Prawo Karne Materialne Lech Gardocki 14. wydanie Rozdzia I. Zagadnienia wstpne 1.

Prawo karne na tle innych gazi prawa i dyscyplin naukowych I. Pojcie prawa karnego.
Prawo karne (materialne) jest to dziedzina prawa okrelajca czyny bdce przestpstwami,
kary groce za popenienie przestpstw, rodki karne i rodki zabezpieczajce stosowane w zw
izku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialnoci karnej. Prawo karne
w szerszym znaczeniu tego okrelenia obejmuje rwnie prawo karne procesowe (inaczej p
ostpowanie karne albo procedura karna) oraz prawo karne wykonawcze. Prawo karne p
rocesowe jest to dziedzina prawa okrelajca reguy postpowania organw pastwowych w proce
sie karnym, tj. dziaalno zmierzajc do ustalenia, czy i przez kogo popenione zostao prze
stpstwo, i do osdzenia sprawcy przestpstwa. Prawo karne procesowe okrela te uprawnien
ia i obowizki osb uczestniczcych w procesie karnym. Prawo karne wykonawcze reguluje
tryb wykonywania kar orzeczonych za przestpstwo oraz uprawnienia osb skazanych. W
ramach prawa karnego wykonawczego wyrnia si jego cz o najwikszym znaczeniu praktycznym
, zwan prawem penitencjarnym, ktra zawiera przepisy odnoszce si do wykonywania kary
pozbawienia wolnoci. Prawo karne materialne zawarte jest w Polsce gwnie w Kodeksie
Karnym, prawo karne procesowe w Kodeksie Postpowania Karnego, za prawo karne wykon
awcze w Kodeksie Karnym Wykonawczym. Prawo karne midzynarodowe obejmuje wszelkie
midzynarodowe aspekty odpowiedzialnoci karnej. W tym szerokim rozumieniu prawo kar
ne midzynarodowe obejmuje: Normy prawa karnego wewntrznego poszczeglnych pastw, doty
czce zakresu zastosowania ustawy karnej, Normy prawa wewntrznego i normy zawarte w
dwustronnych i wielostronnych umowach midzynarodowych, odnoszce si do ekstradycji
i innych form wsppracy midzynarodowej w sprawach karnych. Normy prawa midzynarodoweg
o zawarte w wielostronnych umowach midzynarodowych, odnoszce si do pewnych czynw, No
rmy prawa midzynarodowego ustanawiajce odpowiedzialno za zbrodnie wojenne, zbrodnie
przeciwko pokojowi i zbrodnie przeciwko ludzkoci. Normy prawa midzynarodowego zawa
rte w wielostronnych umowach midzynarodowych odnoszce si do praw czowieka. Z chwil uz
yskania przez Polsk czonkowstwa w Unii Europejskiej prawo unijne wywiera wpyw na po
lskie prawo karne. Odbywa si to zarwno przez zobowizanie polskiego ustawodawcy do t
worzenia okrelonych przepisw, jak i przez bezporednie stosowanie prawa unijnego.
by Micha Birula
Strona 1
II. Nauka prawa karnego i nauki pokrewne Nauka prawa karnego zajmuje si wykadni obo
wizujcych przepisw, tworzeniem usystematyzowanego zbioru poj, instytucji i zasad tego
prawa. W ramach tej dyscypliny mieci si rwnie wyjanianie spoecznej funkcji przepisw, i
nstytucji i zasad prawa karnego oraz ich krytyczna ocena i formuowanie propozycji
zmian prawa karnego. Do nauk pokrewnych prawa karnego zaliczamy: Kryminologi, Wi
ktymologi, Kryminalistyk, Nauk o polityce kryminalnej i nauki penitencjarne. Krymin
ologia nauka o przestpczoci i przestpcy. Uprawiana jest w formie bada empirycznych i
formuowania na ich podstawie twierdze oglnych o badanych zjawiskach. Problemem ktre
mu kryminologia powica najwicej miejsca, jest zagadnienie przyczyn przestpczoci. Prow
adzone s te kryminologiczne badania nad sprawcami przestpstw, dotyczce ich cech fizy
cznych, motyww dziaania, cech osobowoci i tryby ycia. Do zada kryminologii zalicza si
te badania rodkw i metod zwalczania i zapobiegania przestpczoci i ich skutecznoci. Wik
tymologia jest nauk o ofierze przestpstwa. Stanowi ona dopenienie kryminologii. Wik
tymologia zajmuje si zjawiskiem pokrzywdzenia przestpstwem i osob pokrzywdzon. W szc
zeglnoci zajmuje si badaniem roli ofiary w genezie przestpstwa, zwaszcza ustaleniem c
zynnikw tworzcych podatno na stanie si ofiar przestpstwa oraz metod zapobiegania wyktym
izacji. Kryminalistyka jest nauk o metodach i rodkach wykrywania przestpstw, wykryw
ania i cigania ich sprawcw oraz uzyskiwania i utrwalania rodkw dowodowych dla celw pr
ocesu karnego. W ramach kryminalistyki wyrnia si: Taktyk kryminalistyczn taktyka prze
suchania lub taktyka pocigu za sprawc. Taktyk kryminalistyczn wykorzystuje osignici
nych dziedzin naukowych dla tworzenia metod rekonstrukcji zdarzenia przestpnego i
identyfikacji sprawcy (np. daktyloskopia, uywanie wariografu). Nauka o polityce
kryminalnej dziaalno organw pastwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwoci i w sprawach
karnych. Obejmuje ona polityk ustawodawcz pastwa w zakresie tworzenia prawa karnego
, polityk cigania przestpstw, polityk wpywania na stosowanie przez sdy kar za poszczegl
ne rodzaje przestpstw (tzw. polityka karna) i polityk w zakresie wykonywania kar p
ozbawienia wolnoci. Nauka penitencjarna zajmuje si rnymi aspektami wykonywania kary
pozbawienia wolnoci. W ich zakres wchodzi zarwno problematyka prawna penitencjarne
go, jak i zagadnienie metod postpowania ze skazanymi w celu ich resocjalizacji lu
b przynajmniej w celu zapobieenia ich degradacji spoecznej w trakcie wykonywania k
ary. 2. Funkcje prawa karnego Funkcja sprawiedliwociowa jest to zaspokajanie pocz
ucia sprawiedliwoci osoby pokrzywdzonej przestpstwem, a take rodziny ofiary i jej g
rupy spoecznej przez ukaranie sprawcy (leu to u genezy prawa karnego). Wg Makarewi
cza pojawia si w spoeczestwach pierwotnych jako instynktowna reakcja na przestpstwo j
ako odpata. Odgrywa ona znaczn rol w przestpstwach tradycyjnych, by Micha Birula Stro
na 2
pospolitych przestpstwach, gdzie pokrzywdzonym jest konkretna jednostka (np. zabjs
two, zgwacenie, kradzie). Funkcja ochronna prawo karne ma suy ochronie pewnych dbr, kt
ych istnienie i respektowanie skada si na pewien porzdek spoeczny. Odgrywa ona znacz
n rol w przestpstwach tzw. bez ofiar, godzcych w interes oglny, takich jak: faszowanie
dokumentw, nielegalne posiadanie broni czy szpiegostwo. Funkcja gwarancyjna praw
o karne powinno wyranie okrela, co jest przestpstwem, zagwarantowa jednoczenie obywate
lowi, e nie bdzie on pocignity do odpowiedzialnoci karnej za cyny, ktrych prawo za prz
estpstwo nie uwaa. Funkcja ta, w ktrej realizacji wan rol odgrywa zasada Nullum crimen
sine lege ma w odrnieniu od funkcji sprawiedliwociowej i ochronnej charakter wtrny tz
n. nie odnosi si do racji bytu prawa karnego, a suy jedynie ochronie jednostki prze
d arbitralnym postpowaniem organw pastwowych. 3. Zasady prawa karnego I. Zasada odp
owiedzialnoci karnej za czyn Wspczenie prawo karne kieruje si zasad, e odpowiedzialno
na jest konsekwencj popenienia przez czowieka czynu (dziaania lub zaniechania). Zasa
da ta wyznacza prawu karnemu bardzo istotny prb jego tworzenia i stosowania. Kara
nie za myli lub pogldy oznaczaoby nadmierne ingerowanie w wewntrzn sfer ycia czowieka,
przeczne z jednym z podstawowych praw czowieka prawem do posiadania wasnych pogldw.
Odpowiedzialno karna moe nastpi jednak, gdy czyj pogld uzewntrzni si w czynie (np. ar
56KK przewiduje przestpstwo publicznego propagowania faszyzmu) i oczywicie wtedy g
dy zamiar popenienia przestpstwa jest realizowany, np. gdy osoba majca zamiar zabic
ia przechodzi od samego zamiaru do usiowania zabjstwa. Nie jest pociganiem do odpow
iedzialnoci karnej umieszczanie niepoczytalnych sprawcw w odpowiednim zakadzie psyc
hiatrycznym (art. 94 KK), poniewa umieszczenie w Tm zakadzie nie jest kar, lecz rodk
iem zabezpieczajcym. Zasada odpowiedzialnoci karnej za czyn przesdza tylko, e odpowi
edzialno ta nie moe nastpi bez uprzedniego czynu sprawcy, tj. czyn jest niezbdn przesa
odpowiedzialnoci karnej. II. Zasada winy Prawo karne opiera si na zasadzie winy. O
znacza to, e sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialno karn tylko wtedy, gdy
z popenienia czynu mona postawi mu zarzut. Podstawowym warunkiem osobistej zarzucal
noci czynu (czyli winy) jest wspczenie przede wszystkim wystpowanie okrelonej wizi psyc
hicznej midzy sprawc a jego czynem. W odniesieniu do przestpstw umylnych wi ta polega
na tym, e sprawca ma zamiar popenienia czynu. Ten element okrelany jest jako strona
podmiotowa przestpstwa. Czsto utosamia si win ze stron podmiotow, a zasad winy nazywa
i zasad subiektywizmu. W obowizujcym polskim prawie karnym zasada winy wyraona jest w
art. 1 3 KK (Nie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli nie mona mu p
rzypisa winy w czasie czynu). Czyn ktry wypenia znamiona okrelone w ustawie karnej ni
e jest przestpstwem, jeeli nie zosta przez sprawc zawiniony. by Micha Birula Strona 3
III. zasada odpowiedzialnoci indywidualnej i osobistej Zasada odpowiedzialnoci ind
ywidualnej znajduje swoje odbicie w KK w przepisach czci szczeglnej , formuujcych prz
estpstwo jako wasny czyn sprawcy, a take w przepisach o wspsprawstwie, podeganiu i pom
ocnictwie. Obowizuje tam zasada indywidualizacji odpowiedzialnoci karnej (art. 21
KK) osb wspdziaajcych w popenieniu przestpstwa. Zasada odpowiedzialnoci osobistej od
edzialno karna powinna mie charakter nie tylko indywidualny ale take osobisty, tzn.
nie moe jej przej na siebie inna osoba ni sprawca przestpstwa. Art. 239 KK traktuje j
ako przestpstwo poplecznictwa odbywanie kary za skazanego. Osobisty charakter odp
owiedzialnoci karnej nie oznacza, e w praktyce skutki skazania nie dotkn innych osb,
zwaszcza rodziny skazanego. S to jednak uboczne, niezamierzone przez ustawodawc sk
utki odpowiedzialnoci karnej. IV. Zasada humanitaryzmu Zgodnie z t zasad prawo karn
e powinno by humanitarne, ludzkie w tym znaczeniu, e wymagania przez nie stawiane
powinny by na miar moliwoci ludzi, a stosowane kary i rodki nie powinny by okrutne, ni
e powinny ponia karanego ani wyrzdza mu zbdnych dolegliwoci. Postulat humanitaryzmu pr
awa karnego zajmowa wiele miejsca w twrczoci mylicieli okresu Owiecenia, przyczyniajc
si do zniesienia tortur i kar okrutnych. Wspczenie zasada humanitaryzmu wynika np. z
art. 3 Europejskiej Karty Praw Czowieka, ktry zakazuje stosowanie kary chosty. Zas
ada humanitaryzmu ma due znaczenie w prawie karnym wykonawczym, poniewa w trakcie
wykonywania kary pozbawienia wolnoci moliwoci dziaa, ktre t zasad naruszaj , s najwi
. Zasada nullum crimen sine lege 1. Uwagi oglne Nullum crimen sine lege nie ma pr
zestpstwa bez ustawy jest najwaniejsz zasad wspczesnego prawa karnego, chronic jedno
rzed arbitralnym posugiwaniem si represj karn przez organy pastwowe. Omawiana zasada
jest niekwestionowanym skadnikiem idei pastwa prawa. W wielu pastwach umieszcza si j
w konstytucji. Uznana te zostaa za zawierajc jedno z podstawowych praw czowieka. Umie
szczona zostaa np. w Europejskiej Deklaracji Praw Czowieka z 1948 roku (art. 11).
W prawie polskim zasada ta sformuowana jest w art. 42 KRP zgodnie z ktrym: Odpowied
zialnoci karnej podlega ten tylko, kto dopuci si czynu zabronionego pod grob kary prze
z ustaw obowizujc w czasie jego popenienia. 2. Nullum crimen sine lege scripta Z zasad
y tej wynika, e prawo karne nie tylko musi by prawem pisanym, ale musi to by prawo
zapisane w specyficznym akcie normatywnym, takim jak ustawa. Stanowienie prawa k
arnego wycznie w formie ustaw nie oznacza, e akty normatywne niszej rangi nie maj adne
go znaczenia dla odpowiedzialnoci karnej. W doktrynie prawa karnego nie budzi by M
icha Birula Strona 4
wtpliwoci pogld, e ustawowy przepis karny moe mie charakter blankietowy, tzn. moe odsy
o rozporzdze i zarzdze dla sprecyzowania pewnych znamion. Pogld o dopuszczalnoci blank
ietowej zosta zakwestionowany w orzecznictwie TK, wg ktrego zasada ustawowego char
akteru przepisw karnych ma charakter absolutny. TK zagodzi jednak swoje stanowisko
w tej kwestii, stwierdzajc, e nie narusza zasady nullum crimen sine lege doprecyzo
wanie znamion przestpstwa w aktach wykonawczych wydanych w zgodzie z art. 92 ust
1 KRP. Niekiedy przepisy niszej rangi mog by pomocne dla interpretacji przepisu ust
awowego w konkretnej sprawie. 3. Nullum crimen sine lege certa Wynikajcy z zasady
nullum crimen sine lege postulat okrelonoci ustawowego przepisu adresowany jest d
o ustawodawcy, ktry powinien tak sformuowa przepis, by jego odbiorca mg go zrozumie i
przestrzega. Zasada okrelonoci i przejrzystoci zakazu karnego moe by naruszona przez n
iejasne stylistycznie sformuowanie przepisu albo przez uycie sw zaczerpnitych bez kon
iecznej potrzeby spoza jzyka potocznego. Najczciej jednak nieokrelono przestpstwa wynik
a z uywania tzw. znamion ocennych, dopuszczajcych rne ich rozumienie, np. takich jak
zeszpecenie (art. 156 KK). Jest oczywiste, e w pastwie praworzdnym nie powinny obo
wizywa przepisy karne, ktrych ustawodawca nie potrafi sformuowa dokadnie ani nie ma na
to szans w drodze orzecznictwa SN. Ustawodawca nie moe bowiem wymaga od obywatela
uwiadomienia sobie zakresu zakazu karnego i przestrzegania go, jeeli sam nie jest
w stanie okreli wyranie jego granic. 4. Zakaz analogii Stosowanie przepisw w drodze
analogii, dopuszczalne w innych dziedzinach prawa, dla wypenienia luk w prawie,
jest w prawie karnym zabronione w tym zakresie, w jakim miaoby prowadzi do odpowie
dzialnoci karnej osoby, ktrej czyn nie wypenia znamion adnego z przestpstw opisanych
w ustawie karnej. Sytuacja ta nie jest bowiem luk w prawie karnym, lecz oznacza, e
prawo karne sytuacj te milczco uregulowao, nie uznajc czynu za przestpny. W Polsce z
akaz stosowania analogii w prawie karnym wynika z art. 1 1 KK. Gdyby analogia bya
dopuszczalna oznaczao by to, e jednostka mimo przestrzegania obowizujcych przepisw m
oe narazi si na odpowiedzialno karn, jeeli popeni czyn analogiczny, podobny do czynu z
ronionego pod grob kary. Oznaczaoby to znaczne osabienie bezpieczestwa prawnego, gdy r
eakcja organw pastwowych w zakresie cigania przestpstw staaby si znacznie mniej przewi
dywalna. 5. Nullum crimen sine lege praevia (lex retro non agit) Ustawy retroakt
ywne s nie do pogodzenia z zasadami pastwa praworzdnego, gdy zaskakuj obywateli, ktrzy
mieli prawo sdzi, e zachowujc si w okrelony sposb, nie naraaj si na odpowiedzialno
ada lex retro non agit nie rozstrzyga sytuacji, w ktrych sama ustawa garna nie ul
ega zmianie, ale zmienia si jej interpretacja w tym kierunku, e czyny uwaane dotd za
nieprzestpne wg nowej interpretacji uwaane s za wypeniajce znamiona przestpstwa. Z cz
ysto formalnego rozumienia by Micha Birula Strona 5
zasady ustawa karna nie dziaa tutaj wstecz, gdy obowizywaa w chwili popenienia czynu.
Sytuacja taka moe by potraktowana jako niezawiniony przez sprawc bd co do prawa. Zas
ada lex retro non agit zabrania rwnie stosowania wstecz ustaw zaostrzajcych odpowie
dzialno karn. Nie ma natomiast zakazu nadawania mocy wstecznej ustaw agodzcym odpowied
zialno karn lub znoszcym przestpno czynu. 6. Nulla poena sine lege Wymogi formy ustawow
ej, okrelonoci, zakaz analogii i zakaz retroaktywnoci odnosz si rwnie do ustanawiania i
stosowania kary za przestpstwo. W przeciwiestwie do opisu ustawowego przestpstwa,
gdzie maksymalna okrelono jest zawsze zalet, cise okrelenie zagroenia kar jest atwe,
iepodane. Oznaczenie kary za dany typ przestpstwa w postaci tzw. sankcji bezwzgldnie
oznaczonej uniemoliwia sdziemu wymierzenie kary sprawiedliwej, dostosowanej do wa
gi i okolicznoci konkretnego czynu. Przyjte jest wic wspczenie okrelanie w ustawie rodz
aju kary oraz jej dolnej i grnej granicy jest to tzw. sankcja wzgldnie okrelona. Na
ruszeniem zasady Nulla poena sine lege byo by pozostawienie sdziemu cakowitej swobo
dy w wyborze rodzaju i wysokoci kary sankcja nieoznaczona. 4. Szkoy i kierunki w n
auce prawa karnego 1. Kierunek racjonalistyczno humanitarny wieku Owiecenia Mylici
ele owiecenia postulowali stworzenie jasnego i przejrzystego, zapisanego w ustawi
e prawa karnego, ktre stwarzaoby obywatelom ochron przed samowol organw pastwowych. Pr
awa karnego dotyczy take oglny postulat rwnoci wobec prawa i zlikwidowania przywilejw
stanowych. Postulowano te, by za przestpstwa uznawane byy tylko czyny szkodliwe spoe
cznie. Myliciele tego okresu sprzeciwiali si okruciestwu stosowanych wwczas kar i po
sugiwaniu si torturami w procesie karnym. Idee humanitaryzmu, racjonalnoci i jasnoci
prawa karnego, goszone w okresie owiecenia byy nastpnie w rnym stopniu realizowane w
kodeksach karnych. 2. Szkoa klasyczna Szkoa ta przyja gwne postulaty okresu owiecenia,
ale si do nich nie ograniczya i rozwina bardziej szczegowo koncepcje i zasady odnoszce
si do odpowiedzialnoci karnej. Przedstawiciele tej szkoy podkrelali, e punktem wyjcia
dla odpowiedzialnoci karnej jest czyn zabroniony przez ustaw karn. Czyn czowieka jes
t wyrazem jego woli, co umoliwia przypisanie sprawcy winy za jego zachowania i po
tpienie tego czynu, wyraajce si w wymierzeniu kary. Istot kary jest sprawiedliwa odpat
a za czyn. Powinna by wic ona proporcjonalna do wagi popenionego czynu i do winy sp
rawcy. Kara moe jednak spenia rwnie pewne funkcje prewencyjne, np. funkcja oglno prewe
ncyjna.
by Micha Birula
Strona 6
3. Szkoa antropologiczna Szkoa ta odrzucia pojcie winy jako podstawy odpowiedzialnoci
karnej, a w rezultacie odrzucia te same pojcie odpowiedzialnoci. Wg szkoy antropolog
icznej postpowanie czowieka zdeterminowane jest jego cechami wrodzonymi nie mona mu
z popenienia przestpstwa czyni zarzutu ani wymierzy kary. Reakcj na przestpczo powinn
by stosowanie rodkw zabezpieczajcych spoeczestwo przed tym zjawiskiem. Podstaw stosowan
ia takich rodkw mia by nie sam fakt popenienia przestpstwa, lecz stan niebezpieczestwa,
jako pewna cecha jednostki. Szkoa antropologiczna przyczynia si do rozwoju krymino
logii, zwaszcza spowodowaa wzrost zainteresowania badaniami nad osob przestpcy. Nie
miaa natomiast wikszego wpywu na prawo karne. 4. Szkoa socjologiczna Wg tej szkoy prz
estpczo obok przyczyn zwizanych z osobowoci jednostki ma swoje przyczyny tkwice w warun
kach spoecznych. Przesank odpowiedzialnoci karnej mia by nadal czyn zabroniony przez u
staw, ale przesta on by gwnym elementem decydujcym o rozmiarach tej odpowiedzialnoci.
e czyn, lecz sprawca zostaje ukarany ten skrt mylowy mia znaczy, e przy reagowaniu na
przestpstwo naley wiksz uwag zwraca na jego sprawc i na moliwoci prewencyjnego oddzia
a na niego, mniejsz natomiast na wag popenionego przestpstwa. Podstawowym celem kary
miaa by niesprawiedliwa odpata, lecz ochrona dbr prawnych, osigana przez prewencyjne
oddziaywanie na konkretnego sprawc (prewencja indywidualna). 5. Zagadnienia krymi
nalizacji 1. Kryminalizacja i nauka o kryminalizacji Kryminalizacja jest to utrz
ymywanie przez ustawodawc pewnych czynw za przestpstwa lub utrzymywanie przestpnoci t
ych czynw. Jako pewne zjawisko moe by uprawiana jako opisowa nauka o kryminalizacji
i jako normatywna nauka o kryminalizacji. Opisowa nauka o kryminalizacji zajmuj
e si opisem i analiz tego zjawiska jako fragmentu rzeczywistoci spoecznej, zwaszcza z
a ustalaniem, jakie s rzeczywiste powody kryminalizacji. Normatywna nauka o krymin
alizacji ma charakter postulatywny i polega na tworzeniu pewnych zasad okrelajcych
, kiedy kryminalizacja powinna nastpowa (kiedy jest dopuszczalna).
