Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
77
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
R L R C
U U
R-L seri devresi R-C Seri devresi
C R L C
L
U U
L-C seri devresi R-L-C seri devresi
Seri bağlı alternatif akım devrelerinin önemli üç kuralı vardır. 1) Seri bağlı
bütün elemanlardan aynı akım geçer. Bunun için devrenin vektör diyagramının
çiziminde, akım referans vektörü olarak alınır. 2) Devreye uygulanan U
gerilimi, elemanların uçlarında düşen gerilimlerin vektörsel toplamına eşittir. 3)
Devrenin akıma karşı gösterdiği toplam zorluk (direnç), devre elemanlarının
ayrı ayrı gösterdiği zorlukların vektörsel toplamına eşittir.
79
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
UL UL
W
W
W W U
.
90
I UR I
0 0
UR I
UL
U
.
.
UR I
Gerilim Üçgeni
U=UR+UL
Şekil3.3 deki devrede dikkat edilirse kaynak gerilimi akımdan ϕ açısı kadar
ileri fazdadır. Vektör diyagramında gösterilen akım ve gerilim vektörleri,
sinüzoidal akımın ve gerilimin etkin değerini gösterirler. Gerilim üçgeninden
gerilim değerleri ve akımla gerilim arasındaki R-L devresindeki faz açısı
aşağıdaki şekilde olur.
U 2 = U R2 + U L2 dik üçgenden U = U R2 + U L2
UL UR UL UL
sin ϕ = , cos ϕ = tanϕ = ϕ = tan -1 ( )
U U UR UR
80
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
U R = I .R U L = I .X L U = (I.R) 2 + ( I .X L ) 2 = I R 2 + X L2
U
= R 2 + X L2
I
Ohm kanunu hatırlanırsa gerilimin akıma oranı bize, ohm olarak devrenin
geçen akıma karşı gösterdiği zorluğu verir. Omik direnç ve endüktif reaktansın
akımın akışına gösterdiği zorluğa empedans denir. Empedans Z harfi ile ifade
edilir ve birimi ohmdur.
U
= R 2 + X L2 = Z
I
X X
tan ϕ = L den akımla gerilim arasındali faz açısı ϕ = tan -1 ( L ) dir.
R R
Şekil3.4 de empedans üçgeninin çıkarılması görülmektedir.
UL UL/I XL
U U/I Z
. . .
Gerilim Üçgeni UR UR/I R
Empedans
Üçgeni
Z 2 = R 2 + X L2 , Z = R 2 + X L2
81
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
U U
I= veya I=
Z R 2 + X L2
Örnek3.1
R L
10 k ohm 100 mH
U, 10 kHz
Şekil3.5
Çözüm3.1:
U gerilimi ve ϕ kadar geride I akımının gerilimle aynı fazlı ve gerilimle dik fazlı
bileşenleri vardır. Gerilimle aynı fazlı olan bileşeni direnç elemanı üzerinde
harcanan gücü dik fazlı bileşeni ise bobin üzerinde harcanan gücü ifade eder.
Şekil3.6 da görülmektedir.
Ia U
Iq
Şekil3.6
82
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
Akımın aktif bileşeni Ia ve reaktif bileşeni ise Iq dir. R-L seri devresinde akımın
aktif bileşeni I a = I .cos ϕ ve reaktif bileşeni ise I q = I . sin ϕ dir. Güç akımla
gerilimin çarpımına eşit olduğu önceki konularda anlatılmıştı. Bu duruma göre
direnç elemanı üzerinde harcanan güç aktif güç ve bobin üzerinde harcanan
güç ise reaktif güç olacaktır. Bu güçlerin formüleri aşağıdaki gibidir.
Örnek3.2
Bir alternatif akım motoru 220 V’luk şebekede çalışken 3 A’lik akım çekmekte
ve güç katsayısı cosϕ=0,8 dir. Buna göre bu motorun aktif ve reaktif gücünü
bulunuz.
