Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Volume
23
1985
13:10:25 PM
Printed
onacid-free
paper.
from
the
wasreproduced
Thisreprint
edition
bestoriginal
copyavailable.
EDITION:
NOTETOTHEREPRINT
which
donotaddto
Insomecasesfullpageadvertisements
havebeenomitted.
valueofthisvolume
thescholarly
volumes
Asa result,
somereprinted
pagination.
mayhaveirregular
13:10:25 PM
/';-=09
)(8*=-0/']
13:10:25 PM
VIVARIUM
AN INTERNATIONALJOURNAL FOR THE PHILOSOPHY AND INTELLECTUAL LIFE OF THE MIDDLE
AGES AND RENAISSANCE
editors
advisory
committee
publishers
published
13:10:25 PM
CONTENTS
OF VOLUME
Irene Rosier:
Paris
XXIII (1985)
partie
)
{premire
L. M. de Rijk:
Leiden
23
J. M. Thijssen:
Nijmegen
BuridanonMathematics
55
L. M. de Rijk:
Leiden
.
MartinM. Tweedaleon Abailard
a
Criticisms
Some
of Fascinating
81
Venture
C. H. Kneepkens:
in
The Quaestionesgrammaticales
theMS Oxford,CorpusChristiCollege250 : An Editionof theSecond
Collection
Nijmegen
98
Late-Fourteenth-CenturyPhiloat Oxford
124
sophicalScepticism
Reviews:
VitaeSanctaeWiboradae.Die ltesderheiligen
tenLebensbeschreibungen
Wiborada, hrggvon W. Berschin
( G. Bartelink
)
G. R. Evans, Alan ofLille. The
Frontiersof Theologyin theLater
Twelfth
Century
{J. vanLaarhoven)
Alexander
Broadie,
George
Lokert, Late-ScholasticLogician
( G. Nuchelmans)
Barbara
Howard
Traister,
:
Necromancers
The
Heavenly
in
Renaissance
Magician
English
Drama(A. A. MacDonald)
79
152
154
157
158
Books Received:
13:10:25 PM
Vivarium
XXIII, 1 (1985)
des Xlle et XlIIe sicles*
Relatifset relativesdans les traitsterministes
IRENE ROSIER
: Termes
etrgles
Premire
ourelatifs
)
d'anaphore
(relatio
anaphoriques
partie
Cette tude a pour point de dpart une recherchecollective,historique et thorique, sur le problme des deux types de propositions
relatives*. Il est souvent admis que c'est dans la Logique de PortRoyal que se trouvel'origine de ces deux types. L'opposition relatives
dterminatives/relatives
explicatives relve en fait d'une distinction
applique au pronom relatifqui1.
gnrale dtermination/explication,
Cette oppositionprendrapar la suite d'autres formes(relativesrestricou non dterminatitives/nonrestrictives,dterminatives/appositives
ves, defining/qualifying,
spcifiantes/nonspcifiantes), formes pas
toujours quivalentes2. Excepte l'analyse de Geach3, qui indique la
prsence d'une telle opposition dans les traitsmdivaux, mais sans
en montrerprcismentla gense, nous ne connaissons pas de travaux
tudiantce phnomne dans les traitsterministes.C'est prcisment
l'objet de la prsente tude. Or ce que nous considrons comme un
problme un aujourd'hui, se trouve clat dans divers chapitres des
traitset abord, implicitementet parfois explicitement, partir de
* Etudemeneau seinde la RCP 665duCNRS "ELSAP"
sur
(Etudeslinguistiques
etla paraphrase).
l'ambigut
1 "() PourArnauld
etNicole(LA LOGIQUE OU L'ART DE PENSER)la reladel'idedupretiveexplicative
estune' 'addition"quinechangepasla comprhension
ne restreint
de cetteide.(...) La
miertermeetqui, en consquence,
pas l'tendue
sont
charitables
commecellede Leshommes
relative
, estune
dterminative,
quisont
pieux
le mothommes
restreint
ne
l'tenduedu premier
terme,
addition,
qui,au contraire,
Lesdfinitions
classismantiques
plusqu'unepartiedeshommes."cf.Kleiber,
signifiant
relative
restrictive!
relative
, dans: Revue de linguistique
appositive
quesde l'opposition
chezPort-Royal,
45 (1981),1-16,p. 2. Pouruneanalysede cetteopposition
romane,
Etudes
surleXVillesicle,
Grammaire
etPonctuation,
Unicf.aussiJ. Cl. Pariente,
, Logique
M. Dominicy,
Beauze
dePortversit
deClermont
II, 1979,pp. 105-120;
, critique
Royal,
nPVIII,d.del'universit
deBruxelles,
lathorie
durelatif
surleXVIIIesicle
1981,
, Etudes
paratre
as linguistic
dans
andthesynthetic
pp. 95-107;S. Auroux,Theanalytic
topics,
TOPOI, (1984)etc.
2 Cf.Kleiber,
opuscit.
3 P. I. Geach,Reference
medieval
andmodern
andgenerality.
Anexamination
theories
,
ofsome
Ithaca,NewYork,1968,chap.5.
1
13:10:30 PM
questions diverses. D'un ct ce que nous appelons propositionsrelatives recouvrait au moyen-ge toutes les propositions contenant un
termeanaphorique; c'est pourquoi nous avons dans un premiertemps
tudi les termes anaphoriques et les rgles d'anaphore. Celles-ci,
donnes comme si elles concernaienttoute anaphore, s'appliquent en
fait diffremmentselon que le relatifest un unom" (ex. qui) ou un
'
'pronom" (ex. ille). C'est propos du fonctionnementde anaphore
que se rencontrela distinctionentre deux interprtationspossibles de
la propositionrelative. Elle se rencontre,en second lieu, dans les traits sur la restriction:parmi les diffrents
typesde restriction,se trouve
la restrictionper implicationem
, c'est--dire par la propositionrelative.
Or cette restrictionse trouve parfois empche, la relative fonctionnant alors comme une proposition part entire, sans valeur restrictive. Enfin on trouvecetteopposition dans les textestraitantdes quivalences entre propositions,et en particulierentrepropositionscontenant un nom relatifet propositionscontenantun pronom relatif{qui =
etille). Le faitque la distinctionqui nous intressaitapparat dans des
chapitresdistincts, propos de questions dont le lien entre elle n'est
pas toujours explicit,expliquera la dimensionde l'tude, car il nous a
paru important,pour vitertoute tentationanachroniste,de resituer
ce problme dans le contexteo il se posait l'poque.
1. Les termes
ou relatifs
anaphoriques
On trouve,dans les traitsde logique terministe,un certainnombre
de chapitresconcernantles termesanaphoriques {De relativis)
ou anaphore {De relatione
)4. Quelques grammaires,on le verra, traitentgalement de ces questions mais gnralementles grammairiensne s'intressentpas au problmes logico-linguistiquesde la corfrence,bien
que leurs dfinitionssoient le point de dpart des rflexionsdes logiciens. Ceci correspond un ' 'partage des tches" accept aux XIIXHIe sicles, selon lequel le grammairien traite des problmes
4 Cf. en particulier
dansle Tractatus
de Pierred'Espagne(ed. par L. M. de Rijk,
VIII De relativis
Assen1972),le chapitre
dansla Logicade Lambert
(pp. 185-193),
De relationibus
d'Auxerre
(pp. 235-245).Danslestextes
(ed. Alessio1971),le chapitre
modernorum
antrieurs
ditsparL. M. de RijkdansLogica
(Assen1962et 1967),cf.le
dansle Tractatus
deUnivocatione
Monacensis
Derelatione
chapitre
(vol.II, 2 p. 394),lechadansle Tractatus
deproprietatibus
sermonm
pitreDe relativis
(vol.II, 2 p. 721),certains
etunchapitre
du Tractatus
du5e trait,
etc.Lespropassagesdansle 3e trait
Anagnini
blmes
sontabords
dansdenombreux
autres
lisauxrelatifs
passages
quineleursont
consacrs.
pas exclusivement
2
13:10:30 PM
), le logicien
morphologico-syntaxiqueslis la correction( congruitas
des problmeslogico-smantiqueslis la vrit,avec des interfrences obligatoires.
Les termesrelatifsou anaphoriques fontl'objet de discussions nombreuses portantsur leur mode de rfrence,sur la relationde celui-ci
avec le mode de rfrencede l'antcdent, sur la valeur de vritdes
propositionsrelatives,i.e. contenantun termerelatif,etc. C'est parce
"
que les relatifs" sont souvent cause de difficultsdans les sophismes
que, dit Lambert d'Auxerre, leur connaissance est utile en logique5. Il
s'agit bien ici des termesrelatifscomme anaphoriques, que l'on dfinit
en suivant Priscien (cf. infra) et non de ces termes relatifsdont parle
Aristotedans les Catgories
(chap. 7). De nombreux auteurs commencentpar poser cettedistinctionentreles relatifsselon les grammairiens
et les relatifsselon les logiciens6.
La division des termesrelatifsest tout faitcanonique. Les termes
se divisentselon deux critresprincipaux. D'une part selon qu'ils rfrent quelque chose qui est une substance (relatifsde substance) i.e.,
en fait,un substantif,ou quelque chose qui est un accident ou une
proprit(relatifsd'accidents) en fait un adjectif. D'autre part selon
qu'ils rfrent la mme chose (substance ou accident) que dnote
leur antcdent(relatifsd'identit) ou qu'ils rfrent une chose diffrente (relatifsde diversit). Le tableau ci-dessous schmatise cette
divisiondes relatifset nous y ajouterons simplementdeux remarques.
(1) Les mdivaux suiventPriscien en faisantde ce que nous appelons
aujourd'hui pronomrelatif(ex. qui) un nom relatif,d'o la distinction
entre anaphore nominale ( relationominalis)(par qui par exemple) et
anaphore pronominale ( relatiopronominalis)
(par ille par exemple).
(2) Le pronom est dfinicomme signifiantune pure substance, une
substancesans dterminationde forme,sans qualit, la diffrencedu
nom. D'o les remarques de Lambert d'Auxerre: a) le pronom ne
peut tre relatifque de substance et jamais d'accident, puisqu'il ne
signifieque la substance; b) le pronom ne peut tre relatifque d'identit, puisque toute diversitprovient d'une diffrencede qualit (p.
, unautre(nom) renvoie
237). En effetdans Socratecourtetunautredispute
quelque chose le dsignantcomme substance et porteurd'une ' 'qualit propre" diffrentede celle de Socrate.
5 Logica
p. 235.
6 Cf. Pierred'Espagnep. 185,SUM. MET. II, 1 480,etc.
en
p.
[Nousabrgeons
lestextes
cits,cf.la liste la finde l'article].
majuscules
3
13:10:30 PM
g s
S
3
l
"s*S*
3 5D
-
tivl
Lj w
ja S
Cs^^i-Scrg
t/3
^*
l
-
~ T
H
W 5
-< lj
0
t
s s I
.e3
5 g
|.s|
'S ..s3t
4)
- S
/*;*..8"08"*
S
/II
/1386588
I * 1-i
W
1 R/ S
1 !!*/
^SJtW/feJSrt
Q-S^SIjSohS
/ 2 -s
/
'
'
'
'
/
/
'
6|-s
'
/
I/
CO
<
W
<*
'
'
'
'I
'
, /
fe a
g l3|
I a-l
-'i
s
IX
1
.>
S"S
J.
T!
5&Mjk
Sl||a8|
3 S
53*
I'
!3
g^a-|lvgJ:3a
^ J5gi J *r"S S
Istti
/ 84?
feSuS-aSS"*;
// Q Ji^iioSiEcflufl
~
v
!
^
~|
j g >
S t . w 3
iZ 2' . '
li$,S*5
* 3 l*:-!-*
I ig ' '
<
COo^
w;S a (U v j"
Nt fi
PQo
E
G w g;
3gt>
H v < w A *r9.
M %
2: ^ g g * if:
Q
II
iJlKsg
s S
P
e||.
||
S S "i
P JKSE^:^
'
S
S*
ft
SS
|8SS:'
jgulE&agl
g 88
-S|<a
^!"
h
'
'
l
'
'
1
I*
J
S
S 8 I " jj
iejj
*Jg-S.8i
g'S
t2 I-8? *
8a|
g j i
g
*-.'
2 s 2
SSS
w^raS
s
"s
S
51
s-Sl-
*- -S
ubD.'SS^C
G JS:"4iiS^S
1
3
*
?
z"
s
1
v
fe
j
3
I
"
-|,~S
7^
ft
4iK
1<3!
G g
&
J8
I
jjj
-8
ies
c
8
4
i-S "*
2v
g,
<Ug
3 D-.
2 F-n
'
^
all'?
I
s S g
Z
pZ
13:10:30 PM
jg
3
iv
^
S
""0
I
:>
Q
2. Uanaphore
2.1 Dfinition
L'anaphore ou relatioest dfinie, en suivant Priscien, comme rei
'
antelaterecordatio
'rappel d'une chose pose antrieurement" (cf. par
Lambert
d'Auxerre p. 235 ou TRACT. DE PR.SERM. II, 2
exemple
'4
ou
antelate
cognitionis
p. 721)
representatioreprsentationd'une connaissance antrieure" (Robert Blund ed. par Kneepkens (1977) p.
, ibid.).
repetitio
167) ou encore antelatesignificationis
( Summade Relativis
Ces dfinitionsposent d'emble deux problmes.
(1) Le premierest li au faitque l'on parle d'une chose poseantrieurement
. Or, remarquent certains auteurs, ceci n'est pas toujours le cas
pour ce que les grammairiensmdivaux appellent la relatiointrinseca
, involuta.Cette anaphore est particulireen
(Robert Blund) ou implicita
et
ce qu'elle ne met en cause aucun antcdent,ex. idemestgrammaticum
musicum
ou idemest analys comme comportanten lui-mme, outre sa
propresignificationde relatif,celle de l'antcdent (Robert Blund, op.
cit p. 16 et Summade Relativis
, ibid p. 21). D'o la rectificationapOn
relatio
nihilaliud estquamsecundacognitio.
Robert
Blund:
porte par
ne dit pas connaissance seconde cause d'une connaissance premire
qui la prcderait. On entend par connaissance premire une connaissance principale, se suffisant elle-mme, n'exigeant rien hors
d'elle-mme. Et par connaissance seconde une connaissance secon, Socrateconstitue une
daire, dpendante. Ainsi dans Socratecourt
premire mention et si on dit celui-ciest mu, le relatif fait ici une
seconde mention (ibid).
(2) Le second problme apparat dans les dfinitionsfaisant appel
une " connaissance antrieure". Il s'agit en effetde savoir ce qui est
objet de connaissance: "En effet,si quelque chose n'est pas d'abord
apprhend et pens, on ne peut ni en faire un rappel ni y rfrer"
(TRACT. DE PR. SERM. II, 2 p. 721). Or si, dans un mot, le
signifiest objet de connaissance, ce n'est pas le cas de ses accidents
enimnonsuntcogitata
grammaticaux ou consignifications( consignificata
apprehensa
, ibid). D'o l'incorrection:homolegitet id estactivigeneris
o id reprendraitla voix active, consignificationdu verbe legitUn
autre problme, li celui-ci, a une solution controverse: le relatif
7 C. H. Kneepkens
intheGrammatical
Tracts
(1977),Therelatio
simplex
ofthelateTwelfth
andEarlyThirteenth
A: Robert
, dans:Vivarium
XV, 1, pp. 1-30[Appendix
Century
inartegramatica
B: Anonymi
Blund,Summa
, cap. De Relativis
, pp. 16-20;Appendix
derelativis
Summa
, pp. 20-30].
5
13:10:30 PM
13:10:30 PM
13:10:30 PM
13:10:30 PM
13:10:30 PM
2. 4 Anaphoresimpleetanaphore
personnelle
Il y a anaphore personnelle lorsque l'antcdent et le relatifont
mme mode de rfrence,qu'ils ont suppositionpersonnelleet dnotent la mme personne: on a alors proprement 4'identit de
personne", c'est le cas (i) chez Lambert d'Auxerre (ex. homocurrit
qui
disputt).Il est parfoisadmis un second type d 'anaphore personnelle,
lorsque l'antcdent et le relatifont mme mode de rfrence,et ont
une supposition matrielle,peut-treparce que le nom commun a ici
valeur de nom propre, c'est le cas (ii) de Lambert d'Auxerre (ex. homo
estdissillabumestistudestcommunis
generis).
Les deux typesde anaphore personnellevalent, notons-le, la fois
pour une anaphore nominale:
la
"L' anaphoreest personnelle
et son antcdent
dnotent
lorsquele relatif
mispourle
mmechoseou le mmeappellat,
ex. homo
movetur
, ou sont
quicurrit
"
de
mmenom,ex. anthropos
estGrecum
vocabulum
homo
quodinterpretatur
{Summa
relativis
, ed. parKneepkens
(1977)p. 21)
et pour une anaphore pronominale:
et le pronomrfrent
la
lorsquel'antcdent
"L'anaphoreest personnelle
ducitur
inurbem
etipsereus
mmepersonne,
ex.homo
fitou au mmenom,ex.musa
estnomen
etilluddeclinatur
sic" (ibidp. 28).
appellativum
Dans les autres cas on aura anaphore simple, que ceux-ci soientlinguistiquementacceptables comme le cas (iii) de Lambert d'Auxerre ou
non. Du fait du nombre de possibilits recouvertes par anaphore
simple, c'est ngativementque celle-ci est le mieux dcrite, cf. par
exemple Robert Blund: anaphore est simple lorsque le relatifet
l'antcdent ne sont pas mis pour la mme chose.
Si on retientcomme anaphore personnelle,en plus du cas (i), le cas
(ii), qui est acceptable et pas le cas (iii), qui l'est toutautant, c'est probablement parce qu'on a baptis anaphore impropreanaphore simple: ceci conduit parfois penser que lorsque les termesont supposition simple, on a anaphore simple, de mme que lorsqu'ils ont suppositionpersonnelle,on a anaphore personnelle(cf. SummadeRelativis,p.
28); ou, ce qu'on trouve aussi, qu'on a anaphore personnelle quand
on a identitin numero
et anaphore simple quand on a identitin specie.
10
13:10:30 PM
13:10:30 PM
13:10:30 PM
13:10:30 PM
avec
ou
sans
sa
"disposition"?
rciproque rfre-t-il son antcdent
19On classed'ailleurs
selonla division,
dansle
commeparalogisme
cetteambigut
surlesRfutations
cadrede commentaires
Sophistiques
(DIAL. MONAC. II, 2 p. 573).
14
13:10:30 PM
l'antcdent
soit
l'extrieur: ex. De Socrateestverumipsumesse.
que
3. Les phrasesrelatives
On a rencontr propos de la discussion sur la suppositionconfuse
le problme que posait le mode de rfrencedu relatif.Ce problme
est essentielcar on ne peut comprendrele statutde la phrase relative,
i.e. contenantun termerelatif,que si on connat le mode de rfrence
15
13:10:30 PM
13:10:30 PM
le verbe de la relativeamne antcdent supposer pour des individus prsents21.Voici un exemple de diffrenceentre anaphore nominale et pronominale et un argumentcontre quivalence qui = et +
pronom relatif. Nous reviendrons sur ce problme dans notre
deuxime partie, car certains auteurs envisagent une solution diffrente, partir d'une autre interprtationde la proposition relative
qui.. .
3.2 Statutde la phraserelative
La question du statutde la phrase contenantun relatif(il s'agira ici
d'abord d'un pronomrelatif)est lie celle du mode de suppositiondu
relatif.Elle fait l'objet d'un texte trs intressantdans le TRACT.
ANAG. II, 2 p. 322 et sv.) et nous faitrevenirau cas o l'antcdent
du relatifsignifieconfusment.
Il s'agit de dterminersi la phrase relativea ou non une valeur de
vrit,ce qui exige une argumentationen plusieurs points.
(1) Le relatifest une "partie de phrase" {parsorationis)
par consquent
ce dont il est une partie est bien une phrase.
(2) Cette phrase contientsuppt et appt, elle est donc complte.
car elle ne peut tre d'aucun autre
(3) C'est une propositiondclarative
type.
(4) Pour savoir si elle est susceptiblede vrai ou de faux, il fautensuite
dterminerle mode de rfrencedu relatif,ce qui est examin propos
du cas particuliero l'antcdent est aliquid. Diverses opinions sont
d'abord cartes:
- le relatifa une rfrencencessairementdiscrte
puisqu'il tientlieu
d'un nom propre, ce qui est rejet pour plusieurs raisons;
- le pronom relatifrfrant un mot de
significationconfuse signifie
de la mme manire que celui-ci et suppose sur le mme mode (rgle
gnrale de anaphore, cf. supra). Si tel tait le cas, on pourraitremplacer le relatifpar son antcdentsans changer la valeur de vritde
l'ensemble. Or il est clair que aliquidestalbumet ipsumestnigrum
et aliest
album
et
est
ne
sont
quid
aliquid nigrum
pas quivalentes puisque la
seconde est toujours vraie, pas la premire.
21Le cas de Yappellatio
dicticommenant
estparticulier.
Dans
relatif
parun pronom
Dealiquo
homine
estverum
tiresa supposi, lenomappellatif
l'exemple
ipsum
fasseCesarem
tiondu verbede appellatio
dicti.
ci-dessus
donc dealiquo
L'exemple
quivaut
quodest
estverum
Cesarem
vel
ipsum
fuisse
fuithomo
(TRACT. DE UNIV. MONAC. II, 2 p. 348).
17
13:10:30 PM
13:10:30 PM
Le problmediscut ici est essentielpour la dfinitionde la proposition. L'autonomie rfrentiellede la proposition est-elle ncessaire
pour que cettedernirese voite assigner une valeur de vrit?Ce problme a un cho dans les grammaireslorsque Ton se demande si une
phrase constitue d'un pronom sujet et d'un verbe est complte au
mme titreque si son sujet tait un nom. Les interfrencesentrelogique et grammaire sur ce point son particulirementmanifestesdans
certainstexteso on pose la question: Uttumpronomen
potestsupponete?,
question qui est ambigu: est-ce que le pronom peut tre sujet/est-ce
que le pronom a une rfrence?Ces deux acceptions se mlentd'ailleurs parfois dans l'argumentation, lorsque l'on dit que le pronom
peut tresujet parce qu'il a une rfrence(cf. par exemple Ps-Albertus
Magnus, ed. L. G. Kelly, Amsterdam 1977).
La dterminationdu mode de rfrencedu relatifdpend toujours
de savoir ce qui est anaphoris. Certes, l'antcdent est anaphoris,
mais quels sont les lmentsde la propositionqui le sont avec lui? On
a vu ce problme pos propos des signes de quantification(cf. 2.5),
des modificateursde type adjectif,du temps verbal (cf. 3.1) , etc. et
ici propos de la significationde l'antcdent. Ce n'est pas dans le
seul cas o l'antcdent est indfinique le relatifanaphoris un antcdent dont la significationest modifiepar le prdicat. Si on considre le plus souvent que c'est l'antcdent seul qui est repris (cf.
etille.. . = omnishomocurrit
etomnishomo.. .
supra, p. 13 omnishomocurrit
chez Pierre d'Espagne) certains auteurs adoptent l'autre solution:
homocurrit
, je ne m'occupepas de l'hommeen tant
"Lorsqueje dis omnis
maisde l'homme
Si je veuxrfrer
ce quej'ai pens,je
courant.
qu'homme,
l'homme
rfre
courant"(TRACT. DE PROPR. SERM. II, 2 p. 722).
et
(cf. aussi la glose propose par Lambert d'Auxerre: omnishomocurrit
isteomnishomocurrens
La
dfinition
stricte
de
, supra p. 13).
disputt
l'anaphore telle que nous la donnions plus haut ne permetpas d'intgrerce genre de paramtre,ce qui tientau typede thoriegrammaticale et logique enjeu. D'un ct les grammairienstendent analyser
toute constructioncomme une relation entre motset mme parfois
entredeuxmots:l'anaphore concerneun relatifet son antcdent,et les
lments smantiques ou rfrentielsqui jouent sur cette relation ne
sont pratiquementpas analyss. De l'autre les logiques, si elles considrentles paramtres contextuelsdivers qui influentsur la rfrence
d'un terme, ont parfoisdu mal en considrerplusieurs simultan19
13:10:30 PM
13:10:30 PM
Le relatif
dnote
sa chose
sonsignifi
sonnom
nuncupative
L 'antcdent
dnote
sa chose
A
cas gnral
mme
2
chose
1 ambigut
chosediffrente
2'
ambigut
3
cas gnral
3'
synonyme
sonsignifi
5
cas gnral
5'
ambigut
9
6
cas gnral
6'
ambigut
10
cas gnral7
T
synonyme
casgnral
1
synonyme
14
cas gnral15
15'
synonyme
sonnom
nuncupative
13
12
16
de classerlesexemples
du tableaupermettent
ci-dessous]
[Leschiffres
in urbemetipsereusfit
A HomoestMarcus,qui estTullius;homoducitur
mitisZefrus
reuerit
1 mulierque damnavit
aufert,
salvavit;et quas Boreespiritus
literas,
albo;homoinuenit
frondes;
quiinuequicoloralbuserat,nuncestcontrarius
nitdialecticam
1' canishiclatrat,
hic,qui natatinmari;
qui etiamnatatinmari;canisestlatrabile
sunt
manusmeeque uos fecerunt,
clauisconfixe
homoinuenit
2 homoestSocrates,
literas,
creatura;
quiestdignsquiestdignissima
articulus
simacreaturarum;
hocdiscernit[ur]
apudGrecos,quiapudLatinosnonest;
hiediscernit
articulus
apudeos,qui apudnosnoninuenitur.
in mari
2' canishiclatrat,
qui habundat
- quod deriuatur
ab humo;
3 homoest Socrates,quod est nomenappellatiuum;
id
Marcus
currit, estTullius;uideoAnchisiaraboni,quod interpretatur
magister;
dem,id estEneam
3* homoestSocrates,
quodapudGrecosestnomencommune
4 isteestSocrates,
qui illeuocatur,
quicquides, id uere,care,uoearis,aue; nonego
sumtantiquodnoncenseris
inique;homoest,qui ipseuocatur
homoestdignissima
5 homoestdignissima
creatura,
creatura,
qui
qui estSocrates;
estcallidissimuni
inuenit
animal,qui uenitad mulierem
litteras;
serpens
in mari,qui etiamhielatrat
5' canishabundat
- cui solicompetit
uti
creatura
cui parentceteraanimancia;
6 homoestdignissima
crescit
in
orto
herba
crescit
in
orto
eadem
tuo;hocpiperquoduendimeo,
ratione;
que
substurhie,uenditur
Rome;hocarguit
sensus,
quinullusineisinuenitur;
(ostendit)
tantiaestquiddamet ipsaestgenus
in mariBrisiuedomesticum
6' canisestamicissimum
animal,qui etiamhabundat
tannico
ab humo
7 homoestdignissima
creatura,
quodderiuatur
T homoestdignissima
creatura,
quodapudGrecosestnomencommune
censetur
8 homoestdignissima
creatura,
quodanimairationale
ex ueropositum
9 homoestnomenappellatiuum,
permansit
Equirqui estSocrates;
rianomen,
que deuse campoprospicit
(prospexit)
creatura
10 homoestnomenappellatiuum,
(creaturarum)
qui estdignissima
B- homoestnomenappellatiuum,
ab humo;musaestnomenappellaquodderiuatur
sic
tiuumetilluddeclinatur
21
13:10:30 PM
1 homoestnomenappellatiuum
canisin
quodapudGrecosestnomencommune;
dicitur,
linguabarbaraforte
simpliciter
quodapudnosmultipliciter
estnomenproprium,
homoestnomen
12 Socrates
quiisteuocatur;
qui
appellatiuum,
animairationale
uocatur
13 isteuocaturSocrates,
qui ipseest
14 animalrationale
uocatur
creatura
homo,qui estdignssima
(creaturarum)
15 isteuocaturSocrates,
isteuocatur
Socrates,
quodestnomenproprium;
quodest
nomeneius
uocatur
15' animalrationale
homo,quodapudGrecosestnomencommune
16 isteuocaturSocrates,
qui etilleuocatur.
