Kognitywistyka II r

Teorie inteligencji i sposoby

jej pomiaru
(9)

Z perspektywy poznawczej

Rewolucja poznawcza
Jakie jest poznawcze podoe cech intelektualnych?
synteza bada nad inteligencj
zejcie na niszy - elementarny poziom analizy
opis mechanizmw poznawczych

Badania:
Poznawcze korelaty inteligencji
Poznawcze komponenty inteligencji

Poznawcze korelaty inteligencji

Elementarne zadania poznawcze np. zadanie Posnera i Mitchella

Na podstawie Ncka 2003

Poznawcze korelaty inteligencji

Earl Hunt czas dostpu leksykalnego
poznawcze podoe zdolnoci werbalnych
pami robocza i pami dugotrwaa jest mechanizmem organizujcym
procesy poznawcze
Czy czas potrzebny na identyfikacj semantycznych aspektw liter jest
rny dla rnych osb?
Korelacja pomidzy zdolnociami werbalnymi a czasem identyfikacji
znaczenia liter jest istotna (-0,30)
Pytanie o kierunek zalenoci: inteligentni szybciej identyfikuj litery
podejcie top-down s inteligentne wic szybciej identyfikuj
podejcie bottom-up szybciej identyfikuj dlatego s inteligentne

Poznawcze korelaty inteligencji

rednie rnice w czasach reakcji

Na podstawie Strelau 2002

Poznawcze korelaty inteligencji

Artur Jensen czas reakcji
prostej aktywno poznawcza sprowadzana do percepcji bodca
z wyborem proces decyzyjny
Zaoenia:
czynnik g jest wsplny dla wszystkich rodzajw
czynnoci poznawczych
czynnik g odzwierciedla wariacj w szybkoci i
efektywnoci procesw przetwarzania informacji
osoby charakteryzujce si szybszym procesem przetwarzania informacji
maj szybszy czas reakcji (CR) w czasie wykonywania ECT
prawo Hicka CR wzrasta liniowo jako funkcja logarytmiczna liczby
wyborw czy alternatywnych bodcw

Poznawcze korelaty inteligencji

Artur Jensen wyniki
9najsabszy zwizek z inteligencj (mierzon najczciej testem
Ravena) wystpuje w przypadku CR prostej (-0,10)
9sia zwizku wzrasta, gdy dokonuje si pomiaru CR z wyborem
9po przekroczeniu pewnej liczby bodcw (powyej 8) zwizek ten
zanika
9korelowano take skadowe CR (tj. czas decyzji DT oraz czas
wykonania ruchu MT) z ilorazem inteligencji
9 korelacja DT i MT z IQ = okoo 0,30
9gdy pod uwag bierze si rnice intraindywidualne, to korelacja IQ i
MT maleje do zera a ronie korelacja IQ i DT
9szybko transmisji impulsu nerwowego stanowi podstaw oglnej
zdolnoci umysowej i zwizku CR ze zdolnociami umysowymi

Poznawcze korelaty inteligencji

Ted Nettelbeck czas inspekcji
Czas reakcji czas podejmowania decyzji oraz czas wykonania samej
reakcji
Czas inspekcji (inspection time IT) czas podejmowania decyzji z
pominiciem szybkoci reagowania (czas wstpnej analizy bodcw
wzrokowych)
Badania nad TI poprzez zmian ekspozycji bodca wzrokowego
ogranicza si dokadno podejmowanej przez osob badan decyzji
Miara czasu inspekcji ten czas ekspozycji bodcw, przy ktrym
osoba badana udzielia 95% poprawnych odpowiedzi

Poznawcze korelaty inteligencji

Typowe bodce wykorzystywane w

badaniach nad czasem inspekcji

Osobie badanej eksponuje

si bodziec wzrokowy
(A). Czas ekspozycji jest
zrnicowany. Bodziec
waciwy jest
poprzedzony bodcem
ostrzegawczym, a
bezporednio po
ekspozycji bodca
waciwego nakada si
na niego bodziec
maskujcy.

rednia korelacja IT z wynikiem testw wykonaniowych = -0,45, a z

wynikami testw werbalnych: =-0,18
IT odpowiada za wariancj niektrych aspektw inteligencji mierzonej
testami psychometrycznymi

