143 Camino Frances

Camio Francs
Os Camios de Santiago
en Galicia
PORTADAS en GALEGO 2009.qxp:30X21 28/10/09 10:34 Pgina 3
Textos
Manuel Rodrguez
Coordinacin
Ana B. Freire
Rosa Garca
Documentacin:
albergues e servizos
Pilar Cua
Rosa Fernndez
Ana B. Freire
Rosa Garca
Coroni Rubio
Fotografa
Arquivo da S.A. de Xestin
do Plan Xacobeo
Tono Arias
Asesora tcnica
Dpto. de Arquitectura da
S.A. de Xestin do Plan Xacobeo
Revisin
Dori Abun
Carla Fernndez-Refoxo
Carmo Iglesias
Alfonso Salgueiro
Traducin
Interlingua Traduccins S.L.
Deseo e maquetacin
Permuy Asociados
Impresin
LITONOR
D.L.: C 3903-2009
FRANCES EN GALEGO 2009=IMP.qxd:Maquetacin 1 05/11/09 9:11 Pgina 2
O Camio Francs o itinerario xacobeo
con maior tradicin histrica e o mis recoecido
internacionalmente. O seu trazado a travs do norte
da Pennsula Ibrica quedou fixado a finais do sculo XI
grazas labor construtivo e promocional de monarcas
como Sancho III o Maior e Sancho Ramrez de Navarra
e Aragn, as como de Afonso VI e os seus sucesores.
As principais vas deste camio en Francia e Espaa
foron descritas con precisin no 1135 no Codex
Calixtinus, libro fundamental do acervo xacobeo.
O Libro V deste cdice constite
unha autntica gua medieval
da peregrinacin a Santiago.
Nel especifcanse os tramos do
Camio Francs dende terras galas
e infrmase detalladamente sobre
os santuarios da ruta, a hospitalidade,
as xentes, a comida, as fontes,
os costumes locais, etc. Todo est
escrito coa sntese e claridade que necesita
unha resposta prctica a unha demanda concreta:
a peregrinacin a Santiago.
Esta gua, atribuda crego francs Aymeric Picaud,
evidencia o desexo poltico-relixioso por promover
o santuario composteln e facilitar o acceso
a este, pero tamn demostra a existencia
dunha demanda deste tipo de informacin.
Cando se confecciona este libro, o Camio
Francs e as peregrinacins acadan o seu
mximo apoxeo e o Camio Francs a maior
afluencia de exclurmos o momento actual.
Santiago convrtese en meta de peregrinos
procedentes de todo o orbe cristin. Aconteca
isto con tal intensidade que un embaixador
musulmn chega a comentar que
O Camio Francs
Codex Calixtinus (s. XII)
3 Camio Francs
a multitude de fieis que se dirixen a Santiago, e a dos que
regresan de al, tan grande que case non queda libre
a calzada cara a Occidente.
Co paso dos sculos, e os avatares polticos e relixiosos
europeos, o itinerario fsico do Camio Francs perdeu
peso especfico. Ser a finais do sculo XIX cando xurda
un renovado interese pola temtica xacobea, que contina
na segunda metade do XX coa progresiva recuperacin do
vello itinerario, recoecido internacionalmente como un dos
smbolos histricos da unidade europea.
Itinerarios
O Camio Francs adquire un trazado preciso en Francia
a travs das catro vas principais xa descritas no Codex
Calixtinus. Tres destas rutas (Pars-Tours, Vzelay-Limoges
e Le Puy-Conques) entran en Espaa, tras cruzar os montes
Pireneos, por Roncesvalles, en Navarra, mentres que a cuarta
(Arls-Toulouse) faino polo porto de Somport e contina ata
Jaca, en terras de Aragn. O itinerario de Roncesvalles,
que cruza a cidade de Pamplona, nese co aragons
en Puente la Reina (Navarra).
A Catedral de Santiago antes da construcin
da actual fachada barroca (s.XVII)
Ponte sobre o ro Garonne. Toulouse
Dende Puente la Reina o Camio Francs mantn un nico
itinerario que atravesa, cara a Santiago, localidades e cidades
do norte de Espaa tan significativas como Estella, Logroo,
Santo Domingo de la Calzada, Burgos, Castrojeriz, Frmista,
Carrin de los Condes, Sahagn, Len, Astorga, Ponferrada
e Vilafranca do Bierzo.
A comarca do Bierzo, historicamente moi vinculada a Galicia, sita
xa o Camio Francs nesta comunidade autnoma, pas que Aymeric
Picaud defina as: Abunda en fragas, agradable polos seus ros,
os seus prados e riqusimas maceiras, as sas boas froitas e as sas
clarsimas fontes; rara en cidades, vilas e labrados. Escasa en
pan de trigo e vio, abunda en pan de centeo e sidra, en gandos
e cabaleras, en leite e mel e en grandsimos e pequenos peixes de
mar; rica en ouro e prata, e en tecidos e peles silvestres, e noutras
riquezas, e sobre todo en tesouros sarracenos. O peregrino do
sculo XXI poder comprobar, a p de ruta, o que perdura e o que
mudou deste relato, a medio camio entre a realidade e a lenda.
Nas pxinas seguintes mstranse as singularidades deste itinerario
no seu percorrido por terras galegas.
5 Camio Francs
O Camio aragons en Irache
Praza da Quintana. Santiago de Compostela
O Camio Francs entra en Galicia, dende O Bierzo, despois de deixar
atrs Ferreras e ascender, en medio dunha espectacular paisaxe de
montaa, polos lugares de La Faba e Laguna de Castilla, ata o porto
de montaa do Cebreiro (1.300 m), na provincia de Lugo. Un quilmetro
antes deste lugar un pequeno monumento anuncia a entrada da ruta
en terras galegas. Quedan 152 quilmetros de camio para chegar a
Santiago de Compostela.
No alto do Cebreiro encntrase a aldea do mesmo nome,
de tradicin protohistrica, adaptada s duras condicins climticas
da alta montaa. O lugar, de gran tradicin e peso mtico-simblico,
ten como centro o conxunto formado polo santuario de Santa Mara
a Real do Cebreiro e o edificio do vello hospital para peregrinos,
fundado polo santo francs Giraldo de Aurillac (s. IX).
