Vous êtes sur la page 1sur 256

BIBLIOTECA COLARULUI

LITERA
CHIINU 1998
Ion
NLCULCL
O SAMA DL CUVIN1L
ISEN 99?5-904-?3-4 LITERA, 199?
CZU 859.0-3
N 34
CoorIa: Ieoi Crnu
LETOPISETUL TARII MOLDOVEI
DE LA DABIJA-ODA PNA LA A DOUA DOMNIE
A LUI CONSTANTIN MAROCORDAT
PrcccdaI dc
O SAMA DE CUVINTE
(Urnorc}
4
Pogino JinIro ecrieoorc o cronicorului
5
Cap. XX
A DOA DOMNIE A LUI NECULAI-OIEODA
MAROCORDATU, FICIOR LUI ALEXANDRU-ODA
ICSAPORIT, LEAT 7220
NocuIaI AIocsandru-voIovoda MavrocordaI, du co-au
vonII In IazI, a Iroo dzI, du obIcoIu, au boIorII boIorI.
Pus-au ro NocuIaI CosIun voI-IogoI, o OavrIII MIcIoscuI
voI-vornIc do Tara do OIos, ro IIIo CaIargIuI voI-vornIc do
Tara do Sus, ro Ioan Euhuz, co-au osIu IogoI, I-au us
haIman, o Ramadan voI-osIoInIc, o Ioan PIadI voI-saIar,
o OhoorghIJ MIIro voI-ban, ro CosIanIIn RusoI voI-har-
nIc, o OrIgoraz Jora voI-vIsIornIc, o CosIanIIn CosIacho
sIoInIc maro, o ManoIacho Hurmuzacho comIs maro. AcozIIo
ora boIorII IuI NocuIaI-vod, Iar chIvornIsaIa zI IoaIo IrobIIo
ora maI aIos du Ramadan osIoInIcuI.
AIunco NocuIaI-vod Iz Isas Iroa coa sImaJ, cum ora
In domnIa dInII. Co muIIu s maI Isas zI IrIo bIno cu
boIorII, In dragosIo, c ora boIorI ugIJI, unII In Tara Ungu-
roasc, aIJII In Tara Lozasc, aIJII Ia Moscu, zI cu dunzII zI
dIn rosIImo muIJI duzI, zI avo grI] c onIru numoIo IuI
coI sIraznIc n-or maI vonI. DocI arIa cIr IoJI bIundoJo zI
mII. DocI IoJI boIorII s-au InIorsu Ia munIuI su. NumaI
coI do Ia Moscu n-au vonII, c nu uIo do ozII zI nu-I Isa
moscaIII, ro cum maI sus s-au scrIs.
6
$I carII boIorI, cum vonIo dIn sIroInIaIo, da vIna cIr
NocuIaI-vod IoI ro coI do Ia Moscu, zI oI Iz curJIo obrazoIo,
cum n-au zIIuI nomIc, zI azo s IndroIa. Iar NocuIaI-vod,
mcar c-I rIcoo zI-I zIIo, dar Isa zI oI IoaIo ro cum dzIco
oI, ccI ora bucuroz, Io cum zIIo, numaI s vIo In Jar.
Tara ora aIunco sIrIcaI ru do IIarI zI do moscaII zI do
IIhrII. AzI]doro zI IurcII baIgII co muII guIcoav zI
suraro IuI NocuIaI-vod Ia dIvanurI, onIru raJII zI rudoIo
Ior co orIs zI onIru ]acurI co-I ]cuIs unII zI aIJII. $I co
zI nzII maI muII docuI ora adovraIo. DocI NocuIaI-vod
co muII chIvornIsaI. Pro unII can rar II da IaInIcI IurcIIor,
Iar nu doIIn, ro cuI coro oI, Iar ro unI-I InchIdo n` Ia o
vromo zI aoI II sIobodzIo, Iar a maI muIJI IurcI nu Io JIno In
sam. $I s IndroIa, zIIInd runduI PorJII dInIIu. La gIudocaI
s co a JIno cu IurcuI, Iar ro urm IozIo gIudocaIa droaI
moIdovanuIuI. NrocuI JruI c s-au IumIaI aIunco do au
vonII NocuIaI-vod. Iar do-ar hI vonII aIunco aIIu domnu,
maI rosI, ar hI osI ro ru do moIdovonI.
Mcar c unII au Iras Ia NocuIaI-vod grou maro zI
muII InchIsoaro, cum au osI ocIorII IuI ManoIIo zI Toador
armazuI, c IIos nIzIo noguJIIorI do Ia Roman, r oronca
nomruI, zI-I uruo nIzIo raJ acoIor noguJIIorI, cu orman
do Ia PoarI, ro carII InIr-aIIu chI nu uIo s-I Izbvasc.
AIunco NocuIaI-vod, o oronca vozIrIuIuI, au gIaI
cuIova cruJ cu caI, s ornoasc sro $od Ia Jara IuI rIn
Tara Lozasc, zI cu 30.000 do IIarI, du cum scrIsoso do
Ia NIsIru ImraIuI moschIcosc Ia vozIrIuI, numaI s ornoas-
c ro $od, du cum s-au IocmII acoa.
Iar $oduI n-au vruI s marg zI au scrIs crJI Ia
ImraIuI Iurcoscu do-au uruI o vozIrIuI, rocum c s-au
agIunsu cu moscaIII do-au IuaI banI zI au cuI aco. Iar do
n-ar I cuI vIcIozug, s IoI banI, ar hI IuaI ro moscaII do
7
grumazI, c nu maI avo moscaIII nIcI o uIoro. $I acmu zI
ro dunsuI nu I-au us nIcI Ia o caIo zI va s-I ornoasc,
s-I IoI moscaIII do grumazI. Iar ImraIuI, vdzund carIoa
$voduIuI, Iaro s-au munIoI ro vozIrIuI.
InIr-acoo vromo sosII-au zI Osman, chIhaIaoa vozIrIuIuI,
Ia ImraIuI, cu curJI do Ia vozIrIuI, s IoI coIac cum au
bIuI ro moscaII zI suInd ImraIuIuI cum au IncungIuraI
ro moscaII, cuI nu maI avo nIcI o uIoro, numaI co sIrIga
aman. DocI vdzundu-I c sIrIg aman, no-u cuIaI numaI
a aco aco, zI I-am IsaI do s-au dus Ia Jara Ior. Iar
ImraIuI au dzIs: VoI aJI cuIaI ccI sIrIg aman zI nu I-aJ
IuaI do grumadzI. Nu ora Iucru mIc acoIa, s v uIIaJI voI
Ia aman. Co am InJoIos ou aIoIo voasIro. $I-ndaI au
oroncII do-au IIoI cauI chIhaII zI au IrImIs do-au omoruI
zI ro vozIrIuI.
DocI $oduI au maI rmas InIru acoa Iarn zI rosIo
var, zI soIII moschIcozII IoI sIa Ia TarIgrad, orIJI. Iar
moscaIII au daI AzacuI IurcIIor, zI aIIo coIJI au rmaI,
du cum s-au IocmII Ia aco. Iar $oduI IoI uno rIcInI zI
nu vro, dzIcund c, n` nu s-a duco $oromoI cu oasIo dIn
Tara Czcoasc, nu va morgo, c $oromoI sI s-I JIo caIoa.
DocI PoarIa au azdzaI cu soIII moschIcozII s s rdIco
$oromoI cu IoaI oasIoa dIn Tara Czcoasc, s s duc In
Jara Ior, Ia Moscu, zI oI s ornoasc o $od do Ia TIghIno
cu IIarI zI cu o sam do IurcI, s-I duc rIn Tara Lozasc
n Ia Jara IuI.
DocI $oromoI, cum au vdzuI crJIIo soIIIor, rocum au
azdzaI Ia anuI Ioamna du bIaIo, s-au rdIcaI dIn Tara
Czcoasc zI s-au dus In sus, Ia SmoIonJsca, cu IoaIo
ozIIIo IuI. Iar vozIrIuI au IrImIs o SmaII-oIndIs, cu vro
30.000 do IurcI, zI hanuI cu IIrumo, s IoI o $od, s-I
duc Ia Jara IuI. Iar $oduI InIr-acoo vromo au rInsu
8
nIzIo IIarI, cu oamonII IuI, scrIInd hanuI Ia $oromoI s sIo
gaIa Ia SmoIonJsca, c oI vor s urcoadz acmu cu $oduI
zI I-or duco In Tara Lozasc, n` Ia un Ioc, zI I-or Isa, Iar
$oromoI s-I Ias-InaInIo, s-I IoI do grumazI. $I s do 150
ungI do banI hanuIuI, rocum s-au azdzaI.
DocI $oduI, rIndzInd acoI IIarI cu acoIo crJI, au us
do I-au omoruI o IIarI zI au IuaI crJIIo Ia dunsuI. $I Ico
muIcom, Iar hanuI nu zIIo nomIc, c I-au rInsu crJIIo zI
I-au IIoI IIaruI.
$I-I IoI sIIIo o $od s urcoadz, n osIo Iarn zI sunI
aoIo InghoJaIo, zI $oduI IoI nu vro s ornoasc s marg.
ScrIs-au aza do TIghIno zI SmaII-oIndIs Ia UdrIu, Ia
ImraIuI zI Ia vozIrIuI, muIundu-s ImrJIa aIunco acoIo,
cum c au gIII ro $od zI oasIoa, zI IoaIo sunI gaIa, zI oI
IoI nu vra s urcoag. In doao, IroI rundurI I-au scrIs, zI
oI IoI nu vro s urcoadz.
Pn do Ia o vromo, munIIndu-s ImrJIa o $od, au
oroncII numaI s-I ornoasc cu sIIa, dac nu va do bun
voIo.
DocI gIInd oasIo, au mrsu s-I IoI cu do-sIIa. Iar oI s-au
InchIs In curJIIo IuI Ia VarnoJ, undo zodo, zI s-au aucaI s
s baI cu IurcII, s nu s do. $I InIcorII Inc oarocum JIno
In arIoa $oduIuI zI nu vro s-I ac ruzIno. C nIcI vro s
do zodzII cu sInoJIIo In InIcorI, nIcI InIcorII In zodzI, co sIa
ImrogIuruI curJIIor InIcorII Ia gazda $oduIuI. $I s mIra
aza zI cu SmaII-oIndIs cum or aco oronca ImrIoasc,
c s Iomo aza s nu ac zorba InIcorII zI asura IuI. $I
sIrIga InIcorII: PonIru co s acom noI ruzIno acosIuI craIu,
oaso co-au vInII Ia noI:
DocI aza au chomaI ro un ag a IuI do InIcorI zI I-au
IrImIs s grIasc cu craIuI, s nu s-auco do guIcoav cu o
ImrJIo, c aoI oaIo s IoIo. $I I-au InvJaI ro acoI
9
ag In IaIn, vdzInd c nu rIImozIo craIuI, cund a IozI do
Ia craIuI aar, s dzIc cIr InIcorI: NoI InIcorI JInom cu
dunsuI, Iar oI maI Iaro no suduIozIo ro noI docuI ro aza
zI no dzIco c sunIom nIzIo oamonI bIsImaJ, zI nu s
mIr oI do noI. $I cund acoI ag azo, cum au audzII
InIcorII acoa voroav, s-au zI munIoI zI au IncouI a sIobodzI
ocuI In zodzI. Iar zodzII doodaI sIa, gundIndu-s c Io
sunI rIoIonI, nozIIInd onIru vIcIozuguI co-au cuI aga do
InIcorI, ccI craIuI nu suduIo ro InIcorI.
DocI do Ia o vromo s-au InchIs In cas, do s bIo, n`
co-au daI oc casoIor. $I ardzund casoIo, azo I-au rInsu, zI
n-a-I rIndo, au omoruI cu muna IuI vro cIncI, zoso InIcorI.
$I oI Inc s rnIs. NumaI au InvJaI aza ro cuJva IurcI
s-I auco, s nu-I omoar InIcorII, c, do I-ar I IsaI, I-ar
I omoruI. $I azo aucundu-I, I-au dus In curJIIo azII, do I-au
JInuI acoIo cu varI, n-au vonII rsunsu do Ia UdrIu.
AIunco au vonII oronc zI Ia NocuIaI-vod onIru zvodzI
zI IozI co Iornoadz rIn Jar, s-I scoaI zI s-I gonoasc
dIn Jar. Iar zodzII auzInd, s-au InchIs cuJva In curJI In
PrIgoronI, In JInuIuI CurIIgIurII, zI s ara dIn curJI, do
nu Io uIo sIrIca nomIc cIrazII moIdovonI, ca s-I scoaI.
$I au IrImIs cIrazII InaoI Ia NocuIaI-vod do-au InIrobaI,
c InIr-aIIu chI nu oI s-I scoaJ, co numaI s do oc
casIor. Dar vod n-au vruI s-I Ias s arIndz curJIIo,
co Io-au dzIs s sIo o do o arIo do dunzII. Du acoasIa
curund au vonII rsunsu do Ia PoarI s Io do aco.
AzI]doro maI IrImIsoso NocuIaI-vod ro haImanuI cu
muIJI sIu]IIorI, IoI aIunco, Iocma Ia CornuJI, c ora oasIoa
IuI voIovoda ChIovschII azdzaI acoIo Ia IornaIoc zI co
muII sIrIccIuno IcuIIorIIor, ca s-I scoaI zI ro acoIoa
dIn Jar. Iar oI s-au sIrunsu Ia un Ioc, s s-auco do bIaIo,
Iomundu-s a Iroco In Tara Lozasc. DocI haImanuI, vdzund
l0
c s auc do guIcoav, au zI rdIcaI JInuIuI HoIInuIuI zI a
CornuJIIor zI I-au sIrunsu Ia un Ioc ro IoJI. Iar IozII,
vdzund c s-au sIrunsu aIuIa om, cdzuI-au cu rugmInIo
Ia haImanuI, zI muIIo darurI I-au druII. AIunco au zI
nomorII rsunsu do Ia PoarI zI do Ia NocuIaI-vod s Io
do aco.
AIunco au IrImIs ImraIuI zI Ia TIghIno, do-au ornII ro
craIuI $oduIuI Ia UdrIIu Imroun cu IoJI zodzII IuI. $I I-au
azdzaI acoIo Ia un Iurgu aroao do UdrIu, anumo DomIrdaz
1
,
zI nu I-au maI IsaI Ia TIghIno s ac amosIocIurI.
AzI]doro IoI aIunco, Ia aco vra]b, au vonII zI craIuI
SIonIsIav LocInschII dIn PomoranIa IoIII, rIn Tara Ungu-
roasc, au IozII In MoIdova Ia ComnozII zI au vonII ro Ia
Eacu Ia MrgInonI, Ia $IonIJ RusoI vornIcuI, cu uJInIoI
oamonI. $I do acoIo au mrsu In IazI Ia NocuIaI-vod, do I-au
cuI maro cInsIo. $I au IrocuI Ia TIghIno zI do Ia TIghIno
Ia UdrIIu, Ia ImraIuI Iurcoscu.
Iar craIuI $oduIuI au uruI ro hanuI zI ro SmaII-
oIndI zI ro aza do TIghIno zI au daI zI crJIIo co Io
IrImIsoso hanuI Ia moscaII.
DocI ImraIuI, vdzund azo au zI mazIIII aIunco zI ro
vozIrIuI zI ro hanuI, Iar ro SmaII-oIndI zI ro aza do
TIghIno I-au omoruI. $I au us vozIrIu aIunco ro OIn AII-
aza, zI Inc I-au cuI zI gInoro. AIunco acoI vozIrIu IndaI
au InchIs ro soIII moschIcozII In EdIcuIa zI I-au us Ia maro
odoas, cuI nu Isa ro nImo s InIro Ia dunzII. NIcI n`
Ia umbIIoaro nu-I Isa s Ias, co zI acoIo cu zIIorIu. Co
maI muII s scurnvIo InIr-un cIubr zI da aar. $I ro cuJ
dIn sIugI ora moIdovonI, munIonI sau sIrbI, o IoJI I-au daI
Ia caIarg.
AIunco au IozII zI LuuI vornIcuI zI cu AnIIohI Jora
1
AcosI numo osIo adugaI do KogInIcoanu. In manuscrIso, Ioc goI.
ll
haImanuI do Ia InchIsoaro, dIn Varna, cu mI]IocuI hanuIuI,
gIuruInd nIzIo saIo acoIo o PruI, dzIcund c sunI aI IuI, zI
maI muIIo ora omonozII. $I au mrsu do acoIo In Tara
MunIonoasc zI, mrgund In Tara MunIonoasc, au sIIuI
do I-au cuI aco do Ia NocuIaI-vod, s-I do mozIIIo boIorIIor
coIor co sunI Ia Moscu zI aIIo IucrurI muIIo. C s Iomo
NocuIaI-vod, c Incous-a-I amosIoca don Tara MunIonoasc
Ia PoarI zI avo zI ro hanuI agIuIorIu. $I I-au cuIaI numaI
s-I ac ro voIo, s vIo In Jar, s nu maI umbIo amosIocund
zI cund choIIuIaI IruI. DocI, du co-au vonII In Jar,
IndaI I-au us vornIc maro zI I-au druII zI 8 ungI do
banI. $I nu I-au agIunsu aIuIa, co au corzuI zI saIoIo boIorIIor
co ora rIbogI Ia Moscu. $I I Io-au daI doodaI, Iar du co-au
vonII Luca vIsIornIcuI, I Io-au IuaI zI Iar Io-au daI LucI.
Iar mIo, IuI Ion haIman, ImI sIa maro Iodoc, ca s nu oI
vonI In Jar, s-mI JIo oI mozIIIo. $I nu s Iomo do osInda
IuI Dumnodzou, ca s-zI aduc amInIo cuIo odoso zI urgII
do domnI ro Ia InchIsorI, In cuIova rundurI, au Iras. Caro
maI ro urm au gIudocaI Dumnodzou, c mI-am cuI zI
ou aco Ia domnIa IuI MIhaI-vod, zI cu gIudocaIa mIIrooII-
IuIuI zI a IoI DIvanuI mI-am IuaI zI ou mozIIIo InaoI.
Iar $oromoI, don SmoIonJsca, dac-au InJoIos c au InchIs
soIII Iar, s-au zI InIorsu cu oasIoa Ia ChIov. $I vonIo zI dzI
zI noaIo. $I cum au agIunsu do-au InIraI In ChIov InaInIoa
ozIII saII, Iar IIaruI au zI sIobodzII un coambuI dIn Eugoag,
do-au IovII r vosIo, numaI 5 dzIIo, do-au agIunsu n
suIu ChIov. $I au IIoI, zI au robII, zI s-au InIorsu do-au
IuaI 20.000 robI. $I s-au InIorsu InaoI cu aco, c n-au
avuI cIno Io sIa ImoIrIv, no IInd oasIo In ChIov. C do-ar
hI osI mcar vro 2.000, n-ar I scaI nIcI un IIar, c Io
sIIus caII, do morgo ro gIos cuJI rmsoso ro urm ro
zIoav, zI IozIo ruzI do rIn bIJI zI do rIn durI do-I ucIdo.
l2
AIunco s IumIas numaI Ivanonco zI cu TanJschII, r`
do sIu]IIorI. $I au IozII oI cu 20 do oamonI dIn ChIov, do o
IaIuro, zI au gsII vro 15 IIarI, zI I-au IuaI do grumadzI, do
I-au dus Ia $oromoI, In ChIov. Iar aII oasIo ora do coo arIo Ia
NIru. NrocuI IIaruIor c nu uIo Iroco, c nu-I JIno ghoaJa,
nIcI uIo Iroco rIn a. Iar cund au osI do rImvar, In aI
doIIo an a domnIoI IuI NocuIaI-vod, cuI-au IurcII saI zI cu
$oduI zI cu SIonIsIav craIu, dzIcund SIonIsIav craI c o
dunsuI II rIImscu IoJI domnII IozozII s Io craIu. $I a da
CamonIJa IurcIIor zI Io va da zI bIr zI cuIova oIo maro ro
an IurcIIor, numaI s-I do oasIo, s marg s-I uIo craIu In
IocuI IuI AvgusI. $I aIunco a Iroco zI $oduI cu aco rIn
Tara Lozasc, zI aoI s-or scuIa cu IoJII asura MoscuIuI.
DocI IurcII s-au IsIIII s ac zI acoI Iucru zI au orunduII
zI ro AbdI-aza, cu cuIova mII do oasIo IurcI zI cu IIarI zI
cu NocuIaI-vod. $I au ornII zI ro SIonIsIav do Ia OdrIIu,
dundu-I ImrJIa zI 150 ungI banI do choIIuIaI, s s
uIo craIu In Tara Lozasc. $I au vonII SIonIsIav craIu n`
Ia Zagaranco cu IoaI oasIoa, zI oI au maI rmas acoIo s
vadz cum a maI I.
Iar AbdI-aza au mrsu n` Ia HoIIn zI au IrImIs Ia
ChIov, Ia $oromoI, soI o un Iurcu, do I-au dzIs cum s
sIIoasc oI Ia ImraIuI MoscuIuI, s nu s uIo oI a da
agIuIor IuI AvgusI craIu zI s Ias ca s uIo craIu ro
SIonIsIav, zI aoI or Isa zI oI ro ocIoruI IuI $oromoI. Iar
$oromoI I-au rsunsu acoIuI Iurcu soI c oI do ocIoruI IuI
s-au IsaI, do cund s-au daI o muna Ior, dar oI nu aro nIcI
o uIoro s ac acoI Iucru, c oI osIo o sIug, zI n-acmu
I-au vonII 4 crJI do Ia ImraIuI MoscuIuI, cum a vodo c
InIr IurcI In Tara Lozasc, s s ornoasc zI oI cu ozIIIo
do Ia ChIov ImoIrIva Ior.
$I Iar au dzIs $oromoI, cum s oaI oI aco acosIu
l3
Iucru, c craIuI AvgusIu aro ro NoamJu cu 30.000, zI ro
VonIIIc cu 30.000, zI ro Prus cu 30.000, zI ro noI cu
30.000. ToJI acozII monarhI sunI gIuraJI s-zI do agIuIor
unuI aIIuIo cuIo 30.000 do oasIo, Iar cund ar vodo vroun
grou, zI cu IoaI uIoroa s-zI do agIuIorIu. $I Ia noI nu
osIo obIcoIu, ca Ia voI, s s mazIIoasc craII zI domnII, cum
acoJI voI. InIIu aa do Rum, dac ar audzI c vonIJI voI
s Io acoJI acosI Iucru, IoaI crozIInIaIoa ar sIII asura
voasIr s s rdIco. NumaI craIuI $oduIuI aro Izm ro
mIno, c I-am bIuI In muIIo rundurI, zI-mI amosIoc ocIo-
ruI. Dar voI nu IrobuIo s v oIrIvIJI unor oamonI nobunI.
$I cu acosIu rsunsu s-au InIorsu soIuI IuI AbdI-aza do Ia
$oromoI Ia HoIIn.
InIr-acoo vromo, cund au sosII IurcII do Ia AbdI-aza Ia
ChIov, co scrIo maI sus, Ia $oromoI, aIunco s IumIas do
co $oromoI razdnIcuI ImraIuIuI, adoc dzua SunIuIuI
PoIru aosIoI. $I s sIrunsoso Ia curIoa IuI $oromoI s-I
cInsIoasc Ia vro IroI, aIru moso, do ora ograda IIn do
ghonrarI zI do oIcorI IoI ImodobIJI In haIno do sIrmo. $I
rIsoso un bou zI vro 3 borbocI InIrogI zI cu coarnoIo oIoIIo.
Iar sIu]IIorII moscaII zI cu uzcIIo sIa o doaI do sIobodzIo
ocuI onIru snIaIoa ImraIuIuI.
AzI]doro maI gIos, Ia Pocorsca, aIIo uzcI, scoas cu aIJI
sIu]IIorI, do sIobodzIo ocuI. AzI]doro maI gIos do ChIov sIa
czacII, vro 20.000 do oasIo, cu uzcI, do sIobodzIo ocuI.
DocI vdzund soIII acoIo IucrurI, s mIra zI oI, zI au avuI co
suno Ia AbdI-aza, InIorcundu-s-InaoI.
AIunco obIIcInd AvgusI, craIuI do voIovoda RuschII c-I
agIunsu cu SIonIsIav craIuI, ca s do CamonIJa, I-au rInsu
craIuI zI I-au cuI surgun Ia SacsonIa, do-u zdzuI cuJva
anI, n` I-au sIobodzII. $I au rodzII oasIo roasI zI
zahara In CamonIJ cum maI In grab, zI au cuI surgun
l4
zI ro ghonararIuI co ora In CamonIJ, IInd agIunsu cu
SIonIsIav, vIInd IurcII, s o do.
DocI AbdI-aza, vdzund acoI rsuns do Ia $oromoI zI
vdzund c s-au adaos In CamonIJ oasIo, zI s-au schImbaI
zI ghonararII, au cuI zIIro Ia PoarI. DocI PoarIa au
vdzuI c n-au uIoro s ac-acosIo IucrurI co sIuIs, ca
s schImbo ro AvgusI craIu zI s uI ro SIonIsIav In Tara
Lozasc. S-au srIoI s nu s rdIco IoaI crozIInIaIoa
EvroII zI z-or Iordo IurcII ImrJIa. $I s-au IsaI do acoI
Iucru. $I s-au socoIII InIr-aIIu chI, do-au scrIs Ia AbdI-
aza, do I-au cuI rsuns s s-azodzo Ia HoIIn, IIndu-Io
ruzIno s s-InIoarc r Israv InaoI. DzIc unII c-ar hI
sIuII $oduI zI voIovoda ChIovschII s s azodzo HoIInuI,
ca s Io hIo Iosno do acoIo s marg Ia ChIov, c IoI nd]duIo
$oduI c va maI uIo s-z do aImo cu MoscaIuI. Iar unII
dzIc c ar I sIuII NocuIaI-vod, Iomundu-s c nu a uIo
zodo In IazI do DumIIrazco-vod, dar aIJII c NocuIaI-vod
au gIuruII Inc ImrJIoI 100 do ungI banI, ca s nu ac
HoIInuI. Co adovruI nu s zIIo. $IIu c do rImvar au
IuaI zI JInuIuI HoIInuIuI, do I-au cuI oIaI coIJII, Iar Ia
anuI au IuaI zI CornuJII s-I ac oIaI, dzIcund c IoI do
HoIIn au osI. Iar IuI SIonIsIav I-au vonII oronc s marg
Iar Ia UdrIIu, zI s-au InIorsu.
AIunco $oromoI nu uIo zII nomIc do ocIoruI IuI, c
usos voIovoda ChIovschII sIra] do-a IuI, do nu uIo nImo
nIcI morgo, nIcI vonI. $I ro cIno IrImIIo $oromoI, II IoI
rIndo voIovoda do-I IIo sau II InchIdo. Iar $oromoI au daI
100 gaIbonI unuI moIdovan, do z-au bgaI cauI onIru
voIa banIIor, cu crJI, zI au cuI cum au uIuI zI au morsu
Ia aza do TIghIno. $I aIunco s-au IumIaI do au sIobodzII
soIuI coI do Ia Moscu do Ia InchIsoaro, zI I-au InIorsu ro
acoI moIdovan, anumo Cur]o, cu nIzIo IurcI, do-au daI vosIo
l5
do aco. $I Inc IoI s-au maI zbvII, ro cum a arIa maI
naInIo.
Pro acoo vromo ora grou In Jar, nu do bIr, co do aIIo
surrI. C IurcIIor Io ora caIoa IoI rIn Jar, morgundu zI
vIInd Ia HoIIn. UnII vonIo ro Ia FoczanI, do morgo ro
SIroIIu, ro Ia EoIozonI, dIsro Eosna, aIJII o EurIad zI ro
Ia IazI, aIJII ro PruI. $I ca nIzIo ozIonI gunI co ora, IoI
sIrIccIunI co cu oI do oI do rusurI zI baIgIocurI a oIo
ocIoaro zI a moI InJoIoIo.
PruIuI usoso NocuIaI-vod, do Ia PoarI avund orunc,
ro CosIanIIn CosIacho sIoInIcuI, Imroun cu un az, do-I
curJIo, cu muIIo suIo do oamonI, do coacI zI do IahII.
AIJII Irgo zIcIIo cu uIno n` Ia ToJora, zI do acoIo Io
Incrca In car, do ornIo Ia HoIIn. $I cus zI hambaro,
do o uno Ia ToJora do sIa, cuI nu o uIo rdIca rIn car.
Dar mcar cuI grou zI suraro ora, zI choIIuIaI IuI NocuIaI-
vod, dar zI aIunco, vdzund sIu]ba mazIIIIor, au cuI
mII cu dunzII zI cu sInIoIo rugI, cu mnsIIrIIo, do Io-u
rdIcaI un obIcoIu surcaI co ora asur, do sIungoroa casoIor
boIorozII, co s cus, do da dosoIIn do sIuI zI do mascurI,
JrInozIo. Co NocuIaI-vod au IorIaI, s nu maI do, rocum
n-au osI dund zI maI naInIo, Ia aIJI domnI. NumaI do Ia
domnIa a doa a IuI MIhaI-vod II s cus acosI obIcoIu.
AIunco ro acoo vromo, cu cuJva anI maI naInIo, s IoI
bIo FranJo]uI cu NoamJuI onIru Tara $anIoI, caro do
caro s o IoI, s o sIunoasc, noavund craIu. $I IoI bIruIo
NoamJuI ro FranJo], ccI II da zI aIJII, r-aIocIorII IuI,
agIuIorIu. II maI da AngrIa 40.000 do oasIo zI OIandrIa 30.000.
AoI surundu-s do aIuJo anI IoI bIaIo, sIa s s-Imaco, zI
NoamJuI nu rIImIo, vdzund c bIruIozIo. DocI s-au IsaI
AngrIa zI OIandrIa a-I maI da agIuIorIu, zI Incous-a baIo
FranJo]uI ro NoamJu. DocI NoamJuI vdzund azo, sIIuI-au
l6
ConeIonIin Erncocconu
l7
zI aIJI modIaIurI InIro dunzII zI Io-u cuI aco, ImrJInd
Tara $anIoI In doao droIu. $I ro undo Io-u vonII hoIarIo,
rsIII-au coIJI zI IurgurI, do Io-u sIrIcaI, zI au cuI aco.
Pro aIunco au IrocuI zI un soI maro do Ia IozI Ia PoarI,
anumo voIovoda MazovoJschII, do-au azdzaI cu IurcII coIo
amosIocIurI muIIo. $I InIorcundu-s do Ia PoarI, au mrsu
Ia AvgusI craIuI, zI aoI I-au IrImIs craIuI zI Ia PoIroburcu,
Ia ImraIuI MoscuIuI.
AIunco au IrImIs Ia IozI zI TurcuI soI ro un zorIm dIn
Crum, anumo $oor-boI, do-u cuI aco IuI voIovoda ChIov-
schII zI IuI SIonIsIav, craIuI dIn PomoranIa. $I InIorcundu-s
$oor-boIu do Ia IozI, s-au zI rdIcaI voIovoda ChIovschII zI
cu $ondzo Ianoz VIznovoJschII zI cu aIIo caoIo, sIarosIo
RaavschII, zI s-au dus Ia IocuI Ior In Tara Lozasc, Ia AvgusI
craIuI, do s-au ImrounaI, zI n-au avuI nIcI o novoIo.
AzI]doro zI SInIsIav craIu Inc au urcosu do Ia IurcI
rIn Tara Unguroasc zI au IrocuI Ia PomoranIa. $I nu s-au
IncrodzuI s marg Ia craIuI, co s-au azdzaI In nIzIo
IurgurI, In hoIarIo ImraIuIuI nomJoscu.
VruI-au IurcII s do gaIIoano $oduIuI, s-I ornoasc zI
ro dunsuI ro Maroa AIb, n` Ia ranJo]I, zI do acoIo, orI
s-I do vaso FranJIa, orI s vIo vasoIo IuI. $I n-au rIImII, co
au dzIs c ro uscaI au vonII, ro uscaI s va duco. $I s
mIra zI IurcII co-or maI aco cu dunsuI, c oI arIa carIoa
ImraIuIuI Iurcoscu, co-I scrIsoso cund au vonII Ia TIghIno,
c nu I-a Isa zI-I va da oasIo. Acoo ndo]do cuIa zI o
azIoIa.
Iar cund au osI In aI IroIIo an a domnIoI IuI NocuIaI-
vod, vIoaI ?222, mazIIII-au IurcII zI ro EruncovanuI-
vod, IrImIJInd o EuIuc IbrIhoruI do I-au rInsu cu maro
mozIorzug. C I-au InzIaI unchII IuI, do-au morsu do Ia
TurgovIzIo In EucurozII, IInd agIunzI cu MIhaI-vod, do
l8
sIa MIhaI-vod do-I uruo, gundIndu-s c va I oI domnu.
Iar du co I-au rInsu, au scos IbrIhoruI orman do Ia
ImrJIo, scrIInd Ia Jar do or rIImI ro MIhaI-vod, bIno,
Iar do nu, s-zI rdIco dInIro dunzII o cIno ar vro. DocI
unchII EruncovanuIuI, anumo CosIanIIn sIoInIcuI zI MIhaI
saIarIuI, dac au vdzuI c-I Ias PoarIa In voIa Ior, s-au
IsaI do rIoIozuguI IuI MIhaI-vod zI z-au rdIcaI domnu
dInIro dunzII, ro $Ioan CaIacuzIno saIarIuI, IIuI IuI
CosIanIIn sIoInIc.
Iar ro EruncovanuI I-au dus Ia PoarI cu maro az zI
cu muII avoro, scrIs IoI do IbrIhoruI, zI I-au InchIs Ia
EdIcuIa cu maro grI], zI ro dunsuI, zI ro doamna-z, zI ro
cuconII sI, zI ro IoaIo sIugIIo IuI. C ora acoI OIn AII-aza
vozIr un gun ru rosIo sam, do nu oIosIo nomruI daro.
DocI aIunco au IncouI zI soIII moschIcozII a-I urI, zI $oduI,
zI do muIIo rJIIo, cum osIo munIa IuI Dumnodzou. Mcar
c coIo omonIrI muIIo zI coI rIoIonI harnIcI zI avoroa co avo,
sosIndu-I aIunco coasuI, nomIc nu I-au oIosII. Procum dzIco
ScrIIura: Nu va oIosI avora In dzIoa urgIII. PoaIo-I zI
osInda MoIdovII, c-I IoI schImba domnII adoso, zI-I bIsIma
IoaI Jara, au oaIo-I zI a unchIu-su, a casoI IuI $rban-
vod, au doar zI a moscaIIIor chomaro zI aoI vIcIozug. C
muII sungo crozIInosc s-au vrsaI, zI do muIIo orI II bIsIma
ImraIuI MoscuIuI zI dzIco: Iuda-EruncovanuI m-au vunduI,
do-am rus oasIo zI am JII acoasIa.
DocI I-au scos zI au IIoI caoIoIo, InII a aIru cuconI aI
sI, aoI zI aI IuI zI a cuJIva boIorI, sIugI aI IuI. Iar ro
doamna zI ro aIIo sIugI Io-u JInuI Inc vro 2 anI Ia InchIsoaro
zI aoI I-au sIobodzII. AIunco, cundu-I IIo ocIorII, au osI
dzIcund unuI s-I Iurcoasc, s nu-I IaIo, dar IaI-su I-au
ImbrbIaI Iaro, s nu-z Ias Iogoa. NumaI un coIIaz, nooI
do IIu EruncovanuIuI au scaI, c I-au IuaI In saraIuI
l9
ImrIoscu, ca s-I Iurcoasc. Iar maI ro urm I-au scos
Ima ImraIuIuI zI I-au daI Ia maIc-sa, caro maI o urm
Ia IsIorIa IuI va arIa maI ro Iargu. Procum s dzIco domnu
bogaI zI r saI, adovr c aIunco au osI r saI,
dac s-au munIoI Dumnodzou ro dunsuI. Iar maI naInIo,
In 30 do anI, IoI cu saI au osI, c JIno Dumnodzou zI-I
IorIa osInda. Iar acmu n-au vruI s-I maI rabdo. $I cund I-au
IIoI, au adus ro IoJI soIII do-I rIvIo.
Du acoasIa au ornII zI craIuI $oduIuI rIn Tara Ungu-
roasc zI au IrocuI cu aco n` Ia Jara IuI, Ia PomoranIa.
AIunco au sIobodzII zI ro soIII moschIcozII, s-z marg Ia
munIuI su. $I-I azIoIa $oromoI cu bucurIo maro. Iar
cund au agIunsu ocIoruI IuI ro Ia NomIrov, nu zIIu co I-au
IovII, c-au murII, zI n-au aucaI IaI-su s-I vadz vIu.
DzIc unII c-au muncaI cIuorco zI au murII, Iar unII dzIc s-I
Io oIrvII soIIanuI Ia TIghIno, onIru s s munIo IaI-su,
$oromoI, s sIrIco acoa, ccI IIaruI ururo ar oII s Io
oasIo. Iar unII dzIco c dInIro dunzII I-au oIrvII.
CraIuI zodzoscu, du co-au InIraI In PomoranIa,
sIrunsuz-au oasIo, co-au maI uIuI don Jara IuI, avund
ndo]do c-I va da zI FranJo]uI agIuIorIu. $I au IncouI s
s baI Iar cu MoscaIuI, vurIos, ca s-z scoaJ IocuI zI
coIJIIo co I-au IuaI. DocI MoscaIuI zI AvgusI craIu cu sasII
zI craIuI DanIoI zI PrusuI, IoJI acozIo s-au InvoII Ia un Ioc
cu IogIurI zI au IncouI a s baIo cu craIuI $oduIuI. UnII
s bIo ro a, aIJII s-au dus In PomoranIa, zI au IoI bIuI
ro craIuI $oduIuI, n I-au IuaI IoaI Tara PomoranIoI,
cu IoaIo coIJIIo. NumaI co I-au rmas o coIaIo, undo-I ora
sIoIIJa PomoranIoI, anumo $IoIonuI. $I s InchIsoso acoIo,
do s baIo cu coIoIaIJI craI. $I azIoIa craIuI s-I vIo agIuIor
do Ia FranJo] ro a. AIunco, nrocuI IuI coI rosI, c au
murII craIuI ranJo]osc coI bIrun, anumo aI 14 LIudovIc.
20
$I nomorInd acoa vosIo Ia AvgusI craIuI sIund cu oasIo
rIn-rogIuruI coIJII $IoIonuIuI, au us un IrumbIcor aI IuI
dund vosIo dIn IrumbIJ c-au murII craIuI ranJo]osc, ca s
aud craIuI $oduIuI dIn coIaIo, undo ora InchIs. Iar craIuI
$oduIuI, dac-au InJoIos dIn IrumbIJa IuI AvgusI craIu c
au murII craIuI ranJo]osc, us-au zI oI aIIu IrumbIcor a IuI
do-au rsunsu InaoI dIn IrumbIJ IuI AvgusI craIu,
dzIcundu-I azo: Do-au murII craIuI ranJo]oscu, Iar craIuI
nosIru, unuI dIn coI 12 monarhI a EvroIoI, osIo snIos zI
nu s Iomo do nomIc. Iar cund au osI rosIo doao, IroI
dzIIo, au IsaI craIuI coIaIoa zI au ugII, cu nIzIo vaso ro
maro, Ia Jara IuI, Ia $IocuI.
AIunco au IuaI zI IoaI Tara PomoranIoI, zI ro MoscaI
nu I-au IsaI PrusuI s sIunoasc acoIo In PomoranIa,
IInd Ior acoIo IocuI do mozIo. Co I-au daI cuIova ungI do
banI onIru choIIuIaIa ozIII, zI au rmas PomoranIa
acoIoraIaIJI craI, cum s-au dzIs maI sus.
Iar $oduI, du co s-au dus Ia $IocuI, au IncouI a
uno modIaIurI do aco, s ac cu MoscuI zI cu PrusuI zI
cu AvgusI craIu, zI au IncouI a conIonI do a s maI baIo.
Iar craIuI DanIoI nu-I rIImIo Ia aco zI-I IoI bIo do coo
arIo do maro, undo aro zI DanIa Ioc.
TurcII dac s-au curJII do $od zI do soII zI do acosIo
IoaIo cuIo scrIu maI sus, rdIcaIu-s-au ImrJIa cu IoaI
uIoroa zI s-au dus Ia runcI, Ia Tara MorII, co o JIno
vonIIIcII. $I au IuaI-o IoaI, cu IoaIo coIJIIo co ora InIru
acoa Tar Moroo, zI au azdzaI InIr-InsoIo azIucurI, ro-
cum usoso maI naInIo vromo Iar a Ior zI s dozbIus oI
do Ia IurcI, cund s bIus IurcII cu nomJII Ia EocIu. $I
Iuund-o acmu, s-au InIorsu Iar InaoI Ia UdrIIu. AIunco au
rInsu zI ro un domnu soInIc TruI MorIII, caro ora zI
doIor vosIII, anumo LIchInIo. $I usoso acoI doIor zI aIco In
2l
Jar, Ia domnIa IuI AnIIohIo-vod InII, zI aoI, ducundu-s
Ia mozIIIo IuI acoIo, Ia MorIa, cdzus do ora soInIc. DocI
cunoscundu-I IurcII, do Ia TarIgrad, IndaI I-au sundzuraI.
Iar do Iarn au IncouI a s Invr]bI TurcuI zI cu
NoamJuI, s sIrIco acoa, dIn rIcIna MorooI. $I au IrImIs
do-au mazIIII ro $Ioan CanIacuzIno-vod, ocIoruI IuI
CosIanIIn sIoInIcuI, dIn Tara MunIonoasc. $I cum I-au
dus Ia PoarI, I-au zI sundzuraI, zI o dunsuI zI ro IaI-
su CosIanIIn sIoInIcuI, noIInInd anuI cu domnIo In Tara
MunIonoasc. $I au agIunsu zI oI osInda EruncovanuIuI,
ccI II vundus oI o dunsuI. $I I-au rmas IuI $Ioan-vod
2 IcIorI, unuI sIu]ozIo Ia nomJI, aIIuI Ia moscaII
1
.
Iar In IocuI IuI au us domnu ro NocuIaI-vod, zI In
IocuI IuI NocuIaI-vod, In MoIdova, au us domnu ro MIhaI-
vod. DocI NocuIaI-vod, gIIndu-s do aIco cu IoaIo conacoIo,
au urcos In Tara MunIonoasc. $I aIunco, Ia urcosuI dIn
IozI, muIIo voroavo co nu s-au cdzuI au grII LuuI vornIcuI
IuI NocuIaI-vod ImoIrIv. In Ioc do cInsIo zI mII co au
avuI do Ia acosIu domnu, oI II muIJmIo cu voroavo roasIo,
du cumu-I Iroa acosIuI noam a OavrIIIJozIIIor, do nu
sunI nIcI unuI domnu muIJmIIorI, co ro urm IoI cu nzII
Io muIJmosc. Caro In scurI vromo z-au rsIIII NocuIaI-
vod acoasI guIcoav do cIr LuuI, c onIru sImoJIa IuI
z-au us IIcIosuI cauI, rocum s-a arIa InaInIo. Iar In
Jar au vonII domnu MIhaI-vod cu a IroIa domnIo.
1
Fraza uIIIm osIo scrIs do NocuIco.
22
Cap. XXI
A TREIA DOMNIE A LUI
MIHAI RACOITA-OIEODA, ALEAT 7224
MIhaI RacovIJ-voIovoda vIInd In scaon In IozI Iarna, bucu-
raIu-s-au IoaI Jara, IInd oI omonIoan, zI maI vurIos noamuI
su, c ora muII. $I dInIuIu s arIa cu maro dragosIo zI
bIundoJo JruI. Tara Inc s bucura, ccI ora moIdovan zI Io
ora ro Iosno Ia dIvanurI a grI cu dunsuI. C-I gIudoca
droIu zI bIund, zI uza II ora ro dozchIs, nu cu mrIro
muII. $I du obIcoIu, a IroIa dzI au boIorII ro acozII boIorI
carI-I scrIu maI gIos. Pus-au ro IIIo CaIargIuI voI-IogoI,
ro LuuI CosIacho voI-vornIc do Tara do OIos, ro Ioan
SIurdzo voI-vornIc do Tara do Sus, ro raIo-su DumIIrazco
RacovIJ haIman, ro CosIanIIn IsIIanII voI-osIoInIc, ro
Ion PIadI, cumnaI-su, voI-saIar, ro DImIIrII MacrIIu
voI-ban, ro CosIanIIn RusoI voI-harnIc, ro CosIanIIn
CosIacho voI-vIsIornIc, ro cumnaI-su CosIandacho voI-
sIoInIc, ro Iordacho CanIacuzIno voI-comIs. AcozIIo ora
boIorII IuI MIhaI-vod Ia a IroIa domnIo. $I nu ora nIcI unuI
maI do cInsIo docuI aIIuI, c ora maI IoI un noam. NumaI
CosIanIIn osIoInIcuI ora oaroco maI In cInsIo, avund un
raIo caIchIhaI Ia PoarI, anumo ManoIachI chIurcI-bazo.
LuI MIhaI-vod aIunco II vro hI Iosno zI Indomun a
domnI, c do norIoIonII IuI, do munIonI, s curJIs do
23
Mihoil Fococi[o
24
IoJI, boIorII coI bIrunI, carII II maI sIa ImoIrIv, Iar murIs,
Ia TarIgrad domnI mazIII ro aIunco nu ora. C ora numaI
Duca-vod zI AnIIohIo-vod, zI nu maI avo obraz Ia PoarI,
zI AnIIohI-vod rosIo doI, IroI anI I s-au IumIaI do-u
murII. $I adusoso zI cuJva grocI cu dunsuI, carII usoso dIn
casa EruncovanuIuI-vod. Co Iarz acoI grocI I-au adus Ia
sIrIccIuno, rocum s va arIa InaInIo. $I oI Inc s InvJas
a domnI, nu ca In coIo 2 rundurI donIuI, do ora o Iurm zI
un sIorIu. NumaI n-avo nrocIro, c nu ora aco. Doamn
avo do Iroab, bun zI mIIosIIv, cuconI 5 zI cucoano 3. $I-I
ora casa can gro. 2 cuconI II JIno IurcII zIog Ia PoarI, ro
rund II schImba.
Pro acoo vromo, gIIndu-s IurcII s urcoag asura
NoamJuIuI, s IoI VaradInuI, Iar NocuIaI-vod co nIzIo
ruIJI maro In Tara MunIonoasc In boIorI. Pro unII II InchIdo,
ro aIJII II IIo, ro aIJII II ]cuIo, do Io Iua IoaIo avorIIo Ior co
avo, zI-I uruo Ia PoarI c sunI haInI zI agIunzI cu nomJII.
$I ro cuJ nu-I omoruo oI, II IrImIIo Ia PoarI do-I omoruo.
AIunco au IorII zI MIhaI saIar, aIunco z-au adus amInIo zI
do guIcoava co I-au cuI vornIcuI LuuI, cund au IrocuI dIn
MoIdova In Tara MunIonoasc, zI I-au uruI Ia vozIrIuI OIn
AII-aza cum c osIo haIn, agIunsu cu moscaIII.
DocI OIn AII-aza vozIrIuI, cum au InJoIos, au zI IrImIs un
caogI-bazo do I-au us In obodzI o LuuI, do aIco do Ia
MIhaI-vod. $I agIungund ro vozIrIuI ro drum, nIcI I-au
maI gIudocaI, numaI co I-au scos zI acoIo In cumu au us do
I-au IIoI cauI, Iar IruuI IuI au rmas noIngroaI, do I-au
muncaI asIrIIo. Azo au IorII LuuI vornIcuI dIn ura IuI
NocuIaI-vod. NIcI un boIor n-am vdzuI rocosII dIn coIo
co s un In rIco cu domnuI. $I aIunco cu LuuI au maI IorII
Imroun zI 2 boIorI sIrbozII o daI cu LuuI. Iar In IocuI
LuuIuI au us MIhaI-vod, domnuI MoIdovII, ro DarIo DonIcI.
25
DocI vozIrIuI ducundu-s Ia oasIo Ia VaradIn, zI Io-au
IozII nomJII InaInIo cu EvghonIo rInJouI. $I z-au daI bIaIo
do Imbo rJIIo, ro groaznIc. $I I-au bIruII EvghonIo cu
nomJII ro IurcI, do-au ugII IurcII caro IncoIro au uIuI, zI
Io-au IuaI zI ordIa IoaI. AIunco au IorII zI surcaIuI OIn
AII-aza vozIrIuI In rzboIu.
AcosIu OIn AII-aza ora un gun IurbaI zI maro sorbIIorIu
do sIngo asura crozIInIIor. Nu-I IrobuIo IuI darurI sau
rugmInIo. AcosIa au omoruI ro EruncovanuI-vod cu coIII
IuI. AcosIa au omoruI zI o $Ioan-vod, zI o IaI-su,
CosIanIIn sIoInIc, zI o MIhaI saIarIuI, zo o LuuI vornIcuI,
zI ro aIJII muIJI. AcosIa au omoruI zI ro vro 40 azI, IoI
aIozI, runIoa IurcIIor, do sIorIs ImrJIa Iurcoasc do
caoIo. AcosIa au sIrIcaI zI mnsIIroa Mavramur do Ia
TarIgrad. $I-I ora gunduI IuI do a bIruI ro nomJI, s uIo
azI zI In MoIdova zI In Tara MunIonoasc. NumaI nu I-au
agIuIaI Dumnodzou, c z-au IuaI zI oI IaIa, c I-au IuaI
IaI-su, dIIavoIuI, suIoIuI.
Iar nomJII, dac-au bIuI o IurcI, s-au maI ogoruI do-u
IuaI coIaIoa TImIzvarIuI do Ia IurcI, coIaIo aIoas zI vosIII,
cu IoaIo oIaIoIo oI, zI s-au azdzaI acoIo Ia IornaIoc.
AIunco munIonII carII orau ugIJ In Tara Unguroasc do
ruI IuI NocuIaI-vod s-au rdIcaI cu cIano zI au IuaI ro
NocuIaI-vod dIn EucurozII In robIo. $I I-au dus In Tara
Unguroasc do I-au JInuI n Ia anuI, n` co-au cuI
IurcII aco cu nomJII. $I au IuaI nomJII zI dIn OIIu IncoIo 5
JInuIurI a TruI MunIonozII. DosIuI ruIaIo ora zI o acoIo
do IurcI zI do cIano, caro maI o Iargu va arIa IsIorIa oI.
Iar In IocuI IuI NocuIaI-vod vonIs raIo-su, Ioan-vod
IordzImanuI, domnu JruI. Co doarIo ora Iroa IuI NocuIaI-
vod do a IuI Ion-vod! C Ion-vod ora mInunaI do om
bun, cuI nIcI acmu nu oI uIIa munIonII bunIaIoa IuI.
26
IozII-au aIunco cIano zI In MoIdova, ro suI munIo, Ia
CazIn zI Ia coIaIo Ia NoamJu, zI curInsoso Jara n-In
SIroIIu. Du cum sunI moIdovonII gaIa Ia ]ac, IndaI s-au
daI Ia dunzII. Era zI asurIJI do MIhaI-vod, c scososo
hurIII ro Jar zI ro mazIII, d]dI zI dosoIInI o mazIII
JrnozIo. ObIcoIuI coI do sIungoroa mazIIIIor nu vro s-I
maI rsasc. DocI cuJI oamonI zI cuIo cas boIorozII ora
dIncoIo do SIroIIu JIno IoJI cu cIanoIo. $I s cus nIzIo
IIhrII muII osIo sam. $I acmu MIhaI-vod sIunIo numaI
ro Iung IozI zI Ia OrhoIu uJInIoI, Iar IncoIo IoI oghIazurI
cu cIano cu moIdovonI amosIocaJI agIungo do rda ro Ia
FIcII zI ro EurIad. HoIInuI, CornuJII Io JIno IoI IurcII. $I
s mIra co a aco zI do co s va auca, c domnIa II ora noao
zI nu avo banI s IIoasc, s sIrung sIu]IIorI. $I-I ora cu
rIc zI s muIas In CoIJuIo, zI maI nIcI In CoIJuIo nu
muno, co muno cuIo Ia un Ioc, do nu zIIo nImo. C zI boIorII
Inc nu ora droJI, co muIJI dInIro dunzII s agIunsoso cu
cIanoIo.
In CoIaIoa NoamJuIuI ora un cIIan ca cIanIIor, anumo
FronJo, zI maI ora zI cuJva mazIII moIdovonI cu dunsuI
acoIo. DocI au cuI saI s marg cu oghIaz, s IoI ro
MIhaI-vod.
Iar MIhaI-vod, obIIcInd saIuI IuI, IrImIs-au ro MacrIIu
voI-ban zI CosIanIIn CosIacho voI-vIsIornIc s aduc vro
doao, IroI mII do IIarI, ca s marg s-I Iovasc InIuIu oI
ro dunzII, docuI oI ro dunsuI. $I mrgund acoI boIorI Ia
IIarI, s-au rdIcaI cuJva murzacI s vIo, Inc zI maI muIJI
docuI oIIs MIhaI-vod. $I vIInd cu dunzII n dIn gIos
do MovIIa IuI CosIanIIn-vod, I-au IsaI CosIanIIn vIsIornIcuI
o IIarI suuzI In VaIoa IuI Aaron-vod zI au vonII s suIo
IuI MIhaI-vod, c ora Iucru cu IaIn, do nu zIIo nImo c
vIn IIarI. AIunco CosIanIIn vIsIornIcuI, morgund Ia CoIJuIo
27
s suIo IuI MIhaI-vod do IIarI c au sosII, nu I-au gsII
In CoIJuIo zI au urcos s vIo Ia IozI, Ia MIhaI-vod.
AIunco zI cIanoIo sosIs-In IazI r vosIo. CuI aI rumo un
r dIn ca do n-au IuaI ro MIhaI-vod do grumadzI, dIn
curJIIo domnozII. C sIr]I co avo Ia TurguI Frumos zI Ia
PoduI LoIIoaIo, nImo dIn sIr]I nu scas s-I do zIIro, c-I
rInsoso cIanoIo ro IoJI.
Avusoso zIIro MIhaI-vod maI naInIo vromo c au IozII
FronJo zI cu VoIIcIco cu oghIaz dIn NoamJu. $I usoso
MIhaI-vod do dImInoaJ zI aar, ro EahIuIu In sus, dar
aoI, vdzund c nu-I nomIc, s-au InIorsu In IazI. C oghIa-
zuI s zbovIs, c vonIo bocIsnIcozIo, cu zbav, c au
vonII ro Ia PzcanI, do Ia PzcanI Ia CoInarIu, zI aoI au
vonII Ia IazI. DocI MIhaI-vod au aucaI numaI cu doI, IroI
coII do-au IocaI uga Ia CoIJuIo, zI cIanoIo du dunsuI.
Co Ia od, uJInIoI oaroco s-au maI orII, sIundu-Io ImoIrI-
v, n` s-au maI doraIaI MIhaI-vod zI au aucaI do-au
InIraI In CoIJuIo. $I nrocuI IuI c nu I-au zIIuI c osIo oI,
s-I JIo caIoa ro dIncoIo do EahIuIu, c I-ar hI rInsu. Iar
CosIanIIn vIsIornIcuI, cum au audzII do cIanI, n-au aucaI
a suno IuI MIhaI-vod do IIarI, c n-au aucaI a vonI In
IazI, co au zI ugII In sIuh, dIn gIos do EaIIca, Iar MIhaI-
vod nu zIIo do IIarI nomIc, c au vonII Ia Aaron-vod,
nIcI IIaruI do cIano.
AIunco cIanoIo vonIo. FronJo ro suIu doaI, cu vo 200
do nomJI, Iar VoIIcIco, cu moIdovonI zI cu cIano, IovIs
InaInIo In Iurgu zI sIobodzIs zI IomnIJIIo zI curInsoso zI
CoIJuIa, numaI nu s uIo III, c-I Imrozca dIn CoIJuIo.
DocI FronJo zI cu cIanIIo au IsaI cozuI In zos, undo osIo
acmu hIzIouI Ia Frumoasa, zI du co-au IsaI cozuI, s-au
suII Ia doaI zI cuIa IoIIro zI rIoIoco, ca s do nvaI s
saIo rosIo zudI. $I aIorga unII zI dIn Iurgu, do II aduco
28
IoIIro. Iar MIhaI-vod aIunco s Iomo Iaro s nu-I IoI dIn
mnsIIro. $I IoaI boIorImoa s srIos. NumaI au aucaI
do-au sIobodzII o uzc maro zI au IncouI a Irago zI cIooIoIo
coIo maro. Iar IIaruI do Ia Aaron-vod, cum au audzII
uzca zI cIooIIIo, oarIcum s IndoIo dInIuIu, s nu Io
vroun vocIozug, Iar aoI, undo s-au ornII a vonI ca vunIuI.
CIanIIo, cum au vdzuI c vIn IIaruI, cum au IsaI CoIJuIa
zI au aIorgaI Ia coz, Ia caI. Co n-a IncIoca oI, IIaruI Inc
au sosII.
DocI au zI urcos cIanIIo o Iung uruI CoIJuII asura
HIIncII a s srIo zI IIaruI a-I IncungIura gIur ImrogIur,
do Io da nvaI s-I sarg. AIunco au IozII zI MIhaI-vod
cu soImonII zI cu sIroIoJII, adoc vunIorII, co avo, In IImIna-
roa Ior Ia HIInco. $I au IncouI a sIrungo zI dIn Iurgu
sIu]IIorI, cIno ora. DocI sIroIoJII au IncouI a-I baIo ru cu
sInoJoIo. Pn` co-au InnoIaI, au IoI mrsu do Ia HIInco In
sus, ro uru, aIIuro. Iar do Ia o vromo, bgundu-s Ia
sIrumIoarI, vrund s Iroac uruI In coo arIo, sro cumu,
n-au maI uIuI JIno rzboIuI. Co au IncouI a-I rsII zI a
cdo acoIo In uru, IInd Jrmuros. CarII ro uJInI au
scaI. NrocuI Ior c-au osI noaIo. $I aIunco, Ia acoI
uru, au rInsu zI ro FronJo cIIan, vIu novImaI, un
IIar. $I I-au cumraI MIhaI-vod do Ia acoI IIar zI, muIIu
musIrundu-I, au us do I-au IIoI cauI. $I ro aIJII, ro
cuJI au maI rInsu don moIdovonI, vII, IoI I-au omoruI. $I
maI ro urm Io-u sIruns caoIoIo IuIuror, zI IruurIIo, zI
au cuI o movII zI o cruco maro cu cordacu, ca s Io do
omonIro acoIo, Ia Parasca. $I nu au osI maI muIJI do 300
cIano cu moIdovonI cu IoI, Iar IIarI au osI maI bIno do
5.000, maI Ia zoso mII.
AIunco, In grab, munIIdu-s MIhaI-vod, au sundzuraI
o Cuzo saIarIuI, norIcozIuII, IncIJaI, ImbrcaI, dundu-I
29
vIna c au scrIs oI Ia ocIorI, avund acoIo Ia cIanI, ca s
vIo s rIndz ro MIhaI-vod do aIco dIn IazI. Co nu s
zIIo, InIru adovr, au ba. NumaI In Izm I-au omoruI, c
I-au osI nasIo, c n-au osI scrIs.
A doa dzI, IIaruI au corzuI Ia vod 10 ungI do banI, s
s-InIoarc InaoI, Iar MIhaI-vod n-au avuI, au n-au vruI s
Io do. $I Io-au daI voIo s rado Jara, dIncoIo do SIroIIu, c
sunI IoI haInI, cIano. NumaI dIncoaco do SIroIIu s nu robasc.
DocI au zI urcos ro EahIuIu In sus, ro Ia Turgu Fru-
mos. $I do Ia SIroIIu IncoIo au zI sIobodzII coambuIurI a
rda, cuI au uIuI curIndo JInuIuI NoamJuIuI. $I n-In
Hangu zI n-In CoahIu au agIunsu do-au rdaI zI au
robII. $I s-au InIorsu IInI do robI In Eugoag. Iar cIanIIo,
CoIaIoa NoamJuIuI au IsaI-o IIn do bucaIo zI au ugII Ia
CazIn, Ia aIIo cIano co ora acoIo.
ScrIs-au MIhaI-vod zI Ia PoarI do Izbunda co-au cuI.
$I n-au scrIs cum au osI, co-au scrIs c-au osI muIJImo zI
I-au bIuI. PonIru acoo z-au agonIsII maro crodInJ zI Iaud
zI numo do vIIoaz do Ia IurcI, rocum IzI scososo zI CanIomIr-
vod, maI In IrocuJI anI, cund s-au bIuI cu IozII Ia EoIan
ro PruI.
AIunco, IoI InIr-acoI an, $oduI IoI s bIo cu craIuI
DanIoI do coo arIo do maro, rocum s-au omonII maI sus.
Dund nvaI, I-au IovII dInIr-o uzc, zI au maI IrII IroI,
aIru dzIIo zI au murII.
RdIcaI-au zodzII In IocuI craIuIuI ro o sor a IuI. $I
aIunco au azdzaI IoaI vra]ba ozIIrII zI s-au ImcaI cu IoJ
craII co s-au omonII maI sus. $I au IsaI cIno co-au IuaI s
Io IuaI, rocum a arIa maI ro Iargu Ia IsIorIa Ior. Fr
cuI, IoaI LovonIa o do IasIa arIo zI cu crIa FInIoI do coo
arIo do maro zI cu 24 coIJI, IoI aIoso, runIo, au rmas s
Io IoI a MoscaIuIuI. $I aIunco, azdzund acoa, au sIobodzII
30
ro IoJI ghonrarII zI sIu]IIorII cuJI ora robIJ do Ia PoIIava zI
do rInIr-aIIo IocurI. Po IoJI I-au sIobodzII, do s-au dus Ia
Jara Ior, Ia zvodzI. AzI]doro zI zodzII, cuJI moscaII au osI
robIJ Ia dunzII, o IoJI I-au sIobodzII, do au vonII Ia Moscu.
InIro acoI caoIo moschIcozII co-I robIs zodzII ora zI
ToIboJschII cnoazuI rob. $I aIunco IozInd acoI cnoaz do Ia
robIo, avo 3 oIo maro rumoas. AIunco au dzIs ImraIuI
MoscuIuI IuI DumIIrazco-vod s-zI aIoag dInIr-acoIo 3
oIo una, caro-I va Ico, s I-o do s-I Io doamn. $I
aIogundu-z una, I-au daI-o ImraIuI. $I au cuI nunI cu
dunsa, du obIcoIu, zI s-au cununaI. $I au us ImraIuI
o acoI cnoaz gubornaI Ia ChIov, In maro cInsIo.
ToI InIru acoI an ora, In Tara Lozasc, cu muII oasIo do
sasI, do munca Jara. $I oasIoa Iozasc nu avo nIcI o IaI do
sIu]ba co sIu]Io. DocI, cum sIa obuzuI Ia cumu, ro margInoa
NIsIruIuI, s-au zI buIzuII un obuz zI au scos ro caoIoIo Ior
zI z-au aIos ca don zvoncIc, cum s dzIco Ia noI zorba,
anumo ro un orucInIc EranII, s Io ca IuIuror sIu]IIorI-
Ior. DocI, cum au sIIuI oI ca, cum au IncouI a scrIo
crJI ro Ia coIo obuzurI zI ro Ia sIu]IIorII co ora ImrzIIoJI.
$I In scurI vromo s-au sIrunsu IoaIo obuzurIIo Ia un Ioc. $I
au scrIs crJI Ia haImanII Ior s vIo zI oI Ia obuz, s s
scoaIo asura sasIIor, c, do n-or vonI, n-or maI I haImanI.
Cum au audzII oasIoa LIIII, cum s-au sIrunsu Ia un Ioc.
AzI]doro zI mazIIImoa, zIahIa, zI oI au rdIcaI ca ro un
boIor, anumo LIdIhovschI. $I s-au sIrunsu zI oI Ia un Ioc cu
sIu]IIorII. $I au scrIs LIdIhovschII, caro nu a IncIoca, IoaI
zIoahIa a I odan, zI Io-or munca saIoIo. $I au urcosu
asura sasIIor. Pro undo-I gsIo, IoI II omoruo. $I au IorII
muIJI sasI n-au aucaI do s-au sIrunsu Ia un Ioc. Iar dac
s-au sIrunsu Ia un Ioc, nu Io uIo sIrIca IozII nomIc, c
sasII avo oc muII.
3l
DocI IozII vdzund c nu Io oI sIrIca nomIc, sIuIo unII
s rdIco zI Jara, IoaI mu]IcImoa, asura Ior, s-I Imrosoaro
o sasI muIJImoa noroduIuI. Dar LIdIhovschII, caro ora ca ro
mazIII, au daI saI c nu-I bIno s rdIco Jara, s s-InvoJo
mu]IcII Ia rzboIu. C sunI maI muIJI ruzI ravosIavnIcI
docuI IozI caIoIIcI, zI dac I-or rdIca o IoJI, sunI maI muIJI
do un InIunorIc do oamonI zI or baIo o sasI zI oaIo no-or
baIo zI ro noI zI no-or Iua mozIIIo. $I oI s-or InchIna Ia
Moscu, c sunI IoI do o Iogo, zI a I maI ru, c no-or Iua
mo]IcII Jara. Co maI bIno, raJIIor, noI s no vrsm
sungoIo, Iar mo]IcII, Ias s zadz ca nIzIo mo]IcI. $I azo
au sIIuI cuIva vromo, do s IoI bIo.
CraIuI AvgusI zodo In SacsonIa, c s Iomo a vonI In
Tara Lozasc, Iar ro haImanII IozozII, cu mozIorzug I-au
rInsu ro IusaIru Ia mun sIu]IIorII do rIn IurgurI co
zodo. $I ora oasIoa numaI s-I IaIo zI-I suduIo IoI do aJ, zI
Io umbIa o donaInIo cu sabIa goaI, zI-I musIra, zI Io dzIco
c voI no-aJI sIrIcaI voInIcIa noasIr zI no-aJI usIIII saIoIo,
JIInd cu craIuI zI cu moscaIII, do aduc ozIIIo Ior do no
mununc saIoIo zI no-au sIrIcaI obIcoIIo coIo vochI. $I I-au
us do-I JIno Ia varI sIu]IIoroasc, do-I zIo sIu]IIorII.
FraJIIor boIorI moIdovonI, carII sunIoJI musaII Ia domnu
zI acoJI obIcoIurI carII n-au maI osI In Jara noasIr a
MoIdovII! V oIIm s v aducoJI amInIo, coIInd acosIu
onIu do asura, s vodoJI co-au JII aIunco acoI haImanI
onIru obIcoIurI noao co Incous-a aco In Tara Lozasc!
AIunco ImraIuI MoscuIuI, vdzund aIuIa caIabaIIc In
Tara Lozasc, IrImIs-au ro DoIhoruc cnoazuI, cu 30.000
oasIo, In Tara Lozasc, ca s sIo s-I Imaco. $I au vonII
cnoazuI Ia LIubIIun zI au sIIuI do Io-au cuI aco. AIunco
au vonII zI AvgusI craIuI don SacsonIa Ia LIubIIn.
$I au cuI aco InIr-acosIa chI. SasII s so duc IoJ dIn
32
Tara Lozasc, r cuI IuI s-I do 1.000 sIu]IIorI, s-I Io
do aza curJII IuI. OasIo s rmuIo 50.000, Iar cooIaII s o
gonoasc, c acmu osIo aco, nu IrobuIo maI muII. $I s Io
do Ioa, s-z choIIuIasc, Iar nu s zadz rIn saIo, Ia
IornaIoc, s usIIIasc saIoIo.
DomnII s JIo cuIo un sIoag, Iar nu cuIo doao, IroI, zI aIJII
nIcI cuIo un sIoag. SIu]IIorII s zadz rIn saIo crIozII, Iar
nu rInIr-a mazIIIIor, orI vara cu obuzurI, orI Iarna rIn
IurgurI. $I nomIc s nu-I do ro undo a zodo, numaI Iomno zI
a zI gra]durI do caI. CraIuI s ac soIm In anuI aI IroIIo,
du obIcoIu. C acosIu craIu nu maI co nIcIodaI soIm.
PonIru voIovoda ChIovschI, s-I InIoarc aguboIo co au
avuI In rIbogIo, zI s-z sIrung vocInII IuI, orI In co Iurgu
sau saI I-ar gsI, onIru ccI au rIbogII, onIru s nu-z
Iardz voInIcIa Ior. DocI IrobuIo s nu rmuIo gubaz.
Azo c zI boIorII nozIrI. Dac rIbogozIo, Iar coIoIaIJI
sIau cu oIIurI do oIIurI do nzII zI urI, ca s-I IsIovasc.
Pro haImanI I-au gIuraI s Io droJI JruI, Iar s nu maI
JIo do acmu InaInIo cu aIJII sIroInI. $I azo I-au sIobodzII do
Ia varIa Ior zI I-au IsaI s Io Iar haImanI, cum au osI.
Azo s-au azdzaI acoa InIro dunzII. PoaIo or Insomna zI
maI muIIo Ia IsIorIa Ior s Io. DocI azdzundu-s acoa, s-au
rdIcaI zI DoIhoruc cnoazuI zI s-au InIorsu Ia Jara sa.
Iar cund au osI In aI IroIIo an a domnIoI IuI MIhaI-
vod, s-au gIII IurcII s marg s s baI Iar cu nomJII, Ia
EoIIgrad. $I aIunco au vonII zI craIuI RacoJII do Ia ranJo]I.
$I au IrImIs MIhaI-vod, cu oronca vozIruIuI, do-au adus
zI o EorcIn, haImanuI IuI RacoJI, dIn Tara Lozasc, IInd
rIbag In JoIca, zI cu aIJI caoIo do aI Ior, ungurI, do I-au
IrImIs Ia UdrIIu, s marg zI oI In oasIo cu IurcII Ia EoIIgrad,
dundu-Io IurcII zI oaroco banI, do au cuI oaroco oasIo,
moIdovonI, ro cIno au uIuI. $I au morsu In oasIo cu vozIrIuI.
33
Iar MIhaI-vod au IncIocaI cu IIarI zI cu sIu]IIorI do a
IuI, do s-au dus Ia CazIn zI Ia mnsIIro Ia MIra do-au maI
bIuI ro nIzIo cIano co ora acoIo, cuIb do IIhrII, do I-au
sarIu zI I-au gonII In Tara Unguroasc. $I ro carII IIharI,
ro undo I-au rInsu, cu roIo zI groznIco morJI I-au omoruI.
Iar IIaruI, rIn Jar ro undo z-au agIunsu, au IoI robII.
AoI InJoIogundu PoarIa do aco Izbund a IuI MIhaI-
vod, vonIIu-I-au oronc s IncaIoco cu soIIanuI don
Eugoag zI cu oasIoa don HoIIn, cu CoIcoag. $I cund a
agIungo vozIrIuI Ia EoIIgrad, aIunco zI oI, ro IaIn, s
InIro In Tara Unguroasc, s rado, s s IuInoasc cu
vozIrIuI In Tara Unguroasc.
DocI ro acoa oronc s-au gIII zI au urcos MIhaI-
vod. TIaruI Inc au IrocuI PruIuI ro Ia Zagaranco. $I s-au
IuInII MIhaI-vod cu soIIanuI zI cu CoIcoag Ia EoIozonI, zI
au InIraI rIn CumuI Lungu zI au IozII Ia EIsIrIJ, In Tara
Unguroasc. Co soIIanuI au zI sIobodzII IIarI In rad a
ardo zI a rda saIoIo zI a Io robI. Iar MIhaI-vod zI cu
CoIcoag, acoIo Iung EIsIrIJ, aroao do coIaIo, au zI rInsu
un om vIInd cu crJI do Ia SIbIIu Ia comondaIuI do EIsIrIJ,
scrIInd rocum au bIuI ro vozIrIuI zI au IuaI nomJII zI
EoIIgraduI, zI rosIo 4 dzIIo I-a vonI zI Ia dunsuI oasIo.
DocI MIhaI-vod zI cu CoIcoag, rIndzund acoIo crJI, au
zI rodzII Ia soIIanuI do I-au cuI zIIro s s-InIoarc. $I
au zI zII MIhaI-vod zI cu CoIcoag do s-au InIorsu InaoI
zI au IozII In Jar. Iar soIIanuI, maI zbovInd vro doao, IroI
dzIIo, au IozII maI cu grou, c Io JIno caIoa scuII. NumaI
ro IIarI II rIuIo nIzIo cazacI zaoro]onI, c ora cu soIIanuI
vroo 500, dar ar hI IozII oarIo cu grou. $I au IrocuI Ia
Eugoag, cu caII sIIuJI zI maI muIJI ro gIos.
Iar ro IurcI I-au bIuI nomJII ro ru. $I au IuaI EoIIgra-
duI zI I-au maI IJII muIIu zI rosIo Dunro, aroao do
34
FIIIbo. $I s-au dus s InIro zI In Eosna nomJII, co n-au
uIuI, c In Eosna ora un az, anumo ChIuurIIuI, oarIo
om harnIc, zI IInd IocuI Iaro, n-au uIuI IsrvI nomIc,
co Inc s-au InIorsu cu ruzIno do Ia Eosna.
FranJo]uI, cum au vdzuI c s baIo NoamJuI cu TurcuI,
au zI IncouI a scornI zI oI guIcoav cu NoamJuI zI a s baIo
cu IzanIa, ca s ImIodoco ro NoamJu.
AIunco au IsrvII zI MIhaI-vod orman do Ia PoarI zI
au IrImIs ro CosIanIIn CosIacho vIsIornIcuI zI ro Luca
bIv-vIsIornIc do-au mrsu In Eugoag. $I au corcaI do-au
scos robII do Ia IIarI, co-I Iuas IIaruI, aIunco cund au
scos cIanIIo dIn Jar. $I ro cIno au gsII noascunzI zI
nodorIaJI, o IoJI I-au scos.
ImraIuI MoscuIuI, vdzund c s-au azdzaI aco dosro
$od zI vdzund ro IurcI c s baI cu nomJII, dusu-s-au zI
oI aIunco Iocma Ia ranJo]I, c doar ar aco s s scoaIo
asura TurcuIuI zI FranJo]uI, zI s s rdIco zI oI. $I onIru
vas, ca s aIb voIo s umbIo zI a IuI ro maro, cum umbI
zI a aIIora, s nu sIo rIcIn.
Co aIunco ora craIuI Iunr, numaI do vro 6 anI, c
LIudovIc murIs. NumaI, mcar cum ora do mIc, dar IoI I-au
IzII InaInIo zI I-au cuI uraJIo. Co ImraIuI cu oIIroII
crIoI au vorovII, zI I-au rsunsu c oI cu TurcuI nu oI s
s baI, c Ior dIn Tara Turcoasc II-I agonIsIIa. $I I-au
dzIs zI ImraIuIuI s JIo acoa co-au cuI, s nu o sIIrco.
Iar onIru vaso, I-au ozvoIII s-I umbIo.
Iar InIorcundu-s ImraIuI InaoI, gsII-au In Jara IuI
aIIo saIurI asura IuI, cuIo do o sam do boIorI zI do IIuI
su, AIoxIo PoIrovIcI. DocI IIu-su, dac au azdzaI, s-au
dus Ia nomJI zI Io-au dzIs acoIor boIorI cum, dac vor omorI
ro ImraIuI, s IrImIJ s-I chomo ro dunsu, s Io hIo oI
ImraI. C azo-I osIo ruzIno do Iumo, s s aIo aJ. $I
35
dac I-or uno ImraI, s-z IoI Iar orIuI coI vochIu, zI
ozIonI Iar cum au osI maI do domuII, zI s do zI $oduIuI
InaoI IoI co I-au IuaI, zI cu TurcuI zI cu LoavuI s s-azodzo,
zI s-z Ioodo zI uzcI zI IoaIo IoI In maro, zI s IrIasc cum
au IrII maI `naInIo. C acosIa ImraI II va IsIovI do IoI.
DocI cum au vonII ImraIuI zI au InJoIos acosIu saI, I-au
zI IncouI a-I rIndo zI a Io aco oI do oIIu do cazno zI a-I
omorI. $I au IrImIs zI Ia ImraIuI nomJoscu do au corzuI
ro IIuI su cu aroIa. DocI NoamJuI I-au daI o aroI, ca
s nu-I ac nomIc. Iar du co I-au adus Ia sIoIIJ, I-au
scos Ia dIvan zI muII I-au musIraI, zI I-au cuI do-au dzIs
cum c-I grozII zI nu-I harnIc do ImrJIo. $I au IncoronaI
ro un cucon maI mIc, co avo cu ImrIoasa coa maI do ro
urm, Iar ro AIoxII I-au bIuI cu hunuIuI, zI, noIInInd
aIru dzIIo, au murII. Iar ro urm, r zbav, au gIudocaI
Dumnodzou, c I-au murII zI coIIuI coI maI mIc, co-I Incoro-
nas. AIunco au omoruI ImraIuI zI ro RzanschII, aIrIar-
huI MoscuIuI. $I do aIunco n-au maI hIroIonIsII aIrIarhu,
co Io-au rmas bIsorIca coo maro a RosIoI vduv, zI au
cuI sInod, adoc sobor: 12 oIscoI sunI urIIorI do
grI] bIsorIcII.
AudzInd do acoasIa, ImraIuI NoamJuIuI oarIo s-au
scurbII ro moscaII, zI ora numaI s s baI, noIInd
NoamJuIuI voIa s Io coI maI mIc Ia ImrJIo. C AIoxIo
ora cumnaI cu ImraIuI nomJoscu, JIno amundoI 2 surorI.
Co au ImcaI IucruI, c au murII, rocum maI o Iargu va
arIa Ia IsIorIa Ior.
Iar In anuI ?226, Iar au mrsu IurcII Ia EoIIgrad zI cu
Ion-vod aI TruI MunIonozII. $I au sIIuI Ia aco: cIno co-au
IuaI s Io IuaI. TImIzvarIuI, EoIIgraduI, cu IoI oIaIuI n
undo a agIungo, zI dIn OIIu In sus s Io IoI nomJoscu.
AIunco au us nomJII o IIuI IuI $rban-vod osIo OIIu,
36
s Io maI maro. Tara MorII, rocum au IuaI-o IurcII, s zI
o JIo. PonIru HoIIn n-au omonII nomIc, r cuI au dzIs
onIru Tara Lozasc s sIo du cum osIo azdzaI maI
donaInIo vromo, cund s-au cuI Ia CarIovIc. $I aIunco,
cund au cuI Ia CarIovIc, scrIo onIru HoIIn ca s nu-I
ac IurcII, nIcI aIIo coIJI, nIcI az In MoIdova s nu Io.
DocI sI do aIunco HoIInuI, azo IngImaI, n-acmu. VurIos
zodo. Nu zIIu do acmu InaInIo co a vro Dumndzu s maI
IucrodzI. MaI sIa-o-a, au ba, au oaIo zI cuI Jar au maI
rmas, s o IoI: Va arIa vromoa vIIIoaro, cIno a agIungo
s IrIasc.
