Dariusz Mikisz

Przeciwko Chalmersa argumentacji z zombie

Argmuentacja przeciwko psycho-fizycznej superweniencji z moliwoci istnienia zombie to bardzo szeroki
temat. Po krtkim przedstawieniu naiwnej wersji argumentu, krtko streszczam najciekawsze zarzuty
dotyczce przede wszystkim: niemoliwoci pojcia zombie i nieuprawnionego przejcia midzy logiczn
pojmowalnoci a rzeczywist moliwoci. Gwn cz pracy stanowi omwienie pewnego technicznego
rozwizania epistemicznie zinterpretowanej dwuwymiarowej semantyki ktre pozwala Chalmersowi na
uniknicie najpowaniejszych zarzutw z koniecznoci a posteriori. Obrona materializmu musi odbywa
si na polu walki wyznaczonym przez semantyk Chalmersa. Jednak nawet przyjcie jego argumentacji
prowadzi do problematycznych konsekwencji musimy zgodzi si automatycznie na epifenomenalizm z
bezwadnymi przyczynowo qualiami lub na russellowski monizm neutralny.

I. EKSPOZYCJA ARGUMENTU
Tak samo rzecz si ma, gdy rozwaam ciao ludzkie jako pewien mechanizm tak urzdzony i
zoony z koci, nerww, mini, y, krwi i skry, e gdyby nawet nie byo w nim adnego umysu,
to jednak miaby wszystkie te same ruchy, ktre teraz si w nim odbywaj nie z nakazu woli, a wic
i nie pochodz od umysu1. Tak Kartezjusz formuowa pierwszy raz intuicj, o ktrej tu mowa. W
XX wiecznej filozofii analitycznej pomys ten powrci, by znale swj najpeniejszy wyraz u
Chalmersa jako ostateczny i najbardziej fundamentalny sposb na wykazanie bdnoci
redukcyjnego, materialistycznego wyjaniania wiadomoci. Chalmers chyba bardziej inspirowa
si pierwotnym znaczeniem sowa zombie w haitaskim vodoo ni w Nocy ywych trupw
Romero: kapani mog umierci czowieka, a w kilka dni po jego pogrzebie znowu przywrci go
do pozornego ycia. W rzeczywistoci nie jest to jednak ywy czowiek, a jego ciao zamieszkane
przez jednego z duchw mierci (...). Taki bezwolny ywy trup (...) jest uywany do rnych prac w
polu i gospodarstwie. Jeeli zombie zje sl lub son potraw [nie czujc zapewne nic], wwczas
uwiadamia sobie, e w rzeczywistoci nie yje i wraca na cmentarz, gdzie zakopuje si we wasnym
grobie2
W najbardziej intuicyjnej formie argument przestawia si nastpujco: wszyscy zgadzamy
si co do tego, e w naszym wiecie istniej przeycia wiadome. Moemy wyobrazi sobie jednak
istnienie dokadnej fizycznej kopii nas samych, ktra niezdolna jest do odczuwania stanw
wewntrznych (nie posiada qualiw) naszego zombie-odpowiednika. Z tego, e moemy sobie to
wyobrazi wynika, e istnienie takiej istoty jest moliwe. Jeli jej istnienie jest moliwe to znaczy,
e fizyczne fakty nie s wszystkimi faktami, poniewa nie wyjaniaj istnienia wiadomoci (nasz
zombie odpowiednik jest identyczny fizycznie a jednak nie ma wiadomoci). Oznacza to, e
materializm jest faszywy.
W wersji bardziej subtelnej wyglda to nastpujco3, gdzie P wszystkie fakty fizykalne; Q
wszystkie fakty fenomenalne (qualia):
1. Q istnieje w naszym wiecie
2. moemy poj wiat w ktrym P Q
3. jeli moemy poj P Q , to P Q jest moliwe
4. jeli P Q jest moliwe to Q nie superweniuje logicznie nad P: [ (P Q)]
5. materializm jest faszywy
Innymi sowy (to alternatywne sformuowanie Kripkego): Bg po umieszczeniu we
wszechwiecie wszystkich faktw fizycznych (P) musia zrobi co jeszcze aby powstaa
wiadomo (Q)4.
1
2
3
4

Kartezjusz, Medytacje o pierwszej filozofii, t. K. i M. Ajdukiewiczowie, Kty 2010, s. 98

http://pl.wikipedia.org/wiki/zombie
Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 216
Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 217