O templo, de orixe prerromnica, o mis antigo do Camio Francs
e foi un dos primeiros monumentos desta ruta en ser restaurado,
a principios dos anos sesenta. Santa Mara do Cebreiro expn no seu
interior os obxectos litrxicos e os restos sagrados dun clebre milagre
eucarstico (s. XIV) no que as especies se fixeron carne e sangue visibles
para un devoto vecio das inmediacins. A simboloxa deste milagre,
vinculado lenda do Santo Graal, incorporouse escudo de Galicia.
O Cebreiro Triacastela
Cliz do milagre do Cebreiro
Santuario de Santa Mara
a Real do Cebreiro
7 Camio Francs
O Cebreiro conforma, ademais, un sobranceiro espazo etnogrfico
que ten a sa mis visible referencia no seu conxunto de pallozas,
pequenas vivendas de orixe prerromana con estrutura circular,
moi caracterstica do noroeste da Pennsula Ibrica. Destinadas
dende hai anos a usos socioculturais, unha delas funciona como
museo etnogrfico. O Cebreiro dispn tamn dun dos albergues
para peregrinos mis concorridos da ruta.
Dende O Cebreiro, continuando por zona de montaa (altitude superior
s 1.000 m) e por un itinerario aberto s inmediatas serras dos Ancares
e O Courel, inzadas de riqueza etnogrfica, natural e paisaxstica,
chgase a Hospital da Condesa. Son case 6 quilmetros de percorrido
que sitan o camiante nunha aldea cun nome que recorda o centro
asistencial fundado a finais do sculo IX por dona Egido. Algo mis
adiante encntrase a aldea de Padornelo, pertencente outrora seoro
medieval da Igrexa de Santiago, onde se instalou a hospitalaria Orde
de San Xon de Xerusaln, para atender e defender os peregrinos.
Despois de chegar porto do Poio (1.337 m), altura mxima do Camio
Francs en Galicia, comeza o suave descenso cara a Fonfra, e dende aqu,
entre fermosas e verdes panormicas, chgase localidade de Triacastela,
deixando atrs lugares como O Biduedo, Fillobal, Pasantes e Ramil.
Vista do Cebreiro
Alto de San Roque
Triacastela Sarria
Triacastela (665 m), punto final dunha das ltimas etapas
do Camio Francs establecidas por Aymeric Picaud (s. XII),
conserva unha estrutura urbana artellada en funcin desta ruta.
O topnimo parece proceder de tres castros. Da Idade Media
conserva a bsida romnica (s. XII) da igrexa de Santiago.
A nave, a fachada e mais a torre-campanario deste edificio
son do sculo XVIII. Triacastela tivo hospital e mesmo crcere
para peregrinos, dos que se conservan vestixios.
Durante o perodo de construcin da catedral de Santiago
algns peregrinos recollan pequenas pedras calcarias nunha
canteira de Triacastela, anda en servizo e visible dende a ruta,
e levbanas ata os afastados fornos de cal de Castaeda
(Arza), servizo das obras de baslica compostel.
sada de Triacastela o camio bifrcase. Pdese continuar
directamente a Sarria a travs dunha cadea de vellas aldeas
de gran tradicin xacobea A Balsa, San Xil, Montn, Pintn,
Calvor e San Mamede do Camio e unha paisaxe rural
de exuberante beleza e con mostras nicas de
vexetacin autctona. Igrexa de Santiago de Triacastela
Mosteiro de Samos
Pero outros peregrinos prefiren desviarse cara sur, buscando
a hospitalidade dos monxes do mosteiro benedictino de Samos,
que manteen viva a antiga hospedara. O tramo cara localidade
de Samos (530 m) ofrece non s o deleite do antigo mosteiro,
senn tamn o das fermosas paisaxes que atravesa o ro Sarria
e o de aldeas como San Cristovo, Renche e San Martio. O mis
caracterstico da arquitectura popular da zona atpase aqu.
O mosteiro de Samos est considerado como un dos mis antigos
de Occidente, xa que remonta as sas orixes sculo VI. A primeira
comunidade monstica segua o ideario asctico dos monxes coptos
do deserto, reforzada pola Regra de San Fructuoso. A finais do sculo VIII
Samos educa futuro rei Afonso II o Casto, impulsor da difusin
do sepulcro de Santiago que se descubrira durante o seu reinado.
Coa adopcin da Regra de San Bieito, en 960, o mosteiro ocpase
da hospitalidade s peregrinos e constre nas sas inmediacins,
contra o ano 1000, a singular capela do Salvador, coecida como
a capela do Ciprs pola grande rbore desta especie inmediata
capela, que supera os mil anos de vida.
9 Camio Francs
Albergue de Triacastela
Durante a Idade Moderna o pulo econmico e
cultural do mosteiro de Samos potencia unha gran
renovacin arquitectnica. Neste proceso prdese
a igrexa romnica, que deixou paso a un grandioso
templo do sculo XVIII. Da obra medieval s queda
unha portada interior.
O claustro menor do mosteiro, principiado a finais
do sculo XVI, cocese popularmente como o
das Nereidas pola singular fonte barroca situada
na parte central. No 1685 inciase o gran claustro,
un dos maiores de Espaa; a sa construcin dura
ata 1746. No centro deste espazo rguese unha
estatua do erudito Padre Feijoo, que residiu neste
mosteiro varios anos, dende finais do sculo XVII.
Dentro do gran conxunto de retablos da igrexa
monstica destaca o maior, realizado entre 1781
e 1785 polo escultor galego Jos Ferreiro.
Tanto se seguimos o itinerario de Samos coma
o de San Xil, o lugar de encontro ser Sarria
(453 m), a localidade mis poboada do Camio
Francs en Galicia, con mis de sete mil
habitantes. En Sarria faleceu no 1230 o rei
Afonso IX, fundador desta vila e de Triacastela,
cando peregrinaba a Compostela.
10
Torre grande do castelo medieval. Sarria
Ponte da spera. Sarria
Xa nesta localidade, dende a singular ra Maior obsrvase, fondo
e no alto, a nica torre conservada do castelo medieval da vila.
Nas sas inmediacins celbrase tres veces mes unha popular
e concorrida feira, un escaparate de produtos tradicionais da zona.
