln
litr#w
Samochody prywatne --1 />0 ->1 ?=1 0-1 <@0
2akswki ?1 /?? <1 >?< .1 @@?
'ojazdy handlowe =1 ..< --1 -0/0 -?1 -><=
'ojazdy dwukoowe 0=1 /@ ?-1 ?. @11 =?
*nne "" /> "" ?= "" <@
&azem
>-1 -@<? @/1 0/>> --?1 /-<>
Wspczynniki konsumpcji rni si$ w zalenoci od rynku! rozmiarw zakadw wytwrczych czy
w rezultacie zmian technologicznych" W przypadku konsumpcji benzyny wspczynniki s rne nie
tylko dla rnych rodzajw pojazdw! ale mog by5 rne w rnych okresach" +latego naley
zachowa5 szczegln ostrono5 w prognozowaniu przyszego popytu w oparciu o nie"
Wspczynniki dla produktw porednich mog si$ rni5 w zalenoci od rozmiaru zakadw
zuywajcych produkt lub zmienia5 pod wpywem zmian technologicznych" Na przykad konsumpcja
blach stalowych moe ulec obnieniu w wyniku zmniejszenia gruboci blach (przy utrzymaniu
obowizujcych norm,"
Wskutek rozbienoci w zakresie wspczynnikw konsumpcji ich prognozowanie (a wi$c i
przewidywanie popytu, wymaga znacznej wprawy! nawet jeli dane s poprawne i wiarygodne"
2echnika ta moe by5 stosowana e#ektywnie! ale pod warunkiem! e dost$pne s odpowiednie
prognozy zmian w przemysach zuywajcych dany produkt" +o pewnego stopnia takie prognozy
mona uzyska5 z narodowych planw gospodarczych"
Modele regresji
'rzy stosowaniu techniki regresji prognozy #ormuowane s na podstawie szacunkowej zalenoci
mi$dzy zmienn prognozowan (zalen, i zmiennymi objaniajcymi (niezalenymi," &ne
kombinacje zmiennych niezalenych mona sprawdza5 przy pomocy danych! a uzyska si$ model
odpowiedni do prognozowania" 'rzewidywanie popytu przy pomocy zmiennych niezalenych jest
jednak trudne"
Metoda wskaTnika wiod0cego
9etoda wskaGnika wiodcego jest poczeniem metody wspczynnika konsumpcji i metody regresji"
WskaGniki wiodce s to zmienne! ktre uprzednio reagoway na zmiany i ktre mog by5
zastosowane w przewidywaniach innych zmiennych" Na przykad stwierdzono! e popyt na
wentylatory elektryczne jest opGniony o okoo dwa lata w stosunku do wybudowanych mieszkaH"
Dby wykorzysta5 te wskaGniki dla celw prognozowania! naley najpierw okreli5 wskaGnik wiodcy!
a nast$pnie zbada5 relacj$ mi$dzy nim a zmienn objanian (prognozowan,"
9etoda ta eliminuje konieczno5 prognozowania zmiennej objaniajcej! ale nie zawsze da si$ ustali5
wskaGnik wiodcy! za jego okres wyprzedzenia w czasie nie musi by5 stay" &wnie sama zaleno5
moe si$ zmienia5 z upywem czasu i dlatego metod$ t$ stosuje si$ tylko w ograniczonym stopniu"