by Micha Birula
Strona 7
6. Ustawa karna i jej stosowanie I. rda polskiego prawa karnego 1. Kodeks Karny Pra
wo karne obowizujce w Polsce zawarte jest gwnie w KK z 1997 roku, stosowanym od 1 wr
zenia 1998 roku. Dzieli si na trzy czci: cz ogln, cze szczegln i cz wojskow.
pisy okrelajce zasady odpowiedzialnoci karnej, reguy obowizywania ustaw karnych, kata
log kar i zasady ich wymierzania. Cz szczeglna zawiera przepisy o poszczeglnych typac
h przestpstw. Jest zbiorem definicji poszczeglnych przestpstw i jednoczenie wskazuje
, jakie kary gro za ich popenienie (przepis czci szczeglnej = dyspozycja + sankcja). C
z wojskowa zawiera przepisy karne odnoszce si do onierzy. S to zarwno przepisy ogl
i przepisy opisujce specyficzne przestpstwa wojskowe. 2. Przepisy innych dziedzin
prawa Prawo karne nie funkcjonuje w izolacji, jest czci caego systemu prawa i cay sys
tem wpywa na jego stosowanie. Jeeli stosujemy art. 278 o kradziey to kwesti czy rzec
z jest cudza oceniamy, stosujc przepisy prawa cywilnego. II. Wykadnia przepisw praw
a karnego Interpretujc przepisy karne, trzeba zwrci szczegln uwag na metody wykadni tyc
h przepisw, ktre wyznaczaj zakres kryminalizacji, a wic gwnie przepisw czci szczegln
Jest to ten fragment prawa karnego, ktry wyznacza ramy niektrych zachowa obywateli
. S oni adresatami tych przepisw, w zwizku z czym szczeglne znaczenie ma tutaj wykadn
ia jzykowa. Wykadnia jzykowa odwouje si do znaczenia sw uytych w tekcie ustawy, jest
ajem wykadni stosunkowo najbardziej dostpnym dla nie prawnikw. Odwoanie si do wykadni
celowociowej i systemowej moe mie miejsce tylko wtedy, gdy wykadnia jzykowa dopuszcza
rne warianty rozumienia przepisu. Wtedy wybranie wariantu wszego rozumienia przepis
u (wykadnia zawajca) lub szerszego rozumienia (wykadnia rozszerzajca) moe by uzasadnio
np. celem przepisu. III. Obowizywanie ustawy karnej pod wzgldem czasu 1. Wejcie w y
cie Ustawa karna obowizuje od momenty jej wejcia w ycie, ktry to moment okrela ona sa
ma, np. poprzez uycie zwrotu z dniem ogoszenia lub przez podanie konkretnej daty.
by Micha Birula
Strona 8
W prawie karnym szczeglne znaczenie ma instytucja vacatio legis jest to okres midzy
opublikowaniem ustawy a jej wejciem w ycie. Okres ten jest konieczny dla zapoznani
a si obywateli z nowymi przepisami i dostosowanie swojego postpowania do wymaga, ja
kie stawiaj. Kocowy moment obowizywania ustawy karnej jest na og okrelany w nowej usta
wie regulujcej t sam problematyk, ktra w zwizku tym uchyla ustaw obowizujc uprzednio
zas popenienia przestpstwa Dla stosowania zasad obowizywania ustawy karnej pod wzgld
em czasu istotne znaczenie ma okrelenie czasu popenienia przestpstwa. Obowizujcy kode
ks karny rozstrzyga t kwesti w art. 6 1, stwierdzajc, e Czyn zabroniony uwaa si za po
iony w ktrym sprawca dziaa lub zaniecha dziaania, do ktrego by obowizany. Zasada okre
w art. 6 1 KK zna jednak wyjtek odnoszcy si do kwestii obliczania terminu przedawni
enia przestpstwa. Mianowicie w wietle art. 101 3 KK dla obliczenia terminu przedaw
nienia przestpstw skutkowych miarodajny jest nie czas dziaania lub zaniechania, le
cz czas nastpienia skutku. 3. Obowizywanie ustawy karnej pod wzgldem czasu Reguy obo
wizywania ustawy pod wzgldem czasu maj znaczenie zwaszcza wtedy, gdy po popenieniu ok
relonego czynu zmienia si jego ocena w wietle prawa karnego. Wiadomo, e nowa ustawa
kryminalizujca czyny dotd nieprzestpne nie moe mie zastosowania do czynw popenionych pr
zed jej wejciem w ycie. Wynika to z zasady lex retro non agit. Zasada ta nie rozst
rzyga jednak wszystkich sytuacji zwizanych z pojawieniem si nowych ustaw karnych.
Jeeli po popenieniu przestpstwa, lecz przed wydaniem prawomocnego wyroku w sprawie
o to przestpstwo nastpuje zmiana ustawy karnej powstaje problem, czy zastosowa w pr
ocesie ustaw, ktra obowizywaa w chwili popenienia czynu, czy ustaw obowizujc w czasie
ekania. Art. 4 1 KK rozstrzyga t kwesti w ten sposb, e w zasadzie stosuje si now ustaw
(czyli t, ktra obowizuje w czasie orzekania), chyba e ustawa obowizujca uprzednio jest
wzgldniejsza dla sprawcy. Pojcie ustawy wzgldniejszej ujte jest a art. 4 1 KK indywid
ualizujco, ma to by bowiem ustawa wzgldniejsza dla konkretnego sprawcy. Naley wic oce
ni caoksztat uregulowa porwnywanych ustaw, przymierzajc je do konkretnego czynu konkre
tnego sprawcy i na tej podstawie stwierdzi, ktra z nich jest wzgldniejsza. Zmiana u
stawy karnej w pniejszym okresie, ju po wydaniu orzeczenia w danej sprawie, rwnie stw
arza problem wyboru ustawy. Powstaje pytanie, czy naley w zwizku z wydaniem nowej
ustawy karnej dokonywa przegldu wczeniej wydanych wyrokw i ewentualnie je zmienia. Byo
by to jednak bardzo trudne do praktycznego zrealizowania, dlatego polskie prawo
karne przyjo zasad stabilnoci wyrokw, wg ktrej nowa ustawa w zasadzie nie wpywa na wyr
oki zapade przed jej wejciem w ycie. Art. 4 4 KK przewiduje jednak wyjtek od tej zas
ady, dotyczcy bardzo radykalnej zmiany ustawy, polegajcej na tym, e czyn, za ktry za
pad wyrok skazujcy, przestaje by zarobiony pod grob kary. W takim wypadku wyrok ten t
raci moc (nie kontynuuje si jego wykonania), oraz nastpuje zatarcie skazania z moc
y prawa. by Micha Birula Strona 9
4. Ustawy epizodyczne Ustawa epizodyczna ustawa obowizujca tylko przez okrelony cza
s w zwizku z nadzwyczajnymi sytuacjami faktycznymi (np. wojna, klska ywioowa). Obowiz
ujce polskie prawo milczy na temat ustaw epizodycznych, tzn. e naley stosowa oglne za
sady z art. 4KK , chyba e same ustawy epizodyczne wprowadzaj odmienne reguy. IV. Ob
owizywanie ustawy pod wzgldem miejsca i osb 1. Zasada terytorialnoci Punktem wyjcia j
est miejsce popenienia przestpstwa. Ma to istotne znaczenie dla ustalenia, jak usta
w karn naley zastosowa (przestpstwo popenione na terytorium polski lub przestpstwo pope
ione za granic zastosowa polska ustawa karn czy obc). Ustalenie miejsca popenienia pr
zestpstwa rozstrzyga rwnie kwesti przed jakim sdem sprawa powinna by rozpatrywana. Mie
jsce popenienia przestpstwa okrela KK w art. 6 2. Wg tego przepisu, przestpstwo uwaa
si za popenione w miejscu: a) Gdzie sprawca dziaa lub zaniecha dziaania, do ktrego by
owizany, b) Gdzie skutek przestpny nastpi chodzi o dokonane przestpstwo skutkowe, c)
Gdzie wg zamiaru sprawcy skutek mia nastpi usiowane przestpstwo skutkowe. Teoria wszdo
bylstwa teoria przyjta przez prawo karne do miejsca popenienia przestpstwa. Wg tej
teorii przestpstwo moe by popenione w rnych miejscach. W takich sytuacjach spraw rozpoz
naje sd, przed ktrym wszczto postpowanie przygotowawcze. Jeeli chodzi o jurysdykcj pol
sk i obc w razie przyjcia, e przestpstwo popenione zostao zarwno w Polsce, jak i za
ic to rozstrzygaj te kwesti reguy prawa karnego midzynarodowego przede wszystkim umow
y dwustronne midzy zainteresowanymi pastwami. Zasada terytorialnoci znajduje ona za
stosowanie, jeeli przestpstwo popenione zostao na terytorium Polski. Zasada ta wynik
a z suwerennej wadzy pastwa na jego terytorium . Zasad t ujmuje art. 5 KK. Polskiej
jurysdykcji podlega sprawca popeniajcy przestpstwo na terytorium RP, niezalenie czy
jest polakiem czy cudzoziemcem. KK dodaje tutaj moliwo odmiennej regulacji tek kwes
tii w umowie midzynarodowej, ktrej polska jest stron nie ogranicza to suwerennoci, p
oniewa decyzje w tym przedmiocie pozostaj w gestii polskiego parlamentu i prezyden
ta ratyfikujcego umow. Immunitety dyplomatyczne i konsularne w granicach okrelonych
przepisami prawa i zwyczajami midzynarodowymi, wyczaj moliwo pocignicia do odpowiedz
oci karnej osb korzystajcych z immunitetu, chyba e zrzeknie si go pastwo wysyajce. W p
ypadku popenienia przestpstwa przez osob korzystajc z immunitetu, wydala si j z terytor
ium RP z daniem pocignicia jej do odpowiedzialnoci przez pastwo wysyajce. Immunitety k
jowe czyli immunitet poselski, sdziowski, pracownikw NIK, adwokacji i prokuratorsk
i. Wyrnia si dwie grupy immunitetw krajowych: by Micha Birula Strona 10

Immunitet formalny (procesowy) uzalenia on pocignicie osoby objtej tym immunitetem o
d zgody waciwego organu, Immunitet materialny naley do okolicznoci uchylajcych karaln
o.
Pojcie terytorium RP pojcie to ma podstawowe znaczenie. Pojcie terytorium obejmuje
obszar oddzielony granicami pastwa, gb ziemi (bez ogranicze), sup powietrzny na tym o
bszarem (do granicy lotw kosmicznych ok. 90 km) oraz morskie wody terytorialne, k
tre obejmuj pas 12 mil morskich od tzw. linii podstawowej (linii wybrzea lub zewntrz
nej granicy wd wewntrznych). Zasada terytorialnoci rozciga si take na polskie statki w
odne lub powietrzne bez wzgldu na to na jakim obszarze si znajduj statek taki nie j
est czci terytorium pastwa, rozciga si na niego jedynie jurysdykcja polska. 2. Odpowie
dzialno za przestpstwa popenione za granic Inne reguy dotycz stosowania polskiej ustawy
karnej do przestpstw popenionych za granicami kraju. Zasada obywatelstwa lub zasa
da narodowoci podmiotowej zgodnie z ni, obywatel polski powinien stosowa si do prawa
swojego kraju, rwnie za granic. Zgodnie z t zasad w razie popenienia przestpstwa przez
obywatela polski za granic, stosuje si do niego polsk ustaw karn, tzn. po powrocie d
o kraju bdzie pocignity do odpowiedzialnoci przed sdem polskim (art. 109 KK). Jeeli ob
ywatel polski zosta skazany za granic, to sd polski zaliczy mu na poczet kary, w caoc
i lub w czci, kar odbyt za granic uwzgldnia si tu rnice pomidzy tymi karami na kor
art. 111 2. Zaliczeniu na poczet kary podlega take okres rzeczywistego pozbawien
ia wolnoci za granic, jak rwnie wykonywana tam kara art. 114 2. Obowizujcy Kodeks Ka
y przewiduje, e warunkiem odpowiedzialnoci przed sdem polskim jest uznanie czynu za
przestpstwo rwnie w miejscu jego popenienia art. 111. 1. Warunek podwjnej karalnoci
ie jest wymagany w stosunku do polskich funkcjonariuszy publicznych, ktrzy penic sub z
a granic popenili tam przestpstwo w zwizku z wykonywaniem swoich funkcji, ani do osb,
ktre popeniy przestpstwo w miejscu niepodlegajcym adnej wadzy pastwowej art. 111
ada przedmiotowa w postaci zwykej polsk ustaw karn stosuje si rwnie do cudzoziemcw,
popenili przestpstwo za granic, jeeli czyn jest uznany za przestpstwo rwnie w miejscu
jego popenienia. Kodeks Karny (art. 110 1 i 2) ogranicza jednak zakres zaintereso
wania polskiej jurysdykcji wystpieniem ponadto jednego z dwch warunkw: a) Czyn cudz
oziemca skierowany by przeciwko dobrom lub interesom RP, obywatela polskiego, pol
skiej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadajcej osobowoci prawnej
, albo ma charakter przestpstwa terrorystycznego pocignicie cudzoziemca do odpowied
zialnoci wynika wprost z naruszenia polskiego interesu prawnego. b) Czyn ten zagr
oony jest kar przekraczajc 2 lata pozbawienia wolnoci, a wic ma charakter powany cudz
iemiec nie moe unikn odpowiedzialnoci karnej, jeeli znajduje si na terytorium RP i nie
postanowiono go wyda. Pocignicie cudzoziemca do odpowiedzialnoci jest moliwe tylko w
tedy, gdy w wietle polskiego prawa popeniony czyn jest zagroony kar pozbawienia woln
oci przekraczajca 2 lata.
by Micha Birula
Strona 11
Zasada przedmiotowa w postaci obostrzonej (ochronnej) chodzi w niej o czyny prze
stpne skierowane przeciwko szczeglnie istotnym polskim interesom, a zastosowanie p
olskiej ustawy karnej nie jest uzalenione od uznania czynu za przestpstwo rwnie w mi
ejscu jego popenienia. Obowizujcy KK w art. 112 rozciga dziaanie tej zasady rwnie do ob
ywateli polskich jest to konieczne wobec oglnej zasady uzalenienia odpowiedzialnoci
obywatela od uznania popenionego przez niego czynu za przestpstwo rwnie w miejscu p
openia za granic. Dziaanie zasady obostrzonej (ochronnej) odnosi si do: a) Przestpstw
a skierowanego przeciwko bezpieczestwu wewntrznemu lub zewntrznemu RP, b) Przestpstw
a skierowanego przeciwko polskim urzdom lub funkcjonariuszom publicznym, c) Przes
tpstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym, d) Przestpstwa faszywych
zezna zoonych wobec urzdu polskiego, e) Przestpstwa, z ktrego zostaa osignita, chocia
ednio, korzy majtkowa na terytorium RP. Do KPK wprowadzono rozdzia zatytuowany Przejcie
i przekazanie cigania karnego. Uregulowano w nim wspprac midzy organami cigania, poleg
ajc w szczeglnoci na wystpieniu wadz polskich o przekazanie cigania obywatela polskiego
, ktry popeni przestpstwo za granic, a take przejcie cigania cudzoziemca, ktry popen
tpstwo w Polsce przez wadze pastwa, ktrego jest obywatelem. Uregulowano rwnie porozumi
ewanie si w tych sprawach, gdy postpowanie wszczto za granic, jak i w Polsce. Zasada
samodzielnoci jurysdykcji polskiej potwierdzona w kodeksie karnym. Zasad t wyraa ar
t. 114 1 w sowach Orzeczenie zapade za granic nie stanowi przeszkody do wszczcia lub
prowadzenia postpowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sdem polskim. Zapade
za granic orzeczenia nie stanowi przeszkody do orzekania przez sd polski, jeeli tyl
ko istnieje podstawa prawna polskiej jurysdykcji. Sd polski jednak zaliczy wykona
n za granic kar, a take okres rzeczywistego pozbawienia wolnoci sprawcy, ktry zostaje
pocignity w Polsce do odpowiedzialnoci karnej art. 114 2 KK. W przypadku przejcia do
wykonania w Polsce wyroku zapadego za granic (art. 114 3) sd polski dokonuje adapt
acji tego wyroku wg prawa polskiego, co wie si z kwalifikacj prawn czynu, okreleniem k
ary i rodka karnego oraz warunkw ich wykonania przy czym zaliczeniu podlega dotd wy
konana kara oraz okres faktycznego pozbawienia wolnoci za granic (art. 114 4). 3.
Zasada represji wszechwiatowej Wyrazem midzynarodowej solidarnoci jest ciganie przes
tpstw objtych midzynarodowymi konwencjami. ciganie jest niezalene od miejsca popenieni
a przestpstwa i obywatelstwa sprawcy, jednake warunkiem jego realizacji jest ratyf
ikowanie przez pastwo odpowiednich norm konwencyjnych i ich adaptacja w prawie we
wntrznym jako obowizujcych. ciganie wg omwionej zasady nosi nazw uniwersalnego lub rep
resji wszechwiatowej. Najwaniejsze konwencje, ktre zostay ratyfikowane przez Polsk pr
zewiduj karalno: Zbrodni ludobjstwa, Zabjstw oraz okrutnego traktowania jecw wojenn
i ludnoci cywilnej, Niewolnictwa i handlu niewolnikami, Handlu kobietami, dziemi i
eksploatacji prostytucji, Handlu wydawnictwami pornograficznymi, by Micha Birula
Strona 12

Faszowania pienidzy, Handlu narkotykami i szerzenia narkomanii, Zanieczyszczania m
orza olejem, Terroryzmu lotniczego, Terroryzmu midzynarodowego, Dyskryminacji ras
owej.
Obowizujcy kodeks karny przewiduje penalizacj przestpstw konwencjonalnych. Rozdzia II
. Nauka o przestpstwie 7. Oglne pojcie przestpstwa I. Definicja przestpstwa Obowizujc
w Polsce Kodeks Karny nie zawiera definicji przestpstwa. Art. 1 1 KK okrela jednak
kto podlega odpowiedzialnoci karnej. Porednio wskazuje wic pewne elementy tej defi
nicji. Analiza tego przepisu w poczeniu z art. 1 2 i 3, oraz z innymi przepisami c
zci oglnej odnoszcymi si do odpowiedzialnoci karnej, pozwala stwierdzi ze na tle polski
ego prawa karnego definicja przestpstwa brzmi nastpujco: Przestpstwem jest czyn czowi
eka zabroniony przez ustaw pod grob kary jako zbrodnia lub wystpek, bezprawny, zawin
iony i spoecznie szkodliwy w stopniu wyszym ni znikomy. II. Przestpstwo jako czyn czo
wieka Mwic, e podmiotem przestpstwa moe by tylko czowiek, podkrela si, e chodzi o os
czn a nie o osob prawn. Wspczenie w prawie karnym szeregu pastw tworzy si wyjtki od t
asady. W Polsce taki wyjtek wprowadzono ustaw z 28.10.2002 roku o odpowiedzialnoci
podmiotw zbiorowych za czyny zabronione pod grob kary. Zachowanie czowieka by mogo by
uznane za czyn w rozumieniu prawa karnego, musi by zewntrznym zachowaniem si zalenym
od woli czowieka, musi by sterowane jego wol. Mwic o zewntrznym zachowaniu si czowiek
podkrelamy w ten sposb, e nie chodzi tu o nieuzewntrznione zjawiska psychiczne (np.
myli). Jednak nie kade zewntrzne zachowanie czowieka bdzie nazwane czynem. W szczegln
oci nie jest czynem zachowanie si czowieka pod wpywem przymusu bezwzgldnego (vis abso
luta), ktremu nie mg si on oprze i wobec tego nie byo ono sterowane jego wol. Od przymu
su bezwzgldnego naley odrnia fizyczny lub psychiczny przymus wzgldny (vis compulsiva),
polegajcy na wywieraniu nacisku na wol czowieka, ale niewykluczajcy kierowania prze
z t wol jego zachowaniem si. Przykadem tego przymusu moe by stosowanie groby lub tortur
. Zachowanie si pod wpywem przymusu absolutnego jest najistotniejszym praktycznie
rodzajem sytuacji, w ktrej stwierdzamy brak czynu. Z pojcia czynu wykluczamy jedna
k i inne rodzaje zachowa niesterowanych wol czowieka, np. odruchy bezwarunkowe. III
. Czyn zabroniony. Ustawowe znamiona przestpstwa.
