LUCJAN CZERWIONKA

, TADEUSZ TATARA

WZORCOWE SPEKTRA ODPOWIEDZI Z WYBRANYCH
OBSZARW GZW
STANDARD RESPONSE SPECTRA FROM CHOSEN
MINING REGIONS AT UPPER SILESIAN COALFIELD
S t r e s z c z e n i e
W niniejszym artykule podano zestawienie charakterystyk drga powierzchniowych w trzech
obszarach grniczych GZW. Analizom poddano skadowe poziome i skadow pionow
drga. Wykonane spryste spektra odpowiedzi charakteryzoway si dominujcymi wy-
szymi czstotliwociami. Zaproponowano krzywe wzorcowe oddzielnie dla skadowych po-
ziomych i pionowych drga. Podano opisy matematyczne zaproponowanych krzywych spek-
tralnych. Otrzymane krzywe spektralne dla skadowych poziomych drga porwnano z wcze-
niej wyznaczon krzyw spektraln dla obszaru GZW. Krzywe te rni si. Zaproponowane
krzywe spektralne dla analizowanych obszarw mog by zastosowane w analizach dyna-
micznych obiektw budowlanych oraz w pracach diagnostycznych.
Sowa kluczowe: wstrzsy grnicze, drgania powierzchniowe, wzorcowe spektrum odpowiedzi
Ab s t r a c t
The study refers to juxtaposition of surface vibrations characteristics at three mining areas in
Upper Silesian Coalfield (USC). We have analysed two horizontal and vertical components of
vibrations. Calculated elastic response spectra have contained higher frequencies. Two elastic
standard response spectra have been proposed for horizontal and vertical components of
vibrations, respectively at each considered area. Mathematical formulas for the proposed
spectra have been given. Acquired response spectra have been compared to earlier calculated
response spectrum for USC area corresponding to horizontal components of vibrations. The
curves differ distinguishably. The proposed spectra in the study may be used in dynamic
analysis of structures and in diagnosis activities.
Keywords: mining tremors, surface vibrations, standard response spectrum

In. Lucjan Czerwionka, Biuro Projektw Ryt-BP sp. z o.o.

Dr hab. in. Tadeusz Tatara, prof. PK, Instytut Mechaniki Budowli, Wydzia Inynierii Ldowej,
Politechnika Krakowska.

