[Rozrnienie m idzy p ro fit upon alienation a p o zytyw n ym powikszeniem bogactwa] Przed fizjokratami wywodzono warto dodatkow - czyli zysk, tj. warto dodatkow w postaci zysku - wprost z w y miany, ze sprzeday towaru powyej jego wartoci. Sir James Steuart nie wyszed na og poza ramy tej ograniczonoci; na ley w nim raczej widzie naukowego odtwrc tego ograni czonego punktu widzenia. Powiadam : naukowego odtwr c. Steuart nie podziela bowiem iluzji, jakoby warto dodat kowa uzyskiwana przez poszczeglnego kapitalist dziki sprzeday towaru powyej jego wartoci stanowia nowe bo gactwo. Odrnia on zatem zysk pozytywny od zysku wzgld nego. Zysk pozytywny nie oznacza dia nikogo straty; powstaje w rezulta cie pomnoenia pracy, wikszej przemytood lub sprytu i daje w efek cie powikszenie, czyli wzrost bogactwa spoecznego... Zysk wzgldny Wskazuje na czyj strat; jest wyrazem wahania si szali bogactwa midzy uczestniczcymi stronami, lecz nie oanacza adnego przyrostu funduszu oglnego... [Zysk] czny atwo jest zrozumie; jest to rodzaj Zysku... czciowo wzgldnego, a czciowo pozytywnego... oba rodzaje mog wystpowa nierozdzielnie w jednej i tej samej transakcji (Principles of Political Economy , t. I. The Works of Sir James Steuart etc., wyd. general Sir James Steuart, syn jego etc., w 6 tomach, Londyn 1805, stir. 275, 276).
Zysk pozytywny powstaje w rezultacie pomnoenia pracy,
wikszej przemylnoci lub sprytu . W jaki sposb powstaje on na tej drodze - z tego Steuart nie usiuje zda sobie spra wy. Uzupenienie mwice, i zysk ten daje w efekcie powik szenie i wzrost the public good [bogactwa spoecznego ],
Rozdzia pierwszy
pozwala wnioskowa, e St[euart] rozumia przez to jedynie
powikszenie masy wartoci uytkowych, uwarunkowane roz wojem si wytwrczych pracy, i e rozpatrywa zysk pozytyw ny zupenie niezalenie od zysku kapitalistw, ktry zawsze zakada pomnoenie wartoci wymiennej. Dalsze wywody w peni potwierdzaj taki wniosek. Mwi on mianowicie: ,,W cenie towaru rozpatruj dwie rzeczy jako faktycznie istniejce i zupenie od siebie rne: warto realn towam i zysk ze sprzeday" (str. 244).
Cena towaru zawiera wic dwa zupenie rne elementy: po
pierwsze - warto rzeczywist, po drugie - profit upon alie nation [zysk ze sprzeday], czyli zysk realizowany przy wy zbywaniu si towaru przy sprzeday. ||2211 Ten profit upon alienation wynika wic std, e cena towarw przewysza ich warto realn, czyli std, e towary sprzedawane s powyej ich wartoci. Zyskowi po jednej stro nie odpowiada tu zawsze strata po drugiej stronie. Nie stwa rza si adnego addition to the general stock [przyrostu fun duszu oglnego]. Zysk, tj. warto dodatkowa, jest wzgldny i sprowadza si do a vibration of the balance of wealth between parties [waha szali bogactwa midzy uczestnicz cymi stronami ]. Sam St[euart] odrzuca myl o moliwoci wyjanienia wartoci dodatkowej w taki sposb. Chocia jego teoria vibration of the balance of wealth between parties w niewielkim tylko stopniu dotyczy istoty i pochodzenia war toci dodatkowej, ma jednak wane znaczenie przy rozpatry waniu podziau surplus value [wartoci dodatkowej] midzy rne klasy i midzy rne rubryki, jak zysk, procent, renta. e Steuart ogranicza cay zysk poszczeglnego kapitalisty do tego relative profit , do profit upon alienation, wida z nastpujcego: Real value [warto realna] , mwi on, jest okrelona przez tak quantity [ilo ] pracy, ktr przecitnie robotnik danego kraju mo e na og wykona... w cigu jednego dnia, tygodnia, miesica . Po drugie: przez warto rodkw utrzymania robotnika oraz niezbdne
