Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 24

3 Twierdzenia o rozszerzaniu miary

3.1 Miara zewntrzna
Jak zwykle, niech X bdzie niepustym zbiorem.
Denicja 3.1 Funkcj zbiorw

: 2
X
[0, +] speniajc warunki:
(i)

() = 0;
(ii) A B 2
X

(A)

(B);
(iii) A
n
2
X
, n 1

n=1
A
n
_

n=1

(A
n
)
nazywamy miar zewntrzn.
Zapoznamy si teraz z prostymi przykadami miary zewntrznej.
Przykad 3.2 Niech

(E) =
_
1 gdy E = ,
0 gdy E = .
atwo sprawdzi, e

jest miar zewntrzn.

Przykad 3.3 Niech X bdzie zbiorem nieprzeliczalnym. Okrelmy

(E) =
_
1 gdy E > IN
0 gdy E IN.
Rwnie w tym przypadku atwo sprawdzamy, e

jest miar zewntrzn.

Podan poniej konstrukcj miary zewntrznej bdziemy wielokrotnie wykorzystywa
Przykad 3.4 Niech C 2
X
bdzie niepust rodzin podzbiorw X zawierajc zbir
pusty i niech bdzie dana funkcja zbiorw : C [0, +] tak, e () = 0. Okrelmy
(3.1)

(E) = inf
_

n=1
(B
n
) : E

_
n=1
B
n
, B
n
C, n 1
_
, E X.
Wtedy

jest miar zewntrzn.

Rzeczywicie;
(i)

() = 0, bo () = 0;
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 25
(ii) Niech A, B 2
X
i A B. Wtedy kade pokrycie zbioru B jest pokryciem zbioru A.
Zatem

(A)

(B).
(iii) Niech A
n
2
X
, n 1. Jeli

(A
n
) = dla pewnego n 1 to zachodzi nierwno

_

_
n=1
A
n
_

n=1

(A
n
).
Zamy, e

(A
n
) < dla kadego n 1. Wtedy z denicji kresu dolnego otrzy-
mujemy
(3.2)

n1

{A
n,j
}
j1
C
A
n

_
j=1
A
n,j

j=1
(A
n,j
) <

(A
n
) +

2
n
.
Poniewa

_
n=1
A
n

_
n=1

_
j=1
A
n,j
wic z denicji

i (3.2) dostajemy

_

_
n=1
A
n
_

n=1

j=1
(A
n,j
)

n=1
_

(A
n
) +

2
n
_
=

n=1

(A
n
) +.
Z dowolnoci > 0 dostajemy warunek (iii) denicji 3.1. Zatem

okrelona wzorem
(3.1) jest miar zewntrzn.
Denicja 3.5 Niech

bdzie miar zewntrzn. Zbir A X nazywamy

-mierzalnym
jeli
(3.3)

EX

(E) =

(E A) +

(E A

).
Rodzin wszystkich zbiorw

-mierzalnych oznacza bdziemy przez A(

).
Uwaga. Z warunku (i) oraz (iii) denicji miary zewntrznej wynika, e dla dowolnego
zbioru A X zachodzi

EX

(E)

(E A) +

(E A

).
Zatem dla dowodu warunku (3.3) wystarczy sprawdzi, e
(3.4)

EX

(E)<

(E)

(E A) +

(E A

).
Pokaemy teraz, e rodzina zbiorw

-mierzalnych jest niepusta. Zachodzi mianowicie

Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 26
Twierdzenie 3.6 Niech

bdzie miar zewntrzn. Jeli

(A) = 0 lub

(A

) = 0 to
A A(

). W szczeglnoci A(

) oraz X A(

).
Dowd. Niech

(A) = 0. Wtedy dla dowolnego E X mamy

(E A) = 0, bo
E A A. Podobnie

(E)

(E A

). Std

(E)

(E A

) =

(E A

) +

(E A).
Podobnie, gdy

(A

) = 0 mamy

(E)

(EA) oraz

(EA

(A

) = 0. Zatem

(E)

(E A) =

(E A) +

(E A

).
W obu przypadkach warunek (3.4) jest speniony, co koczy dowd twierdzenia.
2
Twierdzenie 3.7 Niech A
i
A(

), 1 i n bd takie, e A
i
A
j
= dla dowolnych
1 i = j n. Wtedy

EX

_
E
n
_
i=1
A
i
_
=
n

i=1

(E A
i
).
Dowd. Metod indukcji. Dla n = 1 teza jest oczywista. Niech n > 1. Poniewa
A
n+1
A(

) wic na mocy(3.3) mamy

(3.5)