La seulechosequisoitprcise
propos
decesexemples,
c'estqueA et sontlesseuls
ce qui
On nedonneaucuneindication
de correction,
casde supposition
personnelle.
du moins,
sontdescitations
pourcertains
exemples
parle faitquecertains
s'explique,
de bonsauteurs
Priscien,
Ovide,Evangile...).
(Boce,Porphyre,
Textes
cits
A contribution
ArsEmer.II, 2: ArsEmmeram
, ed.parL. M. deRijk,Logica
Modernorum,
terminist
tothehistory
, volII, part2, Assen1967.
ofearly
logic
ArsMel. II, 1: ArsMeliduna
, ibid,vol.II part1.
Ars Mel.: ArsMeliduna
, ed. complte
parF. Guisberti
fora study
(1982),Materials
scholasticism
ontwelfth
century
, Napoli.
notes
De insoluDeInplicationibus,
ed. parL. M. deRijk(1966),Some
onthe
Medieval
tract
theendofthe12th
theedition
with
bilibus,
, dans:Vivarium,
ofa tract
dating
from
century
IV, pp. 83-115.
Monacensis
Dial. Monac.II, 2: Dialctica
, ed. parL. M. de Rijk(1967)vol.II, part2.
duXlIIesicle
latine
indite
Fierville
ed., Unegrammaire
, Paris1886.
Guillaumede Sherwood,Syncategoremata
, ed. O'Donnell(1941),dans:Mediaeval
Studies3, pp. 46-93.
Lambertd'auxerre,Logica(Summa
Lamberti
"),ed. F. Alessio,Firenze1971.
cumsitnostra
Log. Cumsit nostraII, 2: Logica
, ed. parL. M. de Rijk(1967),volII,
part2.
Pierred'espagne,Tractatus
, ed. L. M. de Rijk,Assen1972.
ed. parJ. E. Toison(1978),
Priscianum
Pierre Helie, Summa
constructionum,
super
du MoyenAgeGrecet Latin,27-28.
dans:Cahiersde l'Institut
inarte
RobertBlund,Summa
, ed. parKneepkens
grammatica,
cap.derelativis
(1977),
in theGrammatical
Tracts
Therelatio
,
ofthelate12thandEarly13thcentury
simplex
XV pp. 1-30.
dans:Vivarium
desophismatibus
etdistinctionibus
hacteRogerBaconXIV: Summa
, ed. parSteele,Opera
Baconi
nusinedita
, Oxford1937.
Rogeri
dialectices
RogerBaconXV: Summule
, ibid.vol.XV, 1940.
ed. parKneepkens
derelativis
Summa
(1977).
(anonymi),
Metenses
Sum.Met. II, 1: Summe
, ed. parL. M. de Rijk(1967),vol.II, part1.
deLocisArgumentationum
TLA: Tractatus
, ed. parYukioIwakuma(1981),Instantiae.
anEdition
with
A Study
ofMs ParisBN
Century
Technique
ofArgumentation
ofTwelfth
du MoyenAgeGrecetLatin,38.
lat.6674fi -5., dans:Cahiersde l'Institut
ed. parL. M. de Rijk(1967),vol.II, part2.
Tract. Anag.11,2:Tractatus
Anagnini,
Monacensis
deunivocatione
Tract, de Univ.Monac. II, 2: Tractatus
, ibid.
sermonm
deproprietatibus
Tract, de pr. Serm.II, 2: Tractatus
, ibid.
Tractatus
, ed. parGiusberti
Implicitarum
(1982).
22
13:10:30 PM
Vivarium
XXIII, 1 (1985)
WaltherBurley's Tract De exclusivis. An Edition.
L. M. DE RIJ
Some years ago the late Jan Pinborg drew our attentionto Burley's
early work on propositions which contains some syncategorematic
'
'
terms effectingan exclusion (' tantum
', solus'; only'). The intrinsic
importanceof this topic has been well shown by Pinborg (' Walther
fromthe end of the
Burleyon Exclusives' in EnglishLogicandSemantics
twelfthcenturyto the time of Ockham and Burleigh. Acts of the 4th
European Symposion on Mediaeval Logic and Semantics, LeidenNijmegen, 23-27 April, 1979 edited by H. A. G. Braakhuis, C. H.
Kneepkens, L. M. de Rijk. Nijmegen 1981, 305-26).
The treatise is found in only three manuscripts, and one of these
contains only its beginning. It belongs to the oldest group of logical
writingswhich may be assigned to this famous English logician [see
Pinborg, 1981: 306] whose great renown is mainly due to his
sagacious tract De puritateartis logicae[in two versions; see edition
Boehner 1955]. The earlier corpus comprises six tractswhich in fact
forma course of logic in general use in those days:
(1) De suppositionibus,
recentlyedited by Brown (Stephen F. Brown,
WalterBurleigh'sTreatiseDe suppositionibus and Its Influenceon
Williamof Ockham,in: Franciscan Studies, 32 (1972), 15-64)
De
exclusivis
, which will be edited here
(2)
De
, which will be edited in the next issue of thisjournal
exceptivis
(3)
De
(4)
consequents,edited by Green-Pedersen (Niels Jorgen GreenPederson, WaltherBurley's {tDe consequents' An Edition, in:
Franciscan Studies, 40 (1980), 102-66)
De
insolubilibus
des
, edited by Roure (M. L. Roure, La problmatique
(5)
insolubles
au
XlIIe
siecle
et
au
du
dbut
XIV
suivie
de
l'dipropositions
e,
tiondes traits
de W. Shyreswood,
W. Burleighet Th. Bradwardine
, in:
Archives d'histoire doctrinale et littraire du moyen ge, 45
(1970), 205-84)
De
, not edited so far. For the MSS tradition,see J.
(6)
obligationibus
Mertonense,in: Mediaeval Studies, 31
Weisheipl, Repertorium
23
13:10:38 PM
13:10:38 PM
2. The PresentEdition
As faras the constitutionof the textis concerned, the editorcannot
help but feelhimselfin a ratherunfortunateposition. The deliberate
changes made by L would surely suggest its unreliability as a
testimonyto the original formof our tract. However, in quite a few
cases what looks like an errorcaused by haplography in can be corrected by following L. Besides, seems to abbreviate our text,
'
9
especially by using the formula etc. instead of giving the complete
sentences (mostly sophisms); sometimes a specific sophism is only
4
'
repeated as sophismain where L gives it in its fullwording. In all
such cases the textual differencesdo not automaticallyprove the correctnessof 5' s readings.
The most reasonable thing to do, therefore,seemed to be to pay
separate attentionto every single difficultplace and to make one's
choice afterwards(cf. Green-Pedersen, 105). However, the alternative readings are always also given in full in the apparatusto
facilitatethe reader's own decision.
The text has been divided and numbered by the editor in accordance with its obvious articulations.
The most the editor can hope for is that the present edition will
provoke some furtherresearch. For some initial investigationsthe
reader may be referredto Pinborg [1981], 311-20.
3. Contents
Chs
1 Regula la : dictio exclusiva addita subiecto removet
predicatum ab oppositis subiecti
2 Regula 2a: dictio exclusiva addita predicato removet opposita predicati a subiecto
3 Regula : quelibet propositio affermativaconvertiturcum
eadem, dictione exclusiva addita predicato
4-7 Dubitatiode secundaregula
8 Regula 4a' dictio exclusiva addita alicui nichil excludit de
quo possibiliterdicitur inclusum
9 Regula5a: dictio exclusiva addita subiecto respectu alicuius
actus negati attribuitpredicatum cuilibet alii ab incluso et
removet idem predicatum ab incluso
10 Regula 6a: ex omni exclusiva sequitur universalis de terminis transpositis,et econverso
25
13:10:38 PM
13:10:38 PM
44-48 Contraislamdistinctionem
argutur
49-59 Dubitatioutrumexclusivainfrt
negativam
exponentem
: TANTUM SORTES SCIT SEPTEM ARTES
Sophisma
50 Sophisma
: TANTUM
VIDENS
SIBI SIMILE
EST
HOMO
51 Sophisma
: TANTUM SORTES VIDET SE
52 Sophisma
: TANTUM COMMUNE EST COMMUNE
6 1-88 De suppositione
terminorum
in exclusiva
61-62 Regula13a : subiectum in exclusiva stat confuse tantum
63 Regula 14a : subiectum in opposito exclusive supponit confuse et distributive
Distinctio5a : distinguendum est de exclusiva quia aut fit
exclusio respectu actus affirmatiaut respectu actus negati
64 Regula 15a : in exclusiva si fiat exclusio respectu actus affirmati,tunc predicatum supponit confuse et distributive
65 Regula 16a : de exclusiva cuius preiacens est negativa,
subiectum stat confuse tantum et predicatum confuse et
distributiveimmobiliter
66-78 Dubitatio utrumpredicatumin exclusivaaffirmativa
supponat
mobiliter
7 1 Regula1 7a' in exclusiva affirmativapredicatum statconfuse
et distributive pro suo per se supposito, ita quod ad
quodlibet per se suppositum predicati contingitdescendere
79-85 Dubitatioan hec dictio *aliud3 habeatnaturamconfundendi
terminmimmediate
ei sequentem
et
distributive
confuse
80 Sophisma
: SORTES EST ALIUD AB HOMINE
: SORTES
EST
AB HOMINE
ALIUD
Sophisma
A SORTE
PRETERQUAM
84 Regula 18a' hec dictio aliud' habet duplicem virtutem,
scilicet mobilitandi immobilitatum et immobilitandi
mobilitatum
86 Regula 19a: quandocumque predicatur inferius de suo
superioriuniversaliteraut convertibilede convertibilisuo,
affirmativauniversalisinfertuniversalemnegativam in qua
predicatum removetura quolibet alio a subiecto
} dicatur
88 Dubitatioquaretalispropositio'tantum
homocurrit
magis
exclusivaquam inclusiva
89-90 Circaconversionem
exclusivarum
Dubitatioan aliqua exclusivahabeatconverti
Regula20a: exclusiva proprie non habet converti; si velimus
27
13:10:38 PM
91-108
91
92
93
94-96
97-98
99-100
101-103
104-108
4. Sigla
=
L
codexLondiniensis(British Museum Royal MSS 12 F XIX, ff.
123ra-126rb)
L
Lc = manusquae correxit
= codexBrugiensis(Bruges, Stadsbibliotheek, cod. 500, ff. 81vb85va)
5e = manusquae correxit
5. Text
Walter Burley
De Exclusivis
L 123;
B82vb
13:10:38 PM
vidtPlatonem*
' tamen hec est falsa: SortesvidttantumPlatonem' quia
1Sortesvidttantum
Platonem;igiturnon vidtCiceronem*
' quod
sequitur:
falsum est per casum.
homo]LB1. Unde]L ut
2 sicdieto]L si dicitur
3 et...est]L Ex istopatet eadem]L . predicati]
L .
4 Sed...dubitatio]
L Ex istisoriuntur
duo removet]
Lc movet
L solum] .
L sequeretur...
Ut probatur]
per(anproprobatio?)
Lc
bona]L tuncsequitur
. L tunc]L . tamen]L et quia...currit]L . Sortes]L .
tamen]
L . percasum]L .
5 Item...percasum]L Itemnonsequitur
sortes
vidtplatonem
sortes
tantum
igitur
vidtplatonem
quia aliquidstatcumantecedente
quod nonstatcumconsequente
vidensciceronem
statcumantecedente
Sortes]
Lc
quodnonstatcumconsequente
L tantum]
Sortestantum
V . L
29
13:10:38 PM
nonestaliudquamcurrens
sedistasortes
argumentum
nichilstat...dicoquod]L . probationem]
7 dico]L dicitur
L
videt
tantum
ista...
sic
sortes
L tantum
L
exponitur
exponi]
non]L
videt]
L .
non Cum...ciceronem]
estexclusum
L et...sit]L
8 breviter...
est] regulaestquodLc. L excludit]
unde ista est non excludituraliud] L reliquumnon excluditur
L .
Ideo...possibilis]
attribuii
L ab
9 negati]L negari dnottpredicatum
predicatum
attribu]
utsicdicto]L
idem] . L ab incluso]
L a subiecto
L a subiecto
incluso]
verbi gratiasic dicendo attribuitur...
(!) quod
exponitur
sic] L significai
L etsicdebetexponi
Tarnen...
ab homine
currit]
30
13:10:38 PM
{ Dubitatio>
11 Circa istam regulam contingitdubitare, quia dato quod ista
'
; igiturtantum
regula esset bona, tunc sequeretur: tantumhomomovetur
homocurri, ubi antecedens est verum et consequens falsum, posito
casu possibili. Probo quod antecedens sit verum sine consequente, ut
posito quod nichilmoveatur nisi homo et quod homo moveatur solum
motu saltationis,tunc hec est vera: tantumhomomovetur
, hec tarnen
est falsa: 4tantumhomocurri, quia sequitur: tantumhomocurrit;igitur
homocurri. Ultimum consequens est falsum. Igitur antecedens. Probo quod ista consequentia valeat, dato principali, quia sequitur: ' tan9
'
tumhomomovetur;
igituromnemovensesthomo. Et ultra: igituromnecur'
homocurri. Igitura primo: 4tantum
. Et ultra: igiturtantum
rensesthomo9
homomovetur;
igiturtantumhomocurri.
'
homoestanimai;igiturtantum
homo
12 Item. Tunc sequeretur: tantum
estasinus9. Ubi tamen est fallacia consequentis inter affirmativasexponentes. Et probo quod sequatur, quia si tantum homo est animad,
'
, et
igituromne animal est homo. Et ultra: igituromnisasinusesthomo9
'
ultra: igiturtantumhomoestasinus9. Igitur a primo.
homononestnon-homo9
.
13 Item. est una exclusiva vera: ' tantum
Et tamen hec non infert universalem affirmativamde terminis
transpositis,quia si inferat aliquam, non infertaliam, ut videtur,
4
. Sed hec est falsa.
esthomo9
quam istam: omnisnon-homo
regulain exclusivis
10 Et...exclusivis]
estL ex]L in quia sequitur]
L sicut
L .
hec(!) omne...
currit]
L quam quia...tunc]L quodregulanon
11 circa] contraL istamregulam]
Lcpositopossibili
valeatvidetur
L casu]Lc.
quiasi sic positocasupossibili]
probo...
ut] quia L quod homomoveat]L et hoc hectamenest]Lc hec
. L ista]L . datoprincipali]
L
tamenL ethecest quia...antecedens]
tantum
L etc.
homo...
positopossibili
currit]
LB etc.add.
si] . L primo]
12 quodsequatur
quia]L quiasequitur
. L inferat
13 tamenhec]hecL tamen affirmativam]
aliquam]inferat
aliamL aliqua(!) inferret
non...istam]utvidetur
aliamquamistamL
noninfert
omnisnonhomoesthomo] omnequodestnonhomoest
essethecutvidetur
homoL
31
13:10:38 PM
13:10:38 PM
L igitur
sequitur
igitur]
estbona et cum]L cumigitur
20 suum]L . hic]L hec consequentia
ad] L quam
L etc. ab in21 licetsequatur]L benesequatur sequitur...
distributum]
suumsuperiusper se] L perse superius
feriori
perse] L a...per se inferiori
L sub
ad hominem]
sub movente
est...movens]L per animalcontinetur
prius
L
L undesequitur
ideolicetsequatur]
Ideosedsequatur
homine
currit]
L oportet
. sequitur...
quodsi omnishomocurrit
quod
igitur]
L . verumtarnen]
tarnen
L suum] . L sed]L
22 cumdistributione]
L .
unde et...distributio]
33
13:10:38 PM
positum
probatur
duosi sequitur
L oriuntur
25 oritur...
quod]L . est]L
sequatur]
L aliquid
aliudab homine]
videtur
L .
homocurrit]
aliud...tantum
26 igitur
LB .
homine
sitbona]L . igitur
27 ostendo
currit]
quod]L ostenditur
nonesthomo]
L . etultra...
L . igitur]
quiaest...estaliudab homine]
L .
esthomo currit]
Lc. L etultra...
34
13:10:38 PM
'
estaliud ab hornin*
ab hominecurrit;igiturnullumcurrens
; et ultra: igitur
nonesthomo1
estnonhomo?
nullumcurrens
, et
, et ultra: 'igiturnullumcurrens
4
4
ultra: igituromnecurrens
esthomo', et ultra: igiturtantumhomocurri.
4
homocurrit;igiturtantum
28 Item. Videtur quod sequitur: nontantum
homononcurri, quia opposita eorum convertunturvel sunt realiter
eadem. Nam oppositum huius: 4tantumhomononcurriest istud: 4tantumhomocurri, et similiteroppositum huius: 4nontantum
homocurri.
4
currit
29 Ad primumdico quod non sequitur: nichilaliudab homine
;
non
.
Ad
tantum
homo
curri
dico
probationem
quod
sequitur:
igitur
4nullumcurrens
estnon-homo;
nonesthomo1
, quia hec
igiturnullumcurrens
est negativa: 4nullumcurrens
estnon-homoet hec est affirmativa:4nullum
.
currens
nonesthomo?
homononcurri
30 Ad aliud dico quod ista non sunt eadem: 4tantum
et 'non tantumhomocurri eorum opposita sunt eadem. Unde ista
duo non contradicunt: 4tantumhomocurriet 4tantumhomononcurri.
Sed opposita huius: 4tantumhomononcurriest ista: 4nontantumhomo
non curri. Et hec habet duas causas veritatis: aut quia aliud ab
homine non currit,aut quia nullus homo non currit.
31 Et ideo notandum quod propositio habens multas causas
veritatisconvertiturcum illis acceptis sub disiunctione. Unde ista duo
noncurrit
vel
convertuntur:4nontantum
homononcurriet 4aliudab homine
omnishomocurri.
32 Sciendum quod quandocumque dictio exclusiva additur alicui
subiecto distributosub aliquo modo, multiplexest talis propositio ex
eo quod potest fieriexclusio generalis vel specialis. Ut sic dicendo:
4tantum
omnishomocurrihic potestfieriexclusio generalisvel specialis.
33 Si fiatexclusio generalis, tunc excludit opposita, quia tunc ex28 sequitur]LBCnon sequitur non tantum]LR tantum quia] L .
vel...eadem]L . oppositum]
L opposita oppositum]
L op opposita
currit]
LB estidemoppositum
add.L
L igitur
29 igitur]
igitur
(!) nonest]L estnon quia...nonhomo]LB.
est]L .
30 eadem]LB eorumopposita
nonsunteademadd. tantum.
..sunteadem]L
nontantum
homocurrit
et tantum
homononcurrit
Unde...noncurrit]
.
L opposita]
L oppositum
ista]L istud currit]
LB preponendo
negationem
add. nullushomonon]L omnishomo
31 Et ideo]L . duo]Lc. LB homonon]L nonhomo
L quando subiecto
32 quandocumque]
distributo
L subiecto
ex
distributo]
eo quod...specialis]
. L sicdicendo]
. L currit]
LB exeo quodpotest
fieri
exclusio
velspecialis
add.L hic...specialis]
. L
generalis
33 fiatexclusio]
L . excludit]
LB opposita]
L omnia excluditur]
includit
LBC. omni]LBC. et]L . et] . L exponentis]
. L ponit
quod]L . etideo]L quia
35
13:10:38 PM
13:10:38 PM
37 Tu dicis quod, facta exclusione speciali, non excluduntur
species opposite nisi sub isto modo sub quo accipitur inclusum. Igitur
stat attributiopredicati alicui speciei disparate. Dico quod ratione
exponentisnegativeexcludunturspecies opposite solum sub isto modo
' omnis' sub
quo accipiturinclusum, sed ratione affirmativeexponentis
excludunturspecies opposite absolute.
38 Alia distinctioest communis:
Si excludatur totum integrale vel totum numerale, multiplexest
propositioex eo quod potest fieriexclusio gratia formevel gratia
materie.
39 Si gratia forme,sic quelibet talis excludit opposita. Ut hic: ' tantumdomusestalba' 'tantumquatuorhominessunthicintus9
f quia tunc excluditur quodlibet quod non participai formam inclusi. Et tunc ex4
t et raponitur sic: domusestalba et nichilquod nonestdomusestalbum*
tione affirmativeexponentis ponit ista quod siliqua pars domus sit
alba, et ratione negative exponentis ponit quod nulla pars domus sit
alba.
' est
40 Similiter ista: 1tantum quatuor homines sunt hicintus
distinguenda eadem distinctione: "si fiatexclusio gratia forme,tunc
includit opposita". Et tunc significai quod quatuor homines sunt
hicintuset nulli alteriquam quatuor homines sunt hicintus[B 83ra] et
ratione affirmativeexponentis ponit quod quatuor homines sunt
hicintuset ratione negative exponentis ponit quod duo homines non
sunt hicintus.
41 Si autem in talibus propositionibusfiatexclusio gratia materie,
tunc tales propositiones sunt possibiles, ut 'tantumdomusest alba' et
tunc debet sic exponi: ' domusest alba et nichilaliud a domo, vel preter
1
domum,estalbum' Et hoc est possibile. Similiter hec: tantumquatuor
37 quod] . L subisto...quo] sub modosubquo L subisto predicati]
L
alicui]L alicuius solum]L . omnis]L . opposite
abpredicali
L appropriate
solute]
38 excluditur]
includatur
L includitur
numerale]numerali(!)L universale
multiplex
estpropositio]
L . forme]
L materie
materie]
L forme
ponitur
domum] a partedomosL hoc]L hec hicintus]
intusL ettunc] . L quam...homines]
L .
37
13:10:38 PM
sunthicintus'
. Et tunc exponitursic: 4quatuorhomines
homines
sunthicintus
'
et nonplura quam quatuorhominessunthicintus.
42 Sciendum quod quando dictio exclusiva additur alicui composito ex substantia et accidente, multiplex est locutio ex eo quod
potest fieriexclusio ratione unius partis vel ratione alteriuspartis vel
ratione totius. Ut sic dicto: 4tantumhomo albus curri, hec est
distinguenda ex eo quod potest exclusio fieriratione hominisvel ratione [L 124rb] albi vel ratione huius totiushomoalbus. Si fiatexclusio
4
ratione hominis
etnullusbos
tantum,tunc exponitursic: homoalbuscurrit
albus currietc. Si fiatexclusio ratione albi, tunc sic exponitur: 4homo
albuscurrit
etnullushomonigercurri. Si fiatexclusio ratione totius,tunc
4
etnichilaliudquamhomoalbuscurri. Sed
exponitursic: homoalbuscurrit
exclusio ratione totius est modus excludendi potentissimus, intelligendo quod exclusio non infert universalem de terminis
transpositisnisi fiatexclusio ratione totius.
43 Sciendum quod quandocumque additur dictio exclusiva dicto
alicuius propositionisrespectuveri vel falsi,possibilis vel impossibilis,
distinguendumest ex eo quod potest fieriexclusio ratione verbi prin
cipalis vel verbi secundum quod ponitur in dicto. Ut ista: tantum
'
estverumest distinguenda ex eo quod potestfieri
essehominem
hominem
exclusio respectuhuius verbi 'est' vel respectuhuius verbi 'esse'. Si fiat
4
4
exclusio respectu huius verbi est', sic est falsa et est sensus: tantum
estverum',hocest: hoc dictum tantumest verum:
essehominem
hominem
4hominem
' Si fiat exclusio respectu huius verbi 'esse', sic
essehominem
est ulterius distinguendum secundum compositionem et divisionem;
4
et in utroque sensu est verum. Sensus compositus est iste: tantum
4
estverum'
essehominem
hominem
, hoc est: hec est vera: tantumhomoest
est verum,
esse hominem
est
tantumhominem
iste
divisus
.
Sensus
homo'
locutio]L ista locutio vel ratione]L et
42 additur]L adiungitur
partis...
totius]L . dicto]L dicendo hec] . L distinguenda]
. L tantum
L huius] . L fiatexclusio]
tunc]tantum
distinguendum
tunc L et...etc.] L et nullusasinus currit? . fiat exclusio]Bc .
LBC. nigercurrit]
niger mdiusL fiatexclusio]
L si...albuscurrit]
L pessimus
L modus...
. L exclusio]ex (!)B modusexcludendi
potentissimus]
. L
intelligendo...
modusexcludendi
totius]
L quando additur] . L exclusiva]LB additaadd.
43 quandocumque]
utista]
L distinguendum...
velimpossibile
possibile
velimpossibilis]
L possibilis
.
hecestdistinguenda
esttalislocutiout estdistinguenda]
L distinguenda
essehominem]
. L hocest...
L fieri]
L esse est]L . fiatexclusio]
est L est
. L fiatexclusio] . L sic...distingu
endum] distinguenda
L hoc...esthomo] . L estiste]LR .
verum
L vera estverum]
verum]
. L
hocest...
estverum]
38
13:10:38 PM
est
hominem verum,sequitur ista: nichilaliud quamhominem
essehominem
estverum, ita quod iste sit sensus: hec est vera: 'nichilaliud quamhomo
esthomo'. Et tunc dico quod non valet sillogismus factus, quia solum
debet fieri suppositio sub eo quod distribuitur. Sed nichil aliud
distribuiturnisi homo. Ideo est sic arguendum: nichil aliud quam
44 quod] sic quod L in] L . ostenditur]
. L esse hominem
est
L etc.sicsemper
igitur...
essehominem]
L . Sed...falsum]
conseverum]
L quiasequitur
deumesseesthominem
essehominem
add. et]L .
quensfalsum
dictum
hominem
essehominem]
dictum hominem
essehominem
L subiecessehominem
add.
tum]LB hominem
45 estverum]LB consequens
estfalsum
nichilaliudetc.seddeum
quia sequitur
essealiudquamhominem
essehominem
add.
46 sic] . L etsic] sedL facta...
L utsic hec]L .
exclusione]
47 dico] dicendum
L ut]L sicut sequitur
L ita]
igitur
ista] sicsequitur
L ut homoesthomo]L hominem
essehominem
valetsillogismus
L sefactus]
esse estverumdeumesseestaliudaum
quiturultranichilaliudquamhominem
hominem
essehominem
deumessenonestverum
add. quia...suppositio]
L
igitur
sed fitdistinctio
sed solusfitdistinctio
Bf distribuitur]
L distinguitur
sed
nichilaliud] etaliudL distribuitur]
L distinguitur
homo]L aliudquamhomo
estverum]
L . deumesse...nonestverum]L deumnonestomneverum
sicut] sicutpatetL omnem]
hominem
tantum
L sillogizandum]
L
<esse>f
sortes
est...hominem
currere
estverum]
L .
arguendum
39
13:10:38 PM
hominem
est verum; Deum esseest aliud quam hominem
essehominem
esse;
essenon est verum: Sicut, accepta hac in sensu
igiturDeumessehominem
13:10:38 PM
13:10:38 PM
9 et 'aliud
non stant simul: 4tantumSortesseitseptemartes
quam Sortesseit
.
septemartes9
Sortescurriet iPlatoet
56 Contra. Igitur ista starentsimul: 4tantum
4
Cicerocurrun
, sicut ex ista parte ista stant simul: tantumSortesseit
9
4
.
septemartes et Plato et Cicerosciuntseptemartes*
9
4tantum
Ad
dico
ista
simul:
aliud
stant
Sortesseitseptem
artes
57
quod
4
et iPlato et Ciceroetc.'; ista tarnenduo non stant simul: tantumSortes
. Cuius ratio est quia ad hoc quod Plato
curriet 'Plato etCicerocurrun
et Cicero currantoportet quod Cicero currat et Plato similiter,quia
currere
non potest inesse duobus coniunctim ita quod neuter divisim,
sed hoc quod dico scireseptem
arteshabet tales partes quod potestinesse
duobus coniunctim, ita quod nulli divisim.