by Micha Birula
Strona 13
Przestpstwo musi by czynem zabronionym przez ustaw karn, tzn. musi odpowiada opisowi
ustawowemu okrelonego typu przestpstwa. Opis ten skada si z elementw ktre nazywamy ust
awowymi znamionami przestpstwa, a ktrych wystpowanie w czynie sprawcy musi by stwier
dzone, by mona byo przypisa mu popenienie okrelonego typu przestpstwa. Ustawowe znamio
na przestpstwa mog dotyczy rnych elementw jego struktury: podmiotu, strony przedmiotow
ej, strony podmiotowej lub przedmiotu. Istotny z punktu widzenia gwarancyjnej fu
nkcji prawa karnego, jest podzia znamion na znamiona opisowe i ocenne. Znamiona o
pisowe to te ktrych stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczen
iowy jest stosunkowo wyrany (np. uderza art. 217 KK) Znamiona ocenne wymagaj przy us
talaniu ich wystpowania w czynie posugiwania si rnego rodzaju ocenami. Nale tu takie zn
amiona jak istotne zeszpecenie (art. 156 KK). Uywanie w opisie tego typu przestpstwa
znamion ocennych powoduje, e zakres zakazu ustanawianego przez dany przepis jest
mniej wyrana. Z tego powodu uwaa si, e ustawodawca powinien wszdzie tam gdzie jest t
o moliwe, preferowa znamiona opisowe. IV. Bezprawno czynu Fakt, e jaki konkretny czyn
wypenia znamiona okrelonego typu przestpstwa, nie przesdza jeszcze ostatecznie, e mam
y do czynienia z przestpstwem (tak jest z reguy). Niekiedy jednak inne przepisy pr
awa karnego lub przepisy innej dziedziny prawa zezwalaj w pewnym zakresie na zach
owanie si wypeniajce znamiona przestpstwa. Zestawienie konkretnego czynu wypeniajcego
znamiona z caym systemem prawa moe prowadzi do wniosku e czyn ten nie jest bezprawny
. Osobny problem stanowi przestpstwa nieumylne. Nieumylno wyklucza powoanie si na praw
charakter dziaania we wskazanym wyej rozumieniu. Kto nieumylnie spowodowa mier czowiek
a (art. 155 KK) lub nieumylnie popeni paserstwo (art. 292 KK) nie moe powoywa si na p
wny charakter swojego dziaania, trudno bowiem sobie wyobrazi, by jaki przepis prawa
upowania do wypenienia znamion przestpstwa nieumylnego. Przestpstwa nieumylne s przes
twami z nieostronoci, tzn. jako przestpstwo moe by ocenione tylko takie wypenienie zna
mion przestpstwa (nieumylnego), ktre byo rezultatem nieostronego zachowania si sprawcy
. V. Wina Wina w prawie karnym materialnym jest personaln ( a wic zaadresowan do ko
nkretnej osoby) zarzucalnoci popenionego czynu. Granice tej zarzucalnoci okrela usta
wa, ustanawiajc przesanki winy i wskazujc okolicznoci wyczajce win. Zgodnie z art. 1
K Nie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli nie mona mu przypisa winy
w czasie czynu. Tak wic przestpstwem jest tylko czyn zawiniony. Wina zachodzi wtedy
, gdy moemy sprawcy postawi zarzut popenienia danego czynu zabronionego. W prawie k
arnym materialnym to szerokie pojcie winy ulego zaweniu wskutek wyodrbnienia przy ana
lizowaniu kwestii przesanek odpowiedzialnoci karnej takich poj jak: czyn, zwizek przy
czynowy, wypenienie przez sprawc znamion przestpstwa i bezprawno. by Micha Birula Stro
na 14
Gwn przesank winy jest tzw. strona podmiotowa przestpstwa okrelona w art. 9 KK, tzn. za
miar popenienia przestpstwa ( przy przestpstwach umylnych) albo lekkomylno lub niedbals
two (przy przestpstwach nieumylnych). Wskazane w art. 9 KK postacie strony podmiot
owej przestpstwa nazywa si czsto formami winy. Konieczne jest ustalenie, e chodzi o os
ob zdoln do ponoszenia winy, tzn. osob ktra osigna okrelony wiek. Istnieje szereg prze
ek negatywnych, czyli okolicznoci wyczajcych win. S to: niepoczytalno sprawcy (art. 31
K), bd (art. 28-30 KK), dziaanie na rozkaz (art. 318 KK), stan wyszej koniecznoci (ar
t. 24 2 KK). Brak ktrejkolwiek z przesanek pozytywnych lub wystpowanie przesanki neg
atywnej powoduje, e osobie ktra popenia dany czyn, nie mona zrobi z powodu jego popenie
nia zarzutu. Wina w prawie karnym materialnym jest personaln ( a wic zaadresowan do
konkretnej osoby) zarzucalnoci popenionego czynu. Granice tej zarzucalnoci okrela u
stawa, ustanawiajc przesanki winy i wskazujc okolicznoci wyczajce win. Kwesti sporn
e prawa karnego s tzw. teorie winy, zajmujce si rozwaaniami na temat istoty winy. Te
orie te mona podzieli oglnie na psychologiczne i normatywne. Psychologiczna teoria
winy utosamia win ze stron podmiotow (umylnoci lub nieumylnoci) przestpstwa. Wina
wedug tej teorii okrelonym w ustawie stosunkiem psychicznym sprawcy do czynu zabro
nionego. Normatywna teoria winy wypracowana w niemieckiej nauce prawa karnego, z
a istot winy uwaa osobist zarzucalno popenionego czynu. VI. Spoeczna szkodliwo Pojci
znej szkodliwoci czynu w polskim prawie karnym peni rne role. Jako podstawowe kryter
ium kryminalizacji powinno by wskazwk dla ustawodawcy przy stanowieniu nowych lub r
ezygnacji z istniejcych typw przestpstw. Zakadamy wic, e typy zachowa opisane przesz us
tawodawc jako przestpstwa s zachowaniami spoecznie szkodliwymi, tzn. e konkretne czyn
y odpowiadajce tym opisom ustawowym powoduj naruszenie lub zagroenie okrelonego dobr
a prawnego (np. wasnoci czy wolnoci). Uznanie spoecznej szkodliwoci czynu za element
definicji przestpstwa jest charakterystyczne dla tzw. materialnych definicji prze
stpstwa. Materialne definicje przestpstwa przeciwstawia si w nauce prawa karnego de
finicjom formalnym, ktre definiujc przestpstwo, ograniczaj si do wskazania, e chodzi o
czyn zabroniony przez ustaw karn. Obowizujcy Kodeks Karny posuguje si terminem spoecz
szkodliwo czynu, zastpujc nim uywany w Kodeksie z 1969 roku termin spoeczne niebezpie
estwo czynu. Zmian terminologii uzasadniono potrzeb oderwania si od interpretacji pojc
ia spoecznego niebezpieczestwa, naznaczonej elementami politycznymi, i od praktyki
wykorzystywania go w celach politycznych.
by Micha Birula
Strona 15
VII. Klasyfikacja przestpstw 1. Waga przestpstwa Przestpstwa s klasyfikowane wg rnych
kryteriw. Podstawowy podzia dokonywany jest wedug kryterium wagi przestpstwa. Art. 7
KK dzieli przestpstwa na zbrodnie i wystpki. Zbrodnie czyny zagroone kar pozbawieni
a wolnoci na czas nie krtszy od 3 lat albo kar surowsz (art. 7 2 KK). Chodzi tu o do
ln granice zagroenia ustawowego, ktra musi wynosi co najmniej 3 lata. Zbrodni jest wic
morderstwo (art. 148 2 KK) czy faszowanie pienidzy (art. 310 1 KK). Wystpki art. 7
3 KK, s to czyny zagroone kar (ustawa ma tu na myli grn granic zagroenia) przekracz
den miesic pozbawienia wolnoci, jeden miesic ograniczenia wolnoci lub grzywny powyej
30 stawek dziennych. Czyny przy ktrych grne zagroenie kar nie przekracza tych granic
s wystpkami. 2. Forma winy Podzia przestpstw na umylne i nieumylne opiera si na kryter
ium formy winy. Zbrodni mona popeni tylko umylnie, wystpek moe by popeniony rwnie n
, jeeli ustawa tak stanowi (art. 8 KK). Jeeli wic w ustawie znajdziemy czyn odpowia
dajcy definicji zbrodni, to znaczy, e mamy do czynienia z przestpstwem umylnym. Co d
o wystpkw, milczenie ustawy oznacza, e s one umylne (np. wystpek uszkodzenia cudzej rz
eczy art. 288 KK). Nieumylno wystpku musi by wyranie ustanowiona w ustawie przez uyci
sowa nieumylnie (np. art. 155 KK) lub innego zwrotu okrelajcego win nieumyln (jak np.
nien i moe przypuszcza w art. 292 KK). Typy przestpstw nieumylnych s w Kodeksie Karnym
stosunkowo nieliczne. 3. Forma czynu Ze wzgldu na form czynu wyrniamy przestpstwa z
dziaania i przestpstwa z zaniechania. Pewne typy przestpstw mog by popenione tylko prz
ez dziaanie, np. zgwacenie (art. 197 KK). Druga grupa obejmuje przestpstwa, ktre mog
by popenione tylko przez zaniechanie, np. niezawiadomienie o przestpstwie (art. 240
KK). Do trzeciej grupy zaliczamy przestpstwa, ktre mog by popenione przez dziaanie lu
b przez zaniechanie. Szereg typw przestpstw nie okrela jednak wprost tej alternatyw
y, lecz wynika ona z interpretacji dotyczcych ich przepisw. Na przykad okrelenie zabi
ja czowieka (art. 148 KK) rozumie si w ten sposb, e moe by to zabjstwo popenione tak
z dziaanie (np. strza do czowieka) jak i przez zaniechanie (np. umiercenie noworodka
przez niekarmienie go). by Micha Birula Strona 16
4. Znami skutku Podzia przestpstw na formalne (bezskutkowe) i przestpstwa materialne
(skutkowe) opiera si na kryterium wystpowania wrd znamion danego typu przestpstwa zn
amienia skutku. Jeeli okrelony skutek do znamion przestpstwa naley, mamy do czynieni
a z przestpstwem materialnym, jeeli natomiast przestpstwo polega po prostu na okrelo
nym zachowaniu si , nazwiemy je przestpstwem formalnym. Przestpstwa materialne to n
p. uszkodzenie rzeczy (art. 288 KK), uszczerbek na zdrowiu (art. 156 KK), pozbaw
ienie czowieka wolnoci (art. 160 KK) lub obawa (art. 190 KK). Przestpstwa formalne
to np. nieudzielenie pomocy (art. 162 KK), nakanianie do uprawiania nierzdu (art.
204 1 KK), faszywe zeznania (art. 233 KK). 5. Typy przestpstw Niektre typy przestpst
w po dodaniu do nich pewnych dodatkowych znamion tworz nowy typ przestpstwa ( z re
guy zawarty w oddzielnym paragrafie artykuu Kodeksu Karnego), zagroony surowsz lub ag
odniejsz kar. Typ podstawowy typ przestpstwa bdcy punktem wyjcia, Typ kwalifikowany
groenie kar jest surowsze ni w typie podstawowym, Typ uprzywilejowany zagroenie kar j
est agodniejsze ni w typie podstawowym. 6. Tryb cigania Ze wzgldu na tryb cigania dzi
elimy przestpstwa na cigane z oskarenia publicznego (publiczno skargowe) i przestpst
wa ciganie z oskarenia prywatnego (prywatno skargowe). Niektre przestpstwa publiczno
skargowe mog by cigane wtedy, gdy pokrzywdzony zoy wniosek o ciganie (przestpstwa wni
kowe). Przestpstw tych nie naley myli z przestpstwami prywatno skargowymi, poniewa zoen
ie wniosku jest tylko warunkiem wszczcia postpowania, ktre dalej toczy si jak kade in
ne postpowanie w sprawie o przestpstwo cigane z oskarenia publicznego. Przestpstwem w
nioskowym jest np. zgwacenie (art. 197 KK), kradzie na szkod osoby najbliszej (art.
278 4 KK). Powody uznania przestpstwa za wnioskowe, a wic uzalenienia cigania od wol
i osoby pokrzywdzonej, mog by dwojakiego rodzaju. Osoba pokrzywdzona moe nie yczy sob
ie cigania sprawcy, uznajc, e rozpatrywanie sprawy, konieczno relacjonowania przebieg
u zdarzenia, dotarcie informacji o przestpstwie do szerszego krgu osb bdzie dla niej
dodatkow krzywd. Wnioskowy charakter przestpstw uzasadniony jest tym, e w konkretny
m przypadku chodzi moe o czyn o niewielkiej wadze, i pokrzywdzonemu pozostawia si w
stpn ocen, czy istnieje potrzeba jego cigania. by Micha Birula Strona 17
Osobn grup przestpstw wnioskowych stanowi przestpstwa wojskowe cigane na wniosek dowdcy
jednostki. W tym wypadku chodzi rwnie o uniknicie prowadzenia postpowania karnego w
sprawach, w ktrych wystarcza stosowanie rodkw dyscyplinarnych. 8. Struktura przestp
stwa I. Uwagi oglne Przestpstwo jako pojcie oglne i jako okrelony typ przestpstwa moe b
y analizowane z punktu widzenia jego struktury. Do jego najwaniejszych elementw nal
e: podmiot przestpstwa, strona przedmiotowa, strona podmiotowa i przedmiot przestpst
wa. II. Wiek sprawcy Wg polskiego prawa karnego podmiotem przestpstwa moe by tylko
osoba fizyczna, ktra ukoczya w chwili popenienia czynu 17 lat (art. 10 1 KK). Czynw p
openianych przez osoby nieletnie, czyli osoby poniej lat 17, nie nazywa si przestpst
wami. Nieletni nie podlegaj odpowiedzialnoci karnej, lecz stosuje si wobec nich rodk
i przewidziane w ustawie o postpowaniu w sprawie nieletnich. Od zasady, e granic wi
eku odpowiedzialnoci karnej jest lat 17, przewidziano 2 wyjtki w Kodeksie Karnym.
W pewnych wypadkach odpowiedzialno karn moe ponie nieletni, ktry ukoczy lat 15. Jest
oliwe przy spenieniu warunkw odnoszcych si do rodzaju popenionego czynu oraz do waciwo
sprawcy i okolicznoci sprawy. Katalog przestpstw, ktrych popenienie uzasadnia skorzy
stanie z tej moliwoci, zawiera art. 10 2 KK. S to np. : zamach na ycie Prezydenta RP
(art. 134 KK), zabjstwo umylne (art. 148 KK), czy rozbj (art. 280 KK). Art. 10 2 K
K uwzgldnia fakt pocignicia osoby ktra ukoczya 15 lat do odpowiedzialnoci karnej, powo
si na stopie rozwoju oraz waciwoci i warunki osobiste nieletniego. Drugi wyjtek poleg
a na potraktowaniu dorosego sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jako nieletniego prze
widuje to art. 10 4 KK. Odnosi si to jedynie do sprawcy wystpku wobec ktrego mona za
stosowa zamiast kary rodki poprawcze lub wychowawcze, jeeli przemawiaj za tym okolic
znoci sprawy, a take stopie rozwoju oraz waciwoci i warunki osobiste sprawcy. 2. Niele
tni Postpowanie z nieletnimi uregulowane jest w postpowaniu w sprawach nieletnich
i nie ma charakteru karnego. Popenienie czynu o znamionach przestpstwa lub wykrocz
enia nie jest jedyn podstaw tego postpowania. Ustawa reguluje take postpowanie z niel
etnimi, u ktrych stwierdzono objawy demoralizacji. Nieletni 3 znaczenia: 1. Osoby
do lat 18, wobec ktrych stosuje si rodki wychowawcze w zwizku z ich demoralizacj, 2.
Osoby midzy 13 a 17 rokiem ycia, wobec ktrych toczy si postpowanie o czyny karalne w
ypeniajce znamiona przestpstw lub niektrych wykrocze, 3. Osoby wobec ktrych wykonuje s
i rodki wychowawcze lub poprawcze, okrelane s przez ustaw jako nieletni do czasu ukocz
enia 21 lat. Do rodkw wychowawczych nale: by Micha Birula Strona 18
1. 2. 3. 4. 5.
Upomnienie, Zobowizanie do okrelonego postpowania (np. do podjcia nauki), Nadzr odpow
iedzialny rodzicw lub opiekuna, Nadzr kuratora, Umieszczenie w rodzinie zastpczej,
modzieowym orodku wychowawczym, w modzieowym orodku socjoterapii albo orodku szkolno
chowawczym.
Umieszczenie w zakadzie poprawczym mona zastosowa jedynie w razie popenienia przez n
ieletniego midzy 13 a 17 rokiem ycia czynu wypeniajcego znamiona przestpstwa, jeeli je
dnoczenie zachodzi wysoki stopie jego demoralizacji oraz przemawiaj za tym okoliczn
oci i charakter czynu oraz nieskuteczno lub przewidywana nieskuteczno innych rodkw. 3.
Modociany Modociany to taki sprawca, ktry nie ukoczy 21 lat w chwili popenienia czynu
ani 24 lat w chwili orzekania w pierwszej instancji (art. 115 10 KK). Jest to sz
czeglna kategoria sprawcy dorosego, ktry w zwizku ze swoim wiekiem traktowany jest p
rzez KK w szeregu sytuacji odmiennie ni inni sprawcy. W szczeglnoci odnosi si to do
wymierzania kary modocianemu, kadc nacisk na cele wychowawcze kary (art. 54 1 KK).
Istnieje take moliwo nadzwyczajnego zagodzenia kary wobec modocianego (art. 60 1 KK).
4. Przestpstwa indywidualne i przestpstwa powszechne W zwizku z problematyk podmiotu
przestpstwa istnieje podzia przestpstw na przestpstwa indywidualne oraz przestpstwa
powszechne. Przestpstwa powszechne to takie, ktrych podmiotem moe by kada osoba odpow
iadajca oglnym cech podmiotu przestpstwa, tzn. osoba fizyczna, ktra osigna okrelony w
Przestpstwa indywidualne to takie, w ktrych opisie ustawowym znami podmiotu okrelon
e jest przez uycie pewnej dodatkowej cechy (np. onierz). Powoduje to, e sprawcami tyc
h przestpstw mog by tylko osoby majce tak cech. Przestpstwa indywidualne dziel si na
i niewaciwe. Przestpstwa indywidualne waciwe to takie przy ktrych szczeglna cecha
iotu decyduje o bycie przestpstwa. Do tych przestpstw moemy zaliczy np. odmow wykonan
ia rozkazu (art. 343 KK) lub apownictwo bierne (art. 228 KK). Jeli nawet kto zachow
uje si w sposb opisany w tych przepisach, ale nie ma wymaganej cechy (np. zgodnie
z art. 343 KK nie jest onierzem) nie popenia przestpstwa. Przestpstwa indywidualne ni
ewaciwe szczeglna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestpstwa lecz o stworzeniu
jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego. Brak tej szczeglnej cechy nie po
woduje wyczenia przestpnoci czynu, lecz tylko jego wysz lub nisz karalno, np. przest
ieciobjstwa (art. 149 KK) moe popeni jedynie matka. III. Strona przedmiotowa przestpst
wa Do strony przedmiotowej przestpstwa zaliczamy: 1. Czyn (zachowanie si) podmiotu
, 2. Skutek czynu, 3. Czas i miejsce czynu, by Micha Birula Strona 19
4. Sytuacj w jakiej czyn popeniono, 5. Sposb popenienia i przedmiot wykonawczy czynu
. Najwaniejszym elementem jest zachowanie si sprawcy, ktre jest niezbdnym elementem
kadego przestpstwa. Zachowanie si sprawcy okrelonego typu przestpstwa opisywane jest
w ustawie przy pomocy tzw. Znamienia czasownikowego (np. zabija, ujawnia itp.). Znam
i skutku wystpuje tylko przy przestpstwach materialnych. Przy niektrych typach przes
tpstw okrela si miejsce czynu na terytorium RP (np. art. 136 KK). Stosunkowo czsto d
o znamion przestpstw naley sposb jego popenienia, np. przemoc, grob bezprawn lub pods
art. 197 KK). Przedmiot wykonawczy jest to przedmiot materialny, ktrym dokonuje s
i danego przestpstwa. Szereg przestpstw dokonywanych jest jednak bez oddziaywania na
konkretne przedmioty materialne albo te nie s one okrelone w ich znamionach. Przed
miot wykonawczy nie naley wic do znamion takich przestpstw jak np. zniesawienie (art
. 212 KK). IV. Formy czynu 1. Przestpstwa trwae Przestpstwo moe by ujte jako utrzymywa
nie pewnego stanu rzeczy, np. pozbawienie czowieka wolnoci (art. 189 KK) lub niele
galne posiadane broni palnej (art. 263 2 KK). Czas popenienia takich przestpstw, n
azywanych przestpstwami trwaymi, rozciga si wwczas na okres od zapocztkowania takiego
stanu do jego zakoczenia, np. w przypadku nielegalnego posiadania broni palnej bdz
ie to okres od wejcia w posiadanie broni do momentu pozbycia si jej, utraty lub uz
yskania pozwolenia. Fakt, e mamy do czynienia z przestpstwem trwaym, moe mie znaczeni
e dla stosowania przepisw o pomocnictwie do przestpstwa. Dopki bowiem trwa okrelone
przestpstwo, dopty moliwe jest uatwienie jego popenienia przez inn osob. 2. Przestpstw
wieloosobowe Niektre przestpstwa polegaj na dziaaniu wieloosobowym. Przepisy ujmuj wwc
zas czyn jako branie udziau w pewnym wsplnym dziaaniu. Przykadem moe by art. 158 KK uj
je opisane tam przestpstwa jako branie udziau w bjce lub pobiciu. 3. Przestpstwa wielo
szynowe Niekiedy ustawa ujmuje zachowanie si sprawcy jako wieloszynowe, tzn. pole
gajce na pewnego rodzaju dziaalnoci, na ktr skadaj si poszczeglne czyny. Przykadem m
t. 130 KK, ktry ujmuje przestpstwo szpiegostwa jako m. in. branie udziay w obcym wyw
iadzie. Takie ujcie ustawowe powoduje, e caa dziaalno sprawcy nie jest w procesie karny
m dzielona na poszczeglne fragmenty, lecz jest z mocy ustawy traktowana jako jede
n czyn. V. Przestpstwa z zaniechania 1. Uwagi oglne
by Micha Birula
Strona 20
Przestpstwo z zaniechania polega na niepodjciu przez sprawc dziaania do ktrego by on z
obowizany (formalne przestpstwa z zaniechania) lub na spowodowaniu okrelonego skutk
u przez niepodjcie takiego dziaania (materialne przestpstwa z zaniechania). Jest to
szczeglna grupa przestpstw indywidualnych, poniewa mog by one popenione tylko przez p
ewien krg osb, a przynaleno do tego krgu opiera si na kryterium szczeglnej cechy podmi
u (bycie zobowizanym do okrelonego dziaania). rdem obowizku dziaania przy przestpstwa
ormalnych z zaniechania jest sama ustawa karna. Ten sam przepis karny, ktry przew
iduje kar za zaniechanie okrelonego dziaania, jest jednoczenie rdem obowizku takiego d
aania (np. obowizek udzielenia pomocy czowiekowi znajdujcemu si w niebezpieczestwie wy
nika z przepisu art. 162 KK, ktry przewiduje przestpstwo nieudzielenia pomocy). 2.