12
1. Wstp
Drgania powierzchniowe wzbudzane podziemn eksploatacj wgla kamiennego w ob-
szarze Grnolskiego Zagbia Wglowego (GZW) dziaaj na powierzchniow zabu-
dow. Zabudowa ta jest zrnicowana. Tworz j budynki mieszkalne i uytecznoci
publicznej, wznoszone metodami tradycyjnymi i uprzemysowionymi oraz obiekty wasne
zakadw grniczych. Obiekty te charakteryzuj si istotnymi rnicami konstrukcyjnymi
wpywajcymi na ich charakterystyki dynamiczne, a zatem i na reakcj dynamiczn na
skutek dziaania drga powierzchniowych. Bardzo czsto przez obszary grnicze przebie-
gaj arterie komunikacyjne, a waniejszymi obiektami budowlanymi s te gazocigi, na-
powietrzne linie niskiego i redniego napicia, sieci wodocigowe i telekomunikacyjne.
W obliczeniach dynamicznych obiektw budowlanych na obszarach objtych dziaa-
niami drga powierzchniowych stosuje si rne typy analizy z zastosowaniem:
a) spektrum odpowiedzi,
b) metody statycznej,
c) metody dynamicznej w dziedzinie czasu.
Metody te wymagaj budowy modeli dynamicznych analizowanych konstrukcji. Najcz-
ciej wykorzystuje si metod spektrum odpowiedzi ze wzgldu na wygod jej stosowania.
W niniejszym artykule przedstawiono charakterystyki przebiegw drga powierzch-
niowych z wybranych stacji sejsmicznych zlokalizowanych na obszarach Jastrzbskiej
Spki Wglowej i Kompanii Wglowej S.A. Analizie poddano skadowe poziome i ska-
dow pionow drga. Na podstawie zarejestrowanych przebiegw drga wykonano wzor-
cowe spryste spektra odpowiedzi, oddzielnie dla skadowych poziomych i skadowej
pionowej drga. Zaproponowane spektra wzorcowe i opracowane formuy analityczne tych
spektrw mog by bezporednio zastosowane w pracach projektowych obiektw budow-
lanych zlokalizowanych na analizowanych obszarach. Wzorcowe spektra wyznaczone na
podstawie skadowych poziomych, z analizowanych obszarw, porwnano z wczeniej
opracowanym w IMB PK spektrum wzorcowym dla obszaru GZW.
2. Charakterystyka drga powierzchniowych wybranych obszarw grniczych GZW
W artykule przedstawiono charakterystyki drga powierzchniowych z wybranych
obszarw kopal GZW: ANNA, RYDUTOWY i JAS-MOS. Obszary KWK
ANNA i RYDUTOWY s bezporednimi ssiadami, a obszar KWK JAS-MOS jest
odlegy od nich rednio o ok. 1520 km. Usytuowanie ww. obszarw pokazano na ryc. 1.
Przykadowo podoe gruntowe w obszarze KWK ,,ANNA scharakteryzowane jest
poprzez: miszo nadkadu ok. 35 m, warstwy czwartorzdowe (ok. 15 m) utworzone
przez pyy, gliny pylaste, a gbiej gliny, piaski, natomiast warstwy trzeciorzdowe maj
grubo ok. 20 m i tworz je gliny pylaste, szare lub niebieskoszare z wkadkami gipsw
warstwowanych.
W tablicy 1 zamieszczono zestawienie wybranych najintensywniejszych wstrzsw
grotworu z obszarw KWK ANNA, RYDUTOWY i JAS-MOS.

13

Ryc. 1. Mapa sytuacyjna
Fig. 1. Location of the considered areas
T a b l i c a 1
Charakterystyki wybranych drga powierzchniowych
Lp. Data Godz.
Energia
E
n
[J]
Prom. epic.
r
e
[m]
PGA
x
[mm/s
2
]
PGA
y
[mm/s
2
]
PGA
z
[mm/s
2
]
PGA
hor
[mm/s
2
]

KWK ,,ANNA
1 05.01.13 18:34 2.5E7 2819 66,5 253,2 77,8 261,6
2 05.04.06 19:45 2.3E7 2950 44,5 287,8 85,5 289,7
3 05.06.10 15:03 2.7E6 1019 57,3 112,5 59,5 170,5
KWK ,,RYDUTOWY
4 03.03.29 16:03 2E7 176 364,0 399,6 319,5 475,4
5 04.08.25 22:56 1E7 127 537,0 605,6 450,8 714,0
6 05.01.13 18:34 2E7 283 534,3 490,3 213,1 608,0
7 05.04.04 19:45 2E7 460 784,1 783,7 670,4 1108,6
8 06.04.03 12:15 8E7 105 165,4 815,8 329,5 824,3
9 06.04.15 10:32 2E7 167 277,6 572,7 272,5 572,9
10 06.05.13 11:09 1E8 55 579,2 1000,4 644,7 1003,0
11 06.02.28 5:31 2E7 1140 518,9 276,6 204,8 704,7
12 06.04.03 12:16 8E7 771 215,5 169,0 275,1 585,8
13 06.04.15 10:33 2E7 1009 460,4 141,3 167,5 462,1
KWK ,,JAS-MOS
14 1996.07.17 23:42 1.9E5 653 321 193 157 415,0
15 2002.10.26 7:31 2E5 571,7 125 115 96 228,9
16 2004.03.24 10:22 5.3E5 520,4 311,5 223 108,5 341,1
17 2004.05.28 7:31 1.6E6 583,5 344 222 137 351,0