_
E
n+1
_
i=1
A
i
_
=

__
E
n+1
_
i=1
A
i
_
A
n+1
_
+

__
E
n+1
_
i=1
A
i
_
A

n+1
_
.
Z rozcznoci A
i
dla 1 i n + 1 mamy
_
E

n+1
i=1
A
i
_
A
n+1
= E A
n+1
oraz

n
i=1
A
i
A

n+1
, a std
_
E

n+1
i=1
A
i
_
A

n+1
= E

n
i=1
A
i
. Z tych rozwaa oraz z
(3.5) dostajemy

_
E
n+1
_
i=1
A
i
_
=

(E A
n+1
) +

_
E
n
_
i=1
A
i
_
=
n+1

i=1

(E A
i
)
na mocy zaoenia indukcyjnego.
2
Rozszerzeniem udowodnionego co twierdzenia jest
Twierdzenie 3.8 Niech A
i
A(

), i 1 bd takie, e A
i
A
j
= dla dowolnych i = j,
i, j 1. Wtedy

EX

_
E

_
i=1
A
i
_
=

i=1

(E A
i
).
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 27
Dowd. Niech E X. Wtedy dla dowolnego n 1 na mocy Twierdzenia 3.7 oraz z
denicji miary zewntrznej otrzymujemy
n

i=1

(E A
i
) =

_
E
n
_
i=1
A
i
_

_
E

_
i=1
A
i
_
=

_

_
i=1
_
E A
i
_
_

i=1

(E A
i
).
(3.6)
Przechodzc w (3.6) z n dostajemy

i=1

(E A
i
)

_
E

_
i=1
A
i
_

i=1

(E A
i
).
Co koczy dowd Twierdzenia 3.8.
2
Podamy teraz z dowodem podstawowe twierdzenie o konstrukcji miary na -algebrze.
Twierdzenie 3.9 (Caratheodoryego) Niech

bdzie miar zewntrzn na X. Wtedy

A(

) jest -algebr oraz

zawona do A(

) jest miar.
Dowd. Wykaemy najpierw, e A(

) jest algebr.
(i) Z Twierdzenia 3.6 wynika, e A(

);
(ii) Implikacja A A(

) A

A(

) wynika natychmiast z denicji

-mierzalnoci;
(iii) Niech A, B A(

). Chcemy pokaza, e A B A(

) tzn.
(3.7)

EX

(E) =

_
E (A B)
_
+

_
E (A B)

_
.
Poniewa A A(

) wic z denicji

-mierzalnoci zastosowanej do pierwszego

skadnika sumy prawej strony rwnania (3.7) otrzymujemy

_
E (A B)
_
+

_
E (A B)

_
=

_
E (A B) A
_
+

_
E (A B) A

_
+

_
E (A B)

_
=

(E A) +

(E B A

) +

(E A

)
=

(E A) +

(E A

B) +

(E A

)
=

(E A) +

(E A

) =

(E).
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 28
A wic A(

) jest algebr. Zamy teraz, e A

i
A(

), i 1 oraz A
i
A
j
= dla
dowolnych i = j, i, j 1. Udowodnimy, e

i=1
A
i
A(

). Z tego, e A(

) jest algebr
oraz z Twierdzenia 3.7 dla E X i dowolnego n 1 otrzymujemy

(E) =

_
E
n
_
i=1
A
i
_
+

_
E
_
n
_
i=1
A
i
_

_
E
n
_
i=1
A
i
_
+

_
E
_

_
i=1
A
i
_

_
=
n

i=1

(E A
i
) +

_
E
_

_
i=1
A
i
_

_
.
Przechodzc teraz z n otrzymujemy z Twierdzenia 3.8

(E)

i=1

(E A
i
) +

_
E
_

_
i=1
A
i
_

_
=

_
E

_
i=1
A
i
_
+

_
E
_

_
i=1
A
i
_

_
co na mocy (3.4) daje

i=1
A
i
A(

).
Niech teraz A
i
A(

), i 1 bd dowolne (tzn. nie musz by parami rozczne).

Okrelmy
B
1
= A
1
A(

);
B
n
= A
n
\
n1
_
i=1
A
i
A(

), n > 1.
Zauwamy, e B
n
B
m
= dla n = m i m, n 1 oraz

_
i=1
A
i
=

_
n=1
B
n
A(

) na mocy udowodnionej powyej wasnoci.

Zatem udowodnilimy, e A(

) jest -algebr. Korzystajc z Twierdzenia 3.8 atwo za-

uway (wystarczy podstawi E := X), e

zawona do A(

) jest miar. Tym samym

dowd twierdzenia Caratheodoryego zosta zakoczony.
2
Twierdzenie 3.10 (O rozszerzeniu miary) Niech bdzie miar na algebrze C. Wtedy
moe by rozszerzona do miary na -algebrze (C). Jeli ponadto jest -skoczona to
rozszerzenie to jest jednoznaczne.
Dowd. Okrelmy funkcj zbiorw
(3.8)