58 Ad aliud dico quod supposito quod omnis homo sit albus et
quod omnis homo [B 83vb] videat album et nigrum, hec est vera:
4tantumuidenssibi simileesthomo'.
[L 124vb] Et ex hac sequitur: 'nichil
. Sed ex hac non sequitur quod
aliud quam videnssibi simileest homo9
videns sibi dissimile non sit homo. Pro quo sciendum quod, incluso
aliquo, nichil excluditurde quo possibiliterdiciturinclusum. Sed hec
9 et econverso.
est possibilis: 4videnssibi simileest videnssibi dissimile
9
4
Unde ista duo stant simul: tantumvidenssibi simileesthomo et 4videns
sibi dissimileesthomo9. Sicut ista duo stant simul: 4omnishomovidetsibi
.
simile9 et 4omnishomovidetsibi dissimile9
Sortes
59 Ad aliud diciturper unam viam quod hec est vera: 4tantum
ex
hac
Sed
homo
videat
tantum.
videtse9ysupposito quod quilibet
se
9
non sequitur quod nichil aliud a Sorte videt se secundum quod li 4se
9
aliud refertin exclusiva et in negativa exponente: in exclusiva li 4se
refertSortem, sed in negativa exponente refertaliud a Sorte. Ideo
LR
56 piato] sortesetplatoL et cicero]LCB. ex ista] ex L tantum]
artesL etc.
. sciunt...
57 Ad aliud]L . stant...
duo] . L platoet cicero]L sorteset plato
nonpotestinesse]LB*.
L uterquecurrat
cicerocurratet platosimiliter]
hoc...scire]hocquoddico scireL habetquod]L . itaquodnulli]L etsi
LB ineo quodhabettales<partes>
noninsit divisim]
nonvidens
58 homo]UB albumL sedex hac]L quare quodvidens]L igitur
L sequitur
LB1 simile sit]L est quo] LR . sciendum]
dissimile]
L hoc
hecestpossibilis]
L posterius
possibiliter]
L excipitur
excluditur]
L quod
et econverso
estpossibile
unde]L . stantsimul] convertuntur
Lc esthomo]L . stantsimul]L .
delevit
omnis
aliamviam quilibet]
secundum
59 dicitur
perunamviam]L dicendum
videtse sedadd.
sortes
L sed]LB [exhacnonsequitur
et]quodhecestveratantum
te...exL hac] L hoc quod] L . secundum
quod] quia L exponen
aliuda
et
in
ista
nichil
sortem
li
se
videt
videt
se
in
tantum
sortes
L
ista
(/)
ponente]
sortevidetse li se
42
13:10:38 PM
'
estcommune
estcommune
,
opposita est falsa: aliudquamcommune
'
ista tarnenest vera: aliud a communi
estcommune'
hoc
subiectum
, quia
'
' aliud a communi
potest supponere pro intentione. Sed ista duo non
'
' et '
estcommune
nichilaliud a communi
est
opponuntur: aliud a communi
commune'
estspecies'et 4nullushomoestspecies'.
, sicut nec iste due: khomo
terminorum
in exclusiva
{De suppositione
)
61 Circa suppositionem terminorum in exclusivis est sciendum
'
quod subiectum in exclusiva stat confuse tantum. Ut in hac: tantum
homocurriiste terminus ^homo'stat confuse tantum, quia non con'
tingitdescendere disiunctivenec copulative. Non enim sequitur: tantumhomocurrit;igiturtantumistehomocurrit,etistehomo', quia supposito
quod omnis homo curratet nichil aliud ab homine currat,tunc hec est
vera: tantum
homocurri, hec tarnenest falsa: ' tantum
istehomocurrit
vel
tantum
istehomocurri. Et ideo stat confuse tantum,quia terminusstat
confuse tantum quando non contingitdescendere copulative nec disiunctive sub eo.
62 Similiter patet quod subiectum in exclusiva stat confuse tantum, quia in conversionibus termini eodem modo supponunt. Sed
universalis et exclusiva de terminis transpositisconvertuntur.Ideo
sicut predicatum in universali supponit, sic debet subiectum in exclusiva supponere. Sed predicatum in universali supponit confuse
tantum. Ideo subiectum in exclusiva supponit confuse tantum.
63 Ex [B 84ra] hoc patet quod subiectum in opposito exclusive
supponit confuse et distributive,quia in contradictoriistermini oppositos modos supponendi habent, ita quod terminussupponens confusetantumin uno oppositorumstatconfuseet distributivein reliquo.
L deicendum
60 concedendum]
sit]L est ista...estcommune]
L . a
L quamcommune
non]L . istedue]L ista
communi]
61 exclusivis]
exclusiva
L non]L sequitur]
L arguitur
istehomo
currit
et istehomo]L istecurrit
nichil]LBCnon currat
tune]L . hec
ethecL vel]L et homo]L . subeo ff. LB
tarnen]
62 conversionibus
convertibilibus
L sicut]LCB. L sed]
terminis
termini]
etL supponit]
L statsicsemper
ideo...tantum
L igitur
etc.
63 Ex] Et exL oppositos]
UB diversos
L quod] quodistesitsensusL op contradictoriarum
positorum]
(!) L undebene]L verumtamen
43
13:10:38 PM
13:10:38 PM
vidtanimal;igiturtantum
Sortesvidtasinum'. Sed antecedens est verum,
et
casu
possibili, consequens falsum. Ut posito quod nullum
posito
animal videatur nisi a Sorte et quod Sortes non videat nisi bovem ita
'
quod nullum asinum, hec est vera: tantumSortesvidetanimal', hec
'
tarnenest falsa tantum
Sortesvidetasinum', quia ex hac sequereturquod
Sortes videret asinum; quod est contra casum.
'
67 Item. Sequitur: tantumSortesvidet hominem;
igiturtantum
'
SortesvidetPlatonem'
, quia in hac: 'tantumSortesvidet hominemli
4hominem'stat confuse et
distributive; igitur sub eo contingit
descendere.
68 Sed quod hec consequentia non valeat ostenditur.Nam: Posito
quod quilibet homo alius a Sorte videat se tantum et quod Sortes
videat omnem hominem et quod nullus alius videat omnem
'
',
hominem, hec est vera: tantumSortesvidetomnem[B 84rb] hominem
hac
ex
sed hec est falsa: 'tantumSortesvidetPlatonem'
, quia
sequitur
quod Plato non videret Platonem.
69 Item. Si exclusio in subiecto confunderetpredicatumconfuseet
distributive,hoc non esset nisi per virtutemalietatis importate per
exclusionem. Sed ratione illius non confunditpredicatum, quia tunc
alietas posset confunderepredicatum. Sed hoc est falsum, quia tunc
'
sequeretur: aliud ab homineestanimai; igituraliud ab homineesthomo'
Sed hec consequentia non valet, quia antecedens est verum et conse4
quens falsum. Falsitas consequentis patet, quia sequitur: aliud ab
*
homine
esthomo;igiturhomoestaliud ab homine'
, et ultra: igiturhomonon
esthomo'.
70 Ad oppositum. Universalis et exclusiva de terministranspositis
convertuntur.Sed in universali subiectum statconfuseet distributive.
Igitur [L 125rb] predicatum in exclusiva.
71 Ad questionem dicendum quod in exclusiva affirmativa
predicatum stat confuse et distributivepro suo per se supposito, ita
quod ad quodlibet per se suppositum predicati contingitdescendere.
LCB. L tantum]
L homo
67 omnem]
L . hominem
exomnem]
quilibet]
L . a] LB se add. se] L . alius]L
68 Posito]L supposito
asinus sedhecest]L ethec videret]
L videt
LB stareadd.L virtute]
ratione]
L pervirtutem
L ratio sed
69 predicatum]
hec...homo]L .
L .
70 subiectum]
L predicatum
predicatum]
quodL in exclusiva
L predicatum
affirmativa
in
71 questionem]
predicatum]
suo]LB et add. prdicat]
L . et pro...quod]L verumtamen
exclusiva
animal]LCBhacanimalL non]LBC. subpredicato]
L . subiecto
in
patetinistaconsequentia
L
universali
inL estquia...sequitur]
superscr.
45
13:10:38 PM
sortes]
L
dicendum
72 Ad rationem
argumentum
primam
dico]L ad primm
L homo cuiusratioestquia]cuiusratioestL ratioquarequia
homo sortes]
LB videns
. L predicatum]
vidensasinum]
add. totum
totum]
LB sortes
asinumadd.L sed]L
73 tudicis...vidensanimal] . L
. L et ultra] . L hic] .
74 istud] . L quia...priusigitur]
L suumperaccidensdistributum
inferius]
L distributo
L per...distributione]
L .
igitur...
sequitur]
mobilitatum]
75 etinhac]L homo]L . tantum
quia]L etdistributive
L immobilitat
L immobilitat
addita]L in mobilitat]
L mobilitat]
mobilitata
L mobilitatum
mobiliter]
L immobilitatum
immobiliter]
46
13:10:38 PM
'
76 Contra. Probo hanc consequentiam: tantumSortesvidet
' Nam sequitur: tantum
Sortes
SortesvidetPlatonem
hominem;
igiturtantum
videt hominem
; [ 84 va] igituromnevidens hominemest
Sortes et ultra: 1igituromnevidensPlatonemestSortes
', quia sequitur sine
distributione;nam esse videns omnem hominem est Sortes; et ultra:
'
'
igituromnevidensPlatonemestSortes et ultra: igiturtantumSortesvidet
. Igitur a primo etc.
Platonem'
77 Huic dico quod consequentia non valet ''omnevidensomnem
hominem
estSortes
', quia sequitur
; igituromnevidensPlatonemestSortes
sine distributione:' vidensomnem
estSortes
hominem
; igiturvidensPlatonem
estSortes',et non econverso. Ideo, addita distributioneeodem ordine,
est fallacia consequentis arguendo ab inferiori ad superius cum
distributione.
78 Ad principaledico quod predicatum in exclusiva stat mobiliter,
et hoc non est virtutealietatis importateper exclusionem sed virtute
negationisalietatis. Sicut patet: si dicatur 'tantumhomoestanimai', ex'
ponens negativa est: nichil aliud ab homineest animai', et in hac
predicatumstatconfuseet distributive,et hoc non virtutealietatis sed
virtutenegationis alietatis, quia in negativa exponente cuiuslibet exclusive est alietas circa subiectum.
<Dubitatio>
'
79 Ideo potest dubitare an hec dictio 4aliud habeat naturam confundenditerminmimmediate ei sequentem confuse et distributive.
Quod non, videtur, quia si sic, hec consequentia esset bona: 'omne
animalesthomo;ergonichilaliud ab animaliesthomo'' que consequentia
non videturesse formalis. Nam non sequitur: 'omneanimalestasinus;
igiturnichilaliud ab animaliestasinus'.
80 Probo quod hec consequentia valeat, dato quod hec dictio
UBf.
LCB. L nam]L quia etultra...
estsortes]
76 omnem]
L ideoaddendonotamdistributionis
estfallacia
cumdistributione]
76-77 etultra...
eodemordine
consequentis
arguendo
et...sed]
L dicitur
cumalietate
L dicatur]
alietatis]
78 dico]L dicitur
. L
. L circasubiectum]
L . ei...distributive]
L .
79 Ideo] Circasubiectum
(!) L terminm]
LB . si] L . nam]L quia asinus]L album
quia...nonvidetur]
asinus]L album
L confunderet
80 hec] . L valeat valetL hecdictio]L . confundat]
immediate homo] LB data ista responsioneadd. et ultra] .
L sequitur
L sequitur...
priusest homo] . L consequentisinfertur]
L . et tunc...esthomo]L nichilaliudab animaliesthomo
antecedentis]
omneanimalesthomo
igitur
47
13:10:38 PM
4aliud19confundat
quia: Ex opposito consequentis sequitur oppositum
antecedentis. Nam sequitur: 4aliud ab animaliesthomo
; igituraliudab [L
4
125 va] homineest homo et ultra: igiturhomoest aliud ab homine9
> et
4
et
ultra:
est
ultra: 4igituranimal est aliud ab homine'
animal
non
,
igitur
. Igitur a primo sequitur: 4aliud ab animaliesthomo;igituranimal
homo9
. Et tunc ex opposito consequentis inferturoppositum
non est homo9
antecedentis.Et tunc est ista consequentia bona: 'omneanimalesthomo;
igiturnichilaliud ab animaliesthomo'.
4
81 Item. Si sic, sequeretur: Sortesestaliud ab homine;igiturSortesest
9
9
9
4
aliud a Sorte. Et tunc in hac: Sortesestaliud ab homineIi 4hominestaret
confuse et distributive.Sed a termino stante confuse et distributive
4
potest fieriexceptio. Igitur hec exceptio esset propria: Sortesestaliud
9
a Sorte.
ab homine
preterquam
4
82 Ad oppositum. Sequitur tantumSortescurrit;igiturtantumhomo
curri. Igitur negativa exponens antecedentis infertnegativam ex4
ponentem consequentis. Igitur sequitur: nichilaliuda Sortecurrit;igitur
. Igitur ex opposito sequitur oppositum:
nichilaliud ab hominecurrit9
4aliud ab homine
.
a Sortecurrit9
aliud
currit;ergo
83 Item. Ad diversitatem prioris sequitur diversitas posterions.
Sed hec dictio aliud9 importtdiversitatem.Igitur sequitur: 4Sortesest
9
aliud ab homine;igiturestaliud a Sorte.
9
84 Ad questionem dico quod hec dictio 4aliud habet duplicem virtutem, scilicet mobilitandi immobilitatum et immobilitandi
mobilitatum. Sequitur enim: 4Sortesestaliud ab homine;igiturSortesest
. Sed non sequitur: 4Sortesestaliud ab omnihomine;igiturest
aliud a Sorte9
4
aliud a Sorte9
, sed est fallacia consequentis, quia hec: Sortesestaliud ab
9
4
omnihominevalet hanc: Sortesnonest idemomnihomini9
, et hec valet
9
. Sed hec: 4Sortesestaliud a Sorte
hanc: 4Sortesalicui homininonestidem9
'
valet istam: [B 84vb] SortesnonestidemSorti9,immo hic est fallacia
4
consequentis: Sortesalicui homininonest idem;igiturSortesnonestidem
9
Sorti.
85 Ad primum argumentumdico quod bene sequitur: 4omneanimal
statL exceptio
81 sic]L . homine]
homoL staret]
esset]L exceptiva
est
L currit]
L .
igitur
82 consequentis
consequentis
igitur]
L differentia
L differentiam
hec dictio]L .
diversitas]
83 diversitatem]
diversitatem]
L differentiam
L virtutem
sed]
duplicem...
84 questionem
scilicet]
dico]L istuddicendum
quiahecsortes
estaliudab
quiaL immo...
idemSorti] . L consequentis]
Bf
homine
add. delevit
hoc] L hec
primam(!) L dico]L dicendum
85 primumargumentum]
L album]L animalalbum
unde] tarnen
48
13:10:38 PM
L omnihomine prius
87 quodin ista...in contrarium
dico]L . homine]
distributionis
vel ratione
ratione]L respectu negationis...
distributionis]
libereL
negativis
L .
L . solum] . L predicati]
88 nunc] . L cum...inclusiva]
ab] UB . L non] . L attribuit]
L attribuitur
unam...habet]unam
L et hoc est habet]L habetur
istam]istaLB habetratione]
exponentem
L subiecto
ratione
habetrationem
L homocurrit]
habetur
49
13:10:38 PM
istam: ' homo curri habetur ratione preiacentis, quoniam hec est
preiacens: 'homocurri.
exclusiuarum
{De conversione
>
89 Circa conversionem exclusivarum potest dubitari an aliqua
exclusiva habeat converti. Dico quod exclusiva proprie non habet
converti, quia conversio principaliterordinatur ad sillogismum,sed
exclusiva non est sillogizabilis. Verumtamen si velimus convertere
tales propositiones, debent converti in universales de terminis
'
transpositis.Ut ista: tantumhomocurrihabet sic converti: 'omnecurrensesthomo et hec est conversio per accidens, quia mutaturquantitas, nam prima est indefinita,secunda est universalis.
90 Tu dicis: in conversione per accidens non est mutua consequentia. Dico quod aliquando est mutua consequentia in conversione
'
'
per accidens. Sicut patet in ista: Sortesesthomo convertitursic: 'igitur
' Et hec est conversio per accidens. Et tamen sequitursic
homoestSortes
et econverso.
' hec dicta sufficiant.
De hac dictione 'tantum
{De hac dictione'solus')
91 Sciendum quod hec dictio 'solus' convenitin signification cum
hac dictione ' tantum*
. Sed quia hec dictio *solus' nomini semper additursubstantivo,ideo | excipiendo actum a nomine vel passionem ab
opposito nominis, quia eius officiumest ex re passivi t; idem enim
4
significai quod non cum alio', sicut dicitur a Prisciano.1 Ex quibus
manifestumest quod non valet hec:
' tudas unumsolumdenarium
etnonhabesunumsolumdenarium
das quodnonhabes' ,
igitur
sed commutaturad aliquid in quid, immo debet sic concludere:
'
das utnonhabes' .
igitur
89 aliqua]L . habeat]debeatLB dico]L dicendum
principaliter...
ad]L
dicitur
velimus
. L propositiones]
LB deprincipaliter
propter
convertere]
L . habet]L debet hec] L .
bentconverti
add. L in universalis]
quia]L et nam]L .
ista]
90 in conversione...
L consequentia
conversione]
mutuaestnonconversio
L istis sicigitur]
. L conversio]
. L tamen]LBC
91 Sciendum...
ut non habes]L . exsipiendo
(/) L dicitura Prisciano]
L
excludere
dicendum
in postremo
(!) L concludere]
1 Cf.Arist.,Soph.El. 178b1-2.
50
13:10:38 PM
9
'
92 [ 85] Solus differta signo precedentieoquod per hanc dic4
tionem tantummaior precisio importaturquam per hanc dictionem
solus'. Sicut
patet, si eorum significationesexponantur in aliquo alio
'
'
Et in alio
, tantum tantsoulement.
ydiomate; sicut hie: solum': soulement
9
differunt eoquod hec dictio 4tantum potest indifferenteraddi
adiectivo vel substantivo, sed hec dictio 4solus9 solum substantivo.
Ideo, quia in significaiione et officioconveniunt, regule date de hoc
9 sunt hic
dictione 4tantum
supponende.
93 Circa officumhuius dictionis ' solus9 est sciendum quod
quandocumque in aliqua oratione sunt duo signa officialiavel
idem bis sumptum, distinguendaest oratio ex eo quod una dictio
potest includere aliam vel econverso.
94 Sicut patet in hoc sophismate. Sit ita quod quilibet homo alius a
Sorte videat seipsum tantumet quod Sortes videat omnem hominem.
Queritur de hoc sophismate: SOLUS SORTES VIDET OMNEM
HOMINEM. Probatur sic. Sortes videt omnem hominem. Et nichil
aliud a Sorte videt omnem hominem. Igitur sophisma verum. Im
; igitursolus Sortesvidet
probatur sic. Sequitur: sophismaest verum
. Consequens falsum; igiturantecedens.
Platonem9
95 Ad sophisma dico quod hec est distinguenda: isolus Sortesvidet
ex eo quod hec dictio ' solus9 potest includere hoc
omnemhominem9
9vel ab eo includi. Si includat hoc
4omnis
, sic [L
signum
signum 'omnis9
126ra] vera est et tunc immobilitaturdistributioimportata per hoc
. Et tune non sequitur: 1solusSortesvidetomnem
hominem;
signum 'omnis9
solus
Platonem9
sed
hic
Sortes
videt
est
fallacia
,
igitur
consequentis inter
1nichilaliuda Sortevidetomnem
sic:
hominem
; igitur
negativasexponentes,
'
nichilaliuda SortevidetPlatonem9
, quia sequituraffirmative:aliuda Sorte
videtomnem
hominem;
; et non econverso.
igituraliuda SortevidetPlatonem9
precedente
92 precedenti]
L Sicut] ut L exponantur]
L exponerentur
aliquo] . L hic]L patet solum] solusL tantsoulement]
L tansoulement vel]L et date] dicteL hic]L .
93 oratione
L signa]L . distinguenda]
sumuntur
L
sunt] propositione
includere]
excludere
L
distinguendum
94 sicut] ut L ita] . L homo] . L seipsum]L se omnem
LBChominem
etc.L sequitur...
hominem]
(/)omnes sophisma
verum]
verum]
solussortes
L igitur
videtomnem
hominem
. L
antecedens]
95 hec] . distinguenda]
LB sic add.L videtomnemhominem]
L etc.
sic] tuncL distributio]
et]L etiam videt...
L distinctio
.
sortes]
L hic]hec . L
51
13:10:38 PM
estverum igitur
L sequitur
antecedens]
sophisma
sorte]L . a... sortes]
L quia
. L quoniamsortes]
L includit
soloincludat]
dicoL solo]L solus includat...
100 Ad...dicendum]
. L est]L .
tunc]L sic solo]L . solus]LB . eta... sortes]
L estfalsa
a solo...sortes]
52
13:10:38 PM
9
9 et tune est altera
'
Sortesvidetur
a solo Sorte
exponens falsa. Si li solo
4
includat li solus', tunc est vera; et est sensus: a solo Sortevidetur
solus
Sorteseta nulloalio a Sortevidetur
solusSortes.Et est affirmativaexponens:
' a soloSortevidetur
solusSortes9
.
101 Unde sciendum quod
si sunt due exclusiones in aliqua propositione,semper illa exclusio
que includit aliam debet exponi, et alia non.
102 Contra illud probo quod hec sit falsa: 4solusSortesvidetur
a solo
Sorte9
solus
videt
.
Sortes
solum
Sortem9
, quia sequitur: 'igitur
Consequens
falsum,quia ex consequente sequitur quod [solus] Sortes videt solum
Sortem, que est falsa. Ista consequentia patet, quia omnis passiva infersuam activam.
103 Huic dico quod hec consequentia non valet. Ad probationem
dico quod activa correspondenshuic passive: ' solusSortesvidetur
a solo
9est ista: 1solumSortem
9et non ista: ' solusSortesvidet
Sorte
videtsolusSortes
.
solumSortem9
( Dubitatio
)
'
9
104 Circa hanc dictionem solus est dubitatio [L 126rb] quando
ponitur in predicato an removeat opposita predicati a subiecto. Sit
igitur mud sophisma: SORTES DIFFERT A SOLO PLATONE.
Quod probatursic. Sortes differa Platone. Igitur Sortes differa solo
Platone. Antecedens est verum; igitur et consequens. Consequentia
patet, quia ad differentiamsuperiorissequitur differentiainferioriset
Plato est superius ad solumPlatonem.Igitur sequitur: ' Sortesdiffert
a
Platone
a solo Platone9.
; igiturSortesdiffert
105 Sed contra. Sortes differta solo Platone. Igitur non differtab
101 in...semper]
L . non]LB debetexponiadd.
LB sophisma
add.L sortes]
sortes
102 illud]L . hec] . L sequitur]
L solus]seclusi
sortes
coll.99,10 que...Ista]L . passiva] activaL suam
passivam
L
activam]
quorespondens
103 hec]L . activa]LBCpassiva correspondens]
(/)
L solus...sorte]L a solosortes
etnon...sortem]
videtur
solussortes
L .
104 quando...predicato]
L . sitigitur
sortes]
LB
illud]L sitistudigitur
add.L probatur
alterum
igitur
sic] L sic probatur
sortes] . L et] L .
consequentia
estsuperius
ad solumsortem
nam
patet] . L quia]LB sortes
sequitursolus sortescurritigitursortescurritet non econversoigituradd.
L superioris]
L prioris
inferioris]
L posterions
et plato-...
.
platonem]
L sequitur...
soloPlatone]L etc.
105 non]L nonnon( /) piatone]
. L differt]
L sortes
piatone]
LB differt
add. sit] estL sequitur]
LBC. ex qua...differt]
L igitur
non et
ultra...
eteadem...homo]
. L
est]L igitur
53
13:10:38 PM
9. Et ultra:
a nulloalio a Platone
alio a Platone. Et ultra: 'igiturdiffer
4
igiturestidemcuilibetalii a Platone'. Per hoc potestprobari quod Sortes
a
a Platone;igiturdiffert
sit omnis homo, quia <sequitur); ' Sortesdiffert
solo Platone'; ex qua sequitur quod Sortes non differta Cicerone; et
. Et eadem ratione est alius homo.
ultra: igiturSortesestCicero9
a solo
106 Ad sophisma dico quod hec est distinguenda: ' Sortesdiffert
9
9
4
Platone ex eo quod [B 85 va] li a solo Platone potest precedere hoc
verbum ' differvel subsequi. Si prcdt, sic est falsa; et est sensus:
Si subsequatur, sic est vera; et est sensus:
Sortesa solo Platonediffert.
' Sortes
a
ab
eo
est
solus
Plato9; et tunc exponitursic: Sortesdiffert
differt quod
ab eoquodnonestaliudquamPlato. Et hoc est verum.
PlatoneetSortesdiffert
107 Ad probationem dico quod si li la solo Platone9 subsequatur li
'
a
ldifferet construatura parte post, sic bene sequitur: Sortesdiffert
.
a
a
si
solo
Platone1
Sed
construatur
Sortes
Platone;igitur
parte ante,
differt
a soloPlatone
a Platone;igiturSortesdiffert
sic non sequitur: ' Sortesdiffert
',
.
sed ' a solo Platonediffer
a solo
108 Ad improbationemdico quod non sequitur ' Sortesdiffert
la
li
solo
a
Platone
secundum
ab
alio
non
Platone
; igitur
quod
differt
9
'
a
Sortes
solo
Platone potest construia parte post. Sed sequitur:
differt
ab eo quodnonestaliudquamPlato9. Ex quo non
Platone
; igiturSortesdiffert
sequitur quod Sortes non differta Cicerone.
EXPLICIUNT
EXCLUSIVE
MAGISTI
W. DE BURLEYE
L hec] . L distinguenda]
dicendum
106 sophisma
dico] hocsophisma
Lca solo
L a solopiatone]
L etc. li a olopiatone]
a solopiatone
distinguendum
quod] qui L plato]L sortes
L li solus subsequatur]
L subsequitur
difL a piatone
veladd.L
fera piatone]
differt
aliud]LB a piatone
L subsequitur
construatur]
sorteL subsequatur]
107 si]L . piatone]
. L differt]
LBCdifferunt
L construitur
sic]L etsic sortes]
piatone]
L . sed
. sortes]
sorteL sed] . L a parte] exparteL sortes]
L .
solopiatone
differt]
V probationem
LB dico] dicendum
L sequitur]
LB quod
108 improbationem]
hoca solosorte(!) construatur
add.
add. li...construi]
L plato]LB vela piatone
EXPLICIUNT...BURLEYE] L .