Energia E
n
zestawionych wstrzsw bya wiksza od 1.0E6 J. Podane w tabl. 1 wartoci
energii nie s jednoznaczne i miarodajne. Przyczyn tego jest czsto zbyt niska dynamika
aparatury pomiarowej stosowanej przez kopalnie do zapisw wstrzsw o najwikszej in-
tensywnoci. Przykadowo dla wstrzsu z poz. 6 w tabl. 1 energia tego zjawiska podana
przez stacj PAN w Raciborzu wynosia a 6.6E8 J.

14
Do scharakteryzowania przebiegw drga powierzchniowych stosuje si wiele parame-
trw. Spord tych parametrw wymieni mona m.in.: maks. wartoci skadowych przy-
spiesze drga (poziome: x (PGA
x
), y (PGA
y
), pionowa z (PGA
z
)), maks. warto
przyspieszenia drga poziomych (PGA
hor
), czas trwania intensywnej fazy skadowej po-
ziomej przyspiesze drga t
dH
wyznaczany ze znormalizowanego wykresu intensywnoci
Ariasa, maks. przyspieszenie skadowych poziomych drga a
10xmax
, a
10ymax
i maks. przy-
spieszenie drga poziomych a
10hor
wyznaczone w pamie do 10 Hz. Na rycinie 2
przykadowo pokazano przebiegi skadowej poziomej i pionowej drga z obszaru KWK
RYDUTOWY wzbudzone wstrzsem opisanym w tabl. 1 w poz. 6.


Ryc. 2. Przykadowe przebiegi skadowej poziomej (x) i pionowej (z) drga powierzchniowych
z obszaru KWK ,,RYDUTOWY wywoane wstrzsem opisanym w tabl. 1, poz. 6
Fig. 2. Typical records of mining related horizontal and vertical components of vibrations for the
tremor listed in position 6 of the Tab. 1
3. Wzorcowe spektra odpowiedzi w analizowanych obszarach GZW
Wspczesne normy sejsmiczne wielu krajw podaj wzory na obliczanie si sejsmi-
cznych dziaajcych na budowle na skutek ruchw podoa gruntowego wywoanych trz-
sieniami ziemi, stosujc znormalizowane spektrum odpowiedzi (por. np. [1, 3]). Spektrum
takie podane jest take w projektach Eurokodu EC-8 [7] i normie ISO [8]. Wzorcowe
spektrum odpowiedzi moe by zastosowane do weryfikacji dynamicznej istniejcych
budynkw, ale nadaje si i do projektowania nowych budynkw. Nie jest bowiem moliwe,
aby projektant posugiwa si wieloma spektrami dla rnych moliwych przebiegw drga
podoa traktowanych jako wymuszenia kinematyczne, jakie mog zaistnie w miejscu
posadowienia projektowanego budynku. Przy korzystaniu z tych spektrw naley pamita
o uproszczeniach, jakie wprowadza si sporzdzajc krzywe wzorcowe, oraz o dokadnoci
uzyskanych wynikw, co wie si np. z przyjciem wartoci uamka tumienia krytycz-
nego. Wzorcowe spektra odpowiedzi podawane w normach s zrnicowane, gdy ksztaty
krzywych spektralnych odpowiadaj warunkom sejsmologicznym i specyfikom budow-
nictwa danego kraju. Spektra te mona skonstruowa, majc do dyspozycji wiele penych
zarejestrowanych przebiegw skadowych poziomych drga podoa gruntowego, w tym
i od wstrzsw grniczych.
Moliwo zastosowania spektrum odpowiedzi do wyznaczania si sejsmicznych
w obiektach budowlanych podlegajcych wpywom wstrzsw grniczych wymaga spo-
rzdzenia wzorcowego, wzgldnego przyspieszeniowego spektrum odpowiedzi na podsta-
t [s] t [s]
a
x

