X PENGENALAN

Bagaimana dengan pembacaan anda pada topik sebelum ini? Diharapkan anda
semua boleh menguasai bidang ini dengan baik. Sekiranya terdapat kekeliruan
atau ketidakfahaman, seharusnya anda tidak tunggu lama-lama tetapi terus
hubungi tutor anda, sama ada dalam kelas tutorial ataupun perbincangan dalam
talian.

Pada topik kali ini, kita akan memberi fokus kepada perkara yang berkaitan dengan
sistem saraf. Sistem saraf bertanggungjawab untuk proses yang menjadi asas
pergerakan persediaan, pelaksanaan dan kawalan.
T
T
o
o
p
p
i
i
k
k
4
4

X
Asas
Neurofisiologi
dalam Kawalan
Motor 1
Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Menghuraikan struktur umum neuron dan jenis dan fungsi
neuron;
2. Mengenal pasti komponen struktur otak yang paling terlibat
secara langsung dalam kawalan pergerakan dan menerangkan
fungsi utama mereka.;
3. Menerangkan laluan saraf yang membentuk saluran yang naik
dan turun;
4. Menghuraikan jenis tindakan refleks yang berkaitan dengan
tingkah laku motor; dan
5. Menyatakan fungsi sistem visual dan peranannya terhadap
penghasilan lakuan motor.
HASIL PEMBELAJARAN
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
95
Menurut Coke (2004), sistem saraf boleh dibahagikan kepada dua komponen
utama iaitu;
(a) Sistem Saraf Pusat (CNS) yang terdiri daripada otak dan saraf tunjang; dan
(b) Sistem Saraf Periferal (PNS).

Menurut Kluka (1999), CNS berfungsi bagi menentukan otot mana yang akan
berkontraksi, bila, berapa pantas, sehingga tahap mana dan apakah perubahan
daya yang akan berlaku dari semasa ke semasa.

Fungsi CNS melibatkan kerjasama otak dan saraf tunjang untuk menghasilkan
tingkah laku motor yang diselaraskan dan mahir di mana maklumat deria
diintergrasikan, membuat keputusan dan isyarat dijana dan dihantar kepada
efektor (otot dan kelenjar) untuk menjalankan tindak balas.

PNS terdiri daripada saraf yang memanjangkan dari otak dan saraf tunjang,
sekali gus menyediakan hubungan antara badan dan CNS.

PNS boleh dibahagikan lagi kepada bahagian iaitu deria sensori atau aferan yang
mengesan perubahan dalam persekitaran dan menjalankan impuls saraf dari
reseptor pelbagai deria ke arah CNS, dan satu bahagian deria motor atau eferen,
yang menghantar impuls dari CNS kepada efektor (rujuk Rajah 4.1).

Rajah 4.1: Komponen utama dalam sistem saraf yang terdiri daripada sistem saraf pusat
dan sistem saraf periferal


X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
96

ASAS NEUROMOTOR KEPADA KAWALAN
MOTOR
Sistem saraf adalah bertanggungjawab untuk proses yang menjadi asas gerakan
persediaan, pelaksanaan dan kawalan.

Ia boleh dibahagikan kepada dua komponen utama iaitu:

(a) Sistem saraf pusat
CNS terdiri daripada otak dan saraf tunjang, di mana maklumat deria
diintegrasikan, membuat keputusan dan isyarat dijana dan dihantar
kepada efektor (otot dan kelenjar) untuk menjalankan tindak balas.

(b) Sistem saraf periferal
PNS terdiri daripada saraf yang memanjangkan dari otak dan saraf
tunjang, sekali gus menyediakan hubungan antara badan dan CNS.

PNS boleh dibahagikan lagi kepada:
(i) Deria sensori atau aferan yang mengesan perubahan dalam
persekitaran dan menjalankan impuls saraf dari reseptor pelbagai
deria ke arah CNS; dan
(ii) Satu bahagian deria motor atau eferen yang menghantar impuls dari
CNS kepada efektor.
4.1.1 Bahagian Utama Anatomi Sistem Saraf
Rajah 4.2 berikut menggambarkan dua bahagian utama sistem saraf iaitu sistem
saraf pusat yang merangkumi otak dan saraf tunjang serta sistem saraf periferal.

4.1
Topik ini banyak mengandungi terminologi. Reka dengan cara anda
sendiri, bagaimana terminologi ini mudah diingat.
AKTIVITI 4.1
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
97

Rajah 4.2: Bahagian anatomi sistem saraf

Otak adalah kawasan integrasi utama sistem saraf. Di sinilah memori disimpan,
pemikiran berlaku, emosi dihasil dan fungsi lain berkaitan otak dan juga kawalan
kompleks tubuh badan kita berlaku. Untuk melakukan aktiviti kompleks, otak itu
sendiri dibahagikan kepada banyak bahagian dan fungsi.