Przestpstwa materialne z zaniechania Art. 2 KK Odpowiedzialnoci karnej za przestpst
wo skutkowe popenione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciy prawny, szczegl
ny obowizek zapobiegnicia skutkowi. Zgodnie z art. 2 KK rdem obowizku moe by: 1. Usta
2. Umowa lub przyjcie okrelonej funkcji. Ad. 1 Ustawa moe bezporednio zobowizywa obywa
teli do okrelonego dziaania, np. Kodeks rodzinny i opiekuczy zobowizuje rodzicw do op
ieki nad dziemi. Jeeli rodzice przez zaniedbanie tego obowizku wywouj pewne skutki, n
p. pozostawiajc dziecko bez opieki, doprowadzaj do tego, e wypadnie przez okno i po
niesie mier, mog odpowiada za nieumylne spowodowanie mierci (art. 155 KK). Ad. 2 Gdy o
bowizek dziaania wynika z umowy, mamy na myli wszelkie rodzaje umw, zarwno sformalizo
wane jak i niesformalizowane. Wane jest tutaj faktyczne podjcie si wykonania pewneg
o obowizku. Podobne znaczenie ma podjcie si obowizkw przez przyjcie okrelonej funkcji,
nawet jeli nie byoby to dokonane w formie umowy lecz np. przez przyjcie nominacji n
a okrelone stanowisko. VI. Skutek czynu. Zwizek przyczynowy. Do strony przedmiotow
ej przestpstw materialnych naley skutek. Gdy jakie przestpstwo wystpuje nie tylko w t
ypie podstawowym, lecz rwnie w typie kwalifikowanym przez nastpienie okrelonego skut
ku skutek ten nazywany jest w przepisach Kodeksu Karnego nastpstwem czynu. Midzy z
achowaniem si sprawcy, a skutkiem tego zachowania si zachodzi musi zwizek przyczynow
y. Kodeks Karny nie uywa wprawdzie zwrotu zwizek przyczynowy ale przez uycie takich o
krele, jak powoduje, wyrzdza, uszkadza itp. wprowadza porednio warunek wystpowania
zyczynowego. 1. Teoria ekwiwalencji Teoria ekwiwalencji (rwnowartoci warunkw) opier
a si na zaoeniu, e przyczyn kadego skutku jest pewna suma warunkw koniecznych do jego n
astpienia. Wszystkie warunki s rwnej wartoci, tzn., kady z nich moe by potraktowany jak
o ten, ktry spowodowa skutek. To, czy warunek jest konieczny (warunek sine qua non
), sprawdza si przy pomocy hipotetycznego usuwania tego by Micha Birula Strona 21
warunku (tzn. przez stawianie pytania czy skutek nastpi by, gdyby ten warunek w rz
eczywistoci nie wystpowa). Jeeli stwierdzimy, e skutek i tak by nastpi, to znaczy, e d
y element rzeczywistoci nie by koniecznym warunkiem jego nastpienia. Teoria ta ujmu
je zwizek przyczynowy bardzo szeroko. 2. Teoria adekwatnego zwizku przyczynowego W
g tej teorii nie wystarcza, e czyje zachowanie si jest koniecznym warunkiem nastpien
ia skutku. Dla uznania go za przyczyn wymaga si jeszcze, by okrelony w ustawie skut
ek by normalnym, typowym nastpstwem takiego zachowania si (np. mier kogo w samolocie n
ie jest typowym nastpstwem wysania kogo w tak podr). 3. Teoria relewancji Wg tej teori
i, zwizek przyczynowy mona wprawdzie ujmowa szeroko, tak jak to czyni teoria ekwiwa
lencji, ale prawo karne przed odpowiednie sformuowanie przepisw dokonuje tutaj pew
nej selekcji, a nie kade spowodowanie skutku, nie kady zwizek przyczynowy jest isto
tny (relewantny) dla odpowiedzialnoci karnej. VII. Strona podmiotowa przestpstwa S
trona podmiotowa (strona subiektywna) przestpstwa obejmuje zjawiska psychiczne, k
tre musz towarzyszy stronie przedmiotowej, czyli zewntrznemu zachowaniu si sprawcy, i
ktre wyraaj stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Pewne elementy natury psychiczne
j wymagane s ju w ramach strony przedmiotowej. Do strony przedmiotowej zaliczamy b
owiem czyn, czyli zachowanie si czowieka kierowane jego wol. Znaczy to, e element wo
li (a wic element psychiczny) jest niezbdnym skadnikiem czynu. Poszczeglne typy prze
stpstw, oprcz tego oglnego warunku zawieraj dalsze wymagania co do elementw o charakt
erze psychicznym. Oglnie mona powiedzie, e wymagaj towarzyszcej zachowaniu si sprawcy o
krelonej postaci stosunku psychicznego do czynu, przy czym stosunek ten moe polega
na umylnoci lub nieumylnoci. VIII. Formy winy umylnej Wg art. 9 1 KK, umylne popenieni
czynu zabronionego zachodzi wtedy, gdy sprawca mia zamiar jego popenienia. Zamiar
ten moe wystpi w dwch odmianach: jako zamiar bezporedni lub zamiar ewentualny. 1. Zam
iar bezporedni Zamiar bezporedni zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popeni czyn zabron
iony. Jeli sprawca chce popeni okrelony czyn zabroniony, zakadamy tym samym, e obejmuj
e on swoj wiadomoci wszystkie znamiona tego czynu. Zamiar bezporedni zachodzi wtedy,
gdy sprawca, uwiadamiajc sobie, e wypenia znamiona czynu zabronionego albo e jego zac
howanie moe wypeni te znamiona chce jego popenienia. Zamiar bezporedni zachodzi take w
tedy, gdy sprawca nie jest pewien, czy jego zachowanie si bdzie skutecznie, ale ch
ce skutek spowodowa. Element woli zawarty w zamiarze bezporednim, okrelony czasowni
kiem chce rozumiany jest w prawie karnym szerzej ni w jzyku potocznym i by Micha Biru
la Strona 22
obejmuje rwnie takie sytuacje w ktrych sprawca zdaje sobie spraw z nieuchronnoci pewn
ych skutkw, nawet jeli mu na nich nie zaley. Wyrniamy zamiar bezporedni nagy i zamiar b
ezporedni przemylany. Rnica midzy nimi polega na warunkach, w jakich doszo uksztatowani
a si zamiaru. Przy zamiarze nagym decyzja o popenieniu czynu zabronionego podejmowa
na jest w krtkim czasie, bez szczegowych przemyle. Zamiar przemylany powstaje w wyniku
trwajcego jaki czas ksztatowania si decyzji, czsto poczonego ze stworzeniem dokadnego
lanu popenienia przestpstwa. 2. Zamiar ewentualny Zamiar ewentualny zachodzi wtedy
, gdy sprawca moliwoci popenienia czyn zabronionego przewiduje i na to si godzi (art
. 9 1 KK). Od zamiaru bezporedniego rni si jeli chodzi o element wiadomoci jak i elem
t woli. wiadomo przy zamiarze ewentualnym nie moe bowiem polega na pewnoci, e wypenia
znamiona przestpstwa, jak to jest moliwe przy zamiarze bezporednim. Natomiast wola
sprawcy nie polega na tym, e chce on popeni czyn zabroniony, lecz na tym, e na popeni
enie takiego czynu si godzi. W przypadkach konkretnych zamiar ewentualny wystpuje
zawsze obok jakiego zamiaru bezporedniego, tzn. sprawca chce osign okrelony rezultat a
lbo chce zachowywa si w okrelony sposb, a jednoczenie uwiadamia sobie, e jego zachowani
e si moe wywoa pewien skutek uboczny, tzn. wypeni znamiona okrelonego czynu zabronioneg
o, i godzi si na taki rezultat swego zachowania si. IX. Dodatkowe cechy umylnoci. Pr
zestpstwa kierunkowe Przestpstwa znamienne celem, motywem lub pobudk okrela si w nauc
e prawa karnego jako przestpstwa kierunkowe. Akcentuje si przez uywanie ten nazwy,
fakt, e sprawca dziaa z zamiarem dokadnie ukierunkowanym, co jest zwaszcza widoczne p
rzy przestpstwach znamiennych celem. Uwaa si te, e przestpstwa kierunkowe mog by pope
e tylko w zamiarze bezporednim, bowiem dziaanie w okrelonym celu, z okrelonych motyww
lub pobudek nie daje si pogodzi z charakterystycznym dla zamiaru ewentualnego god
zeniem si (nie jest to regua). Generalnie mona powiedzie, e zamiar ewentualny jest wycz
ony wtedy, gdy ze sformuowania znamion danego przestpstwa wynika, e sprawca musi ch
cie popenienia czynu zabronionego. Zachodzi to np. wtedy, gdy sformuowanie znamion
zakada pen wiedz (a nie tylko przewidywanie moliwoci) co do wypenienia przez sprawc zn
ion danego przestpstwa. Art. 278 KK (przestpstwo kradziey) w tym wypadku sprawca ma
dziaa w celu przywaszczenia, a wic musi chcie wypenienia znamion kradziey. X. Formy
nieumylnej 1. Uwagi oglne Przesank odpowiedzialnoci za przestpstwo nieumylne jest naru
szenie zasady ostronoci. Jest to element obiektywny przestpstwa nieumylnego, ktry w a
rt. 9 2 KK wyraony jest w sformuowaniu: Czyn zabroniony jest popeniony nieumylnie, jee
li sprawca, nie majc zamiaru jego popenienia, popenia go jednak na skutek niezachow
ania ostronoci wymaganej w danych okolicznociach. by Micha Birula Strona 23
2. Lekkomylno Lekkomylno polega na tym, e sprawca, wiadomie naruszajc zasady ostrono
wo popenienia czynu zabronionego przewiduje, lecz przypuszcza, e go uniknie. Lekkomyl
no zawiera ten sam element co zamiar ewentualny przewidywanie moliwoci. Rni j od zami
u ewentualnego przypuszczenie sprawcy, e jego dziaanie nie wypeni znamion czynu zab
ronionego. Przy lekkomylnoci czynimy wic sprawcy zarzut z tego, e uwiadamiajc sobie ni
eostrony charakter swego zachowania si, nie skorygowa go ani nie zaniecha, lecz licz
y na uniknicie popenienia czynu zabronionego. 3. Niedbalstwo Niedbalstwo polega na
tym, e sprawca moliwoci popenienia czynu zabronionego nie przewiduje, chocia moe j prze
widzie. W przeciwiestwie do lekkomylnoci okrelanej jako wiadoma wina nieumylna mamy tu
do czynienia z niewiadomoci moliwoci popenienia czynu zabronionego. Inaczej ni przy om
onych ju formach winy nie ma tu wic adnych przey psychicznych, z ktrych robimy sprawcy
zarzut. Przeciwnie w wypadku niedbalstwa zarzucamy sprawcy, e nie wykorzysta swyc
h moliwoci intelektualnych i dlatego nie zmieni swego nieostronego zachowania si, co
w rezultacie doprowadzio do wypenienia znamion przestpstwa nieumylnego. Gdy sprawca
sam ograniczy swoje moliwoci przewidywania popenienia czynu zabronionego (wg Buchay)
nie naley uwzgldnia ograniczenia zawinionego przez sprawc, ktry spowodowa je, np. pijc
alkohol. XI. Wina mieszana (kombinowana) Art. 9 3 KK przewiduje jeszcze jedn form
winy, mianowicie win mieszan. Mieszany charakter winy polega na tym, e cz znamion prze
stpstwa objta jest zamiarem sprawcy, a druga cz tylko win nieumyln. Zgodnie z art. 9
K dotyczy to tylko przestpstw umylnych kwalifikowanych przez okrelone nastpstwo. Prz
ykadem mog tutaj by kwalifikowane typy przestpstwa udziau w bjce lub pobiciu (art. 158
2 i 3 KK). Przestpstwa popenione z winy mieszanej traktuje si w sumie jako przestps
twa umylne, tzn. we wszystkich tych przypadkach, gdy ustawa wie pewne skutki z umyln
ym charakterem przestpstwa, dotyczy to take tych przestpstw. XII. Przedmiot przestps
twa 1. Uwagi oglne Przestpstwo jako czyn spoecznie szkodliwy godzi w istotne dla sp
oeczestwa dobra prawne, takie jak np. ycie czy zdrowie. Mwimy, e dobra te s przedmiote
m przestpstwa. Przestpstwo stanowi zamach na nie i dlatego, patrzc od strony przestp
stwa nazywamy je przedmiotem zamachu, a patrzc od strony prawa karnego, nazywamy
je przedmiotem ochrony. Niektre przepisy czci szczeglnej Kodeksu Karnego, opisujc typ
przestpstwa, wskazuj jednoczenie przedmiot ochrony, np. art. 189 KK wymienia wrd zna
mion wolnoci jako dobro by Micha Birula Strona 24
prawne chronione tym przepisem. Najczciej jednak przedmiot przestpstwa nie naley do
jego ustawowych znamion. Ustali, co jest dobrem chronionym przez dany przepis kar
ny, moemy na podstawie tytuu rozdziau albo przed odtworzenie motyww ustawodawcy. 2.
Podzia przestpstw ze wzgldu na przedmiot ochrony Typy przestpstw moemy podzieli na trz
y grupy: 1. Przestpstwa polegajce na naruszeniu dobra prawnego zalicza si tu typy p
rzestpstw, do ktrych znamion naley uszczerbek wyrzdzony okrelonemu dobru prawnemu, np
. zabjstwo czy pozbawienie wolnoci. 2. Przestpstwa polegajce na naraeniu dobra prawne
go na konkretne niebezpieczestwo do tej grupy zalicza si przestpstwa, przy ktrych do
znamion naley skutek w postaci stanu konkretnego niebezpieczestwa dla dobra prawn
ego, np. spowodowanie niebezpieczestwa poaru (art. 164 1 KK). 3. Przestpstwa abstra
kcyjnego naraenia dobra prawnego przestpstwa te charakteryzuj si tym, e do ich znamio
n nie naley ani uszczerbek, ani konkretne niebezpieczestwo dla dobra prawnego. Pol
egaj one jednak na zachowaniu, ktre uwaane jest za niebezpieczne dla okrelonego dobr
a prawnego, ale to niebezpieczestwo nie naley do znamion, wic nie wymaga dowodzenia
w procesie karnym. 9. FORMY POPENIENIA PRZESTPSTWA Formy stadialne (etapy realiza
cji przestpstwa) a) Zamiar b) Przygotowanie c) Usiowanie d) Dokonanie Formy zjawis
kowe (formy wspdziaania w przestpstwie) a) Podeganie b) Pomocnictwo c) Sprawstwo d) W
spsprawstwo FORMY STADIALNE PRZESTPSTWA a) Zamiar. Czyli to co czowiek chce osign swoim
zachowaniem (dolus directus) lub przewidujc moliwo zaistnienia okrelonego zdarzenia
wskutek swojego zachowania na nie si godzi (dolus eventualis). Sam zamiar przestpn
y nie stanowi formy popenienia przestpstwa bowiem jest jedynie wewntrznym aktem wol
i. b) Przygotowanie. (art. 16 KK) To dziaanie porednio prowadzce do dokonania, ktreg
o istot jest stworzenie odpowiednich warunkw do podjcia dziaa prowadzcych bezporednio d
o dokonania (usiowania albo dokonania). Rzeczowe moe polega na a) uzyskaniu lub prz
ysposobieniu rodkw do popenienia przestpstwa, b) zbieraniu informacji, c) sporzdzeniu
planu dziaania (czynnoci zewntrzne postrzegalne dla osb trzecich)
by Micha Birula
Strona 25
Porozumienie polega na wejciu w pewien stosunek z inn osob lub osobami, ktrego treci j
est wsplne popenienie przestpstwa. Skada si na ni: a) wsplne podjcie decyzji b) omwie
rl Karalno Przygotowania. 1. W wietle (art. 17 1 KK) w przypadku gdy kto dobrowolnie
odstpi od przygotowania, a w szczeglnoci zniszczy przygotowane rodki, lub zapobieg skor
zystaniu z nich w przyszoci, nie podlega karze. 2. W wietle (art. 17 1 zd. 2 KK)war
unkiem bezkarnoci jest nadto podjcie istotnych stara zmierzajcych do zapobieenia doko
naniu. c) Usiowanie. (art. 13 KK) Odpowiada za usiowanie, kto w zamiarze popenienia
czynu zabronionego swoim zachowaniem si zmierza bezporednio do dokonania, ktre jedn
ak nie nastpuje - zamiar (etap zaistnienia zamiaru bezporedniego poredni w kwestii s
pornej) - zachowanie przestpne (etap dziaania lub zaniechania) - bezporednio (etap bl
iski dokonaniu) pocztkuje realizacj ostatecznych znamion przestpstwa - brak dokonan
ia oznacza brak realizacji ostatecznych znamion przestpstwa (np. nie osignito skutk
u) Rodzaje Usiowania. - usiowanie chybione i zatamowane (np. sprawcy w realizacji
skutku przeszkodziy osoby trzecie) - usiowanie ukoczone (gdy sprawca wykona wszystki
e zakadane czynnoci) i nieukoczone (gdy sprawca wykona tylko cz zakadanych) - usiowan
walifikowane (gdy sprawca chcc osign jeden skutek spowodowa inny) - usiowanie udolne (
gdy istnieje realna szansa na dokonanie skutku) i nieudolne (gdy sprawca dziaa na
prno cho tego nie wie) Karalno Usiowania. 1.W wietle (art. 14 KK) Kar za usiowanie s
ierza w granicach zagroenia przewidzianego dla danego przestpstwa. W wietle (art. 5
3 2 KK) brak dokonania moe stanowi okoliczno agodzc. 2. W wietle (art. 15 1) w prz
gdy kto dobrowolnie odstpi od dokonania lub zapobiegnie skutkowi, nie podlega kar
ze. W przypadku bezskutecznego starania si o zapobieenie skutkom usiowania KK przew
iduje nadzwyczajne zagodzenie kary. * Dobrowolno zachodzi wtedy, gdy w ocenie spraw
cy mg on czynu dokona ale z tego zrezygnowa. d) Dokonanie. Aby okrelone zachowanie czo
wieka byo karalne musi by dokonane a wic spenia wszystkie przewidziane ustawowo znami
ona (w przypadku przestpstw skutkowych take powodowa okrelony ustawowo skutek). Jeli
zachowanie takich warunkw nie spenia mamy do czynienia jedynie z usiowaniem. FORMY
ZJAWISKOWE PRZESTPSTWA a) Podeganie. (art. 18 2 KK) Polega na nakanianiu innej osob
y do dokonania czynu zabronionego. Moe to nastpi w dowolnej formie (np. namawiania,
nalegania, proby itp.) Istot podegania jest to, e jego rezultatem jest zaistnienie
zamiaru co do dokonania czynu zabronionego, u osoby nakanianej. Nie jest podeganie
m prowokacja. - podeganie moe by nastpi jedynie w zamiarze bezporednim i tylko przez d
ziaanie - podeganie zmierza do nakonienia osoby do czynu zabronionego (tak wic podega
cz bdzie ponosi odpowiedzialno nawet jeli sprawcy wykonawczemu nie zostanie przypisan
a wina) by Micha Birula Strona 26
b) Pomocnictwo. (art. 18 3 KK) Polega na uatwianiu innej osobie dokonania czynu z
abronionego poprzez dostarczanie narzdzi, rodku przewozu lub poprzez udzielanie ra
d lub informacji. - pomocnictwo moe nastpi z dziaania albo z zaniechania (przy czym
tu wymagane jest istnienie szczeglnego obowizku na pomocniku niedopuszczenia do cz
ynu zabronionego). (np. celnik) - pomocnictwo moe nastpi w zamiarze bezporednim albo
ewentualnym - pomocnictwo moe nastpi przed lub w czasie dokonania czynu zabronione
go przez sprawc wykonawczego (w przypadku pomocy udzielonej po dokonaniu czynu za
bronionego mamy do czynienia z poplecznictwem) Karalno podegania i pomocnictwa. (ar
t. 19 1 KK) Sd wymierza za podeganie lub pomocnictwo kar w granicach zagroenia przew
idzianego za sprawstwo (przy czym przy pomocnictwie dopuszczalne jest nadzwyczaj
ne zagodzenie kary). Jeli zachowanie skoczyo si na usiowaniu to sprawca podegania lub p
omocnictwa bdzie odpowiada jak za usiowanie. * Prowokator czyli osoba ktra nakania do
czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko nakanianemu postpowania odpowiada
jak podegacz c) Sprawstwo. To najoglniej rzecz ujmujc dokonanie przestpstwa. Mona wy
rni jego nastpujce formy: - indywidualne wykonawcze to takie gdzie jedna osoba wypenia
wasnym zachowaniem wszystkie znamiona czynu zabronionego - wspsprawstwo (patrz niej
) to sprawstwo wsplne i w porozumieniu z inn osob w celu wsplnego popenienia czynu. -
sprawstwo kierownicze to takie gdzie kto kieruje (w sposb peny) wykonaniem przez k
ogo czynu zabronionego - sprawstwo przez polecenie - to sprawstwo wykonawcze uwar
unkowane poleceniem wydanym osobie podlegej/zalenej d) Wspsprawstwo. Porozumienie mu
si nastpi przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego. Forma porozumienia je
st dowolna, najwaniejsza jest bowiem akceptacja wsplnego popenienia przestpstwa. Spr
awcy ponosz odpowiedzialno za cao uzgodnionej akcji przestpnej (a nie tylko za jej cz
natomiast nie ponosz wspodpowiedzialnoci za ekscesy uczestnikw. Nie jest wspsprawstwem
