[UPDAT

STATISTISCH DECE
MBER
E]
ZAKBOEKJE 2009

20 09
Lonen
Werk
Werkloosheid
Arbeidsorganisatie
Welzijn op het werk
Sociale zekerheid

Sociaal departement
VBO vzw VERANTWOORDELIJKE UITGEVER
Ravensteinstraat 4 Olivier Joris
1000 Brussel Wolvenbergstraat 17
T + 32 2 515 08 11 1180 Brussel
F + 32 2 515 09 99
info@vbo-feb.be
www.vbo.be

REDACTIE
Klaas Soens

VORMGEVING Cette brochure est également disponible en français.

The Mailshop, Patrick Fierens De inhoud van deze publicatie vindt u op www.vbo.be
Brussel, december 2009

Beste lezer,

Voor de zesde maal – jaarlijks in juni een gedrukte versie en in december een online
update – brengt het VBO een Statistisch zakboekje uit over enkele sociaaleconomische
thema’s als lonen, werk, werkloosheid, arbeidsorganisatie, welzijn op het werk
en sociale zekerheid.
Het VBO is van oordeel dat objectieve ‘facts & figures’ nodig zijn om de sociaalecono-
mische problemen in ons land te duiden en er een doordacht en duurzaam beleid op
te baseren. De wereldwijde economische recessie van het voorbije jaar heeft de rege-
ring ertoe aangezet enkele tijdelijke crisismaatregelen in te voeren. In 2010 moeten we
blijven inzetten op jobbehoud via de genomen crisismaatregelen, maar moeten we tevens
enkele structurele handicaps voor een duurzame economische groei verder wegwerken.
Om u als VBO-lid, bedrijfsleider, partner in het sociaaleconomisch overleg of journalist
te gidsen door de overvloed aan cijfers op het gebied van arbeidsverhoudingen en
sociale zekerheid, heeft het VBO dit Statistisch zakboekje opgesteld, met 20 thematische
fiches, alsook een aantal kerncijfers.
Het Statistisch zakboekje is sedert 17 december 2009 terug te vinden op www.vbo.be
onder de rubriek Publicaties / Cijfers en Feiten, en zal op regelmatige tijdstippen geac-
tualiseerd worden.
De fiches werden opgesteld met de hulp van de medewerkers van het Sociaal depar-
tement en het Economisch departement van het VBO. Klaas Soens (ks@vbo-feb.be) is
de motor achter dit project. Voor technische vragen bij de cijfers en grafieken kunt u in
eerste instantie bij hem terecht, alsook met suggesties tot verbeteringen.

Met vriendelijke groeten,

Pieter Timmermans
Bestuurder-directeur-generaal van het VBO
 Inhoud

Lonen Arbeidsorganisatie
6 11% loonkostenhandicap tegenover buurlanden 21 Lage jaarlijkse arbeidsduur wordt in België niet
[ UPDATE] gecompenseerd door veel werkenden
7 Lage lonen genieten het sterkst van koopkracht- 22 Een opeenstapeling van verlofstelsels
maatregelen [ NIEUW ]
8|9 Hoogste lasten op arbeid ter wereld geconcentreerd Welzijn op het werk
op midden- en hoge lonen 23 Veiligheid en gezondheid op het werk zitten in de lift
10 Inkomensspanning in België kleiner dan gemiddeld in [ NIEUW ]
Europa 24 Arbeidsverzuim kost ondernemingen 3 miljard euro
aan gewaarborgd loon
Werk
11 60.000 openstaande vacatures in volle crisistijd Sociale zekerheid
[ NIEUW ] 25 Alternatieve financiering om toenemende uitgaven te
12|13 België haalt belangrijke Lissabondoelstellingen niet betalen [ NIEUW ]
14 Uitzendsector verhoogt arbeidskansen voor 26 Gezondheidszorg: sterker groeitempo dan
doelgroepen economisch haalbaar
15 Opleidingsinspanningen Belgische ondernemingen 27 Groot verschil tussen feitelijke en wettelijke
zijn niet ondermaats [ UPDATE] pensioenleeftijd [ NIEUW ]
28 |29 Vervroegde uittrede via brugpensioen niet gestopt
Werkloosheid [ NIEUW ]
16 Crisis zal nog lang voelbaar blijven op de arbeidsmarkt
[ UPDATE] 30 Kerncijfers
17 België kent een duur, maar onvoldoende activerend 31 Nuttige websites
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

werkloosheidsstelsel [ NIEUW ]
18|19 Tijdelijke werkloosheid voor arbeiders en bedienden
bewijst haar nut [ UPDATE]
20 Belgische werkloosheidsuitkeringen zijn nauwelijks
degressief [ NIEUW ]

4
LANDCODES EU-LIDSTATEN
EU-15
AT: Oostenrijk
BE: België
DE: Duitsland
DK: Denemarken
EL: Griekenland
ES: Spanje
FI: Finland
FR: Frankrijk
IE: Ierland
IT: Italië
LU: Luxemburg
NL: Nederland
PT: Portugal
SE: Zweden
UK: Verenigd Koninkrijk

EU-27
EU-15
BG: Bulgarije
CY: Cyprus
CZ: Tsjechië
EE: Estland
HU: Hongarije
LT: Litouwen
LV: Letland
MT: Malta

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

PL: Polen
RO: Roemenië
SI: Slovenië
SK: Slowakije

• EU-27: geheel van de huidige 27 lidstaten, sinds 1 januari 2007

• EU-25: geheel van de 25 lidstaten, na de uitbreiding op 1 mei 2004
• EU-15: geheel van de 15 "oude lidstaten", vóór de uitbreiding van 1 mei 2004

5
 Lonen
[UPDATE]
11% LOONKOSTENHANDICAP TEGENOVER BUURLANDEN

• De Centrale Raad voor het Bedrijfsleven
(CRB) gaat ieder jaar na hoe de uurloon-
kosten (incl. werkgeversbijdragen) evo-
lueren in België en de buurlanden
Nederland, Duitsland en Frankrijk. Sedert
de start van de eerste wet op het con-
currentievermogen (1987) hebben we op
basis van de meest recente loonkosten-
gegevens van de CRB een loonkosten-
handicap van meer dan 11% tegenover
het gewogen gemiddelde van de drie
buurlanden opgelopen.
• De grafiek toont voorts aan dat de groot-
ste ontsporing zich heeft voorgedaan
tussen 1988 en 1994 (10% op 6 jaar tijd).
In de periode 1996-2005 heeft de wet
op de loonnorm al bij al goed gewerkt. verwachting is dan ook dat de handicap
Tussen 2006 en 2008 zijn de Belgische sinds 1996 lichtjes zal afnemen van 3,6%
loonkosten als gevolg van de versnel- tot 3,3% tegen eind 2010. Dit toont dat
lende inflatie en de impact ervan via de de beslissing van de sociale partners om
automatische loonindexering, nog eens in het IPA 2009-2010 de brutolonen enkel
met 3,6% ontspoord. te indexeren, de juiste was. De sociale
• Het uitzonderlijk interprofessioneel partners zullen in de komende jaren op
akoord 2009-2010 lijkt er op basis van deze ingeslagen weg moeten voortgaan
nog voorlopige cijfers in geslaagd te zijn om de historisch hoge loonkostenhandi-
om de Belgische loonkosten iets trager te cap op een duurzame manier verder af te
laten evolueren dan in de buurlanden. De bouwen.
104%
102%
100%

98%

96%

94%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

92%
Evolutie van de loonkosten- 90%
handicap van België ten
1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009p

2010p
opzichte van onze drie
buurlanden (1996 = 100%)
(Bron: CRB, VBO)