II. WYBRANE ZARZUTY PRZECIWKO ARGUMENTOWI Z ZOMBIE

Wszystkie kroki argumentacji s kwestionowane.
Przesanka (1) jest (rzadko) odrzucana na gruncie twardego materializmu, goszcego, e Q
jest redestrypcj P. Pogldy takie wyznaje np. Dennett.
Jednak obrona przed argumentacj zombie ma w istocie dwie gwne strategie: wykazanie,
e zombie jest tak naprawd nie do pojcia (2) lub e nawet jego pojcie nie pociga za sob
moliwoci jego urzeczywistnienia (3). Warto zauway, e im bardziej restrykcyjne ujta
pojmowalno (im mniej rzeczy pod ni podpada), tym bardziej jestemy skonni przyzna, e
pociga ona za sob metafizyczn moliwo istnienia. Poniej skrtowo przedstawi kilka
ciekawszych argumentw, nie przeprowadzajc jednak cisego podziau na argumenty przeciw
pojmowalnoci i argumenty przeciw moliwoci wynikajcej z pojmowalnoci, poniewa
wikszo z poniszych pomysw zawiera oba momenty5:
1. Ciekawym wyjciem jest pewien meta-jzykowy opis caej sytuacji. (1) Jeli istniej
niefizyczne wasnoci odpowiadajce pojciom qualiw to qualia s faktycznie nimi
zombie s pojmowalne. (2) Jeli nie istniej niefizyczne wasnoci odpowiadajce qualiom
qualia s wasnoci fizycznymi, ktre wytwarzaj zudzenie istnienia wasnoci
niefizycznych im odpowiadajcych zombie nie s pojmowalne. Powysze dwa zdania
pokazuj jak moliwo istnienia zombie jest pojmowalna. Jednoczenie same zombie mog
nie by pojmowalne.
2. Anty-zombie: nasze duplikaty, ktrych wiadomo z ca pewnoci superweniuje na
faktach fizycznych, te s pojmowalne. Zatem naley uzna jednoczenie: 1) zombie
pojmowalne 2) pojmowalno moliwo 3) zombie moliwe; 1*) anty-zombie
pojmowalne 2) pojmowalno moliwo 3*) anty-zombie moliwe. Ale 3 i 3* s
sprzeczne, poniewa zombie i anty-zombie s de facto identycznymi bytami. Trzeba wic
odrzuci 2).
3. Wyobramy sobie zombie-filozofw rozprawiajcych o pojmowalnoci zombie. Jednak w
ich wiecie, w ktrym ex definitione obowizuje twardy fizykalizm, argumentacja
Chalmersa bdzie faszywa, chociaby z powodu faszywoci przeanki (1) o istnieniu Q.
Kade twierdzenie metafizyczne musi by koniecznie prawdziwe (w kadym wiecie),
zatem jedna falsyfikacja w wiecie zombie wystarcza do jego odrzucenia.
4. Trzeba jednak przyzna, e Chalmers do atwo radzi sobie z powyszymi zarzutami.
Prawdziwym problemem jest odwoanie do Nazywania i koniecznoci6. Kripkeaska
konieczno a posteriori podwaa automatyczn moliwo przejcia od logicznej
pojmowalnoci do metafizycznej moliwoci. Odkd odkryto, e woda i H2O s tosame,
tosamo ta staa si metafizyczna, cho nie bya aprioryczn tosamoci logiczn. Moe
si rwnie dobrze aposteriorycznie okaza, e zombie s metafizycznie niemoliwe, cho
wydaje si a priori, e mogyby zaistnie. Std konieczno napisania poniszego rozdziau.
III. DWUWYMIAROWA SEMANTYKA CHALMERSA
Semantyk 0-wymiarow mona wyobrazi sobie jako zawierajc ekstensje posyajce
neutralne semantycznie wyraenia w zbir desygnatw. Rozwamy jednak wyraenia aktualny
premier Polski i Ewa Kopacz. Cho w semantyce 0-wymiarowej odpowiada im ten sam
desygnat, to mamy intuicj co zauway Frege e stoi za nimi inna zawarto mentalna.
Wypadki mogy potoczy si tak, e kto inny byby teraz premierem, a zatem zawarto mentalna
(znaczenie) tych poj jest rne mimo, e aktualnie odnosz si do tego samego obiektu.
Semantyka 1-wymiarowa odzwierciedla t intuicj. Skada si ona z intensji, posyajcych zdania
we wszystkich wiatach moliwych w ekstensje. Ewie Kopacz bdzie odpowiada ten sam desygnat
5 St. Enc. Phil. Zombies, op. cit.
6 Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 228

