Strona gwna Napisz Artyku Linki Wyszukiwanie zaawansowane Redakcja Magazynu EAI Ekumenizm.

pl Cookies
Magazyn Teologiczny Semper Reformanda
* ECCLESIA * SEMPER * REFORMANDA * EST *
Szukaj
Serwisy specjalne: Eucharystia Mariologia Dialog KRK-KZ
Tematy Magazynu SR
Biblia
Dokumenty
Teologia
Katolicyzm
Prawosawie
Protestantyzm
Historia Kocioa
Ekumenizm
Debaty o Kociele
Duchowo
Komentarze do Psalmw
Religia - judaizm
Religia - islam
Koci a nowe idee
Religia i kultura
Koci w wiecie
Koci zwiastowania
Wspom Ekumenizm.pl
Menu Uytkownika
Login:
Haso:
Login
Nie masz konta?
Zarejestruj si
(podajesz TYLKO login i adres
e-mail)
Wydarzenia
adnych wydarze w
najbliszym czasie
Jan Wesley i wielkie przebudzenia
Autor: Wojciech Gajewski
Data: 18.08.2003 17:22
Przeczytane: 6191 razy
W tym roku przypada trzechsetna rocznica urodzin Jana
Wesleya, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli Kocioa
ery nowoytnej. Nie trzeba zagbia si w meandry historii, aby
dostrzec wi miedzy XVIIl-wiecznym ruchem przebudzeniowym,
zwizanym z Wesleyem, a przebudzeniem zielonowitkowym z
przeomu XIX i XX w. Czytajc biografi wybitnego kaznodziei z
Epworth, nie sposb oprze si wraeniu, e jego duchowo
znalaza specyficzny kontynuacj w ruchu zielonowitkowym.
Co wicej, uzasadnione wydaje si stwierdzenie, e
wesleyanizm jest gwnym doktrynalnym i pobonociowym
rdem pentekostalizmu.
Tak charakterystyczny dla tego nurtu zapa ewangelizacyjny, dopuszczenie kobiet do
aktywnej dziaalnoci w subie i tzw. drugie bogosawiestwo (second blessing) to tylko
niektre przykady swoistej sukcesji misji Jana Wesleya, realizowanej w Kocioach
zielonowitkowych.
Dom rodzinny. Matka
Jan Wesley urodzi si 17 czerwca 1703 r. w Epworth, w Anglii. Spord licznego potomstwa
Samuela i Zuzanny (2), to wanie on i jego modszy brat Karol odegrali szczegln rol w
dziejach Anglii i Kocioa, cho znany jest take ich starszy brat Samuel, nauczyciel i poeta.
Rodzinna tradycja gboko osadzona bya w realiach Kocioa pastwowego i uczelni
oksfordzkiej. Pradziad, dziadek i ojciec byli duchownymi i uczonymi. W ksztatowaniu postaw
i wartoci wan rol odgryway w tej rodzinie kobiety. W przypadku Jana bya to matka. Jeli
wierzy sztychom z polowy XVIII w., bya kobiet pikn i pen uroku.
Zuzanna Wesley wyrniaa si gbok erudycj, znaa jzyki obce, filozofi i teologi.
Odznaczaa si te wyjtkow pobonoci i systematycznoci. Miaa najwikszy wpyw na
wychowanie dzieci. Nazajutrz po swych pitych urodzinach, dziecko rozpoczynao nauk
czytania i pisania, aby po kilku miesicach swobodnie czyta swj pierwszy elementarz -
Bibli. Crki intelektem nie ustpoway braciom. Mehetabel, siostra Jana, w wieku omiu lat
czytaa Nowy Testament w oryginale...