(E) = inf
_

n=1
(A
n
) : E

_
n=1
A
n
, A
n
C, n 1
_
, E X.
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 29
Z przykadu 3.4 wynika, e

jest miar zewntrzn. Z twierdzenia Caratheodoryego

rodzina A(

) zbiorw

-mierzalnych jest -algebr. Wykaemy, e

C A(

).
W tym celu wystarczy pokaza dla kadego A C warunek

EX

(E)<

(E)

(E A) +

(E A

).
Niech > 0 i A C. Wtedy z denicji

istniej zbiory A
n
C, n 1 takie, e
(3.9) E

_
n=1
A
n
oraz

n=1
(A
n
) <

(E) +.
Mamy
E A

_
n=1
(A A
n
),
E A

_
n=1
(A

A
n
).
Z denicji

(podanej w (3.8)) oraz z (3.9) dostajemy

(E A) +

(E A

n=1
(A A
n
) +

n=1
(A

A
n
) =

n=1
(A
n
) <

(E) +.
Z dowolnoci > 0 dostajemy

(E A) +

(E A

(E).
Zatem A A(

) czyli C A(

). Std (C) A(

). Wykaemy teraz, e

jest
rozszerzeniem miary tzn.

AC

(A) = (A).
Niech A C. Wtedy z denicji

mamy

(A) (A). W druga stron. Niech zbiory

A
n
, n 1 bd dowolnym pokryciem zbioru A tzn. A

n=1
A
n
. Z wasnoci miary
dostajemy
(A) =
_
A

_
n=1
A
n
_

n=1
(A A
n
)

n=1
(A
n
).
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 30
Std, z dowolnoci pokrycia zbioru A oraz z denicji

otrzymujemy (A)

(A). Zatem

(A) = (A), dla A C.

Poniewa

jest miar na A(

) wic jest te miar na (C) A(

) oraz jak pokazalimy

przed chwil

|
C
= czyli

jest rozszerzeniem na (C). Z Wniosku 2.8 wynika, e

gdy jest -skoczona na C to

jest jednoznacznym rozszerzeniem .

2
Z dowodu powyszego twierdzenia mamy
Wniosek 3.11 Niech (X, A, ) bdzie przestrzeni z miar. Wtedy (X, A(

),

), gdzie

dane jest wzorem (3.10) jest przestrzeni z miar oraz A A(

) i

|
A
= .
2
Twierdzenie 3.12 Niech (X, A, ) bdzie przestrzeni z miar i niech

bdzie miar
zewnetrzn okrelon wzorem (patrz Przykad 3.4)
(3.10)

(E) = inf
_

n=1
(A
n
) : E

_
n=1
A
n
, A
n
A, n 1
_
, E X.
Wtedy
(3.11)

EX

BA
EB

(E) = (B).
Dowd. Niech E X. Gdy

(E) = to kadziemy B := X (bo (X) = , co wynika

z cigu nierwnoci: + =

(E)

(X) (X) z denicji

). gdy

(E) < + to

n1

{A
n,i
}
i1
A
E

_
n=1
A
n,i

i=1
(A
n,i
) <

(E) +
1
n
.
Oznaczmy dla n 1
B
n
=

_
i=1
A
n,i
A.
Korzystajc z -subaddytywnoci miary otrzymujemy
(B
n
)

i=1
(A
n,i
) <

(E) +
1
n
.
Okrelmy
B =

n=1
B
n
A.
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 31
Wtedy E

n=1
B
n
= B oraz dla n 1 z dowodu Twierdzenia 3.10 mamy

(E)

(B) = (B) (B
n
) <

(E) +
1
n
.
Biorc n dostajemy tez.
2
Uwaga. Niech bdzie miar na algebrze C. Okrelmy

(E) = inf
_

n=1
(A
n
) : E

_
n=1
A
n
, A
n
C, n 1
_
, E X.
Wtedy ma mocy Twierdze 3.9 i 3.10 (X, A(

),

) jest przestrzeni z miar oraz

|
C
= C A(

).
Powtrzmy powysz procedur deniujc

(E) = inf
_

n=1

(A
n
) : E

_
n=1
A
n
, A
n
A(

), n 1
_
, E X.
Wtedy

, a std A(

) = A(

).
Dowd. Jest oczywiste, e
(3.12)

(E)

(E), E X.
W drug stron. Z Twierdzenia 3.12 dla dowolnego E X istnieje B A(

) taki, e
E B oraz

(E) =

(B). Std
(3.13)

(E)