Do pasado medieval sarrin subsisten a igrexa de San Salvador,
romnica e con fachada gtica do sculo XIV, e o convento
da Madalena (actualmente de Padres Mercedarios),
fundado a principios do sculo XIII como hospital de
peregrinos por dous relixiosos italianos da Orde dos
Benaventurados Mrtires de Cristo, tamn peregrinos.
O edificio actual, cun pequeno pero fermoso claustro
e unha interesante igrexa, mestura diversos estilos
construtivos: ss. XV-XVIII.
Ademais do hospital da Madalena en Sarria,
funcionaron outros nesta zona, como o de Santo Antn
(s. XVI), fundacin de don Dins de Castro, que atenda
os peregrinos cando tornaban de Santiago, e o de
San Lzaro. Pero tamn estn documentados outros
en Aguiada (Calvor), O Carballal (Vilar de Sarria),
Santa Mara (Orto) e Goin.
11 Camio Francs
Claustro do convento
da Madalena. Sarria
De Sarria sae o peregrino definitivamente a travs da vella ponte
da spera, camio da igrexa de Santiago de Barbadelo, que se
chega logo de percorridos uns 4 km, tras cruzar unha das mis
fermosas carballeiras da ruta. Esta igrexa romnica, que pertenceu
a un pequeno mosteiro, destaca tanto pola sa estrutura como
polo senlleiro dos seus capiteis.
Cruzando entre continuas masas arbreas, praderas e terras de labor,
a travs de tramos que anuncian vestixios de antigas calzadas,
o camio entra no municipio de Paradela. Nas proximidades da aldea
de Ferreiros sitase a igrexa romnica de Santa Mara (s. XII), cunha
escultrica portada de triple arquivolta e tmpano lobulado,
e un pequeno pero interesante albergue de peregrinos que
se asoma a outra fermosa carballeira.
As Cortes outra das parroquias de Paradela cruzada polo Camio.
O seu solo acolleu o mosteiro de Santa Mara de Ribalogio.
A sa primitiva igrexa, coecida agora como Santa Mara de Loio,
foi a casa matriz da Orde de Santiago da Espada, fundada en 1170
en Estremadura co nome de freyles de Cceres. comunidade
Sarria Portomarn
Igrexa de Santiago de Barbadelo
13 Camio Francs
guerreira de Cceres
sumronselle os cengos regulares de
Loio, o que explica a dobre condicin de
cregos e cabaleiros que ostentaban os membros
da Orde de Santiago.
No medio dunha paisaxe aberta e agradable, a ruta descende
xa ata as ribeiras do ro Mio, nas que asoman por primeira e nica
vez no Camio Francs en Galicia as terras de cultivo da vide.
Para entrar na localidade de Portomarn (380 m) cmpre cruzar
a ponte construda a principios da dcada de 1960 para
superar o encoro de Belesar, no Mio. fondo,
se o nivel das augas o permite, obsrvanse
intactos os arcos da antiga ponte sobre o Mio.
Tamn poden ser visibles as runas do vello
Portomarn, arrasado polas augas debido
construcin do encoro, malia ser unha
das localidades mis fermosas e ricas
en patrimonio de Galicia.
Paso de inverno en Peruscallo
Capitel da igrexa de
Santiago de Barbadelo
O vello Portomarn estaba formado polos burgos medievais
de San Pedro e San Nicols e mantia unha das pontes
romano-medievais mis clebres da ruta. Dende mediados
dos anos sesenta, o novo Portomarn brese s ollos do
peregrino final do actual viaducto.
nova situacin trasladronse unicamente partes dalgn
pazo e as igrexas romnicas de San Pedro e de San Nicols
(hoxe de San Xon). Esta ltima foi construda a finais do
sculo XII por un obradoiro de discpulos do Mestre Mateo,
autor do Prtico da Gloria da catedral compostel. A portada
principal mostra xustamente a influencia do famoso Prtico
composteln, incorporando un programa de inspiracin
apocalptica semellante. No tmpano est Cristo na
mandorla, enmarcado polas arquivoltas onde se acomodan
os vinte e catro Ancins do Apocalipsecon ctaras e outros
instrumentos, formando a corte do Xuz Supremo.
Vista de Portomarn
15 Camio Francs
San Nicols de Portomarn era igrexa
pertencente Orde de San Xon de
Xerusaln, despois chamada Orde
de Malta. Os membros desta orde
protexan este tramo do Camio,
a ponte e os dous hospitais do burgo
de San Pedro. Ademais coidaban o
hospital de San Nicols, fundado por
dona Urraca. Este edificio, hoxe
desaparecido, foi construdo no
1126 polo mestre Pedro Deustamben,
chamado Pedro Peregrino. Era un
hospital de modelo basilical, con tres
naves e bsida na cabeceira, onde se
situaba a capela.
No burgo de San Pedro haba outro
hospital de peregrinos e unha
leprosera atendida polos cabaleiros
de San Lzaro, que prestaba un dos
servizos hospitalarios e misericordiosos
mis salientables do Portomarn
medieval. Malia desapareceren as mellores
terras de viedos coa construcin do
encoro de Belesar, Portomarn segue a
producir un dos mis recoecidos licores
de augardente de Galicia, que se lle
dedica cada ano unha concorridsima festa.
Igrexa de San Xon de Portomarn
A travs da aldea de Gonzar, o Camio contina cara a Castromaior,
lugar que lle debe o seu nome castro prerromano que domina
o perfil da paisaxe local. Na Idade Media, co abandono do castro
e o progresivo asentamento da poboacin en puntos mis prximos
s campos de labranza, construuse unha igrexa romnica para
atender as necesidades de culto da zona.
Despois vanse espazando, s poucos, Vendas de Narn, cunha
capela dedicada Madalena, e Os Lameiros, lugar xa do municipio
de Monterroso, coa sa capela de San Marcos e un singular cruceiro.
Algo mis adiante, na localidade de Ligonde, mantense
destacados exemplos de tipoloxas arquitectnicas tradicionais.
Tivo hospital de peregrinos e acolleu emperador Carlos I e seu
fillo Filipe II, os peregrinos xacobeos de mis sona do sculo XVI.
