Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only.

Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
Nurek
Uniwersytet
STUDIA SOCJOt.OGIC;:ZNE 1978, 1(&11)
KONCEPCJA OSOBOWOSCI ERICHA FROMMA
/
We socjologii i 'filozofii zaj-
muje miejsce ,centralne, liczbie publikacji nie zawsze,
towarzyszy rozszerzenie naszej o tej sfer.ze nau-
kowych Dlatego prba ' inter-
dyscyplinarnego .'na' tym ,bardziej
wiera dyrektywy' metodologiczne i teoretyczne do dalszych, empirycz:"
nych pene'tracji. z' ciekawszych teoretycznyc;:h prb stanowi nie-
koncepcja Ericha' Fromma, ktra ,-
w literaturz,e, polskiej nie om-
Wienia., W niniejszym artykule- w sposb skrtowy: i z
uproszczony - i 'jej podstawowych
. ."....- '. . .


"Badacz struktury d' skutkw pewneg()
instytucjonalnego, musi w-:' tym celu znaczenie' 'i' jcgo
skulki dla ludzkiej. We' wszystkich instytucjonalnych 'czyn-
nikiem jest w ludzka" a i skuteczne dzia-
jakiegOkOlwiek instytucjonaln.ego przynajmniej w od
tego, jaki one na szeroko W ten
sposb system ludzkiej staje z zmiennych
w ocenie skutKW struktury na inny
aspekt struktury" 1. . ',' , ' " ,
musi panowanie nad w
swy<:h inaczej nie
Opanowarue przyrody, sOcjalizacja, kontrola' - to ogromne
problemy. W trakcie ich do krystalizacji grup i insty-
tucji, a zarazem proces Ze i be-
hawioralnego punktu widzenia najbardziej jest nic lepsza
lub gorsza rwnowaga W relacji jednostka - lec7:', proces nieustan-
nych tej relacji, w jak bada i rozwija
. w swojej .naturze. Rozwj kolosalnych
Instytucji i O1'ganizacji jest tylko w powodowanym
przez niego procesie tworzenia nowych Nie po 'raz pierwszy
1 A .. Inkeles: PeTsonalitll 'Ind Social StTuctuTe: W: Sociologll TodaY. PrD-
blcms and PTospeckts. Ed. by R. K;. Merton, L. Broom, L. S. Cottrell. New York
1959, s. 251. -.. . '
:.:
'.' -:'"0


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
'74 .
:v
S.NUREK "
\, '
odkrywa zarazem, nie da form zbiorowego
bez .. natury, a natury ludzkiego".
. .
'Przytoczone konstatacje-wybitnych przedsta:wicieli
czesnej' socjologii ze kompleksowy
jednostka' (albo - zorganizowane i' zinstytucjonalizowane
. ...:..- ku.ltura,. stanowi zasadniczy wymg badawczy, znr6wno
ze teoretycznych, jak i oczywistych implikacji 'praktycznych.
Potwierdzeniem i na szerokq
nad ostro postawione i szeroko dysltu-
towan'e tezy Ren:e Koeniga "o drugich narodzinach jalto sp 0-
leczno-kulturowej po jego pierwszym narodzcn:'u jako jed":"
llostki' fizycznej" I oraz stwierdzenie Ralfa Dahrendorfa, "the. indi- .
vidu.al and society are mediated and, man is, reborn as homo sociolo-
, . '. . . '. _
Po\vszechnie 'znane racje studiw nad we
polskim zawarte w dokumentach II Kon-
Nauki Polskiej, Uchwale Partyjnej Narady Przedstawicieli Nauk
Humanistycznych i oraz innych. .
Socjologiczna' teoria mimo w
i przyjI'Q.owanych filozoficzno-metodologicznych, podnosi za-
gadnienie wzajemnych stosunkw cechami jej
a jako. systemem globalnym
wszystkie. grupy i warstwy), i 'instytucje, w ktrych
{>l1.a uczestniczy .lub 'z: ktrymi. wchodzi w Pod-
przy tym _ jednostka i to dwie
strony tej sam.ej dwa.. stosunIm
w i ich' skutl{6w,
Problematyka osobowo&ci i jednej strony interdys-
cyplir.arny charakter, tj. taki, w ktrym zmienne
hywnjll 7r' 7.m:cnnymi burllzicj LypowY1lIi w zuinlcl'csUWUllluch :.ucjolo
gw, co za swobodnego poruszania w obszarze
kilku dyscyplin naukowych (psychologii, socjologii, filozofii); z drugiej
na jest takim atutem,. niej as-
.nych punktw i niE:! -Os talony ch .
. Wob.ec. ,zadanie krytyczno-analitycznego opracowania
jednej najciekawszych, jak wydaje, a zarazem kontrowersyjnych
teorii mianowicie teorii Ericha Fromma, stanowi
i takiego zabiegu teoretyczno-
-metodologicznego dowodzi dyskusja pod wyelimino-
'f,vania dotychczas
2 D.. Martindale: Institutions, Organizati01l.8 and Mass Soc.ietll. Boston 1960,
s. XV. .
ltrsg. R. Keoning. Frartkfurt a. '1967, 243.
, R. Dahrendor!: Essays in the TheOT'II ol Society. London 1968,' s SB.