(B) =

(E)
Teraz (3.12) i (3.13) daj rwno

, a std ju wynika, e A(

) = A(

).
2
Z Uwagi tej wynika wniosek, e powtrzenie procedury Caratheodoryego nie prowadzi do
rozszerzenia na jeszcze wieksz -algebr.
3.2 Miara Lebesguea
Zastosujmy teraz procedur Caratheodoryego do rozszerzenia miary Lebesguea. Wczeniej
na mocy Twierdzenia 2.10 mielimy miar Lebesguea okrelon na algebrze generowanej
przez rodzin C tj. przez przedziay postaci (a, b], a, b IR oraz (c, ), c IR. Jak
wiadomo kady element tej algebry jest skoczon i rozczn sum powyszych przedzia-
w. Okrelmy zewntrzn miar Lebesguea (patrz Twierdzenie 3.10 o rozszerzaniu miary)
wzorem
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 32
(3.14)

(E) = inf{

n=1
(b
n
a
n
) : E

_
n=1
(a
n
, b
n
] }, E IR.
W tym przypadku -algebr A(

) (tj. -algebr zbiorw

-mierzalnych) oznaczamy
symbolem L(IR) i nazywamy -algebr zbiorw Lebesguea, a jej elementy zbiorami Lebes-
guea. Jak wiadomo z Twierdzenia Caratheodoryego

zawona do -algebry L(IR) jest

miar. Z drugiej strony z Twierdzenia 3.10 o rozszerzaniu miary wynika, e

jest rozsze-
rzeniem miary Lebesguea okrelonej na algebrze (C) i dlatego bdziemy j oznacza
nadal symbolem . Ponadto z dowodu Twierdzenia 3.10 wynika, e kady zbir borelowski
jest zbiorem Lebesguea tzn. mamy zawieranie B(IR) L(IR). Mona wykaza, e zawie-
ranie to jest istotne. Przestrze z miar (IR, L(IR), ) nazywamy przestrzeni Lebesguea.
Z dowodu Twierdzenia 3.10 wynika rwnie, e ((a, b]) = b a dla a < b, a, b IR. Std
({x}) = 0, bo
({x}) =
_

n=1
(x 1/n, x + 1/n]
_
= lim
n
((x 1/n, x + 1/n]) = lim
n
2
n
= 0.
Zatem dla a < b, a, b IR mamy
([a, b]) = ((a, b)) = ([a, b)) = ((a, b]) = b a,
czyli miara Lebesguea przedziaw ograniczonych jest rwna ich dugosci. Okazuje si,
e w denicji miary zewntrznej Lebesguea zamiast przedziaw prawostronnie domkni-
tych (ograniczonych) moemy uy przedziaw tylko lewostronnie domknitych lub tylko
domknitych czy te tylko otwartych. Mianowicie mamy
Twierdzenie 3.13 Okrelmy miary zewntrzne:

1
(E) = inf{

n=1
(b
n
a
n
) : E

_
n=1
[a
n
, b
n
) },

2
(E) = inf{

n=1
(b
n
a
n
) : E

_
n=1
[a
n
, b
n
] },

3
(E) = inf{

n=1
(b
n
a
n
) : E

_
n=1
(a
n
, b
n
) }, E IR.
Wtedy

1
=

2
=

3
.
Dowd. Zadanie domowe (wiczenia).
2
Kolejne twierdzenie podaje charakteryzacj zbiorw mierzalnych w sensie Lebesguea
(inaczej lebegowskich)
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 33
Twierdzenie 3.14 Niech A IR. Nastpujce warunki s rwnowane:
(i) Zbior A jest mierzalny w sensie Lebesguea (na IR).
(ii) Dla kadego > 0 istnieje zbir otwarty G IR taki, e A G oraz

(G\ A) < .
(iii) Istnieje zbir H IR typu G

taki, e A H oraz

(H \ A) = 0.
(iv) Dla kadego > 0 istnieje zbir domknity F IR taki, e F A oraz

(A\F) < .
(v) Istnieje zbir J IR typu F

taki, e J A oraz

(A\ J) = 0.
Dowd. Dawd zaczniemy od nastpujcego spostrzeenia. Niech A L(IR). Wtedy
A =
_
kZZ
A (k, k + 1] =
_
kZZ
A
k
.
Zauwamy, e A
n
A
m
= dla n = m oraz A
k
L(IR) , (A
k
) < . Zatem dowolny
zbir A mierzalny w sensie Lebesguea moemy przedstawi jako rozczn, przeliczaln
sum zbiorw A
k
mierzalnych w sensie Lebesguea i takich, e (A
k
) < .
(i) (ii). Okrelmy
(3.15)

(E) = inf{

n=1
(b
n
a
n
) : E

_
n=1
(a
n
, b
n
) }, E IR.
Zamy, e A L(IR). Z rozumowania powyej moemy A przedstawi jako sum A =

k=1
A
k
, gdzie A
k
A
n
= dla n = k, A
k
L(IR) oraz (A
k
) < , k 1. Ustalmy > 0.
Z denicji