Poznawcze komponenty inteligencji

Uczenie si
Inteligencja jako zdolno przystosowania si do okolicznoci dziki
procesom uczenia si
Wieloznaczno terminu uczenie si
Hipoteza Sternberga szybko automatyzowania procesw
poznawczych
Osoby inteligentne szybciej przechodz ze sterowania globalnego i
kontrolowanego na lokalne i automatyczne
relatywnie krtszy
czas reakcji
Przewaga osb inteligentnych powinna ujawni si nie na pocztku
wykonywania zadania, ale po pewnej liczbie prb

Poznawcze komponenty inteligencji

Uczenie si
Hipoteza Ackermana i Schneidera
Trzy fazy uczenia si:
faza poznawcza (opanowanie podstawowych umiejtnoci potrzebnych do
wykonywania zadania; zaley od wysiku i uwagi)
faza asocjacyjna (tworzy i utrwala skojarzenia typu S-R)
faza autonomiczna (automatyzacja czynnoci i uwolnienie jej od kontroli
wiadomoci)
Inteligencja wana jest tylko w pierwszej fazie nabywania wprawy

Proces nabywania wprawy znosi korelacje pomidzy IQ a RT

Poznawcze komponenty inteligencji

Uczenie si
Badania Neubauera i Freudenthalera
Korelacja pomidzy wynikami w tecie Ravena a czasem potrzebnym na
poprawn weryfikacj zdania bya taka sama na pocztku, jak i pod koniec
sesji uczenia si (-0,40)
Interpretacja wynikw w duchu tezy Jensena inteligencja jako szybko
przetwarzania

Poznawcze komponenty inteligencji

Uczenie si
Badania Ncki
Przezwycienie efektu interferencji midzy niespjnymi aspektami bodca
Korelacja IQ z RT malaa w zwizku z procesem uczenia si na pocztku
wynosia 0,51, na kocu: -0,35 (hipoteza Ackermana)
Szybko
automatyzowania
wiksza u osb
mniej
inteligentnych;
osoby inteligentne
szybciej
uzyskiway plateau
(hipoteza
Sternberga)
Na podstawie Ncka 2003

Poznawcze komponenty inteligencji

Uwaga
Koncepcja Hunta i Lansmana
Poznawczym podoem inteligencji s zasoby uwagi, interpretowane
jako wielko mocy przetworzeniowej systemu poznawczego
Zdolno systemu poznawczego do kontrolowania czynnoci i procesw
poznawczych zwaszcza tych, ktre wykonuje si jednoczenie
Wielko zasobw uwagi jest staa, cho indywidualnie zrnicowana
Im wicej zasobw tym mniejsze negatywne skutki deficytu zasobw,
wynikajcego bd to ze zbyt duej liczby jednoczenie nadzorowanych
czynnoci, bd z nadmiernej zoonoci jednej czynnoci poznawczej

Poznawcze komponenty inteligencji

Uwaga
Badania Lazara Stankova
Prezentowanie dwch zada rwnolegych
Korelacje poziomu wykonania zada poznawczych z miarami inteligencji
pynnej (silniejsze) i skrystalizowanej (sabsze) byy wysze wtedy, gdy
prezentowano dwa zadania ni wtedy, gdy prezentowano jedno
Inteligencja, zwaszcza pynna zaley od zasobw uwagi

Poznawcze komponenty inteligencji

Uwaga
Badania Ncki
Dwa zadania: zadanie pierwotne i zadanie doadowujce
Pytanie: jak bardzo wydua si czas reakcji w wypadku zadania
pierwotnego (prezentowanego na kilku poziomach trudnoci), gdy
rwnolegle trzeba wykonywa zadanie doadowujce
Wniosek: cho wszyscy radz sobie gorzej, gdy trzeba rwnolegle
wykonywa dwa zadania, to osoby inteligentne trac relatywnie mniej.
Osoby inteligentne charakteryzuj si zwikszona pul zasobw uwagi
Hipoteza: przeczanie zasobw uwagi z jednej czynnoci na drug
konsekwencje chwilowej utraty priorytetu przez dana czynno s rne
w przypadku osb rnicych si ogln pul zasobw uwagi

Pytanie: zasoby uwagi czy kontrola poznawcza?