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
,
I
..?
KONCEPCJA OSOBOWO$CI E. FROMMA 75

ona' empiryczne i definicje operacyjne
dokonuje systematycznej analizy i krytyki
stanu i dotychczasowych i -- co -- wytyeza kie-
runki oraz w nowym stawia zagadnienie
do danego jako
lonej a do jej funkcjonowania zmien-
nymi (cechami) ludzkiej '.
do potrzeby "poszukiwania':; ak,ceptowalnej teorii
poprzez prezcntacjq jednej z ta-
kich teorii i' stanowi zarazem dokonania teo-
retycznych 'ktre i' powinny brane pod
w badaniach empirycznych dwustronnych
pomi<:dzy' i warunkami jej
i stanowi' przy
tym kapitalna w Marksowska teza, ludzka
w swej stosunkw
, .
Wyb6r i uzasadnienie opracowania, z skrtowego,
taldef teorii wydajc! tym, bardziej potrzebne, zarwno
osoby r Ericha Fromma, jak i wypracowanej przez
niego teorii masa najsprzeczniejszych ocen,
opinii i, Raz m6wi o nim nieoro.al jako 0.. "mistyku", to
znowu jako o reprezentancie postawy materialistycznej i idealistycznym
do przedsta\via go
jako "wizjonera, i proroka." albo jako, "naiwnego samotnika.
we mgle 'sentencji moralnych". Tym bardziej konieczne jest stu-
dium ktry tak sprzeczne interpre,tacje.
i. opublikowanych .prac Ericha' Fromma jest
bardzo szeroki -- od problematyki antropologii filozoficznej,. poprzez
do nauk POlitycznych. Istnieje
spoiwo szeroKich ram jego problematyki 'badawczej. Tym
jest lwnccpcja ktra zespala i
by bardzo i nie ze' studia. PojG{!ie
z kolei jest rd'Zumiane jako istota, 'podsta wowe
"science of manIJ nauki -o w danej formacji spo-
przy czym taka nauka czeka na swoje uznanie
i Sama nazwa' centralnej problematyki. w systemie
poznawczym Fromma, wskazuje na. jej charakter, tzn.
jest postulatem, aby w jego
z punktw widzenia, tylkO w ten
. .." (' . \ .
I S. Nowak: Rola zmiennych osobowo'cfowych
w analizach Boe;ologicznych. "Studia Socjologiczne" 1'965 nr 2; Terminy
stany i psychiczne w naukach spolecznych. .;Studia Filozl)-
ficzne" 1971 1; I. S. Kon: Sociologija licznosti. Moskwa 1967. .


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
oJ - ... 1.. '..
i __ .,. .... _"?' :
S. NUREK I _________ ______ _____________________ ______________ __
sposb do prawdy o w danym okresie
historycznym. Flola podstawowa owej of man" przy-
, ,twierd'zi ;Fromm, analitycznej psychologii i socjologii,
ktre w stanie empirycznie podnoszonych py-
i problemw filozoficznych.
Proces od "jednostki do
ludzkiej. w: publikacjach z zakresu
psychologii socjologii, antropologii i innych nauk
znajduje szerokie i omwienia dyskusji na-
tury ludzkiej. Podniesienie takiego zagadnienia opiera
na wedle ktrego' nauka o zachowaniu grup'
ludzkich lub zachowaniu jednostki w sytuacji grupowej powinna roz-
od podania - przynajmniej niektrych ---:- na temat na-
tury jednostki jako jednostki lub jako takiego. Istnieje
ponadto jeszcze' inny punkt widzenia, z ktrym problem natury
ludzkiej i' jej cech charakterystycznych ukazuje jako i
sam w sobie teoretycznie jak praktycznie, przy czym
akc'eptowanie danego Leg,? .problemu konstytuuje.
nauki 8. przy tym nie chodzi
o skoncentrowanie na czysto filozoficznych
- filozoficzne przyjmuje -lecz o jawne
lub ukryte implikacje praktyczne budowanych na gruncie danej dyscy-
pliny teorii ludzkiego zachowania: I tak np.
o zmi:a#y systemu' ekonomicznego C7.!;sto
oparte na problemie' poznania, czy towarw lub struktura;-_
lizowanie jest "naturalne". dla albo czy
ten ostatni zaakcE'lptuje jRlk br;dzie w innym typie systC'mu
gospodarczego czy Wielokrotnie, podaje w
zaniechanie wojny, na argumende, jest
natury ludzkiej. Wydaje - powiada Otto Kli-
neberg - niezmfeI.'nie jakie istotne
styczne cechy zacho.wania ludzkiego i jaka jest granica jego 7.
Oglne postawienie zagadnienia natury ludzkiej. rzutuje w sposb
na problem rozpatrywa'ny w
socjologicmym: akademicka socjologia w zasadzie
ktrego mwienie o naturze ltJ.dzkiej stanowi co naj ....
mniej teologIi, to jednak dotychczas
propozycji w tym zakresie. analizy obrazu
wie)<a w .socjologii przeprowadzone przez takich, uczonych jak