Saraf tunjang mempunyai dua fungsi iaitu:
(a) Konduit bagi laluan saraf otak; dan
(b) Kawasan integrasi untuk mengkoordinasi kebanyakan aktiviti saraf separa
sedar.

Contohnya, tindakan refleks tubuh badan atas rangsangan kesakitan dan
menegangkan kaki apabila seorang berdiri atas kaki seperti ditunjukkan dalam
Rajah 4.3 berikut.

X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
98

Rajah 4.3: Saraf refleks separa sedar

Sistem saraf periferal pula merupakan satu cabangan rangkaian saraf yang luas
sehinggakan tidak ada sebahagian tisu pun di seluruh tubuh badan tanpa
penghujung saraf (rujuk Rajah 4.4). Sistem saraf periferal mengandungi jumlah
fiber saraf yang besar.


Rajah 4.4: Sistem saraf periferal
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
99
Fiber ini mempunyai dua jenis fungsi iaitu:
(a) Fiber aferen: Mentransmisi maklumat sensori ke saraf tunjang dan otak;
dan
(b) Fiber eferen: Mentransmisi isyarat motor dari sistem saraf pusat ke
periferal, terutamanya ke otot skeletal (Rajah 4.5).


Rajah 4.5: Fiber aferen dan eferen

Apakah urat saraf otak?



Saraf periferal yang lain adalah urat saraf tunjang.




Sebahagian saraf periferal muncul terus dari kawasan basal otak itu sendiri
dan menyambungnya ke kepala. Ini dikenali sebagai urat saraf otak.
Nyatakan dua sistem saraf utama dalam sistem saraf manusia.
SEMAK KENDIRI 4.1
X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
100
4.1.2 Neuron
Subtopik ini akan menerangkan tentang neuron. Mari kita pelajarinya.

Apakah komponen asas sistem saraf?



Neuron dalam sistem nombor saraf dalam berbilion-bilion. Unit yang berfungsi
ini berbeza dalam saiz daripada 4 hingga 100 mikron, menyediakan kaedah bagi
penerimaan dan penghantaran maklumat menerusi sistem saraf keseluruhan.

Neuron terdiri daripada tiga bahagian utama:
(a) Badan sel
Ia terdiri daripada nukleus penting yang mengawal homeostasis neuron.
Badan sel yang juga dikenali sebagai soma, merupakan pusat metabolik sel.
Ia membekalkan nutrien yang diperlukan untuk mengekalkan hayat
keseluruhan neuron.

(b) Dendrit
Ia adalah lanjutan dari badan sel dan ia bertanggungjawab
bertanggungjawab bagi penerimaan maklumat dari neuron lain. Neuron
mungkin mempunyai tiada dendrit atau sebanyak beribu-ribu dendrit.

(c) Akson
Akson dipanggil serat saraf, bertanggungjawab untuk penghantaran
maklumat dari neuron. Tidak seperti dendrit, hanya ada satu akson bagi
setiap neuron, walaupun kebanyakan akson mempunyai banyak
cawangan, yang dikenali sebagai kolateral (collaterals).

Hujung akson, dipanggil terminal akson, menyediakan stesen geganti
(relay) penghantaran isyarat untuk neurotransmiter yang merupakan
isyarat kimia yang dipindahkan kepada neuron lain atau otot, dalam hal
spesifik kawalan pergerakan. Laluan isyarat saraf sepanjang neuron kepada
neuron yang lain berlaku pada satu sinaps iaitu persimpangan antara
akson neuron.


Komponen asas sistem saraf ialah sel saraf yang dipanggil neuron.
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
101

4.1.3 Jenis dan Fungsi Neuron
Cara yang paling mudah untuk mengklasifikasikan neuron adalah mengikut
fungsinya dari segi menghantar dan menerima maklumat kepada, daripada dan
dalam lingkungan sistem saraf pusat. Ada tiga jenis neuron yang berfungsi
(Rajah 4.6 untuk ilustrasi contoh jenis neuron) iaitu seperti berikut:


Rajah 4.6: Tiga jenis neuron di mana arah panah menunjukkan arah aktiviti transmisi neural
Sumber: Widmaeir, Raff & Strang (2006)

(a) Neuron sensori
Dalam peranan mereka menerima maklumat daripada pelbagai deria
reseptor dalam badan, neuron deria berfungsi sama seperti transduser
dalam elektronik di mana mereka menerima isyarat neural dan kemudian
menukar kepada isyarat elektrik yang boleh dihantar di sepanjang laluan
Anda mungkin berminat untuk membuat kuiz dalam talian. Layari laman
web berikut dan uji pengetahuan anda:

http://training.seer.cancer.gov/module_anatomy/unit5_5_quiz_dd_01.html
AKTIVITI 4.2
X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
102
neural dan diterima oleh CNS. Ciri-ciri unik struktur neuron deria adalah
bahawa mereka unipolar iaitu mereka tidak mempunyai dendrit dan akson
sahaja. Badan sel dan kebanyakan akson neuron deria dalam sistem saraf
periferal, dengan hanya proses pusat akson yang memasuki CNS.

