Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 71/2005

27

Jarosaw Mielczarek

Biuro Projektw i Usug Inwestorskich PRO-MAC, d

MONITOROWANIE PR DW R NICOWYCH W SIECIACH

PRZEMYSOWYCH
RESIDUAL CURRENT MONITORING IN INDUSTRIAL NETWORKS
Abstract: This article describes methods of monitoring residual currents in earthed industrial networks. Shows
residual currents relays and residual current monitoring system, which can be used to inform service department about dangerous situations. Describes basic parameters of such devices, which has to be considered before installation.

1. Wst p
Wspczesne procesy produkcyjne s coraz bardziej zautomatyzowane, dlatego te jakakolwiek niezapowiedziana przerwa w zasilaniu
powoduje wysokie koszty zwi zane z konieczno ci ponownego zestrojenia systemu, przestoju w produkcji, op nienia dostaw. Jak pokazuje do wiadczenie znacz ca cz
problemw z instalacj elektryczn zwi zana jest z
pogorszeniem si jej stanu izolacji. Aby mo na
byo podj
wiadome dziaania zapobiegawcze
prowadz ce do szybkiego i sprawnego usuni cia rde zagro enia dla zdrowia lub wyst pienia awarii krytycznej, konieczne jest uzyskanie
wcze niejszej informacji o pogarszaniu si
izolacji w konkretnym obwodzie. Aby zdoby
tak informacj konieczne jest ci ge monitorowanie stanu izolacji sieci w jej poszczeglnych odcinkach i reagowanie na pojawienie si
stanw ostrzegawczych.
W sieciach uziemionych, najcz ciej wykorzystywanym rodzaju elektrycznych sieci zasilaj cych, informacj tak mo na uzyska ledz c
poziom pr du upywu w obwodach sieci. Aby
szybko zlokalizowa i usun przyczyn powstania zagro enia w rozlegych sieciach
przemysowych konieczne jest zastosowanie
wielu punktw pomiarowych. Aby z kolei obserwacja wskaza nie bya zbyt uci liwa i czasochonna konieczna jest mo liwo centralnej
obserwacji i archiwizacji wskaza takiego systemu. Tak uzyskali my podstawowe wymagania dla systemu monitorowania pr dw r nicowych w rozlegych sieciach elektrycznych.

2. Monitorowanie pr dw upywu
w sieciach uziemionych (TN i TT)
Zdecydowana wi kszo
elektrycznych sieci
zasilaj cych wykonana jest jako sieci uzie-

mione w systemie TN lub TT. Oceny ich stanu

izolacji podczas pracy dokona mo na przez
pomiar pr du upywu su do tego przeka niki r nicowopr dowe. Warto tu zaznaczy
r nic mi dzy rzadziej stosowanymi przeka nikami a wy cznikami r nicowopr dowymi:
wy czniki s aparatami pracuj cymi jako zabezpieczenie i maj za zadanie wy czy odpyw w przypadku, kiedy warto pr du r nicowego przekroczy pewn , sta dla danego
aparatu, warto .
Inaczej jest w przypadku przeka nikw: ich zadaniem jest monitorowanie warto ci pr dw
r nicowych w kontrolowanym odpywie
i alarmowanie przy przekroczeniu pewnego zadanego poziomu. U ytkownik nastawia zarwno poziom, przy ktrym pojawi si alarm
(lub ostrze enie a potem alarm) jak i zwok
czasow , po ktrej nast pi reakcja aparatu.
Gwnym zadaniem tych urz dze jest wi c
monitorowanie stanu sieci i ostrzeganie o zbliaj cym si zagro eniu - u ytkownik sam decyduje, jak wykorzysta uzyskane w ten sposb
informacje. Otrzymane w por ostrze enie
umo liwia np. podj cie przez su by utrzymania ruchu dziaa konserwacyjnych, dzi ki ktrym nie dojdzie do awaryjnego wy czenia sieci
zasilaj cej lub b dnego zadziaania sieci sterowniczej.
Gwnym kryterium doboru przeka nikw r nicowopr dowych jest ksztat pr du r nicowego, na jaki aparat ma reagowa
i wynikaj ca z tego klasa przeka nika. Wedug
norm urz dzenia kontroluj ce pr dy r nicowe
dzieli si na trzy podstawowe klasy: AC, A i B

