Co nam zostao

po studiach
kulturowych?
Koncepcja,
przygotowanie
i redakcja numeru:
:icn~i cuiix
s~:uvi xow~x
Teoria zaangaowana wobec
materializmu i posthumanizmu
Spr o krzy w kontekcie teorii
hegemonii
O moliwym nowym zwrocie
politycznym w polskim
kulturoznawstwie inspirowanym
tradycj CCCS
Dziedzictwo brytyjskich studiw
kulturowych, realizm spekulatywny
i gry wideo
Czarny feminizm bell hooks
w kontekcie studiw kulturowych
Co nam zostalo po
studiach kulturowych?
Wierni jako zasb
kontrhegemoniczny
Paradygmat
emancypacyjny?
Brytyjskie studia
kulturowe a polski
strach przed politykq
Tradycja badan
popkulturowych
w perspektywie
anglocentrycznej
Przyjemnosc
upodmiotowionych
przedmiotw
Fenomen muzyki
disco polo
w kontekscie kultury
popularnej lat 90.
recenzja: Od centrum
do marginesw szkoly
z Birmingham
Abstrakty
MichaI GuIik,
SamueI Nowak
MichaI WrbIewski
Jacek Drozda
Arkadiusz Nyzio
AIdona Kobus
Mateusz FeIczak
WitoId FiIar
Ewa DrygaIska
4
14
36
54
68
82
102
120
128
Engaged Teory Towards
Materialism and Posthumanities
Te Cross Dispute and the Teory
of Cultural Hegemony
On the Possibility of a New
Political Turn in the Polish
Cultural Studies Inspired by the
CCCS
Te Heritage of British Cultural
Studies, Speculative Realism and
Video Games
bell hooks Black Feminism and
Cultural Studies
What's Left of
Cultural Studies?
Churchgoers as the
Counter -Hegemonic
Resources
Emancipatory
Paradigm?
British Cultural
Studies and Polish
Politicophobia
The Study of Popular
Culture in Anglocentric
Perspective
The Objects' Pleasure
of Subjectivity
Disco -Polo
Phenomenon and
Polish Popular Music
review: From Centre
to Margins of the
Birmingham School
Abstracts
MichaI GuIik,
SamueI Nowak
MichaI WrbIewski
Jacek Drozda
Arkadiusz Nyzio
AIdona Kobus
Mateusz FeIczak
WitoId FiIar
Ewa DrygaIska
4
14
36
54
68
82
102
120
128
4 x u i : u v ~ v o v u i ~ v x ~ a c . x v . ( )
Co nam
zostaIo
po studiach kuI-
turowych?
Teoria zaangaowana
wobec materializmu
i posthumanizmu
Michal Gulik,
Samuel Nowak
uoi: .c.6c/.6c...ac
5 : i c n ~ i c u i i x , s ~ : u v i x o w~ x c o x ~ : z o s :~ i o v o s : u u i ~ c n x u i : u v o w v c n -
Studia kulturowe to wspczenie bardzo nieostry termin, ktrym zwyko
si okrela szeroki wachlarz perspektyw i teorii, sytuujcych si na pogra-
niczach bardziej ugruntowanych dyscyplin: literaturoznawstwa, socjologii
krytycznej, medioznawstwa, niektrych nurtw nlozoni (ktrych jednak
tradycyjna nlozona nie traktuje zbyt powanie) oraz historii idei. Ten stan
rzeczy jest w duej mierze konsekwencj fuzji teoretycznej, do ktrej doszo
w obrbie amerykaskiej humanistyki w latach c. ubiegego wieku. Mamy
tu na myli wyonienie si poststrukturalizmu, bdcego amerykaskim
rozwiniciem i przepracowaniem europejskiego strukturalizmu oraz de-
konstrukcji. W tym samym czasie do us~ dotary take prace oraz badacze
rozwijajcy macierzysty projekt studiw kulturowych zwizanych ze szko
z Birmingham. Opracowania i koncepcje te funkcjonuj obecnie pod zwi-
zym szyldem teorii (theory), tyle porcznym, co mocno uoglniajcym.
W naszym artykule, bdcym wprowadzeniem do specjalnego wydania
Kultury Popularnej, chcielibymy przyjrze si wanie brytyjskiej tradycji
teorii kultury zainicjowanej w Birmingham. Szkoa ta, rozwijana w ramach
Centre for Contemporary Cultural Studies, swj najwikszy rozkwit prze-
ywaa w latach ,c. i c., a jej dorobek uleg nastpnie dyseminacji w obrbie
brytyjskich, australijskich i wreszcie amerykaskich uniwersytetw.
