Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
adresem http://www.sn.pl
Wyrok
Sdu Najwyszego
z dnia 14 stycznia 2010 r.
IV CSK 432/09
1. Przyjcie wyzysku w rozumieniu art. 388 k.c. wymaga wykazania - poza
sam rac dysproporcj wiadcze stron - take pozostaych przesanek wyzysku,
tj. szczeglnej sytuacji strony wyzyskanej (jej przymusowe pooenie, niedostwo
lub niedowiadczenie) i wiadomo tego stanu rzeczy strony wyzyskujcej. Co
wicej, art. 388 1 k.c. zakada okrelon sekwencj (kolejno) zgoszenia
przewidzianych w tym przepisie roszcze.
2. Umowa naruszajca zasad ekwiwalentnoci wiadcze (raca dysproporcja
wiadcze) stron moe by oceniona w wietle postanowie art. 58 2 k.c.,
zwaszcza wwczas, gdy nie powstay wszystkie przesanki wyzysku przewidziane w
art. 388 1 k.c.
LEX nr 564991
564991
Dz.U.2014.121: art. 58 2; art. 388
1. Umowa przedwstpna (art. 389 k.c.) zobowizujca do przeniesienia
wasnoci nieruchomoci moe tworzy stan zabezpieczenia wierzytelnoci
uprawnionego z tej umowy wobec osoby trzeciej.
2. Porozumienie o zadatku moe by skutecznie zawarte take w wyniku
zaliczenia kwoty zadatku na poczet dugu dunika osoby wrczajcej zadatek (art.
394 1 k.c.).
Palestra 2010/1-2/265, OSP 2011/3/30
558659
Dz.U.2014.121: art. 389; art. 394 1
glosa: Tenenbaum-Kulig
CSK 432/09.
linia orzecznicza: Partyk
niewanoci umowy.
linia orzecznicza: Partyk
konieczna powoania si
Skad orzekajcy
Przewodniczcy: Sdzia SN Mirosaw Bczyk (sprawozdawca).
Sdziowie SN: Marian Kocon, Dariusz Zawistowski.
Sentencja
Sd Najwyszy w sprawie z powdztwa Marii, Dariusza i Marka D. - nastpcw
prawnych powoda Zenona D. przeciwko Bogdanowi M. o ustalenie i uniewanienie, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 stycznia 2010 r., skargi
kasacyjnej Zenona D. od wyroku Sdu Apelacyjnego z dnia 20 listopada 2008 r.,
I. oddala skarg kasacyjn;
II. zasdza od powodw na rzecz pozwanego kwot 3600 (trzy tysice szeset)
z tytuem zwrotu kosztw postpowania kasacyjnego.
Uzasadnienie faktyczne
Powodowie domagali si ustalenia niewanoci trzech umowy zawartych z
pozwanym: 1) umowy przedwstpnej sprzeday nieruchomoci opisanej w pozwie (z
dnia 18 kwietnia 2003 r.); 2) porozumienia z dnia 14 czerwca 2006 r. (zmienionego w
dniu 1 sierpnia 2006 r.); 3) umowy sprzeday (przyrzeczonej) wspomnianej
nieruchomoci (z dnia 1 sierpnia 2006 r.). Alternatywnie wnosili o uniewanienie
umowy drugiej i trzeciej. Powodowi podali kilka przyczyn niewanoci umw objtych
pozwem (pozorno, niezgodno ich z zasadami wspycia spoecznego, groba,
wyzysk w odniesieniu do umowy drugiej i trzeciej).
Sd Okrgowy ustali, e niewane jest porozumienie stron z dnia 14 czerwca
2006 r. (umowa druga), a w pozostaym zakresie oddali powdztwo jako
nieuzasadnione.
Sd ten ustali, e pozwany mia wobec syna powodw wierzytelno na czn
kwot ok. 350.000 z W 2002 r. powodowie udzielili synowi penomocnictwa
umoliwiajcego dokonanie darowizny z samym sob, obejmujcej nieruchomo
gruntow powodw. Pozwany wraz z synem powodw ustalili, e zawarta zostanie
umowa przedwstpna dotyczca czci tej nieruchomoci, przy czym poza sam
treci aktu notarialnego strony uzgodniy, i jeeli powodowie znajd nabywc
oferujcego atrakcyjn cen, nieruchomo ta zostanie sprzedana temu oferentowi w
celu przekazania uzyskanej ceny na rzecz pozwanego (wierzyciela syna powodw).