[
m
m
/
s
2
]

a
z

[
m
m
/
s
2
]


15
wie wielu powierzchniowych drga, zarejestrowanych w rejonach wystpowania wstrz-
sw grniczych, podobnie jak si to czyni w rejonach sejsmicznych.
Indywidualne krzywe spektralne wykonane na podstawie przebiegw skadowych po-
ziomych (x, y) drga z obszarw KWK ,,ANNA, JAS-MOS i RYDUTOWY znacz-
nie si rni. Podobnie jest z krzywymi spektralnymi wykonanymi na podstawie skado-
wych pionowych drga. Wskazuje to na potrzeb opracowania oddzielnych wzorcowych,
urednionych spektrw odpowiedzi, odrbnie dla tych obszarw. Wykorzystujc spektra
odpowiedzi od poszczeglnych przebiegw drga, sporzdzono urednione przyspiesze-
niowe spektra (o prawdopodobiestwie przekroczenia rwnym 50%, tzw. uniform risk
spectrum [7]), odpowiadajce wartoci uamka tumienia krytycznego = 5%, ktre na-
stpnie poddano iteracyjnej procedurze wygadzenia [5].
Na rycinach 3 i 4 pokazano urednione i wygadzone krzywe wzorcowe w funkcji
okresw T
i
, otrzymane odpowiednio w obszarach ww. kopal (odpowiadajce skadowym
poziomym i pionowym drga). Spektra odpowiedzi otrzymane dla obszaru KWK
,,ANNA, tak dla skadowych poziomych, jak i dla skadowej pionowej drga, wykazay
istotne rnice w stosunku do krzywych spektralnych z dwch pozostaych obszarw.
W przebiegach skadowych poziomych i pionowych drga z obszaru KWK ANNA wy-
ranie dominuj wysze skadowe drga. Wynika std, e urednione i wygadzone krzywe
wzorcowe (dla skadowych poziomych i pionowej drga) dla wyszych skadowych cz-
stotliwoci, le na lewo od krzywych spektralnych sporzdzonych dla obszarw KWK
RYDUTOWY i KWK ,,JAS-MOS por. ryc. 3 i 4. Wykorzystujc krzywe z ryc. 3 i 4
zaproponowano krzywe wzorcowe w analizowanych obszarach grniczych oddzielnie dla
skadowych poziomych i skadowej pionowej drga por. ryc. 510.


Ryc. 3. Urednione spektra odpowiedzi na pod- Ryc. 4. Urednione spektra odpowiedzi na pod-
stawie skadowych poziomych drga stawie skadowych pionowych drga
Fig. 3. Average response spectra (for horizontal Fig. 4. Average response spectra (for vertical
comp. of vibrations) comp. of vibrations)
Opisy matematyczne krzywych wzorcowych (T

) w analizowanych obszarach GZW,
oddzielnie dla skadowych poziomych (x, y) i skadowej pionowej (z) drga, przedstawiaj
zalenoci zestawione w tabl. 2. Z wczeniejszych prac wynika, e selekcja wzgldnych
przyspieszeniowych spektrw odpowiedzi wykonanych na podstawie skadowych pozio-
mych (x, y) przebiegw drga wykazaa, e spektra wykonane na podstawie rednich
i silnych przebiegw drga (a
max
10 cm/s
2
) z obszaru GZW rni si od spektrw spo-
rzdzanych na podstawie sabszych drga (a
max
10 cm/s
2
) [2, 4, 5]. Wyniki przedstawiane
T [s]

]

T [s]

]


16

Ryc. 5. Wzorcowe spektrum dla obszaru KWK Ryc. 6. Wzorcowe spektrum dla obszaru KWK
,,JAS-MOS skadowe poziome drga ,,JAS-MOS skadowe pionowe drga
Fig. 5. Standard response spectrum for KWK Fig. 6. Standard response spectrum for KWK
,,JAS-MOS (for horizontal comp. of JAS-MOS (for vertical comp. of vibra-
vibrations) tions)