(3.15) dla kadego k IN istnieje rodzina otwartych przedziaw {B

ki
}
i1
taka, e
A
k

_
i=1
B
ki
oraz
_

_
i=1
B
ki
_

i=1
(B
ki
) =

i=1
|B
ki
| < (A
k
) +

2
k
,
gdzie |B
ki
| oznacza dugo otwartego przedziau B
ki
. Std
_

i=1
B
ki
\ A
k
_
<

2
k
dla
k 1. Okrelmy teraz G =

k=1

i=1
B
ki
. Wtedy A =

k=1
A
k
G oraz

(G\ A) = (G\ A) =
_

_
k=1

_
i=1
B
ki
\

_
k=1
A
k
_

k=1

_

_
i=1
B
ki
\ A
k
_
<

k=1

2
k
= ,
bo

_
k=1
D
k
\

_
k=1
F
k

_
k=1
(D
k
\ F
k
).
(ii) (iii). Na mocy (ii)

k1

G
k
A G
k
, G
k
otwarty,

(G
k
\ A) <
1
k
.
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 34
Okrelmy H =

k=1
G
k
. Zauwamy, e A H oraz H jest z denicji zbiorem typu G

.
Dalej mamy

(H \ A) =

k=1
G
k
\ A
_

(G
k
\ A) <
1
k
, k 1.
Biorc k dostajemy

(H \ A) = 0.
(iii) (i). Niech H bdzie zbiorem typu G

takim, e A H oraz

(H \ A) = 0. Wtedy
z Twierdzenia 3.6 mamy H \ A A(

) = L(IR). Std i z przedstawienia A = H \ (H \ A)

dostajemy, e A L(IR).
(i) (iv) Niech A L(IR) oraz niech > 0. Wtedy A

L(IR) oraz z udowdnionej ju

czsci twierdznia wynika, e

G
A

G, G otwarty,

(G\ A

) < .
Oznaczmy F = G

. Wtedy F = G

A oraz

(A\ F) =

(A\ G

) =

(A G) =

(G\ A

) < .
(iv) (v). Na mocy (iv)

k1

F
k
F
k
A, F
k
domknity,

(A\ F
k
) <
1
k
.
Okrelmy J =

k=1
F
k
. Zauwamy, e J A oraz J jest z denicji zbiorem typu F

.
Dalej mamy

(A\ J) =

_
A\

_
k=1
F
k
_

(A\ F
k
) <
1
k
, k 1.
Biorc k dostajemy

(A\ J) = 0.
(v) (i). Niech J bdzie zbiorem typu F

takim, e J A oraz

(A\ J) = 0. Podobnie
jak powyej z Twierdzenia 3.6 dostajemy A \ J L(IR). Korzystajc z przedstawienia
A = J (A\ J) dostajemy A L(IR), bo J L(IR) (jest zbiorem borelowskim).
2
Twierdzenie 3.15 Niech T : IR IR bdzie funkcj liniow tj. T(x) = ax + b, gdzie
a, b IR. Wtedy dla dowolnego A IR mamy

(T(A)) = |a|

(A). Ponadto jeli

A L(IR) to T(A) L(IR) oraz (T(A)) = |a| (A).
Dowd. Zauwamy, e jeli a = 0 to teza twierdzenia jest prawdziwa. Zamy wic, e
a = 0. Niech (x, y), x < y, x, y IR bdzie otwartym przedziaem. Wtedy jego obraz
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 35
T((x, y)) jest otwartym przedziaem, dokadniej
T((x, y)) = (T(x), T(y)), gdy a > 0,
T((x, y)) = (T(y), T(x)), gdy a < 0.
Jego dugo wynosi
|T((x, y))| = |(T(x), T(y))| = T(y) T(x) = a(y x), gdy a > 0,
|T((x, y))| = |(T(y), T(x))| = T(x) T(y) = a(y x), gdy a < 0.
Zatem
(3.16) |T((x, y))| = |a||(x, y)|.
Niech

bdzie zewntrz miar Lebesguea (patrz (3.15)) i niech {(x

i
, y
i
)}
i1
, x
i
< y
i
,
i 1 bdzie dowolnym pokryciem zbioru A IR tj. A

i=1
(x
i
, y
i
). Wtedy T(A)

i=1
T((x
i
, y
i
)). Std i z (3.16) dostajemy

(T(A))

i=1
|T(x
i
, y
i
)| = |a|

i=1
|(x
i
, y
i
)|.
Czyli
1
|a|

(T(A))

i=1
|(x
i
, y
i
)|.
Z denicji miary zewntrznej i z dowolnoci pokrycia {(x
i
, y
i
)}
i1
zbioru A wynika, e
1
|a|

(T(A))

(A) czyli

(T(A)) |a|

(A).
W druga stron. Niech {(
i
,
i
)}
i1
,
i
<
i
, i 1 bdzie dowolnym pokryciem zbioru
T(A) tj. T(A)

i=1
(
i
,
i
). Poniewa odwrotne dowzorowanie do funkcji liniowej jest
te funkcj liniow (ze wspczynnikiem kierunkowym 1/a), wic A

i=1
T
1
((
i
,
i
))
oraz

(A)

i=1
|T
1
((
i
,
i
))| =
1
|a|

i=1
|(
i
,
i
)|.
Std
|a|

(A)

i=1
|(
i
,
i
)|.
Z dowolnoci pokrycia i z denicji miary zewntrznej mamy wic
|a|

(A)