dziaanie bez porozumienia nawet jeli nastpuje ono w tym samym miejscu, czasie i ok
olicznociach. Teorie wspsprawstwa. (rozstrzygaj o zrnicowaniu midzy wspsprawstwem a p
nictwem) - teoria obiektywna (wspsprawc jest ten, kto realizuje co najmniej 1 istot
ne znami czynu zabronionego) - teoria subiektywna (istotne jest tu zamiar przestpn
y a) jeeli obejmuje jedynie udzielenie pomocy b) jeeli obejmuje udzia sprawczy) - t
eorii porednia (wspsprawc jest ten, kto w sposb istotny (decydujcy) przyczyni si do ws
ej realizacji przestpstwa)
by Micha Birula
Strona 27
12. Wyczenie winy I. Niepoczytalno Zgodnie z art. 311 KK : Nie popenia przestpstwa, k
, z powodu choroby psychicznej, upoledzenia umysowego lub innego zakcenia czynnoci ps
ychicznych, nie mg w czasie czynu rozpozna jego znaczenia lub pokierowa swoim postpow
aniem. Taki stan prawny sprawcy nosi nazw niepoczytalnoci. Niepoczytalno jest okolic
znoci wyczajc win, a jej ustalenie oparte musi by kadorazowo na opiniach biegych psy
. Przyczyn niepoczytalnoci moe by upoledzenie umysowe, choroba psychiczna, lub inne za
kcenia czynnoci psychicznych, a skutki takiego stanu dotykaj sfery intelektu bd sfery
woli, bd obu tych sfer. Przesanki te musz wystpowa w czasie popenienia czynu zabronione
go. II. Poczytalno ograniczona Midzy pen poczytalnoci sprawcy a jego niepoczytalnoci
uj stany porednie, w ktrych wystpuj stany porednie , w ktrych poczytalno nie jest wy
lecz jest ograniczona. Ograniczenie poczytalnoci nie wycza winy, a jedynie ja umnie
jsza. Ma ono wpyw na karalno, z moliwoci nadzwyczajnego zagodzenia kary, gdy wystpuje
stopniu znacznym. Ograniczenie poczytalnoci jest wic stopniowalne , std rny jest jego
wpyw na wymiar kary; zawsze jednak-jako okoliczno zmniejszajca win- jest to czynnik a
godzcy kar. III. Wprowadzenie si w stan odurzenia Art. 31 par.3 k.k. stanowi: przepi
sw par.1 i par.2 nie stosuje si, gdy sprawca wprawi si w stan nietrzewoci lub odurzeni
a powodujcy wyczenie lub ograniczenie poczytalnoci, ktre przewidywa lub mg przewidzie
awca taki odpowiada jak osoba w peni poczytalna, jeeli spenione zostay nastpujce warun
ki: a. sprawca wprawi si w stan odurzenia dobrowolnie dobrowolne i wiadome picie al
koholu lub zaywanie narkotykw. Warunek ten nie bdzie speniony jeeli kto zostanie np. p
rzemoc zmuszony do wypicia alkoholu, lub gdy wstrzyknie si mu rodek odurzajcy. b. pr
zewidywa lub mg przewidzie, e stan odurzenia moe spowodowa u niego wyczenie lub ogran
nie poczytalnoci chodzi tu o przewidywanie lub moliwo przewidywania, e skutkiem wpraw
ienia si w taki stan bdzie wyczenie poczytalnoci lub jej ograniczenie. IV. Stan nietr
zewoci Definicja zawarta jest w ustawie z 1982 roku o wychowaniu w trzewoci i przeci
wdziaaniu alkoholizmowi. Stan po uyciu alkoholu zachodzi gdy zawarto alkoholu w orga
nizmie wynosi lub prowadzi do stenia we krwi od 0.2 do 0.5 promila alkoholu lub do
obecnoci w wydychanym powietrzu od 1.1 mg do 0.25 mg alkoholu w jednym dm. Stan
nietrzewoci - zachodzi gdy zawarto alkoholu we krwi wynosi lub prowadzi do stenia powye
j 0.5 promila alkoholu albo obecnoci w wydychanym powietrzu powyej 0.25 mg alkohol
u w 1 dm. by Micha Birula Strona 28
V. Bd co do faktu Bd co do okolicznoci nalecych do znamion czynu zabronionego powoduje,
e sprawcy nie mona przypisa przestpstwa umylnego objtego tymi znamionami, co w konsek
wencji wycza umylno. Jeeli np. kto zabiera cudz rzecz w przekonaniu, i stanowi ona je
sno, to nie mona postawi mu zarzutu kradziey, ktra polega na celowym zaborze cudzej rz
eczy w celu przywaszczenia lub jeeli kto na polowaniu w warunkach sabej widocznoci od
da miertelny strza do czowieka bdc przekonanym, e strzela do zwierzyny nie mona mu post
awi zarzutu zabjstwa. W takim przypadku naley zbada genez bdu, a wiec czy sprawca docho
wa odpowiednich regu ostronoci, a wic czy jego bd by zawiniony, czy te nie. Jeeli uz
jego bd by zawiniony, poniewa by wynikiem lekkomylnoci lub niedbalstwa to w gr wchodz
odpowiedzialno za przestpstwo nieumylne. Bd co do faktu moe przybra rne formy: -erro
ersona-sprawca zabi osob B, biorc j za osob A. Skoro jednak przedmiotem ochrony(zamac
hu) w przestpstwie zabjstwa jest czowiek, to w takim przypadku bd sprawcy nie bdzie is
totny z punktu widzenia jego odpowiedzialnoci. -aberatio iktus vel iactus(zboczen
ie dziaania)- sprawca chcia zabi Prezydenta lecz chybi i zabi osob z jego ochrony. W t
akim przypadku naleayby jednak przyj kumulatywn kwalifikacj prawn: usiowanie zabjstwa
zydenta w zwizku z zabjstwem innego czowieka. -error In faciendo(bd co do przebiegu z
wizku przyczynowego-jeeli np. sprawca w zamiarze zabjstwa odda miertelny strza do ofia
ry, lecz nie bdc pewny skutku wrzuci j martw do rzeki, aby j utopi. Taki bd sprawcy c
przyczynowoci skutku jest oczywicie bez znaczenia. VI. Niewiadomo bezprawnoci czynu (
bd co do prawa) Bd moe dotyczy take bezprawnoci czynu, a wic jego oceny prawnej. Nie
owi problemu gdy bd polega na urojeniu sobie bezprawnoci czynu, ktry w istocie nie j
est sprzeczny z prawem(przestpstwo urojone, delictum putativum). Inna jest sytuac
ja, kiedy sprawca nie zdaje sobie sprawy, e przedsibrany przez niego czyn jest zab
roniony przez prawo karne, a wic gdy ma miejsce niewiadomo bezprawnoci czynu. W prawi
e karnym opartym na zasadzie winy sytuacje, gdy bd sprawcy by usprawiedliwiony albo
nie mona go byo unikn, musz wpywa na wyczenie lub umniejszenie winy. Do bytu przest
umylnego niezbdna jest nie tylko wiadomo okolicznoci objtych zespoem przedmiotowych zn
ion czynu zabronionego, lecz take wiadomo przestpnoci tego czynu, ktry sprawca chce pop
eni lub z ktrego popenieniem si godzi. Konsekwencj tej koncepcji w wypadku niewiadomoc
bezprawnoci jest wyczenie umylnoci, a wic moliwo odpowiadania jedynie za przestpstwo
ylne, jeeli niewiadomo bezprawnoci jest przez sprawc zawiniona tzn. bya wynikiem lekko
noci lub niedbalstwa. VII. Bd co do kontratypu lub okolicznoci wyczajcej win Kodeks Ka
y w art. 29 odrbnie uregulowa kwesti tego bdu . Wg tego przepisu, nie popenia przestpst
wa, kto dopuszcza si czynu zabronionego w usprawiedliwionym bdnym przekonaniem, e za
chodzi tu jedna z tych okolicznoci. by Micha Birula Strona 29
Gdy bd taki nie jest usprawiedliwiony, sprawca odpowiada na normalnych zasadach, m
oliwe jest jednak zastosowanie nadzwyczajnego zagodzenia kary. VIII. Rozkaz przeoone
go Najistotniejszym elementem dyscypliny wojskowej jest obowizek wykonywania prze
z podwadnych rozkazw przeoonych. Wag tego obowizku podkrela si w prawie karnym przez t
rzenie typw przestpstw polegajcych na odmowie wykonania rozkazu (art. 344 KK) czsto
zagroony tych surowymi karami. Jednak nie mona wymaga od onierzy absolutnego posuszestw
a (tzw. Koncepcja lepych bagnetw). Nie mona rwnie da onierzom prawa i naoy obowizk
ania kadego rozkazu pod ktem jego legalnoci (tzw. Koncepcja mylcych bagnetw) i rozstrz
ygania za kadym razem, czy rozkaz wykona. Polskie prawo karne przyjmuje w tym zakr
esie w art. 318 KK koncepcj umiarkowanego posuszestwa. Zgodnie z tym przepisem, onierz
dopuszczajcy si czynu zabronionego, bdcego wykonaniem rozkazu nie popenia przestpstwa,
chyba e wykonujc rozkaz, umylnie popenia przestpstwo. Wykonawca przestpnego rozkazu o
dpowiada wic, jeeli chce popeni czyn zabroniony (zamiar bezporedni) albo przewiduje m
oliwo wypeniania znamion czynu zabronionego i si na to godzi (zamiar ewentualny). Art
. 115 18 KK zawiera definicj rozkazu, zgodnie z ktr jest to polecenie okrelonego dzi
aania lub zaniechania wydane subowo onierzowi przez przeoonego lub uprawnionego onier
tarszego stopniem. Musi by to polecenie subowe nie tylko co do formy, ale rwnie meryt
orycznie musi ono dotyczy spraw subowych. 13. Znikoma spoeczna szkodliwo czynu Wg art.
1 2 KK nie stanowi przestpstwa czyn, ktrego spoeczna szkodliwo czynu jest znikoma. C
hodzi tu oczywicie o czyn, ktry wypenia znamiona przestpstwa, ale przez sw nietypowo me
rytorycznie nie zasuguje na to, by potraktowa go jako przestpstwo. Znikoma spoeczna
szkodliwo konkretnego czynu nie oznacza, e jest on czynem spoecznie pozytywnym. Moe t
ak by, zwaszcza gdy czyn nie jest spoecznie szkodliwy w adnym stopniu lub wrcz jest s
poecznie poyteczny. Jednake najczciej chodzi tu o czynu, ktre nie stanowi wprawdzie prz
estpstwa, ale mog by jednak potraktowane jako podstawa innego rodzaju odpowiedzialn
oci (np. dyscyplinarnej). Istotnym problemem jest, wedug jakich kryteriw ocenia stop
ie spoecznej szkodliwoci. Kodeks Karny zawiera co do tej kwestii specjalny przepis.
Jest nim art. 115 2 KK, wg ktrego sd przy ocenie spoecznej szkodliwoci czynu bierze
pod uwag: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Rodzaj i charakter naruszonego dobra, Rozmiary wy
rzdzonej lub grocej szkody, Sposb i okolicznoci popenienia czynu, Wag naruszonych przez
sprawc obowizkw, Posta zamiaru, Motywacj sprawcy, Rodzaj naruszonych regu ostronoci i
topie ich naruszenia.
by Micha Birula
Strona 30
Jest to katalog zamknity. Prawodawca przed wyliczeniem uy zwrotu w szczeglnoci. W katal
ogu tym znajduj si zarwno kryteria przedmiotowe jak i kryteria podmiotowe (posta zam
iaru, motywacja sprawcy). Trzeba podkreli ze stosowanie art. 1 2 KK przez organy p
rokuratury i sdy powinno si opiera na ocenie konkretnego czynu. Nie moe ono natomias
t polega na kwestionowaniu generalnej oceny danej kategorii czynw, dokonywanej prz
ez ustawodawc. 14. Zbieg przestpstw i przepisw ustawy I. Zbieg przestpstw. Kara czna 1
. Przesanki zbiegu przestpstw O zbiegu przestpstw mwimy wtedy, gdy ten sam sprawca p
openia dwa przestpstwa lub wicej. Polski kodeks karny traktuje jako zbieg przestpstw
tylko tak sytuacj w ktrej sprawca popenia dwa lub wicej przestpstw w okrelonym czasie,
tzn. przed wydaniem pierwszego z wyrokw, nawet nieprawomocnego, za ktrekolwiek z
tych przestpstw (art. 85 KK). 2. Wymiar kary cznej Systemy wymierzania kary cznej: Sy
stem kumulacji zwyke zsumowanie kar wymierzonych za poszczeglne przestpstwa. System
absorpcji najsurowsza z kar pochania pozostae. System aspiracji zaostrzenie najsu
rowszej wymierzonych kar. System mieszany Do systemu mieszanego naley system wymi
aru kary cznej przewidziany w polskim prawie karnym (art. 85 92 KK). Przewiduje w
zasadzie czenie kar tego samego rodzaju (pozbawienie wolnoci z pozbawienie wolnoci,
grzywn z grzywn, itd.). Art. 86 KK przewiduje dwie grne i jedn doln granic kary cznej.
ara czna nie moe by nisza od najwyszej z wymierzonych kar (minimum), nie moe by wysza
sumy kar wymierzonych (I maksimum), II maksimum jest okrelone oddzielnie dla kadeg
o rodzaju kary. Przy grzywnie jest to 540 stawek dziennych, przy kae ograniczenia
wolnoci 18 miesicy, przy kae pozbawienia wolnoci 15 lat. Szczeglne zasady dotycz pewn
ych sytuacji wymierzania cznej kary grzywny i kary ograniczenia wolnoci. W odniesie
niu do grzywny orzekanej obok kary pozbawienia wolnoci lub ograniczenia wolnoci z
warunkowym zawieszeniem ich wynikania (art. 71 1 KK) obowizuj inne granice maksyma
lne. Przy wymierzaniu cznej kary grzywny sd okrela na nowo wysoko stawki dziennej, ktra
nie moe przekracza najwyszej ustalonej poprzednio (art. 86 2 KK). Podobnie, wymier
zajc kar czn ograniczenia wolnoci, sd okrela na nowo wymiar pracy na cele spoeczne al
ysoko potrce, z tym e obowizki wymienione w art. 36 2 KK stosuje si chociaby zostay
zone tylko za jedno ze zbiegajcych si przestpstw (art. 86 3 KK). Zasady wymiaru kary
cznej stosuje si zarwno wtedy, gdy sprawy o wszystkie zbiegajce si przestpstwa rozstrz
ygane s w jednym procesie, jak te wtedy gdy za poszczeglne przestpstwa orzeczono kar
y w rnych postpowaniach i zachodzi potrzeba orzeczenia tzw. Wyroku cznego.
by Micha Birula
Strona 31
W wydaniu wyroku cznego nie stoi na przeszkodzie, e kary za zbiegajce si przestpstwa z
ostay ju w caoci lub w czci wykonane (art. 92 KK).
3. Cig przestpstw Instytucja cigu przestpstw zostaa wprowadzona po praz pierwszy do K
K w 1997 roku w art. 91 KK. Cig przestpstw polega na tym, e: Sprawca popenia dwa prz
estpstwa lub wicej, W krtkich odstpach czasu, W podobny sposb, Zanim zapad pierwsz
rok, chociaby nieprawomocny, za ktrekolwiek z tych przestpstw. Podobny sposb popenien
ia polega nie tylko na tym, e chodzi o t sam czynno czasownikow, np. nie moe jeden czyn
polega na kradziey a drugi na przywaszczeniu, trzeci na kradziey z wamaniem, czyli k
onieczne jest tu zastosowanie tej samej kwalifikacji prawnej. Jednak obok tosamoci
kwalifikacji prawnej istnie musi podobiestwo faktycznego sposobu popenienia, np. s
posb nie jest faktycznie podobny, jeeli jedna kradzie jest kradzie kieszonkow, a druga
kradzie towaru w sklepie samoobsugowym. Pojcia krtkich odstpw czasu Kodeks Karny nie p
recyzuje, pozostawiajc to organom stosujcym prawo w konkretnych sprawach. W doktry
nie dotyczcej przestpstwa cigego postulowano by rozumie przez to odstp nie duszy ni p
Jeeli zachodzi cig przestpstw, sd orzeka jedn kar na podstawie przepisu, ktrego znamio
na kade z tych przestpstw wyczerpuje, w wysokoci do grnej granicy ustawowego zagroeni
a zwikszonego po poow (art. 91 1 KK). 4. Zbieg kar W sytuacji, gdy pewne kary nie p
odlegaj czeniu, mamy do czynienia z tzw. Zbiegiem kar, ktre wwczas wykonywane s kolejn
o, co sprowadza si do ich zsumowania. 5. Pozorny (pomijalny) zbieg przestpstw Zbie
g przestpstw naley odrni od tzw. pozornego zbiegu przestpstw, tj. od sytuacji w ktre ma
j pewne podobiestwo do zbiegu przestpstw, ale przy bliszej analizie okazuje si, e tego
zbiegu nie ma. Pojciem tym obejmuje si rwnie sytuacje, w ktrych zbieg przestpstw w pr
awdzie zachodzi, ale w drodze decyzji ustawodawcy lub pewnej utartej praktyki tr
aktuje si je jako przypadki wystpowania jednego tylko czynu, pomijajc fakt wystpowan
ia zbiegu. Dlatego w literaturze prawa karnego, obok nazwy pozorny zbieg przestpst
w uywa si te nazwy pomijalny zbieg przestpstw. 6. Przestpstwo cige Kodeks karny z 19
u w art. 12 ustanawia i definiuje pojcie przestpstwa cigego. Wg definicji z art. 12
KK z przestpstwem cigym mamy do czynienia, gdy sprawca dopuci si: 1. W krtkich odstpac
czasu, 2. Dwch lub wicej zachowa, 3. W wykonywaniu z gry powzitego zamiaru. by Micha B
irula Strona 32
Pojcie krtkie odstpy czasu nie zostao w KK sprecyzowane. Jednak w orzecznictwie SN prz
yjto, e mog by to nawet odstpy kilkumiesiczne, a jeli chodzi o prawo skarbowe przyjto,
jest to okres do 6 miesicy. W razie zamachu na dobro osobiste warunkiem cigoci przes
tpstwa jest take tosamo pokrzywdzonego. Przy spenieniu wyej wymienionych przesanek tak
dwa zachowania lub wicej uwaa si za jeden czyn zabroniony. Sens instytucji przestps
twa cigego tumaczy si dwoma rodzajami argumentw. Z jednej strony ujcie pewnego acucha
iaa jako przestpstwa cigego ma lepiej oddawa wag tego, czego si sprawca dopuci. Z dr
strony, instytucja przestpstwa cigego ma sens praktyczno procesowy, co uatwia prac or
ganw cigania i sdw. Zrezygnowanie z niej oznaczaoby konieczno wymierzania kary za poszc
zeglne czyny skadajce si na przestpstwo cige, a nastpnie wymierzenie kary cznej, co
ikszej liczbie czynw jest w praktyce uciliwe. II. Zbieg przepisw ustawy 1. Definicja
Zbieg przepisw ustawy zachodzi wtedy, gdy jeden czyn wypenia znamiona dwch lub wicej
przestpstw, np. zgwacenie osoby poniej 15 lat narusza art. 197 i 200 KK. W przypad
kach tego typu stosuje si w niektrych ustawodwastwach konstrukcj tzw. idealnego zbi
egu przestpstw. Polega ona na przyjciu, e sprawca dopuci si tylu przestpstw, ile przepi
sw karnych naruszy. W niektrych systemach prawnych prowadzi to w rezultacie do potr
aktowania sytuacji jako zbiegu przestpstw i kary cznej. 2. Kumulatywna kwalifikacja
czynu Polskie prawo karne nie przyjo koncepcji idealnego zbiegu przestpstw. W art.
11 1 KK dobitnie podkrela, e ten sam czyn moe stanowi tylko jedno przestpstwo. Skaza
e nastpuje za jedno z przestpstw, ale w kwalifikacji prawnej czynu wymienia si wszy
stkie naruszone przepisy. Zgodnie z art. 11 3 KK kar wymierza si na podstawie prze
pisu przewidujcego kar najsurowsz. Nie stoi to na przeszkodzie orzeczenia innych rod
kw przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegajcych si przestpstw. 3. Po
zorny zbieg przepisw Przypadki, kiedy pozorny zbieg przepisw nie zachodzi mog mie ch
arakter bardzo skomplikowany. Wycignicie wniosku, e mamy do czynienia z pozornym zb
iegiem przepisw ustawy wymaga posuenia si pewnymi reguami wyczenia zbiegu przepisw. Re
te s nastpujce: 1. Wyczenie przepisu oglnego przez przepis szczeglny jeeli jaki pr
karny ma w stosunku do innego przepisu karnego charakter przepisu szczeglnego, tj
. okrela typ przestpstwa odznaczajcy si pewnymi cechami specyficznymi w porwnaniu z t
ypem sformuowanym oglnie, to ma ono pierwszestwo przed przepisem oglnym, a wic w rezu
ltacie do zbiegu przepisw nie dochodzi. by Micha Birula Strona 33
Np. jeeli sprawca zabija czowieka pod wpywem silnego wzburzenia usprawiedliwionego
okolicznociami, to wyczerpuje znamiona przestpstwa z art. 148 4 KK (zabjstwo w afek
cie). Art. 148 4 jest przepisem szczeglnym wobec art. 148 1 KK. 2. Wyczenie przepis
u pochonitego przez przepis pochaniajcy chodzi tu o sytuacj, gdy konkretny czyn wycze
rpuje znamiona jednego przestpstwa, a jednoczenie fragment tego czynu wyczerpuje z
namiona innego przestpstwa. 3. Wyczenie przepisu posikowego przez przepis gwny regua
dotyczy do rzadkich w prawie karnym sytuacji, gdy ustawodawca traktuje jaki przepi
s karny jako rezerwowy, posikowy. Przepis ten pozostaje w tym sensie w rezerwie, e
stosuje si go tylko wtedy, gdy czyn nie moe by zakwalifikowany z innego przepisu.