Nie zamierzamy tutaj jednak rekonstruowa historii British cultural studies.
Chcielibymy raczej zastanowi si nad tym, czy nurt ten stanowi istotny
rezerwuar badawczy w kontekcie przemian wspczesnej humanistyki czy
te moe przynaley ju do historii nauk o kulturze. Warto pamita, e to
wanie studia kulturowe wygeneroway fundamenty dla akademickiego
postmodernizmu i poststrukturalizmu; ich konsekwentny konstruktywizm
spoeczny poczony ze spoeczn wraliwoci (Joanna Zyliska pisze przy
tej okazji o etyce troski) okaza si wygodn platform dla rozkwitu kolejnych
wariacji tekstualizmu, analizy dyskursywnej i dekonstrukcji. Czy zatem
w dobie wyczerpania si humanistyki postmodernistycznej studia kulturowe,
genetycznie obcione tekstualizmem, s w stanie wykona jeszcze jakkol-
wiek interesujc teoretycznie robot? I jak naley rozumie to pogmatwanie
teorii, skoro cultural studies to coraz czciej haso rozpoznawcze stanowisk
pozbawionych intelektualnej dyscypliny oraz rygoru waciwego osiadym
i ustabilizowanym dziedzinom bada? Czy kady moe by kulturoznawc?
Nie zamierzamy tutaj atakowa poststrukturalizmu, zdajemy sobie jed-
nak spraw zarwno z jego ogranicze, jak i wielu niespenionych obietnic.
Proponujemy raczej, aby przyjrze si studiom kulturowym z perspektywy
trzech wybranych zagadnie, ktre uznajemy za szczeglnie interesujce
w biecych debatach teoretycznych. Nastpnie postaramy si wskaza na
istniejce w kulturoznawstwie zasoby badawcze, ktrych wykorzystanie,
naszym zdaniem, moe si okaza intelektualnie produktywne. Nie chcemy
tutaj wskrzesza niejednokrotnie wymiewanej triady rasa klasa pe ani
przeszczepia poszczeglnych ustale, rozumowa i metod do nowych sytuacji.
Trzy interesujce nas kategorie to posthumanizm, materializm i spoeczne
zaangaowanie. Traktujemy je jako relewantne parametry najnowszych
debat humanistycznych i staramy si wydoby ich ekwiwalenty z dorobku
brytyjskiego kulturoznawstwa.
Musimy ponadto podkreli, e nasza sabo do studiw kulturowych
ma nieco wybirczy charakter: ksztaceni bylimy nie tyle na klasycznych
opracowaniach powstaych w cccs w gorczkowych latach ,c. xx wieku, ale
gwnie na przewrotnych analizach kultury popularnej, bdcych akademick
specjalnoci m.in. Johna Fiskea, Henryego Jenkinsa oraz Joke Hermes
MichaI GuIik
doktorant w nstytucie
Sztuk Audiowizualnych
Uniwersytetu Jagiellon-
skiego. Przygotowuje
rozpraw doktorskq
dotyczqcq zagadnien
nowego materializmu.
E-mail: michal.gulik@
gmail.com.
SamueI Nowak
kulturoznawca i medio-
znawca. Pracownik
naukowy nstytutu
Socjologii Uniwersy-
tetu Jagiellonskiego.
Niedawno ukazala si
jego ksiqzka Seksualny
kapital (Universitas
2013). E-mail: samuel.
nowak@uj.edu.pl.
6 x u i : u v ~ v o v u i ~ v x ~ a c . x v . ( )
i powstajcych od poowy lat c. ubiegego wieku. Std wyrana obecno
kategorii przyjemnoci, naszym zdaniem, wspczenie niedocenianej i zbyt
atwo utosamianej z ideologiczn manipulacj konsumpcjonizmu. W tym
sensie studia kulturowe s dla nas raczej pewn postaw badawcz majc
jednak wasn intelektualn biogran ni korpusem akademickiej litera-
tury. Ten szczeglny rodowd (za ilustracj ktrego moe posuy dorobek
i ycie Stuarta Halla) okazuje si wic point du caption skupiajcym rozlege
nieraz gosy i ustalenia w obrbie jednej ramy teoretycznej. Wpisana w pro-
jekt studiw kulturowych teoretyczna inkluzywno niesie ze sob ryzyko
rozmycia si w gszczu teorii; std potrzeba umiejscowienia ich na szerszej
mapie nowoczesnej humanistyki.
Posthumanizm
Posthumanizm to pojcie rwnie problematyczne, jak studia kulturowe.