AIunco zI FranJo]uI s-au ImcaI cu NoamJuI. $I ro
NocuIaI-vod I-au scos aIunco dIn robIo. $I au mrsu Ia
TarIgrad, Iar raIo-su Ion-vod au morsu Ia scaonu-z In
Tara MunIonoasc, zI noIInInd anuI, au murII Ioan coI
bun zI rumos. Oh, oh, oh! Undo or maI gsI munIonII om
bun ca Ionu-vod: $I In IocuI IuI au vonII Iar NocuIaI-
vod, odoasa Ior.
LuI MIhaI-vod I-au vonII do Ia PoarI oronc s sIrIco
CoIaIoa NoamJuIuI zI MIora, undo au zdzuI cIanoIo. $I Io-u
sIrIcaI, Iar nu oarIo doIoI.
FosI-au ro aIunco zI o oamoIo maro In Jar, cuI agIunso-
so do s vIndo mIorJa do uIno In IazI 10 IoI. C numaI dIn
Tara Lozasc zI dIn Tara Turcoasc aduco oamonII uIno.
Iar Ia anuI du oamoIo, scornIIu-s-au zI un omor
maro do cIum In Jar, zI au JInuI un an zI au agIunsu zI
n-In PodoIIa, In Tara Lozasc.
AIunco au IrImIs MIhaI-vod boIorI, do-au ]IuII Ia PoarI
onIru JInuIuI CornuJIIor. $I au arIaI zI IsIsoaco onIru
mozIIIo Ior. $I I-au daI PoarIa Iar MoIdovII zI au IrImIs
IurcI do-au hoIruI JInuIuI HoIInuIuI zI a CornuJIIor, s so
zIIo cuI or JIno IurcII. $I au IorIaI zI bIruI JruI ro gIumIaIo,
37
n-In IroI anI. $I au IsrvII do-au morsu un caIgI-bazu,
do-au hoIruI zI EugoaguI cu MoIdova zI au dozbIuI bucaIa
coa do Ioc co o InchInas LuuI vornIcuI IIarIIor, do au daI
Iar JruI.
AIunco zI mIo mI s-au IsrvII orman do Ia PoarI do
aco. $I am vonII Ia munIuI mIou, zbovInd In sIroInIaIo
9 anI, 2 anI Ia Moscu zI ? anI In Tara Lozasc, cu muIIo
vaIurI zI sur, caro nu Io maI ocI InzIra cu condoIuI mIou.
$I vonInd Ia MIhaI-vod, IoaIo co-m Iuas LuuI mI s-au
daI InaoI. $I am IrII Ia casa mo n asIdzI, zI InaInIo
cuI mI-a maI IungI Dumndzou vIIaJa.
Pro acoIo vromI s-au rdIcaI un boIu Iurcu dosro arIoa
IndIoI zI au IncouI a s baIo cu orsII, In cuJva anI, aI
cruIo numo MorIIz. $I maI curInsoso IoaI Tara PorsuIuI,
c-I IoI bIo MoroIz ro Porsu. Pn` zI o ImraIuI orsIIor
I-au rInsu zI I-au scos ochII. NumaI un ocIor aI IuI au
scaI zI dIn cuI uIo, IoI s bIo. $I s mrIs numoIo
acoIuI MoroIz ro muII, cuI zI ImrJIa coasIa a TarIgraduIuI
Incous-a s IngrI]I do dunsuI. C s dusoso IurcII zI araII
maI gIumIaIo do sIu]Io Ia dunsuI. $I InIro acoIo bII muIIo
aroIIndu-s zI do hoIaruI moschIcoscu, do AhasIranuI,
au osI ucIs zI cuJva noguJIIorI moschIcozII.
DocI PoIru, ImraIuI MoscuIuI, cundu-z aIunco aco
zI IInd curInsu do ozIIro, II ora uruI s zadz azo r
ozIIro. Co au IrImIs onIru acoI noguJIIorI Ia ImraIuI
Iurcoscu a TarIgraduIuI, cum oI nu oaIo rbda acosI Iucru,
co s va scuIa asura orsIIor, avund sIrumbIaIo zI onIru
hoIar.
DocI TurcuI I-au daI ozvoI s-z corco sIrumbIaIoa, c
oI n-aro acoIo amosIoc, IInd bucuros s s-Incoa guIcoav
acoIo, s aIb oI aco s odIhnoasc.
Iar ImraIuI moschIcoscu, vdzund c rsundo TurcuI
38
azo, s-au zI gIII zI au zI urcos cu IoaI uIoroa IuI Iocma
Ia orsI. $I au IuaI zI ro DumIIrazco-vod aIunco cu dunsuI
zI I-au daI o sam do oasIo In muna IuI, do I-au ornII
rosIo nIzIo munJI, do-a droIuI ro uscaI. Iar ImraIuI cu
groImoa au IncungIuraI ro a, n` s-au IuInII Ia un
Ioc. Co n-a s IuInI cu ImraIuI, au avuI bIaIo cu
nIzIo cumucI, zI I-au bIruII DumIIrazco-vod
$I Imrounundu-s ozIIIo Ia un Ioc, coI do o a cu coI
do o uscaI, urcodzund ro nIzIo cumu oIrvII, au IncouI
a Io murI caII, cuI s srIos c n-or rmuno nIcI cu un caI.
Pn` do Ia o vromo, Iuundu-zI sama c acoI cumu osIo
oIrvII, Iz uno IraIsIoIo In cauI caIIor, ca s nu auco
Iarb. C caro cum auca, cum murIo. $I azo au mrsu
doao, IroI dzIIo, cuI zI uzcIIo au IsaI InaoI, noavund cu
co Io Irago, c II murIs caII.
DocI InIrund uJInoI InIr-acoa Jar, Io-au IozII cumucII
InaInIo, do Io-au maI sIIuI ImoIrIv moscaIIIor. AoI,
vdzund c n-au nIcI o uIoro, s-au InchInaI. $I au IrImIs
cumucII o urm do-au adus zI uzcIIo moscaIIor. $I Io-au
osI suInd cumucII c n-au zIIuI o undo or vInI, c acoa
bucaI do Ioc osIo oIrvII, do nu IrIozIo ro dunsa dobIIoc.
$I do acoIo au morsu maI naInIo zI au maI dobundII zI vro
doao, IroI JrIzoaro. $I o urm s-au ImcaI cu PorsuI, zI
Inc I-au maI daI o bucaI do Ioc ImraIuIuI, ca s JIo cu
dunsuI, s-I do agIuIor asura IuI MorIoIz. $I au zbvII
acoIo, sro acoIo JrI, maI 2 anI zI aoI s-au InIorsu Iar Ia
Jara Ior, Imroun cu DumIIrazco-vod. Iar acoIo au IsaI
ozII cu ghonrarI rIn coIJIIo co dobundIs. $I du co-au
vonII Ia sIoIIJ, Ia anuI Iar au maI IrImIs ozII acoIo, sro
acoIo rJI do Ioc. DumIIrazco-vod Inc, du co-au vonII
do Ia orsI, n-au IrII ro muII zI z-au IIII zI oI daIorIa
acozIII IumI, coa sIrmozasc, zI s-au dus cIr rInJII sI.
39
Iar coIII IuI au rmas suIu mIIa ImrIoasc, aIundu-s
In sIu]bo ImrIozII, do IrIoscu zI n asIdzI.
Iar ImraIuI MoscuIuI Iz dodos o aI a IuI du
CzondzI hanu HoIzIInschII, caro ora nooI do sor` craIuIuI
zodzoscu. $I craIuI $oduIuI, cund au murII, au IsaI dIIaI
do crIo surorI-s, caro osIo acmu vIo, Iar do a murI o, s
rmuIo crIa zodzasc IuI CzondzI han HoIzIInschII, c IuI
I s cado crIa, IInd dInIr-o aII sor` a craIuIuI zodzoscu.
DocI ImraIuI MoscuIuI dzIco gInoro-su, IuI CzondzI han
HoIzIInschII: Cum II azIoIa Iu n-a murI mIuzo-Ia:
$I gIIo oasIo, s-I do s marg s IoI crIa do Ia mIuzo-sa.
$I aoI s s ogoaro In gIos, In Tara Lozasc, Imroun cu
ImraIuI zI cu craIuI AvgusI, cu sasII, s suuIo ro IozI
du voIa Ior, zI azo s s ogoaro asura IurcIIor cu IoJII.
$I azo Incous s ornoasc oasIo. Dar numaI oaIo-I n-au
vruI Dumnodzou s-I maI Ias s s vorso aIuIa sungo. $I
aIunco, Ia aco gIIro, s-au rzboIII zI au murII maroIo ImraI
PoIru AIoxIovIcI In anuI ?233. $I In IocuI IuI au rmas
ImrIoasa IuI InszI-sIunIIoaro.
ImraIuI Iurcoscu do Ia TarIgrad, vdzund c moscaIII
au IuaI o bucaI do Ioc do Ia orsI, zI MorIoIz au IuaI Iar
maI bIno do gIumIaIo Iar do Ia orsI, IrImIs-au zI oI oasIoa
IuI Ia orsI. $I au IuaI zI oI o bucaI do Ioc, cu cuIova
coIJI maro zI vosIIIo. $I PorsuI rmsoso un Iucru sIabu,
maI cu nomIc.
Iar maI ro urm, maI Incoaco IurdzIo vromo, IndroIaIu-
s-au PorsuI a baIo ro MorIoIz. $I azo dIn bIaIo I-au bIuI
ro MorIoIz zI I-au rsIII. $I z-au scos IoaIo JrIIo cuIo-I
Iuas zI I-au gonII zI ro dunsu InaoI Iar Ia IndIa, do undo
vonIs, do nu s zIIo co s-au cuI, do au IorII omonIroa IuI.
Du acoasIa s-au aucaI PorsuI a s baIo cu ImraIuI
Iurcoscu onIru coIJIIo co au IuaI do Ia dunsuI. $I o sam
40
do coIJ z-au scos, zI s IoI baIo n-In cosIu an ?241. Iar
moscaIII IoI JIn cu aco co-au IuaI do Ia orsI. Iar Isund
coIo sIroIno, s no InIoarcom a scrIo Iar onIru MoIdova
noasIr.
Iar In Jara noasIr, du co s-au azdzaI acoI Iucru co
scrIu maI sus, s-au cuI aco bun. $I boIorII coI rIbogI dIn
Tara Unguroasc z-au cuI aco zI au vonII IoJI In Jar.
NumaI co-a rmas VasIIIo CoauruI zI cu VoIIcIco suIgorIuI, c
nu s-au IncrodzuI s vIo In Jar. $I au mrsu dIn Tara
Unguroasc In Tara MunIonoasc, zI acoIo au murII amundoI.
$I mozIIIo CoauruIuI Io-au daI MIhaI-vod aIIor boIorI, sIroInI,
Iar nu noamuIuI su, dzIcund c coo co-au rIbogII cu moscaIII
au vonII o ImrJIo zI s-au haInII cu domnu cu IoI docI
onIru acoIo II s cado s II s do mozIIIo, InIorcundu-s Ia
mIIa ImrJIoI, Iar acozIo co s-au InchInaI Ia cIano, au osI
cIanoIo nIzIo IIharI, zI onIru acoo Io-au daI mozIIIo. Procum
s va aIogo maI naInIo, vromoa va arIa.
Iar In aI oIuIo an a domnIoI IuI MIhaI-vod daI-au
Dumnodzou o orIun gro, zI s-au arInsu IurguI. $I muIIo
curJI boIorozII zI mnsIIrI au ars. $I dIn mnsIIrI au srII
zI In curJIIo domnozII, zI n-a aIorga oamnonII dIn Iurgu,
au arsu doIoI. Caro muIIo IucrurI au arsu do a IuI MIhaI-
vod, c nu uIo oamonII zI sIu]IIorII nomIc s scoaJ don
curIo, do orIun maro co ora.
Du acoasIa s-au aucaI MIhaI-vod do Iznoav do Io-
au cuI, cu 2 rJI maI rumoaso do cum ora InIIu, c
InIIu ora maI roasIo. $I au daI zI do Ia PoarI 10 ungI
do banI mII, ca s ac curJIIo. Iar domnIa s-au muIaI,
n-a gII curJIIo domnozII, In nozIo caso boIorozII In Iurgu,
anumo In casoIo cumnaI-su, IuI Ioan PaIadI bIv-saIar, zI
InIr-a IuI CosIanIIn CosIacho voI-saIar, IInd acosIo curJI
amundoao aIIuro.
4l
Iar du acoasIa scos-au MIhaI-vod ro Jar dosoIIn
Jrnoasc do sIuI IndoII zI do mascur, do au IIII IoI
omuI, zI Jran, zI boIor, zI mazII. $I r zbav IrocuI-au
rosIo gIurmunI zI au sIrIcaI IogIura sInJIIor aIrIIarzI.
$I au scos vcrII do I-au rmas bIsIm n-acmu, c-I
scoI zI aIJII. $I au scos do moar cuIo 2 ughI, zI do rIsac
cuIo 2 ughI, zI do JIganI cuIo 2 ughI. Dar aoI do JIganI au
cuI IogIur. $I vocInII boIorozII zI cIugrozII Inc nu-I
da cu rIco, c I-au adus dIn raIo, aIJII c sunI mozIonI.
FoarIo ro rar do avo boIorIuI ro marI dovad zI scrIsorI
do-I da. $I dzIco s-z cauIo JranuI gIurIorIu, s s-IndroIo.
$I azo oarIo bIno s IndroIa oamonII, IozInd dIn vocInIaIo.
Co acmu mazIIII nu s maI uruo cu vocInII s-I Irag, co
JranII Irgo ro mazIII Ia gIudocaI. AcosIo IoaIo obIcoIurI
au rmas In Jar. VochIndu-s domnIa, nu s maI Iomo c-I
va maI sIrIca nImo nomIc.
Tara s InIomoIos In dzIIoIo IuI. S InmuIJIs oamonII zI
s IJIs saIoIo, c ora om oarIo chIvornIsIIor. PuIno s
aco In dzIIoIo IuI oarIo bun In IoJ anII; sIuII In doao vorI
s-au cuI bunI, Iar In coIoIaIIo rozII; vIIoIo ora maI In IoJI
anII boInavo, do murIo; un zI vIn muIIu In IoJI anII ora;
banI muIJI In Jar, Ia noguJIIorI, do-z rIndo oamonII novoIIo;
zIoIazII nu vIndo vIIoIo, c nu-I sIrguo cu IsIovuI banIIor.
DIn rosIImo, ro cIno-I zIIo c aro cuIo cova, II zI gsIo
rIcIn zI-I InchIdo zI-I Iua IroI, aIru suIo do IoI, zI maI
muII.
Doamna IuI ora oarIo mIIosIIv. MuIIo bIsorIcI zI mnsIIrI
sIrIcaIo au acoorII zI Io-au IocmII. $I oamonI scaJI II
mIIuIo, zI o oIo sraco Io grI]Io zI Io mrIIa.
MIhaI-vod do Ia o vromo Incous-a IndrznI, zI muII
vrsaro do sIngo co In oamonII coI vInovaJI, cum s-ar
dzIco urII, IIharII. Nu avo nIcI o Irocoro sau mII do
42
IorIaro, orIcuI do mIc do I-ar hI osI grozaIa. Pusoso 4 urcI
marI do Io bIus InaInIoa orJII, undo-I acmu unIuna, do
sIa acoIo azdzaIo. $I maI In IoaIo dzIIoIo sundzura IIharII
do IcIoaro sau do susIorI, cu caoIoIo In gIos, cu IoIoa
goaI. $I uno o caIo do-I bIo cu uha, cuI nu uIo morgo
boIorII Ia curIo do JIoIoIo Ior. $I ro o arIo co zI bIno, c
s sIorIs IIhrIIuI. Iar muIJI IorIo zI droJI, c avo un
armaz maro, groc, PanaIuI, co-au osI curzmar In TarIgrad,
Iacom zI r suIoI. $I o gura acoIuIa muIJI IImIo.
TumIaIu-s-au aIunco, grocII carII ora a IuI MIhaI-vod
caIchIhaI zI aIJII co sIu]Io Ia dunsuI do-au IncouI a s
sdI oI Indo oI. $I s-au cuI 2 coIo zI s uruo IoIdouna Ia
MIhaI-vod, s-z mununco caoIoIo. InIr-o coaI ora CosIanIIn
osIoInIcuI zI cu raIo-su ManoIacho, chIurcI-bazo ImrIos-
cu, zI cu aIIo rudo a Ior, Iar InIr-aII coaI ora Tuduracho
caIchIhaIo zI cu un doIor, gInoro IuI, zI cu Iusuacho aga.
$I s uruo o coaI ro aIIa Ia PoarI, cum au muncaI suIo
do ungI do banI dIn Jar. C MIhaI-vod IIos zI acosI
obIcoIu, do nu maI IrImIIo boIorI Ia PoarI onIru novoIIo
JruI, s vadz co s choIIuIozIo acoIo, c crodo numaI ro
grocI. $I acmu nu numaI Ia PoarI nu morgo boIorII, co zI Ia
vIsIorIo nu maI InIra, s zIIo cund Ios novoIIo JruI, s
orunduIasc oI. Co cund vro s scoaJ cova, cu grocII sIuIo
zI ornIo In Jar boIoronazII IuI, cu IaIn, zIII ca cum ar
urcodo un coambuI IIroscu In rad, noaIoa cu IaIn,
In IoaIo rJIIo. $I boIorII coI do Jar nu zIIo nomIc.
DocI oaIo-I IInd voIa IuI Dumnodzou s grozasc, au
IodaI ro coaIa grocIIor coa do runIo zI I-au gonII do Ia
dunsuI, do s-au dus Ia TarIgrad, zI au rIImII Iung sIno
ro coI bIsImaJI, do s sIuIo cu dunzII. $I azo, rIImInd
ro acoIo, Inc zI numoIo su coI bun do uz doschIs co-I
avo cIr IoJI, do InIra zI coII, I-au sIrIcaI acoI grocI
43
bIsImaJI, aIIurundu-s ro Iung dunsuI, zdzund IoI
cu dunzII do s sIuIo, zI ro nImo nu Isa s InIro In cas,
s-z Iung ]aIoboIo.
AIunco, Ia aco vromo, ugIs zI cuJva boIorI dIn Tara
MunIonoasc aIco, ]IuInd do NocuIaI-vod, zI s ruga s
scrIo Ia PoarI, s urasc o NocuIaI-vod zI s Io oI
domnu TruI MunIonozII.
ToI aIunco, ro acoa vromo, gsIIu-s-au zI un coII do
crozIIn muncII do bozzaconIcII ]IdovI In chIuI muncIIor
domnuIuI Is. Hs. $I au rInsu ro cuJIva ]IdovI do-au us Ia
InchIsoaro. $I nu I-au gIudocaI, ca o nIzIo ]IdovI, maI
dograb, s ac co Io va aco, co I-au JInuI Ia InchIsoaro,
gundInd doar a Iua do Ia dunzI banI muIJI. $I Inc au scrIs
zI Ia PoarI, ca s-Imbunodzo ro vIzIrIuI, s auco zI ro
]IdovII do Ia TarIgrad, s IoI zI PoarIa o sum do banI.
DocI, cum au obIIcII soIuI IuI anIIhrIsI PazarghIdoanuI,
]IdovuI coI maro do Ia TarIgrad, au zI IncouI a choIIuI banI
zI a amosIoca o MIhaI-vod. $I au IrImIs o un ag a
vozIrIuIuI zI au sIobodzII o ]IdovII carII ora aIco. $I au
scrIs s Io do aco.
AzI]doro zI NocuIaI-vod, du co-au obIIcII c-au rIbogII
munIonII aIco zI-I amosIoc, s-au munIoI zI au sIrIcaI Iogodna
co cus cu ocIoruI IuI zI cu aIa IuI MIhaI-vod, zI au
sIrIcaI zI rIoIozuguI. $-au vrsaI muIIo ungI Ia PoarI, zI
au amosIocaI maI Iaro oI ro MIhaI-vod. $I au IsrvII do-au
IrImIs vozIrIuI un caogI-baz s IoI ro boIorII rIbogI, s-I
duc In Tara MunIonoasc.
Iar boIorII munIonI nu ora In IozI, c-I IrImIsos MIhaI-
vod In Hangu, In munJI, Ia sIra]a unguroasc, cu socoIoaI
ca acoasIa, c s va munIuI do cIr vozIrIuI, c nu sunI In
Jara IuI. DocI vIIndu-I doao, IroI oruncI asro, numaI s-I
do, s-au cII ccI I-au IrIImIs acoIo Ia margIno, Iomundu-s
c nu-I va uIo rIndo, s-I do In muna coogI-bazII. $I au
44
IrImIs ro CosIanIIn RusoI ca s-I amgoasc cu ImbIundzIro,
cum c-au vonII do Ia PoarI rsunsu s-I Imaco MIhaI-
vod cu NocuIaI-vod. Iar In urma IuI CosIanIIn RusoI
vornIcuI au rodzII 100 do soImonI cIrI noaIoa dIn IazI
ca s-I rIndz, s-I do do grumadzI IuI caogI-bazo,
rodzInd zI Ia CumuI Lungu s cauIo s rIndz oIIcIIo,
s nu scao nIcI unuI. Co munIonII, avund Iscoado, au
rInsu do vosIo maI naInIo zI au IrocuI In Tara Unguroasc.
$I s-au InIorsu oamonII IuI MIhaI-vod InaoI, r do nIcI
o Israv. $I n-au avuI ro cIno da ro muna caogI-bazoI.
DocI, InIorcundu-s caogI-bazo Ia PoarI, au morsu ro
Ia NocuIaI-vod. $I I-au umIuI NocuIaI-vod do banI. $I
morgund Ia PoarI, au uruI ro Iaro Ia vozIrIuI ro MIhaI-
vod, c nu bag sam ormanuI zI n-au vruI s do o
boIorII munIonI.
AcosIo audzInd vozIrIuI, Iaro s-au munIoI o MIhaI-vod.
DocI NocuIaI-vod zI cu CosIanIIn osIoInIcuI zI cu raIo-
su ManoIacho chIurcI-baza, co avo cInsIo Ia vozIrIuI, zI cu
PazarghIdIan ]IdovuI s-au cuI IoI una zI au choIIuII zI au
mazIIII ro MIhaI-vod. $I au us domnu o nooIuI IuI
NocuIaI-vod, anumo OrIgorIo OhIca IordzImanuI, Iar IordzI-
man au rmas raIoII IuI OrIgorIo-vod. Azo I-au adus ro
MIhaI-vod caIoIo, do s-au IodaI do sIugIIo coIo uIornIco
zI s-au oIrIvII mIncIunIIor coIor bIsImaJI.
DocI Imbrcund cIan do Ia PoarI, OrIgorIo-vod au
IrImIs ro un caogI-baz cu mazIIIa aIco In IazI, Imroun
cu Enacho aga, ocIor IuI CosIanIIn osIoInIcuI. $I coIIndu-I
orman do mazIIIo DumInoc In 26 dzIIo a IuI soIomvrI,
us-au cImcanI o CosIanIIn CosIacho voI-saIar zI ro
SanduI SIurdzo voI-ban. $I I-au grI]II bIno, ca o un domnu,
cu IoI co I-au IrobuII, zI a aIra dzI, gIoI soIomvrI 30, au
IozII MIhaI-vod dIn scaon dIn IazI, can o o bur do IoaIo,
oIrocundu-I IoJI cu maro cInsIo.
45
VruI-au aIunco o sam do mazIII s-I ac guIcoav, s
Iogo zIuboIo dozorIo, s Io sundzuro ro Iung drum, ro
undo a Iroco MIhaI-vod, onIru ccI Io-au rmas do Ia
dunsuI obIcoIu do dosoIIn do sIungoroa casoIor. NumaI
cImcamII n-au IsaI s-I ac aco ocar, scrIInd OrIgorIo-
vod do Ia TarIgrad. AzI]doro zI osIoInIcuI InvJas ro
Enacho aga, s nu zIIo c aco cInova vrun sur IuI MIhaI-
vod. Mcar c oI Io-u cuI Ior ruzIno, cund au urcosu
dIn IazI, dar oI nu IrobuIo s-I ac IuI, c Io-au osI sIun.
TumIaIu-s-au aIunco Ia mazIIIo do-au osI can do grab
zI au rmas boIorII IInI do daIorII, c dodos banI ImrumuI
zI nu aucas s-I IoI. C-I uno ro boIorI zIoIazI zI-I co
do IsIovIo InaInIo cu banI IurcozII. Lua noI zI da vochI. $I
au rmas mazIIII sIunzI.
AzI]doro zI IurcII baIgII Inc ImrumuIas ro MIhaI-
vod cu banI noI, s IoI vochI. $I cu coar, cu mIoro, onIru
dobunda IcomIoI, do da muIJI banI. $I Ia mazIIIo au rmas
zI noguJIIorII baIgII sIunzI. $I au domnII Jara In runduI aI
IroIIo 11 anI r IroI IunI.
DocI ornIndu-s OrIgorIo-vod do Ia TarIgrad, IozIIu-I-au
IoaI boIorImoa InaInIo Ia OIaJI. Iar OrIgorIo-vod, du
co-au agIunsu Ia ErIIa, n-au vonII ro uscaI, ca aIJI domnI,
co do Ia ErIIa au zdzuI In 2 zoIcI zI au vonII IoI ro a,
cu muII oaI, dzIcund dIn IrImbIJ zI dIn naIurI zI dund
zI dIn uzcI, n co-au agIunsu Ia OIaJI, do s-au ImrounaI
IoJI boIorII JruI acoIo cu dunsuI, du obIcoIu. $I do Ia
OIaJI au urcos cu IoaI boIorImoa n-aroao do IazI.
AzI]doro zI dIn IazI IozIIu-I-au InaInIo cImcanII cu sIu]IIorI-
moa zI cu orzonI zI I-au bgaI cu maro cInsIo In SoIII
NIcoIaIo, IImInundu-I zI arhIoroI cu IoI cIIrosuI bIsorIcII. $I
I-au IncununaI sro domnIo rInIoIo OhoorghIo mIIrooIIIuI.
$I do acoIo IozInd, au InIraI In curJIIo domnozII.
46
Cap. XXII
DOMNIA LUI GRIGORIE-ODA, NEPOT DE FIIU
LUI GRIGORASCO-ODA, DOMNUL MUNTENESCU,
STRANEPOT GHICAI-ODA CE-AU FOST LA NOI,
ALEAT 7234
Du co-au vonII OrIgorIo OhIca-vod In IazI, a IroIa
dzI, ro obIcoIu, au boIorII boIorII. Pus-au ro OavrIII MIcIos-
cuI voI-IogoI, ro DarIo DonIcI voI-vornIc do Tara do OIos,
ro CosIanIIn RusoI voI-vornIc do Tara do Sus, ro CosIanIIn
CosIacho haIman, ro CosIanIIn, raIoIo IuI ManoIacho chIur-
cI-baz, voI-osIoInIc, ro SanduI SIurdzo voI-sIar, ro Ior-
dacho CanIacuzIno voI-ban, o Toador PaIadI voI-vIsIornIc,
ro Iordacho CosIacho, sIn LuuIuI, voI-sIoInIc, ro Androna-
cho VIasIo, cumnaI-su, voI-comIs. AcozIo ora boIorII IuI
OrIgorIo-vod, maI IoJI rudoIo IuI MIhaI-vod, carII usoso
zI Ia MIhaI-vod. Iar IoaIo IrobIIo ora du CosIanIIn osIoInI-
cuI, zI du dunsuI ora SanduI SIurdzo saIar, IInd moIdo-
van zI oaroco zI noam IuI OrIgorIo-vod.
DocI aIJI boIorI, co maI rmsoso do aIuIa vromo do azIoIa
ro OrIgorIo-vod, ca s Inca zI oI, vdzund c I-au aucaI
Iar coIoIaIJI boIorI ro donaInIo zI acmu, cuIa ru.
AIunco Ia banII sIoaguIuI n-au maI scos aII da]do. NumaI
gsInd obIcoIu gaIa do Ia MIhaI-vod vcrIIuI, au scos
aIunco zI oI vcrII, 10 oIronIcI do caI zI 6 oIronIcI do
vII. Iar do rImvar au scos zorIurI, ro uIInJ, Iar do
47
Ioamn hurIII, Iar uzoaro zI r nzII. $I au maI scdzuI
dosoIIna boIorIIor, s do do 10 un Iou, zI au rdIcaI
JIgnrIIuI zI morrIIuI zI rIscrIIuI zI curcYmrIIuI, caro
Io scornIs MIhaI-vod. AcosIo Io-au IorIaI OrIgorIo-vod
InIIu.
Iar cund au osI do Ioamn, s-au haInII un boIor, anumo
DumIIrazco RacovIJ haIman, raIoIo IuI MIhaI-vod. FIInd
mazII Ia Jar, au IncouI a scrIo crJI Ia raIo-su, Ia MIhaI-
vod. DocI obIIcInd OrIgorIo-vod, au IrImIs Ia dunsuI s-I
rIndz, Iar oI sImJInd, au ugII Ia IIarI In Eugoag. $I cu
dunsuI au ugII zI gInoro-su, Iordacho sIoInIcuI.
Iar In scurI vromo s-au burzuIuII zI AdII-OhorII CaIga,
soIIan do Eugoag, asura IuI ModII-OhorII hanuI zI au
IncIocaI cu IoI EugoaguI. Iar rIcIna ora azo. MaI naInIo
vromo cu cuJva anI ugIs un EahII-OhorII, co-I dzIco orocI
DoIII soIIan. AcosIa, ugInd sro caImuzI, co muIIo
amosIocIurI onIru hnIa CrumuIuI. S agIungo cu zorImII
dIn Crum, co do scoIo PoarIa maI IoIdouna o han. DocI
PoarIa au aIos o acosI han, anumo ModII-OhorII, do om
ru, ca doar va uIo suuno ro zorImI zI ro murzacI. DocI
Iuund hnIa, muIJI murzacI zI zorImI au IIoI, n` zI ro
nIzIo nooJI a IuI do sor. $I vdzund acosI CaIga soIIan, n-au
maI uIuI rbda a vodo aIuJo caoIo IorInd, rocum oI n-au
maI avuI acosI obIcoIu s s Iard murzacII. Co au zI
IncIocaI aIunco IoJI bugogonII cu zorba, zI au scrIs zI Ia
PoarI, corzInd han o un raIo a IuI, anumo Caza-ChorI.
$I PoarIa nu vro, dzIcund c IoI azo s-au InvJaI do schImb
hanII zI nu Io oI InIra In voIo.
AIunco s-au cuI maro saIm In IoaIo JrIIo ImrogIur.
$I s-au bo]onII Tara MoIdovII, Iomundu-s Inc zI raIooa
TIghInII zI a HoIInuIuI zI Tara Rumunoasc, zI-nc zI rosIo
Dunro, zI Tara Unguroasc, zI Tara Lozasc do IncIocaroa
48
acoIuI soIIan cu IoI EugoaguI. C nu zIIo aIIo JrI zI oIaIo
adovruI, co vor s ac, mcar c dzIco oI c nu Io IrobuIo
AdII-OhorIo hanuI, c Io sIrIc obIcoIoIo, do Io IaIo murzacII
zI zorImII ca un casa, zI scrIo Ia PoarI s Io do ro Caza-
ChorI s Io Io han. Dar IoI nu uIo oamonII crodo, azo osIo,
au aII cova or s ac. $I muIIu au umbIaI rIn Eugoagu,
du co-au IncIocaI. AoI au IrocuI NIsIruI zI s-au dus In
cumI, aroao do CoahrIn, do zodo cu muIIo voroavo zI
saImo acosIor JrI rInrogIur, co scrIu maI sus.
AIunco, cu cuIova IunI maI naInIo, s IumIas do hoIrus
OrIgorIo-vod IocuI JruI zI sIrIcas caogI-bazo, do Ia
PoarI, co vonIs cu orman, cuIova cuzIo IIrzII, Imroun
cu oamonII IuI OrIgorIo-vod. DocI IIaruI, vdzundu-s
IoJI Ia un Ioc, s oarIo Iuda asura IuI OrIgorIo-vod zI
asura JruI, dzIcund c Io-au arsu muIJImo do robI zI do
coII zI Io-au sIrIcaI cuIova goamII. DocI zI boIorII co ora
rIbogI acoIo, DumIIrazco RacovIJ haIman zI cu gInoro-
su, Iordacho CosIacho sIoInIc, co zI oI muIIo amosIocIurI
Ia soIIanuI zI Ia murzacI, cu vorbo roIo zI IndomnIurI asura
IuI OrIgorIo-vod.
OrIgorIo-vod InJoIogund c s Iaud soIIanuI zI murzacII
asura IuI, avo maro grI] zI OrIgorIo-vod zI IoaI boIorImoa.
$I Jara Inc s bo]onIs. $I ora OrIgorIo-vod In curJI In
IazI, InchIzI cu sIu]IIorII, In IoI coasuI azIoIund gaIa s-I
Iovasc. $I IrImIIo Ia soIIanuI oamonII sI, cu darurI IoIdouna,
ca s-I Imaco. $I nu-I uIo sIura nIcI cu un oIIu do
darurI. Era zI gIuunosoIo boIorIIor rIbogI aIco, Ia oroaI,
In IazI, do OrIgorIo-vod. TrImIs-au soIIanuI un ag aI su
Ia domnIo, s Io Ias s marg Ia brbaJII Ior In Eugoag. $I
IndaI Io-au sIobodzII, do s-au dus, cu IoI co-au avuI, In
Eugoag, Ia boIorII Ior.
Iar ro urm n-au cuIodzaI OrIgorIo-vod ca s zadz
49
In IozI, co s-au dus Ia EoIozonI, do-au zdzuI cuIova dzIIo.
$I ro doamna-z au IrImIs-o Ia HoIIn, do-au zdzuI n` s-au
ImcaI IucruI.
AudzInd PoarIa ImrJIoI do aIuIo amosIocIurI acoIuI
soIIan, au orunduII un saraschorIu, cu cuIova mII do ozII
IurcozII, zI ro OrIgorIo-vod zI ro NocuIaI-vod, domnuI
munIonoscu, zI ro CoIcoag-boIu cu IIcanII zI cu sahIII
do HoIIn, s marg IoJI In Eugoag, asura acoIuI soIIan zI
a bugIgonIIor. DocI acoI saraschor au vonII cu oasIo Ia
SmII, azIoIund s s sIrung zI aIJII acoIo. NocuIaI-vod
Inc au vonII n` Ia OIaJ, CoIcoag-boI Inc do Ia HoIIn
au IrocuI o PruI Ia SmII, Iar OIIgorIo-vod s-au ogoruI
do Ia EoIozonI ro Ia CoInar zI au vonII Iar Ia IozI. $I au
zdzuI cu corIurIII zI cu IoaI oasIoa IuI In cumu Ia
EaIIca vro 2 sImunI In osIuI CrcIunuIuI. $I do Ia
EaIIca au IrocuI codruI Ia ScunIoIo zI au morsu In gIos o
EurIad un` Ia RozIocI. $I do acoIo au mrsu Ia FIcIIu zI
au IrocuI PruIuI zI au mors Ia CodruI ChIghocIuIuI, do-au
zdzuI acoIo vro doao, IroI sImunI.
DocI saraschorIuI ozIIIor au scrIs Ia acoI soIIan s-z Ioco
cauI, s marg Ia PoarI, c nu va avo nIcI o novoIo, Iar
ro hanuI acoasI daI ImrJIa nu va s-I mazIIoasc.
DocI oI, vdzund acoI rsunsu do Ia saraschorIuI zI
InJoIogund c zI hanuI vIno cu oasIo dIn Crum, zI aIJI
mogIozI ro dIncoaco, z-au IocaI cauI zI au urcos Ia
saraschorIuI Ia SmII, do s-au dus Ia PoarI, r nIcI o
grI]. $I nu I-au cuI ImrJIa nomIc.
Iar Iusu Murza zI cu vro doI, IroI murzacI au rIbogII
In Tara Lozasc, do au IrII acoIo cuIva vromo.
Iar hanuI au sIIuI do-au IornaI In Eugoag n-In
rImvar, cu muII choIIuIaI zI sII bugogonIIor do crumonI.
AIunco au scos maI marII EugoaguIuI zI oI vcrII, do-au
50
daI muIJI banI hanuIuI, maI sus vcrIIuI do cumu-I Ia noI.
Iar OIIgorIo-vod, du co-au azdzaI aco InIro dunzII, au
vonII do Ia codru InIInsu Ia IozI. $I cuI au zdzuI In codru,
un, grunJ IoI do Ia IIarI au muncaI IoaI oasIoa. $I Ia
urcos au us do-au cuI zI o movII maro In codru, ca s
rmuIo do omonIro.
AIunco zI OrIgorIo-vod, du co-au vInII Ia IozI dIn
oasIo, IrImIs-au ardzu do ]aIob Ia ImrJIo onIru
sIrIccIunoa co-au cuI IIaruI JruI zI onIru boIorII rIbogI,
co sunI rud IuI MIhaI-vod, cum au cuI aIuIo amosIocIurI
Ia IIarI, IIndu zI cu Indomnaroa IuI MIhaI-vod, do s-au
cuI acosIo. DocI PoarIa au bnuII Iaro IuI MIhaI-vod zI
au cuI orman Ia hanuI onIru acoI boIorI rIbogI, s-I do
ro muna IuI OrIgorIo-vod. $I IoaI aguba JruI zI choIIuIa-
Ia co-ar hI cuI OrIgorIo-vod cu oasIoa s I-o IInoasc do
Ia IIarI.
AIunco au IrImIs OrIgorIo-vod Ia hanuI ro DarIo DonIcI
voI-vornIc zI ro SanduI SIurdza voI-vIsIornIc cu ormanuI
PorJII zI cu Izvod do agubo. DocI ro boIorII rIbogI nu I-au
daI, c Iordacho au ugII In Crum Ia un soIIan, ocIoruI
hanuIuI, Iar DumIIrazco haIman au ugII IoIII rosIo
Dunro, Irgundu-s Ia TarIgrad, Ia raIo-su, Ia MIhaI-
vod. Co raIo-su nu vro s-I rIImasc, Iomundu-s do Ia
PoarI s nu obIIcoasc c-I Ia dunsuI. Co umbIa mIsIuIndu-s
rIn Dobrogoa dIn Ioc In Ioc. Iar aguboIo do Ia IIarI I-au
IInII IoaIo. ?00 ungI banI gaIa I-au adus In IazI cu nIzIo
cmrI cu caI. Caro Iucru ora do mIraI, undo au IsrvII
OrIgorIo-vod do-au InIorsu IIaruI aguboIo moIdovonIIor,
c avo maro Irocoro Ia PoarI. Ins acozII banI nu I-au IuaI
IoJ OrIgorIo-vod, co gIumIaIo I-au daI hanuIuI, zI o sam
au daI zI oamonIIor coIor cu aguboIo.
Du acoasIa, morgundu CosIanIIn osIoInIcuI Ia PoarI,
5l
au obIIcII zI o DumIIrazco haIman c-I In Dobrogoa, Ia
unu saI, IoIII. $I IInd aroao do caIoa IuI CosIanIIn
osIoInIcuI, au umbIaI cum au uIuI zI I-au rInsu. $I cund
zIIro IuI OrIgorIo-vod, au zI IrImIs do I-au orocaI In obodzI
zI I-au adus In IazI. $I I-au us Ia gro InchIsoaro cuIova
IunI, n-au daI cuJva banI, zI aoI IorIundu-I, I-au sIobodzII.
$I ducundu-s Ia saIuI IuI, Ia ForozII, au maI IrII IroI,
aIru dzIIo zI au murII.
Iar In aI IroIIo an a domnIoI IuI OrIgorIo-vod s-au
cuI do cIr IoaIo rJIIo bun aco. $I s-au aucaI do-au
acoorII mnsIIroa EaIIca cu oaIo zI au IoncuII-o ro dInaar
zI au cuIu-I zI IInd, zI au zugrvII-o osIo IoI rI dInIon-
Iru, zI zId ImrogIur, zI cIooInIJ, zI curJI do IaIr. $I au
IndzsIraI-o cu IoaIo, cu vozmInIo, cu odoar zI cu bucaIo,
zI cu robI zI mozII zI vII, ca ro o mnsIIro doIIn. AzI]doro
au maI cuI curJI scumo zI hIzIou cu Iaz Ia Frumoasa,
s Io do rImbIaro domnIIor.
FcuI-au zI Iurnu maro o oarI, In curIoa domnoasc, zI
coasornIc maro, azI]doro zI 2 cIzmoIo, unIunI aduso ro oaIo,
cu muII choIIuIaI, una donaInIoa orJII curJII domnozII zI
una donaInIoa orodouIuI. AzI]doro zI orodouI I-au maI IocmII.
MaI IocmII-au zI cuIova cas In curJIIo domnozII zI odIIo
sImonIIor zI Ia gra]durI. Co ora sIrIcaI, IoI au IocmII. FcuI-au
cas rumoas zI-n OaIaIa. $I au IocmII chIIIIIo Ia Eurnova.
AzI]doro zI Ia ErboIu au cuI Iurnu zI au coorII-o. $I aIIo
muIIo sInIo bIsorIcI au dIros zI au IocmII.
Iar cund au osI In aI aIruIo an a domnIoI IuI, In anuI
?238 murII-au zI NocuIaI-vod, domnuI munIonoscu, unchIuI
IuI OrIgorIo-vod. $I I-au IngroaI In mnsIIroa coI do
dunsu zIdII Ia VcrozII. Iar In IocuI IuI au rdIcaI munIonII
o IIuI su CosIanIIn-vod. $I I-au rmas IuI NocuIaI-vod
3 IcIorI, carI maI o urm au IozII domnI, CosIanIIn zI Ion,
52
rocum Io scrIu InaInIo IsIorIIIo. Iar unuI, AIocsandru, vromoa
InaInIo va arIa
1
.
Iar In scurI vromo cuIu-s-au maro zorba In TarIgrad,
rdIcundu-s InIcorII asura IuI suIIan AhmoI. $I I-au scos
do Ia ImrJIo zI au us ro un nooI a IuI, anumo suIIan
MahmuI. $I-nIr-acoa zorba muIIo caoIo au IorII zI muIJI
vozIrI s-au mazIIII. $I s can oIoIIo zorbaoa zI Iar s scornIo.
AIunco mazIIInd ro vozIrIuI, gsII-au muII avoro Ia dunsu,
Iar maI muII au gsII Ia chIhaIooa IuI. C-au aIaI maI bIno
do 40.000 ungI banI, r drugI do aur sIoIJI zI aIIo odoar.
C aIunco dodos voIo do bo maI IoJ IurcII vIn. PonIru acoo
s-au cuI zorba, do-au schImbaI ImraJII.
AIunco zI MIhaI-vod aIund vromo, au mazIIII o CosIan-
IIn-vod dIn Tara MunIonoasc, do n-au IInII Inc bIno
Iuna cu domnIa du moarIoa IIuno-su.
AIunco au mazIIII zI o AdII-OhorII, hanuI IIrosc, zI
au us ro Caza-ChorI, carII zI-I oIIs oI maI naInIo. $I au
IozII zI ModII-OhorII soIIan, caro usos cu zorbaoa.
AIunco zorbaIoIo au gsII o un casa sIrbu, anumo
EuJucachII, rIoIon aI Ior, zI ducundu-I Ia vozIrIuI coI nou,
I-au cuI, r voIa IuI, do I-au ImbrcaI In cIan, s Io
domnu In MoIdova. Co Imbrcundu-I, nu I-au daI orman
s-I IrImIJ aIco maI In grab.
Do acoasIa obIIcInd OrIgorIo-vod, sus-au IuIuror boIorI-
Ior. $I s-au scuIaI IoJI boIorII do au scrIs Ia PoarI cum nu
Io IrobuIo acoIa domnu, zI s-au gIII s ug. $I IInd aIco
zI un Iurcu maro, co vonIs cu cIan, zI au mrsu IoJI
boIorII Ia acoI Iurcu do I s-au rugaI. $I suInd IurcuI Ia
TarIgrad cumu-I oIa boIorIIor, munIoIu-s-au ImraIuI zI
vozIrIuI. $I ro muIJI do acoI cu zorbaoa au IIoI, do I-au
1
UIIImoIo dou razo sunI adugaIo do NocuIco.
53
maI ImuJInaI. $I au IIoI aIunco zI ro acoI domnIzor
EuJucachII-vod, nourcos Inc dIn TarIgrad. $I do Iznoav
au IrImIs aIIu cIan do domnIo IuI OrIgorIo-vod.
ToI aIunco au mrsu murzacII cuJva Ia TarIgrad do au
uruI o hanuI coI mazII onIru cuIo ruIJI Io-au cuI. $I
au ]IuII zI ro OrIgorIo-vod do banI co Io-au IuaI zI do aIIo
muIIo sIrumbIJI co-au avuI. DocI PoarIa au orunduII acoas-
Ia Ia aza do TIghIno, Irocund Caza-ChorI han ro acoIo, s
IoI sama zI s-I azodzo. AIunco au vonII zI Iusu Murza dIn
rIbogIo do Ia IozI. $I vIInd rIn IazI, I-au druII OrIgorIo-
vod oarIo bIno, ca s-I ac rIoIon ro un cuIno. $I
morgund Ia hanuI, I-au rIImII bIno zI-nc I-au zI druII.
Iar InaInIoa acozIII zarvo cuIu-z-au aco zI Iordacho
sIoInIcuI do cIr OrIgorIo-vod. $I vIInd dIn Crum, I-au
rIImII vod zI I-au IorIaI do IoaIo grozoIoIo IuI. $I-nc I-au
cuI zI un rund do haIno zI I-au daI zI dIn bucaIo. $I Iar II
Iuas In dragosIo, socoIInd c-z va rsI nravuI zI a I cu
bIno domnIoI zI cu rIInJ. L-au IrImIs Ia TIghIno onIru
acoI murzacI co urus ro OrIgorIo-vod Ia PoarI, ca s
sIo Ia soIIanuI zI Ia murzacI s azodzo acosI Iucru, zIIIndu-I
c s zIIo cu dunzII.
Iar du co-au agIunsu Ia TIghIno, n-au cuIaI ro
sIu]ba IuI OrIgorIo-vod zI s-au aucaI Iar do aIIo amosIocIurI
s ac, maI maro docuI coIo dInIIu. $I Ia OrIgorIo-vod
scrIo InIr-un chIu, Iar cIr aIJI boIorI do aIco dIn Jar
scrIo InIr-aIIu chI, cum c osIo gaIa domnIa IuI CosIanIIn
Duca-vod daI do Ia PoarI, roIIvIndu-s zI oI mIncIunIIor
IIaruIor. Iar acoI ora anumo CosIanIIn CosIacho haIman,
vr rImaro cu Iordacho sIoInIcuI, cu raIo-su OavrIII
harnIc zI Ioan PIadI voI-vornIc zI cu IIu-su Toador voI-
ban zI Toador CosIacho sIoInIcuI zI cu Iordacho CanIacuzIno
saIarIuI zI aIJII muIJI. S-au cuI IoJI Ia un cuvunI, ro
54
scrIsorIIo IuI Iordacho, ocIor LuuIuI, zI s sIuIs c s
ug Ia soIIanuI, s sIo rIcIn DucI-vod, s nu Io, zI s-z
rdIco ro unuI dInIro dunzII domnu. $I azo au umbIaI cu
acosI saI cuIva vromo, nIcI s duco, nIcI suno IuI OrIgorIo-
vod, co sIa In cumono zI s mIra co or aco: ugI-or, au
suno-or IuI OrIgorIo-vod. UnII dInIro dunzII dzIco s ug,
aIJII dzIco s suIo IuI vod, n-au obIIcII OrIgorIo-vod co
vor s ac oI, cum gIuruIo hanuIuI Jara dIn PruI IncoIo, s
Io Ioc IIrscu, numaI s Io Isrvasc acosI Iucru ro
voIo, s-z rdIco domnu dInIro dunzII ro cIno or socoII oI.
DocI au zI rInsu ro acoI boIorI co ora In IazI zI I-au
InchIs. $I au rodzII zI Ia coI do Ia Jar, do I-au rInsu, zI
orocundu-I I-au adus zI I-au us Ia InchIsoaro, o unuI
InIr-un Ioc, ro aIIuI InIr-aII Ioc.
Iar ro Iordacho sIoInIcuI, ocIoruI LuuIuI, nIcI I-au
maI adus Ia OrIgorIo-vod s-I gIudoco, zI cum I-au adus In
IazI, I-au zI dus InaInIoa orJII, Ia cIzmo, zI au oroncII do
I-au IIoI cauI. Iar ro coIoIaIJI I-au maI JInuI oaroco InchIzI
zI I-au IorIaI, uInd ro unII Ia gIurmunIu, o aIJII zI r
gIurmunI.
AIunco au us ro CosIanIIn RusoI vornIc do Tara do
OIos, Iar ro mIno, Ioan NIcuIco bIv-haIman, m-au us
vornIc do Tara do Sus zI o SanduI SIurdzo haIman zI o
CosIacho RazuI saIar maro zI o Androoz RusoI vIsIornIc
maro. $I azo s-au oIoIII acoIo caIabaIIcurI. FugII-au aIunco
OavrIII harnIc Ia Eugoag, zI muIIo vorbo roIo au grII
cIr suIIanuI zI cIr hanuI onIru OrIgorIo-vod. Iar ro
urm I-au daI IuI OrIgorIo-vod do grumadzI. Co OrIgorIo-
vod nu I-au cuI nIcI un ru
1
zI I-au IorIaI, nIcI s-au uIIaI
Ia ocruIo co-I cus zI Ia onIurIIo co-I scrIsos OavrIII.
1
UIIImoIo IroI cuvInIo, absonIo In ms. 253, sunI adugaIo dIn ms. 53.
55
UIIaJI-v acmu, raJIIor, cuI ocar au avuI OrIgorIo-
vod do Ia acozII boIorI aIunco! Iar oI I-au IorIaI, zI r
zbav, Inc o unII I-au zI boIorII, do-au osI Ia cInsIoa
dInIuI. Un domnu sIroIn, zI cuI mII au arIaI! Iar du
acoo au IrImIs ro aIJI boIorI do-au sIIuI Ia gIudocaI cu
IIaruI Ia TIghIno. $I muII choIIuIaI-au cuI n` s-au
azdzaI, maI IndoII do cuI Iuas oI do Ia IIarI. $I au IuaI zI
o bucaI do Ioc do a MoIdovII, dIn hoIaruI coI vochIu, caIo
do un coas.
Pro aIunco, cu acoIo schImbrI muIIo a vozIrIIor zI cu
caIabaIIcuI IIaruIor zI cu amosIocIurIIo acoIor boIorI,
cdzus Jara zI OrIgorIo-vod Ia o maro daIorIo.
TumIaIu-s-au InIr-acozII doI anI, Ia vIoaI ?239 zI ?240,
do-au osI zI IImurIIo roasIo, do nu s-au cuI uIno dIn
IazI In sus, zI ora zI oamoIo, dar nu ro maro. AgIunsoso
mIorJa do mIaI, In sus o suIu munIo, Ia 4 IoI. Dar OrIgorIo-
vod, avund mIaIu muII Ia FIcIIu zI Ia ChIznu, sIrunsu
dIn uzor, da acoIor oamonI do Ia JInuIurIIo don sus cuIo 6
oIronIcI mIorJa zI-I azIoIa do banI n Ioamna. $I Inc
au cuIaI cuIova car cu chIrIo, do-au IncrcaI uIno zI au
IrImIs-o ro Ia IurgurIIo don sus, Ia Roman, Ia NoamJu, Ia
EoIozonI, Ia Socoav zI Ia CornuJI, do o da oamonIIor r
banI. NumaI chIrIa Iz IIIo, co zI acoo cu suIaI, dund
InII domnIa chIrIgIIIor, aoI, cu vromoa, scoIo do Ia acoI
oamonI.
Iar IoI InIru acosIaz an ?240 arIaI-au Dumnodzou grou
bnaI asura crozIInIIor, onIru muIIo caIoII zI rdoIogIIo
noasIro. Fr IIs do uIno co ora, au muncaI zI IuII oamonI
ro suIu munIo, Ia JInuIuI NoamJuIuI zI Ia Socoav. Co
curund z-au InIorsu sInJIa sa munIa zI no-au IrImIs Iar
IInIzIo do cIr acoIo hIorI sIbaIocI. Dar s srIos oamonII.
CosIanIIn-vod, ocIor IuI NocuIaI-vod, du co I-au
56
mazIIII IurcII zI I-au dus In TarIgrad, n-au IInII anuI mazII
zI Iar au IozII domnu In Tara MunIonoasc Ia vIoaI ?240.
C aIunco IoI ora PoarIa noazdzaI, zI s-au IumIaI do-u
cdzuI un vozIr, do-I dzIco ToaI-aza, rIoIon IuI CosIan-
IIn-vod zI duzman IuI MIhaI-vod. DocI cum au cdzuI
acoI ToaIu-aza vozIr, au zI uruI boIorII munIonI ro MIhaI-
vod Ia acoIa, zIIInd c I-I norIoIon, onIru muIIo suorI co
Io aco MIhaI-vod zI Io sIrIc obIcoIurIIo, ca zI cund au osI
In MoIdova, zI Io Io maro sumo do banI. DocI vozIrIuI I-au zI
mazIIII, zI IrImIsos s-I IaIo zI cauI. NumaI nIzIo rIoIonI
a IuI MIhaI-vod au agIunsu do-au daI zIIro ImrJIoI, zI
azo au scaI. $I I-au adus In TarIgrad vIu zI I-au InchIs.
Dar ro acoI rIoIon groc, anumo VonIIura, co-au daI zIIro
ImrJIoI onIru MIhaI-vod, obIIcIndu-I vozIrIuI, I-au IIoI
cauI. $I IoI n-ar hI scaI zI MIhaI-vod, c IrImIsoso
vozIrIuI do vonIs cuJIva boIorI dIn Tara MunIonoasc do-I
uruo. NumaI norocIroa IuI aIuIa au osI, c s-au IumIaI
do s-au mazIIII zI vozIrIuI. Dar numaI 4 dzIIo do-ar hI maI
IrII vozIrIuI, ora baraIamuI, zI aIunco ar hI IorII zI oI.
NumaI vrund Dumnodzou, au IozII do Ia InchIsoaro doodaI.
CosIanIIn-vod, domnuI munIonosc, vIInd In EucurozII,
s-au azdzaI cu bun aco do cIr IoJI boIorII zI Io-au daI
IoaIo In muna Ior s chIvornIsasc. $I IrIo IoI cu IInIzIo,
nu ca Ia IaI-su, NocuIaI-vod, co InIr-aII chI, oarIo cu
bun ImbIundzIro do cIr domnIo.
ScrIs-au CosIanIIn-vod Ia vr-su OIIgorIo-vod, domnuI
MoIdovII, ca s-I cauIo o aI dI boIorIu dIn MoIdova, s-I
Iogodoasc, ca s-I hIo doamn. DocI OrIgorIo-vod cu maro
bucurIo au rIImII zI corcund au aIaI o cucoan, aI ocIoar
a IuI CosIanIIn RusoI voI-vornIc, oarIo rumoas zI InJoIoa-
I, anumo CaIorIna, zI do bun noam zI IudaI. $I au cuI
Iogodn zI au IrImIs-o maI ro urm cu rInJII sI zI cu
57
aIJI boIorI, rudonII a oI, Iocma Ia EucurozII. $I au cuI
maro zI rumoas nunI domnoasc. La anuI ?241 noIovrIo
12 au osI nunIa. Du acoasIa au scrIs CosIanIIn-vod cu
maro muIJmII Ia OrIgorIo-vod do sIu]ba co I-au cuI.
MIhaI-vod, schImbundu-s vozIrIuI, zodo cu aco Ia TarI-
grad zI oarocum zI can cu ndo]do do Iaud asura munIonI-
Ior, cund zI un ardzu vIcIoan, dzIcund c-I do Ia nIzIo
boIorI munIonI. DocI vozIrIuI au IrImIs s vIo boIorII, s sIo
aJ cu dunsuI. Iar oI audzInd, au zI ugII, unII In Tara
Unguroasc, aIJII In MoIdova, vdzund c-I choam Ia
PoarI. $I au daIu zIIro Ia TarIgrad cum IoaI Jara s-au
IncrcaI, audzInd do MIhaI-vod c Iar II s vIo domnu.
Iar ImrJIa audzInd, s-au munIoI zI au cuI ro MIhaI-
vod surgun Ia MIIdIII, rocum va arIa maI naInIo vro-
moa. $I au choIIuII aIunco CosIanIIn-vod Ia PoarI 1000
ungI, ca s omoaro o MIhaI-vod. $I IurcII banI au IuaI
zI nu I-au omoruI
1
.
ToI InIru acosIu an IndomnaIu-s-au OrIgorIo-vod anumo
c morgo Ia rImbIaro Ia PrIgoronI, Ia vornIcuI Ioan NIcuIco,
zI Ia RugInoasa, Ia haImanuI SIurdzo. Iar do Ia PrIgoronI
au IrocuI Ia Roman, do Ia Roman Ia mnsIIroa NoamJuI.
$I au scos Icoana don mnsIIro z-au JInuI-o sungur OrIgo-
rIo-vod cu muna IuI. $I s-au InchInaI oarIo rumos, cuI
s mora zI OrIgorIo-vod zI IurcII caro ora cu OIIgorIo-
vod. $I cIugrII do Ia mnsIIro dzuco c nu s-au InchInaI
aco sunI Icoan ca aIunco nIcIodaI, azo rumos ca aIunco.
$I do acoIo, Ia EaIo zI Ia ScuI, aoI Ia SIaIIna zI Ia DragomIr-
na zI Ia Socoav. $I au umbIaI rIn coIaIoa SocovII do-au
vdzuI-o. AoI Ia PobraIa zI aoI Ia PzcanI zI Ia RugInoasa,
aoI s-au ogoruI In IazI. Azo InIr-o sImun au umbIaI
1
UIIImoIo dou razo sunI scrIso do NocuIco.
58
do-au vdzuI IoaIo mnsIIrIIo zI IocurIIo zI saIoIo boIorozII,
ca s zIIo cIno cum s JIno. Mcar c coI rozII zI noagIunzI
do mInIo huIIo, dar acoa rImbIaro ora do maro Iaud zI
oIos. C oaIo-I do-ar I maI zbovII covaz InIr-acosI an
cu domnIa, ar I arIaI mII cu mnsIIrIIo zI cu casoIo
boIorozII. C au sIrunsu cu crJI ro IoJI IgumonII do ro Ia
mnsIIrI Ia EoboIoadz, do Io-au cuI cuIaro do cuIo
mozII au zI cIno Io sIunoscu mozIIIo. $I au daI oronc s
nu-I zIIo c Io sunI mozIIIo InchInaIo o Ia boIorI, co s zI Io
sIunoasc oI. $I au daI acoI Izvod Ia voI-IogoI, s Io
oarIo do grI]. $I II s adovorIo c Io va uno Ia o caIo zI
ro mnsIIrI zI ro saIoIo Ior.
Pn acmu, In aI zosoIo an a domnIoI IuI OrIgorIo-vod,
In Tara MoscuIuI osIo aco, zI JIno samodor]avIa ImrJIoI
o nooaI do raIo a IuI PoIru AIoxIovIcI ImraI, anumo
Anna, IIca IuI Ioan ImraI.
Dosro IozI, IarzI aco. SIIIo AvgusI craIu, n ora vIu,
vdzundu-so bIrun, ca s-I coronoasc IozII ocIoruI, s
Io craIu In IocuI IuI. Co IozII n-au rIImII, mcar c muIIo
gIuruInJ Io adovorIo craIuI IozIIor, dar Jara n-au vruI.
MurII-au zI cuJIva domnI IozozII InIr-acozII 6 anI a domnIoI
IuI OrIgorIo-vod, IoI caoIoIo coIo vosIIIo zI IusaIru haImanII
IozozII. DocI craIuI Inc, dac au vdzuI c nu rIImoscu IozII
s-I coronoasc ocIoruI In IocuI IuI, nIcI oI n-au vruI s uIo
haImanI. $I sodo zI acmu oasIoa Iozasc r haImanI, numaI
un romonIarIu, do oarI do grI] ozIIIor, anumo PonIIovschII.
Iar In cursuI anIIor ?241, In Iuna IuI dochomvrIo In 23 do
dzIIo, murII-au zI acosI craIu Iozosc, anumo AvgusI, In Iurgu
In Varzav. Co s-a maI aco, va arIa vromoa vIIIoaro.
TrocuI-au zI un soI maro Iozoscu Ia PoarI, dar nu rIn
IozI, co do Ia HoIIn au morsu droIu ro PruI. $I I-au
IrImIs OrIgorIo-vod conac zI boIorI InIru InIImInaro-I Ia
59
ToJora, dzIcund acoI soI c morgo onIru InIomoIoIuI cII
Ia PoarI, IInd ImrJIo noao. $I numaI rosIo Iarn au
zbovII, Iar do rImvar Iar s-au InIorsu InaoI zI Iar ro
PruI au morsu. $I I-au IrImIs OrIgorIo-vod conac cu SanduI
SIurdzo haImanuI. NumaI acmu craIuI murIs, cund s-au
InIorsu soIuI.
Dosro orsI, ImrJIa TarIgraduIuI IoI Inc au oasIo,
onIru acoIo IurgurI co Io Iuas maI naInIo, cund s bIo
orsII cu MorIoIz. Acmu PorsuI do MorIoIz s-au munIuII,
cu moscaIII s-au ImcaI, Iar cu IurcII Inc IoI nu s-au
azdzaI. Co IoaIo co s-or maI Iucra do acmu InaInIo vromoa
vIIIoaro va arIa.
ToI InIru acosIaz an ora muIJI oamonI don Tara
Rumunoasc zI dIn MoIdova sIrunzI Ia MIIcov. $I cundu ora
novoI dIncoaco, oI ugIo dIncoIo Ia munIonI, Iar cund ora
novoI dIncoIo Ia munIonI, oI Iroco dIncoaco. ToI azo umbIa,
cu vIcIozug. Iar OrIgorIo-vod au IrImIs ro Enacho aga,
ocIoruI IuI CosIanIIn haIman, Iaz do oIIuI IuI, cu muIJI
sIu]IIorI, ucund vosIo c morgo In gIos Ia vdrrII. $I azo
InIr-o dzI, r vosIo I-au IovII zI I-au rInsu ro IoJI. $I
rdIcundu-I do acoIo, I-au adus In IazI, do I-au azdzaI, ca
Ia vroo 2.000 oamonI. DocI IInd aIunco do cu Ioamn rIg,
muIJI coII zI oamonI boInavI au murII o drum do oamo zI
do rIg. $I du co I-au adus In IazI, muIJI ugIo. $I IrImIIo
OrIgorIo-vod do-I rIndo zI-I da ro uIIJ, ca s-I sarIo s
nu ug, avund gundu ca s ac IazII maro, rocum au
dzIs c sunI EucurozIII In Tara MunIonoasc. $I muIIu
grou au Iras bo]onarII rosIo Iarn, c cdzus o Iarn ro
maro zI gro. Do Ia 6 dzIIo a IuI dochomvrIo s-au IncouI zI
au JInuI n` Ia 20 do dzIIo a IuI marIu, IoI cu omI, Iar zI
n-n SoIuI OhoorghIo IoI rIg au osI. $I surzIs oamonII
nIroJoIo, do agIunsoso sIoguI do un 10 sau 12 IoI, zI Inc
60
nu s gsIo. PorII-au muIIo vIIo a IcuIIorIIor, Iar azoz a
bo]onarIIor au IorII maI doIoI, IInd nIzIo oamonI noazdzaJI.
Iar cund au osI In Iuna IuI arII In 13 dzIIo, In anuI
?241, au zI sosII vosIo do Ia IordzImanuI Ia raIo-su, Ia
OrIgorIo-vod, rocum ImrJIa au ImbrcaI ro cIchIhIIo
IuI cu cIano, ca s s muIo cu domnIa In Tara Rumunoasc,
zI CosIanIIn-vod, domnuI munIonoscu, s vIo cu domnIa
aIco In MoIdova. $I cum I-au nomorII acoa vosIo, au zI
rodzII ro Enacho aga In Tara MunIonoasc, ca s auco
scaonuI zI banII hurIIIIor, InJoIogund c au osI scos acoIo
hurIII ro Jar. ToI onIru IcomIo n-au maI azIoIaI ca s-I
vIo Iurcu ag do Ia PoarI, cum au azIoIaI vr-su CosIan-
IIn-vod. $I rmzIJIIo do aIco au IncouI a sIrungo Iaro,
Iar bo]onarIIor Io-au daI voIo s s duc Iar Ia urm, Ia
FoczanI. DocI bIoJII oamonI, sracII, cum au audzII acoa
voIo, cum au zI urcos carII cum au uIuI, unII numaI cu
crozna zI cu coIII In braJ, ca vaI do oI. EogaI bIsIm zI
IacrmI vrsa asura acoIuI Enacho aga, co Io cus acoa
sIrmuIaro, zI asura coIor co-ar I daI, acoI saI! $I cuI au
agIunsu Ia margIno, nomIc n-au zbovII, co-au zI IrocuI In
Tara Rumunoasc. C OrIgorIo-vod
1
IndoadIns II sIobodzI-
s, ca s Iroac In Jara IuI, vdzund c s duco zI oI acoIo
domnu. $I au us cImcamI In IozI, anumo ro CosIanIIn
CosIacho voI-IogoI zI ro CosIanIIn RusoI voI-vornIc, socruI
IuI CosIanIIn-vod. $I Inc IurcuI do Ia PoarI IoI nu vonIs,
nIcI Ia OrIgorIo-vod, nIcI Ia CosIanIIn-vod. Lucru do mIraI
onIru OrIgorIo-vod, om grabnIc Ia socoIoaIa IuI, a-z
scornI sIngur In Jar c nu-I domnu. Nu s Iomo c-z va
aduco vro rImo]dIo cauIuI su zI JruI, IInd oI ImIzmuIuII
zI cu IIaruI. Co acosIo aduco co grab zI mundroJo!
1
AdugaI do mIno.
6l
Iar du co-au IrocuI ? dzIIo, Ia sImuna sosII-au zI
caogIIar-chIhaIos a ImraIuIuI do Ia TarIgrad, cu cIan,
Ia OrIgorIo-vod, s marg s Io domnu In Tara Rumunoas-
c, zI CosIanIIn-vod, domnuI munIonoscu, s vIo aIco In
MoIdova. DocI OrIgorIo-vod I-au IozII InaInIo cu aIaIu zI
cu IoJI boIorII Ia VaIoa Adunc. $I Imrounundu-s acoIo,
au vonII n Ia IazI, zI au coIII ormanuI In DIvan zI I-au
us cIanuI In saIo. Ins boIorII n-au morsu s-I sruIo
muna, noIInd domnu aIco, co numaI cIr Iurcu s-au InchI-
naI, du co I-au coIII ormanuI. $I IozInd OrIgorIo-vod
don DIvan, au InIraI In casoIo dInIonIru doroun cu caogI-
bazo, IurcuI. $I acoIo s-au ImroonaI zI boIorII coI maro cu
IurcuI, muIJmInd ImrJIoI.
Iar a IroIa dzI au ornII ro caogI-bazo, IurcuI, zI cu
IoI agrIucuI co-au osI maI grou ro EurIad. Iar OrIgorIo-
vod, IunI, In dzIoa do SoII OhoorghI, s-au ornII dIn IazI
ro Ia TurguI Frumos, ro SIroI, cu do IoaIo co I-au IrobuII
Ia IoaIo conacoIo, n` Ia FoczanI, zI au IrocuI In coo arIo
Ia gazd. AzI]doro zI CosIanIIn-vod s-au rdIcaI dIn
EucurozII zI au IrocuI In coasIa arIo Ia gazd, IoI InIr-o
dzI IunI, arII 30 dzIIo.
Iar doamna Ruxandra, muma IuI OrIgorIo-vod, au
morsu In gazd osobI Ia o mnsIIro a socru-su, a IuI
OrIgorazco OhIca-vod bIrunuI. DocI CosIanIIn-vod au
morsu do s-au ImroonaI cu mIuzo-sa, cu doamna Ruxan-
dra. AzI]doro zI OrIgorIo-vod, zIIInd do CosIanIIn-vod,
au morsu zI oI Ia gazda maIc-sa, zI acoIo s-au ImroonaI
domnII amundoI. AoI a doa dzI au morsu zI unuI Ia aIIuI,
do-au vorovII co Io-au IrobuII do IoaIo. AoI au cuI zI
DIvan, cInoz In Jara IuI. AoI gIoI, In dzua do Isas, maIu
In 3 dzIIo, au urcosu cInoz cIr scaonu-z. DomnII-au
OrIgorIo-vod Tara MoIdovII 6 anI zI ? IunI.
62
Era acosIu domnu OrIgorIo-vod Ia sIaI mIc zI suJIro,
Ia aJ uscaI. NumaI ora cu Ioano, aIuIa cuI Ia unoIo s
arIa ro harnIc, bun zI vrodnIc, mIIosIIv zI rbdIorIu. $I
In vIIaJa IuI ora IoI cu moso marI, cu cunIrI zI cu oIIurI do
oIIurI do muzIcI In IoaIo dzIIoIo. Pro do avo vro Iroab
maro, s nu Ias Ia cumu, ca s ac vosoIII cu naIurI zI cu
cunIoco hagImozII zI cu muIJI oIIovanI mscrIcI. $I ro
boIorI IoIdouna II oIIo s Io cu dunsuI Ia rImbIrI. $I
dac IozIo Ia cumu, ora ro Iascav zI darnIc.
Iar ro uno IocurI I s arIa IucrurIIo do bIsImcIuno.
C s oIrIvIo unor boIorI, soInIcI aI IuI, carI-I avo, 2 grocI
zI un moIdovan, anumo CosIanIIn PsIoI haIman zI cu IIu-
sou Enacho aga, IazI do noamuI Ior, oamonI IIranI zI curvarI,
Iar dIn moIdovonI avo ro SanduI SIurdzo haImanuI, om
vIcIoan zI InchIs Ia InIma IuI zI Iacom. AcosIa Indomna ro
OrIgorIo-vod IoI Ia IuaI, zI ro IoJ boIorII moIdovonI II
srcIo zI-I dorIa do cIr mIIa domnoasc, ca s Io
numaI oI runIo zI do cInsIo. Caro aIo a SIurdzII, Irocundu-s
Ia OrIgorIo-vod, muIIo bunIJI a domnuIuI InIunoca zI Io
sIrIca. SIInsoso mazIIII zI Jara zI mnsIIrIIo doIoI, cu obIcoIoIo
co gsIs In Jar, scoas do aIJI domnI, maI naInIo do dunsuI.
$I acoo domnI, do Io zI scornIs, Io JIno cuIo un an, doI zI Io
rsIo. Iar OrIgorIo-vod, aIundu-Io In Jar, IoaIo Io
grmdIs Ia un Ioc. $I scoIo vcrII, hurIII groIo, vdrrII,
dosoIIn, cIvorIurI maro. InIr-un an au scos zI ro JIganI
hurIII groIo. Scos-au o daI zI ro rooJI un bIr, co-I dzIco
mucaro, do agIungo o rooI, cuI do srac, IroI gaIbonI, Iar
ro coI maI runIo zI 8 gaIbonI I-au agIuns. DonIru caro nu
uJIn bIsIm I-au rmas. $I nomruI rdIcIur nu co.
Lua sumo maro do banI In IoJI anII domnII IuI do Ia sraca do
Jar, ca Ia 1.500 zI maI bIno ungI do banI ro an, do au
rmas mazIIII zI Jara sIunzI don saIuI acosIor IroI boIorI.
63
InIr-un rund IorIas OrIgorIo-vod ro mazIII zI ro mnsIIrI
do da]do zI au InvJaI ro SIurdzo s ac IsIsoc do InIrIIur.
Iar SIurdzII noIcundu-I acoasI mII do IorIaro mazIIIIor, ca
un Iacom do Iro au cuI un IsIsoc zI au us numaI gIumIaIo
do mazIII, Iar o gIumIaIo I-au daI Ia JrnIo, onIru ca s
ac vra]b In mazIII. $I azo cu acosI mI]Ioc cund vra]b
InIro mazIII, s-au munIoI OrIgorIo-vod zI au ruIu IsIsocuI.
$I au InIunocaI SIurdzo acoasI bun aI zI mII domnoasc
asura mazIIIIor, ca s nu s-IndroIodzo, s Io IoI sracI, s
oaI a Io curIndo mozIIIo zI ocInoIo zI a uno numo ru
domnuIuI. $I azo II sIuIo zI-I urIa oI, c cuI s cdo s do
oI II Iua, zI cuI s cdo s-I IoI oI II da.
Era acosIu domnu zI curvar. MuIIo JIIIorI oIo marI JIno
zI aoI Io IndzsIra zI Io mrIIa, cu haIno, cu odoar, ca ro
nIzIo oIo do boIor. NumaI nu s amosIoca Ia oIo do cas
maro, co do coIonII maI do gIos. $I avo doamn zI cuconI,
zI nu s ruzIna, do-z co casa do ocar un om maro ca
acosIa. Procum zI oamonII IuI, CosIanIIn haIman cu IIu-
sou Enacho aga, azI]doro co, Inc zI maI muIIo. $I aIJI
grocI a IuI, IoJI. $I Ia IoaIo ora dosrunaI. CurIoa IuI oIIo
s Io IoI ImbrcaI. Pro nImo dIn boIorI s nu-I audz
]IuIndu-s c-I scaI sau oIocIndu-s c sunI IImurIIo
groIo zI nu s-au cuI roadoIo, c s oarIo munIo, zI Ia
munIo ora oarIo grabnIc. $I nIcI soInIcII IuI nu-I IndrznIo,
cundu ora munIos. Dar s InIorco curundu.
La gIudocaI II ro c gIudoc oarIo bIno, zI cumu-I
ro, azo rmuno. $I ro urm, dozI vodo c au grozII, nu
InIorco, co, azo dundu carIo do rmas, rmuno, cuI do Ia o
vromo rsIs oamonII a maI vonI Ia DIvan. Do ora vroun
Jran IngrouIoI Ia bIr, nu-I maI scdo, co azo da n-IsIovIo
IoI co avo. Da sumo maro do banI Ia PoarI zI IurcIIor agI
co vInIo do Ia PoarI cu IrobI. CruIa ora s-I do o ung do
64
banI II da cIncI, zoso, IoI ca s-I Iaudo Ia PoarI, Iar do
sracII JruI nu-I ora mII. Do s cIInIIo n-aar don
Iurgu sau n` Ia vroun boIor, IoI cu cruJa coa do curIo
du dunsuI. C rosIo IoI coasuI bo orI vIn cu oIIn orI
vuIc. $I IncoIro morgo, IoI cu gIoaI, ca doao, IroI suIo do
sIu]IIorI, zI aIJII s Io cu dunsuI. Cu uzca da ro bIno.
OrocI muIJI adusoso In Jar, do munca Ioo IoI dIn vIsIorIo.
$I cuIo dIrogIorII Ia margIno, IoI grocI Io JIno, Iar boIorII
do Jar ora numaI cu numoIo, c Ia nomIc nu-I maI InIroba.
NumaI cu saIuI acoIor IroI boIorI, co vro s ac co. Dar
avo zI Irocoro maro Ia PoarI, cuI ro IurcII baIgII dIn Jar
oarIo-I Inrunas, zI s Iomo do dunsuI, do nu uIo aco
zaI oamonIIor InIru nomIca. PocIu dzIco c OrIgorIo-vod,
rocumu-I ora Iroa, do-ar I avuI nIscaI oamonI cu rIca IuI
Dumnodzou ro Iung dunsuI soInIcI, ar I osI do mIraro
zI do omonIro OrIgorIo-vod In domnII coI do runIo zI do
Iaud, Iar nu cu coI do huI.
Iar cund au IrocuI dIn MoIdova In Tara Rumunoasc,
muIJI ocIorI do boIorI don moIdovonI au IuaI cu dunsuI, do
I-au dus Ia munIonI, dzIcund c I-s dragI moIdovonII zI va
s-z ac oman. Co va maI aco, vromoa vIIIoaro va arIa.
Iar acmu, Isund IsIorIa IuI OrIgorIo-vod, vonIm cu runduI
Ia IsIorIa IuI CosIanIIn-vod, co-au vonII In MoIdova.
65
Cap. XXIII
DOMNIA LUI CONSTANTIN-ODA, FIIUL LUI
NECULAI-ODA MAROCORDAT, LEATO 724l MAI 7
Du co-au urcos CosIandIn-vod do Ia FoczanI, vonII-au
IoaI boIorImoa zI mazIIII TruI MoIdovII Imroun cu dunsuI
dIn conac In conac, cu aco zI cu cInsIo zI cu muII gIoaI.
$I agIungund aroao do scaon, IozIIu-I-au InaInIo caImacamII
cu IoJI boIorII zI sIu]IIorII zI cu aIJI orzonI Iocma Ia VaIoa
Adunc, do s-au ImroonaI du obIcoIu, aducundu-I cu
rumoas oIIIIo n` Ia SoIuI NIcoIaIo, undo I-au InIImInaI
mIIrooIIIuI JruI chIr AnIonIo cu aIJI oIscoI zI cu IoI
cIIrosuI bosorIcII. $I InIrund In bosorIc, I-au bIagosIovII
sro domnIa MoIdovII, zI IozInd dIn bosorIc cu IoI sonaIuI,
au InIraI In curJIIo domnozII zI au zdzuI In scaon.
Iar a IroIa dzI, du co s-au azdzaI In scaon, boIorII-au
ro acozII boIorI carI-I scrIu maI gIos. Pus-au ro CosIanIIn
CosIacho IogoI IarzI voI-IogoI, ro SanduI SIurdzo, co
ora haIman, I-au us vornIc maro do Tara do OIos, ro
Iordacho CanIacuzIno DoIoanuI voI-vornIc do Tara do Sus,
ro CosIanIIn RusoI vornIcuI, co ora socru domnuIuI, I-au
us haIman, ro MIhIacho RusoI, co ora vr rImaro cu
domnuI, I-au us osIoInIc maro, ro Androoz RusoI saIar
maro, ro Iordacho CanIacuzIno PzcanuI ban maro, ro
Iordacho RusoI CIIIbIuI harnIc maro, ro Toador PIadI
66
ConeIonIin MocrocorJoI
67
voI-vIsIornIc zI ro Ioan Eogdan voI-sIoInIc, ro...,
1
ocIoruI
IuI Iordacho suIgorIuI, voI-comIs. AcozIo ora boIorII IuI CosIan-
IIn-vod dInIuI. Ins nu IoJI du orunduIaIa Ior, cum s
cdo, s-au us, co maI muIJI du mII. FIInd domnuI Iunr
zI nozIIInd runduI JruI, au aucaI unII cu drI Ia musaII.
$I azdzundu-s acosIo boIorII, au IsaI domnuI vIsIorIa zI
chovornIsaIa JruI In sama boIorIIor, s chIvornIsasc oI cum
or zII novoIIo JruI, du obIcoIuI vochIu, cum au osI maI
InIuIu, nu cum ora Ia OrIgorIo-vod, s chIvornIsasc numaI
SanduI SIurdzo cu doI grocI, co au IsaI In sama IuIuror. Co
ro cuI a JIno va arIa vromoa vIIIoaro. VonII-au zI cu acosI
domnu zI maI muIJI grocI docuI Ia OrIgorIo-vod.