Czas powicany dzieciom zaowocowa niepospolitymi zdolnociami intelektualnymi, wywar
take niezatarte znami na ich rozwoju duchowym. W domu Wesleyw matka czsto penia
funkcj "kapana domowego". Moe nadmiar obowizkw, wyjazdy, a nawet kilkakrotny
pobyt ojca w wizieniu (3) byy tego powodem. Moliwe te, e dziaao prawo obserwowane
od wiekw: czsto duchowni nie s najlepszymi duszpasterzami dla swoich bliskich. Pod
nieobecno ma Zuzanna prowadzia domowe naboestwa, na ktre poza rodzin i
sub przychodzili take ssiedzi. Bulwersowao to niektrych, ale najwyraniej Jan nie
widzia w tym nic zdronego. W jego dalszych dziaaniach zobaczymy powielanie wzorw
zaczerpnitych z domu, a kobiety w metodyzmie bd wyjtkowo aktywne duszpastersko.
Studia i praca
W 1720 r. Wesley zgodnie z rodzinn tradycj kontynuowa nauk w Oksfordzie, w Christ
Church College. Po zdobyciu stopnia naukowego z teologii przyj wicenia diakonatu w
Lincoln College i prowadzi wiczenia z jzyka greckiego i logiki. Na dwa lata wrci do domu,
aby obj wikariat w Epworth, i ponownie wyjecha do Oksfordu, gdzie studiowa rwnie
jego brat Karol. Poza zajciami zaj si prowadzeniem spotka z grup studentw i zaoy z
bratem stowarzyszenie, nie bez ironii nazywane przez otoczenie "witym klubem" (the holy
club). Celem koa byo umacnianie wiary i osobistej pobonoci. Oprcz obu
braci, w spotkaniach aktywnie uczestniczy ubogi student, a pniej ksidz anglikaski -
Jerzy Whitefield. Przyja, ktra wwczas zadzierzgna si pomidzy Janem a Jerzym, okazaa
si trwaa, mimo powanych rozbienoci, do jakich doszo pniej. Gwne inspiracje
Wesleya w tym okresie byty dwojakie: dziea mistykw europejskich z jednej strony, z drugiej
za skrupulatne, wrcz formalistyczne przestrzeganie przepisw Kocioa Anglikaskiego.
Tej postawie oraz praktykowaniu samodyscypiny, czonkowie koa zawdziczali miano
"metodyci", ktre po latach powrci ju jako nazwa kierowanego przez nich ruchu.
Duchowy przeom
Analizujc sytuacj chrzecijastwa w pierwszej poowie XVIII w., warto zwrci uwag na
podobny zakres niedomaga w yciu religijnym zarwno ewangelikw, jak i anglikanw. Po
wydarzeniach Reformacji, po okresie gwatownego rozpalenia umysw i serc ideami
odnowy Kocioa i powrotu do ewangelicznej prostoty wiary i zasad moralnych, ju pod
koniec XVI w. nastpi powany zastj, zwany wrcz scholastyk protestanck. Rozwj
teologii nie szed jednak w parze z rozwojem pobonoci. Katolicyzm radzi sobie z tym
gwnie poprzez oywienie ycia zakonnego. Tymczasem protestanci kadli nacisk na
pobono w ramach ycia rodzinnego.
Ojciec rodziny mia w zamyle reformatorw peni obowizki duchowego opiekuna-kaplana
domu. Jednak z osobist pobonoci gowy rodu bywao rnie. Nic dziwnego, e w
odpowiedzi na gd Ewangelii zaczy powstawa spoecznoci pielgnujce pobono
(a. pietas, std pietyci). Pocztki tego ruchu odnajdujemy w krajowych Kocioach
ewangelickich. Oschej ortodoksji protestanckiej pietyci przeciwstawiali nauk o
koniecznoci osobistego nawrcenia i odrodzenia duchowego. Tak pojt pobono
pielgnowano we wsplnotach, gdzie czytano i rozwaano Bibli oraz dbano o praktyczny
wymiar ycia chrzecijaskiego. W taki sposb sedno chrzecijastwa pojmowali m.in.
bracia morawscy. Ruch ten przeksztacony zosta przez hrabiego Mikoaja L. Zinzendorfa w
Odnoniki
http://www.chn.kz.pl/
"Chrzecijanin"
Wicej autorstwa
Wojciech Gajewski
Wicej z sekcji
Teologia
Opcje Artykuu
Wylij Znajomemu
Wersja Do Wydruku
Jan Wesley i wielkie przebudzenia 21-09-2014
http://www.magazyn.ekumenizm.pl/content/article/20030818172259794.htm 1 / 4
Koci Morawski, z siedzib w jego posiadoci Herrnhut na uycach (herrnhuci).