Ryc. 7. Wzorcowe spektrum dla obszaru KWK Ryc. 8. Wzorcowe spektrum dla obszaru KWK
,,RYDUTOWY skadowe poziome ,,RYDUTOWY skadowe pionowe
drga drga
Fig. 7. Standard response spectrum for KWK Fig. 8. Standard response spectrum for KWK
RYDUTOWY for horizontal comp. RYDUTOWY (for vertical comp.
of vibrations) of vibrations)

Ryc. 9. Wzorcowe spektrum dla obszaru KWK Ryc. 10. Wzorcowe spektrum dla obszaru KWK
ANNA skadowe poziome drga ,,ANNA skadowe pionowe drga
Fig. 9. Standard response spectrum for KWK Fig. 10. Standard response spectrum for KWK
,,ANNA (for horizontal comp. of vibra- ANNA (for vertical comp. of vibra-
tions) tions)
T [s]

]

T [s]

]

T [s]

]

T [s]

]

T [s]

]

T [s]

]

3

17
T a b l i c a 2
Opisy krzywych spektralnych
Spektrum odpowiadajce
skadowym poziomym
Spektrum odpowiadajce skadowym
pionowym Obszar
(T) T [s] (T) T [s]
KWK JAS-MOS
28 T + 0,44
2,7
0,428/T 0,363
0,17
0,02 0,08
0,08 0,14
0,14 0,8
> 0,8
42,5 T + 0,15
2,7
0,493/T 0,382
0,23
0,02 0,06
0,06 0,16
0,16 0,8
> 0,8
KWK
RYDUTOWY
20 T + 0,6
2,6
0,446/T 0,373
0,02 0,10
0,1 0,15
> 0,15
41,25 T + 0,175
2,65
0,422/T 0,364
0,02 0,06
0,06 0,14
>0,14
KWK ANNA
62,6 T 0,25
3,4
0,26/T 0,43
0,1
0,02 0,058
0,058 0,069
0,069 0,5
> 0,5
44 T + 0,62
3,1
0,245/T 0,51
0,1
0,02 0,056
0,056 0,068
0,068 0,4
> 0,4
GZW
1 + 10 T
1,8 + 2 T
0,921/T 0,671
0,25
0,02 0,1
0,1 0,303
0,303 1
> 1


w tych pracach nie uwzgldniay prezentowanych tu wynikw z analizowanych obszarw
GZW. Dla porwnania w tabl. 2 zestawiono rwnie opisy krzywej wzorcowej dla obszaru
GZW, odpowiadajce = 5% [5].



W celu porwnania zaproponowanych wzorcowych przyspieszeniowych spektrw
odpowiedzi odpowiadajcych skadowym poziomym drga od wstrzsw grniczych
z obszarw KWK JAS-MOS, ,,ANNA i ,,RYDUTOWY z krzyw spektraln dla obszaru
GZW, powysze krzywe zestawiono na ryc. 11. Porwnanie krzywych spektralnych
z ryc. 11 dowodzi, e w przebiegach skadowych poziomych drga od wstrzsw grni-
czych z obszarw KWK JAS-MOS, ,,ANNA i ,,RYDUTOWY dominuj wysze
czstotliwoci drga ni w przebiegach drga, ktre byy w przeszoci analizowane i wy-
korzystane w budowie krzywej wzorcowej dla obszaru GZW. Przyczyn tego zjawiska
mog by odmienne warunki podoa gruntowego, przez ktre propaguj si drgania
w obszarach analizowanych kopal. Szczeglnie wysokie czstotliwoci charakteryzuj
skadowe drga poziomych i pionowych z obszaru KWK ,,ANNA. Rwnie porwnanie
wzorcowych krzywych spektralnych wykonanych dla grniczych obszarw GZW z krzy-
Ryc. 11. Porwnanie wzorcowych spektrw
odpowiedzi z analizowanych obsza-
rw z wzorcowym spektrum odpo-
wiedzi dla obszaru GZW na pod-
stawie skadowych poziomych drga
Fig. 11. Comparison of standard response
spectra for horizontal components of
vibrations from considered areas with
response spectrum for the GZW area
T [s]