Inmediatamente despois a ruta intrnase en terras do municipio de
Palas de Rei, cruzando prxima templo de Vilar de Donas, antigo
priorado da Orde de Santiago. O tramo Ligonde-Palas de Rei estivo
Portomarn Palas de Rei
Monumento peregrino.
Palas de Rei
Pinturas murais na igrexa
de Vilar de Donas
protexido, dende 1184 e durante sculos, polos cabaleiros
desta orde. Con todo, o vello mosteiro de Vilar non estaba
beira do camio, para lograr as o adecuado espazo de
recollemento e oracin que precisaban os seus moradores,
pero a proteccin e vixilancia da ruta e da sa contorna foi
sempre efectiva.
A igrexa de Vilar de Donas un dos exemplos mis
coecidos do romnico galego vinculado Camio.
Ten planta de cruz latina con tres bsidas abovedadas
e cruceiro con bveda de crucera. No interior cmpre
salientar varios sepulcros dos cabaleiros da Orde de
Santiago e, sobre todo, os frescos gticos que cobren boa
parte dos muros da bsida central. Na zona baixa est Cristo
Varn de Dolores entre os que seran os reis Xon II e Mara
de Aragn e mais o seu fillo Henrique; o nivel central est
ocupado por unha Anunciacin flanqueando a fiestra que
ilumina o altar. A parte superior correspndelle bveda
da bsida, cun simbolismo que alude Xuzo Final.
Estas pinturas realizronse para o Ano Santo Composteln
de 1434, en tempos de Xon II, monarca protector
dos peregrinos, para os que creou un salvoconduto.
Regresando trazado da ruta xacobea, esta sitanos xa
na localidade de Palas de Rei (572 m), que lle debera
o seu nome a un suposto palacio real construdo
remotamente nas sas inmediacins. A moderna igrexa
de San Tirso conserva intacta a portada romnica.
O albergue de peregrinos, situado no casco urbano,
contribe a animar a vida desta pequena localidade.
17 Camio Francs
Igrexa de San Salvador de Vilar de Donas
O Camio Francs abandona Palas polo Campo dos Romeiros,
tradicional lugar de encontro dos peregrinos, onde se recompoan os
grupos que se organizaban, espontaneamente, co transcorrer da
peregrinacin. Estamos en plena comarca da Ulloa, terra de gran producin
lctea e saborosos queixos, entre outros recoecidos produtos tradicionais,
e inmortalizada por Emilia Pardo Bazn na novela Los pazos de Ulloa (1886).
Nas proximidades deste tramo, tomando un pequeno desvo, chgase
castelo de Pambre. Un camio rural leva ata esta fortaleza, construda
por Gonzalo de Ulloa a finais do sculo XIV. Foi un dos poucos castelos
feudais galegos que se salvou da furia destrutora do sculo XV,
provocada polas loitas antiseoriais dos Irmandios.
De regreso Camio, este inicia xa o seu percorrido pola provincia da
Corua, camio da aldea de Leboreiro, con evidente sabor medieval.
A sa igrexa conserva diversos elementos romnicos da fbrica primitiva,
como o magnfico tmpano da portada, coa imaxe da Virxe, e diversas
pinturas murais (s. XVI). Entre Leboreiro e Melide, un dos tramos mis
fermosos do Camio, crzase a aldea de Furelos e o estreito leito do
seu ro por unha grandiosa ponte medieval.
En Melide (450 m), localidade considerada o centro xeogrfico de Galicia,
o Camio Francs faise urbano e recibe os peregrinos do Camio Primitivo.
Palas de Rei Melide
Castelo de Pambre
A ruta intgrase nunha poboacin cunha intensa identidade histrica
xacobea. Trtase dun centro medieval repoboado por mandato de Afonso
IX (s. XIII). Deste perodo consrvase a portada da igrexa romnica de
San Pedro, amecida actual capela de San Roque. seu carn rguese
un dos cruceiros mis antigos de Galicia, obra gtica do sculo XIV
que mostra a longa pervivencia do estilo do Mestre Mateo na rea
de influencia do Camio Francs.
O casco histrico de Melide garda outros dous tesouros artsticos: a igrexa
de Sancti Spiritus, fundacin franciscana de 1375, con sepulcros seoriais
do sculo XV, e o templo romnico de Santa Mara de Melide, de nave
nica e bsida semicircular, decorado no seu exterior con profusin de
canzorros e das portadas. No seu interior conserva a mesa do altar
romnico e uns frescos do sculo XVI que representan o misterio da
Trindade como Trono de Gracia.
A asistencia hospitalaria era outro captulo importante na vida medieval
de Melide. Na dotacin do seu hospital, construdo no 1375, sbese que
haba vinte e catro leitos, para seren ocupados cada un por das persoas.
Na Idade Media era comn que as camas fosen compartidas por varias
persoas. Tamn tia Melide un lazareto, atendido polos monxes-cabaleiros
da Orde de San Lzaro. Actualmente posible rastrexar o pasado e os
costumes tradicionais de Melide e mais a sa comarca visitando o Museo
Terra de Melide (etnografa, arqueoloxa, centro de estudos, etc.).
19 Camio Francs
Pasal sobre o regato de Catasol
20
A continuacin de Melide, Boente, coa sa igrexa de Santiago,
e Castaeda, son outras das pequenas localidades con antiga
tradicin xacobea, a segunda sobre todo como lugar de localizacin
dos fornos da cal empregada na construcin da catedral de Santiago.
As pequenas pedras que os peregrinos medievais traan dende
as canteiras calcarias de Triacastela ata aqu eran algo mis
ca un smbolo de participacin na devandita empresa construtiva.
Mis adiante o peregrino cruza o ro Iso por unha pequena ponte
de orixe medieval que d acceso a outra significativa instalacin
asistencial: o hospital de Ribadiso, o ltimo espazo histrico que
permaneceu aberto no Camio Francs servizo do peregrino.
O edificio, inmediato ro, foi restaurado e recuperado como albergue
de peregrinos en 1993, conformando unha zona de notable beleza.
Melide Arza
O Camio por Arza
21 Camio Francs
Na vila de Arza (388 m) o Camio Francs recibe os peregrinos
procedentes do Camio do Norte. Nesta localidade, famosa pola
gran riqueza queixeira da comarca, o peregrino pode atopar anda
diversos vestixios xacobeos, como a ra do Camio, a igrexa de
Santiago e, entre outros, a capela gtica da Madalena, pertencente
a outro desaparecido hospital.