6
 Lonen [NIEUW]
LAGE LONEN GENIETEN HET STERKST VAN
KOOPKRACHTMAATREGELEN
• De lastenverminderingen voor werkge-
vers en werknemers van de voorbije jaren
waren voornamelijk gericht op de lage
lonen. Een illustratie hiervan vinden we
in een studie van de Centrale Raad voor
het Bedrijfsleven, die de nettokoop-
krachttoename, dus bovenop inflatie,
voor een aantal loonniveaus in kaart
brengt. Een gemiddeld loon (ca. 3.000
lonen stegen dus 13,4% sterker dan de
prijzen van de producten en diensten
in de economie. Zo’n 10,3% van deze
13,4% wordt verklaard door de verschil-
lende koopkrachtmaatregelen die de
regering in deze periode heeft genomen
(voornamelijk de verminderingen op
het vlak van de werknemersbijdragen
voor de sociale zekerheid en de perso-
• Zulke cijfers tonen dat er over de afge-
lopen jaren heel veel gedaan is om de
koopkracht van de werknemers op te
krikken. Deze blijken de noodzakelijke
loonmatiging van de brutolonen ruim-
schoots gecompenseerd te hebben.
1
VBO-berekening op basis van een gemiddeld brutomaandloon
van 2.837 euro in oktober 2007 (bron: FOD Economie) en 5,7%
loonevolutie in 2008-2009 (bron: CRB).

euro bruto/maand in 20091) kende een nenbelasting).

koopkrachttoename (d.w.z. bovenop
inflatie) van 6,9% in de periode 2000-
2006.
14
• Het valt op dat vooral de laagste lonen
(i.e. 50% van het gemiddeld loon) de 12 3,1
sterkste koopkrachttoename gekend 10
hebben, met maar liefst 13,4%. Deze
8

6 3,0 4,8
10,3 4,3 4,3 4,6
4

2 4,1 3,6
2,6 2,7 2,9

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

Toename van het nettoloon 0
bovenop de inflatie tussen 50% 75% 100% 150% 200% 250%
Percentage van het gemiddeld loon
1996 en 2006, voor een Dankzij fiscale en parafiscale maatregelen

alleenstaande zonder Overige

kinderen in %
(Bron: CRB)

7
 Lonen

HOOGSTE LASTEN OP ARBEID TER WERELD GECONCENTREERD

OP MIDDEN- EN HOGE LONEN
• België kent de hoogste lasten op arbeid
ter wereld. De lastenverminderingen
van de voorbije jaren waren voorna-
melijk gericht op de lage lonen, zodat
de hoge fiscale en parafiscale druk
• Tegenover een verdubbeling van het
nettoloon staat een verviervoudiging
van de kosten aan de werkgever. Door
de dubbele progressiviteit in de lasten
op arbeid ontstaat er in bepaalde geval-
2
Cf. FOD Economie o.b.v. loonstructuurenquête: 2.739 euro
gemiddeld brutomaandloon in oktober 2006 en 2.402 euro medi-
aan loon (50% verdient minder, 50% verdient meer). In oktober
2008 zou dit volgens de loonevolutie 2007-2008 respectievelijk
ca. 2.947 en 2.585 euro bedragen.
3
Bron: OESO, Taxing Wages 2007: de percentages geven de loon-
wig weer tegenover de totale maandloonkosten.

geconcentreerd blijft bij de midden- en
hoge lonen. De lastendruk op de laagste
lonen is intussen lager dan gemiddeld in
Europa (28,3% vs. 29,2%), terwijl de
lasten op het gemiddeld loon2 veel hoger
liggen (55,4% vs. 41,2%).3
• Na toepassing van de automatische,
structurele lastenvermindering van de
sociale werkgeversbijdragen (met een
hogere korting voor de lage en hoge
lonen) zien we dat er voor de lage lonen
nog nauwelijks sociale bijdragen betaald
worden. Van een brutomaandloon van
1.400 euro houdt men netto 74% over
van de totale kosten aan de werkgever
(26% lasten). Van een hoog bruto-
maandloon van 7.500 euro houdt men
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
len een lage loonval: bij een verhoging
van het brutoloon houdt de werknemer
in veel gevallen nauwelijks iets over door
de toegenomen afroming.
• In de kenniseconomie van vandaag is
het van belang dat ook de lasten op de
midden- en hoge lonen beperkt blijven.
Een verlaging van de lasten op de laag-
ste lonen zal direct misschien het meeste
jobs creëren, maar men mag niet verge-
ten dat door de aanwerving van één
hoger geschoolde (bv. ingenieur, onder-
zoeker) er indirect ook meer jobs ge-
creëerd worden voor lager geschoolden.

netto 39% over (61% lasten).

Fiscale en parafiscale lasten op
arbeid volgens loonniveau,
april 2009
(gehuwde, 2 kinderen ten laste)
(Bron: CRB, ABVV, bewerking VBO)

8
 € 10.000
Totale loonkosten voor de werkgever

€ 9.582
€ 9.000
€ 8.000
€ 7.000
€ 6.424
€ 6.000
€ 5.160
€ 5.000
€ 4.000 € 3.837
€ 3.175
€ 3.000 € 2.513
€ 1.629 € 1.778 € 2.149
€ 2.000
€ 1.000
€0
Brutomaandloon: € 1.400 € 1.500 € 1.750 € 2.000 € 2.500 € 3.000 € 4.000 € 5.000 € 7.500

WG-bijdragen € 229 € 278 € 399 € 513 € 675 € 837 € 1.160 € 1.424 € 2.082
WN-bijdragen € 21 € 62 € 159 € 235 € 349 € 420 € 561 € 703 € 1.032
Fiscaliteit € 172 € 197 € 265 € 350 € 537 € 740 € 1.166 € 1.617 € 2.769
Netto € 1.207 € 1.242 € 1.327 € 1.415 € 1.614 € 1.840 € 2.273 € 2.680 € 3.699

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

9
 Lonen

INKOMENSSPANNING IN BELGIË KLEINER DAN GEMIDDELD

IN EUROPA
• Eurostat meet ieder jaar de spanning tus-
sen de hoogste en de laagste netto
beschikbare inkomens, na sociale trans-
fers en rekening houdend met de gezins-
grootte.4 Globaal genomen bestaat onge-
veer 70% van het beschikbare inkomen
uit loon en 30% uit vervangingsuitkerin-
gen, inkomen uit vastgoed, enz.
• Onderstaande grafiek geeft aan dat de
20% hoogste beschikbare inkomens in
België 3,9 keer meer bedragen dan de
20% laagste inkomens. Hierbij is België bij
de meer egalitaire landen in Europa inza-
ke inkomens en gaat het in tegen de
Verhouding tussen de hoogste en laagste inkomens
2000 naar 4,9 in 2007). In België is de 4
Berekend op basis van jaarlijkse EU-SILC (Statistics on Income
and Living Conditions) enquête.
ratio geëvolueerd van 4,3 in 2000 naar 3,9
in 2007.
• Het EU-27-gemiddelde bedraagt 4,8. De
Zuid-Europese, de Baltische en de
Angelsaksische landen kennen de groot-
ste loonspanning in Europa, tegenover de
kleinste loonspanning in de Scandinavi-
sche en enkele Oost-Europese landen.
7

6,3 6,5
Europese tendens van toenemende loon- 6
5,9 6
spanning (evolutie in de EU-15 van 4,5 in 5,3 5,3 5,3 5,5 5,5 5,5
4,8 4,8 5
5
4,5
3,7 3,7 3,7 3,7 3,8 3,8 3,8 3,9 4 4
4
3,3 3,4 3,5 3,5

2
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

Nettoloonspanning tussen de 0
20% hoogste en 20% laagste SI SE CZ SK BG DK HU FI FR MT AT BE LU NL CY EU-27 IE DE ES PL RO EE IT UK LT EL LV PT

beschikbare inkomens in
Europa (2007)
(Bron: Eurostat)