Obejmuje ono wiele zjawisk, nurtw badawczych, a take praktyk artystycznych,
ktre kwestionuj antropocentryczny charakter kultury i poznania. Zalki
posthumanizmu mona odnale ju w strukturalnej krytyce humanizmu
(Foucault); projekcie etyki wczajcej w swoj domen zwierzta (Singer)
czy pracach z zakresu systemw spoecznych inspirowanych odkryciami
najnowszej biologii ewolucyjnej (Luhmann). O ile jednak krytyk humanizmu
uprawian pod auspicjami French theory mona uzna za humanizm awantur-
niczy (Wrbel ac.), o tyle nowsze prdy nlozonczne, jak np. object -oriented
philosophy (oov), cakowicie uniewaniaj relacj podmiot wiat jako podstaw
formuowania jakichkolwiek sdw epistemologicznych. Mona te przyj,
jak dowodzi np. Cary Wolfe (ac.), e kulturoznawstwo programowo bdzie
ciy ku temu, co nie -ludzkie, poniewa jako dyscyplina nastawione jest na
grupy wykluczone i marginalizowane. Tak pomylany komponent posthuma-
nistyczny okazaby si naturaln konsekwencj metod i protokow wiedzy,
ktre konstytuuj studia kulturowe jako odrbn dyscyplin badawcz. Mwic
prociej: nacisk na heterogeniczno i zrnicowanie pozwala powoa do ycia
kolejne grupy (np. zwierzta), ktre uzyskuj wasn autonomi jako podmiot
badawczego zainteresowania. Tak pomylane kulturoznawstwo to w gruncie
rzeczy posthumanistyczny humanizm, nieprzekraczajcy antropocentrycznego
horyzontu. Osobn kwesti, podnoszon m.in. przez Tilottam Rajan (acc.),
pozostaje pytanie, na ile procedura upodmiotawiania grup / obiektw / nie -ludzi
nie wpisuje si przypadkiem w porzdek tak przecie krytykowanej przez
studia kulturowe deliberatywnej demokracji. Dla Wolfea kulturoznawca musi
zosta posthumanist, bo tylko wtedy bdzie zdolny do podjcia krytycznego
transdyscyplinarnego dociekania. Swj wywd prowadzi on w kontekcie
animal studies, ktrych proces wyaniania si okazuje si dla autora pretekstem
do rozwaa nad dyscyplinarnoci humanistyki.
Neil Badmington (acc6), ktry podj si prby odnalezienia wsprzdnych
tradycji z Birmigham w duchu posthumanizmu, do razu deklaruje, e prenks
post nie oznacza czego po humanizmie, lecz jego krytyczne przepracowanie
(podobnie jak postmodernizm by krytyczn narracj o nowoczesnoci). Dla
autora Cultural Studies and the Posthumanities, nurt badawczy wywodzcy si
z prac Williamsa i Hoggarta od pocztku cechowa si antyhumanizmem
ostrze kulturoznawczej krytyki wymierzone zostao w elitarno -klasow
koncepcj kultury i historii. Badmington usiuje powtrzy ten gest; skoro
studia kulturowe wyrastaj ze sprzeciwu wobec niesprawiedliwoci (ktry
7 : i c n ~ i c u i i x , s ~ : u v i x o w~ x c o x ~ : z o s :~ i o v o s : u u i ~ c n x u i : u v o w v c n -
zostaje steoretyzowany), musimy zda sobie spraw ze lepej plamki, jak by
ich antropocentryzm. Podejcie takie wydaje si jednak naiwne: na gruncie
tradycyjnej epistemologii (podmiot wiat) trudno wyobrazi sobie oddanie
gosu temu, co nie -ludzkie inaczej ni przez wspczucie artykuowane
dziki ludzkiej empatii. W efekcie zmiana pozostaje wycznie retoryczna:
dialog zastpuje monolog, polilog zastpuje dialog, a to, co nie -ludzkie staje
si jedynie ekranem, na ktry racjonalne (cho nauczone empatii i szacunku)
podmioty rzutuj swoje projekcje (Bryant ac..).
Z pomoc przychodzi w tym miejscu realizm spekulatywny, ktrego
przedstawiciele proponuj obecnie najbardziej przekonujcy projekt bada
posthumanistycznych. W kontekcie dyskusji nad moliw transforma-
cj studiw kulturowych projekt oov wydaje si interesujcy z co najmniej
dwch powodw. Po pierwsze, wielu realistw spekulatywnych wywodzi
si z tradycyjnie rozumianej teorii krytycznej, ktr zarzucili na rzecz forso-
wanej przez siebie nlozoni zorientowanej na przedmiot. Po drugie, skupienie
si na obiektach pozwala umiejscowi ich w dugiej tradycji materializmu,
na ktrym ufundowano studia kulturowe.