we wszystkich wszechwiatach (sztywny desygnator), natomiast pojciu aktualny premier polski

odpowiada bdzie desygnat zaleny od tego kto jest premierem Polski w rozwaanym
wszechwiecie. Na gruncie semantyki 1-wymiarowej mona te sformuowa prymitywne
(kripkeaskie) intuicje moliwoci i koniecznoci.
Nadal jednak nie oddaje to naszych wszystkich intuicji jzykowych gdy w gr wchodz
wyraenia okazjonalne. Wemy zdanie [ja] mogem zosta prezydentem - jego prawdziwo jest
w oczywisty sposb uzaleniona od tego kto je wypowiada. Jeli podmiot w chocia jednym z
moliwych wiatw jest prezydentem, zdanie jest prawdziwe. Trzeba wic uwzgldni dodatkowy
wymiar kontekst wypowiedzi. Uznajmy, e musi by to co najmniej: w, N, t , gdzie w wiat
aktualny, N podmiot wypowiedzi, t czas. Okolicznoci oceniania wypowiedzi w moliwych
wiatach nie wymagaj kontekstu. Rozwamy teraz zdanie: jestem teraz tutaj7.

Kontekst
/ w
w2
w3
1
okolicznoci
oceniania

w1, A, t1

w2, B, t2

w3, C, t3
0
0
1
Intuicyjnie wydaje si to prawd konieczn a priori jednak semantyka 1-wymiarowa tego nie
oddaje: jeli jestem teraz tutaj to nie ma mnie w wiecie moliwym w2 a to oznacza, e zdanie to
nie jest konieczne. Semantyka 2-D moe okreli konieczno jako funkcj przektniow
powyszej tabeli (tzn. w wiecie okrelonym jako aktualny zdanie to zawsze bdzie prawdziwe),
utrzymujc apriorycznie koniecznociowy charakter tej wypowiedzi.
Te wczesne intuicje twrcw semantyki dwuwymiarowej s rozwijane przez Chalmersa
poprzez wprowadzenie nastpujcych poj8:
Intensja pierwotna (1-i) posya zdania w wiatach moliwych w ekstensje uwzgldniajc
ustalenia odniesienia w tych moliwych wiatach (funkcja przektniowa)
Woda odsya do H2O w naszym wiecie (w1), do XYZ w wiecie w2, w ktrym lepka,
przezroczysta, pitna ciecz XYZ wypenia rzeki, jeziora i morza.
Intensja wtrna (2-i) posya zdania w wiatach moliwych w ekstensje uwzgldniajc
ustalenia
odniesienia
w
wiecie,
ktry
okaza
si
aktualnym.
woda odsya do H2O w w1 i w2.
Trzeba zauway, e intensja pierwotna nie zaley od dowiadczenia. Zakadamy, e na
wejciu 1-i otrzymuje kompletny fizykalny opis D wiata w w zakresie niezbdnym do ustalenia
odniesienia zdania p, tak e moliwe jest cakowicie aprioryczne ustalenie czym dla podmiotu
wypowiadajcego zdanie w tym wiecie bdzie woda. I-2 natomiast zaley od ustale
empirycznych, ktre zapadn w wiecie aktualnym. Innymi sowy, intensja wtrna pochodzi od
intensji pierwotnej wiata rzeczywistego usztywnionej przez funkcj A (tak by powsta sztywny
desygnator)9. Kripke rozgrywa wszystko na paszczynie jednowymiarowej: utosamia intensje z
intensj wtrn.
Znaczenie moe by albo intensj pierwotn, wtrn, ich sum albo czym zupenie innym.
Chalmersowi nie chodzi o tworzenie kompletnej teorii semantycznej. Wane jest zrnicowanie
poj: koniecznoci, moliwoci, pojmowalnoci w zalenoci od tego czy zale one od intensji-1
czy od intensji-2. Otrzymujemy wic: konieczno-1, konieczno-2, moliwo-1, moliwo-2,
pojmowalno-1, pojmowalno-2. Pojmowalno-1 pociga moliwo-1, pojmowalno-2
moliwo-2. Fakty fenomenalne s tu przypadkiem szczeglnym, poniewa ich intensja pierwotna
i wtrna pokrywaj si. Stwierdzenie, e stan jest przeyciem wiadomym w wiecie rzeczywistym,
wymaga, aby by on odczuwany fenomenalnie, a stwierdzenie, e jest on przeyciem wiadomym w
wiecie kontrfaktycznym, wymaga aby by on odczuwany fenomenalnie10.
7
8
9
10

St. Enc. Phil. Two-dimensional semantics, op. cit.

Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 115-116
Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 119
Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 232

Konieczne jest zatrzymanie si jeszcze przy jednym szczegle. Moemy sobie wyobrazi
dwa sposoby przypisywania 1-intensji: kontekstualizm wymaga by token ocenianego zdania znalaz
si we wntrzu rozpatrywanego wiata, za postulowany przez Chalmersa sposb epistemiczny
umoliwia dokonanie interpretacji z zewntrz, dysponujc tylko kompletnym opisem badanego
wiata (scenariuszem). Wemy zdanie "jzyk istnieje"11. Intuicyjnie moe si wydawa, e zdanie to
nie jest konieczne metafizycznie moemy sobie wyobrazi wszechwiaty bez jzyka. Problem w
tym, e w ramach kontekstualizmu zdanie to w wiatach bez jzyka nie bdzie mogo by w ogle
wysowione, wic nie bdzie miao wartoci logicznej. Sposb epistemiczny omija ten problem,
sytuujc podmiot dokonujcy interpretacji na zewntrz wiata. Przykad ten jest fundamentalny dla
zrozumienia argumentacji z zombie, poniewa w tym przypadku take musimy stwierdzi pewne
nieistnienie (faktw fenomenalnych), za interpretacja epistemiczna pozwala unikn brody
Platona.
Przyjrzyjmy si najpierw sposobom w jakim moemy wykaza nieintuicyjno
chalmersowskiego ujcia semantyki dwuwymiarowej (ostatnie dwa argumenty s mojego
autorstwa):
1. Logiczna pojmowalno12 (1-pojmowalno) nie musi powodowa automatycznie logicznej
moliwoci (1-moliwoci). Wemy nieudowodnione prawa matematyczne pojmujemy
zarwno moliwo wiata w ktrym hipoteza Goldbacha jest prawdziwa jak i wiata, w
ktrym okazuje si ona faszywa, jednak wiat w ktrym jest ona jednoczenie faszywa i
prawdziwa jest logicznie niemoliwy.
2. Moemy sobie wyobrazi fakty, ktrych aprioryczna pojmowalno jest niemoliwa, lecz
ktre musz by ujte aposteriorycznie13. Skomplikowane rwnania geometryczne nie
pozwol nam dojrze (a priori) zawartych w nich figur, konieczne do tego bdzie ich
rzeczywiste unaocznienie (a posteriori)
3. argument cikiej wody. Wyobramy sobie bliniacz ziemie, na ktrej woda utworzona jest
z atomw tlenu, wodoru i deuteru HDO. Zamy nastpnie, e taka woda bdzie miaa
dokadnie takie same wasnoci fizykochemiczne jak zwyka woda. Mimo to zawarto
mentalna pojcia woda w umysach mieszkacw bliniaczej ziemi bdzie inna ni
zawarto mentalna pojcia woda na naszej planecie, poniewa oprcz cisej referencji
skada si na ni jeszcze nieskoczenie wiele innych drobiazgw, jak choby to, e atom
deuteru wystpuje w miejsce wodoru. Poeta na bliniaczej ziemi piszcy wiersz o wodzie
bdzie by moe wyobraa sobie D we wzorze HDO, chcc odda peni zawartoci
semantycznej tytuowego wyraenia. Mimo to w domenie fizycznej rnica midzy H2O a
HDO bdzie kauzalnie bezwadna. Jest to argument przeciwko moliwoci dokadnej
przekadalnoci 1-intensji w poprzek moliwych wiatw.
4. argument z homeopatii. Homeopatia zakada, e istniej leki rozpuszczone w wodzie w tak
maym steniu, e w caej przyjmowanej objtoci leku nie ma ani jednej czstki
aktywnej substancji. A zatem dla jednego z mieszkacw ziemi okrelona porcja wody
bdzie wod, dla innego za ta sama substancja lekiem. Dyskusyjne wydaje mi si, czy
dysponowanie nawet cakowit scenariuszow deskrypcj wiata pozwoli z zewntrz
przewidzie wystpowanie bdnych i dziwacznych pogldw takich jak ten.
Zamy jednak, e chalmersowskie ujcie semantyczne jest poprawne. Zobaczymy jak przebiega
w nim argumentacja przeciw materializmowi.
IV. DWUWYMIAROWY ARGUMENT PRZECIWKO MATERIALIZMOWI
Argument Chalmersa moe by wysowiony w semantyce dwuwymiarowej w nastpujcy sposb14:
11
12
13
14