10
 Werk
[NIEUW]
60.000 OPENSTAANDE VACATURES IN VOLLE CRISISTIJD

• In 2009 hebben we ook in België de diep-
ste recessie meegemaakt sinds de
Tweede Wereldoorlog. Met een nega-
tieve groei van ongeveer 3% zijn er eind
juni 2009 reeds 26.000 jobs verloren
gegaan tegenover een jaar eerder (-0,4%
jobverlies tegenover -1,6% gemiddeld in • Tegenover het begin van de crisis is het
de EU-27). De werkloosheid groeit sterk
aan.
• Toch onderscheidt deze crisis zich van
Onderliggend aan de sterke conjunctu-
rele terugval is er steeds meer krapte op
de arbeidsmarkt, doordat veel 50-plussers
- de ‘babyboomgeneratie’ - de arbeids-
markt verlaten en de huidige generatie
jongeren kleiner in aantal is.
aantal openstaande vacatures enkel op
de websites van de VDAB, Forem en
Actiris met 22% geslonken. Dit wil tege-
niveau aan vacatures in 2008 overeind
blijft. Bijna 60.000 vacatures 5 zijn
onmiddellijk invulbaar en daarbij zijn jobs
voor zowel hoger als lager geschoolden.
De online vacaturemarkt is volgens
Monster met zo’n 14% gekrompen.6
5
48.769 in Vlaanderen, 5.190 in Wallonië en 2.314 in het
Brussels Gewest.
6
Monster Employment Index Belgium, oktober 2009.

deze in bijvoorbeeld de jaren ’70 en ’80 lijk ook zeggen dat 78% van het hoge
doordat er in tegenstelling tot
toen, vandaag wel nog heel wat
80.000
vacatures beschikbaar zijn. 72.000 69.097
70.000 65.473 64.394 64.019
60.427
57.677 56.273
60.000

50.000
100%
40.000
84% 80% 78%
30.000

20.000

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

Aantal openstaande 10.000
vacatures op de websites 0
van de publieke arbeids- 01/2009 03/2009 04/2009 06/2009 08/2009 09/2009 10/2009 11/2009

bemiddelingsdiensten
(incl. interim)
(Bron: VDAB, Forem, Actiris, bewerking VBO)

11
 Werk
BELGIË HAALT BELANGRIJKE LISSABONDOELSTELLINGEN NIET
• Op de Europese Lentetop te Lissabon in
2000 zijn er een aantal kwantitatieve doel-
stellingen afgesproken om van Europa de
meest competitieve kenniseconomie ter
wereld te maken tegen 2010. In 2008
blijken reeds 8 lidstaten - waaronder
Duitsland - de belangrijke doelstelling
van 70% werkenden in de bevolking op
arbeidsleeftijd (15-64 jaar) te hebben
gehaald.
• Het EU-27-gemiddelde is op 8 jaar tijd
met 3,7 procentpunten toegenomen tot
65,9% en het Belgische gemiddelde met
1,9 procentpunten tot 62,4%. België is
daarmee weggezakt van de 16de
naar de 20ste plaats in het Europese
peloton. Dit betekent dat de hervormin-
gen in België minder ingrijpend en/of
minder succesvol waren dan in andere
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
12
landen. Nochtans is de 70%-doelstelling,
die overeenstemt met meer dan 500.000
bijkomende jobs, noodzakelijk om het
financieel draagvlak voor de vergrijzing te
vergroten.
• We stellen vast dat de landen die 70%
werkenden tellen een hogere mobiliteit
op de arbeidsmarkt kennen. In België is
de gemiddelde jobanciënniteit 11,4 jaar,
tegenover ongeveer 8 jaar in het
Verenigd Koninkrijk en Denemarken. De
mobiliteit uit werkloosheid en inactiviteit
naar werk is in Europa bijna dubbel zo
groot als in België.
• Op het vlak van de tewerkstelling van de
55-plussers blijft België met 34,5%
werkenden nog ver onder het EU-
gemiddelde van 45,6% en de doelstel-
ling van 50%. De tendens is wel licht posi-
tief, vermits België opgeschoven is van de
23ste naar de 21ste plaats in Europa. Het
valt voorts op dat landen met een hoge
tewerkstelling er ook in slagen veel
ouderen tewerk te stellen. Dit weerlegt de
logica van het brugpensioen, waarbij
ouderen de arbeidsmarkt zouden verlaten
ten voordele van jongeren.
• Op het vlak van de tewerkstelling van
vrouwen doet België het met 56,2%
werkenden relatief goed, al blijft het
onder het EU-gemiddelde van 59,1%
en de 60%-doelstelling. België is daar-
mee geëvolueerd van de 19de naar de
18de plaats.
Werkzaamheidsgraad
15-64 jaar, vrouwen, 55-64
jaar, in 2008
(Bron: Eurostat)
 Aandeel van de bevolkingsgroep dat aan het werk is

0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
78
,1
77
,2

Totaal
74
,3
72
,1
71
,5
71
,1

Vrouwen
70
,9
70
,7
69
,8

DK NL SE AT UK FI CY DE EE SI
68
,6
68

55-64 jaar
,6
68
,2
67
,6
66
,6
65
,9
65
,2
64
,3
64
,3
64
,0
63
,4
62
,4
62
,3
61
,9
59
,2
59
,0
58
,7
56
,7
55
LV PT IE CZ EU-27 FR LT ES BG LU BE SK EL PL RO IT HU MT

,2

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

13
 Werk

UITZENDSECTOR VERHOOGT ARBEIDSKANSEN VOOR

DOELGROEPEN
• De rigide Belgische arbeidsmarkt creëert
een dualiteit. Enerzijds is er een beperkt
aantal goed beschermde werknemers in
de kern van de arbeidsmarkt, maar
anderzijds ligt de aanwervingsdrempel
voor werkzoekenden vrij hoog in België.
Dit heeft te maken met de hoge loon-
kosten en ontslagbescherming,
waardoor werkgevers twee keer gaan
nadenken om een extra kracht in dienst
te nemen. Gelukkig is er de uitzendsec-
tor, die de Belgische werkgevers de nodi-
ge flexibiliteit biedt en de outsiders van
de arbeidsmarkt meer kansen op een
baan geeft.
dat in België 6,3 op 10 uitzendkrachten
binnen het jaar doorstromen naar een
vaste job, bij dezelfde of een andere
werkgever.7 Om deze rol van selectie en
aanwerving van vaste werknemers verder
te ontwikkelen, dient een bijkomend
motief aan de wetgeving op de uitzend-
arbeid toegevoegd te worden.
• Onder de nieuwe aanwervingen zien we
een sterke groei van de 45-plussers:
van 16.000 uitzendkrachten 10 jaar gele-
den tot 47.061 vandaag. Hun aandeel in
de totale uitzendpopulatie is aldus ver-
dubbeld van 5,9% tot 12,3%. Ook jon-
geren krijgen via de uitzendsector veel
kansen via studentenjobs en als school-
verlaters. Ook allochtonen krijgen veel
kansen, met een aandeel van 8,9% voor
de Europese buitenlanders en 5,8% voor
de niet-Europese buitenlanders.
• De uitzendsector is in de huidige econo-
mische crisis zwaar getroffen met een
daling van het aantal uitzenduren met
27% in april 2009 tegenover een jaar
eerder, maar zal bij een herneming van de
economie de ondernemingen snel doen
aanwerven.8
7
Bron: IDEA Consult, in opdracht van Federgon (2007),
Uitzendkrachten in 2006: profiel- en tewerkstellingskenmerken.
8
Bron: Federgon, Jaarverslag 2007.