FilosofiseliInstituut
P.O.B. 9515
2300 RA Leiden
54
13:10:38 PM
Vivarium
XXIII, 1 (1985)
Buridan on Mathematics*
J. M. THIJSSEN
Introduction
A historicalreviewoffourteenthcenturyphilosophyshows thatduring that centurytwo ratherimportantdevelopmentstook place in the
treatmentof various topics in natural philosophy. One development,
headed by Thomas Bradwardine (1295-1349) at Merton College (Oxford) began to use mathematical argumentswhen dealing with subjects of natural philosophyin order to gain a betterunderstandingof
them. The otherchampioned by John Buridan (1300-after 1358) and
his Parisian School set out to apply semantic analyses, known as "the
language of supposition", to such subjects.1
Such traditional black-and-white presentation of these developments could give the impression, that Buridan completely ignored
mathematics.Buridan's 1Physical, however, contains a number of interestingpassages in which the author displays a very specificview on
mathematics that perhaps explains why one does not find mathematical argumentsin the furthercourse of his natural philosophy.
This articleis an investigationof all the passages in Buridan' s Questioneson Aristotle's Physicswhere there is mention of geometryand
arithmetic,the two most importantthemes of medieval mathematics.
My discussion is divided into two parts. FirstI will deal withBook VI
* I wantto
drs.C. H.
acknowledge
mydebtto Prof.dr. H. A. G. Braakhuis,
anddr.P. M.J. E. Tummers
fortheir
comments
onthefirst
verKneepkens
helpful
sionofthisarticle.I alsowantto thankH. H. Thijssenforrendering
theEnglish
from
theoriginal
translation
Dutchedition.
1 Thislastexpression
is from
Murdoch
totheapplication
of
(1975)287-88.It refers
thesupposition-theory
toproblems
ofnatural
andevenmoregenerally
to
philosophy,
theapplication
ofall proprietates
A wellknownexampleofa semantic
terminorum.
madebyother
meansthanthesupposition-theory
is thedistinction,
madeby
analysis,
some14thcentury
between
thecategorematical
andsyncategorematical
philosophers,
useoftheterm'infinitum'
whendealingwiththeproblem
natural
(from
philosophy)
oftheinfinitum
andthecontinuum.
I refer
toBraakhuis
(1979)fora further
explanationofsyncategoreumata.
55
13:11:15 PM
13:11:15 PM
13:11:15 PM
13:11:15 PM
13:11:15 PM
13:11:15 PM
13:11:15 PM
13:11:15 PM
propriamlocutionem
),
according to the proper rules of speech (secundum
that is, as Buridan points out, the words must be taken forwhat they
signifyand not forthemselvesor the concepts connected with them.
The proposition' homoestspecies'is thereforenot true. It would not be
properhowever,Buridan adds, simply(simpliciter
) to call this proposition false,since so many renomatedauthorshave thoughtit to be true.
In Buridan' s way of thinkingone must always tryto establish in what
manner (sensus)a propositionis true or not true.25
and suppositio
sermonis
Buridan does not simplysay that de virtute
personalis are synonymous, a view that Ockham seemed to hold.26
Buridan's view is in accordance with articles of the so called
Ockhamisticstatuteof 1340 in which the question of the truthand unsermonis
is treated.27These articlesreject
truthof propositionsde virtute
sermonis(or
the view holding, that propositions are false de virtute
when
of
are
taken in
fact
that
because
the
false,
they
) simply
simpliciter
to
sermonis
means according the said
the suppositio
personalis.De virtute
statute,that the terms of a proposition must be understood in their
usual imposition,which does not exclude, however, that those terms
can sometimeshave anothersuppositiothan the suppositio
personalis.
These brief remarks on Buridan' s semantic theory may, I hope,
serve to give a betterunderstandingof Book III q. 17.
In thisquestiowhich is part of a larger general discussion on the in, Buridan has a specificconcept of numbers in mind, a concept
finitum
which,later on, will be the cause of some difficultiesin dealing witha
fewbasic rules of arithmetic.
The issue of questio17 is the problem of the existence of infinite
. Suppose a continuum is composed of parts
multitudes(multitudines)
which in turn can be divided again, is it justified to say that for any
given number another, greater number is possible?28 The way the
25Reina(1957)p. 203/204
1.101-148.
atthree
HereBuridan
different
viewson
points
thelastofwhich(1. 123-148)
is hisown.
de virtute
sermonis,
26Atleastthisis thepurport
ofthestudyofPaque(1970).
27Paque(1970),74alsomeanttopointata certain,
almost
literal
between
a
similarity
s Tractatus
thestatute
andBuridan'
de suppositionibus.
the
Apartfrom
passagefrom
factthatthissimilarity
is notrelevant
forourdiscussion,
itmustbe pointed
outthat
else'sviewas the
ofsomebody
unfortunately
Paque hastakenBuridan'squotation
Forthispassagesee Reina(1957),203 1. 116-120:
view,heldbyBuridanhimself.
"Aliaopinio...
perusumauctorum."
28Phys.Ill, 17f.59vb:"Queritur
decimoseptimo
omninumero
utrum
estnumerus
estcompositum
ex indivisibilibus,
maior,supposito
quodnullumcontinuum
semper
estdivisibile
sedquodomnecontinuum
aliasab invicem
etquod
ita,quodhabetpartes
suarumpartium
etiamestdivisibilis
sivehabenspartes."
quelibet
63
13:11:15 PM
13:11:15 PM
li
b
(b) is a binary, (a) is a unity. So: omnisunitasestbinariusmaior.
Anotherconclusion, his fourth,is: no number is uneven. This also
sounds strange,but is no problemforBuridan. The resultof a division
of a magnitudointo three parts is a ternary ( ternarius
). The same
can
also
be
divided
six
a
into
, however,
magnitudo
parts, sernary(sersermonis
every number is in facteven.34
narius).Therefore,de virtute
a
a
a =a
12
12
3 4 5 6
32The conclusions
hereare: 1) 4'...quod nullaestunitasinnotbeingdiscussed
estternarius
et centenarius";
binarius
omnis
divisibilis";
5) "...quod
2) "...quod
nullum
equalealicuiestinequalealicui,sedomnealicui
equaleestinequaleetnullum
equaleest alicuiinequaleet econverso";6) "...quod non suntplurespartesvel
veleconverso";7) "...quod nullatria
in lineab quamin eiusmedietate,
pauciores
estalio numeromaiorsecundum
suntpluraduobus"; 8) "...quod nullusnumerus
multitudinem".
33Phys.Ill, 17f.60ra:"Tertiaconclusio
maioret
estquodomnisunitasestbinario
indicta.Si ergotuvisponere
secundum
centenario,
quiaomnisunitasestmagnitudo
Sitillamagnitudo
contradietamuniversalem
conclusionem:
stantiam
b, quamdicis
etillahabetdecern
nonesseternario
decimas,
maiorem,
quarumtresprimesuntterestmaiussuaparte
b estmaior,quiaomnetotum
narius.Sedilioternario
magnitudo
etmillenario.
b. Etitaposset
estparsmagnitudinis
etilleternarius
arguidecentenario
sunt'binariusestcentenario
Et ita manifestum
estquod isteconcedende
maior',
'binarius
estcentenario
velternario
equalis'ethuiusmodi."
34Phys.III, 17f.60rb:
conclusionem
"Tuncegoponoquartam
quodnullusnumerus
estpar,ergo
estimpar.Dicosemper
de numero
quia omnisnumerus
magnitudinum,
sit
estimparsecundum
dietam
numerus
Quodautemomnisnumerus
significationem.
est
estsenarius,
quiaomnisternarius
quiestpar.Ergoomnisternarius
parprobatur,
65
13:11:15 PM
These two, and ther analogous conclusions, clearly show the way
Buridan thinks.He takes the term 'numerus' in itssuppositio
,
personalis
' stands for res. These resare
in which ' numerus
either
the
alternately
whole or its parts, a concrete magnitudo.It also becomes clear, that
Buridan, when taking a statement de virtutesermonis(in our case
'numerus')means thatthe termmustbe taken in thesuppositio
personalis.
He is aware of the fact,however,thathis conclusionsare contraryto
arithmeticalassumptions,at least to some ofthem. He remarksforexample, that his conclusions are not in agreement with the following
two mathematicalprinciples:firsta unityis indivisible;and the second
principle: numbers can be divided into even and uneven.35
The firstprinciple contradicts Buridan' s firstconclusion, stating
that no unityis indivisible,but can be divided into parts, and they,in
turn, can be divided again.36 The validityof these and the otherfour
conclusions of thisquestiois directlydependent on the truthof the first
formulation
conclusion, which, in turnis reallynothingbut a different
of the presupposition made in the beginning of this questio
: no continuum is composed of indivisibilia.37
In what followsBuridan deals withthese contradictionsbetweenhis
own conclusions and those of arithmetic.Again he sets out with a
semantic analysis of ' numerus
', which must be seen in the lightof his
formeranalysis of the term 1numerus'
. This term stands for( supponit
)
thingsin reality,implyingthattheyare counted or countable, in other
words, implyinga concept in the intellect( ratioanime).38
omnisquinarius
estdenarius,
est
qui estpar,etsicomnisquinarius
paret similiter
aliis.Ergoomnisnumerus
numerus
estnumerus
par. Et sicde omnibus
paret sic
esseconcedendum
de virtute
nullusestimpar.Hoc videtur
sermonis."
35Phys.Ill, 17 f.60va:"Istisconclusionibus
viderequomodoprinpositis,
oportet
inarithmetica
etconclusiones
ibidemprobate
etplurima
cipiasupposita
sepedictaet
ab Aristotele
debeant
videntur
contrariali
supposita
intelligi,
que omniaetsimpliciter
conclusionibuspredictis. Supponit enim arismeticus unitatem esse
indivisibilem...Item
arismeticus
dividit
numros
inparesetimpares,
etrepu
tatmembradivisionis
noncoincidere,
quia diffinit
'par' et 'impar'diffinitionibus
repugnanet pernonsic
tibus,scilicetperdividiin partesequalesnullaunitateremanente
dividi."
36Phys.III, 17f.60ra:"Primoconclusio
estquodnullaestunitasindivisibilis;
immo
omnisunitasestdivisibilis
etetiamquelibet
parseiusdivisibilis.
Egoenimnonloquor
et partibus
niside magnitudinibus
earum."
37Cfr.footnote
28.
38Phys.III, 17 f.60va/b:
istanotandum
estcumdiligentia
quodisteter"Propter
rebusab invicem
minus'numerus'
distinctis...et
connotai
quod
supponit
propluribus
illamultasintnumerata
velnumerabilia,
sintscitavelscibilia
scilicet
quotsuntperraanimediscretum,
scilicet
etintelligere
donemsiveperconceptum
quoanimaintelligit
ab invicem.
Etsicisteterminus
connotat
illapluradiscrete
etdivisim
'numerus'
potest
66
13:11:15 PM
13:11:15 PM
13:11:15 PM
bethe ratiodiscretiva
, forone must admit that it is truethata magnitudo
divided
into
three
a
ratio
discretiva
can
also
be
into
divided
parts by
ing
six parts, so that nullusnumerus
sit impar. On the otherhand, however,
also
since
it cannot be said that threeis six at
uneven numbers
exist,
the same time according to one and the same ratiodiscretiva.
The question is, what conclusions can we draw fromthissecond example? In the firstplace it seems that Buridan, being a semanticus,
sermonis
and that, according to
prefersanalyses of termsde proprietate
him, arithmeticdoes not provide such analyses. In situations where
semantic analyses seem to be contrary to principles of arithmetic
Buridan prefersto stick to his own view, even when it goes against
every mathematical assumption. A good example is Buridan' s statesermonis
mentthatdeproprietate
(the proper meaning of the terms)there
are only even numbers. In the second place it seems that Buridan
means by deproprietate
sermonis
that a term is to be conceived as standing forits denotatum, in otherwords, that the termstands in the sup: it stands for the concrete things out there (res).
positiopersonalis
Buridan's use ofthe term'numerus'in the suppositio
, fortheres
personalis
numerate
renders
his
conclusions
not
the
two
,
only
(and
mentioned)
contraryto the principlesof arithmetic.When, on the otherhand, using the same termas to itsconnotation,i.e. on the level of the concepts
in the intellect, Buridan accepts the principles and conclusions of
sermonis.*5
arithmetic;but this acceptance is not de proprietate
The objectsofmathematics
Buridan' s views on arithmeticas presented above can be seen in
relationwithwhat otherauthors have said about mathematics.A. G.
Molland, forexample, has pointed out, that Albertus Magnus in his
discussion on the infinitum
says that geometryhas imaginarythingsas
object and not thingsthe way theyare in reality.46In Buridan*s opinion and in that of Albertus, it seems, mathematical objects exist only
on an intellectuallevel.
Albertus makes this remark on the object of mathematics with
Aristotle'sPhysics
, Book III (206 b 16-27) in mind. Aristotlesays there,
that the thesis stating the possibilityof ever increasing magnitudes
cannot be held, since thiswould implythe existenceof an actual, con45Itmustbe mentioned,
thatBuridan,
as a rule,doesspeakoftheappelatio
ofa term
toindicate
cfr.De Rijk(1976).
itsconnotation,
46Molland(1981),470-471.
69
13:11:15 PM
crete infinitum.
This statementof Aristotleis a problem forAlbertus,
because mathematicsworkswithinfinitemagnitudes. Mathematicians
can imagine lines as long as they want to. In other words for each
given line they can conceive another that is longer.47Albertus solves
this problem by pointingout, that mathematicians,when it comes to
the infinitum
(and also the constructionof figures) operate secundum
and not according to the way thingsare in reality,where
imaginationem
there is really no need foraccepting such actual infinity.48
Walter Burley (1275-after1344), one of Buridan's contemporaries,
is anotherauthorwe may quote. He also commentson the above mentioned passage of Aristotle'sPhysics.*9
For a good understandingof Burley and Albertuswe need to know
what Averroes thinks on this point, because Burley oftenexplicitly
quotes him. A strikingsimilarityalso exists between Albertus' views
and those of Averroes, although Albertus, unlike Burley, does not
referexplicitlyto Averroes. Averroes' influenceon Albertus' Physics,
however, has received little attention in the literatureto this date.
Albertus' objection to Aristotle's text appears to be the same as
Averoes' objection: geometrycan indeed, forany given line, conceive
of a line that is longer; and thus in geometry, an addition of
magnitudes can go on indefinitely;and thus one is led to believe that
in geometryan actual infinityis being assumed.50
47Albertus
MagnusPhys.III, tr.II c. 17(Borgnet
235a/b):"...verumenimestquod
essein augmenti
extensione
quoddaminfinitum
ipsi(seil,mathematici)
supponunt
esseinfinitum
secundum
modum:
licetenimnosnegamus
perextensionem
quemdam
imacontinuae...,tamennon negamus,quin poni possitsecundum
quantitatis
adeo magnaquantamvolumus
earnhabere:et hocvocantinquantitas
ginationem
mathematici:
finitum
linea,cui nonaccipiamus
quia nullaadeo magnadescribitur
earnhaberead demonstrandum
si volumus
aliquid."
majorem
48Albertus
nonindigent
m
Magnus,op. cit.,loc.cit.(Borgnet
235b):"Mathematici
infinita
secundum
sua scientia
actum,quia nonaccipiunt
quantitatem
magnitudine
et procedunt
secundum
secundum
esse,sed secundum
potestatem
imaginationem,
reiimaet ngulos,etnonsecundum
potestatem
componentis
figuras
imaginations
ginatae."
49Thisis contrary
where
ThomasAquinas,andalsoJohnBuridan,
to,forexample,
on themethod
ofmathematics
in theircommentary
on
thereis no suchexpatiation
Phys.206b, 16-27.
50In thefollowing
it willbecomeevident
howsimilar
his
passagesfromAverroes
viewsarewiththoseofAlbertus.
Averroes,
Phys.III ed. Venice1562-1574
(Reprint
a. Main,1962)f.ll4ra:"Sed esthiequestiononmodica,quemadmodum
Frankfurt
ad
estaccipere
enimunumprincipiorum,
est,quoniampossibile
que ponitgeometer
etiamponit,quoniampossibile
estacomnem
linemlineamminorem
illa,similiter
ilia.Additio
ininmensure
procedet
igitur
ciperead omnemlineamlineammaiorem
sicuteiusdiminutio."
finitum,
70
13:11:15 PM
13:11:15 PM
53Walter
Hildesheim/New
York1972)
III, Ed. Venice1501(Reprint
Burley,
Physica
f.80vb:"QuartumnotabileestquodCommentator
movetet solvithieunamquestionemque talisest:sicutestunumprincipium
estacapudgeometriam:
possibile
illa,itageometria
cipereab omnilinealinemminorem
ponittanquamprincipium
estaccipere
ad omnem
linemlineammaiorem
ilia.Estigitur
quodpossibile
questio
ininfinitum
etnegatadquarePhilosophus
ponitdivisionem
magnitudinis
procedere
ditionem
in infinitum,
cumadditioprocedat
in infinitum
sicutetdivisio.
procedere
Istamquestionem
solvitCommentator
modosconsiderandi
naturalis
et
perdiversos
dicensquodconsiderano
naturalis
delineaestsecundum
geometrie,
quodlineaestterminuscorporis
naturalis
existens
in corpore
sedconsideratio
de
naturali,
geometrie
linea est secundumquod est abstractaa materia,quia geometerconsidrt
secundum
abstrahitur
a materia
etcontigit
inmagnitudinem
quodperintellectum
lineammaiorem
telligere
quacumquelineadata."
54WalterBurley,
dubiumexquopropositiones
Phys.III f.80vb:"Secundum
quibus
demonstratores
utuntur
debentessevere,cumdemonstratio
nonsitexfalsis,
necsuphabeatponerealiquamproposiponataliquodfalsum.Nonvidetur
quod geometer
tionem
cuinaturalis
contradici,
nececonverso.
Ergosi geometer
ponatquodinomni
data contingit
naturalis
nonhabeat
maiorem,
magnitudine
acciperemagnitudinem
huiccontradicere,
ettarnen
naturalis
quiaverumverononrpugnt
propositio
quam
estvera."
geometre
55WalterBurley,Phys.III f.81ra:"Ad secundum
dubiumdicendum
secundum
Commentatorem
noncontradicit
nececonverso;
immoproquodnaturalis
geometre,
utitur
suntpropositiones
vere.Undepropositio
positiones
quibusuterque
geometrica,
in demonstratione,
nonestistaquodpossibile
estacciperead
qua utitur
geometer
omnemlineamlineammaiorem
estimaginan
ad omnem
illa,sed estilla "possibile
lineamlineammaiorem
illa". Etnecestvera,necnaturalis
contradicit
huic,sedcontradicit
isti,scilicet
quodomnilineadatapotestesselineamaior."
72
13:11:15 PM
56Walter
dicitquodsicestvelsicnonestin
Phys.III f.81ra:"Undenaturalis
Burley,
dicitquodsiccontingit
re,velquodsicpotestessevelnonessein re. Sed geometer
ettarnen
estsicimaginan
scilicet
etistanonrepugnant,
quod
quodpossibile
imaginan
sicessein re."
nonestpossibile
57Walter
quenoninquodomnispropositio
Burley,
Phys.III f.81ra:"Intelligendum
suntproEt huiusmodi
ex terminis,
estopinabilis.
formaliter
cluditcontradictionem
dari
datapotest
scilicet
quodomnimagnitudine
imaginatur,
quasgeometer
positiones
facit
lineam.Talesenimproposimaior,etquodpunctus
persuummotum
magnitudo
ex terminis
etideosuntimaginabiles
formaliter
contradictionem
tionesnonincludunt
on thelevelofthe
LikeAverroes,
etopinabiles."
Burley
putsa propositio
opinabilis
ofsucha
definition
heregivesa proper
52). Besides,Burley
imaginary
(cfr.footnote
propositio.
58Cfr.Murdoch(1974),69; (1975),281 and Oberman(1975),409. Williamof
viewson
toHeytesbury's
views.Withrespect
alsohassimilar
forexample
Heytesbury
footnote
65.
thispointCfr.Wilson(1960),25 especially
59Molland(1978),131.ThomasBradwardine
viewon
is an exampleofa realistic
cfr.op. cit.p. 174.
mathematics,
60Molland(1981),467: "...In thismatter
theconveersverymuchtowards
Albert
pole."
ceptualist
73
13:11:15 PM
13:11:15 PM
9 or the like.66For
lmotusor mutatio
example the term res ( quies) in
natural philosophyis being definedas 'the absence of motionin a subject that by nature is capable of being set in motion'.67 The
characteristicpropertyofmathematics,on the otherhand, is thatnone
9 or 'mutatio9
of its terms is being defined by ' motus
, because, when
measuringmagnitudesand numbersand settingout theirmutual relations, these terms do not enter the picture at all. Four remains two
times two, whetherthose numbers are moved or not.68
The same view is put forward in Metaphysics
VI q. 2. There the
question is being asked, whetherthe divisionof speculativephilosophy
into physics, mathematics and metaphysics is an adequate one.69
Before answering this question Buridan wonders how this division
came about in the firstplace. Whatever the case, thisdivisionwas certainlynot made on groundsof the factthatthese sciences each had different res for an object.70 Buridan seeks the justification of this
66Phys.11,6f.34rb:"Tunc ponoconclusiones.
Primaestquodomnisterminus
ad
scientiam
si perfecte
diffiniatur
ad scientiam
naturalem,
pertinens
proutpertinet
debetdiffiniri
'motus'vel'mutatio'
vel'movere'vel
naturalem,
peristumterminm
'moveri'
velperaliumterminm
insuaratione
istum
terminm
'motus'
implicantem
aut'mutatio',
etc.,autterminos
equivalentes."
67Phys.11,6f.34rb:"Undeisteterminus
huiuster'quies',cumsitprivadorespectu
mini'motus',diffinitur
statim
motusin subiecto
permotum,
quia estcarentia
apto
natomoveri..."
68Phys.11,6f.34rb:"Secundaconclusio
estquodnullusterminus
si
mathematicus,
diffiniatur
precise secundumillam rationemsecundumquam pertinetad
diffinitur
'motus'vel'mutatio',
mathematicum,
perillosterminos
quianichilpertinet
ad rationes
etnumerorum
ad sciendum
mensuras
etpropormagnitudinum
quantum
tioneseorumad invicem
sivemoveantur
sivenon,sivesintin substantiis
mobilibus
sivenon.Ita enimquattuor
essentduplaad duo secundum
rationes
numerorum
si
moverentur
sicutsi quiescerent."
69Buridanus,Metaphysica
VI, 2 ed. cit. f.33va: "Queritursecundo,utrum
et
philosophiaspeculativabene dividaturin physicam,mathematicam
metaphysicam."
70Metaphys.
estundeoriginaliter
VI, 2 f.33va/b:"Sed tuncconsiderandum
proveniattalisdivisio.Etprimo
Et istadivisiononsumitur
ex
ponoistamconclusionem.
distinctione
rerum
extraanimamexistentium,
scilicet
consideratorum
in ististribus
75
13:11:15 PM
13:11:15 PM
in mind I have made an effortto spell out a littlemore some views that
were held in the middle ages.
FurthermoreI have shown, I hope, that Buridan's neglectof using
mathematical arguments in natural philosophy is due to the very
specificview he held on the nature of mathematical objects. In the
first,and more specifically,in the second example we have quoted, it
has become evident,thatmathematics,according to Buridan, does not
make statementson the realityof the res,because mathematicalobjects
level, and thatmathematicsmay therefore
play on an entirelydifferent
not get involved in explaining the realityof those res.Buridan himself
is very consistent in following this course, which is the course of
semantic analyses.
The traditional opposition Oxford/Paris,as mentioned in the introduction,stillremains as it is, but I hope, that I have throwna little
more light on its background, especially with respect to Buridan' s
position in this matter.
Nijmegen
K. U.
Instituut
Philosophisch
List ofcitedworks
A Medieval
Translation
, ed.J. T. Mckle,Toronto
Algazel(1933),Metaphysics.
cumAverrois
Averroes
commentants
, Vol. IV, ed. Venice(Reopera
(156z-74),Aristotelis
a. M., 1964)
printFrankfurt
AnIntroduction
tothePhilosophy
Beth,E. W. (1965),Mathematical
ofMathematics,
Thought.
Dordrecht
termen
H. A. (1979),De 13deeeuwse
tractaten
over
Braakhuis,
, Vol. I,
syncategorematische
Ph.D. thesisLeiden
du monde
: histoire
dePlaton
desdoctrines
13:11:15 PM
, in: Archivefor
Molland,A. G. (1978),An Examination
ofBradwardine's
Geometry
ofExactSciences,19, 113-175.
History
in theThought
, in: Albertus
ofAlbertus
Magnusandthe
Magnus
(1980),Mathematics
1980, ed.J. A. Weisheipl,
Toronto
Sciences.
Commemorative
Essays
in:Articles
onAristotle.
3. Metaphysics
onGeometrical
,
Mueller,I. (1970),Aristotle
Objects,
R. Sorabji,London
eds.J. Barnes,M. Schofield,
: A PhiloandtheContinuum
intheFourteenth
Murdoch,
Century
J. E. (1957),Geometry
Ph.D.
Bradwardine's
Tractatus
deContinuo
, Unpublished
Analysis
ofThomas
sophical
ofWisconsin
Dissertation,
University
au
: Unaspect
durapport
desmathmatiques
etdela philosophie
Mathematice
(1962),Rationes
Ape.Paris
Moyen
deVatomismi
dela
etdveloppement
au basmoyen
, in: La science
gelatin
(1974),Naissance
etpratiques
: thories
nature
, Montreal
: AnAspect
Factors
Character
ofLate
oftheUnitary
(1975),FromSocialintoIntellelctual
Context
Learning
Medieval
Learning
, in: TheCultural
ofMedieval
, eds. J.Murdoch,
E. Sylla,Dordrecht
Medieval
andContinuity
, eds.
, in: TheCambridge
ofLater
History
Philosophy
(1982)Infinity
A. Kenny,
N. Kretzmann,
Cambridge
J. Pinborg,
ZurEntstehung
der
Nominalistenstatut.
desRealittsbegriffs
Paque, R. (1970),Das Pariser
Neuzeitlichen
, Berlin
Naturwissenschaft
imMittelalter.
Ein Uberblick
, Stuttgart.
Pinborg,
J. (1972).LogikundSemantik
on
, Actsof the3rdEuropeanSymposium
(1976),(ed.) TheLogicofJohnBuridan
MedievalLogicandSemantics,
Kopenhagen
di
Tractatus
desuppositionibus
in:Rivistacritica
Buridano,
Reina,M. E. (1957),Giovanni
and323-352.
storiadellafilosofia
12, 175-208
Ithaca
andthePhilosophy
Resnik,M. D. (1980),Frege
ofMathematics,
A Revised
Textwith
s Physics.
Introduction
andCommentaryt
Ross,W. D. (1955),Aristotle
Oxford
's Doctrine
, in: TheLogicofJohn
ofConnotation
Rijk, L. M. de (1976), On Buridan
Buridan
, ed.J. Pinborg,
Kopenhagen
andTruth
onMeaning
, NewYork
Scott,T. K. (1966),Sophisms
Aristotelis
ed. M. Maggiolo,
ThomasAquinas(1954),In octolibros
Physicorum
exposition
Roma
ThomasBradwardine
J. E. (1957)
(1957),cf.subMurdoch,
der
Tummers,P. M. (1984), Albertus
(Magnus)commentaar
op EuclidesElementen
Vol. I, Nijmegen
Geometrien
etquestiones
Aristotelis.
WalterBurley(1501),In Physicam
, ed. Veneti(ReExpositio
Hildesheim,
1972)
printed
: Medieval
. (1960),William
,
Wilson,
Heytesbury
Physics
LogicandtheRiseofMathematical
Madison
etlesconcepts
au 14ime
sicle
dupoint
, in: Medieval
Zoubov,V. P. (1961),JeanBuridan
andRenaissance
Studies5, 43-95
78
13:11:15 PM
Vivarium
XXIII, 1 (1985)
Review
Vitae
Sanctae
Wiboradae.