Deria reseptor terdiri daripada tiga jenis iaitu:
(i) Ekstroseptor (exteroceptors)
Ia berfungsi untuk mengesan rangsangan dari luar badan dan
menyediakan maklumat mengenai persekitaran. Ia terletak pada atau
hampir dengan permukaan tubuh dan terdiri daripada reseptor yang
sensitif terhadap tekanan, sakit, sentuhan, suhu, getaran,
pendengaran, penglihatan, bau dan rasa.
(ii) Interoseptor (interoceptors)
Ia berfungsi untuk mengesan rangsangan dari dalam badan dan
menyediakan maklumat tentang persekitaran dalaman yang
membawa kepada perasaan seperti kelaparan dan loya.
(iii) Proprioseptor (proprioceptor)
Proprioseptor yang terletak di otot, tendon, sendi dan telinga
dalaman, menyediakan maklumat mengenai kedudukan tubuh dan
pergerakan dengan mengesan perubahan dalam ketegangan otot,
kedudukan sendi dan keseimbangan.

(b) Neuron motor
Ada dua jenis neuron motor mempengaruhi kawalan pergerakan iaitu:
(i) Neuron motor alfa: Ia ditemui terutamanya dalam saraf tunjang.
Kadangkala dirujuk sebagai sel tanduk motor, mereka berpunca
daripada tanduk saraf tunjang dan mempunyai banyak cawangan
dendrit, dan panjang bercabang akson yang menghubungkan secara
langsung dengan gentian otot rangka.
(ii) Neuron motor gama: Ia membekalkan sebahagian daripada otot
rangka dipanggil serat intrafusal.

(c) Neuron perantara
Neuron ini berpunca dan tamat dalam otak atau saraf tunjang. Mereka
berfungsi sebagai sambungan antara akson menurun dari otak, dan mereka
sinaps pada neuron motor dan akson daripada saraf deria dan saraf
tunjang naik ke otak. Dengan kata lain, fungsi utama neuron ini adalah
sebagai penghubang antara neuron motor dan neuron sensori.

Fungsi utama neuron adalah menghantar mesej atau impuls dari satu bahagian
tubuh badan ke bahagian lain. Mesej atau impuls dialirkan dari neuron ke
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
103
neuron melalui proses elektrokimia. Impuls ini ditransmisikan dari satu
bahagian tubuh badan ke bahagian lain oleh satu rangkaian dendrit atau badan
sel ke akson atau badan sel satu neuron lain yang dipaut bersama melalui
neuron. Ini membentuk satu laluan konduksi sistem saraf. Sistem saraf berfungsi
melalui rangkaian neuron ini.
4.1.4 Klasifikasi Neuron
Neuron dapat diklasifikasikan kepada tiga iaitu:
(a) Neuron aferen: Neuron aferen membawa saraf impuls dari reseptor sensori
ke saraf tunjang atau otak. Ia juga dikenali sebagai neuron sensori;
(b) Neuron eferen: Neuron eferen pula mentransmisi impuls dari sistem saraf
pusat ke organ efektor iaitu otot dan kelenjar; dan
(c) Neuron interneuron. Neuron efektor yang melalui otot biasanya dikenali
sebagai motoneuron. Interneuron bermula dan menamatkan
keseluruhannya di sistem saraf pusat dan lebih 95% neuron sistem saraf
adalah jenis ini.

Klasifikasi ini dilakukan dengan tiga kaedah iaitu berdasarkan kepada:
(a) Lokasi;
(b) Fungsi; dan
(c) Struktur: Struktur ini terutama sekali berdasarkan jumlah cabangan fiber
dari badan sel. Ia ada tiga jenis iaitu (rujuk Rajah 4.7):
(i) Neuron unipolar: Dalam neuron unipolar, hanya akson bersambung
pada badan sel tanpa dendrit. Neuron unipolar berada di urat saraf
tunjang dan kranial, dan membawa isyarat aferen dari reseptor
sensori;
(ii) Neuron bipolar: Neuron ini tidak banyak, cuma berada di dua atau
tiga tempat dalam sistem saraf.
(iii) Neuron multipolar: Jenis neuron yang paling biasa dalam sistem saraf
pusat adalah neuron multipolar. Multipolar mempunyai banyak
dendrit dan satu akson bercabang dari badan sel. Sel multipolar
berada di seluruh sistem saraf.