• Uitzendarbeid speelt een belangrijke rol

om de noodzakelijke dynamiek op de 50.000 450.000
47.061
arbeidsmarkt te vergroten. Enerzijds stelt 45.000 41.225
400.000
hij dagelijks 92.000 voltijdse equivalenten 40.000 350.000
tewerk en kunnen bedrijven zo snel hun 35.000
34.485
300.000
personeelsbestand aanpassen aan de 30.000
30.195
26.392 250.000
wisselende marktvraag en afwezigheden
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

25.000 23.757 24.557

van vaste werknemers. Anderzijds zien we 21.472 200.000
20.000
16.194 17.385 17.312
150.000
15.000
Evolutie van het aantal 100.000
10.000
uitzendkrachten op jaarbasis 50.000
5.000
in totaal en + 45 jaar
0 0
(Bron: Federgon) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
45+ (linkeras) Totaal (rechteras)
14
 Werk
[UPDATE]
OPLEIDINGSINSPANNINGEN BELGISCHE ONDERNEMINGEN
ZIJN NIET ONDERMAATS
• Sinds 1 december 2008 is de nieuwe soci-
ale balans van kracht, waarin alle onder-
nemingen onder meer hun opleidingsin-
spanningen dienen te noteren. Voor de
eerste maal konden ze daar ook informele
opleidingen (bv. on-the-job-training, deel-
name aan seminar,…) in noteren en wer-
den de bijdragen aan opleidingsfondsen
apart bijgehouden. Wat blijkt nu? De
bedrijfswereld investeert wel degelijk veel
tijd en middelen in opleiding, namelijk
1,59% van de personeelskosten of
meer dan 1,5 miljard euro in 2008. Voor
de bedrijven met 10 of meer werknemers
bedraagt dit cijfer zelfs 1,77% en bena-
dert het daarmee de IPA-doelstelling van
1,9%. Dit is ook een bevestiging van de
1,6% in de Continuing Vocational Training
Survey (CVTS) (zowel in België als in EU-
27), eveneens voor +10-bedrijven, maar
enkel besteed aan formele opleiding.
Deelname aan opleiding
en opleidingskosten voor
ondernemingen in Europa
(Bron: Continuing Vocational Training Survey 2005)
• Daarnaast is het uiteraard belangrijk te kij-
ken naar de participatiegraad, en daar
behoort België tot de top 7 van Europa
met 40% deelname van werknemers
aan formele opleiding op jaarbasis,
tegenover 33% gemiddeld in Europa.
• Het VBO heeft altijd gesteld dat er metho-
dologische tekortkomingen zijn aan de
sociale balans (bv. voor bedrijven die niets
invullen worden geen opleidingen ver-
ondersteld), maar heeft naast de sectorale
60%
50% Lissabondoelstelling tegen 2010
40%
30%
20%
10%
0%
CZ SI IE LU FR SE BE FI SI DK NL EU-27 AT ES UK MT CY DE IT PT EE PL RO HU BG LV LT EL
Participatiegraad op jaarbasis (linkeras)
initiatieven een grootschalige sensibili-
seringscampagne gehouden om de
nieuwe sociale balans goed in te vullen.9
Ook in 2010 zal het deze campagne her-
halen, te meer daar er op termijn bij het
niet correct meten van de opleidings-
inspanningen onterecht sanctiemecha-
nismen in werking kunnen treden.
9
Naar aanleiding daarvan werd een handige Excel-tool ontwik-
keld voor registratie van opleidingsinspanningen doorheen
het jaar. Zie www.vbo.be, rubriek Dossiers, Arbeidszaken en
Sociale zekerheid.
3,5%
3,0%
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
0,5%
0,0%
Opleidingskosten als % van de loonkosten (rechteras)
15
 Werkloosheid
[UPDATE]
CRISIS ZAL NOG LANG VOELBAAR BLIJVEN OP DE ARBEIDSMARKT

• De algemene werkloosheid is, in verge- Hierna de evoluties tijdens vorige crisis- 10

Dit is iets positiever dan de vooruitzichten van mei 2009,
wanneer er nog sprake was van een toename met 206.600,
lijking met andere landen, vooralsnog vrij sen en de verwachte toename ten gevol- waarvan 84.900 in 2009.
beperkt toegenomen in België. In sep- ge van de huidige crisis:
tember 2009 waren er 35.955 uitke- • 1981-1982: +5,1 procentpunten
ringsgerechtigde werkzoekenden meer (+221.300 werkzoekenden);
dan een jaar eerder. Deze toename is • 1993: +2,8 procentpunten (+121.100);
voor een groot deel toe te schrijven aan • 2009-2010: +3,2 procentpunten
het Vlaams Gewest: +25.055 werkzoe- (+188.000: +60.300 dit jaar, +102.200
kenden, tegenover +5.448 in het Waals volgend jaar en +25.500 in 2011)10.
en +5.452 in het Brussels Gewest. Het
aantal ingeschreven werkzoekenden zon-
der uitkering (in wachttijd of in opzeg-
gingsperiode) is evenwel sterker toege-
5% 16%
nomen.
• Uit de grafiek kunnen we afleiden dat de 4% 14%
werkloosheidscijfers nog tot 2011 zul- 3%
12%
len toenemen.
2%
10%
1%
8%
0%
1980

1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992

1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008

2010
2011
6%
1981

-1%
1993
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

4%
-2%

-3% 2%
Evolutie economische groei

2009
-4% 0%
en werkloosheidsgraad in
Economische groei (bbp, linkerschaal) Werkloosheidsgraad (rechterschaal)
België, 1980-2011
(Bron: Federaal Planbureau, Economische Begroting
2010-2011, 11/09/2009)

16
 Werkloosheid
[NIEUW]
BELGIË KENT EEN DUUR, MAAR ONVOLDOENDE ACTIVEREND
WERKLOOSHEIDSSTELSEL
• België besteedde in 2007 volgens de
OESO 3,29% van het bbp aan zijn werk-
loosheidsbeleid in ruime zin (linker-
schaal). Daarmee heeft het het duurste
werkloosheidsstelsel van Europa, maar
met minder geactiveerde werklozen (7%
werkloosheid in 2008, rechterschaal) in
vergelijking met de twee toppers inzake
• 1,30% van het bbp werd besteed aan
actieve maatregelen, zijnde incentives
om aan het werk te gaan (0,42%), direc-
te werkgelegenheidscreatie (0,34%),
beroepsopleiding (0,18%), gesubsidieer-
de arbeid (0,13%), hulp aan startende
ondernemingen en de administratie van
het beleid (0,22%).
• 1,25% van het bbp werd besteed aan
het uitbetalen van werkloosheidsuitke-
ringen en 0,75% aan het uitbetalen van
brugpensioenen en werkloosheidsuit-
keringen aan vrijgestelde oudere werk-
lozen.
11
In september 2009 is de werkloosheidsgraad opgelopen tot
7,9% in België, 6,4% in Denemarken en 3,9% in Nederland.

activering Denemarken en Nederland

(resp. 3,4% en 2,8% werkloosheid), die
minder aan passieve en meer aan actie-
ve maatregelen spenderen.11

3,5% 12%

3,0%
10%

2,5%
8%

2,0%
6%
1,5%

4%
1,0%

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

2%
0,5%

Werkloosheidsuitgaven 0,0% 0%
en werkloosheidsgraad BE DK NL DE FI ES FR AT SE PT IE IT LU PL NW HU SK UK CZ
Passieve uitgaven (% bbp, linkerschaal) Werkloosheidsgraad (rechterschaal)
in EU-lidstaten in 2008 Actieve uitgaven (% van bbp, linkerschaal)

(Bron: OESO, Employment Outlook 2009)