. '
8 O. Klineberg: Psychologie. Sociale. T. I. Paris 1957, s. 70.
, 7 Ibidem, s. 74
.... - . -"--'---'" -----_._ ..... _-------------


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
KONCEPCJA OSOBOWOSCI E. FROM,l\{A
77
.. _--
H .. P. Bahrdt 8, R.' Dfihrendorf 0, R. Redfield ID, F. H. Tep.bruck 11, ny
'tylko niektrych. PodsumoWilniem socjologicznych wywodw '
wydaje stwierdzenie Richarda I Bendixa 11, ktry konstatuje,
w praktyce badwczej socjologowie pewien paradoks. zdaniem
Bc.:ndixa, przyjmowane dwa przeciwstawne na
\vieka. Jedni bowiem jest poznanie i zro-
zumienie w mniejszym lub w stopniu natury i spo-
analiz zarwno teoretycznych jak i empirycznych.
Drudzy natomiast jest tworem swoich
nawykw i refleksem rl w
ludzkich rozum i wybr nie zasadniczego .znaczenia, zatem
ludzkie do zdobycia wiedzy obiektywnej i bycia ste-
rowanymi przez otoczone nie do pokonania przeszkodami i trud-
tak o naturze lu.dzkiej bezcelowe.
Wydaje zasygnaHzowana paradoksalna' sytuacja w socjo-
logii w z natury nade wszystko
z rzadko nie
"natury". Jak stwierdza Ph. Delhaye 18, znaczenia
"natura" w od tego, czy 'na patrzymy jako
na lub czynnik rzeczy, 'czy jako na
rzecz-przedmiot. takiego kryterium' mu wyod-
terminu "natura". ' '
Ericha Fro'mma
do pierwszego stanowiska podanego przez R. Bendlxa, a tym samym
jest do p$ychosocjologiczny na na-
'
Autor eksponowanej tutaj teorii dokonuje fuzji "starych
i nowych'''' teorii, co oznacza,' podejmuje on filozoficznych,
teorii ,oraz. o,n: 'w sposb
jawny i konsekwentny stanowisko materialistyczne i humanistyczne, a to
usta wia go w pozycji odmiennej od skrajnie ucha wiorystycz-
nych konstatacji. "natury ludzkiej" w pierw.szej
z prac E. Fromma Die psychoanalitische Charakterologie und ihre Be-
deutung fuer die SoziaZjorschung opublikowanej w "Zeitschrift fuer 80-
:dalforschung" w 1932 r., gdzie podnosi . w
w niej mechanizmy i prawa' szuka- '
, ' ' ' - .
8 H. P. Bahrdt: ,Zur 'Fragc dc.' Mcnschcbildcs in der Soziologie. "European
Jou:nal of Sociology" Vol. VI. 1961 nr l. ' I.
II R. Dahrendorf: Sociology\ and Human' Naturc. W: Essalls in the Theorll.
10 R. Redfield; ,Human Nature and theStudy ol Society. Chicago 1962.
II F. H. Tenbruck: . Zur deutschen Rczeption der Rollentlieorie '''Koelner
fuer Soziologie un-d Sozialpsycho'ogie" T. XIII. 1961 nr 1. .
R. Bendix: The Image' ol Man in Social Sciences: The Basic Assumptions
()I Present-Day Research. W: Soclology. '1'he Progress ot a Decade. Ed. by S. 'M.
I_ipsct, N. J. Smelscr. Engleewood Cliffs. New York IDOI,s. !lO.
11 Ph. Dclhaye: Permanence du. droit naturelIe. Lou\ain, 1067, s. 21:


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
78
S. NUREK ,
urzeczywistnienia w historii. Przeprowadza tutaj
z natury Zygmunta Freuda, na wy-
niki etnosocjologicznych i materializmu historycznego. Tak
postawione zagadnienie w swoich pracach,
jego dbraz w jednej oz najbardziej znanych prac-
Ucieczka od on i
Lym ktre ostro i zasadnie postawione przez klasykw
socjologii: G. Simmela, K. Marksa, H. Spencera, M. Webera i innych.
,waga klasykw zasadza na rodl:aju problemw, ktre ich intereso-
i na typie ktrych nie wahali
nie mogli na nie i odpowiedzi. po-
przez 'klasykw problem6w, ktrych jt"st
natury ludzkiej, jest i powinna' zachowana,
sts one podania typologii strukturalnych spo-
ludzkiego. Zdaniem lfromma, bez takich hist9rycznych dywa-
gacji teoria jest skazana na tworzenie pustych. abstrakcyjnych sche-
matw. Przeciwstawia on' zatem formalizmowi i ahisto-
ryzmowi, w ktrym dzielenie i ich przemieszczanie staje
teoria tworzona na takiej podstawie
charakter statyczny i .... abstrakcyjny; co' w konsekwencji
z celami naukowych perspektyw poznawania i rzeczy-
w ktrej ,
Fromm z natury
Z. Freuda, na tej koncepcji stwier-
dza z, naciskiem, analiza oparta na
kluczowym zagadnieniem jest specyficzny rodzaj jednostki z ot&-
a nie zaspokojenie tej' czy innej instynktownej
potrzeby samej ,w sobie. Nie jest bowiem tak, z jednej strony istni<'jco
jednostka z naturalnymi a z drugiej -
jako lub
owe wrodzone natury
'wieka dynamiczne, a nie' statyczne, jest to proce!;
wzajemnego dialektycznego filo- i ontogenetycznego. Na-
- Fromm - za ten fakt, "naj-
i naj ohydniejsze inklinacje nie elementami nie-
zmiennej (raz na' zawsze danej ,biologicznie natury ludzkiej, lecz wyni-
kiem procesu ktry stwarza Innymi' spo-
nie tylko - talde
:"-lccz Natura jego pasje i
kultury; w ostatecznym rachunku sam jest wy-
tworem i ludzkiego ktrego zapis nazy-
wamy 15. W dalszym kontynuuje on swoje
u E. Fromm.: Ucieczka od woZnoci. Warszawa '1970; w angielskim:
Escape from Freedom. New York 1941.
15 Ibidem, s. 31.
---- --- --_ .. ----- .... --