28

Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 71/2005

Rys.2. Klasy aparatw r nicowopr dowych

Obecnie najpopularniejsze s urz dzenia klasy
A. Odbiory w dzisiejszych sieciach niezwykle
rzadko s czystymi odbiorami AC - wi kszo
to odbiorniki nieliniowe oddziauj ce mocno
na pr d i napi cie sieci. Wiele urz dze elektronicznych potrzebuje do pracy napi cia staego i uzyskuje je z wbudowanych prostownikw. Wyst pienie wewn trznego zwarcia do
uziemionej obudowy powoduje w takim odbiorze przepyw r nicowego pr du staego lub
pulsuj cego. Jego wykrycie umo liwiaj jedynie przeka niki klasy A lub B. Typowym przykadem bardzo popularnego urz dzenia mog cego spowodowa dowolny rodzaj pr du r nicowego jest przetwornica cz stotliwo ci. Zabezpieczenie sieci z takimi urz dzeniami mo liwe jest jedynie przy u yciu przeka nikw
r nicowopr dowych klasy B.
Kolejnym parametrem, ktry nale y uwzgl dni przy doborze przeka nika, jest zakres cz stotliwo ci pr dw r nicowych, na ktre aparaty powinny reagowa . Przykadowo niektre
przeka niki klasy A mog monitorowa pr d w
zakresie cz stotliwo ci 15400Hz za w klasy
B 01000Hz. Ten niedoceniany cz sto parametr zaczyna nabiera coraz wi kszego znaczenia w sytuacji, gdy przebiegi napi i pr dw w dzisiejszych sieciach przemysowych
coraz bardziej odbiegaj od sinusoidy 50Hz.
Poziom THD (wspczynnik znieksztace

harmonicznych) w sieciach, w ktrych pracuje

du o przetwornic cz stotliwo ci przekracza
cz sto 100% - oznacza to, e wi ksza jest sumaryczna warto pr dw harmonicznych ni
pr du o cz stotliwo ci podstawowej. Oczywiste
jest, e w przypadku wyst pienia doziemienia,
tak e pr dy r nicowe b d miay cz stotliwoci wy sze poza podstawow . Je eli zwarcie
doziemne b dzie miao odpowiednio nisk
rezystancj , zadziaaj zabezpieczenia nadpr dowe. Je eli jednak powstanie doziemienie wysokoomowe, ktre nie wystarczy do zadziaania bezpiecznikw, dugotrway pr d upywu
mo e spowodowa po ar. W przypadku le dobranych zabezpiecze mimo, e pr dy r nicowe ni szych harmonicznych b d miay
warto bezpieczn , pr dy r nicowe o wy szych cz stotliwo ciach, ktre nie zostan wykryte, mog wystarczy do zainicjowania poaru.
Pojedyncze przeka niki r nicowopr dowe
su do zabezpieczania poszczeglnych ga zi
sieci. Poniewa w przeka nikach mo liwe jest
nastawianie warto ci alarmowej pr dw r nicowych w zakresie np. 10mA10A
i zwoki czasowej 010 sekund, mo liwe jest
zbudowanie selektywnej sieci kontrolnej monitoruj cej kolejne rozga zienia sieci.
Jednak ledzenie pr dw r nicowych w rozlegych sieciach przy wykorzystaniu pojedynczych przeka nikw stwarzaoby du y problem
zwi zany z akwizycj odczytw. Dla takich
aplikacji
opracowane
zostay
systemy
monitorowania pr dw r nicowych. Ich podstawowym elementem jest ewaluator, ktry
su y do odczytu i oceny warto ci pr dw r nicowych z np. 12 przekadnikw pomiarowych:

Rys. 3. Ewaluator

Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 71/2005

W ka dym z dwunastu tak uzyskanych kanaw

pomiarowych mo na niezale nie nastawi
warto alarmow w zakresie np. 10mA10A
i przez wbudowany port odczyta warto biec i ewentualny sygna alarmu. Je eli odpyww jest wi cej, system rozbudowuje si o kolejne przekadniki i ewaluatory. W ten sposb
mo liwe jest monitorowanie nawet 720 odpyww.