17
 Werkloosheid
[UPDATE]
TIJDELIJKE WERKLOOSHEID VOOR ARBEIDERS EN BEDIENDEN
BEWIJST HAAR NUT
• Het systeem van tijdelijke werkloosheid
voor de arbeiders heeft in deze uitzon-
derlijke economische crisis een red-
dingsboei voor de ondernemingen
gevormd, omdat zij in geval van werk-
gebrek (een deel van) hun arbeiders
gedeeltelijk of volledig op non-actief kun-
nen plaatsen, ten laste van de RVA.12
De onderneming betaalt in de meeste
gevallen een complement, zodat veel
arbeiders nauwelijks inkomensverlies lij-
den, temeer daar de uitkeringen tijdelijk
verhoogd werden tot 70 à 75% van het
laatste loon.
• Het aantal tijdelijke werklozen is sterk toe-
genomen, met een verdubbeling van de
cijfers in de maanden februari tot juni
2009, tegenover een jaar eerder. In de
voorbije maanden is die toename afge-
nomen tot +55% in oktober 2009. Op
dagbasis waren 43.771 arbeiders tijdelijk
werkloos. Het aantal betrokken werkne-
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
mers op maandbasis ligt veel hoger,
namelijk 162.957 personen waren min-
stens 1 dag tijdelijk werkloos in oktober
2009.
18
• Voor de bedienden is er sedert juni 2009 12
Tijdelijke werkloosheid om economische redenen maakte in
2008 61% uit van alle tijdelijke werkloosheid, naast 27%
een vorm van crisiswerkloosheid inge- wegens weerverlet, 6% wegens overmacht en 6% andere
redenen (Bron: RVA, Jaarverslag 2008).
voerd, waarvoor in beginsel een akkoord
op sector- of ondernemingsvlak vereist is.
Sindsdien deden 1.521 ondernemingen
reeds een aanvraag bij de RVA. In okto-
ber 2009 werden 7.833 bedienden uit-
betaald.
• Uit de algemene werkloosheidscijfers
(excl. tijdelijke werkloosheid) blijkt dui-
delijk dat het stelsel van tijdelijke werk-
loosheid een buffer vormt tegen volledi-
ge werkloosheid. De Belgische
werkloosheidsgraad is geëvolueerd
van 7,1% in december 2008 tot 8,1%
in oktober 2009. De Europese werk-
loosheid is in dezelfde periode toege-
nomen van 7,6% tot 9,3%.
Evolutie van de tijdelijke
werkloosheid, voor arbeiders
(personen per dag) en
bedienden (uitbetalingen
per maand)
(Bron: RVA)
 120.000

100.000

80.000

60.000

40.000

20.000

0
Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

2008: arbeiders 36.424 40.367 45.282 29.419 29.769 26.428 19.041 26.167 27.889 28.156 42.608 37.015

2009: arbeiders 69.546 97.829 100.570 61.864 68.829 60.790 32.995 45.821 42.985 43.771

2009: bedienden 31 1.205 4.695 7.833

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

19
 Werkloosheid [NIEUW]
BELGISCHE WERKLOOSHEIDSUITKERINGEN ZIJN NAUWELIJKS
DEGRESSIEF
• De Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening • In de OESO-rapporten staan nog een • In het OESO-rapport wordt voorts aan-
(RVA) voorziet voor gezinshoofden met aantal andere interessante cijfers, die wij- gegeven dat de kans op werk voor werk-
een gemiddeld loon een werkloosheids- zen op een hoge langdurige werkloos- lozen verdubbelt wanneer het einde
uitkering ten belope van 74% van het heid in België: de gemiddelde werk- van de werkloosheidsuitkering nadert
laatste netto-inkomen.13 Na 5 jaar werk- loosheidsduur wordt in België geraamd en verdrievoudigt in de periode erna,
loosheid is deze uitkering nog 68% of een op 15,8 maanden tegenover 7,8 maan- wanneer men terugvalt op sociale-
daling met 8%. In de andere EU-lidsta- den in Denemarken, 14,2 maanden in bijstandsuitkeringen.
ten zien we een sterkere degressiviteit, Duitsland, 11,4 maanden in Frankrijk en
13
van gemiddeld 30% in de eurozone. Dit 10,3 maanden gemiddeld in de OESO- Volgens de RVA-reglementering: 60% brutovervangingsratio
op een begrensd brutoloon van 2.206 euro. Daar er op een
houdt rekening met bijstandsuitkeringen landen. Het aandeel van de langdurige groot aantal werkloosheidsuitkeringen geen bedrijfsvoorhef-
fing afgehouden wordt tegenover ca. 40% (para)fiscale lasten
na 5 jaar werkloosheid, vermits geen werklozen (> 1 jaar) bedraagt 52,6% in op een gemiddeld brutoloon, komt men tot een nettovervan-
enkele EU-lidstaat, op uitzondering van België tegenover 38,6% in de EU-15. gingsratio van 74%.

België, een werkloosheidsuitkering kent

van langer dan 4 jaar.
100%

90%

80%
(na 5 jaar: incl. sociale bijstand)

70%
Nettovervangingsratio

60%

50%

40%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

30%

20%
Degressiviteit 10%
uitkeringen voor 0%
werkloze gezinshoofden, LU DE PT SE ES FR NW NL SK AT FI IT DK BE CZ HU PL IE UK EL

initieel en na 5 jaar Initieel 93% 91% 88% 88% 87% 84% 83% 83% 83% 82% 79% 79% 77% 74% 74% 70% 68% 65% 65% 60%

(Bron: OESO, Economic Surveys Belgium 2007) Na 5 jaar 58% 58% 59% 49% 44% 48% 47% 47% 46% 71% 63% 56% 58% 68% 55% 47% 52% 65% 62% 41%

20
 Arbeidsorganisatie

LAGE JAARLIJKSE ARBEIDSDUUR WORDT IN BELGIË NIET

GECOMPENSEERD DOOR VEEL WERKENDEN
• Wanneer we de feitelijk gewerkte uren op
jaarbasis in de EU-lidstaten met elkaar
vergelijken14, dan kenmerkt België zich
door een lage arbeidsduur van 1.566
uren op jaarbasis (in 1997 nog 1.660
uren). Andere landen hebben bijvoor-
beeld een hogere conventionele arbeids-
duur, meer overuren, minder deeltijds
werkenden en/of stelsels van arbeids-
duurvermindering, wat leidt tot een
Europees gemiddelde van 1.694 uren op
jaarbasis (1.769 uren in 1997). Het valt
werkenden. Dit betekent een competitief gewezen meer mensen aan het werk te
nadeel dat op andere manieren gecom- krijgen (breder financieel draagvlak),
penseerd dient te worden (bv. hogere alsook het arbeidsvolume op te krikken
productiviteit, scholing, innovatie), om (meer productie en dus groei en jobs).
hetzelfde welvaartsniveau te bereiken. Deze vaststelling geeft aan dat afwezig-
Uit een andere studie15 blijkt dat de heden tijdens de loopbaan gecompen-
Belgen de meeste vrije tijd hebben van seerd moeten worden door langer te wer-
alle geïndustrialiseerde landen, namelijk ken op het einde van de loopbaan.
gemiddeld 6 uur en 39 minuten per dag, 14
Op basis van enquêtes (zowel werknemers als zelfstandigen) en
niet op basis van wetgeving of collectieve arbeidsovereen-
tegenover 5 uur en 47 minuten gemid- komsten, aangevuld met administratieve gegevens over feest-
deld in de OESO-landen. dagen en jaarlijkse vakanties.
15
• Met het oog op de vergrijzing is het aan- OECD, Society at a Glance 2009.

voorts op dat twee situaties veel voorko-

men in Europa. Enerzijds een lage
2.100
Feitelijke jaarlijkse arbeidsduur in uren (2007)

gemiddelde arbeidsduur, maar veel men- Hoge arbeidsduur

Griekenland
Hoge arbeidsduur
Weinig werkenden Veel werkenden
sen aan het werk (grafiek: rechts onder- 2.000
Hongarije Polen Tsjechië
aan). Anderzijds weinig mensen aan het
1.900
werk, maar een hoge gemiddelde
Italië Verenigde Staten van Amerika
arbeidsduur (grafiek: links bovenaan). 1.800
Slowakije Portugal Japan
• België kenmerkt zich samen met EU
1.700
Spanje Verenigd Koninkrijk
Luxemburg, Frankrijk en Spanje echter
Ierland Finland Oostenrijk
door een lage arbeidsduur met weinig 1.600

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

Frankrijk Zweden
België Denemarken
1.500 Luxemburg

Duitsland Nederland
Verband tussen gemiddelde 1.400
Lage arbeidsduur Lage arbeidsduur
jaarlijkse arbeidsduur en 1.300
Weinig werkenden Veel werkenden

werkzaamheidsgraad 55% 60% 65% 70% 75% 80%

(Bron: OESO, Employment Outlook 2008, Eurostat) Werkzaamheidsgraad (2008)