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
______ 0 ____ _

I,
I
KONCEPCJA OSOBOWOSCI E. FROl\.lMA
79'
nie tylko historia kreuje i uosabia lecz i od-
wrotnie. rzekoma, jaka rysuje, i jest roz-.
na empirycznej psychosocjologii. Zadaniem jej
jest "jak czy siG i ;roz-
w wyniku procesu lecz w jaki sposb zasoby
energii ludzkiej, w tym procesie w specyficzne formy.
z kolei w produktywne proces li.
Zdaniem Fromma, w poprawnej analizie tej kwestii i jej zasadnym
do dwch ktre
historycznie rzecz i zarazem sprzeczne-
Pierwsze z nich patrzy na jako na sub-
o niezmiennych, raz na zawsze danych dla wszyst-
kich ludzi, pozahistorycznych: stanowisko . m. in.
Z. Freud. :Przyjmowanie takiego stanowiska da --, Fromma
- przez to, "taka hipoteza autorytarnej
[takiej, ktra neguje do dobra od
.prze?: do interesw autorytetu - S. N.] i eksplikacjq jej
systemu [tzn. systemu totalitarnego i
S. N.], jako konieczny i niezmienny,
przez 17, Trzeba taki na
bowiem _ nie jest tak, pewne typy historyczne kultury
niezmienne cechy ludzkie. w og6le" nie istnieje,
iZnamy tylko ludzi w sposb specyficzny
przez formacje historyczne i do ktrej
Wszelkie poszuldwanie ponadhistorycznej i ;,istoty
wieka" musi zdaniem autora Ucieczki od do abso-.
lutyzowania czyli
'!V jej spetryfikowanych formach. Przy tym, akcentuje Fromm,.
takie .rozwoju jednostki ludzkiej.
Na podstawie takich konstatacji niektrzy autoriy 18 dochodzili do
stwierdzenia, Fromm . zajmuje w tej .kwestii relatywizmu
kulturowego, przez jednego z reprezentan-
tw antropologii kulturowej A. Kardinera to. taka ocena jest
o czym przekonuje -krytyka Ericha Fromma innego .stano-
wiska natury ludzkiej.
Rwnie zdecydowanie teoriom-, pisze Fromm,
ktre czynnika ludzkiego jako jednego z dynamicznych
elementw w procesie Krytycyzm ten zwraca nie tylko
przeciw teoriom socjologicznym, ktre
z socjologii (Durkheim i jego ale-
- Ibidef!l., s. 32.
'._'---, -
17 E. Fromin: L'Homme pO'UT I'Ui-meme. Paris 1967, s. 24; wyd.
Man fOT Himself. New York 1947.
18 A. Kardiner; . The Individ'UaI and the Society. New York 1946.
lD M. Birnbach: Neo-Freudian SociaI Philosophy. Stanford 1961, s. 76.


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
.so
s. NUREI<:
przeciw teoriom mniej lub bardziej zabarwionym
10. Teorie te natura ludzka jest
sama w sobie dynamiczna i zmiany psychologiczne
jedynie jako rozwj nowych nawykw w wyniku adaptacji do nowych
wzorw\ kulturowych" 21. Natura ludzka tylko odbiciem czy re-
fleksem wzorw kulturowych i do takiej roli dzia-
i grup Ten poddany ostrej
krytyce w rwnie znanej pracy L'Homme pOUT lui-meme. a poza tym
ta problematyka po":,,raca W do ostatnich prac'u. W \\'y-
,mienionej pozycji stwierdza on, zmienny nic-
, ograniczenie, to normy i instytucje szkodliwe dla jego istoty
(szanse) go swoich
modeli tak, jego do prze-
czegokolwiek. Wwczas nie niczym innym
jak tylko we instytucji a nie - jak
tego w w tra1.<cie historii -
do skutecznego przeciwko presjom, ktre wy-
na niego nie a
, . . nie ani oceniany, ani krytykowany w do-
brobytu u. takim natury ludzkiej
w pracy The San e Society nazywa "reakcyjnym", ktre
do poglqdw . liberalistycznych XIX w., to akcentuje
natury czyn-
nikw jest tylko - prezentuje
pn ten obrazowo - na ktrej i kultura pisze
swj tekst" u. .
t Obydwa stanowfska Fromma nie do i
- kategorycznego odrzucenia zarwno ze teoretycznych. jak
i ze na ich praktyczny .
.w... jakim kierunku zatem i' gdzie nalezy popraw-
nego i zarysowuje Fromm
w Ucieczce ,cQd Mianowicie, za dyna-
micznym konstatuje on, "jakkolwiek nie istnieje niezmienna ludzka
natura, nie tej natury za
i zdolnego do warunkw bez ,/
nej psychologicznej dynamiki. natura ludzka jest wytworem
..
. to Fromm: Ucieczka ... , s. 33.
11 Ibidem ..
II The Sane Society, New York 1955; The Iieart ot Its Gen.ius tor Good
and E'l:il. London 1965; Socialist Humanism. An International Symposium. Ed. by
E. Fromm. Garden City 1965; Marx's Concept ot Man. New York 1966; The Re-
'Volution and Hope.' Toward a Humanized Technoldgy. New York 1968; Anatomie
menschlichen DestTukti'Vitaet. Stuttgart 1974. . .
II L'Ilomme ... , s. 25. ,"
\:
,II The Sane Societll ... , s. 13 .
. .
---- ----.- ._. -- ._- ---, --".-.