Bi&li#2-a8ia

9akridakis! S"! S" F" Wheelright and 4" M" 9cJee" 7orecasting3 methods and application" 0" ed" New \ork!
Eohn Wiley! -.=/"
:ucey! 2" euantitatiLe technidues" /" ed" :ondon! +' 'ublications! -.=="
;neks L@@
C;;?@; P/[C ST;TWSTW34?W3>
Felem badaH prb statystycznych jest okrelenie prawdziwych (nieznanych, parametrw caej
populacji" Z powodw praktycznych zamiast analizy caej populacji dokonuje si$ analizy starannie
wybranej maej jej cz$ci! a uzyskane wnioski mog by5 prawie tak samo dokadne! jak przy badaniu
caej populacji"
Eest to moliwe przy spenieniu dwch warunkw3
StopieH podobieHstwa elementw populacji jest na tyle duy! e maa jej cz$5 b$dzie reprezentatywna
dla caociX
Kadana prba jest dostatecznie dua! aby moliwe byo unikni$cie b$dw"
A. W,&4- )-4&,
Wybr prby jest oczywicie bardzo wany" Najwaniejszym warunkiem jest! aby prba bya losowa!
czyli! innymi sowy! aby kada jednostka populacji miaa rwne szanse wylosowania" 2en idea jest
rzadko osiganyX prby s zawsze w jakim stopniu zalene (nielosowe," +obre poznanie populacji
przed wybraniem prby jest sposobem eliminacji tej zalenoci" *stnieje wiele sposobw okrelania
prby statystycznej! ale wszystkie one stosuj zaoenie wyboru losowego" Najprostsz jest wybr
cakowicie losowy"
:epsze rezultaty daje prba wylosowana przy jednoczesnym podziale populacji na pewne grupy
(klasy, wyrniajce si$ wsplnymi cechami! takimi jak poziom dochodw lub pooenie w tym
samym regionie geogra#icznym" 'rby losowe s pobierane z kadej grupy! a rezultaty badaH s
waone udziaem danej grupy w caej populacji" &ozmiar prby w kadej cz$ci (warstwie, populacji
okrela si$ nie tylko na podstawie wzgl$dnej wielkoci cz$ci! ale take przy uwzgl$dnieniu stopnia
zmiennoci w jej ramach"
B. W,0i!i
'rba nigdy nie jest idealn reprezentacj populacji! poniewa zawsze wyst$puj b$dy losowe"
Kadania prby nie dostarczaj parametrw punktowych (pojedynczych wartoci,! ale podaj przedzia!
w ktrym warto5 parametrw mieci si$ z rozsdnie duym prawdopodobieHstwem" Zakres tej
losowej zmiennoci moe by5 badany statystycznie" )dowodniono bowiem! e dla duej liczby prb z
tej samej populacji ich rednie wartoci rozo si$ zgodnie z rozkadem normalnym wok redniej
wartoci populacji! tak e ich <= procent b$dzie znajdowa5 si$ w przedziale jednego odchylenia
standardowego" %znacza to! e istnieje <= procent szans! e rednia z prby mieci si$ w tym
przedziale" Szacowana warto5 odchylenia standardowego (nieznanego, redniej z prby od redniej z
populacji nazywana jest b$dem standardowym albo standardowym b$dem wartoci redniej (S

,"
%krela to nast$pujca #ormua3


gdzie jest odchyleniem standardowym redniej z prby! a n oznacza liczebno5 prby"
n
S

=
*stnieje <=[ szans! e prawdziwa warto5 redniej ley w zakresie jednego b$du standardowego! a
.>[ szans! e znajduje si$ ona w zakresie dwch b$dw standardowych" &ezultaty kadego z badaH
konsumentw (za wyjtkiem badaH motywacyjnych lub psychologicznych, naley przedstawi5 przy
pomocy redniej i b$du standardowego"
3% Tec"niki stat!st!czne
Niektre z najwaniejszych technik statystycznych s przedstawione poniej"
ozk'ad czsto-ci% Jdy zbiera si$ du ilo5 danych statystycznych! mona je przedstawi5 w #ormie
stabularyzowanej" Eednym ze sposobw jest pokazanie rozkadu cz$stoci dla danej grupy (klasy
danych,! na przykad gospodarstw domowych sklasy#ikowanych wedug wartoci jednej lub kilku
cech charakterystycznych (np" dochodu," Jra#icznym obrazem rozkadu cz$stoci jest histogramX
liczba gospodarstw domowych w kadej grupie przedstawiona jest na nim za pomoc obszaru jednego
z prostoktw"
%rednie% Nast$pnym etapem analizy wykresw jest obliczanie miar statystycznych je okrelajcych"
Orednie s miarami najcz$ciej wykorzystywanymi i jednoczenie cz$sto wykorzystywanymi b$dnie"
Orednie mog by5 okrelane jako miary tendencji centralnej! reprezentacyjnymi dla danych! jakie
opisuj" *stnieje kilka rodzajw rednich statystycznych i dlatego tak wane jest wybranie tej! ktra
charakteryzuje dane najlepiej" Orednimi wykorzystywanymi najcz$ciej s3 rednia arytmetyczna!
mediana i dominanta! przedstawione na poniszym przykadzie"
Wartoci3 -1 111! - =11! - <11! - 111! =11 (mediana,! @11! @11! @11! @11" 9ediana jest wartoci
rodkowX pit z dziewi$ciu wartoci"
+ominanta jest wartoci najcz$ciej wyst$pujc (tj" @11," Orednia arytmetyczna obliczana jest w
nast$pujcy sposb3


gdzie jest sum wszystkich wartoci (obserwacji,! n liczb obserwacji! a jest redni arytmetyczn
zmiennej G%
)iary dyspersji# Orednia posiada ograniczone znaczenie jako miara statystyczna! chyba e
uzupeniona jest przez miary rozproszenia danych wok redniej" Najprostsz miar rozproszenia jest
przedzia zmiennociX w powyszym przykadzie przedzia rozproszenia wynosi od @11 do -1111"
*nn miar rozproszenia jest rednie odchylenie! ktre jest po prostu redni arytmetyczn sumy
odchyleH kadej wielkoci od redniej" W naszym przykadzie odchylenie wynosi3