21
 Arbeidsorganisatie

EEN OPEENSTAPELING VAN VERLOFSTELSELS

• Het aantal loopbaanonderbrekers, zij het
deeltijds of voltijds, met ondersteuning
door de RVA16, is de afgelopen 10 jaar
geëvolueerd van 71.998 tot 235.680
onderbrekers op jaarbasis. De bud-
getten, ten laste van de sociale zeker-
heid, zijn mee geëvolueerd van 161 mil-
joen euro in 1998 tot 703 miljoen euro
in 2008.
• De invoering van het ouderschapsverlof
(1998) en het tijdskrediet (2002) heeft
geleid tot een toename van het aantal
voltijdse onderbrekers tegenover 1998
tegenover 36% bij de invoering van het
tijdskrediet in 2002. We zien ook dat
29% van het budget naar de publieke
sector gaat, terwijl hun aandeel in de
tewerkstelling 22% bedraagt.
• In 2008 was 22,6% van de werknemers
deeltijds aan het werk (958.065 perso-
nen). 7,9% van de mannen werkt deel-
tijds, tegenover 40,9% van de vrouwen.
Uit onderstaande grafiek kunnen we
afleiden dat meer dan 1 op 5 deeltijd-
se jobs ‘gesubsidieerd’ worden met
16
een RVA-uitkering. Deze unieke situatie
in Europees perspectief belet niet dat er
nog veel wetsvoorstellen gedaan wor-
den om de bestaande verlofstelsels ver-
der uit te breiden. De federale sociale
partners hebben in een unaniem advies
van mei 2009 aan de minister van Werk
gevraagd of zij eerst een evaluatie en
globale visie over al deze regelingen
zouden kunnen ontwikkelen, die als lei-
draad zou kunnen dienen voor eventu-
ele nieuwe initiatieven.
Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening.

met 1/3de (van 20.390 tot 27.041

onderbrekers per jaar) en tot een ver- 250.000
235.680
223.319
viervoudiging van het aantal deeltijd- 210.960
194.848
se onderbrekers (van 48.964 tot 200.000
176.411
208.639). Een opvallende evolutie hier- 156.587
bij is dat 50% van deze stelsels bestemd 150.000
130.696
is voor werknemers ouder dan 50 jaar, 111.997
100.000 97.295
81.782
71.998
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

60.820
Evolutie van het aantal werkne- 50.000
52.443
mers in loopbaanonderbreking
of met aanpassing van de 0
arbeidstijd, met tussenkomst 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
van de RVA Loopbaanonderbreking - voltijds Tijdskrediet - voltijds
Ouderschapsverlof - voltijds Loopbaanonderbreking - deeltijds
(Bron: RVA) Tijdskrediet - deeltijds Ouderschapsverlof - deeltijds

22
 Welzijn op het werk
[NIEUW]
VEILIGHEID EN GEZONDHEID OP HET WERK ZITTEN IN DE LIFT

• Het Europees Agentschap voor
Veiligheid en Gezondheid op het Werk
heeft in juni 2009 een enquête gehouden
over de arbeidsomstandigheden bij
27.000 respondenten in Europa.
• De grote meerderheid van de werkende
Belgen (81%) voelt zich goed geïnfor-
meerd over veiligheid en gezondheid op
het werk en beschouwt het, naast werk-
zekerheid (60%) en loon (40%), als een
66% denkt dat de situatie op het vlak
van veiligheid en gezondheid op het
werk gedurende de laatste 5 jaar beter
is geworden. Daarmee evalueren de
Belgen de verbetering van de veiligheid
en gezondheid beter dan de gemiddel-
de Europeaan (57% ziet verbetering).
Toch wijzen velen hun werk aan als oor-
zaak voor een slechte gezondheid (54%
in beperkte mate en 24% in grote mate).
• Een succesvol preventiebeleid in de
onderneming kan structureel de kosten
van afwezigheid en ongevallen ver-
minderen en de productiviteit en
arbeidstevredenheid verhogen. Voor
praktische informatie over hoe dit te rea-
liseren, is er een gratis VBO-brochure
beschikbaar.17
17
‘Van risico tot aanpak, Succesvol preventiebeleid in de onder-
neming’ (2009): www.vbo.be, Publicaties, Gratis brochures.

belangrijke factor (33%) bij de jobkeuze.

12
9 9 10
38 22 13 8
11 4
9 7 5 7
11 9 8
8 5
3 3

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

4 4
65 3 1
Ontwikkeling van de veilig- 59 63 62 61 58 54 57 54 2 3
53 50 52 51 46 48 47
heids- en gezondheidsrisico's 45 41 42 40 39
34 32 32 32 29
op het werk, EU-27, 28 1
opiniepeiling bij bevolking 14
boven 18 jaar IE DK UK MT NL CY ES BE LU FI FR DE EE CZ HU EU- PT AT PL SE IT SK RO SI LT LV EL BG
(Bron: European Agency for Safety and Health at Work, 2009)
27
Beter Veel beter

23
 Welzijn op het werk

ARBEIDSVERZUIM KOST ONDERNEMINGEN 3 MILJARD EURO

AAN GEWAARBORGD LOON
• Het arbeidsverzuim in België, aangemeld
wegens ziekte18, is in 2008 gestabiliseerd
op een hoog niveau van 5,19% van de
arbeidstijd. Over de voorbije 7 jaar zien
we evenwel een stijgende tendens van
4,48% in 2001 tot 5,19% in 2008. Dit is
gemiddeld 102 uur op jaarbasis of 13,5
arbeidsdagen. Werknemers blijken zich
het vaakst ziek te melden op maandag en
de eerste werkdag van de maand.19
• Indien we enkel kijken naar het kortdu-
rend verzuim (< 1maand), dan bedraagt
dit aandeel 2,25% van de arbeidstijd of 6
arbeidsdagen.
• Bij de arbeiders wordt klassiek een
• De totale directe kosten voor de werk- 18
Exclusief afwezigheden wegens arbeidsongeval, zwanger-
schap, geboorte of andere gewettigde of ongewettigde rede-
gevers in termen van het gewaarborgd nen.
loon tijdens het kortdurend verzuim 19
Bron: Securex (2008), Absenteïsme in België 2007, White
bedragen volgens Securex20 ca. 3 miljard paper powered by ZebraZone.
20
euro per jaar. De indirecte kosten (over- Securex (2009), Absenteïsme in België 2008, White paper
powered by ZebraZone.
uren, vervanging, productiviteitsverlies,…)
moeten volgens internationale studies op
minimum 2,5 maal de directe kosten
geraamd worden. Het is duidelijk dat een
preventief beleid op het vlak van arbeids-
verzuim de nodige besparingen en pro-
ductiviteitswinsten kan opleveren.
8%
7%

hoger verzuimcijfer genoteerd dan bij de 6%

Van de arbeidstijd

bedienden. Arbeiders zijn gemiddeld 6,8

5%
dagen afwezig wegens kortdurende ziek-
te en bedienden 5,4 dagen. Ongeveer 4%

de helft van de werknemers is nooit ziek 3%

op jaarbasis.
2%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

1%

0%
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Arbeidsverzuim, Arbeiders 6,61% 7,20% 7,17% 6,94% 7,01% 7,23% 7,52% 7,30%
volgens statuut Bedienden 3,00% 3,13% 3,43% 3,46% 3,61% 3,68% 3,83% 4,07%
Totaal < 1 maand (excl. carens) 1,94% 2,06% 2,10% 1,99% 2,11% 2,11% 2,22% 2,25%
(Bron: FOD Economie, Directie
Statistiek, o.b.v. SD WORX) Totaal 4,48% 4,79% 4,90% 4,77% 4,88% 4,99% 5,19% 5,19%