A partir de Arza perde relevancia a omnipresente vexetacin
autctona galega. Con todo, isto non impide gozar na zona dunha
variada oferta de turismo rural que ten no encoro de Portodemouros
e nas sas inmediacins a sa principal referencia (diversidade de
aloxamentos, museo do mel, rutas para camiar, instalacins para
deportes acuticos, etc.).
Albergue de Ribadiso
Neste tramo o camio intrnase de novo entre prados,
carballos e eucaliptos que rodean pequenas aldeas,
algunhas con topnimos de resonancia xacobea: Calzada,
Calle, Ferreiros, A Salceda, A Brea, Santa Irene singular
igrexa e fonte e A Ra, que xa s portas de Arca, capital
do municipio do Pino, a ltima antes de Santiago.
Xa no municipio de Santiago, e despois de pasar polas
inmediacins do aeroporto da cidade, o peregrino
chega ncleo da Lavacolla. Aqu os peregrinos de
outrora tian por tradicional e hixinico costume lavar
o corpo enteiro no regato que pasa polo lugar.
Esta prctica do lavado integral era frecuente tamn
en diversos hospitais do Camio de Santiago,
empezando polos de Roncesvalles e Navarra.
Arza Santiago de Compostela
Capela de Santa Irene
Peregrinos por Arca
Deixando atrs A Lavacolla, est xa moi prximo o Monte do
Gozo (380 m), un pequeno outeiro dende o que os peregrinos
albiscaban por vez primeira as torres da catedral de Santiago,
de a o topnimo co que se coece este lugar. Este monte,
reconvertido dende o Ano Santo Composteln de 1993 en
zona residencial para peregrinos e visitantes e espazo de lecer
e encontro, sita xa o peregrino no inicio do tramo urbano
que o ha levar s portas da catedral compostel.
Durante a primeira parte deste tramo os peregrinos
demorbanse, felices, proclamando como
rei da peregrinacin primeiro do
grupo que chegase cima
do Monte do Gozo.
23 Camio Francs
Capela de San Roque. A Lavacolla
Monumento peregrino
no Monte do Gozo
O Camio Francs entra na parte urbana de Santiago (258 m)
polo barrio de San Lzaro, convertido nunha zona de servizos na
que se sitan o Palacio de Congresos e Exposicins, o estadio
multiusos, diversos centros administrativos do Goberno galego
e o Pavilln de Galicia, con exposicin permanente sobre Galicia
e os Camios de Santiago. Os dous edificios de maior relevancia
histrica desta zona, en todo caso moi recentes, son o vello
lazareto (s. XIX) e a capela de San Lzaro (mediados s. XX).
Despois de deixar atrs a zona residencial de Fontias, na que se
abre unha das maiores reas comerciais da cidade, o peregrino
chega antigo barrio e ra dos Concheiros, onde se colocaban
os postos que lles vendan as cunchas de vieira s peregrinos
acabados de chegar. Esta tradicin fixo que tamn se coecese
os peregrinos popularmente na cidade como concheiros.
A zona histrica da vila mstraselle peregrino dende a pequena
praza de San Pedro, na que se levanta un cruceiro cargado
de lendas. Baixando pola ra de San Pedro, a encrucillada da
Porta do Camio de significativo nome permtelle peregrino
observar sa dereita dous dos mis representativos edificios
da cidade: o antigo convento de San Domingos de Bonaval
sede do Museo do Pobo Galego que alberga a nica igrexa
gtica da cidade sede do Panten de Galegos Ilustres,
e o Centro Galego de Arte Contempornea (CGAC),
En Santiago
San Domingos de Bonaval
Praza da Quintana
obra do arquitecto portugus lvaro Siza, hoxe consolidado como
un dos espazos mis salientables da arte contempornea en Espaa.
Unha vez superada a Porta do Camio, a ruta entra no seu ltimo
tramo seguindo diversas ras e prazas peons. A primeira a ra de
Casas Reais, con varios edificios relevantes e na que antigamente se
asentaba o gremio de cambiadores de moeda. sa esquerda deixa
o peregrino a pequena pero fermosa parroquial neoclsica da
Nosa Seora do Camio, para pasar uns metros mis arriba ante
a impresionante capela das nimas, ambas de finais do sculo XVIII
e con interesantes coleccins que se poden visitar.
O penltimo paso antes de entrar na baslica pasa pola praza de
Cervantes, o primeiro grande espazo histrico de encontro e comercio
da cidade, na que se situou o Concello ata finais do sculo XVIII.
A igrexa parroquial de San Bieito do Campo s. XVIII, tamn neoclsica,
un dos edificios mis antigos desta praza.
Dende este lugar, o Camio Francs ten como senda tradicional a que
discorre pola ra da Acibechera, deixa sa dereita a impoente
fachada do antigo mosteiro de San Martio Pinario (ss. XVII-XVIII) pola
cal se accede a un dos mis impresionantes claustros de Galicia, e entra
na catedral pola antiga porta romnica do Paraso. Esta porta, coecida
hoxe como da Acibechera, foi substituda na segunda metade do
sculo XVIII por unha obra de transicin do barroco neoclsico
Durante os Anos Santos Compostelns os peregrinos optan
por entrar na baslica pola Porta Santa, na praza da Quintana,
que permanece aberta s durante os devanditos perodos.
Praza do Obradoiro
Porta Santa da catedral
26
Unha vez que se visitou a catedral compostel,
punto de chegada e encontro dos peregrinos,
a cidade de Santiago ofrceselle visitante
con todo o seu esplendor histrico, en toda
a sa diversidade e dinamismo presentes.
A actual cidade de Santiago de Compostela
nace como un pequeno ncleo de monxes
custodios redor do sepulcro do Apstolo no
momento do seu descubrimento, contra o ano
820. O desenvolvemento da cidade na Idade
Media espectacular, grazas auxe europeo
das peregrinacins, que a converte, con
Xerusaln e Roma, nun dos tres grandes
centros da Cristiandade.