(T(A))
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 36
co koczy dowd pierwszej czci twierdzenia. Zamy teraz, e A L(IR) i niech E IR
bdzie dowolnym podzbiorem. Oznaczmy

E = T
1
(E). Mamy

(E T(A)) +

(E (T(A))

) =

(T(

E) T(A)) +

(T(

E) T(A

)) =

(T(

E A)) +

(T(

E A

)) = |a|

E A) +|a|

E A

) =
|a|

E) =

(T(

E)) =

(E).
Z denicji zbiorw

-mierzalnych wynika, e T(A) A(

) = L(IR). Teraz rwno

(T(A)) = |a| (A) wynika z udowodnionej ju rwnoci

(T(A)) = |a|

(A).
2
Oczywistym jest zawieranie L(IR) 2
R
. Mona postawi pytanie: Czy dowolny podzbir
IR jest zbiorem lebegowskim. Okazuje si, e tak nie jest. Przykad podzbioru IR, ktry
nie jest zbiorem lebegowskim poda ju 1905 roku Vitali. Zapoznamy sie teraz z tym
przykadem. Wprowadmy w IR relacje rwnowanoci
x y x y Q.
Przez [x], x IR oznaczmy klasy abstrakcji tej relacji. Rozwamy teraz rodzin zbiorw
{[x] (0, 1)}
xR
. Skada sie ona z rozcznych i niepustych podzbiorw (0, 1). Rzeczywi-
cie, rozczno jest oczywista i s one niepuste, bo
x ZZ
1
2
[x] (0, 1),
x ZZ x E(x) [x] (0, 1),
gdzie E(x) oznacza cz cakowit liczby x. Z pewnika wyboru istnieje zbir F (0, 1)
taki, e #
_
F ([x] (0, 1))

= 1. Zamy, e F L(IR). Niech {r

n
}
n1
bdzie cigiem
wszystkich liczb wymiernych z przedziau (1, 1). Oznaczmy F
n
= F + r
n
, n IN. Z
Twierdzenia 3.15 wynika, e F
n
L(IR) dla n IN. Wykaemy teraz nastpujce wasnoci
zbiorw F
n
.
(i) Dla n = m, n, m IN mamy F
n
F
m
= .
(ii)

n=1
F
n
(1, 2).
(iii) (0, 1)

n=1
F
n
.
Ad. (i) Niech x F
n
F
m
dla n = m, n, m IN. Wtedy x = r
n
+ e
n
= r
m
+ e
m
,
gdzie e
n
, e
m
F. Std e
n
e
m
= r
m
r
n
Q. Zatem e
n
i e
m
nale do tej samej klasy
abstrakcji. Ale F mia wsplny tylko jeden element z kad klas abstrakcji, wic e
n
= e
m
.
Std r
n
= r
m
czyli n = m, co daje sprzeczno.
Ad. (ii) Niech x

n=1
F
n
. Wtedy istnieje n IN takie, e x F
n
, czyli x = r
n
+ e
n
,
gdzie e
n
F. Std x (1, 2).
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 37
Ad. (iii) Niech x (0, 1) i niech [x] F = {e}. Std x e Q oraz x e (1, 1). Std
istnieje n IN takie, e x e = r
n
, wic x = r
n
+e F
n
. Zatem x

n=1
F
n
.
Korzystajc z udowodnionych wasnoci i Twierdzenia 3.15 wykaemy, e zaoenie F
L(IR) prowadzi do sprzecznoci. Zamy, e (F) = 0. Wtedy
1 = ((0, 1))
_

_
n=1
F
n
_
=

n=1
(F
n
) =

n=1
(F) = 0
co daje sprzeczno. Niech wic (F) > 0. Wtedy
3 = ((1, 2))
_

_
n=1
F
n
_
=

n=1
(F
n
) =

n=1
(F) =
i te otrzymujemy sprzeczno. Zatem F L(IR).
Uwaga W podobny sposb jak na prostej IR moemy wprowadzi zbiory lebegowskie i
miar Lebesguea w przestrzeni euklidesowej IR
d
, gdzie d IN. Przedziay ograniczone w
IR
d
okrelamy nastepujco: Niech a = (a
1
, . . . , a
d
) IR
d
, b = (b
1
, . . . , b
d
) IR
d
bed takie,
e a
i
< b
i
dla i = 1, . . . , d. Wtedy
(a, b) = {(x
1
, . . . , x
d
) IR
d
: a
i
< x
i
< b
i
, 1 i d },
[a, b] = {(x
1
, . . . , x
d
) IR
d
: a
i
x
i
b
i
, 1 i d },
(a, b] = {(x
1
, . . . , x
d
) IR
d
: a
i
< x
i
b
i
, 1 i d },
[a, b) = {(x
1
, . . . , x
d
) IR
d
: a
i
x
i
< b
i
, 1 i d },
Objeto (d-wymiarow) takich przedziaw okrela si wzorem
|(a, b)| = |[a, b]| = |(a, b]| = |[a, b)| =
d