Die ltesten
derheiligen
Wiborada.
Lebensbeschreibungen
kritische
Editionund Ubersetzung
Einleitung,
besorgtvon WalterBerschin
(Mitteilungenzur VaterlndischenGeschichte,herausgegebenvom
Historischen
Vereindes KantonsSt. Gallen 51), Historischer
Vereindes
KantonsSt. Gallen1983,238S. Pr. 40 Schw.Fr.
Wiborada(Wiberat),
DieseneueAusgabederbeidenVitaederheiligen
derRekluse
durchdie berallVerheerung
aus St. Gallen,die 926 den Martyrertod
stiftenden
aus 1680 (spterer
Teildruck
der
Ungarnerlitt,ersetztdie Bollandistenausgabe
VitainMGH Scriptores
derzweiten
Vitavon
ersten
1841,S. 452-457,
4, Hannover
OSB 5, 1685,S. 61-66).Das Verfasserproblem
der
Mabillon,Acta Sanctorum
zu sein(Ekkehart
lteren
Vitascheint
als
jetztwohlgelst
I), ebensowieHerimannus
Vitagesichert
derzweiten
ist.
Verfasser
hatWichtiges
zurFeststellung
derUberlieferungsgeschichte
Berschin
beigesteuert.
derAugsburger
Hs. (A) imJahre1975durch
Dochvorallemdas Wiederauffinden
Der TextistimVergleich
R. Schmidt
hatdieseneueAusgabenotwendig
gemacht.
an zahlreichen
mitderAusgabederBollandisten
Stellenverbessert
worden.Htte
mitGoldastunddenBollandisten
manjedochS. 184nichtbesserhortor
handhaben
stattderhandschriftlichen
knnen
(hortar
Uberlieferung
) zu folgen?
verzeichnet
Im allgemeinen
sinddie Zitatesorgfaltig
worden.Doch lsstsich
Namentlich
die vergilianischen
vielleicht
auf
Spuren(teilweise
Einigesnachtragen.
sindhufiger
als sichaus den Angabendes
demWegederpoetischen
Tradition)
ablesenlsst.IchtrageFolgendes
nach:S. 38 diesultima,
cf.Aen.
Herausgebers
cf.Aen.1,172optata... barena;S. 60 per
illedies;S. 52 litusoptatum,
9,759ultimus
ordinem
pando,cf.Aen.3,179ordinepando;S. 60 ad utrumque
paratus,cf.Aen.
2,61 in utrumqueparatus;S. 68 millenocendiartes = Aen. 7,338: bereits
Stellechristianisiert
undwiein
Hieronymus
(Ep. 14,4)hatdieaufAllecto
bezgliche
aufdenTeufelbertragen;
S. 68 illaimmota
derVitaWiboradae
manens,cf.Aen.
miseri,
10,696ipsaimmota
manens;S. 82 fugite,
fugite= Aen.3,639;S. 138cum
essetmortalibus,
cf.Aen.2,268-9quiesmortalibus
... gratssima;
S.
quiesgratissima
154quidmecogis... loqui,cf.Aen.10,63quidmealtasilentia
S. 198
cogisrumpere;
famavolabat,cf.Aen.7,392und8,554famavolat;S. 230 fervente
opere,cf.Georg.
4,169undAen.1,436fervet
opus.
Horatianisch
istS. 176passiscrinibus
nudis:cf.Horaz,Sermo
1,8,24
pedibusque
derberschwenglichen
pedibusnudispassoquecapillo.Zu S. 112(foliaals Metapher
manHieronymus,
In Isaiam55,1quae nonestin foliisac flore
Rhetorik)
vergleiche
und Gregorius
folianon perquiras.
verborum
Der
Magnus,Ep. 5,53a verborum
iamnavigoin portu(S. 194)schliesst
an: Andr.
Ausdruck
ebensobeiderTradition
: nuncin portuiam
480 (ego in portunavigo)und Sedulius(Ep. ad Macedonium
S. 196 quia sequentium
rerumcertitudo
estpraeteritarum
exhibido
navigem).
inev.1,1(PL 76, 1078C).
Gregorius
Magnus,Horn,
79
13:10:49 PM
Nijmegen
80
13:10:49 PM
Vivarium
XXIII, 2 (1985)
Martin M. Tweedale on Abailard.
Some Criticismsof a Fascinating Venture
L. M. DE RIJK
Some years ago Martin M. Tweedale wrote a book on a quite
fascinatingsubject: Abailardon Universais(North Holland Publishing
Company, Amsterdam, New York, Oxford, 1976). One has no difficultyin agreeingwithTweedale' s remark{Preface,p. ix) that "if and
when a complete historyof logic in the West is written,Abailard's
' to
ideas will appear one of the ablest and most penetratingefforts'
establisha philosophicalfoundationforthe solution of one of the most
intriguingproblems of philosophy,which goes under the label of the
'question ofuniversais'. Indeed, Richard J. Aaron was entirelywrong
in thathe consideredit impossible to understandAbailard' s answer to
this question ( The Theoryof Universais
, Oxford, 1967, p. 13). He even
went so far as to make the general claim that "on the critical side
Abailard is excellent,but when he himselfattemptsto give a positive
theory,he fails to do so". It is however the case that Aaron confined
himselfto using McKeon's translation(dating fromas early as 1929),
which only contains a number of the relevant texts (I, 208-58), and
does not cover the important expositions found in Abailard' s most
mature work on the subject {Log. Nostr.petit.).
Bernard Geyer, the editor of the Log. Nostr.petit., also contributed
to the misinterpretationof Abailard' s answer to the question of
universais. Writingin 1913, he contended that Abailard "on the one
hand combats the view that thingsagree in a resor essentia
; and on the
otherhe says the contrary,thattheyagree in something". In thisway
Geyer originated the opinion that Abailard' s treatmentof the question was obscure and inconsistent. However, in his Untersuchungen
(1933), added to his edition of the Log. Nostr.petit,he revised- for
good reasons- his interpretationto the effectthat he no longer saw
any contradictionin Abailard's discussion of the matter.
Mr. Tweedale's study is bound to give any of his readers the firm
impression that, as a logician, Peter Abailard has accomplished a
tremendous achievement. Unfortunately,however, Tweedale, like
81
13:02:46 PM
13:02:46 PM
13:02:46 PM
naturaliter
et digniorarerumcontinentia
thus: "as though they were
the
nobler
first
contained
and
things" in stead of thus: "since
naturally
they containthose elements in things(viz. their universal characters)
which are naturally firstand of a higher rank". To take (with T.)
digniorarerumto mean the 'nobler things' implies some sortof mentad
block, if not a general inabilityto properlyunderstand Latin.
p. 108: first,veliein such contexts means just 'to pretend', 'to
accidentia... esse
claim', ratherthan 'to wish'. UndenecSocratespraeter
as
"so
more
exist
should
be
rendered
S.
can
no
withouthis acpotest
cidents." (T. has the quite incomprehensible: "over and about").
nonestmeans: "Consequently he is no basis
Quareeorum
fundamentum
etc." Similarlythe next passage should run: "just as a man is not the
basis for the differences"(instead of the pointless: "there is no man
etc.").
pp. 137-8 : and elsewhere. T. uses invertedcommas ('substantia',
'hic aer') indiscriminatelyboth in cases of autonymous use of a term
and for other purposes. He charges the editor of the Dialctica(who
makes a clear distinctionbetween the autonymous use of words, indicated by invertedcommas on the one hand, and words being used to
stand for genera and species, indicated by italics, on the other) with
inconsistency. However, T.'s practice seems to make the text less
clear. So in his translationwe indiscriminatelymeet phrases such as
" 'substance'
signifies" for'the term 'substance' signifies'and rather
obscure ones such as: "if 'air' is the species of thisindividual which is
'this air' and 'air' signifiesetc.". Indeed 'air' signifies,but 'air' is not
the species of 'this air' but air is the species of this air.
not Aristotle.
p. 143: Universaleis the subject term in hoccontrahit,
Further, sermonesuniversalesesse means: 'that expressions are
universal', ratherthan 'are universais'.
p. 144: The opening sentence of this quotation contains a big
howler. Abailard is here discussing another opinion about universais
. , p. 522, 10 ff.ed. Geyer).
sententia'
Log. Nostr.petit
(alia de universalibus
On p. 522, 33 ff.he makes some objections to it: Primumenimquaeritur
astruant
cur sermones
, which T. wrongly
, esse universales
j et non voces
translatesas: "firstit is asked why expressions but not utterancesare
construedas universal" instead of as: "why
they (i.e. the
adherents to the view under discussion) claim ... etc." Notice that
astruantis not a passivum and astruereis not construere.
Further the
should read: illudhabet etc.
sentence: idesthabetin se remdiffiniti
84
13:02:46 PM
p. 145 projecto
(which word is nearly always not translatedby T.) illudiquodpraedicatur
depluribusetc.,nullatenus
diffinitionem
generisdiciposse
invenietmeans: "he will find that the phrase ( illud): 'which is
'
predicated of many etc. can in no way be called the definitionof
genus". In rendering "that which is predicated" T. completely
misses the point, which leads him to quite an erroneousjudgment of
Abailard's thrustin this argumentationas we shall see shortly.The
final sentence Aliterenim habeatis incorrectlytranslated by T., in
that he takes aliterto mean 'otherwise' ("otherwise, it could be ...
etc." instead of "in another way"). Thus we should connect in the
construction:aliter...non....nisi, the word aliterwith nisi. T.'s wrong
forposset.The result
translationapparentlyleads him to mistakepoterit
ofT.'s erroneous translationis that he arrivesat the exact opposite of
what Abailard really is saying.
It should be noticed, then, that T. reproaches Abailard that his
"proposal has a superficialplausibility,but obviously a determined
opponentwould have much more to say; forexample (T. goes on) one
could also object that on Abailard' s view we should also be able to
predicate 'is predicable of many etc.' of utterances, and not just 'is
that which is predicable of many etc.' ". The attentivereader who
does understand Abailard' s words will easily see that the reproach is
founded merelyon T.'s misreading the text.
p. 146-7. On these pages the key sentencesof Abailard's exposition
are discussed. As a whole, T.'s interpretationis here sound, but he
has apparently missed many subtle details in Abailard's exposition,
}
(see my The SemanticalImpact of Abailards Solutionof the Problemof
'
Universais in: Petrus Abaelardus (1079-1142), Person, Werk und
Wirkung ed. Rudolf Thomas a.o. Trier 1980, 139-151). First, we
: 'haec essentia
again findT.'s less than fortunaterenderingof essentia
vocis' should definitivelynot mean the ratherclumsy "this essence of
utterance" (whatever that might mean!), but just "this individual
word", viz. thatword which Abailard had writtenon a sheet of paper
(on the black board of the schoolroom, so to speak).
For thatmatter,what are we, generallyspeaking, to understandby
such phrases as 'this essence of utterance', 'this matterof Socrates',
where the positioning of the demonstrative pronoun is a little
remarkable,to say the least? Would you not ratherexpect then: essentia huiusvocis(the essence of this utterance)? Furthermore,in the case
of "this matterof Socrates" the reader cannot help but thinkof mere85
13:02:46 PM
13:02:46 PM
13:02:46 PM
It seems to be of some use to say a fewwords about the phrase ' haec
essentiavocis' used by Abailard in the same passage. T. translates(p.
146): "this essence of an utterance" which sounds ratherstrange, to
'
say the least; again one would expect essentiahuiusvocis ("the essence
of this utterance"). However, TVs main failure is his translationof
essentia('essence' instead of 'thing'), a failure,it is true, which might
well be the result of his being unacquainted with the golden rule I
have mentioned before. Following the rule, haecessentiavocismeans
"this thing,viz. the utterance", or "this utterancequa thing", and, of
course, not the clumsy 'this thing of the utterance'. It should be
recalled that phrases such as haecessentialapidisor haecsubstantia
lapidis
are used (especially by twelfth-century
authors) to stand for'this thing
(or being), stone', and 'this substance, stone', respectively(in op'
'
position to essentia (substantia) huius lapidis ( = the essence
(substance) of thisstone), the slightdifference,ifany, between the two
expressionsrestingon the factthathaecessentialapidisis focussedon the
stone's being, whereas ' haec substantialapidis' focuses rather on its
subsistentnature.
= " Ascertained
all this", rather than
p. 147: His ita determinatis
" Grantedall this".
p. 148: Immodicimusei esse oppositumdoes, of course, not mean:
"Rather we say the opposite of this" (why does T. omit the infinitive
esse?) but "we rathersay that it is its opposite" (lit.: 'opposite to it').
Regarding the next sentence it should be remarked that in phrases
such as Quod quando the word quod is not a causal conjunction
('because') as it was wronglytaken by T., but merelya neuterrelative
which turns the formula into a so-called 'relative conjunction or
association', which is also found in the well-knownsomewhat archaic
combination quodsiwhich stands for 'if or 'and if. Incidentally,like
quite a few of the medieval authors who are well acquainted with
Latin and Latin literatureof the classical period, Abailard is fond of
using archaic (or poetical) words and expressions, even in his nonliteraryworks. His intensiveclassical education indeed leftits mark in
his choice of words and syntacticpossibilities. In short, people like
Peter Abailard (and his friend,Peter the Venerable, among others)
at
were well versed in the Latin language, and had a richcopiaverborum
theirdisposal.
is oftenused in philosophical texts
p. 149: Of course Latin movere
for 'to change'. However, moverein esse means nothing else but 'to
bring intobeing (existence)'.
88
13:02:46 PM
13:02:46 PM
13:02:46 PM
13:02:46 PM
13:02:46 PM
before, not the nouns] as diverse from the intellections, then inavoidably{iam) besides the thingand the intellection,significationhas
come out ('emerged') as a third 'thing' ('factor' or 'ingredient')".
Thus T.'s misunderstandingof what Abailard says made him miss
the crucial point, viz. Abailard's contradistinctionof formsand intellections (not of nouns and intellections which is found in T.'s
translation).
estintelligens
hunevelilium.
hominem
intelligens
p. 180: Omnisintellectus
terminorum
extremorum
Tunc quippemediusterminus
servaretur
et coniunctio
sedfalsa estassumptio.T. renders this as "Every
procederet}
pereumrecte
idea (!) that thinks(sic!) of man thinksof this or that man. Then obviously we keep the same middle term and we correctlygo on to the
"
joining of the extremeterms. In so doing he neglectsthe modusirrealis
(servaretur,procedure/),fails to take coniunctioas a nominative
(subject!) and omits per eum. Note that the Ms has (at 531, 12)
recte procederei (which was overlooked by Geyer).
argumentum
in181:
nonhabetquod(Geyer' s quid is an error) rationaliter
Auditor
p.
telligat.One must be reminded of the expression: nonhabeoquodvivam
(subjunctive) which means 'I have nothingto live on'. So we have to
translatethe above as follows: "The hearer does not have something
to rationallythinkof'. Hac voceprolatais not "by this spoken expression" but an ablativus absolutus construction;the translationis thus
somethinglike: "this expression having been pronounced", ...etc.
p. 182: T. says that in the opaque sense of an utterancewe do not
really have a grammatical object for the verb and he speaks of an
'apparent object'. However, the grammariansdo speak of an object in
such cases, the so-called internal
object (as in 'to fighta fight','to die a
to describe the action itself,mostly
where
the
intends
speaker
death'),
with an adjective noun added to the substance involved; thus, forin'
.
stance, ortem
pugnare1
pugnampugnare which equals lfortiter
ff.:
the
'common
cause
of
of
Here
T.
discusses
204
application'
pp.
universal nouns. In thisconnection(as in others,see above, ad p. 146)
Abailard uses the key termstatuswhich T. rendersas type.E.g. in statu
hominis= "in the typeof a man". For one thing,I do not understand
the indefinitearticlehere used by T. ('a man'). For another, I do not
thinkthat the term 'type' is a happy one. In fact, Abailard himself
gives us a clear (operational) definitionof status, when he says (Log.
,
Ingred.20, 3-4): cumscilicethuneet ilium(sc. hominem)in statuhominis
idestin eo quodsunthomines,
convenire
dicimus= "when we say that this
and thatman agree in the status of man, in theirbeing-men
, thatis". T.
93
13:02:46 PM
13:02:46 PM
the previous sentence and, thus, ascribes to them the very function
which he had ascribed, some lines before, to statusitself.(20, 3-6)
For that reason the reading non' is undoubtedlywrong and an affirmativesentence is absolutely necessary here, quite apart fromthe
factthatthe location of nonin the Ms rules out the negative utterance
which T. is looking for. My guess is that we should read n (' nunc')
instead of n (' non'). For that matternuncis oftenused by Abailard in
the sense of praesentialiter
. Remarkably some lines beforeour passage
the Ms reads 'ea quae non sunt', where the nonis also untenable and
rightlydeleted by Geyer (followedby T.). Here, too, the reading nunc
makes good sense:
Abhorrendum
autemvideturquod convenientiam
rerumsecundumid acinnihiloea quaenunc
cipiamus
quodnonestresaliqua,tamquam
(nonMs) sunt
huneet iliumin statuhominis,
idestin eo quod sunt
uniamus,cumscilicet
convenire
dicimus...Sed nihilaliudsentimus
nisi...
homines,
"One hastorecoil,so itseems,from
theagreement
ofthings
in
understanding
sucha waythatitis notsome'thing'as though
wewereuniting
thatat
things
arein nothing,
inthatwe ...etc.(seeabove)...However,
wemean
present
(nunc)
."
that...etc
merely
So nuncstressesthe actual and real being of things.To my mind, nunc
should be read on p. 20, 13, too. The sentence, then, runs: resipsas
nuncnaturhominisstatutas
, where the simplex, statutas
, may be purposely used by the author(alluding to the substantivestatus
) in place of
its compositumconstituas.
The passage may be translatedthen as
"We canalso(quoque
omitted
ofman:thethings
themselves
byT.) callthestatus
thatat present
areestablished
likeness
bythenatureofman,thecommon
(nunc)
ofwhich
wasgrasped
themtheword<sc.'man')".
bythemanwhohasassigned
Of course T.'s translationof the final sentence ("when (?) he who
applies ( tensel
) grasps (tense!)a common likeness of them") is incorrect. The whole passage throwsa macabre lightupon T.'s conduct as
an interpreter,which is disappointinglyfar less valuable than his accuracy as a logician. He says (p. 207):
"True thesentence
considered
in isolation
makesmoresenseifGeyeris folmakesverylittle
senseinrelation
totherestof
lowed,butweseethathis'reading
' shouldremainin the
thetext.I think
thatthe non
and thatGeyer's
reading,
eventhough
thesentence
as itstandsin
changeis inall probability
misleading,
themanuscript
is probably
defective
insomeway.Itneedscorrection
butnotin
Geyer'sway."
An amusing detail is that T. rejectsGeyer's in but all the same does
exploit it in his translation(in the nature of man, instead of by the
nature of man).
95
13:02:46 PM
13:02:46 PM
97
13:02:46 PM
Vivarium
XXIII, 2 (1985)
The Quaestionesgrammaticalesof the
MS Oxford,Corpus ChristiCollege250:
An Edition of theSecond Collection*
C. H. KNEEPKENS
The second collection of Quaestionesgrammaticalespreserved in
the MS Oxford, Corpus Christi College 250 is found on ff.51va53va' of the manuscript and forms a codicological unit with the
incomplete commentary on the Priscianus maior that has been
preserved on ff. 34ra-51va.2
The collection consists of fourteen independent quaestionesor
notae, all of which discuss topics belonging or related to the domain of the Priscianus minor, i.e. syntax. They comprise the
following items:
-
* Fortheeditionofthefirst
seeKneepkens
1983.
collection,
1 Cf. Bursill-Hall
1981(hence:BH), 192.10.3.
2 Cf.BH 192.10.2.A comprehensive
1983,
ofthisMS isgiveninKneepkens
description
hasbeeneditedwithan exon theff.18ra-24r
preserved
pp. 1-3.Thelogicaltreatise
inCIMAGL,
andL. O. Nielsen
K. M. Fredborg
tensive
introduction
bySt.Ebbesen,
46 (1983).
98
13:02:56 PM
'
13:02:56 PM
LIST OF BOOKS
REFERRED
TO
A Census
LatinGrammatical
G. L. Bursill-Hall,
, Stuttgart-Bad
ofMedieval
Manuscripts
1981
Cannstadt
L. O. Nielsen,Compendium
excodice
Porretanum
St. Ebbesen,K. M. Fredborg,
logicae
Christi
250:A ManualofPorretan
Doctrine
Oxoniensi
Corporis
bya PupilofGilCollegii
duMoyen-Age
bert's
' in:Cahiersdel'Institut
grecetlatin(CIMAGL),46(1983),
III-XVII & 1-113.
K. M. Fredborg,
Universal
Grammar
toSome
Grammarians
, in:Hisaccording
12th~Century
7 (1980),69-84.
toriographia
Linguistica,
8 On thisgrammarian,
seeDe Rijk1967, p. 256andKneepkens
1981,pp. 59-61.
9 On thisgrammarian,
seeHunt1975.
10See alsoquaestio
IXa on pp. 000and000.
11On thisgrammarian
andhisedition,
see above,n. 3.
12An edition
is forthcoming.
oftheSumma
ofthisgrammarian
13See Pinborg
ofParis,
toRobertus
andhisrelationship
1967, p. 35. On thismaster
seeKneepkens
1981, p. 62.
100
13:02:56 PM
R. W. Hunt,ABSOLUTA. TheSummaofPetrus
onPriscianus
in:
minor,
Hispanus
2 (1975),1-22.
Linguistica,
Historiographia
C. H. Kneepkens,
Robert
Blund
andtheTheory
, in:English
ofEvocation
LogicandSemantics
totheTimeofOckham
andBurleigh.
Actsofthe4th
theEndoftheTwelfth
from
Century
on MediaevalLogicand Semantics,
Leiden-Nijmegen,
EuropeanSymposium
L. M. de Rijk,
C. H. Kneepkens,
23-27April1979,ed. H. A. G. Braakhuis,
1981,59-97.
Nijmegen
TheQuaestiones
Christi
C. H. Kneepkens,
, Corpus
grammaticales
College
oftheMS Oxford
250: AnEdition
21 (1983),1-34.
, in: Vivarium,
oftheFirstCollection
Die Entwicklung
derSprachtheorie
imMittelalter
, Mnster/W-Kopenhagen
J. Pinborg,
1967.
totheHistory
L. M. de Rijk,LOGICA MODERNORUM. A Contribution
ofEarlyTerminist
andEarlyDevelopment
, Vol. II, PartOne, TheOrigin
oftheTheory
of
Logic
, Assen1967.
Supposition
TEXT14)
The Quaestiones
on ff.51va-53vb
QVAESTIO la
Dicunt quidam quod uocatiuus nullus potest construicum uerbo exigitiue. Qui Prisciano uidenturcontrarii.Dicit enim quod secunda persona inperatiui modi asciscit uocatiuum.a Ratio quoque uidetur eis
obuiare. Nam cum o aduerbium uocandi ex institutionesit, ui adiectiui uerbi oportet,ut ipsum in aliqua oratione possit innitiuerbo. Quod
secundum illos numquam contingit.Nam cum diciturlo Petrelege' dicunt quod intelligiturtu nominatiuus, qui reddit personam uerbo. Et
sic hoc aduerbium o quod preponituruocatiuo1), non innititurilli uerbo, quia uocatiuus ille non construiturcum eo.
Item. Vocatiuus ille Petreest diccio casualis personalis et per se
constructibilis;ergo potest construicum uerbo exigitiue.
Item. Iste uocatiuus est diccio casualis, et co* non potest construi
cum uerbo transitiue;ergo potest construicum eo intransitiue.
Item. Dicunt quod nominatiuussolus supponituerbo secunde persone
'
precedentetarnenaliquo, ut o Petretu lege'
Ad quod sic obicitur. Iste nominatiuus tu supponit2)secunde persone inperatiuiet sie posituspotesteuocare nominatiuumnominis,ut ' tu
Petruslege ergo ad illum nominatiuum constructumcum uerbo eiusdem persone et eiusdem modi potestfierirelatio per nomen relatiuum
'
substantie,ut dicatur tuqui lege, disputa'; quod nemo reeipit.
14The orthography
but the
adoptedhereis based on thatof the manuscript,
andcapitalization
havebeenadaptedtomodern
punctuation
paragraphing,
usage.
101
13:02:56 PM
13:02:56 PM
non est conceptio. Aliud enim est conceptio, aliud copulacio. Et potest
utrumque esse sine altero.
Si queratur an secunda persona copuletur secunde, cum dicitur o
Petreeto Roberte
', dico quia non, sed diccio diccioni copulatur, persona
a persona concipitur,sed non ibi.
Si queratur an eadem secunda signifceturhoc uocatiuo Petreet hoc
uocatiuo Roberte
, dico sic, idest eodem modo significatiste uocatiuus
secundam quo ille. Vnitas enim tam prime quam secunde persone in
'
QVAESTIO Ha
Queritur nec immeritoquare magis dicatur pronomen tercie persone
apponi prime quam prima tercie.
Ad hoc dicimus quod id meritodiciturapponi, quia a persona sua se
patitureuocari, ut ille cum sit tercie persone, ibi adiunctione prime a
terciaeuocatur ad hoc quod ibi sit prime. Et non redditurei uerbum in
sua persona, sed in eius, cui additur. Et sic meritoipsum prime, non
prima ei dicitur apponi persone.
Item. Queritur quomodo ille persone cum sint diuerse, copulentur,
utrum soloecisticenecne.
Soloecismus enim uideturesse, quod ita repugnantespersone ut prima et tercia in eadem parte orationisabsque interpositionecopulatiue
coniunctionisconstruuntur.
Ad quod solutio est quod soloecismus multis modis fit.
'
Quandoque in principali significationeipsius uocis, ut huncegosi
'
dolorem.a Ponitur enim sperare
sperare
potuitantum
quod ad bonum perti.
timere
hec
Et
dicitur
et
net, pro
figura acirologia immanualis sermo,
idest qui non habetur ad manm. Notandum uero quod hec figura
103
13:02:56 PM
13:02:56 PM
13:02:56 PM
Opponunt tarnensic. Huic singularidiesgeminato cum pronominibus demonstratiuisconiunctionecopulatiua tantuminterpositaconuenienter reddituradiectiuum plurale in femininogenere. Aliquod est
plurale huius singularisdies. Ergo ipsum non est tantummasculinum,
uel ergo illi plurali potest conuenienteraddi adiectiuum in feminino
'
aliudestbonum
,
genere. Fallacia. Secundum eorum opinionem epularum
'
aliudestmalum huic plurali epularum
reddunturduo nomina diuidua in
neutro genere, uel ergo hoc plurale non est, uel ergo isti plurali potest
conuenienteraddi nomen diuiduum plurale neutrigeneris.Idem enim
iuditium de diuisis et copulatis, dicentes quod diuisum debet repeti
cum diuidentibusin idemptitateaccidentium,ut ' epularum
aliudestepu4
lumbonum
alia estcarbasusalba,3alia
, aliud malum' Similiter carbasorum
. Hoc autem ipsis maxime uidetur eis aduersari. Dicunt enim dinigra1
uidentes nominatiuos intransitiueconstrui cum genitiuo diuiso. Ex
quo inferripotest: ergo in idemptitateaccidentiumuel non est congrua
constructio, aut ergo non in diuerso numero et genere aut illa
constructiofiguratiuaest.