MateriaIizm
Materialistyczne intuicje od zawsze towarzyszyy projektowi brytyjskich
studiw kulturowych, cho poszczeglne artykulacje tej perspektywy zna-
czco rni si od siebie, a ich wsplna marksistowska prowieniencja rodzi
pewne problemy. Cho Raymond Williams konsekwentnie rozwija projekt
Marksowski, uzupeniajc go o propozycje Lukcsa i Gramsciego, dla Stuarta
Halla marksizm pozostawa kopotliwym dziedzictwem, ktre naleao
przekroczy. Zwizek studiw kulturowych z marskizmem ju zawsze
naley rozumie jako zaangaowanie w problem, nie w tematyk ani nawet
problematyk pisze (Hall .6: a6). Marksizm wci jednak oferuje
studiom kulturowym pole dla przemylenia relacji pomidzy materializmem,
podmiotowoci i sprawczoci, ujawniajc rda problemw, ktre do dzi
zajmuj centralne miejsce w debatach humanistw.
Dla samego Marksa materializm stanowi pewien szczeglny model
polemiki z idealizmem, nie za konsekwentn kontynuacj dotychczasowych
wariantw nlozoncznego materializmu. Jak przekonuje Balibar, Marks traktowa
wszelkie wczeniejsze materializmy jako zakamuowane projekty idealistyczne,
ustanawiajce materi podstawow zasad interpretacji, co wicej, wpisujce
si w elitarystyczny model dydaktyki nieowieconych mas. Tak rozumiany
dawny materializm nie by praktyczn nlozon dziaania, ale bezpiecznikiem
systemu buruazyjnego, a jednoczenie jako de facto idealistyczny usta-
nawia podmiot gwarantem przedstawienia (Balibar acc,: ,). Nowy
materializm Marksa by wic przede wszystkim prb wydobycia podmiotu
z idealistycznej konstelacji i ustanowienia samej praktyki (w jej cigym,
teraniejszym stawaniu si) podmiotem zmiany spoecznej. Utosamienie
podmiotu z praktyk, cho umoliwio egalitarystyczny zwrot w studiach
kulturowych, nioso jednak ze sob pewne niepokojce konsekwencje, ktre
do dzi wybrzmiewaj w humanistycznych konnguracjach kategorii oporu.
Mona powiedzie, e Marks, utosamiajc istot
podmiotowoci z praktyk, a rzeczywisto praktyki
z rewolucyjn dziaalnoci proletariatu (nieodczn
8 x u i : u v ~ v o v u i ~ v x ~ a c . x v . ( )
od samego jego istnienia), przenis kategori podmiotu
z idealizmu do materializmu. Mona jednak rwnie
powiedzie, e tym samym przygotowa sta moliwo
wyobraania sobie proletariatu jako podmiotu w ide-
alistycznym znaczeniu tego sowa (Balibar acc,: ).
Niebezpieczestwo, ktre diagnozuje tu Balibar, polegaoby na wyabstrahowa -
niu konkretnej klasy lub grupy spoecznej jako szczeglnie uprzywilejowanego
podmiotu, ktry retroaktywnie uzasadniaby idealistyczny projekt sensu
historii lub porzdku dziejw. Brytyjskie studia kulturowe od zawsze
wiadome byy tego niebezpieczestwa, a nieufno Halla wobec Marksa
bierze si w duej mierze z zapoznania tego kluczowego problemu przez
kontynuatorw myli autora Kapitau.
W pracach dotyczcych subkultur teoretycy zwizani ze szko z Bir-
mingham kad szczeglny nacisk na praktyczne i procesualne rozumienie
oporu, ktry nigdy nie stablizuje si w ramach jednej, idealistycznej kategorii.
Przeomowa ksika Subculture: Te Meaning of Style Hebdigea (.,) nie bya
strategiczn idealizacj kultury klas zdominowanych, ale raczej konsekwencj
mylenia o kulturze w niedeterministycznych kategoriach, gdzie opr aktu-
alizowa si w konkretnych konnguracjach zmiennych. Kultura rozumiana
jako zwyczajna inwestycja w codzienno (Williams acca) to bezporednia
konsekwencja materialistycznej teorii podmiotu, nawet jeli relacje midzy
baz a nadbudow stanowiy czsto punkt zapalny sporw midzy studiami
kulturowymi a marksizmem. Tak pomylana teoria moe okaza si szczeglnie
interesujca dla wspczesnego kulturoznawstwa, kiedy wyczerpay si modele
mylenia o sprawczoci wyprowadzane z pnego Foucaulta. Zarwno teoria
ujarzmienia, jak i techniki siebie zbudowane s na indywidualistycznych
przesankach, podejrzanie blisko korespondujcych z logik kapitalizmu
afektywnego, w ktrym projekty tosamociowe wpisane s w modele inwe-
stycji biznesowych (por. Bednarek ac.a). Brytyjskie studia kulturowe zawsze
rozumiay opr w kategoriach kolektywnych i negocjacyjnych, oferujc lepsze
ramy dla mylenia o projektach wsplnotowych.