X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
104

Rajah 4.7: Tiga jenis neuron



SISTEM SARAF PUSAT, PERIFERAL DAN
AUTONOMIK
Sistem saraf merupakan rangkaian tisu yang terdiri daripada neuron. Sel ini
adalah saling menyambung antara satu sama lain dalam satu struktur yang
kompleks. Ia merupakan konduktor atau penghubung dengan isyarat
elektrokimia. Ia juga merupakan penghubung pelbagai rangsangan dalam tisu
saraf dan begitu juga menjadi penghubung dari atau ke kebanyakan tisu lain. Oleh
itu, neuron menyelaras pelbagai fungsi organisma.

4.2
SEMAK KENDIRI 4.2
1. Nyatakan bahagian-bahagian neuron dan jelaskan secara ringkas
fungsi bahagian-bahagiannya.
2. Huraikan secara ringkas fungsi-fungsi neuron.
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
105
Sistem saraf biasanya dibahagikan kepada dua, iaitu sistem saraf pusat dan
sistem saraf periferal. Sistem saraf periferal pula boleh dibahagikan kepada
sistem somatik dan sistem autonomik. Rajah 4.8 memaparkan sistem saraf kita.


Rajah 4:8: Sistem saraf
4.2.1 Sistem Saraf Pusat dan Fungsinya
Apakah fungsi sistem saraf pusat?


Sistem saraf pusat berfungsi sebagai "pusat arahan" untuk tingkah laku
manusia.
X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
106
Sistem yang amat kompleks ini terdiri daripada otak dan saraf tunjang,
membentuk aktiviti pusat integrasi dan organisasi maklumat deria dan motor
dalam kawalan pergerakan. Dalam topik ini, perbincangan akan lebih berfokus
kepada bahagian yang paling langsung berkaitan dengan kawalan motor yang
dikaitkan dengan pembelajaran dan melaksanakan jenis kemahiran motor dan
bukannya memberi gambaran anatomi lengkap dan psikologi komponen CNS.

(a) Otak
Komponen struktur otak yang paling terlibat secara langsung dalam
kawalan pergerakan adalah seperti yang berikut;
(i) Serebrum;
(ii) Diensefalon (diencephalon);
(iii) Serebelum; dan
(iv) Otak tengah (midbrain).

Serebrum dan diensefalon kadangkala dirujuk sebagai otak depan. Lokasi
komponen ini, komponen utama mereka dan lain-lain komponen penting
ditunjukkan dalam Rajah 4.9 berikut.


Rajah 4.9: Struktur otak dilihat pada bahagian dalam

(b) Serebrum
Serebrum terdiri daripada dua bahagian, yang dikenali sebagai hemisfera
serebrum kanan dan kiri, yang dihubungkan dengan serat saraf yang
dikenali sebagai korpus kalosum (corpus callosum). Kedua-dua hemisfera
ini diliputi oleh Hemisfera dan dilindungi oleh apa yang biasanya
digambarkan dalam gambar-gambar sebagai beralun, berkerunyut,
permukaan warna kelabu dipanggil korteks serebral.

TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
107
Korteks serebral merupakan kawasan eksekutif bagi proses kawalan motor
dan menjadi kawasan aktiviti utama dalam proses sensori-motor. Neuron
kortikal adalah sama ada sel piramid (berdasarkan bentuk badan sel), yang
merupakan sel utama untuk menghantar isyarat saraf daripada korteks
kepada bahagian lain CNS atau sel nonpyramidal.

Korteks setiap hemisfera terdiri empat lobus atau kawasan yang
dinamakan mengikut tulang tengkorak terdekat mereka iaitu:
(a) Lobus hadapan (frontal lobe),
(b) Lobus parietal (parietal lobe);
(c) Lobus osipital (occipital lobe); dan
(d) Lobus temporal (temporal lobe).

Korteks sensori motor (sensorimotor cortex) adalah kawasan yang
menempatkan berkaitan dengan fungsi deria sensori dan deria motor.
Kawasan tambahan korteks yang penting untuk diambil perhatian adalah
kawasan penghubung yang terletak bersebelahan dengan setiap kawasan
deria tertentu dalam lobus parietal, temporal dan osipital.

Istilah penghubung digunakan untuk menggambarkan kawasan ini kerana
ia adalah di mana otak "bersekutu" atau menghubungkan bersama-sama,
maklumat daripada beberapa kawasan yang berbeza korteks deria.