]


18
wymi spektralnymi zawartymi w normach sejsmicznych [6, 9, 10] potwierdza, e przebiegi
drga wywoanych eksploatacj grnicz charakteryzuj si wyszymi czstotliwociami
drga w stosunku do dominujcych czstotliwoci przebiegw drga wywoanych trzsie-
niami ziemi.
4. Wnioski i uwagi kocowe
Wykorzystujc zapisy przebiegw skadowych poziomych i skadowej pionowej drga
powierzchniowych wzbudzanych podziemn eksploatacj grnicz w wybranych trzech
obszarach (KWK ANNA, RUDUTOWY, JAS-MOS) sporzdzono wzorcowe
krzywe spektralne. Podano opisy matematyczne zaproponowanych krzywych. Krzywe
spektralne wskazuj na udzia wyszych skadowych w przebiegach drga powierzchnio-
wych, zarwno w odniesieniu do skadowych poziomych, jak i pionowych drga. Krzywe
spektralne w wybranych obszarach rni si, co wskazuje e lokalne warunki gruntowe
mog mie istotny wpyw na ksztat krzywych wzorcowych. Zaproponowane krzywe r-
ni si od krzywej spektralnej sporzdzonej wczeniej dla obszaru GZW na podstawie
przebiegw drga powierzchniowych z obszarw innych kopal. Krzywe wzorcowe
podane dla skadowych poziomych i pionowych drga mog by zastosowane w oblicze-
niach dynamicznych do wyznaczania si sejsmicznych w lokalnych obiektach, istniejcych
i projektowanych, metod spektrum odpowiedzi.
L i t e r a t u r a
[1] B i e l a k J., Xu J., Gh a t t a s O., Earthquake ground motion and structural
response in alluval valleys, Journal of Geotechnical and Geoenvironmental
Engineering, Vol. 25, No. 5, 1999, 413-423.
[2] C i e s i e l s k i R., Ko wa l s k i W., Ma c i g E., T a t a r a T., Spektra odpowie-
dzi od trzsie ziemi i wstrzsw grniczych oraz ich zastosowanie, XLI Konferencja
Naukowa KILiW PAN i KN PZITB, tom: Teoria konstrukcji, Krynica 1996, 29-36.
[3] J u h s o v E., Psobenie seizmickch pohybov na stavebn kontrukcie, VEDA
Vydavatelstvo Slovenskej Akadmie Vied, Bratislava 1985.
[4] Ko wa l s k i W., Ma c i g E., T a t a r a T., Normalized response spectra for
mining tremors and their application, Proc. 11th European Conference on Earthquake
Engineering, Paris 1998, CD-ROM.
[5] T a t a r a T., Dziaanie drga powierzchniowych wywoanych wstrzsami grniczymi
na nisk tradycyjn zabudow mieszkaln, Zeszyty Naukowe Politechniki
Krakowskiej, seria: Inynieria Ldowa nr 74, Krakw 2002.
[6] DIN 4149, Bauten in deutschen Erdbebengebieten. Lastannahemen, Bemessung und
Ausfhnung blicher Hochbauten.
[7] EC-8: Design of structures for earthquake resistance, Draft No 6, CEN, January 2003.
[8] ISO/DIS 3010, Basis for design of structures Seismic actions on structures, wersja
z 2000 r.
[9] SN 730036: Seizmicke Zatazenie Stavebnych Konstrukcjii, Bratislava 1995.
[10] SNiP-II-7-81, Stroitielstwo w sejsmiczeskich rajonach, Moskwa 1982.