Item. Dicunt quod in huiusmodi orationibus 4alteristorumcurri,
' unusistorum
esthomo' nomen mobile adiectiue ponituret innititurnominatiuus singularisgenitiuo plurali et cum eo construiturintransitiue, genitiuusautem cum nominatiuo transitiue.Ex quo uidetur sequi
quod anceps sit constructio.Hoc tamen dicunt tali rationissimilatione
seducti, quia nominatiuus ad intellectumpertinet,qui non complectitur genitiuo. Genitiuus uero amplectiturquod non separat nominatiuus. Non est autem uerisimilequod nomen adiectiuum adiectiue positum innitaturalicui substantiuo in diuersitategeneris et casus et numeri.
Dicimus ergo quod in talibus orationibus nominatiuus casus
substantiueponiturnec innititurgenitiuo,a quo tamen attrahitnon ex
defectu adiectiuitatis, sed ex ratione diuisionis. Et sunt omnes hui'
usmodi constructiones' unusistorum'' alteristorumtransitiue;quod ex
uarietate accidentium construendipalam est.
Sed obiciunt quod cum hoc nomen unusponatur ibi substantiueet
cum genitiuo construaturtantum transitiue,quare non potest illud
non adeo competenterin femininogenereuel in neutroponi ut in masculino. Propter diuisionis naturam, ut dictum est. Potest autem et in
eodem exemplo illis fierisimilisquestio et argumentations, siquam fecerint,instantia reperiri.Dicunt enim quod in tali oratione genitiuus
construitur cum nominatiuo transitiue propter predictam rationis
ymaginem.
106
13:02:56 PM
Item obicitur. Nomen adiectiuum ponitursubstantiue; ergo in neumea'. In hac oratione ponitur adiectiuum
tro genere. Fallacia. ' Interest
pro substantiuo,quia possessiuum pro primitiuo,ut Priscianus docet;a
ergo in neutrogenere. Vel ne habeant quid oblatrare possint,talis de' construiturnomen cum
turinstantia.In hac oratione lpudetmeSocratis
uerbo transitiue;ergo in accusatiuo casu. Nam sicut accusatiuus frequentius iungitur transitiue cum uerbo quam alius obliquus casus,
non tarnenille solus, sic adiectiuum sepius ponitursubstantiuein neutrogenerequam in alio, non tarnensemperin ilio, sed aliquando in fe'
cerminino, ut unampetiietc.'^ quandoque in masculino, ut 'gramatici
tantetadhuc<sub> iudicelis es .c
In diuisionibusergo ponunturfrequenterdiuidua substantiua. Trahunt < genus > inde a genitiuodiuiso seu significantediuisum. Vnde
dicendum est epularum
alia estbona, alia estmala , lcelorum
alius superior
,
aliud
aliud
ex
alius inferior
carbasorum
album
illorumcon;
,
; quod
nigrum'
cessis facile potest inferri. Dicunt enim quod nomina diuidua
construunturintransitiuecum diuiso et innitunturei ut substantiuo,
cui adiciuntur; ergo ilia diuidua debent poni in eodem genere in quo
4
poniturdiuisum. Similiterest in copulatis, ut hecdiesetilla diessuntclare' dicendum est. Quod sic probatur. Vtraque istarum orationum hec
dieset illa diessupponituerbo singulariet utrique illarumapponiturconuenienteradiectiuum singulare in femininogenere. Ille orationesconuenienterpossunt coniungi in una oratione que congrue supponit
uerbo plurali; ergo illi orationi uel copulatis in ea conuenienterpotest
addi adiectiuum plurale in femininogenere. Similiterdebet ad illam
orationem [f. 52rb]fierirelatio, ut ' hecdieset illa eruntet illesuntfuture1
uel ' hecdieset illa que suntfuture,erunt'. Si queratur, cui innitaturillud
adiectiuum, dico quod orationi que loco nominatiui pluralis supponit
uerbo plurali.
a Prise.Inst.pram.
XVII, 92
b ubi?
c Hor.A.P. 78
1 nonMS
2 homines
MSCi.m.
MS,sedcorr.
3 bonaMS uelalbaadd.MSC
QVAESTIO IVa
Refert mea. Hec constructioest conueniens et transitiua.Oratio autem est inperfecta;ad cuius perfectionemsuppleri potest legereuel stu107
13:02:56 PM
13:02:56 PM
13:02:56 PM
13:02:56 PM
miniset intransitiuecum hoc uerbo est,nec tarnenbis intelligitur.Et similiterde omnibus similibusintelligendumest. Et bene licet uerbum
substantiuumsie interponerenominatiuo et obliquo. eque nominatiuus copulaturobliquo sicutdictumest, quia illud propriediciturcopulan alicui, quod de ilio predicatur.Sed testeAristotileahic non ponitur
aliquid de aliquo, sed hoc huius. Nam capud ostendituresse hominis.
Alia est enim hec propositio ' cuiusbethominisestaliquodcapu et alia
es uel cuiuslibethominis
ista ' aliquodcapudcuiuslibethominis
aliquodcapud
'
es . Nam he due uoces sunt una propositio indefinita;hec uero cu'
hohominis
estaliquodcapu est uniuersalis; hec autem quemlibet
iuslibet
'
Nam
est
ist
uideo
tantum
eadem
minemego uideo est
*ego
singularis.
hominem'
, quocumque modo proferatur.Et ita talia sunt diaquemlibet
letice considerationiset gramatice.
a cf.Arist.Cat.8 a 15sqq.
1 prolatum
MS
2 substantiuis
MS
terminis
QVAESTIONE Vila
Legere et dispvtare svnt dvo significata verborvm. In hac
constructioneponiturhoc uerbum suntpersonaliteret aliquid supponit
ibi aliquid locutioni; ergo illud reddit personam illi uerbo in illa
constructionepersonaliterposito; ergo et illud personaliteribi ponitur.
etdisputare
sustinetuerbum pluralis numeriin
Item. Hec oratio legere
constructioneintransitiua;ergo in ea est conceptio personarum; ergo
ibi prima uel secunda uel tercia concipit aliam.
Item. Ibi est conceptio personarum; ergo concipiens et concepta ibi
significa< n > turuna diccione uel diuersis. Vna earum ibi significatur
et alia diccione disputare
hac diccione legere
; ergo utraque illarumibi facit aliquam cognitionemde persona; ergo neutra illarum ponitur ibi
non-personaliter.
etdisputare
Item. Hec oratio legere
aliquid subicitlocutioni personaliter posita et redditpersonam uerbo personali pluralis numeri et proprie ponitur; ergo eadem oratio proprie posita non sustinetuerbum
'
etdisputare
singularisuocis. Quod negans dicat quid debeat1 dici legere
' aut '
'? Vitima magis absuntdiuersaagere
estdiuersaagere
etdisputare
legere
sona et minus uidetur frequentata.Qui primam approbat, dicat quid
uerbum singularisuocis in constructioneilla sustineat, quia si oratio
sustinensuerbum plurale cum hoc uerbo singularisuocis inpersonali111
13:02:56 PM
13:02:56 PM
QVAESTIO IXa
Nomina adverbialiter posita manent indeclinabilia*. Contra quod
obicitur. In hac constructione' egouadoRomam1hec diccio est nomen;
ergo nomen aptotum uel monoptotumuel diptotumuel triptotumuel
aliquod aliorum. Sed eque aptotum eque monoptotum; ergo aliquod aliorum, ergo declinabile est.
Item. In hac constructioneest hoc nomen Romamindeclinabile; ergo
uel hoc nomen Romamibidem est indeclinabile uel hec diccio et illa
non sunt idem nomen. A diffinitione.
Item. Hoc nomen in ilia constructionemanet indeclinabile; hoc nomen Romaest declinabile; ergo uel Romamnon est ibi hoc nomen Roma
uel est idem nomen ei. Ab accidente.
Item. In ilia constructioneest Romamnomen indeclinabile; ergo uel
ibidem non est alicuius formeuel est tantum aptotum uel monoptotum.
Item. Hec diccio Romamibi est aduerbium et aduerbialiterponitur;
ergo ex eius tali positione non est figurain constructioneuel ponitur
pro alio aduerbio.
Item. Hec diccio Romamibi est aduerbium; ergo ibi non significai
substantiamet qualitatem; ergo relatio personalis substantie non potest fieriad illud, ut dicatur isteuaditRomam, que estbonaciuitas'
Item. Hoc nomen est nomen indeclinabile; ergo per diuersos casus
suos non potest nomen ibi positum poni aduerbialiter.
Item. In hac constructionehoc nomen Romamnon facitmentionem
de aliqua persona; ergo in ilia constructionenon est alicuius persone;
ergo nec alicuius numeri. Locus a comitantepari.
Item. In ilia constructioneest Romamaduerbium; ergo in ea non est
alicuius casus uel bis in ea ponitur. Si non1 est alicuius casus; ergo nec
accusatiui prime declinationis. Dicant igitur ubi accusatiuus proprii
nominisalicuius loci prime declinationisponatur aduerbialiteret quid
hoc sit. Et sic de omnibus reliquis oppone.
113
13:02:56 PM
QVAESTIO Xa
In hac oratione Qvis vocatvr iste? ponitur hoc nomen interrogatiuum cum uerbo [f. 53ra] uocatiuo; ergo ad illud in responsionedebet
reddi nomen propriumuel nullum aliud.
Item. In hac constructioneponiturhoc nomen interrogatiuumcum
uerbo uocatiuo et est intelligendumex parte appositi uel post uerbum;
ergo in responsione ex parte appositi debet poni propriumnomen et
nullum aliud, cum interrogatiosit de propria qualitate.
Item. Ponatur quod in responsioneproferaturaliqua uox, que nondum est instittaad significandum,ut buba, ut sit responsio 'isteuoeatur
buba' Sic respondensuerum uel falsumdicit uel conuenienterrespondit; ergo orationem protulit.Quod si est, est oratio partium suarum;
ergo est congrua ordinaiio. Quod orationemprofrt,sic constat,quia
proponit. Quod sic probatur. Falsum dicit; ergo proponit.
114
13:02:56 PM
Item. Si oratione respondit,ergo uoce constanteex diccionibus; ergo ex uocibus significatiuisuel consignificatiuisuel talibus quarum altera talis et alia talis. Quod si est, tunc hec uox bubasignificaiuel consignificat.
Item. Sic respondens satisfacitquestioni; ergo earn responsione absoluit; ergo cum sit de propria qualitate, in responsione ponitur proprium nomen uel aliquid loco eius et ita bubaest uox significatiuauel
eius loco posita.
Item. Predicatus terminuspropositionisquam1 respondet,est complexus; ergo oratio; ergo est congrua diccionum ordinatio. Vel sic.
Predicatus terminusconstat ex duabus uocibus quarum utraque in eo
ponitur ad construendumet constituendum;ergo utraque ponitur in
eo ad significandumet consignificandum,uel una ad significandumet
altera ad consignificandum.
Item. Predicatus terminusoratio est; ergo est uox significatiuaad
placitum; ergo ex institutionefactain se uel in partibussuis. Si ex partibus, ergo non tantumuna earum poniturad significandum.
Item. ' SocratesuocaturPlato' Istius orationis est aliqua constructio;
ergo transitiuauel intransitiuauel neutra; ergo in actu tantum uel in
personis uel in utroque. Nominatiuo significaturaliqua persona cum
qua personaliterconstruituruerbum; et est transitiuain personis; ergo
eo quod ponitur post2 uerbum, significaturalia persona, cum nonpersonaliter construaturcum uerbo. Vel sic. Nominatiuus proprii
nominis primi construiturcum uerbo intransitiue;et est constructio
transitiuain personiset tantumsunt tresuoces eius partes; ergo tercia
consignificaturaliud quam prima uel alia persona.
Item. Predicatus terminus est complexus; ergo significat complexum intellectum;ergo intellectumconstantemex simplicibusintellectibus. Et ita oportebitcum tantum sint due eius partes, quod utraque significetibi simplicem intellectum.
Solvtio. In primisduobus argumentisest obuiandum sic. Ista oratioV queriturde propria substantia et construitur
ne 'quis uocaturSocrates
nomen interrogatiuumcum uerbo uocatiuo; ergo non debet responderi nisi propriumnomen. Et sic in eisdem terminisalii argumentofallaciam adapta. Eo tamen notato quod in interrogationenon est concedendum esse appositum uel suppositumque tantumin categorica propositione inueniuntur. Propositioni uero facte sic est respondendum
quod bona oratione respondet et falsum dixit et eius partes congrue
construunturet quod predicatus terminusest oratio constans ex duabus diccionibus. Non tamen sunt due dicciones ille due uoces ex qui115
13:02:56 PM
QVAESTIO Xla
Socrates est idem platoni. In hac constructioneponituridemrelatiuum substantieet refertnomen [f. 53rb]antecedens in dissimiligenere; ergo inconueniensest constructio.
Item. Hoc pronomen ponitur in hac constructioneet non est in ea
intrinseca1relatio; ergo in ea duo ponunturuerba uel unum geminatum.
Item. In hac constructioneconstruiturnominatiuus qui est ante
uerbum, cum uerbo personaliteret ei redditurpersona uerbi. Post
uerbum ponitur alius nominatiuus personaliteret eius persone non
reddituruerbum et construituraliquo modo cum uerbo; ergo transitiue.
116
13:02:56 PM
13:02:56 PM
Hac ratione et fortassemeliori dicendum quod hec constructio'Socratesesthomo' est transitiua,ut predicta uitemus inconueniencia et similiteristam ' SocratesestidemPlatoni. Neutram enim personarum referpronomen, sed intrasumptamibi facitrelationem,idest personalem, idest exigitiuam consortii; compositam enim quodammodo facit
relationem. Equipollet enim cuidam5 composito ex Greco articulo et
litosrelatiuo pronomine et ita duorum relatiuorumuim habet idem,
quia semper exigit pluralitatemsiue personarum, ut 'Socrateset Plato
sunt idem' et hec ipsa constructioet transitiua, aut accidentium, ut
' idem
legitet disputai. Vndecumque ponitur, relatiue est positum. Sed
exinde proteruientesinfrantsic: Semper idem facitsecundam cognitionem; ergo aliquid facitprimam ei. Cui sic instandum:Ama est secunda persona singularisnumeriuerbi inperatiuimodi; ergo aliqua est eius prima singularis. Neutrum sequitur. Non enim in talibuslocutionibus nomina ista sunt ordinalia, sed quasi cuiusdam noue proprietatis
positiua. Est enim dicere 'diccio facitprimam cognitionem',idest sufficitsibi ad faciendumde persona sua mentionem.Cum uero dicimus
aliquam secundam facere,eius notamus debilitatem,quia nullum relatiuum sibi sufficitabsque consortiopluralitatisnisi et ipsum similiter
sit demonstratiuum,ut ille.
Siquis uero diligentiusde relatiuorumpositione nobiscum uelit calculare, dicimus relatiuum relatiue positum aliquid referresiue quod
cum eo ponitur, ut ' idemhomolegitet disputa- intelligiturenim per
neutrum substantiue positum femininum- , uel ex natura ipsorum
uerborum que significantactus rationali creature conuenientes, subauditur homoet sic de ceterisiudica relatiuis. Prudenteriudicandum
quando transitiueet quando intransitiueconstruaturcum uerbo antecedenti uel subsequenti.
1 transitiua
MSC
MS intransitiua
2 itemadd.MSCinmarg.
3 ensMS
4 constructio
: uerbo
MS,sed.con.MSC
5 grecoarticulo
MS, sed.exp.MSC
QVAESTIO Xlla
[f. 53va] Legendvm est virgilivm. In hac constructioneest hoc nomen
gerundiuum nominatiui casus et construiturcum uerbo substantiuo
personaliterposito nec est adiectiuum nec adiectiue positum; ergo ad
ipsum sic positum potest fieripersonalis relatio.
118
13:02:56 PM
119
13:02:56 PM
13:02:56 PM
Item. Hoc pronomen ipsein hac constructioneponituret significatione et constructioneloco huius nominis homoin eisdem accidentibus
[f. 53vb] construendi in quibus ponitur hoc nomen homo in hac
constructione' homocurrit
ethomoestSocrates'
. Vera est hec locutio ' homo
'
'
currit
ethomoestSocrates. Ergo uera est ista homocurrit
etipseestSocrates'
.
Item. Hoc pronomen poniturloco apellatiui. Plura sunt ad quorum
quodlibet pertineteius positio ibi positiet in eo non intelligituraliquod
signum; ergo illi potest apponi signum uniuersale.
Item. ' Homo curritet ipse mouetur
' In hac constructionehoc pronomen referthoc nomen homoet ibi positum pertinetad quodcumque
hoc nomen homo
; ergo potestreferrehoc nomen homopositum cum signo uniuersali, ut dicatur lomnishomocurrit
.
et ipsemouetur'
Item. Homocurrit
etipseestSocrates'
et ipseuidetSocratem'
.
, 'homocurrit
Ad unam et eandem personam tantum pertinethoc pronomen ipsein
his duabus constructionibuset iste nominatiuuset iste obliquus Socrates
in eisdem constructionibuspositi pertinenttantum ad unam et eandem personam. Iste nominatiuus Socratestantum pertinetad eandem
et
personam ad quam hoc pronomen ipse. Ergo iste obliquus Socratem
hoc pronomen ipsenon pertinenttantum ad diuersas personas.
Item. Hoc pronomen ipseproprieponituret in ui pronominiset facit
personalem relationem. Non ergo ponituribi loco apellatiui. Vel ergo
non significaisubstantiamcommuniter.
Dicimus itaque quoniam significaiatque supponit eandem personam quam hoc nomen homoquod refert;sed nomen infinite,pronomen finiteet excludittransitmapellationis et incidentiamequiuocationis; quod est: ipsum loco propriinominis poni.
1 mouetur
add.MS, seddel.MSC
QVAESTIO XIVa
Dignvs antinos QVi MENDiCARET
ad axes.* Queritur an huiusmodi
constructiosit conueniens et an hoc relatiuum qui relatiue ponatur et
6
quid referatur,cum dicitur isteestdignusqui regatpopulumIsraheV.
Si refertibi hoc pronomen iste,et ponitur in idemptitateaccidentium cum eo et est nomen relatiuum;ergo potestponi cum ilio ex eadem
4
parte orationisad faciendumeundem sensum, ut dicatur istequi mendiceteestdignus.1
Item. Qui poniturin hac constructionein nominatiuo casu et refert
hoc pronomen iste'ergo eius obliqui possunt idem referre,ut dicatur
121
13:02:56 PM
'
'
' isteest
, isti
, isteestdignusa quo regatur
inperium
dignuscuiusheresregne
suntdigniquorumuterque
, isteestdignusa cuiusfilio regatur
populus'.
regne
Item. Quia in hac constructioneponiturinproprie,aliqua diccio potest ibi poni proprie; et nulla potest ibi poni proprie et relatiue; ergo
hoc nomen qui non ponituribi relatiue. Instantia.In hac oratione 'mu'
lierque dampnauitetc.
Item. In predictaconstructionehoc nomen qui construiturcum subiunctiuo, quod pecedit indicatiuus eiusdem uerbi; ergo qui potest
construi cum ilio indicatiuo eisdem diccionibus precedentibus que
'
nunc precedunt, ut dicatur 'isteestdignusqui regitinperium
hoc
nomen
Si uero dicatur quod hoc relatiuumqui ibi refert
,
dignus
quod est adiectiuum et adiectiue ibi positum, cuius appositione sola
qualitas ostenditurinesse, ergo ipsum refertibi siue significatqualitatem et non substantiam uel neutrum. Sed item uidetur significare
substantiam,quia reddituerbo personam. Vnde oportetquod ad eandem rem pertineantillud relatiuum < et uerbum> , cui redditpersonam. Sed uerbum illud pertinetad substantiamsignificatamhoc pronomine iste;ergo qui ad eandem pertinet.
Si autem dicatur quod referthoc nomen homosubintellectum,quod
conuenienterpotestibi poni, ergo conuenienterpotestdici *isteesthomo
.
< dignus> qui regatinperium1
Si uero dicatur quod refertibi hanc orationem homodignuset neutram illarum potest ibi conuenienter referre; ergo neutra istarum
'
constructionumest conueniens 'isteesthomoqui regatinperium'
, isteest
.
dignusqui regatinperium'
Si dicatur non esse constructio,hoc contra auctoritatemet usum
dictum esse uidetur, quod ex premissispatet exemplis.
Huic tamen opositioni solutio potest adhiberi quia auctores sepe
utunturfigurisquibus non licet nobis uti, ut Virgilius qui dicit 'pars
et Cato 'noneodemcursuetc.'c.
equis9**,
puluerulentus
'
Obicitur tamen. Ista constructio'isteestdignusqui regatinperiumest
inconueniens. Ista diccio qui cum nullo construiturin idemptitateaccidentium ex aliqua exigentia; ergo non magis inconueniens est ista
'
constructio 'iste est dignusque regatinperiumquam predicta. Fallacia.
'Turba ruun. Ista constructioest fguratiuaet construiturhec diccio
turbaibi cum uerbo pluralis numeri et non ex aliqua exigentia; ergo
non magis inconueniens est ista constructio'turbaruunquam predicta. Dicitur igiturquod qui facitibi articularemrelationemet ponitur
causam significaiet personam
coniunctionaliteret relatiue
determinatio
uerbo supponit. Et est tota hec oratio qui regatinperium
122
13:02:56 PM
123
13:02:56 PM
Vivarium
XXIII, 2 (1985)
Late-Fourteenth-Century
PhilosophicalScepticismat Oxford
LEONARD A. KENNEDY, C.S.B.
13:03:02 PM
13:03:02 PM
13:03:02 PM
13:03:02 PM
13:03:02 PM
13:03:02 PM
amount of ethicshas to do which what is necessary(S does not give examples), but forthe most part it belongs to belief, not science (75).
"
souls. Some per10. The liknowledge
possessedbyangelsand separated
sons thinkthat angels and separated souls can know that objects exist
because these beings are partial causes (along with these objects) of
theirintuitiveknowledge and would not cause it unless the objects of
this knowledge existed (16, 63). But God can cause intuitionwithout
objectsjust as He can forsouls stillwayfaring(17). If it is argued that
the angel or separated soul would not thenbe aware of causing the intuition,the replyis that,by divine power, theycould be aware ofhaving caused the intuitioneven though theyhadn't caused it, since this
fromits object. Besides, even ifan inawareness is somethingdifferent
tellectwere the cause of an intuition,God could supply the part of the
object withoutthe intellectknowingit, and the intellectwould stillbe
mistaken (18, 64, 65). Thus angels and separated souls cannot know
that any real thingsexist. They are no betteroffthan wayfarersare.
"
11. The " knowledge
possessedby the blessed.A theory of intuitive
in
the
fourteenth
centuryinevitablybecame related to an
knowledge
vision
since all agreed that thisvision is inbeatific
explanation of the
tuitive. A theoryof intuitiveknowledge which held that therecan be
intuitionwithout an object had to answer the question whetherthe
beatific vision could exist without an object. It seems scandalous to
Christiansthat a person could enjoy the beatificvision withoutactually seeing God. S thereforewants to avoid saying this, but his basic
position in regard to intuitiveknowledge in general makes it difficult
forhim to do so. One mightargue, to help S out, that it is impossible
forthe beatificvision to existwithoutGod being grasped because only
God can cause it (26). S distinguisheshowever between God as efficient cause of this vision and God as object of it; God could be the
formerwithoutbeing the latter,since God can bringinto existence,or
keep in existence, any knowledge withoutits object being real (27). S
does, nevertheless,argue thatGod is a real object of the beatificvision
since He is everywhereand thereforemust be presentin thisvision as
its object (54). This argumentis poor because, on the basis of it, one
should see God face to face all the time. S seems to realize thissince he
next argues thata person would be blessed in thebeatificvision even if
God were not the object of it (54). He has to face the expected objection thatsuch a person would not be beatifiedbecause he would not be
perfectlyhappy: he would want to see God as a real object (55). S
dodges this objection by implyingthat no one can be beatifiedby one
130
13:03:02 PM
131
13:03:02 PM
13:03:02 PM
13:03:02 PM
13:03:02 PM
13:03:02 PM
quod vel species est visio vel non sine visione.17Et idem potestprobari
quia, cum species cum sensu sitprincipiumsufficienssensacionis, possunt ilia duo causare sensacionem, aliis eodem modo se habentibusvel
diverso. Ponit alia multa exempla ad predictum. Vide ibidem.18
16 Aliter dicitur. Concedo quod intuicio potest esse rei non
existentis.Et ideo pro statu isto non potesthomo esse certusper quamcumque intuitivaman res sit an non. Angelus tarnenvel anima separata bene potest quia potest scire utrum intuicio causetur ab eo vel
non. Et, si causetur ab eo, seit quod res est quia intellectusnon causai
in se cognicionem intuitivamalicuius nisi illud existt.
17 Sed contra hoc sunt eadem media que prius, et precise quod,
cum illa scientia sit res absoluta, potest manere post A.
18 Et, si dicas quod illa intuicionon causai scientiametc. inmediate, discurrendosic (quia, quando intuiciocausatur ab intellectu,rsultat quedam relatio inter ipsam et intellectum,scilicet effectusad
causam, que non rsultatquando inmediate causatur a Deo, et ideo
intellectusvidens illam relacionem potestscire se causasse illam intuicionem), contra: Idem est argumentumde relatione sicud de re, quia
illa scientia, per quam seit relacionem esse, est absolutum distinctum
ab illa relacione; igiturpotest esse sine illa relacione cum nec scientia
sit in illa relacione nec e contra; et per consequens non potestesse certus an relatio sit an non.
19 Si eciam omne absolutum potestesse sine alio sequitur ut prius quod nullus potestscire se habere fdem,nec per consequens esse fidelem, cum illa scientia sit absolutum quid etc., ut supra.
20 Nec obstat quod scientia et fides non distinguntursubiecto
quia sunt in eadem anima; cum enim sintdue res absolute potestDeus
conservare unam, destruendo alteram, Igitur etc.
21 Augustinus, 15 De Trinitate, capitulo 12 vel 31, contra
Achademicos (qui posueruntnihil sciri), dicitquod homo seitse19vivere, it in hoc non potestfalli. Nec hoc solum, sed seit se scire se vivere,
'
et sic de infinitissi addantur.20Sed omnes iste sunt contingentes: 'fides est in te", "tu vivis", etc. Igituraliquod contingenspotestsciri. Si
autem concedis to posse scire te esse vel vivere, etc. (quia, si aliquid
seis, potes scire quod illa scientia non sit separate a te, quia tune non
esset tibi principiumsciendi, et sic per consequens potes scire te esse,
17Ibid.
18Ibid.,337-338.
19se sicV C de
20St.] Augustine,
De Trinitate
, XV (XII, 21),491.
136
13:03:02 PM
13:03:02 PM
25 Ex hiis dictis sumentesaliqui occasionem dicunt quod, nec potentia nature nec Dei, potest intuicicio esse nisi obiecti presentis. Et
potest pro eis24sic argui. Si enim formalisratio intuicionisest ferriin
rem ut in se presens est, ex dictis,et actus non potestmanere nisi maneat eius ratio formalis,igituretc.
26 Preterea, si posset esse visio sine invisibili,posset quis esse beatus non habendo Deum pro obiecto sibi presente.Consequens falsum,
ut videtur. Et consequentia patet quia habens visionem Dei est
beatus,25et per te non rpugntvisionem esse sine obiecto visibili; igitur etc.