Empat kawasan korteks terutamanya yang terlibat dalam kawalan pergerakan
(rujuk Rajah 4.10 yang menunjukkan ini dan lain-lain bidang yang berkaitan
untuk mengawal pergerakan serta fungsi deria tertentu) adalah:


Rajah 4.10: Fungsi kawasan korteks serebral
Sumber: Seeley, Stephens & Tate (2005)
X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
108
(a) Korteks motor primer
Ia terletak di lobus hadapan, mengandungi neuron motor yang menghantar
akson ke otot rangka tertentu di seluruh badan. Ia merupakan kawasan
projeksi terutamanya dalam permulaan sesuatu pergerakan dan koordinasi
pergerakan untuk kemahiran motor halus (fine motor skills).

(b) Korteks pra-motor
Iaitu anterior kepada korteks motor primer. Ia yang mengawal organisasi
pergerakan sebelum pergerakan dimulakan dan penyelarasan rentak
semasa pergerakan, sekali gus membolehkan peralihan antara pergerakan
untuk kemahiran yang melibatkan pergerakan berurutan dan berulang
serta terlibat dalam proses pembelajaran.

(c) Korteks motor suplimentari
Ia terletak di permukaan medial lobus hadapan bersebelahan dengan
bahagian korteks motor primer yang memainkan peranan penting dalam
kawalan pergerakan urutan dan dalam penyediaan dan organisasi
pergerakan.

(d) Lobus parietal
Ia satu kawasan kortikal penting yang terlibat dalam kawalan pergerakan
voluntari. Berdasarkan jumlah hasil penyelidikan, menunjukkan
peranannya dalam kawalan aktiviti persepsi dan motor.

Ada persetujuan umum bahawa lobus parietal penting terutamanya dalam
integrasi penyediaan pergerakan dan proses pelaksanaan dengan
berinteraksi dengan:
(i) Korteks pra-motor;
(ii) Korteks motor primer; dan
(iii) Korteks motor suplimentari, sebelum dan semasa pergerakan.

Sistem saraf pusat mewakili bahagian paling besar dalam sistem saraf. Ia
merangkumi otak dan saraf tunjang. Bersama dengan sistem saraf periferal, ia
mempunyai peranan dalam pengawalan tingkah laku.

Sistem saraf pusat terdapat di:
(a) Rongga dorsal;
(b) Otak dalam rongga otak; dan
(c) Saraf tunjang dalam rongga tulang belakang.

TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
109
Sistem saraf pusat diselaputi oleh meninges. Otak juga dilindungi oleh tengkorak
dan saraf tunjang pula dilindungi oleh vertebra.

Sistem saraf pusat merupakan pusat koordinasi dan pusat penentuan tindak
balas kepada impuls-impuls. Fungsi-fungsi sistem saraf pusat boleh dilihat dari:

(a) Otak
Fungsi otak adalah seperti:
(i) Menerima input sensori dari saraf tunjang dan juga dari sarafnya
sendiri. Contohnya, saraf olfactory dan optik; dan
(ii) Memproses pelbagai input sensori dan menentu serta menyelaraskan
tingkah laku motor yang bersesesuaian dengan rangsangan.

(b) Saraf tunjang
Fungsi saraf tunjang adalah seperti (rujuk Rajah 4.11):
(i) Mengalirkan maklumat sensori dari sistem saraf periferal sama ada
somatik atau autonomik ke otak;
(ii) Mengalirkan maklumat motor dari otak ke pelbagai efektor seperti
otot skeletal, kardiak dan licin, begitu juga ke kelenjar; dan
(iii) Berfungsi sebagai pusat refleks minor.


Rajah 4.11: Sistem saraf pusat
X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
110
4.2.2 Sistem Saraf Periferal dan Fungsinya
Sistem saraf periferal mengandungi semua fiber saraf yang memasuki atau
meninggalkan pangkal otak dan saraf tunjang yang merupakan reseptor sensori
untuk anggota badan dan organ. Tidak seperti sistem saraf pusat, sistem saraf
periferal tidak dilindungi oleh tulang dan terdedah kepada toksin dan
kecederaan.

Sistem saraf periferal adalah dibahagikan kepada dua sistem saraf iaitu:
(a) Sistem saraf somatik; dan
(b) Sistem saraf autonomik.

Sistem saraf periferal mengandungi 31 pasang urat saraf tunjang yang berasal
daripada vertebra iaitu 12 pasang urat saraf otak dari stem otak dan 31 pasang
urat saraf tunjang iaitu lapan servikum, 12 toraks, lima lumbar, lima sakrum dan
satu kaudal (rujuk Rajah 4.12).


Rajah 4.12: Sistem saraf periferal
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
111
Sekali lagi diingatkan bahawa sistem saraf periferal dibahagikan kepada sistem
saraf somatik dan sistem saraf autonomik. Sistem saraf somatik
bertanggungjawab untuk mengkoordinasi pergerakan tubuh badan dan juga
untuk menerima rangsangan luaran. Ia merupakan sistem yang mengawal
aktiviti yang di bawah kawalan sedar.