Dende o sculo XV XIX a cidade alterna
momentos de dinamismo e de certa decadencia,
seguindo os vaivns da historia galega, espaola
e europea. As peregrinacins perden peso,
mais Santiago consoldase como centro cultural
coa creacin da Universidade, e mantn a sa
influencia relixiosa, o que se reflicte na sa
renovacin urbana renacentista e barroca,
tan presente e palpitante nos mis sobranceiros
edificios histricos da cidade.
Na catedral
A catedral de Santiago empezouse a construr
no 1075; un dos grandes monumentos
europeos, tanto a nivel artstico, como
simblico. Dende a sa orixe romnica,
evolucionou a travs dos mis diversos estilos,
especialmente o barroco, que acadou a sa
cima na fachada do Obradoiro (1738-1750).
Percorrendo as sas naves e Museo posible
acceder a un patrimonio tan singular como
diversificado nos seus contidos e significados.
Durante a visita conxunto catedralicio, o
peregrino adoita cumprir cun ritual que o levar
camarn do altar maior para darlle a tradicional
aperta apstolo Santiago unha escultura de
orixe romnica e visitar deseguido a cripta na
que se conservan os seus restos. A visita
Prtico da Gloria tamn forma parte deste ritual,
as como a asistencia misa do peregrino
12,00 h. na que frecuente o funcionamento
do botafumeiro, grande incensario que co seu
voo dende o alto da nave do cruceiro
sorprende a todos os visitantes.
Tras a estancia na catedral, o peregrino, se
dispn das credenciais que xustifican a sa
peregrinacin a p, dacabalo ou en bicicleta,
pode solicitar na Oficina do Peregrino a
compostela, o documento acreditativo da
sa peregrinacin, concedido polo Cabido
catedralicio. A partir dese momento brese
ante el, en plenitude, a cidade de Santiago
de Compostela.
A cidade histrica
Pazo de Raxoi
Botafumeiro
27 Camio Francs
Santiago vive dende a segunda metade
do sculo XX un continuado perodo de
expansin. progresivo renacemento
das peregrinacins, que manteen o seu
significado espiritual tradicional,
engdeselle o singular e imparable atractivo
turstico-cultural do Camio de Santiago.
Nos ltimos anos Santiago, capital
administrativa da comunidade autnoma
galega, dotouse de grandes
infraestruturas culturais e tursticas, e
consolidou a sa proxeccin internacional
como centro histrico-cultural e
europesta; algo que confirman da a da
os milleiros de peregrinos e turistas que,
en calquera poca do ano, a visitan.
Cidade declarada Ben Patrimonio da
Humanidade pola UNESCO, quere manter
neste novo sculo a sa milenaria chamada
esprito, a concordia e o progreso,
a travs do significado histrico do
Camio de Santiago.
A cidade actual
Cidade da Cultura
Centro Galego de Arte Contempornea
28
1 Catedral-Porta Santa-Pazo de Xelmrez
2 Pazo de Raxoi
3 Hostal dos Reis Catlicos
4 Colexio de San Xerome
5 Igrexa de San Fructuoso
6 Colexio de Fonseca
7 Casa do Cabido
8 Casa da Conga
9 Casa da Parra
10 Convento de San Paio de Antealtares
11 Mosteiro de San Martio Pinario
12 Igrexa de San Martio Pinario
13 Casa do Den. Oficina do Peregrino
14 Pazo de Vaamonde
15 Pazo de Bendaa
16 Igrexa de Santa M Salom
17 Convento de San Francisco
18 Convento do Carme
19 Convento de Santa Clara
20 Igrexa e antigo hospital de San Roque
21 Casa Gtica. Museo das Peregrinacins
22 San Domingos de Bonaval.
Museo do Pobo Galego
23 Centro Galego de Arte Contempornea
24 Facultade de Xeografa e Historia
25 Igrexa da Universidade
26 Igrexa de San Fiz
27 Convento e igrexa de Madres Mercedarias
28 Colexio das Orfas
29 Igrexa de San Miguel dos Agros
30 Igrexa de Santa Mara do Camio
31 Igrexa de San Bieito do Campo
32 Convento de Santo Agostio
33 Colexio de San Clemente
34 Capela Xeral de nimas
35 Capela de Santiago
36 Igrexa do Pilar
37 Colexiata de Santa Mara a Real de Sar
Camio Francs
29 Camio Francs
Plano do casco histrico de Santiago
Rede de albergues
Dende o 1 de xaneiro de 2008, para acceder s
albergues o peregrino deber comprar en cada un
deles un bono-albergue (3 ), que habilita unicamente
para o uso das instalacins nas que foi adquirido e na
data que figura no anverso. Non ser valido en calquera
outra data nin noutro albergue. S se poder
permanecer unha noite en cada albergue, ags nos do
Monte do Gozo e San Lzaro, ambos os dous en
Santiago de Compostela, e o nmero de peregrinos
acollidos cada da estar limitado s camas que tea
cada instalacin. A orde de preferencia a de sempre:
peregrinos a p, dacabalo, en bicicleta e os que viaxan
con coche de apoio.
Unha vez adquirido o bono moi importante que se
conserve ata que se abandone o albergue, no caso
contrario, os albergueiros/as podern pedirlle ao
peregrino que desaloxe as instalacins. O albergue
De esquerda a dereita, albergues do Cebreiro, Triacastela, Sarria e Arza
deber deixarse libre antes das 8 da ma para
permitir a sa limpeza. Permanecer aberto desde
as 13 ata as 22 horas.
No caso de que chegue algn peregrino con
mobilidade reducida poder pedirse a colaboracin
das persoas xa aloxadas tras ter completado
o albergue o seu aforo, co obxecto de acomodalo
nas instalacins.
En calquera caso, o peregrino e cantos se
achegan Camio de Santiago dispoen
doutras alternativas para a hora do seu descanso.
Diversos centros relixiosos e municipais
atenden tamn peregrino, sobre todo nos
momentos de maior afluencia. Nos ltimos anos
tamn xurdiu, longo das distintas rutas, unha
moderna e variada rede de hoteis e casas de turismo
rural que diversifica os servizos e atractivos do Camio.