AIunco Ia domnIa noao, Ia banII sIoaguIuI, gsIndu boIorII
hurIIIIo gaIa do Ia OrIgorIo-vod, scos-au hurIII runIo do 4
ughI, mI]IocuI do 3 ughI zI do 2, coada do un ughI, r
nzII. Iar aoI du acoasIa scos-au ro Jar cIvorIurI.
Iar Ia dIvanurI, orIcum s ro c s rIcoI maI bInI
docuI OIIgorI-vod a gIudoca, s IsIIo s s uI zI ImoIrIva
boIorIIor, undo socoIo c gIudoc sIrumbu boIorII. $I-n IoaIo
dImonoJIIo avo obIcoI do choma boIorII dI Io da cao, zI nu
numaI coIor cu boIorII marI, co zI Ia o sam dI boIorI mazIII.
CarI au osI boIorI marI II choma dI Io da cao, Io arIa
oIIIIc dI cInsIo marI. Dar azo, In scurI vromI, IsIo 2, 3
IunI, zI nscu zavIsIIo zI IcomIo, du cum II obIcoIuI IumII
acozIIo. C dIn boIorII nozIrI, dIn moIdovonI, Incour unII
a s III cu-mbunIurI InIro grocI, a arIa drumurI zI cII
dI ruIJ, cu co ar Iua banI maI muIJI dIn Jar. $I sIrIcar
IogIura zI bIsImuI co cus OIIgorI-vod mII boIorIIor,
dI da dIsoIIn dIn dzocI sIuI un Iou, Iar acmu cur dI
dar JrnozII, do dzocI sIuI 22 oIronIcI zI cIvorIurI I
1
Loc goI In manuscrIso.
68
Jar IoI odaI. Iar dI Ioamn au scos vcrII zI vdrrII
IoI odaI, zI dI Iarn cIvorIurI zI hurIII, Iar dI rImvar
ogonrII zI conIJI, cuII 8 oIronIcI dI vII, ca zI vcrIIuI.
AcosIo IoaII novoI InIr-un an Io-au IuaI. $I-ncou obIcoI, ca
zI Ia OIIgorI-vod, do nu maI InIroba ro aIJI boIorI dI Jar.
NumaI c-un moIdovan zI cu grocII s sIuIo, anumI ToadIr
PIadI voI-vIsIornIc, dI co cum II ora voIa. $I s-Invr]bIr zI
domnII oarII IarI, IInd vorI rImarI. C umbIa CosIanIIn-
vod s scoaI o OIIgorI-vod dIn domnIo, dIn Tara Romunoas-
c, s marg Iar CosIanIIn-vod In IocuI IuI OIIgorIo-vod In
Tara Romunoasc, zI aIco In MoIdova s uI o vr-suu,
MIhIachI osIoInIcuI, domnu In IocuI IuI. Iar OrIgorIo-vod,
sImJInd aIIIo IuI CosIanIIn-vod co umbIa, sIIIo s scoaI I
CosIanIIn-vod zI s uI I MIhaI-vod domnu In IocuI IuI
CosIanIIn-vod. C MIhaI-vod, du co I s-au IInII un an,
I-au scos dIn surgunIo. $Ido In TarIgrad Ia casa IuI. NumaI oI
nu s ro Irgo In MoIdova, vdzund c s sdosc domnII
amundoI, socoIIndu ca doar a auca domnIa In Tara
Romunoasc. VaI do acosIo 2 JrI crozIIno, cu acozII domnI
sIrInI! Co dI amar dI banI dau onIru vr]bIIo coII IIcIIo a
Ior! PIadI Toador voI-vIsIornIc, IInd nooI IuI MIhaI-vod
zI cu aIuIo rudI, II ro bIno dI acosII vorbI c sunI InIro
domnI zI maI muII Indomna Ia ]acurI zI Ia vr]bI. Fcundu-s
rIoIIn domnuIuI, zI nIcunoscundu-I, domnuI gundIo c-I osII
rIoIIn. Dar oI aIIoIo socoIo In InIma IuI, ca doar s-ar sargI
Jara zI s s-aud Ia PoarI, s-z do domnuI In ca, s vII
MIhaI-vod domnu, IIndu-I unchIu. $I ora cu do oJI,
arIundu-s cIr boIorI c-s vInovaJI grocII.
OrocI, rcum s-au scrIs c ora muIJI, oI IoaII boIorIIIo zI
urcIbIoIo zI vmzIIIo coII dI I margInI, cu agonIsII, IoI
oI Io curInsos do Io-au IuaI, Iar boIorII dI Jar nu uIo
Inco Ia nImIc. $I IoJI avo IoI marI do Ia vIsIorII, zI vo
69
dzocI JIIIorI mrIIaII a IIunI-su, brbaJII Ior IoI cu Ioo zI
cu boIorII. Era azI]doro un raIo a IuI, anumI IancuI boIzado,
cu marI choIIuIaI, c avo cuIo 10, 15 IoI Ioa o dzI, r
aIIoII. $I mazIoh-sa IarzI cu marI choIIuIaI, c avo gro
cas, cu muIII roabI, dI II Imbrca zI II mrIIa, IoI cu
choIIuIaIa JrII, zI osbII zI Ioa o dzI 15 IoI
1
.
$I IumIundu-s do ora vra]b InIro IozI cu moscaIII,
vIno muIJI IurcI Ia HoIIn zI Ia domnu, zI IuIuror Io da
darurI cuI nu II s cdo, orI cu Iroab, orI r Iroab.
Mcar c zI OrIgorIo-vod da Ia IurcI muII zI cus obIcou
muII, nu ca aIJI domnI, oI da maI InaInIo, Iar acosIa da
IndoII dI cum da OIIgorIo-vod, carI Dumnodzu zIII co dI
grou ora I Jar, IoI ca s-I Iaudo IurcII Ia PoarI, c-I
bun, ca s-aucI IarzI domnIa Ia munIonI.
MaI dInaInII vromo, aIJI domnI, cund vInIo un ag ro
marI, dI-I da un ovodnIc zI o ung do banI, muII do,
Iar Ia coIoIanJI maI dI gIos Io da cuIo un osIav, zI unora zI
cuII un acIaz, zI aIIora cuIo o suI do IoI, cuII o suI cIndzcI.
Iar muIJI banI da numaI carI vIno cu Iroab Ia dunsuI, Iar
caro Iroco, nu Io da nImIc. $I boIorII moIdovonI IoIdoauna
morgo Ia PoarI, dI ]IuIo novoIIo zI Iua sama caIchIhIIor,
zI nu s co nIcI a aIra arIo
2
choIIuIaI cuI s aco acmu.
AgIuns-au osund o bIaIa MoIdov, c IoI Io dzuco c
nu s maI saIur dI domnI, Iar acmu, do cund au sIIuI
domnI sIrInI, Io agIungo, do nu II vIno zI aIIu amar zI
maI cumIII. NumaI cum a hI mIIa IuI Dumnodzu, Ia
aIuIa au rmas, Iar aII uIInJ nu maI osII, c boIorII Ia
PoarI nu vor s marg, c nu-I Ias domnII
3
. CaIchIhIIo
IInd grocI, cuI dzuc c-au choIIuII, aIuIa Io dau, zI n-arI
1
UIIImoIo oI cuvInIo sunI scrIso do NocuIco.
2
AcosI cuvunI osIo adugaI do NocuIco.
3
UIIIma roozIJIo osIo scrIs do cronIcar.
70
gur cInIva s II dzuc cova sau s II Io sama, co dzuc c
suII dI ungI zI mII au choIIuII. TurcII co vIn, IoI
boIacoas, coasornIcI dI aur, uzuI, caI cu zoII, cu raIurI,
suII do IoI, mII do ughI Io dau. 1.?00-1.800 do ungI do
banI s Iou dIn Jar acmu, Iar maI InaInII, Ia domnII IrocuJI,
maI muIIu dI 400-500 ungI nu s Iua. $I aIIoI dI Jar
ora, InIomoIoI, nu ca acmu. Oh, oh, oh! vaI, vaI, vaI dI
Jar! Co vromI cumIIIo au agIunsu zI Ia co cumn au
cdzuI! Doar Dumnodzu dI a acI mII, ro cum au cuI
cu IzraIIIIonII, cu MoIsoI roroc, do-au dIsIcaI Maroa RozIo.
Azo s ac zI cu IInI, srac Jar! La co obIcoIurI aI agIunsu,
ca s scaI dInIr-acosIo obIcoIurI surcaII!
DomnuI Inc, du co s-au crunIaI InIr-acosII IucrurI
carI am omonIIu maI sus, zI uzIIo z-au IncuIoI, zI hIroa zI
dIvanurIIo z-au schImbaI InIr-aIIu oI.
Iar Ia aI doIIo zI aI IrIIIo an a domnII IuI CosIanIIn-vod
scoIo cuII 2 vcrIIurI o IoI anuI zI hurIII zI zvorIurI muIJImo.
NumaI dIsoIIna I boIorI IarzI au IsaI-o maI I urm s hIo
dIn dzocI un Iou, ro cum ora zI Ia OIIgorIo-vod.
AzI]doro au cuI IosIamonI mnsIIrIIor, rouJIIor dI
Jar zI mazIIIIor, dI Io-au rdIcaI da]doa, s nu do nomIc.
$-au IncouI a arIa zI dragosII zI mII cIr mazIII z-a
rdIca cuIo covaz dIn vcrII, Iomundu-s ca s nu ug
In Tara MunIonoasc, Ia OIIgorII-vod. C OIIgorII-vod
IoI IrIImIIo Ia boIorI zI Ia mazIII, dI-I choma s vII In Tara
MunIonoasc, ca s do rIcInI c s sargI Jara, ca s
mazuIoasc o CosIandIn-vod
1
. ObIIcInd CosIandIn-vod
acosII IucrurI, au IncouI a sIbI o mazIII dIn drI, zI
boIorII a-I JIno maI bIno, onIru ca s nu ug, Iar I Jar
co uIo, IoI Iua. $I IrIImIIo Ia PoarI muIJImo dI banI, dI da
musaIIIor ImrIozII. $I s-au agIuns CosIanIIn-vod cu
1
AdugaI do mIno.
7l
IoaIo cIIonIIIo IurcI do o DunrI, dI-au uruI o OrIgorIo-
vod Ia PoarI. $I aIunco IInd un vIzIrIu nou, anumo
SmaII-azo, noavundu IrocIrI Ia PoarI, au IsrvII coI dInIun-
Iru Iarz domnIa IuI CosIanIIn-vod, s marg In Tara
MunIonoasc, c-au daI 1.400 ungI. Iar I OrIgorIo-vod
n-au uIuI s-I mazIIoasc, co I-au muIaI IarzI In MoIdova.
$I n-a s-azdza domnII In scaunI, s-au schImbaI zI acoIa
vIzIr. DocI, du co s-au azdzaI In scaunI, au zI-ncouI a
s sdI zI a s urI Ia PoarI unuI o aIIuI In vodoaI. C
CosIanIIn-vod, cum I-au vInII vosIo s marg domn Ia mun-
IonI, cum au zI zII do z-au cuI mrIurIo do Ia un cadou
do HoIIn, co s IumIas-aIunco Ia Ioz, zI do Ia boIorII caIma-
canI, cum c Io-au osIu bun zI n-au IuaI nImIc do Ia Jar.
Iar OIIgorI-vod, vIIndu o drum Incoaco, cum au InJoIos
do acoI Iucru, cum au rodzII cu scurb Ia caImacanI. $I
caImacanII vdzIndu azo, IndaI-au rodzII Jar Ia HoIIn,
Ia TIghIno, Ia Eaba Ia saraschoruI, do-au uruI Iaro o
CosIanIIn-vod, c I-au usIIII zI I-au ]ocuII, zI nImIc nu I-au
uIuI sIruca aIunco.
1
CarI maI I urm, vromI vIIIoaro, s-or
scrII Ia runduI su. Iar caIgI-bazo, carI vInIs InIuI s
schImbo domnII, n-au aucaI s marg Ia PoarI, co au
vInII aII caIgI-bazo dI Ia vIzIrIuI coI nou, dI I-au us In hor
zI I-au IuaI darurIIo co-I dIdos domnII, zI au adus aII
InnoIro domnIIor. $I au IuaI zI acosIa aIII ocIoanI. Era
bogaII conacI zI-nvIuIIurI In bIaIa Jar. $I muIundu-s
domnII, n-au vruI s s IumIno ca InIuI, co au zII zI au
IrocuI OrIgorIo-vod I SIroI zI CosIanIIn-vod o EurIad.
InIr-acozII 2 anI oI co au osI Ia CosIanIIn-vod, bIzugurI
n-au osI nIcI In uno, nIcI In sIuI, nIcI vundzaro In nImIc.
$I moarII In vIII Inc ora, dI muro vIIoIo, zI vcrII o vIIoIo
moarII Iua. NumaI Ia mazIIIa IuI vIIIo au rodII bInI.
1
UIIImoIo IroI razo sunI scrIso do NocuIco.
72
AcosI domnu CosIanIIn-vod ora un om ro mIc do sIaI,
zI Iur roasI, zI cuIIura IncrucIzoI, zI vorba IuI
InocaI. Dar Ia hIro ora naII, cu mundrIo vro s s-aroIo, dar
ora zI omIIonIc. Cazno, bII roIo Ia oamInI nu co, nIcI Ia
sIngo nu ora Iacom, zI rbdIor muII. II ora drag InvJIura,
corsundoJII dIn IoaII JrIIo sIrIno s aIb, ro sIIIIor
sro vozII, ca s zIII co s acI InIr-aIIo JrI, ca s
dobundoasc numI IudaI Ia PoarI. MIncIunIIo II ora ro
drag a II ascuIIa, numaI nu ora ro grabnIc a acI ru.
OIuruIo ro muII unora zI aIIora, dar Ia maI muIJI nu da
dInIr-acoII gIuruInJ. Era om dI-I InIorco zI aIJII.
Azo socoIoscu, acosIu domnu, dI n-ar hI avuI acoasI
cas gro a IIunI-su, cu muIJImo do muncI, zI s nu-I hI
osI gunduI cu Izm s scoaI I vru-su OrIgorIo-vod
dIn Tara MunIonoasc, n-ar hI osI aIuIa ]ac In Jar, c o
mnsIIrI zI ro oI II IorIas do da]do, zI s-ar hI omonII
numIIo IuI In numoIo domnIIor coIor bunI zI aIoz. NumaI
zavIsIIa IcomIII, onIru ca s marg Iar In Tara MunIonoas-
c, IInd aco Jar maI bogaI, zI s-z Izbundoasc InImII
asura vru-su, IuI OrIgorIo-vod, zI muII Indomnundu-I
zI mazIIh-sa, doamna IIunI-su, zI musaIII IuI IInd muIJI,
c nu s oI chIvornIsI InIr-acoasI Jar a MoIdovII, IInd
sIab, co sIa dI dzI, dI noaII asura IuI numaI s marg In
Tara MunIonoasc. $I azo au rmas cu nomuIJmIrI dIsro
Tara MoIdovII. Co maI ro urm morgundu, rocum va hI zI
acozIII JrI, vIInd Ia vursIa bIrunoJIIor, vromoa vIIIoaro va
arIa. C maI muIJI domnI dIn bunI s ac rI, Iar dIn rI
s s ac bunI, uJInI s aI.
S Ism dI acmu ro CosIanIIn-vod zI s scrIom dI coII
sIrIno co s-au cuI In 2 anI oI In dzuIIIo IuI. Du co-au
murII craIuI AvgusI, sIIuI-au IozII vo gIumIaII an Ia saI,
I cInI ar socoII s uI craI. DocI unII aIogo dInIro dunzII,
73
dIn cIncI domnI s uI craI o unuI, Iar aIJII dzuco s aduc
I LIzInschII do Ia ranJo], s-I uI craI, c osIo socru
craIuIuI ranJu]osc zI II gIuruIozII muIJImo do banI domnIIor
zI muIJImo dI IoI sIu]IIorIIor do cuJva anI IrocuJ, carIII s
choam zasIuga. SocoIo c Io-a I do oIos, c-a da oasII
agIuIor FranJozuI, dI or sIa ImoIrIva moscaIIIor z-a
NoamJuIuI, cund or vro s II sIruco voInIcIa, z-or avo agIuIor
zI o Turcu, c TurcuI osII Ia o IogIur cu FranJozuI. Iar
dI or unI dInIro dunzII, n-or avo agIuIor dI Ia nImI, zI I-or
sIruca moscaIII zI nomJII, cund n-or gundI oI, zI II-or sIrIca
voInIcIa. $I Ia acosI saI, s uI craI o LIzInschII, ora
IndomnIor IosI voIovoda ChIovschII, IInd vr rImaro cu
craIuI SInIsIav LIzInschII, zI cu IoI noamuI IuI PoIocozIII.
Iar aII sam do domnI IozozII s agIunsos cu moscaIII zI
cu nomJII zI Irgo s uI o FrodorIc, IcIoruI craIuIuI AvgusI.
$I dzuco c dInIro dunzII nu-I bInI, c-s sracI, zI do-or vro
s s scoaII asura Ior cInova, n-a avo cIno II agIuIa. Po
LIzInschII Iar nu-I bIno s-I uI, c FranJozuI osII dIarII, zI
MoscaIuI zI NoamJuI nu rIImozII, IInd rIoIIn TurcuIuI, zI
or vInI ozII moschIcozII zI ranJu]ozII z-or acI marI ru IarI
JrII. DocI sIundu azo muII Ia saI, ora zI soIuI nomJosc zI
soIuI moschIcosc acoIo Ia Varzav, zI sIruns muII oasII
Iozasc. Iar voIovoda IosI ChIovschII zI cu noamuI PoIocozIII
au scrIs I IaIn Ia craIuI ranJu]osc zI Ia LIzInschII z-au
adus I LIzInschII r vosIo In Iurgu Ia Varzav. $I numaI
InIr-o dzI nu I-au arIaI, Iar a doa dzI au zI IozII In vIdoaI,
zI au zI-ncouI a sIrIga PoIocozIII zI a I s InchIna IuI zI a
dzuco craI nou, craI nou, craI nou, vIvaI!, zI aIunco cu
IoJII In grab a s-InchIna zI a-I rIImI do craI. Iar soIuI
moschIcosc au IozII dIn Varzav z-au urcos asura LIIvII z-au
rodzuI Ia oasIoa moschIcoasc, c sIa gaIa In SmoIoanJca.
$I-ndaI-au zI IrocuI oasIoa, do-au InIraI In LIIva, Iar domnII
74
zI boIorII dIn LIIva au zI-ncouI a ugI dIn Varzav z-a
aIorga Ia oasIoa moschIcoasc z-a JIno cu moscaIII ImoIrIva
IuI LIzInschII. Iar domnII zI boIorII dIn Tara Lozasc,
vdzund c s dIsarII dI dunzII, s-au zI cuI In IrII rJI.
UnII aIorga Ia moscaII, Iar aIJII s-au daI In gIos, In roa]ma
HoIInuIuI, ndo]duInd c-or vInI IurcI s Io agIuIo, Iar o
sam do domnI zI cu craIuI LIzInschII s-au dus do-au InIraI
In coIaIoa DanJca, cu o sam do domnI IozozII, azIoIund s
II vII oasIo ranJu]asc InIr-agIuIorI. Dar moscaIII au umIuI
Tara Lozasc: unII au InIraI dI Ia SmoIoanJca, unII dI Ia
ChIov, unII dI Ia RIga, aIJII cu vas dI Ia Maro EaIIIc, zI s-au
dus Ia DanJca, zI s-au IuInII Ia DanJca cu cuIIva mII do
ranJo], zI I-au bIuI o ranJo]. AoI au morsu dzocI mII
dI moscaII Ia DanJca zI, aroIIndu-s dI coIaIo Ia oarI, au
zI arInsu dIn coIaII un Iagum, z-au IorII maI IoJ acoI moscaII.
Iar dIo acoo, vdzund moscaIII Iabra Ior, z-au zI gIaI
cu IomoI oasII InIomoIoI 40.000 z-au mors InIInsu Ia
OdanJca. $-au IncouI a baIo coIaIoa cu cumbaraII z-au
rmaI ro ru coIaIoa. Iar coI dIn coIaII s-au srIoI,
socoIIndu c n-or uIo s JII coIaIoa. Co-au cuIaI numaI a
acI onIurI dI acI zI a s-InchIna zI cu muIIu dar onIru
ozIIIo moschIcozII co orIs. $I domnII IozozII carI ora In
coIaII Inc s n-aIb nIcI o novoI dIsro moscaII, s marg
zI s s-InchIno craIuIuI FrodorIc. $I cu acoasI IocmaI au zI
dozchIs orJIIo, z-au InIraI moscaIII In coIaII. Iar craIuI
LIzInschII, maI InaInIo, cund s bIo, do ora IncungIuraI
OdanJca dI moscaII, au cuI mozIorzug c-un scar. C-au
mors acoI scar cu ozIo Ia acoIa ghInrar carI ora maI
marI o ozIIIo moschIcozII, z-au cuI ocaz dI Ia ghInrarIuI
LIs, carI ora maI maro o oasIoa moschIcoasc, ca s oaI
umbIa cu 2 oamonI o marI, s rInd ozIo, ca s-aduc
IoIdoauna ozIo ghInrarIuIuI LIs. $I crodzundu-I ghonra-
75
rIuI, I-au daI ocaz dI voInIcII a umbIa Ia ozIo. DocI craIuI
LocInschII s-au zI ImbrcaI In haIno roasII, Imroun cu
scarIuI, z-au zI urcos I a s rInd ozIo, cundu-s-a
rIndI ozIo, n-au IozII dIn sIr]IIo moschIcozII. $I IozInd
Ia margIno, Ia un saI, au zI nomorII nIzIo czacI dI donJI
umbIund onIru hran. Iar LIzInschII s-au zI suII o un
cuIor, cundu-s boInav. $-audzInd czacII gomund, nIcI
In cas n-au vruI s InIro, Iomundu-s do boII. Iar LIzInschII
au acuI cum au uIuI z-au morsu n-In hoIaruI rusosc
zI, agIungund In hoIaruI rusoscu, n-au uIuI s s maI
IInuIasc, co au cuIaI numaI a sunI. $I obIIcInd craIuI
rusosc, I-au zI IuaI Ia sIno In dragosII, zI do IoaII co-I
IrobuIo II da zI ca I un craI II JIno. NumaI In az sIa, ca
s nu scaI nIcI InIr-o arII, ccI osII coIogaIur NoamJuIuI
zI rIoIIn MoscaIuIuI. $I au rmas acoIo. Procum va maI I,
vromoa va arIa.
Iar moscaIII, du co au azdzaI OdanJca, au IsaI oasII
uJIn o margIno, do-or vInI nIscaI ranJo], s s oaI
ara. $I coo oasII s-au InIurnaI IarzI In Tara Lozasc
asura IozIIor. Po undI gso obuzurI IozozII, s IoI bIo zI-I
IoI bIruIo ro IozI.
AIunco s-au zI coboruI zI craIuI FrodorIc cu oasII dIn
SacsonIa, cu sazI ca Ia 30.000 ozIonI, Ia Varzav, Ia scaonuI
crII IozozII. Iar o oasIoa moschIcoasc, caoIo maI marI
ora acozII ghInrarI, anumI LIs zI Eoro zI ZagraJchII zI
Hosonburgu zI CoIuz MInuh zI MasurIIs zI Vo]bahu.
AcozIo ghInrarI ora cInIz cu obuzuI su, cuII 15.000-
20.000 dI moscaII Ia un obuz, osbII dI czacI zI do donJI zI
do sazI. Iar IozII, n` Ia o vromo, IoI umbIa dIn Ioc In
Ioc zI nu s-InchIna moscaIIIor, ndo]duInd ca doar Io-ar
vonI agIuIor dI Ia FranJo] zI do Ia IurcI. $I ro unII dIn Ioz
boJundu-I moscaIII, au IrocuI zI oIaIuI HoIInuIuI. Iar IurcII
76
nu Io da agIuIorI, ccI s bIo cu cazuIbazII, or nu s uIo
Incrodo cu IozII. Fr cuI au IrIImIs uJInI sahII zI un
soIIan Ia margIno, Ia HoIIn, do sIa dI az, s nu ac vun
mozIorzug HoIInuIuI. $I azo au sIIuI IucrurIIo amosIocaII
2 anI. $I vdzund IozII c n-au nIcI o nodo]do z-agIuIor nIcI
dI o arII, au IncouI a s-InchIna, n` s-au InchInaI IoJ
Ia craIuI FrodorIc, z-a-I rIImI craI. Iar o craIuI LocInschII,
cu IocmaI I-au IrImIs PrusuI o a Ia gInoroIo su, Ia
FranJo].
1
DocI zI craIuI FrodorIc I-au rIImII cu dragosII zI I-au
boIorII, carI nu ora boIorIJI. $I au us haIman coronI o
IosI voIovoda ChIovschII, carI ora IomIIaI zorbaIucuIuI coI
maI marI, zI haIman oInI I EranIJchII zI haIman vIIchI
IIIovschII ro RagIvIr zI haIman oInI do LIIva o VIznovoJ-
schII. $I au rmas Iucru n-acmu azo, n` Ia IoI ?244
ourar 1. Iar moscaIII au rmas ca Ia 30.000, zI sazI ca Ia
20.000 In Tara Lozasc, Iar aIJI moscaII s-au dus In gIos Ia
PoIIava In roa]ma AzacuIuI. C hanuI s-au rdIcaI do-au
urcos cu IoaI uIoroa dIn Crum, s marg o Ia corcho]
s Iroac munJII asura cazIIbazIIor o Ia DorvonI. $I
rIndzund do vosIo cazIIbazII, nu I-au IsaI s Iroac, zI au
zbvII IoaI Iarna acoIo, o Ia corcho]I. $I cuI au zbvII
Ia corchoz, au IncouI a aco mIsIocIurI zI IuIburrI In
hnIoIo coIo do suIu Moscu, co-s Ia Czan zI Ia HasIrahan,
a-I uno hanI zI boI zI IacumIJ
2
. $I s-au InIorsu Iarz InaoI
Ia Crum. Co zI moscaIII Inc sIau muIJI, boJIJ Ia margInoa
Ior, In ro]ma Ior. NumaI hanuI, do Ioamn, cund au IrocuI
sro corcho]I, au osI can sIrIcaI IIaruI nIzIo saII moschIcozII
1
UIIIma raz osIo scrIs do NocuIco. Am IranscrIs LocInschII zI
gInoroIo In Ioc do LocInscrII zI gInoIo, cum scrIsoso cronIcaruI.
2
Fraz adugaI do cronIcar.
77
I margIno Irocund. Iar moscaIII, du co au sosII Ia margIno
z-au vdzuI aco sIrIccIunI dI IIarI zI acoIo mosIocIurI zI
IuIburrI co au IncouI a aco In hnIoIo Ior, n-au maI uIuI
rbda, co
1
au IovII zI oI vo 20 zI maI bInI dI saII IIrzII,
carI IrIosc I dIncoIo dI Azac, zI Io-u us IoI suI sabIo.
AoI s-au ornII o sam dI moscaII cu czacI s marg-In
Crum. $I o cumII CrumuIuI I-au aucaI o Iarn gro, cu
marI vIcoII, zI Io-au IorII muIJI caI zI oamonI. Co n-au uIuI
s maI marg zI s-au InIorsu InaoI, Ia margInoa JruI Ior,
o Ia PoIIava, I Ia Harhov, do Iornoadz n-In rImvar.
Co s va maI aIogo dI rImvar, vromoa va arIa.
CazuIbazII Inc InIr-acozII 2 anI oI a domnII IuI CosIan-
dIn-vod s-au IoI bIuI cu IurcII ro ru. C In anuI ?242
au bIuI cazuIbazII o IurcI, do n-au scaI unuI, c-I boJIs
Ia margIno. Do o arII ora IurguI EagdaIuIuI zI dI aII arIo
ora aa EraIuIuI, do nu uIo s ug IurcII nIcI InIr-o arII.
C-I IncungIuras do IoaII rJIII, dI n-au scaI maI nImI.
AIunco au IorII zI ToaI-azo zI cuJIva azI, ToaI-azo carI
usos maI InaInII vIzIr zI ora saraschor I aco oasII.
Iar Ia vIoIuI ?243 rdIcaI-au IurcII muIJImo dI oasII,
ca Ia 200.000-300.000 dI oasII, do-au urcos Iar asura
cazuIbazIIor. $I au us saraschor o ChIruIIu, zI cu vo 30
do az cu muIJImo dI IunurI. Iar cazuIbazII s-au azdzaI
cu ordIa Ior acoIo InIro 2 munJI o un zos. $-au cuI 2
moIorodzI, nu dIarIo unuI do aIIuI, cuI s oaI agIungo
cu sInoJIII. $I-au cuI Iagum In moIorodzuI dIn runIo, Iar
In coI dInaoI moIorodz n-au cuI IagumurI. $I z-au IocmII
oasIoa, odosIrImoa, In moIorodzuI coI dIn runIo cu IagumurI
z-au runduII o sam dI oasII cIrImo srInIIn o do amun-
do rJIIo munJIIor, suuz. Iar IurcII, cum I-au vdzuI I
1
Do Ia acoIo mosIocIurI... un Ia ...rbda co scrIs do No-
cuIco. Am IranscrIs uIuI In Ioc do uI.
78
cazuIbazI, s-au sIobodzII cu marI nvIIro asura Ior. Dar
cazuIbazII s-au cuI a ugI InaoI, do-au IsaI moIorodzuI
coI cu Iagum, do-au InIraI IurcII InIr-InsuI, zI oI au InIraI
In moIorodzuI coI dInaoI. $I azo, cum au IncouI a s baIo,
s-au zI arInsu IagumurIIo z-au IncouI a arunca o IurcI.
$I dIo co s-au oIoIII IagumurIIo, IndaI s-au zI sIobodzII
cazuIbazII In IurcI, a-I omorI o carI maI scas do IagumurI,
Iar carI Iocas uga dIn ordIo a-I rIndo cazuIbazII coI suuz
dI I suI munJI, dI-I Iua o IoJI dI grumadzI. DInIr-aIuIa
som dI oasIo co usoso dI-abo au scaI 1.000-2.000. $I
au IorII saraschorIuI ChIruIIuI zI IoJ azII cuJ au osI
InIr-aco oasII. $I vo 200 dI IunurI au IuaI.
CoIJIIo IoaII co II Iuas IurcII In IrocuJI anI dI Ia cazuIbazI
acmu Io-au IuaI cazuIbazII IoaII InaoI. $I acmu umbI IurcII
do s roag s ac aco, dar Inc nu s-au azdzaI n-acmu.
Co rocum va maI Iucra vromoa, va arIa Ia runduI su.
FosI-au daI I IaIn agIuIor ImrIoasa MoscuIuI
40.000 moscaII cazuIbazIIor, cu ghInrarIuI LIs zI cu orIuI
schImbaI cazuIbzozII. $I IurcII nu zIIo nImIc dI acoI agIuIor.
$I maI muII moscaII srgo IomoIuI IurcIIor o odosIrImo,
Iar I cIrImoa IurcIIor cazuIbazII II bIo maI ru. $I muIIu
s-au InvJaI cazuIbazI Ia oc do moscaII a da
1
.
FranJozuI, vdzund c nu rIImsc moscaIII ro socru-
su LIzInschII craI In Tara Lozasc, zI cu nomJII, z-au daI
coIo cu Turcu s-ncoa oI guIcoav Ia nomJI, zI TurcuI s
do agIuIor IozIIor ImoIrIva moscaIIIor. DocI au zI scuIaI o
craIuI $anIII r vosIo cu oasII zI s-au coboruI In IIaIIa
do-au IuaI cuIIva coIJ dIn AnaoIo, carI Io JIno NoamJuI.
Dar FranJozuI a ornII oasIo asura NoamJuIuI, ca s marg
In SacsonIa, zI n-au uIuI morgI, c nu I-au IsaI NoamJuI.
1
AcoasI roozIJIo osIo scrIs do NocuIco.
79
$I s-au zI IovII o sam dI oasII In cuIova rundurI. $I unIorI
bIo NoamJuI, zI unIorI FranJozuI, dar IoI maI muII bIo
NoamJuI. NumaI IomoIuI ozIIIor nu s-au IovII nIcIodaI, c
nu cuIodza nIcI coo arIo, nIcI cooIaII. Iar In anu ?243 au
morsu zI 30.000 moscaII agIuIorIu NoamJuIuI, oarII oasIo
bun aIoas, cu ghInrarIuI LIs, caro usos zI Ia cazuIbaz.
$I Iar azo s-au bIuI InIr-acosI an cuII o sam dI ozII. Dar
IomoIuI IoI nu s-au bIuI, r cuI sIngurI moscaIII s-au
bIuI cu o sam dI ranJoz, zI I-au bIuI ro ru ro ranJo]I.
La carI oasII, caoIIIo ranJuzozII, vdzund aco groznIc
bIaI, au scrIs crJI Ia craIuI ranJuzoscu s ac acI, s
nu s maI baI, c oasIoa moschIcoasc osII un nrod ro
IarI, nu oI nImIc s rInd cu dunzI Ia bIaI. DI s-or maI
baII, oaII s IsIovasc o IoaI oasIoa ranJuzoasc.
Co acmu sI aa dI Rum zI cu aIII crII marI ca s-I
ImacI I NoamJu cu FranJozuI. Co rocum s-a aIogo, vromoa
vIIIoaro va arIa.
AcosIo IoaII s-au cuI In 2 anI oI In dzuIIIo IuI CosIandIn-
vod. Iar Ia co s-ar maI aIogI InaInII, s-or scrII Ia rund, Ia
domnIa IuI OIIgorIo-vod.
80
Cap. XXI
A DOA DOMNIE A LUI GLIGORII GHICA-ODA,
ALEAT 7244 DECHEMRIE l5
$I du co-au vInII In Ioz In scaun, s arIa vosoI, cIr
IoJ boIorII cu dragosIo. NumaI I s cunozIo aJa, c-I aro
ro ru zI I-I ruzIno, undo I-au scos vru-su dIn Tara
MunIonoasc. $-au zI-nvJaI do-au morsu boIorImoa IoaI
Ia gazda caIgI-bazII carI vInIs dI-I usos In scaun, do-au
cuI maro ]aIob c-au usIIII Jara CosIanIIn-vod zI cu
grocII IuI, cund muIII obIcoIurI roII. $I a IrIIa dzI au zI
ornII o caIgI-bazo In grab, ca s marg zI s uI zI o
CosIanIIn-vod In scaun In EucurozII. C vInIs numaI un
caIgI-bazo Ia amundou domnIIIo s II muII zI s II azodz.
$I CosIanIIn-vod azIoIa o caIgI-bazo o drum, nu-nIra
In EucurozII n-a nu sosI IurcuI s-I uI In scaun.
DocI cum au ornII I caIgI-bazo dIn Ioz, n-au IrocuI
aIru, cIncI coasurI, z-au zI InchIs o doI boIorI, anumo o
SanduI SIurdzo vornIcuI, carI usos-In domnIa dInIuI ro
drag IuI OIIgorIo-vod zI-I JInus Ia maro cInsIo, zI o Toador
PIadI vIsIornIcuI. DocI vIsIornIcuIuI PIadI II da rIcIn
onIru caIasII]oII JrII zI IzvoadIIo, c Io-au IuaI IoaIo CosIan-
IIn-vod, zI n-avo o co II Iua sama. Iar vornIcuIuI SIurdzII
ora maI maro zI maI gro InchIsoaro zI scurb, arIundu-I
vIn c I-I rud zI I-au JInuI c-I a IuI, zI I-au ImbogJII In
8l
domnIa dInIuI, zI I-au cInsIII maI muII docuI o aIJII, zI I-au
avuI do crodInJ bun. Iar oI, cund au scrIs OrIgorIo-vod
dIn Tara MunIonoasc Ia dunsuI zI Ia aIJI boIorI moIdovonI
s ug-In Tara MunIonoasc zI I-au oroncII InIr-aIuIo
rundurI, oI n-au vruI s rImasc s ug, ca aIJII, co Inc
au sIIuI oI aIIora rIcIn s nu ug. C-I dzuco SIurdzIo:
Do-aI hI osI IndomnIor Iu, zI n-aI hI osI rIcIn s-I
orozII, zI aJ hI ugII, ou asIdz n-az hI osI mazuI dIn
Tara MunIonoasc zI az hI zI acmu In Tara MunIonoasc
domnu. $I CosIanIIn-vod ar hI osI mazuI, dar ou nu, c-n
MoIdova ora s vII MIhaI-vod". DocI SIurdzo rmsos Ia
marI groaz zI grou; s-aroIos cumn vIoJII. NumaI s-au
IumIaI, nrocuI IuI, un aIrIarhu mazuI dI Ia TarIgrad,
anumI PaIs, do vInIs cu OrIgorIo-vod aIco In IozI. $-au
sIIuI dI dzI, dI noaII cu rugmInIo, zI cu marI grou,
du co-au IrocuI o sImun, I-au IorIaI. SocoIIJ acmu,
raJIIor boIorI, hIrIIo domnIIor! S oIrIvozII cu IInuI mrIIor
zI cu snInuI corIuIuI. Cund nu gundozII, s IuIbur mrIIo
zI corIuI nuoroadz. Azo sunI zI hIrIIo domnIIor. Cund Irago
omuI nodo]do do bucurIo, aIunco vIno Ia scurb. Procum ora
mcar acosI SIurdzo, Ia domnIa dInIuI, maro zI Iaro, ca un
Iou asura IuIuror; co vro oI zI co dzuco oI, acoo co zI
OIIgorIo-vod, Iar acmu Ia cuI vInIs! Caro s omonozIo
uIoroa IuI co avo Ia domnIa IuI OIIgorIo-vod InaoI.
Iar cund au osI a aIra dzI, du co-au zdzuI In
scaun, au boIorII boIorII du obIcoI, anumI: us-au I Cos-
IanIIn CosIachI sIn OavrIIIJ voI-IogoI, IarzI cum au
osIu IogoI, I IordachI CanIacozIno voI-vornIc dI Tara
do OIos zI I mIno, Ioan NocuIco, Iarz voI-vornIc dI Tara dI
Sus, I CosIanIIn PsoIus haIman, o OrIgorazco voI-osIoI-
nIc, groc JarIgrdan, dIn IoJ grocI acosIor 2 domnI, oI maI
bun zI maI InJoIoI zI cIIIbII, nmaI IoI hIro do groc. Pro-
82
cum osIo hIro maI aIos do Iu docuI do duIu, azo zI oI nu ora
Iu, docuI s rIcoo maI muII duIu docuI do Iu. NmaI nu
avo ro muII IrocorI Ia sIun, du cum II ora sIu]ba bun
zI omonIa. Pus-au o IordachI PzcanuI CanIacozIno voI-
sIar
1
, o OavrII CosIachI OavrIIIJI voI-ban, o raII-su
Toador voI-harnIcu, ro CosIachI RazuI voI-vIsIornIc, rI
LuuI Ohouca voI-sIoInIc, ro AIIsIarhu voI-comIs. AcozIo au
osI boIorII IuI OrIgorIo-vod In a doa domnIo.
Iar du co s-au azdzaI boIorIIIo zI s-au maI curJII do
caIabaIucurI, au sIIuI dI au scos banII sIoaguIuI, groI banI
I IoaI Jara. $I au scos d]dI o boIorI mazuII, zI I oI, zI
o mnsIIrI, zI au ruIu IosIamonIuI co cus CosIanIIn-
vod cu bIsIm. $I au scos zI curcImrII, cuII cIncI IoI do
curzm In IoaI Jara. $I Iar au sIrucaI bIsImuI co ora
cuI maI InaInII, s nu do. $-au aIos boIorI, z-au ornII
I Ia JInuIurI cu banII sIoaguIuI, dIn dzI InII a IuI ghonarI,
cu maro sIrguIaI zI grab dI banI. $I bIno n-au IrocuI
ghonarI, s IsIovasc zIoIazII banII sIoaguIuI, au zI zuI In
Iuna IuI ovrar dI au scos vcrII cuII un Iou dI caI zI cuIo
un zIoI dI vII, IarzI cu maro grab. AIunco s IumIas
CosIanIIn CosIachIo OavrIIIJI, co s orIcIo NogoI, c-avo un
nogoI In nas dIn nazIIro, carI ora IogoIu maro zI ora cu
zIoIrIa Ia Sucoav. $I morgund Ia mnsIIro Ia SucovIJI,
sosInd InIr-o sImbI sara Ia mnsIIro, In 28 dI dzuII a IuI
ourar, au zdzuI cu IgumnuI zI cu aIJI mazuII Ia mas,
do-au muncaI bInI sara, Iar cund au osI dIsro dzu, s-au
scuIaI s marg Ia bIsorIc DumInIc dImInoaJ. $I n-au
aucaI s agIung In bIsorIc, zI I-au zI IovII o amoJaI, do-au
1
Do Ia groc JarIgrdan... un aIcI, scrIs do NocuIco. Pus-au...
aro maI uJIn sIgur ca rovonInd do Ia cronIcar, dozI, rIn IrsIurI,
so doosobozIo cIar do scrIsuI coIsIuIuI. InaInIo do NmaI, aaro
cuI, dIn noaIonJIo, do dou orI: docuI cuI (do Iu).
83
cdzuI gIos In mI]IocuI mnsIIrII. $I Iuundu-I IcIorII In
braJ, do bo I-au dus n` Ia chIIIo, zI osIo un coas au zI
murII.
AoI I-au adus sIugIIo Ia IozI, zI I-au IozII vod InaInIo
zI cu IoaI boIorImoa, zI I-au IngroaI Ia mIIrooIII, aar
Iung uza bIsorIcII, c-azo au oIII oI, s nu-I Ingroao In
bIsorIc. $I marI cInsIo I-au cuI Ia Ingroaro, zI maI muIJI
oamonI sIruga Dumnodzu s-I IorIo dIcuI s nu-I IorIo.
C mcar c ora om munIos zI zavIsnIc asura unora,
du cum Is IzmIarI noamuI OavrIIIJzIIIor, dar avo zI
unIII IucrurI buno. C ora om zI harnIc, nIcI mIIarnIc sau
Iacom, zI ora zI om IIbovnIc, osIIorI. Drag-I ora cInsIoa,
zI maI aIoas docuI IoaII ora co maI bun, c s uno IarI In
rIcI cu domnII zI cu aIJII onIru Jar. SIa dI s rIco, ca s
nu o ]cuIasc. PonIru acoo nroduI maI muII sIruga
Dumnodzou s-I IorIo... $I no Inc nI s cado, coIor co
om cIII, dI vromI c sIa onIru Jar cu bInI, s dzucIm
Dumnodzu s-I IorIo. C boIorIuI carI sI cu bIno onIru
Jar dI sunI, macar do-ar vInI zI Ia rImo]dIa vIoJII, I s
cado do Ia aco Jar zI dI Ia omInIonI a-I da maI muII
cInsIo dI Iaud docuI do huI. FcuIu-I-au zI gIuunoasa
IuI, undo I-au IngroaI, mormunI dI IaIr rumos, ca s
rmuIo dI omonIrI. Iar In IocuI IuI au us I DonIcI DarIo
IogoI maro, caro uss zI maI In IrocuJ anI
1
.
Iar cund au osI In Iuna IuI arII, In sImuna co marI,
In osI Ia PazII, n-aucas-a IsIovI nIcI banII sIoaguIuI, nIco
vcrIIuI bInI, z-au zI scos zI hurIII groII, do nu uIo oamInII
nIcI Ia bIsorIc s marg, s-z caII do suIoI, s so
rIcIsIuIasc, sau Ia PazII s scuIasc, co scuIo In
durI, cu orII sIbaIIcI, ascundzundu-s sracII dI hurIII.
1
UIIIma roozIJIo, Imroun cu cuvInIoIo DarIo zI maro,
adugaIo do NocuIco.
84
FcuI-au IoI aIunco saIohorI zI car Ia VozIa. Scos-au aIunco
do-au daI mazuIII zI caII ImrIozII, In do rundurI 400 caI.
RunduII-au IoI aIunco In Iuna IuI maI zI oamonI s maI zI
scoaI Iomnu Ia CarIaI o DunrI, s ac od. C-au IncouI a
umbIa s sIrucI acoa moscaIII cu IurcII. Co rocum s-a aIogo
dI acosI Iucru, s-a scrII InaInIo Ia runduI su. ToaII acosIo
novoI marI InIr-acosII cIncI IunI s boJIs IoIodaI I Jar.
$I ora ro cu grou oamonIIor, c do Iarn vIIoIo murIs,
zI do uno o muIIo IocurI duco IIs, c nu rodIs do anuI
IrocuI. $I noguJIIorII cu daIorIo, sImJIndu do noaco, nu da
un ban cu daIorIo nImruI. $I zIoIazI avo dIsro domnu
marI scurb do zacIIIuc. Co s mIra bIoJI oamonI co z-or
aco caoIoIo. C s ug n-avo IncoIro, numaI In codrI, do
ruI zIoIazIIor
1
. Iar IsIo var, vIInd vIzIrIuI Ia CarIaI, Ia
DunrI, IozII-au IaIovIJ I Jar, dI 2 ughI, co ora In vIsIorII
Ia banII sIoaguIuI o IaIovIJ, zI 2 IIo do unI. AzI]doro z-aIIo
IIo, dI ughIu II, co Io-au dus Ia HoIIn. AzI]doro zI aII
rund dI III dI ordzu groIo, cuII 2 IIo Ia un ughIu, zI cIncI
cIvorIurI. AcosIo IoaII Io-au daI InIr-acosI an a domnII
mrII saIo IuI OIIgorI-vod.
VIzIrIuI vIIndu Ia DunrI, Ia CrIaI, noavundu aco cu
MoscuI, rocum s-a scrIo InaInIo Ia runduI su, au IrImIs
banI IuI OIIgorI-vod s ac oasIo muIdovonI. $I OIIgorI-
vod au IrImIs o su` munIo, Ia CumuI Lungu, Ia VIcov,
Ia Eorghom
2
, do-u sIrunsu do coI oamonI IInorI, cu sInoJ,
ca vo oI suIo, do Io da banI zI IaIn, do I-au JInuI Ia Ioz
IoaI vara.
OIIgorI-vod IoI nu uIIa ruzInoa co I-au cuI vru-su
1
Do Ia IncouIuI aIInoaIuIuI un aIcI osIo scrIs do NocuIco. Am
oIImInaI cuIo un I do rIsos dIn cuvInIoIo zacIIIuc zI codrI.
2
LocIur nosIgur. Paro a I o grozoaI do IranscrIoro onIru
EorhomoIo.
85
CosIanIIn-vod, do I-au scos dIn Tara MunIonoasc. Co IoI
s zavIsIuIo amundoI Ia PoarI do s uruo unuI o aIIuI, ca
s-z do osIo ca unuI aIIuIo. Iar cundu au osIu maI
dosro Ioamn, vInIo vozII buno IuI OIIgorI-vod do Ia vIzIruI,
urIundu IrobIIo raIo-su IordzImanuI. $I I-au vInII zI orun-
c s marg Ia vIzIruI Ia CarIaI, ardundu In vodoaI c-I
choam Ia saI. DocI IndaI s-au zI gIII, cu maro oaI zI
bucurIo, zI au zI urcos cu IaIn, s-I uIo domnu In Tara
MunIonoasc.
Iar CosIanIIn-vod, sImJIndu do IucrurIIo IuI OIIgorI-
vod, au zI rodzII o vru-su MIhIachI sIaruI Ia TarI-
grad, Ia muIIuI zI Ia cuzIar-aga zI Ia aIJII do curIoa
ImrIoasc, zI z-au IocmII IrobIIo bIno do Ia ImrJIo. $I
au IrImIs zI aIJI boIorI Ia vIzIruI, cu muIIo vorbo roasIo
asura IuI OIIgorI-vod, Ia vIzIruI zI Ia hanuI.
Cundu au sosII OIIgorI-vod Ia vIzIruI Ia CarIaI, bucurIa
s-au schImbaI In voIo r, cu IucrurIIo srIucaIo, zI Inc zI In
scurb maro dIsro hanuI. Caro, cu muII choIIuIaI do
maro sumI do banI au daI vIzIruIuI zI hanuIuI zI abIo z-au
azodzaI IucrurIIo dIsro amundoI rJIIo, do-u vInII Iar InaoI
In Ioz Ia scaunu-z. $I I-au oruncII vIzIruI s-z cauIo Tara
MuIdovII, s o sIunoasc bIno, s nu o rsuasc, Iar do
Tara MunIonoasc s z-azodzo, s nu maI umbIo mosIocundu,
c-aoI nIcI In MoIdova n-a hI zI va oIroco maro urgIo. Azo
sunIu rIoIozugurIIo IurcIIor. CInI d maI muII acoIa-I maI
rIoIIn zI maI bun.
CosIanIIn-vod, IInd aIco domnu In MoIdova zI InJoIogun-
du do MIhaI-vod c I-I gIuruII domnIa Ia munIonI do
vIzIruI, au umbIaI Ia MIhaI-vod do s-au IogaI cu rIoIozug
zI z-au IogodII o o sor` a IuI cu un IcIor a IuI MIhaI-vod,
co ora maI mI]IocIu, anumo $Ioan. Iar o do aII arIo au
umbIaI caIchIhIIo IuI CosIanIIn-vod Ia cuzIar-aga zI Ia
86
muIIuI
1
. $I cund s-au IrozII MIhaI-vod, s-au IrozII numaI
cu gIuruInJa, c CosIanIIn-vod I-au amgII z-au IuaI domnIa
Ia munIonI, zI OIIgorII-vod aIco, rocum scrII maI sus. $I
Iar, du co s-au dus Ia munIonI, CosIandIn-vod scrIo Ia
MIhaI-vod cum c nu-I rIcIna dI smInIoaI dIsro dunsuI,
zI-I dIsro OIIgorII-vod, zI oI s JInI do aco Iogodn cu sor-sa
zI s gIoadz do nunI. $-au ornII boIorI Ia TarIgrad s
Io I IcIoruI IuI MIhaI-vod, I $IonIJ, zI s-I duc In
Tara MunIonoasc, s do I sor-sa. Iar OIIgorII-vod, dI aIco
dIn Jar, nu s-au IsaI cu aIuIa, co-au IoI zII do-au scrIs
cu IaIn Ia MIhaI-vod, do-au sIrIcaI cu sora IuI CosIanIIn-
vod z-au IuaI I o aI a IuI PsoIus CosIanIIn haIma-
nuIuI, raII cu chIurco-bazoI. $-au maI cuI z-aII Iogodn,
cu aIa IuI MIhaI-vod co maI marI, s-o do du IcIoruI IuI
OIIgorII-vod coI maI marI, du ScarIaI. $I IcIoruI IuI
OIIgorIo-vod ora dI 15 anI, zI aIa IuI MIhaI-vod dI 25 anI.
DocI cund au agIuns boIorII munIonozII Ia TarIgrad I
uIIJ, Iar nunIa IcIoruIuI IuI MIhaI-vod gIuca, zI au IuaI
I aIa IuI CosIanIIn haImanuIuI. DocI CosIanIIn-vod au
rmas Ia marI ruzInI. AoI CosIanIIn-vod nu s-au uIuI
Isa ruzInaI zI au ]IuII Ia PoarI I MIhaI-vod, zI I-au
InIorsu choIIuIaIa 80 ungI banI. $I-nc au IndomnaI zI I
nIzIo daIornIcI a IuI MIhaI-vod dI I-au uruI. $I-ndaI-au
InchIs I MIhaI-vod, do-au rmas zI Ia InchIsoarI. Co s-a
maI Iucra, vromoa vIIIoaro va arIa. Do moraI Iucru osII dI
MIhaI-vod, domnu bIrun, zI cu co mInIo zI hrnIcII II
1
Do Ia aIInoaIuI VIzIruI vIIndu... (ag. 80) un aIcI, adugaI
do NocuIco, aar do roozIJIIIo s-I uIo domnu In Tara MunIonoasc"
(surzIIuI aIInoaIuIuI aI doIIoa) zI cInI d maI muII (surzIIuI aIInoa-
IuIuI aI aIruIoa). LocIur nosIgur onIru rIoIIn zI bun, undo
aaro r In Ioc do n zI In socIaI onIru cuvunIuI caro so gsozIo ImodIaI
InaInIo do Ia muIIuI.
87
zIIom c ora! $I acmu 8 anI, dI cund s-au mazIIII, I-au
sIIuI nrocuI, sracuI, IoI ImoIrIv, do-au rmas IoI amgII
zI dI o arII zI dI aII. Iar maI InaInII ora oI uIIncIos s
amgoasc I aIJII, Iar nu aIJII o dunsuI. NumaI oaIo
Dumnodzu s-au munIoI dI I-au IuaI daruI. Dar Dumno-
dzu, cum s-a-ndura cu mIIa sa, va acI. DzIco HrIsIos Ia
EvanghoIII c, dac s-ar ImuJI saroa, bucaIIIo cu co s-or
sra. TrobuI s socoIIm zI noI acoasIa, c dI vromI c coI
marI, sIunII nozIrI, umbI amgIndu-s unuI I aIIuI onIru
IcomIo zI cInsIoa acozIII IumI zI caIc ravIIIIo zI IogIurIIo
cu gIurmunI coII adovraIo, dar noI cozII mIcI, vdzund I
coI maI marI, cum II vom JIno, sau cum no va da Dumndzu
bIno sau sorI sau bIzug: NumaI Iarz InaInII, cum a I
mIIa sInJII saIo, no-a IndroIa.
S Ism dI acmu domnIa a doa a IuI OIIgorI-vod zI s
scrIom dI coII sIroIno co s-au cuI In dzuIIIo IuI. Pn` Ia
vIoI ?244 marI s-au zI ornII moscaIII, o sam Ia HasIrhan
zI Ia Czan zI Ia aIIo hnII IIrzII, co sunIu suI ascuIIaroa
MoscuIuI, InJIogund dI coII aIo co-au cuI hanuI
CrumuIuI, dI-I burzuIuIs asura MoscuIuI, dI I-au bIuI zI
I-au suus Iarz cum au osI suIu Mosc. Iar o sam dI
oasIo, moscaII, czacI, caImuz, s-au ornII cu Los ghonraruI
asura AzacuIuI, zI o sam dI moscaII zI Iarz cu czacI zI
cu zaorogonI, cu MInIh ghonrar, s-au ornII asura
CrumuIuI.
DocI coI moscaII carI morsos Ia Azac au IncungIuraI
AzacuI zI au IncouI a s baIo. $I czacII zI caImuzII carI
ora cu dunzII au IncouI a baIo z-a IoI IIo o nohaI co
IrIosc o dIncoIo do Don. InJIogund IurcII, au zI ornII o
cIIan-azo cu cuIova gaIIoano, cu IovonJuI, ca s aoro
AzacuI. $I aroIndu-s do Azac, I-ou IozII un soIIan cu
nohaI caro ora o do coo arIo do Don. S-au sIuII soIIanuI
88
cu cIIan-azo, do-u IozII IovIncII aar dIn gaIIoanI o
uscaI z-au urcos asura moscaIIIor Imroun cu soIIanuI.
$I dundu bIaI, azo au bIuI moscaII o IurcI zI o nohaI,
cuI abo au scaI uJunoI do-au ugII In Crum cu cIIan-
azo. Iar IIaruI dI osIo Don, cuJ n-au IorII, s-au rsuII,
unII s-au InchInaI Ia moscaII. $-aoI IocuI coI dI coo arIo dI
osIo Don, cuI II Juno IIaruI, I-au suus osIoIoI. $-aoI
Los ghInraruI au sIIuI ronrogIuruI AzacuIuI n` Ia
IuII. $I vdzund IurcII zI IIaruI zI aza dIn Azac c nu Io
maI vInI agIuIor, au InchInaI coIaIoa moscaIIIor, zI moscaIII
au sIobodzuI o IurcI, dI s-au dus Ia TarIgrad cu aco. Iar
Los ghInraruI moschIcosc, du co-au IuaI AzacuI, au
azdzaI o sam do oasIo In Azac, zI In oIaIuI AzacuIuI o
IIarI, zI s-au scuIaI, Imroun cu hanuI caImuzsc, zI s-au
dus Ia Crum, I-acoI moscaII.
MInIh orIu-marzaIIc zI cu czacI zI cu donJI s-au scuIaI
do Ia PoIIava zI au urcos zI oI asura CrumuIuI, Iar In Iuna
IuI marI. Iar hanuI, cu IoaI IIrumoa zI cu IurcII co ora In
Crum, Io-au IozII InIumInaro ro cumuI CrumuIuI. $I azo
da nvaI In IoaIo dzuIoIo moscaIIIor. Iar moscaIII IoI s-ara,
nIcI s mora, numaI s-ara don IunurI, n` co au IncouI
a s-aroIo do oarIa CrumuIuI. Iar cund au osI Ia oarIa
CrumuIuI, azo Io-au daI IIaruI un chIoI cu nvaI, cuI ro
c-or IrocI osIo moscaII. $-au IorII muIJImo do IIarI acoIo.
AoI IIaruI, nouIund sro]InI, numaI Io-au cuIaI a-I Isa
In Or ro moscaII. Iar moscaIII au IncouI a baIo OruI don
uzcI zI dIn cambaraIo. II Indoso 2 dzIII. Pn cund au osI
a IrIo dzI noaIoa, IoI da nvII Ia oarI vurIos, do-au
aruncaI 180 cambaraIo. Iar o sam dInIro dunzII s-au uraI
noaIoa z-au srII rosIo zanJu, ro undo nu s zIo IIaruI
zI IurcII. $I-n aIuI dzuuI azo I-au IovII moscaIII ro don
dos zI coo ro don aJ, z-au dobundII coIaIoa OruI In Iuna
89
IuI maI. $I au IorII zI aIunco muIJImo do IurcI zI IIarI.
$I du co au IuaI coIaIoa OruI, au InIraI InIunIru z-au
IncouI a Iua IurgurI zI coIJI, z-a ardo, z-a rda. $I o
urm, rocum s-au scrIs maI sus, vInII-au zI ghonraruI
Los, cu hanuI caImuzsc, In Crum, do rda zI ardo zI II. Po
undo gsuo robI, o coI bIrunI II sIobodzuo, Iar o coI IInorI
II co ozIonI. MaI bIno do 50.000 robI au IuaI. Iar hanuI
IIrsc au ugII cu o sam do IIarI, cu cuJ au uIuI
sca, InIunIru dIarII, zI n-au vruI s s-InchIno. $I cu cIno
maI uIo, sIrungo IurcI zI IIarI, do IoI zhIo cuIo o arI
moschIcoasc, do nu s uIo IJI. AoI au IrImIs MInIh
orIu-marzaIIc o sam do oasIo moscaII dIn Crum Ia CunburuI.
Iar IIarII don Eugoag, IInd sIrunzI IoJ Ia VozuIa, dI coas-
Ia arIo dI NIru, au aIos o sam do murzacI zI cu 12.000
do IIarI dI I-au IrocuI dI coo arIo do NIru. $I I-au InvJaI
s marg In ro]ma orJuI OruIuI, doar ar uIo gsI nIscarva
zahara moschIcoasc, s o sIruco, nozIIInd c vIn moscaIII
Ia CuIbur. $I urcogund IIarII o cumII OruIuI, nu doarIo
do CuIbur, au vdzuI coborundu-s InIr-o vIco vo IrII suIo
czacI, caro morgo InaInIoa ozIII moschIcozII. $I nozIIInd
IIarII dI-coo oasIo, s-au zI sIobodzuI s-I Io In unghI, ca
nIzIo uIII, o acoI uJunoI czacI. Iar czacII acoI au IncouI
a s ara, n` s-au IvII zI moscaIII do osIo doaI, coI
muIJI. $I cum au vdzuI o IIarI, cum s-au zI sIobodzuI
asura Ior a-I gonI z-a-I IIo, n` Ia CuIbur, czacII o
IIarI. UnII da In NIru, s scaI InoI, zI s-Incoca, aIJuI
umbIa s InIro In vas, s Iroac s scaI, zI s Inoca, c-I
boJus czacII dInaoI zI-I IoI IIo. Pn` co-au sosuI zI
ghInraruI cu moscaIII zI au oroncII s nu-I maI IaI. $I I-ou
IuaI do grumadzI o IoJ cuJ nu orIs zI Io-au IuaI zI armIII
IoaIo zI haInIIo, dI au cuI o movII dIn armIII Ior zI Io-au
daI oc. Iar ro dunzII I-au oIrocuI o suI sabIIIo a doI
90
moscaII zI I-au sIobodzII s marg In Eugoag, s suI coIoraIaIJI
IIarI. Ca vo 1.000-2.000 I-au IsaI vII, Iar coIoIaIJI au
IorII IoJI, cu IIoI, cu InocaI. MaI muIIu do un IIar n-au
scaI don coo co au daI InoI. CoIoIaIJI IoJI s-au InocaI.
AoI s-au aroIoI do CuIbur zI au IncouI a arunca
bombo zI a da dIn IunurI. $I IndaI s-au InchInaI. $I cum s-au
InchInaI IurcII, cum au cuIaI vas zI I-au sIobodzuI o IoJ
cu acI, do au IrocuI Ia VozuIa, dzIcund c noI cu IurcII
avom acI, Iar cu IIarII avom guIcoav. Azo s suI azII
do VozuIa, s zad-In coIaIo r grI]... $I s-au zI aucaI
do-au IocmII CuIburuI. $I avo rsundoJII ghonraruI dIn
CuIbuI cu aza do VozuIa, dI IrImIIo unuI Ia aIaIIu darurI.
Iar du co-au vInII Ia Iuna IuI avgusI, IovII-au o moarIo
ro ro moscaIII dIn Crum, do muro cuIo 300-400 ro dzI.
$I s boInvIs ro ru. UnII dzuc s Io Io oIrvII aoIo, cuI
n-au uIuI s sIo In Crum. $I au IsaI CrumuI, zI au IozII o
sam sro NIru, dI s-au us onIro NIru, zI-nIro Euh,
Iar o sam sro PoIIava. $I au IozII zI coI don CuIbur, zI s-au
dus zI acoIo Ia coI do Ia Euh. $I sIau n-acmu Ia noIomvrIo
IoI o margInoa JrII Ior, unII ro Ia PoIIava, unII ro Ia
Harhov, unII ro Ia ScI. Iar dIn Azac n-au IozII, IoI II Jun.
Iar IurcII s-au srIoI ro Iaro. Do muII vromo sIa hmoIJI,
c s Iomo ImrJIa do zorba, s nu ac InIcorII. AoI s-au
ornII vIzIruI do-au IozII Ia UdrIIu, zI do acoIo au vInII Ia
DunrI, Ia CarIaI, zI au cuI od rosIo DunrI. $I au
IrocuI o sam do oasIo cu InIcor-aga zI c-un saraschor Ia
TIghIno, zI o sam Ia HoIIn. Iar vIzIruI au zdzuI IoI do coo
arIo do DunrI, n` Ia noIomvrIo, zI umbIa s ac aco,
agIungund Ia NoamJu zI Ia ranJozI. $I nu s-au uIuI azdza
cu MoscuI, c coro Dunroa, zI TurcuI nu da nIcI AzacuI, zI
oIaIuI IuI s-I Ias. $I Ia noIomvrII, vdzund c nu s oI
azdza do aco, au IungII s sIo ozIIIo azo osIo Iarn cu
9l
aco n` Ia maI, orI s ac aco, orI s s baI. VIzIrIuI
ar hI daI oaIo co coro moscaIII, dar InIcorII nu rIImo s
do. Iar du co au IozII moscaIII don Crum, IrIImIs-au vIzIrIuI
do-au schImbaI ro hanuI, ro Aza ChIrIo coI bIrun, zI au
us han ro un IcIor a IuI AdIo-OhorII coI ru
1
. NumaI
zodo In Eugoag, c In Crumu n-acmu nu uIo s marg,
c s Iomo do czacI s nu-I Ias InaInIo, co zIdo In Eugoag.
$I oI ro soIuI moschIcosc I-au sIobodzII, do-au morsu cu
aco Ia Jara IuI. VIzIrIuI Inc au morsu Ia Eaba, s Iornodz
n Ia maI, cum au azdzaI.
NomJII Inc au rsunsu IurcIIor c, do n-or aco aco
cu moscaIII, mcar c oI au acI, dar agIuIorI or da moscaII-
Ior, du cum au daI zI moscaIII agIuIorI nomJIIor, cund s-au
bIuI cu FranJozuI. $I s-au sIrunsu muII oasIo nomJasc
osIo OIIu, Ia DunrI, do sIa gaIa. NoamJuI Inc s-au ImcaI
cu FranJozuI. CuIova coIJI don AnaoII au daI zI NoamJuI
cnozuIa LIuIaronghIII FranJozuIuI, s zad zI s-o sIunoasc
socru-su LIzInschIo. $I LozInschII s do aco crIII IozozII,
s-o sIunoasc FrodorIc cu aco o crIa Iozasc.
LozII IarzI au cuI sIm Ia maI, zI azo au rIImII ro
FrodorIc IoJI do craI. $I au zI IozII IoaIo ozIIIo sIrIno
donIr-Insa, zI moscaIII zI SasuI. $I au rsunsu c oI cu
TurcuI au aco zI n-or sIrIca acoa, c Jara Ior osIo aroaI
do IurcI, zI nu oI s s baI. $I craIuI, vdzund azo, s-au
dus Ia SacsonIa, avund IrobIIo Ior. Iar haImanII amundoI
coI maro, zI a coronII zI a LIIII, s-au Iras sro OcraIna cu
IoaIo ozIIIo, do sIau s Iornodz. C au vruI IIaruI s
marg s rado ChIovuI zI, vdzund c nu oI s rzboasc
do moscaII, au rdaI muIIo saIo IozozII dIn OcraIna. AoI
1
Un IcIor a IuI AdIo OhorII coI ru zI zodo dIn raza
urmIoaro sunI scrIso do NocuIco.
92
czacII do Ia SIcI Iar s-au cuI IIhroI 1.000-2.000, zI
Iar nu mrgu Ia Eugoag, co rad OcraIna Iozasc ro Ia
NImIrova. DocI haImanII IozzII, vdzund azo, s-au azdzaI
ro Ia NImIrova, do-au zdzuI cuIva vromI, aoI au IsaI
rmonIarI, zI oI s-au dus ro Ia casIo Ior.
Iar cazuIbazII, In cosIu an, n-au avuI bII marI cu
TurcuI, c s rdIcas zorba Ia czuIbazI, c s rdIcas
vIzIrIuI asura zahuIuI. $-aoI I-au bIuI zahuI ro vIzIrIuI,
z-au IorII vIzIrIuI. TurcuI umbI s ac aco cu CazuIbazuI
zI d muIJImo do banI zahuIuI s ac aco. Cum d zI
MoscuIuI zI NoamJuIuI, azo gIuruIozII zI cazuIbazIIor. NumaI
au rsunsu CazuIbazuI c nu oaIo s ac aco n` nu s-or
Imca cu MoscuI.
IncouI-au zI vInIJIonII a omonI do MorIIa Ia IurcI. AcosIo
IoaIo s-au cuI InIr-acosI anu, Ia vIoI ?244. Iar do acmu,
co s-a maI InnoI Ia IoI ?245, do Ia noIomvrIo, s-a scrIo Ia
runduI su InaInIo. Iar Ia voIoI ?245, CazuIbazuI s-au azdzaI
cu TurcuI. N-au cuI ozIIro nIcI NoamJuI cu ranJozII
InIr-acosI an. Iar IurcII, do Iarn, s-au dus o sam cu
hanuI coI nou In Crum, zI dIn Crum s-au IuaI r vosIo z-au
IovII dosro Harhov, dIsro SIobodzuIa, do-au cuI maro
sIrIccIunI, n-a rIndo moscaIII do vosIo. Du co au
rInsu do vosIo moscaIII, au scaI cu uga hanuI, dI s-au
InIorsu In Crum.
AzI]doro do Ia TIghIno Inc au urcos vo 2 soIIanI zI 2
azI cu vo 30.000-40.000 do IIarI zI 30.000 IurcI, zI au
urcos In Tara Czcoasc do-au IrocuI NIruI ro Ia
PorovoIozIna. $I azo au daI Dumnodzu do I-au chovornIsII
do bInI, c I-au IncungIuraI, do n-au scaI nIcI un Iurcu.
CuJI n-au orII, I-au IuaI ro IoJ do grumadzI. $I IIaruI,
du cum II-I obIcoIuI, do nu sIau Ia rzboIu, ugund Ia
NIru, Ia IrocIoaro, IInd ghoaJa sIab, s-au rumIu, zI cuJI
93
nu s-au InocaI, I-au IuaI czacII ro IoJI do grumadz. $I au
rInsu 2 soIIanI zI IrII azI zI I-au dus robI Ia Moscu, vII
novImaJI.
AzI]doro du-acosIo In urm au osI morsu un soIIan
cu o sam do IIarI zI IurcI. Dac s-au aroIoI do NIru z-au
vdzuI o coIo IIarI zI IurcI co au JII, n-au cuIodzaI s
marg, co s-au InIorsu InaoI, rdund ron Tara Lozasc,
dzucund c-s saIoIo moschIcozII.
AcosIo s-au cuI InIr-acoasI Iarn IoI ?245. AcosIo
bogaIo novoI s-au cuI In MoIdova, carI cu condoIuI mIou
nu ocI s Iungosc: cIvorIurI, hurIII, vcrII, III, IaIovIJ
groII, odvodzI do un, do Iomno, IInd oasIo Iurcoasc ro
aIco, azdzaI Ia CarIaI, Ia DunrI, do-au IornaI.
Iar dac-au IrocuI Iarna, IoI InIr-acosIa an, do rImvar,
IrImIs-au IozII omuI Ior Ia PoarI, onIru aco robIo co-au
cuI IIarII. C oI zIIu c au aco cu dunzII, zI cuJI robI au
aIaI I-au IuaI ro IoJI InaoI.
TrImIs-au IurcII un soI do-a Ior Ia IozI, Ia craIuI FrodorIc,
dI I-au daI IIIIuz do crIo zI cu darurI, oIIndu-I s aIb
aco, cum au avuI zI cu IaI-su, AvgusI craI. $I FrodorIc
au rIImII rIoIozuguI. $I s-au InIorsu Ia Jara IuI.
TrIImIs-au IurcII ro RaIz-aondo zI 2 IurcI maro zI ro
AIIxandru IordzImanuI, raIoIo IuI OrIgorIo-vod, zI ro soIuI
nomJosc caro ora soI Ia TarIgrad, do-au mrsu Ia NImIrova
ca s ac aco. TrIImIs-au zI moscaIII dIsro arIoa Ior 3
cno]I, anumI $or, zI o aIIu, soI nomJoscu, caro au vInII do Ia
ImraIuI NoamJuIuI ro Ia ImrIoasa MoscuIuI. CarI s-au
sIrunsu cu IoJuI Ia NImIrova Ia SoII PoIro.
Iar oasIoa moschIcoasc, do rImvar, du co s-au
sIrunsu dI Ia IornaIIc, s-au ImrJII In 2 rJI. O arIo, cu
Los ghonrarIuI, 40.000 moscaII, 60.000 caImuz, 30.000
donJI, 20.000 czacI do Ia Harhov, IoJI acozIo, ca Ia 150.000,
94
s-au dus In Crum. $I n-au morsu ro Ia Or, co-au marsu
ro aIuro, c au gsuI un vad carI nu-I zIIo IIarII s Io
maI osI. $-au IoI arsu z-au rdaI IoaI vara CrumuI. $-au
IrIImIs zI IurcII ro cIIan-azo cu 60.000 oasIo IovonJ
agIuIorI IIaruIor. $I s-au bIuI In vo 2 rundurI IarI, cu
nvII muIIo. $I da duIumurI muIIo osIo moscaII, cuI II
nduzIo, do rmsos IucruI dI s bIo do-a mun. $I IoI au
bIruII moscaIII, cu muIIo vrsrI do sungo. $I muIJI murzacI
zI zIrImI au IorII, zI au rInsu zI vII muIJI. $I hanuI Inc au
IorII In rzboI. $I au gsuI InIr-un osIrov muIJImo do
IIarI bo]onII zI o IoJI I-au us IoI suI sabIo.
Iar MInIh orIu-marzaIIc, cu 120.000 moscaII odosIrImI
zI cu 60.000 cIrImo zI cu 50.000 czacI horodovII, 30.000
zaoro]onI, cu 10.000 cIanI, au urcos ro NIru In
gIos, do Ia PorIvoIozIn, onIro NIru zI onIro Euh. $I du
co-au IrocuI EuhuI, au aIos 15.000 do oasIo zI cu LIonIo
ghonraruI, zI I-au IrIImIs InaInIo sro VozIa. $-au maI
IrImIs zI aII oasIo, c-un ghonraI, 20.000, du LoonIo,
c dac I-ar maI IrobuI agIuIorI, s-I agIuIo. Iar IurcII,
InJIogund c mrgu moscaIII sro VozuIa, au IrIImIs zI oI
40.000 IurcI, IoI aIozI, zI 30.000 IaIarI c-un soIIan. $I cum
s-au aroIoI LoonIo cu coIo 15.000 do VozuIa, IurcII s-au zI
sIobodzII asura IuI LoonIo cu marI nvaI, odosIrI, cuI
rmsos IucruI s sarg obuzuI IuI LoonIo. NumaI au sosII
zI coII 20.000 oasIo agIuIorI, zI cum au zI sosII, au zI-ncouI
a baIo ru ro IurcI, zI I-au gonII, n-I-au bgaI In coIaIo.
$-au IncouI a baIo coIaIoa, marJI IuIIo In 5 dnI
1
, z-a arunca
bombI. $I s-au arInsu goabhanaoa In coIaIo z-au aruncaI o
bucaI do zIdIu, z-au IorII muIJImo do IurcI. $I a doa dzI,
1
ScrIs dnI In amboIo IocurI, cu un somn doasura, caro araI
scrIoro roscurIaI.
95
morcurI IuII 6 dnI, au dobundII coIaIoa. $I au IuaI ro aza
do VozIa zI ro un boIu do Ia Eosna robI vII, Iar ro aIJuI I-au
us IoI suI sabIo, zI muIorI zI coII, co au gsuI. 40.000
numaI IurcI, oasIo aIoas, r muIorI, r coII, au IorII
IoJI, c I-au us IoI suI sabIo.
NumaI IIaruI au scaI o sam, caro au ugII, zI I-au
gonII czacII n` Ia NIsIru. $I InIr-acoasI oasIo 40.000,
au osI maI aIozI 12 boI cu 12 mII do oasIo, oamonI IoI aIoz,
vIIo]I don Eosna. $I IoJI acoIo au IorII. $-au cuI o movII
ro maro do IruurI moarIo.
Po urm au vInII zI MInIh orI-marzaIIh do-au cuI z-au
IocmII VozIa zI CuIburuI, cu 10 rJI maI bunI zI maI rumoa-
s, zI maI bunI do cum au osI InIuI, cu oIIurI do oIIurI do
mozIorzugurI zI IabII. $I au IsaI InIr-Insa ?.000 moscaII zI
2.000 czacI, zI In CuIbur Iarz au IsaI oasIo. $I cu coo
oasIo s-au Iras InIro Euh zI-nIro NIru. $I au zdzuI IoaI
vara acoIo n` Ia ocIomvrIo, azIoIund s ac soIII aco Ia
NImIrova
1
. Iar soIuI nomJosc au scrIs Ia vIzIrIuI c nu oaIo
s ac aco cu MoscuI, docI s zIIo c zI ImraIuI NoamJuIuI
au sIrIcaI acoa cu TurcuI.
Iar InIr-acoasI vromo, Ia SImoIrIu, s-au ornII zI nomJII,
gInorIIo ImraIuIuI, duco do LIuIoranghIa. Au urcos cu
obuzuI coI maro, ca Ia ?0.000-80.000 oasIo, asura EosnII,
zI au IuaI NIzuI, zI ron Tara ArbnazIIor a o sIrIca zI a o
baIo, zI ro Eosna II] a o baIo.
AIIu ghonraI, anumo VaIIs, zI cu aIJI ghonrarI do Ia
SIbII, cu o sam do oasIo, au urcos a baIo VIdInuI. AIJII
au vInII ron Tara Unguroasc dI s-au coboruI In Tara
MunIonoasc, Ia EucurozII, zI ro suI munIo, ca vo 6.000-
?.000. Iar VdanIo, ghonrarIuI do Erazv, zI cu aIJI 2
ghonrarI, cu 5.000 oasIo, au IozII osIo munIo Ia ComnozII
1
In ms. 253 NImIra.
96
zI Ia OIIuz In MoIdova, zI In CumuI Lungu nIzIo cIIanI
cu vo ?00. $I au zdzuI acoIo, ro suI margInoa munJIIor,
vo 2 IunI zI maI bInI. SIrIccIunI n-au cuI nImIc In Jar.
ToI cu banI cumra co II IrobuIo. NumaI ro IurcI cuIa, zI
bucaIoIo undo Io gsIo Io Iua cu do-a suIa. NumaI vo 2, 3
boIorI, co II ora casIo o suI munIo aroaI, s InchInas
Ia nomJI, anumo $IonIJ RusoI vornIcuI zI cu IcIorII IuI,
zI RducanuI sIoInIcuI zI CosIandIn EaIzo modoInIcorIuI zI
$Ioan CaIargIuI suIgorIuI. $I JrnImoa co ora o suI
munIo n-ascuIIa do domnIo.
Iar aII boIorImo zI mazIIImo s-au sIrunsu IoJI Ia Ioz ro
Iung OrIgorIo-vod. $I OrIgorIo-vod doodaI-au IozII cu
Iabra Ia Frumoasa, dar aoI ro muII n-au zbvII acoIo,
c s Iomo s nu-I Iovasc nomJII, s-I Io. $I nu crodo nIcI
ro boIorII do Jar, s nu-I ac vrun vIcIozug cu nomJII. $I
s-au muIaI Ia TuJora, InIro PruI zI-nIro JI]Io. $-au zI rodzII
Ia HoIIn do oIac, do-au vInII 400 do IIcanI, cu Sara MohmoI-
azo, zI Ia vIzIrIuI dI I-au IrIImIs 2 azI, anumI MahmuI-
azo zI VasII-azo, cu vo 600 sahII. $I au IrIImIs vIzIrIuI
cIndzcI ungI do banI, ca s maI ac oasIo. $I I-au IrIImIs
banI zI do chIII, zI do IaIovIJ, zI do car, zI do un, zI do
ordzu. Do cuIo boIaIIcurI ora Ia ordIo, daI-au IurcII IuI
OrIgorIo-vod, zI oI munca banII IoJI, zI coI do Ioa zI
coIoIaIJI IoJI. $I Iua acosIo IoaIo co scrII maI sus dIn Jar, do
co IrobIIo ImrIozII r banI. NumaI aIuIa cuI da
moIdovonIIor: Io da carno, II, ordzu. $I du co s-au
sIrunsu IoaI oasIoa co ora: IIcanI, IurcI, moIdovonI zI
aIJuI, s-au cuI ca Ia 6.000 oasIo. $I au maI IozII rIca IuI
OrIgorII-vod do nomJI. $I do rIca vIzIrIuIuI zI do ruzIno s-au
InIorsu Iarz InaoI Ia OIaIa. $-au cuI hondIchIu In
gIur ImrogIuruI IaborII z-au usu sIr]I bunI. $-au zdzuI
IoaI vara acoIo, n-In Ioamn Ia SImodrIu.
