Geologie -- Arseenvervuiling bij bemesting

Tho Demeester 2e bachelor Bio-Ingenieur KULeuven 2e semester

2013/2014


1

1. Inleiding

Overal ter wereld is de droom van iedere boer om grote, groene gewassen die
veel opleveren te kweken. Om die droom waar te maken heeft de plant die
men teelt verschillende componenten en omgevingscondities nodig,
waaronder ook nutrinten. De meeste nutrinten bevinden zich reeds in de
bodem (met uitzondering van stikstof), maar in vaste vorm, in mineralen.
Langzaam, over een tijdsspanne van tientallen jaren, lossen deze mineralen
op zodat de benodigde nutrinten door de plant opgenomen kunnen worden.
Maar een boer heeft niet de tijd om hierop te wachten, vandaar het bemesten.
Men gaat in principe nutrinten toevoegen aan de bodem in een vorm die door
de plant meteen opgenomen kan worden. Een jammerlijk fenomeen dat men
observeert is dat het toevoegen van fosfaat aan een bodem ook een vervuiling
met arseen als gevolg heeft. Welk verband is er tussen beide stoffen? Hoe
kan toevoegen van de ene stof een concentratieverhoging van de andere stof
veroorzaken?

2. Arseenvervuiling

Voor er wordt uitgezocht wat deze vervuiling veroorzaakt is het misschien
geen slecht idee om te verklaren waarom een verhoging van
arseenconcentratie als vervuiling benoemd wordt. Dit om de simpele reden dat
arseen toxisch is. Hoewel ook As(+V) toxisch is, is As(+III) duizenden malen
zo toxisch. Als men een bodem bezit met arseniet (AsO
3
3 -
) kan men de
bodem best bestrooien met een oxide om het arseniet te oxideren tot arsenaat
(AsO
4
3 -
). Op deze manier zorgt men ervoor dat de bodem al veel minder
toxisch is. Arseen in het algemeen heeft een grote invloed op vele
biochemische processen waaronder de glycolyse en de oxidatieve fosforylatie.
Om een specifiek voorbeeld te geven gaat in aanwezigheid van arseen geen
1,3-bisfosfoglyceraat maar wel 1-arseno-3-fosfoglyceraat gevormd worden in
de glycolyse. Dit heeft als gevolg dat er geen ATP (energie) wordt gevormd
maar dat het proces hier stopt.

3. Fosforbemesting

Fosfor is n van de belangrijkste nutrinten voor een plant. Het spreekt dus
voor zich dat er aan fosfaatbemesting wordt gedaan waar mogelijk. Hiervoor
worden drie soorten kunstmest gebruikt: superfosfaat [Ca(H
2
PO
4
)
2
en
Ca
3
(PO
4
)
2
], monoammoniumfosfaat [(NH
4
)(H
2
PO
4
)] en diammoniumfosfaat
[(NH
4
)
2
(HPO
4
)]. De grootste fosfaatreserves liggen voornamelijk in Marokko en
China, zoals de gegevens uit bijlage 1 bevestigen. In bijlage 1 bedoelt men
met reserves de fosfaatertsen in de bodem die men kan verwerken. Met
resources bedoelt men de fosfaatertsen in de bodem die men met de huidige
technologie niet kan verwerken. Hieruit kan men afleiden dat een
technologische vooruitgang op dit vlak een enorme reserve aan fosfaat kan
opleveren.

4. Arseenvervuiling bij fosforbemesting
Geologie -- Arseenvervuiling bij bemesting
Tho Demeester 2e bachelor Bio-Ingenieur KULeuven 2e semester
2013/2014


2


Als men even stilstaan bij dit probleem kan men besluiten dat het arseen dat
in de bodem terechtkomt maar van twee bronnen afkomstig kan zijn. Ten
eerste kan er arseen via de kunstmeststoffen worden aangevoerd en ten
tweede kan het arseen op voorhand al in de bodem zitten, maar in een niet-
actieve vorm.





a) Arseen uit de meststoffen

Fosfaten worden hoofdzakelijk gewonnen uit apatiet [Ca
5
(PO
4
)
3
(F,OH,Cl)].
De kristalstructuur van de fosfaatgroep kan men bepalen aan de hand van
de ionstralen. De ionstraal van fosfor is 0,038 nm en die van zuurstof is
0,14 nm, wat leidt tot een Ra/Rx verhouding van 0,27. Uit bijlage 2 kan
men afleiden dat bij deze verhouding een tetradrische kristalstructuur
hoort. Men kan dezelfde bewerking maken voor arsenaat. De ionstraal van
arseen is 0,047nm. Dit geeft een Ra/Rx verhouding van 0,34 en bijgevolg
ook een tetradrische structuur (zie bijlage 2). Als er tussen het apatiet
waaruit men het fosfaat haalt sporen zijn van arseen kan er een competitie
optreden tussen fosfor en arseen. Dit zou als gevolg kunnen hebben dat in
de tetradrische kristalstructuur van fosfaat arseenatomen ingebouwd
worden. Bij het bemesten van de bodem met fosfaat zit nog steeds dat
arseen ingebouwd. Op deze manier brengt men arseen in de bodem dat
meteen opgenomen kan worden door de plant.