Ustalono te, e w razie spaty zaduenia syna powodw wobec pozwanego, umowa
przyrzeczona nie dojdzie do skutku, natomiast brak takiej spaty i nieznalezienie
nabywcw spowoduje sprzeda nieruchomoci na warunkach wynikajcych z umowy
przedwstpnej.
W umowie przedwstpnej przewidziano zadatek w wysokoci 180.000 na rzecz
powodw, przy czym nie zosta on wrczony w gotwce, lecz - jak ustalono "zaliczony na poczet zaduenia syna powodw". Powodowie wyrazili zgod na to, aby
w celu przeprowadzenia wspomnianej transakcji zostaa zaangaowana ich
nieruchomo, ktr zamierzali wczeniej darowa synowi. W celu zawarcia
stosownych umw dotyczcych nieruchomoci udzielili synowi penomocnictwa w
2003 r. W dniu 18 kwietnia 2003 r. strony zawary umow przedwstpn sprzeday
nieruchomoci. Termin zawarcia umowy przyrzeczonej (po kilku jego zmianach)
okrelono ostatecznie na dzie 31 grudnia 2005 r. Powodowie nie wywizali si z
obowizku zawarcia tej umowy w terminie, a ich syn nadal pozostawa dunikiem
pozwanego. Powodowie nie znaleli te nabywcw nieruchomoci. W toku
postpowania w sprawie C 120/06, toczcej si z powdztwa obecnego pozwanego
przeciwko powodom jako pozwanym (o zapat zadatku i kary umownej), strony
obecnego procesu zawary porozumienie w dniu 14 czerwca 2006 r., w ktrym
powodowie zobowizali si m.in. przenie na rzecz pozwanego wasno
nieruchomoci za kwot 280.000 z i zapaci w gotwce sum w wysokoci 180.000
z do lipca 2006 r.
Pozwany uzna powdztwo w odniesieniu do porozumienia z dnia 14 czerwca
2006 r., poniewa stao si ono "bezprzedmiotowe" z powodu jego wykonania i
zawarcia umowy przyrzeczonej.
W ocenie Sdu Okrgowego, umowa przedwstpna nie bya umow pozorn,
poniewa strony zakaday jednak zawarcie umowy przyrzeczonej obejmujcej
nieruchomo. Umowa przedwstpna w intencji stron miaa tworzy stan swoistego
zabezpieczenia prawidowego wykonania zobowizania przez syna powodw wobec
pozwanego jako wierzyciela i nie bya sprzeczna z prawem, przy czym wrczenie
zadatku przy zawarciu umowy przedwstpnej mogo nastpi take w sposb, jaki
uczyniy to strony (w wyniku dokonania wzajemnych rozlicze z udziaem syna
powodw). Pozornoci nie bya te objta umowa sprzeday nieruchomoci, strony
ustale faktycznych obu Sdw meriti wynika to, e umowa przedwstpna stanowia
zabezpieczenie wierzytelnoci przysugujcej pozwanemu (uprawnionemu z tej
umowy) wobec tych powodw, to przyczyna umieszczenia w umowie wspomnianej
klauzuli o zadatek staje si w peni zrozumiaa. Pacc zadatek penomocnikowi
powodw (dunikowi pozwanego), pozwany wykona zobowizanie z tytuu zadatku
wobec powodw (por. art. 462 1 k.c.) i jednoczenie - zgodnie z dalszymi
ustaleniami Sdw - doszo do umorzenia (o kwot odpowiadajc wysokoci
zadatku) zobowizania syna powodw (ich penomocnika) wobec pozwanego
(wierzyciela; s. 3 uzasadnienia zaskaronego wyroku). W sensie jurydycznym
nastpio wic take przysporzenie w majtku powodw, skoro - ustanawiajc swoim
penomocnikiem syna - wyraali zgod na wspomniany sposb umorzenia
zobowizania tego zobowizanego. Ostatecznie wspomniany zadatek zosta zaliczony
przez strony na poczet ceny sprzeday nieruchomoci i speni ostatecznie swoj
funkcj okrelona w 5 umowy z 2008 r.