24
 Sociale zekerheid [NIEUW]
ALTERNATIEVE FINANCIERING OM TOENEMENDE UITGAVEN
TE BETALEN
• Eind de jaren ’90 heeft de regering
Verhofstadt I beslist om de lasten op
arbeid te verlagen door middel van een
structurele vermindering van de RSZ-
werkgeversbijdragen. Op die manier
werd arbeid goedkoper voor de bedrij-
ven, zonder dat aan het nettoloon van de
werknemers geraakt werd. Tegelijkertijd
werd beslist om de sociale zekerheid
deels te financieren uit alternatieve
middelen, zoals btw, accijnzen, roerende
voorheffing, enz.
• In de beginjaren werd een zeker even-
wicht tussen lastenverminderingen en
alternatieve inkomsten gerespecteerd,
maar sinds 2004 is er een sterke toena-
me van de alternatieve financiering (tot
8,1 mia euro) die ruimschoots de bijdra-
geverminderingen (3,8 mia euro) over-
treft. De sprong met 3,4 mia euro in 2004
Mio EUR
was deels te wijten aan een verschuiving
van middelen voor de ziekenhuizen van
de algemene begroting naar de sociale-
zekerheidsbegroting. Voor 2 mia euro
echter was dit verschil te wijten aan het
dichten van een deficit in de sociale-
zekerheidsbegroting.
• In de voorbije 5 jaar is deze uitzonderlijke
toename niet meer weggewerkt en is
integendeel het bedrag van de alterna-
tieve financiering verder toegenomen tot
12,8 mia euro in 2009 tegenover 6,3 mia
euro lastenverminderingen. De alterna-
tieve financiering kent aldus een eigen
dynamiek en dient hoe langer hoe meer
16.000
14.000
12.000
10.000 9.154
om de structurele tekorten in de soci-
ale zekerheid, ingevolge een uitga-
ventempo dat systematisch hoger ligt
dan de bbp-groei, op te vangen. Het
aandeel van deze financieringsbron is
toegenomen van 7% in 1995 tot 19%
vandaag. Met het nieuwe financierings-
mechanisme in de sector gezondheids-
zorg - het verschil tussen de uitgaven en
globaal beheer wordt automatisch door
de Staat bijgepast -, zal de druk op de
alternatieve financiering en de publieke
financiën alleen maar verder toenemen.
14.202
12.823
12.333
11.299
10.348

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

8.108
8.000

Alternatieve financiering 6.000

4.690
4.590
aan de sociale zekerheid, 4.000
3.551

2001-2010, wettelijk
2.000
verschuldigde bedragen
0
(Bron: RSZ) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

25
 Sociale zekerheid

GEZONDHEIDSZORG: STERKER GROEITEMPO DAN

ECONOMISCH HAALBAAR
• Sinds 2004 wordt een jaarlijkse reële
groeivoet voor de sector geneeskundige
verzorging vooropgesteld van 4,5%
bovenop inflatie.21 Dit heeft geleid tot
een gemiddelde jaarlijkse uitgavengroei
van 4% bovenop inflatie tussen 2000
en 2008 bij een economische groei van
gemiddeld 2%. Onder Leterme I en Van
Rompuy I werd deze norm van 4,5%
behouden, met evenwel de bepaling om
boni door te storten naar een toekomst-
fonds gezondheidszorg.
• De Studiecommissie voor de Vergrij-
zing stelt een matiger groei voorop van
2,8% per jaar bovenop inflatie, tussen
2010 en 2030. De grafiek laat zien dat
het beleid wel degelijk zijn impact kan
hebben op de uitgaven. Zo werden de
uitgaven na de ontsporing in 2004
(+7,3% reële groei) in toom gehouden in
2005 en 2006, met respectievelijk 0,6%
en 1% reële groei. Dit was onder meer
het gevolg van een strengere politiek
inzake de terugbetaling van genees-
middelen.
• De toename van de uitgaven heeft ook
te maken met de vergrijzing en de tech-
nologische vooruitgang. De uitgaven van
ongeveer 21 miljard euro in 2008 - voor
2/3de gefinancierd uit bijdragen en
8%
7%
6%
belastingen op de lonen - moeten ech-
ter in verhouding blijven tot de eco-
nomische groei die de inkomsten gene-
reert. Zo niet zullen deze uitgaven ten
koste gaan van andere noden in de soci-
ale zekerheid (bv. pensioenen) of wordt
de volgende generatie opgezadeld met
een overmatige schuldenlast.
21
In de periode 2000-2003 was de groeinorm bepaald op 2,5%
bovenop inflatie.

5%
Groot wordend verschil
tussen economisch potentieel
4%
en publieke uitgaven voor
de gezondheidszorg
3%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

2%

Economische groei en 1%

houdbaarheid van de 0%

uitgaven voor de -1%

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009p

gezondheidszorg -2%
(Bron: RSZ) Reële groei van de geboekte uitgaven Groei van het bbp

26
 Sociale zekerheid [NIEUW]
GROOT VERSCHIL TUSSEN FEITELIJKE EN WETTELIJKE
PENSIOENLEEFTIJD
• De wettelijke pensioenleeftijd voor man-
nen en vrouwen ligt in België zoals in een
aantal andere EU-lidstaten op 65 jaar. De
feitelijke uitstapleeftijd, hetzij via pensioen
of brugpensioen, ligt in België echter op
59,6 jaar voor mannen en 58,3 jaar voor
vrouwen. Samen met Oostenrijk kent
België hiermee het grootste verschil
tussen de feitelijke en wettelijke pen-
sioenleeftijd.
• In Portugal, Zweden en Ierland ligt de fei-
telijke pensioenleeftijd zeer dicht bij de
wettelijke pensioenleeftijd. Dit wordt ook
geïllustreerd door een hoge werkzaam-
heidsgraad bij de 55-64-jarigen: 50,8%
werkende ouderen in Portugal, 70,1% in
Zweden, 53,6% in Ierland en 34,5% in
België.
Leeftijd
• Om de financiering van de sociale zeker- leeftijd wordt geleidelijk verhoogd tot 67
heid overeind te houden, is het in jaar in Nederland (tegen 2025), Duitsland
België dus vooral aangewezen om de (2029) en Denemarken (2027) en tot 68
werkzaamheidsgraad van de 55-plussers jaar in het Verenigd Koninkrijk (2046).
te verhogen via het afbouwen van ver-
vroegde uitstapregelingen. Anders zul-
len we het voorbeeld van andere landen
noodgedwongen moeten volgen. In
Zweden (61-67 jaar) en Finland (62-68
jaar) is intussen bijvoorbeeld een flexibel
pensioen ingevoerd en de pensioen-
68
67
66
65
64
63
62
61

60

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

59
58
57
56
Feitelijke en wettelijke 55
pensioenleeftijd van mannen 54
en vrouwen in Europa 53
PT SE IE DK UK EL DE NL ES IT FI BE LU AT FR OESO
(Bron: EC, OESO, bewerking NBB) Feitelijke leeftijd mannen Feitelijke leeftijd vrouwen Wettelijke leeftijd mannen Wettelijke leeftijd vrouwen

27
 Sociale zekerheid [NIEUW]
VERVROEGDE UITTREDE VIA BRUGPENSIOEN NIET GESTOPT
• De centrale doelstelling van het
Generatiepact in 2005 was langer werken
aanmoedigen en vervroegd uittreden
ontmoedigen. De cijfers, 4 jaar na
datum, tonen aan dat de cultuur van ver-
vroegde uittrede via brugpensioen
geenszins gestopt is. In 2008 waren er
115.347 bruggepensioneerden – waar-
van 1.196 zonder vrijstelling van beschik-
baarheid voor de arbeidsmarkt – tegen-
over 109.018 in 2005 (+6%). Het aantal
nieuwe intreders in brugpensioen is
toegenomen van 13.826 in 2005 tot
15.957 in 2008 (+15%). Klein lichtpunt is
dat de gemiddelde instapleeftijd in
brugpensioen in deze periode toegeno-
men is van 57,2 naar 57,4 jaar en van
52,8 naar 54 jaar in geval van herstruc-
tureringen. Daarnaast zien we ook een
verschuifeffect naar het tijdskrediet,
ingevolge een sterke uitbreiding van de
rechten voor 50-plussers.
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO
28
• De kost van het brugpensioen bedroeg
1,4 miljard euro voor de sociale zeker-
heid in 2008 of 12.496 euro per brug-
gepensioneerde. Daarbovenop komt de
kost aan de ondernemingen voor de aan-
vullende vergoedingen die ze betalen.
Hierdoor geniet de werknemer, naast het
verder opbouwen van zijn pensioen-
rechten (indirecte kost aan de sociale
zekerheid), direct van een aanzienlijke
inkomenszekerheid.
• Een eenvoudige rekensom leert dat een
werknemer één jaar langer aan de slag
houden en niet in brugpensioen laten
gaan ca. 40.000 euro oplevert aan de
schatkist en sociale zekerheid (+12.496
euro besparing werkloosheidsuitkering,
+10.307 euro fiscaliteit, +17.990 euro
sociale bijdragen) tegenover enkele
honderden euro’s gederfde sociale bij-
dragen op de aanvullende vergoedin-
gen.22
22
Op basis van een gemiddeld voltijds brutomaandloon voor
een arbeider met 20 jaar anciënniteit van 3.115 euro (Bron:
loonstructuurenquête 2007, actualisatie VBO). Zonder reke-
ning te houden met vakantiegeld en 13de maand.
Evolutie van het aantal
intreders in brugpensioen,
2003-mei 2009
(Bron: RVA)
 17.885
2003
56,3 jaar