W obliczeniach przyjmuje si$ wartoci bezwzgl$dne odchyleH! co oznaczono znakiem "
Kardziej przydatn miar rozproszenia jest odchylenie standardowe"
%dchylenie standardowe oznaczane jest greck liter Y i obliczane w nast$pujcy sposb3


2a miara rozproszenia P pierwiastek kwadratowy z sumy kwadratw odchyleH od redniej P jest
niezwykle wana w badaniu prb statystycznych"
ozk'ad normalny# Jdy dane s rozoone wok redniej! tak e rednia arytmetyczna jest rwna
medianie i dominancie! wyst$puje rozkad normalny" Eest to podstawowa koncepcja dla badania
wszystkich prb" W takim rozkadzie <= procent obserwacji wyst$puje w przedziale jednego
odchylenia (na plus i na minus,! a .> procent obserwacji mieci si$ w przedziale dwch odchyleH
standardowych" &ozkad normalny opisuje si$ wi$c przez podanie redniej i odchylenia
0111
.
-=111
= = =

n
G
G

G
G
-@@= =

n
G G
n
G G

=
0
, (

standardowego" &ozkad normalny przedstawia si$ przy pomocy Vkrzywej normalnejW" Warto5
rozkadu normalnego polega na tym! e liczne rozkady s zblione do rozkadu normalnego! a take!
e charakterystyki rozkadu normalnego mona stosowa5 do rozkadw przyblionych do normalnego"
;neks L@@@
C;;?@; P@E/+*T?E
'roces badaH pierwotnych obejmuje nast$pujce gwne #azy3 prbobranie! opracowanie
kwestionariusza! przeprowadzenie wywiadw (ankietowanie,! przetwarzanie danych! interpretacja
wynikw i przygotowanie raportu z badaH"
Kadania pierwotne rynku s kosztown i czasochonn #orm prognozowania popytu na dany produkt"
Wymagaj znacznego nakadu pracy w terenie" *ch zasi$g zaley od zoonoci i szczegowoci
badania" Kadania rynkowe mog bdG pokrywa5 szeroki zakres tematyczny bdG ogranicza5 si$ do
okrelonego produktu" 'rocedura post$powania jest w obu przypadkach zblionaX rni si$ w
szczegach" Zazwyczaj ograniczone badania rynkowe o charakterze pierwotnym podejmuje si$ jako
element analizy popytu i rynku" W zakresie odnoszcym si$ do okrelonych produktw wykorzystuje
si$ je do wery#ikacji rezultatw prognoz wykonanych przy uyciu innych technik prognostycznych
opisywanych wczeniej" Zatem! jeli przy wykorzystaniu metody trendu (modeli tendencji
rozwojowych, lub metody #inalnego zastosowania wyrobu dokonano oceny popytu na rynku silnikw
elektrycznych okrelonego przedziau mocy! wyniki tych badaH mogyby zosta5 zwery#ikowane przez
ankietowanie reprezentantw gwnych ga$zi przemysu! ktre s potencjalnymi odbiorcami tego
rodzaju silnikw"
A. Ba3a0ia !#0su7/0(4'
'rocedura prowadzenia osobistych wywiadw z konsumentami w celu uzyskania danych o
charakterze ilociowym lub jakociowym obejmuje nast$pujce #azy3
identy#ikacja problemw do zbadania i ustalenie wymagaH (zakresu zlecanych do wykonania prac
terms o# re#erence, w konsultacji z zainteresowanymi podmiotamiX
okrelenie wielkoci populacji jako podstawy do doboru prbyX
dokonanie doboru prby! losowania warstwowego! jeli to konieczneX
podj$cie decyzji o wymaganej liczbie wywiadw i wybr przynajmniej trzonu grupy przeszkolonych
ankieterwX
opracowanie (pierwszej wersji, kwestionariusza z zapewnieniem jednoznacznoci pytaH dla ankietera i
respondenta! przeprowadzenie instruktau ankieterw oraz badania pilotaowegoX
s#ormuowanie P na podstawie rezultatw badania pilotaowego Postatecznej wersji kwestionariusza
(oraz systemu kodw uatwiajcych opracowywanie danych,X
#inalizacja planu badaHX
przeprowadzenie koHcowego instruktau (lub doszkolenia, ankieterw i rozpocz$cie ankietowaniaX
sprawdzenie wypenionych kwestionariuszy (w miar$ ich napywu, pod ktem wychwycenia b$dw
ankieterwX
zakoHczenie ankietowaniaX
zestawienie uzyskanych danych! przeprowadzenie wst$pnej analizy i przetworzenie danych (przy
uyciu techniki komputerowej! jeli to konieczne,X