b) Arseen uit de bodem

Wereldwijd is er al een hoeveelheid arseen in de bodem aanwezig. Dit
arseen is in Vlaanderen niet problematisch, met uitzondering van enkele
streken (zie bijlage 3). Men kan zich nu de vraag stellen waarom
fosforbemesting arseenvervuiling teweegbrengt indien dat arseen al eerder
in de bodem zat. Het arseen dat eerder in de bodem aanwezig was vormde
geen probleem voor de aanwezige vegetatie omdat het een vaste vorm
had die door de plant niet kon worden opgenomen. Als men echter fosfaat
toevoegt in oplosbare vorm treedt er wederom competitie op (zie 4a)
waardoor er een polyfosfaat in de bodem zit met sporen van arseen. Dit
polyfosfaat kan echter oplossen tot orthofosfaten met ook orthoarsenaten.
Deze vormen kunnen wel door de plant worden opgenomen. Het resultaat
is dat het eerder ongevaarlijke arseen nu in oplosbare en potentieel
gevaarlijke vorm in de bodem aanwezig is.

5. Opmerkingen

Indien de bodem vervuild wordt door arseen, en een plant bestemd voor
veevoer neemt dit arseen op kan het arseen in vee terechtkomen. Dit arseen
komt dan weer in de excretie terecht. Indien men deze excretie dan gebruikt
Geologie -- Arseenvervuiling bij bemesting
Tho Demeester 2e bachelor Bio-Ingenieur KULeuven 2e semester
2013/2014


3

als organische mest komt het arseen weer in de bodem terecht. Op deze
manier zorgt men voor een cyclus waardoor er steeds meer en meer arseen in
de bodem terechtkomt. Deze cyclus staat op bijlage 4 weergegeven. Hier
staat de cycli die fosfor ondergaat maar dezelfde cycli gelden ook voor arseen.

6. Andere voorbeelden

Fosfaatbemesting veroorzaakt naast arseenvervuiling ook een
cadmiumvervuiling. Dit niet doordat er cadmium in de bodem aanwezig is (wat
in principe wel mogelijk is) maar wel doordat het fosfaaterts waarvan men
meststoffen maakt cadmium bevat. Dit cadmium is in het fosfaaterts terecht
gekomen door maritieme afzettingen zoals tanden of beenderen van vissen en
is daar ingesloten gebleven tot nu. Een bemesting van 45 kg fosfaat per
hectare zorgt voor een cadmiumvervuiling van 0,4 tot 1,6 g per hectare.




7. Bijlagen

















Bijlage 1 : tabel
met wereldwijde
fosfaatontginning en
fosfaatreserves






Geologie -- Arseenvervuiling bij bemesting
Tho Demeester 2e bachelor Bio-Ingenieur KULeuven 2e semester
2013/2014


4



















Bijlage 2 : figuur met kristalstructuren ingedeeld volgens Ra/Rx verhouding




























Bijlage 3 : Kaart van Vlaanderen met arseenvervuiling in bepaalde streken

Geologie -- Arseenvervuiling bij bemesting
Tho Demeester 2e bachelor Bio-Ingenieur KULeuven 2e semester
2013/2014


5




Bijlage 4 : Fosfaatcyclus in de bodem (indirect ook arseencyclus)


8. Referenties

S.n , internet , geraadpleegd op 21 februari 2014 via
[http://www.mmk.be/vrij.cfm?Id=259]

IPNI , internet , gepubliceerd in oktober 2010 , phosphorus fertilizer
production and technology, geraadpleegd op 21 februari 2014 via
[http://www.ipni.net/ipniweb/portal.nsf/0/02d5d56d777313b2062577ce0
069a3a8/$file/p%20fert%20tech%2011%2010%202010.pdf]

Frank J. Peryea , internet , Phosphate-Induced Release of Arsenic from
Soils Contaminated with Lead Arsenate , geraadpleegd op 22 februari
2014 via
[https://dl.sciencesocieties.org/publications/sssaj/abstracts/55/5/SS055
0051301]

Geologie -- Arseenvervuiling bij bemesting
Tho Demeester 2e bachelor Bio-Ingenieur KULeuven 2e semester
2013/2014


6

S.n , internet , geraadpleegd op 22 februari 2014 via
[http://en.wikipedia.org/wiki/Arsenic_toxicity]

Lenntech BV , internet , Chemische elementen gesorteerd op Ionstraal ,
geraadpleegd op 22 februari 2014 via
[http://www.lenntech.nl/elementen-periodiek-systeem/ionstraal.htm]

S.n , internet, geraadpleegd op 22 februari 2014 via
[http://nl.wikipedia.org/wiki/Apatiet]

Prof. R. Swennen , internet , Geologie : deel 1C XRD en cordinatie ,
geraadpleegd op 22 februari 2014 via
[https://cygnus.cc.kuleuven.be/bbcswebdav/pid-11285373-dt-content-
rid-12139520_2/courses/B-KUL-I0O33a-
1314/Documenten/Geologie%20%20cursustekst%20en%20slides/deel
%201C%20XRD%20en%20coordinatie/deel%201c%20XRD%20en%2
0coordinatie.pdf]

S.n , internet, geraadpleegd op 22 februari 2014 via
[http://www.kunstmest.com/NL/vragen.html#vraag F5]

Dr. ir. F.A.M. de Haan en dr. W.H. van Riemsdijk , internet , mobiliteit
van cadmium in de bodem , gepubliceerd op 17 februari 2014 ,
geraadpleegd op 22 februari 2014 via [http://edepot.wur.nl/205968]