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
t.
",
'KONCEPCJA OSOBOWO$CI E. FROMMA
/ '
81
ewolucji historycznej, w niej pewne wrodzone mechanizmy pra-
ktrych ujawnianie stanowi zadanie
Analiza tego <:0 ludzkie winna byc zatem prowadzona- na
faktycznej, obiektywnej i empirycznej, a wwczas pow-
na tym tle dylematw, dychotomii i sprzecznego
wania problemu. 7.adaniem badacza jest zatem opis i wykrywaniq
cych w osobnika:ch ludzkich mechanizmw i
i cech, ktre w toku procesw w trakcie
historii ludzkiej, jej 'wytworem. i '
aktywnym cZy'nnikiem w zmianie i danego systemu spo-
lf?cznego. :
Punktem jest ekspresja obserwowalnych potrzeb, ktre do-
zaspokojenia w formacji ... e'konomicznE'j
w IO,l'mie i w spo:;b. Potrzeby te bCl-
o rozwoju tzn. ich zaspokajanie i
,tworzy proces, wzrostu, yvynikiem ktrego jest
je w sposb:
, Potrzeby
afiliacja
transcendencja
zakorzenienie
poczucie
orientacja intelektualna
forma zaspokajania
,
, twrcza
braterstwo

racjonalna
fazy rozwoju
narcyzm
tendencje destruktywne
fiksacja, kazirodztwo
konformizm

Erich Fromm stara dociec z potrzeb oraz wYJasnlc
powody, dla ktrych zaspokojenie takich a nie innych potrzeb staje siQ
warunkiem i w danym
stwie. Taka analiza natury ludzkiej 'jest zgodna - zdani:em Fromm/i -
z Karola Mal'lksa na ten temat, ktrego
jako jest i %8. sam
Marks nie charakterystyki tego' problemu, to jed-
nak go za bardzo i kierunek roz-



W Tezach o Feuerbachu Marks '"istota nie jest
w ,oddzielnej, jednostce", w K.api-
25 Fromm: ... , s.
II Marx's Conccpt ... , s. 24.'
8 - SlIud'la Socjologiczne nr l


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
.. - ....
82
S. NUREK
taIe "natura ludzka jest modyfikowana w histo-
rycznej epoce" Dowodzi to w pojmo'wariiu 'istoty
przez Marksa, podnoszonego' . tego zagadnienia, przy
czym zawsze nie o w ale Q ludz-
w systemie
Ostateczna - konstatuje Fromm - jest ta:ka, "there is
not essence of man in the sense of a substance which remain the same
throughouthistory" 28. . ,
Wydaje obszernie zarysowany tok analiz Frornmow-
skich, mo?e do hipotez i w'
tym, co H. P. Babrdt i 13-. Dahrendorf nazwali "soziologisches Menschen-
sbild". zostaje w takim dynamiczna relacja jcdnost-
len, ludzka - na "bazie" rzeczywistego gdzie
wiek jest bytem dynamicznym, posiada charakterystyczne dynamizmy
i prawa, ktre zwrotnie, tzn.' zmienia bieg 'historii
i sam zarazem pod jej zmienia. Istota
nu albo dychotomii egzystencjalnej pomic;dzy
j ego do przyrody i zarazem przekraczaniem przyrody na
mocy braku instynktownego i sie-
bie sam.ego i innych. w i Osiqg-
t1ic;cie dynamicznej rwnowagi musi z tymi
dwoma i mo7.e urzeczywistnione tylko . w
historii ktrej owa albo dychotomia
. na ktrej "konflikt i walka" do stania
, '
Teoria Ericha Fromma opiera przede
wszystkIm na doktrynie natury ludzkiej, czyli komolekso-
wym wzorcu potrzeby, sposoby ich zasoa-
kajania i tj. na systemie
wym z takim wzorcem. Metoda s'tudium nad natura
winna na "a observer les reactions de l'hommp. aux ,
differentes conditions individuelles et sociales" 20. '
Rola rodzh.y i procesu socjalizacji w Ana-
tego zagadnienia dyktuje na ,pytanie', jak i w jaki spo-
sb historia tj. "drugie narodziny
przy czym jest przedstawiona
Frommowska koncepcja natury ludzkiej. '.: ':
ustalone, wedle Fromma proces stawania osobo-
musi zawsze sprowadzony na grunt konkretnych warunkw
17 K. Marks: Tezy o FTeuTbachu. W: Dziela. T. 3. Warszawa 1961; Marks: Ka-
pital. T. I; W: Dziela. T. 23.
18 The Application of Humanist Psychoanalysis to Marx's Theory. W: Socialist
Humanism ... , s. 220. '
. II Fromm: L'IIomme .... s. 22 .
. \
> ..
... _----_._--