32
1. O Cebreiro
2. Hospital da
Condesa
3. Triacastela
4. Calvor
5. Sarria
6. Barbadelo
7. Ferreiros
8. Portomarn
9. Gonzar
10. Vendas de Narn
11. Ligonde (2)
12. Palas de Rei
13. O Mato
14. Melide
15. Ribadiso
16. Arza
17. Santa Irene
18. O Pino
19. Monte do Gozo
20. San Lzaro
O Cebreiro
Edificio de nova planta*
O Cebreiro, s/n.
Pedrafita do Cebreiro
106 prazas
20 prazas para bicicletas
Prximo albergue, a 6 km
(Hospital da Condesa,
Pedrafita do Cebreiro)
Hospital da Condesa
Rehabilitacin de escola unitaria
Hospital da Condesa. Hospital,
s/n. Pedrafita do Cebreiro
18 prazas
(Triacastela)
Triacastela
Ncleo de edificacins tradicionais
e dous pavillns de nova planta*
Ra do Peregrino, s/n. Triacastela
56 prazas
Prazas para bicicletas
(Calvor, Sarria)
Calvor
Calvor, s/n. Sarria
22 prazas
Prximo albergue, a 5,5 km
(Sarria)
Sarria
Rehabilitacin de casa urbana*
Ra Maior, 79. Sarria
41 prazas
Prximo albergue, a 4,5 km
(Barbadelo, Sarria)
Barbadelo
Barbadelo, s/n. Sarria
18 prazas
(Ferreiros, Paradela)
Ferreiros
Ferreiros, s/n. Paradela
22 prazas
(Portomarn)
Portomarn
Pza. dos Condes de Fenosa, s/n.
Portomarn
114 prazas
(Gonzar, Portomarn)
Gonzar
Gonzar, s/n. Portomarn
30 prazas
(Vendas de Narn, Portomarn)
Vendas de Narn
Hospital da Cruz. Vendas de
Narn. Portomarn
32 prazas
(Ligonde, Monterroso)
Ligonde (2)
Ligonde, Monterroso
2 edificios rehabilitados
20 prazas cada un
(Palas de Rei)
Palas de Rei
Rehabilitacin de casa urbana*
Avda. de Compostela, 19.
Palas de Rei
60 prazas
(Mato, Palas de Rei)
Pavilln de peregrinos
Lugar de Chacotes, s/n.
Palas de Rei
112 prazas
(Mato, Palas de Rei)
33 Camio Francs
O Mato
Rehabilitacin de escola rural
Casanova, s/n. Palas de Rei
20 prazas
Prximo albergue, a 7 km (Melide)
Melide
Ra San Antn, s/n. Melide
130 prazas
(Ribadiso, Arza)
Ribadiso
Rehabilitacin do antigo hospital
de peregrinos, con terreo anexo,
hrreo, ponte medieval e vao
no ro Iso*
Ribadiso de Abaixo. Arza
70 prazas
Prximo albergue, a 2 km (Arza)
Arza
Rehabilitacin de casa urbana
tradicional*
Cima do Lugar, 6. Arza
50 prazas
(Santa Irene, O Pino)
Santa Irene
Rehabilitacin de casa rural*
Santa Irene. Arca. O Pino
36 prazas
(Arca, O Pino)
O Pino
Pedrouzo. Arca. O Pino
126 prazas
(Monte do Gozo,
Santiago de Compostela)
Monte do Gozo
Conxunto de nova planta*
Monte do Gozo.
Santiago de Compostela
400 prazas (800 en Ano Santo)
San Lzaro (residencia de peregrinos)
Ra San Lzaro, s/n
80 prazas
* Acondicionado para minusvlidos
Albergue Punto de informacin do Camio
34
Servizos
Concellos
Pedrafita do Cebreiro
Pza. de Espaa, 2
Tf.: 982-367103
Fax: 982-367150
conpedrafita@wanadoo.es
Triacastela
Pza. da Deputacin, 1
Tf.: 982-548147
Fax: 982-548147
concello.triacastela@eidolocal.es
Samos
Pza. Espaa, 1
Tf.: 982-546002
Fax: 982-546122
Sarria
Ra Maior, 14
Tf.: 982-535000
Fax: 982-530916
concellodesarria@concellodesarria.net
www.concellodesarria.net
Paradela
Ra Cabaleiros de Santiago, n 15
Tf.: 982-541101
Fax: 982-541232
concello.paradela@eidolocal.es
www.paradela.es
Portomarn
Pza. Conde Fenosa, 1
Tf.: 982-545070
Fax: 982-545104
cportomarin@terra.es
Monterroso
Pza. de Galicia, s/n
Tf.: 982-377001
Fax: 982-377617
concello.monterroso@eidolocal.es
www.lugonet.com/monterroso/index1.htm
Palas de Rei
Avda. Compostela, 28
Tf.: 982-380001
Fax: 982-374015
concellopalas@terra.es
www.palasderei.com
Melide
Pza. do Convento, 5
Tf.: 981-505003
Fax: 982-506203
correo@melide.dicoruna.es
www.melide.org
Arza
Ra Santiago, 2
Tf.: 981-500000
Fax: 981-500914
alcaldia@arzua.dicoruna.es
www.concellodearzua.org
O Pino
Pedrouzo, s/n. Arca
Tf.: 981-511002
Fax: 981-511123
correo@opino.dicoruna.es
www.concellodeopino.com
Pza. do Obradoiro, s/n
Pazo de Raxoi
Tf.: 981-542300
Fax: 981-563864
alcalde@aytocompostela.es
www.santiagodecompostela.org
35 Camio Francs
Urxencias mdicas
061
Emerxencias
(de calquera tipo, gratuto e internacional)
112
Informacin Xacobeo
O Cebreiro
Tf.: 982-367025
Oficina de Informacin, Santiago
Tf.: 902-332010
Ra do Vilar, 30-32, baixo
informacion.xacobeo@xunta.es
Pxina Web
www.xacobeo.es
Central de reservas
de Turismo Rural
Tf.: 902-200432
webrural@xunta.es
Oficinas de Turismo
Lugo
Pza. Maior, 27-29
Tf.: 982-231361
A Corua
Drsena da Maria, s/n
Tf.: 981-221822
Ra do Vilar, 30-32, baixo
Tf.: 981-584081
Turgalicia
Tf.: 902-200432
Fax: 981-542510
www.turgalicia.es
Urxencias
O descubrimento do sepulcro do apstolo
Santiago o Maior, a principios do sculo IX,
xerou axia unha multitudinaria corrente de
peregrinacin cara sa localizacin no que hoxe
a cidade galega de Santiago de Compostela.