Pierwsza strona Teoryj wartoci dodatkowej w rkopisie Marksa
(pocztek V I zeszytu rkopisu z lat 1861-1863)
Sir James Steuart
wydatki, zarwno na zaspokojenie jego potrzeb osobistych, jak i na zakup potrzebnych dio jego zawodu narzdzi, co podobnie jak wyej naley ujmowa przecitnie... . Po trzecie: przez warto materiaw (str. 244, 245). G d y te trzy pozycje s znane, cena produktu jest okre lona. N ie moe oma by nisza od sumy tych trzech pozycji, tzn. ni sza od wartoci realnej. Wszystko, co przewysza t sum, stanowi zysk wacicieli manufaktur. Zysk ten bdzie pozostawa w okrelonym sto sunku do popytu i dlatego waha si bdzie zalenie od okolicznoci (tamie, str. 245). Std wynika konieczno duego popytu dla roz kwitu manufaktur... Przedsibiorcy przemysowi przystosowuj swj spo sb ycia i wydatki do zysku, ktry uwaaj za pewny (tame, str. 246).
Z tego wynika jasno, e zyskiem manufacturers [waci
ciela manufaktury ], poszczeglnego kapitalisty, jest zawsze re lative profit, zawsze profit upon alienation, pochodzcy za wsze z nadwyki ceny towaru ponad jego warto realn, ze sprzeday towaru powyej jego wartoci. Gdyby wic wszyst kie towary sprzedawano wedug ich wartoci, nie byoby ad nego zysku. Steuart napisa o tym oddzielny rozdzia, [w ktrym] roz patruje szczegowo: H ow profits consolidate into prime cost [,,W jaki sposb zyski cz si w jedn cao z kosztami produkcji ] (tame, t. III, str. 11 i nast.). Z jednej strony Steuart odrzuca pogld systemu monetarne go i merkantylistycznego, wedle ktrego sprzeda towaru po wyej wartoci i uzyskiwany std zysk tworz warto dodat kow, pozytywne zwikszenie bogactw a1 ; z drugiej strony podziela pogld, e zysk poszczeglnego kapitalisty nie jest niczym innym, jak nadwyk ceny nad ||222| wartoci, e jest to profit upon alienation, ktry jednake, wedug niego, jest tylko wzgldny, gdy zysk po jednej stronie kompensuje 1 Wprawdaie nawet wedug systemu monetarnego zysk tworzy si nie wewntrz kraju, lecz tylko z wymiany z innymi krajam i. To samo zreszt pozostaje [w krgu poj] systemu merkantylistycznego, [wedug ktrego] warto ucielenia si w pieni dzach (zocie i srebrze) i dlatego warto dodatkowa znajduje wyraz w bilansie handlowym zamykajcym si saldem pieninym * . * W rkopisie przypis ten znajduje si n a marginesie - R ed.
kozdzia pierwszy
strata po stronie drugiej i dlatego ruch zysku jest tylko a vi
bration of the balance of wealth between parties . W tym wic sensie Steuart jest racjonalnym wyrazicielem systemu monetarnego i merkantylistycznego. Jego zasuga w ujciu kapitau polega na tym, i wskaza, jak dokonywa si proces oddzielania siy roboczej od w a runkw produkcji jako wasnoci okrelonej klasy. Steuarta absorbuje wielce proces powstawania kapitau, mimo e bez porednio nie ujmuje jeszcze tego procesu we waciwej mu postaci, chocia traktuje go jako warunek istnienia wielkiego przemysu. B ada ten proces szczeglnie w rolnictwie i susz nie wnioskuje, e przemys manufakturowy jako taki powstaje dopiero dziki procesowi oddzielania dokonujcemu si w rol nictwie. A . Smith zakada, e omawiany proces oddzielania ju si dokona. (Ksika Steuarta 1161 (Londyn), Turgota 1766, A . Smitha 1775 )