4. Wedug skarcych, umowa przedwstpna z 2008 r. miaa na celu
wykreowanie nieznanej prawu polskiemu formy "zabezpieczenia na ziemi", a takie
zabezpieczenie zmierza niewtpliwie do obejcia przepisw regulujcych formy
zabezpieczenia rzeczowego i prowadzi w konsekwencji do prawnego wynaturzenia
konstrukcji umowy przedwstpnej (art. 389 k.c.) w wietle art. 3531 k.c.
W orzecznictwie Sdu Najwyszego dopuszcza si moliwo zabezpieczenia
okrelonych wierzytelnoci take w wyniku zawarcia umowa przedwstpnej
obejmujcej nieruchomo. Ewentualne ograniczenie w tym zakresie mogoby
wynika z przepisw oglnych (np. art. 3531 k.c., art. 58 2 k.c.; tak np. wyrok
Sdu Najwyszego z dnia 16 lipca 2004 r., I CK 114/09, nieopubl.). Wbrew sugestii
skarcych, wspomniane zabezpieczenie ma charakter osobisty (a nie rzeczowy),
mimo e w wykonaniu uprawnienia wynikajcego z umowy przedwstpnej moliwe
byoby uzyskanie wasnoci nieruchomoci przez uprawnionego (beneficjenta
zabezpieczenia). Zobowizany z takiej umowy (ustanawiajcy zabezpieczenie)
odpowiada bowiem wobec uprawnionego osobicie, a nie tylko okrelonymi
przedmiotami majtkowymi. Nie mona zatem twierdzi, e chodzi o wykreowanie
nieznanego prawu polskiemu (i praktyce obrotu prawnego) zabezpieczenia typu
rzeczowego i w dodatku - niedopuszczalnego w wietle przepisw o zabezpieczeniach
rzeczowych dotyczcych nieruchomoci.
Dokonanie przez oba Sdy meriti ustalenia faktyczne nie wskazuj na to, aby
omawiane zabezpieczenie osobiste byo sprzeczne z postanowieniami art. 353 1 k.c.
jako niemieszczce si w przyjtych w tym przepisie granicach swobody
kontraktowej. Nie byo te wystarczajcych podstaw do oceny tego zabezpieczenia
jako naruszajcego zasady wspycia spoecznego (art. 58 2 k.c.).
Stworzony przez strony umowy stan zabezpieczenia odnosi si do
wierzytelnoci przysugujcej pozwanemu (beneficjentowi zabezpieczenia) wobec
innej osoby (syna powodw). Sdy meriti ustaliy, e strony umowy przedwstpnej
uzgodniy take mechanizm ewentualnego skorzystania przez pozwanego
(beneficjenta) z przewidzianego dla niego zabezpieczenia. Moliwo takiego
skorzystania aktualizowaa si w razie nieznalezienia przez powodw nabywcw
nieruchomoci oferujcych atrakcyjn cen i w razie niespenienia wierzytelnoci
objtej zabezpieczeniem. Obie te przesanki ostatecznie wystpiy i pozwany uzyska
definitywnie wasno nieruchomoci na podstawie przewidzianej w umowie
przedwstpnej umowy przyrzeczonej ( 4). Strony zawary zatem umow
przedwstpn, zachowujc postanowienie art. 389 k.c., przy czym naday jej rwnie
funkcj zabezpieczenia wierzytelnoci istniejcej wobec osoby trzeciej. Trudno wic
przyj, e doszo od prawnego wynaturzenia tej umowy w rozumieniu art. 353 1 k.c.,
skoro ustalono waciwy i realny, a nie tylko fikcyjny cel tej umowy w postaci
pniejszego
zawarcia
umowy
przyrzeczonej
i
ostatecznie
doszo
do