Esta afluencia acabou formando, dende os mis
diversos puntos de Europa, unha densa rede
de itinerarios coecida, no seu conxunto,
como o Camio de Santiago, ou Ruta Xacobea.
Os momentos de maior apoxeo da
peregrinacin producronse nos sculos XI,
XII e XIII coa concesin de determinadas
indulxencias espirituais. Mais esta corrente
mantvose, con maior ou menor intensidade,
longo dos restantes sculos. Dende a
segunda metade do sculo XX o Camio de
Santiago vive un novo renacer internacional
que combina o seu tradicional acervo espiritual
e socio-cultural co seu poder de atraccin
turstica e como renovado lugar de encontro
aberto a todo tipo de xentes e culturas.
Tradicionalmente, os perodos de maior afluencia
de peregrinos e visitantes do Camio coinciden
cos Anos Santos Compostelns, que se celebran
cada 6, 5, 6 e 11 anos, pero calquera ano e momento
idneo para realizar algn itinerario desta ruta
e visitar a sa cidade meta, Compostela.
Os Camios de Santiago
37 Camio Francs
O Camio de Santiago xerou longo dos seus doce sculos de
existencia unha extraordinaria vitalidade espiritual, cultural e social.
Por mor del naceu a primeira gran rede asistencial de Europa
e creronse mosteiros, catedrais e novos ncleos urbanos.
Grazas encontro entre xentes de tan diversa procedencia que esta ruta
propiciou, xurdiu unha cultura baseada no intercambio aberto de ideas
e correntes artsticas e sociais, as como un dinamismo socioeconmico
que favoreceu, sobre todo durante a Idade Media, o desenvolvemento
de diversas zonas de Europa. A pegada do Camio e dos peregrinos a
Compostela recoecible en infinidade de testemuos pblicos e
privados, en distintas manifestacins da arte ou, por exemplo, nos mis
de mil libros que nas ltimas dcadas se ocuparon en todo o mundo
desta senda, obra e patrimonio de todos os europeos.
As vas principais do Camio de Santiago foron declaradas
Primeiro Itinerario Cultural Europeo (1987) polo Consello de Europa,
Ben Patrimonio da Humanidade pola UNESCO nos seus trazados
longo de Espaa e Francia (1993 e 1998, respectivamente)
e Premio Prncipe de Asturias da Concordia 2004,
outorgado pola Fundacin Prncipe
de Asturias.
Camio de Europa
40
A Pennsula Ibrica formara parte, segundo determinados
textos antigos, das terras nas que o apstolo Santiago
predicou o cristianismo. Tras morrer decapitado en
Palestina, polo ano 44 d.C., os seus discpulos,
conforme tradicin, trasladaron o seu corpo nunha
nave a Galicia, unha das terras hispnicas includas
na sa predicacin.
Os difciles tempos dos primeiros anos do cristianismo
e a despoboacin de boa parte do norte peninsular levaran
esquecemento do lugar do enterramento. Con todo,
polo ano 820 descbrense uns restos que as autoridades
eclesisticas e civs consideraron os de Santiago o Maior.
Sucede nunha perdida fraga galega e o acontecemento
dara lugar nacemento da actual cidade de Santiago
de Compostela.
Convertida na atractiva meta dunha peregrinacin que
levaba sepulcro do nico apstolo de Cristo enterrado
en terras europeas xunto con San Pedro, en Roma,
a Santiago irn chegando, longo dos sculos,
peregrinos de toda procedencia e polos mis
diversos itinerarios.
Galicia, o pas de Santiago
Debido gran diversidade de procedencias dos peregrinos
iranse definindo sobre o chan galego seis itinerarios principais
de chegada dende toda Europa.
O itinerario que acada unha maior concorrencia e relevancia,
tanto socio-econmica como artstica e cultural, o denominado
Camio Francs, que entra en Espaa, dende Francia, polos
montes Pireneos, e en Galicia polo mtico alto do Cebreiro.
Pero outros cinco itinerarios conseguiron facerse, as mesmo,
un lugar na historia das peregrinacins xacobeas.
Camios xacobeos galegos
Camio Francs
Camio do Sueste
Va da Prata
Camio Portugus
Ruta do mar de Arousa
e ro Ulla
Camio de Fisterra-Muxa
Camio Ingls
Camio do Norte
Camio Primitivo
41 Camio Francs
42
Son os Camios Primitivo e do Norte,
que acadaron sona nos primeiros tempos
da peregrinacin, con dous trazados
principais que entran en Galicia por
Asturias, procedentes do Pas Vasco e
Cantabria; o Camio Ingls, seguido sobre
todo polos peregrinos que dende o norte
de Europa e as Illas Britnicas arribaban
a portos como os da Corua e Ferrol;
o Camio Portugus, que dende o
sudoeste de Galicia utilizaban os
peregrinos procedentes de Portugal,
e o Camio do Sueste, polo que se dirixan
a Santiago os peregrinos que, dende o sur
e o centro da Pennsula, seguan a popular
Va da Prata, entre Mrida e Astorga,
para continuaren, dende terras ourenss,
ata Compostela.
O Cebreiro. Camio Francs
Oseira. Camio do Sueste-Va da Prata
Compostela e credencial A Corua. Camio Ingls
Tamn se consideran itinerarios xacobeos,
pola sa simboloxa histrica, outros dous.
Son o Camio de Fisterra-Muxa, utilizado
por determinados peregrinos medievais que,
despois de venerar a tumba apostlica,
se sentan atrados pola viaxe ata o cabo
Fisterra, o extremo occidental da terra
naqueles tempos coecida, e a denominada
Ruta do mar de Arousa e ro Ulla,
que rememora o itinerario polo que,
segundo a tradicin, chegaron en barco
a Galicia os restos mortais do apstolo (s. I).
43 Camio Francs
Cabo Fisterra.
Camio de Fisterra-Muxa

143 Camino Frances

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

143 Camino Frances

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Camio Francs

Vous aimerez peut-être aussi