Poznawcze komponenty inteligencji

Pami robocza
Pami robocza (Baddley i Hitch )
Systemy skadowe:
szkicownik wzrokowo-przestrzenny, ptla fonologiczna, ..., centralny orodek wykonawczy

Centralny orodek wykonawczy

koncentracja
podzielno
przeczanie

Ptla fonologiczna

Informacje werbalne

Bufor epizodyczny

Notatnik
wzrokowo-przestrzenny

Pami epizodyczna

Informacje wizualne

Poznawcze komponenty inteligencji

Pami robocza
Badania Kyllonen i Cristal
cztery grupy testw:
inteligencji pynnej
pojemnoci pamici roboczej
inteligencji skrystalizowanej
szybkoci przetwarzania informacji
czynnik inteligencji pynnej koreluje z czynnikiem pamici roboczej
na poziomie +0,80
pozostae korelacje znacznie nisze (od +0,35 do +0,51)
Wniosek: inteligencja pynna jest prawie tym samym, co pojemno
pamici roboczej

Poznawcze komponenty inteligencji

Pami robocza
Edward Ncka: oprcz pojemnoci pamici roboczej o
inteligencji czowieka moe decydowa wolne tempo
samoistnego zanikania informacji przechowywanej w pamici
bezporedniej, natomiast szybko dokonywania operacji w
pamici roboczej nie ma wikszego znaczenia
Susan Embretson: inteligencj pynn mona podzieli na dwa
skadniki pojemno pamici roboczej i ogln kontrol
poznawcz

Poznawcze komponenty inteligencji

Pami robocza
Mechanizm: bardziej pojemna ptla artykulacyjna daje przewag
w operacjach wymagajcych operacji kombinatorycznych i w
zadaniach, ktre wymagaj utrzymywania rosncego zbioru
jednostek informacji w aktywnej postaci
Centralny system wykonawczy to nadrzdny system allokacji
zasobw uwagi do poszczeglnych zada (dysponowanie
zasobami uwagi oraz aktywne podtrzymywanie informacji
potrzebnych do przetwarzania oraz tumienia tych, ktre s
zbdne)
Pami robocza podlega zasadzie przetargu

Poznawcze komponenty inteligencji

Strategie poznawcze
Strategie poznawcze: swoisty, jakociowo odrbny sposb wykonania
zadania poznawczego
Strategia werbalna i wyobraeniowa
Strategia analityczna i globalna
Wysoki poziom inteligencji wie si ze strategi analityczn
(szeregowe przetwarzanie kolejnych elementw zadania)
Znaczenie czynnikw osobowociowych dla optymalnego wyboru
strategii (np. wysoka otwarto na dowiadczenie strategia werbalna;
niska strategia wyobraeniowa)
Upoledzenie umysowe: niedobr mylenia strategicznego
Porednio wskanikw

Poznawcze komponenty inteligencji

Kontrola poznawcza
Poznanie: bezporedni udzia w wykonywaniu czynnoci wanych dla
rozwizania zadania
Metapoznanie: planowanie czynnoci, nadzr i kontrola nad ich
wykonaniem, analiza informacji zwrotnych nadzr nad procesami
uczenia si; take hamowanie procesw niepodanych
Dylematy: kontrola poznawcza czy strategie poznawcze?

Poznawcze komponenty inteligencji

Kontrola poznawcza
Badania Susan Embretson rozwizywanie testu Ravena angauje nie
tylko pami robocz, ale te wymaga nadrzdnych procesw
kontroli, dziki ktrym pojemno pamici roboczej moe by
wykorzystywana zgodnie z przyjt strategi poszukiwania
rozwizania
Test Rozumowania Abstrakcyjnego (zadania zrnicowane pod
wzgldem wymaga stawianych pamici roboczej)
Zaoenia:
(a) Jeeli dwie osoby rni si pod wzgldem pojemnoci pamici roboczej,
to ich wyniki zale od stopnia angaowania pamici przez poszczeglne
zadania
(b) Jeeli dwie osoby rni si pod wzgldem siy i skutecznoci procesw
kontroli poznawczej, to ich wyniki bd zrnicowanie niezalenie od
wymaga stawianych pamici roboczej przez poszczeglne zadania