(a) Sistem saraf somatik
Sistem saraf somatik merupakan sebahagian daripada sistem saraf periferal
yang mengawal pergerakan voluntari badan melalui aksi otot skeletal dan
penerimaan rangsangan luaran yang membolehkan tubuh badan sentiasa
berhubung dengan persekitarannya seperti sentuhan, pendengaran dan
penglihatan.

Sistem ini merangkumi semua neuron yang bersambung dengan otot, kulit
dan organ deria. Sistem saraf somatik adalah terdiri daripada saraf aferen
yang menerima maklumat dari sumber luaran dan menghantarkannya ke
otak. Saraf eferen pula bertanggungjawab untuk menerima komunikasi
otak seperti penguncupan otak. Sistem saraf somatik memproses maklumat
sensori dan mengawal semua sistem muskular voluntari dalam tubuh
badan kecuali arka refleks. Mari kita lihat contoh saraf aferen dan eferan
pada Rajah 4.13 berikut.


Rajah 4:13: Contoh saraf aferen dan eferen

(b) Sistem saraf autonomik
Sistem saraf autonomik adalah sebahagian daripada sistem saraf periferal
yang berfungsi sebagai sistem kawalan penyelenggaraan homeostasis
dalam tubuh badan. Aktiviti penyelenggaraan ini adalah dijalankan tanpa
kawalan sedar. Sistem saraf autonomik juga bertanggungjawab ke atas
kadar nadi, penghadaman, kadar respirasi, pengeluaran air liur,
perpeluhan, kawalan diameter anak mata, mikturisi dan rangsangan
seksual.

X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
112
Sistem saraf autonomik pula dibahagikan kepada bahagian:
(i) Simpatetik
Sistem saraf simpatetik bertindak balas kepada bahaya dan tekanan
yang akan menimpa dan juga bertanggungjawab untuk
meningkatkan kadar nadi dan tekanan darah seseorang. Ia juga
bertanggungjawab atas perubahan fisiologikal dan emosi dengan
peningkatan adrenalin dalam sistem itu.
(ii) Parasimpatetik
Sistem saraf parasimpatetik pula dapat dilihat fungsinya dengan lebih
nyata semasa kita berehat atau dalam keadaan relaks. Ia
bertanggungjawab untuk konstruksi anak mata, penurunan kadar
nadi, pengembangan salur darah dan perangsang sistem
penghadaman dan genito-urinari.
(iii) Enterik
Fungsi sistem saraf enterik pula adalah untuk menguruskan semua
aspek penghadaman dari esophagus ke perut, usus kecil dan kolon.

Kebanyakan aksinya adalah involuntari dan sebahagian fungsi sistem saraf
autonomik berfungsi seiringan dengan keadaan sedar seperti bernafas.
Komponen utama sistem saraf autonomik adalah sistem sensori, sistem
motor; yang terdiri daripada sistem saraf parasimpatetik, sistem saraf
simpatetik dan sistem saraf enterik (rujuk Rajah 4.14).


Rajah 4.14: Sistem saraf autonomik
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
113
Fungsi sistem saraf simpatetik dan parasimpatetik secara umumnya
bertentangan antara satu sama lain. Bahagian simpatetik bertanggungjawab
ke atas aksi yang memerlukan tindak balas segera. Sementara bahagian
parasimpatetik pula bertanggungjawab ke atas aksi yang tidak
memerlukan tindak balas segera. Kita dapat membuat tanggapan bahawa
bahagian simpatetik adalah perlu dalam mod lawan atau lari (fight or
flight) dan bahagian parasimpatetik pula sewaktu rehat dan hadam (rest
and digest). Fungsi lain adalah seperti:

(i) Sistem saraf simpatetik
Berikut adalah fungsinya:
x Mengalirkan pengaliran darah dari saluran gastro-intestinal dan
kulit melalui vasokonstriksi;
x Pengaliran darah ke otot skeletal;
x Mengembangkan bronkiol paru untuk membolehkan pertukaran
oksigen yang lebih banyak di alveolar;
x Meningkatkan kadar nadi dan penguncupan sel kardiak
(myocytes) untuk menyediakan satu mekanisme untuk
meningkatkan pengaliran darah ke otot skeletal; dan
x Mengembangkan anak mata dan merehatkan kanta mata untuk
membolehkan cahaya masuk.

(ii) Sistem saraf parasimpatetik
Fungsi sistem saraf ini adalah:
x Mengembangkan salur darah yang menghala ke saluran gastro-
intestinal untuk meningkatkan pengaliran darah;
x Menguncupkan diameter bronkiolar apabila keperluan oksigen
berkurangan;
x Menguncupkan anak mata dan kanta; dan
x Merangsang pengeluaran air liur dan meningkatkan peristalsis.