Ten drugi przepis nazywamy wwczas przepisem gwnym. Rozdzia III. Nauka o karze, rodkac
h karnych i rodkach zabezpieczajcych. 15. Zagadnienia wstpne I. Pojcie kary Kara, ka
ra za przestpstwo, kara kryminalna- to przewidziana przez prawo karne konsekwencj
a popenienia przestpstwa, ktra zawiera okrelon przez to prawo dolegliwo i w ktrej wyra
i dezaprobata popenienia czynu i jego sprawcy. Kara za przestpstwo wymierzana jest
w imieniu pastwa przez specjalnie do tego powoane organysdy, w specjalnym regulowan
ym przez prawo karne procesowe postpowaniu, w ktrym zagwarantowane s prawa osoby os
karonej i zapewniona jest bezstronno rozstrzygni. Treci kary kryminalnej jest pozbawien
ie lub umniejszenie dbr osobistych, takich jak wolno, cze prawa obywatelskie, wasno, a
o niedawna ycie. Wyczn podstaw stosowania kar kryminalnych jest wina ustalona i przyp
isana sprawcy przestpstwa w okrelonym przez prawo trybie. W przypadku braku winy l
ub niemonoci jej przypisania (np. nieletnio, niepoczytalno) orzekanie kar jest wyczone
wtedy moliwe natomiast jest stosowanie innych rodkw- wychowawczych, poprawczych i z
abezpieczajcych). Wymiar kar miarkowany jest stopniem zawinienia i spoecznej szkod
liwoci czynu. Kara kryminalna jest oparta na odpowiedzialnoci osobistej- nie mona o
dby kary za skazanego- jest to przestpstwo jako forma poplecznictwa (art. 239). Rwn
ie organizowanie lub przeprowadzenie publicznej zbirki na uiszczenie grzywny oraz
jej uiszczenie przez osob niebdc najblisz dla sprawcy stanowi karalne wykroczenie. Uzas
adnienie istoty i celw kary nazywa si racjonalizacj. Wyrnia si: -racjonalizacj sprawied
liwociow-kara jest odpat za popenione przestpstwo co uzasadnia jej sens i konieczno st
owania. (ksidz- art.53 kara ma nie przekracza stopnia winy, ale uwzgldnia stopie szk
odliwoci spoecznej) -celowociowa- odwouje si do spoecznie uytecznych celw kary Cele ka
okrelone stany, ktre za pomoc kary zamierza si osign. Natomiast przez funkcje kary r
umie si faktyczne skutki wywoane przez kar. Cele kary: (uwaga! Ksidz na wykadzie poda
by Micha Birula Strona 34
funkcje kary, jako te ktre u marka s celami a wczeniej zwrci uwag na rozrnienie midzy
kcj a celem.). 1) sprawiedliwociowy- kara powinna by wspmierna do cikoci przestpstwa,
tylko wtedy jest sprawiedliwa. Naley to rozumie w kontekcie wspmiernoci kary do stopni
a winy sprawcy i szkodliwoci jego czynu, a wic kategorii okrelonych i regulowanych
przez prawo. 2) prewencja indywidualna-wyraa si w wychowawczym i zapobiegawczym od
dziaywaniu na sprawc, zmierzajcym do zapobieenia jego powrotowi do przestpstwa. Cel t
en mona osign rnymi rodkami utrudnienie lub uniemoliwienie ponownego przestpstwa( ka
terminowe, pozbawienie praw), jak i wychowawcze. prewencja oglna- zapobiegawcze o
ddziaywanie na spoeczestwo. Obecnie w jej ramach akcentuje si prewencj pozytywn, ktra o
piera si na ksztatowaniu zgodnych z wymogami prawa postaw i ocen prawnych, w szcze
glnoci na utwierdzaniu spoeczestwa w przekonaniu, e prawo karne jest egzekwowane, a s
prawcy przestpstwa s sprawiedliwie karani. 3) Kompensacyjna: Naprawienie szkody wy
rzdzonej przestpstwem oraz danie satysfakcji pokrzywdzonemu- kodek karny przewiduj
e formy nawizki na rzecz pokrzywdzonego i obowizku naprawienia szkody orzekanego w
ramach probacji. Cele kary realizowane s przez zabronienie okrelonych czynw pod gr
ob kary, orzekanie kar przez sdy wobec sprawcw i wykonanie orzeczonych kar. (tak sam
o u ksidza). 16. System Kar I. Katalog Kar W polskim prawie karnym katalog gar za
wiera art. 32 KK. S to: 1. Grzywna, 2. Ograniczenie wolnoci, 3. Pozbawienie wolnoci
, 4. 25 lat pozbawienia wolnoci, 5. Doywotnie pozbawienie wolnoci. II. Kara grzywny
Wspczenie grzywna jest kar dominujc. Do jej zalet nale: wymierno, atwo w orzekan
nania. Kara ta nie odrywa skazanego od jego naturalnego rodowiska i nie powoduje
zagroenia demoralizacj. Kara ta pozbawia sprawc bezprawnej korzyci, uwiadamiajc mu nie
opacalno przestpstwa i stwarzajc mu czynnik powstrzymujcy przed ponownym jego popenieni
em. Gdy chodzi o oddziaywanie oglno prewencyjne to wynika ono z utwierdzenia w spoe
czestwie przekonania, e przestpstwo si nie opaca a sprawcy s sprawiedliwie karani. Pon
adto przy waciwym wykorzystaniu rodkw z grzywien mog one suy kompensacji szkd ponoszo
przez ofiary przestpstw. Wada- nie sam sprawca a inne osoby ponios koszt grzywny,
nadmierne grzywny mog rujnowa skazanych. (Wady i zalety w/w = wykad ) Grzywna wystp
uje jako: 1. kara samoistna orzekana na og za przestpstwa o niewielkiej szkodliwoci
spoecznej 2. kara kumulatywna orzekana obok kary pozbawienia wolnoci za przestpstwa
popenienia w celu osignicia korzyci majtkowej art. 33 & 1 i2 by Micha Birula Strona 3
5
System grzywien oparty jest na stawkach dziennych. Kar grzywny mona orzec nie tylk
o za wystpki zagroone grzywn, lecz take za wystpki zagroone kar pozbawienia do lat 5, c
hyba e sprawca by uprzednio skazany na kar pozbawienia wolnoci nie mniejsz ni 6m-ce, a
lbo dopuci si wystpku o charakterze chuligaskim, art. 58 3 i 4. Wobec sprawcw takich p
rzestpstw bezwzgldna kara pozbawienia wolnoci stanowi w ujciu kodeksu ultima ratio,
gdy w kadym wypadku, gdy sd dysponuje moliwoci wyboru rodzaju kary, moe ona by orzeczo
tylko wtedy gdy inna kara lub rodek karny nie speni celw kary, art. 58 1. Nie naley
orzeka grzywny, gdy warunki ekonomiczne uniemoliwiaj sprawcy jej uiszczenie i zach
odziaby konieczno wykonywania zastpczej kary pozbawienia wolnoci, art. 58 2. Niemono
zczenia grzywny wynika moe z pniejszych okolicznoci ksztatujcych sytuacj majtkow i o
sprawcy po skazaniu na t kar, kodeks karny wykonawczy przewiduje moliwo pracy na rach
unek grzywny, jej odroczenie i rozkadanie na raty a w niektrych wypadkach nawet um
orzenie. Art.69 1 jest moliwo warunkowego zawieszenia wykonania grzywny orzeczonej
jako kara samoistna, co moe by uzasadnione zwaszcza wtedy, gdy sd orzeka obowizek nap
rawienia przez sprawc szkody wyrzdzonej pokrzywdzonemu. W wypadku zawieszenia grzy
wny ma miejsce rezygnacja z egzekucji grzywny w razie pozytywnego upywu okresu prb
y (zatarcie skazania z mocy ustawy art. 76) Wedug art. 33 1 KK najnisza liczba sta
wek grzywny wynosi 10, najwysza 360, z tym e przepis szczeglny moe wyznaczy inn liczb s
tawek dziennych, w szczeglnoci nisz grn granic (np. 180 stawek orzekanych w razie warun
kowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolnoci art. 71 1 KK). W wypadku na
dzwyczajnego obostrzenia kary oraz orzeczenia cznej kary grzywny za zbiegajce si prz
estpstwa, kar t wymierza mona do wysokoci 540 stawek dziennych, (art. 38 2 i art. 86
). Wymiar kary grzywny w systemie stawek dziennych nastpuje w dwch etapach: 1. orz
eka si liczb stawek dziennych stosownie do szkodliwoci popenionego czynu i winy spra
wcy 2. ustala si wysoko jednej stawki dziennej przy uwzgldnieniu dochodw sprawcy, jeg
o sytuacji rodzinnej i moliwoci zarobkowych, art. 33 1 i 3 Wysoko stawki dziennej us
talana jest indywidualnie w granicach od 10 do 2000, art. 33 3. W kodeksie nie j
est przewidziana obligatoryjnie grzywna obok kary pozbawienia wolnoci, mona j orzec
, jeeli sprawca dopuci si czynu w celu osignicia korzyci majtkowej lub gdy korzy tak
t. 33 2). III. Kara ograniczenia wolnoci Celowo kary ograniczenia wolnoci konieczne
jest utrzymanie kary poredniej pomidzy pozbawieniem wolnoci a grzywn. Kara ogranicze
nia wolnoci wymierzana jest od 1 miesica do 12 miesicy (art.34 1) i polega przede w
szystkim na nieodpatnie kontrolowanej pracy spoecznie uytecznej we wskazanym przez
sd zakadzie, placwce suby zdrowia, opieki spoecznej lub na rzecz organizacji nioscej po
moc charytatywn- w wymiarze od 20 do 40 godzin miesicznie (art.35 1). W stosunku d
o osoby zatrudnionej mona orzec potrcenia od 10 do 25% wynagrodzenia na rzecz Skar
bu Pastwa albo ma cel spoeczny wskazany przez sd, art. 35 2. W czasie odbywania kar
y skazany nie moe zmieni miejsca staego pobytu bez zgody sdu i ma obowizek udzielania
wyjanie dotyczcych przebiegu odbywania kary, art. 34 2 . by Micha Birula Strona 36
W celu zwikszenia wychowawczego oddziaywania, ale i kontroli nad sprawc przewidzian
o rwnie moliwo dozoru kuratorskiego oraz naoenia na skazanego obowizkw probacyjnych w
taci: A) przeproszenia pokrzywdzonego b) wykonanie obowizku oenia na utrzymanie inn
ej osoby c) powstrzymania si od naduywania alkoholu lub innych rodkw odurzajcych d) n
aprawienie w caoci lub czci wyrzdzonej szkody ( art. 362 w zw. z art. 721 pkt. 2 3 lub
5 oraz 2). Przed naoeniem wymienionych obowizkw naley wysucha skazanego, art. 363 w z
art.74, przy czym obowizek naprawienia szkody moe by naoony tylko wtedy, gdy nie zos
ta on orzeczony jako rodek karny na podst. Art. 46 1. Moliwo warunkowego zawieszenia w
ykonania tej kary na okres prby od roku do 3 lat, art., 69 i 70 KK. Kodeks przewi
duje moliwo skrcenia ograniczenia wolnoci po odbyciu przez skazanego poowy kary, jeeli
w tym czasie przestrzega porzdku prawnego, sumiennie wykonywa spoecznie uyteczn prac or
az spenia inne naoone na niego obowizki, W takim wypadku uwaa si orzeczon kar za wyko
art. 83). IV. V. Kara pozbawienia wolnoci, 25 lat pozbawienia wolnoci. Doywotnie po
zbawienie wolnoci. Podstawowym celem wykonania kary pozbawienia wolnoci jest idea
resocjalizacji- oddziaywania, ktre korzystnie wpywa na jego osobowo, powstrzymujc go p
rzed powrotem do przestpstwa. Powszechnie mwi si o kryzysie kary pozbawienia wolnoci
. Kodeks karny z 1997 zmieni rol kary pozbawienia wolnoci. wiadczy o tym fakt, e w ka
talogu kar kara pozbawienia wolnoci wymieniona jest po karach grzywny i ogranicze
nia wolnoci (art.32). Doln granic kary pozbawienia wolnoci jest 1 miesic (art.37), ki
edy doln granic byy 3m-ce, grn granic-najwicej 15 lat. Rwnie zmieniony zosta ukad
czci szczeglnej (art.32), a take art.58, ktry stanowi, e we wszystkich wypadkach, w ktr
ych ustawa przewiduje moliwo wyboru rodzaju kary, sd orzeka kar pozbawienia wolnoci be
z warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara albo rodek kar
ny nie moe spenia celw kary. Rwnie art. 583, ktry pozwala za przestpstwo zagroone ka
wienia wolnoci nieprzekraczajc 5 lat orzec grzywn lub kar ograniczenia wolnoci zamiast
kary pozbawienia wolnoci ( z wyczeniem sprawcw skazanych uprzednio na bezwzgldn kar po
zbawienia wolnoci za wystpek umylny oraz sprawcw wystpkw chuligaskich). Mimo wiatowego
ryzysu kary pozbawienia wolnoci twrcy kodeksu nie przekrelaj moliwoci oddziaywania reso
cjalizacyjno-zapobiegawczego na skazanych- wyranie akcentuje to art. 67 1. rodkami
prowadzcymi do tego celu ma by oddziaywanie na skazanych przez prac, ksztacenie, zajci
a kulturalno-owiatowe (67 2 i3). Kadc kar na indywidualizacj oddziaywania na skazanych
, kodeks karny wykonawczy przewiduje zrnicowanie zakadw karnych dla modocianych, dla
odbywajcych kar po raz pierwszy, dla recydywistw. Oprcz terminowe kary pozbawienia w
olnoci (od 1m-ce do 15 lat) KK przewiduje kar 25 lat pozbawienia wolnoci, art. 32 p
kt.4. Ustawodawca przewiduje w kadym wypadku zagroenia kar 25 lat alternatyw w posta
ci zwykej kary pozbawienia wolnoci w wymiarze do 15 lat, art. 37. Daje to sdowi moli
wo wyboru rodzaju orzekanej kary wg stopnia szkodliwoci, winy i innych okolicznoci w
pywajcych na wymiar kary. Skazany na kar 25 lat pozbawienia wolnoci moe by warunkowo b
y Micha Birula Strona 37
zwolniony po odbyciu 15 lat kary, art. 78&3, przy czym okres prby ustalany jest w
edug oglnej reguy w wymiarze od 2 do 5 lat. Ponadto przewidziana jest kara doywotnie
go pozbawienia wolnoci, art.32 pkt.5. W szczeglnych przypadkach moliwe jest warunko
we zwolnienie skazanego, jednak dopiero po odbyciu 25 lat pozbawienia wolnoci, ar
t. 783. Kara doywotniego pozbawienia wolnoci ( czciowo tez 25 lat pozbawienia wolnoci)
peni funkcj ochronn VI. Problem kary mierci Kara mierci jest jedn z najstarszych kar.
Po II wojnie wiatowej denie do wyeliminowania kary mierci. Argumenty przeciwko karz
e mierci: 1. niezgodno tej kary z zasad humanitaryzmu 2. negatywny wpyw na kultur spoec
zn 3. nieodwracalno 4. nieuyteczno Argumenty za: 1. zasada sprawiedliwoci- za najcisz
bjstwo mier jest wspmiern kar 2. odstraszajcy wpyw tej kary 3. powoywanie si na opi
zn, ktra jest za utrzymaniem tej kary 17. rodki karne I. Uwagi oglne Katalog rodkw kar
nych znajduje si w art. 39 KK. S to: 1. Pozbawienie praw publicznych, 2. Zakaz zaj
mowania okrelonego stanowiska, wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzeniem okrel
onej dziaalnoci gospodarczej, 3. Zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowywanie
m, leczeniem, edukacj maoletnich lub opiek nad nimi, 4. Obowizek powstrzymania si od
przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania si z okrelon
ymi osobami lub zakaz opuszczania okrelonego miejsca pobytu bez zgody sdu, 5. Zaka
z prowadzenia pojazdw, 6. Przepadek, 7. Obowizek naprawienia szkody, 8. Nawizka, 9.
wiadczenie pienine, 10. Podanie wyroku do publicznej wiadomoci. rodki karne mona podz
ieli na wymierne w czasie (np. pozbawienie praw i zakazy wymienione w art. 39 KK)
i jednorazowe (np. obowizek naprawienia szkody). rodki karne wymierne w czasie or
zeka si na okres od roku do 10 lat, na okres od roku do 15 lat, a w okrelonych prz
ypadkach na zawsze (art. 43 1 KK). Okres ten biegnie od momentu uprawomocnienia
si wyroku, z tym e nie biegnie on w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoci, choc
iaby orzeczonej za inne przestpstwo (art. 43 2 KK).
by Micha Birula
Strona 38
II. Pozbawienie praw publicznych Art. 40 KK Pozbawienie praw publicznych polega
na pozbawieniu lub uszczupleniu okrelonych prawo politycznych i obywatelskich. Je
st to najsurowszy rodek karny o wyranie represyjnym charakterze, orzekanym za szcz
eglnie cikie przestpstwa. Pozbawienie praw publicznych obejmuje utrat: a. czynnego i
biernego prawa wyborczego do Sejmu, Senatu i organw samorzdu terytorialnego, zawod
owego lub gosp., b. prawa do udziau w wymiarze sprawiedliwoci, c. prawa do penienia
funkcji w organach i instytucjach pastwowych i samorzdu terytorialnego lub zawodo
wego, d. odznacze i tytuw honorowych oraz zdolnoci do ich uzyskania w okresie trwani
a zakazu. W stosunku do onierzy rodek ten powoduje ponadto degradacj. Pozbawienie pr
aw publicznych obejmuje zarwno utrat posiadanych praw, jak i niemono ich nabycia w ok
resie trwania kary. Upyw kary nie powoduje odzyskanie utraconych praw i odznacze,
a jedynie przywraca zdolno do ich uzyskania. Pozbawienie praw publicznych sd moe orz
ec w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci na okres nie krtszy ni 3 lata za prze
stpstwo popenione w wyniku motywacji zasugujcej na szczeglne potpienie (art. 40 2 KK).
III. Zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzenia o
krelonej dziaalnoci gospodarczej Sd moe orzec na podstawie art. 41 1 i 2 KK w/w rodki,
jeeli z przestpstwa wynika przynajmniej jedna z dwch nastpujcych przesanek: a. naduyci
e stanowiska lub uprawnie zawodowych do popenienia przestpstwa, b. okazanie, e dalsz
e sprawowanie funkcji zwizanej z zajmowanym stanowiskiem, wykonywanie zawodu lub
prowadzenie okrelonej dziaalnoci zagraa istotnym dobrom chronionym prawem. Stanowisk
o oznacza wykonywanie jakiej funkcji. Zawd oznacza zajcie zarobkowe wymagajce okrelon
ych wiadomoci i umiejtnoci, najczciej potwierdzonych urzdowo, np. dyplom. Orzeczenie t
akiego zakazu peni przede wszystkim funkcj prewencyjn i wie si z ochron interesu spoec
ego, ktry mgby by zagroony poprzez naduycie czy brak kwalifikacji. Jest to rodek dotkli
wy, ktry godzi w presti spoeczny i zawodowy oraz moe pozbawi uprawnie zawodowych lub z
wizanych z prowadzeniem okrelonej dziaalnoci gosp. na dugi okres do 10 lat (art. 43 1
pkt 1 KK).
by Micha Birula
Strona 39
III a. Zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacj maol
etnich lub opiek nad nimi. Art. 41 KK Przesank orzeczenia tego rodka jest skazanie s
prawcy na kar pozbawienia wolnoci za przestpstwo przeciwko wolnoci seksualnej lub ob
yczajnoci popenione na szkod maoletniego. Jest to rodek orzekany fakultatywnie na okr
es od 1 roku do 15 lat, a w razie ponownego skazania na zawsze, przy czym orzeka
nie w tym wypadku jest obligatoryjne. Zakres zakazw wynikajcych z tego rodka jest s
zeroki. Moe on dotyczy zakazu zajmowania wszelkich lub okrelonych stanowisk albo wy
konywania zawodu lub dziaalnoci zwizanych z wychowaniem, edukacj, leczeniem maoletnic
h lub opiek nad nimi, np. lekarz-pediatra. IV. Zakaz prowadzenia pojazdw Art. 42 K
K Ten rodek karny obejmuje przede wszystkim pojazdy mechaniczne, tzn. pojazdy dro
gowe, kolejowe, wodne i powietrzne, ktre poruszaj si za pomoc umieszczonego w nich s
ilnika lub s zasilane z trakcji elektrycznej. Jednak temu zakazowi mog podlega rwnie
takie pojazdy nie mechaniczne, jak rower czy zaprzg konny. Podstaw orzekania zakazu
(art. 42 1 KK) prowadzenia pojazdw mechanicznych lub innych jest skazanie za prze
stpstwo przeciwko bezpieczestwu w ruchu ldowym, wodny lub powietrznym (tzw. przestps
twa komunikacyjne, rozdz. XXI KK). Chodzi tu np. o przestpstwo spowodowania katas
trofy lub bezporedniego niebezpieczestwa katastrofy w ruchu ldowym, wodnym lub powi
etrznym (art. 173-174 KK). Jednak popenienie jakiegokolwiek z w/w przestpstw nie j
est wystarczajc przesank do orzeczenia zakazu. Z zachowania sprawcy musi wynika, e lek
ceway on zasady ostronoci i bezpieczestwa innych uczestnikw ruchu, przez co stwarza z
agroenie w komunikacji. Zakaz prowadzenia pojazdw moe zosta orzeczony wobec prowadzce
go pojazd, cho nie wynika to jednoznacznie z art. 42 1 KK, lecz ratio legis tego
wymaga. Wynika z tego, e np. wobec dyspozytora (z art. 179 KK) nie mona orzec zaka
zu, ale ju wobec nietrzewego instruktora prowadzcego praktyczny kurs prowadzenia po
jazdw w pojedzie umoliwiajcym temu instruktorowi bezporedni wpyw na ruch pojazdu albo
ktry bra udzia w jego prowadzeniu, wydajc kursantowi polecenia, mona orzec zakaz. Z t
reci art. 42 1 KK wynika obowizek pozytywnego wskazania, jakich pojazdw zakaz ma do
tyczy. W art. 42 2 KK przewidziano obligatoryjne orzekanie zakazu prowadzenia poj
azdw mechanicznych wobec sprawcw przestpstw przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, k
trzy w czasie popenienia przestpstwa byli w stanie nietrzewoci, pod wpywem rodka odurza
jcego lub zbiegli z miejsca zdarzenia (dot. art. 173, 174 i 177 oraz 178a KK). Sd
orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdw albo tylko pojazdw okrelonego rodzaju. O
bligatoryjny zakaz prowadzenia pojazdw mechanicznych obejmuje take osoby prowadzce
w stanie nietrzewoci pojazdy nie mechaniczne (np. rower). W wietle art. 42 3 i 4 sd
moe orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdw mechanicznych na zawsze, jeli sprawca
przestpstwa okrelonego w art. 173, 174 lub 177 2, ktrego nastpstwem jest mier lub ci
uszczerbek na zdrowiu, by w stanie nietrzewoci, pod wpywem rodka odurzajcego, albo zbi
eg z miejsca zdarzenia. Natomiast sd orzeka obligatoryjnie zakaz na zawsze w razie
ponownego skazania sprawcy w w/w przypadkach. Zakaz prowadzenia pojazdw orzeka s
i na okres: by Micha Birula Strona 40

od 1 roku do 10 lat art. 43 1 pkt 1, na zawsze art. 42 3 lub 4.
Na podstawie art. 43 3 KK sd nakada obowizek zwrotu dokumentu uprawniajcego do prowa
dzenia pojazdw, przy czym do czasu wykonania tego obowizku orzeczony zakaz nie bie
gnie. Naruszenie tego obowizku jest przestpstwem (art. 244 KK). Zakaz prowadzenia
pojazdw przewiduje rwnie Kodeks Wykrocze: spowodowanie zagroenia przez niezachowanie
naleytej ostronoci, prowadzenie pojazdu po spoyciu alkoholu lub innego podobnie dziaa
jcego rodka, niezastosowanie si do sygnaw kontroli ruchu drogowego w celu uniknicia ko
ntroli, nieudzielanie pomocy przez uczestnika wypadku innej ofierze wypadku. V.