97
Iar CosIanIIn-vod, domnuI munIonosc, cum au audzII
c-au IozII nomJI In Tara MunIonoasc, cum au zI ugII osIo
DunrI. $I boIorII zI sIu]IIorII munIonozII I-au oIrocuI 2, 3
coasurI. $I z-au IuaI dzua bun, zI I-au IsaI IoJI zI s-au
InIorsu Ia EucurozII. Co nu numaI boIorII, co zI sIugI do a
IuI, co au osI Ia IaI-su, I-au IsaI IoJI. $I nomJII, vIInd Ia
EucurozII, au IuaI ro boIorI ro IoJI zI I-au IrocuI cu cas
cu IoI In Tara Unguroasc, ro unII cu voIo, ro unII zI can
r voIa Ior.
ImraIuI, TurcuI, zI IurcII, du co-au vdzuI acosIo,
IarI s-au srIoI, co ImraIuI nu numaI do moscaII zI do
nomJI, co zI do oasIoa IuI, s nu ac zorba asura IuI. Au
zI zII do-au schImbaI ro vIzIrIuI z-au IIoI ro chIhaIo,
dzIcund c s-au agIunsu oI cu moscaIII do-au daI VozIa.
Du cum II-I hIroa do duIu, do Io dzuc c-s duII, adIvraI
c-s duII. Dac vd c nu oI IsrvI, oI dau vIna caoIoIor.
$-au us zI han nou, anumI o AdIo OhorI coI ru, co
uss maI InIuI Ia domnIa InIuI a IuI OIIgorI-vod, cundu
s-au cuI zorba asura IuI
1
, InJIogund c acoIa au IorII
In Crum, carI zodo Ia TIghIno n-acmu, c Ia Crum nu
oaIo s marg. AIunco au IrIImIs ImrJIa do-au IuaI ro
ManoIachIo chIurcI-bazo PsoIu, raIoIo haImanuIuI CosIan-
dIn co osIo aIco In MoIdova. $I I-au dus Ia TarIgrad, Ia
ImrJIo, do I-au daI gro munc gunoasc, 5, 6 dzIIo,
n-au sus IoaI-avoroa co-au avuI, dI I-au IuaI IoI co-au
avuI, ca Ia 3.000 ungI, cu odoar. Nu numaI a IuI, co zI a
rJunI-su, a IuI CosIandIn haIman zI aIIor rudo a IuI,
gInorI zI aIJuI. Co au gsuI, IoI au IuaI. $I aoI I-au
sundzuraI In mI]IocuI uIIJuI, undo s vund bIanIIo In Iurgu.
$I I-au us o bIan-In ca, dundu-I rIcIn c oI sIuIo ro
1
Do Ia anumI... un aIcI, adugaI do NocuIco.
98
chIhaIo. AIunco I-au agIunsu osInda TruI MoIdovII zI TruI
MunIonozII. C acosI ManoIachI s-nvJas do s co IoI
d-o

casII chIhaIoIIIor, do munca acosIo sracI do JrI, cum
Io ora voIa, cu aIJI grocI zI aIIo zII, do co schImbrI
zI-adauzagurI cu muIJImo do banI. Cum zI maI InaInIo vromI,
cundu s-au cuI zorba, do s-au schImbaI ImrJIa, Ia
IbraIm-aza vIzIruI, cdzuI Ia maro urgII, rocum scrII Ia
runduI su. AIunco au scaI, zI IoI nu s-au IsaI do ruIJI.
Dar acmu n-au uIuI sca, du cum s dzuco c nu-s In
IoaIo dzIIoIo PazIIIo. Azo dzuc c maI muII dIsro CosIan-
IIn-vod s-I I osIu ura, avundu Izm ro dunsuI. $-au
scos orman s omoaro zI ro gInorI-su, $IonIJ boIzado,
IcIoruI IuI MIhaI-vod, caro JIno aIa haImanuIuI CosIan-
dIn. NumaI nrocuI IuI c-au rInsu do vosIo, dI s-au ascun-
su Ia casII soIIIor, muII vromI, n` s-au IndroIaI.
RIz-aondo, soIuI Iurcoscu do Ia NImIrova, vdzund
acosIo IucrurI co s oarI zI moscaIII nu rIImsc banI s
ac aco, co cor Dunroa cu Crum cu IoI, zI nomJII Eosna
zI aII som do banI, choIIuIaIa ozIII, zI robII co Iuas, au
cuI Izvod do IoaIo do acosIo co coro moscaIII zI nomJII. $I
au daI muIIo darurI soIIIor nomJozII zI moschIcozII zI IuI
MInIh orIu-marzaIIh moschIcosc, ca s maI azIoIo 30 dzIIo,
s nu ornoasc ozIIIo, n-or IrImIIo Ia ImraIuI Iurcosc
s vad co-or rIImI. Do-a rIImI, bInI, Iar do n-a rIImI, s-or
baIo. ToI ca s maI Iungoasc, s Iroac vara cu amgoIo,
du cum osIo nIura IurcIIor. C s srIos ro ru. Co,
du cumu-I orunduIaIa acozIoI IumI Iacom, au InIunocaI
mInIoa soIIIor nomJozII zI moschIcozII, do-au rIImII s azIoIo
coII 30 dzIIo, n-a vInI rsunsu do Ia PoarI. $I au zI
rodzII RaIz-avondo cu acoIo scrIsorI Ia ImraIuI Iurcosc
ro IordzumanuI, raIoIo IuI OrIgorIo-vod, s umbIo InIr-
acosIo 30 dzIIo do oIac, s aduc rsunsuI, cum a I: Ia
99
aco, Ia noaco. $-au urcos IordzumanuI z-au vInII ro Ia
OrIgorIo-vod, raIo-su, Ia OIaIa, zI I-au bonchoIuII 1
dzI cu marI cInsIo. $I I-au maI InvJaI zI oI mozIorzugurI
do-a IuI, co au maI zIIuI. C avo OrIgorIo-vod maro ]oII zI
rIc, c-or Iua crozIInII Jara, co nu numaI oI, co zI grocII IuI,
zI n-or avo co sIunI zI co munca Ia TarIgrad.
$I Ia 30 dzIIo s-au InIorsu Iarz InaoI Ia NomIrova,
undo ora soIII, cu rsunsu c nu rIImo IurcII s do nImIc,
numaI s Io bIaIo Ia anuI. $I azo soIII s-au dus cInoz ro Ia
sIunII Ior. $I vod Inc I-au IrIImIs ro aga EnachI grocuI
cu 600 sIu]IIorI InaInIoa IuI RoIz-aondI Ia MovIIu,
Iomundu-s do czacI s nu-I Iovasc, zI I-au oIrocuI n`
Ia TIghIno. Iar VdanII ghonraruI, dac-au IozII Ia OIIuz cu
oasIo, au zI oroncII IuI OIIgorII-vod s do acI oamInIIor
don SuroI IncoIo do bIr zI s-I IrImII 150 do ungI do banI,
dac I-I voIa sa zad cu acI In Ioz n` Ia o vromo. DocI
OIIgorII-vod ora Ia Frumoasa zI n-aucas s sIrung oasIo,
nIcI s duss Ia PruI. Au socoIII zI au IrImIs o Todorazco
voI-sIar zI o AIIxandru SurbuI IroIII-IogoI cu darurI zI
cu crJI do Ia dunsuI zI do Ia boIorI, scrIInd ghonraruIuI,
IuI VdanII, s-I II mII do Jar, s n-o sIruco. $I au morsu
Ia dunsuI Ia OIIuz, zI I-au rIImII cu dragosIo, zI s-au
adIvorII cu bInI. NumaI, OrIgorII-vod nu s-au IncrodzuI,
co s-au dus Ia PruI, du cum s-au scrIs maI sus, dI z-au
sIrunsu oasIo. AzI]doro nIcI o PIadI sIaruI nu-I crodo,
IInd moIdovan, s nu-I ac vrun mozIorzIug. $I do acoo
au IrImIs zI o AIIxandru SurbuI, IInd dI casa IuI, ca s nu
oaI acI vrun mozIorzIug asura IuI cu VdanII ghonraruI.
TurcII, n-a umbIa IordzumanuI Ia PoarI acosIo 30
dzIIo, Iar ImrJIa au zI us saraschor ro ChIruIIuI zI au
zI rdIcaI oasIo don TarIgrad ca Ia 120.000 zI I-au IrImIs
Ia Eosna asura nomJIIor. $I vIzIrIuI au IrIImIs ro MonIz-
l00
azo do Ia CarIaI cu 20.000 oasIo, zI au urcos do Ia CarIaI
ro margInoa DunrII a maI sIrungo oasIo co uIo. $I s-au
dus zI Ia VIdIn asura IuI VaIos, ghonrarIuI do SIbII, co
bIo VIdInuI coIaIoa, z-au gonII ro nomJI do Ia VIdIn. Dar
IoI nu I-au bIuI ro ru, numaI cuI I-au gonII do Ia coIaIo.
$-au daI zI IuI CosIandIn-vod, domnuI munIonosc, vo
2, 3 azI cu oasIo, do-au gonII ro nomJI dIn Tara MunIo-
noasc, c ora uJInoI, numaI vo 3, 4 mII In Tara MunIonoas-
c. $-au cuI IurcII muII ruIaIo zI rad-In Tara MunIo-
noasc, c-au IuaI munJII In ca. $I ro undo au gsuI bo]onII,
au IoI rdaI zI au arsu. $I au sarIu zI mIIrooIIa do Ia
TurgovozIo zI au gsuI muII avoro a boIorIIor munIonozII
zI au IuaI-o IoaI. Co nu numaI InIr-un rund au rdaI-o,
co In cuIova rundurI au umbIaI, rdund zI sIrucund bIaIa
Jar.
CosIandIn-vod, domnuI munIonosc, IarzI s-au azdzaI
In EucurozII cu vo 2, 3 azI. $I ro rad au cuI IurcII zI
EucurozIIIor. $I mIIrooIIa dIn EucurozII au cuI-o mocoI,
dI s-InchIn InIr-Insa azII. $I CosIandIn-vod au us IoI
boIorI do coI do gIos, c boIorII Is IoJ In Tara Unguroasc,
coI marI, duzI.
Iar ghonrarIuI coI maro do Ia SIbIIu, anumo VaIIs, caro
morsos Ia VIdIn, vdzund c nu oaIo sIa ImoIrIva IurcIIor,
c aro oasIo uJIn, au scrIsu Ia VdanIo ghonrarIuI, co
IozIs-In MoIdova cu oasIo, do-au IrocuI munIoIo InaoI do-
au morsu agIuIorI Ia VIdIn. NumaI co au rmas vo 500
oasIo nomJI do sIra] Ia ComnozII, Iar coIoIaIJI, mcar c s-au
dus Ia VIdIn, IoI n-au uIuI IsrvI nImIc ImoIrIva IurcIIor.
DocI ghonraruI VaIIs, vdzund c au grozII zI z-au ImrzIIoI
oasIoa ron MoIdova zI ron Tara MunIonoasc zI n-au
uIuI IsrvI nImIc s-I Io, orI do cIud, orI do ruzIno, orI
do rIca ImraIuIuI, au muncaI oIrav sInguru z-au murII.
l0l
MaI IsIIIIu-s-au IurcII zI cu 2 soIIanI s marg rosIo
munIo In Tara Unguroasc. $I s-au zII nomJII maI bIno,
InIr-aIIu oI, c, du co-au InIraI In munIo, Io-au JInuI caIoa
zI dInaInIo zI dInaoI. $-au IorII un soIIan zI cu IIaruI maI
IoJI, numaI unuI au scaI ro cu uJInI IIarI. N-aucund a
InIra In munIo, Ia CumIna, s-au InIorsu InaoI rdund zI
ardzund. $-au IovII ron EucurozII, IInd domnuI In scaun,
z-au rdaI IurguI IoI, cu mnsIIrI cu IoI, z-au gsuI muIJImo
do avoro. $I domnuI n-au uIuI s Isrvasc nImIc, s nu-I
Ias s rado. Co-u gsII a boIorIIor rIbogI zI norIbogI zI a
noguJIIorI In hanurI, IoI au IuaI
1
. AcosI rzboIu au osI maI
ro urm, Ia IoI ?246, Ia noIomvrII. S Ism acmu Tara
MunIonoasc, dI om scrIo InaInIo Ia runduI su.
OrIgorIo-vod, zodzund cu Iabra Ia OIaIa zI InJIogund
c s-au dus nomJII coI muIJI zI au rmas numaI 500 nomJI
Ia ComnozII do sIra], zI vdzund c s gIoadz IIarII zI
cu IurcI do Ia ordIa vIzIrIuIuI s marg Ia dunzII, au scrIs
Ia vIzIrIuI s nu marg nIcI IurcI, nIcI IIarI, s sIrucI Jara.
PuJInoI co au rmas do sIra], a IrIImIIo oasIoa IuI zI I-a
gonI. DocI vIzIrIuI IndaI I-au zI orII s nu marg. C
ora Ia OIaJ n` Ia EurIad IoI IIarI, cu 2 soIIanI, do-au
zdzuI IoaI vara do-au muncaI ro boJII oamonI, do-au
rmas numaI cu suIoIoIo. DocI OIIgorIo-vod au aIos dIn
oasIoa IuI ca Ia 1.500 sIu]IIorI IurcI, IIcanI, moIdovonI zI
2 sIoagurI do czacI z-au IrIImIs ro CosIandIn haImanuI,
raIoIo chIurcI-bazII, zI ro Toador PIado sIarIuI s marg
ro Ia gura OIIuzuIuI zI Ia ComnozII, s asIuo oIIcIIo zI
s sIrucI IncIIo co II cus nomJII. $I mrgund acoIo Ia
ComnozII, numaI au zI daI osIo coII cInsuIo do nomJI co
rmsos do sIra]. Do moraI Iucru osIo cum au daI
1
AcoasI raz a osI adugaI do NocuIco.
l02
Dumndzu o saIm nomJIIor, cuI n-au uIuI s sIo Ia
rzboIu. C cum s-au IumInaI zI au dIscIocaI czacII do-au
sIobodzII ocuI z-au IsaI vo 3, 4 nomJI, s-au zI srIoI
nomJII z-au IocaI uga zI n-au aucaI s sIoboad ocuI. $-au
zI-nIraI IurcII cu moIdovonII InIr-InzII z-au rInsu ca vo 30,
vII cu morJI. $-au IorII zI coIonoIuI caro ora ro oasIoa
nomJoasc maI marI. $I IarzI au daI Dumndzu rIc
moIdovonIIor zI IurcIIor, c nu I-au gonII, Iomundu-s s
nu Io oasIo suus, s Io vIcIozug, c nu ar hI maI scaI
maI nIcI unuI. Iar nomJII IoI gundIo c-I gonosc, c, cum au
agIunsu Ia Ianc, cum z-au IsaI uzcIIo zI caII zI 2 sacaIuzI
zI 2 cruJ, Iarb, z-au ugII caro IncoIro au uIuI ron
munIo o gIos. $-a IrIodzo au IncouI a IozI cuIo unuI, zI
vdzund c nu-s nImo, z-au IuaI uzcIIo zI co-au avuI z-au
IrocuI munIoIo, dIncoIro vInIs, InaoI.
Iar haImanuI cu oasIoa, rocum maI susu scrII, nIcI
gIumIaIo do coas n-au zbvII zI s-au zI-nIorsu InaoI,
IInd groc cu oIo do IourI Ia saIo. Au ugII IoaI noaIoa,
cundu-s dzu Ia EIsIrIJ, nogonIndu-I nImo, nIcI vdzund
ro nImo, du cum osIo vorba c nu ac IoaIo muzIIIo
mIoro. C, cund s-au IuInII cu oasIoa nomJasc, Iromura do
rIc zI vro s ug. Iar IurcII, vdzund c vro s ug, au
IncouI a-I suduI z-au scos zI sabIIIo asura IuI, s-I IaIo. $I
vdzund azo c ac IurcII zorba asura IuI, s-au sIobodzII
do rIc asura nomJIIor. $I s-au IumIaI aco Izbund, du
cum scrII maI sus. NumaI IumIundu-s Toador PIado sa-
IarIuI zI vdzund zorbaoa IurcIIor, oI maI muII au IncouI a
Indomna oasIoa. $I du co au vInII Ia Ioz haImanuI, I-au
scrIs OrIgorIo-vod crJI Ia vIzIrIuI zI I-au IrIImIs cu 10
nomJI vII zI cu 1? caoIo morJI. $I cu aco uJIn Izbund z-au
maI IocmII Iroaba, c ora s IIroac zI oI do Ia PoarI, ca
raIo-su ManoIachI chIurco-bazo.
l03
ToI InIr-acoa vromo mors-au ChIruIIuI InIuI Ia NIz, undo
Iuas nomJII, z-au IncungIuraI coIaIoa NIzuI. $I n-au uIuI
s sro]Inoasc nomJII zI s-au InchInaI, c-au osI ca Ia
5.000-6.000 nomJI cu un ghonraI. $I ro ghonrarI zI
ro nomJI I-au sIobodzII cu aco, Iar ro raIo au us-o IoI
suI sabII, c s burzuIuIs IoaI crozIonIaIoa, do JIno cu
nomJII: surbII, arbnazII zI aIJII co ora ronrogIur.
Purcos-au ChIruIIuI do acoIo asura nomJIIor co bIo
Eosna. DocI nomJII nu uIo Iua Eosna, IInd IocurIIo IarI zI
raIaoa Inc JIno IoI cu IurcII, nu vro s s do nomJIIor.
NumaI co-au aucaI do-au IuaI vo 2, 3 coIJI In margInoa
EosnII, zI au zI sosuI ChIrIIIuI cu oasIoa IuI agIuIorI bosnonI-
Ior. $I s-au IovII In vo 2, 3 rundurI, z-au IoI can zIIcnII
ro nomJI zI nu z-au uIuI aIogo. AcosIo IoaIo s-au cuI Ia
voIoI ?245. Iar du-acoo, Ia vIoIuI ?246, In Iuna IuI
ocIomvrIo, IoI InIr-acoasI Ioamn, vdzund IurcII c Io-au
morsu can bInozor sro nomJI, c nomJII nu cus gIIro
ro bun, In grab-au zI ornII oasIoa do Ia CarIaI zI do Ia
TIghIno, cuI ora sIruns, ca Ia 100.000 do InIcorI zI do
sahII, c-un saraschor zI cu ModIo OhorIo, hanuI coI nou,
cu IoaI IIrumoa do Eugoag, ca Ia 60.000 zI 2 soIIanI,
maI can cu IoaI uIoroa Iurcoasc co ora Ia CarIaI. $I ro
a, do Ia TarIgrad, vo 20.000 s marg s Io VozIa do Ia
moscaII. InJIogund c MInoh orIu-marzaIIh s-au dIrIaI
cu ozIIIo moschIcozII Ia IornaIIc, Ia PorovoIozIn, du co s-au
dus soIII do Ia NomIrova, zI oI InJIogund c-s numaI ?.000
moscaII zI 2.000 czacI, 9.000 do IoaI oasIoa, au socoIII
c-or Iua-o ro Iosno, zI Iuund-o, or IrocI zI or Iua zI CuIburuI
z-or IrocI zI-n Crum asura-coIora moscaII zI or ducI zI ro
hanuI cosIu nou, ro ModIo OhIrIo. $-au IuaI zI vo 60, ?0
uzcI dIn TIghIno zI 400 car moIdovonozII, do-au dus goab-
hanaoa. $I du co-au agIunsu acoIo, au IncouI a baIo
l04
coIaIoa. $-au bIuI-o 2 sImunI zI n-au uIuI-o Iua. $I
azo da IurcII oIIurI do oIIurI do nvII sIraznIcI asura
coIJuI, zI zI maI Ioro. SarIu-s-au zI vo 20 do uzcI maro,
umIundu-Io maI muII rosIo msur, ca s-agIung Ia coIaIo,
zI Iar ro dunzII II omoro. FcuI-au un mozIorzug cu nIzIo
scrII noaIoa, ca s s aroII do coIaIo. Iar moscaIII au
cuI aIIu mozIorzug, dI s-au IumInaI ca dzua, z-au IndroIaI
uzcIIo do I-au cuI rumI. FcuI-au IurcII 2 IagumurI, zI
s-au sIrunsu acoIo muIJImo s do nvaI. Iar moscaIII Io-au
gsuI undo Io usos IurcII zI Io-au bIuI dIsro dunzII, ca
s do InaoI sro IurcI. $-au cuI zI oI 2 IagumurI, aIIuro
zI cu gaurI, dIn coII IurcozII, Ia a Ior. $I cund s-au sIrunsu
muIJImo do IurcI Ia IagumurI z-au daI oc, Iar IagumurIIo
au daI InaoI, zI s-au arInsu zI coII moschIcozII, cuI au
IorII muIJImo do IurcI. $I aIunco au IozII zI moscaIII cu
czacII aar don coIaIo z-au IncouI a IIo zI oI ro cuJI nu
II omorus IagumuI.
AzI]doro scuIaIu-s-au IurcII cu zorba asura hanuIuI,
dzucund c guIcoava dIsro dunzII s-au IncouI InIuI zI oI
dau nvaI dI Ior, zI IIaruI nu Ior, umbI ro do IaIurI.
DocI au IuaI hanuI ro IIarI Imroun cu IurcII, zI carIo
coII moIdovonozII Io-au umIuI do sIuh z-au IncouI a uno
ro moIdovonI do ImIngo carII, zI IurcII cu IIaruI du
dunzII cu uzcIIo, ca s s-aroIo do coIaIo, s baI coIaIoa.
Iar moscaIII azo au IncouI a-I Imrozca don coIaIo, zI au
IozII zI aar, zI azo au daI o nvaI IurcIIor, cuI au IorII
muIJImo, zI au IuaI zI o sam do uzcI. AzI]doro ora o
zmcuIIJ do IaIurI do coIaIo, zI zIdo nIzIo moscaII. $-au
IngroaI zI moscaIII un Iagum acoIo zI s-au cuI a ugI
sro coIaIo. Iar IurcII au zI-nIraI InIr-aco zmcuIIJ z-au
gsuI IagumuI zI I-au scos. MoscaIII, vdzund c au gusuI
IurcII IagumuI zI I-au scos, au zI IndroIaI uzcIIo In zmcuIIJ
l05
a baIo. $I au IorII zI acoIo muIJIno do IurcI, zI cuJI n-au
IorII Io-au cuIaI a IozI, c nu uIo s zad, c-I Imrozca
don coIaIo. AzI]doro vInII-au IurcI cu vas ro a, zI moscaIII
Inc avo vas. Co nu Io-au sorII IurcIIor nIcI cu acoI oI,
c, cum au osI dundu moscaIII dIn IunurI do o a or don
coIaIo, s zI aunda vasIo IurcozII, do s-Inoca, cuI n-au
rmas nIcI unuI, Iar moschIcosc nIcI s-au boIo]II.
MaI ro urm Iarz s-au rdIcaI IurcII cu nvaI asura
coIJuI, vdzund c au IozII o sam do moscaII dIn coIaIo.
$I s-au zI ornII IurcII asura moscaIIIor s-I Io In unghI,
Iar moscaIII s-au cuI a ugI asura vasIIor zI au IsaI
oarIa coIJuI dIzchIs. Iar IurcII, cum au vdzuI oarIa
coIJuI dozchIs, au IsaI ro moscaII do-a-I maI gonIro z-au
zI-ncouI a InIra In coIaIo. $I I-au IsaI do-au InIraI vo
4.000-5.000 zI au sIobodzII orJIIo coIJuI dI I-au InchIs.
$I azo moscaIII don coIaIo, IInd suuz, au zI-ncouI a Io da
oc zI dIn runIo zI dIn coad, zI don dos a Io da bombI,
n-I-au oIoII ro IoJI. Da s do InaoI, orJIIo coIJuI ora
InchIs. $I cuJI n-au IorII, I-au IuaI ro IoJI do grumadzI.
Iar IurcII coI co rmsos-aar, do n-aucas-a InIra In
coIaIo, I-au zI aruncaI IagumuI. AIunco moscaIII coI do-
aar, co s cus-a ugI sro vas, s-au zI-nIorsu InaoI
InIr-InzII a-I omorI cuJI scas do Iagum.
AzI]doro zI moscaIII dI ro a au rIns a-I Imrozca carI
s-aucas-a s III do zIdIuI coIJuI, c nu uIo s s mIsIuIasc
nIcI InIr-o arIo. $-au IncouI moscaIII a-I baIo zI dI o a,
cuI I-au oIoII, ca Ia 30.000-40.000 do IurcI.
Iar In scurI vromo au zI sosII vosIo do Ia soIIanuI Ia
saraschorIuI, caro soIIan ora InIro Euh do sIra], cum c
vIn do Ia MInIh agIuIorI coIJuI ro muIJI moscaII ro a,
dI s-au cuI saIm In oasIoa Iurcoasc. CuJI rmsos vII
noIorIJI au zI ugII rosIo noaIo z-au IsaI coIaIoa. 3,4
l06
1
Jozso, IuI IuI Foronc RkoczI II. AdugaI do mIno.
dzIIo do-ar I maI zbvII IurcII ro Ioc, nIcI unuI nu vro
sca. C au zI daI Dumndzu un vIcoI, c, cum ora
gIumIaIo rnIJI, azo dzuc c-nIr-acoI cumu 4 rJI ar hI
IorII zI una do-ar I scaI bInI. FosIu-s-au corzuI czacII
s-I Ias, cIrI, audzInd c vIn IurcI Ia VozIa, zI MInIh n-au
vruI s-I Ias, IInd Ia PorovoIozIn. $I au grozII c nu I-au
IsaI, c nIcI un Iurcu n-ar I scaI, sau IIar.
DocI acoI soIIan co ora do sIra]I InIro Euh, vdzund c
IurcII ug do Ia VozIa, sIobodzII-au zI oI coambur ro
margInoa OcraInII IozozII, dI-au rdaI saIoIo. Tun zI oI
rIoIozuguI ca cunII vInoroa. Co s-a maI aco cu IozII, vromoa
vIIIoarI va arIa.
OrIgorII-vod, vdzund c s-au dus nomJII dIn MoIdova,
scrIs-au cu gIurmunI Ia boIorII coI rIbogI zI Ia Jar, coI
haInI, s s InIoarc InaoI Ia IocurIIo saIo, s nu oarIo
nIcI o grI]. $I I-au IorIaI ro IoJI, numaI s nu maI ug zI
aIJuI, ca s Io banI. DocI s-au InIorsu IoJI Ia IocurIII saIo, zI
nImIc nu Io-au cuI. NumaI ro CosIandIn EaIzo, avund
mraz ro dunsuI, I-au bIuI Ia IaIo zI I-au sIobodzII.
FcuI-au zI acosIu obIcoI OrIgorII-vod, do s baI boIorII
coI marI Ia IaIo, IurcozIo. $I ro $IonIJ vornIcuI RusoI,
hIInd maI bIrun, I-au cuI surgun o Iun Ia mnsIIrI Ia
DobrovJ z-aoI I-au adus Ia Ioz zI I-au IorIaI. $I I-au
mrIIaI o aI co avo, cu choIIuIaIa IuI vod, du ScarIaIa-
chIo comIsuI, IcIor LuuIuI OavrIIIJI.
Iar ro RducanuI, IInd nooI IuI MIhaI-vod zI agIunsos
cu crJI Ia OrIgorI-vod do Ia nomJI do co zIIro co ac
nomJII zI co II-I saIuI, cund ora nomJII Ia casa IuI, Ia OrozozII,
onIru acoo maI muII I-au boIorII, do I-au cuI harnIc
maro.
Pus-au IurcII ro IcIoruI IuI RacoJI, anumo IosI
1
, ca
l07
s II craI In Tara Unguroasc, zI I-au cuI coron do aur,
cu dIIamandurI do muII roJ. $I I-au daI zI cIncI mII ungI
banI, s-I Io do choIIuIaI zI s-z ac oasIo, osbII do co I-au
runduII IurcI zI IIarI.
$I I-au ornII don TarIgrad, do-au vInII Ia ErIIa dI s
gIoadz zI-z sIrungo oasIo. IsIIIIu-z-au nrocuI, cu 2
soIIanI zI cu IurcI, do-au IrIImIs In Tara Unguroasc, ca s
Iroac ro Ia CumIna, ron Tara Romunoasc. Co nu I-au
sIu]II nrocuI coasI daI, c-au JuI ru, rocum scrIo maI
sus aIIma Ior.
ImraIuI nomJosc, InJIogund do RacoJIo, au sIrunsu
IoaIo caoIoIo coII do runIo, boIorI ungurozII, dI I-au dus
ro IoJI Ia EocI, dI-I JIno acoIo do Io ddo IoaIo co II IrobuIosc.
Co s-a maI aIogo, vromoa vIIIoaro va arIa.
DocI InJIogund PoarIa Iurcoasc dI co s-au IucraI Ia
VozIa, IrImIs-au do-au IuaI ro vIzIrIuI Ia TarIgrad, Ia saI,
nu numaI ro vIzIrIuI, co zI I IoaIo cooIoIo coII IurcozII,
ro IoaIo undo ora. La co va arIa, vromoa vIIIoaro va
arIa. AcosIo IoaIo s-au cuI InIr-acozII 2 anI a domnII IuI
OrIgorIo-vod, n` Ia voIoI ?246, Ia IsIovuI IuI noIomvrIo.
Du acosIo, azdzundu-s OrIgorIo-vod In scaun In
IozI s Iornodz, du cum s-au scrIs maI sus, us-au In Ioz
zI 4 sIoagurI do IurcI zI cu 4 do IIcanI, sIoagurI, s Iornodz
cu dunsuI In Ioz, nocrodzund ro moIdovonI. EogaIo novoI
zI ruzInI co IurcII boJIIor oamonI Ia Ioz zI Ia Jar, ro undo
morgo. C Iua omoI zI oIo maro zI coII cu suIa, do-z co
rus. $I Ia drumurI Iz rudo zI rda ro oamonI.
Iar In Iuna IuI dochomvrII, bIno nu s-au azdzaI In Ioz,
zI au zI scos hurIII, runIo do 3 ughI, mI]IocuI do 2 ughI,
coada do 1 ughIu, zI curcImrII II] 5 IoI, zI car ro Jar, do
cra un zI Iomno Ia oasIo. $I un nu gsIo ro aroaI, c-I
muncas do cu var, co Iua ordzu a cuI gsIo, r banI. $I
l08
IaborI do car duco Ia SIroI, do mcIna, c o aroaI nu
ora morI. $I Iua boI a cuI gsuo, do ro drumurI. $-au
IncouI zI cIuma a s-aJuJa In IozI, zI au JInuI uJIn, vo
Iun, acoI omur. Oh, oh, oh! srac Tar MoIdov zI Tar
MunIonoasc, cum v IIrocIJI zI v dozmIordaJI cu acosIo
surrI, Ia acosIo vromI cumIIIo, zI r` do mII do sIunII
nozIrI, caro sIngurI noI J-am oIII zI J-am aIaI! Nu no
sIuram do domnI do Jar, nIcI do mrIIaI oIoIo du omIn-
IonI, co dzucom c-s rozII zI sracI. $I aIorgaJI Ia coI sIrInI,
grocI, do-I aucaJ carI do carI s v hII gInorI, c-s cIIIbII zI
bogaJI, zI Io daJI mozII zI-I unoJ In cauI mosuI. Iac Ia co
am vInII! AcosIo, adIvraI c no-au cuI cIIIbII Ia IoaIo, cu
IacrmI ro obraz zI cu susInurI Ia Dumndzu sIrugund.
Iar aII uIorI, r-a susIna Ia Dumndzu, n-au rmas.
Ia rIvIJ ro JrIIo mogIozIIor cum JIn ro coI sIrInI! Lo dau
dI muncaI, Iar Ia saI sau In cauI mosuI nu-I un, nIcI II
amosIoc. $I onIru acoo IrIosc rosIImoa Ior n-acmu
nocIcaI. Do-z dau vo aI du vun sIrIn, ro cu grou,
dar mozan nu-I rIImscu, nIcI Ia saI. $I IIa co o mununc,
cu vrsarI do sIngo zI cu muII osIInoaI zI grI] zI sIu]bo, o
munc sIroInII ronIr-aIIo JrI.
Do co s-au maI IucraI osIo Iarn do acmu do Ia noIomvrII
Ia vIoI ?246. VIzIrIuI, cum au sosuI Ia TarIgrad, I-au zI
mazuIII, zI au us vIzIr ro aIIuI.
1
$I cum I-au us vIzIr,
cum au IncouI a runduI oasIo Ia HoIIn zI Ia TIghIno, zI
ro aIJuI InIr-aIIo rJI, zI a aco maro gIIro on Jar.
Trocund Ia HoIIn, zI aIJuI In gIos do Ia TIghIno zI dI Ia
HoIIn, maro sIrIccIuno zI ozno co oamonIIor ro undo
IovIo. UnII Iroco ro EurIad, unII ro SuroIIu. $I In Ioz Inc
au IornaI 3, 4 mII do IurcI. $I acozIo Inc dosIuIo ruIJI
1
AdugaI du KogInIcoanu, In mss. IInd Ioc goI.
l09
co. $I ora o scumoIo maro do uno zI do un, cuI agIunso-
s caruI do un 4 IoI, ro 2 boI. $I aIIo novoI dosro domnu:
car, IaIovIJ, chIIo, vcrII, zI adozag osIo vcrII cuIo
un IuIIu do vII.
AzI]doro zI In Tara MunIonoasc IurcII zI IIaruI au
IornaI, zI muII rad-au cuI Irocund ron Jar Ia OII, do
s bIo cu nomJII.
NomJuI zI moscaIII au zdzuI In acI ro Ia IornaIIc, ro
margInoa JruIor Ior, cund maro gIIro. HanuI don
Eugoag s-au scuIaI Ia ghonarIo zI s-au dus Ia Crum, noIInd
moscaII In Crum. $I do acoIo s-au scuIaI zI au sIrunsu
oasIo ro cIno au uIuI, ca Ia 80.000, amosIocaJ IIarI zI
IurcI, zI s-au dus In rad Ia SIobodzIo, sro Harcov. $I I-au
IuInII moscaIII zI I-au bIruII. $I abo au scaI hanuI cu 4,
5 mII do oasIo. $I Io-au IuaI moscaIII IoJ robII co au IuaI
do Ia dunzII, c Io sIIus caII In coambur, zI I-au IoI gonII
n-In Crum.
MIhaI-vod ora Ia InchIsoaro, c-I uro munIonII s do
?.000 do ungI do banI. $I au zdzuI Ia InchIsoarI 11 IunI, zI
aoI, cdzund acosIa vIzIr co maI sus s-au omonII, IIndu-I
rIoIIn, I-au scos. $I IInd doamna IuI OrIgorIo-vod Ia
TarIgrad, cu IIu-su ScarIaI, au cuI nunI, zI au IuaI
ro IIca IuI MIhaI-vod, carI maI sus s-au omonII c-I
IogodII, Ia ghonarIo, Ia EoboIoazd. Iar OrIgorIo-vod au
cuI vosIIo onIru IIu-su o sImun, Imroun cu IoJ
boIorII. AcosIo IoaIo s-au cuI n` Ia In dzI InII a IuI
arIIIo, do rImvar.
Iar In 31 do dzIIo a IuI maI, Ia 4 coasurI don dzI, s-au
cuI un cuIromur maro, do-au cdzuI mnsIIroa OoIuo,
zI muIIo cas, zI mnsIIrI In gIos. RchIIoasa zI aII
mnsIIro Ia FoczonI. $I s-au cuIromuraI maI bIno do 1
Iun, maI In IoaIo dzIIoII. $I s-au zI IncouI maro cIum In
ll0
Ioz, z-au JInuI n` dosro Iarn omoruI, IoaI vara n` Ia
Iuna IuI dochomvrIo.
Iar OrIgorIo-vod au IozII aar cu ordIa Ia SocoIa, In
unduI vII, do au zdzuI IoaI vara. $I Incound zI In
ordIo a Ica cuIo un om do cIum, s-au muIaI Ia TuJora,
dosro Ioamn, ca s s maI rcoroasc do boaI.
VIzIrIuI s-au rdIcaI cu 300.000 oasIo z-au urcos sro
NIz asura nomJIIor. $I au cuI oasIo In 3 rJI. UnII cu
RacoJI I-au ornII ro Dunro In sus, zI cu IIarI, do-au
IuaI Tara OIIuIuI zI aIIo IncI co ora ro DunrI. $I sIIIo
s Iroac-In Tara Unguroasc, zI n-au uIuI s rzbasc do
nomJI, zI s-au aucaI a baIo coIaIoa Ruzava. AIJuI zIdo
ImroIIva IaborII coI maro nomJozII zI au bIuI-o IoaI vara,
zI nu uIo s-o dobundoasc. PIoro IurcII ca rundza, do Ica
ro DunrI In gIos, zI Io aduco Dunroa IruurIIo ro Ia
OIaJ zI ro Ia SmII, zI-I rIndo oamonII, morJI, do Ia Iua
borIII do ro dunzII. C IInd Ruzava In osIrov DunrII, da
IurcII nvaI Iaro ro aa DunrII s-o Io, zI don coIaIo o
IurcI II IoI rvIo, dI s-Inoca In DunrI. CuIova mII au
IorII do IurcI Ia acoasI coIaIo. Iar dosro Ioamn, vdzund
nomJII coI don coIaIo c agIuIorI, nomJI nu II maI vInI do
nIcIurI zI bucaIIIo II s surzsc, zI Dunroa Inc scdo, zI
IoaI groImoa IurcIIor coarc ronrogIur, s-au InchInaI cu
1.500 nomJI. AIuJo nomJI au osI numaI In Ruzava. $I
IozInd acoI ghonraI don coIaIo, I-au ImbrcaI vIzIrIuI cu
cIan zI cu marI cInsIo I-au sIobodzII, do s-au dus Ia
Iabra co marI nomJasc, cu dobI zI cu surIo domroun cu
IoJ oamonII IuI, dzucundu-I vIzIrIuI: AorIm, sIug bun
zI crodIncIoas! Mcar dI s-ar aIa om harnIc zI droI ca
IIno zI Ia ImrJIa noasIr! Cu uJIno oasII s sIaI s Io
baJI cu aIuIa uIorI aIuIa vromo! $I du co-au mrsu Ia
nomJI, Inc maI marI cInsIo au dobundII. Dzuc unII s hIo
lll
daI vIzIrIuI banI s s-InchIno zI s hIo osI cu zIIroa
ImraIuIuI nomJosc, zI vIzIrIuI Inc s-z ac obraz dosro
ImraIuI Iurcoscu. C Iabra co maro nomJasc zIdo InIro
nIzII bIJI Ia Ioc IarI, Iar IurcII nu cuIodza s marg Ia
dunzII, zI nomJII azI]doro nu cuIodza. $I azo au zdzuI
ozIIIo n-In Ioamn, r cuI cuIo o sIra] do s IovIo. Iar
dosro Ioamn s-au dus vIzIrIuI Ia TarIgrad cu aco Izbund.
$I s-au ImrzIIoI Ia IornaIIc ozIIIo, zI coIo IurcozII zI coIo
nomJozII. Iar dIncoacI, dIsro moscaII, au runduII un saras-
chorI cu oasIo Ia TIghIno, zI aII oasIo au morsu, do Ia
HoIIn zI do aIuro, ca 80.000 oasIo, zI cu IIaruI EugoaguIuI
60.000, do sIa o NIsIru d-azIoIa ro moscaII.
Iar moscaIII s-au cuI In 2 rJI. O sam, cu Los
ghonraI, s-au dus In Crum cu 100.000 oasIo zI s-au bIuI
acoIo cu hanuI CrumuIuI zI cu 60.000 IurcI, co ora cu
cIIan-azo. $I I-au IoI bIuI ro IurcI zI I IIarI. $I au
rdaI zI au arsu CrumuI vo 4 IunI. $I aoI au IozII don
Crum zI au IsaI CrumuI zI au vInII Ia coasIa oasIo, Ia
PorIvoIozIn, undo ora MInIh orIu-marzaIIc. $I s-au cuI
ca Ia 300.000 oasIo. $I au IoI zdzuI IoaI vara, zI aoI do
SoII IIII s-au ornII sro NIsIru ro IncoIu. Iar IIaruI zI
cu o sam do IurcI cIrImo Io-au IozII InaInIo zI-I IoI cohoIo
ronrogIur, do Io Iua oamonII dI ro Ia Iarb, Iar s Io sIo
ImroIIv nu uIo. S IsIIo cuIoodaI, zI Ica ca orIIo
IurcII zI IIaruI. $I azo s-au aroIoI caIo do 4 coasurI do
NIsIru Iabra co marI, Iar runIoa ozIII, cu 20.000 oasIo zI
cu o sam do czacI, au agIunsu Ia NIsIru, Ia CaIanca, don
gIos do Razcov, undo ora do coasIa arIo zI saraschorIuI cu
IoaI InocorImoa. $I au IncouI moscaIII a-I Imrozca don
uzcI zI don bombo do IsIo NIsIru, cuI nu uIo IurcII s
s mIsIuIasc nIcIurI ro dI coasIa arIo. Iar osIo noaIo
Io-au zI vInII ocaz do Ia MInIh s s-InIoarc-InaoI. $I s-au
ll2
InIorsu noaIoa Ia obuzuI coI marI, undo ora MInIh. $I au
urcos Iarz cu IoJuI InaoI Ia Euh. $I murIndu-Io caII zI
boII, JIIndu-I IoaI vara In horbInIoaI Ia Euh, n-avo cu co
IragI rIvanIuI, uzcIIo. $-au IngroaI acoIo In cumu 500
do car do gIonJurI zI do combaraIo, osbII do nIn zI
osmagI zI aIIo bucaIo co-au IodaI ro cumu. $I du co-au
agIunsu Ia Euh, au IrIImIs MInIh z-au rdIcaI zI oasIoa co
ora In VozIa. $I I-au daI oc z-au rsIII-o doIoI, zI CuIburuIuI
II]. $I au vInII Ia dunsuI, zI s-au dus cu IoJII Ia IornaIIc Ia
PorIvoIozIn.
Iar IurcII InIcorI vro s Iroac s agIung ro moscaII,
dar nu-I Isa s Iroac NIsIruI saraschorIuI, noavund orman,
cuI Incous InocorII cu zorba, cum II-I obIcoIuI Ior, s omoaro
o saraschorIuI. Do mIoraI Iucru osIo acosIa, cum azo Iosno
s InIoarsr-InaoI zI sIrIcar zI VozIa, zI saraschorIuI Inc
nu Isa s Iroac InIcorII du dunzII, s-I gonoasc. UnII
dzuc c au daI saraschoruI muIJImI do banI IuI MInIh, Iar
aIJuI dzuc c s-au IomuI MInIh do cIum, s nu I s umIo
oasIoa. $I s Iomo s nu Io IurcII zI IIaruI ro moIdovonI In
sabIo zI-n robIo, c azo s Iuda IurcII. $I s coro zI Ia
saraschorIuI, s Io do voIo, cum or vIdo c Iroc moscaIII
IncoacI NIsIruI zI nu-I oI sro]InI, s zI sIoboad rad-In
Jar. Iar onIru VozIa, acoasI rIcIn dzuco MInIh, c un
an do cund au IuaI VozIa, zI cIuma donIr-Insa n-au maI
IozII, cuI maI bIno do 20.000 oasIo s-au oIoII InIr-Insa, zI
onIru acoo au sIrIcaI-o zI au scos oasIoa donIr-Insa. Do
nu-s nIscaI aIo a IuI MInIh, vromoa vIIIoaro va arIa
adovruI.
ImraIuI Iurcosc, InJIogund do acosI Iucru, s-au munIoI
ro saraschorIuI zI I-au cuI surgun. $I au us ro aIIu,
anumo VoII-azo, vosIII vIIoaz bun, co au arIaI marI
IndrznIro Ia moscaII. $I au IIoI zI 4 azI, zI au mazuIII zI
ll3
o suIIanuI, ccI n-au morsu du moscaII s-I gonoasc.
C ora bucuroz, zI IoI s Iomo s nu c vrun mozIorzug,
s s-InIoarc.
ToI InIr-acoasI Ioamn, Ia noIomvrII, murII-au IcIoruI
craIuIuI ungurosc, anumo RacoIcI, Ia DunrI, co-I usos
IurcII craI, Ia UdrII, ca s hIo In Tara Unguroasc. $I nu I-au
sIu]II nrocIroa, caro maI sus s-au omonII.
VInII-au caIgIIar-chIhaIo do Ia ImrJIo, cu oronc Ia
OrIgorIo-vod do-au morsu Ia NIsIru s rdIco uzcIIo co Io
Ingroas moscaIII, s Io Io s Io duc Ia TIghIno. $I s-au
dus n` Ia NIsIru zI au IrIImIs do-au IncrcaI IoI, cu
maro rIc, s nu-I Iovasc czacII. Dar n-au avuI nIcI o
osIInoaI zI au IncrcaI 500 do car do gIonJurI, cum maI
sus s-au omonII.
$I au umbIaI OrIgorIo-vod ro Ia Soroca, ro Ia Razcov,
ro Ia OrhoI, dI s-au rImbIaI s vadz IocurIIo JrII. $I I
urm, do Ia OrhoI n-au vInII In Ioz, c muro IarI do cIum,
co au IrocuI Ia saI Ia DoIonI, In JInuIuI HurIuIuI, Ia vornIcuI
IordachIo CanIacozIno DoIoanuI, do-au zdzuI n-In dzI
InII a IuI dochomvrIo. $I aoI, InJoIogund c au maI rdIcaI
Dumndzu ocuI, s-au dus In Ioz.
Iar novoIII In Jar, ro muIIo, dI chIII, do IaIovIJ, do
car zI do aIIo novoI nosus, IoI IozIIo o caIasII]IIo banIIor
hurIIIIor co usos do rImvar. Ca zI Ia Duca-vod coI
bIrun, co Iozo ro banII hurIIIIor, azo zI acmu au osI.
OamonII, do var, s bo]onIs Ia munJI, Ia durI, do
rIc s nu rado gunII Jara.
LozII au avuI acI, r cuI In OcraIna, ro undo au osI
zIoavuI moscaIIIor, au avuI oaroco sIrIccIuno do IIarI.
FranJozuIuI I-au IoI umbIaI oamonII IuI s ac acI
IurcIIor dIsro moscaII zI dIsro nomJI.
CazuIbazuI Inc au avuI acI In cosI an cu IurcII.
ll4
AcosIo IoaIo s-au IucraI InIr-acosIu an, do Ia noIomvrII,
Ia vIoI ?246, n Iarna Ia IsIovuI IuI noIomvrII, Ia voIoI
?24?. $I co s-a maI Iucra s-a scrII Ia runduI IuI.
Iar am IncouI a scrIo acosIu an. IaI, du co au morsu
OIIgorIo-vod In Ioz, cIuma s-au oIoIII. NovoI IoIuna au
JInuI In Jar, rocum scrIo maI sus. Pro vIzIrIuI zI o hanuI
I-au chomaI Ia saI Ia TarIgrad. Co ro vIzIrIuI I-au schImbaI
zI au us aII vIzIr, Iar ro hanuI I-au IrIImIs do-au zdzuI
IoaI Iarna In Eugoag n-In rImvar, Iar Imvara s-au
dus In Crum. $I au morsu z-un oghIaz IIrsc Ia moscaII,
dar uJIn agub-au cuI, Iar maI muIJI au IorII oI. Iar
do rImvar s-au scuIaI vIzIrIuI cu IoaI uIoroa cuI-au
avuI zI s-au dus asura nomJIIor Ia EoIIgrad. $I nomJuI
Inc au sIrunsu Iabra Ior acoIo, 90.000-100.000 oasIo
nomJI, maI doarIo do EoIIgrad. $I au cuI zanJu zI sIa
acoIo do azIoIa o IurcI caIo ?, 8 coasurI. $I du co s-au
aroIoI IurcII do Iabra nomJasc, Iar nomJuI au aIos
18.000 do oasIo don Iabra Ior zI au IrIImIs s Iovasc o
IurcI noaIoa, r` do vosIo, s-I sarg, InJoIogund c nu-s
IurcI muIJI. $I IurcII au osIu rInsu IImb c vIn nomJuI zI
au osIu sIund gaIa. $I cum au sosII nomJuI, cum I-au zI
ImrosuraI IurcII, IInd muIJI. DocI nomJuI, vdzund azo,
au maI aIos 12.000 zI au IrIImIs du dunzII, ca s Io do
agIuIor. Dar nu Io-au osI nIco do un agIuIor, c, cund
sos, au IncouI a-I sargo. $I azo, au urcos IurcII asura
IaborII coI maro nomJozII, bIundu-I n` co I-au bgaI In
Iabr. Dar ro uJInI au scaI. $I azo, dund nvaI zI
IaborII coI maro, n-au uIuI s sIo ImoIrIva IurcIIor. Nu-
maI co Io-au cuIaI do au IsaI zanJuI zI s-au suus suI
coIaIoa EoIIgraduIuI, do s-ara do IurcI, c-I IncungIuras
IurcI ro nomJI don IoaIo rJIIo, do nu Io vIno nIco oasIo do
nIcIrI nomJIIor. Lo-au osI vIInd agIuIor 50-60.000 do
ll5
oasIo do Ia coIogaIurI, numaI, IInd cIum, nu cuIodza, cu
oasIoa co roasI, s InIro In coo oasIo, co sIa maI do-
arIo, caIo do 5, 6 dzIIo. $I azo cuIova dzuIo arundu-s
do suI coIaIo, au sIIuI soIII Ia aco. C nu zIIo nomJuI c
au IuaI moscaIII HoIInuI zI co s Iucroadz-In cosIo rJI,
IInd IncungIuraJ do IurcI. $I s Iomo nomJuI s nu marg
IurcII In Tara Unguroasc, s nu s IuIburo zI ungurII.
AzI]doro zI vIzIrIuI, vIIndu-I vosIo doncoaco dosro moscaII
c au IuaI HoIInuI, au IInuII zI au cuI vosoIIo maro,
cum c au bIuI IurcII ro moscaII Ia HoIIn. $I audzInd
nomJuI, au cuI aco. Procum s-au cuI acoa s-a scrII Ia
runduI su.
MoscaIII, do rImvar, cu Los ghonraI, cu 80.000
oasIo, cu caImuz zI cu czacI zI cu moscaII, s-au dus asura
CrumuIuI. $I au avuI acoIo In Crum In 2 rundurI bIaI cu
IurcII zI cu IIaruI. $I s-au rnII zI hanuI z-au murII acoIo
In Crum. $I IurcII acmu do Iarn, du co-au cuI aco, au
us han o...
1
$I moscaIII s-au InIorsu InaoI, noIuund nIco
o coIaIo, r cuI au sIrucaI CrumuI ro ru InIr-acozII
aIru anI.
Monoh oII-mazaIuc, do rImvar, au urcosu do Ia ChIov
on Tara Lozasc droIu asura HoIInuIuI ro Ia No]bo] zI
ro Ia CamonIJ, cu 120.000 oasIo moschIcoasc, cu donJI,
cu caImuz, cu cIano. $I au vInII ro-ncoIu IoaI vara n`
Ia HoIIn don Tara Czcoasc on Tara Lozasc, zI numaI
Ia NIsIru au zbvII maI bIno do 2 sImunI. $I au IrocuI
NIsIru o don sus do HoIIn, ron JInuIuI CornuJuIuI, o Ia
un saI co s choam OIncuI, ro Ia VasIou.
Purcos-au zI o doncoaco VoII-azo saraschorIuI zI cu 2,
3 azI, cu 20.000 do oasIo IurcI, zI soIIanuI cu 30.000
1
Loc goI In ms. 253. In ms. 53: au us ro aII han.
ll6
2
Loc goI In manuscrIso.
oasIo IIarI. $I ora zI Ia HoIIn vo ?.000-8.000 do IIcanI,
zI ora zI cuIova mII do saII, zI caogIIar-chIhaI ImrIosc,
cu bosIangII, zI CoIcoag-azo, cu InIcorII coIJuI. $I n-a
IrocI moscaIII NIsIruI, Io-au IozII zI IIaruI cu IurcI InaInIo
osIo NIsIru asura CamonIJuI, dar n-au IsrvII nImIc, c
I-au bIuI moscaIII ro ru. $I du co s-au ornII moscaIII
do Ia NIsIru asura PruIuIuI o Ia ZosIavna, ro Ia SobranoJ,
zI Io-au IoI daI nvaI IurcII zI cu IIcanII, dar au IorII
IIcanII maI IoJ. $I IurcII cuI s-au zbvII o acoIo, zI au
rdaI margInoa TruI LozozII czacII zI cu caImuzII zI cu
caIanIIo, HorodInca, SnoIInuI, CuIurIIo, TosmonIJa. Pn`
Ia SIanIsIav au agIunsu do-au rdaI. $I du co-au agIunsu
Ia Juzca, au IuaI In gIos do-au IrocuI codruI o Ia SIanIhorcI,
ro don sus do un saI co s choam EoIanuI, zI s-au
InIorsu o suI oaIoIo codruIuI, ro Ia Roronco. $I acoIo
Iarz au avuI rzboI, zI Iarz au bIuI o IurcI moscaIII. $I
do Ia Roronco au urcos o suIu oaIoIo codruIuI ro Ia
OroznIJI, zI do Ia OroznIJI IoI In gIos o su` codru n`
Ia...
1
$I acoIo ora odosIrImoa Iurcoasc, cu IoaI uIoroa.
$I agIungund moscaIII acoIo InIr-o vInorI, In 1? dzIIo a IuI
avgusIu, Ia voIoI ?24?, cum s-au IumInaI moscaIII cu
IurcII zI au IncouI a s baIo, n-au uIuI sro]InI IurcII
ocuI moscaIIIor, zI s-au zI srIoI. $-au ugII IurcII caro
IncoIro au uIuI, VoII-azo saraschorIuI zI cu o sam do
IurcI zI cu soIIanuI cu IIaruI In gIos ro PruI, Iar CoIcoag-
azo au InIraI cu o sam do IurcI In coIaIo. Iar oIIu-
mazaIuc n-au vruI s Ias ro moscaII s gonoasc o
IurcI, Iomundu-s s nu ac vrun mozIorzug, zI au zdzuI
IoaI dzua, InIr-acoI Ioc, Ia...
2
, undo-I bIus o IurcI. Iar
1
Loc goI In ms. 253. In ms. 53 ordIa Iurcoasc", us do coIsI
onIru a umIo Iacuna. AIIoI so vodo uzor c IrobuIa s aar un
numo IoIc.
ll7
IurcII don HoIIn, dac-au vdzuI c I-au bIuI, z-au IoI scos
muIorIIo, caro cum au uIuI, InIr-aco dzI zI s-au dus In gIos
asura TIghInII. DocI a IrIo dzI, aroIIndu-s Monoh oIIu-
mazaIuc InIr-o dumInIc do HoIIn, In 19 dzIIo a IuI avgusI,
zI I-au IozII CoIcoag InaInIo zI I-au InchInaI coIaIoa HoIInuI.
$I au urcos cu Monoh zI cu CoIcoag Imroun z-au InIraI
In coIaIoa HoIInuI. $I au IuaI ro IoJ IurcII robI, Iar ro
zoaIa IuI CoIcoagu au sIobodzII-o, zI au morsu In gIos.
Iar ro CoIcoag zI ro aIJI IurcI I-au ornII Ia Moscu robI.
$I au zbvII cuIova
1
dzIIo Ia HoIIn zI au InIorsu zI cuIova
mII do oasIo InaoI, InJIogund c s IuIbur zvodzuI zI IozII
asura Ior. $I du-acoo au urcos In gIos ro PruI. Iar
OrIgorIo-vod Inc ora runduII do Ia PoarI cu Sar Moh-
moIu-azo s marg Ia CornuJ, s JII caIoa moscaIIIor Ia
NIsIru, s nu-I Ias s Iroac dosro aco arIo. $I au cuI
ca aIru, cIncI mII do oasIo, IurcI, moIdovonI, zI s-au dus
In sus n` Ia LIvrda.
AoI InJIogund c nu-I uIInJ a-I sro]InI, au mrs
sro PruI Ia EogdnozII, zI aroIIndu-s moscaIII do HoIIn,
s-au InIorsu Ia DrgzanI, do-au zdzuI acoIo n-au IuaI
HoIInuI, zI au IrocuI zI saraschorIuI In gIos. AIunco au
vInII zI OIIgorIo-vod Ia Ioz, Ia OIaIa, cu ordIa, uInd
sIr] buno. AoI, rIndzund IImb don sIr] c s-au ornII
moscaIII In gIos ro PruI, au us caImacanI o SanduI
SIurdzo voI-IogoI zI o IordachIo CanIacozIno DoIoanuI
voI-vornIc do Tara do OIos, zI oI au urcos In gIos cu cuJ
boIorI s-au IumIaI cu dunsuI.
Iar Monoh, du co-au agIunsu Ia IznovJ, au ornII
oasIoa co uzoar, donJI, caImuzI, cIano, zI cu o sam do
dragunI, 2, 3 oIcurI, InaInIo, cu CosIanIIn CanIImIr zI cu
1
AdugaI do mIno.
ll8
DumIIrazco CanIImIr, IcIorII IuI AnIIoh-vod, IInd acoIo
Ia moscaII InsIroInaJ. DocI au zI urcos on Jar, sIrungund
rIvanIu zI bucaIo IurcozII undo gso. $I caI d-o cuI gso, zI
IurcozII zI boIorozII, II Iua, c Io sIbIs caII. DocI DumIIrazco
boIzado maIor au IuaI o suIu munIo, ro Ia Sucoav, zI-n
gIos munIoIo a rda n` Ia Eacu zI s-au InIorsu Ia Ioz
cu duIum. Iar raIo-su CosIanIIn CanIImIr, co ora brogadIrI,
au IuaI do Ia IznovJ JI]Ia In gIos zI o Ia EoIzonI zI au
rodzuI ca do mII oasIo s rInd o OIIgorIo-vod. $I au
morsu oghIazuI o EahIuI In gIos, o Ia un saI co s
choam CcrdzonII, au IrocuI EahIuIuI z-au IuaI ro Ia
$anIa do-u IrocuI codruI Ia VasIuI. $I do acoIo s-au InIorsu
InaoI, c s Iomo do IIarI.
$I OrIgorIo-vod au rInsu vosIo don RozIocI zI au ugII
In gIos sro OIaJ. DocI CosIanIIn boIzado au vInII IoI
]cuInd n-In Ioz zI au InIraI In Ioz sIomvrIo In 2 dzIIo
Ia voIoI ?248. $I I-au IozII InaInIo mIIrooIIIuI zI cu caImaca-
nII zI cu aIJI boIorI caro s maI IumIas, zI cIugrI, zI
noguJIIorI don IaIuroa IurguIuI, dosro munIonImo, zI I-au
InchInaI choIIo JruI zI sIoagurIIo sIu]IIorIIor. $I s-au Imrou-
naI cu maro bucurIo z-au urcos on Ioz. Pn` Ia Frumoasa
I-au IIrocuI boIorII. $I s-au azdzaI acoIo cu oasIo.
Iar Monoh oIIu-mazaIuc au IrocuI PruIuI do Ia IznovJ
In coasIa arIo zI au IoI vInII ro PruI In gIos, cund
ocourI caIo cuIo do cIncI, 6 coasurI unuI do aIIuI. $I do Ia
PoduI IuI Ohorman s-au IsaI obuzuI coI maro s Iroac
PruIuI Iar In coo arIo, zI oI, cu vo 10.000 do oasIo, au
vInII droI Ia Ioz. A doa dzI, IunI, soIomvrIo In 3, au
InIraI In Ioz, zI I-au IozII zI IuI InaInIo mIIrooIIIuI zI cu
caImacanII zI cu aIJI boIorI caro s IumIas, cundu-I maro
cInsIo, n` I-au adus In curJIIo domnozII. $I au zdzuI In
Ioz o sImun. $I cuI au sdzuI In Ioz, In IoaIo dzuIoIo
ll9
choma o mIIrooIIIuI zI o caImacanI zI o aIJI boIorI, do-I
uno Ia mas do-I cInsIo.
$I au umbIaI In gIur ImrogIuruI IurguIuI do-au aIos
Ioc do coIaIo. $I au us somno zI au us sIdaJI zI saIahorI,
do-au IncouI a sa do-au cuI zanJu zI IabIo. $I au IsaI
4.000-5.000 oasIo, c-un ghonraI maIur, anumI PoIro
$Ion, zI cu un oIcovnIc, ca s Io do aza IurguIuI. $I au
runduII zI o un ghonraI, anumo LovondaI, s marg Ia
gura JI]II, s ac zI acoIo oco. $I n-au aucaI a-I aco.
$I In TurguI Frumos zI In Roman Iarz au IsaI oasIo zI au
cuI ocourI. $I au daI zI acosIo onIurI moscaIII JruI zI
au us o caImacanI, o SanduI SIurdza voI-IogoI zI o
IordachIo CanIacozIno voI-vornIc, co-I dzuco DoIoanuI, Iar.
$I oI s hIo maI maro cImcanI, snaIurI, n` s-a maI
aIogo cum a maI I.
PonIurIIo co-u daI JorI:
1. S Io moIdovonII crodIncIozI cu IoaI InIma ImrJuI
RusII.
2. S n-aIb rsundoJIo cu norIoIInII ImrJIII RusIII.
3. EoIorII rIbogI cu OIIgorIo-vod s s-InIoarc IoJ n-
InIr-un an, Iar caro nu s-ar InIoarco n` Ia anuI s n-aIb
IorIaro, zI mozIIIo s Io hIo IorduIo.
4. DoadzcI do mII do oasIo s Iornodz Jara zI s-o
hrnoasc, zI s zad on IurgurI, undo ar socoII.
5. 3.000 do sIahorI s nu IIsasc osIo IoJ anII, s
Iucrodz Ia coIJ Ia co ar IrobuI.
6. OamonII boInavI do oasIo, s choIIuIasc cu dunzII zI
aIIc, s Io do oJI zI usIuroI.
?. OIcorIIor co-z ora cu acosIo 20.000 oasIo Iar s Io do
co Io-ar IrobuI.
8. MoscaI, groc sau aIJI oamonI sIrInI s nu Inca nIco
Ia o drogIorIo In Jar, numaI cu noguJIorII.
l20
9. CuJ sIu]IIorI sau boIorI co n-or hI Ia vo drogIorII s
IncaIocI IoJ s marg Ia oasIo. $I Ioa s Io do ImrJIa,
Iar Ia novoIa JruI, co Io-a I arIoa, s-z do.
10. 90 ungI banI s-I do ocIonuI IuI acmu.
11. 100 ungI masa IuI In IoJ anI (12 mII gaIbInI do
aur. OaIbnuI umbIa 4 IoI ro acosIo vromI.)
12. NImo s nu IgduIasc bucaIo sau haIno sau banI
IurcozII zI grocozII, c cu cauI a da sam.
AcosIo onIurI au daI Monoh boIorIIor zI au dzIs c, do
n-or rIImI, a da oc IurguIuI. $I I-au cuI cu do-a suIa
do-au IscIII, c s IumIas zI boIorI do nu s-InvoIo. $I au
IscIII IoJ.
Caro maI o urm vIJ vIdo Ia co au vInII cInsIoa IuI
Monoh o boIorI. C vInuI coI unguroscu duIco s-au cuI
vonIn amar, zI rusuI Iunsu, zI voIa co bun groaz zI rIc,
zI oh, oh, oh!, zI bogJIa srcIo zI IIs zI bIsIm zI
osInd vocInIc, nouIIaI zI noInchogaI. AoI, cund acosIo,
MInoh au oIII o boIorI zI o mIIrooIIIuI do I-au oIrocuI
n` osIo PruI Ia Zagaranco. $I acoIo au IocmII oasIoa
zIragurI, do au vdzuI-o boIorII. $I au cuI o sozIonIo
mIIrooIIIuI, zI au bIagosIovII oasIoa zI au sIroII-o cu
aghoazm. $I aoI au daI don IunurI, zI s-au dus Ia corIu
zI au cInsIII IoaI dzua, dund don IunurI. $I Io-au druII
caImacanIIor cuIo 200 ughI do aur, zI mIIrooIIIuIuI 300
ughI. $I aoI s-au InIorsu boIorII Ia Ioz. Iar Monoh au
runduII aI doIoIo rundu o DumIIrazco boIzado, cu czacI
zI cu caIanI zI cu moscaII, s marg s rInd ro OIIgorIo-
vod do Ia $rbnozIII coI do o SuroI, InJIogund c-I acoIo.
$I au urcos zI s-au dus IoI o SuroIIu In gIos, n-aroao
do $rbnozII. Iar OIIgorIo-vod, rIndzund vosIo, au IrocuI
SIroIIuI cu maro saIm noaIoa ro o IoaIo zI au ugII
sro ErIIa. Iar DumIIrazco boIzado n-au cuIodzaI s-I go-
l2l
noasc, co s-au InIorsu InaoI zI au IovII FoczonII, zI coI do
IasIa arIo zI coI do coo arIo, do I-au rdaI, do-au rmas
oamonII cu oIII goaIo, numaI cu suIoIoIo. $I au IovII zI o
Ia Mora do au IuaI o LuuI aga zI o socru-su, mIIrooIIIuI
SIdIs. $I I-au dus Ia Monoh, avund oI rsundoJIo maI donaIn-
Io cu Monoh, do cund ora srdar Ia OrhoI, cu oronca IuI
OIIgorIo-vod. Iar o CosIanIIn boIzado I-au runduII cu
oasIo caIano asura HuzIIor, ca s sIo In ro]ma IIaruIor.
Iar Monoh s-au ornII asura TIghInII do Ia PruI. $I
au IrocuI codruI In unduI EucuIuI zI au IuaI In gIos
n Iung EuruIac. $I acoIo I-au agIunsu crJI do Ia soIII
ranJu]ozII, c au cuI aco, s s-InIoarc InaoI. DocI s-au
zI InIorsu InaoI, Iar In TIghIno don IurcI maI nImo nu
rmsos zI IoI ugIo. $I IIaruI ora morJI, sIa InIJI zI
Incous-a agIuno s s-InchIno. $I Monoh s-au InIorsu InaoI.
$I scrIo Monoh Ia caImacanI c s-au InIorsu InaoI, c s
aroIo Iarna, Iar aco nu-I, s oarIo grI] Ia oasIoa co
osIo In Ioz zI Ia Roman zI In TurguI Frumos, c oI morgo Ia
HoIIn zI ro margInoa TruI LozozII, do-a Iorna.
$I au zI InIorsu o aIamanuI InaoI, zI cu vahmIsIru
1
cu
donJII, zI au IuaI zI do Ia Roman zI don SIoIan, caro s-au
cuI 8.000 do oasIo, zI au urcos In gIos ro Ia FoczanI. $-au
InIraI In Tara MunIonoasc-In sus, rdund n` Ia CumIna.
$I do acoIo n-au cuIodzaI s vII InaoI, s nu Io Ias IurcI
InaInIo do Ia ErIIa, co au IrocuI In Tara Unguroasc. Iar
Monoh au IoI mrsu In sus n` Ia HoIIn zI au zdzuI
cuIova dzIIo Ia HoIIn. $I IoI scrIo crJI cu scurbo Ia boIorI
1
In ms. 153, caIsna; nu oaIo I oxIIcaI nIcI ca numo rorIu,
nIcI ca aoIaIIn. Po oaIa 4?2, v
0
; runduI 4, coIsIuI acosIuI manuscrIs,
IranscrIInd acoIazI cuvunI, a IncouI cu ca, aoI a conIInuaI cu
mIsIru, docI camIsIru. EsIo cIar c oI n-a uIuI doscIra IoxIuI
o caro-I coIa zI undo ora, In acosI asa], vahmIsIru, ca In ms. 53.
l22
caImacanI s oarIo do grI] do rIvanIu, s nu s maI
roIIvasc IuI OIIgorIo-vod, c nu-I aco. $I scrIo zI Ia
PoIro $Ion ghonrarIuI s zacIIasc o boIorI do banI.
TrIImIs-au OIIgorIo-vod o un osIoInIc cu carIo Ia caImacanI
do Io-au cuI zIIro c s-au cuI aco. Iar ghonrarIuI au
IrIImIs o acoI osIoInIc cu carIoa Ia MInoh. Monoh I-au us
Ia caIaur, zI s-au munIoI, zI au IrIImIs do au sIrucaI casIo
do Ia Frumoasa. $I au cdzuI zI caImacanII In marI rous
dosro MInIh. MaI Iaro rous ora o vornIcuI IordachII
DoIoanuI CanIacozIno, cundu-I zaIvIr cu 2 oJo.
DocI zI caImacanII s srIos zI s mora co-or aco, c
au us banI o noguJIIorI zI o aIIo brosIo, zI nu uIo scoaII.
$I on Jar nu uIo umbIa s sIrung banII, c Jara ora
bo]n zI IIn do IIharI do oasIo. IncoIro morgo, vIno IoI
dIzbrcaJI, zI unII IIoJI. In JInuIurIIo coIo do gIos nu uIo,
do OIIgorIo-vod, s Io banI.
VInII-au zI CosIanIIn boIzado do Ia Huz In Ioz, s hIo cu
boIorII sInaI. $I au IsaI acoIo o sam do cIano do sIra].
$I I-au IovII IIaruI, zI au IorII vo 300 cIano.
AoI maI o urm au us zI zacuJII Ia caImacanI, vdzund
c nu oI IInI banII ocIonuIuI z-a mosuI IuI Monoh, carI
maI sus s-au scrIs.
Iar maI o urm vInII-au oronc do Ia Monoh Ia ghonrarIuI
PoIro $Ion s s rdIco don Ioz zI do on aIIo IurgurI, s vII
Ia HoIIn IoJ zI s Io zI o boIorII caImacanI cu caIaur, do n-or
hI IInII banII. $I s-au gIII zI au urcos don Ioz sumbI In
13
1
dzIIo a IuI ocIomvrIo. $I au urcos a cuIa In IoaIo
mnsIIrIII banI sau odoar, zI n-au gsuI, Iar haIno n-au
IuaI In Ioz. Iar grocozII, IurcozII au IuaI IoI co-au gsuI,
1
In ms. 253 osIo Ioc goI, Iar In ms. 53 IoxIuI aaro cu IoIuI
schImbaI. 13 rovIno do Ia KogInIcoanu.
l23
zI a unora co ora sIugo IuI OIIgorIo-vod. MaI muIIu CosIanIIn
boIzado Io Iua oI. Iar Ia Jar IoI au ]cuII, zI bucaIo, zI
boro. $I s-au ornII moscaIII don Ioz, Iar o sam do cIano
zI cu cuJva moscaII rmsos In Iurgu do ]cuIo. Iar bIoJII
oamonI, on mnsIurI InchIz, sracII, cu aIuIa groaz. NumaI
Dumndzu IoI nu s-au InduraI do IsIov, c-au zI sosuI Sar
MohmoI-azo cu IIcanI zI cu o sam do IIarI zI cu Toador
PIadI voI-vIsIornIc do Ia OIIgorI-vod, IrIImIz InaInIo do Ia
EranIzII. $I cum au sosII, cum au IncouI a nvII Ia obuzuI
moschIcosc, z-a InIra In Iurgu, z-a rIndI o cIano, z-a-I Iua
cu caIuzurI do grumadz o Iung caI, z-a-I aco s IIoasc
co-au buI. $I oca co do vIn s-au InIorsu In sungo zI In
bIaIo. $I au srII zI oamonII do on mnsIIrI do agIuIa
IIcanIIor a-I rIndo, zI IIaruIor. AoI ghonrarIuI, vdzund
c I-au rInsu muIJI moscaII IIaruI, zI o un orocInIc, au
scrIs Ia azo zI Ia PIado s-I sIoboad oamonII, c,
nosIobodzundu-I, s-a-nIoarco cu IoI obuzuI InaoI z-aoI a
da oc IurguIuI, zI a sargo zI mnsIIrIIo, z-a uno IoI
suIu sabIo, c acmu osIo aco.
DocI au sIIuI aza zI au sIrunsu o IoJ, caIanI, moscaII,
zI I-au IrIImIs Ia ghonrarIu, o cuJ au gsuI rInzI. $I oI
Inc s-au rdIcaI do o CcaIna zI s-au dus In sus.
Iar IIaruI Inc In sus du dunzII s-au dus. $I au scos
muIIo bucaII co Iuas don Jar. $I au vInII oamonII zI au
daI cuIo un Iou do vII zI z-au scos bucaIoIo. $I do-ar hI
IsaI aza s marg IIaruI du dunzII n` Iung HoIIn,
uJInI ar hI morsu cu dobund, maI zI r dobund, c-I
IovIso o nInsoarI cu vIcoI, do-zI sIa do caoIIII Ior.
AoI zI OIIgorIo-vod au scrIs crJI Ia Monoh s sIoboad
ro mIIrooIIIuI zI o boIorII caImacanI do Ia HoIIn. SosInd
In scaun In Ioz, IunI In 16
1
dzIIo, a IrIo dzo du co s-au
1
AcoasI daI a sIabIIII-o KogInIcoanu. In manuscrIso IIsozIo.
l24
1
AdugaI do mIno.
ornII moscaIII don Ioz, zI-au arIaI mII do IorIcIunI, cIno
ora grozII.
DocI Monoh I-au cInsIII o boIorI Ia mas vo 2 dzIIo zI nu
Io-au maI corzuI banI co rmsos rmzIJ don ocIon, zI I-au
sIobodzuI. $I au vInII Ia Ioz. Iar AnIonIo mIIrooIIIuI n-au
vruI s s-InIoarc. S-au IomuI dI OrIgorIo-vod, s nu
obIIcoasc c au osI agIunsu maI donaInIo cu moscaIII, zI
s-au dus zI oI Ia Moscu.
$I aIunco, zI Monoh au IrocuI NIsIruI In coo arIo cu
oasIoa IoaI. NumaI co au IsaI un ghonraI In HoIIn,
anumI LovondaI, cu 3.000 do oasIo. $I usos MInIh do
cus IoI gaurI o suI coIaIoa HoIInuI, aoI IagumurI,
s-I sarg, dar aoI nu I-au sarIu. $I aIunco, Ia urcosuI
IuI MInoh, IrIImIs-au do au robII IoJ oamonII don JInuIuI
HoIInuIuI zI dI o margInoa CornuJuIuI. $I I-au IrocuI cu
coII, cu omoI, Ia Mosc. $I ImrJo ro oamonI ca ro
dobIIoacI. UnII Io Iua coII, aIJII brbaJII, aIJII muIorIIo. $I-I
vIndo unII Ia aIJuI, r Ioac do mII, maI ru docuI IIaruI.
$I ora vromo do Iarn. EogaIo IacrmI ora, cuI s-audzo
gIasuI Ia cor.
DocI OrIgorIo-vod, dac-au sosII In IozI, a aIra dza I-au
zI vInII vosIo c vahmIsIru zI cu aIamanuI donJIIor Ios o
OIIuz don Tara Unguroasc, c nomJII nu I-au IsaI s
marg rIn Tara Unguroasc. IozInd o OIIuz, au IuaI In
sus o suI munII ro EIsIrIJ, ro Ia Roznov, o Ia NoamJu,
o Ia Sucoav, ro Ia CornuJ, n-au IrocuI NIsIruI, IoI
rdund co Io-au osI In caIoa Ior. AcozIo au rdaI maI
ru, c co maI scas donII au IuaI acozIo IoI. TrIImIs-au
zI OIIgorIo-vod ro aIaI-boI, do-au mrsu cu IIcanI, IoI In
roa]ma Ior, n-au IrocuI NIsIruI.
DocI In scurI vromo au IrIImIs OIIgorIo-vod
1
o Sara
l25
MahmoI-azo cu IIcanII, cu oronca PorJII. $I zIdo aza
aar, zI LovondaI ghonrarIuI In coIaIo Ia HoIIn. $I au
zdzuI o Iun zI maI bIno azo, ca IuuI cu oaIa, IaunIoc, do-z
cuIa InIr-ochI. OamonII do Ia Moscu z-a ranJo]IIor IoI
umbIa Ia PoarI zI dI Ia PoarI Ia Moscu, n` Ia o vromI
au vInII oronc, zI au IozII moscaIII zI s-au dus don HoIIn
zI au daI coIaIoa ro muna azII. Iar du-acoo, In 3
sImunI, au vInII oronc Ia OrIgorIo-vod cum c au
daI HoIInuI In sama IuI. $I In coIaIo zIdo aza, Iar don
aar n-avo Iroab mcar o aIm. $I au IrIImIs ro LuuI
srdarIuI urcIab Ia HoIIn.
$I Ia dzI InII a IuI dochomvrIo au scos hurIII, zI Ia
ovrar au scos vcrII, IoI una du aIIa. $I s-au IumIaI
do-au cdzuI zI Iarn maro, n` Ia bruu. $I au cdzuI
do Ia vInoroa maro zI au JInuI n` Ia SoII OhoorghIo. $I
Ioro vIIoIo oamonIIor, cuIo maI scas do oasIo, zI InIras
zI boaI-In vIIo zI In oI, vrsaI, do s oIoo cu IoIuI. C
un nu uIus aco oamonII, do oasIo zI do IoaI muII co
ora. $I cuI zI cus, Inc II muncas moscaIII n-a s-InIoarco
InaoI. $I agIunsos sIoguI do un 15 IoI, zI nu s uIo gsI
nIcIurI, zI vadra do vIn un Iou. SocoIIJ, raJIIor cIIIIorI,
cum osIo osInda zI munIa IuI Dumndzu ro Jara acoasIa!
C zI OrIgorIo-vod, do cum ora, I s schImbas Iroa IndoII.
C boIorII ora IoJ In rous zI n-avo nIcI o crodInJ. OrbII
In IcomIo, gIudIcJI ora muIII, do ]acurI co cus. $I ora
gIudocJuIo cu JrII, c coI droJI ora In urgIo, zI muIJI
dIn coI vInovaJ ora In cInsIo.
TrIImIs-au do z-au adus zI doamna zI boIzadoIIIo do Ia
TarIgrad, cu muIJImo do grocI. $I grocII dobundIs mundrIo
zI obraz, cu cIovIIo zI r ruzIno asura boJIIor boIorI zI cu
nobgaro In sam InIr-o nImIc ro moIdovonI.