Jeeli jednak wczesne projekty studiw kulturowych bliskie byy post-
marksistowskim intuicjom materialistycznym, wszystkie te przedsiwzicia
organizowao mylenie antropocentryczne. Wspczesna dyskusja o hu-
manistyce w dobie antropocenu, ktr zdominoway pytania o sprawczo
aktorw poza -ludzkich i analiza zjawisk kulturowych w perspektywie dugiego
trwania, wymaga ponownego przemylenia roli materializmu w projekcie
studiw kulturowych. Jeli bowiem wczesne projekty klasycznych autorw
szkoy z Birmingham wierne byy optyce Marksowskiej, pniejsi autorzy
chtniej czerpali z French theory, kierujc cae przedsiwzicie na tory analizy
dyskursywnej. Teoria popularnych tekstw wytwarzalnych Johna Fiskea jest
by moe szczytowym momentem tej orientacji. Fiske wyzyskuje tu wszelkie
atrybuty poststrukturalnej teorii jzyka, przenoszc tezy o nieprzechodnioci,
autotelicznoci i intertekstualnoci na obszar tekstw niejzykowych (Fiske
ac.c). Taki radykalny tekstualizm jest tyle konsekwencj rozproszenia si
dorobku brytyjskich studiw kulturowych na zachodnie orodki naukowe,
co znakiem czasu ostatnich dekad xx wieku, kiedy dochodzi do znaczcej
homogenizacji teorii. Kryzys ekologiczny, napicia w obrbie systemu ka-
pitalistycznego i wyczerpanie si energii poststrukturalizmu wyprowadziy
materi z tekstualnej banicji, a skompromitowany poza -tekst zacz domaga
si uznania swojego istnienia. Co istotne z perspektywy brytyjskich studiw
9 : i c n ~ i c u i i x , s ~ : u v i x o w~ x c o x ~ : z o s :~ i o v o s : u u i ~ c n x u i : u v o w v c n -
kulturowych, powrt do materializmu motywowany jest czsto polityczn
nieproduktywnoci poststrukturalnych modeli krytycznych. Stephen B.
Crofts Wiley w tekcie powiconym nlozoni Lawrencea Grossberga pisze:
W ramach postmodernizmu i poststruturalizmu dekonstrukcyjna orientacja
teoretyka umoliwia (a nawet wymusza) opnienie etycznego i politycznego
zaangaowania czy raczej praktykowanie niejawnej tekstualnej polityki negacji
i odraczania (Crofts Wiley acc: ,,). Przykadem praktycznej realizacji takiej
poststrukturalnej polityki moe by synny wywiad Jacquesa Derridy dotyczcy
narkotykw (Derrida .). Francuski nlozof, w jake rozpoznawalnym dla niego
gecie, doprowadza do aporii spr pomidzy zwolennikami i przeciwnikami
liberalizacji prawa antynarkotykowego, aby w kocu niemiao zgodzi si
z tymi ostatnimi. Rzecz jasna, miar politycznej pracy teorii nie powinna by
jej przystawalno do konkretnych rozwiza prawnych, jednak tekstualizacja
narkotyku, jak Derrida odgrywa za pomoc pojcia pharmakonu, to szczytowy
przykad zapoznania materialnoci, ktra zostaje odroczona w nieskoczonej
grze rnicy. Jeeli wic studia kulturowe wci powinny by rozumiane jako
projekt przede wszystkim polityczny, ktrego teoretyczne umocowanie jest
jedynie przygodn realizacj celw emancypacyjnych, konieczne okae si
przekroczenie polityk tekstualnych, wraz z ca nlozonczn argumentacj,
ktra je wspiera. To wanie Lawrence Grossberg, z jego monistyczn nlo-
zon immanencji, oferuje najciekawszy pomost pomidzy tradycj szkoy
z Birmingham a nowym materializmem. Grossberg trafnie denniuje puapki,
w ktre wpady studia kulturowe. pozostajc wierne postrukturalistycznej
formacji dyskursywnej. Te puapki to: tekstualizm, dualizm ontologiczny,
polityki tosamoci czy fetyszyzacja lokalnoci. Propozycja Grossberga
(signicia po ontologie immanencji) umoliwia zbudowanie innego gruntu
teoretycznego, w ramach ktrego materialistyczne analizy kultury popularnej
znalazyby lepsze umocowanie. Jak pisze Joanna Bednarek, ontologie imma-
nencji nie tylko umoliwiaj wyjcie poza mylenie antropocentryczne z jego
dominant metafory jzykowej jako instancji strukturyzujcej rzeczywisto,
ale projektuj mylenie o sprawczoci poza horyzontem podmiotu i polityk
tosamoci. Dla ontologii immanencji [ ] polityka, zwizana istotowo
z produkcj w szerokim, ontologicznym sensie, istnieje jako stosunek si lub
zesp heterogenicznych praktyk (Bendarek ac.a: a).