14 padziernika 1735 r. Jan i Karol Wesleyowie, wraz z dwoma innymi czonkami "witego
klubu", wyruszyli na wypraw misyjn do nowej angielskiej kolonii w Ameryce Pnocnej -
Georgii. Owocem tej wyprawy nie byli jednak nawrceni na chrzecijastwo Indianie, lecz
przeom w yciu Wesleyw. W czasie podry poznali bowiem wanie braci morawskich. Ich
pobono uja "metodystw". Do koca podry Jan prbowa odpowiedzie sobie na
pytanie, czym jego wiara rni si od wiary braci morawskich. T rnic zauway, gdy na
oceanie rozszalaa si straszliwa burza. Ich spokj, ufno i zaskakujca pewno
zbawienia byy cechami, ktrych brak mu doskwiera. Pobyt Wesleya w kolonii okaza si
wielk porak. Z jednej strony by dobrym kaznodziej, duszpasterzem zaangaowanym w
praktyczn pomoc potrzebujcym, z drugiej nietolerancyjnym rygoryst. Zraa do siebie
coraz wicej ludzi, a przy tym nie odnis spodziewanych sukcesw na polu misji wrd
Indian. Zniechcony niepowodzeniami, powrci do Anglii w 1737 r. W Londynie zwiza si z
brami morawskimi i wwczas doszed do przekonania, e wiara jest jedynym rdem
pokoju z Bogiem. Ale dopiero wydarzenia z 24 maja 1738 r. doprowadziy do osobistego
dowiadczenia aski Boej. Ten, ktry innych pragn doprowadzi do Chrystusa, sam
wreszcie uzyska pewno zbawienia. Zmienio si wwczas cale jego ycie. To, za czym
tskni od dawna: rado, wolno od grzechu i lku przed mierci, teraz rozpaliy go do
podjcia nowych wyzwa. Nieco wczeniej podobnego przeycia nawrcenia dowiadczyli
rwnie Karol i J. Whitefield. Te trzy nawrcenia day asumpt do wielkiego przebudzenia
metodystycznego w XVIII w.
W nowej rzeczywistoci
Pierwsza rzecz, jaka spotkaa Wesleya po powrocie z krtkiego pobytu w Herrnhut (4), to
odrzucenie przez anglikaskie duchowiestwo nauki o koniecznoci osobistego
nawrcenia.
Zamykano przed nim jeden koci po drugim. Waitefield, ktremu nieco wczeniej
zabroniono nauczania z ambony, zacz w lutym 1739 r. wygasza kazania pod goym
niebem. Ju drugie kazanie zgromadzio 2 ty. osb, kolejne 4 ty., a nastpne 10 ty.
Suchaczy wci przybywao. Whitefield, ktremu w Ameryce poszo znacznie lepiej ni
Wesleyowi, postanowi ponownie wyruszy do kolonii i zachca przyjaciela do
kaznodziejstwa na otwartej przestrzeni. Ten jednak, wychowany w gbokim poszanowaniu
dla murw kocielnych, nie bardzo umia to sobie wyobrazi.
Deprymoway go te tumy. 2 kwietnia 1739 r. wygosi "inauguracyjne" kazanie na boniach
w pobliu Bristolu, do 3 ty. suchaczy. Przyjcie poselstwa Ewangelii o nawrceniu i yciu w
witoci sprawio, e wkrtce zapomnia o swych obawach. Ju w maju zosta zmuszony do
budowy pomieszcze sucych misji. Rozpocz si dla czas wyjtkowo intensywny, ktry
trwa bdzie praktycznie do koca jego ycia. Biografowie oceniaj, e w cigu ponad
pidziesicioletniej dziaalnoci wygosi dziesitki tysicy kaza i przeby okoo 100 ty. mil
angielskich (5).