C o vornIcuI IordachIo CanIacozIno, co-I dzuco DoIoanuI,
l26
dac au vInII do Ia HoIIn, nIcI I-au rIImII vod s s-ImrounI
cu dunsuI. $I au us ro baz-cIhodar, cu 50 oamonI, do I-au
sIr]uII Ia gazda IuI cuIova dzuIo, aoI I-au ornII Ia
Jar, Ia DoIonI, Ia casa IuI, nIco s-I vad-In ochI. $I ora s-I
cIugroasc. NumaI nrocuI IuI au osIu c ora cumnaI
cu MIhaI-vod, zI OIIgorIo-vod ora cuscru cu MIhaI-vod.
$I onIru voIa IuI MIhaI-vod I-au IsaI acas. C au osI
InJIos OIIgorIo-vod c scrIsos Ia moscaII zI ocoIIuIo cu
coara rozIo, cund ora oI cImcan In Ioz zI vod ora ugII
In gIos Ia OIaJ. $I aIIo muIIo ca acosIo II urus cIocoII. Co
Ia cuI va vInI o urm acosI boIorI, vromoa va arIa.
AzI]doro zI ro mIno, Ioan NocuIco vornIc, IumIundu-m
do am osI Ia vromoa moscaIIIor In Ioz, m-au amosIocaI
cIocoII zI cu aIJI norIoIInI Ia OIIgorI-vod. $I m-au InchIs
Ia baz-buIucbaz cuIIva dzuIo. $I coIII mIoI s-ascunsos In
IaIurI, zI au IrIImIs un osIoInIc do I-au cuIaI In IoaI
Jara, dundu-mI zI mII rIcIn c am bIuI un cIocoI Ia
vromoa moscaIIIor, socoIInd c am osI zI ou amosIocaI Ia
nIscaIva aIo. Dar ro urm au aIaI c n-am osI, zI m-au
sIobodzII zI ro mInI Ia Jar. $I aIunco, Ia aco rImo]dIo,
am choIIuII muIJ banI, caro do sam Ia Dumndzu cInI m-au
amosIocaI. Co Ia co dI ro urm zI onIru mIno zI onIru
aIJII, vromoa vIIIoaro va arIa.
Iar OIIgorI-vod IrImIs-au Ia TarIgrad do-u cuI
aurIsnIo IuI AnIon mIIrooIIIuI, ccI s-au dus cu moscaII zI
n-au vurI s vIo In Jar-InaoI. Co AnIon s-au dus Ia
ImrIoasa, zI I-au cuI marI cInsIo zI I-au druII zI I-au us
mIIrooIIIu In CornIhoI In Tara Czcoasc r acmu. Iar In
IocuI IuI AnIon au us mIIrooIII o NIchIor, groc IInd.
Iar do var, Ia vIoIuI ?248, mrs-au soII moscaII zI
IurcI do-u hoIruI dIn IuhurIuc droIu Ia Euh, In gIos
Iurcosc, In sus moschIcoscu, n-In unduI EhorIucuIuI,
l27
zI dIn unduI IuhurIucuIuI droIu In Euh, zI dIn Euh In
gIos aa EuhuIuI hoIar n-In NIru, zI dIn NIru In gIos,
aa NIruIuI n` Iung VozIa, caIo do 4 coasurI dIn VozIa
In sus. $I au IIoI droIu Ia Don, IoI dIn maro, caIo do 4
coasurI In sus, z-au us somno, Iar dIn Don In coo arIo au
IsaI IoI moscaIIIor hoIar s Io cu Azac cu Tuman cu IoI.
NmaI dIn Or 4 coasurI caIo n-In VozIa au IsaI caIo
crumonIIor.
$I au IrocuI zI soI maro moschIcoscu Ia PoarI zI soI
maro Iurcoscu Ia moscaII cu azodzImunIuI cII. $I n-au
aucaI a agIungo nIcI soIuI coI moschIcoscu Ia PoarI, nIcI
coI Iurcoscu Ia PoIroburcu, zI I-au agIunsu vosIoa o drumurI
c-au murII ImrIoasa Anna co moschIcoasc Ia vIoIuI
?249, ocIomvrIo In 26. $I au sIIuI o drum acIIo doI soII,
carI undo I-au agIunsu vosIoa, cuIova dzIII, do-u azIoIaI
rsunsu. $I o urm, vIIndu-Io rsunsu, s-au ornII do s-au
dus zI coIa Ia TarIgrad zI coIaIaIIu Ia PoIroburcu. Procum
or azodza, vromoa va arIa.
InIr-acosIu an murII-au zI CaruI, ImraIuI nomJoscu.
$I s sIrungu craI zI aIocIorII Ia IurguI Amburhu, Ia aIocJIo.
Co Ia co s-a aIogo, vromoa va arIa.
InIr-acosIu an IoI ?248 rdIcaIu-s-au orsI cu IoaI
uIoroa Ior zI au mrsu asura unuI ImraI a IndII, anumo
Oonor. $I dundu rzboI IarI, au bIruII orsII zI au rInsu
zI o ImraIuI IndII Ia mun vIu. $I I-au IuaI IoaIo JruIo zI
aoI I-au IsaI s-I hIo bIrnIc. $I s-au umIuI orsII do
muII avoro.
ToI InIr-acoasI var, IoI ?248, Ia avgusI, daI-au o
brum maro, do-u sIrucaI unoIo, mIaIoIo, uzoI. $I n-In
marI nu uIus ara oamonII. $I s-au cuI oamoIo In Jar,
zI do uno, zI do vIn, zI do vIIo. ScumoIo maro, c Io
cumra zI do Ia Crum, zI vIIo zI uno, zI do Ia TarIgrad zI
l28
don IoaIo rJIIo, do s scumIs IoaIo IucrurIIo: 80 IoI,
100 IoI rochoa do boI, vaca 15, 20 IoI. C zI Ia TarIgrad
zI Ia ungurI zI In Crum, zI maI cu roJ docuI aIco ora
bucaIoIo IoaIo. AcosIo s-au cuI InIr-acosIu an IoI ?248
1
.
$I ImrIoasa Anna, Ia moarIoa oI, au IsaI o un coII
mIc do 2, 3 IunI s hIo ImraI, cund a vInI Ia vursI, Iar
n aIunco s Io IIro EIron Cson]o do CruIoandIa, Imrou-
n cu aIJII. $I du acooa n-au IrocuI 2, 3 IunI, zI du co
s-au sIrunsu cnodzII IoJI, n-au suorII s Io oI ca ImrJIII
zI I-au zI cuI surgun, dund rIcIn c osIo IIuIor.
Iar Ia vIoI ?249 au rmas IIroI ImrJIII MoscuIuI
Ima coIIuIuI, anumo Anna, nooaI do sor ImrIosII coI
bIruno, zI cu brbaIu-su, AnIonIo Cson]o do LunImburcu,
zI cu un noamJu, anumo IzIorhaz, zI cu vro 2, 3 cnodzI
moscaII. $I o MonIh I-au mazIIII, s nu maI Io orI-marzaIIc,
Iar o aIJI IIuIorI co au osI oIJorI I-au gonII o IoJI. $I Io-au
IuaI mozIIIo co Io dIdoso, z-au rmas s Io IarzI ImrIozII.
Iar IoI InIru acosIaz an vIoaI ?249 au IncouI a aco
guIcoav craIuI zvodzIIor, gInoroIo IuI PoIru ImraI, dzIcund
c nu I s cado ImrJIa acoIuI coII, co s cado s Io
ImrJIa IcIoruIuI IuI, c osIo cuI dIn aIa IuI PoIru,
sau EIIsaIII, oIII IuI PoIru, caro ora aI maro Ia Moscu.
$I au IncouI a scoaIo oasIo zodzasc, IInd IndomnaI do
FranJoz, adovorInd c Io-a da agIuIor zI banI, cu IndomnIura
TurcuIuI. Co zI moscaIII, du co au sImJII, au IrImIs oasIo
ImoIrIva ozIII zvodzozII zI I-au bIuI ro ru o zvodzI.
ToI InIru acosI an vIoaI ?249, du co au agIunsu soIuI
moschIcosc Ia PoarI, onIru oarocaro rIcInI nouIundu-s
azodza, au us ImrJIa zI au IIoI cauI IuI AIoxandru
1
UIIImoIo zaso aIInoaIo sunI scrIso do NocuIco, cu oxcoJIa
roozIJIoI do Ia surzIIuI rImuIuI aIInoaI: Iar In IocuI IuI AnIon
au us mIIrooIII o NIchIor, groc IInd.
l29
IordzImanuIuI, raIoIuI IuI OIIgorI-vod. $I o aIJI IurcI,
carII usoso Ia azodzmunIuI cII Imroun cu IordzImanuI,
I-au cuI surgunI, dzIcund cum c au cuI vIcIozug, do
au vIcIonII ImrJIa zI au InvoII crozIInIIor.
Iar IsIo 6 IunI, Ia vIoaI ?250, soIomvrII 13 dzIII, au
vInII zI IuI OIIgorI-vod mazIIIa, zI I-au dus Ia PoarI cu
cInsIo. $I In IocuI IuI au vInII CosIanIIn-vod, IcIoruI IuI
NocuIaI-vod MavrocordaI, dIn Tara MunIonoasc, caroII
au maI osI aIco domnu, Iar In IocuI IuI CosIanIIn-vod au
mrsu MIhaI-vod RacovIJ coI bIrun. AIunco au IrImIs
IurcII In Tara MunIonoasc do au IIoI cauI unuI doIor,
anumo TosIabudza, caro acoI TosIabudza au osI crodIncIos
Ia PoarI. $I cdzInd In rous cum c s agIungo cu
crozIInII, au ugII 2, 3 anI. $I amgIndu-I IurcII cu orman
do IorIaro, azo I-au rInsu zI I-au IIoI cauI.
AcosI domnu OrIgorIo-vod ora oarIo grabnIcu zI
nsoInIc. $I In dzIIoIo IuI s ImbogJIso cIocoII, c Iua sIu]boIo
cu drI zI cu mIIo do Ia grocI. Iar boIorII mazIII n-avo
cuIaro zI rmsoso Ia srcIo. $I Incous a-I zI boIorI o
cIocoI, c s mundrIso, socoIIo c n-a maI avo surzII. Iar
Dumndzu osIo IuIuror gIudocIor droIu.
l30
Cap. XX
A DOA DOMNIE A LUI COSTANTIN-ODA NECULAI,
LA ALEAT 7250 OCTOMRII l
Du co au vInII aIcI CosIanIIn-vod, IozIIu-I-au IoaI
boIorImoa InaInIo cu muII bucurIo, zIIIndu-I dIn domnIa
dInIuI c osIo om bIund zI bun. $I IsIo 3, 4 dzIIo au boIorII
boIorII du obIcoI. Pus-au o SanduI SIurdzo IarzI voI-
IogoI, o CosIachI RazuI, co ora haIman, voI-vornIc do
Tara do OIos, o IordachI RosoI CIIIbIuI voI-vornIc do Tara
do Sus, o Ianacho, co-au osI sIar maro In Tara
Romunoasc, raIo doamnoI IuI NocuIaI-vod, I-au us
haIman, o IcIoruI IuI, AdmIJo, co ora cumanI IuI CosIanIIn-
vod, I-au us voI-osIoInIc, o AndrIoz RosoI voI-ban, o
ManoIachI CosIachI voI-sIar, o $Ioan RusI voI-harnIc,
o Toador PIadI voI-vIsIornIc, o Ion Eogdan voI-sIoInIc,
o ChIrIJo DracuI voI-comIs, o Iordacho RosoI, IcIor IuI
$IonIJo RusoI vornIcuI, voI-modoInIcor, o DumIIrazco
PIadI voI-cIIucor. $I du co au boIorII o acozII boIorI,
cuI-au zI aII socoIoaI, c au us, dIn boIorII mazIII, o
Ion NocuIco bIv-voI-vornIc zI o Iordacho DuIghorIuI bIv-
voI-osIoInIc zI o ArIsIarhu bIv-voI-ban s Io gIudocIorI
aIcI In Ioz, dImroun cu boIorII coI marI, Ia IoaIo IrobIIo zI
gIudocJIII zI saIurIII s Io noIIsIJ. $I Io-au cuI zI naaca
cuII 50 do IoI do boIor o Iun. AzI]doro au maI aIos cuII un
l3l
boIor dIn boIorII mazIII zI au us Ia IoaII JInuIurIII IsravnIcI,
zI Io-au daI JInuIurIII cu sIu]bo In munuIo Ior, zI Io-au aIos
rsura s Io gIumIaIo maI muII docuI soJIIIo Ior. AzI]doro
au aIos o aIJI boIorI mazIII, carII n-au IncuI Ia boIorII zI
Ia IsrvnIcII z-au osI cu boIorII-voI sau IcIorI do boIorI-
voI, o acoIo I-au runduII s-I uIo o rund o IoJI Ia sIu]bo.
$I Io-au rdIcaI d]dIIo, s nu do nomIc, nIcI oI, nIcI IcIorII
Ior. Iar o aIJI mazIII, carII au osI maI do gIos, I-au us
d]dI uzoaro, s do cInoz du uIInJa sa uJIn. AzI]doro
au rdIcaI zI da]doa IuIuror mnsIIrIIor zI da]doa IuIuror
rooJIIor, s nu do nomIc. $I cuII gIudocJI s aco, IoaIo
Io scrIo Ia condIco zI gIudocIorII dIn Ioz zI IsravnIcII do Ia
Jar. $I cund co CosIanIIn-vod dIvanurI, IoaIo gIudocJIII
Io runduIo Ia boIorI orI Ia IsravnIcI Ia Jar, do II co. $I
dac nu Ico oamonIIor gIudocaIa boIorIIor, vInIo Ia dIvan,
cu mrIurIo do Ia boIorI, zI vIdo domnuI mrIurIa zI, o
cum II ro, Io curma gIudocaIa.
AzI]doro aIososo vro 5, 6 IogooJI do IaIn, do sIa do
coIIo rvazoII zI Io co rsunsurI, zI uno IogoIuI aI
IroIIo IcoIo domnoasc In rvazo zI scrIo IoaIo rvazoII Ia
condIc. $I ora zI un Izbazo, om do curIoa IuI vod, do
sIrungo IoaIo rvazoII do o Ia oamonI zI Io scoIo rsunsu,
r do nIcI o choIIuIaI. NumaI cuI da dIocIIor oamonII
cuIo 2, 3 araII do scrIs rvazoII.
IsIsoacoIo do mozIo, cuIo morgo Ia dIvan, IoaIo Io scrIo
Ia condIc. MnsIIrIIor Io-au cuI obIcoI vocInIIor s Iucro-
dzo cum au IucraI zI maI InaInIo, cuI vor. Iar aIJI oamonI,
sIroInI, carII vor zIdo o mozIIIo Ior, s Io Iucrozo cuIo
dosrdzoco dzIIo zI s Io do zI do a dzocoa. Iar boIorIIor
zI mazIIIIor Io-au cuI obIcoIu s Iucrodzo cu oamonII Ior,
carII or zIdo o mozIIIo Ior, cuI Io-a I voIa zI cuI or uIo.
Ins numaI acoI oamonI co vor zIdo o mozIIIo Ior s Iucrodzo,
l32
Iar o aIIo mozII a aIIor oamonI s nu s InIInd a sIunI.
$I o Jar au scos InII banII sIoaguIuI, cuIo 105 araII do
om, coIo 5 araII s Io a boIorIIor co or sIrungo banII, Iar
100 araII s marg Ia vIsIorIo. $I au azodzaI s Io aIru
cIvorIurI InIr-un an. CuIo 105 araII s do IoI omuI csar,
Iar hoIIoII coI cu rInJI s do cuIo cIndzcI zI cIncI do
araII. $I Io-au daI ocoJI IuIuror, IIrIIo anumo, oJoIo
Ior, numoIo zI orIcIoIo. $I du co s-au cIsIuII, Io-au daI
zIoIazII Izvoado, zI Ia vIsIorIo Io-au scrIs Ia condIc.
$I au cuI obIcoI zIoIazII o oamonI, o JranI, s nu-I
suoro nomIc. Co dInIr-acoIo cIncI araII s-z cumoro bucaII,
un, co Io-ar IrobuI. $I aIIo obIcoIo roIo, co ora maI InaInIo,
nIcI unoIo do acoIo s nu Io, nIcI vcrII, nIcI ogonrII,
nIcI cunIJo, nIcI adozagurI, nIcI ]acurI do cIocoI s umbIo
In oamonI muncundu-I. $I TruI do OIos Io morgo ro bIno,
Iar TruI do Sus, IInd rdaJI do moscaII zI IInd IIsIJI do
uIno, Io morgo maI grou, can ugIo dIn coI sracI, Iar coI
maI cu uIInJ ora muIJmIJI.
DaI-au zI sIrunsoaro maro, do corca o oamonI, zI o
undo II aIa II bIo. $I o vornIcoI carII IgduIo o oamonI,
do nu vro s-I suIo, II da o uIIJo zI-I IrImIIo Ia ocn. MaI
adovorII-au c, do I-a IozI som bun, s oaI rdIca oroncI-
Io ImrIozII, a rdIca boIorIIor mazIII zI mnsIIrIIor dosoII-
na zI vdrrIIuI. $I azo IoJI au rIImII zI s-au bucuraI.
NumaI vro doI, IrII, boIorI nu Io Ico, zI cIocoIIor carII
]ocuIo Jara. C Ia acoI boIorI s sIrunsoso muIJI oamonI In
saIoIo Ior, zI aIJII nu rmsoso maI cu nImo, zI can sIa
ImIodocaro acozII boIorI, ca s sIrIco acoasI socoIoaI, dar
nu oI IsrvI nomIc. DaI-au zI boIorIIor coIor marI cuIo
50, 60 do oamonI do scuIoaI, aIIora, boIorI mazIII, cuIo
20, cuIo 15, caIo 5. AzI]doro au daI zI Ia gIuunoso sraco,
ca do scuIoaI, cuIo 10, cuIo 15, caroz du boIorIo.
l33
TumIaIu-s-au do-au vInII un Iurcu do Ia PoarI cu
orman, s Io o LuuI srdarIuI, IcIoruI IuI NsIasII
vornIcuI do Iomno, urundu-I IurcII zI IIcanII do Ia HoIIn
c Ia vromoa IuI OIIgorI-vod, cund au vInII moscaIII In
Jar, In MoIdova, acoI LuuI srdarIuI s Io osI umbIaI
a]ungundu-s cu moscaIII. $I du co s-au dus moscaIII, I-au
us mrIa-sa OrIgorII-vod IsravnIc o JInuIuI HoIInuIuI,
zI I-ar I ]ocuII ro IurcI zI ro IIcanI, IInd vromo IuIburaI,
zI osIo haIn zI osIo bogaI, do aro o muIJImo do banI. $I
ormanuI scrIo Ia mrIa-sa CosIanIIn-vod s cauIo s-I
IrImII ro LuuI srdarIuI zI s-I scrIo IoI co va avo. Iar
mrIa-sa CosIanIIn-vod nu s-au InduraI, nIcI s-au grbII,
co au chomaI ro boIorII coI marI zI ro aIJI boIorI mazIII zI
ro cIugrI, ro ogumonI zI ro noguJIIorI zI ro IurcII
baIgII zI I-au InIrobaI ro IoJI onIru LuuI srdarIuI cum
zIIu: FosI-au haIn: DocI boIorII zI cIugrII, ogumonI zI
noguJIIorII zI IurcII baIgII au mrIurIsII cu IoJII cum nu-I
zIIu ro LuuI srdarIuI s Io osI haIn. $I aza cund
mrIurIo do Ia IoJI, mrIa sa CosIanIIn-vod au IrImIs Ia
PoarI, scrIInd Ia rIoIInII mrII saIo cum c-I osIo nasIo
LuuIuI srdarIuIuI. $I aza au IsrvII do I-au daI aco.
NumaI au choIIuII o suI do ungI do banI, zoIodzcI
ungI au daI LuuI srdarIuI, Iar doaodzcI zI cIncI do
ungI au daI mrIa sa CosIanIIn-vod zI boIorII, zI I-au
scos. Iar maI ro urm au daI LuuI srdarIuI zI acoII
doaodzcI zI cIncI do ungI
1
do banI zI au IInII o suI do
ungI do banI do au daI zI au hIduII.
ToI InIru acoIaz an ?250, do rImvar, vonII-au cuIova
havaIoIo asura JruI do Ia PoarI: s ac oI suIo do
saIahorI zI o suI zI cIndzcI do car Ia coIaIo Ia VozIa, s o
1
CoIsIuI a srII Ia IranscrIoro cuvInIoIo uso In aranIoz.
l34
zIdoasc don nou s o ac, azI]doro zI cuIova mII do chIIo
s II cumoro zI s Io IrImII Ia TarIgrad, azI]doro zI cuIova
ungI do banI s do Ia omuI IuI casa-bazo s cumoro
onIru suIgorIa ImrIoasc. AzI]doro zI soIuI moschIcoscu
s-au ornII do Ia TarIgrad s marg Ia PoIruburgu, Ia
Moscu, zI a]ungund Ia TIghIno, dIn oarocaro rIcInI au
zodzuI vro IrII IunI do dzIIo do au IornaI n In rImvar.
$I au runduII mrIa sa CosIanIIn-vod ro dumnoaIuI CosIa-
chI RazuI voI-vornIc do Tara do Jos do au urIaI do grI]o
onIru IoI conacuI do bucaIo zI co au IrobuII, c azo ora
oronca do Ia PoarI. $I cus JInuIuI OrhoIuIuI zI JInuIuI
LuznII ca vroo IrII suIo do car, do sIa onIru Iroaba
soIuIuI, c ora ca Ia o mIo zI cIncI suIo do oamonI zI maI
bIno cu soIuI. $I urcogund do rImvar dIn TIghIno, I-au
dus n Ia hoIaruI Iozoscu. $I IuInInd ro soIuI coI Iurcoscu,
I-au adus zI ro acoIa IoI cu choIIuIaIa JruI, n I-au
IrocuI Dunroa Ia OIaJI. Caro au curInsu acosIo havaIoIo
cuIova suIo do ungI do banI. $I nomIc boIIIcurI In Jar nu
s-au cuI, co IoI cu banI au IIII mrIa sa CosIanIIn-vod
dIn soma cIvorIurIIor. NumaI, IngIoIIndu-s choIIuIaIa, n-au
osI numaI aIru cIvorIurI In anuI dInIuI, co au osI zaso
cIvorIurI.
Lsund aIo munIuIuI MoIdovII, acmu am scrIs aIo sIrIInI-
Ior co s-au IucraI In anuI ?250.
Zbava soIuIuI moschIcoscu co au zbvII Ia TIghIno n-au
osI aII rIcIn r do cuI Ia PoIrburgu IumIundu-s do
scoIo oIIroII ImrJIII oasIoa co maro, oIcurIIo coIo
ImrIozII caroIo s choam Proobra]onschII oIcu zI
SImIonoJschII oIcu, ca s marg asura zvodzIIor. $I ora
oarIo cu suraro maro ozIonIIor, IInd vromo do Iarn. $I
IozInd IoaI oasIoa dIn PoIrburgu aar zI azodzIndu-s cu
obuzuI, au IrIImIs ro IaIn Ia EIIsavoI, aIa IuI PoIru ImraI,
l35
caro ora aI maro, ca s marg Ia oasIo, s o rdIco s Io
Io ImrIoas. DocI zI o IInd suraI do oIIroI zI vdzInd
c umbI IucrurIIo rosI zI ImoIrIv, s-au scuIaI do Ia casa oI
ro IaIn InIr-o noaIo zI s-au dus do au InIraI In ozIIIo
ImrIozII. Iar ozIIIo ImrIozII vdzInd-o, oarIo s-au bucu-
raI zI IndaI I s-au InchInaI zI au rIImIIu-o cu maro bucurIo,
rdIcundu-o s Io Io ImrIoas. Iar ImrIoasa EIIsavoI
au oroncII do au schImbaI IoaIo vrJIIo ro Ia IoaIo orJIIo
zI au zI IrIImIs cuIo doao, IrII suIo do sIu]IIorI zI cuIo un
oIJIor ca. $I sosInd Ia orJIIo coIJII, Io-au zI dozchIs IndaI
coI dInIunIru. $I aza au mrsu ro Ia IoJI oIIroII zI I-au
rInsu ro Ia gazdoIo Ior. Iar morgund zI Ia MonIh zI vrund
s-I rIndz, au IncouI a s uno ImroIIv, zI n a-I
rIndo, au IorII vroo cIncI, zaso moscaII. $I au IorII zI dIn
oamonII IuI MonIh vroo cIncI, zaso. $I aza rIndzIndu-I ro
IoJI oIIroII, I-au InchIs InIr-un Iurnu do IaIr. $I
scuIundu-s zI ImrIoasa EIIsavoI IoI InIru acooaz noaIo
cu IoaI oasIoa, au urcos zI au mrsu Ia curJIIo ImrIozII
zI au curInsu curJIIo do IoaIo rJIIo zI au rInsu cu IaIn
IoaIo vrJIIo, do n-au zIIuI nImo nomIc n co au sosII Ia
uzIIo curJIIor ImrIozII. DocI nu s-au uIuI auca do nomI-
c. $I InIrund In curJIIo ImrIozII, ImrIoasa EIIsavoI a
doa dzI au zI IrImIs surgunI ro ImrIoasa Anna zI ro
brbaIuI su AnIonIo Cson]o do LuJImburcu zI ro coIIuI
Ior Ioan AnIonIovIcIu Ia Jara Ior LuJImburgu. $I azo ornIn-
du-I, au IncouI a Irago cIooIIIo zI a sIobodzI uzcIIo coII
marI zI au IncouI a dzIco In IrumbIJo zI a sIrIga: VIvaI,
vIvaI, vIvaI! zI a dzIco: InIru muIJI anI s IrIasc
ImrIoasa EIIsavoI. DocI ImrIoasa EIIsavoI morgund
Ia bIsorIc zI coronIndu-o s Io ImrIoasa MoscuIuI, du
co au IuaI samodor]avIo, adoc sIunIroa ImrJIII, au
cInsIII ro IoJI oIJIorII zI ro IoJI sIu]IIorII.
l36
Lsundu acmu coIo sIroIno, vom scrIo Iarz a munIuIuI
MoIdovII.
AzI]doro mrIa sa CosIanIIn-vod au maI socoIII ro unII
dIn IcIorII do boIorI carII nu uIo s Inca In boIorIo zI ora
IcIorI do boIorI marI zI do noamurI, zI Incous acmu unII
zI a ImbIrunI zI nu maI Inco Ia boIorIo, c do Ia o vromo
Incoaco ora IoI unII. Iar mrIa sa CosIanIIn-vod au socoIII
do au cuI droIaIo zI au IncouI a-I boIorI zI ro acoIo co
ora cdzuJI dIn cInsIo. MaI socoIII-au mrIa sa CosIanIIn-
vod onIru zcoaII do InvJIur, do Io-au maI InIrII zcoaIoIo
coIo oIInozII zI coIo sIovonozII. AzI]doro au maI cuI zcoaII
do InvJIur zI IIInozII zI arozII, zI au daI zIIro IuIuror
mazIIIIor In IoaI Jara ca s-z aduc coIII Ia InvJIur Ia
zcoaI, ca s InvoJo orIco IImb Io-ar I voIa, onIru ca s s
aIo oamonI InvJaJI zI In munIuI nosIru aI MoIdovII,
rocum sunI zI rInIr-aIIo JrI zI rJI do Ioc. Iar dascaIIIor
II s da IaIa dIn vIsIIorIa domnoasc. AzI]doro au daI
oronc Ia IoaI boIorImoa s-z aduc scrIsorI co or avo ro
mozIIIo Ior, s Io scrIo Ia condIc, ca s s maI curmo
guIcovIIo.
SocoIII-au mrIa sa CosIanIIn-vod zI onIru urcIbIIIo
do ro Ia IurgurI, avund obIcoI urcIabII do Iuoa osbII dI
coI doaodzcI do banI, maI Iuoa zI cuIo doao oc do vIn do
buIo do vIn sau do horIIc, orIco oIIu do buIur ar I osI.
$I urcIabII nu Iuoa numaI acoII doao oc, rocum ora
obIcoIuI, co Iuoa nozIo IIdvo marI cuIo do aIru, cIncI oc,
do ]ocuIo oamonII zI noguJIIorII, srgundu-Io buJIIo. Iar
mrIa sa CosIanIIn-vod au sIrucaI acoI obIcoI ru, s nu
maI Io, s nu maI Io urcIabII IIdvo zI oco do vIn zI do
horIIc, co numaI s Io urcIbIIIo droI ro obIcoI cuIo doI
oIronIcI do car, Iar maI muII s nu suoro oamonII zI
noguJIIorII. AzI]doro IoaIo mnsIIrIIo Io-au daI s Io In
l37
sama mIIrooIIIuIuI zI a oIscoIIor ro Ia oarhIIIo Ior, ca
s Io Io sama ogumonIIor zI cIugrIIor, s nu Io rdoasc
vInIIurIIo mozIIIor zI a bucaIoIor co or avo r do Israv,
rocum co maI InaInIo vromo.
FcuI-au mII zI InIrIIur Ia aIrIIarhIa AIoxandrIoI, do
au InchInaI mnsIIroa HanguI, ca s-I Io cuIo dI cova
agIuIorIu, onIru c acoasI mnsIIro o au osI InchInaI
maI InaInIo vromo rosaIuI rInIoIo mrII saIo, NIcoIao-
vod. $I avund aIrIIarhIa zI hrIsov, au socoIII zI mrIa sa
CosIanIIn-vod do o au InchInaI Iarz Ia aIrIIarhIa co maI
sus s-au dzIs, Ia AIoxandrIa.
Iar In dzIIoIo mrII saIo IuI CosIanIIn-vod vInII-au zI
ro orIcIIuI rInIo chIrIo-chIr ParIhonIo, aIrIIarhuI aI
SInIoI CoIJI a IorusaIImuIuI zI a IoaI PaIosIIna. $I rIImIn-
du-I mrIa sa CosIanIIn-vod cu bIno, zI osbII do mII co
au cuI mrIa sa do au daI zI au InIrII SunIuI MormunI
a DomnuIuI nosIru Isus HrIsIos, au InchInaI zI acosIo aIru
mnsIIrI, anumo TazIuI, CazonuI zI Sovo]a zI PobraIa.
Caro donIru acosIo mnsIIrI, TazIuI, CazonuI zI PobraIa
maI usoso InchInaIo zI maI InaInIo vromo Ia SunIuI
MormunI, zI Ia vromo do noaco Io-au osI daI do bun voIo
aIrIIarhuI do IorusaIIm Iarz ro sama cIugrIIor moIdovonI.
Iar azodzIndu-s acoa zI IInd mnsIIrIII cuIo cu cova
vInII, au socoIII mrIa sa c osIo Iucru cu caIo s Io
InchInaIo mnsIIrIIo Iarz Ia SunIuI MormunI a DomnuIuI
nosIru Isus HrIsIos, s s a]uIorodzo zI s s InIroasc
SunIuI MormunI, caroIo osIo do oIosuI munIuIrII a IoaI
crozIInIaIoa.
Iar In anuI ?251, In Iuna IuI IuIIo In zoso dzIIo, vInII-au
zI IuI CosIanIIn-vod vosIo do mazIIIo. C IumIundu-s Ia
TarIgrad do au IuaI domnIa Ion-vod MavrocordaI, raIo
IuI CosIanIIn MavrocordaI, IIImIs-au omuI mrII saII aIcI Ia
l38
IazI, Ia boIorI, cu crJI, uIndu caImacamI ro dumnoaIuI
SanduI SIurdzo voI-IogoI zI ro dumnoaIuI CosIacho RazuI
voI-vornIc. Iar rosIo doao sImunI sosII-au zI IurcuI cao-
gI-bazo, zI coIInd ormanuI IuIIo In doaodzcI do dzIIo zI
odIhnIndu-s mrIa sa CosIanIIn-vod Inc dzoco dzIIo, zI
grI]Indu-I bIno cu do IoaIo coIo co I-au IrobuII Ia urcos zI
ro Ia IoaIo conacoIo, urcos-au In dzI InIuI a IuI avgusI. $I
au mrsu Ia PoarI, Ia TarIgrad, cu cInsIo zI, noIInInd
anuI mazII, au IuaI IarzI domnIa TruI MunIonozII. Iar
aIcI Ia noI In MoIdova au vInII domnu mrIa sa Ion-vod
MavrocordaI.
l39
ADDENDA
I ON NE C UL C E
O SAMA DE CUINTE
azozaIo In chI do vors
do cIro
NIchIIa SInoscu
l40
OCHII PIETRENILOR
PcIrucoJo Forc, [uginJ
prin Irg pin PioIro,
i goninJul picIrcnii,
lou [oeI ogiungnJ un popo
i ou Iroe PcIrucoJo inopoi
in popo
cu orcul
i lou lociI cu eogcoIo in oblncul clii
i iou J:ie: 1nIoorccIc, popo,
inopoi,
nu[i loeo liIurghio nce[riIo.
Ior Jupo cc ou ccniI PcIrucoJo Jonnu
cu o Jouo Jonnic,
ou ecoe ochii popii
i picIrcnilor occlor cc lou goniI
i lcou [ocuI i bloeIon,
o[urieonic.
l4l
UNDE AU FOST PALTINUL
AlcronJrucoJo Lopunconu, [iinJ Jonnu,
ou [ocuI nonoeIirco SloIino.
$i o J:ieu ooncnii co, IroinJ un eohoeIru
i [iinJ un polIin, copociu norc,
unJc ceIc ocun, prceIolul in olIoriu,
ciJ occl eohoeIru eprc Juninici
i eprc olIc J:ilc
nori nulIc lunini
inIru occl polIin lo crcnco elu]bii biecricii.
$i i eou oroIoI Moico PrccieIo in cie
i iou J:ie eo ncorgo lo AlcronJrucoJo,
eoi J:ico eo [oco nonoeIirco
i ncrgnJ eohoeIrul lo AlcronJrucoJo,
eou inJcnnoI AlcronJrucoJo Jc eohoeIru
Jc ou [ocuI nonoeIirco SloIino
inIru occl loc,
unJc ou [oeI polIinul.
$i ou oJue i copul S[nIului Grigorc Eogoeloc,
Jc eIo pono oeIoJ:i
lo e[nIo nonoeIirc lo SloIino,
[crccoI cu orginI
i cu picIrc ecunpc.
l42
TAIERE DE BOIERI
Dc lo o Jouo Jonnic
o lui AlcronJrucoJo Lopunconul
ou inccpuI Jonnii o eo ocJ:o
noi cu Icnci in ecoon
in Ioi.
$i cnJ ou purcce Jc lo PoorIo
cu o Jouo Jonnic,
J:icu eol [ic inco[oI Iurcii
eo Ioic boicrii
eoi elobcoeco.
$i pc cucnIul ci:irului,
ou IoioI oIIo nul[inc Jc boicri.
$i ou Iriinie
i ou olce
Jin curIcni Jc [oro,
prc Fococi[oIi
i prc SIurJ:cIi
i prc EoloIi
i prc ol[ii nul[i.
l43
CU DIAMANTURI
CnJ ou boIuI Iurcii prc GoporcoJo
lo Ju[oro,
inIorcnJueo lcii inopoi,
IoioIou un IoIor prc Jolcocechii,
hoInonu lccecu,
lngo Mocilou,
prccun ecric i lcIopiec[ul.
Nunoi IoIorul nu lou IiuI
co ceIc Jolcocechii,
hoInonul lcilor.
Cc Jupo cc lou onorI,
ou goeiI ccoeornicul,
in en,
Jc our
cu JiononIuri.
$i o[lnJ IoIorul
co ou [oeI hoInonul lccecu,
eo [ic J:ie IoIorul occlo
co nu IrcbuicIc eo Iroioeco onul in lunc
Joco nu co occ noroc,
i eo eo [ic giunghiioI engur.
l44
STRANUTUL LUI ODA
EornocechiicoJo ncrgnJ
cu nulIo glooIo
Jc oicc Jin [oro lo PoorIo,
cu nul[i boicri i no:ili i curIcni,
i cu Ji ccilol[i
noi proIi,
i prco[i
i cu colugori
i ncrgnJ pc Jrun i popoeinJ i c:nJ
lo noeo,
ou inccpuI o eIronuIo EornocechiicoJo
Jce i Iorc.
Ior boicrii corc cro lo noeo
cu EornocechiicoJo,
Jupo obicci:
SonoIoe, Joonnc, i
prc coio norii Iolc1.
Ior pc urno, coJ:nJ co IoI eIronuIo,
un boicr eo [ic J:ie:
\icrni, Joonnc.
$i cun iou J:ie
cicrni, Joonnc,
ou i IocuI Jc eIronuIoI.
l45
STRICAREA PUTNEI
\oeilccoJo, oproopc Jc no:ilirc,
ou grciI lui DunncJ:cu
co i eou inIunccoI ninIco prc loconic,
Jc ou eIricoI nonoeIirco PuIno,
gnJinJ co co goei boni,
i nou goeiI boni,
i nou goeiI.
$i eou opucoI eo o [oco Jc nou
ioroi prccun ou [oeI,
i nu iou ogiuIoI DunncJ:cu eo o [oco.
Co ou :iJiIo nunoi Jin Icnclic
Jin ponnI pno lo [crcIi,
i iou luoI DunncJ:cu Jonnio.
Co eou eculoI Ghcorghic $Ic[on logo[oIul
cu ooeIc oeupro lui
i lou ecoe Jin Jonnic.
Ior plunbul cu corcli ou [oeI ocopcriIo
nonoeIirco PuIno
lou luoI co:ocii lui Tinu,
o gincrclui \oeilicicoJo,
Jc lou Jue lo ccIoIco lo Succoco,
Jc ou [ocuI glon[uri Jc puco
eo opcrc ccIoIco Succcii
l46
Jceprc Ghcorghic $Ic[oncoJo.
Cc Iiu co ou oporoIo binc,
co eou oenJiI i Tinu pcnIru proJo
i ]ocurilc cc ou [ocuI
pc lo e[inIclc nonoeIiri.
$i eou pue i cl
copul Jc glon[u
prccun ecric lcIopiec[ul.
$i pc urno ou goIiI nonoeIirco PuIno
Ghcorghic $Ic[oncoJo,
Jupo cc ou luoI Jonnio,
Jc ceIc :iJiIo
prccun eo ccJc ocun.
l47
GIUPNEASA SI ADUOIUL
Ghcorghic $Ic[oncoJo, cnJ cro boicriu
nurinJui giupncoeo,
ou ronoe coJucoiu.
$i IlninJ o giupncoeo eoroco,
[runooeo,
Inoro,
onunc So[Io,
Jc nconul EoicIilor,
ou InpinoIo pc Jrun
ncrgnJ cu roJconul lo Ioi.
$i ou popriI roJconul cu eilo,
i eou euiI [oro Jc coio ci
in roJcon,
i ou inIore roJconul
inopoi lo coeo lui.
$i prc urno ou priniI i a
i eou cununoI cu Jneul,
corc ou ogiuneu Jc ou [oeI i Joonno.
l48
DOMNIA LUI ASILII-ODA
Ghcorghic $Ic[oncoJo,
Jupo cc ou luoI prc Joonno lui \oeiliicoJo
Jin Succoco,
lo nno lui
i pc $Ic[oni[ocoJo, prc [iiul eou,
lou ineonnoI lo noe pu[inIcl,
i prc Joonno ou cruI eoi rJo Jc Jneo.
Ci Joonno lui \oeiliicoJo
lou probo:iI i ou inccpuI ol bloeIono
i ol euJui
i oi J:icc Julou [oro Jc obro:,
cun nu ec Icnc Jc DunncJ:cu,
co iou [oeI Jonnueou eIopn,
i iou nncoI piIo.
$i o iou JoI pocc
i o ou Irinie lo EuciulcIi
Jc ou inchieo in cur[ilc lui.
$i iou luoI occrco
i nulIo epoino iou [ocuI.
l49
DOMN DEZMIERDAT
$Ic[oni[ocoJo, [cciorul lui \oeiliicoJo,
[iinJ Jonnu Inor
Jc:nicrJoI
i ininoe,
Jc nulIc ori icinJ cu boicrii lo prinblori,
pun Jc luo [rilc
Jin copcIcli coilor boicrilor
i lc Jo chioI coilor,
Jc coJ boicrii gioe
Jc e[orono copcIilc,
cI eo ingro:iec boicrii
o noi ncrgc cu Jneul
cu coi buni
lo prinblori.
l50
TARA DATA N PRADA
Dor occeIc coroocc nue ncnic,
[oro cI DuniIrococoJo, [iinJu grcc
Iolpi: i [ricoe
cu piclc Jc icpurc lo epoIc,
i ncocnJu nicc o nilo Jc [oro,
pun pricini oeupro boicrilor o lui Miron,
co e[oIuicecu
ii binc eo icrncJ:c IoIori
i ci nou priiniI eo [oco :opie.
Dor lui ii cro coioi eili eprc occlo lucru,
co eo Icn eo oJ:o in Ici,
eo nu cic ncecoricoi pochio:uri
eol i Jin Ici.
Dc cc inIroIou IoIorii in [oro,
co lupii inIro Iurno Jc oi,
Jc eou ocJ:oI lo icrnoIic
prin eoIc pc ooncni,
ncnorui nc[iinJu nicc o nilo
Jc eoroco Jc [oro,
cun oru hi [oeIu [oro [oro Jonnu.
A ]oc inIrineo,
cun oru hi [oeIu cl, eorocii,
pricino rouIo[ii.
l5l
Cun eou inJuroI o Jo [oro in proJo,
[oro nici o nccoic1
Nunoi pcnIru [irco c bloeIono[oeco
i chcccrnieolo lui
ou eocoIiI Jc ou icrnoI IoIorii in [oro
ponin prinocoro1
l52
OROAE
MncoIou IoI,
i pnc, i JobiIoc,
ou ]ocuiI IoI
pon` lo un cop Jc o[o.
Pc nul[i ou i robiI,
cu [uri, [cnci, [cIc, copii.
Fonoeou bic[ii ooncni
nunoi cu eu[lcIcli,
boIu[i i eIruncino[i,
cun cro noi rou i noi onor,
cun nu eo pooIc
nicc o ecric,
nicc o eo pocceIi
co:nclc i ucieurili lor
cc ou ocuI Jc IoIori.
l53
NGHITITORUL DE TULPANE
Cou noreu boicri lo PoorIo
Jc lou prI pr Iorc lo PoorIo,
cu nulIc nopoIi,
in loc Jc binc cc ou [ocuI AnIoniccoJo [orii,
Jc nou ecoe nicc un obicciu rou.
Cu occeIu [cl Jc nul[oniIo
boicrii iou nul[oniI,
co lou inchie Iurcii,
i lou boIuI,
i lou co:niIu
cu [cl Jc [cl Jc co:nc.
Pon` i Iulponuri eub[iri
il [oc Jc Jc inghi[i
opoi lc Irog inopoi,
Jci ecoI no[olc pc guro.
$i lou [ocuI Jc ou JoI
1.000 Jc pungi Jc boni i noi binc.
$i Jupo cc lou eloboJ:iIul Iurcii
eo norgo lo coeo
i opropiinJuec Jc coeo,
nunoi ccou coJ:uI coi orJc i coeo;
i pu[inIclc oJooro cci noi ecopoeo,
nieIuiIc in coeo,
ou oreu i occlc.
l54
NUNTA CU PELIANI
1nJoIoi eou opucoI
Jc ou [ocuI norc i [runooeo nunIo.
Triinieou in IooIo [oro
Jc ou po[IiI pc IooIo boicrinco i no:ilinco
Jc lo nic pn` lo norc,
i Jc olIc copcIcnii,
cc nu cu poronco
i cu po[Io.
$i Jupo cc eou eIrneu cu Io[ii lo Ici,
[ocuIulceou oboroocc IuIuror
Jc lo Jonnic,
Jc lc Jo IooIc cc lc Ircbuia,
Jc nu chclIui ninc ncnic.
Ai]Jcrc noi oJueou opI eoli,
Joi Jin Joro MunIcncoeco,
Joi Jin Joro Ungurcoeco
i Joi Jin Joro Lccoeco
i Joi Jin Joro Co:occoeco ca norc Jc pieIc Nipru,
Jc ou oJue eolii nulIc Joruri
i [runooec,
Jc ou inchinoI DucoicoJo.
Sou ccecliI Jouo eopIonni
cu [cluri Jc [cluri Jc nu:ci,
l55
i Jc giocuri,
i pcliconi,
i Jc puci.
$i giuco Jouo Jon[uri pcn ogroJo
i pc uli[c,
cu Io[i boicrii
i giupnceclc
inpoJobi[i
i Io[i ncgu[iIorii
i IoI Irgul.
$i un cornic norc purIo un cop Jc Jon[u
i olI cornic norc olI copu Jc Jon[u,
inbroco[i cu orconclc JonncIi.
Nunoi nirii i nircoeo,
[iinJu [cciori Jc Jonnu,
nu giuco in Jon[u pc o[oro,
nunoi cc giuco boicrii.
CI nu cro nunIo, i cro ninunc.
$i Jupo cc ou nunIiI
ou nul[oniI eolilor,
i eou JoruiI binc
i eou Jue lo [orilc lor.
l56
LAPTE PENTRU DUCA-ODA
$i cnJul Juca pc Jrun,
il pueceo inIro eonic cu Joi coi,
unul olbu i unul nurgu,
i cu honuri Jc Iciu,
co coi Jc Jneul.
Ocori i euJolni, Jc ouJ:a cu urcchilc.
$i ogiungnJu lo Succoco,
lo un eoI, onunc...
ou po[IiI pu[inIcl lopIc eo nnncc.
Ior [cncio go:Jo iou roepuneu
co noccn lopIc eo[i Jon,
cou nncoI DucocoJo cocili Jin [oro,
Jcl co nnco cicrnii ioJului
cci ncoJorni[i.
Co nu Ii [cncio ocic
co ceIc eingur cl DucocoJo.
Ior DucocoJo, Joco o ouJ:iI co ceIc oo,
inJoIou inccpuI o euepino
i o plngc cu onor.
l57
LEI, ZLOTI, POTRONICI
\iIcli cro ecunpc,
nicrco cro ecunpo,
goincli noi nu cro in [oro.
Goino cIc un lcu,
oul cIc un poIronic,
oco Jc unIu cIc Joi or[i boIu[i
i un :loI,
oco Jc brnJ:o cIc Joi poIronici.
Eoni iciro nul[i in [oro,
Jor bucoIc nu cro.
Ioro cnJ ou [oeIu
in ol Joilco onu o Jonnici,
inccpuIou co cini nul[inc Jc Iobcri
Jc coro IoIoroIi
cu noloiu Jc cnJuI
in Ici.
Dc cc DuniIrococoJo pueou Jc ou [ocuI
nicr[o norc
eou pue Jc ou eIrgoI croinccul
eo nu cunpcrc ninc
ponin Irci J:ili,
col co in[cpo corc co cunporo.
$i o ou runIu prc[ul nir[ii
l58
cIc un lcu boIuI,
i pceIc Joo, Irci eopIonni
eou ecoborI nicr[o
i lo :loI.
Dc cc ou inccpuI eorocii ooncni
o eo eoIuro.
Nunoi cro grcu,
co nuria
co cro honniei[i.
l59
FATA RACHIERITEI
DuniIrococoJo cro on boIrn,
grcc [origroJcon Jc nconul lui,
Jc ConIoco:oncIi.
$i noi noinIc crcnc [ueceo cieIcrnic norc
in Joro MunIcncoeco,
lo GligoricoJo.
$i cro on nceIoIoIor lo corooci,
Iolpi:, onogiIor,
gconbo Jc cci Jc lo Fcncr
Jin JorigroJ.
$i JuocceIc, Jupo IooIc,
cro boIrn i curcor.
Doonno lui cro lo JorigroJ,
ior cl oicc ii luoeo o [oIo o unci rochicri[c
Jc pc PoJul \cchiu,
onunc Arhipooic,
corc o chcno Ani[o,
[iiIoorc,
Jc o purIo in ccJcolo
inIrc IooIo boicrinco,
Jco [in in bro[i,
Jco eoruIo i o purIo cu eolbi Jc golbcni
i cu hoinc Jc ohnoronJ,
l60
cu lic Jc eobol
i cu nulIc oJooro inpoJobiIo.
$i cro Inoro i [runooeo
i plino Jc eulcinon,
co o [oIo Jc rochicri[o.
$i o IriiniIa cu coroIo Jonncoeco,
cu eiincni i cu cornici
i cu conii
J:uoo onioJ:i Jc nori pc uli[i,
lo [criJiu
i pc lo nonoeIiri
i pc lo cii,
in prinblori.
$i [oc i pc boicri
Jce IriiniIa giupnceclc cu Jneo.
$i Jupo cc cinia Jc lo prinblori
IriiniIa giupnceilor Joruri,
conocc[c,
bilocooec,
co cc iou [ocuI cineIco
Jcou noreu cu Jneo in prinblorc.
$i Jupo cc eou no:iliI,
ou luoIo cu Jneul ou Jueo in JorigroJ
cu Jneul
ou noriIoIo Jupo elugo o lui,
Jupo un grcc.
l6l
CouIo[i, [ro[i iubi[i ccIiIori,
Jc ciJc[i cc ceIc oncnio1
Co cl, Jc boIrn, Jin[i in guro noca.
Dininco[o ii inclia Jci puna in guro,
ior eoro ii Jcecli cu incrop
ii pun pc noeo.
Cornc in IooIc poeIurilc
cu Iurcii Jcprcuno nnco.
Oh1 oh1 oh1 eoroco [oro o MolJocci,
cc norocirc Jc eIopni coccIio oi ocuI1
Cc eor[i Jc ciio[o [ou coJ:uI1
Cun ou noi ronoe on IroiIor in Iinc,
Jc norc nirorc ceIc,
cu oIIco epurcociuni Jc obicciuri.
l62
l63
GLOSAR
l64
ogorlc, ogorlc, ogorlic, s.
n. - baga].
ogiungc, vb. roI. - a a]ungo
Ia InJoIgoro, a sIabIII roIaJII cu
cInova.
ogonieiIo, s. . - oIos, Ioa,
avoro.
oi, Iur. IuI on, s. m.
oloibciu, oloibci, s. m. - co-
mandanI aI unuI rogImonI sau
oscadron.
olccIor, s. m. - coI caro avoa
droIuI s aIoag o ImraIuI
gorman.
olcc[ic, s. . - aIogoro (o vor-
ba do aIogoroa ImraIuIuI gor-
man).
olcgc, vb. - a hoIrI.
(o}nceIcco, vb. - a InIrIga;
a cIovoII o cInova, a-I vorbI
do ru, a-I onogrI.
(o}nceIccoIuro, s.. - InIrIg.
ocoIorii, ad]. - cum IrobuIo,
bun Ia cova, sorIos.
oclo:, vozI oIlo:.
ocoliei, vb. roI. - a so JIno
do cauI cuIva, a nu-I da aco,
a-I urmrI cu InIonJII duzm-
noaso.
oJooog, oJouog, s. n. - Im-
ozII suIImonIar, suraIax.
oJcccri, vb. roI. - a-zI g-
duI unuI aIIuIa cova, a so asIgu-
ra rocIroc; a so anga]a s...
oJcccrin[o, s. . - IncrodIn-
Jaro, gduIaI, asIguraro; on
Jc ~ - om do crodInJ, do
Incrodoro.
o[cnJi, o[cnJc, occnJc (co-
rocI: c[cnJi} s. m. - domn
(IIIIu, ormuI do adrosaro).
og, s. m. (Iur.ogolori}, ogo
(Iur. agI, agII) - oIJor Iurc;
grad mIIIIar.
A
l65
onceIccoI, ad]. - nocIar,
IncurcaI.
oprinJc, vb.: oi ~ rogo]inc
in cop - a rocIama o cInova,
a-zI anunJa Iungoroa ImoIrIva
cuIva.
oproJ, s. m. - a] dIn garda
domnoasc.
opIico, s. . - armacIo.
opuco, vb. roI. - a so anga-
]a, a gduI soIomn, cu ]ur-
munI.
orbono, s. m. - aIbanoz.
orJ:, orJ:oun, (h}or(J}:, s.
n. - Iungoro, rocIamaJIo,
momorIu IrImIs PorJII oIomano
do domnII JrIIor noasIro sau
do boIorI.
orcI, s. n. - az, araro,
gard; oi [i ~ (cuIva) - a-I
zI, a-I ara.
ocJ:o, ooJ:o, vb. roI.- a
so InJoIogo, a so aran]a, a so
Imca, a so obIIga.
ocJ:onnI, ocJ:innI, s.
n. - InJoIogoro, InvoIaI; ~ ul
pocii - InchoIoroa sau InIocmI-
roa cII.
ooJ:oIoriu, s. m.- om sIaIor-
nIc, cu IocuInJ sIabII InIr-un
Ioc.
oci, oc, adv - IoI aza,
chIar aza, InIocmaI aza.
oIonon, s. m. - cIIan do
cazacI.
oIlo:, oclo:, s. n.- sIo do
mIaso In, cu IucIu numaI o
o arIo, saIIn do mIaso.
ou, con]. - sau.
occnJc, vozI o[cnJi.
B
bolcnc:, bolinc:, s. n. - Iun
do caIIbru maro.
bolgu, bolgu, s. m. - no-
gusIor Iurc caro arovIzIona
PoarIa oIoman cu mIoro dIn
JrIIo noasIro; bolcbc, bol
gbo, s. m. - IrImIs aI PorJII
InsrcInaI cu sIrungoroa mIorII
zI corII nocosaro soraIuIuI Im-
rIosc.
bon, s.m. - rang boIorosc,
r uncJIuno rocIs (In MoI-
dova), ocuund IocuI InIro s-
Iar zI aharnIc.
l66
boroion, (corocI: boiron},
s.n. - una dInIro coIo dou
marI srbIorI aIo musuIma-
nIIor;
boroionlc, boriionlc, s.n.
- dar cuI suIIanuIuI zI InaIJI-
Ior domnIIarI IurcI do cIro
domnII JrIIor noasIro.
boeno, s.. - basm, ovosIo;
scornIIur.
boco, s.. - InIrIIur do
zId sau do munI cu nuIoIo
umIoIIIo, basIIon.
boIcrc, - InInIIIvuI Iung, cu
vaIoaro vorbaI, a IuI o boIc.
bocolic, s.. - mrurI coIo-
nIaIo (sIaIdo, smochIno, aIuno).
bonoI, s.n. - nocaz, munIo;
bnuIaI.
bccieniccIc, adv. - ca un
bocIsnIc, ca un nouIIncIos.
bci(u}, s.m. - guvornaIor aI
unoI rovIncII IurcozII sau su-
uso suzoranIIJII IurcozII;
domn aI unuIa dInIro coIo dou
PrIncIaIo romunozII.
bcilic, s.n. - dar sau munc
cuI graIuII onIru domnuI
JrII, onIru boIorI sau onIru
suIIanuI Iurcosc; novoIo, Iro-
buInJ (In gonoraI, cu rIvIro
Ia acoIoazI orsona]o).
bci:oJ, bci:oJ1, bci:cJ, bc
:o(i}J, s.m. - Iu do domn.
bclocooeo, bilocooeo, s.. - un
oI do sIo do mIaso scum.
bc::oconic, s.m. zI ad]. -
noIogIuII.
bihol, s.m. - bIvoI.
bir, s.n.: bonii ~ ului - IrI-
buIuI o caro II IIoau JrIIo
noasIro PorJII oIomano.
biug, s.n. - boIzug.
bic (In IIIIurIIo boIorozII) -
osI; ~ cornic - osI vornIc.
bloeIonociunc, s..: lucruri Jc
~ -IIcIozIo, InamIo, mIzoIIo.
blcn, InIor]. - haIdo!, s
morgom!
boencon, s.m. (Iur. boencni}
- bosnIac, IocuIIor dIn EosnIa.
boeIongu, s.m. - soIdaI o-
dosIru dIn garda ImraIuIuI
Iurcosc.
boIco, s.. - Irsur InchIs,
caIoazc.
bo[i, vb. - a InghosuI, a
rIndo Ia sIrumIoaro; roI. -
a so IngrmdI.
l67
brogoJir, brcgoJiriu, brogo
Jiri, s.m. - comandanI aI unoI
brIgzI, gonoraI do brIgad.
brcelo, s.m. - aIcuIIor.
bucoIc, s.. Iur. - aIImonIo,
rovIzII, gruno.
buJo, s.. - rvIIo mIc,
dughoan.
bugigcon, s.m. (Iur. bugi
gcni} - IIar dIn Eugoac.
buiurJi, puiurJi, vb. - a IrI-
mIIo un ordIn scrIs Ia o unIIaIo
InorIoar; a conIrma, rIn do-
croI, o hoIruro.
bulucbo, bulubo, s.m. - co-
mandanI aI unuI buIuc (aIcIuII
dInIr-o suI do soIdaJI, do obI-
coI arnuJI sau soImonI), suIaz,
hoInog; bo ~ s.m. - zouI
buIucbazIIor zI aI grzII dom-
nozII (avoa In grI] suravo-
ghoroa InchIsorII do Ia curIo).
buor, s.m.: coornc ~ c -
coarno cu vururIIo aduso unuI
sro aIIuI (ca aIo bouruIuI).
bur:ului - a so rscuIa; ~ I
ad]. - In dozordIno.
(bul:ui} - varIanI sau, oa-
Io, grozoaI do IranscrIoro), vb.
roI.
bueurnon, s.m. - musuI-
man, mahomodan.
C
cobni[o, s. . - manIa Iuxoas,
cusuI cu IroIurI zI bogaI Imo-
dobII, o caro o rImoau dom-
nII JrIIor romunozII do Ia suI-
Ian Ia InsIaIaroa Ior o Iron.
coJu, s. m. - ]udocIor Ia
IurcI, cu aIrIbuJII cIvIIo zI ro-
IIgIoaso.
coJic, s. . - uncJIa cadIu-
IuI (zI InsIIIuJIa rosocIIv).
cohpol: hoi ghiJi ~ - co
uzIama vIcIoan maI ozII!
coinocon, coinocon, coi
nocon, coinocon, conoicon,
s. m. - IocJIIIor aI domnuIuI;
mombru aI cImcmIoI.
coiu, s. n. - arcan, IaJ do
curoa cu caro so rIndoau
oamonII sro a I InroIaJI In
armaI.
colobolc, colobolic, s. n. -
muIJImo do oamonI, gIoaI; zar-
v, IuIburaro.
l68
colour, coloori, s. n. - gard,
aIruI; IocuI undo so aco a-
za; o punc lo ~ - a uno sub
az, a arosIa; o luo cu ~ - a
rIdIca (o cInova) cu orJa.
colc, s. .: pc ~ - o droI,
cum so cuvIno; [oro Jc ~ - o
nodroI.
coln, s. m. - numoIo unuI
IrIb mongoIIc dIn suduI RusIoI
(soc. XVIII).
col, s. m. - cIu.
conbor, vozI cunbor.
concniccon, s. m. - IocuI-
Ior aI orazuIuI CamonIJa.
conoco[o, s. . (Iur. conocc
[c} - un oI do unz groas
cu Iro raro.
copcgu, s. m. - orIar aI
soraIuIuI; ~ bo - comandanI
aI caIgIIIor caro arIIcIa, cu
un numr do caIgII, Ia InsIa-
Iaroa zI Ia mazIIIroa domnIIor
romunI.
copcgilorchihoic, copigilor
chihoi, copcgilorchihoi, s. m.
- maI maro osIo caIgI-bazI.
copichchoic, copichchoi, co
pichihoi, s. m. - rorozonIanI
aI domnIIor romunI o Iung
PoarIa oIoman; rorozonIanI
aI unuI han sau boI o Iung
suIIan.
coplonpoc, s. m. - coman-
danI aI caIanIIor (soIdaJI IurcI
caro urIau un oI do Iurban
dIn IoIo do IIgru).
coroIo, s. . - Irsur do Iux
InchIs.
coeopboc, s. m. - uncJIo-
nar aI PorJII oIomano caro avoa
sarcIna s arovIzIonozo arma-
Ia cu carno.
coIorgo, s. . - corabIo, In
socIaI gaIor; o Jo lo ~ - a
condamna Ia munc sIInIc o
gaIor.
coIoroic, s. . - dambIa, ao-
IoxIo.
cocolric, s. . - IIIIu do
cavaIor (In baza unoI docoraJII
do acosI grad).
co:oechcr, s. m. - ]udocIor
do rang InaII Ia IurcI (vonoa
ImodIaI du maroIo vIzIr In
ordIno IorarhIc).
co:lbo, s. m. - orsan.
coJco, vb.: o ~ Jonnu, ci:ir
oIc. - a a]ungo domn, vIzIr
oIc.
l69
co[Ion, s. n. - haIn Iarg,
do cuIoaro aIb, cusuI cu m-
Iaso gaIbon sau cu Ir gaIbon,
In oIuI cabanIJoI, cu caro ora
ImbrcaI domnuI, cund I so -
coa numIroa; o inbroco cu ~
- a numI domn aI unoIa dInIro
coIo dou JrI romunozII. $I
boIorII orau ImbrcaJI cu ca-
Ian, cund orau boIorIJI (numIJI
In uncJII InaIIo aIo sIaIuIuI) do
domn.
coinoconic, s. . - Ioco-
IononJa domnoasc, ormaI, do
obIcoI, dIn IroI boIorI marI.
conoro, s. . - cuhno, Ir-
sur InchIs.
conoro Jc ocno, s. m. -
boIor caro admInIsIra mInoIo do
saro In numoIo zI In oIosuI dom-
nuIuI.
copiIonpoc, s. m. - coman-
danI aI IoIoI (Ia IurcI).
coeor, s. m. zI ad]. - csaz,
caro aro cas, gosodrIo (o
conI rorIu); brbaI csIorII.
coIincl, adv. - IncoIIzor, do-
moI, IIn.
couIo, vb.: oi ~ cuico ccco
- a so Imuno cova aIonJIoI sau
gunduIuI cuIva.
cc, con]. - cI.
ccoln, s. . -Iurban.
cc(o}nbur, cconbul, s. n. -
doIazamonI do Iruo IrImIs s
rado InIr-o Jar sIrIn; oxo-
dIJIo do rad.
ccou, s. m. - aznIc sau
InsoJIIor aI rIzonIorIIor; bo
~, s. m. oIJor suorIor Iurc cu
dIvorso aIrIbuJII.
cchci, vb. - a sucuI, a noc]I.
cci, gonIIIv-daIIv aI IuI cco,
ad]. dom.
ccir, s. n. - Ioc cu Iarb,
noIngrdII, undo asc caII.
cclcJnic, s. m. - sIug, ar-
gaI.
ccIcolo, s. . (orc ~, procilo
norc} - InvJIur, orudIJIo.
ccIlui, vb. - a uno o cauI
cuIva coaIIuI (InsIrumonI do
IorIur).
chcrcoeoric, chircoeoric, s. .
- vam Iurcoasc In JrIIo
noasIro (zI IocaIuI oI).
chceogu, s. m. (Iur. chceogii}
- ungaz, hoJ do buzunaro.
chihoi, chihi, s. m. - In-
IondonI aI vIzIruIuI sau aI unuI
az; suboIJor.
l70
chilo, s. . (Iur. chilc} -
msur do caacIIaIo onIru
coroaIo (InIro 430 zI 6?9 IIIrI);
ImozII caro so IIoa In chIIo
do coroaIo.
chirigu, s. m. - coI caro
IransorI mar sau oamonI,
cu caruI sau cu cruJa.
chiurciboc, chiurccboc, s.
m. - coIonIa bInarIIor.
chi:c, s. m. - garanI, om
caro garanIoaz sau rsundo
onIru aIIuI.
cic: eo ~ - s coIo (ors. III
do Ia con]. rozonI aI vb. o
ccrc}.
ci[cJ, vozI ccJ.
ci[crI, vozI [crI.
ci[crInorolc, vozI [clI
norolc.
cilibu, ad]. - dIsIIns, nobII
(In sons sIhoIogIc).
cinci, cinc, ron. roI. -
Iocaro, IocIno.
cinc, s. . - aIanJ.
cineIc, ad]. - arIos, Imu-
nIor ca InJIzaro, rumos.
ciohoJor, cihoJor, s. m. -
sIu]baz caro avoa grI] do IncI-
JmInIoa domnuIuI zI a InIrogII
curJI; camorIor, vaIoI (Ia curIoa
domnoasc); bo ~, s. m. -
zouI cIohodarIIor, caro avoa, In
Ius, sarcIna do a rIdIca zI a
duco Ia InchIsoaro o boIorI (dIn
ordInuI domnuIuI)
ciorIi, vb. roI. - a so corIa,
a so sdI, a so Iua Ia coarI dIn
nImIc.
cielui, vb. - a sIabIII ImozI-
Io o caIogorII socIaIo sau o
conIrIbuabIII IuaJI IndIvIduaI.
ciuJi, vb. roI. - a so mIra,
a so arIa surrIns.
ciccrI, vozI [crI.
crcinoriI, s. n. - ImozII
o curcIumI.
clo, s. . - carIIor do Iarn
(IIrosc); azozaro rovIzorIo
(IIroasc sau Iurcoasc).
c:lorog, s. m. - zouI
ounucIIor.
clo[i, vb. - a cIInII, a urnI
dIn Ioc; (dosro o armaI) a uno
In mIzcaro, a ornI; roI. - a
urcodo, a so rIdIca (cu oasIo).
clroe, s. n. - cIor.
l7l
cluccriu, s. m. - boIor do
dIvan, InsrcInaI cu arovI-
zIonaroa curJII domnozII.
cochiccchii, cochicccu, s. m.
- IIcIIaJIo (Ia IncouI, numaI
onIru daroa In arond a sIrun-
gorII ImozIIoIor), mozaI.
coJrcon, s. m. - om caro
IrIozIo o Iung un codru (In
socIaI CodruI ChIghocIuIuI sau
TIghocIuIuI); osIaz orIgInar dIn
rogIunoa rosocIIv a MoIdovoI.
coJru, s. m. - o vorba IoI-
doauna do CodruI ChIghocIuIuI
sau TIghocIuIuI, duro socu-
Iar caro dosrJoa MoIdova do
Eugoac.
coloc, s. m.: o luo ~ - a
Inorma, a da do zIIro; a rImI
rsIaI (onIru o InormaJIo
sau onIru aIIcova).
colcgI, colcgoIuri, s. m. -
aIIaI, rIoIon, Iovarz do armo.
conbor, vozI cunbor.
concnJoI, cononJoI, s. m.
- comandanI.
concnJo, s. . - comand.
cnie, s. m. - boIor a cruI
uncJIo consIa In suravogho-
roa gra]durIIor domnozII. ExIs-
Iau dIvorso grado; coI maI InaII
ora maroIo comIs.
conieor, s. m. - sIu]baz In sor-
vIcIuI armaIoI avund sarcIna s
suravoghozo dIvorsoIo muncI
cuIo In oIosuI oI.
conoc, s. n. - adosI, gz-
duIro onIru oasoJI Imor-
IanJI, In socIaI onIru roro-
zonIanJII PorJII oIomano zI suI-
Ia Ior, rocum zI onIru arma-
Ia Iurcoasc In caz do rzboI.
con[i, vozI cun[c.
conIo, s. n. - haIn Iung
bInII, urIaI do domn zI do
boIorI.
copil, s. m.: ~ Jc coeo - Iu
do boIor caro sorvoa ca a] Ia
curIoa domnoasc.
cornoriI, s. n. - ImozII o
vIIoIo cornuIo.
co, s. n. - Iabr, Iagr.
coI, s. n. (Iur. coIc}: oi Jo
~ cu cincco - a so InJoIogo,
o ascuns, cu cInova ImoIrIva
aIIucuIva.
crcJ:uI, ad]. - do Incrodoro.
crncon, s. m. (Iur. cr
ncni} - IocuIIor aI CrumuIuI
(CrImoII).
l72
crono, s. . - ovar, baga]
urIaI In saIo.
crunIo, vb. roI. - a so Ia
cu sungo; Ig. a so murdrI, a
svurzI aIo uruIo.
cuhnc, cuhnic, s. . - Irsu-
r InchIs, numII zI conoro.
culoncl, s. m. - coIonoI.
culuc, s. n. - az mIIIIar,
sIra], gard.
cunbor, conbor, conbo
r, s. . - bomb, obuz, ghIu-
Ioa, gronad; aruncIoaro do
obuzo, morIIor.
cunuc, s. m. (Iur. cunuci}
- ouIaJIo do IImb Iurc In
CaucazIa.
cun[c, con[i, s. . - Im-
ozII o vIIoIo cumraIo do
sIrInI sau aduso dIn aII Jar
Ia zunaI In MoIdova.
cupor, s. m. - boIorInaz In-
srcInaI s umIo cuoIo cu vIn
Ia masa domnuIuI; curIo, s.
. - sIu]ba cuaruIuI.
curoIuro, s. . - Ioron do
cuIIur agrIcoI InIro vII sau
uIcurI do coacI.
curIcon, s. m. (Iur. curIcni}
- mIc rorIoIar (sau Imro-
rIoIrII) cu droI orodIIar,
caro, In schImbuI acosIuI rIvI-
IogIu, coa sorvIcIuI mIIIIar.
curu[, s. m. (Iur. curu[i} -
azo so numoau IobagII zI coIIaIJI
arIIcIanJI Ia rscoaIa condus
do Foronc RkoczI II (1?03-
1?11) onIru oIIboraroa Unga-
rIoI do sub ]uguI ausIrIac.
D
Jorobon, s. m. - soIdaI o-
dosIru anga]aI cu IaI.
Joecolic, s. . - InvJIur,
zIIInJ do carIo.
Jccc, Jicc, adv. - do aIcI,
aoI, o urm.
JcJineu, JcJneu, adv. -
maI aIos, maI vurIos.
Jcl, ad].: ~ eulIon - suIIan
nobun.
JcoJoIo, adv. - doocamdaI,
onIru momonI.
JcecIino, s. . - dI]m, a
zocoa arIo dIn roduso, In
socIaI dIn sIuI.
l73
Jcuebii, Jcueghii, adv. -
IndoosobI, aarIo, onIru sIno.
Jc:boIc, vb. - a dosaco sau
a dosrIndo (o InIIndoro do
munI) do Ia cInova sau dIn
aII Jar, a IuI InaoI; roI. -
a so dosaco, a so oIIbora.
Jioc (Iur. Jicci}, - socro-
Iar, grammaIIc.
JiioIo, s. . - IosIamonI.
JircgoIoric, JrcgoIoric, s. .
- uncJIo, sIu]b, domnIIaIo
oIcIaI.
Jircgc, vb. - a roara; o ~
un pohor Jc cin - a Iurna vIn
In ahar zI a-I oorI cuIva.
Jicon, s. n. - dIscuJIo, coar-
I, guIcoav; saIuI boIorIIor.
Jir]i, vb. roI. - a so Indur]I.
Jrcolo, s. .: Jc ~ - do
munc roasI zI IsIovIIoaro.
Jni, s. . I. - zIIo.
Joo (num. ord. cu vaIoaroa
advorbIaI) - In aI doIIoa rund;
o Jooro - a doua oar.
JobnJo, s. . - cuzIIg, oIos,
rad do rzboI.
Jonni, vb. - a aco domn
o cInova, a-I da domnIa JrII.
Jonnior, s. m. - roIondonI
Ia Iron.
Jon[, s. m. - cazac do Ia Don.
Joru, adv. - doar.
JoeoJi, vb. - a obosI, a nu maI
uIoa conIInua IuIa; a ocrI.
Joei, vb. - a da dosuI, a ugI.
Joc, s. . - rugcIuno, sIu]-
b roIIgIoas (Ia IurcI).
Jrogun, Jrogon, s. m. - ca-
vaIorIsI caro uIoa IuIa zI ca
odosIru.
Jrogoninc, s. . - unIIJIIo
do dragonI aIo unoI armaIo.
Jrpico, s. . - hIdroIzIo.
Jub, s. n. - InchIsoaro.
Juco, s. m. - duco.
Juiun, Juin, s. n. - muIJImo
do rIzonIorI IuaJI robI; ]a,
rad.
Jcor, s. n. (Iur. Jcoruri} -
gosodrIa unuI Jran Iobag (In
RusIa).
Jcorcolo, s. . - gosodrIro,
admInIsIraro, chIvornIsoaI.
Jcori, vb. - a aco Iroab, a
gosodrI; o ~ inoinIco cuico -
a so ruga onIru cova, a so InJI-
za cu o rugmInIo, cu o cororo.
l74
E
ci[i, s. m. Iur. - un IrIb do
cazacI.
cpiIrop, s. m. - ImuIornIcII,
rorozonIanI, IuIoro.
F
[onIo:ic, s. . - un oI do
]oc mIIIIar, ImIIaI do Ia cava-
IorII arabI, ovoIuJII o caI, cu
doscrcaro do armo, cu muzIc
(In gonuI oxhIbIJIIIor do cIrc
sImIIaro dIn zIIoIo noasIro).
[or[uric, s. . - aIanJ, or-
JoIan.
[ornon, vozI [crnon.
[ornuI, s. . - dIscuJIo,
IraIaIIvo.
[o[o, s. . - orsoan, IndI-
vId; pc [c[c - o orsoan, In-
dIvIduaI; o ecric [c[clc ooncni
lor - a InrogIsIra conIrIbua-
bIIII.
[onino, s. . - In.
[o[oric, s. . - arJIaIIIaIo,
avorIzaro a unuI orsona] sus-
us; IocrIzIo, JrnIcIo.
[ccc - ors. III sIng. a or-
ocIuIuI IndIcaIIv do Ia o [occ.
[ccior Jc Irup - Iu adov-
raI, Iu droI (nu adoIIv).
[cJclc, s. n. - buIoIaz.
[clI, [clIunoolc, [crI, [cr
Iunorolc, [crI, [crIunoro
lic, [crI, [crIunorolih, [crcu
norolc, ci[crInorolc, s. m.
- oId-marozaI.
[crcJcu, [criJiu, s. n. - baIo,
IocaIuI undo so aco baIo.
[crnon, [ornon, [ornon, s.
n. - ordIn scrIs daI do PoarIa
oIoman onIru numIroa sau
mazIIIroa unuI domn.
[in, s. m. (Iur. [inii} - Inoz.
[irc, s. .: o ec [in Jc ~ - a
so JIno mundru.
[ri, vb. - a surzI.
[linIo, s. . - uzc.
[orIuno, s. . - urIun; Ig.
nasI, nocaz maro, nonorocIro.
[rcn[iI, ad]. - sIIIIIIc.
[rnc, s. m. [rnccec, ad]. -
orIgInar dIn occIdonIuI romanIc
(IIaIIa, FranJa).
l75
[un, s. n. - gosodrIo, cas,
amIIIo.
[unoriI, [unorcI, s. n. -
ImozII o caso, o gosodrII.
[ur, s. m. - hoJ, IuIhar.
[uro, vb. roI. - a so urIza,
a so sIrocura.
[u:c, s. . - un oI do uzc.
G
golion, s. n. - corabIo maro
do rzboI.
gcobhon, s. . - munIJII do
rzboI, In socIaI oxIozIbIIo.
gconbo, s. m. - InIrIganI,
InzoIIor.
gconic, gconi, s. . - mos-
choo, Iocaz do InchInaro Ia ma-
homodanI.
ghiour, s. m. - IrdIor,
nocrodIncIos aJ do PoarI.
giupncoeo, s. . - soJIo do
boIor.
giuroIoriu, s. m. - marIor
cu ]urmunI.
giuruin[o, s. . - gduIaI
soIomn InIrII rIn ]urmunI.
glccci, vb. - a-zI arIa no-
muIJumIroa murmurund, vocI-
orund.
gligon, s. m. - orc sIbaIIc,
mIsIroJ; Ig. om maro do sIaIu-
r, rosI zI Ionoz.
goepoJ, ad]. InvarIabII -
domnosc, caro aarJIno domnu-
IuI, adIc sIaIuIuI.
gIino, s. . - ImozII o
oI zI o orcI.
gronnoIic, s. m. - scrIIIor
do cancoIarIo, socroIar, dIac.
groniIor, s. m. - soIdaI caro
arunc cumbaraIo.
grcinc, s. . - grosuI sau
grouI armaIoI.
grcu, s. n. (Iur. grclc} -
grouIaIo, novoIo, ovar.
gri]iI, ad]. - IngrI]oraI.
gropni[o, s. . - mormunI,
crII, cavou.
groe, s. n. - InchIsoaro on-
Iru oamonII do rund (vozI maI
doarIo oboJo}.
grunoJ:, s. m.: o Jo pc cinc
co Jc ~ i - a rIndo, a aco
rIzonIor.
gubcrnoI, s. m. - guvorna-
Ior, ocurmuIIor.
l76
H
hogincec, ad]. - orsan,
orIonIaI (In gonoraI).
hoini, vb. roI. - a Irda, a
dovonI nocrodIncIos (aJ do
PoarI), a so rIdIca ImoIrIva
suzoranuIuI, a so rzvrII.
hoinlc, s. n. - Irdaro, rz-
vrIIro.
hongcriu, hongcr, s. n. -
umnaI curbaI, caro so urIa
Ia bruu.
hororiu, s. n. - JosIur,
groas zI rar, dIn r do car
(sau do aII anImaI), dIn caro so
ac sacI, dosagI, JoaIo onIru
acoorII cruJoIo.
hornoIo, s. . - Iun.
hoIor, s. m. - hoIar.
hoInon, s. m. - comandanI
aI armaIoI In IIm do aco zI
do rzboI; zo mIIIIar; ~ coronic
- haIman aI coroanoI, unuI dIn-
Iro coI doI comandanJI aI ar-
maIoI (Ia oIonI); ~ polnic -
haIman do cum, oId-marozaI
(Idom); ~ cilchi liIocechii -
maro haIman aI LIIuanIoI, unuI
dInIro coI doI comandanJI aI ar-
maIoI (Idom).
hocol, s. . - ordIn daI do
PoarI JrIIor noasIro onIru
IaIa IrIbuIuIuI sau onIru dI-
vorso aIIo conIrIbuJII (In banI
sau In naIur).
ho:n, s. . - IozauruI ub-
IIc; sum ImorIanI do banI
IransorIaI In Iad, sac.
ho:noIor, s. m. - vIsIIor; om
InsrcInaI cu IransorIuI unoI
haznaIo.
holoJui, vb. - a ugI, a sca
cu vIaJ do o rImo]dIo; a IrI
IIbor, In voIo.
honci, vb. - a (so) zcI, a
(so) nucI, a (so) buImcI; ~I ad].