2004

13.826
2005
57,2 jaar

2006

2007

15.957
2008
57,4 jaar

mei 2009

0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 14.000 16.000 18.000 20.000
50-51 52-53 54-55 56-57 58-59 60+

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

29
 België (Eurostat, FOD Economie, RVA) 1998 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Aantal werkenden (x 1.000) 3.865 4.070 4.070 4.139 4.235 4.264 4.380 4.446
- Aantal vrouwen (x 1.000) 1.589 1.731 1.753 1.785 1.849 1.872 1.937 1.985
Werkzaamheidsgraad 15-64 j. 57,4% 59,9% 59,6% 60,3% 61,1% 61,0% 62,0% 62,4%
- Werkzaamheidsgraad 15-24 j. 26,8% 29,4% 27,4% 27,8% 27,5% 27,6% 27,5% 27,4%
- Werkzaamheidsgraad 25-54 j. 74,3% 76,5% 76,5% 77,3% 78,3% 78,4% 79,7% 80,5%
- Werkzaamheidsgraad 55-64 j. 22,9% 26,6% 28,1% 30,0% 31,8% 32,0% 34,4% 34,5%
% tijdelijke contracten23 (pers.) 8,2% 8,1% 8,4% 8,7% 8,9% 8,7% 8,6% 8,3%
Werkloosheidsgraad 15-74 j. 8,9% 7,5% 8,2% 8,4% 8,4% 8,2% 7,5% 7,0%
- Werkloosheidsgraad 15-24 j. 18,6% 17,7% 21,8% 21,2% 21,5% 20,5% 18,8% 18,0%
- Vlaams Gewest 5,3% 4,9% 5,7% 5,4% 5,2% 5,0% 4,4% 3,9%
- Brussels Hoofdstedelijk Gewest 16,4% 14,5% 15,6% 15,7% 16,3% 17,7% 17,2% 16,0%
- Waals Gewest 13,5% 10,5% 10,8% 12,0% 12,0% 11,8% 10,5% 10,1%
- % ≥ 12 maanden werkloos 60,2% 49,3% 45,1% 48,8% 52,4% 51,2% 50,7% 47,1%
Aantal werkzoekenden (x 1.000) 447 416 463 486 501 490 458 432
% deeltijds werkenden 16,5% 19,1% 20,5% 21,4% 22,0% 22,2% 22,1% 22,6%
- Bij de mannen 3,9% 5,6% 6,4% 6,8% 7,6% 7,4% 7,5% 7,9%
- Bij de vrouwen 34,5% 37,4% 39,1% 40,5% 40,5% 41,1% 40,6% 40,9%
Tijdskrediet (x 1.000) - 23 54 73 89 102 112 119
Loopbaanonderbreking (1.000) 72 93 80 76 74 72 72 72
Thematische verloven (x 1.000) - 14 22 27 32 36 40 44
Inactiviteitsgraad 15-64 j.24 36,8% 35,2% 35,1% 34,1% 33,3% 33,5% 32,9% 32,9%
EU-27 (Eurostat) 1998 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Aantal werkenden (x 1 Mio) 198,2 204,1 205,3 207,0 210,4 214,4 218,4 221,8
- Aantal vrouwen (x 1 Mio) 84,5 89,3 90,2 91,4 93,2 95,3 97,4 99,3
Werkzaamheidsgraad 15-64 j. 61,2% 62,3% 62,6% 62,9% 63,5% 64,5% 65,4% 65,9%
- Werkzaamheidsgraad 15-24 j. 36,7% 36,7% 36,1% 36,1% 36,0% 36,4% 37,2% 37,6%
- Werkzaamheidsgraad 25-54 j. 74,9% 76,0% 76,2% 76,6% 77,2% 78,2% 79,1% 79,6%
- Werkzaamheidsgraad 55-64 j. 36,2% 38,5% 40,0% 40,7% 42,4% 43,5% 44,7% 45,6%
% tijdelijke contracten (personen) 11,5% 12,4% 12,7% 13,3% 14,0% 14,4% 14,5% 14,0%
STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

Werkloosheidsgraad 15-74 j. - 8,9% 8,9% 9,0% 8,9% 8,1% 7,1% 7,0%

- Werkloosheidsgraad 15-24 j. - 17,9% 18,0% 18,4% 18,3% 17,0% 15,3% 15,4%
- % ≥ 12 maanden werkloos - 44,9% 46,1% 46,7% 46,1% 45,7% 42,3% 37,1%
% deeltijds werkenden 15,9% 16,2% 16,5% 17,2% 17,8% 18,1% 18,2% 18,2%
- Bij de mannen 6,3% 6,6% 6,7% 7,0% 7,4% 7,7% 7,7% 7,9%
- Bij de vrouwen 28,7% 28,5% 29,0% 30,0% 30,9% 31,2% 31,2% 31,1%
Inactiviteitsgraad 15-64 j. - 31,4% 31,1% 30,7% 30,2% 29,7% 29,5% 29,1%
23
Incl. uitzendcontracten. 24
Personen die niet werken of werkzoekend zijn, namelijk studenten, gepensioneerden, arbeidsongeschikten,…

30
 Nuttige websites
• Federale Overheidsdienst Economie – Afdeling Statistiek, Arbeidsmarktportaal: http://statbel.fgov.be/port/lab_nl.asp
• Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/
• European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions: http://www.eurofound.europa.eu/
• Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO): http://meta.fgov.be/
• Nationale Arbeidsraad (NAR): http://www.cnt-nar.be/
• Ecodata: http://ecodata.mineco.fgov.be/Nl/begin_nl.htm
• Federaal Planbureau: http://www.plan.be/
• Nationale Bank van België (NBB): http://www.nbb.be/
• Steunpunt Werk en Sociale Economie (WSE): http://www.steunpuntwse.be/

Lonen
Lonen

• Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB): http://www.ccecrb.fgov.be/

Werk
Werk
• Aan de slag, Overheidssteun voor banen: http://www.aandeslag.be/
• Rijksdienst Sociale Zekerheid (RSZ): http://www.onssrszlss.fgov.be/nl/home.html

Werkloosheid
Werkloosheid

• Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA): http://www.rva.be/

• Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB): http://www.vdab.be/
• Service public de l'emploi et de la formation en Wallonie (Forem): http://www.leforem.be/
• Actiris: http://www.actiris.be/

Welzijn
Welzijnop hetop
werk
het werk
• Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO): http://www.fao.fgov.be/

STATISTISCH ZAKBOEKJE VBO

Sociale zekerheid
Sociale zekerheid
• Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid: http://socialsecurity.fgov.be/
• Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV): http://www.riziv.be/
• Rijksdienst voor Pensioenen (RVP): http://www.rvponp.fgov.be/onprvp2004/
• Rijksdienst voor Kinderbijslag voor Werknemers (RKW): http://rkw.fgov.be/

31
Verbond van Belgische Ondernemingen vzw
Ravensteinstraat 4 – 1000 Brussel
T + 32 2 515 08 11
F + 32 2 515 09 99
www.vbo.be