i=1
(b
i
a
i
).
Moemy teraz w analogiczny sposb jak na prostej IR okreli zewntrzn miar Lebesguea
miar na IR
d
. Korzystajc z konstrukcji Caratheodoryego otrzymamy -algebr zbiorw
lebegowskich na IR
d
oznaczan symbolem L(IR
d
) oraz miar Lebesguea
d
na niej. Podane
tu twierdzenia dla miary Lebesguea na prostej IR zachodz rwnie dla miary Lebesguea
na IR
d
. W wersji na IR
d
Twierdznia 3.15 rwno (T(A)) = |a| (A) przybiera posta
(T(A)) = |det(T)| (A) dla A L(IR
d
), podobnie dla miary zewntrznej. Na zakoczenie
tych uwag warto zauway, e jeli B IR
d1
to
d
(B) = 0, bo d-wymiarowa zewntrzna
miara Lebesguea zbioru B jest rwna zero. Szczegy konstrukcji d-wymiarowej miary Le-
besguea oraz d-wymiarowych zbiorw lebegowskich mona znale w podanej literaturze.
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 38
3.3 Uzupenianie miary
Zaczniemy od denicji:
Denicja 3.16 Niech (X, A, ) bdzie przestrzeni z miar. Miar nazywamy miar
zupen jeli dowolny podzbir zbioru miary zero jest mierzalny tzn.
A A (A) = 0

BA
B A.
Wtedy (X, A, ) nazywamy przestrzeni z miar miar zupen lub krtko przestrzeni zu-
pen.
Wniosek 3.17 Z denicji miary Lebesguea oraz z Twierdzenia 3.6 wynika, e przestrze
(IR, L(IR), ) jest przestrzeni z miar zupen.
Jest oczywiste, e nie kada przestrze z miar jest przestrzeni zupen. Okazuje si
jednak, e gdy tak nie jest to moemy w pewnym sensie rozszerzy (X, A, ) do przestrzeni
zupenej. Zamy, wic e (X, A, ) nie jest zupena i oznaczmy
N() = { A X :

(A) = 0 }
(denicja

podana jest w Twierdzeniu 3.12). Z Twierdzenia 3.12 wynika, e A N()

wtedy i tylko wtedy, gdy A zawarte jest w pewnym zbiorze - miary zero. Wprowadmy
jeszcze oznaczenia
A
1
= (A, N()) oraz A

= { A X :

BA
AB N() }.
Twierdzenie 3.18 Przy powyszych zaoeniach i oznaczeniach zachodzi rwno
A
1
= A

.
Dowd. Wykaemy najpierw, e A

A
1
. Niech A A

. Wtedy z denicji A

wynika,
e istnieje B A takie, e

(AB) = 0. Std

(A\ B) =

(B\ A) = 0. Zatem A\ B,
B \ A N(). A std
A = (B (A\ B)) \ (B \ A) A
1
.
W drug stron. Poniewa N(), A A

wystarczy wykaza wic, e A

jest -algebr.
(i) A

co jest oczywiste;
(ii) Niech A A

. Z denicji A

wynika, e istnieje B A takie, e

(A B) = 0.
Ale AB = A

. Zatem

(A

) = 0, a poniewa B

A wic A

.
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 39
(iii) Niech A
i
A

dla i 1. Dla kadego i 1 istnieje B

i
A taki, e

(A
i
B
i
) = 0.
Poniewa
(3.17)
_

_
i=1
A
i
_

_

_
i=1
B
i
_

_
i=1
(A
i
B
i
)
wic
(3.18)

__

_
i=1
A
i
_

_

_
i=1
B
i
__

_

_
i=1
(A
i
B
i
)
_

i=1

(A
i
B
i
) = 0.
Std majc na uwadze, e

i=1
B
i
A dostajemy

i=1
A
i
A

.
2
Jeli przestrze z miar (X, A, ) nie jest zupena to moemy rozszerzy miar do miary
zupenej na A

. W ten sposb otrzymujemy przestrze zupen (X, A

, ). Zobaczmy
jak przebiega ta konstrukcja. Miar na A

deniuje si nastpujaco:
(A) = (B), A A

gdzie B A oraz

(AB) = 0.
Zauwamy, e jest dobrze okrelona na A

. Rzeczywicie, niech A A

oraz niech
(A) = (B
1
) i

(AB
1
) = 0, B
1
A,
(A) = (B
2
) i

(AB
2
) = 0, B
2
A.
Wtedy korzystajc z zawierania
(3.19) B
1
B
2
(B
1
A) (AB
2
)
dostajemy
(B
1
B
2
) =