St. Enc. Phil. Two-dimensional semantics, op. cit.

St. Enc. Phil. Two-dimensional semantics, op. cit.
St. Enc. Phil. Two-dimensional semantics, op. cit.
Chalmers D., The Two-Dimensional Argument Against Materialism, op. cit.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Z: P Q jest apriorycznie pojmowalne w sytuacji idealnego poznania (1-pojmowalne)

Z: cokolwiek jest 1-pojmowalne jest 1-moliwe
z 2,3: P Q jest 1-moliwe
Z: 1-intensje P i Q s identyczne z 2-intensjami P i Q (semantyczna stabilno)
z 3,4: P Q jest 2-moliwe
Z: materializm jest prawdziwy tylko jeli P Q jest 2-konieczne
z 5,6: materializm jest faszywy
Przedstawi trzy moliwoci odrzucenia tej wersji argumentu:

1. Odrzucenie zaoenia 2 (1-pojmowalno 1-moliwo) poprzez wprowadzenie

dodatkowego wymiaru: moliwoci metafizycznej. Bdzie to sito, ktre dopuszcza do
istnienia tylko okrelone moliwoci logiczne. Z definicji wymiar ten pozostaje
niepoznawalny sytuuje si midzy poznaniem a priori informujcym o moliwoci
logicznej a poznaniem a posteriori orzekajcym o aktualnoci. wiat zombie moe by
moliwy logicznie, lecz niemoliwy metafizycznie. Chalmers nie ma przekonujcego
sposobu by odrzuci to rozwizanie poza twierdzeniem, e jest to prba obrony
materializmu za wszelk cen15.
2. (2) moe by te w pomysowy sposb zakwestionowana poprzez odwrcenie biegu
argumentacji: naley wyj od aposteriorycznej identycznoci P i Q16:
1. P=Q jest prawd a posteriori (punkt widzenia type-to-type theory)
2. P, Q to sztywne desygnatory (Chalmers wyklucza moliwo kombinacji 1 i 2. W tym
tkwi jego ukryte semantyczne zaoenie. Podobnie jak Kripke uwaa, e w zdaniach
tosamociowych po jednej stronie tkwi musi okrelona destrypcja, nie sztywny
desygnator. Odrzucenie tego zaoenia powoduje zawalenie si caej argumentacji
dwuwymiarowej przeciw materializmowi)
3. P=Q jest konieczne-2
4. PQ jest konieczne-2
5. 1-intensje P i Q s identyczne z 2-intensjami P i Q (Chalmers 4-semantyczna stabilno)
6. PQ jest konieczne-1
7. P=Q nie jest prawd a priori (z powodu rnicy konceptw fenomenalnych i
fizycznych: za ich przetwarzanie odpowiadaj inne moduy kognitywne)
8. PQ nie jest pojmowalne-1
9. z 6,8: (Chalmers 2) jest faszywe
3. jeli znaczenie okrelonych qualiw jest zalene od kontyngentych wasnoci aktualnego
wiata to qualia nie s semantycznie stabilne ich 1-intensje nie pokrywaj si z 2intensjami (odrzucenie Chalmers 4)17
V. KONSEKWENCJE PRZYJCIA ARGUMENTU Z ZOMBIE
Najwikszym problem jest to, e uznanie argumentacji Chalmersa automatycznie ogranicza
rodzaj praw psychofizycznych jaki moemy uzna. Jeli mog istnie istoty identyczne pod
wzgldem fizycznym, lecz pozbawione wrae fenomenalnych to w zasadzie pozostaje nam
nastpujca alternatywa: (1) dopuszczenie interakcjonizmu psycho-fizycznego lecz porzucenie
zaoenia, e domena fizyczna jest domknita kauzalnie (2) zachowanie domknicia domeny
fizycznej i uznanie, e qualia s bezwadne przyczynowo (epifenomenalizm).
Zbadajmy najpierw drugie rozwizanie. Przyjcie epifenomenalizmu na pierwszy rzut oka
wydaje si kontrintuicyjne: oznacza to, e podniesienie przeze mnie rki niejest w istocie
15 Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 240
16 K. Polcyn, Two-dimensional argument against materialism and its semantic premise, op. cit.
17 St. Enc. Phil. Two dimensional argument against materialism, op. cit.