27 Et, si dicas quod non sequitur (quia nihil potestcausare visionem alicuius absentis nisi contineatvirtualitervel ipsum vel eius cognitionem; modo nihil continetDeum virtualiternec eius cognitionem
intuitivamnisi ipsemet; ideo, si per inpossibileipse foretabsens, nihil
posset causare intuicionem eius vel eius visionem), contra: Non est
idem causare visionem et obici potentievisive, quia aliquid potestcausare visionem etsi non obiiciturvisui, ut satis patet. Igituret Deus potest causare visionem in potentia cui se non obieceritpresencialiterin
ratione obiecti.
28 Preterea, posset esse visio qua26 tarnennihil vel nonens videretur quia posset esse visio, anihilato visibili; quod tarnenhabet [Scotus]
pro inconvenienti.
29 Et, si arguitur contra eum sic (omne absolutum potest Deus
etc.; hec intuicio est absolutum tale; igituretc.) dicit quod est figura
dictionis,sicud hie, "Quicquid heri vidistihodie vides, etc." Quia intuicio addit, supra actum, relacionem actualem ad objectum existens.
Et ideo quando est talis relatio est intuicio; et quando non, non.
30 Item non videturquod per illam relationemfiatintuicio. Quia
sic idem actus quandoque intuitiva,quandoque abstractiva,quod non
videtur cum sint27sensaciones realiter opposite vel essentialiterdistinctequia una est universaliterperfeccioret clarioralia respectueiusdem obiecti in eodem lumine. Et hoc conceditidem doctor,ut prius.28
Sed tunc dicit quod, si possit manere visio sine relacione ad obiectum,
adhuc foretbeatus habens talem visionem.29Et probatur quod beati24eisysicV C ois
25beatus] sicV C homo
26qua ] sicV C que
27sint/sicV C sit
28DunsScotus,op.cit..,XIII, 10; 522.
29Ibid.,16; 544.
138
13:03:02 PM
tudo Dei non est aliqua talis relatio ad obiectum, et tamen secundum
Philosophum30consistitin operacione.31Sed secundum ipsum, ut prius, nullus est actus beatificusnisi intuitvus;igitur,ut videturde formali ratione actus intuitivi,non est habere actualem relacionem ad
obiectum. Et per consequens, si actus possit manere sine relacione tali, ut concedit, adhuc foretintuitivus.
31 Confirmaturper eundem. Intuitiva et abstractivasunt species
qualitatis essentialiterdistincte. Etsi non differrent,probari posset,
quia universaliterquelibet intuicio in eodem lumine,32in eadem potentia,et eiusdem obiecti, perfecciorest abstractiva. Sed nulla species
qualitatis distinguituressentialiterab alia per solam relacionem(quod
etiam concedit idem doctor ibidem,33etiam in operacionibus istis).
Igitur nec per istam constituiturformaliterrelacionem quia per idem
constituituret distinguitur,saltem essentialiter.Igitursi possitmanere
actus sine relacione adhuc erit intuitivus.
32 Sed dicit ulterius quod illa cognitio que, manente relacione
reali, est intuitiva,destructa relacione, non est abstractiva quia tunc
nec est intuitivanec abstractiva actualiter, habitualitertamen est intuitiva.Contra. Omnis cognitiorei vel est eius ut est vel ut non est, vel
ut est indifferens
ad esse et non esse, ut scilicetabstrahit.Sed secundo
modo non est cognitiode qua est sermo quia tune non esset rei presents. Et, si tertiomodo, est abstractiva. Si autem primo modo, est intuitiva per differentiasasignatas. Et confirmaturquod, sicud cognitio
abstractivanon dividiturin actualem et habitualem, loquendo de cognitioneque est actus secundus, ita nec intuitivadebet sic dividi, ut videtur.
33 Item. Idem est actus per te qui prius. Igitureodem modo fertur
in obiectum quo prius et sub eadem ratione. Sed prius ferebaturin
obiectumut presens erat, per te. Igitur et modo. Igitur et nunc est intuitivasicud tunc. Consequentia patet per supra positam differentiam
interintuitivamet abstractivam,vel non-intuitivam.Et prima consequentia patet quia actus est formaleprincipiumpotentie tendendi in
obiectum, et non ipsum obiectum. Manente autem eodem principio
formali,sequitur idem effectusin eadem potentia eodem modo disposta. Idem enim ignis in eadem materia non est quandoque principium
30Aristotle,
Ethics
, X, 6; 1176bl.
31DunsScotus,op.cit.,XIII, 16; 544-545.
32inysicV C omittit
33ibidem
] sicV C idem
139
13:03:02 PM
13:03:02 PM
13:03:02 PM
De Sompno, capitulo quo prius, sic dicens: 44Si ad solem perspicientes, vel aliquod splendidum, oculos concluserimus,observantibusquidem videtur secundum direccionemqua accidit visum videre.48
41 Sed fortediciturquod, oculo clauso, manet in eo quedam lux
prius causata a corporelucido, que lux videturet non corpus. Sed contra: eque videtur lux causata a lucido indigere presencia illius, sicud
intuiciopresencia intuibilis,quia lux non solum causatur a lucido sed
etiam conservatur,ut patet quia aliterad clausionem fenestrenon excluditurlumen.
42 Et potest addi ad rationem49immediate precedentem50quod51
intuicio habet unam causam conservantem in absentia obiecti,
scilicet52potentiamque est causa parcialis eius, lux vero nullam quia
solum est a corpore lucido effective.Igiturvideturquod minus potest
lux manere, absente lucido, quam intuicioabsente intuibili.53Et propterea avertaturoculus et aperiatur. Si manerettalis lux in eo possetalius oculus prope existensvidere illam cum sit in corpore terminato,et
excellenciorluce in medio. Et hoc iudicat sensus, et non decipiturcirca
proprium sensible. Oppositum autem consequentis apparet sensui.
43 Item tu numquam probares mihi quod videam corpus splendidum quia dicerem quod non corpus sed lucem ab eo causatam. Quia,
cum sensus uniformiteriudicet in absentia et presencia, non potest
manifestari,nec alia experientiadoceri, quod corpus est presensquam
quod absens quia per te eque est lux causata in absentia corporislucidi
sicud in presencia. Igitur etc.
44 Preterea, aliud experimentmponit Philosophus secundo De
Sompno, ubi supra, quod, aliquo velocitermoto, etiam ipso quiescente videt motum, ut patet de aliquo velociter moto circulariterqui
post54motum illum, in quiete, videtquasi motumceli et terrecirca se.
Idem55patet de aliquo moto in navi. Talis autem motus non est quia
nec in oculo, nec in medio, nec in obiecto, quia, etsi hec omnia quiescant quiete opposita motui locali, non minus videtursibi motus localis.
48See n. 40, 28D.
49rationem
] sicV C ram
50precedentem
V precedente
] C presedentem
51quod] sicV C quia
52scilicet
] C, F, V, quia
53intuibili
sicV C intuibilibus
54post] sic] V C prius
55Idem] sicV C Item
142
13:03:02 PM
45 Nec valet dicere quod non vidt motum sed speciem eius quia,
cum motus non immutetorganum nisi intencionaliter,non causai speciem in eo nisi eadem56sitmedium cognoscendi et videndi motum. Et,
si hoc, vel illa species est quando videturvel57non. Si sic, nunc causai
visionem motus sicut prius, per rationem prius factam. Si non, habetur propositum,quod scilicetsensibile non existens videtur.
46 Item. Ad idem est experimentmde aliquo ligno velocitermoto circulariterubi apparet circulus, cum tarnennon sit, et de bculo
aque immerso secundum unum extremum qui ideo apparet fractus,
cum tarnennon sit.
47 Item aliter non possent sensus illudi, cuius oppositum experitur. Quod etiam concedit Scotus, libro primo, questione prima, ponens quod visio potestesse rei absentis, ut patet in illusione sensuum.
Dicit tamen quod tales visiones non sunt ita perfectesicutvisionespresencium.58Sed dubium est verisimiletamen quod, si posset eque perfecta species causari in medio ab alia causa quam a re cuius esset,
quod eque perfectavisio foretin oculo, re non existentesicud existente. Nam causa immediata, que non movetura mediata nisi quia ab ea
producitur,causai eque perfectumeffectumprima non agente, si sit
eque perfecta,sicud ipsa agente.
48 Et si queris an naturaliterpossit causari eque perfectaspecies
in medio, absente obiecto sicud presente,non audeo hoc asserere,cum
non appareturexperimentaliter,nec etiam negare, cum tam largus sit
sinus nature ut a magis Pharaonis subito ex virgis fiant serpentes.59
Nec debet negari nature quod non potest probari repugnare nature.
Quicquid autem sit de hiis, satis est certumquod, saltem per potentiam Dei, quod cognicio intuitivapotest esse, non existenteobiecto.
49 Quomodo igitur2r/2v differuntabstractiva et intuitiva,dico
quod formaliterex se, ex natura scilicetintrinseca,60sicud quecumque
res seipsa61differta quacumque alia.62 Si autem queris de differentia
qua cognosciturhoc differreab ilio, videturmihi dicendum quod per
hoc differunt,
quod intuitivaferturin rem ac si esset presens, sive tamen sit presens sive non, abstractiva vero in rem non ut est presens
56eadem] C, F, V idem
57C, F, V, additquando
58Thisreference
couldnotbe located.
59Exodus
, VII, 8-13.
60intrinseca
] sicF C intrinca
61seipsa] sic
V C seipso
62aliaysicV C omittit
143
13:03:02 PM
13:03:02 PM
non videturquin talis foretbeatus, quia haberet in se formaliterbeatitudinem. Homo enim formaliterbeatificaturper visionem (vel fruicionem, non curo modo) et non per ipsum Deum nisi quatenus est obiectum, vel efficienssuam beatitudinem. Sicud enim impossible est albedinem inesse alicui quod non sit album, sic nec visionemet fruicionem
in alico quod non sit beatus.66 Antecedens autem huius deducti non
claudit contradictionem,ut verisimileest. Quod autem Deus de necessitate sit ubique patet Monologion, 14: "Necesse est", inquit,
4
'quod, sicud nihil factum est nisi per creatricem presentem essentiam, ita nihilvigeat nisi per eiusdem servantempresenciam". "Quod
si ita est, ydeo", inquit, "quia ex necessitateita est consequenter ut,
ubi ipsa non sit, nihil sit".67 Hec ille.
55 Sed fortedicis quod taliter beatificatusnon haberet quicquid
ordinateposset velie,68quia non ipsum Deum. Et per consequens non
foretbeatus quia, 13 De Trinitate, octavo vel 15, dicit Augustinus
beatum esse formaliterqui habet quicquid vult et nihil mali vult.69
56 Dico quod beatitudo ibi non accipitur pro alico uno actu sed
pro aliquo qui in se aggregat statum omnium bonorum. Et ilio modo
non est aliquis beatificatusnisi habeat quicquid vult. Deus autem aliterhaberi non potestnisi per inhabitantemgratiamper intellectumvel
voluntatem.Et ideo, si videturquod eo fruatur,et fruenssit in gratia,
sequiturquod ipse habeat Deum quia per gratiamet actum. Unde Augustinus, primo Soliloquiorum, capitulo secundo: "Videre Deum,
hoc est quod habere,,.7 Et De Beata Vita, in finem: "Hoc aio habere
Deum, id est fruiDeo' ' 71Hec ille. Et ideo, si videturDeus, et eo fruens sit in gratia, habet Deum per gratiam et actum quamvis per incompossibile ipse non foretpresens sibi.
57 Et fortesi72non esset presens non posset esse presens nisi esset
mutabilis, quod non est dicendum de Deo.
58 Ad aliud (28) conceditur quod possibile est non-ens videri in
Verbo quia anima Christi multa non-encia videt in Verbo.
59 Ad aliud quo potest instariquod scilicetmagis, vel saltem non
minus, dependet intuitivain esse absoluto quam abstractiva. Patet per
66beatus1C, F, V beatum
67St. Anselm,
omnia
, 14-15,in: Opera
, I, Stuttgart
1968,27.
68velieI sicV Monologion
C veliet
69St. Augustine,
De Trinitate
, XIII (VIII, II), in: op.cit.,396.
70St. Augustine,
, I (I, 3), in: PL, XXXII, 870.
Soliliquies
71St. Augustine,
De BeataVita
, cap. IV, 34, ibid.,976.
72Et forte
yC repetit
145
13:03:02 PM
differentiam
Scoti supra positam (2mA); 73sed cognitioalia, abstractiva puta scientia, per nullam potentiampotestesse sine obiecto74quia,
destructoscibili, destruiturscientia (in predictis,capitulo de "Ad aliud");75 igiturmulto magis intuitivanon potest esse sine obiecto.
60 Nec valet dicere quod, destructo scibili, destruiturscientia
quoad relacionem in ea quia ista non manet nisi manentibusextremis;
absoluter tarnenmanet. Contradictio est quod scientia sit et per earn
tamen nihil sciatur, vel quod falsum sciatur, quod tamen sequitur si,
destructoscibili, maneret scientia.
61 Ad istud dico quod est possibile de aliqua intuicionequod magis sine obiecto quam certa abstractiva, et alica abstractiva magis
quam certa intuitiva. Et, cum dicitur,destructoscibili, quod destruitur scientia, dico quod scientia non est nisi habitus alicuius complexi,
ut Philosophus ibi loquitur,76alicuius scilicetconclusionis vel princi77
pii. Et contradictioest talem scientiam esse nisi tale complexum sit
verum, saltem si terminicomponantur. Et ideo non78potest scientia
manere, destructoscibili et ventate complexi cuius est scientia. Si tamen tale complexum sit vel possit esse verum, destructoobiecto cuius
est (ut, si hec sit vera, homine non existente: "homo non est
risibilis''), tune non oportetscientiamdestruiad destruccionemobiecti cuius est. Sufficeretenim naturalitertunc ad habendam scientiam
quod maneretaliquid (vel aliqua) quod (vel que) possunt causare conceptus extremorum,et intellectuscomponens illos ad invicem. Si dicatur (posito quod ante hoc scivi A, et A nunc non sit) quod illud idem
quod prius fuitscitum79iam non est scitum,80contra: Tunc illud idem
in die milesies fieritscita et non scita vel ignorata, quod non videtur
verum. Unde dicitPhilosophus septimoMetaphysice quod de singularibus non est scientiaquia, illis abeuntibus, non manet de illisnisi estimado, quod non differetsi idem posset quandoque esse scientia,
quandoque non. Quia tunc sensibilis presents posset esse scientia
que, eodem absente, posset esse estimacio.81Et ideo Commentator
73See paragraph
tothesecondfolium
oftheoriginal
ma24. The 2mAis a reference
ofthiswork.
nuscript
74C add.it
necvaletdicere
75Paragraph
26.
76Aristotle,
Posterior
I, 2.
Analytics,
77principii
C, F} V,principium
]
78non] C omittit
scitum
JsicV L,scita
80scitum
/sicV C scita
81Aristotle,
.
VII, 15; 1039b27-1040al
Metaphysics,
146
13:03:02 PM
13:03:02 PM
plendo vicem potentie,ita scilicetquod Deus et potentiacausent intuicionem. Et tunc intuicionisad intellectumest relacio realis. Et tamen
ex hoc non potest videri quod obiectum sit.
65 Item, posito quod angelus posset scire, cum illa scientiasit absolutum distinctumloco et subiecto ab obiecto, posset manere sine ilio. Et per consequens posset angelus scire rem esse quando non esset,
quod est inconveniens.
66 Quantum igiturad istum articulum,distinguode certitudine.
Aliquando enim accipitur pro firmitateadhesionis prout distinguitur
contra dubitationem. Alio modo pro evidencia rei, prout scilicetdistinguiturcontra fidem. Primo modo est homo certusde articulisfidei
quamvis de illis non habeat noticiam evidentem vel scientiam. Non
enim dubitat aliquis fidelisDeum esse trinumet unum et tamen hoc
non seit aliquis viator. Secundo modo est noticia conclusionisevidens
deduete ex prineipiisper se notis, et noticia etiam principiiper se noti
ex teminis vel aliquo alio modo. Et ita certitudonullo modo secum
compatiturfalsitatem;contradiccionemenim claudit quod tu scias aliquam propositionemfalsam. Altera autem certitudo,quantum est a
parte sui, secum compatiturfalsitatem.Etsi enim fidei catholice non
subsit falsitas, tamen quantum est ex generali ratione fideibene stat
falsitas cum ea. Loquendo igiturde certitudinesecundo modo, dico
quod per nullum actum potestviatoresse certusde rei existenciaab eo
distincteloco et subiecto. Quia quelibet talis res est contingenset potest, ipso existente,non existere. Et omnem cognicionem possibilem
de eo potest Deus causare eque ipso non existente sieud existente.
Quare per nullam talem cognicionem potest esse certus quod existt.
(Deus autem non distinguiturloco a quocumque; et ideo, quamvis homo possit esse certusde eius existentia,tamen non est ad propositum).
Loquendo vero de certitudineprimo modo, sic potesthomo esse certus
de talibus quia, secundum Augustinum, septimo De Civitate Dei,
30: "Sic Deus res administraiut eas agere motus propriossinat."86
Et nono Metaphysice, commento septimo: 4'Qui auferta rebus actiones proprias aufertetiam essentias; et taies non habent cerebrumaptum ad bonum.''87 Et Damascenus, tertioSententiarum,15: "Quorum accio una, et substantiauna, et e contro. Quia unaqueque essena sanctia habet propriamaccionem.,,8S Unde hoc est ita uniformiter
86St. Augustine,
De Civitate
Dei, VII, 30; inPL, XLI, 220.
87See n. 82, IX, comm.7; 231HI.
88St.JohnDamascene,
DeFideOrthodoxa
, III, 15,6-7,in:DeFideOrthodoxa
, St.Bonaventure,
1955,232-233.
148
13:03:02 PM
13:03:02 PM
nat. Philosophus tarnen,qui dixit Deum non omnia posse agere immediate, habuit dicere quod ex experiencia alio fortemodo quam occasionaliter, theologus autem non.
73 Ad secundum (68) quero a te unde seis quod iste est effectuset
hec eius causa nisi quia hoc sequitur ad hoc, et virtuteeius. Et hoc non
potes scire de alica causa secunda. Igiturnec, ex hoc effectu,potes arguere talem causam esse, demonstrativedicendo.
74 Ad aliud (69) dico quod accidencia conferuntad cognoscendam substanciam. Sed non sequitur: igiturad scienciam substancie,
ita scilicetquod ex illis possit sciri substanciam esse. Quomodo enim,
ex accidente quod95 potest inesse et non inesse, et non potest sciri
quando inestet quando non, potestconcludere scientificesubstantiam
esse?
75 Ad aliud (70) dico quod moralis sciencia, quoad illam partem
in qua tractat de necessariis et evidentibus intellectui,est scientia;
quoad illam partem in qua de contingentibus,non, isto modo loquendo de scientia. Qualis autem habitus sit, diceturubi diceturqualis habitus sit theologica.
76 Ad Lincolniensem (71) dico quod accipit scienciam pro firma
adhesione96prout scilicetdistinctacontra opinionem. Et isto modo est
fides scientia. Ad Augustinum, concedo quod ilia que per sensum didicimus non dubitamus. Sed ex hoc non sequitur quod ilia sciamus.
77 Ad oppositum autem principale est Ysidorus 10 Ethimologia'
rum, secundo: 'Credere non possumus que videmus."97 Et Augustinus similiter,Joannes, omilia 40: "Si vides, non est fides."98 Quod99
non esset nisi visio rei causaret omnem certitudinemrei et maiorem
certitudinemquam fidei quam secum non compatitur,ut volunt iste
auctoritates.Maior autem certitudoquam fideinon est alia nisi scientia, et maxime que non permittitsecum fidem. Igitur oppositum conclusions.
78 As istud dico quod loquitur secundum opinionemvulgi qua accipiturhoc tanquam manifestum,quod Deus permittitres agere proprias actiones. Hoc autem supposito tamquam scito, et cum hoc quod
nullus alius sensus nec ratio iudicat oppositum, sequitur quod in eodem lumine non crediturquod videtur. Illa tarnenpropositio quam
95quo] sicV C que
96adhesione
] sicV C adhesine
97St. Isidore,
Libri
, Vili, 2, in: PL, LXXXII, 296.
Etymologiarum
98St. Augustine,
In Iohannis
1954,355.
, XL, 9, Turnholti
Evangelium
99Quod] C, F, V quia
150
13:03:02 PM
151
13:03:02 PM
Vivarium
XXIII, 2 (1985)
Reviews
in theLaterTwelfth
G. R. Evans,AlanofLille. TheFrontiers
,
of Theology
Century
Cambridge
(Cambr.Univ.Press)1983(249 pp.; 25.00).
AlanofRijssel(for"terijsel"wastheFlemish
nameofhisnativecity)is a problematicman:hisbiography
is a lacuna,histheology
an enigma,and hispoetry
a
thereare greatdoubtsas to chronology
ofhis
andauthenticity
Moreover,
mystery.
sodifferent
fields
as apology,
liberal
dialectics,
arts,
manyworks,
covering
preaching,
All mediaevalists
willagreewiththefirst
sentence
ofG.
exegesis,and casuistry.
Evans'latestbook:"AlanofLille(d. 1202-3)possessed
a richly-stocked
andmanysidedmind".Theywillalsoadmire
thedaring,
ifnottheboldness,
ofa modern
author
to do whathermedieval
heroneverdid,viz. toturnchaosintosystem.
venturing
Thelasttermmaysoundexaggerated
ifappliedtoa manwhocomposed
125regulae
and whosedistinctiones
dictionum
fillmorethan300 Mignetheologicae
theologicalium
columns.
research
andpastoral
Yet,hisrestless
care,his
activity,
combining
scholarly
enormous
fromlearnedpoemsto theological
and
dictionaries
productivity
ranging
and his itinerary
Parisianschools,Cistercian
homiliaries,
practical
including
(and
and heretical
in Southern
monasteries,
France,seemchaotic
disputes
Benedictine?)
therangeofanomnivorous
mind.Truly,hewasa "doctoruniverenoughtoillustrate
salis" and,as such,a typically
to be classified
in a 'system',
elusiveman,refusing
seemstheintention
ofMrs.Evans.
this,however,
Precisely
ofthePreface
...; helovedsubtleDespitethewarning
("Alanisnotan easyauthor
andobscurity",
statesfrankly:
"We must
tyandcomplexity
p. viii),herIntroduction
- nottosaygrandiose
- framework
lookatAlan'sworkas a whole,within
thegrand
of
histheological
purpose"(p. 12).AndherTableofAlan'swritings
(p. 14-19)suggests
thatall hishighly
different
hisowntheological
works"are setoutwithin
scheme"(p.
14).
tothestructure
ofherbookthisschemeis verysimple.After
but
a short
According
useful'Who'swho'(p. xiv-xviii;
in thesamewayas inherbookonAnselm
anda new
and a generalIntroduction
, Oxford1980,p. xiv-xvii)
generation
(p. 1-14),PartI
inthree
the"TheologiaSpeculativa"
soto
describes,
chapters,
(p. 21-85),thetheory,
PartII, in chapters
4 and5, dealswiththe"Theologia
speak,ofitsobject,whereas
Practica"(p. 87-132),whichaimstoapplythetheological
toa goodChristian
subject
life.The thirdParthas a somewhat
different
approach;undertheheading"The
Man" (p. 133-165)
itsonechapter
6 synthetizes
Alan's'anthropological'
conperfect
in "thegrandview:MakingMan Anew".
cepts,culminating
Of course,thissimpleschemehas to be filledup. The authorsubdivides
the
"speculative
theology"
(PartI) in twosections:
"TheologiaRationalis"(ch. 2, p.
studiesthedivineand
64-80)and "TheologiaMoralis"(ch. 3, p. 81-85).The first
itmaybe called"superior"or"coelestis";theseconddeals
therefore
angelicnature,
anddoctrine
withmatters
ofethicswhichcompared
tothematters
offaith
inthefirst
Thegreatest
section
or"subcoelestis".
of
however,
portion,
maybe called"inferior"
152
13:03:07 PM
on the"Handmaidsof
PartI is occupied
bya largeandin factintroductory
chapter
andthinking
Theology"
(p. 21-63),i.e. theliberalartsandthenewrulesofspeaking
whichAlanappliedtohis'speculative
theology'.
Thesubdivision
ofthe"practical
Herethetwo
theology"
(PartII) isquitedifferent.
arecalled:"Expedimenta"
chapters
(ch.4, p. 87-101)and"Impedimenta"
(ch.5, p.
andthings
imi.e. things
which
oradvancethescienceoftheology
promote
102-132),
it.The lastonesareinfacttheobjections
"withwhichheretics
pedingorobstructing
... createstumbling-blocks
toorthodox
forinstance
theCreedsarefull
faith",whereas
with"expedimenta"
sounddoctrine
tothefaithful.
teaching
wonderifitwas
The schemewouldseemto be simpleand clear.Butonemight
as so manyothers
didbefore
Alan'sscheme.Of course,he madethesedistinctions,
To makethem,however,
thepillarsofa
him(HughesofSt Victorforinstance).
is another
ofa theological
thecorner-stones
reconstruction,
story.In her
'system',
whichhe
conclusions
Mrs.Evansstates:"He (Alan)alwayshadplentiful
materials,
hislisteners"
(p. 167).She mayhavemadean
putintoorderso as notto confuse
ForinAlan'sview,both"theologia
herreaders.
whichcouldeasilymislead
ordening
as wellas "practical";and "exrationalis"
and "moralis"can be "speculative"
too.Evans'
or "impedimenta"
maybe foundin"speculative
theology"
pedimenta"
hersubdivisions
ofPartI regard
titles
ofPartI andII regard
thelevelofapplication,
or negative
thecontents,
and thesubdivisions
of PartII thepositive
approachof
nonestadaequata!Of
In otherwordsand in scholastic
jargon:distinctio
theology.
ofthe
knowsthatverywell,as is testified
course,theauthor
byherowncomposition
hasitbeenclarified
above.Nowhere,
tableofAlan'sworkmentioned
however,
why
ofthebook
withthemainstructure
thatintroductory
scheme
is sowholly
inconsistent
thatfollows.
Alan'scosmological,
inthatitaimstoconnect
PartIII is better
political
organized
visionofthe
and anthropological
views(p. 137-147)withhisfinal(eschatological?)
and hisposition
in theworld
'homoperfectus":
hisbody,hismindand character,
of
section(p. 147-152)givesa suggestive
qualification
(153-165).Its intermediate
Alan'smostfamous
as "a theological
laudianus,
experiment"
(It is a pity
poem,Antic
arenotlistedin theTableofContents).
thatthetitlesofthesmaller
subdivisions
of
A short
conclusion
Appendices
(on theauthority
(p. 166-171)andtwotechnical
De
De artecatholicae
and,strangely
, p. 172-187,
fidei
enough,on PetertheChanter's
thisoriginal
studywhich,however,
byitsmany
trop
loquendi,
p. 188-197)conclude
notes(p. 198-230;
unfortunately
theyhavebeenputattheendofthebook)anditsextheauthor'sdebtto so manyscholars
tensive
bibliography
(233-245)acknowledges
whohavestudied
oftheIndex,finally
onthisenigmatic
man.Theshortness
(247-249),
doesnotexplainwhynotall thepersonal
namesarelisted,or,whengiven,notallthe
nor
toAlan'sworks
arefarfrom
complete),
pagesarementioned
(eventhereferences
areindexed.
andfivegeneral
whyonlytwoLatinterms
concepts
at
thisbookin itsentirety,
as a stimulating
itmustbe qualified
study,
Considering
leastintworespects.
notonly
Firstofallbecauseitsupplies
us witha lotofmaterial,
and poetsas wellas
from
Alan'sworksbutalso fromhis'colleagues',
philosophers
andarTheauthor
doesnotisolatenorexaltherherobuttriestodescribe
theologians.
inconfronticulate
his'novitas',
Alan'snewwaysandepistemological
'experiments',
A seandopinions
ofpreceding
andcontemporary
thought.
tingthemwithsolutions
condstimulus
ofMrs.Evans'bookisherstress
onAlanas a theologian,
indeeda venandat the
oftheology",
anddaringone,at timesgoingbeyond"thefrontiers
turing
- andthisis stressed
sametime
a rather
eclectic
and
byEvanstoo- inmanyrespects
traditional
whoperhapsshowsmoreaffinity
withthefirsthalfof the
theologian,
twelfth
ofthetheological
than"withthelatertwelfth
Heranalyses
century
century".
function
as a
ofthe"artes"(in chapter1) and herapproachof theAnticlaudianus
stimuli
of
be themostfruitful
experiment
theological
(in chapter
6) willpresumably
thisbook.