Od samego pocztku Wesley musia jednak stawi czoo najrniejszym przeladowaniom.
Duchowni anglikascy organizowali tumulty i kampanie antymetodystyczne, wywierajc
presj na wadze miejskie i biskupw, by ci zabraniali publicznych ewangelizacji. Znamienna
jest odpowied, jakiej Wesley udzieli biskupowi Bristolu: "Ekscelencjo, zadaniem mojego
ycia jest czyni dobrze. Uwaam, e powinienem pozosta tam, gdzie mog by poyteczny i
zrobi wiele dobrego, wic pozostan" (6). Przeladowania przybieray momentami
charakter wyjtkowo dramatyczny. Wielokrotnie groono mu mierci, zniszczono jego dom
w Bristolu. W Walsall tum wlk go przez miasto, a nastpnie porwa na nim ubranie i pobi.
Takie same przeladowania spotykay innych kaznodziejw ruchu metodystycznego.
Naczelne zawoanie suby Wesleya brzmiao: "Cay wiat jest moj parafi". Metodyzm jako
ruch szybko przekroczy granice Anglii. W latach czterdziestych Wesley wyruszy do Irlandii.
Po 1750 r. nastpio tam znaczne oywienie ewangelizacyjne. Od 1760 r. stowarzyszenia
metodystyczne powstaj te w Ameryce. W tym czasie rozpoczo si duchowe
przebudzenie w samej Anglii. W jednej chwili ludzie dowiadczali nagego uwiadomienia
sobie wasnej grzesznoci. Prowadzio to do rwnie gwatownych nawrce, zerwania z
grzechem.
Powiadczeniem nowej rzeczywistoci stawaa si rado, pokj i pewno zbawienia.
Wesley jako organizator i teolog
Dynamizm przebudzenia i jednoczesna konieczno zajcia si nowo nawrconymi, ktrych
nic mona byo powierzy nieprzychylnym duchownym Kocioa Anglikaskiego, doprowadziy
do powstania zrbw organizacyjnych metodyzmu. Systematyczno Wesleya po raz kolejny
daa zna o sobie. Aby wypeni luk dzielc wielkie rzesze nawrconych od pieczy nad
poszczeglnymi osobami, utworzono tzw. klasy, skadajce si z 10-15 osb, najczciej
jednej pci. Byy to "najmniejsze komrki spoecznoci metodystw, ktre czstokro
zawizyway si spontanicznie" (7). Wbrew naturalnym skojarzeniom, nie byo mowy o
wyszoci jednej klasy nad drug. Przywdcami grup mogli by zarwno mczyni, jak i
kobiety (class leader). Wzr matki Wesleya rozprasza obawy, czy kobieta moe peni takie
funkcje. Zadaniem klasy, a w szczeglnoci jej opiekuna, byo czuwanie nad yciem
duchowym czonkw. Wiksze jednostki, zoone z szeregu grup-klas, nazyway si
stowarzyszeniami (societies).
Obserwujemy tu pewne zrnicowanie. Oglne stowarzyszenia (united societies) dostpne
byy dla wszystkich sympatyzujcych z ruchem. Natomiast cilejsze zrzeszenia (band
societies) przewidziane zostay dla "penoprawnych" czonkw. Odznaczay si one m.in.