interpretowanie rezultatw badania! opracowanie pisemnego raportu i jego prezentacjaX w miar$
moliwoci udzielenie zaleceH"
'owodzenie zaley w duym stopniu od prac przygotowawczych i doboru kwali#ikowanych
ankieterw! ktrzy musz by5 waciwie poinstruowani i nadzorowani" Stale naley zwraca5 uwag$ na
jako5 pracy w terenie! jej zmienno5 i charakter wynikw badaH" Specjaln uwag$ naley powi$ci5
interpretacji wynikw" 'rawie zawsze potrzebne lub wskazane s uzupeniajce zestawienia
tabelaryczne"
C% Cadania odbiorc#w zinst!tucjonalizowan!c"
Wyrni5 tu mona nast$pujce szeroko poj$te kategorie respondentw3
producenci! przedsi$biorstwa zajmujce si$ przetwrstwem! montaem! wykaHczaniem produktwX
przedsi$biorstwa przemysu wydobywczegoX
przedsi$biorstwa budowlaneX
przedsi$biorstwa komunalne! w tym przedsi$biorstwa energetyczneX
przedsi$biorstwa transportoweX
przedsi$biorstwa handlowe! porednicy handlowi! m"in" agenciX
instytucje rzdowe! a take wysi urz$dnicy rzdw obcych paHstw rezydujcy w danym kraju,X
agencje mi$dzynarodowe! np" Kank &ozwoju Dzji (Dsian +eLelopment Kank,! )N*FM7! Kank
OwiatowyX
eksperci oraz zawodowi doradcy i konsultanci! np" architekci i konsultanci techniczni"
:iczba potencjalnych odbiorcw jest bardzo niska w porwnaniu z wi$kszoci rynkw dbr i usug
konsumpcyjnych" W praktyce zbiorowo5 ta jest niekiedy tak maa! e pre#erowan metod badaH
pierwotnych staje si$ Vspis powszechnyW! zwaszcza gdy wzorce post$powania nabywcw s bardziej
zrnicowane ni w przypadku odbiorcw produktw konsumpcyjnych" +owiadczony ankieter
osiga niekiedy wskaGnik odpowiedzi ]-11[ w caej populacji lub prbie" 2en typ badaH
pierwotnych wymaga generalnie elastycznoci wynikajcej z dowiadczenia! a nie sztywnego
trzymania si$ teoretycznych regu w doborze technik badawczych"
Pr"o"ranie# 'rocedura zwykle wie si$ z ustaleniem wielkoci prby dla okrelonych regionw
geogra#icznych! kategorii badanych podmiotw (np" dystrybutorw z podaniem typu VhurtownikW!
VdetalistaW, lub oglnej populacji odbiorcw;respondentw z uwzgl$dnieniem tych z grup o rosncym
popycie (ujawnionych w trakcie badania,"
Kwestionariusz wywiadu lu" ankiety# Fharakteryzuje si$ wysokim udziaem pytaH otwartych"
Niekiedy! gdy badania s prowadzone przez jednego ankietera! zamiast s#ormalizowanego
kwestionariusza wystarczy jedynie rozbudowana VcigaczkaW! lista problemowa"
;nkieterzy# 9aj oni zwykle wysze #ormalnie wyksztacenie ni ankieterzy uczestniczcy w
badaniach konsumenckich" 9usz oni post$powa5 bardzo elastycznie w trakcie prowadzenia
wywiadu! ale z drugiej strony zbytnia uprzejmo5! ulego5 przy braku dowiadczenia (typ
dentelmena;amatora, moe znaczco obnia5 sprawno5 pozyskiwania wiarygodnych in#ormacji"
Wywiad powinien przebiega5 wedug ustalonego schematu"
1zupe'nianie informacji# W odniesieniu do niektrych respondentw niezb$dny moe by5 powtrny
kontakt (cz$sto tele#oniczny, P VdopytanieW w celu uzupenienia danych dotyczcych problemw!
ktre powstay w trakcie prowadzenia badaH! a nie zostay ujawnione w czasie badaH pilotaowych"
'rocedura ta ma na celu zapewnienie porwnywalnoci odpowiedzi caej badanej prby" W ten sposb
mona wczy5 do analizy koHcowej wyniki uzupenionych badaH respondentw z grupy pilotaowej"
5estawienie i analiza danych# 'rzetwarzanie cz$sto moe odbywa5 si$ bez uycia komputera"
Niekiedy istotne dane lub idee mog by5 pozyskane od pojedynczych respondentw i uzasadnione jest
ich wyeksponowanie w raporcie badania"
aport z "adania# 9a on cz$sto nieco kreatywny charakterX wykracza poza czyste sprawozdanie z
analizy rynkowej! poruszajc inne kwestie wynikajce ze spostrzeeH respondentw! np" dotyczce
produkcji lub promocji" 'ierwsza cz$5 raportu ma cz$sto #orm$ analizy ilociowej! opartej na
wynikach badaH wtrnych"