153
13:03:07 PM
Nevertheless
itmustbe addedthatthesetwoadvantages
havetheir
too.
drawbacks
withandiuxtaposition
ofother
doesnotonThecontinuous
confrontation
theologians
thereader
withthecourseoftheexposition
butthreatens
alsotooverwhelm
lyinterfere
I had theimpression
to havelearntmore
details.Sometimes
withmanydiverting
andPeterofPoitiers
aboutother
thanaboutthecenforinstance)
theologians
(Gilbert
of theauthor'sintention
and
tralfigureof thebook.It is partlya consequence
The seconddisadvantage
nothavebeen
ofcomposition.
ofhermanner
might
partly
the
The vividlighton Alanas a theologian
inevitable.
eclipsesalmostcompletely
askedbyHuizingainhisfamous
articleUber
ofthepoet.Theurgent
questions
figure
inthe
beiAlanus
deInsulis
dieVerknpfung
mitdemTheologischen
desPoetischen
(mentioned
in thistheological
in thenotes)arenotanswered
butquotednowhere
bibliography
- theological
Alan'schoiceofpoetry
musthavemoresignificance
significance
survey.
ofhistheological
a little"(p. 151)orto
innovation
too!- than"to cloaktheaudacity
in waysto whichpoeticalimageslend
allow him "to treatideas associatively
themselves"
(p. 152).Huizingaand,inourdays,Dronkehavegivenus morefoodfor
thought.
andstimulating
bookmaygivea
remains
So, there
enoughtobedone.Thisoriginal
research
on him"qui totumscibilescivit".
newimpulsetofurther
Nijmegen
JanvanLaarhoven
AlexanderBroadie,George
Late-Scholastic
, Edinburgh
Lokert,
Logician
(Edinburgh
University
Press)1983,pp. 252,17.50,ISBN 0 85224469X
toourknowledge
contribution
ofa periodinthehistory
Thisbookis a mostwelcome
beenpaidtoit.Itsfirst
oflogicthatdeserves
moreattention
thanhashitherto
chapter
acinwhichthephilosophical
offers
a detailed
ofthehistorical
circumstances
picture
and suchotherScottish
tivities
of Lokert(c.1485-1547)
logiciansas JohnMajor,
de Hangest
andJerome
WilliamManderston
David Cranston,
RobertCaubraith,
of
ingiving
a verylively
andsympathetic
tookplace.The author
succeeds
impression
thefruitful
betweenthecollegesofParisand thenewlyfounded
intellectual
traffic
in thosepre-reformation
universities
Scottish
years.Whattomostofus wereat best
havethusbecomeinteresting
ofa logic-text
personalities,
justnameson thetitle-page
The restofthe
ofgreatlocalimportance.
in a richcultural
movement
participating
ofthe
it is a competent
and faithful
bookhas a quitedifferent
flavour;
exposition
thatfits
ina lucidandrather
ofLokert's
mainfeatures
style
impersonal
logicalworks,
thesubject-matter
verywell.
about
hastosayaboutterms,
moreinparticular
2 dealswithwhatLokert
Chapter
between
and aboutthe difference
and supposition,
the notionsof signification
theusualdistinctions
It further
andhypothetical
highlights
propositions.
categorical
and synamong terms:mental,spokenand writtenterms,categorematic
and non-ultimate
terms,absoluteand connotative
terms,ultimate
categorematic
terms.
andsecondintention
intention
and first
common
and singular
terms,
terms,
that
views
on
Lokert's
3
concentrates
is,
propositions,
concerning
exponible
Chapter
in whichsuch
and propositions
and reduplicative
exclusive,
propositions,
exceptive
occur.Due attenandsuperlatives
andcease
orcomparatives
verbsas begin
essentially
a
hastobecarried
outincaseswhere
theexposition
tionis calledtotheorderinwhich
In
thatinvites
morethanoneproblematic
contains
analysis.
expression
proposition
andillustrated
4 thenotionofconsequence
is introduced
bythelawsregardchapter
andthelawsofthe
thevarioustypesofproposition
between
ingthelogicalrelations
toa
thatwillbe mostfamiliar
It is thischapter
traditional
doctrine
ofthesyllogism.
coursein thatpartofsystematic
modern
reader;itcouldstillserveas an elementary
154
Vivarium
XXIII, 2 (1985)
13:03:07 PM
of thetheory
of opposition,
logic.Chapter5 is devotedto Lokert'selaboration
understood
as therelationship
thatare contradictories,
conbetweenpropositions
In thatconnection
traries
or subcontraries.
attention
is drawnto thespecialquantifiers
thatweredevisedinordertoformulate
therulesbywhich,
givenanyproposiis to be constructed.
or subcontrary
These
tion,itscontradictory,
opposite
contrary
as Ofsome
rulesbecomerather
whensuchforms
B some
A is notC are
complicated
takenintoaccount.Finally,aftera briefepilogueconcerning
Lokert'splace in
from
medieval
added42 pagesofLatintexts,mostly
logic,theauthorhashelpfully
butsupplemented
A
Lokert's
fromMajorandCaubraith.
works,
bysomeexcerpts
a bibliography
andan indexconclude
thebook.
listofLokert's
works,
published
On thewhole,the authordeservesour gratitude
forthissolidand carefully
whichwillno doubtbe ofgreatassistance
to thoselogicians
designed
monograph,
whowanttoacquaintthemselves
withan unduly
neglected
phaseinthedevelopment
oftheirsubject.The following
havethesamepositive
remarks
purpose.Practically
thesolepassagewheretheauthor's
is histreatgripis a bitlesssurethanelsewhere
mentofreduplicative
propositions
pp. 102-106;cf.pp. 221-223).Ofsuch
(especially
there
arefourtypes:
A insofaras itisB isC, Every
A insofaras itisB
propositions
Every
isnotC, andthenegations
either
ofthesetwo.Eachtypecanbe analysed
concomitanter
orcausaliter.
Lokertmentions
thesecondkindofanalysis,
he concentrates
Although
on thefirst
kind.It is therefore
touse thewordcause(in theAristotelian
misleading
thatis
withtheway of analysing
reduplicative
sense)in connection
propositions
ourselves
tothefirst
concomitanter.
was
Now,ifweconfine
clearly
type,itsanalysans
A is C andEvery
A is B andEvery
B is C andIf
usuallygivenas theconjunction:
Every
is B, then
itis C (in theparaphrase
shouldbe conditional
on p. 103condition
,
something
and similiter
shouldnotbe translated
or uniformly
, butratherbyequally
,
bylikewise
inall fourcases).A concrete
maninsofaras heisranamely,
examplewouldbe Every
tional
is risible
is rational
itis risible
as thefourth
Lokert,
, withIfsomething
exponent.
as Ockham(Summa
deviates
from
suchwriters
, II, 16),Burleigh
however,
logicae
{De
artis
tractatus
, II, 2, 2, 3, ed. Ph. Boehner,
p. 175ff.)andJohn
longior
puritate
logicae
theform
Si rationale
estrationale
,
Major(thisbook,p. 223)inthatheapparently
prefers
estrisibile.
His rule is thatin the antecedent
of the fourth
exponentthe
ipsum
ofitssynonym
or ofa transcendental
term{deeius
termis predicated
reduplicated
sinonimo
veltranscendente
Mr.
), but in pointof facthe alwaysuses thesynonym.
can be made
Broadiefindsthispuzzlingand offers
an explanation
which,I think,
and moreplausible.According
to Burleigh
exposimpler
(p. 177,179),thefourth
a consequentia
necessaria
nent,iftrue,expresses
, as opposedto themerely
contingent
Or, as Ockhamputsit, theconseuniversality
expressed
by thethirdexponent.
ad
a speciesand a genus{ab inferiori
quenceis ofthesamenatureas thatbetween
thatarelogically
twopropositions
orbetween
equivalent
{exunoconvertibilium
superius)
Thismeansthat,givena trueantecedent,
theconsequent
is trueof
sequitur
reliquum).
Casesin whichtheantecedent
is nottrueorcannotbe true,aretherefore
necessity.
A genuine
is a conditional
inwhichthe
andirrelevant.
uninteresting
counterexample
is trueorat leastassumedtobe true,buttheconsequent
is false.In that
antecedent
as false,
the conditional
Si a esthomo,
a estcoloratum
spirit,Ockhamconsiders
Dei homo
essesine
glossnotes)becauseperpotentiam
potest
presumably
(as a marginal
inEucharistia.
It seemstomethatLokertprefers
sicut
dicendum
estdeChristo
colore,
forte
inordertoensurethetruth
oftheantecedent;
theform
Si rationale
estrationale
andthat
is rational
itis bestreadas Ifsomething
toberational)
, or
(thatindeed
happens
accordingly
as Iftheantecedent
is rational
is true.
that
something
Anotherpointconcernsthe objectionthatsome of the fourexponents
are
ofthe
superfluous.
Major,forinstance
(thisbook,p. 223),heldthattheconjunction
secondand thefourth
on thegrounds
that
exponent
yieldsa sufficient
analysans,
thesetwoentailthetruth
ofthethird
thefirst
andthat,moreover,
exponent
exponent
155
13:03:13 PM
to thisobjection
follows
fromthesecondand thefourth.
Lokert(p. 222) refers
by
to beginwiththata reduplicative
can be satisfactorily
mentioning
proposition
cumultima
conditionali.
Thissentence
is followed
analysed
exponentes
by
perduasprimas
Et itavidetur
datedempta
, translated
quodsufficiunt
byBroadieas "and
exponentes
prima
thusitseemsthattheaforementioned
aresufficient".
Thiscannot
(three)exponents
The
be right:
thefirst
cannotbe simultaneously
included
andeliminated.
exponent
can be solved,I suggest,
Etiam(or Et item)
forEt itaand
by substituting
difficulty
- fortheelimination
Etiam
as thewordbywhichthesecondground
ofthe
considering
is
This
first
introduced.
emendation
is
confirmed
byLokersreplytothe
exponent
he first
deniestheallegedredundancy
ofthefirst
objection.
exponent
Chiastically,
theredundancy
and subsequently
ofthethirdexponent.
Broadiefindsbothrefutahavea closerlookat eachofthem.
tionspuzzling.Letus therefore
ofthecriticism
thatthefirst
Lokersrejection
canbe inferred
from
the
exponent
is basedon theconsideration
secondandthethird
thatas a rulethisis true
exponent
withregardto reduplicative
ofthefirst
and thesecondtype,sincein
propositions
ofthereduplicated
thosecasesdistribution
termis notblocked;
butthatthesameis
nottrueforall fourtypes{Inomnibus
illudnonestverum
tamen
utpatet
Well,
consideranti).
thefirst
threeexponents
ofa reduplicative
ofthefirst
A is
proposition
typeare:Every
A is B, andEvery
B is C. A syllogism
oftheform
B is C, Every
A is B;
C, Every
Every
A is C is valid;thereduplicated
But
term,
B, is atleastoncedistributed.
Every
therefore
ifwetakea reduplicative
ofthethird
ofoneof
proposition
type,whichis thenegation
thefirst
B is C, or the
ofEvery
type,and supposethatit is madetruebythefalsity
truth
B is notC, thenthesyllogism
ofSome
hastheform
Some
B isnotC, Every
A isB;
A is C. Andthatsyllogism
is notvalid,becausenowthemiddle
term,
B,
therefore
Every
is twiceundistributed.
Beforeturning
to Lokersrejection
of thecriticism
thatthethirdexponent
is
itis perhaps
worthwhile
toaskourselves
superfluous
whyitwasthought
wrongheaded to reducetheexponents
to a numberthatis lessthanfouroffive.Ockhamand
formofa reduplicative
is theproposiBurleigh
agreethatthestrongest
proposition
tionthathastobe analysed
causaliter.
Sucha proposition
hasfiveexponents:
ifitis of
thefirst
isB, then
itis C,
above,theconditional
type,thethreementioned
Ifsomething
anda lastproposition
totheeffect
thatB is thecause(in theAristotelian
sense)ofC.
Without
thefifth
theproposition
can stillhavea sensethathas to be
exponent,
Theseexponents
can be regarded
as a conjunction
oftruthanalysedconcomitanter.
but at thesametimetheyalso markthedifferent
conditions,
pointsat whicha
so thatitsnegation
can be falsified
becomestrue.Let us
reduplicative
proposition
takesomeexamples
fromOckhamand Burleigh.
Homoinquantum
habens
animam
inestsusceptibilis
tellectivam
offivetests,
oneafter
passesthewholeconjunction
disciplinae
theother.Homoinquantum
estsusceptibilis
risibilis
failsthelasttest,
, however,
disciplinae
so thatitcan be takenonlyas reduplicative
concomitanter
, butnotcausaliter.
Further,
inquantum
Socrates
esthomo
three
estalbuspassesthefirst
tests(assuming
thateveryman
is white),
butis falsified
failstobe true:although
there
bythefactthattheconditional
is a contingent
thereis no consequentia
necessaria.
On theotherhand,the
universality,
Socrates
inquantum
estanimal
esthomo
doesnotevenhavea truethird
exproposition
animal
esthomo
is alreadyfalse.Andalongthesamelinethesecondand
ponent:Omne
thefirst
tolookat therest.The
exponent
mayprovetobe false,so thatitis needless
- in thatrolethey
truth-conditions
then,do notonlyserveas positive
exponents,
- but theyare also indications
of theseveralwaysin whicha
mightbe reduced
assertion
exreduplicative
maygo wrong.Andifwe wanttoknowinwhichrespect
assertion
is at fault,eachofthefouror fiveexponents
is inactlya reduplicative
at eachpointon thelinefromthefirst
to the
dispensable.
Theoretically,
exponent
fifth
a falsification
is possible;
andtheimportant
is thatineachcaseitwillbe a
thing
falsification
are
fora different
reason.Moreover,thepossibilities
of falsification
156
13:03:13 PM
tobe false,there
is
ina certain
thefirst
ordered
exponent
happens
way:ifforinstance
andso on.
no needtocontinue
theexamination,
thatthethird
to return
ofthecriticism
to Lokersrejection
Nowwe areprepared
Omnis
deusin
is supported
His rejection
is superfluous.
bytheproposition
exponent
thatitis falsified
estens, ofwhichhe contends
ensnecessaro
protertia
exponente
quantum
deusnecessario
estens,
are Omnis
The first
threeexponents
ofthisproposition
precise.
thata medieval
Omnis
deusestens
ensnecessario
estens.Assuming
, andOmne
philosopher
twotests,
believes
thatthere
isonlyoneGod,theproposition
passesthefirst
naturally
conditions.
Of course,itwoulda fortiori
ofthefurther
butfailsto meettheweakest
butthatis irrelevant
whenithasbeen
and thefifth
on thefourth
strand
exponent,
totranslate
falsealready
It is seriously
rendered
misleading
pro
bythethird
exponent.
tertia
as "bythethird
alone",as ifthefourth
exponent
might
exponent
exponente
precise
hasbeen
thatoncethethird
notbe false.WhatLokertmeansis, I submit,
exponent
of
to one meaning
can be brokenoff(according
foundto be false,theexamination
. At thesametimeone has thenexactlyisolatedthepointat whichthe
prae-cidere)
proposition
primarily
goeswrong.
reduplicative
Leiden
GabrielNuchelmans
inEnglish
Renaissance
TheMagician
Necromancers'.
BarbaraHowardTraister,
Heavenly
ofMissouriPress,1984).xii + 196pp.
Drama(Columbia,Miss.: University
Price DFL 89.05. EuropeanDistributors:
Harper & Row, Publishers,
The Netherlands.
68, 1221AB Hilversum,
Noorderweg
magicmustformanypeoplehaveplayeda roleroughly
DuringtheRenaissance,
- mystifying,
oftenmerely
to thatof sciencefiction
alarming,
today
comparable
notwiththesubjectin
is concerned
Dr
s
Traister'
book,however,
entertaining.
ofthemagician
butwiththeepiphenomenon
stage,inthe
upontheEnglish
general,
is probably
wise:others
theCivilWar.Thelimitation
hundred
(notably
yearsbefore
remains
thewiderissues;toTraister
FrancesYatesandKeithThomas)havetreated
stillcapable
a surprisingly
smallcorpus,ofwhichthespecimens
thetaskofanalysing
ofdramatic
appealmaybe reducedto fiveplays:RobertGreene'sFriarBaconand
D'Ambois
Friar
Marlowe'sDrFaustus
;
; GeorgeChapman'sBussy
; Christopher
Bungay
in
Traister
TheTempest
; and Milton'sComus.
givesa generalsurvey
Shakespeare's
If the
thendevotesone chapterto each of theforegoing.
herfirsttwochapters,
- thoughthereare several
is a trifle
obvious,theresultis competent
methodology
havebeenbroadened
out.Forexmightto advantage
placeswherethediscussion
a stagerof
as
activities
receive
short
Ben
shrift;
Prospero's
parodies
ample: Jonson's
of HernotonlywithPaulina'srevivification
showsmighthavebeenconnected,
in
Tale(p. 132),butalso withtheDumbShowselsewhere
mionein TheWinter's
and theauthoroughtsurelyto havecontrasted
Pericles)',
Shakespeare
(e.g., Hamlet,
of the
of Prosperowithhis caricature
seriousportrayal
Shakespeare's
apparently
IV: PartOne).The bookhas a good
Welshmagician,
Owen Glendower
{Henry
ofMericCasaubon's
discussion
butreaders
liketonotea recent
bibliography,
might
thetitle)in: WayneShumaker,
withAngels
(to abbreviate
JohnDee's Conversations
Renaissance
Curiosa
N.Y., 1982),pp. 15-52.
(Binghamton,
is thechild
Traister
claimsthatthedramatic
In herbrief
magician
opening
chapter
and mediaevalromance,and thatthe
of theunionof Renaissance
neoplatonism
firstfruits
ofthisunionaretobe seenintheromance
epicsofBoiardo,Tasso,Ariosto
is a noblesoul,in themouldof
andSpenser.Putsimply,
theneoplatonic
magician
andspiritual
intellectual
everstriving
forgreater
PicodellaMirandola,
illumination,
157
Vivarium
XXIII, 2 (1985)
13:03:13 PM
an unlettered
whilethemagician
ofromance
is characteristically
freak
(e.g.,Merlin),
wellprovided
withpotions,spellsand glasses,but one whois deficient
in high
ofthefirst
is tobe,ofthesecondtodo. Thegeneralisation,
seriousness.
Thefunction
likemanyothers,
butdemands
foronething,
a magimaybe helpful,
qualification:
in TheFaerie
ofComus
ciansuchas Busirane,
themasquefigure
, anticipates
Queene
thephilosopher
of
otherprotagonists,
rather
morethanTraister's
and,foranother,
Tale, is clearlyan intellectual
of
Orleans,in Chaucer'sFranklin's
type,suggestive
withthedramatisation
ofthe
As thepresent
out,theproblem
Prospero.
studybrings
one:howtogivevisibleandnarrative
form
wasa practical
tomental
magician-hero
akintothoseofPico,Agrippa,
achievements
BrunoandDee, whileat thesametime
theattention
ofthegroundlings.
The result
Faustus
is typified
,
holding
byMarlowe's
andrather
dethtre.
withitsuncomfortable
combination
ofheroicrhetoric
sillycoups
account
Traister's
ofFaustusis surely
whenshestresses
theself-delusion
which
right,
leadsFaustustosignthewitch'spactwiththedevil:forhertheplay'presents
a very
viewofman'spossibilities'
pessimistic
(p. 106).
thatthecrucialcontrast
withProspero
It is inthisveryrespect
mustbe made,the
becausehe knowshislimitations
and works
magicianwhois successful
'primarily
within
them'(p. 135). TheTempest
is distinguished
notso muchbythe
productively
of magicas by therenunciation
whenpolitical
is
thereof:
harmony
performance
thereis no longeranyneedforsuperhuman
itis in
restored,
powers.Paradoxically,
thismostromance-like
ofplaysthatwe findperhaps
theonlyfully
treatsatisfactory
mentof the magician'smentaldrama,and theendingshowsthediscarding
of
in favour
ofa reaffirmation
ofhumanvalues.Thattheplayis goodtheatre
wizardry
toTraister,
from
thefactthatitis 'theculminating
treatment
... of
derives,
according
rather
thanHamlet
magic'smetadramatic
possibilities'
(p. 145).Forher,Prospero
wouldbe thedramatic
heromosttruly
oftheRenaissance.
representative
The authornotesthedwindling
ofthemagician's
theatre
rolein post-Restoration
sheis silent,however,
and mentions
theetiolated
on hersubject'sreKingArthur:
in the age of Romanticism,
the age of Goetheand Die Zauberflte.
emergence
Traister's
bookremains,
a usefulexploration
ofa restricted
field.
nonetheless,
A. MacDonald
Alasdair
Nijmegen
BooksReceived
Le carte
delmonastero
diS. Salvatore
di Vaiano
(1119-1260
), a curadi RenzoFantappi,
Societ Pratesedi Storia Patria,Prato1984,252p.
Le carte
delmonastero
di Coiano
diS. Martino
(1159-1464
), a curadi RenzoFantappi,
Societ Pratesedi Storia Patria,Prato1982,131pp.
''
. Introduzione,
Ducciodi Amadore
e commento
di
, Il Cincturale"
testo,traduzione
CesareGrassi,Societ di Storia Patria,Prato1984,161p.
Aldo Landi,Il papadeposto
nelGrande
Scisma
, Claudiana
(Pisa1409).L'ideaconciliare
Editrice,Torino1985,333p. ISBN 88 70160254
T ranslated
TheLetters
from
theLatinbymembers
Ficino.
oftheLanguage
ofMarsilio
of the Schoolof EconomicScience,London.Prefaceby Paul
Department
OskarKristeller,
GingkoPress, 1985,3 vols. (repr.London1975)ISBN
0 805260005/6001
3/60021
e Valdismi
e proposte
diricerca
medievali.
Itinerari
Grado G. Merlo, Valdesi
, Claudiana
Editrice,Torino1984,158p. ISBN 88 7016015 7
158
Vivarium
XXIII, 2 (1985)
13:03:19 PM
13:01:59 PM
: Baselin derzweiten
des16.Jahrhunderts
Zentrum
derSptrenaissance
; G. R.
Hlfte
zwischen
Renaissance
in
undZusammenarbeit
undReformation
Elton,Auseinandersetzung
undReformation
vonRenaissance
in der
; J.-D. Mller,Zum Verhltnis
England
L. Finscher,
Die musikgeschichtliche
des16. Jahrhunderts
deutschen
Literatur
Folgen
";
LeuteKinder
derReformation
". Frsten; N. Hammerstein,Grosser
frtrejflicher
Humanismus
undReformation
zwischen
; R. Toellner,Die medizinischen
erziehung
derReformation.
Fakultten
unter
demEinuss
in theMiddle
TheTradition
the
Niels J. Green-Pedersen,
Ages.TheCom' ' of Topics
mentaries
andBoethius
onAristotle's
, PhilosophiaVerlag, MnchenTopics'
Wien1984,459p. ISBN 3 88405046X
ascribed
toGerard
TheLatintranslation
version
oftheArabic
ofEuclid'sElement
commonly
editionand critical
Introduction,
by H. L. L. Busard,
apparatus
ofCremona.
E. J. Brill, Leiden1984,XXVIII & 503col. ISBN 90 04 075968
etlatin
deCopenhague),
Vol.44(1983)
duMoyen-Age
del'Institut
Cahiers
grec
(Universit
- Contents:
Some
Remarks
onthe
St. Ebbesen,IGLM25years;
G. Amargianakis,
; G. Stathis,The
, OxeiaandKouphisma
, Petaste
Orthography
oftheSignsOligon
A Short
andPostbyzantine
; A. D. Conti,
Compositions
ofByzantine
"Abridgements"
' William
The'Compendium
universalia
Scotist
Handbook
onUniversais:
super
quinqu
of
Revisited
Russell
Instantiae
In; St. Ebbesen& Y. Iwakuma,
, OFM; Y. Iwakuma,
"Schools Chr.Knudsen,
Dasgewisse
Wort.
and12thCentury
stantiae
Johann
Georg
Tradition
undVernunftkritik'
M. Sirridge,
Socrates'
Hamanns
zwischen
Sprachtheorie
inJordanus
andKilwardby'
K. Tachau,Peter
andSyntax
Aureol
Hood.Lexical
Meaning
Intuitive
S. Balle,Anonymous
andthe
onIntentions
ofNon-existents'
quaestiones
Cognition
onFuture
Richard
Lavenham
deastronomia
inCLM 14401; P. 0hrstrom,
;
Contingents
Table ofContents.
Cahiers1-44
Vol.45(1983)
etlatin
deCopenhague),
duMoyen-Age
del'Institut
Cahiers
grec
(Universit
- Contents:
A Byzantine
Treatise
onMusicalTheory.
TheHagiopolites.
Preliminary
editionbyJ. Raasted(99 pp.)
etlatin
deCopenhague),
Vol.46(1983)
duMoyen-Age
del'Institut
Cahiers
grec
(Universit
- Contents:
L. O. Nielsen,Compendium
St. Ebbesen,K. M. Fredborg,
logicae
Christi
250:A ManualofPorretan
Docexcodice
Oxoniensi
Porretanum
Collegii
Corporis
A
Porretanum:
trine
; Chr.J. Martin,TheCompendium
logicae
bya PupilofGilbert's
theSchool
ofGilbert
ofPoitiers
Logic
from
Survey
ofPhilosophical
Cahiers
de l'Institut
du Moyende Copenhague),
Vol. 47
Agegrecetlatin(Universit
Annette
andMorning
Psalms
(1984)- Contents:
Jung,TheSettings
oftheEvening
Sinai1255' B. MnkOlsen, TheCistercians
totheManuscript
andthe
According
Classical
Culture
& StenEbbesen,Thirteenth
notes
on William
; JanPinborg
Century
Treatise
onProperties
AnEdition
et
Dubitationes
ofSherwood's
ofTerms.
ofAnonymi
notabilia
circaGuilelmi
de Shyreswode
introductionum
V from
Tractatum
logicalium
msWorcester
Cath.Q. 13.
Cahiers
de l'Institut
du Moyen-Age
de Copenhague),
vol. 48
grecet latin(Universit
P. Weincke,
A NewPageofAndreaskiti
18; B. Schartau,
(1984) - Contents:
MusicinDenmark
; B. SchartauandJ. Raasted,Indices
Manuscripts
ofByzantine
totheGreek
in Constantin
Floros
Neumenkunde
III ; J. Raasted,
, Universale
Examples
1'
Zur Analyse
der bulgarischMelodiedes Doxastikons
griechischen
Bogonachalnim
'
4
manoveniem"
or Variant
A Pariser
; B. Schartau,Mini-Gloss
; F. S. Pedersen,
Astronomer
of1290'St. Ebbesen,Radones
quodsic.
160
13:01:59 PM