du surowoci stylu ycia. Na obu poziomach obowizyway karty przynalenoci (tickets),
ktre naleao co kwarta odnawia. Dawao to mono usuwania lub degradowania osb
yjcych niezgodnie z zasadami. Inne nowatorskie posunicie to instytucja kaznodziejw
wieckich. Od 1742 r. byli oni gwnym motorem aktywnoci ewangelizacyjnej wczesnego
metodyzmu. Za posug kaznodziejsk nie otrzymywali zapaty, utrzymywali si z pracy
zarobkowej. Przywizany do Kocioa Anglikaskiego, ktrego ordynowanym duchownym by
do koca ycia, Wesley nic zamierza zakada nowego Kocioa. ywioowo rozwijajcy si
ruch potrzebowa jednak pewnej spjnoci. Od 1744 r. Wesley zacz zwoywa konferencje,
ktrych celern byo nadanie ruchowi przebudzeniowemu cech bardziej stabilnych. Stay si
one pniej najwysz wadz i decydoway o wszystkich istotnych sprawach metodyzmu.
Wesley mia gboki szacunek dla teologii. Jego walka z ortodoksj protestanck polegaa
raczej na tym, e samo "suche" trzymanie si dogmatw uznawa za niewystarczajce do
zbawienia. Dogmat nabiera znaczenia dopiero z chwil, gdy czowiek autentycznie si
nawraca i zaczyna y w duchu Ewangelii i doskonaoci moralnej. Wesley podkrela swoj
wierno starokocielnym symbolom wiary (8). Za wice uzna take Artykuy Wiary
Kocioa Anglikaskiego. Z 39 artykuw wybra jako obowizujce 24 o szczeglnym
znaczeniu doktrynalnym. Poza anglikanizmem, Wesley czerpa istotne wtki z trzech
gwnych tradycji nieanglikaskich. Od katolicyzmu przej wspomniane zamiowanie do
mistycyzmu i episkopalny ustrj Kocioa. Za purytanami (9) gosi konieczno traktowania
wiary jako wydarzenia o charakterze osobistego dowiadczenia. W chrzecijaskim zaufaniu
nie chodzi bowiem jedynie o intelektualn zgod na dogmaty, lecz o osobist wi midzy
Bogiem a czowiekiem. To zaufanie prowadzi czowieka do odrzucenia wasnych uczynkw,
rozumianych jako zasugi przed Bogiem, na rzecz cakowitego zdania si na ask Bo.
Jan Wesley i wielkie przebudzenia 21-09-2014
http://www.magazyn.ekumenizm.pl/content/article/20030818172259794.htm 2 / 4
Sprawiedliwo czowieka wypywa z dziea krzya Jezusa Chrystusa i niezasuonej yczliwoci
okazanej przez Boga. Od czowieka oczekuje si przyjcia laski przez nawrcenie i al za
grzechy. Wesley podkrela przy tym konieczno otrzymania pewnoci zbawienia. Musi by
ona konsekwencj osobistego spotkania z Chrystusem. Pewno zbawienia jest wic
peni nadziei, wynikajc z jednej strony z osobistego dowiadczenia, z drugiej za ze
Sowa Boego.
Kolejnym elementem teologii Wesleya, przejtym od purytan, jest idea przymierza.
Zachowujc przymierze zawarte przez Jezusa Chrystusa i przyjmujc Go jako swojego Pana i
Zbawiciela, czowiek otrzymuje dar sprawiedliwoci - odpuszczenie grzechw. y w
przymierzu to znaczy y w posuszestwie, wierze i w mioci. Chrzecijanin jest w ten
sposb powoany do witoci, rozumianej jako stay wzrost w doskonaoci duchowej i
moralnej.
Ten postulat uwicania stanie si bardzo istotnym elementem teologii wesleyaskiej.
Od arminianizmu (10) Wesley przyj przekonanie o uniwersalnym charakterze zbawienia,
odrzucajc kalwisk wykadni doktryny o predestynacji. W 1740 r. zarysowa si na tym
tle rozam w rodzcym si ruchu metodystycznyrn. Uznajcy arminiaskie stanowisko
uczniowie Wesleya i przyjmujcy kalwinizm zwolennicy Whitefielda poszli dalej wasnymi
drogami.