Poznawcze komponenty inteligencji

Kontrola poznawcza
Badania Edwarda Ncki
pomiar czasu reakcji w warunkach spjnych i niespjnych
rnica czasu reakcji w warunkach niespjnych i spjnych
wskanikiem skutecznoci tumienia konkurencyjnej, niepodanej
reakcji
im nisza warto wskanika, tym lepsza kontrola
wspczynniki korelacji wskanika z poziomem inteligencji oglnej
(test Ravena) okazay si ujemne i istotne

Poznawcze komponenty inteligencji:

teoria Sternberga
DEKOMPOZYCJA inteligentnego procesu poznawczego
(a) Analizowa procesy rozwizywania rnych zada
poznawczych np. mylenie przez analogi, zakadajc
etapowo wykonywania zada
(b) Zastanawia si, czy mona odnale tak ogln
etapowo dla procesu intelektualnego, czy te raczej
poszczeglne zadania wymagaj swoistego ukadu
komponentw

Poznawcze komponenty inteligencji:

teoria Sternberga
Punktem wyjcia bya analiza rozwizywania zada przez analogi
(inteligencj pynn dobrze si mierzy wykorzystujc zadania
wymagajce rozumowania indukcyjnego - Cattell)
Etapy procesu poznawczego:
a)

kodowanie poszczeglnych skadnikw analogii

b) wnioskowanie o relacji midzy pierwszymi dwoma skadnikami

c)

umiejscowienie trzeciego skadnika w logicznej strukturze analogii

d) wykorzystanie wykrytej wiedzy na temat logicznej struktury

analogii w celu wybrania poprawnej odpowiedzi
e)

udzielenie odpowiedzi na pytanie

Poznawcze komponenty inteligencji:

teoria Sternberga
Do skadnikw uniwersalnych procesu intelektualnego Sternberg zaliczy
(teoria komponentowa):
a) komponenty wykonawcze: procesy przetwarzania informacji
uczestniczce w wykonywaniu zada (rozumowanie przez analogi,
kodowanie)
b) nabywania wiedzy: procesy przetwarzania informacji obecne w
czynnociach uczenia si i nabywania wiedzy (przyswajanie
informacji,porwnanie z posiadanymi, tworzenie funkcjonalnie
sensownych kombinacji jednostek informacji)
c)

metakomponenty: procesy przetwarzania informacji wyszego

rzdu (planowanie i przebieg procesu poznawczego). Nadzoruj
przebieg procesw niszego rzdu

Poznawcze komponenty inteligencji:

teoria Sternberga
Triarchiczna teoria inteligencji jest teori o jednostkach i
ich relacji do wiata wewntrznego, ich wiata
zewntrznego i ich dowiadcze, ktre s mediatorami
midzy wewntrznym i zewntrznym wiatem jednostek
Obejmuje:
(a) Subteori skadnikw
(b) Subteori dowiadczenia
(c) Subteori kontekstu

Poznawcze komponenty inteligencji:

teoria Sternberga
Triarchiczna teoria inteligencji

Subteoria

Subteoria

Subteoria

skadnikw

dowiadczenia

kontekstu

Metaskadniki
Skadniki
wykonawcze
Skadniki
nabywania
wiedzy

Zdolno
radzenia sobie z
nowym zadaniem
Zdolno
automatyzacji
procesw
mylowych

Adaptacja
Selekcja
Ksztatowanie
(zmiana)

10

Poznawcze komponenty inteligencji:

teoria Sternberga
Subteoria komponentowa opisuje inteligencj jako wewntrzny proces
poznawczy, polegajcy na dziaaniu komponentw wykonawczych.
Proces ten pozostaje pod nadzorem metakomponentw, a w swym
przebiegu wykorzystuje efekty dziaania komponentw nabywania
wiedzy
Subteoria dowiadczeniowa opisuje sposb funkcjonowania
wyrnionych trzech grup skadnikw w sytuacjach o zrnicowanym
poziomie nowoci w stosunku do dotychczasowych dowiadcze
podmiotu (skuteczno dziaania w sytuacjach nowych oraz tempo
automatyzowania czynnoci poznawczych w wyniku uczenia si)
Subteoria kontekstowa opisuje sposb dziaania skadnikw
inteligencji w realnych sytuacjach yciowych, decydujcych o
inteligencji praktycznej i spoecznej (skuteczne przystosowanie si do
zastanego rodowiska, wybr preferowanego rodowiska lub zmiana
rodowiska)

Poznawcze komponenty inteligencji:

teoria Sternberga

11