Nowa materializacja studiw kulturowych powinna by rozumiana wanie
jako konsekwencja utosamienia podmiotu z praktyk, sama za praktyka
musi by rozszerzona tak, aby uwzgldniaa polityczn potencjalno aktorw
poza -ludzkich. Jak pisze Levi Bryant, [ ] dua cz teorii kulturowych
odnosi si do obiektw wycznie jako wehikuw znakw lub reprezentacji,
ignorujc wszelkie nie -semiotyczne lub nie -reprezentacjonistyczne czynniki,
jakie nie -ludzkie obiekty mog wnie do zbiorowoci (Bryant ac.., a).
Object -oriented philosophy, ktr reprezentuje Bryant, jest niewtpliwie
najbardziej donios propozycj, ktra w ruchu metateoretycznym uzasadnia
wspczesne zainteresowania materializmem.
Rol studiw kulturowych byoby tu wic zagospodarowanie politycznego
potencjau nie -ludzkiej sprawczoci, a niekoniecznie radykalne wyjcie poza
antropocentryzm. Zgodnie z sugesti Jussiego Parikki, [ ] piszc teori
w dobie [ nowego materializmu ], musimy zaproponowa zoone sposoby
rozumienia tego, w jakim stopniu percepcja, dziaanie, polityka, znaczenia (jak
rwnie nie -znaczenia) s osadzone nie tylko w ludzkich i zwierzcych ciaach,
ale rwnie w bardziej efemerycznych obiektach (Parikka ac.a: 6). Media
nie s ju pomylane wok paradygmatu audiowizualnego, ale w szerokim
10 x u i : u v ~ v o v u i ~ v x ~ a c . x v . ( )
rozumieniu, ktre uwzgldnia rozmaite formy zaporednicze i mediacji.
Tak zaprojektowana materialistyczna analiza mediw popularnych zoriento-
wana byaby wok kilku podstawowych ruchw: .) porzucenia socjologicznej
tezy o perswazyjnym charakterze mediw, ktre stanowi zaporednicze-
nie dominujcego dyskursu / ideologii, a wic rezygnacji z analizy mediw
w paradygmacie reprezentacji; a) uznania mediw za aktorw obdarzo-
nych sprawczoci, ktra nie wyczerpuje si w kategoriach dyskursywnych;
) skupienia si na materialnej podstawie mediw, wraz z ich technologicznymi
uwarunkowaniami, ale te czysto materiaowymi specynkacjami; ) badania poli-
tycznych protokow, ktre warunkuj dan sytuacj medialn (np. prawa dotycz-
cego modynkacji genetycznych w projektach biomedialnych lub praw prywatnoci
i regulacji dotyczcych big data); ) zwrcenia szczeglnej uwagi na tzw. brudn
materi, efekty uboczne procesw informatyzacji i technologizacji (np. e -waste).
Zaangazowanie
Projekt studiw kulturowych zasuguje wci na obron i kontynuacj nie
poprzez literaln lektur klasykw szkoy z Birmingham, ale ze wzgldu
na mediacyjn rol, jak spenia na scenie wspczesnej humanistyki. Od
samego zarania nurtu brytyjscy teoretycy starali si zbudowa wasny wariant
materialistycznej teorii kultury, ktry wierny byby nie tyle metodologicznej
spjnoci, co politycznej skutecznoci. To zaangaowanie, niepodporzdkowane
adnemu jasno zdenniowanemu politycznemu programowi, byo ju zawsze
si napdow caego przedsiwzicia. Mona rozumie je w dwjnasb: jako
zaangaowanie polityczne, skupione wok analizy wykluczenia i projektowania
zmiany spoecznej, oraz jako zerwanie elitarystycznego dystansu wobec popu-
larnego dowiadczenia codziennoci. Egalitarystyczne nastawienie badaczy
zwizanych z brytyjskimi studiami kulturowymi zawsze stanowio remedium
na buczuczn teori krytyczn, ktra w charakterystycznym dla ontologii
transcendentalnych ruchu projektowaa wyrnion przestrze (najczciej
sztuki), gdzie mogo si dokona radykalne przekroczenie. Szkoa z Birmingham,
blisza przyjemnociowemu zaangaowaniu w kultur popularn, nieco inaczej
rozumiaa swoj polityczn misj i pozostaa krytyczna, cho nie radykalna.