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
KONCEPCJA OSOBOWOSCI E. FROMMA
83
-----------..,.------------;--_._--- ------
historycznych i charakter specyficznych
jednostki z przy:-odniczo-spo-
wyznaczanych procesem potrzeb. aspi-
'racji i celw dla .
W procesu stawania Fro,mm uKazuje
nade wszystko ,i znaczenie- rodziny jako "pierwszego otoczenia" jed-
'nostki oraz procesu socjalizacji. poprzez ktry jednostka intcrnnliL:uje
swoje i "wchodzi" do zastanego spo-
mu swoje energetyczne. by poprzez nie doprowa-
dzif do w nim zmian.
ludzkich ujmuje Frommz dwch punktw: filo-
i ontogenetycznego. Pod filogenetycznym. tj. od, chwili, od,
,ktrej datuje historia on ze ,
,nic adaptacji' instynktowej swoich przodkw, ze
stanu ze przyrody. W tym powolnym 'j" stopniowym
procesie. ktry do utraty odziedziczonych gatunkowych
'mCJdcli czysto stworzenia
i poza Pojawienie jako - z biologic?:-
lI1ego punktu widzenia -:- najbardziej bezradnej istoty to,
ludzkie rozum i isto-
ta' ludzka jest w dalszym przyrody, to jednak przerasta
sobie W ten sposb zostala
kowana egzystencjalna dychotomia ktra' nieustannie zmusza
go do znalezienia, harmonii na--miejsce utraconej, do znalezienia
- jak powiada Fromm - "nowego domu - tego, w ktrym tworzy
ludzkim i sam' staje ludzkim" 80. Proces
wyzwalania ,jednostki z jej pierwotnych przyrodniczych na-
zywa Fromm . '
W historii odnajdujemy ten 'Sam proces. Zasadza
w tym aspekcie (ontogenetycznym) na zespoleniu. afiliacji ze
ze naturalnej Rozwj ludzki
ma zdaniem Fromma charakter dialektyczny, bowiem stawia ciqgle dy-
,lemat sytuacji' antagonistycznych. Z jednej strony staje
pardziej wolny przez to, jego' rozum, i material-
nego otoczenia nieustannie
rozwijajq, do coraz panowania i zmien-
nymi kolejami materialnego. Natomiast z drugiej - coraz bar.:.
dziej usilnie przypomina mu o niepewno-
jego sytuacji. izolacji. nieuniknionym tj. wreszcie
o wszystkich 'ludzkiego Nie on uciec' od
tych jakie, spotyka w - musi im Uzna-
musi tworzone przez problemy, ktre
i z czasem i modyfikacji przy jego czynnym wspl-
ID The App!ication. s. 214.


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
84
S.NuamK

udziale. Aczkolwiek narodziny. zarwno pod filo-
jak i ontoger e'tycznym w istocie zdarzeniem negatywnym, to
nie one - konkluduje Fromm - mu drugie narodzlpy ja-
ko W dziejach jednostki i gatunku
ludzkie'go zatem tendencja progresywna i okazuje silniej-
sza, ,co nie dowodzi istnienia niebezpiedeitstwa' regresji do
stanu," z ktrego a jak mu-.
si on o nowy akt narodzin jako ludzkiej.
. problemu istnienia jest warunka-
mi, i w indywidualnymi oraz syste-
mem wzorcw, Kt6ry wytwarza kultura i w . ktrej pe-
wne sposoby ci co za tym idzie,
i przepisane formy ich znspokajaniu. Z kolei ludzkie wy1.nt\.
czone potrzebami z natury w danej epoce.
formy, sposoby i mechanizmy zaspokajania ludzkich potrzeb,
zdeterminowane aktualnymi warunkami produkcyjnymi ',l
w formacji historycznej, preces
wzrostu "od jednostki do
W tym Froriunowskich analiz mocno
jego charakter zbyt abstrakcyjny, wbrc\v
deklarowanym intencjom samego autora L'I:lamme ]laur !ui-meme. Wy-
one bardziej potraktowania, o ile
walor w penetracjach badawczych
nej. Zapewne 'moina podnoszonych przez Fromma
spraw, nawet proponowany kierunek dalszych natomiast
klasyfikacje i osadzenia w kon-
kretnych strukturach
problemem w teorii Frommn
jest. proces socjalizacji, przede wszystkim w rodzinie,
a w szerszych
. ,Socjalizacja odnosi do interpersonalnych ktrych ce-
'lem i kierunkiem jes't nabywanie rodzaju relacji
t?; innymi W ten sposb jednostka uczy w zastnnym
otoczeniu a swoje' .specyficzni(
ludzkie potrzeby. Fromm utrzymuje, dostrzega, powinien
z innymi w celu obrony przed rodzaju
aby dobra materialne, dla satysfakcji seksualnej, za-
bawy, itp. 'on innych lub
lub jednak musi i te
idee itd., ktre dostarcza mu grupa odniesienia. Ka-
nalizowanie energii ludZlej W. formach oso-
nie tylko do do zastanych warunkw,
lecz do ich aktywnego, faktycznego ,Fromm lubi
na Marksa, "filozofowie rozmaicie
tylko. interpretowali idzie o to, aby go O ile