(iii) Sistem saraf enterik
Berikut merupakan fungsi sistem saraf enterik:
x Mengawal sistem gastro-intestinal; dan
x Mengkoordinasi refleks.

X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
114
KAWALAN NEURAL DALAM
PERGERAKAN VOLUNTARI
Melaksanakan kemahiran motor biasanya bermula dengan tujuan yang
diperoleh secara kognitif berdasarkan kepada arahan keadaan atau keperluan
seseorang. Jika seseorang itu perlu untuk sebuah bilik di mana bilik tersebut
berada di tingkat atas, situasi dan keperluan ini memerlukan dia berjalan
menaiki tangga.

Perlaksanaan pergerakan hasrat ini memerlukan banyak aktiviti neuropisiologi
yang melibatkan interaksi koperatif struktur sistem saraf pusat yang banyak di
samping komponen sistem sensori-persepsi dan sistem saraf periferal. Interaksi
ini berlaku secara hiraki dan selari, seperti secara konseptual yang diilustrasikan
dalam Rajah 4.15 dan Jadual 4.1.


Rajah 4.15: Rajah menunjukkan konseptual organisasi hiraki sistem saraf yang mengawal
pergerakan voluntari
Sumber: Widmaeir, Raff & Strang (2006)
4.3
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
115
Jadual 4.1: Konseptual Hierarki Kawalan Motor kepada Pergerakan Voluntari
Hierarki
Kawalan Motor
Fungsi Struktur
Pusat tertinggi Membentuk pelan yang
kompleks berdasarkan niat dan
berkomunikasi individu dengan
peringkat pertengahan melalui
"arahan neuron"
x Kawasan yang terlibat
dengan memori dan emosi
x Kawasan motor tambahan.
x Korteks penggabung.

Semua struktur ini menerima
dan mengaitkan input daripada
struktur otak yang lain
Peringkat
pertengahan
Menukar pelan yang diterima
daripada peringkat tertinggi
untuk beberapa program motor
yang lebih kecil, yang
menentukan corak pengaktifan
neural yang diperlukan untuk
melaksanakan pergerakan.
Program ini dipecahkan ke
subprogram yang menentukan
pergerakan sendi individu.
Program dan subprogram
dihantar menerusi laluan
menurun ke peringkat kawalan
terendah
x Korteks sensori motor
x Serebelum
x Bahagian nukleus basal
x Sebahagian nukleus
brainstem
Peringkat
terendah
Menentukan ketegangan otot
tertentu dan sudut sendi tertentu
pada masa tertentu diperlukan
untuk melaksanakan program
dan subprogram yang dihantar
dari peringkat kawalan
pertengahan
Tahap tangkai otak (brainstem)
atau saraf tunjang dari mana
motor neuron keluar

Walaupun rajah organisasi memaparkan model struktur berhierarki, banyak
fungsi struktur yang diterangkan dalam jadual dilaksanakan secara selari, yang
bermaksud ia berlaku pada masa yang sama bukannya sebagai urutan peristiwa.

Salah satu ciri penting daripada rajah ini adalah gambaran pengagihan pelbagai
struktur otak yang terlibat daripada niat awal untuk melaksanakan kemahiran
sehingga inervasi neural otot yang dikaitkan dengan penghasilan pergerakan
yang diperlukan untuk melaksanakan kemahiran. Jelas sekali, pelbagai aktiviti
neural yang kompleks menjadi asas prestasi aktiviti tingkah laku yang kelihatan
mudah.
X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
116




x Sistem saraf manusia adalah terdiri daripada sistem saraf pusat dan sistem
saraf periferal.
x Otak merupakan kawasan integrasi utama sistem saraf. Di sini memori
disimpan, pemikiran berlaku, emosi dihasilkan dan juga tubuh badan dikawal.
x Saraf tunjang berfungsi sebagai konduit bagi laluan saraf otak dan kawasan
integrasi untuk mengkoordinasi aktiviti saraf separa sedar.
x Sistem saraf periferal merupakan satu rangkaian saraf yang luas.
x Fiber aferen menghantar maklumat sensori ke saraf tunjang dan otak.
x Fiber eferen menghantar isyarat motor dari sistem saraf pusat ke periferal.
x Sistem saraf adalah terdiri daripada sel.
x Neuron menerima dan menghantar impuls.
SEMAK KENDIRI 4.3
1. Huraikan secara ringkas fungsi-fungsi sistem saraf pusat dan sistem
saraf periferal.
2. Sistem saraf autonomik merupakan sebahagian daripada sistem
saraf periferal. Huraikan secara ringkas fungsinya.
Uji kefahaman anda melalui kuiz dalam talian seperti laman web
berikut