- zcII, nuc, amoJII.
honniei, vb. - a I Imund,
IIhnII, IozInaI do oamo; a I II-
sII do uIoro.
honic, s. . - domnIIaIoa
unuI han; Jar curmuII do un
han.
horo[, s. m. - osIaz InsrcI-
naI s Incoa IuIa sau s Im-
IodIco InaInIaroa InamIcuIuI
rIn mIcI IncIorrI, IIraIIor;
i, vb. roI. - a so IncIora,
a so hrJuI.
l77
hoInonic, s. . - uncJIa sau
ranguI do haIman.
hcnJichiu, s. n. - zanJ do
araro, moIoroz.
hcro, hicro, hcrc, hicrc, -
Iur. IuI hcr, s. n. - cu sonsuI
do IanJ, cIuz; o punc in ~ -
a uno In IanJurI o un arosIaI.
hiclcon, ad]. - IrdIor.
hiioeIru, hioeIru, s. m. - Iu
vIIrog.
hiIcoi, vb. - a aIunga, a
ugrI.
hneor, s. m. - soIdaI caro aco
sorvIcIu InIr-o Iru auxIIIar.
hrIic, s. . - oaIo orsona-
I do Imunoro IscaI; ImozI-
IuI IIII o baza acosIoI oI or-
sonaIo.
horo, s. - naos.
horbo, s. - vorb.
horilco, holcrco, s. . - rachIu.
horoJocii, ad]. - do oraz,
orzonosc.
hoIori, vb. - a Ixa hoIaruI
(InIro dou JrI, dou rorIo-
IJI oIc.), a hoIrnIcI.
hoInog, s. m. - comandanI
aI unuI gru do o suI do oa-
monI, suIaz, buIucbaz.
hronoI, s. n. - zgomoI do
armo sau do vocI omonozII nu-
moroaso.
hroni[o, s. . - granIJ.
hro[, s. m. - gro.
hui, vb. - a vuI.
hunuI, s. n. - cnuI.
hueor, s. m. - cIraz, cava-
IorIsI.
I
io... io, con]. - sau... sau,
Io... Io.
ioloci[o, s. . - vac maro
zI gras; ImozII IIII In vacI.
ioepie, s. m. - IaIr somI-
roJIoas, dur zI oac, do dI-
vorso cuIorI.
icpo, s. m. - hoJ do caI.
icrboric, s. . - doozII, ro-
vIzIo do Iarb (ra) do uzc.
icrnoIcc, s. n. - adosI do
Iarn, maI aIos onIru armaI.
iguncn, s. m. - ogumon.
l78
i(n}brihor, inbricor, s. m. -
InIondonI aI gra]durIIor suIIa-
nuIuI Iurcosc, avnd adosoa
mIsIunI oIIIIco ImorIanIo,
rInIro oIo mazIIIroa zI InsIaIa-
roa domnIIor In JrIIo noasIro.
iniccr, incccr, s. m. - soIdaI
odosIru dIn garda ImraIuIuI
Iurcosc.
iniccrco, s. . - uzc do
IonIcor, Iung zI rovzuI cu
o baIonoI.
iecooJo, s. m. - soIdaI caro
morgo In rocunoazIoro; sIon.
iepieoc, s. n. - acI oIcIaI do
rocunoazIoro sau conIrmaro a
unuI rIvIIogIu do rorIoIaIo.
iepiIi, vb. - a uno (o cIno-
va) Ia Incorcaro, a so Isa ado-
monII, IndomnaI.
ieprocnic, s. m. - mandaIar,
doIogaI, rorozonIanI, gIranI.
ieproci, vb. - a uno Ia caIo,
a aran]a, a-zI InIocmI IrobIIo, a
obJIno.
ieIoc, s. n. - surzII, IaI
Ia Iormon a unoI drI sau da-
IorII; Jc ~ - doIoI, cu IoIuI.
ieIoci, vb. roI. - a so surzI,
a murI; Iranz. - a III Ia Ior-
mon daroa sau daIorIa.
iuor, ad]. zI adv. - uzor.
i:boc, s. m. - socroIar aI
curJII domnozII zI aI DIvanuIuI
do boIorI, avund droI sarcIn
urIaroa corosondonJoI oIcIaIo.
i:gon, s. n. - gru rodus do
osIazI, oIosII Ia manovro uzoa-
ro, onIru a IzgonI o InamIc.
i:nooco: Jc ~ Ioc. adv. - dIn
nou.
i:coJ, s. n. - IIsI, IaboI,
condIc, rogIsIru.
i:coJi, vb. - a coIa.

ino, inno, s. . - mam.


inbi, inbc, unbc, num. -
amundoI, amundou.
inbunoIuro, s. . - gduIa-
I (do IucrurI buno); IInguzIro.
inporoch, vb. roI. - a so
Invr]bI, a so dozbIna.
inporo[ic, s. . - ImraI,
rang sau IIIIu do ImraI.
inpi:nuluiI, ad]. - Invr]bII.
l79
inponci, vb. roI. - a so duz-
mnI, a so corIa.
inprcuno, inprcono, vb.
roI. - a so InIuInI, a avoa o
InIrovodoro.
inproco, vb. - a arunca
bombo, gIoanJo, Iomno, IoIro;
a bombarda.
incoloro, vb. - a aco o
cInova cIroJ (dIn odosIru);
roI. - a dovonI cIroJ (dos-
ro un osIaz odosIru).
incolcco, vb. - a ornI Ia
rzboI sau Ia rscoaI.
incoi, adv. - Inc, chIar.
incli, vb. - a IncIoIa, a III
cu cIoI.
incrcJin[o, vb. roI. - a-zI
]ura rocIroc crodInJ, a-zI da
rocIroc asIgurrI, gduIoII
soIomno.
incrop, s. n. - a caId.
inJoropIo, vb. - a da Ind-
rI, a so roIrago.
inJrcpIo, vb. roI. - a so
]usIIIca, a so dozvInovJI.
inJuro, vb roI. - a I dur,
nomIIos, a-I rbda InIma.
ingloIi, vb. - a sIrungo oasIo,
a conconIra oasIoa In vodoroa
unoI IuIo; roI. - a so InmuI-
JI, a crozIo.
ineoieIopniIoorc: roro-
zInI Iraducoroa cuvunIuIuI ru-
sosc eonoJcr]c[u (vozI acosI
cuvunI).
inepoinoI, ad]. - InsImun-
IaI.
inIcnci, vb. roI. - a-zI
consoIIda conducoroa, ozIJIa;
(dosro armaI) a so InIrI, a
aco InIrIIurI.
inIcncicI, s. n. - InIomo-
Ioro.
inIrcbo, vb.: o ~ e[oI - a
coro saI.
inIuncric, s. n. - muIJImo
maro (do oamonI).
incoluiIuro, s. . - noa]uns,
nocaz, suraro.
incoi, vb. roI. - a aco o
voIa cuIva, a so InJoIogo.
l80
J
]oc, s. n. - ]a.
]oco, s. m. - ]ouIIor.
]lobo, s. . - suorInJ; ]aIb.
]oloconic, s. . - dar cuI
do domn unuI suus onIru un
sorvIcIu oarocaro, mIIuIro.
]ocui, ]ccui, vb. - a ]ouI.
]oriIc, s. . - Ioc ars, usIIII
do oc; vaIr.
]icniccr, ]iIniccr, s. m. -
admInIsIraIor aI doozIIoIor
do gruno aarJInund domnu-
IuI sau dosIInaIo coIJIIor
IurcozII mrgInazo, rang
boIorosc.
]oinir, s. m. - soIdaI IIII
onIru sorvIcIIIo saIo, morconar
(maI aIos oIonoz).
L
locuni[, s. m. - guvornaIor
aI unoI rovIncII.
loJon, s. n. - un oI do sIo.
logun, logun, s. n - zanJ
subIoran onIru us mIno do
aruncaI In aor; mIn.
lecoc, ad]. - rIoIonos, gIumoJ.
loI, vb.: ou ~ - au IuaI.
lo:, s. m. (Iur. lo:i} - no-
gusIor orIgInar dIn AsIa MIc,
do o JrmuI MrII Nogro, caro
coa comorJ In JrIIo noasIro.
loJunco, s. . - bIdon.
lco[o, s. . - soId, IaI
onIru sorvIcIuI mIIIIar.
lcoI, vozI colcI.
lcoc, s. m. - Ioah, oIonoz.
lc[c, Iur. IuI lco[o, s. .: lou
ornJuiI lo ~ - I-au IrImIs Ia
sodIuI IoogIIIor, sro a I so aIIca
odoasa hoIruI do domn.
lc[cciu, s. m. - IoogIu, soI-
daI IIII, morconar.
lc[Iu, s. n. - bI]uIorIo, gIuva-
or, modaIIon.
lcgoI, ad]. - araIIzaI rIn
vr]I sau armoco.
lcccn[i, lccinci (Iur.; sIngu-
IaruI noaIosIaI In cronIc), s.
m. - marInarI IurcI dIn marI-
na do rzboI, orIgInarI dIn Lo-
vanI zI maI aIos dIn OrocIa.
l8l
libocnicu, libocnic, ad]. -
amabII, rIoIonos.
linbo, s. . - InormaIor,
sIon; o luo sau o prinJc ~ - a
Iua InormaJII, a cIa zIIrI cu
rIvIro Ia sIIuaJIa, acJIunIIo
oIc. InamIcuIuI.
lin, s. n. - IInIzIo, caIm.
lipcon, lcpcon, s. m. - IIar
do Ia HoIIn (orIgInar dIn LIIua-
nIa); soIdaI rocruIaI dInIro I-
IarII do Ia HoIIn.
liuIcr, s. m. - IuIoran.
logi, vb. - a IovI.
logo[oI, s. m. - boIor do ran-
guI InIuI - rozodInIo, In IIsa
domnuIuI, aI DIvanuIuI domnosc
- caro avoa In sarcIna sa InIoc-
mIroa acIoIor oIcIaIo zI IoIodaI
IndoIInoa anumIIo uncJII ]udo-
cIorozII do ordIn InaII; zo aI
cancoIarIoI domnozII. AcosIa ora
maroIo IogoI zI avoa ca
subaIIornI IogooJI do graduI aI
doIIoa zI aI IroIIoa.
loiIro, s. . - scar oIosII
Ia asaIIuI coIJIIor.
lunc, s. . - IumIn.
M
noJn, s. n. - moIaI, mIn
moIaIIor (IguraI).
no]o, s. . - cruJ do Irans-
orIaI ozIo.
noneip, noneup, s. n. - sIu]-
b, domnIIaIo.
noecur, s. m. - orc.
noIcho, noIiho, s. . -
mam vIIrog.
no:l, no:il, s. m. zI ad]. -
domn sau boIor scos dIn uncJIo;
mombru aI caIogorIoI socIaIo
InIormodIaro InIro boIorI zI r-
zozI (moznonI).
no:li, vb. - a scoaIo dIn
uncJIo un domn sau un boIor;
~c, s. . - mazIIIro.
no:ilic, s. . - mazIIIro.
nocoI, s. n. - cuvorIur do aI
(oIosII maI muII ca odoab).
noro:, s. n. - nocaz, suraro.
nornuri, vb. - a InmrmurI.
ncccI, s. n. - goamIo, bIsorI-
c Iurcoasc.
l82
ncJ, s. n. - hIdromoI, buIu-
r cuI dIn mIoro ormonIaI.
ncJclniccr, s. m. - boIor do
rang InorIor, caro avoa sarcIna
s Ioarno a o muInI domnu-
IuI, cund acosIa so azoza Ia mas.
ncJiioIuri, ncJioIuri, s. m.
Iur. (sIng. noaIosIaI In cronI-
c) - modIaIorI.
nceIccoIuro, vozI onceIc
coIuro.
nceIii, s. m. Iur. - mozI,
cIoraI do IoIo In coIoraI,
osIo caro so unoau aucII
(acozIIa so scoIoau Ia InIraroa
In cas).
ncIcrug, s. n. - mozIozug:
~ ui, vb. - a munuI bIno, cu
mozIozug (o arm, un mI]Ioc
oarocaro, un argumonI).
nc:il, nc:l, s. n. - ozI
(sIaJIa zI IoI co aarJInoa sorvI-
cIuIuI ozIaI).
nicr[o, s. . - msur do
caacIIaIo onIru coroaIo (oga-
I cu o ]umIaIo do chII moIdo-
vonoasc, adIc 120 ocaIo).
ni]loc, s. n. - mI]IocIro, In-
IormodIu.
nieIui, vb. - a (so) ascundo.
niIornic, ad]. - caro Ia mI-
I, vonaI.
nlcon, ad]. zI adv. - IInIz-
III, domoI, IncoI.
nnJrc[c, s. . Iur. - mun-
drIo, uduIIo.
nncco, vb. - a so scuIa
oarIo dovromo, InaInIo do a so
aco zIu.
nnu (arIIc. nnulc}, Iu-
raIuI IuI nno.
nr:oc, s. m. - nobII IIar,
coIonIo IIroasc.
no]ic, nu]ic, s. m. - Jran,
om do ]os.
no]icinc, nu]icinc, s. . -
JrnImo.
norIoeipc, s. . - Iax III-
I Ia vunzaroa mrurIIor, du
msur sau cu bucaIa.
noon, s. m. - bzIInaz, Io-
caInIc.
noic, s. . - Jar, aIrIo; o
[i Jc ~ (dIn) - a I orIgInar
(dIn).
noIcon (Iur. noIcni}, s.
m. - mozan.
nucor, s. . - un oI do Im-
ozII.
l83
nu[Iu, nu[Iu, s. m. -
zouI roIIgIoI mahomodano.
nu]icinc, s. . - JrnImo.
nulolcli, (Iur. arIIc. do Ia
nul), s. m. - rooI Iurc.
nunco, s. . - chIn, cazn,
Irud.
nunci, vb. - a chInuI, a IrudI.
nueop, s. m. - om do Incro-
doro aI monarhuIuI.
N
no[oc, s. . - saIarIu, on-
sIo, InIroJInoro (In gonoraI).
nopoeIo, nopoeIc (Iormon Is-
caI), s. . - daro oxcoJIonaI,
asIoaro zI nodroaI, Imus
JranIIor, InvInuIro nodroaI;
acosIo.
noelnic, ad]. - vIoIonI, bru-
IaI, crud.
noIrc[, s. n. - nuIroJ.
nocoJ, s. n.: ou [ocuI ~ Jc
ooncni - au IrImIs gruurI do
oamonI (s cauIo o ugarI).
ncbun, ad]. - caro nu o
bun.
ncgri]iI, ad]. - norogIII.
ncncenic, s. m. - IocJIIIor.
ncporoeiI, adv. - noIncoIaI,
conIInuu.
ncpriccIuiI, ad]. - noImr-
IzII, r ImrIzanIo (InaInIo
do moarIo).
ncecoi, ncecoricoi, ncIico
coi, ron. nohoI. - nIscaIva.
nceIoIoIor, ad]. - nosIaIor-
nIc.
ncIocnoi, adv. - nocum,
darmIIo.
nccoiIor, ad]. - caro so osIo-
nozIo onIru cova sau cInova,
caro IzI d osIonoaI.
ni... ni, con]. - cund... cund.
nicoiuri, nccoiuri, adv. -
nIcIorI.
ninc, nini, ron. nohoI. no-
gaIIv - nImonI.
noo]o, s. . - haII (do Iaro).
nohoi, s. m. (Iur.) - IrIb
IIrosc, orIgInar dIn rogIunoa
DonuIuI.
l84
O
oorccc, adv. - uJIn, uJIn-
IoI, InIrucuIva.
oboJo, s. . - cIuz do Iomn
cu caro so Iogau, Ia gIozno, I-
cIoaroIo robIIor, rIzonIorIIor,
arosIaJIIor; o punc (o Jo} in
obcJ:i pc cInova - a uno (cuI-
va) cIuzoIo.
oblici, vb. - a sImJI, a aIa,
a doscoorI.
oboroc, s. n. - IaIn, IucrurI
do muncaro (daIo oasoJIIor
acas).
obu:, obo:, s. n. - Iabr
mIIIIar (In vromo do rzboI),
Iagr.
oco:, vozI uco:.
cino, s. . - munI moz-
IonII dIn gonoraJIo In gonoraJIo
sau sIunII dIn mozI-sIrmozI.
ocp, s. n. - zanJ do araro
(o cumuI do IuI).
o[iccr, s. m. - oIJor.
oloc, s. n. - curIor, ozI;
col Jc ~ - caI do ozI (do obI-
coI rochIzIJIonaI); Jc~, Ioc. adv.
- roodo, grabnIc, In grab;
o unblo Jc ~ - a umbIa oarIo
roodo; o ropcJ:i Jc ~ - a
IrImIIo In grab maro.
oloI, s. n. - JInuIuI dIn ]u-
ruI unoI coIJI, aI unuI Iurg,
rogIuno.
olccoi, vb. roI. - a so vIIa.
olIor, s. n. - aIIar.
on, s. m. cu sons coIocIIv:
oIIo ~ - aIuIa muIJImo do oa-
monI.
oncncec, ad]. - caro aar-
JIno oamonIIor do rund, Jra-
nIIor, ous IuI boicrcec zI Jon
ncec: eoIc oncncIi.
onilnic, ad]. - mIIos, bIno-
voIIor, omonos.
ornJuiolo, s. . - daro, Im-
ozII.
orJo, orJc, orJic, urJic, s. .
- armaI (Iurcoasc sau II-
roasc).
orI, s. m. - monod do vaIoa-
ro mIc (un sorI dInIr-un I-
asIru, adIc zoco araIo).
oecbi, adv. - aarIo, soa-
raI; In Ioc. adv. ~ Jc - aar
do, o Iung; c. maI sus Jcu
ecbi+.
l85
oIi, vb. roI. - a so IuIa,
a urIa rzboI.
oIirc s. . rzboI; o oc ~
- a I In rzboI (cu cInova);
o [occ ~ - a aco rzboI.
oIoc, s. n. - Iagr, Iabr.
oIuroc, s. n. - oas (maI
IndoIungaI).
P
pohornic, s. m. - boIor do
DIvan, caro, Ia moso marI, Iur-
na vIn In rImuI ahar aI dom-
nuIuI, du co maI InIuI gusIa
oI InsuzI vInuI. AcosIa ora ma-
roIo aharnIc. In subordInoa
IuI so gsoau, avund acooazI
sIu]b, aharnIcI do graduI aI
doIIoa zI aI IroIIoa.
polonco, polonco, s. . -
InIrIIur dIn IrunchIurI do co-
acI sau dIn arI InIJI In
munI.
polno, s. .: oi Jo polnc cu
cincco - a so IuIa, a so rzboI,
a so baIo (In IuI).
poe, vb: ~ eo [io ploIcoeco
- du-Io s JI-o IIoasc.
poIc, vb.: ou poecuI prilc]ul
- au undII rIIo]uI.
poro, In Ioc. adv. - n
(un).
porcon, s. n. (Iur. porconc}
- InIrIIur cuI dIn arI zI
scundurI.
porincu, s. n. - rIng, moI.
poecui, vb. - a sorba PazIoIo.
poic, s. . - domnIIaIoa unuI
az; rovIncIo guvornaI do un
az.
poIoco, s. . - Iarg.
poIino, s. m. - om caro
suor; ~ Jc rou - coI caro
suor (o nodroI), caro osIo
IovII In InIorosoIo IuI.
pcccIc, s. . - hurIIo ocoIIuII
In caro so araI co ImozII aro
do IIII Iocaro conIrIbuabII.
pcccIluiI, s. n. - (Iur. ~uri}
~ ocoIo.
pcccIlu[c, s. . (aaro numaI
Iur. pcccIlu[clc} - ocoIo.
pclicon, pcilicon, s. m. -
saIIImbanc, acrobaI.
pcliconic, s. . - rorozon-
IaJIo daI do oIIvanI.
pcncnIcon, s. m. (Iur. pc
ncnIcni} - munIoan.
l86
pcri[on, ad]. - vosIII, coIobru.
pilo, s. . - chII.
pieor coronic, s. m. - socro-
Iar aI coroanoI, aI rogoIuI (Ia
oIonI).
pieIrcolo, s. . (Iur. pieIrclc}
- dIsIanJ ogaI cu o arunc-
Iur do sgoaIa.
piIrop, vozI cpiIrop.
pi:noIor, s. m. zI ad]. - Iz-
maz.
pinc, pnc, s. . - gruno,
coroaIo.
prcolob, s. m. - cIIan do
JInuI.
prcolobic, s. . - sIu]ba unuI
urcIab.
plhic, s. . - IavIo, Iomno
zI crongI, amosIocaIo cu -
munI, caro IuIosc o o a
curgIoaro.
plcon, s. n. - rad do rz-
boI.
poolo (Iur. poolc}, vozI
oprinJc.
pooIc[i, Ioc. adv. - oaIo.
pobcJi, vb. - a bIruI, a
InvIngo.
poJn, ad]. - suus; cIcaz.
poJghio:, poghio:, s. n. - In-
cursIuno (In Jar sIrIn), do
obIcoI cu scouI do a rda.
pJcooJo, s. . (Iur. poJ
coJ:i} - IncrcIur, Irans-
orI cu caruI, cuI do JranI,
In mod graIuII, onIru domn,
onIru boIorI, onIru oasIoa
Iurcoasc.
po[olo, pohcolo, s. . (Iur.
po[oli} - sIrIucIro, asI, om-
.
pogonoriI, s. n. - ImozII
o vII.
pohoJ, s. n. - marz.
pohcolo, vozI po[olo.
poicJc, s. . - muIJImo maro
do oamonI sau do anImaIo.
pol, ad]. Invar. - ]umIaIo.
polc, s. n. - rogImonI.
polcocnic, s. m. - coIonoI.
polinor+, s. n. - cordac, baI-
con.
poliIici, vb. - a aran]a Irobu-
rIIo, a uno Ia caIo.
poliIc, s. . - aIIIudIno, ur-
Iaro cuvIIncIoas.
pono:onic, s. m. - (domn aI
JrII) uns aI IuI Dumnozou.
l87
ponI, s. n. - uncI, arIIcoI
sau dIsozIJIo InIr-un IraIaI,
InIr-o InvoIaI oIc.; aI, a-
sa], amnunI.
poprcolo, s. . - arosI (Ia
domIcIIIu), doIonJIuno.
poroc+nic, poruc+nic, poru
nic, s. m. - IocoIononI.
poeIclnic, s. m. - boIor do
rang maro, caro IndoIInoa
uncJIa do marozaI aI curJII
domnozII.
poeIrig, s. n. - orIgIno sau
rovonIonJ socIaI, rang.
poIronic, s. m. - monod do
orIgIno oIonoz, cu vaIoaro
varIabII: 10 banI, 6 banI, 5
araIo.
pocoJnicu, s. m. - caI ur-
IaI do csIru.
po:col, s. n. - ormIsIuno,
voIo: o Jo ~ - a ormIIo.
po:coli, vb. - a ormIIo: lou
~ I eo... - I-au ormIs s...
po:coei, vb. - a srI]InI, a
a]uIa.
prog, s. n.: ~ urilc Niprului
- caIaracI.
prcpunc, vb. - a bnuI.
prcpue, s. n. - bnuIaI.
pricc, s. . - coarI, dIscuJIo
vIo; o Jo cu ~o - a aco caz do
cova; o eIo cu ~o - a so Imo-
IrIvI.
prici, vb. roI. - a so corIa.
pricieIui, vb. roI. - a so Im-
rIzI.
prn[ip, prn[cp, s. m. - rIn-
cIo, rInJ.
pripclcoc, prcpclcoc, s. n. -
scar InIrobuInJaI Ia asaIIuI
unoI coIJI, consIund dInIr-un
sIuI In caro so InIgoau do o
arIo zI do aIIa cuIo IungI do
Iomn; sIuI Iung zI gros, IxaI
In munI, cu braJo (ramurI)
dIn Ioc In Ioc, do caro so sun-
zurau coI condamnaJI Ia moarIo.
prieocoriI, s. n. - ImozII o
sIuI.
prienc, ad].: ~ Jc orginI -
ur, noamosIocaI.
priconIu, priconI, s. n. -
rovIzII onIru armaI.
probo:i, vb. - a corIa asru,
a ocrI.
proci (cuvunI sIav): i ~ - zI
aza maI doarIo.
l88
proeI, ad]. - sImIu.
proIici, vb. roI. - a so o-
IrIvI cuIva, a so Isa InIuonJaI
do oI.
puho, s. . - bIcI maro.
puiurJi, vozI buiurJi.
puco, s. . - Iun; ~ Jc opo
- IuIumb, urIun.
puIincioe, ad]. - uIornIc,
caabII.
R
rochicri[o, s. . - abrIcanI
sau nogusIorIJ do rachIu.
ro[I, s. . (Iur. ro[Iuri} -
harnazamonI do Iux aI caIuIuI
do cIrIo.
roi, s. . - JInuI sau oraz
InIrII, aIaI sub sIunIro Iur-
coasc zI IocuII do nomahomo-
danI.
roJico, vb. (dosro ImozIIo)
- a dosIInJa (In IoIaI sau In
arIo).
roJicoIuro, s. . - InIosnIro,
uzuraro, scuIIro (In maIorIo do
ImozIIo).
roJcon, s. n. - Irsur maro
do Iux InchIs sau acoorII.
ronoe, ad].: a da ~ (pe ci ne-
va) a decl ara vi novat, a con-
damna (Ia ]udocaI); corIc Jc ~
- hoIruro ]udocIoroasc do
condamnaro.
ronIuno, vb. - a rsIurna,
a da Ia o arIo rosIogoIInd.
roeori, vb. roI. - a so
Iordo (dosro IucrurI), a so
rIcI.
roechiro, rochiro, vb. - a
rsIra, a ImrzIIa.
roepunJ(n}[ic, coroepun
Jcn[ic, s. . - corosondonJ.
roeuro, s. . - ImozII suII-
monIar oIosII onIru IaIa
sIu]bazIIor.
roIui, vb. - a sca o cIno-
va dInIr-o sIIuaJIo groa.
roco, s. n. - scrIsoaro, o-
IIJIo.
ro:oJcnI, s. m. - IocJIIIor.
ro:boli, vb. roI. - a so Im-
boInvI.
ro:bun, s. n. - IInIzIo, aco;
o Jo ~ - a da aco.
l89
rccipoepoliIo, rcccpoepoliIo, s.
. - curIoa sau suIIa rogoIuI
oIon, consIIIuI surom aI sIaIu-
IuI oIonoz.
rc+ncnIor, ro(+)ncnIor, rc
ncnIor+u, roncnIor, s. m. -
comandanI do rogImonI, coIo-
noI (Ia oIonI).
rocnieIru, rohnieIru, s. m. -
cIIan do cavaIorIo (Ia oIonI z.a.)
runec, runecro, runIu oIc.
- ruso, rusor, ruI oIc.
runIo, rupIo, s. . - ImozII
orsonaI aI cruI cuanIum varIa
du crIIorII maI muII orI maI
uJIn subIocIIvo.
rue[cIuri, s. n. Iur. (sIng.
rue[cI noaIosIaI In cronIc) -
cor do osIazI; cororaJIo,
broasI.
S
eoclu, s. n. - un oI do Iun
mIc.
eoicon, s. n. - corI doschIs.
eolI, ad]. Invar., adv. - sIn-
gur, r Iruo, r InsoJIIorI;
numaI.
eoni, ad]. - aIonI, oxIgonI
In chosIIunI bnozII.
eonoJcr]cic, s. . - con-
ducoro, uIoro auIocraI.
eonoJr]c[u, s. m. - auIo-
craI.
eorog, s. m. (Iur. eorogclc}
- soIdaI noroguIaI (Ia IurcI zI
Ia romunI).
eoroiu, s. n. - aIaIuI suIIanuIuI
sau aI unuI InaII domnIIar Iurc.
eoroechcrlc, s. n. - coman-
damonIuI unoI armaIo IurcozII.
eoroechcru, s. m. - comandanI
surom aI unoI armaIo IurcozII;
mInIsIru do rzboI Ia IurcI.
eoIorclc, s. . Iur. (sIng.
eoIor noaIosIaI In cronIc) -
ImozII us samovoInIc o sIn-
gur daI.
eocrii, eocrci, s. n. Iur. -
IzI, cuIII.
eoin, ecin, s. n. - adunaro
consIIIuII, dIoI, arIamonI (Ia
oIonI z. a.).
eolihIor, vozI eilchIor.
eoliIc, s. . - IorIIorIuI unuI
osI saI, vaIra saIuIuI.
l90
eoninoI, ad]. - soronIsIm
(IIIIu do onoaro aI rIncIIIor,
acordaI do PoIru I IuI DImIIrIo
CanIomIr).
eorJor, ecrJor, s. m. - rang
boIorosc mIIIIar (comandanI aI
IruoIor caro arau granIJa
MoIdovoI dInsro IIarI).
ecoon, ecoun, s. n. - IronuI
domnosc.
ecopoI, oJ]. - scIaI, s-
rcII.
echinog, s. m. - rorozon-
IanI aI PorJII oIomano avund
sarcIna s InsIaIozo o domnuI
nou numII.
echiccrnieolo, s. . - chIvor-
nIsoaI.
echiccrniei, vb. - a chIvor-
nIsI.
econccnic, s. .: iou ciniI ~
- s-a surzII, a murII.
ecpoe, s. n. - InIonJIo, IraIa-
monI, mod do a so urIa.
ecuIclnic, ad]. - scuIII do
anumIIo ImozIIo cIro sIaI In
avoaroa boIoruIuI, sIun aI
scuIoInIcuIuI rosocIIv.
ecincni, eo(i}ncni, ei(i}
ncni, s. m. Iur. (sIng. noaIos-
IaI In cronIc) - cor do osIazI
morconarI, caro aIcIuIau gar-
da curJII domnozII.
e[cJ, vozI ccJ.
e[cIc(i}, e[cIi, e[cIi(i}, -
cuvunI sIav, sInonIm cu sunI
(aaro numaI InaInIoa numoIor
do sInJI).
eigcoIo, s. . - sgoaI.
eilchIor, eolih(u}Ior, s. m. -
marozaIuI curJII (Ia IurcI).
eino[ (omIn. sImaJ), ad]. -
somoJ.
einccloI, ad]. - ascuJII.
ein, vozI en.
einJighieIru, s. m. - soIdaI
(In armaIa Iurcoasc).
einc[c, s. . zI n. Iur. (sIng.
aIosIaI sub orma enc[u} -
uzc cu cromono.
eingcoc, s. n. - sIoag (una
dInIro InsIgnoIo uIorII dom-
nozII).
eirgui, vb. - a sIII, a con-
sIrungo.
eirno, s. . - (Iur. eirnc}
- IroIurI (ca odoab a Imbr-
cmInIoI mIIIIarIIor zI a harna-
zamonIuIuI caIIor).
l9l
eirn, s. . - avoro, rorIo-
IaIo.
eiolo, s. . - sIaI.
en, ein, s. m. - Iu (aaro
IoIdoauna InIro dou numo or-
sonaIo).
elciI, ad]. (Jrugi Jc our elci[i}
- IoII zI du acooa IurnaI.
elin, s. n. - adunaro obzIoas-
c Ia IIarI; dozbaIoro, dIscuJIo.
eli:, s. m. - obIocI do Imbr-
cmInIo.
eloboJ:c, s. . - saI InIInJaI
cu oamonI aduzI dIn aIIo rJI
zI scuIIJI, In IoIaI sau In arIo,
do IaIa ImozIIoIor; cor[i Jc
eloboJ:i - auIorIzaJII daIo do
domn onIru InIomoIoroa sIobo-
zIIIor.
elu]iIor, s. m. - soIdaI;
elu]iIorcec, ad]. - do soIdaI,
mIIIIrosc.
eninIcolo, s. . - agub,
daun, IuIburaro, sIInghoroaI.
eninIi, vb. - a scoaIo, a
mIzca dIn Ioc; a aco ru, a ro-
voca agub, a duna cuIva.
eobol, s. m. - samur, bIan
do samur.
eocoIi, vb. - a JIno soam do,
a Iua In consIdoraJIo.
eolIor, s. n. (aIosIaI numaI Ia
Iur.) - varIanI, nocunoscuI
dIn aIIo IoxIo, a IuI ciolIor -
Iur do osIav sau do aII
maIorIaI, ImodobII cu dIvorso
cusIurI, caro so unoa o sI-
naroa caIuIuI sub za; vaIIra.
eorbiIoriu, ad]. - soIos (do
sungo).
eoInic, s. m. - cIIan do ca-
zacI, comandanI aI unuI gru
do o suI do oamonI, suIaz,
hoInog.
eo[c, s. . - Iovarz.
epohii, epo[ii, s. m. Iur.
(sIng. noaIosIaI In cronIc) -
cavaIorIsI Iurc.
eporgc, vb. - a rIsII, a Im-
rzIIa.
epoIor, s. m. - boIor caro
urIa saIa (sabIa) domnuIuI, In
urma acosIuIa, Ia coromonII.
epoIori, vb. - a IndoIInI
uncJIa do sIar.
epi]o, s. . - IucI, onI.
eprcui, vb. - a rIsII, a
ImrzIIa.
l92
epogrniccolo, s. . - caIaram.
eprc]ini, eprc]ni, vb. - a
srI]InI; a rozIsIa, a JIno IoI
duzmanuIuI.
eprinIin, ad].: ooeIc ~o -
oasIo uzor InarmaI.
eIo, vb. - a sIruI.
eIorc, s. .: Jin einguro ~ o
locului - dIn naIura InszI a
IocuIuI.
eIroeIc, s. m. - cIIan sau
comandanI aI unuI oraz, aI unuI
JInuI.
eIoroeI1c, eIoroeI1c, s. . -
cIInIa unuI oraz sau a unuI
JInuI.
eIcog, s. n. - unIIaIo mIII-
Iar caro avoa un sIoag aI oI zI
corosundoa, aroxImaIIv, unoI
comanII sau unuI oscadron do
asIzI; bonii ~ului - ImozII
cu caro so acooroau choIIuIo-
IIIo rIIo]uIIo do InsIaIaroa In
scaun a domnuIuI (acosIa rI-
moa do Ia suIIan sIoaguI do
InvosIIIur).
eIoliI, ad]. - (dosro soIdaJI)
azozaI In ordIno do bIaIo.
eIol[o, s. . - caIIaI (In
RusIa).
eIolnic, s. m. - boIor caro
avoa droI sarcIn suravo-
ghoroa bucIrIoI domnozII zI
sorvoa Ia masa domnuIuI In zIIo-
Io do srbIoaro.
eIro]nic corunnii, s. m. -
admInIsIraIor aI coroanoI, aI
rogoIuI (Ia oIonI).
eIronurorc, s. . - nuIa sau
bJ ascuJII Ia vur cu caro so
Indoamn vIIoIo Ia Iras IuguI,
caruI oIc.
eIrcino, vb. roI. - a so
InsIrIna.
eIrclc[i, s. m. Iur. (sIng. noa-
IosIaI In cronIc) - vunIorI
mIIIIarI, arcazI.
eIrneoorc, s. . - consIrun-
goro, asaro, nocaz, suraro,
novoIo, IorIur.
euboi, s. m. Iur. (sIng. noa-
IosIaI In cronIc) - agonJI do
oIIJIo, oIIJIzII IurcI.
eucnon, s. n. - suman.
eulcinon, s. n. - drosurI
onIru aJ.
eulcncniI, ad].: pocc ~o -
aco nosIncor.
eulgcr, s. m. - boIor caro
IngrI]oa do arovIzIonaroa cu
carno a curJII zI a armaIoI.
l93
eulgcric, s. . - uncJIa unuI
suIgor.
eupor, s. n. - suraro.
euporo, vb. Iranz. roI. In-
Iranz. - a chInuI, a IrudI, a
cznI; - a so sIura, a so IIcII-
sI, a-I I IohamIIo.
eupunc, vb. - a uno dodo-
subI, a ascundo.
eurguci, s. n. - odoab a
ccIuIII, IzIIcuIuI sau gugIu-
manuIuI domnuIuI cuI dIn
ono raro bIuIo cu IoIro
scumo.
eurlo, s. . - un oI do IuIor
avund Ia unuI dIn caoIo o dos-
chIzIur conIc Iarg.
eccIi, eccIii, vozI e[cIc.
S
ohnoronJ, s. n. - sIo Jo-
suI cu aur zI argInI, brocarI.
olcr, s. m. - InzoIIor, mIn-
cInos; ~ cu Jooo [c[c - IaIgor
cu dou oJo.
orcon, s. . (aIosIaI In cronI-
c numaI Ia IuraI: orconclc}
- haIn o caro o urIau maI
aIos arozII zI coIII do cas aI
domnIIoruIuI.
cico, oico, s. . - IunIro.
cnJiliI, ad]. - zIndrIIII.
cnlicu, s. n. - manIosIaJIo
ubIIc do bucurIo, cu saIvo do
uzII zI do IunurI.
crin, irin, s. m. - uncJIo
sau rang Ia IIarI.
[cJ, vozI ccJ.
[crI, c+[crI, c+ccrI, s. n. -
ImozII IIII IrImosIrIaI, a
aIra arIo dIn ImozII.
igoci, ad]. - gIumoJ, zgaInIc.
ipuri, vb. roI. - a so urIza,
a so sIrocura.
l(c}oh, lc(o}c, s. n. - drum
bIuI do caro zI do oamonI; dru-
muI o caro morgoau do obIcoI
armaIoIo.
lcohIo, s. . - nobIIImo (Ia
oIonozI zI Ia ruzI).
lic, s. n. - ccIuI do bIan do
samur, urIaI do domn zI do soJIa
IuI, Iar maI IurzIu zI do boIorI.
pogo, s. . - sabIo.
ccJ, [cJ, e[cJ, c+[cJ, s. m.
- suodoz;
ccJ:cecu, e[cJ:cecu, ad]. -
suodoz.
l94
T
Ibic, s. . - InIrIIur, roduI.
Ioino, s. . - Ioc ascuns,
camor socroI.
Iolhu, s. n. - raorI InIoc-
mII do vIzIr onIru numIroa
sau InIocuIroa unuI domn.
Ionburo, s. . - un oI do
mandoIIn.
Io[[i, s. . Iur. (sIng. Io[Io,
noaIosIaI In cronIc) - mIaso
In zI moaIo.
IolhorcI, s. m. - band do
IuIharI.
Iolpi:, ad]. - vIcIoan, InIrI-
ganI.
Iolpi:(l}c, s. n. - vIcIonIo,
InIrIg.
Ic[cricc, s. . - oIrocoro,
dIsIracJIo.
Icniiolo, s. . - IomoI, Inco-
uI, cauz.
IcpIil, adv. - schImbaI do
haIno sro a nu I rocunoscuI,
IravosIII.
IcrJ:non, Ior:inon, s. m. -
dragoman, InIorroI Ia PoarI
(zI Ia mIsIunIIo dIIomaIIco sIr-
Ino dIn ConsIanIInooI).
IceIoncnI, s. n. - dIsozIJIo
rIvIIoaro Ia cIor, daI do domn
In InJoIogoro cu cauI bIsorIcII.
IicoiI, ad]. - IIcIos, mIzorabII.
Ii](+}, adv. - do asomonoa,
Ia oI.
IinJc, vb. - a InIIndo.
I1Ilu, IiIu, s. n. - IIIIu.
I1Ior, s. m. - cIIIor.
Ilni, vb. - a InIuInI.
Iocni, vb. Iranz. - a roa-
ra, a rosIaura; a cdoa do acord,
a so InJoIogo.
IrcIii, IrcIi (cuvunI sIav. ro-
daI adosoa rIn cIra 3) - aI
IroIIoa; ~ logo[oI - IogoI do
ranguI aI III-Ioa.
Irc:ci, vb. roI. - a so IrozI.
Irnbiccr, s. m. - IrumbIJaz.
Iui, s. n. - sIoag cuI dIn
(sau ImodobII cu) cozI do caI
aIb, somn aI uIorII coIuI caro
II rImoa.
IulIu, IulI, s. m. - monod cu
vaIoaro varIabII (InIro 22
1
,
2
zI
10 araIo).
Iuncric, s. n. - InIunorIc.
Icorcbnic, s. m. - curIoan,
boIor, nobII.
l95
T
[oro, s. . - oor, oamonI,
Iumo, JranII (In oozIJIo cu
boIorII).
[orononic, s. . - coromonIo.
[oronic, s. . - JrnImo
(ous IuI boicric - boIorImo).
[ornuroe, ad]. - cu maIurI
abruIo.
[igonoriI, s. n. - ImozII o
JIganII robI.
U
uco:, oco:, s. n. - ordIn, do-
croI.
ucie, s. n. - omor, ucIdoro.
ughiu, s. m. - (roscurIaI
ug} gaIbon ungurosc, monod
do aur.
uli[o, s. .: o Jo pc ~ - a da
In vIIoag, a urIa o sIrzI (o
cInova droI odoas).
unbc, vozI inbi.
unbloIoorc, s. . - IaIrIn.
unu, uno, num.: o [i IoI ~ -
a I unIJI.
urJic, vozI orJo.
urinic, s. n. - sIo scum
do mIaso.
ur, s. m. - un oI do sIu]-
baz aI curJII domnozII, cu rang
boIorosc. La OrIgoro Urocho
gsIm urmIoruI asa], caro no
InIosnozIo InJoIogoroa sonsuIuI
acosIuI cuvunI: uzor maro,
urIIor do grI] IuIuror so-
IIIor zI IImacI sIrIInIIor Ia gIu-
doJ.

co - vroa.
col, s. n.: cro pr in ~ - ora
roa IuIburaI, roa agIIaI, roa
rmunIaI; o Jo ~ - a nvII,
a aIaca vI]oIIos.
corIo, s. . (Iur. vrJI) -
az, sIra], IocuI undo sI
sIra]a.
crcor, s. m. - om ru, bru-
IaI.
l96
ccorcI, s. n. - ImozII o vIIo.
coJroriI, s. n. - ImozII o vII.
coJuoiu, coJucoiu, s. m. -
vduv.
colcI, cclc(o}I, (c}lcoI, s. n.
- an (cund o vorba do daIo cro-
noIogIco).
coe`co, Ioc. adv. - osomno,
so aro, doar.
coIonon, s. m. - a]uIoruI
vornIcuIuI Ia Incasaroa drIIor.
co:noei, vb. roI. - a so In-
guma, a so uduII.
ccchi, vb. - a InvochI.
cccin, s. m. - Iobag, rumun.
uedeala: n ~, Ioc. adv. -
vIzIbII, o aJ.
ccJi, vb. roI. - a IozI Ia
IvoaI, a so da o aJ.
ccghco, vb.: o ~ coio cuico
- a avorIza o cInova, a-I JIno
arIoa.
ccl, ca doIormInaro o Iung
boicr zI o Iung anumIIo IIIIurI
boIorozII, cu sonsuI do norc; (sI
unoorI zI du cuvunIuI o
caro-I doIormIn: boicrccl, boic
ricccl}; -ogo; -orno; -bon;
-copiIon; -cluccr; -conie; -]icni
ccr; -logo[oI; -ncJclniccr; -po
hornic; -poeIclnic; -epoIor; -eIol
nic; -ucr; -cieIcrnic; -cornic.
ccniIic, s. m. - vonoJIan.
cicol, s. n. - vIscoI.
cieIicrnic, cieIcrnic, s. m. -
boIor do dIvan, caro admInIsIra
vonIIurIIo bnozII aIo domnu-
IuI zI aIo JrII;
cieIcrnicic, s. . - sIu]ba
vIsIIornIcuIuI.
ci[(+}, - voJI, ors. a II-a
Iur. IndIc. rozonI do Ia auxI-
IIaruI o crco.
crIc], s. n. - un oI do
macara, scrIoIo.
coiccoJo, s. m. - guvorna-
Ior do rovIncIo (In PoIonIa);
domn (In JrIIo romunozII).
clnic, ad]. - IIbor, Indo-
ondonI.
colnicic, s. . - IIborIaIo,
IndoondonJ.
cornic, s. m. - boIor do
ranguI InIuI. Erau doI marI vor-
nIcI, unuI aI TrII do Jos, aIIuI
aI TrII do Sus; IocJIIIorI ]udo-
cIorozII (Ia IncouI zI mIIIIarI)
aI domnuIuI.
corniccl, s. m. - subaIIorn
aI maroIuI vornIc.
l97
Z
:ocingui, vb. - a sIrungo, a
aduna.
:oc[ii, s. . Iur. (sIng.
noaIosIaI In cronIc) - osIurI
do az, sIr]I.
:ohor, s. . - rovIzII,
hran onIru oamonII zI anIma-
IoIo unoI armaIo In vromo do
rzboI.
:onon, s. n. (oi ccni cuico
~ul} - rIIo], ocazIo.
:onco, s. . - InIrIIur, or-
IroaJ.
:opcii, vb. - a oxocuIa (o
conIrIbuabIII), a Incasa drIIo
scadonIo.
:opciilc, :opcciIuro, s. n.
- oxocuJIo, ImIInIro a d-
rIIor.
:opcu, s. m. - coI co oxocuI
un ordIn (mIIIIar, IscaI oIc.);
o eIo ~ - a suravoghoa (zI
IoIodaI a zorI) oxocuIaroa or-
dInuIuI.
:pie, s. n. - acI, InscrIs.
:opI, s. n. - sIunIro, oso-
sIo; o [occ ~ (cova) - a Iua
(cova) In sIunIro.
:oelugo, s. . - rsIaI b-
noasc.
:ocieInic, :ocienic, ad]. -
InvIdIos, ruIcIos.
:ohoi, vb. - a noc]I.
:onculi[o, orm dImInuIIv
a IuI :onco.
:oIicni, vb. - a IuIbura, a
sIInghorI, a sucuI.
:cc[cI, s. n. - osJ, cho.
:lobc, ad]. - ru, ruIcIos.
:loI, s. m. - monod cu vaIoa-
ro varIabII (In asa]uI rosoc-
IIv, maI uJIn do un Iou).
:loIo, s. m. - sIu]baz caro
Incasa drIIo.
:loIoric, s. . - Incasaroa
drIIor.
:orb, s. . - rscoaI, ro-
voII.
:orbolc, s. n. - rscoaI, ro-
voII.
:concic, s. n. - zorba.
l98
REFERINTE CRITICE
CugoIaroa ascuJII zI uJInIoI scoIIc o caro o gsIm In rovorbo,
oxrosIa coIoraI zI IasIIc, aIIornanJa do zumboI zI IrIsIoJ, IoI
suIoIuI ooruIuI, varIaI ca o rImvar do Ia noI, Io gsIm In coI
dInII ovosIIIor arIIsI aI nosIru, Ion NocuIco - caro nu o un maro
crIurar, cum au osI CosIInozIII, zI caro vorbozIo ca un rzz sIos
do odInIoar. NcazurIIo sracoI MoIdovo NocuIco Io-a avuI scrIso In
InIma IuI, cum suno InsuzI. In margInIIo IImbII sImIo zI InJoIoIo,
a adunaI In cronIca IuI comorI do rumusoJI arIIsIIco. LcIopiec[ul su
mI-I carIo do cIuI - zI do cuIo orI II doschId mI so umIo suIoIuI
do IcorI raro.
Do Ia Ion NocuIco zI un Ia Croang a curs vromo IndoIungaI:
aroao dou voacurI. $I In unuI zI In aIIuI sImJosc Ins suIoIuI coI
voznIc aI noamuIuI. $I Ia unuI zI Ia aIIuI gsosc caracIoroIo socIIco
aIo ooruIuI nosIru. $I unuI zI aIIuI au InIorII o acosIo IaIurI zI
au scos Ia soaro vochIIo comorI. AmundoI au cuI arIo dIn acoa
amIIIo do oamonI rarI zI cIudaJI caro Ios dIn cund In cund do o
drumurIIo obzIozII zI so rzIoJosc cunIund, cu ochII sro cor. Ca zI oI,
odInIoar, cuIo un sIor nocrIurar so InIJa o arII do gundurI zI
do vIsurI, cunIund sIos rumusoJa voznIc schImbIoaroIor IucrurI zI
]aIoa scurIoI zI IrocIoaroI vIoJI. AIcI o anIoonuI mou IIIorar, sImIu
zI rusIIc, r odoabo, ca naIura, Ins mroJ ca zI dunsa. SImJIndu-m
aI acosIuI oor zI aI IrocuIuIuI zI uconIc aI acosIor marI InaInIazI, Io
InchIn Ior cIIa soIomn do acum, In caro o adunaro aza do aIoas o
oI II cInsIozIo In umIIa moa oor.
MIHAIL SADOVEANU, Poc:io populoro. DIscurs rosIII In zodInJ
soIomn Ia 9 IunIo 1923, AcadomIa Romun.
l99
ArIa osIo una rIn rIoIozug, Ins dIvors rIn conJInuI zI suIoI.
RomanuI rancoz, cu subIocI clco zI ol Ircilco, o In gonoraI oor
do anaIIz zI do InoJ. Cu IoIuI aIIcova o romanuI ongIoz. M-mo do
La FayoIIo zI Ooorgo EIIIoI sIau Ia doI oII ouzI. LooardI, MussoI,
HoIno zI EmInoscu rorozInI oJo cu IoIuI doosIbIIo aIo arIoI oIorno.
AcoI suIu do IIrIsm IorbInIo o caro II gsIm InIr-o baIad unIc In
IoaIo IIIoraIurIIo, cum o "MIorIJa", o una dIn noIoIo dIsIIncIo aIo
IIIoraIurII noasIro. TInoroJoa zI rgozImoa rImIIIv a IIIoraIurII
noasIro ouIaro nu so uIoa s nu Irund In IIIoraIura noasIr
cuII zI s nu-I ImrImo, rIn acoasIa, caracIor. DIn acosI Izvor a
buI EmInoscu; dIn oI urcodo Croang; oIrava acoasIa duIco o
consIaIm zI InIr-un scrIIIor do IsIorIo cum a osI Ion NocuIco.
FIroa noasIr baIansoaz InIro conIomIaJIo orIonIaI, IronIo, onIu-
zIasm IIrIc. Lonoa noasIr, IIsa noasIr do IonacIIaIo, do dIscIII-
n, avunIurIIo noasIro In goI, caacIIJIIo do ]orI, bIundoJa zI
IoIoranJa noasIr, IoaIo Ios dIn acooazI IcIur In Ius cu caro
Dumnozou a dozaI somInJIa noasIr.
RsoInd agInIIo IuI Ion NocuIco, II vom gsI arIIsI subI acosI
asocI anumII. Fr acoI modIu rIoInIc, zI oxcIIanI, az uIoa
zIco, r IIdoIo oroIco aIo IuI MIron CosIIn zI DImIIrIo CanIomIr,
Ion NocuIco ar I rmas morI zI novaIorIIcaI, cum, r IndoIaI, s-a
InIumIaI do muIIo orI Ia noI, In IunguI vromurIIor do rosIrIzIo rIn
caro a IrocuI acosI oor.
AcooazI sImIIcIIaIo, acooazI naIuraIoJ, acooazI uIoro do oxrosIo,
caro ac dIn Ion NocuIco coI dInII ovosIIIor arIIsI aI nosIru. Ca zI
oozIa ouIar, oora IuI Ion NocuIco nu osIo IndosIuI do bIno cunoscuI
zI Indoa]uns roJuII. Ca zI oozIa ouIar, agInIIo rumoaso aIo
IuI NocuIco IrobuIo s Io un IndroIar onIru IoJI acoI caro JIn, In
Jara noasIr, un condoI In mun. IsIorIa IrocuIuIuI nosIru NocuIco a
avuI-o "scrIs In InIma IuI", cum sIngur zIco.
Ca s Im zI noI, ca oI, aI noamuIuI nosIru, IrobuIo s JInom
noInIroruI IogIura cu IoI co-I caracIorIsIIc zI rumos In IrocuIuI
nosIru IIIorar, cu IzvoaroIo vII. S no Incoom uconIcIa IIIorar do Ia
oor zI do Ia dumnoaIuI Ion NocuIco, bIv-voI-vornIc In Tara-do-sus.
MIHAIL SADOVEANU, Ion Ncculcc, ecriiIor orIieI, FoczanI, 1936.
200
OdaI co Urocho a cuI cronIca IuI, MIron CosIIn zI IoJI coIIaIJI
carI so vor orInda vor sIa suI InIuonJa acosIoI cronIcI, zI, Ia runduI
IuI, NocuIco a suorII-o.
Dar Ia NocuIco sunI do obsorvaI Inc dou IucrurI. EI s-a InIuInII
cu ruzII zI a IrobuII s Iroac In RusIa, s so gsoasc In mI]IocuI
socIoIJII rusozII, caro JIn s obsorv acosI Iucru, maI aIos aJ do
anumIIo rorI oxrImaIo do scrIIIorI maI IInorI, carI In acoasI
rIvInJ hoIruI c grozosc - nu-I Icoa IIndc ora roa muII
sIruns InIr-un oI do dIscIIIn do cazarm, grooaIo, caro onIru
dunsuI, moIdovoan dorIns a IrI zI a vorbI oarocum IIbor, ora o
suorInJ do Iocaro momonI. $I acoasI ]udocaI o InIuInIm, do
aIIoI, zI InIr-un raorI aI unuI saxon vonII In MunIonIa o Ia 1690:
dorInJa IuI PoIru coI Maro do a cuzIIga o munIonI nu oaIo avoa
surzII rodnIc, crodo oI, onIru c ora "oIn Horr aIIzu sIrogor DIscI-
IIn", "un om do o dIscIIIn roa sIruns". Dar NocuIco maI suno
zI aIIcova: IuI nu-I Iaco RusIa onIru c nu sunI crIurarI, onIru
c, am zIco azI, oamonII do acoIo nu au roocuaJII InIoIocIuaIo.
PoIru crodoa c aco o rovoIuJIo aIuncI cund sIIoa o orIco rus s
umbIo roasI brbIorII, orI ca Iocaro s coIoasc arIImoIIca IuI.
Dar, cund, rIn msurI oIcIaIo, cu ]andarmuI zI soIdaJII sIIozII o
naJIo s InvoJo co osIo arIImoIIca, IzI oaIo InchIuI orIcIno c acoIo
nu osIo roa muII InIoIocIuaIIIaIo.
In socIoIaIoa acoasIa, dac nu a gsII InIoIocIuaIIIaIo, NocuIo a
gsII IoIuzI aIIcova: a gsII un ori:onI poliIic corc nu cro in MolJoco.
RusIa avoa ambIJII In IoaIo rJIIo, ambIJII do uIoro maro, zI Ia Ion
NocuIco, InIr-o anumII az a IuI, so vodo o noconIonII rIvIro
asura Imro]urrIIor do aIuroa, caro consIIIuIau docI onIru oI un
nou Izvor do InormaJIo o caro dosIgur nu I-ar I avuI aIIoI.
La o arIo do ovosIIroa InszI, rIns In anumIIo IImIIo cronoIogI-
co, r nIcI un oI do roIonJIo cronIcaruI adaugo un caIIoI do
IsIorIa romunIIor In cooa co numozIo O eono Jc cucinIc. OrIgInoa
acosIor doIIcIoaso scono o cunoazIom; sunI Iogondo o caro Io cuIogo
NocuIco. SImJuI oozIoI ouIaro a uIuI I IorduI In vromoa In
caro scrIa oI zI oozIa s I IrocuI In roz. So oaIo uno asIoI, Ia
noI, cu rIIo]uI IuI NocuIco, InIroaga dIscuJIo caro s-a us cu rIvIro
Ia ovosIIrIIo dosro rogII rancI dIn cronIca IuI OrogoIro do Tours,
20l
sIngura rIn caro cunoazIom o MorovIngIonI: curIndo oa Iogondo
caro usosor cundva cunIoco ouIaro, cooa co du roroa gorma-
nIzIIIor ar duco Ia concIuzIa c IrobuIo s vodom o orIgIno gormanIc
a cunIocuIuI ouIar InsuzI, orI au osI do Ia IncouI numaI sImIo
Iogondo:
Dar NocuIco, IndIoronI do caracIoruI IIn do IsIIo IIIoraro aI
acosIor ovosIIrI, nu Io amosIoc nIcIodaI cu roaIIIaIoa; oI Io uno do
o arIo zI aco o doosobIro InIro Iogond zI IsIorIo, cooa co nu s-ar I
InIumIaI Ia un om caro ar I avuI maI uJIn sImJ crIIIc. EI vodo c
aIcI nu osIo adovruI IsIorIc, dar cu IoaIo acosIoa Io curIndo Iung
cronIc InIocmaI ca zI SIoInIcuI CanIacuzIno, caro suno c IsIorIa
IrobuIo s InIrobuInJozo zI cunIocoIo bIrunozII zI IogondoIo dIn oor.
E acooazI sIaro do sIrII zI Ia unuI zI Ia coIaII, numaI cuI unuI roIucroa-
z acosI maIorIaI IsIorIc, coIaII nu so ocu do acosIa, cI, ur zI
sImIu, aro a suno: IaI, cund voJI scrIo IsIorIa JrII, v un Ia
dIsozIJIo un maIorIaI caro nu IrobuIo s so Iard.
AcoIazI orIzonI occIdonIaI, cu un amosIoc caro Ia NocuIco nu so
InIuInozIo, ccI oI InJoIogo s scrIo numaI moIdovonozIo, r a
InIroduco cuvInIo sIrIno, r a IaIInIza, so InIuInozIo zI In oora
IsIorIc a IuI Radu Pooscu, dIn IIov, maroIo duzman In scrIs aI IuI
$orban CanIacuzIno. E un cronIcar oIIIIc doosobII do InIorosanI,
IIndc, do o arIo, In oIuI cum ovosIozIo oI In momorIIIo IuI, so
aroIo do MIron CosIIn zI do NocuIco, dar, In acoIazI IIm, sau, maI
bIno zIs, InIr-un anumo momonI dIn dozvoIIaroa scrIsuIuI su, oI
osIo zI un marIor aI vromurIIor saIo, suInd IucrurI o caro Io-a
svurzII zI oI InsuzI.
NICOLAE IOROA, IeIorio liIcroIurii ronncIi. InIroJuccrc ein
IcIico, EdIJIo IngrI]II, noIo zI IndIcI do RodIca RoIaru, ProaJ do
Ion RoIaru, EdIIura MInorva, EucurozII, 1985, . 96-98.
CoIo maI sIrIucIIo agInI IIIoraro In IoI cursuI IIIoraIurII noasIro
vochI Io-a scrIs Ion NocuIco.
Dac am vroa s acom o araIoI InIro coIIaIJI cronIcarI zI NocuIco,
aIuncI coI maI aroIaI do oI In oIuI do a ovosII o Radu Pooscu,
caro, InIocmaI ca NocuIco, IubozIo amnunIoIo, II Iaco s doscrIo
202
sIIuaJIIIo In cuIorI vII, cu un cuvunI II Iaco s ovosIoasc. $I unuI
zI aIIuI rmuno orsonaI do Ia un caI Ia aIIuI aI cronIcII saIo. Dar co
doosobIro InIro suIoIuI curaI, InIro sImJuI do droIaIo zI sIrIIuI
arIsIocraI aI IuI NocuIco, zI Iroa ornII sro ur zI nodroIaIo orI
IIsa do caracIor zI do cuIIur suIoIoasc a arvonIIuIuI Pooscu,
caro scrIo ca s-zI rzbuno sau s-zI ac mun bun Ia coI do sus! In
rIvInJa IrII saIo, NocuIco so asoamn cu OrIgoro Urocho zI cu MIron
CosIIn, cu acoI boIorI cu IubIro do Jar orI cu aIrIoIIsm caId, caro Iau
ana In mun onIru ca s nu so uIIo IrocuIuI noamuIuI moIdovonosc.
NocuIco nu aro In msur IoI aIuI do maro cu IogoIuI MIron
dIscornmunIuI IsIorIc zI maI aIos, o maI uJIn orudII docuI NIcoIao
CosIIn, do caro so doosobozIo maI muII. CuIIura IuI nu InIrocoa o
acooa a boIorIIor do o IImuI su; IaIInozIo robabII c nu zIIa. Dar
acosIo cunozIInzo nIcI nu Io crodoa nocosaro zI sImJoa o rouIsIuno
Iroasc aJ do cIIaJIIIo dIn auIorI sIrInI. In ProaJa sa no suno c
zI-a scrIs IoIoIsoJuI un Ia Duca coI bIrun "do o nozIo Izvoado co
au aIaI o Ia unII zI aIJII, dar maI aIos "dIn auzIIoIo coIor bIrunI
boIorI", "Iar do Ia Duca Vod coI bIrun InaInIo, un undo s-a vodoa,
Ia domnIa IuI Ion Vod MavrocordaI, nIcI do ro un Izvod a nImruI,
co au scrIs sIngur, dInIru a sa zIIInJ, cuI s-au IumIaI do au osI In
vIaJa sa. Nu I-au maI IrobuII IsIorIc sIrIn s cIIoasc zI s scrIo, ccI
au osI scrIso In InIma sa".
ToIuzI rosocIuI su onIru IsIorIograIo zI onIru IsIorIcII orudIJI
II aco s ronunJo un momonI Ia oIuI IuI do a scrIo caro-I convonoa
IuI maI muII. AcosI scrIIIor, caro InaInIo do IoaIo ora un ovosIIIor,
ar I dorII s Imodoboasc IoIoIsoJuI JrII saIo cu IogondoIo aIuI do
InIorosanIo caro cIrcuIau o aIuncI dIn gur In gur. ScrIIIoruI do-
rIns a suno IoIdoauna cuvunIuI oIrIvII sro a InvIa o un morI
scum dIn IsIorIa JrII saIo, gsoa In acosIo oIomonIo IradIJIonaIo,
ovosIIIo do bIrunI zI cunIaIo do oor, noIa caId, IrsIurIIo carac-
IorIsIIco caro ar I daI ovosIIrII saIo asura vromurIIor do domuII
IasIIcIIaIoa naraJIunII ovonImonIoIor conIomorano. Dac ar I osI
r romorgIorI, NocuIco ar I IsmuII dosIgur dIn acosIo amInIIrI
IradIJIonaIo o IsIorIo vIo zI IIIorar a noamuIuI su. Dar cIIInd scrIorI-
Io coIorIaIJI, zI maI aIos aIo IuI MIron CosIIn, oI obsorv asrImoa cu
caro ]udoca acosIa "basnoIo zI scornIIurIIo" IuI EusIraIIo LogoIuI,
203
SImIon DascIuI zI MIsaII CIugruI. Aar do acooa, oI rmaso oaro-
cum nodumorII vzund c MIron CosIIn, caro dosIgur cunozIoa zI oI
acosIo IradIJIunI, nu Io-a daI nIcI o InsomnIaIo.
Do acooa NocuIco rsozIo IanuI do a-zI ImodobI IoIoIsoJuI cu
oIo; dar ora roa muII un om do gusI, ora un roa maro arIIsI, ca s
ronunJo cu IoIuI Ia oIo.
AsIoI NocuIco uno, ca un oI do InIroducoro Ia LcIopiec[ul Jorii
MolJocci acoa Sono Jc cucinIc cc eunI ou:iIc Jin on in on, Jc
ooncni ccchi i boIrni i in lcIopiec[c nu eunI ecriec, In caro oI no-a
sIraI zIIrI roJIoaso dosro vromIIo auso. PosIo 200 do anI, ooJII
nozIrI marI zI-au scos dIn oIo moIIvoIo coIor maI rumoaso oozII
oIco romunozII. Do aIcI a IuaI EoIInIInoanu subIocIuI baIadoI saIo
Mono lui $Ic[on ccl Morc, do aIcI NogruzzI zI AIocsandrI moIIvoIo
oomoIor AproJul Puricc zI Dunbroco Foic. NocuIco Io-a adunaI do
undo Io-a gsII, dIn oor zI do Ia boIorII bIrunI, Ia caro so sIrau
IogondoIo oraIo dosro IncouIurIIo amIIIIIor boIorozII.
In acosIo aIruzocI zI dou do "IsIorII" scrIso do NocuIco In oIuI
sImIu zI naIv cum I s-au ovosIII, uIom vodoa IncouIuI naraJIunII
oIco In IIIoraIura romun. CcI NocuIco nu o numaI un Izvor noso-
caI onIru IsIorIcI, caro dIn scrIorIIo IuI oI roconsIruI zI IsIorIa
cuIIuraI, o Iung coa oIIIIc, a voacurIIor XVII-XVIII, cI oI,
rIn IImba sa rumoas, rIn sIncorIIaIoa IonuIuI, rIn vIoIcIunoa
sIIIuIuI zI IasIIcIIaIoa IgurIIor InIrobuInJaIo, o coI dInIuI ovosII-
Ior IIIorar do IaIonI maro aI nosIru. LoIoIsoJuI su a osI coI maI
cIIII dInIro IoaIo cronIcIIo romunozII, cooa co dovodosc muIIoIo coII
In caro nI s-a sIraI.
SEXTIL PU$CARIU, In IeIorio liIcroIurii ronnc, Epoco ccchc,
EdIIura EmInoscu, EucurozII, 198?, . 128, 133-135.
Oora IuI Ins conIInu zIruI marIIor cronIcarI dIn socoIuI roco-
donI. PrIn conJInuIuI oI, ca zI rIn orm, rIn concoJIa do caro osIo
Iruns, oa nu so aroIo nIcI do oora orudII a IuI DImIIrIo CanIomIr,
caro aarJIno unoI aIIo zcoII, nIcI do comIIaJIIIo uJIn rouzIIo aIo
cronIcarIIor dIn socoIuI aI XVIII-Ioa. LoIoIsoJuI IuI Ion NocuIco so
InIogroaz ca sIII, ca IondInJo zI ca IdoaIurI, In sIrIIuI socoIuIuI aI
204
XVII-Ioa, cooa co no aco s-I IraIm aIIurI do MIron CosIIn, o caro
oI a zIIuI s-I conIInuo ca nImonI aIIuI.
NIcI unuI dIn cronIcarII nozIrI marI zI mIcI aI oocII n-a zIIuI s-zI
Imbraco gunduI zI sonIImonIuI InIr-o haIn maI aIoas a graIuIuI
sIrmozosc ca Ion NocuIco. LoIoIsoJuI IuI osIo dovada coa maI
sIrIucII c IImba ooruIuI nosIru osIo In sIaro s rodoa sonIImonIoIo
omonozII coIo maI gIngazo, s no zugrvoasc IcIuraI orIco ImagIno
zI s no ovosIoasc cu IoaIo amnunIoIo InIumIrIIo IrocuIuIuI.
SIncorIIaIoa zI maroa rIcooro a IucrurIIor, duroroa onIru novoIIo
aIIora, IubIroa caId do noam zI do Jar - IaI noIoIo caracIorIsIIco
aIo scrIsuIuI IuI Ion NocuIco. EsIo coI maI IaIonIaI rozaIor aI vochImII,
rovosIIIor aI maroIuI Ion Croang.
LoIoIsoJuI rorIu-zIs osIo rocodaI do o Sono Jc cucinIc
Dar oIo InsoIo sunI adovraIo comorI do naraJIunI ooIIco. Cooa co
osIo caracIorIsIIc onIru O eono Jc cucinIc, osIo aIuI c rIn oIo so
Inauguroaz In IIIoraIura noasIr vocho un nou gon aI scrIsuIuI - o
naraJIuno oIc, sImI zI sobr, caro sIroaz coIorIIuI IImuIuI,
un oI do IncouI do nuvoI IsIorIc.
ImbInaroa oIomonIuIuI do IradIJIo cu IzvoaroIo scrIso, rocum zI
oxunoroa IIbor, curonI, ca zI IImba IuI oxrosIv, IasIIc, dau un
armoc doosobII cronIcII IuI Ion NocuIco.
CuI rIvozIo arIoa cronIcII IuI NocuIco In caro oI doscrIo ovonImonIoIo
oIrocuIo sub ochII IuI, oa osIo do o bogJIo noInIrocuI. EI cunoazIo
bIno IoI co so oIroco In MoIdova vromurIIor IuI: vIaJa Ia curIoa dom-
noasc, corIurIIo boIorIIor moIdovonI, InIrIgIIo Ia PoarI, raorIurIIo
MoIdovoI cu vocInII, nonorocIrIIo caro so abaI asura JrII. $I Ion No-
cuIco zIIo s moIIvozo anumIIo InIumIrI, s Io un In IogIur cauzaI
unoIo cu aIIoIo, s Io doa o InIorroIaIo orsonaI. PonIru anII oIrocuJI
In oxII, oI d maI uJIno InormaJII cu rIvIro Ia vIaJa InIorn a MoIdo-
voI. AIcI oI so documonIoaz asura aIoIor do Ia conIomoranII IuI.
Ion NocuIco osIo un oxcoIonI cunoscIor aI oamonIIor. EI zIIo s
obsorvo zI s gsoasc In om noIa domInanI a InsuzIrIIor IuI. Porsona-
gIIIo rIncIaIo dIn cronIca IuI sunI oamonI vII, cu noa]unsurIIo zI cu
InsuzIrIIo Ior buno. FIocaro dIn acosIo orsonagII IzI aro caracIorIsIIca
IuI. $I Ion NocuIco zIIo s caracIorIzozo oamonII rIn cuIova IrsIurI.
EI osIo un oarIo bun orIroIIsI.
205
Do o bogJIo noasomuII sunI zIIrIIo oxIorno dIn IoIoIsoJuI IuI
Ion NocuIco. CronIcaruI nosIru IrIozIro vromurIIo marIIor ovonImonIo
dIn Euroa zI aIo marIIor ImraJI zI rogI. Eoca sIrIucII a IuI
LudovIc aI XIV-Ioa dIn FranJa, a IndrznoJuIuI rogo CaroI aI XII-Ioa
aI SuodIoI, a IuI Mahomod aI IV-Ioa dIn TurcIa, a roormaIoruIuI
RusIoI, PoIru coI Maro - osIo o ooc do marI roacorI, caro vosIosc
vromurI maI noI, ooca rzboaIoIor do IIchIdaro a IrocuIuIuI. Nu oxIsI
caIIoI In oora IuI Ion NocuIco In caro s nu so vorboasc dosro cooa
co so aco Ia vocInII nozIrI zI In Euroa.
Oora IuI Ion NocuIco osIo Iruns do o adunc Idoo moraI. SIncorI-
IaIoa IoIoIsoJuIuI IuI Ion NocuIco zI sonIImonIuI do droIaIo do caro
osIo sIrbIuI dau o doosobII vaIoaro oIIc ooroI IuI. Du concoJIa
IuI Ion NocuIco, vIaJa ooaroIor zI a IndIvIzIIor so conduco du
anumIIo rIncIII caro au Ia baz moraIa crozIIn. "OmonIa", IubIroa
do oamonI, dragosIoa onIru coI muIJI, onIru coI sracI, sunI rIncIII-
Io du caro so conduco Ion NocuIco.
Ion NocuIco osIo un InocaI aIrIoI. MoIdova, novoIIo oI, nonorocIrIIo
caro so abaI osIo cauI oI, suorInJoIo IocuIIorIIor oI sunI suorInJoIo
zI novoIIo IuI. AcoIo undo osIo vorba do Jara IuI, do nodroIJIIo caro
so ac acosIoI JrI do cIro sIrInI cund osIo vorba do oxIoaIaroa oI do
cIro oI do oI do vonoIIcI, suIoIuI IuI Ion NocuIco so umIo do rovoII
zI raza dIn cronIca IuI dovIno aIoIIc, IIoas, ca raza rooIuIuI
caro arunc bIosIomo.
Ion NocuIco InJoIogo rocosuI IsIorIc, ca zI rodocosorII sI, ca o
manIosIaro a uIorII dIvIno, caro so araI oamonIIor onIru InvJIur.
EI so rIdIc conIra acoIora caro-I ursc o domnIIorI. AcozIIa "sunI
sIunI zI omzanIcI (unzI) a IuI Dumnozou. MoIdova so gsozIo In
marI suorInJo; cronIcaruI oxcIam: "doar Dumnozou do ar aco mII".
AcoI caro cIuIosc conIra oamonIIor sau a JrII Iszosc caIuI.
"PcaIuI zI osunda aduc "srcIo zI cazno". "Osunda nu so IarI, nIcI
Iroco o om". In omoruroa IuI Eruncovoanu cronIcaruI crodo c oaIo
I osunda MoIdovoI, In conIra croIa oI a unoIIII. DocI, dosIInuI
rzbunIor conduco IroburIIo JrII.
ToIuzI, Idooa IoocraIIc cu aIaIIsmuI oI Ia Ion NocuIco nu osIo aza
do ronunJaI ca Ia OrIgoro Urocho zI chIar ca Ia MIron CosIIn. DIvInIIa-
Ioa caro conduco omonIroa, Ia Ion NocuIco, osIo IdonIIIcaI adosoorI
206
cu "droIaIoa". AcoI co IncaIc droIaIoa, asura acosIora so rzbun
dosIInuI.
In InchoIoro rmuno s sunom cuIova cuvInIo dosro IImba
cronIcII IuI. Ion NocuIco n-a cuI o zcoaI sIsIomaIIc. FaIuI
c Ion NocuIco nu zIIa aIIo IImbI consIIIuIo un maro avanIa] onIru
IaIonIuI do ovosIIIor aI IuI Ion NocuIco. LImba IuI nu osIo aIIoraI
do consIrucJII zI roguII InIuonJaIo do IImbI sIrIno. LImba cronIcII
IuI NocuIco osIo un amosIoc dIn IImba crJIIor noasIro bIsorIcozII cu
coa o caro o vorboa ooruI. S-a obsorvaI c oI nu rocurgo Ia cIIaIo
dIn aIIo crJI. CuIo o zIcIoaro IuaI dIn IImba ooruIuI, cuIo o
maxIm dIn ScrIIur, cIIaI dIn momorIo - sunI odoaboIo cu caro
oI IzI rosar vorba. PovosIIroa IuI Ins osIo IIn do ImagInI vII,
coIoraIo, cum nu so gsosc Ia nIcI unuI dIn scrIIIorII vochI. Ion NocuIco
a osI un IaIonI doscrIIIv do o maro uIoro. PrIn InIrobuInJaroa do
amnunIo, caro, IuaIo In arIo, arc nu au nIcI o ImorIanJ, oI
rouzozIo s no sugosIIonozo anumIIo ImagInI, s no rodoa anumIIo
sIIuaJII. Fraza IuI osIo IIbor zI curgIoaro, nu so sImIo nIcI un oI do
sorJaro dIn arIoa auIoruIuI. In ovosIIroa IuI naIv do om bIrun,
sIncor zI cInsIII, so sImIo uIoroa maro a IImbII vorbIIo romunozII.
$TEFAN CIOEANU, Ion Ncculcc, In IeIorio liIcroIurii ccchi,
EdIIura HyorIon, ChIzInu, 1992, . 438, 444, 45?-461.
Ioan NIcuIco , cu IoI dIsroJuI IuI do boIor onIru noamuI
"rosI", va avoa, ca Croang maI IurzIu, IIcurI do ruraI: IngonuI-
IaIoa zIroaI, obIznuInJa do a so socoII noghIob crozundu-so IoIuzI
dozIoI ("Aza socoIosc ou cu Iroa moa acoasIa roasI"), rovorbIaII-
IaIoa, IIozoIa bIrunoasc, vIoIIura, daruI do a ovosII. ExorIon-
Ja, vursIa InaInIaI II dau IuI NIcuIco dozIogaroa IImbII, IonuI burIIor
zI moraIIzaIor. CronIcaruI o InJoIor zI cu un Irosc umor ouIar.
Dosro odoasa cu Inhmaroa IozIIor Ia Dumbrava-RozIo so suno
ruIcIos c "oI so rugau s nu-I Imung, co s-I baI cu bIcIuzcoIo,
Iar cund II bIoau cu bIcIuzcoIo oI so rugau s-I Imung". Cu doamna
IuI Duca "zI-au cuI chouI" IurcII. Cund Duca o mazIIII, NIcuIco
arodIaz vorbIroa munIoan a doamnoI, aIa EruncovoanuIuI: "AoIIo!
AoIIo! c v uno IaIca ung d ung dIn EucurozII un In TarI-
207
grad; zI, zu, nu no va Isa aza, zI Iar no vom InIoarco cu domnIa
IndrI". La usIurIur cuvInIoIor so adaug IIozoIa rovor-
boIor, do asI daI maI aIos dIn Izvor ouIar: "Paza bun Iroco
rImo]dIa roa...; moIuI bIund sugo Ia dou mumo...; cauI IocaI nu-I
rIndo sabIa"; "...zI so oIrIvoau amundoI acozII boIorI InIr-o Iro,
du cum so zIco: caIuI ruIos gsozIo coacuI scorJos". CronIcaruI IzI
rungo muInIIo do-a IunguI IoIoIsoJuIuI, vIoIundu-so zI croundu-so
o sIno ca II aI boIoruIuI cu ]aIo do Jar!... "Oh! oh! oh! Srac
Joar a MoIdovoI zI Joara MunIonoasc, cum v oIrocoJI zI v
dosmIordaJI..." Ins vaIoIoIo do maI sus sunI IuaIo dInIr-un orIroI
carIcaIuraI aI IuI DumIIrazco-vod, ccI NIcuIco o burIIor, Incon-
doIoIor buon aI IucrurIIor: "zI ora om nosIIIor Ia voroav, IoIIz,
amgIIor, goambaz do caI do Ia Fanar dIn TarIgrad; zI du acosIo,
du IoaIo, ora bIrun zI curvar. Doamna IuI ora Ia TarIgrad; oar oI
aIco IzI Iuaso o aI a unoI rchIorIJo, do o PoduI VochIu, anumo
ArhIoaIo; Iar ro aI o choma AnIJa, zI ora JIIIoaroa IuI
DumIIrazco-vod; zI o urIa In vodoaI InIro IoaI boIorImoa; zI o
JInoa In braJo do o sruIa; zI o urIa cu sIbI do gaIbonI, zI cu haIna
do zahmarand, zI cu zIIc do soboI zI cu muIIo odoaro ImodobII; zI
ora Iunr zI rumoas, zI IIn do suIIman, ca o aI do rach-
IorIJ." PorIroIuI nIcuIcIan IzI aro IohnIca sa, InIro carIcaIur zI
IabIou: o InsuzIro sau o anomaIIo IzIc, sIaroa InIoIocIuIuI,
rodIsozIJIa oIIc; o InsuzIro sau o scdoro moraI, un IIc, o manIo,
un obIcoI, IoIuI dozaI, rIImaI zI roIII In ]uruI unoI vIrIuJI sau
dIormIIJI subsIanJIaIo.
IsIorIograIa moIdovoan nu maI rozInI, du NIcuIco, InIoros
IIIorar.
OEOROE CALINESCU, Cronicorii nolJoccni, In Opcrc, voI. 15,
IeIorio liIcroIurii ronnc. ConpcnJiu, EdIIura MInorva, EucurozII,
19?9, . 121-123.
CoIoguI do dIvan aI IuI NIcoIao CosIIn, Ion NocuIco, ocu, rIn
rosursoIo nosocaIo aIo daruIuI su do ovosIIIor, IocuI coI maI do runIo
o IInIa ascondonI a cronIcarIIor moIdovonI.
Azozundu-so s scrIo, ca un moznoag InJoIoI zI sIos co ora,
208
IoaIo coIo IrocuIo, onIru ca "raJII sI coIIIorI" s zIIo "a so orIro do
rImo]dII", NocuIco aro, In cIuda vursIoI, un suIoI caId, In caro
amInIIrIIo sIroaz IoaI rosoJImoa Ior. TImuI zIorsoso mrunJIzu-
rIIo vIoJII, IIsIIo do InIoros, dar IcoanoIo zI JanIIIo caro-I ImrosIona-
sor maI uIornIc so dosrInd dIn amInIIro, vII, ca In cIIa In caro Io-a
vzuI do aroao sau Io-a IrII InIons.