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
KONCEPCJA OSOBOWOSCI E. FROM.l'ytA
85
jednak Marks jasno :kto i' w jaki sposb jest . realizatorem ta7"
kiej dyrektywy, o tyle Fromm poprzestaje na moralnym apC'lu skiero-
wanym do ..
Rodzina stanowi w koncepcji. autora The Sane Society 11 'zasadnicze
ogniwo procesu l:!ocjalizacji, a w jego ramach - wychowania.
wychowania jest jednostki do roli ma
w Oznacza to "takie urobienie charakteru
by do charakteru podmiotw sy-
stemu i by pragnienia jednostki z wymagania-
mi jej roli 32. Charakter samego systemu wycho-
potrzebami- ze
i ekonomicznej stru:ktury danego
Rodzina jest nie tylko tym "Czynnikiem, ktry stosuje wzory wycho-
waWC7.e preferowane w typie ale przede WS7.yst-
rodzice typ ich grupy
odniesienia, warstwy czy klasy oni llowemu
osobnikowi. "psychologiczny przez to, tym,
kim tzn. przedstawicielami tego 81. Dlatego
i za
(psychic agenc:y oj society), ktrej jest prze.kazywa-
nie, . transmitowanie potrzeb i warunkw
dla osobnika .
Humanistyczne do zrozumienia procesu wzrostu
ka, na uznanie, utrzymane jest przez Fromma. na
poziomie zbyt oglnym i nie zawsze dostatecznie jasno sprecyzowane,
do czego przyczynia sty-
lu plsar,skiego,' forma eseistyczna co w znacznym stopniu
utrudnia prac Fromma. Jednak podejmO\va-
nie prb terminologii wyniki na
co wskazujc fakt wykorzystywania Frommowskich analiz przez'
wielu przedstawicieli dyscyplin 35.
Konce,cja eharakteru
. .
W dotychczasowych wywodach zamiennie dwa
cia: "charakter" i Fromm sam
wa jc. synonimicznie, do term i-
81 The Sane Society ... s. 110-120. .
u Theoretische EntwuTfe uebeT AutoTitaet und Familie. Studicn uebeT Auto-
ritaet und Familie. Hrsgb. M. Horkheimer. Paris 1936, s, 267,
II Ibidem, s. 267. . .
I btdem, s. 2ti8.
Np. Ch. Argyds: Personality and OTganization. The Conflict between Sy-
stem and The Individual. New York 1957.
I


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
t
. ' ... : _ .. .- ..
- ._ .. _--- ... - ... ___ c __ ' ___ ___ r_...: .... . -.. ,:.\ ................ ..
.. : .'
86.
s. NUREK.
nem "charakter" z przekonania, to przez
. Freuda "w sensie miary;. a
stosunkowo co jest u .
"charakter stanowi punkt centralny wszelkich
analiz Ericha Fromma, a jego teorii i kultury.
We wspomnianym studium z 1932 r. bardz(mocno, socjo-
logia w nie na i mechanizmy
charakteroiogiczne ludzi w systemie spo-
Zjawiska spolel!zne, ekonomiczne 'i polityczne, jakie
w wzajemnej' "losami" (Le-
bensschikusa!) jednostek ludzkich a instytucjami W proce-
sie tworzy struktura charakteru wsplna dla
. warstw czy klas
ludzi, trzeba pod dwustronne.
grup, warstw, klas czy i,
jednostki" ktra: "przyswaja" sobie elementy. Ar-
wymaga tutaj Erich Fromm ,w swojej pra-
cy doktorskiej Die Entwicklung des Christusdogma (opublikowanej naj-
pierw w "Imago" w 1930 r., a wydanej w Wied-
niu w rok i przedrukowanej w hit w
zyku angielskim i z autora 37), w rozdziale tne-
todologii problemu tej rozprawy stwierdza socjologia i psy-
chologia w swym obiekcie tj.
ludzkiej w za odpowie-
dnich metod i ekonomicznymi warunkami ludzi oraz
psychologiczne mechanizmy w na co
G. Simmel S8. Fromm w tej pierws7.ej swo-
jej publikacji, prawa i procesy jako taki.e nie to
ludzie Stwierdzenie takie' jest bynajmniej truiz-
mem, wynika z niego zwrcenie uwagi - nie c.lO-
statecznie przez badaczy -. na, jednostki ludzkiej w tych proce-
sach.
Charakter obejmuje tylko celowo wysC"lr':'-
cjonowane, aspektowe cechy tzn. "zasadnicze struktu-
ry charakteru grupy, ktre jako re-
zultat podstawowych i wsplnego tej
pic" u. W tym akcentuje
kw grupy", by chodzr'o jednostki cod7.icn-