Przepadek przedmiotw lub korzyci majtkowej Art. 44 KK przepadek przedmiotw Art. 45 K
K przepadek korzyci majtkowej Zgodnie z art. 44 KK przepadek przedmiotw obejmuje tr
zy grupy przedmiotw: a. przedmioty, ktre suyy lub byy przeznaczone do popenienia przest
stwa (narzdzia przestpstwa), b. przedmioty pochodzce bezporednio z przestpstwa, c. pr
zedmioty, ktrych wytwarzanie, obrt lub przewz jest zabronione przez prawo. Narzdzia
przestpstwa obejmuj zarwno przedmioty specjalnie wytworzone lub przysposobione do p
openienia przestpstwa, jak i przedmioty suce do uytku w celach nieprzestpnych, ktrymi
rawca si posuy do popenienia przestpstwa. Pojazd moe by uznany za narzdzie wtedy, gdy
t przystosowany lub wykorzystywany do przestpczego procederu, a nie gdy zosta uyty
jedynie jako rodek transportu osb lub przedmiotw albo te jako miejsce, w ktrym przestp
stwa dokonano. Art. 44 3 KK przepadku nie stosuje si, jeeli jego orzeczenie byoby n
iewspmierne do wagi popenionego czynu. Mona orzec w takim wypadku nawizka na rzecz SP
. Art. 44 7 KK przepadek przedmiotw bdcych narzdziami, a take przedmiotw objtych za
m posiadaniu lub obrotu (6), ktre nie stanowi wasnoci sprawcy, orzeka si tylko w wypad
kach przewidzianych w ustawie. Uchwaa SN z 1989 r. i art. 44 7 zd. 2 nie mona orze
c przepadku przedmiotu objtego wspwasnoci, jeeli sprawcami nie s wszyscy wspwacici
ie wspwasnoci orzeka si przepadek udziau nalecego do sprawcy albo obowizek uiszczenia
ty pieninej stanowicej rwnowarto udziau sprawcy. Przepadek przedmiotw pochodzcych bez
nio z przestpstwa (art. 44 1 KK) ma charakter obligatoryjny. Takimi przedmiotami
mog by rzeczy ruchome, pienidze i inne rodki patnicze, a take papiery wartociowe. Mowa
tu zarwno o owocach (skradzione pienidze) jak i produktach (sfaszowane banknoty) popen
nego przestpstwa. Orzeczenie przepadku przedmiotw uzyskanych w wyniku popenienia pr
zestpstwa nie moe nastpi kosztem prawo pokrzywdzonego albo innego podmiotu posiadajce
go prawa do tych przedmiotw. Przedmioty takie podlegaj przede wszystkim zwrotowi n
a rzecz pokrzywdzonego (art. 44 5 KK), chyba e taki uprawniony podmiot nie wystpuj
e lub nie mona go ustali, albo gdy dany by Micha Birula Strona 41
przedmiot objty jest ustawowym zakazem wytwarzania, posiadania lub obrotu (art. 4
4 6 KK), nastpuje orzeczenie o przepadku tego przedmiotu na rzecz SP. W wypadku,
gdy sprawca utraci przedmioty pochodzce z przestpstwa lub uyte do jego popenienia (np
. w wyniku zniszczenia), sd moe orzec przepadek pieninej rwnowartoci takich przedmiotw
(art. 44 4 KK). PRZEPADEK KORZYCI LUB JEJ RWNOWARTOCI ART. 45 KK. Przepadek korzyci
majtkowych nastpuje obligatoryjnie we wszystkich przypadkach, w ktrych sprawca prze
stpstwa osign z jego popenienia bezprawn korzy majtkow. Nie orzeka si przepadku kor
i korzy ta podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi (art
. 45 1 KK). Korzy majtkowa nie tylko przedmioty okrelone w art. 115 9 KK (rzeczy ruc
home, pienidze itd.), lecz take wierzytelnoci i inne prawa majtkowe. Przepadkowi (ko
rzyci) podlegaj przedmioty uzyskane w wyniku obrotu przedmiotami pochodzcymi bezpore
dnio z przestpstwa (ruchomoci, nieruchomoci nabyte za skradzione pienidze itd.), a t
ake wierzytelnoci i inne prawa majtkowe. W art. 45 KK wprowadzono tzw. odwrcony ciar d
owodu wobec sprawcy skazanego za popenienie przestpstwa, z ktrego osign korzy majtkow
yjto domniemanie, e mienie, ktre sprawca obj we wadanie lub do ktrego uzyska jakikolwi
tytu prawny w czasie popenienia przestpstwa i po jego popenieniu, do chwili wydania
w sprawie chociaby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzy uzyskan z popenienia przestp
stwa, chyba e sprawca lub inna zainteresowania osoba przedstawi przeciwdowd (art.
45 2 KK). Powysze domniemanie rozciga si na inn osob fizyczn, prawn lub jednostk org
acyjn, ale tylko w sytuacji, gdy materia dowodowy zebrany w sprawie uzasadnia wyso
kie prawdopodobiestwo, e sprawca, aby uniemoliwi orzeczenie lub egzekucj przepadku, p
rzenis na t osob lub jednostk mienie uzyskane w wyniku popenienia przestpstwa (art. 45
3 KK). Osoba taka moe przedstawi dowd zgodnego z prawem nabycia mienia, a take moe wy
toczy powdztwo przeciwko SP o obalenie domniemania z art. 45 3 KK (art. 45 4 KK).
VI. Podanie wyroku do publicznej wiadomoci Art. 50 KK Sd moe orzec o podaniu wyroku
do publicznej wiadomoci w okrelony przez siebie sposb (w prasie, telewizji), jeeli
uzna to za celowe ze wzgldu na spoeczne oddziaywanie kary, jednake pod warunkiem, e p
ublikacja orzeczenia nie narusza interesu pokrzywdzonego. VII. Nawizka i wiadczeni
e pienine Art. 46 2 - 49a KK Nawizka rodek karny, polegajcy na obowizku zapacenia o
nej kwoty pieninej na rzecz pokrzywdzonego lub inny wskazany cel (spoeczny). Nawizk n
a rzecz pokrzywdzonego orzeka si, gdy nie jest moliwe orzeczenie obowizku naprawien
ia szkody (art. 46 2 KK), jako zadouczynienie za ciki uszczerbek na zdrowiu, narusze
nie czynnoci narzdu ciaa, rozstrj zdrowia oraz doznan krzywd (fizyczn i moraln). Orzec
nie nawizki w innych przypadkach jest moliwe na podstawie szczeglnego przepisu, np.
zniesawienie i zniewaga (art. 212 3 i art. 216 4 KK).
by Micha Birula
Strona 42
Nawizka na cele spoeczne (tj. na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub or
ganizacji wpisanej do wykazu prowadzonego przez MS): a. art. 47 1 KK musi nastpi s
kazanie za umylne przestpstwo przeciwko zdrowiu lub yciu, albo za inne przestpstwo u
mylne, ktrego skutkiem jest mier czowieka, ciki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynn
oci narzdu ciaa lub rozstrj zdrowia, b. art. 47 2 KK musi nastpi skazanie za przest
o przeciwko rodowisku, c. art. 47 3 KK musi nastpi skazanie sprawcy za przestpstwo o
krelone w art. 173, 174, 177 lub 355 KK, ktry prowadzc pojazd mechaniczny by w stani
e nietrzewoci lub pod wpywem rodka odurzajcego, albo zbieg z miejsca zdarzenia. Zgodni
e z art. 48 KK nawizk orzeka si do wysokoci 100.000. z. wiadczenie pienine nie jest
naprawienia szkody i nie moe go zastpowa, lecz peni funkcje wychowawcze i prewencyjn
e. Zgodnie z art. 49 KK, odstpujc od wymierzenia kary, a take w wypadkach wskazanyc
h w ustawie, sd moe orzec wiadczenie pienine na okrelony cel spoeczny (tj. na rzecz ins
tytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji wpisanej do wykazu prowadzoneg
o przez MS). Wysoko wiadczenia pieninego nie moe przekracza 20.000. z, a w wypadku zas
nia wiadczenia od sprawcy skazanego za przestpstwo wymienione w art. 178a (nietrzew
o kierowcy) wysokoci 60.000. z. VIII. Obowizek naprawienia szkody Art. 46 KK Na podst
awie art. 46 1 KK orzeczenie obowizku naprawienia szkody moe zosta wydane, gdy zais
tniej dwie przesanki, tj. wniosek pokrzywdzonego lub innej uprawnionej osoby i ska
zanie sprawcy za przestpstwo, ktrego skutkiem jest: mier czowieka, ciki uszczerbek
drowiu, naruszenie czynnoci narzdu ciaa lub rozstrj zdrowia, przestpstwo przeciwko be
zp. w komunikacji, przestpstwo przeciwko rodowisku, mieniu lub obrotowi gosp., prz
estpstwo przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow. Przy orzekaniu tego rodka kar
nego naley si kierowa zasadami prawa cywilnego dot. ustalenia wielkoci szkody majtkow
ej lub doznanej krzywdy (szkoda niemajtkowa), biorc take pod uwag stopie przyczynieni
a si pokrzywdzonego do jej powstania. Uwzgldnia mona tylko te skadniki lub elementy s
zkody, ktre wyniky bezporednio z zachowania si sprawcy lub ze skutkw tego zachowania
si. Nie maj zastosowania przepisy z prawa cywilnego dot. przedawnienia roszcze i ni
e mona te na podstawie art. 46 1 KK zasdzi od skazanego pacenia renty na rzecz pokrzy
wdzonego. W wypadku skazania osb wspdziaajcych w popenieniu przestpstwa, sd powinien o
ec wobec kadego ze wspdziaajcych obowizek naprawienia szkody stosownie do udziau w wyrz
zonej szkodzie. Wykonanie prawomocnie orzeczonego obowizku naprawienia szkody nas
tpuje w trybie okrelonym przepisami KPC.
by Micha Birula
Strona 43
18. Zaniechanie ukarania sprawcy I. Odstpienie od wymierzenia kary Odstpienie od w
ymierzenia kary rezygnacja z wymierzenia kary i poprzestaniu na orzeczeniu rodka
karnego, albo odstpieniu od wymierzenia jakiegokolwiek rodka karnego. Nie oznacza
to braku odpowiedzialnoci karnej, gdy stosuje si j w wypadkach stwierdzenia winy i o
rzeczenia prawomocnego wyroku. Przepis ustawy musi przewidywa tak moliwo( najczciej z a
lternatyw nadzwyczajnego zagodzenia kary): obligatoryjne przy obronie koniecznej,
jeeli by wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionymi okolicznociami. alternat
ywna obok nadzwyczajnego zagodzenia kary wobec dokonujcego denuncjacji uczestnika
zorganizowanej przestpczoci( gdy jego rola bya podrzdna, a informacja przyczynia si do
zapobieenia popenieniu innego przestpstwa). Art. 59 KK daje moliwo poprzestania na or
zeczeniu rodka karnego za przestpstwo zagroone kar nie przekraczajca 3 lat pozbawieni
a wolnoci, jeeli spoeczna szkodliwo czynu nie jest znaczna a orzeczony rodek karny spen
i cele kary. II. Warunkowe umorzenie postpowania karnego Warunkowe umorzenie postp
owania polega na odstpieniu od skazania i kary wobec sprawcy uznanego za winnego
popenienia przestpstwa, w celu i zastosowaniu przewidzianych przez prawo karne rodkw
o charakterze probacyjnym. Przesanki, ktre musz wystpi cznie (art. 66 1 i 2 KK): a.
groenie czynu kar nie przekracza 3 lat pozbawienia wolnoci, b. wina sprawcy i stopi
e spo. szkodliwoci popenionego przez niego czynu nie s znaczne, c. brak jest wtpliwoci
co do popenienia przestpstwa i jego okolicznoci, d. sprawca nie by dotd karany za prz
estpstwo umylne, e. wystpuje pozytywna prognoza, wyraajca si w przekonaniu, e pomimo wa
runkowego umorzenia sprawca nie popeni ponownie przestpstwa i bdzie przestrzega praw
a. Art. 66 3 KK przewiduje nadto, e warunkowe umorzenie moe by orzeczone w sprawach
o przestpstwa zagroone kar nieprzekraczajc 5 lat pozbawienia wolnoci, jeeli pokrzywdzo
ny pojedna si ze sprawc, sprawca naprawi szkod lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili s
posb naprawienia szkody. Warunkowe umorzenie nastpuje na okres prby, ktry wynosi od
1 roku do 2 lat (art. 67 1 KK). W art. 67 3 KK przewidziano katalog obowizkw, jaki
e mona naoy na sprawc w ramach warunkowego umorzenia postpowania: a. informowanie sdu l
ub kuratora o przebiegu prby, b. przeproszenie pokrzywdzonego, c. wykonywanie cicego
na sprawcy obowizku oenia na utrzymanie innej osoby, d. powstrzymanie si od naduywan
ia alkoholu lub uywania innych rodkw odurzajcych, e. powstrzymanie si od kontaktowani
a si z pokrzywdzonym lub innymi osobami w okrelony sposb. by Micha Birula Strona 44
Ponadto mona orzec wiadczenie pienine oraz zakaz prowadzenia pojazdw (art. 67 3 KK).
Aby naoy obowizki musi mie miejsce wysuchanie oskaronego. Jeeli sprawca w okresie prb
hyla si od wykonywania naoonych obowizkw albo chociaby przed uprawomocnieniem si orzecz
enia raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci, gdy dopuszcza si nowego przestpstwa,
naley podj postpowanie karne (art. 68 1-3 KK). Po upywie okresu prby i dodatkowych 6
miesicy postpowania nie mona ju podj (art. 68 4 KK). W takim wypadku warunkowe umorzen
ie przeksztaca si z mocy prawa w umorzenie definitywne. Podjcie postpowania warunkow
o umorzonego jest obligatoryjne, gdy sprawca w okresie prby popeni przestpstwo umylne
, za ktre zosta prawomocnie skazany (art. 68 1 KK). Natomiast sd moe podj postpowanie
arne, gdy sprawca w okresie prby: a. raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci gdy
popeni inne przestpstwo, b. uchyla si od dozoru, wykonania naoonych obowizkw lub orzec
nych rodkw karnych, c. nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody, d. po wydaniu
orzeczenia o warunkowym umorzeniu postpowania, lecz przed jego uprawomocnieniem s
i, raco narusza porzdek prawny, w szczeglnoci popeni w tym czasie przestpstwo. 19.
ymiar kary I. Zasady sdowego wymiaru kary i rodkw karnych Przez sdowy wymiar kary ro
zumiemy okrelenie rodzaju i wielkoci kary lub rodka karnego za przestpstwo przypisan
e indywidualnemu sprawcy. Sdowy wymiar kary stanowi zatem konkretyzacj kary (rodka
karnego) przewidzianej w ustawie za okrelony typ przestpstwa, przy uwzgldnieniu zaw
artych w ustawie zasad i dyrektyw, ktre wskazuj cele, jaki tak okrelona kara powinn
a spenia. Sdowy wymiar kary nastpuje w granicach ustawowego wymiaru kary, przez ktry
rozumie si sankcj karn przewidzian w ustawie za przypisany typ przestpstwa, przy uwzg
ldnieniu instytucji modyfikujcych t sankcj (np. nadzwyczajne zagodzenie kary). Zasady
sdowego wymiaru kary: Zasada swobody sdu w granicach ustawy - polega na niezawisoci
sdziw; jej podstaw jest zawarta w art. 53 1 k.k. wytyczna, i sd wymierza kar wedug
o uznania, przy czym swoboda sdu nie oznacza dowolnoci, dziaanie sdu podlega bowiem w
sensie merytorycznym ustawie karnej, ktra wyznacza kierunek wymiaru kary oraz in
nych rodkw karnych.. Zasada humanitaryzmu - nakazuje kierowanie si godnoci czowieka, a
w szczeglnoci deniem do minimalizowania dolegliwoci wynikajcych z kar, rodkw karnych
zabezpieczajcych, w granicach okrelonych celami tych kar i rodkw. Zasada indywiduali
zacji - polega na dostosowaniu kar i rodkw karnych do waciwoci i warunkw osobistych kad
ego skazanego oraz moliwoci i perspektyw zapobiegawczego i wychowawczego oddziaywan
ia na niego Zasada zaliczania faktycznego pozbawienia wolnoci na poczet kary - ma
na celu, aby dolegliwo zwizana z tymczasowym aresztowaniem lub inn form pozbawienia
wolnoci zostaa wyrwnana. by Micha Birula Strona 45
Zasada preferencji kar nie izolacyjnych - znajduje wyraz zarwno w kolejnoci wymien
ienia kar w systemie kar, jak te w normie zawartej w art. 58 1, ktry stanowi, e jeel
i ustawa przewiduje moliwo wyboru kary, sd orzeka kar pozbawienia wolnoci bez warunkow
ego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub rodek karny nie moe s
peni celw kary. Zasad t wyraa rwnie przewidziana w art. 58 3-4 moliwo orzeczenia
zbawienia wolnoci kary ograniczenia wolnoci lub grzywny za przestpstwo zagroone wyczni
e kar pozbawienia wolnoci nie wysz ni lat 5. II. Dyrektywy sdowego wymiaru kary Dyrekt
ywy wymiaru kary - zawarte w ustawie wskazania, ktrymi sd ma obowizek kierowa si przy
ich wymierzaniu. Gwn funkcja - zapewnienie realizacji celw kary i rodkw karnych, przy
jtych w danym systemie prawnym. Odrniamy dyrektywy oglne-ksztatuj wymiar kary wobec og
sprawcw przestpstw Dyrektywy szczeglne- dotyczce okrelonych kategorii sprawcw lub posz
czeglnych kar i rodkw karnych. Dyrektywy oglne to: Wspmierno kary do winy sprawcy i do
poecznej szkodliwoci popenionego czynu Zapobiegawcze i wychowawcze oddziaywanie kary
na sprawc Spoeczne oddziaywanie kary Dyrektywy wspmiernoci kary do winy sprawcy i do
stopnia spoecznej szkodliwoci jego czynu maj zapewni orzekanie spraw zasuonych, sprawi
edliwych. (Zaakcentowanie wspmiernoci kary do winy nastpio dopiero w k.k. w 1997 roku
.) Obowizujcy k.k. nadaje wymiarowi kary znaczenie w postaci kryterium winy. Jako
wyznacznika sprawiedliwoci kary. Nie oznacza to jednak, e wymierzajc kar lub rodek ka
rny sd pomija bdzie ocen spoecznej szkodliwoci czynu, powinien jednak kierowa si wyc
ryteriami tej szkodliwoci okrelonymi w art.53 par 2 i 115 par 2. Dyrektywy spoeczne
go oddziaywania kary wyraa prewencj ogln rozumian nie, jako nakaz odstraszajcego oddzia
wania na potencjalnych przestpcw, lecz ksztatowania waciwych ocen i postaw prawnych,
a w szczeglnoci utwierdzania w spoeczestwie, i sprawcy przestpstw ponosz odpowiedzialno
a swoje czyny. Dyrektywa tam ma cisy zwizek z dyrektyw wspmiernoci kary do winy i szkod
liwoci popenionego czynu. Dyrektywa oddziaywania na sprawc - realizuje wskazania pre
wencji indywidualnej, wyraajc si zarwno w zapobiegawczym, jak i wychowawczym wpywie o
rzekanych kar i rodkw karnych. Szczeglno-prewencyjne oddziaywanie kar i rodkw karnych
wie si rwnie z ich zapobiegawcz funkcj, polegajc na ochronie spoeczestwa przed nieb
twem ponownego popenienie przestpstwa lub przestpstw przez danego sprawc. Szczeglne d
yrektywy wymiaru kary to takie dyrektywy, ktre modyfikuj dyrektywy oglne: Dyrektywa
dotyczca wymiaru kary wobec sprawcw modocianych, a take nieletnich odpowiadajcych ka
rnie, jest prymat wychowawczego oddziaywania kary. Wymieniona preferencja nie ozn
acza, jednak pominicia wskaza pyncych z oglnych dyrektyw, zgasza za przestrzegania naka
zu orzekania kary w granicach jej sprawiedliwoci.
by Micha Birula
Strona 46
Dyrektywa wyjtkowoci kary doywotniego pozbawienia wolnoci, ktrej nie mona orzec wobec
nieletniego odpowiadajcego karnie, a jedynie wobec sprawcy, ktry w chwili popenieni
a zbrodni zagroonej t kar ukoczy 18 lat. Dyrektywa zakazujc orzekania grzywny, gdy doch
ody sprawcy, jego stosunki majtkowe lub moliwoci zarobkowe uzasadniaj przekonanie, e
sprawca grzywny nie uici i nie bdzie jej mona jej cign w drodze egzekucji (art.58 par 2
) III. Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary Uzupeni IV. Nadzwyczajne zagodzenie kary
Polega na wymierzeniu kary poniej dolnej granicy ustawowego zagroenia, albo kary a
godniejszego rodzaju ni kara wskazana w ustawowym zagroeniu. Podstawy nadzwyczajne
go zagodzenia kary: 1. Nadzwyczajne zagodzenie kary przewiduje przepis ustawy: a.