Çözüm3.2:
P = U .I .cos ϕ = 220.3.( 0,8 ) = 528Watt cosϕ = 0,8 ⇒ ϕ = 36,86 o ⇒ sin 36 ,86 = 0,6
Q = U .I . sin ϕ = 220.3.( 0,6 ) = 396VAr
83
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
U UC
84
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
UC
U 2 = U R2 + U C2 den U = U R2 + U C2 ϕ = tan -1 ( )
UR
UR R
0
U Z
UC XC
U XC XC
Z= Z = R 2 + X C2 tanϕ = ϕ = tan -1
I R R
85
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
Örnek3.3:
Şekil3.10
Çözüm3.3:
Empedans;
Z = R 2 + X C2 = ( 47Ω ) 2 + ( 100Ω ) 2 = 110Ω
XC 100Ω
Faz açısı ϕ = tan −1 ( ) = tan −1 ( ) = tan −1 ( 2 ) = 67 ,8 o
R 47Ω
Örnek3.4
U= 10 V
f=1,5 kHz
Şekil3.11
Çözüm3.4
1 1
XC = = = 5,3kΩ
2πfC 2π( 1,5kHz )( 0,02µF )
86
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
U 10V
Kaynaktan çekilen akım I = = = 1,74mA
Z 5,74kΩ
Seri bağlı R-L-C den meydana gelen şekil3.12 deki devreye alternatif bir
gerilim uygulandığında devreden sinüzoidal bir akım elemanlar üzerinden
akmaya başlar. Bu akım eleman uçlarındaki gerilim ve kaynak gerilimi ile
şekil3.12de vektör diyagramında gösterildiği gibi bir faz farkı meydana getirir.
Devredeki bobinin endüktif reaktansına veya kondansatörün kapasitif
reaktansına göre devre R-L veya R-C seri devre özelliği gösterir.
R L C
U
UL
UL - UC U
I
0
UR
UC
Dirençte düşen UR gerilimi akımla aynı fazdadır. Akımla gerilim arasındaki faz
farkı sıfırdır. Özindükleme bobininde düşen gerilimle akım arasındaki faz farkı
açısı 90° dir. Gerilim akımdan 90° ileri fazdadır. Kondansatörde düşen gerilim
ise akımdan 90° geridedir. Bu duruma göre çizilen vektör diyagramında
görüldüğü gibi UL ve UC gerilimleri aynı doğru üzerinde fakat vektör yönleri
farklı durumdadır. Bu vektör diyagramında UL>UC olarak kabul edilerek
çizilmiştir. Vektör diyagramından U gerilim formülü ortaya aşağıdaki gibi
çıkacaktır.
U 2 = U R2 + ( U L − U C ) 2 U = U R2 + ( U L − U C ) 2
(U L − U C ) U (U L − U C )
sin ϕ = cosϕ = R tanϕ =
U U UR
vektör diyagramından;
(U L − U C )
ϕ = tan −1 ( )
UR
Elde edilen gerilim formülünde eşitliğin her iki tarafı I ya bölünürse U/I durumu
akımın akışına zorluk gösterme durumunu ifade ettiğini biliyoruz. Bu oranda
empedansdır.
U I
= . R 2 + ( X L − X C )2
I I
XL − XC R
Z = R 2 + ( X L − X C )2 tanϕ = cosϕ =
R Z
U U
Kaynaktan çekilen akım I = veya I =
Z R 2 + ( X L − X C )2
88
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
XL>XC olduğu için devre akımı, devre geriliminden ϕ açısı kadar geridedir.
Devrenin faz açısı ve güç katsayısı aşağıdaki formüllerle bulunur.
U L −UC XL − XC
tan ϕ = veya tanϕ =
UR R
UR R
cos ϕ = veya cosϕ =
U Z
Örnek3.5
R XL XC
U 10 V
Şekil3.13
89
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
Çözüm3.5
U 10V
I= = = 121mA
Z 82 ,8Ω
XL − XC 35
ϕ = tan -1 ( ) = tan −1 ( ) = 25 o
R 75
U = U R + ( U C − U L )2
XC − XL XC − XL
Z = R 2 + ( X C − X L )2 tanϕ = ϕ = tan -1
R R
90
ALTERNATİF AKIM DEVRE ANALİZİ Topak
91