konflikt i tych, kt-
.. Wywiad prasowy A. Rcira z Erichem Frommem. "Forum" 1974 nr 40.
17 The Dogma of Christ and Other Essays on Religion. PsychologIJ and Cul-
ture. London 1963.
18 Ueber das Wesen der Sozialpsyehologie. "Archiv fuer Sozialwisscnschaft
und.Sozialpolitik" T. XXVI. 190B.
II TlIe Dogma .... s. 3. .


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
KONCEPCJA OSOBOWOSCI E. FRO:\IMA
87
-----------------------------------------------------------
rzy rzeczywistymi uczestnikami dynamiczne j
.rwnowadze systemu Przy czym mwi tu o charakt.e-
w .dynamicznym rozumieniu, tzn. o
nej jako "specyficznej formie, przybiera energia ludzka dzit'ki
dynamicznej adaptacji potrzeb ludzkich do specyficznych warunkH
danego 40. chodzi o spotykane wy'!l-
"encrgia to Fromm __ o
zgodnie z rozumieniem natury ludzkiej -- w :st.
pewne potencjalne energetyczne, ktre poprzez !"Cl.
dzaju potrzeby :realizacji w sytuacjach SIJCl.
lecznych, oraz eksponuje ten fakt, stanowi tw{)l'
swej historii. ' .
Charakter z punktu funkrji.
jakie w odniesieniu. do jednostki i.

W
dwie podstawowe 41:
-- ldra do zgodnych
tym, co z praktycznego punktu widzenia jest mu oraz za
pewnia mu z tej'
-- ktra polega na 'tym, osobnik "internaliwje
zewnqtrznc' i w ten sposb do w/-
konywania wyznaczonych przez system ekonomiczny i
. .' I I
ny". . . i.
aktywnym uczestnikiem
form zbiorowego jest zatem ilO
to, aby i celom zapewnienia c:.1-
funkcjonowania danego strona osobo-
ludzkiej staje -- jak powiada Fromm -- jej
w wyniku historycznej ewolucji" 42. .
Geneza - stwierdza Fromm -- b
ujawniona przez "interakcji czynnikw socjologicznych i
ideologicznych" 48. Te 'pierwsze do warunkw
ekonomicznych, co zarwno jednostka, jak i
na utrzymania To z kolei ir'1-
plikuje. musi by S0-
bie minimu,m do Sposb produkcji determinuje stOSU'l-
ki i praktyczne ludzi. Zatem podstawowym
nem u charakteru jest struktura
no-ekonomiczna, organizacja. ktra moduluje osoblJ-
Czynniki ideologiczne, na ktre iqee-' religijne, poE-
tyczne i filozoficzne grup "zakorzenio-
n-en oj; strukturze charakteru, z kolei zachowania ludzki.!.
40 Fromm: Ucieczka ... s. 259.
Ibidem, s. 264-265.
42 The Sane Society ... , $. 80.
" Ibidem, s. 81.


Propriety of the Erich Fromm Document Center. For personal use only. Citation or publication of
material prohibited without expresswritten permission of the copyright holder.

Eigentum desErich Fromm Dokumentationszentrums. Nutzung nur fr persnliche Zwecke.
Verffentlichungen auch von Teilen bedrfen der schriftlichen ErlaubnisdesRechteinhabers.

Nurek, S., 1978: Koncepcja osobowosci spolecznej Erich Fromma [Erich Fromm's Concept
of Social Personality, In: Studia Socjologiczne, Vol. 68 (No. 1, 1978), pp. 73-88.
\
88
S.NUREK
Oglniej rzecz dla Fromma zasadniczym czynnikiem for-
mowania jcst."praktyka tzn. sposb pro-
dukcji i jego rezultatem Wobec
'- konkluduje Fromm - "charakter jest
a ideami i przewa-
w danym 4.4. te
w spos'b ,:..
Baza ekonomiczna
t
Charakter
I A
..... jl,
Idee i
'"
ol strony metodologicznej - :konstatuje Fromm nacisk
we wszystkich studiach nad spoczywa na badaniu
sposobu produkcji i jej rezultatem stratyfikacji warstwowo-
-klasowej, dlatego trzeba na najbardziej istotnych cechach
i zmiennych w ich syndromach Oraz na
tymi dwoma danych.
Interpretacja i rozumienie przez .Fromma po-
kazuje, jego koncepcja wydaje. - mimo sygnalizowanych bra-
'kw _. ciekawa, owocna poznawczo oraz stanowi z pe-
w dziedzinie empirycznych nauk

/
.
" The Application ... , s. 212.
u Ibidem, s. 217.
41 S. S: Sargent, R. C. Williamson: Social New York 1958.
-------'-_.-- -- ----:-- ._---_.