Czynny al, b. Nieletni popeniajcy jedno z przestpstw okrelonych w art.10 KK c. Usiowan
ie nieudolne, d. Pomocnictwo, e. Bd co do kontratypu i co do prawa, f. Przekroczen
ie granic kontratypw (Stanu wyszej koniecznoci i obrony koniecznej) g. Poczytalno w z
nacznym stopniu ograniczona. 2. Wobec modocianego, ze wzgldu na to, e sd orzekajc kar
powinien go przede wszystkim wychowywa. 3. Szczeglnie uzasadnione przypadki, kiedy
nawet najnisza kara, wymierzona w granicach ustawowego zagroenia byaby niewspmiernie
wysoka: (3 przypadki) a. Poszkodowany pojedna si ze sprawc, albo sprawca i pokrzyw
dzony uzgodnili sposb naprawienia szkody, b. Sprawca czyni starania o naprawienie
szkody (postawa!) c. Sprawca popeni przestpstwo nieumylnie i w wyniku tego sprawca
albo osoba najblisza dla niego doznaa powanego uszczerbku (chodzi nie tylko o uszcz
erbek na zdrowiu, ale moe to by take uszczerbek na mieniu) 4. gdy sprawca wspdziaajcy z
innymi osobami w popenieniu przestpstwa ujawni wobec organu powoanego do cigania prz
estpstw informacje dotyczce osb uczestniczcych w popenieniu przestpstwa oraz istotne o
kolicznoci jego popenienia 5. na wniosek prokuratora wobec sprawcy, ktry niezalenie
od wyjanie zoonych w swojej sprawie ujawni przed organem cigania istotne okolicznoci ni
eznane temu organowi, przy czym przestpstwo jest kar powyej 5 lat pozbawienia wolnoc
i. Nadzwyczajne zagodzenie ma charakter fakultatywny. Obligatoryjny charakter ma
tylko gdy: art. 60 & 3: ujawnienie wsplnikw przez osob wspdziaajc z innymi kary or
ej wobec nieletniego, ktry w czasie orzekania ukoczy lat 18, a orzeczenie zakadu pop
rawczego byoby niecelowe. Reguy, jakie musi stosowa sd: 1. Jeeli sprawca popeni zbrodni
orzeczona kara nie moe by nisza od 1/3 dolnej granicy ustawowego zagroenia; 2. Jeeli
przestpstwo jest zagroone kar 1 roku PW albo kar surowsz (dolna granica), sd agodzc m
orzec kar grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci; by Micha Birula St
rona 47
3. Jeeli przestpstwo jest zagroone kar nisz ni 1 rok pozbawienia wolnoci sd agodzc
oe orzec pozbawienia wolnoci; 4. Jeeli przestpstwo jest zagroone alternatywnie kar grz
ywny, ograniczenia wolnoci, pozbawienia wolnoci to nadzwyczajne zagodzenie kary pol
ega na odstpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu zamiast kary rodka karnego. V.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary Instytucja warunkowego zawieszenia kary jes
t form warunkowego skazania. Jest stosowana w stosunku do sprawcw, ktrzy nie wykazu
j cech gbokiej demoralizacji i wychowawczy efekt moe da poddanie ich prbie w warunkach
wolnoci kontrolowanej Warunkowe skazanie stanowi samodzielny rodek karny! Podstaw
ow przesank warunkowego zawieszenia kary jest pozytywna prognoza mimo niewykonania
orzeczonej kary sprawca bdzie przestrzega porzdku prawnego, a w szczeglnoci nie popeni
ponownie przestpstwa. Art 69 1: Sd stosuje wtedy, gdy jest ju orzeczona kara za po
penione przestpstwo. Sd moe zawiesi kar pozbawienia wolnoci, ograniczenia wolnoci albo
ar grzywny TYLKO wtedy gdy kara grzywny jest kar samoistn. Kara pozbawienia wolnoci
nie moe przekracza 2 lat. (grzywna jest wymierzana obok, gdy korzy majtkowa). Art 69
2: Zawieszajc wykonanie kary, sd bierze pod uwag przede wszystkim: a. postaw sprawcy
, b. jego waciwoci, c. warunki osobiste, d. dotychczasowy sposb ycia e. i zachowanie
si po popenieniu przestpstwa. Sd stosuje ten rodek, gdy cele kary zostan osignite pomi
tego, e kara nie bdzie wykonana. rodek ten nie jest stosowany wobec multirecydywis
tw, chyba e zachodzi wyjtkowy przypadek uzasadniony przepisami prawa. Sd Najwyszy za
taki przypadek uzna przewlek, nieuleczaln chorob sprawcy albo szczeglnie trudn sytuacj
sobist, np. gdy sprawca jest jedyn osob, ktra utrzymuje maoletniego. Jeeli sd zawiesza:
a. kar pozbawienia wolnoci, prba trwa od 2 do 5 lat (art. 70 KK) b. Przy zawieszen
iu kary ograniczenia wolnoci i grzywny od 1 roku do 3 lat, c. Wobec sprawcw modocia
nych i multirecydywistw: od 3 do 5 lat. Przy zawieszeniu wykonania kary pozbawien
ia wolnoci, sd moe orzec grzywn do 180 stawek dziennych, ale tylko wtedy gdy orzecze
nie grzywny na podstawie innego przepisu nie jest moliwe. Jeeli sd orzeka zawieszen
ie wykonania kary ograniczenia wolnoci, sd moe orzec kar grzywny w wysokoci do 90 sta
wek dziennych. W okresie prby moe by oddany pod dozr kuratora, osb czy instytucji god
nych zaufania. Warunkowe zawieszenie wykonania kary moe by stosowane wobec recydyw
istw, take recydywistw szczeglnych z tym, e w razie multirecydywy przemawia musz za tym
szczeglne okolicznoci ( art.69 3) Istnieje bezwzgldny zakaz stosowania warunkowego
zawieszenia wykonywania kar grzywny i ograniczenia wolnoci wobec sprawcw wystpkw o
charakterze chuligaskim.
by Micha Birula
Strona 48
OKRES PRBY: Warunkowe zawieszenie wykonania kary nastpuje na okres prby: w przypadk
u kary pozbawienia wolnoci: od 2 do 5 lat w przypadku recydywistw wielokrotnych i
modocianych: od 3 do 5 lat w przypadku ograniczenia wolnoci i grzywny: od roku do
3 lat Okres prby zaczyna biec od uprawomocnienia si orzeczenia o warunkowym zawies
zeniu wykonania kary. Zawieszajc wykonanie kary sd moe orzec grzywn grzywna stanowi m
a instrument zwikszenia dolegliwoci rodka karnego i ksztatowa przekonanie o nieopacaln
oci popenienia przestpstwa. Orzekanie grzywny w wypadku zawieszenia wykonania kary
jest moliwe tylko, gdy nie mona jej wymierzy na innej podstawie. Zawieszajc warunkow
o wykonanie kary mona na sprawc naoy odpowiednie obowizki prby. Ich katalog zawiera art
. 72 1 KK jest to katalog otwarty, ale nie mog by orzeczone obowizki o charakterze
penalnym np. obowizek nieodpatnej dozorowanej pracy. Ponadto sd moe zobowiza skazanego
do naprawienia caoci, lub czci wyrzdzonej szkody, albo uiszczenia wiadczenia pienineg
( chyba, e zosta on wymierzony na postawie odrbnych przepisw. Czas i sposb wykonania
naoonych obowizkw sd orzeka po wysuchaniu skazanego. W przypadku obowizku poddania si
czeniu odwykowemu, lub rehabilitacyjnemu potrzebna jest zgoda skazanego. Art. 73
KK: Dozr jest obligatoryjny: a. wobec modocianych sprawcw przestpstw umylnych, b. mu
ltirecydywistw c. i sprawcw, ktrzy popenili przestpstwo w zwizku z zaburzeniem prefere
ncji seksualnej na szkod maoletniego. Na leczenie sprawca musi wyrazi zgod. Art. 75
KK: Obligatoryjnie zarzdza wykonanie kary zawieszonej, jeeli w okresie prby sprawca
popeni podobne przestpstwo umylne, za to przestpstwo zostanie skazany na kar pozbawie
nia wolnoci a wyrok uprawomocni si. Skutki prawne uzalenione s od przebiegu okresu p
rby i jej wynikw. Pozytywny wynik prby powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Prz
yjmuje si, e prba jest udana, jeli w cigu 6 miesicy od upywu orzeczonego jej okresu nie
nastpio zarzdzenie sdu o wykonaniu zawieszonej kary. W przypadku, gdy wobec skazane
go orzeczone grzywn lub rodek karny, zatarcie nastpuje po ich wykonaniu. Zatracie s
kazania- oznacza prawne uznanie niekaralnoci sprawcy przestpstwa. Negatywny wynik
prby oznacza naruszenie jej warunkw lub dopuszczenie si nowego przestpstwa. Art. 75
1 KK jeli sprawca w okresie prby popeni podobne do poprzedniego przestpstwo umylne, z
a ktr orzeczono prawomocnie kar pozbawienia wolnoci ( take w warunkach zawieszenia je
j wykonania, nastpuje obligatoryjne zarzdzenie wykonania zawieszonej kary. Fakulta
tywne zarzdzenie wykonania zawieszonej kary moe nastpi, gdy sprawca w okresie prby: p
openi inne przestpstwo ni okrelone poprzednio raco naruszy porzdek prawny nie ui
ej grzywny uchyla si od naoonych obowizkw prby lub orzeczonych rodkw karnych by Mi
ula Strona 49

uchyla si od dozoru
Zarzdzenie wykonania kary moe rwnie wystpi, gdy sprawca po wydaniu wyroku, lecz przed
jego uprawomocnieniem raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci, gdy w tym czasie
popenia przestpstwo. Niewykonanie naoonych obowizkw musi by zawinione! 20. Zmiana kar
orzeczonej I. Warunkowe przedterminowe zwolnienie Jest to rodek fakultatywny, sd m
oe go wymierzy, ale ustawa go do tego nie obliguje. rodek ten jest wyrazem indywidu
alizacji kary pozbawienia wolnoci. O warunkowym przedterminowym zwolnieniu orzeka
sd penitencjarny na wniosek skazanego, jego obrocy, dyrektora zakadu karnego, albo
kuratora sdowego. Materialne podstawy (przesanki) dla orzeczenia tego rodka probac
yjnego: 1. Postawa, waciwoci i warunki osobiste sprawcy, 2. Okolicznoci popenienia pr
zestpstwa: a. Czy popeni przestpstwo samodzielnie (sprawca wykonawczy) czy wsplnie z
innymi (wspsprawca) b. Sposb popenienia, czas i miejsce, c. Uycie niebezpiecznych nar
zdzi, d. Motywacja, e. Czy popeni sam czy wsplnie z nieletnim; 3. Sposb ycia przed pop
enieniem przestpstwa: a. Wczeniejsza karalno, b. Tryb ycia (czy si uczy albo pracowa)
Zachowanie po popenieniu przestpstwa: a. Czynny al, b. Powrotno do przestpstwa, c. Prz
eproszenie pokrzywdzonego, pojednanie si z pokrzywdzonym, d. Kierowanie grb wobec p
okrzywdzonego, e. Matactwo (utrudnianie postpowania) f. Ukrywanie si, g. Ucieczka
z miejsca zdarzenia; 5. Zachowanie w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoci (t
a przesanka jest Brna pod uwag tylko przy tym rodku probacyjnym) a. Czy przestrzega
regulaminu zakadu karnego, b. Czy wykonywa naoone przez sd obowizki; Przy wystpieniu t
ych przesanek sd musi doj do przekonania, e pomimo zwolnienia z odbywania pozostaej cz
kary sprawca bdzie przestrzega porzdku prawnego, tzn. nie popeni kolejnego przestpst
wa. Przesanki formalne: Sprawca musi odby co najmniej poow kary zanim zoy wniosek o wa
runkowe przedterminowe zwolnienie, jednoczenie musi to by co najmniej 6 miesicy odb
ywania kary; Jeeli sprawca zosta skazany na: 25 lat PW musi odby co najmniej 15 lat
kary, a jeli na doywotnie pozbawienie wolnoci musi odby co najmniej 25 lat kary. Wo
bec recydywistw: by Micha Birula Strona 50

Recydywa specjalna podstawowa: odby co najmniej 2/3 kary, jednak nie mniej ni 1 ro
k, Multirecydywa: odby co najmniej kary, jednak nie mniej ni 1 rok PW.
W wyroku skazujcym sd moe wyduy te wskazane przez ustawodawc okresy, po jakich moe spr
ca ubiega si o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Nie moe jednak sd skrci tych okresw
, ani wyczy stosowania rodka probacyjnego. Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest r
odkiem probacyjnym, dlatego ustalony musi by okres prby; okres prby polega na tym, e
cz kary odbywana jest poza zakadem karnym. Okres ten nie moe by krtszy ni 2 i duszy
at. Inaczej wobec multirecydywistw: okres prby wynosi 3 5 lat, a przy karze doywotn
iego pozbawienia wolnoci: okres prby wynosi 10 lat. Sd odwouje przedterminowe warunk
owe zwolnienie: Obligatoryjnie, jeeli: Skazany popeni przestpstwo umylne w okresie prb
y, za ktre zosta skazany na kar PW bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, a wyr
ok prawomocni si. Fakultatywnie, jeeli: Sprawca raco naruszy obowizujcy porzdek prawn
(analogicznie jak przy innych rodkach probacyjnych): Popeni przestpstwo nieumylne, P
openi przestpstwo umylne, za ktre orzeczono kar grzywny lub OW. Po odwoaniu warunkoweg
o przedterminowego zwolnienia sprawca ma moliwo ponownego wnioskowania o warunkowe
przedterminowe zwolnienie, ale po co najmniej roku odbywania kary w zakadzie karn
ym, a przy doywotnim pozbawieniu wolnoci po odbyciu 5 lat moe ponownie ubiega si o wa
runkowe przedterminowe zwolnienie. Wg SN: popenienie przestpstwa nie wyklucza moliw
oci zastosowania rodka probacyjnego. Kara uznawana jest za odbyt: po upywie okresu p
rby i dodatkowych 6 miesicy, kar uznaje si za wykonan ju w momencie uzyskania warunkow
ego przedterminowego zwolnienia, oznacza to wczeniejsze zatarcie skazania, zwykle
ju po upywie kilkunastu miesicy (min. 1 rok i 6 mies.) Warunkowe przedterminowe zw
olnienie moe by stosowane wobec sprawcw, wobec ktrych orzeczono kar ograniczenia woln
oci, jeeli taki sprawca odby co najmniej poow tej kary i w tym czasie nie popeni adneg
przestpstwa, ponadto wykonywa naoone przez sd obowizki, nie uchyla si od dozoru. Sd m
na kar za wykonan w caoci i zwolni z pozostaej czci kary ograniczenia wolnoci. Ustaw
ala na stosowanie warunkowego przedterminowego zwolnienia take wobec sprawcw, wobe
c ktrych orzeczono rodki karne, jeeli wykonywane byy co najmniej przez 1 rok, a spra
wca przestrzega porzdku prawnego (nie doszo do racego naruszenia porzdku prawnego) sd
oe uzna w takim przypadku rodek karny za wykonany. Nie mona uzna rodka karnego za wyko
nany wczeniej, w przypadku sprawcy, ktry by skazany za przestpstwo przeciwko bezpiec
zestwu w komunikacji, jeli sprawca by nietrzewy, pod wpywem rodkw odurzajcych lub zbie
miejsca zdarzenia i orzeczonym rodkiem jest zakaz prowadzenia pojazdw.
by Micha Birula
Strona 51
21. rodki zabezpieczajce I. Istota rodkw zabezpieczajcych rodki zabezpieczajce w odr
u od kar nie maj na celu wymierzenia sprawiedliwoci za popenione czyny ani nie zawi
eraj elementu potpienia czynu i jego sprawcy. Ich jedyn funkcj ma by zabezpieczenie s
poeczestwa przed niebezpieczestwem ze strony osb naruszajcych prawo karne. Wspczesne ko
deksy karne maj charakter dwutorowy, tzn. operuj zarwno karami jak i rodkami zabezpi
eczajcymi. rodki zabezpieczajce odgrywaj w nich jednak role nieproporcjonalnie ma w po
rwnaniu z rol odgrywan przez kary. Obecnie KK przewiduje dwa rodzaje rodkw zabezpiecz
ajcych: rodki izolacyjno lecznicze (art. 93 -98 KK), rodki o charakterze administra
cyjnym (art. 99 100 KK). II. Stosowanie rodkw zabezpieczajcych Ogln zasad stosowania
dkw zabezpieczajcych zwizanych z umieszczeniem w zakadzie zamknitym jest to, e mog by
zeczone tylko wtedy, gdy jest to niezbdne, aby zapobiec ponownemu popenieniu przez
sprawc czynu zabronionego, zwizanego z jego chorob psychiczn, upoledzeniem umysowym l
ub uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego (art. 93 KK). W stosunku d
o sprawcy ktry popeni przestpstwo w stanie poczytalnoci w znacznym stopniu ograniczon
ej i zosta za nie skazany na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego jej wykonania,
sd moe orzec umieszczenie sprawcy w zakadzie karnym, w ktrym stosuje si szczeglne rodk
i lecznicze lub rehabilitacyjne (art. 95 1 KK). Takie umieszczenie nie jest w za
sadzie stosowaniem rodka zabezpieczajcego, lecz jest szczeglnym sposobem wykonania
kary. Izolacyjno leczniczy charakter ma rodek przewidziany w art. 96 KK, tj. umie
szczenie sprawcy w zamknitym zakadzie leczenia odwykowego. Moe on by orzeczony wobec
skazanych na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za
przestpstwo zwizane z uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego. Szczegln
y rodek zabezpieczajcy przewiduje art. 95a KK. Mianowicie skazujc sprawc na kar pozba
wienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestpstwo skierowane
przeciwko wolnoci seksualnej, popenione w zwizku z zakceniem jego czynnoci psychiczny
ch o podou seksualnym innym ni choroba psychiczna, sd moe orzec umieszczenie sprawcy
po odbyciu tej kary w zakadzie zamknitym albo skierowanie go na leczenie ambulator
yjne. III. rodki zabezpieczajce o charakterze administracyjnym rodki zabezpieczajce
o charakterze administracyjnym Kodeks Karny zawiera w art. 99. Wobec sprawcy, ktr
y dopuci si czynu zabronionego w stanie niepoczytalnoci, sd moe orzec tytuem rodka zab
pieczajcego zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia dziaal
noci gospodarczej (art. 39 pkt 2 KK), zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychow
ywaniem, leczeniem, edukacj maoletnich lub opiek nad nimi (art. 39 pkt 2a KK), obow
izek powstrzymania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz b
y Micha Birula Strona 52
kontaktowania si z okrelonymi osobami lub zakaz opuszczania miejsca pobytu bez zgo
dy sdu (art. 39 pkt 2b KK), lub zakaz prowadzenia pojazdw (art. 39 pkt 3 KK) oraz
przepadek (art. 39 pkt 4 KK)jeeli jest to konieczne ze wzgldu na ochron porzdku praw
nego. 22. Przedawnienie. Zatarcie skazania I. Przedawnienie 1. Uwagi oglne Przeda
wnienie w prawie karnym polega na tym, e po upywie okrelonego czasu nie mona zrealiz
owa odpowiedzialnoci karnej za popenione przestpstwo, tzn. w zalenoci od rodzaju przed
awnienia nie mona wszcz postpowania, wyda wyroku skazujcego lub wykona orzeczonej kary.
W polskim prawie karnym mona wyrni trzy rodzaje przedawnie (Kodeks Karny ich nie wym
ienia): 1. Przedawnienie cigania, 2. Przedawnienie wyrokowania, 3. Przedawnienie
wykonania kary. 2. Przedawnienie cigania Wg art. 101 KK, karalno przestpstwa ustaje,
jeeli od czasu jego popenienia upyno lat: 1. 30 gdy czyn stanowi zbrodni zabjstwa, 2
20 gdy czyn stanowi inn zbrodni, 3. 15 gdy czyn stanowi wystpek zagroony kar pozbawie
nia wolnoci przekraczajc 5 lat, 4. 10 gdy czyn stanowi wystpek zagroony kar pozbawieni
a wolnoci przekraczajc 3 lata. Upyw wskazanych wyej terminw, oznacza e nie mona ju ws
stpowania karnego w sprawie o takie przestpstwo. Jest to przedawnienie cigania. W s
prawach o przestpstwa cigane z oskarenia prywatnego oprcz oglnego trzyletniego okresu
terminu przedawnienia cigania przepis art. 101 2 KK przewiduje dalsze ograniczen
ia cigania, ktre nie moe nastpi po upywie roku od czasu dowiedzenia si przez pokrzywdzo
nego o osobie sprawcy przestpstwa. 3. Przedawnienie wyrokowania Jeeli w czasie prz
ewidzianym w art. 101 KK wszczto postpowanie przeciwko osobie, to karalno ustpuje z u
pywem 10 lat od upywu tego okresu, jeli chodzi oz brodni lub wystpki okrelone w art. 1
01 1 pkt 1-3 KK, a z upywem 5 jeli chodzi o pozostae wystpki. 4. Przedawnienie kary
Jeeli do wydania prawomocnego wyroku skazujcego w podanych terminach dojdzie, to w
gr wchodzi trzeci rodzaj przedawnienia, tj. przedawnienie wykonania kary. Termin
y przedawnienia wykonania kary okrelone s w art. 103 KK i liczy si je od uprawomocn
ienia si wyroku skazujcego. Nie mona wykona kary, jeeli od tego momentu upyno lat: 1.
w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci na czas powyej 5 lat albo surowsz, 2. 1
5 w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci do lat 5, by Micha Birula Strona 53
3. 10 w razie skazania na inna kar. 6. Wyczenie przedawnienia Przepisw o przedawnien
iu nie stosuje si do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkoci i przestpstw wojennych (a
rt. 105 1 KK). Zasada ta opiera si na konwencji o niestosowaniu przedawnienia wobe
c zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkoci (1968 rok). Przedawnienie nie ma
zastosowania rwnie do umylnego przestpstwa: zabjstwa, cikiego uszkodzenia ciaa, cik
szczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolnoci czonego ze szczeglnym udrczeniem, popenio
nego przez funkcjonariusza publicznego w zwizku z penieniem obowizkw subowych (art. 10
5 2 KK). II. Zatarcie skazania Zatarcie skazania polega na przyjciu pewnej fikcji
prawnej. Fikcja ta polega na tym, e po spenieniu okrelonych przesanek uwaa si osob ska
zan za niekaran, za wpis o skazaniu usuwa si z rejestru (art. 106 KK). Zatarcie skaz
ania oznacza wic, e w wietle prawa skazany uwaany jest za niekaranego i moe to sam tw
ierdzi, np. wypeniajc kwestionariusze personalne, skadajc zeznania, itd. Nie mona te wo
bec takiej osoby stosowa ogranicze, ktre prawo czy z faktem skazania, np. nie mona pot
raktowa zatartego ju skazania jako przeszkody w warunkowym umorzeniu postpowania. O
gln zasad przy zatarciu skazania jest, e w razie orzeczenia rodka karnego zatarcie sk
azania nie moe nastpi przed jego wykonanie, darowaniem lub przedawnieniem jego wyko
nania. Wg art. 108 KK, odmienne zasady stosuje si wtedy, gdy sprawc skazano za dwa
lub wicej niepozostajcych w zbiegu przestpstw, jak rwnie jeeli skazany po rozpoczciu,
lecz przed upywem okresu wymaganego do zatarcia skazania popeni przestpstwo. W takic
h sytuacjach okres wymagany do zatarcia skazania wydua si, poniewa dopuszczalne jest
tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skaza. Nie podlega zatarciu skazanie na ka
r pozbawienia wolnoci bez warunkowego jej wykonania za przestpstwo przeciwko wolnoci
seksualnej i obyczajowoci, jeli pokrzywdzony by maoletnim poniej 15 lat (art. 106a K
K).
by Micha Birula
Strona 54