Niestrudzona aktywno we wszystkich aspektach ycia kocielnego uczynia z Wesleya
prawdziwego tytana pracy. Aktywny by praktycznie do samej mierci. Pod koniec lutego
1791 r. wygosi swoje ostatnie kazanie. Umar kilka dni pniej - 2 marca 1791 r.,
przeywszy 87 lat.
Prekursor pentekostolizmu
Ruch zielonowitkowy zawdzicza wiele samemu Wesleyowi oraz przebudzeniu
metodystycznemu i powstaemu na tej bazie ruchowi uwiceniowemu (The Holiness
Movemcnt), ktry narodzi si w USA po wojnie secesyjnej. Najbardziej znanymi postaciami
tego ruchu byli Karol G. Finney i Dwight L. Moody. Metodystyczni zwolennicy uwicenia
przestrzegali wszystkich nakazw swojego zaoyciela, mwicych o potrzebie ycia w
witoci. Sam Wesley odrnia bowiem dwa momenty w yciu chrzecijanina: poprzedzone
alem za grzechy nawrcenie (wyraajce si czsto w paczu, dreniu ciaa i okrzykach)
oraz tzw. drugie bogosawiestwo (second blessing), bdce niejako dopenieniem
procesu uwicenia ludzkiego ycia. Wrd niektrych zwolennikw "The Holiness
Movement" pojawio si jednak przekonanie, e owej witoci nie potrafi osign na
wasn rk i musz otrzyma od Boga niezbdn pomoc. Przebudzenie "uwieceniowe"
byo ju bezporednim poprzednikiem ruchu pentekostalnego.
Istnieje wiele podobiestw pomidzy tymi przebudzeniami i to na rnych poziomach: od
teologii i pobonoci po sprawy organizacyjne. Blisza analiza postaci tworzcych wiatowy
ruch zielonowitkowy pozwala jeszcze lepiej dostrzec te zalenoci. Czoowi przedstawiciele
przebudzenia pentekostalnego byli mniej lub bardziej zwizani z dziedzictwem Jana Wesleya.
Pastorem w Kociele Metodystycznym byt Charles Parham. Dalsza droga poprowadzia go
przez Ruch witoci a do synnej szkoy w Topeka. Gdy w pamitny wieczr sylwestrowy w
1900 r. Bg ochrzci w Duchu witym pierwsz osob, bya ni wychowanka Episkopalnego
Kocioa Metodystycznego, Agnes N. Ozman.
William J. Seymour, najbardziej znana posta wczesnego ruchu zielonowitkowego,
wychowa si w jednym z baptystycznych zborw Luizjany. Potem przyczy si jednak do
Kocioa Metodystycznego i zosta pastorem jednego ze zborw Ruchu witoci. Jeli
uznamy rok 1906 i wydarzenia przy Azusa Street 312 w Los Angeles za pocztek
pentekostalizmu, to warto zauway, e pierwsze naboestwa zielonowitkowe odbyway
si w byej kaplicy rnetodystycznej (11). Przypadek czy zrzdzenie Opatrznoci?
Europejskim pionierem i apostoem ruchu pentekostalnego by Tomasz B. Barratt.
Wychowany w rodzinie o bardzo silnych tradycjach wesleyaskich, nawrcenie przey jako
dwunastolatek. W wieku dwudziestu lat zosta wieckim kaznodziej w Kociele
Metodystycznym w Norwegii. Ordynowany na diakona, zosta pastorem III zboru w Oslo, a
pniej prezbiterem oraz supcrintendentem okrgu Oslo. W 1906 r., w USA zosta
ochrzczony w Duchu witym i po powrocie do Norwegii zacz publicznie naucza o tym
przeyciu. Oslo na pewien czas stao si europejsk central ruchu zielonowitkowego.
Lewi Pethrus ze Szwecji i Jonathan Paul z Niemiec po spotkaniu z Barrattem zostali
przekonani do nauki o chrzcie w Duchu witym, stajc si zarazem przywdcami ruchu
pentekostalnego w swoich krajach.