(B
1
B
2
)

(B
1
A) +

(AB
2
) = 0.
A std ju wynika rwno (B
1
) = (B
2
) co dowodzi poprawnoci okrelenia . Wykaemy
teraz, e jest miar na A

.
(i) () = 0, co jest oczywiste.
(ii) Niech A
i
A

dla i 1 oraz A
i
A
j
= dla i = j. Std dla kadego i 1 istnieje
B
i
A taki, e

(A
i
B
i
) = 0 oraz (A
i
) = (B
i
). Korzystajc teraz z tego, e
A
i
A
j
= B
i
B
j
(A
i
B
i
) (A
j
B
j
)
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 40
dostajemy
(B
i
B
j
) =

(B
i
B
j
)

(A
i
B
i
) +

(A
j
B
j
) = 0
Std, z (3.17) i (3.18) oraz z denicji mamy

_

_
i=1
A
i
_
=
_

_
i=1
B
i
_
=

i=1
(B
i
) =

i=1
(A
i
).
Zatem jest miar na A

. Wykaemy teraz zupeno miary na A

. Niech A A

bdzie takie, e (A) = 0 oraz niech F A. Trzeba pokaza, e F A

. Z zaoenia i z
denicji istnieje B A takie, e
0 = (A) = (B)

(AB) = 0.
korzystajc teraz m.in z zawierania postaci (3.19), wasnoci

oraz z zaoe dostajemy

(F B)

(F A) +

(AB) =

(F A)
FA
=

(A\ F)

(A)

(A B)

(A\ B) +

(B) =

(B) = (B) = 0.
Std F A

. Zauwamy rwnie, e jest jednoznacznym rozszerzeniem miary na A

.
Rzeczywicie, zamy, e mamy drug miar na A

tak, e

A
=

A
= .
Wykamy rwno = na A

. Niech wic A A

. Wtedy istnieje B A taki, e

(AB) = 0 oraz (A) = (B). Z Twierdzenia 3.12 istnieje F A taki, e AB F

oraz

(AB) = (F). Std i z tego, e AB A

mamy
0 =

(AB) = (F) = (F). Zatem (AB) = 0, bo AB F.

Std (A\ B) = 0 i (B \ A) = 0. Mamy, wic
(A) = (A) +(B \ A) = (A B) = (B) +(A\ B) = (B) = (B) = (A).
Zachodzi pytanie jak si maj do siebie -algebry A

oraz A(

) bdce rozszerzeniami
wyjciowej -algebry A. Odpowied na to pytanie daje
Twierdzenie 3.19 Niech (X, A, ) bdzie przestrzeni z miar -skoczon . Wtedy
A

= A(

).
Marek Beka, Wstp do teorii miary, wykad 3 41
Dowd. Poniewa A

= (A, N()) oraz A A(

) i N() A(

) (z Twierdzenia
3.6), wic A

A(

). W drug stron. Niech A A(

). Poniewa miara jest -

skoczona to istnieje rodzina {E
n
}
n1
A taka, e X =

n=1
E
n
oraz (E
n
) < dla
n 1. mamy
(3.20) A = A X = A

_
n=1
E
n
=

_
n=1
A E
n
.
Na mocy (3.20) wystarczy wykaza A E
n
A

, n 1. Zauwamy oszacowanie

(A E
n
)

(E
n
) = (E
n
) < , n 1.
Z Twierdzenia 3.12 dla kadego n 1 istnieje B
n
A taki, e A E
n
B
n
oraz

(A E
n
) = (B
n
).
Std dla n 1 mamy

(A E
n
) = (B
n
) =

(B
n
) =

(B
n
A E
n
) +

(B
n
(A E
n
)

) =

(A E
n
) +

(B
n
\ (A E
n
)).
Poniewa

(A E
n
) < dla n 1, wic z powyszej rwnoci dostajemy

(B
n
\ (A E
n
)) = 0 tzn. B
n
\ (A E
n
) A

.
Zatem A E
n
= B
n
\ (B
n
\ (A E
n
)) A

, dla n 1, bo B
n
A A

, n 1, co z
(3.20) daje A A

.
2
Uwaga. Zauwamy, e zaoenie o -skoczonoci miary jest istotne. Rzeczywiscie,
niech A = {, X} oraz () = 0 i (X) = . Zauwamy, e

(E) = dla kadego

niepustego podzbioru E X. Std A(

) = 2
X
. Z drugiej strony natychmiast widzimy,
e A

= {, X}. Zatem A

= A(

), gdy X ma przynajmniej dwa elementy.