CronIca IuI NocuIco, In conIInuaroa cronIcoI IuI MIron CosIIn,
InJIzoaz una dIn azoIo coIo maI dramaIIco aIo IsIorIoI moIdovonozII:
ooca do rbuzIro a domnIIIor moIdovonozII zI IncouIurIIo domnIIIor
anarIoIo. In dozInJuIroa rzboaIoIor cruncono dInIro crozIInI - gor-
manI, oIonI zI ruzI - do o arIo zI IurcI do aII, domnIIIo
moIdovonozII cad ca runzoIo vunIuraIo In urIunI. SunI agInI, Incor-
daIo do InIrIgI, do docdoro naJIonaI, do umIIInJ dorImanI, o
caro Io sImJIm dIn IabIourIIo sumbro o caro nI Io InJIzoaz cronIca-
ruI. IaI bunoar InIr-un Ioc o domnuI MoIdovoI zI o coI aI TrII
RomunozII chomaJI Ia saI In corIuI azoI Ia HoIIn, onIru ca aza s
rcnoasc Ia oI zI s "scoaI hangoruI ca s-I Iovoasc". IaI InIr-aII
Ioc, o AnIonIo-vod, caro a cuI muII bIno JrII, InchIs zI chInuII
do IurcI In IomnIJ: "zI I-au bIuI zI I-au cznII In oI do oI do cazno;
un zI IuIanurI subJIrI II coa do InghIJoa zI aoI Io Irgoa InaoI,
do-I scoIoa maJoIo o gur. $I I-au cuI do au daI o mIo do ungI" ca
s scao. $I "du co I-au sIobozII IurcII zI s-au aroIaI do cas, zI
numaI co au vzuI c-I ardo zI casa". UnoorI IragIcuI so ImIoIozIo cu
comIcuI ca In dramoIo shakosoarIono.
SconoIo ovosIIIo do cronIcar sunI IIno do mIzcaro, ca, do IId,
acooa a rzvrIIrII ooruIuI ImoIrIva grocIIor, In caro cronIcaruI
vdozIo zI un doosobII sImJ onIru sIhoIogIa masoIor zI un rar dar do
a ovoca.
NocuIco aro un oxIraordInar dar do a rIndo sIhoIogIa masoIor In
mIzcaro. So sIrvodo In scrIsuI IuI ochIuI agor aI haImanuIuI do ozIIro
moIdovonoasc, aIonI Ia IoaIo mIzcrIIo zI Ia IoaIo sIIuaJIIIo, rInzund
dIn InvImzoaIa muIJImIIor IoI cooa co oaIo da ovosIIrII saIo conIur
zI coIoaro. E noInIrocuI In doscrIoroa bIIIIIor. LuIa do Ia SInIIozII
osIo ca un adovraI zIar IIn do doIaIII sonzaJIonaIo. Do Ia doschIdoroa
osIIIIIJIIor cu rscoaIa mahaIaIoIor zI a sIu]IIorIIor dIn casoIo boIorozII
ImoIrIva IurcIIor dIn IazI (IIoroa noguJIorIIor zI sargoroa
209
rvIIIIor: "bcIIIIo sIa vrsaIo o uIIJo do ora sIuI zI coIII; sIraIdo,
smochIno, aIuno ora dosIuIo ro Ia IoaIo baboIo") un Ia IragIcuI acI
InaI, cund moIdovonII, vzund dIn obuzuI rusosc IIarII IncrcaJI do
rad, so "sIobozoa asura Ior, ca s-zI scoaI robII" zI cund "ghInraruI
$oromoI" II ImIodIca "s so baI cu IIarII, c oI au cuI aco" cu oI,
sro dozndo]doa moIdovonIIor ("DocI moIdovonII au IncouI a sIrIgaro
zI a-I bIsIomaro zI a zIcoro cum n-or morgo oI s so baI, c oI IzI vd
rInJII zI omoIIo zI ocIorII Ior robI Ia IIarI, do-I auzoa cu urochIIo,
cum II bIosIoma") - do Ia IncouI un Ia caI, NocuIco ovoc scono
do un dramaIIsm IncordaI. ToaIo mIzcrIIo zI IoaI zarva IuIoI doIIoa-
z ca InIr-un IIm coIoraI subI ochII cIIIIoruIuI: dIsozIIIvuI do bIaIo
aI armaIoIor crozIIno, IacIIca do IuI a ruzIIor zI a IurcIIor, ororIIo
do sIraIogIo comIso zI vIcIonIa IuI Luu CosIachI caro so InJoIososo o
ascuns cu IurcII; doszuraroa aIacuIuI, bravura "ghonoraruIuI noamJ
VIIman", caro a czuI rus do o "uzc Iurcoasc", o cund IzI
ImbrbIa gronadIrII Ia aIac; Imrosuraroa armaIoI crozIIno; InImun-
zIroa ruzIIor; IaIonrIIo cII; sIruInJoIo douso do ghonorarII nomJI,
do DumIIrazco-vod zI do boIorII moIdovonI o Iung Jar ca s conIInuo
IuIa; condIJIIIo cII, accoIaroa Ior - zI, In surzII, oxIIuI moIdovonI-
Ior. LuI NocuIco nu-I sca nIcI unuI dIn acoIo amnunIo caro
InsuIoJosc naraJIunoa zI cuzIIg InIorosuI cIIIIoruIuI.
NocuIco aro un maro IaIonI do ovosIIIor; zIIo s gsoasc IoIdoauna
cuvunIuI oIrIvII onIru Ioco sIIuaJIo zI s conconIrozo IoI InIorosuI
ovosIIrII In ]uruI unuI ovonImonI, aI unoI sIrI socIaIo sau aI unoI
orsonaIIIJI o caro o ovoc cu IoaI IImozImoa.
ProdIIocJIa haImanuIuI cronIcar onIru asocIuI dInamIc aI vIoJII,
do caro am vorbII maI sus, so vdozIo zI In orIroIoIo saIo. NoIoIo rIn
caro IndIvIduaIIzoaz orIroIoIo nu sunI aIuI caIIIJI suIoIozII sau
IrsIurI IzIco, cuI mIzcaroa. PorIroIuI IuI PoIru coI Maro caI
vIaJ rorIo IocmaI rIn rIndoroa IIcuIuI: "cam arunca cuIo o daI
dIn ca IuIurund", zI rIn acJIuno: "umbIa do muIIo orI ca un om do
rund, o ]os r aIaI, numaI cu dou, IroI sIugI... zI aIuIa dragosIo
arIa... cIro DumIIrazco Vod... c so IIndoa cu amundou muInIIo
zI curIndoa ro DumIIrazco Vod do grumaz zI-I sruIa o aJ, o
ca zI o ochI, ca un rInIo o un Iu aI su".
In acoasI InJIzaro vIo, dar sonIn, a aIoIor, nodoormaIo do
2l0
aburII aIImoI, suIoIuI bIrunuIuI, sub ovara amInIIrIIor, zvucnozIo
adosoa In saIurI InJoIoIo o caro Io oor cu duIozIo comunIcaIIv, dIn
rIsosuI unoI vIoJI bogaIo In oxorIonJo, orI do cuIo orI so IvozIo rIIo]uI,
"IubIJIIor sI cIIIIorI IInorI" sau "raJIIor sI moIdovonI".
CronIca IuI NocuIco InJIzoaz Ins un InIoros doosobII zI dIn
uncIuI do vodoro IIngvIsIIc. In ovoIuJIa IImbII noasIro IIIoraro oa
croIozIo un drum nou. OrIgoro Urocho, MIron CosIIn, NIcoIao CosIIn
zI du oI DImIIrIo CanIomIr, au cuIaI s croozo un sIII savanI cu
o sIrucIur sInIacIIc modoIaI du IIaro IaIIno. NocuIco, Ins,
caro n-a avuI arIo s-zI oIroac coIIrIa zI IInoroJoa In zcoIIIo
IozuIIo aIo PoIonIoI, IIndc, o vromoa cund uIoa s o ac, IngrozII
do docaIIaroa IaIIuI su, so aIa rIboag In Tara Romunoasc,
scrIo In IImba bIrunoasc a IImuIuI su, uzor InIuonJaI do IIm-
ba InaInIazIIor cronIcarI, dar cu rdcInI aduncI In IImba ouIar.
SIIIuI IuI nu aro acoa sImoIrIo a rJIIor, acoI rIIm armonIos, acoIo
InvorsIunI cIcaIo du IoIca IaIIn o caro Io InIuInIm Ia CosIInozII
zI maI aIos Ia DImIIrIo CanIomIr. La oI nu gsIm acoa abundonJ do
doIormInrI ad]ocIIvaIo azozaIo InaInIoa subsIanIIvuIuI, acoIo
consIrucJII brachIIogIco, acoIo ellcpec, acoIo consIrucJII hpcrboIc
(cu soararoa cuvInIoIor, unIIaro Ins dIn uncI do vodoro gramaII-
caI). In cronIca IuI NocuIco IImba curgo IImodo ca IzvoruI do munIo,
o aIbIa vorbIrII ouIaro, ca Ia IsIroscu zI Ia Croang, obJInund
rIn sImoIrIa rJIIor un rIIm armonIos.
SomnIIcaIIv In sIhoIogIa IImbII dIn vromoa IuI NocuIco zI
caracIorIsIIco onIru acoa ooc do marI urIunI, osIo muIJImoa
oxrosIIIor IasIIco onIru a roda Idooa do rImo]dIa vIoJII, - "In
cumna IoIrII", cum zIco oI - IoaIo In IogIur cu cuvunIuI cop.
LuI Duca-vod boIorII sIau eoi nonncc copul. EoIorII so Iomoau s
sIrIco Jara c o urm o coJco grcu in copcIclc lor; io bogoI copul
onIru voIa banIIor; o ploIi cu copul; io pue copul; LuuI VornIcuI
s-a dus cu copul o nno In corIuI vIzIruIuI; un aIIuI io oJue copul
lo poolo inporo[ici; o bIan do Mosc noagr io ecoe copul IuI Duca-
vod, ccI ImraIuI lo icrIoI Jc cop; boIorII rIbogI so duc s-zI
prin:o copcIclc prinIrolIc [ori. SunI oxrosIunI dIn onunJuI vIoJII In
caro Irosaro IoruI morJII. EsIo IragodIa MoIdovoI do Ia IncouIuI
voacuIuI aI XVIII-Ioa IranscrIs In IImb.
2ll
Am aroIaI maI sus o NocuIco do maroIo romancIor IsIorIc Sado-
voanu. InIr-adovr osIo o aInIIaIo suIoIoasc InIro boIoruI cronIcar
do Ia IncouIuI voacuIuI aI XVIII-Ioa zI InIro coI maI do soam ovosIIIor
aI vromurIIor noasIro. Sadovoanu InsuzI, caro avoa s gsoasc In
agInIIo IuI NocuIco vIzIunoa muIIor romano aIo saIo, In dIscursuI do
rocoJIo Ia AcadomIa Romun, mrIurIsoa acoasI aInIIaIo, unund
aIIurI do NocuIco o Ion Croang, rInIro rocursorII sI. Cu InIuIJIa
IuI arIIsIIc, Sadovoanu a avuI droIaIo aIIurund o coI doI marI
ovosIIIorI caro rIn acIura Ior sIIIIsIIc zI rIn caracIoruI IImbII
Ior, sIau maI aroao do oor.
NICOLAE CARTOJAN, Cronicorii nolJoccni: Ion Ncculcc, In Ie
Iorio liIcroIurii ronnc ccchi, voI. III, EdIIura FundaJIoI, 1945, .
189, 192, 194-19?.
NocuIco InIroco o IoJI auIorII dIn ooca vocho a IIIoraIurII noasIro
rIn IaIonIuI su do scrIIIor. S vodom In co consI acosI IaIonI, o
caro I I-au rocunoscuI IoI oIuI do oamonI: IsIorIcI zI crIIIcI IIIorarI,
ooJI zI rozaIorI, sImII cIIIIorI aI cronIcII IuI oIc.
VaIoaroa IIIorar a unoI ooro zIIInJIIco, cum sunI, rIn naIura
Ior, scrIorIIo IsIorIco, oaIo IzvorI, InIr-o msur maI maro orI maI
mIc, dIn InsuzI conJInuIuI oI. EsIo IocmaI cazuI cronIcII IuI NocuIco.
DragosIoa sIncor do Jar a auIoruIuI, manIosIaI sub asocIo muIIIIo
(ura conIra asurIIorIIor IurcI, aIazamonIuI aJ do Jara MoIdovoI,
InJoIogoroa onIru novoIIo zI suorInJoIo ooruIuI su oIc.), InIorosuI
zI curIozIIaIoa do a zII co so InIumI osIo hoIaroIo aIrIoI, cu scouI
do a-zI Inorma cIIIIorII zI a Io ImbogJI asIoI cunozIInJoIo, dorInJa
do a InvJa o oamonI, cu a]uIoruI aIoIor IsIorIco, cum s so oarIo
In vIaJa Ior ubIIc zI arIIcuIar - IoaIo acosIo IucrurI zI muIIo
aIIoIo, asomnIoaro, conIrIbuIo InconIosIabII Ia croaroa ImrosIoI,
o caro no-o Ias IocIura cronIcII IuI NocuIco, c no gsIm In aJa unuI
scrIIIor zI nu a unuI IsIorIc rorIu-zIs.
Dar un asIoI do maIorIaI nu aro rIn oI InsuzI vaIoaro IIIorar.
Dovad, ooroIo sImIIaro aIo rodocosorIIor, conIomoranIIor zI
urmazIIor, caro, In gonoraI, nu dIor roa muII do a IuI NocuIco
rIn conJInuIuI Ior zI sunI, cu IoaIo acosIoa, doarIo do a roduco
2l2
In noI ImrosII do ordIn osIoIIc. PonIru a dovonI IIIorar, maIorIa-
IuI aIIc zI uman IrobuIo vzuI cu ochIuI unuI scrIIIor auIonIIc
zI, In consocInJ, rodaI cu mI]Ioaco scrIIIorIcozII. NocuIco a avuI
un asIoI do ochI, caro I-a a]uIaI s IrIasc, cu mInIoa zI cu InIma
sa, IoI co a vzuI oI InsuzI zI IoI co a auzII do Ia aIJII zI, In acoIazI
IIm, s un o cIIIIorI In sIIuaJIa do a IrI zI oI coIo ovosIIIo do
dunsuI.
S vodom caro sunI oIomonIoIo mIosIrIoI arIIsIIco a cronIcaruIuI
nosIru. LocIura, Io zI suorIcIaI, a cronIcII IuI NocuIco Imro-
sIonoaz do Ia rImoIo agInI rIn arIIcIaroa morou vIo, nu numaI
InIoIocIuaI, cI zI aocIIv, a cronIcaruIuI Ia bogaIa zI varIaIa rozon-
Iaro a ovonImonIoIor zI a oamonIIor dosro caro vorbozIo do-a IunguI
ooroI saIo. RaroorI ovosIIroa sau doscrIoroa aro Ia oI un caracIor do
sImI roIaIaro, maI muII orI maI uJIn roco sau nouIraI. EvonI-
monIoIo zI acJIunIIo do IoI oIuI oI Io vodo rIn oamonII caro Io
svurzosc, cooa co II doIormIn s Ia maI IoIdoauna aIIIudIno, s
comonIozo, s roIocIozo zI s-zI manIosIo sonIImonIoIo o caro I Io
rovoac aIuI aIoIo, cuI zI auIorII Ior. Aza so oxIIc maroa vIoI-
cIuno a oxunorII zI, droI urmaro, ImrosIa o caro o avom IoI
IImuI c rIn aJa noasIr so orInd, ca InIr-un vasI caIoIdosco,
oamonII In conIInu mIzcaro. SIIuaJIIIo zI sconoIo cu a]uIoruI crora
cronIcaruI scoaIo In ovIdonJ o anumII IrsIur sIhoIogIc sau
marchoaz un momonI ImorIanI In doszuraroa unoI acJIunI sunI
rInso o vIu cu o rar arI. DosoorI aI ImrosIa c NocuIco rocodoa-
z ca un rogIzor do asIzI, roocuaI, In rImuI rund, do oocIuI o
caro IrobuIo s-I roduc scona InJIzaI. S so comaro, In acoasI
rIvInJ, InIuInIroa dInIro vIzIruI ChIurIuIIuI zI Ohoorgho OhIca,
osIuI IuI rIoIon dIn coIIrIo (Iogonda a XXXVII-a dIn O eono Jc
cucinIc}, sau organIzaroa mozIozugII a ruIoIII dInIro domnuI Mun-
IonIoI (OrIgoro OhIca) zI advorsarII IuI (ca. I aI cronIcII).
La oI do IasIIco, adosoa IaIdaro, sunI orIroIoIo, IarzI oarIo
numoroaso, In gonoraI sImIo schIJo, dar cu aIuI maI oxrosIvo, daIorII,
InIro aIIoIo, zI aIuIuI c cronIcaruI nu-zI ascundo nIcI sImaIIa,
nIcI anIIaIIa o caro I-o InsIr orsona]uI rosocIIv. TrsIurIIo
IzIco so ImIoIosc, do obIcoI, cu coIo sIhIco, Isund dosoorI ImrosIa
c corosund o doIIn unoIo aIIora.
2l3
NocuIco so sorvozIo do rocodoo sIIIIsIIco sImIo zI sobro, Ia oI ca IoJI
scrIIIorII ouIarI. SIIIuI IuI osIo, do obIcoI, dIrocI, adIc rorIu: suno
IucrurIIor o numo, aza cum aco masa coa maro a vorbIIorIIor,
noInIuonJaJI do IoorII osIoIIco sau do modoIo IIIoraro consacraIo. ExrosIIIo
IguraIo, caro oxIsI IoIuzI In oora cronIcaruIuI, nu sunI sau nu ac
ImrosIa a I croaJII orsonaIo, InIrucuI aarJIn IImbII InIroguIuI oor,
undo au InIraI o msur co au IuaI nazIoro In condIJII doIormInaIo,
dovonInd, cu IImuI, un bun obzIosc aI coIocIIvIIJII IIngvIsIIco. FoarIo
orsonaI, daIorII IaIonIuIuI arIIsIIc, osIo numaI uIIIIzaroa Ior, conorm
cu nocosIIJIIo oxrImrII, dIcIaIo do conJInuI. Iar aIuncI cund NocuIco
crooaz oI InsuzI rocodoo sIIIIsIIco (IoIoz o caro IrobuIo s-o admIIom,
chIar dac nu uIom IoIdoauna s-o dovodIm concroI), oIo nu dIor rIn
nImIc osonJIaI do coIo ouIaro, IIndc sunI rodusuI unuI om caro s-a
IdonIIIcaI, In co rIvozIo arIa IIIorar, cu ooruI. Do acooa nu-I osIbII,
In gonoraI, s dIsIIngom, nIcI mcar cu o corIIIudIno oarIo aroxImaIIv,
croaJIIIo sIIIIsIIco orsonaIo do coIo anonImo, comuno IuIuror vorbIIorIIor.
Avom oxacI acooazI sIIuaJIo ca Ia Croang, scrIIIor do asomonoa ouIar
In sonsuI arIaI aIcI zI cu caro NocuIco soamn oarIo muII. AcozII doI
scrIIIorI sunI coI maI auIonIIc ouIarI dIn InIroaga noasIr IIIoraIur
IocmaI rIn aIuI c zI-au InsuzII, bInoInJoIos r InIonJIo zI r
s-zI doa soama, mI]IoacoIo arIIsIIco aIo ovosIIIorIIor ouIarI anonImI,
o caro, graJIo IaIonIuIuI Ior oxcoJIonaI, II InIroc dIn uncIuI do vodoro
aI mIosIrIoI IIIoraro.
Un Ioc dosIuI do ImorIanI In rocodooIo sIIIIsIIco aIo IuI NocuIco
ocu sonIInJoIo, maxImoIo zI rovorboIo. IarzI o arIIcuIarIIaIo a
sIIIuIuI ouIar, caro II aroIo dIn nou do Croang. PoIrIvII concoJIoI
saIo IooIogIco, cronIcaruI nosIru rocurgo unoorI Ia IoxIoIo roIIgIoaso,
cooa co auIoruI AninIirilor Jin copiloric nu aco. Dar acoasI doosobIro
osIo maI muII aaronI. PonIru NocuIco, ca zI onIru masoIo ouIaro,
nu rozInI ImorIanJ IzvoruI InJoIocIunII oxrImaIo cu a]uIoruI
ormuIoIor vochI zI consacraIo, dovonII bun aI IuIurora: zI oxorIonJa
mIIonar a racIIcII vIoJII zI crJIIo aza-zIso sInIo sunI, onIru oamonII
caro crod, InIr-un oI sau aIIuI, In roscrIJIIIo bIsorIcII, IoI rodusuI
voInJoI IuI Dumnozou.
FoIosIroa InJoIocIunII aIIora sub orma cIIaIoIor dIn crJIIo sInIo,
dIn IIozoI zI dIn rovorboIo ouIaro n-aro, In InIonJIa IuI NocuIco,
2l4
scouI o caro uIom zI chIar IrobuIo, In mod obIznuII, s-I rosuunom,
acoIa, anumo, do a ImodobI sIIIuI cu IorI cuIoso dIn grdIna aIIuIa.
ConcoJIa sa IooIogIc II sorvozIo adosoa zI ca orm do crIIIc oIIIIc
zI socIaI, caro, daI IInd aImosIora sIrIIuaI a oocII, uIoa duco
Ia rozuIIaIuI sconIaI do dunsuI.
ToI aza crod c IrobuIo s InIorroIm nu numaI cIIaIoIo bIbIIco
zI o coIo IIozoIco (acosIoa dIn urm cu un uIornIc coIorII roII-
gIos), cI zI maxImoIo, zIcaIoIo oIc. ouIaro. NocuIco sImIo novoIa do
ordIn oIIIIc (sau, dac vroJI, odagogIc) do a InIrI, cu a]uIoruI
unor auIorIIJI consacraIo, adovrurIIo Ia caro a a]uns sIngur, rIn
sImIa obsorvaro a oamonIIor zI a ovonImonIoIor. In cazuI rovorbo-
Ior, oI JIno, unoorI, s adaugo, cu o IronIo uzor maIIJIoas, IndroIaI
conIra coIor vIzaJI do dunsuI, c sunI "cuvInIo roasIo", caro IrobuIo
crozuIo IoIuzI, aza cum aco oI InsuzI (cu "Iroa IuI coa roasI"),
IIndc roa so oIrIvozIo conJInuIuI Ior cu aIoIo zI sIIuaJIIIo
InJIzaIo In cronIc.
Cu rovorboIo soamn, aIuI rIn IxIIaIo, cuI zI rIn caracIoruI
Ior sIrIcI ouIar, ormuIoIo cu caro NocuIco anunJ In mod
orIrasIIc IncoIaroa dIn vIaJ a cuIva: "au IIII daIorIa co do ozIIo";
"n z-au IIII zI oI daIorIa Iumasc, do-au murII"; "au IIII
daIorIa, du-obIcoIuI acozIII IumI"; "zI-au IIII zI oI daIorIa acozIII
IumI, coa sIrmozasc"; "s-au schImbaI zI oI dIn vIaJa acoasIa Iu-
masc".
FrocvonIo sunI zI anIIcIrIIo: cronIcaruI cunoazIo IoaIo ovonImon-
IoIo o caro Io ovosIozIo, Io vodo In doszuraroa Ior un Ia caI, zI
aIuncI, Ia oI ca IoJI ovosIIIorII ouIarI, rovIno o cIIIIor, asura
unor InIumIrI vIIIoaro, oIosInd In acosI sco IarzI anumIIo rocodoo
sIIIIsIIco, maI muII orI maI uJIn consacraIo.
Un Ioc ImorIanI rInIro rocodooIo arIIsIIco aIo IuI NocuIco ocu
IronIa, IarzI o caracIorIsIIc a sIIIuIuI ouIar do IoIdoauna zI do
roIuIIndonI. Ea Imbrac ormo muIIIIo zI varIaIo, morgund do Ia
sImIa gIum, cu IoaIo nuanJoIo oI, caro o aroIo, In Iarg msur,
do umor, un Ia IzbucnIroa maI muII orI maI uJIn vIoIonI a
nomuIJumIrII: gradaJIa osIo doIormInaI do naIura zI orJa sonIImon-
IuIuI sIurnII do aIoIo ovosIIIo.
Dosro arIa IIIorar a IuI NocuIco s-ar maI uIoa suno unoIo
2l5
IucrurI. LocIura rooIaI a cronIcII zI sIudIuI InIrorIns o baza
acosIoI IocIurI m-au dus Ia concIuzIa, o caro sor c am documonIa-
I-o suIcIonI, c NocuIco osIo un scrIIIor rIn oxcoIonJ ouIar, In
sonsuI Iarg zI doIIn aI cuvunIuIuI. EI osIo, In ordIno cronoIogIc,
coI dInIuI scrIIIor arIIsI aI IIIoraIurII romunozII, rocursor aI IuI
Croang, cu caro rozInI muIIo zI osonJIaIo asomnrI, cum crod c
rozuII dosIuI do cIar dIn anaIIza IImbII zI sIIIuIuI, rocursor, InIr-un
sons dIorII, dar doooIrIv do ImorIanI, aI IuI MIhaII Sadovoanu,
caro vodo In oI un adovraI dascI IIIorar zI dovodozIo acoasIa In coIo
maI rumoaso ooro cu conJInuI IsIorIc aIo saIo.
IOROU IORDAN, Linbo i eIilul lui Ion Ncculcc, In Dc lo \orloon
lo SoJocconu, EdIIura onIru IIIoraIur zI arI, 1958, . 9?-99,
101, 104-105, 110-113, 116-119.
PrIn co soamn NocuIco cu Croang sau maI bIno zIs Croang cu
NocuIco: InaInIo do IoaIo, rIn aIuI c conJInuIuI ooroI Ior osIo,
orIcum, ouIar. NIcI Ia unuI, nIcI Ia coIIaII nu osIo vorba do
robIomo rorIu-zIso, do oIuI acoIora o caro zI Io un scrIIIorII cu
scouI do a Io rozoIva dIn uncI do vodoro IIIorar. NocuIco ovosIozIo
ovonImonIo dIn vIaJa MoIdovoI. La coIo maI muIIo dInIro oIo a osI
marIor, zI nu numaI marIor In sonsuI obIznuII aI IormonuIuI, cI zI
arIIcIanI acIIv. Vromo do cIrca 40 do anI, rIn ozIJIa IuI In socIo-
IaIoa moIdovonoasc dIn rIma ]umIaIo a socoIuIuI aI XVIII-Ioa,
NocuIco, rorozonIanI aI cIasoI boIorozII, a avuI numoroaso uncJII,
a]ungund un Ia una dInIro coIo maI InaIIo, acooa do vornIc aI
TrII-do-sus. Ma]orIIaIoa aIoIor ovosIIIo do oI sunI ovonImonIo
IsIorIco, InIrucuI Io svurzosc sau arIIcI InIr-un oI Ia oIo oamonI
cu rsundoro In vIaJa ubIIc a JrII. Cu IoaIo acosIoa, chIar aIuncI
cund consocInJoIo rIvosc InIorosoIo oI vIIaIo, cronIcaruI nu Io rozInI,
In gonoraI, aIIoI docuI o coIo obIznuIIo, nu dIor do un conIomo-
ran oarocaro aI su docuI rIn IaIonIuI IIIorar, caro aco, bInoInJoIos,
ca ovosIIroa s caoIo vaIoaro zI s Irozoasc InIoros.
SIIuaJIa IuI Croang osIo, dIn acosI uncI do vodoro, muII maI
cIar, In sonsuI c, rIn InsuzI conJInuIuI ooroI saIo, oI osIo un
scrIIIor ouIar. Dac Ism Ia o arIo ovosIIrIIo, caro sunI rIn
2l6
doInIJIo roducJII ouIaro, chIar cund au un auIor cunoscuI,
AninIirilc Jin copiloric au zI oIo acoIazI caracIor. Croang ovosIozIo
IucrurI dIn vromoa cund oI IrIa In saIuI naIaI zI sImJoa, gundoa,
vorboa zI so comorIa ca IoaI Iumoa dIn ]uruI IuI. Do aIImInIorI, zI
aza-zIsoIo ovosIIrI, do IId: SIon Po[iIul sau Icon Turbinco, sunI
IoI un oI do ovozII ouIaro. Az uIoa morgo chIar maI doarIo zI s
consIdor, InIr-un anumII sons, IoI ca ovosIo zI nuvoIa, cum I so
suno adosoa, Mo Nichi[or Co[coriul.
"PouIarIIaIoa" acosIor doI scrIIIorI so manIosI Ins zI rIn moduI
do a comunIca IucrurIIo vzuIo zI IrIIo do dunzII. AIrmaJIa acoasIa
osIo IauIoIogIc, onIru c unuI conJInuI ouIar nu-I oaIo corosun-
do, coI uJIn IooroIIc, zI In mod ]usI, docuI o oxrImaro ouIar.
NocuIco zI Croang sunI scrIIIorI ouIarI zI dIn acosI uncI do vodoro.
EI oIososc vorbIroa moIdovonoasc dIn oocIIo rosocIIvo.
AII arIIcuIarIIaIo, caro nu InIorosoaz oxcIusIv o IIngvIzII,
consI In aIuI c, daIorII IocmaI conJInuIuIuI ooroI Ior, acozII
doI scrIIIorI "vorbosc", nu "scrIu", aIuncI cund ovosIosc. EI nu so
gundosc Ia un vIIIor cIIIIor, cI au In mInIo, oarocum, In aJa Ior,
nIzIo ascuIIIorI, zI do acooa vorbosc cum ar I vorbII orIcaro dInIro
ascuIIIorII Ior, IndIoronI do rogIIro, IndIoronI do IaIonI z.a.m.d.
EInoInJoIos, dIn cauza IaIonIuIuI, oIuI acosIa orIcaro, banaI, sub
asocIuI sIrIcI IIngvIsIIc, do a so oxrIma caI ormo arIIsIIco o
caro Io cunoazIom zI Io arocIom cu IoJII. Po IIngvIzII II InIorosoaz
oraIIIaIoa IImbII amundurora In sonsuI auIonIIcIIJII, nu IoIdoauna
orocIo, dar oarIo aroao do orocJIuno, a vorbIrII oIosIIo do NocuIco
zI Croang.
PrIn co maI soamn acozII doI scrIIIorI: PrIn IaIonIuI Ior,
caIIIaIo InnscuI, caro Io-a croaI un Ioc do runIo In IsIorIa IIIora-
r romunoasc. Dar zI aIcI IrobuIo s Invocm caracIoruI ouIar aI
ooroI Ior. CroaJII sIIIIsIIco, In sonsuI sIrIcI orsonaI, aroao nu
gsIm nIcI Ia NocuIco, nIcI Ia Croang. AmundoI rocurg Ia oxrosII-
Io, IocuJIunIIo oIc. oxIsIonIo do muII vromo In IImba do IoaIo zIIoIo
oIosII do orIco vorbIIor. Po oI Ins IaIonIuI I-a a]uIaI s Io oIosoasc
aIIoI, adIc muII maI bIno. So zIIo c ovosIIIoruI humuIozIoan
aoIoaz oarIo dos Ia rovorboIo zI zIcaIoIo aIuI do numoroaso zI do
IasIIco dIn vorbIroa ouIar. La oI, NocuIco, caro uno Ins dosIuI
2l7
do dos Ia conIrIbuJIo zI crJIIo roIIgIoaso, In rImuI rund EIbIIa.
InIorosanI osIo c, orI do cuIo orI InIrobuInJoaz ciIoIc - aza Io
donumozIo Ooorgo CIInoscu, bIograuI IuI Croang, caro vorbozIo
chIar do orudIJIa acosIuIa, ornInd, ovIdonI, do Ia Idooa c cIIaIoIo
consIIIuIo o arIIcuIarIIaIo a IIoIogIIor, orudIJI, az zIco, rIn
doInIJIo - oI so sImIo obIIgaI s ac IrImIIorIIo rosocIIvo (obIcoI
IarzI socIIc aI IIoIogIIor). Cund roroduco un rovorb sau o zI-
caI, caro so oIrIvozIo Io aIuIuI ovosIII, Io orsoanoI In soJ,
do ox.: "PIoIoa roa zI rnoas orI o baIo orI o Ias", sau "Cund o
brunz, nu-I brbunJ", Croang adaug "vorba cooa", caro osIo un
ochIvaIonI aI IzvoruIuI cIIaI do IIoIogI oIc., oIc. NocuIco rocodoaz
Ia oI, dar InIrobuInJoaz aIIo ormuIo, aaronI maI "savanIo":
"rocum dzIco", du cum dzIco", "cum no dzIco ScrIIura", "cum
dzIco ChrIsIos Ia EvanghoIII", sau "rocum mrIurIsozIo DavId ro-
rocuI". DoosobIroa, do ordIn maI muII oxIorIor, so oxIIc, In rImuI
rund, rIn aImosora sIrIIuaI a oocII In caro s-a ormaI zI a IrII
Iocaro.
In caIIIaIoa Ior do moIdovonI, amundoI cuIIIv IronIa InIr-o msur
maI maro docuI do obIcoI, dac no roorIm Ia InIroaga noasIr IIIoraIur.
IronIa noasIr osIo o caracIorIsIIc a oIuIuI do a vorbI ouIar. TranII,
so zIIo, oIososc dos IronIa zI aIuzIIIo, cum so vodo maI cu soam dIn
anocdoIoIo zI ovosIIrIIo ouIaro. NocuIco InIroco o Croang, dar
nu dIn cauz c IaIonIuI su ar I maI maro, cI daIorII condIJIIIor
oarocum oxIra-IIIoraro aIo cadruIuI rozonIaI In cronIca sa. AsIoI oI
osIo zI un oxcoIonI orIroIIsI.
1
PorIroIoIo saIo, oarIo numoroaso, au maI
IoaIo o nuanJ moraIIsI, caro no amInIozIo do moraIIzIII OccIdonIuIuI
dIn socoIoIo aI XVII-Ioa zI aI XVIII-Ioa, In sonsuI c InJIzoaz o oamonI
dInIr-un uncI do vodoro oarocum crIIIc, bazaI o obsorvaJIa aIonI a
comorIrII Ior, rocum zI o o concoJIo oIIc dosro Iumo, dosro vIaJ.
In oxrosIa rorIu-zIs, asa]oIo corosunzIoaro dIn cronIc sunI IoI
ouIaro, nu dIor rIn nImIc do ovosIIroa curonI a ovonImonIoIor.
AsomnrIIo muIIo zI roundo dInIro NocuIco zI Croang Izvorsc
1
$I Croang so orozIo adosoa, r InIonJII IoIdoauna socIaIo,
asura arIIcuIarIIJIIor caracIorIsIIco, IzIco zI sIhIco, aIo oamo-
nIIor, dar acosI asocI ocu un Ioc uJIn ImorIanI In oora sa.
2l8
dInIr-o InrudIro oIocIIv, do naIur IndIvIduaI zI IoIodaI coIocIIv,
dac-I oI suno aza, In sonsuI c IrsIurIIo Ior sIhoIogIco sIrIcI
orsonaIo s-au groaI o coIo socIIco aIo moIdovonIIor In gonoraI.
Crod c oI Invoca In srI]InuI acosIoI aIrmaJII numoIo coIuI do-aI
IroIIoa maro ovosIIIor aI IIIoraIurII noasIro: MIhaII Sadovoanu, caro
soamn cu NocuIco zI cu Croang nu onIru c I-a avuI ca "InvJIorI"
In acIIvIIaIoa sa scrIIIorIcoasc, cI dIn cauza acoIoIazI InrudIrI oIocIIvo
do caro am amInIII.
PonIru un bun cunoscIor aI sIhoIogIoI moIdovonozII, acozII IroI
rorozonIanJI sIrIucIJI aI scrIsuIuI nosIru naJIonaI nu uIoau I
]udocaJI du oora Ior, docuI ca moIdovonI. InIocmaI cum I. L. Cara-
gIaIo, do IId, nu uIoa s Io rIvII dIn acoIazI uncI do vodoro,
docuI ca munIoan.
IOROU IORDAN, Ncculcc, prccureor ol lui Crcongo, In "CronIca",
nr. 36, 6 soIombrIo 19?4, . 1, 6.
... $I MIron CosIIn ovosIozIo IucrurI vzuIo zI IrIIo do dunsuI,
dar acosIoa sunI uJIno, dIn cauz c Ia 1661, cund IzI InchoIo r
voIa sa, cronIca, avoa 28 anI, o cund Ia NocuIco, dIn coI 82 do anI do
IsIorIo a MoIdovoI curInzI In croncIa IuI, osIo 50 conJIn InIumIrI
Ia caro a asIsIaI sau a arIIcIaI cronIcaruI InsuzI. Aar do acoas-
Ia, chIar onIru ovonImonIoIo o caro nu Io-a uIuI cunoazIo rIn
oxorIonJ orsonaI, oI a rooraI IoI Izvoaro dIrocIo. DaI
IInd ormaJIa cronIcaruIuI nosIru, uJIn crIurar In comaraJIo cu
MIron CosIIn zI cu coIIaIJI cronIcarI moIdovonI caro conIoaz In
IsIorIograIa noasIr vocho, avom droIuI s rosuunom c II aIrgoau
maI muII IzvoaroIo oraIo docuI coIo scrIso. Do asomonoa IrobuIo
InvocaI, In acoIazI sons, caracIoruI oraI aI cronIcII IuI NocuIco, o
baz do aIo auzIIo zI vzuIo, Iar nu cIIIIo, caracIor cruIa II coros-
undo, In chI dosvurzII, sIIIuI vorbII aI ovosIIrII. Aza so oxIIc
InIro aIIoIo, aIuI c NocuIco, ca nIcI un aII cronIcar moIdovoan
sau munIoan, a InrogIsIraI zI a adugaI Ia cronIca sa, droI arIo
InIogranI a oI, coIo 42 Iogondo (O eono Jc cucinIc} roorIIoaro Ia
orsonaIIIJI zI ovonImonIo anIorIoaro oocII o caro no-o InJIzoaz
oI. ToI co vodoa zI auzoa II InIorosa zI crodoa c rozInI sau oaIo
2l9
rozonIa InIoros zI onIru aIJII ba chIar onIru osIorIIaIo, adIc
onIru IsIorIo.
EogJIa maro do InIumIrI maI muII orI maI uJIn mrunIo a
cronIcII IuI NocuIco, caro, IoaIo Imroun, dau ImrosIa do vIaJ
vorIdIc, do vIaJ IrII cu adovraI do cIro cronIcar, bogJIo cu
muII maI maro docuI a cronIcII IuI MIron CosIIn, chIar aIuncI cund
acosIa ovosIozIo IucrurI cunoscuIo dIrocI do dunsuI, so daIorozIo zI
unuI acIor subIocIIv, oarIo ImorIanI. InaInIo do a I IsIorIc, No-
cuIco osIo un scrIIIor, un om caro vodo Iumoa cu ochI do arIIsI zI,
droI urmaro, InJIzoaz cu mI]Ioaco arIIsIIco ovonImonIoIo zI chIu-
rIIo oamonIIor cundu-Io s IrIasc In mInIoa cIIIIoruIuI. Ca scrII-
Ior II InIorosoaz IoaIo asocIoIo vIoJII: aIIurI do rzboaIo, do InIrIgI
onIru ocuaroa IronuIuI sau a sIu]boIor, do abuzurI zI asurIrI dIn
arIoa cIasoI conducIoaro oIc., cronIcaruI no aco s asIsIm Ia
nunJI, Ia dIsIracJII do aIo domnIIor, Ia IImbrIIo zI vIzIIoIo Ior rIn
Jar oIc.
In acoasIa consI maroa orIgInaIIIaIo zI, docI, maroa vaIoaro a
cronIcII IuI NocuIco, caro-I crooaz un Ioc aarIo, do rImuI rang, In
IIIoraIura noasIr IsIorIc. EsIo un oxomIu rar Ia noI do oor cu
conJInuI zIIInJIIc, In caro vorIdIcIIaIoa aIoIor nu Iordo nImIc,
cI, dImoIrIv, cuzIIga, zI Inc muII, do o urma arIoI IIIoraro a
auIoruIuI. ConsIaIaroa nu curIndo docuI, oaIo, o oamonII caro,
sIunIJI do IdoaIIsm zI ormaIIsm, IzI InchIuIo c IIIoraIura osIo
ur orm, r un conJInuI rorIu-zIs, Iar zIIInJa un doozII
maI muII orI maI uJIn organIzaI do aIo zI IdoI. Do acooa InIro O
eono Jc cucinIc, do obIcoI, dar o nodroI, ca arIoa coa maI roaII-
zaI a ooroI IuI NocuIco, zI cronIca rorIu-zIs nu oxIsI nIcI o
doosobIro osonJIaI. ImrosIa c oIo ar I suorIoaro cronIcII dIn uncI
do vodoro arIIsIIc so daIorozIo caracIoruIuI Ior Iogondar, aIuIuI c
auIoruI Io rozInI ca Iogondo, ca IucrurI, In coa maI maro arIo,
vochI zI auzIIo do Ia aIJII, sImII IransmIJIorI zI oI aI IradIJIoI dIn
bIrunI. ...
IOROU IORDAN, InIroJuccrc, In Ion NocuIco, LcIopiec[ul Jorii
MolJocci, EdIIura do sIaI onIru IIIoraIur zI arI, EucurozII,
1955, . ?-9.
220
CronIcIIo dIn rIma ]umIaIo a socoIuIuI aI XVIII-Ioa dIn Tara
Romunoasc zI dIn MoIdova, adosoa anonImo, sunI cronIcI do curIo
scrIso In avoaroa unuI domnIIor, cooa co Io coboar cu unoIo oxcoJII,
InIorosuI documonIar, cuI zI o coI IIIorar. AcoIa caro, roIuund IradIJIa
socoIuIuI anIorIor, a IzbuIII s rIdIco IsIorIograIoa Ia coI maI InaII
nIvoI arIIsIIc osIo Ion NocuIco, adovraIuI conIInuaIor aI IuI MIron
CosIIn. Fr s-zI Incorco uIorIIo In IIIoraIura rorIu-zIs ca DImIIrIo
CanIomIr, NocuIco a cuI onIru IIIoraIur maI muII docuI onIru
IsIorIo zI oI osIo InIuIuI scrIIIor caro a sorvII urmazIIor nu numaI ca
Izvor, dar chIar ca modoI, un In zIIoIo noasIro (IuI MIhaII Sadovoanu,
do oxomIu).
Cooa co aco armocuI IogondoIor IuI NocuIco osIo conJInuIuI Ior oduca-
IIv r osIonIaJIo sau cumnII anocdoIIc, oIcuI cumInIo, bIrunosc,
naraJIunoa sImI ouIar. E Iosno do InJoIos do co IogondoIo dIn O eono
Jc cucinIc au osI aIuI do cIIIIo zI roIucraIo do scrIIIorI dIn socoIuI
urmIor. AcozIIa au gsII r muII zbav subIocIo do-a gaIa, nocosIIund
doar vorsIIcaJIa onIru a I IransormaIo In cunIoco, baIado sau oomo.
Do coIo maI muIIo orI Ins, obsorvaJIo caro nu s-a cuI, IogondoIo IuI
NocuIco Iord dIn auIonIIcIIaIo In roIucrrIIo ooJIIor, sIrundu-zI maI
doarIo adovraIuI arum numaI In orIgInaI.
In O eono Jc cucinIc, NocuIco so manIosI ca un scrIIIor rorIu-
zIs, IndIoronI dac ora conzIIonI sau nu do acosI Iucru (oI crodoa,
dosIgur, c aco oor documonIar). In LcIopiec[ul Jorii MolJocci Jc
lo Dobi]ocoJo pno lo o Jouo Jonnic o lui ConeIonIin MocrocorJoI,
roocuaroa do IsIorIo osIo maI maro, r ca roconsIrucJIa, In rImuI
rund IIIorar, s IIsoasc. InIonJIa cronIcaruIuI nu a osI s aIcIuIasc
o Iucraro do InormaJIo, nu a osI conIosIaI un asIzI do nImonI,
In schImb I s-a nogaI ImarJIaIIIaIoa, dozI InIrucuI vorbozIo dosro
aIo zI IInJo roaIo, cronIcaruI so sIIozIo s Io InJIzozo aza cum s-au
oIrocuI zI au osI, Io sIu]Indu-so do documonIo, Io ascuIIund mrIurIa
aIIora, Io consuIIund rorIa-I momorIo.
Cu aIIo cuvInIo, cronIcaruI docIar c numaI rImII cIncI anI, do
Ia 1661 un Ia 1665, I-a IraIaI du Izvoaro, Iar rosIuI un Ia 1?43,
dIn oxorIonJ orsonaI. Nu a osI obIIgaI do nIcI un domn s scrIo
In avoaroa IuI, zI-a sIraI IndoondonJa do sIrII, aza cum zI-o
sIroaz do oxomIu aJ do DImIIrIo CanIomIr, do caro a osI coI
22l
maI aroIaI dIn uncI do vodoro oIIIIc, zI aza cum zI-o sIroaz zI
aIuncI cund vorbozIo do numoroasoIo saIo rudo maI muII sau maI
uJIn IndorIaIo dIn amIIIa CanIacuzInIIor. N-a scrIs nIcI o voIa
cuIva, n-a cuI cronIc oncomIasIIc do curIo, nIcI In Izma, ImoIrI-
va cuIva, ca auIorI do cronIcI acJIonaro. S-a sIrduII, In cIuda
IogIurIIor o caro rIn drogIorIIIo doJInuIo Io-a avuI cu domnII, s
rosocIo adovruI.
Dar, NocuIco nu osIo obIocIIv numaI ca IsIorIc, cI zI ca naraIor, ca
arIIsI, ccI dac In cronIca sa nu uII nIcIodaI s un roacJII,
sonIImonIo zI roIocJII orsonaIo, subIocIIvo, nu omIIo nIcI s rozInIo,
nIcI s ]udoco aIoIo ImorsonaI, crIIIc, cum rocodoaz scrIIIorII
oIcI, InIorosaJI s croozo orsona]o do IcJIuno, caracIoro.
VaIoaroa sa ca IsIorIc ar scdoa dac dIn aIIo surso am consIaIa c
roIaJIunIIo saIo nu sunI adovraIo, dar vaIoaroa cronIcII ca oor IIIorar
n-ar I aocIaI, onIru c IIIoraIura osIo IoIdoauna IransIsIorIc, cauI
In arIIcuIar gonoraIuI, oxomIIIc rIn accIdonIaI unIvorsaIuI.
Cu sIrIIuI su acuI do obsorvaJIo zI cu IIosoIa vursIoI Ia caro
scrIo, NocuIco zIIo s aIoag InIocmaI ca un romancIor dIn muIJImoa
daIoIor asocIoIo osonJIaIo zI s InJIzozo concroI, cu roacJIa sa suIo-
Ioasc vIo, cu comrohonsIuno sau rovoII, cu duIozIo sau IronIo, cu
aIazamonI sau sarcasm, InIr-un comonIarIu do marIor coI maI adosoa,
orI chIar do acIor ImIIcaI In doszuraroa aIoIor. ChIar cund
InIumIrIIo sunI numaI auzIIo do Ia cInova sau cIIIIo, NocuIco Io
ovosIozIo In aza oI, IncuI, ca auIoruI dramaIIc, d IIuzIa maxIm a
roaIIIJII zI acIuaIIIJII.
DIn ucI do vodoro IIIorar, cooa co so romarc In rImuI rund Ia
NocuIco osIo daruI ovosIIrII. Nu numaI In O eono Jc cucinIc sunI
naraJIunI oIco sau anocdoIIco, cI zI In IoIoIsoJ.
AIIurI do daruI ovosIIrII, NocuIco aro, ca nImonI aIIuI un Ia
oI, daruI orIroIIzrII IgurIIor ovocaIo, InsuzIro do romancIor. Porsona-
]oIo saIo IsIorIco sunI In maroa Ior ma]orIIaIo oroI do roman. ChIar
aIuncI cund acozIIa nu sunI orsonaIIIJI IsIorIco zI n-au roIurI oIco,
cronIcaruI zIIo s Io croIonozo IzIonomIa zI s Io sugorozo caracIoruI
rInIr-un gosI, o acJIuno sImI, o rodIsozIJIo, un obIcoI, un IIc.
Cund Ins orouI o comIox, aIuncI auIoruI II roIov sub IoaIo IaIurIIo,
IzIc zI moraI, comonIundu-I Iocaro IrsaIur, ca InIr-o Iz caracIoro-
222
IogIc IabruyorIan. NocuIco zugrvozIo IgurIIo coIor 14 domnIIorI
do caro so ocu ca SuoIonIu In carIoa coIor Doieprc:ccc Cc:ori, cund
Ioc Inc zI aIIor oJo, In unoIo cazurI rmaso un asIzI oxcIusIv In
caracIorIzrIIo IuI, ca acoIa a mIIrooIIIuIuI DosoIoI.
NocuIco nu so muIJumozIo s InJIzozo orsona]oIo IsIorIco dIn
aar, IndIoronI, oI Ia aIIIudIno nu numaI aJ do aIoIo Ior, cI zI do
InsuzIrIIo Ior moraIo, o caro Incoarc s Io gonoraIIzozo, s Io roduc
Ia unIIaIo, sIabIIInd asIoI o varIaI gaIorIo do IIurI. ProcodouI o
maI uJIn aI IsIorIcuIuI zI maI muII aI romancIoruIuI, dar, IIIzund,
cronIcaruI nu Iordo dIn vodoro IrsIurIIo IndIvIduaIo, concroI IsIorIco,
cooa co-I monJIno In IImIIoIo adovruIuI zI In acoIazI IIm aIo arIoI.
AIIo oIomonIo caro conIrIbuIo Ia roaIIzaroa ImrosIoI do arI In
cronIca IuI NocuIco sunI IabIourIIo do ooc, doIaIIIIo do docor,
IndIcaJIIIo coromonIaIo, nu IIsIIo do asI, IIorozII.
NunIa domnIJoI CaIrIna Duca cu $Ioan, ocIoruI coI "grozav Ia
aJ" aI IuI Radu-vod, Ia IazI, oor un IabIou momorabII .
MsurIIo roIocoIaro sIabIIIIo Ia rImIroa do cIro AnIIoh CanIomIr
a soIuIuI oIonoz RaaoI LoscInskI soamn cu coIo do Ia curIoa bogdIha-
nuIuI ChInoI, zugrvIIo do NIcoIao MIIoscu.
Asomonoa amnunIo do cuIoaro au sorvII IuI MIhaII Sadovoanu In
romanuI su do roconsIrucJIo IsIorIc ZoJio conccrului undo sosozIo
In MoIdova socoIuIuI aI XVII-Ioa abaIoIo rancoz PauI do Maronno.
DIn uncI do vodoro sIIIIsIIc, NocuIco so asoamn cu Ion Croan-
g, In sonsuI c amundoI uIIIIzoaz moduI ovosIIrII ouIaro, In
IoIaI nocunozIInJ do rocodooIo cuIIo (Croang, avund cunozIInJ
do oIo, Io-a IgnoraI In chI voIunIar). In aar do Eiblic, do cronIcIIo
anIorIoaro manuscrIso aIo IuI Urocho, CosIIn zI aIJII zI In aar do
un cronogra o caro I-a coIaI arJIaI , osIo uJIn robabII ca
NocuIco s maI I cIIII aIIo crJI, roIuIIndonI oI roorund IradIJIa
oraI In IocuI coIoI scrIso. UnoIo oIrIvIrI InIro IoIoIsoJuI su zI
aIIo IoIoIsoJo nu IrobuIo socoIIIo ca roIucrrI do Izvoaro, cI ca
sImIo romInIsconJo, In cazuI c nu oxIsIa o IradIJIo oraI. PrIn
urmaro, Ia NocuIco (ca zI Ia Croang) nu oaIo I vorba do rocodou
arIIsIIc, conzIIonI, cI do croaJIo gonuIn In sIrII ouIar, IIbor do
orIco canon. C In oxunoroa do II naIuraI, ouIar, uIom dosco-
orI o poeIcriori rocodoo, o aII chosIIuno.
223
Cooa co caracIorIzoaz In rImuI rund oxunoroa IuI NocuIco (ca zI
o acooa a IuI Croang) osIo hazuI, rovonII do coIo maI muIIo orI dIn
IronIo, dInIr-o dIsozIJIo sorIoas, monII a aIrago In aIonJIa asura
unuI Iucru, o ocoIIIo, cu aoruI do a gIumI, InIonJIa IInd do coIo maI
muIIo orI do a moraIIza, do a saIIrIza, chIar do a roIosIa.
ParomIoIogIa, vorbIroa In IIdo, una dIn caracIorIsIIcIIo sIIIuIuI
ouIar, cuIIIvaI maI IurzIu do ConsIanIIn NogruzzI, AnIonI Pann
zI Ion Croang, osIo o InsuzIro naIuraI a arIoI IuI NocuIco, om cu
muII oxorIonJ do vIaJ Ia vursIa cund zI-a scrIs cronIca, cunoscIor
aI InJoIocIunII coIor vochI dIn scrIIurI, sonIInJo, rovorbo zI zI-
caIo.
LImba In caro scrIo Ion NocuIco osIo graIuI IocuIuI, undo cronIcaruI
s-a nscuI zI a IrII coa maI maro arIo a vIoJII saIo. In IImuI IuI
NocuIco, ca zI InaInIoa sa, n-a oxIsIaI o IImb IIIorar, unIIar, caro
s so conormozo normoIor gramaIIcaIo, docI, oamonII cuIJI vorboau
ca zI coI noInsIruIJI zI scrIau aza cum vorboau. LImba IuI NocuIco osIo
ImagInoa scrIs, nu IIIorar, IdoI a IImbII moIdovonozII vorbIIo In
rIma ]umIaIo a socoIuIuI aI XVIII-Ioa.
DIn cauza caracIoruIuI oI oraI, IImba IuI NocuIco so doosobozIo
sonsIbII do IImba IuI MIron CosIIn, a sIoInIcuIuI ConsIanIIn CanIacuzI-
no sau a IuI DImIIrIo CanIomIr, Ia caro InIuonJa sInIaxoI IaIIno aro
droI urmaro o consIrucJIo arIIIcIaI, adosoa orIcII dIn uncI do
vodoro sIIIIsIIc, cu IoaI dIIcuIIaIoa InJoIogorII, dar monII a rmunoa
IzoIaI, r ocou asura scrIIIorIIor uIIorIorI.
InIr-adovI, MIron CosIIn zI DImIIrIo CanIomIr, oarIo InIorosanJI
oI InzIzI, n-au osI ImIIaJI do urmazI, In schImb Ion NocuIco a consIIIuII
zI Inc maI consIIIuIo zI asIzI un modoI sIIIIsIIc, ca zI IIIoraIura
ouIar In caro so Incadroaz.
LImba IIIorar romunoasc ormundu-so IurzIu, muIJI dIn
scrIIIorII nozIrI ImorIanJI sunI In croaJIa Ior arIIzII aI IImbII vor-
bIIo, In IradIJIo nocuIcIan. PrImuI zI coI maI InsomnaI In acosI
sons osIo humuIozIoanuI Ion Croang, In ovozIIIo zI amInIIrIIo IuI.
Co o maI vaIoros In oora IuI Ion Croang vIno dIn roroducoroa
auIonIIc a moduIuI do oxrosIo ouIar, In IoIuI corosunzIor
moduIuI do a I aI oroIIor. Nu zIIm dac Ion Croang cIIIso o No-
cuIco, robabII c da, dar, aza cum rocodoaz NocuIco InsuzI cu
224
auIorII o caro-I cIIIso, n-a sIruII o IoxIuI IuI, modoIuI su or-
manonI IInd nu IoxIoIo, cI IradIJIa oraI, oIcIoruI. In cooa co
rIvozIo o MIhaII Sadovoanu, sIIuaJIa o muII doosobII, InIrucuI
croaJIa acosIuIa osIo o sInIoz InIro sIIIuI ouIar zI coI cuII, InIro
IImba scrIs (ca ImagIno a IImbII vorbIIo) zI IImba IIIorar. DIoronJa
InIro IImba cronIcII IuI Ion NocuIco zI IImba unuI roman ca ZoJio
Conccrului sau \rcnco DucoicoJo InsIraI do cronIca IuI NocuIco
osIo maro. NocuIco so oxrIm In graIuI ouIar moIdovonosc aI vromII
saIo, Sadovoanu InIr-o IImb suus canoanoIor gramaIIcaIo zI os-
IoIIco do un caracIor IcIIv, dar InIr-aIuI do vorosImII, IncuI chIar
omuI do zIIInJ cunoscIor aI IImbII socoIuIuI rosocIIv rmuno
coIozII do ImrosIa do auIonIIcIIaIo. NocuIco roroduco arIIsIIc roa-
IIIaIoa, Sadovoanu crooaz o roaIIIaIo rorIo caro so Imuno cu
acooazI uIoro, cund concuronJ naIurII zI IsIorIoI ca orIco oor
do gonIu.
ALEXANDRU PIRU, Ion Ncculcc In IeIorio liIcroIurii ronnc Jc
lo origini pno lo 1S30, EdIIura zIIInJIIc zI oncIcIoodIc, EucurozII,
19??, . 318-319, 324, 32?, 333, 335, 339, 342, 346-348.
NocuIco IzI daIoroaz IuI N. Iorga ronumoIo do cronIcar norIInIIor.
NoJIunoa do obIocIIvIIaIo nu o ormuIaI oxros, dar so Imuno cIIIIoru-
IuI, rIn numoroasoIo cIrcumIocuJIunI.
Aza cum rozInI IsIorIcuI IIIorar IucrurIIo, oIo n-ar uIoa I
conIrazIso In InzIsI IormonII dIbacI aI raorIurIIor, ca s-I asImIIm
o NocuIco unuI cronIcar "do arIId" sau do curIo, ca SIoIca Ludoscu,
Radu Pooscu sau Radu Orocoanu. UIIImuI maro cronIcar moIdo-
voan, InIr-adovr, nu zI-a us condoIuI In soIda vrounuI sIun.
AII InIrobaro so rIdIc Ins: osI-a NocuIco aIuI do sonIn, ca s nu-zI
IIIrozo In IoIoIsoJI vonInuI: N. Iorga rsundo nogaIIv Ia acoasI
osIbII InIrobaro.
N. Iorga rocunoscuso c osIo, In cronIc, zI Iaud zI ocar. Ocara
rocumnozIo. DomnIIIo roIo so vdosc a I maI numoroaso docuI
coIo buno, cu cuI so aroIo orsocIIva ovosIIrII zI o msur co
IoIoIsoJuI so aIrm a I un adovraI momorIaI. Do Ia domnIa IuI
ConsIanIIn CanIomIr, InIr-adovr, cund IzI Incoo NocuIco vIaJa
225
ubIIc, caro-s domnIIIo IudaIo: S Io arcurgom Ia rund: acooa a
IuI ConsIanIIn CanIomIr, InJIzaI cu bIIanJuI asIv aI InIrIgIIor
rocIroco, dInIro munIonI zI moIdovonI, un "danJ", o saraband caro
ar I rdII "sracoIo JrI"; ConsIanIIn Duca-vod, adoIosconI con-
dus do boIorII IInorI (rInIro caro IroI CanIacuzInI!) zI do munIonI
(do Eruncovoanu), surzozIo Ia sIrumIoaro, ]udocaI cu asrImo do
boIorII JInuJI dooarIo (unuI dIn oI osIo Eogdan, socruI cronIcaru-
IuI!) zI schImbund "oJo", sro bucurIa IuI NocuIco, oaIo marIor
ocuIar, caro Ingun dIaIocIuI munIonosc aI domnIJoI, IIca IuI $or-
ban CanIacuzIno; InIuIa domnIo a IuI AnIIoh CanIomIr, cu caro
cronIcaruI so InrudozIo rIn aIIanJ, osIo InIograI IudaI, r nIcI
un oI do rozorv; urmoaz a doua domnIo a IuI ConsIanIIn Duca,
chIvornIsII do odIosuI PanaIoIachI Morona voI osIoInIc "c so o-
IrIvoa cu sIunu-sou Ia Iro"; urmazuI, In rIma domnIo, MIhaI
RacovIJ o condus do o aII bosIIo noagr a IuI NocuIco, IordachI
RusI, vornIcuI, o Iung caro chIvornIsosc "sIugIIo IuI coIo dIn boIo-
rIo... marI, zI IarI, zI obraznIcI, du cum osIo Iroa mo]IcIIor",
IncuI "nu smna curIoa nImIc a domnIoI, do aIuIa obrznIcIo", In
IIm co domnuI, "rocum so araI In boIorIo, Iar aIuncI IJI roa c
osIo un om zIud". NIcoIao MavrocordaI, succosoruI IudaI on-
Iru cuIIura IuI, dar InJIzaI ca munIos zI sovor, In oIIIIca do suu-
noro a boIorImII do Jar, caro ugo In PoIonIa, osIo IncondoIaI on-
Iru oIIIIca sa In avoaroa JranIIor zI ImoIrIva boIorIIor; caIIo-
IuI consacraI coIor zoco IunI do domnIo a IuI DImIIrIo CanIomIr, In
schImb, osIo dIsroorJIonaI, maI muII do dorInJa cronIcaruIuI do
a-zI uno In IumIn rorIa acJIuno, docuI caIIIJIIo domnuIuI ("bun
zI bIund, c IuIuror Io ora uzIIo doschIso, zI nomroJ, do vorovoa cu
IoJI coIII"), cruIa I so amInIozIo Ins "numoIo do om ru", IozII cu
rIIo]uI rImoI domnII, do cuIova sImunI, noconIrmaI do PoarI;
cund so InIoarco IarzI In scaun (acum sro "norocuI JrII"), NIcoIao
MavrocordaI, do asI daI InJIzaI In cuIorI IumInoaso, onIru c
domnIIoruI a IncorcaI s-I aduc o voI sIaruI dIn surghIun (so
sIroaz In acosI sons o sIondId scrIsoaro), dar zI onIru aIuI
c Ia mazIIIroa domnuIuI acosIa a osI InsuIIaI "cu voroavo roasIo"
do Luu CosIachI dIn noamuI OavrIIIJozIIIor, acoIazI caro-zI InsuzIso
o nodroI mozIIIo IuI NocuIco, rougIaI cu DImIIrIo CanIomIr In
226
RusIa; In a IroIa domnIo, do zoco anI, a IuI MIhaI RacovIJ, cund
cronIcaruI IzI rocaI rIn ]udocaIa droaI a dIvanuIuI avuIuI
uzuraI, domnuI nu maI osIo rozonIaI ca zIud, cI ca un "om oarIo
chIvornIsIIor bun", dozI oIIIIca sa IscaI, In a]uIoruI JranIIor zI
sro aguba boIorIIor, II osIo IuI NocuIco nosuorII; OrIgoro OhIca-
voIovod, InJIzaI ca un oxomIu do bunIaIo ("Un domn sIrIn, zI
cuI mII au arIaI!"), II rorImozIo o NocuIco In dIvan zI-I aco
cInsIoa s-I vIzIIozo Ia conacuI IuI, do Ia PrIgoronI (cronIcaruI "obIoc-
IIv" II crIIIc Ins cu Invorzunaro oIIIIca IscaI zI Ias urmazIIor
omonIroa unuI "curvar" caro "muIIo JIIIoaro oIo marI JIno zI aoI
Io InzosIra zI Io mrIIa cu haIno, cu odoaro, ca o nIzIo oIo do
boIorI") ; cronIca so InchoIo cu oIogIuI, caro I s-a ruI zI IuI
Iorga susocI, aI IuI ConsIanIIn MavrocordaI, In a doua domnIo, o
aIuI do IdoaI, o cuI do cIoas usoso coa dInIuI. DIn acoasI
nou domnIo daIoaz roormoIo do sIrucIur, caro nu-I uIoau I
IcuIo IuI NocuIco, dar cronIcaruI usoso "mIIuII" do domnuI, con-
suIIaI Ia InIocmIroa msurIIor IscaIo zI oaIo zI III cronIcaruIuI so
InruIasor dIn bunvoInJa voIovoduIuI.
Am arcurs domnIIIo zugrvIIo do NocuIco ca marIor. SaJIuI nu
no-a IngduII s roJInom IoaIo InrIcozaIoIo zugrvIrI aIo cronIcaruIuI,
rIsIIIor In osundIrI, o cuI do zgurcII In Iaud. DorIm ca cIIIIoruI
scoIIc s vorIIco IoxIoIo, ca s vad c am oxagoraI In mInus.
SocoIII do Iorga un "bIrun oarIo bIrun", cund IzI rodacIoaz
cronIca, NocuIco osIo Ia droIuI vorbInd un moznoag vIguros, IIn do
sImJIrI arIgo zI do rosonIImonIo vII. S-a dovodII c momorIuI IscaI
usoso rodacIaI do soIuagonar Ia cororoa IuI ConsIanIIn MavrocordaI,
Iar nu do cIro voI-vornIcuI IuI OrIgoro OhIca, cu zoco anI InaInIo. S
Io adovraI c "vromoa sIbIso conIururIIo, InduIcIso coIorIIo,
ImbIunzIso zI ooIIzaso aducorIIo amInIo": NImIc nu IngduIo s crodom
In acosIo convonJIonaIo cuvInIo IIIoraro, nooIrIvIIo cu InIunocImoa
coIorIIor, dIn aIoIa mozIoruIuI zugrav. CronIca nu rorozInI "InIoro-
soIo unuI arIId", cI o acoIoa aIo unoI casIo, o caro socoIuI IumInIIor
avoa s-o dIsIoco do o unoIo ozIJII rIvIIogIaIo, zI maI rorozInI
roacJIunIIo subIocIIvo aIo unoI orsonaIIIJI, o cuI do sImI In
aaronJ, o aIuI do comIox zI ascuns.
MozIoruI scrIIIor, Ia caro nu no sIIm a admIra IaIonIuI amIoI-
227
rosc, avoa o Iro ascuns. Dac sIrm IormonII caracIorIzrII moraIo
a IuI MIhaI RacovIJ, cu InIocuIroa doar a numoIuI, obJInom choIa
orsonaIIIJII cronIcaruIuI: "(NocuIco) nu osIo, cum so arIa, bIund
zI zagacIu (gIumoJ) cu IoJI zI moaIo, co osIo InIr-aII chI, c aro
muIIo IrI, nu numaI o Iro". Una dIn oIo, zI coa maI InzoIIoaro,
osIo "Iroa coa roasI", adIc sImIIIaIoa cugoIuIuI, caro a InzoIaI
osIorIIaIoa, do o suI do anI Incoaco. In rodacIaroa cronIcII saIo,
NocuIco a osI aIonI s nu-zI dozvIuIasc oIIIIca, acoorInd-o sub
haIna IubIrII do Jar. OosIuI Iarg zI InIor]ocJIIIo aIoIIco I-au cucor-
II gonoraJII comacIo do naIvI duIozI, gaIa s Iung do suorInJoIo
muIJImII, cu caro n-avoau vroo aII aIIngoro. SomnIorIzIII zI -
cooa co o do mIraro - chIar zI ooranIzIII, maI orIonIaJI In dIrocJIa
oIIIIcII racIIco, au vzuI InIr-InsuI un IubIIor aI JrnImII zI
duzmanuI dozInIorosaI aI domnIIor rI, norocunoscund In unII dIn
acozIIa o coI dInIuI srI]InIIorI aI zorbIIor, Iar In advorsaruI Ior
IoaIraI, o oudaIuI IroducIIbII.
AcoIazI cIIIIorI naIvI sau grbIJI au osI InzoIaJI do IonuI IomoraI
caro I-a IngduII cronIcaruIuI, aIs bonom, s-zI sIrocoaro IoaIo
InsInurIIo (no gundIm IndoosobI Ia zvonurIIo do oIrvIrI, uso o
soama CanIacuzInIIor zI a aIIor domnI norIoIonI), cu o IrozIsIIbII
candoaro. Pun Ia InIorroIaroa sagaco a IuI O. CIInoscu, nImonI nu
aduImocaso buroIIIo omuIuI IuI Dumnozou.
RundurIIo noasIro nu so cado a I rIvIIo ca ornIro IconocIasI.
Incon]urund o arIIsI cu o nosurzII admIraJIo zI cu un nosocaI InIoros
aJ do duIIcIIJIIo sau IuraIIIJIIo sIhIco aIo cronIcaruIuI, no-am
socoIII Ins daIorI a ImrIzI cIIIIorIIor nozIrI cuIova dIn rozuIIaIoIo
unoI IocIurI cuI so oaIo do aIonIo. Dac no-am InzoIaI, am I bucurozI
s no IncIInm InaInIoa unor argumonIo InIomoIaIo.
$EREAN CIOCULESCU, Lo biccnIcnorul lui Ncculcc, In voI. \oricIo[i
criIicc, EdIIura onIru IIIoraIur, EucurozII, 1966, . 81-85.
LcIopiec[ul IuI NocuIco nu o IIsII do orIco obIocIIvIIaIo, dar cronIca-
ruI nu-zI ascundo sImaIIIIo zI anIIaIIIIo, InsIraIo do sorvIcIIIo sau
onoasoIo do caro avusoso s so bucuro orI s so Iung.
Nu vom maI sIruI asura caIIIJII IuI do ovosIIIor, o Iarg subII-
228
nIaI do IoJI IsIorIcII nozIrI IIIorarI, nIcI asura orIroIoIor IuI, suorI-
oaro acoIora aIo IuI OrIgoro Urocho, dar nu zI acoIora aIo IuI MIron
CosIIn. InIorosanIo sunI aIoIo curIoaso dIn LcIopiec[, ca roIuaroa -
nIcIodaI cIIaI - dosro InIuIuI nosIru roIocIanI zI machoIIsI,
modoIaIor In coar:
"...s-au gIII ImrJIa IurcuIuI zI au urcos cu ozII s vIo asura
TrII LozozII s dobundoasc vosIIIa coIaIo CamonIJa. $I au IrImIs
orunc Ia Duca-Vod s-I IrImIJ chI zI sIaroa coIJII CamonIJII, s
vadz co Ioc zI co IrIo aru avo. Duca-Vod au IrImIs o un nomIz
anumo OIIgorIo CornoscuI co ora oarIo mozIor do scrIsorI zI do sIurI
Ia IoIro zI Ia aIIo IucrurI, do au cuI chI coIJII CamonIJII do coar,
cu IoaIo IocmoIoIo oI dInIunIru zI donaar. $I o au IrImIs Ia ImrJIo,
do o au vdzuI, zI muII s-au mIraI do mrImoa oI co ora dIn sIngur
sIaroa IocuIuI, cu a zI cu sIuncI do IaIr ImrogIurIu, mInunaI
Iocu. $I maI muII acoasIa au IndomnaI o ImrJIo, do au vInII Ia
CamonIJ".
Az maI roIova aIuI c NocuIco, dozI nu Iaud nIcIorI In LcIopiec[
o MIron CosIIn ca o un maro InaInIaz, do cuIIur suorIoar zI do
ogaI IaIonI, II consomnoaz In rooIaIo rundurI aIIIudInIIo durzo zI
cuvInIoIo momorabIIo, maIorIaI oIosII doaIIoI do cIro romancIorII
nozIrI. ComIIund Ins cronIcI anIorIoaro, ca acooa numII do C.
OIuroscu buhuzoasc, oI nu InJoIogo IoIdoauna co IranscrIo, ca In
cazuI cund numozIo "saI InzoIIorIu", IndomnuI IuI MIron cIro Duca-
vod s nu doa IndrI aJ do InvadaIorII IozI zI moIdovonI, aI arIIza-
nIIor IuI $Ioan PoIrIcoIcu: "S nu dm IocuI, c munIuI acosIa
osIo rmunIaI cu sungoIo mozIIor zI a sIrmozIIor nozIrI". SaIuI,
rIm zI sIondId aIrmaro a aIrIoIIsmuIuI, IrocuI asIzI In IImba]
ca Ioc comun, a osI Ins susocIaI In IzvoruI oIosII do NocuIco, cum
c MIron nu ar I osI sIrIn do roIocIoIo IuI SobIoschI, caro I-a
rozorvaI casIoIuI su do vunIoaro, o cund s-a urIaI noomonos cu
voIovoduI caIIv.
Izvor caIIaI onIru cunoazIoroa IsIorIoI MoIdovoI maI aIos In
arIoa IuI momorIaIIsIIc, scrIs cu aIIm, dar zI cu IoI aIuIa IaIonI,
rocum zI cu surrInzIoaro sIncronIzaro do IsIorIo unIvorsaI,
LcIopiec[ul IuI NocuIco osIo un admIrabII monumonI IIoIogIc zI IIIorar,
nu oarIo accosIbII oamonIIor r doosobII cuIIur, monumonI r
229
do caro nu s-ar I IvII oaIo o bun arIo dIn oora sadovonIan do
InvIoro a IrocuIuIuI MoIdovoI. LocuI bIsorIcII dIn PrIgoronI, rozodInJa
IuI In aroIoroa IazIIor, I-a sIraI osomInIoIo. Do mIraro c IocuI n-a
a]uns obIocI do cuII zI do oIorIna], ca IoIozIII zI HumuIozIII.
$EREAN CIOCULESCU, Lo biccnIcnorul noIcrii lui Ion Ncculcc,
In "RomunIa IIIorar", anuI V, nr. 49, 30 noIombrIo 19?2, . ?.
IsIorIa IIIoraIurII romuno ar I uIuI InrogIsIra coI do aI doIIoa
Irar aI socoIuIuI aI XVIII-Ioa ca o un hIaIus, urmund admIrabIIoI
InIorIrI dIn oIaa anIorIoar, dac aroao do cumna voacuIuI co
va dovonI curund "aI LumInIIor" n-ar I rsrII o oor caro umIo
InIroguI InIorvaI cu un sIondId aus do soaro. ScrIs InIro 1?33 zI
1?43, cund sIrIucIIa crIurrImo do odInIoar ora, IoaI, sub munI
(CanIomIr murIso In 1?23, Iar Radu Pooscu In 1?29), Cronico IuI Ion
NocuIco osIo cunIocuI do Iobd zI IoIodaI aogouI arIIsIIc aI IIIoraIurII
romuno vochI. Ea InIroco, nu numaI sub raorIuI arIoI, dar zI aI
roorJIIIor, IoI co so scrIsoso un aIuncI In acosI gon. CoIo aroao
400 do agInI aIo uIIImoI zI coIoI maI buno odIJII nu-zI au ochIvaIonI
docuI In ooroIo monumonIaIo aIo IuI CanIomIr: Hronicul zI IeIorio
inpcriului oIonon, oIo InsoIo rorozonIund aogouI IdooIogIc zI
zIIInJIIc aI acoIoIazI oocI. ...
Fr a I un om IIsII do cuIIur, NocuIco n-a osI un orudII zI
nIcI n-a cuIaI s Io. Ca zI Ion Croang maI IurzIu, oI a osI Ins
rodusuI zI bonoIcIaruI unoI marI oocI a cuIIurII naJIonaIo. Oora
IuI Ion NocuIco concroIIzoaz roIIouI orIgInaI aI unuI vasI rocos do
acumuIaro zI sIraIIIcaro rIn sInIoz, In caro au InIraI oorIurIIo do
croaJIo a osIo dou voacurI do sIrIIuaIIIaIo romunoasc. Aza cum
Croang nu oaIo I ImagInaI Ia cuImIIo arIoI IuI maI dovromo docuI
ooca marIIor cIasIcI In runIo cu EmInoscu, IoI asIoI NocuIco nu
uIoa Iua IInJ arIIsIIc docuI du co cuIIura romun dduso, In
MoIdova, o VarIaam, OrIgoro Urocho, MIron zI NIcoIao CosIIn, Doso-
IoI, In surzII, o CanIomIr. Fr oI, NocuIco ar I osI un SIoIca
Ludoscu, IaIonIaI, coIoraI, cu amInIIrI orsonaIo, dar nu o orsonaIIIaIo
roIund zI oxcoJIonaI, IoI aza do gonIaI, In oIuI oI, ca zI savanIuI
zI croaIoruI muIIIIaIoraI co I-a osI rIoIon zI domn. Cu un sIrIcI
230
nocosar do cuIIur sro a ovada dIn rImIIIvIsmuI rusI, "ouIar", zI
a so Iasa o orbIIa marII arIo, NocuIco a avuI, ca zI Croang, acuIIaIoa
osmoIIc daIorII croIa a rouzII s Ia, InIograI, JInuIa cIasIcIIor sI
conIomoranI. LocIura coIor IroI marI rodocosorI: Urocho, MIron zI
NIcoIao CosIIn I-a osI do a]uns, rocum IuI Croang IocJIIIo IuI MaIoros-
cu Ia "ProarandaI" zI conIacIuI vIu cu EmInoscu zI cu corcuI JunImII.
InsIIncIuI zI InzosIraroa do maro croaIor zI-au sus cuvunIuI, zI osIo
do a]uns s comarm o NocuIco cu AxInIo UrIcarIuI, zIIuIor do
IImbI sIrIno zI coIsI aI IuIuror cronIcIIor munIono zI moIdovono,
sro a vodoa dIoronJa urIaz saI do acoI ImondorabII caro so
choam gonIu.
InIro IImba "ouIar" a IuI NocuIco zI IImba ouIar vorbII In
IImuI su osIo dIsIanJa InIro InrogIsIraroa oIcIorIc do arhIv
onograIc zI IImba cIasIcuIuI Ion Croang, sau a cIasIcuIuI Sadovoanu.
ParaIoIIsmuI zI IdonIIIJIIo IoxIcaIo orI sInIacIIco nu oI osIoma
cIcIuI comIoI arcurs, cIcIu Irocund rIn IImba IucraI o modoIo
IaIIno, sIavono, oIono orI grocozII, a marIIor rodocosorI. SImIIIaIoa
IImbII IuI NocuIco osIo oa InszI un IrIum aI cuIIurII naJIonaIo, Ia
daIa acooa o soIId roaIIIaIo.
NocuIco no aaro asIoI ca uIIImuI scrIIIor romun aI oocII vochI
In sIaro s comun Ia scara unuI MIron CosIIn, InIr-un momonI
cund IsIorIograIa so rodusoso, ca orIzonI, oIhos zI mI]Ioaco arIIsIIco,
Ia IoaI acoa roducJIo monJIonaI, o caro LcIopiec[ul Jorii MolJocci
Jc lo Dobi]o\oJo pno lo o Jouo Jonnic o lui ConeIonIin Mocrocor
JoI avoa s o un, arIIsIIcozIo, In umbr. ...