Rys. 4. System
W takim przypadku celowym jest zastosowanie
sterownika caego systemu, umo liwiaj cego
zdalny nadzr nad wszystkimi elementami,
wprowadzanie nastaw i dokonywanie odczytw. Sterownikiem tym mo e by aparat np.
sterownik/komputer przemysowy do czony do
magistrali komunikacyjnej.
Zalet przeka nikw r nicowopr dowych jest
fakt, e s one praktycznie niezale ne od pr du
i napi cia badanej sieci. Umo liwia to na przykad wykorzystanie systemu wykrywania i lokalizacji pr dw r nicowych do prowadzenia
kontroli sieci redniego napi cia.
W typowym zastosowaniu przekadnik pomiarowy wsppracuj cy z przeka nikiem r nicowopr dowym powinien obejmowa przewody fazowy i neutralny kontrolowanej sieci,
za przewd ochronny PE powinien pozosta
nieobj ty. Taki ukad zapewni nam pomiar pr dw upywaj cych do ziemi. Przeka niki r nicowopr dowe mo na jednak, poprzez inny sposb poprowadzenia przewodw przez przekadnik, wykorzysta do wykrywania cakiem innych sytuacji awaryjnych powstaj cych w wyniku niesprawno ci lub b dnych po cze w
sieci zasilaj cej. Przykadowo: przeprowadzenie przez przekadnik pomiarowy jedynie przewodu PE pozwoli nam stwierdzi , czy w przewodzie tym pynie pr d a wi c czy sie kontrolowana jest rzeczywi cie sieci w ukadzie
TN-S. Przeprowadzenie przez wsplny przekadnik przewodw L, N oraz PE pozwoli wykry , czy nie pojawia si pr d upywu pyn cy

29

poza sieci elektryczn np. przez ekran sieci

komputerowej, przez sie wodoci gow czy
ciepownicz u ywane jako uziemienie lub
przez elementy konstrukcji budynku. Tego typu
problemy spotka si cz sto w starych budynkach biurowych, w ktrych bez dostatecznej
przebudowy sieci zasilaj cej zbudowano sie
komputerow . Pr dy r nicowe (niekiedy o duej warto ci) powstaj w takich instalacjach
jako skutek niekonsekwentnego stosowania
sieci TN-S - dodatkowe po czenia mi dzy
przewodami N i PE zamieniaj j na poszczeglnych odcinkach w TN-C co powoduje, e
pr dy powrotne pyn tam tak e przez elementy
do czone do uziemienia np. przez ekran przewodu sieci komputerowej, powoduj c niezrozumiae przekamania i spowolnienie pracy
sieci, a niekiedy tak e fizyczne uszkodzenia
kart wej ciowych czy dyskw twardych komputerw pracuj cych w sieci. Zastosowanie
przeka nikw r nicowo-pr dowych pozwala
na monitorowanie rozpywu pr dw w sieci
budynku i odpowiednio wczesne sygnalizowanie pojawienia si problemw mog cych w
konsekwencji doprowadzi do olbrzymich strat
w systemie informatycznym.
Na rysunku 5 pokazane zostao kilka przykadw po cze kontroluj cych prawidowy rozpyw pr dw w sieci. Pomiar te mo na zrealizowa albo w oparciu o pojedyncze przeka niki, albo przy wykorzystaniu systemu zastosowanego do zbierania informacji z r nych
przekadnikw pomiarowych.

Rys. 5. System monitoruj cy rozpyw pr dw

w sieci

30

Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 71/2005

Informacja taka mo e by nast pnie przekazana

magistral do dyspozytorni budynku.

3. Podsumowanie
Najefektywniejszym sposobem zabezpieczenia
instalacji jest jak najwcze niejsze ostrzeganie
u ytkownika przed zbli aj cym si zagro eniem.. Powy sze przykady pokazuj , e dost pne s urz dzenia, ktre mog posu y do
budowy niezwykle skutecznych systemw,
ktre w peni automatycznie i podczas normalnej pracy sieci kontrolowanej wykrywaj i lokalizuj wiele stanw gro cych awari . Pozwala nam to zyska czas na podj cie rodkw
zapobiegaj cych powstaniu awarii i unikn
kosztw z tym zwi zanych.

Literatura
[1]. Hofheinz W. Protective Measures with Insulation Monitoring VDE Verlag, Berlin 2000.
[2]. Hofheinz W. Fault Current Monitoring In Electrical Installations VDE Verlag, Berlin 2004.