Posthumanistyczne i materialistyczne intuicje, ktre w niniejszym tekcie
staralimy si wyzyska dla projektu studiw kulturowych, mog si okaza
wehikuem dla krytycznego mylenia o wspczesnej ekologii mediw. Do-
minujca retoryka technokratyczna stara si przemilcza materialne aspekty
technologii cyfrowych interfejsy popularnych gadetw technologicznych
staj si coraz bardziej przezroczyste, technologia zdaje si znika i wplata
w codzienno, podczas gdy niewidoczne agregaty danych wykonuj nie-
ustann prac gromadzenia i katalogowania wszelkich informacji, a odpady
technologiczne wyrzucane s poza obszar zachodniej demokracji. W dobie
hegemonii pracy afektywnej i technologii postcyfrowych materialistyczna
teoria kultury zakorzeniona zarwno w Marksie, jak i w nowych materia-
lizmach niesie ze sob spory potencja krytyczny. Nie jest to ju krytyka
semiotyczna, ktra (podporzdkowana metaforze jzykowej) tropi kolejne
puapki dyskursywne. Za Levim Bryantem mona okreli j mianem polityki
termodynamicznej. Jak pisze autor Democracy of Objects,
[ ] jeli przyjmiemy zaoenie, e [ wszelkie ] instytucje
to obce umysy [ alien minds ], niezalene od tych, ktrzy
11 : i c n ~ i c u i i x , s ~ : u v i x o w~ x c o x ~ : z o s :~ i o v o s : u u i ~ c n x u i : u v o w v c n -
dla nich pracuj, e posiadaj wasne strukturalne
otwarcie i operacyjne zamknicie oraz mwi swoim
jzykiem, musimy by tego strategicznie wiadomi, gdy
projektujemy nasze polityczne zaangaowanie (Bryant
ac.: ,. ,a).
Radykalna alternatywa nie jest wic ulokowana na zewntrz systemu, ale
staje si praktyczn i strategiczn negocjacj, uwzgldniajc funkcjonowanie
instytucji, ktre chce przeksztaci.
Zasadniczy problem, przed jakim staje wspczesna humanistyka, wydaje
si wic konsekwencj moralnego szantau, ktremu podlega uprawianie
teorii. Przy okazji musimy jasno podkreli, e nie zakadamy tutaj podziau
pomidzy naukami humanistycznymi / spoecznymi (jakoby bardziej teoretycz-
nymi) a np. naukami przyrodniczymi i technicznymi. W szale paramatryzacji
i stosowalnoci wszystkie dziedziny bada trac na samodzielnoci
.
, a w kocu
sprowadza si je do procedury rozszerzania uytecznoci. Naszym zdaniem
nie ma znaczenia, skd pynie ten przymus: ze rodowiska biznesowego,
z instytucji zarzdzajcych i nnansujcych nauk na poziomie narodowym
i midzynarodowym czy od dziaaczy spoecznych domagajcych si teorii
praktycznej, sucej realizacji spoecznej zmiany.
Nie jest jednak nasz intencj forsowanie idealistycznej wizji uniwersytetu
jako wiey z koci soniowej. Uwaamy jedynie, e pewne oderwanie bada
od namysu, co wynika z tego dla sprawy x, to jedyna gwarancja, e nauka
bdzie prawdziwie krytyczna. Przejcie od realistw spekulatywnych koncepcji
obserwowanego wiata jako zaledwie powierzchni nieskoczenie gbokich
przedmiotw wymusza odejcie od wszystkowiedzcej teorii krytycznej.
Rol teorii bdzie teraz mediacja pomidzy rnymi konnguracjami materii,
ktrej teoria dostarcza take materialnego podoa dla wasnej artykulacji.