Inn wybitn postaci ruchu zielonowitkowego by znany ewangelista Smith
Wigglesworth. Jego rodzina uczszczaa do Kocioa Anglikaskiego, ale babcia czsto
zabieraa go na naboestwa do metodystw i tam, w wieku omiu lat, przey nawrcenie.
W tym Kociele stawia pierwsze kroki w subie kaznodziejskiej.
Jak wida, zielonowitkowcy s "genetycznie" zwizani z Wesleyem i jego dziedzictwem.
Wesley nie chcia tworzy nowego Kocioa; swoj rol pojmowa raczej jako narzdzie Boe,
majce oywi cay Koci Jezusa Chrystusa. Ta myl wydaje si bliska rwnie rodzcemu
si zarwno w USA, jak i w Europie przebudzeniu zielonowitkowemu. Mimo to losy
zarwno jednego, jak i drugiego przebudzenia potoczyy si w kierunku zorganizowania
nowych wsplnot kocielnych. Nie moemy jednak zapomina, e przebudzenia nie nale
do ktrejkolwiek konfesji, lecz s dzieem Boga i ich celem jest budowanie Kocioa -
takiego, jakim chce go widzie sam Pan.
Ks. dr Wojciech Gajewski - doktor nauk historycznych, badacz pierwszych wiekw
chrzecijastwa, pracownik naukowy Wydziau Filologiczno-Historycznego
Uniwersytetu Gdaskiego, wykadowca historii dogmatw w Warszawskim
Seminarium Teologicznym, pastor zboru zielonowitkowego we Fromborku.
2. Jan mia osiemnacioro rodzestwa, omioro umarto we wczesnym dziecistwie.
3 Raz parafianie wsadzili swojego proboszcza do wiezienia za... dugi.
4 Podr odbya si na przeomie sierpnia i wrzenia 1738 r.
5 Niektrzy podaj liczb 300 ty. mil ang. Por. W Benedyktowicz, Bracia z Epworth,
Wirszawa 1971, s. 205.
6 Cyt. za: W. H. Guiton, dz. cyt., s. 21.
7 W. Benedyktowicz, dz. cyt., s. 111.
8 Do starokocielnych symboli wiary nale: Credo Apostolskie i Nicejsko-Konstantynopoli-
tashie oraz Atanazjaskie Wyznanie Wiary. Za ortodoksyjne uznaje si take orzeczenia
soborw w Efezie i Chalcedonie.
9 Purytanie (la. purus - czysty) wywodz si z radykalnego odamu reformy Kocioa w XVI-
wiecznej Anglii.
10 Twrc tego nurtu byt Jakub Arminiusz (1563-1641), teolog holenderski.
11 Ku jednoci w Duchu, Sylwetki ruchu zielonowitkowego, "Chrzecijanin" 3-4/1993, s.
10.
Tekst ukaza si w miesiczniku "Chrzecijanin" (5-6/2003)
Redakcja Magazynu Semper Reformanda dzikuje Redaktor Naczelnej
Jan Wesley i wielkie przebudzenia 21-09-2014
http://www.magazyn.ekumenizm.pl/content/article/20030818172259794.htm 3 / 4
"Chrzecijanina" oraz Autorowi za moliwo wykorzystania tego materiau na
naszych stronach.
Jan Wesley i wielkie przebudzenia | 0 komentarzy | Za Konto
Oldest First Nested Odwie Skomentuj
Komentarze nale do osb, ktre je zamieciy. Nie bierzemy odpowiedzialnoci za ich tre.

Indeks Prawa Autorskie 2014 Magazyn Teologiczny Semper Reformanda
Wszelkie znaki handlowe i prawa autorskie nale do ich wacicieli.
Wersja GeekLog v1.3.9
Strona wygenerowana w 0,13 sekund
Jan Wesley i wielkie przebudzenia 21-09-2014
http://www.magazyn.ekumenizm.pl/content/article/20030818172259794.htm 4 / 4