http://training.seer.cancer.gov/module_anatomy/unit5_5_quiz_mc
_01.html

http://www.betterhealth.vic.gov.au/bhcv2/bhcarticles.nsf/pages/Q
uiz_do_youunderstand_your_nervous_system?Open
AKTIVITI 4.3
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
117
x Neuron terdiri daripada tiga bahagian: badan sel atau soma, dendrit dan
akson.
x Badan sel merupakan pusat metabolik sel.
x Kebanyakan badan sel neuron adalah terdapat dalam otak dan saraf tunjang,
yang membentuk sistem saraf pusat.
x Setiap neuron boleh mempunyai satu atau ribuan dendrit yang bercabang
keluar dari badan sel. Ia merupakan bahagian reseptor utama neuron iaitu
kebanyakan isyarat yang akan ditransmisikan oleh neuron disalurkan
melalui dendrit.
x Dendrit setiap neuron biasanya menerima isyarat daripada ribuan titik
kontak dengan neuron lain. Iaitu semua maklumat yang diterima daripada
neuron lain tiba di dendrit dan badan sel. Titik ini dikenali sebagai sinaps.
x Setiap neuron mempunyai satu akson tetapi mempunyai banyak cabang
yang dikenali sebagai fiber kolateral.
x Akson menyalurkan isyarat saraf ke sel saraf lain dalam otak atau saraf
tunjang atau ke otot dan kelenjar dalam bahagian periferal tubuh badan.
x Mesej atau impuls disebarkan dari neuron ke neuron melalui proses
elektrokimia.
x Neuron dapat diklasifikasikan kepada neuron aferen, eferen dan interneuron.
x Neuron boleh dibahagikan kepada tiga jenis iaitu:
Unipolar;
Bipolar; dan
Mulitipolar.
x Sistem saraf pusat mewakili bahagian paling besar dalam sistem saraf. Ia
merangkumi otak dan saraf tunjang.
x Sistem saraf pusat merupakan pusat koordinasi dan pusat penentuan tindak
balas kepada impuls.
x Sistem saraf periferal mengandungi semua fiber saraf yang memasuki atau
meninggalkan pangkal otak dan saraf tunjang dan merupakan reseptor
sensori untuk anggota badan dan organ.
X TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1
118
x Sistem saraf somatik merupakan sebahagian daripada sistem saraf periferal
yang mengawal pergerakan voluntari badan melalui aksi otot skeletal dan
penerimaan rangsangan luaran yang membolehkan tubuh badan sentiasa
berhubung dengan persekitarannya seperti sentuhan, pendengaran dan
penglihatan.
x Sistem saraf autonomik adalah sebahagian daripada sistem saraf periferal
yang berfungsi sebagai sistem kawalan penyelenggaraan homeostasis dalam
tubuh badan.
x Komponen utama sistem saraf autonomik adalah sistem sensori, sistem
motor yang terdiri daripada sistem saraf parasimpatetik, sistem saraf
simpatetik dan sistem saraf enterik.



Akson
Badan sel
Bipolar
Dendrit
Fiber aferen
Fiber eferen
Fiber kolateral
Interneuron
Konduksi
Neuroanatomi
Neuron
Motoneuron
Multipolar
Refleks
Reseptor
Saraf tunjang
Sinaps
Sistem saraf
Sistem saraf autonomik
Sistem saraf enterik
Sistem saraf parasimpatetik
Sistem saraf periferal
Sistem saraf pusat
Sistem saraf simpatetik
Sistem saraf somatik
Transmisi
Unipolar
Urat saraf otak
Urat saraf tunjang
TOPIK 4 ASAS NEUROFISIOLOGI DALAM KAWALAN MOTOR 1 W
119

Fox, E. L. (1989). The physiological basis of physical education and athletics
(4th ed.). Iowa, IA: Wm. C. Brown.
Kluka, D. A. (1999). Motor behavior from learning to performance. Englewood,
CA: Morton.
Magill, R. A. (2007). Motor learning and control: Concepts and applications
(8th ed.). New York, NY: McGraw-Hill.
Sage, G. H. (1984). Motor learning and control: A neuropsychological approach.
Iowa, IA: Wm. C. Brown.
Schmidt, R. A. (1988). Motor control and learning: A behavioural emphasis
(2nd ed.). Illinois, IL: Human Kinetics.
Schmidt, R. A. (2004). Motor learning and performance (3rd ed.). US: Human
Kinetics.
Seeley, R. R., Stephens, T. D., & Tate, P. (2005). Essentials of anatomy and
physiology (5th ed.), p. 222, New York, NY: McGraw-Hill. dalam Magill
(2011).
Widmaeir, E. P., Raff, H., & Strang, K. T. (2006). Vanders human psychology:
The mechanisme of body function (10th ed.). p. 325. New York, NY:
McGraw-Hill. dalam Magill (2011).