In ond, maI uJIn "IdooIogIc" sau om oIIIIc - zI IrobuIo
ronunJaI Ia cIIzouI odagogIc In avoaroa roaIIIJII - NocuIco osIo
sIrucIuraI un norc ecriiIor aI cruI gon a osI IradIJIonaIa "cronI-
c", IransormaI do oI In coIo dInIuI auIonIIco ncnorii aIo IIIora-
IurII romuno. Ca maro scrIIIor zI coI dInIuI maro ncnoriolieI aI
IIIoraIurII romuno (ogaIaI numaI do Ion OhIca), IrobuIo, docI, cIIII
acosI cronIcar. EI doJIno In IIIoraIura romun IocuI IuI SaInI-SImon
In IIIoraIura rancoz, o caro nImonI nu-I corcoIoaz cu acoIoazI
mI]Ioaco ca o VoIIaIro sau MonIosquIou. Nu osIo un oducaIor, un
croaIor do conzIIInJ naJIonaI (IonIaIIva do a aco dIn oI aza cova I-a
comromIs do dou orI, aIsIIcundu-I In dou dIrocJII ouso); oI o
23l
noIaruI "baIzacIan" aI unoI InIrogI oocI, nscuI zI ormaI InIr-o
vromo IuIburo zI In curInsuI unoI cIaso co nu maI IrIa sub vra]a
gIorIIIor sIInso, cI In aImosora do ur rocIroc Ia PoarI, do ]aurI,
rzboaIo, soIIaJIo InancIar, moIImo, IuIhrII, cIcrI do ozII
sIrIno, nvIIrI IIrozII, asconsIuno raId a unor uIorI noI, curund
dovodIIo Ia oI do raaco zI coIroIIoaro, docIIn raId aI ImorIuIuI
oIoman. O ooc do conIrasIo vII, do surzII zI IncouI do ov IsIorIc,
maI IuIburo Inc In MoIdova, undo n-a oxIsIaI un Eruncovoanu s
cIdoasc sub urIun un In coasuI aI 12-Ioa. Un ochI do arIIsI, o
momorIo rodIgIoas, o sonsIbIIIIaIo, vIo, caabII s roJIn zI s
coIorozo IoIuI In IonurI orsonaIo, o an do maro scrIIIor uIoau
scoaIo dIn IoaIo acosIoa o caodoor liIcroro, docI nu dIrocI iJcologico,
zI o cooa co a rouzII s ac NocuIco.
Ca zI conIomoranuI su rancoz caro scrIa In acooazI vromo (SaInI-
SImon zI-a rodacIaI momorIIIo InIro 1?23 zI 1?50), NocuIco osIo
suravIoJuIIoruI unoI marI oocI zI marIoruI IncouIurIIor unoI IumI
noI. Coa maI maro arIo dIn cronIc InvIaz o AIIanIId scuundaI
sub aoIo IsIorIoI, dar IrInd vIo In InIma cronIcaruIuI, caro o rocrooaz
onIru gonoraJIIIo vIIIoaro cu magIa arIoI. LocIura acosIoI cronIcI In
caro o ]umIaIo do socoI osIo doszuraI o 300 do agInI d sonzaJIa
IransunorII aIovoa InIr-o Iumo do o oxIrom varIoIaIo zI cuIoaro,
caro nu zI-a IorduI nImIc dIn IonurI zI vIaJ, "InIma" cronIcaruIuI
sIrund-o zI Ixund-o In dInamIsmuI oI orIgInar. SIrucIura saInI-
sImonIan a gonIuIuI nocuIcIan osIo IzbIIoaro zI unoorI sunIom
IncIInaJI s-I caracIorIzm aIIcundu-I r nIcI o schImbaro ormuIo
omIso In conIuI maroIuI rancoz. ...
La baza rouzIIoI IIIoraro oxcoJIonaIo a cronIcaruIuI NocuIco sI o
IohnIc orIgInaI a naraJIunII IsIorIco, In caro cuImInoaz IoIodaI
gonIuI naraIIv aI ooruIuI nosIru zI caro vaIorIIc o IanuI arIoI
aIoIo acumuIaIo do-a IunguI aIuIor anI do vIaJ. Do aI, InIroaga
cronIc osIo roIguraI do coIo 42 do Iogondo dIn O eono Jc cucinIc,
azozaIo ca InIr-un IImb, InIrucuI auIoruI nu Io conoroa suIcIonI
voracIIaIo documonIar. NIcI cund ovosIozIo Iogondo sau aIo roaIo,
NocuIco nu-zI schImb IohnIca. Ea consI In acumuIaroa do ragmonIo
naraIIvo InchogaIo In ]uruI unuI orsona], unoI sIIuaJII, unuI ovonI-
monI , unoIo ouIzundu-so In cuIova rundurI, aIIoIo acoorInd zocI do
232
agInI, IoaIo Ins avund o auIonomIo arIIsIIc orocI, do "aIomI"
rIn a cror InIograro Ia nazIoro InIroguI. E o arI rar do a aco vIu
ovonImonIuI, ca zI o arI noInIrocuI do a zugrvI orIroIo. Dar
comozIJIa rozodIc rmuno bazaI o ]uxIaunoro, maIorIaIIzund
IuxuI ovosIIrII InszI, In doIaIIIIo oI InInIIozImaIo, co roconsIIIuIo
ansambIuI. EsIo un sImJ aI dramaIIcuIuI, aI "InsconrII", oxIraordInar
zI ormanonI. CronIca oaIo I dIvIzaI In suIo do subIocIo do nuvoIo
zI romano, do undo roIIIcIIaIoa oI In cadruI IIIoraIurII modorno. Do
Ia marIIo scono IsIorIco ca aarIJIa IuI PoIru coI Maro Ia IazI (SaInI-
SImon nI-I doscrIo o Jar In cIIorIa sa rancoz), rogIIroa IuIoI,
bIIIa do Ia SInIIozII, roIragoroa dramaIIc, IoaIo docuundu-so ca
un adovraI roman IsIorIc, Ia schIJa do nuvoI romanIIc dIn oIsoduI
ovadrII cuIruI doJInuI oIIIIc, bInocunoscuI ca vIIoaz, cronIca no
Iroco rIn aJ o InInII gam do mI]Ioaco naraIIvo, IoaIo IogaIo
InIorIor cu morIaruI eIilului aza do uIornIc IndIvIduaIIzaI, caro
susJIno IocIura, o InvIoroaz, o IgmonIoaz morou cu roIocJII zI
rovorbo ("O adovraI ovosIo a vorboI", cum arIa CIInoscu). Is-
IorIcII IIIorarI au scos cIIaIo numoroaso, ca dInIr-o mIn InouIza-
bII, zI nu so oaIo suno c o nou IocIur nu oaIo doscoorI aIIo
ragmonIo aar do coIo do]a coIobro.
SaInI-sImonIan osIo, Ia NocuIco, IocmaI onorma canIIIaIo do
aIo do IoaIo oIurIIo oxIraso dInIr-o momorIo InInII, undo sIau
aIIurI domnII zI drogIorII, crIurarII zI obscurIIo aarIJII oIsodI-
co rInso Ins In Iasa InaIIIbII a obsorvaJIoI zI uIorII do oxrosIo
a cronIcaruIuI. C In IocuI curJII IuI LudovIc aI XIV-Ioa, IoaIruI do
obsorvaJIo osIo roaIIIaIoa romunoasc a uIIImoIor doconII aIo voacu-
IuI aI XVII-Ioa zI rImoIo dIn voacuI aI XVIII-Ioa (momorIIIo IuI
SaInI-SImon curInd orIoada 1691-1?23) zI c In IocuI cIasIcIIor
rancozI avom roIIaIo aIcI, In conIururI doooIrIv do Iogond zI
documonIar, IgurIIo IuI MIron CosIIn, NIcoIao MIIoscu, DosoIoI,
DImIIrIo CanIomIr, acosIoa nu schImb IIoIogIa IIIorar In sIno,
cIudaIuI araIoIIsm do dosIIno sIrIIuaIo: ca zI SaInI-SImon, No-
cuIco a osI un scrIIIor "onIru maI IurzIu", r rozonJa zI
InIuonJa In ooc a unuI VarIaam, Urocho, CosIIn (IaII zI IuI),
CanIomIr. InsuzI sIIIuI su, sIranIu amosIoc do arhaIsm zI uImI-
Ioaro modornIIaIo ("un sIyIo a Ia oIs archaquo oI IouI modorno"),
233
osIo o aarIJIo unIc In ooc, zI va rmuno suroma Izbund do
acoasI naIur a IIIoraIurII noasIro vochI. Po NocuIco I-au dosco-
orII, I-au admIraI zI ImIIaI modornII, gonoraJIa romanIIc, onIru
caro a dovonII scrIIIoruI do cIuI, InIuonJa sa IInd uzor doIocIa-
bII Ia gonoraJIa IuI EoIInIInoanu zI AIocsandrI, ca zI a IuI Iorga zI
Sadovoanu. InchoInd caIIoIuI SoinISinon, Lanson scrIo: "EnIro
VoIIaIro oI MonIosquIou, II ocrII commo II auI ocrIro our oIro
admIro au Ioms do Hugo oI do MIchoIoI. Quand Ia romIoro odIIIon
do sos Mnoirce aruI on 1830, nos romanIIquos IuI IronI oIo; oI
coIaII ]usIIco: Io duc do SaInI-SImon oIaII dos Iours". $I NocuIco
asomonI...
ParIIcIanI Ia coa maI maro arIo a ovonImonIoIor, NocuIco arboroa-
z un Ion do conosIuno IIrIc, IosIazIInd rorIa sa vIbraJIo aocIIv,
convorIII InIr-o suII do oxcIamaJII zI InIorogaJII roIorIco. Ca In
muII cIIaIoIo ImrocaJII:
"Oh, oh, oh! srac Jar a MoIdovoI, co nrocIro do sIunI c-acozIIa
aI avuI! Co sorJI do vIIaJ J-au cdzuI! Cum au maI rmas om IrIIor
In IIno, do maro mIraro osIo, cu aIuIoa surccIunI do obIcoIurI co s
Irag n asIdzI In IIno, MoIdov!"
Dar amronIa momorIaIIsIIc o d "cancanuI" do curIo, In cadruI,
doaIIoI, aI unor cIrcumsIanJIorI do aImosor zI orIroIIsIIco. CcI
aIuI do aIoIIc ovocaIa sIaro a MoIdovoI so Irgoa dIn IncomaIIbIIIIaIoa
conduIIoI moraIo a domnuIuI cu IndaIorIrIIo IuI, suraIo do uzurIaIo:
"DumIIrazco-vod ... ora om nosIIIor Ia voroavI, IIIz,
amgIIor, goambaz do coI do Ia Fonor dIn TarIgrad. $I du-acosIo,
du IoaIo, ora bIrun zI curvar. Doamna IuI ora Ia TarIgrad, Iar oI
aIco IzI Iuas o aI a unoI rachIorIJo do o PoduI VochIu, anumo
ArhIoaIo, caro o choma AnIJa, JIIIoaro, do o urIa In vodoaI InIro
IoaI boIorImoa, do-o JIno In braJI, do-o sruIa zI o urIa cu sIbI do
gaIbonI zI cu haIno do zahmarand, cu zIIc do soboI zI cu muIIo odoar
ImodobII. $I ora Iunr zI rumoas zI IIn do suIoIman, ca o aI
do rachIorIJ. $I o IrIImIJo cu carIa domnoasc cu sIImonI zI cu
vornIcI ...".
Un FIIImon nu doscrIo aIuI do rognanI o Kora Duduca romanuIuI
su do osIo un socoI zI cova. CuI dosro orIroIoIo IuI NocuIco, oIo
sunI adovraIo sInIozo caracIoroIogIco, In caro IdonIIIaIoa orsona]uIuI
234
sIrbaIo IImuI rIn orJa IrsIurII IzIco-moraIo IncadraI - acoasIa
- In aImosora do ooc zI doInIIorIo onIru InszI sIIuaJIa gonoraI
In caro coI asIoI ovocaI rIndoa rocIso IInII do conIur. IaI-I o coI -
nu maI uJIn coIobru - aI IuI ConsIanIIn CanIomIr, o caro, do daIa
acoasIa, un Sadovoanu nu I-ar I dozII cu maI muII docuI cu docaIa]uI
acumuIrII do vasI oxorIonJ IIIorar:
"CarIo nu zIIo, co numaI IscIIIura InvJas do co. PracIIc
bun avo Ia voroav, ora snIos, munca bIno zI bo bIno. Somno
muIIo avo o Iru do Ia rzboaIo, In ca zI Ia muInI, do o cundu
usoso sIu]IIorIu In Tara Lozasc. La sIaI nu ora maro; ora gros,
burduhos, rumn Ia aJ, buzaI. Earba II ora aIb ca zada. Cu
boIorII IrIo un Ia o vromo, onIru c ora om do Jar zI-I zIIo o
IoJI, IoI anumo, ro caroII cum ora. $I nu ora mundru, nIcI co
choIIuIaI JrII, c ora un moznoag r doamn. $I avo doI IcIorI,
boIzadoIo, ro AnIIohII zI o DumIIrazco, zI ora zIog Ia PoarI zI cu
aIJI IcIorI."
Do noIaI c In IoxIura orIroIuIuI moraI, momorIaIIsIuI InIroduco
cu o arI, un Ia dunsuI roIIaI doar do Urocho, daIoIo do ooc,
Imro]urrIIo do asocI oIIIIc, InIr-o naraJIuno succInI, do o donsIIaIo
a aIuIuI somnIIcaIIv cum Inc IIIoraIura noasIr cIasIc vocho nu
InrogIsIraso. Do aIcI zI orJa aIuIor oIsoado dIn IoIoIsoJ dovonIIo
momorabIIo, rocum coI cu ucIdoroa CosIInozIIIor, cu moarIoa, aoI, a
IuI CanIomIr-vod InsuzI, coI cu drumuI IuI Duca-vod rIn Jara
srcII, zI muIIo aIIoIo.
TrInd In cIrcumsIanJoIo IsIorIco aIo unuI om do sIaI, obsorvaIor
dIn vuruI IramIdoI socIaIo, o aIo croI InaIIo IroIo adosoa a urcaI,
dar zI do o caro a IrobuII adosoa s coboaro, scrIInd, docI, cu saIIsacJIo,
dar maI aIos cu InvIdIo zI cIud, rIvInd asura IucrurIIor dIn ]ur cu
un ochI IImaz dar zI IIozound ad-hoc asura IumII, InscrIIndu-so
o sIraIa momorIaIIsIIc, oora IuI NocuIco so aroIo asIoI nu o
daI, un Ia doIIna IdonIIIaIo caIogorIaI, do sIadIuI, suorIor, aI
liIcroIurii orIieIicc.
OEOROE IVA$CU, Un SoinISinon nolJoc, In IeIorio liIcroIurii
ronnc, voI. I, EdIIura zIIInJIIc, EucurozII, 1969, . 269, 2?2-
2?3, 2?6-2?9.
235
In LcIopiec[ul Jorii MolJocci NocuIco ovosIozIo aIoIo IsIorIco
do Ia IsIraIIo DabI]a-vod (1661) - oxacI do acoIo do undo usoso
IsaI do cIro MIron CosIIn - un Ia a doua domnIo a IuI ConsIan-
IIn MavrocordaI (1??5). In conIruI crJII so aI domnIa IuI DImI-
IrIo CanIomIr, caro ocu, oarocum dIsroorJIonaI, dac avom In
vodoro scurIImoa oI, coI maI maro numr do agInI. Do asI daI
vaIoaroa arIIsIIc a ovosIIrII covurzozIo o coa documonIar, Im-
orIanI zI oa onIru IsIorIc maI aIos rIn moduI cum cronIcaruI
vorbozIo do IucrurI vzuIo zI aco doso roorIrI Ia rorIa-I orsoan.
DIn cauI IocuIuI sunIom avorIIzaJI c coa maI maro arIo dIn cron-
Ic osIo IucraI r Izvoado, onIru c so aIa "In InIma moa".
ScrIInd Ia bIrunoJo, avund o momorIo oxcoIonI zI o sIobozonIo a
IImbII orII do comIIcaJII crIurrozII, NocuIco adoI IonuI sIos,
cIoInIc o aIocurI, burIIor cund so IvozIo rIIo]uI, IoIdoauna InsoJII
do gosIurI caro Io ac s crozI c maI curund a dIcIaI cuIva coIo co a
avuI a suno.
VonIroa IuI PoIru coI Maro Ia IazI, banchoIuI do rIoIonIo oorII do
DImIIrIo CanIomIr cu acosI rIIo], masa co a urmaI aoI In Iabra
rusoasc, bIIIa cu IurcII do Ia SInIIozII, o PruI oIc. sunI roIaIaIo
cu ochIuI romancIoruIuI, aIonI maI dograb Ia amnunIoIo somnIIcaII-
vo, r grI]a noaraI a ansambIuIuI o caro IrobuIo s-o aIb IsIorIcuI.
Porsona]oIo IsIorIco dovIn orsona]o IIIoraro, cu gosIurI zI IIcurI caracIo-
rIsIIco. EdIIcaIor osIo In acoasI rIvInJ orIroIuI IuI PoIru coI
Maro, rIns In mIzcaro do ochIuI obsorvaIoruIuI co IrobuIo s I osI
noaraI do aJ. ...
EIIIa cu IurcII osIo noIaI bIrunozIo do cIro osIuI maro haI-
man, cu uJIn grI] aJ do IacIIca zI sIraIogIa mIIIIar, dar cu
cuvInIo zI comaraJII Ia Indomuna obzIoasc: "$I au IncouI a s baIo
ro vr]maz, cuI InIunocas Iumoa do nu s vodo om cu om, zI s vodo
numaI ara cum IozIo dIn uzcI. Ca cum ardo un sIuh maro, IrosIIo,
o nIzIo vunI maro, aza s vodo ocuI IozInd dIn uzcI".
ComonIarIuI orsonaI adrosaI dIrocI cIIIIoruIuI aaro dos: "NumaI
co voI s dzIc, oaIo I Dumnodzou orozIo Ia rzboI, c dInIr-o 1000
do sInoJo abIo do IumI do IovozIo un om. C do ar hI nImorII cuI oc
sIobodzIo, n-ar I rmas nIcI Ia IurcI, nIcI Ia moscaII, om do ovosIo".
EInoInJoIos, subIocIIvIsmuI o cu muII maI ronunJaI zI ovosIIIo-
236
ruI o muII maI orsonaI aIuncI cund aro a IncondoIa o cuIo cInova,
aza cum so InIumI In orIroIuI-carIcaIur cuI IuI DumIIrazcu
vod CanIacuzIno. ...
EvIdonI, zIcaIoIo zI rovorboIo so aI - daI IInd maroa oraIIIaIo
a dobIIuIuI vorbaI - dIn boIzug Ia NocuIco, ca zI maI IurzIu Ia Croang,
sro a caracIorIza orsona]o sau sIIuaJII, InIroduso IInd rIn cuIo o
oxrosIo do oIuI: "rocum so dzIco", "vorba cooa" oIc. ...
AdovraIo schIJo zI nuvoIo conconIraIo sunI coIo 42 do anocdoIo
IsIorIco InIIIuIaIo aIuI do nImorII O eono Jc cucinIc zI uso, cu
sImJ arIIsIIc oarIo sIgur, Ia IncouIuI LcIopiec[ului. ProzonIaroa
Ior cIro cIIIIorI uImozIo rIn doIIna InJoIogoro a vaIorII IcJIunII:
"cIno Io va crodo bIno va aco, Iar cIno nu Io va crodo IarzI bIno va
aco, Iocaro cum II va I voIa aza va aco". Do asI daI, rozonJa
cronIcaruIuI In oor o maI uJIn vIzIbII. EI so comorI, un Ia
un uncI, ca un cuIogIor do oIcIor InIroducund ovosIIroa rIn
cuIo un ImorsonaI "zIc", abJInundu-so do Ia orIco IoIor vorbaI,
conconIrund IoIuI Ia maxImum zI roaIIzund o sobrIoIaIo sIIIIsIIc zI
comozIJIonaI - mI so aro asIzI - suorIoar oxuboranJoI ro-
manIIco (EoIInIInoanu, do IId), caro I-a roIuaI IomoIo, IInzund
sro un soI do roaIIsm IsIorIc arc, dozI, aIIcum, no aIm In ur
IcJIuno. ...
AIIoIo sunI sonzaJIonaIo, aza cum osIo naraJIunoa cu coI doI
coII, un arbnaz zI un Iurc, caro morg s-zI cauIo norocuI Ia TarI-
grad zI - dosrJIndu-so - so InIuInosc maI IurzIu: IurcuI, a]uns
maro vIzIr, II aco domn In MoIdova o Ohoorgho OhIca, osIuI Io-
varz do vagabonda] dIn coIIrIo. SonzaJIonaI, do un abuIos orIon-
IaI, osIo zI bIograIa sIaruIuI MIIoscu, dovonII CurnuI, In urma
cIunIIrII nasuIuI do cIro $IonIJ Luu, ImoIrIva cruIa ar I
unoIIII, dros In coIo dIn urm do cIro un docIor noamJ rIn sIobozIroa
zI coaguIaroa succosIv a sungoIuI. RomanIIc osIo aoI ovosIoa do
dragosIo (mIc TrieIon i IeolJo vaIah) dInIro IIca IuI Radu MIhnoa
zI o sIug oarocaro. CoI doI ug In codru, vod aco "nvod" do oamonI
zI-I rIndo Ia FunIuna CorbuIuI. MomonIuI osIo sadovonIan, Ins
IoIuI so IormIn sImIu, bruIaI, roaIIsIIc: sIugII I so IaIo cauI zI
aIa osIo IrImIs Ia mnsIIro.
ConIInuaI sonIan do Croang, In arIa do ovosIIIor, rImuI cronI-
237
car arIIsI dovIno onIru Sadovoanu modoI zI Izvor do InsIraJIo, nu
aIuI In cooa co rIvozIo subIocIoIo ImrumuIaIo do Ia oI - cum ar I
IsIorIsIroa Orb eoroc, dIn cIcIuI Honu Ancu[ci, sau In ZoJio Conccrului,
roorIIoaIo Ia domnIa IuI Duca-vod, dosro caro NocuIco IraIoaz o
Iarg - cuI maI aIos In cooa co rIvozIo IImba, In moduIaJIa oI auIonIIc
moIdovonoasc, In gosIuI naraIIv oIocvonI, In Icoroa do a IsIorIsI
bIrunozIo InIumIrI caro au osI do domuII.
ION ROTARU, O ieIoric o liIcroIurii ronnc, voI. I, EdIIura MInor-
va, EucurozII, 19?1, . 38-41.
TroI socoIo do Ia nazIoroa IuI NocuIco, IaI un rIIo] onIru oxorsrI
maI aIos aIo IsIorIcIIor IIIorarI docuI aIo IsIorIcIonIIor, sau maI dograb
aIo ubIIcIzIIIor docuI aIo coIor dInIuI, maI oxacI aIo IndrgosIIJIIor
do cuvunI, dIn momonI co a dovonII daIIn s Io consIdoraI osIuI
haIman InIro cronIcarI droI coI maI do soam ooI aI graIuIuI.
OdaI conIrIbuJIa documonIar vrsaI In maroa IraIaIoIor zI manu-
aIoIor zIIInJIIco, osIonoaIa do osIo zoco anI a omuIuI do condoI do
o mozIa PrIgoronII o IzbvII do rosIurIIo mrunI IorosIro, vIaJa sa
conIInuundu-so undo aIoIo zI IsmuIrIIo sunI nomI]IocIIo, rosoc-
IIv Ia coI co IzI ac o roIIgIo dIn a scrIo "nIcI do ro un Izvod aI
nomruI", zI aI cror ca do sorIo onIru romunI - IonchIJ
Vcroscu - so zI nscuso o cund NocuIco nu "z-au IIII zI oI
daIorIa acozIII IumI, coa sIrmozoasc" zI Inc nu s-au osI "dus
cIro rInJII sI".
AcoIo oor, "Iascav zI darnIc", Ia osoJo bogaIo, "maI muII dIn
oaI rozIo docuI dIn ahar do crIsIaI", coInaruI aurIu aI razoIor IuI
- do nu so maI saIur "ohIIvanII mscrIcI" savurundu-I orIroIoIo,
oIrIvIrIIo do maxImo, IabIourIIo do IuIo, armocuI nooIogIsmoIor,
"vosoIIIIo cu naIurI zI cu cunIoco hagImozII" aIo InIorsIurIIor ovosIIrII,
caro nu sunI InIoIdoauna "do oamonI vochI zI bIrunI". Sau II InIroco
o IoJI In rozumaroa coa maI IdoI zI succInI a unoI nuvoIo do Sadovoa-
nu orI do cuIaro IardIv romanIIc. ...
LocuI zI I-a aIos InsIraI, In vocInIaIoa modornIIor, zI rIn
rocunoazIoroa doIInoI IIborIJI do oJIuno a cIIIIoruIuI aJ do Iogondo-
Io-adovrurI arIIsIIco rouso: "cIno Io va coII zI Io va crodo, bIno va
238
I, Iar cIno nu Io va crodo, Iar va I bIno". AcosIoa sunI IsIorII nu
basno, nozIo cuvInIo cuIova, IrocuIo dIn gonoraJIo In gonoraJIo, robabII
urIIoaro do sonsurI IaIonIo ca mIIurIIo, zI docI IrobuIosc caIaIo
onIru maI subIIIo sIurI zI IImcIrI dIn vIIIor. Ca zI ovonImonIoIo
IrIIo sau aIosIaIo, oIo I-au aruI roJIoaso undo IuIIIoaro scrIIIoru-
IuI soIsmogra aI IImuIuI su zI, cu IoaIo c rIn amnunIoIo roIaIaIo
urc doar un Ia $Ioan-vod coI Eun, II vor I rsuns InIr-un Ian
maI orII zI acoIoI curIozIIJI do oburzII caro II aco o NIcoIao CosIIn,
coIoguI do dIvan dIn anuI romorgIor SInIIozIIIor, s ImIng
hronIcuI vochImII romuno-vIahIIor do Ia voacuI XVII un Ia zIdIroa
IumII. AIogoroa rIIuaIIc, rIn Iragoro cu sgoaIa, a IocuIuI do InIJaro
a MunsIIrII PuInoI, consuIIaroa sIhasIruIuI InIr-un momonI do
cumn ("InchIna-va Jara Ia IurcI au ba:"), rouzuI mamoI do a-I
rImI In coIaIo o orouI InvIns, cdoroa caIuIuI In moarIo Ia vodoroa
IIorII IuI EarnovschI, rIndoroa rIzonIorIIor Ia Iug ("do-au zI araI
cu dunzIII, do au somnaI ghInd") - oamonII munIuIuI zIc s so I
oIrocuI aIovoa IoaIo. $I nu maI zIII, vIno dIn NocuIco, sau dIn \cchiul
TceIoncnI sau dIn maI dorIaIo IbIIJo arso, acosI rus amar: "I-au
osI Imungund cu sIrmurrIIo ca ro boI, s Irag. Iar oI so ruga s
nu-I Imung, co s-I baI cu bIcIuzcIIo, Iar cund II bIo cu bIcIuzcIIo,
oI so ruga s-I Imung".
DIn vorb In vorb, do Ia roIaIaro Ia anocdoI, rIn coIo vroo 40
do cucinIc NocuIco roarcurgo In manIora sa, IoIuzI maIorIa
rodocosorIIor sI, do Ia Urocho, sIrIucInd rIn momorabIIa carac-
IorIzaro a IuI $Ioan, Ia MIron CosIIn aI cIumoI zI aI "bIoIuIuI om
sub vromI". In acosI oI IncouI "du moarIoa IuI $IonIJ-vod,
ocIoruI IuI VasIIo-vod", InIrorIndoroa IsIorIc do Inormaro In
muIIo rIvInJo absoIuI, acoorInd o orIoad do 80 do anI dIn vIaJa
MoIdovoI zI In socundar a TrII RomunozII IzI aro asIguraI nu nu-
maI orJa do IradIaJIo In vIIIorImo cI zI o baz do susJInoro rorIo,
vIcIoan roIungII dIncoIo do cronoIogII.
AsomonI IuI Croang Iung EmInoscu zI MaIoroscu, IaIonIuI
cronIcaruIuI aro norocuI s so auIoconIroIozo un IIm Iung mInIoa
vasI a orudIIuIuI CanIomIr, Iar InJoIocIunoa-I arc a voacurIIor,
rIn caro arc so dorIoaz do noI maI adunc In IsIorIo, osIo rsIaIa
zansoI, doIoc rozo, do a I IrII o ooc dInIro coIo maI noazozaIo zI
239
do a-zI I dIsIrus vIaJa do maI muIIo orI InIro rzboaIo, sIInIcII zI
rIbogII. ... MomorIaIIsI In coa maI InIIns arIo a ooroI, InIoro-
sanI comaraI cu SaInI-SImon, oI cauI s doono "cu adovr" "cuIo
s-au IumIaI do au osI" In rorIa-I vIaJ. Nu-I roocu "nIscaIva
voIoaIurI a anIIor do s-or I grozII" cI dac sunI ro-croaIo doszurrIIo,
caro noronoIaIo cu mInuJIo InIr-un ]urnaI scruuIos JInuI, "au
osI scrIs In InIma sa". RsundorII aIrIoIIco caro dosIgur a roz-
IdaI, gunduIuI sacru aI aducorII IsIorIograIoI Ia zI, Io osIo suorIor
comIomonIar voIuIaIoa rosIIrII bIrunozII zI crIsIaIIzrII In Ima-
gInI oIco, saIIsacJIa osIurII do cuIaro a IImuIuI IorduI. OrI-
zonIuI vasI aI oxorIonJoI, cu dIgrosIunIIo doso InIr-un saJIu curgund
InIro Tara Fruncoasc, DanIa, Tara $voduIuI, OdanJca, Mosc, Eag-
daI, TarIgrad, Rum, LuJImburgu, SaxonIa, zI InIoarcorIIo succosIvo
Ia "a scrIo Iar onIru MoIdova noasIr" undo o round ImIIcaI,
sorvozIo orIcII, In ora caIm a sonocIuJII, IIIrrII do osonJo, In-
IuIrII do ormanonJo monIIo a IumIna scouI rIncIaI: do Indru-
maro oIIIIc, moraI zI osIoIIc; ImIIcII, do saIvaro naJIonaI In
IInIa IuI Noagoo Easarab. "Cu cuI voJI Indomna a coII ro acosI
IoIoIsJu maI muII - so InchoIo doar PrcJoelocio - cu aIuI voJI
zII a v orI do rImo]dII zI voJI I maI InvJaJI a daro rsunsurI Ia
saIurI orI do IaIn, orI do ozIIro, orI do voroavo." OmagIInd In
NocuIco nu IsIorIcIanuI cI scrIIIoruI, II InJoIogom morou noIInIzIoa
rImordIaI, II InJoIogom vIbraJIa coa maI socroI dIn doruI do
munIuI naIaI, zI-I scoaIom cu aJa sa coa maI adovraI "Ia domnI
zI Ia noroado do cInsIo".
AUREL RAU, Ion Ncculcc, Irci eccolc, In "SIoaua", nr. 22, 16-30
noIombrIo 19?2, . 8.
ExIsI adovrurI caro, do Ia rIma Ior onunJaro, ar nu numaI
ovIdonIo, cI chIar comuno. C In NocuIco uIom rocunoazIo, consIdorund
IucrurIIo sub asocIuI IaIonIuIuI In sIno, o coI maI maro scrIIIor
romun do un Ia aarIJIa cIasIcIIor do aur aI IIIoraIurII noasIro In a
doua ]umIaIo a socoIuIuI aI XIX-Ioa: EmInoscu, CaragIaIo, Croang,
crora, doaIIoI, Io oaIo sIa aIIurI, osIo unuI dIn acosIo adovrurI.
NoormuIaI Ins vroodaI un acum ca aIaro. "Cund cIIozII cronIca
240
IuI NIcuIco, un numo IJI nvIozIo numaIdocuI In mInIo - Croang",
sunoa O. CIInoscu. InIr-adovr, coI doI scrIIIorI sunI InrudIJI In
asomonoa msur IncuI oI ar uIoa Iroco droI manIosIrIIo succosIvo
aIo acoIuIazI arhoII. E un onomon rar ca o sIrucIur arIIsIIc s
roaar osIo un numr do anI, urIIoaro a unoI orJo do oxrosIo do
InIonsIIaIo ogaI. MarII gomonI aI IIIoraIurII noasIro II IIusIroaz.
NocuIco o un Croang caro Iucroaz, In Ioc do InIumIrI, cu ovonImon-
Io. EgaI In arIa InIuIIIv a ovosIIrII dubIuIuI su do osIo voac, II
osIo suorIor rIn uIoroa do rorozonIaro. SarcasmuI zI IronIa coIuI
dInIuI so dozghoaJ zI so ImbIunzosc In umoruI succosoruIuI, cu IoaIo
c bonomIa amundurora osIo unoorI doar aaronI. PonIru a rosII
unoIo dIn rImoIo oI cuvInIo IIIoraIura romun cuII doschIdo gura do
aur a IuI NocuIco. PosIo un socoI zI cova Croang o va rorozonIa cu
nu maI uJIn sIrIucIro. EoIoruI zI "mo]ucuI" IzI ImarI asIoI gIorIa
vorbuIuI naJIonaI.
CronIca IuI NocuIco consIIIuIo nu numaI o ImorIanI roaIIza-
ro In sIno, cI zI o osIbII monad a IIIoraIurII romuno. Ea rozum
sau maI bIno zIs anIIcIoaz un InIrog ansambIu do IrsIurI gono-
raIo. PrInIro IroIo dIn caro, do osIo dou socoIo, so Joso IIIoraIura
romun modorn unuI dInIro coIo maI vIzIbIIo osIo coI aI ooroI IuI
NocuIco. ...
CronIca IuI NocuIco nu suor do arIIzanaIuI acJIunIIor boIorozII
sau do asorvIroa comIoI aJ do uncIuI do vodoro domnosc. SubIocII-
vIsmuI oI, do aII naIur, nu osIo Ins maI uJIn marcaI. In comaraJIo
cu aIJI cronIcarI JIzI un Ia naIvIIaIo In IImIrIIo Ior, NocuIco,
maI abII, IzI ormIIo s donaIurozo unoorI IucrurIIo dIn moIIvo orsonaIo
sau do cIas bIno camuIaIo, doruIundu-zI rIn acoasIa (Inc zI asIzI),
cIIIIorII. ...
EsIo IocuI s abordm aIcI o robIom osonJIaI a oxogozoI nocuIcoo-
no: caracIoruI naJIonaI aI ooroI, aIrIoIIsmuI auIoruIuI (aIrIoIIsm
InJoIos, ovIdonI, In sonsuI socoIuIuI In caro a IrII zI In IImIIoIo - do
noIgnoraI - aIo unoI oarIo cIaro concoJII do cIas). $I unuI zI coIIaII
au osI zI sunI do obIcoI cuIaIo In cuvInIoIo auIoruIuI: roosII do
crodInJ auIohIono, docIaraJII anIIanarIoIIco, IamonIaJII - nu InIoI-
doauna "uro". In co no rIvozIo, no rounom s Io doscoorIm In
sIrucIura maI adunc a ooroI, undo, du roroa noasIr, so aI
24l
maI orm ImrImaIo. Un Iucru IrobuIo do Ia IncouI subIInIaI:
LcIopiec[ul IuI NocuIco nu roIocI numaI conIoxIuI IsIorIc In caro
auIoruI a IrII, cI IoIodaI I so ouno, II rozIsI. EIImInaroa IragIcuIuI
ar uIoa I rIvII ca un asocI aI acosIoI IondInJo; rIn "dosamorsaroa"
mocanIsmuIuI oI IragIc, roaIIIaIoa ar uIoa dovonI InoonsIv. SIIuaI
InIr-o Iumo osIII, amonInJIoaro, cronIca dovIno onIru NocuIco un
rougIu. Nu numaI zI nu aIuI In sonsuI In caro condIJIIIo maIorIaIo,
do roIaIIv sIabIIIIaIo zI sIguranJ, aIo scrIorII oI II roIIndo, cI zI
(maI aIos) In acoIa c, scrIInd, auIoruI domIn InIr-un oI ovonImonIoIo
Ia dIscroJIa crora so aIaso. Dac - du cum sunoa un aII cronIcar
- omuI osIo sub vromI, ovocundu-Io, cooa co Insoamn rocroundu-Io
(ccI orIco rorozonIaro a roaIIIJII, orIcuI do oxacI, osIo IcJIuno),
adIc rocaIIuIund, cIasIIcund, ordonund zI InIr-o anumII msur
doIormInund, vromIIo rmun sub om, so "doun", ec ocoJ:o. NocuIco
s-a zIdII In cronIca sa, IncouI, In IanuI subconzIIonI aI IInJoI,
dIn novoIa do a so ara.
Oroaza, am suno, rImordIaI a cronIcaruIuI o ncoc:orco. SonII-
monIuI oxrIm Ins nu numaI o boIor, cruIa hoasuI, InsIabIIIIaIoa
II orIcIIIau rIvIIogIIIo, cI zI InIroaga comunIIaIo naJIonaI, avund
novoIo, In acooazI msur, do un cadru aI oxIsIonJoI socIaIo bIno
consIIIuII. In acosI sons obIa IuI NocuIco o ancosIraI. Or, In raorI
cu ormanonIa caIamIIaIo a crcnilor ncocJ:oIc, cronIca rorozInI
rIncIIuI conIrar, saIvaIor, ol oc:orii. TondInJa LcIopiec[ului IuI
NocuIco rozum asIoI, In mIc, una dIn IondInJoIo IsIorIco unda-
monIaIo aIo ooruIuI romun, caracIorIzaI rInIr-o dIaIocIIc a
azozrII In noazozaro. CvasImIIonara mIgraJIo a ooaroIor, aoI
ormIdabIIuI orIcoI oIoman, In Ino vocInIaIoa unor marI ImorII
au croaI noamuIuI do Ia CaraJI zI Dunro, In IuIa sa onIru
suravIoJuIro, condIJII oxIrom do duro. DIn nogura voacurIIor, vromIIo
au osI zI au rmas - un In orIoada modorn - ncoc:oIc.
OonoraJIo du gonoraJIo, oamonII do aIcI au gsII Ins do Iocaro
daI rosursoIo zI osIbIIIIaIoa s so azozo. Eocorienul oc:orii Ia
NocuIco corosundo azadar unoI socuIaro asIraJII naJIonaIo. OmuI
zI oora rozInI doooIrIv acoIazI caracIor "azodzaI", caracIor caro
conIrasIoaz cu sIaroa do "noazodzaro" a vromurIIor, zI I so ouno.
CronIca IuI NocuIco d cIIIIoruIuI un sonIImonI do IomoInIcIo, do
242
caIm duraI, do ormanonJ zI consoIIdaro. PosIo bIocuI o caro-I
ormoaz, vaIuI IsIorIoI Iroco r s-I cIInIoasc. In muII maI maro
msur docuI IamonIaJIIIo In "o" zI "vaI", aIuI do dos cIIaIo, cu
cova dIn auIomaIIsmuI zI convonJIonaIIIaIoa bocoIoIor roosIonaIo,
IocmaI acosI asocI do roaIIIaIo consIIIuII, doInII zI doInIIIv,
InIr-un conIoxI IucIuanI zI nosIgur d cronIcII IuI NocuIco acoI
caracIor naJIonaI zI acoa round vaIoaro aIrIoIIc co I-au osI
dInIru IncouI rocunoscuIo.
ConsIdoraI In uncJIo do nuclcclc saIo cpicc, cronIca IuI NocuIco
so uIvorIzoaz InIr-o mas do mIcI nuvoIo, IsIorII comrImaIo, sImIo
oIsoado, anocdoIo, InsIanIanoo, dInIro caro unoIo do un InIoros doosobII,
momorabIIo onIru cIIIIor zI, crodom, oarIo sugosIIvo onIru un
scrIIIor, In ovonIuaIIIaIoa orocI IogIIIm c ar dorI s so oIosoasc
do oIo ca do nIzIo uncIo do Iocaro.
FragmonIuI XVI dIn O eono Jc cucinIc - dosro "Incooroa" Imos-
IoruIuI DosoI-vod - osIo o nuvoI vonoJIan rodus Ia IInIIIo oI
osonJIaIo, un oI do sconarIu, cu InIrIgI, documonIo rovoIaIoaro zI
subsIIIuIrI do orsoano. Dac socJIunoa numruI XVI conJIno subsIanJa
unoI osIbIIo nuvoIo, acooa cu numruI XXXVII oaIo urnIza maIo-
rIaI chIar onIru un roman. EIomonIoIo IcarozII, IogmInIoIo soIomno,
coIncIdonJoIo, socIacuIoasoIo asconsIunII socIaIo, IovIIurIIo do IoaIru,
momonIuI surom aI rocunoazIorII, oIIoguI orIcII dau o savoaro aarIo
acosIoI IsIorII IIno do mIzcaro zI mIzcIoaro a unuI coII srac urcos
dInIr-un saI aIbanoz sro TarIgrad zI a]uns maI IurzIu, graJIo a]uIoru-
IuI osIuIuI su Iovarz do drum, dovonII maro vIzIr, domnuI MoIdovoI
sub numoIo do OhIca-vod. Un orsona] rocamboIosc osIo DoduI sIaruI
ArbnazuI caro, InchIs do ConsIanIIn CanIomIr, ovadoaz socIacuIos,
"ca-n IImo". ...
Evocaroa comIoIuIuI boIorosc IndroIaI ImoIrIva IuI ConsIanIIn
CanIomIr zI a rorosaIIIIor domnuIuI, a ucIdorII maI InIuI a IuI VoIIcIco
zI aoI a IuI MIron CosIIn, acosIa dIn urm smuIs dInIr-un doIIu
roasI, soJIa sa murInd chIar aIuncI, zI a romuzcrIIor (raro In
ooc) aIo bIrunuIuI voIovod: "CanIomIr-vod du-acoo muII so cIo
co-au cuI zI do muIIo orI Iungo InIro IoaI boIorImoa zI bIsIma
o cIno I-au IndomnaI do-au grbII do I-au IIaI", rorozInI unuI
dInIro coIo maI ImrosIonanIo momonIo aIo cronIcII. CuIova asocIo
243
aIo acosIoI marI scono morII subIInIaIo In chI doosobII: IogIca dIaboII-
c, ImIacabII cu caro sIuIIorII domnuIuI, oIosInd, In mod orId,
ca romIz aIuI c, IozIndu-zI dIn Iro, acosIa II bIuso cu buzduga-
nuI o VoIIcIco, II aduc, as cu as, dIn aroao In aroao, In sIIuaJIa
do a ordona coIo dou crImo. ...
IsIorIa IurcuIuI IrImIs In MoIdova s cauIo rIcIn do mazIIIro IuI
VasIIo Luu, zI "IndoaI" ur zI sImIu cu gaIbonI do cIro acosIa,
adovraI caodoor do sIhoIogIo a mIIuIrII, o do o savoaro aroao
gogoIIan. ...
ExcoIonI obsorvaIor, NocuIco roJIno, doscrIInd o scon, asocIo InodI-
Io, surrInzIoaro zI In acoIazI IIm oarIo caracIorIsIIco, caabIIo s
InsuIo sonIImonIuI coIuI maI acuI concroI, s acIuaIIzozo InIons.
MarIor zI arIIcIanI Ia IncIozIaroa docIsIv do o PruI, NocuIco ovoc
o Iarg, dIn InIorIor, InIr-un chI oarIo modorn. DoscrIoroa InsIsI
asura dIorIIoIor manovro, cIocnIrI, ooraJII cu caracIor IzoIaI zI
bIIIa - aI croI ansambIu no sca - so InchoIo maI InaInIo do a
InJoIogo dac oa a IncouI cu adovraI zI r s nI-I dosomnozo In
mod ovIdonI o InvIngIor. In oIIIIc, o Ian mIIIIar ca zI In IIIoraIu-
r, SInIIozIII rorozInI un aII WaIorIoo. In nIcI un aII momonI aI
"IImuIuI" bIIIoI (daIorII IuI NocuIco no aIm In ososIa unuI
roJIos JocuncnIor aI acosIoIa), nu no sImJIm In maI maro msur Ia
SIonilcIi docuI aIuncI cund cronIcaruI amInIozIo In IroacI, dar cu co
uIornIc sugosIIo a cIIoI, do acoIo duoIurI socIIco do IIraIIorI, oxrosIo
a suroscIIrII combaIanJIIor, anga]aIo dIn obIIgaJIo dar zI dInIr-un
sIrII do bravad rocIroc IncIIaI InIro mIcI gruurI co so dosrInd dIn
rundurIIo coIor dou armaIo boIIgoranIo. ...
NocuIco nu osIo numaI un arIIsI aI cuvunIuIuI, cI zI un arIIsI aI
ImagInII; cooa co oI suno dosaI auzuI zI IncunI IoIodaI rIvI-
roa. EuorIa muzIcaI a IocIurII o dubIaI do ouorIa uzor moIancoII-
c a arIIcIrII "dIrocIo" Ia InIumIrI do muII InchoIaIo, a
"InIroducorII" In ImagIno. CronIca IuI NocuIco anuIoaz, In momon-
IoIo do InIonsIIcaro a rorozonIrII, Iinpul cIIIIoruIuI, zI o cIIIIor
InsuzI; acosIa rosuscII ca marIor ocuIar, aI n 1-Ioa orsona] aI
crJII. SconoIo coIo maI vochI aIo IoIoIsoJuIuI nu so Ias conIom-
IaIo dIn aar; oIo aIrag zI IncIud IrozIsIIbII cIIIIoruI, IransormaI
In oIomonI comononI aI IabIouIuI.
244
In O eono Jc cucinIc, oIsoduI V, vImzaguI bIIIoI so dosaco
ca un vaI onIru a oorI rIvIrII osIbIIIIaIoa do a conIomIa o scon
zI un gosI cvasI-rIIuaIIco In caro raorIuI do sIrIcI vasaIIIaIo, avund
arc cova dIn caracIoruI oxomIar zI ImocabII, dIn urIIaIoa ovosIIrI-
Ior cavaIorozII IImurII so ImbIn cu umIIInJa zI cIdura roIaJIIIor
InIorumano socIIc orIonIaIo.
ProsoJImoa unuI rozonI IransaronI, oIorn, aIIngo InIonsIIJI
aroao magIco In socJIunoa a VII-a. ...
Nu vom InsIsIa roa muII asura a cooa co so numozIo do obIcoI
- cu o oarocaro omaz - arIa orIroIuIuI Ia NocuIco; orIco roorIro
Ia scrIIIor, orIcuI do sumar, a]ungo InovIIabII Ia oa. Fr a vaIo-
rIIca Ins InIoIdoauna cooa co s-a sus un acum osonJIaI In acoasI
rIvInJ: "PorIroIuI nIcuIcIan sI Ia mI]Ioc InIro carIcaIur zI IabIou"
(O. CIInoscu); "NoIoIo rIn caro IndIvIduaIIzoaz orIroIoIo nu sunI
aIuI caIIIJI suIoIozII sau IrsIurI IzIco, cuI mIzcaroa" (N. CarIo-
]an) oIc.
In co no rIvozIo, no vom mrgInI a subIInIa dIn nou romarcabIIa
caacIIaIo do obsorvaJIo a IuI NocuIco, aIIcaI do daIa acoasIa oamonI-
Ior, zI, ca un aI crodom InodII, Irundoroa sa sIhoIogIc - vdII
noIndoIos In cuIova cazurI, srI]InIndu-no o oxomIo, du cuIo
zIIm, nooIosIIo un acum. Nu InaInIo Ins do a rocIza - IarzI
- c uIoroa do obsorvaJIo a cronIcaruIuI osIo unoorI suorIoar
uIorII saIo do InJoIogoro. So InIumI nu o daI ca NocuIco s InrogIs-
Irozo oarIo oxacI asocIo sau IrsIurI, r a I Ins (o doIIn)
odIIcaI asura a cooa co oIo somnIIc. In acosI sons sunoam c oI
oIograIaz cu maro rocIzIo roaIIIaIoa (In cazuI do aJ IndIvIdua-
IIIaIoa), Isund arc aIIora grI]a InIorroIrII adocvaIo zI comIoIo
a daIoIor. ...
In aI III-Ioa ragmonI dIn O eono Jc cucinIc, NocuIco omonozIo do
"haruI" IuI $Ioan coI Maro sIraI Ia munsIIroa PuIna un In
IImuI uIIImoI domnII a IuI MIhaI RacovIJ (1?15-1?26). AIuncI,
un ogumon novrodnIc, "vrund s s Ioasc, au buI Ia mas cu acoI
har aI IuI $Ioan-vod, cu nIzIo sIugI boIorozII, co ora zIoIazI. $I
bund muII cu acoI har, s-au ImbIaI zI, IInd boJI, au sIrIcaI un
Iucru scumu domnoscu zI do mInuno ca acoIa". DIsIrugoroa cu aIuIa
uzurIaIo a roJIosuIuI vosIIgIu sImboIIzoaz arc o sIaro do IucrurI,
245
o InIroag aIIIudIno do nosaro aJ do IrocuIuI JrII, rIsIII zI dovaIo-
rIzaI ca JndrIIo ocaIuIuI. TrIsI sIaro do IucrurI, condamnabII
monIaIIIaIo o caro, rIn cronIca sa, NocuIco, o urmoIo IuI OrIgoro
Urocho zI MIron CosIIn, Incoarc zI rouzozIo s o romodIozo o una, s
I so oun coIoIIaIIo. Ion NocuIco o unuI dIn rImII marI rosIauraIorI
aI IrocuIuIuI naJIonaI. CIoburIIo aharuIuI IuI $Ioan I-au InsungoraI
zI IraumaIIzaI sonsIbIIIIaIoa; onIru a o vIndoca sau mcar aIIna, oI
a IrobuII s Io cuIoag cu grI] dIn uIboro zI s roac dIn srmIurI
vochoa orm IorduI. ...
LcIopiec[ul Jorii MolJocci roIguroaz unoIo ovoIuJII uIIorIoaro.
In cronIca IuI NocuIco, IIIoraIura romun, caro Incooa InIr-un oI
odaI cu oI, IzI avoa IxaIo onIru muII vromo cuIova dIn daIoIo oI
osonJIaIo.
VALERIU CRISTEA, InIroJuccrc in opcro lui Ion Ncculcc, EdIIura
MInorva, EucurozII, 19?4, . 5-6, 120, 143-150, 159-168, 1?1,
193-194, 210.
NocuIco IzI scrIo IoIoIsoJuI du moarIoa IuI CanIomIr zI a IuI
Radu Pooscu, dar IocuI IuI, rIn IradIJIo, so aI In sorIa cronIcarIIor
moIdovonI, o caro-I conIInu. E adovraI, o do aII arIo, c acoasI
conIInuIIaIo nu maI aaro asIzI Ia oI do IndIscuIabII ca IorI, cund
N. Iorga, du caro s-au IuaI IoJI IsIorIcII do zcoaI, I-a socoIII o
NocuIco, InIr-o ornIro IIIc do romanIIsm IdooIogIc, "un om do
cInsIo, un moIdovoan cumInIo zI cu rIca IuI Dumnozou", IncaabII
s doImozo sau s IInguzoasc, "un bIrun oarIo bIrun, carI,
rIvInd In urm, In dunga dIn co In co maI umbrII a IrocuIuIuI
su, vodo InzIrundu-so acoIo co au osI, aIuI do IInIzIIIo, do orunduIIo,
do rumoaso". S-a arIaI, In anII dIn urm, maI dograb IIsa do
IogIur suIoIoasc a cronIcaruIuI dIn voacuI anarIoI cu moIdovo-
nII dIn voacuI anIorIor zI InrudIroa IuI IomoramonIaI, dac nu zI
sIIIIsIIc, cu munIonII conIomoranI, InIro caro Radu Pooscu zI
AnonImuI Eruncovonosc sunI coI maI InsomnaJI ca scrIIIorI ($orban
CIocuIoscu, 1966, VaIorIu CrIsIoa, 19?4). Sro doosobIro do Urocho zI
do CosIIn, NocuIco nu o cooa co so choam un crIurar; o IIsII do
onIuzIasm onIru IdoaIurIIo caro-I anImasor o acozIIa; ca aIIIu-
246
dIno oIIc, IoIoIsoJuI su o maI curund o IsIorIo socroI, dIn raJIunI
vdII orsonaIo, docuI o oor do oducaro a sIrIIuIuI ubIIc. Au-
IoruI aco Igura unuI mIc boIor do Jar, rudonI zI chIvornIsII,
InIoIoranI, rIcos do schImbrI, cu araon o coI caro au rouzII maI
bIno docuI oI, rocar zIIuIor do IImb, xonoob, dund vIna roIoIor o
grocI (dozI aro dubI ascondonJ grocoasc). VaIoaroa II vIno dIn or-
sonaIIIaIoa savuroas zI dIn gonIuI IImbII zI aI ovosIIrII. EI rodosco-
or oraIIIaIoa ouIar, un voac du co Urocho doscoorIso scrIsuI
InIoIocIuaI, zI, rIn oa, IoI acoI caracIor naIv, IocaI zI sIrumIoraI In
orIzonIuI mozIoI rorII, caro so doosobozIo aIuI do muII do unIvor-
saIIsmuI zI ouroonIsmuI cosIInIan sau canIomIrIan. ChIar oIuI In
caro a JInuI s so InIoarc dIn oxIIuI rusosc, undo CanIomIr a rmas
zI zI-a conIInuaI oora, noInJoIogoroa IuI onIru roormoIo IuI PoIru
coI Maro, IndIc o aII ormuI sIrIIuaI docuI acooa a oncI-
cIoodIzIIIor do IIuI IuI MIIoscu sau CanIomIr, doIoc roocuaJI do
dooIzaro zI gsIndu-zI IocuI orIundo osIo cuIIur. Pun Ia un uncI,
dozI conIInu cronoIogIa aIoIor do undo o rsIso CosIIn, IoIoIsoJuI
IuI NocuIco InJIzoaz o roacJIo Ia acosIa zI anumo roacJIa au-
IohIonIsmuIuI Ia ouroonIsm, a naJIonaIuIuI Ia unIvorsaI. Acum,
sro mI]IocuI socoIuIuI XVIII, cund IzI IormIn NocuIco oora, acoasI
roacJIo so roduco onIru rIma, dar nu zI onIru uIIIma oar In
cuIIura romun. O vom maI InIuInI do cuIova orI In oocIIo urmIoaro.
Un IooroIIcIan aI sIrIIuIuI oInIc ar uIoa I condus Ia Idooa c noI
nu am osI nIcIodaI un Ia caI ouroonI, r s so I nscuI
oozIJIa IocaIIsI, c orIco unIvorsaIIsm osIo Ia noI corocIaI do
naJIonaIIsm zI chIar do xonoobIo, c, In Ino, orIoadoIo domInaIo
do crIurrIsm oIIIIsI aIIornoaz cu coIo In caro so Inuzoaz sImJuI
ouIar coI maI "snIos" zI maI rIguros cu uIInJ. ...
InIorosanI o zI aIuI c NocuIco a JInuI s anIIcIozo cronIca
rorIu-zIs do acoIo aIruzocI zI aIru do Iogondo cunoscuIo sub IIIIuI
O eono Jc cucinIc. ... Sro doosobIro do CosIIn zI aoI do CanIomIr zI
do sIoInIcuI ConsIanIIn CanIacuzIno, caro au o monIaIIIaIo aroao
zIIInJIIc, NocuIco so InIoarco Ia acooa oIcIorIc. ... DorInJa caro
Io sI Ia baz osIo acooa oarIo Iroasc do a roduco uImIro. $I nu ca
"un caIIoI do IsIorIa romunIIor", cum zIcoa Iorga ..., IrobuIo IogondoIo
cIIIIo, cI ca InIuIa noasIr oor do ImagInaJIo.
247
CcI dac NocuIco n-aro muII crIurrIo, aro un IaIonI do rozaIor
InnscuI, ca nImonI aIIcInova In InIroaga noasIr IIIoraIur
modIovaI. Dou IrsIurI sunI IzbIIoaro In O eono Jc cucinIc (zI
vor I zI In IoIoIsoJ). InIuI, aIuI c acosIo IsIorIoaro n-au maro
Iucru do Iogond In oIo, cuIogund InIumIrI dInIro coIo maI obIznuIIo,
unoorI chIar dorIzorII, zI nu numaI Imro]uraroa c sunI uso do
obIcoI In sarcIna unor orsona]o cu sIaIuI IsIorIc Io InvIuIo InIr-un
abur oroIc. AIIoI, InJIzaroa oarIo munIoasc a IucrurIIor n-ar
rIdIca nIcI o dIIcuIIaIo. In aI doIIoa rund, IsIorIIIo cu rIcIna rorozIn-
I un vorIIabII IrIum aI sIrIIuIuI anocdoIIc: nIcI doscrIorI, nIcI
orIroI, nIcI comonIarII: naraIIvuI ur, rodus Ia osonJ. ... DaruI
do ovosIIIor aI auIoruIuI osIo InvodoraI aIuI o saJII mIcI, cuI zI
In consIrucJII maI amIo. CuIova dInIro aza-zIsoIo Iogondo n-au docuI
cuIova rundurI, dar conJIn, ca InIr-un dogoIar, maIorIa unor adovraIo
nuvoIo. ... SunI zI cuIova Iogondo consIruIIo ca nIzIo amIo naraJIunI.
Do oxomIu, bIograIa sIaruIuI MIIoscu, rIma do acosI oI Ia noI,
sau vIsuI IuI Raroz, cund morgoa cu caroIo do ozIo Ia IazI, sau, maI
aIos, oxIraordInara ovosIIro, scoas arc dIn Holino, dosro un
aIbanoz zI un Iurc doooIrv do IInorI zI do sracI, caro-zI cauI
norocuI Ia TarIgrad, ]uruIndu-zI s nu so uIIo unuI o aIIuI do vor
IzbundI In vIaJ, IurcuI a]ungund vIzIr zI unund o aIbanoz domn
In MoIdova. MorIIuI acosIor aIuI do coIobro ovosIIrI, IncuI au do-
vonII onIru romunI arhoIIaIo, consI In sImIIIaIoa Ior r cu-
sur, In sIIIuI "]os", amIIIar, IIsII do orIco soIomnIIaIo, o caro
NocuIco II InIroduco In roza naJIonaI.
AcosI sIII so romarc do Ia IncouI zI In cronIc. ... NocuIco aro
Icoroa [opIului Jiccre, dIn caro cronIca IuI no oor nonumraIo
mosIro. IIIaz-vod IocmaI IzI Ingroa IaII, In IaIn, "cu muII grI]
zI rIc do daIornIcII IIuno-su, s nu-I rIndz, s-I InchIdz", cund
un coauz aI suIIanuIuI II Ia zI-I duco Ia soraI ca s Io cInII domn;
Duca o mazIIII zI o caIo do a-zI Iordo cauI, dar so nImorozIo s aIb
o bIan rusoasc do vuIo noagr o caro I-o druIozIo vIzIruIuI In
schImbuI unoI vorbo buno o Iung suIIan ....
NocuIco o un ProcoIus caro IIozIo conIomoranIIor IoaIo oIIJoIo,
IncondoIndu-I onIru osIorIIaIo. Cu oxcoJIa acoIuIa aI IuI DosoIoI,
IoaIo orIroIoIo sunI ruIcIoaso. ...
248
Cu NocuIco rovIn In orJ, In roza noasIr IsIorIc, sIrIIuI ouIar
zI oraIIIaIoa, a]uIaIo do un IaIonI do naraIor IncomarabII zI do o
InIuIJIo a oamonIIor, caro comonsoaz IngusIImoa concoJIoI zI noIo-
moInIcIa cuIIurII. CoI maI maro ovosIIIor do un Ia Croang zI Sa-
dovoanu ....
NICOLAE MANOLESCU, IeIorio criIico o liIcroIurii ronnc, voI.
I, EdIIura MInorva, EucurozII, 1990, . 58-59, 60-62, 64-65.
Trocund do Ia roIucraroa do documonIo zI mrIurII oraIo Ia
momorII zI aoI chIar Ia ]urnaIuI dIrocI, LcIopiec[ul IuI NocuIco
osIo sIrIn orIcroI IncorcrI conosIvo. ... LcIopiec[ul..., dac nu
consIruIozIo onIru noI o orsonaIIIaIo, rIn Iocaro agIn no
dozvIuIo un IomoramonI. NocuIco osIo rsIIos, sonsIbII,
IomIor; urIa zI rovoIIa, roodo arInso, curg odaI cu cornoaIa o
agInIIo cronIcII. DoaIIoI, amIoIuI osIo Ia maro cInsIo, oxrosIo
a sIrII sIhIco aroao ormanonIo a scrIIIoruIuI, caro nu Incoarc
nIcI un momonI s so dIsImuIozo: "ruIJIIo" IuI NocuIco sunI ox-
uso Ia vodoro, savuraIo o IndoIoIo. ... DoaIIoI, IoI LcIopiec[ul...
aaro ca o nosurzII InzIruIro do zvonurI, do vorbo sIrocuraIo Ia
urocho, o caro ana cronIcaruIuI abIa maI rIdIdozIo s Io noIozo.
TonuI osIo morou "curIIIor". Dar cooa co-I InIorosoaz IndoosobI o
cronIcar osIo noIa do sonzaJIonaI. ToI co Ioso dIn comun, IoaIo
bruzIoIo rsIurnrI do sIIuaJIo, II aIrag, zI oI aro IncaabII s II so
ImoIrIvoasc.
RoaIIIaIoa, no suno morou NocuIco, nu osIo doar cooa co aro s
Io, cI Iocaro aI aro In saIoIo su un co mIsIorIos, o a doua aJ,
oxrosIv zI dramaIIc, zI maI aIos oa morII InIorosuI nosIru. ...
NocuIco aro o arI noInIrocuI In a uno In vaIoaro "sIIuaJIIIo
InduIozIoaro". O moIodram do coa maI bun caIIIaIo osIo scona
ucIdorII IuI MIron CosIIn. ... InIorosuI cronIcII IuI NocuIco osIo In
rImuI rund coI IIIorar. ...
NocuIco nu aro roIonJII do crIurar, nu-I obsodoaz orIgInoa
noamuIuI zI Iroco uzor osIo onunJaroa oI; maI muII, dozI daIoIo o
caro nI Io d sunI In maroa Ior ma]orIIaIo oxacIo, NocuIco nu osIo
InIorosaI do mrIurIa o caro IrobuIo s-o Iaso, do adovruI o caro
249
IrobuIo s-I IransmII. ... CcI onIru NocuIco nu adovruI osIo
uIIIma roaIIIaIo, cI ovosIoa: acosIa osIo moIIvuI, cauza undamon-
IaI a oxIsIonJoI cronIcII saIo. In mod vdII cronIcaruIuI II Iaco s
scrIo. InovIIabII oIorogon rIn conJInuI, nosusJInuI do o voInJ
ormaIoaro, cronIca so araI IoJuzI InchogaI zI sIrucIuraI. UnI-
IaIoa do Ion o d duhuI morou ovosIIIor. ScrIsuI curgo r auzo,
r IIm do rosIraJIo, r IIcIIsoII; sub ana IuI NocuIco IoIuI so
Iransorm In ovosIo: InIumIrI vzuIo sau InchIuIIo, unoIIIrIIo
do Ia PoarI, IscaIIIaIoa IImuIuI, oIIIIca InIornaJIonaI. NIcIo-
daI InIorosuI nosIru nu adoarmo, IIndc orIco ovonImonI orIcuI do
absIracI, orIcuI do IndorIaI, coboar In "ograda" noasIr, IrozozIo
munIa sau mIIa noasIr. CronIcaruI osIo o $ohorozad zI LcIopiec[ul
su o aII O nic i uno Jc nop[i.
FIocaro domnIo osIo un basm zI, ca orIco basm, oI osIo sIorooII:
"amosIocIurI" Ia PoarI, mII, aIogoro, unoIIIrIIo boIorIIor dIn
Iabra advors, mazIIIro zI ]ocuI so roIa noschImbaI. Savoaroa so
aI Ins In varIaJIIIo o acooazI Iom, In chIuI noazIoIaI rIn
caro so manIosI schoma rosIabIIII. Dar acoasI oroIogorIo nu
aro monIroa do a msura IImuI absIracI aI IsIorIoI, cI o duraI
subIocIIv, zI IocmaI acosI aI d o sIrucIur comIox cronIcII, o
ovoIuJIo somnIIcaIIv naraJIunII. TImuI noIrII do marIor, IIm-
uI sIraI In momorIa coIocIIv so sIrungo In Iogond; Ia orIgIno
- ora do aur a IuI $Ioan coI Maro. ToIuzI InIumIrIIo, orIcuI do
cumIIIo, amIoIoIo, orIcuI do vIruIonIo, IzI sIroaz haIna do
basm. EsIo do aI o srbIoaro a IcorII do a ovosII, zI aIcI
anocdoIa, orIroIuI IIorosc, amnunIuI coIoraI so succod r
InIroruoro. Dar scurgoroa vromII osIo dIsIrucIIv, zI urIa Iordo
IoI maI muII dIn ImorIanJ (r a murI nIcIodaI) onIru ca
ovonImonIuI IrII s InIro o rImuI Ian. So InIumI acum un
onomon unIc In IIIoraIura noasIr "vocho".
PagInIIo cronIcII so Iransorm InIr-un roman do coa maI ur
acIur modorn. TImuI subIocIIv so dIIaI, IzI Iordo auIonomIa,
duraIa sa IInd Imus acum do InIonsIIaIoa IrIrII. $I orsona]uI
rIncIaI aI acosIuI IIm, InIruchIaI do DImIIrIo CanIomIr, va I
unuI do sIrucIur modorn, o orsonaIIIaIo caro so consIruIozIo sub
ochII nozIrI, dar caro, IoIuzI, nu nI so dozvIuIo nIcIodaI.
250
CrodIncIos IuI InsuzI, NocuIco nu vroa nIcI acum s aIIco schomo
rosIabIIIIo, s absIracIIzozo, cI so muIJumozIo s consIaIo c orouI
su IzI schImb chIuI du unghIuI dIn caro osIo rIvII. AcoasI
modorn "uIvorIzaro" aro daruI do a Isa o ImrosIo do vIaJ do
nouIIaI. Porsona] do IanuI doI, urmrII Ia PoarI, In rIvaIIIaIoa sa
cu Eruncovoanu, CanIomIr acaaroaz un Ia urm scona InIroag.
EI aaro maI InIuI ca un ormocIor convIv, zI - basm auIonIIc -
obJIno o coroan rIn mIosIrIa-I do cunIroJ .... In mod vdII
NocuIco admIr sIncor hoIrurIIo zI acJIunIIo domnuIuI su: abIII-
IaIoa sa dIIomaIIc, maI aIos, InIr-un voac aI IuIuror vIcIonIIIor,
II rochoam InIroaga roJuIro .... Dar nu ovoIuJIa domnuIuI II In-
Iorosoaz o NocuIco, cI roacJIIIo IuI CanIomIr, zI o acosIoa Io oaIo
urmrI In conrunIaroa cu ovonImonIoIo noobIznuIIo o caro vro-
murIIo rImo]dIoaso I Io scoIoau cu drnIcIo In caIo. InIumIaroa
nocIurn cu "aza TIghInoI", IIn do romanIIsm, osIo un oxomIu
do mIracuIoas concIzIuno, ccI InIr-o sIngur agIn so gsozIo
maIorIa dons a unoI nuvoIo. ...
"RomanuI" urmoaz maI doarIo, ImbogJII cu aIJI oroI, cu scono
do gon, cu ovonImonIo dramaIIco, zI dIn nou orouI IzI araI aII chI,
vonII zI oI s so aIIuro mozaIcuIuI do]a InchogaI. ...
Cu un sIngur InsIIncI, NocuIco nu va dozIoga nIcI un Ia surzII
IaIna orsona]uIuI su. In InaI II vodom o CanIomIr dIn nou schIm-
baI, un aII chI vIno zI so adaug, r a anuIa o coIoIaIIo ....
PorsonaIIIaIo caIIvanI zI mIsIorIoas, DumIIrazco vod so dor-
Ioaz IoI maI muII, IorduI do ochIuI cronIcaruIuI In coaJa IImu-
IuI zI a dorIrII. Dar acoasI dram so roIIoaz o onduI IuIoI
do Ia SInIIozII, a croI ovocaro osIo caodoora cronIcII zI o agIn
do noogaIaI a IIIoraIurII noasIro. NocuIco IzI dozvIuIo aIcI InIroaga
msur a IaIonIuIuI su. ToaIo mI]IoacoIo vIzuaIo zI audIIIvo sunI
uso In sIu]ba rocrorII vIoJII; doszuraroa oIc aro un rIIm ro-
rIu, bIno marcaI, ImrosIonanI ....
S-au romarcaI uIoroa do InrogIsIraro zI do momoraro a cronIcaru-
IuI. EsIo do aI o maro uIoro do roIrIro. Sub ochII nozIrI so
doszoar IoaI IncoaIa InaInIaro, do Iar monsIruoas, a "obuzu-
IuI moschIcosc". ...
S-a romarcaI zI maroa modornIIaIo a doscrIorII bIIIoI, uIvorIzaI
25l
In nonumraIo acJIunI aaronI IncooronIo, vzuIo morou dInunIru,
dIn uncIuI do vodoro aI osIazuIuI sImIu. C nu momorIa osIo coa
caro aro aIcI roIuI rIncIaI no-o dovodozIo aIuI c un Ia surzIIuI
cronIcII vom maI InIuInI doscrIorI do conIIcIo armaIo, unoIo Ia caro
NocuIco nu a arIIcIaI. Dar chIar ImagInaIo, mIosIrIa naraIIv
rmuno acooazI....
NoInIrocuI rmuno maI aIos NocuIco In surrIndoroa masoIor do
oamonI, do aI muIJImoa osIo orouI rIncIaI aI cronIcII. ... S-a
obsorvaI In cronIca IuI NocuIco IIsa marIIor sonIImonIo. Dar nu In
IrIumuI vIIaIIIJII do noInIrocuI so aI subIImuI IocJIoI saIo coIoI
maI romarcabIIo: VIaJa morgo InaInIo, zI rIn suorInJ zI moarIo,
IoI oa osIo coa caro so manIosI, caro so Imuno: acoasIa osIo IIosoIa
cronIcII. CrIurarI, MIron CosIIn zI DImIIrIo CanIomIr, cauI s domon-
sIrozo, s-zI oxun gunduI, do acooa oI sunI maI uzor do doscIraI.
NocuIco Ins nu vroa s domonsIrozo nImIc, oI so muIJumozIo s aduc
vIaJa In agInIIo cronIcII saIo, zI In oIuI acosIa oa osIo, aradoxaI,
maI "round", ccI mIsIoruI oxIsIonJoI zI aI "ovozIII" so sIroaz
InIrog. MarII naraIorI do maI IurzIu au urmaI acosI drum, In mod
conzIIonI. NocuIco a osI munaI doar do InsIIncI. EocIuI nu osIo Ins
maI uJIn uIornIc.
MANUELA TANASESCU, Ion Ncculcc, In ScriiIori ronni, MIc
dIcJIonar, EdIIura zIIInJIIc zI oncIcIoodIc, EucurozII, 19?8, .
328, 330-334.
O eono Jc cucinIc rIn InsuzI IIIIuI su somnIIc, ca zI maI
IurzIu "ovosIoa vorbII" a IuI AnIon Pann, un sonIImonI round aI
IImbII cuIIo zI IIIoraro. DozI NocuIco nu osIo InIuIuI In ordIno IsIorIc,
oI osIo rImuI InIomoIoIor aI IIIoraIurII romuno In sonsuI ma]or aI
oIosIrII noInvonIaIo a IImbII. NomrIurIsII, In O eono Jc cucinIc oI
crooaz IIIoraIura In cIuda aaronJoI c aco IsIorIo. O eono Jc cucinIc
aro un mII In conIruI su, zI un orsona] dovonII mIIoIogIc, SIoan
coI Maro, orou do Iogond.
MIIuI mozIoruIuI ManoIo, mIIuI sacrIIcIuIuI caro sI Ia baza
orIcruI acI do croaJIo, so Iransorm "avanI Ia IoIIro" In mIIuI InIomo-
IorII munsIIrII PuIna.
252
MunsIIroa ArgozuIuI a aIras Ia sIno un mII rooxIsIonI, do naIur
oIcIorIc, acoIazI o caro-I gsIm IransormaI zI IsIorIcIzaI cu rog-
nanJ In mIIuI InIomoIorII munsIIrII PuIna. ...
E Irosc zI IogIc s InJoIogom nazIoroa IIIoraIurII romuno ca o
IIIoraIur do curIo. DoaIIoI, numruI coIor caro zIIau s cIIoasc ora
aIuI do mIc IncuI racIIca IIIoraIurII scrIso nu comunIca docuI cu o
oIII. Nu numaI NocuIco a cuI o asIoI do IIIoraIur, cI oa avoa o
IradIJIo Inc do Ia OrIgoro Urocho. AcosIa nI so vdozIo rIn sIII un
curIoan zI un dIIomaI dosvurzII....
NocuIco osIo vdII InIuonJaI do sIIIuI IuI OrIgoro Urocho. MaI
uJIn aI docuI Urocho s gonoraIIzozo IsIorIc, IoIuzI NocuIco zIIo s
croozo IogondaruI, dar zI s doa noIo do vorosImII roaIuIuI rInIr-un
IaIonI IIIorar noogaIaI. HoIruI, oI osIo coI maI IaIonIaI dInIro cronIcarI,
IocmaI do acooa IzI zI dozozIo canonuI, IInd o agInI InIrogI ur zI
sImIu IIIoraI.
La NocuIco zona osIoIIcuIuI dozozIo o acooa a IsIorIoI. DIn coIo
cuIova scurIo schIJo dosro $Ioan coI Maro, oI nI so roIov ca auIoruI
rImoIor nuvoIo IsIorIco. In cIuda InIIndorII oxIrom do zgurcIIo a IoxIoIor
saIo nI so araI ca nuvoIIsI zI romancIor dIn numaI cuIova agInI. $Ioan
coI Maro, aza cum rozuII dIn agInIIo IuI, nI-I amInIozIo o coI doscrIs do
EmInoscu du o IcIur o zIduI munsIIrII PuIna o caro bnuIm c au
vzuI-o In roIoII zI Urocho zI MIron CosIIn zI NocuIco....
Cu cuJIva anI In urm, Ohoorgho TomozoI mI-a aIras aIonJIa
asura aragrauIuI 20 dIn O eono Jc cucinIc, caro osIo rIn oI
InsuzI un suorb oom oIc, o baIad modorn domn s Igurozo In
coIo maI zgurcIIo anIoIogII do oozIo romunoasc. IaI maI InIuI
aragrauI aza cum so gsozIo oI In NocuIco: "Avund RaduI-vod o
aI dIn IruuI IuI, s Io ugII cu o sIug, IozInd ro o oroasIr dIn
curJIIo domnozII dIn coIaIoa HurIuIuI. $I s-au ascunsu In codru. $I
au cuI RaduI-vod nvod do oamonI zI au gsII-o Ia mI]IocuI co-
druIuI, Ia o unIun co so choam FunIuna CorbuIuI, Iung oduI do
IuI. DocI ro sIug I-au omoruI, I-au IIaI cauI, Iar ro dunsa au
daI-o Ia cIugrIo, do-au cIugrII-o", zI IaI un nou aragra r
nIcI o IIIor schImbaI zI r nIcI o vIrguI adugaI, cI numaI
azozaI IIograIc du rIImuI su InIorIor caro nI-I vdozIo ca o o
caodoor a oozIoI noasIro oIco:
253
Avund RaduI-vod o aI dIn IruuI IuI,
s Io ugII cu o sIug,
IozInd ro o oroasIr
dIn curJIIo domnozII dIn coIaIoa
HurIuIuI.
$I s-au ascuns In codru.
$I au cuI RaduI-vod nvod do oamonI
zI au gsII-o In mI]IocuI codruIuI
Ia o unIun
co so choam FunIuna CorbuIuI,
Iung oduI do IuI.
DocI ro sIug I-au omoruI,
I-au IIaI cauI,
Iar ro dunsa au daI-o Ia cIugrIo,
do-au cIugrII-o.
NICHITA STANESCU, Ion Ncculcc, In AninIiri Jin prc:cnI, EdIIura
SorI-TurIsm, EucurozII, 1985, . 56-5?, 59-61.
254
CUPRINS
LETOPISETUL TARII MOLDOVEI DE LA DAEIJA-VODA
PANA LA A DOUA DOMNIE
A LUI CONSTANTIN MAVROCORDAT
(Urnorc}
Ca. XX A doua domnIo a IuI NocuIaI-voIovoda MavrocordaI,
IcIor IuI AIoxandru-vod IcsaorIIo, vIoaI ?220 ...... 5
Ca. XXI A IroIa domnIo a IuI MIhaI RacovIJ-voIovoda,
vIoaI ?224 ..................................................... 22
Ca. XXII DomnIa IuI OrIgorIo-vod, nooI do IIu IuI
OrIgorazco-vod, domnuI munIonoscu, sIrnooI
OhIcI-vod co-au osI Ia noI, vIoaI ?234 ............. 46
Ca. XXIII DomnIa IuI ConsIanIIn-vod, IIuI IuI
NocuIaI-vod MavrocordaI, vIoaIo ?241, maI ? ...... 65
Ca. XXIV A doua domnIo a IuI OIIgorII OhIca-vod, vIoI
?244, dochomvrIo 15 .......................................... 80
Ca. XXV A doa domnIo a IuI ConsIanIIn-vod NocuIaI, Ia
vIoaI ?250, ocIomvrII 1 ................................... 130
AJJcnJo .......................................................................... 139
ION NECULCE
O SAMA DE CUINTE
azozaIo In chI do vors do NIchIIa SInoscu
OchII IoIronIIor .............................................................. 140
Undo au osI aIIInuI ....................................................... 141
255
TIoro do boIorI ................................................................ 142
Cu dIamanIurI ................................................................ 143
SIrnuIuI IuI Vod .......................................................... 144
SIrIcaroa PuInoI .............................................................. 145
OIuunoasa zI vduvoIuI ................................................... 14?
DomnIa IuI VasIIII-vod .................................................... 148
Domn dozmIordaI ............................................................. 149
Tara daI In rad ........................................................... 150
Voroavo.......................................................................... 152
InghIJIIoruI do IuIano ..................................................... 153
NunIa cu oIIvanI ............................................................ 154
LaIo onIru Duca-vod .................................................... 156
LoI, zIoJI, oIronIcI .......................................................... 15?
FaIa rchIorIJoI ............................................................... 159
Gloeor.............................................................................. 163
Fc[crin[c criIicc ................................................................. 198
Ion NccuIcc
LETOPISETUL TARII MOLDOEI
O SAMA DE CUINTE

AruI: 199?. FormaI: ?0x108


1
,
32
CoII IIar: 11,2. CoII odIIorIaIo: 10,5?. TIra]: 5000 ox.
Casa do odIIur LITERA
sIr. E. P. Hasdou nr. 2, ChIzInu, MD 2005, RoubIIca MoIdova
OoraIor: ToIiono Cocoli
TohnorodacIor: OciJiu O[cl
CorocIor: NoJino Morciuc
RodacIor: TuJor PolloJi
EdIIor: AnoIol \iJrocu
TIaruI oxocuIaI sub comanda nr. .
CombInaIuI PoIIgraIc, sIr. MIIrooIII PoIru MovII, nr. 35,
ChIzInu, MD 2004, RoubIIca MoIdova
DoarIamonIuI EdIIurI, PoIIgraIo zI ComorJuI cu CrJI

Vous aimerez peut-être aussi