spowodowane myl o jej podniesieniu, ktra wczeniej zrodzia si w mojej gowie18. Jeszcze
bardziej problematyczne jest to co Chalmers nazywa paradoksem sdu fenomenalnego:
epifenomenalizm sprawia, e moje mwienie o dowiadczanych fenomenach nie jest z tymi
fenomenami jako takimi kauzalnie powizanie. Chalmers broni tego pogldu przez nastpujc
analogi19: wyobramy sobie skomplikowanego robota obdarzonego pewnego rodzaju apercepcj,
ktry otrzymuje informacje wejciowe z rnych urzdze peryferyjnych, przetwarza je i informuje
nas o swoich przeyciach. Z inynieryjnego punktu widzenia bezcelowym byoby aby na
wyszych poziomach strukturalnych robot potrafi w caoci wyledzi skd pochodzi przetwarzana
przez niego informacja: wiedziaby, e widzi co, ale niekoniecznie to, e okrelone fotony
wpadaj do czujnika nr 32. Z kolei my, jako inynierowie, potrafilibymy dokadnie wytumaczy
na gruncie fizykalnym w jaki sposb robot ma okrelone wraenie wzrokowe. A zatem per
analogiam potrafimy wyjani skd bior si nasze sdy o fenomenach (w ramach domeny
fizycznej, ktra jest domknita), nie wyjaniajc czym one s. Sdy fenomenalne s superwenientne
logiczne nad faktami fizycznymi, podczas gdy fenomeny nie s superwenientne. Trzeba jednak
przyzna, e Chalmers musi wykona karkoomny intelektualny przeskok aby przekona nas, e po
wyjanieniu naszych sdw o wiadomoci wci pozostaje co do wyjanienia (wiadomo jako
taka)20.
Trzeba doda, e jest to krytyczny moment chalmersowskiego toku mylowego.
Zakwestionowanie jego nie-kauzalnej teorii referencji atwo obala ca argumentacj21. Zobaczmy:
zombie s pojmowalne pojmowalne s wiaty epifenomenalne (w ktrych qualia s bezwadne
przyczynowo). Ale, e pojmowalno wymaga kontaktu epistemicznego to epifenomenalne
wiaty s niepojmowalne zombie s niepojmowalne. Moemy co prawda przyj, e zombie nie
s takie same jak my w kadym fizycznym sensie, ale w kadym takim ktry jest fizycznie
kauzalnie domknity lub e te fenomeny, ktre s przyczynowane niefizycznie w nas, w zombie s
przyczynowane fizycznie. Takie ujcia jednak znacznie osabiaj si argumentu Chalmersa. Drugi
problem z inercyjnymi kauzalnie qualiami22 pojawia si wraz z takimi stanami mentalnymi jak
mylenie o x, przypominanie sobie x, porwnywanie x i y naprawd trudno jest nam przyj, e
mog si one oby bez kontaktu epistemicznego midzy dowiadczeniami.
Rozwizanie (1) wydaje si jeszcze bardziej problematyczne. Mechanika kwantowa daje
nadziej, e w domenie fizycznej jest pewne miejsce na przyczynowo powodowan przez fakty
fenomenalne. Unitarna ewolucja ukadu kwantowego jest ciga i opisywana rwnaniem
Schrodingera:
H (t) =i (t) . Pomiar obserwabli powoduje jej natychmiastowe
t
zrzutowanie na odpowiedni podprzestrze przestrzeni Hilberta (kolaps funkcji falowej)23. Wedug
pewnej wersji interpretacji kopenhaskiej obecno wiadomego obserwatora jest konieczna do
dokonania tego kolapsu. A zatem kolapsy wiadomoci w ukadzie neuronalnym mzgu
powodowayby przejcie od swobodnego bdzenia w przestrzeni Hilberta do dyskretnoci
konkretnego rozwizania. Chalmers uwaa jednak, e to za mao aby wiadomo miaa
rzeczywicie jak moc przyczynow a interakcjonizm wika si w jeszcze powaniejsze problemy
ni epifenomenalizm.
Zamiast tego Chalmers proponuje inne rozwizanie. Trzecia droga polega na dekonstrukcji
pojcia przyczynowoci: prost przyczynowo fizyczn P1P2 moemy zastpi
przedeterminowaniem przyczynowym ([P1P2][Q1P2]) albo przyczynowoci, ktra nie
superweniuje nad atomowymi faktami fizycznymi lecz spotyka si wp drogi z niesuperweniujc
wiadomoci w wiadomym podmiocie24.
18
19
20
21
22

Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 274-276

Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 316-319
Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 320-323
St. Enc. Phil. Zombies, op. cit.
Mona jeszcze przytoczy dwa problemy inercyjnych przyczynowo qualiw, ktrymi si tu nie zajmuje: (1)
niewyjanione pojawienie si stanw wewntrznych w pewnym momencie czasu (ewolucja wiadomoci) (2)
niepoznawalno innych umysw (sceptycyzm)
23 T. Placek Filozofia fizyki. Wykad 11
24 Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 263-264

Istnieje jednak jeszcze bardziej efektywne rozwizanie. Zauwamy, e fizyka w zasadzie

wszystkie swoje pojcia opiera na relacjach midzy obiektami masa moe by definiowana jako
relacja midzy przyspieszeniem a powodujc j si. Fizycy nic nie mwi na temat wewntrznych
wasnoci, ktre tworz obiekty fizyczne. To pozwala na spekulacje, e te wewntrzne wasnoci
rwnie dobrze mog mie charakter fenomenalny (panpsychizm) lub neutralny po agregacji
powodujcy powstanie zarwno wasnoci fizycznych jak i psychicznych (panprotopsychizm)25. To
wanie ten neutralny, russelowski monizm jest dla Chalmersa najbardziej atrakcyjn alternatyw
dla dualizmu26.
Powstaje jednak pytanie jak fizyk mia na myli Chalmers kiedy mwi o zombie? Czy
zombie s identyczne jedynie w strukturalnych, zewntrznych relacjach czy te w wewntrznych,
russelowskich wasnociach? Jeli to pierwsze to tak naprawd s naszymi marnymi imitacjami a
caa sprawa jest niewarta zawracania gowy. Z kolei drugie rozwizanie rodzi nastpujcy problem
jeli zombie maj takie same wewntrzne (protofenomenalne) wasnoci to dlaczego nie powstaje
u nich wiadomo? Czy pojmowalnym jest by russellowskie atomy w jednym wiecie tworzyy
penokrwisty konglomerat psycho-fizyczny a w innym jedynie obiekt fizyczny?27 Trzeba jednak
przyzna, e Chalmers i na to znajduje odpowied..

1.
2.

3.
4.
5.

6.
7.
8.

Bibliografia
Chalmers D., wiadomy umys, t. M. Mikowski, Warszawa 2014
Chalmers D., The Two-Dimensional Argument Against Materialism (http://consc.net/papers/2dargument.html)
Chalmers D., Two-Dimensional Semantics w: E. Lebpore, B. Smith (red).) Oxford Handbook of Philosophy of
Language (http://consc.net/papers/twodim.pdf)
Jarocki J., Davida Chalmersa argument z logicznej moliwoci istnienia zombie w: Roczniki Filozoficzne tom
LXI, nr 1, 2013
Polcyn K. Two-dimensional argument against materialism and its semantic premise w: Diametros nr 29,
09.2011, s. 80-92
Two-dimensional semantics w: Stanford Encyclopedia of Philosophy (http://plato.stanford.edu/entries/twodimensional-semantics)
The
2D
Argument
Against
Materialism
w:
Stanford
Encyclopedia
of
Philosophy
(http://plato.stanford.edu/entries/two-dimensional-semantics/supplement.html)
Zombies w: Stanford Encyclopedia of Philosophy (http://plato.stanford.edu/entries/zombies)

25 Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 265-270

26 Chalmers D., wiadomy umys, op. cit., s. 456-504
27 Dlatego Gaff (2010) postuluje zastpienie zombie duchem, ktry posiada qualia nie posiadajc ciaa. Mona pyta
czy taka istota jest pojmowalna.