Teoria musi wic by gboko spekulatywna: jej myny pracuj na najwyszych
obrotach wtedy, gdy nie ogranicza ich horyzont stosowalnoci. Co wicej,
przepastna otcha przedmiotw uniemoliwia nam sformuowanie kompletnej
ramy teoretycznej, po naoeniu ktrej rzeczywisto okazuje si uporzd-
kowana i dziaa podug konkretnego schematu. Nieskoczona zoono
wiata, radzcego sobie bez obaskawiajcego ludzkiego spojrzenia, wymaga
od nas rozwijania teorii, ktra zaprzestanie redukcji otaczajcej nas materii
jako pozostaoci po czym wobec niej nadrzdnym. Materializm studiw
kulturowych wraz z caym zapleczem theory, ktra z niego wykiekowaa,
wydaje si zatem wietnym pomostem dla projektu podejmujcego si prby
pogodzenia krytycznoci szkoy z Birmingham z nlozon nakierowan na
przedmiot. Nie jest to zadanie proste, ale wyjtkowo kuszce, przywraca
przecie humanistyce jej pierwotn funkcj: prawo do zdziwienia wiatem,
nieobcione balastem ycze i da, ktre spywaj od rozmaitych praktykw.
Kiedy wic od uczelni wymaga si zwikszenia nacisku na praktyczny
wymiar przekazywanej wiedzy, w czasach gdy terroryzowani jestemy przez
niezbyt wyksztaconych przedsibiorcw daniami nauki stosowalnej, wreszcie
w momencie, gdy humanici przecigaj si w licytacji na krytyczno -praktyczne
zaangaowanie teorii w zmian spoeczn, powinnimy uciec w jeszcze
gbsz teori. Na kryzys teorii jest tylko jedna rada jeszcze wicej teorii.
+ O problemach, jakie wynikaj z nacisku na stosowalno w naukach technicznych pisze
Janusz Mucha (acc).
12 x u i : u v ~ v o v u i ~ v x ~ a c . x v . ( )
niniiocv~vi~
Badmington, Neil. acc6. Cultural Studies and the Posthumanities. W: Bir-
chall, Claire. Hall, Gary (ed.). New Cultural Studies. Adventures in Teory.
Edinburgh: Edinburgh University Press, s. a6ca,.
Balibar, Etienne. acc,. Filozofa Marksa. Przeoyli: Andrzej Staro, Adam
Ostolski, Zbigniew Marcin Kowalewski. Warszawa: Instytut Wydawni-
czy Ksika.
Bednarek, Joanna. ac.a. Polityka poza form. Ontologiczne uwarunkowania post-
strukturalnej flozofi polityki. Pozna: Wydawnictwo Poznaskie.
Bryant, Levi R. ac... Te Democracy of Objects. Ann Arbor: Open Humani-
ties Press.
Bryant, Levi R. ac.. Onto -Cartography: An Ontology of Machines and Media.
New York: Edinburgh University Press.
Crofts Wiley, Stephen B. acc. Spatial Materialism. Grossbergs Deleuzean
cultural studies, Cultural Studies . / ..
Derrida, Jacques. .. Te Rhetoric of Drugs. W: Weber, Elisabeth (red.).
Points: Interviews, . Stanford: Stanford University Press.
Fiske, John. ac.c. Zrozumie kultur popularn. Przekad Katarzyna Sawicka.
Krakw: wuj.
Hall, Stuart. .. Cultural Studies and Its Teoretical Legacies. W: Hall, Stu-
art, Critical Dialogues in Cultural Studies. Morley, David. Chen, Kuan-
-Hsing (red.). London and New York: Routledge.
Mucha, Janusz. acc. Uspoeczniona racjonalno technologiczna. Naukowcy z ~cn
wobec cywilizacyjnych wyzwa i zagroe wspczesnoci. Warszawa: Insty-
tut Filozoni i Socjologii v~x.
Parikka, Jussi. ac.a. New Materialism as Media Teory: Medianatures and
Dirty Matter. Communication and Critical / Cultural Studies . / .
Rajan, Tilottama. acc.. In the Wake of Cultural Studies: Globalization, Teory,
and the University. Diacritics, no. .
Wolfe, Cary. ac.. Animal studies, dyscyplinarno i post(humanizm). Tum.
Karolina Krasuska. Teksty Drugie . -a.
Williams, Raymond. Culture is Ordinary. W: Highmore, Ben (red.). Te Eve-
ryday Life Reader. London and New York: Routledge.
Wrbel, Szymon. ac.. Otcha przedmiotu. O nlozoni, ktra nie jest ju stra-
niczk bytu. W: Harman, Graham. ac.. Traktat o przedmiotach. Tum.
Rychter, Marcin. Warszawa: vwx.