Vous êtes sur la page 1sur 150

ITINERA

"

GEOBOTANICA

;. ~

.,

VOLUMEN 1
28 de junio de 1987
ASOCIACION ESPAOLA DE FITOSOCIOLOGIA (AEFA)

'

ITINERA

GEOBOTANICA

VOLUMEN 1
28 de junio de 1987
ASOCIACION ESPAOLA DE FITOSOCIOLOGIA (AEFA)

111NERA GEOBOTANICA es uno de los 6rganos de expresi6n de la Asociaci6n Espaola de Fitosociologa


(AEFA), adherida a la Federaci6n Internacional de Fitosociologa (FIP), donde se darn a conocer itinerarios geobotnicos de territorios diversos, estudios sobre Fitosociologa, Taxonoma vegetal, Biogeografa, etc. Su difusi6n se asegurar a travs del Servicio de Publicaciones de la Universidad de Len.

Comisin Editorial: Toms E. Daz Gonzlez (Oviedo, Espaa)


Federico Fernndez Gonzlez (Madrid, Espaa)
Jean Marie Ghu (Bailleul, Francia
Franco Pedrotti (Camerino, Italia)
Salvador Rivas-Martnez (Madrid, Espaa)
Angel Penas Merino: Secretario editorial (Len, Espaa)

Comisin de Redaccin (Len): Emilio Puente Garca


Marta Eva Garca Gonzlez
Luis Herrero Cembranos

Comit Asesor: Francisco Alcaraz (Murcia), Alfredo Asensi (Mlaga), Marcel Barbero
(Marsella), Juan Carlos Bscones (Pamplona), Edoardo Biondi (Ancona),
Oriol de Bolos (Barcelona), Baltasar Cabezudo (Mlaga), Manuel Costa
(Valencia), Jos Antonio Fernndez Prieto (Oviedo), Jess Izco (Santiago
de Compostela), Miguel Ladero (Salamanca), Javier Loidi (Bilbao), Mario
Lousa (Lisboa), Manuel Peinado (Alcal de Henares), Pedro Luis Prez de
Paz (La Laguna), Pierre Quzel (Marsella), Pedro Snchez-Gmez
(Murcia), Daniel Snchez-Mata (Madrid), Cipriano Valle (Salamanca), Josep Vigo (Barcelona), Wolfredo Wildpret (La Laguna)
Secretara de redaccin: Departamento de Biologa Vegetal (Botnica)
Facultad de Biologa
Campus Vegazana sIn
Universidad de Len
24071 - LEON

Contraportada: Sectorizaci6n biogeogrfica del Sistema Central y Cordillera Cantbrica

ISSN: 0213-8530
Dep6sito Legal: LE - 729 - 1987
Impreso en Grficas CELARAYN S.A.
Editado por el Servicio de Publicaciones de la Universidad de Len
Publicado el 28 de Junio de 1987
Reeditado el 28 de Octubre de 1991

ltillera Geobot. 1: 3-147 (1987)

3.

Datos sobre la vegetacin de


las Cordilleras Central y Cantbrica
(H Excursin Internacional de Fitosociologa)
Miguel Ladero Alvarez 1 , Toms E. Daz GOnzlez 2 , Angel Penas Merino 2 , Salvador
Rivas-Martnez3 , Cipriano Valle Gutirrez 1

SUMARIO

Resumen y abstract..................................................... 3
l. Itinerario.............................................................. 5
2. Biogeografa y Bioclimatologa
7
3. Fichas catenales de las localidades a estudiar
37
4. Series de vegetacin
61
5. Tipologa fitosociolgica
65
6. Catlogo florstico
117
7. Indice fitosociolgico....
..
. 131
8. Bibliografa........................................................ 141

Reswnen: M. Ladero Alvarez, T.E. Daz Gonzlez, A. Penas Merino, S. Rivas-Martnez & C.Valle Gutierrez.
Datos sobre la Vegetacin de las Cordilleras Central y Cantbrica (TI Excursin Internacional de Fitosociologa).
llillera Geobot. 1: 3-147. 1987.
Sntesis monogrfica de la vegetacin del Sistema Central y de la Cordillera Cantbrica, as como la de
sus territorios adyacentes, que comprende: l. Itinerario de la TI Excursin Internacional de Fitosociologa; 2.
Sntesis biogeogrfica que incluye, a) la tipologa biogeogrfica de Europa occidental a nivel provincial, b) la tipologa biogeogrfica de la Pennsula Ibrica, Baleares y Canarias a nivel sectorial y, c) la tipologa biogeogrfica
del Sistema Central y Cordillera Cantbrica a nivel subsectorial, todas ellas ilustradas con sus correspondientes
mapas; 3. Sntesis bioclimtica de la Pennsula Ibrica; 4. Fichas catenales de las localidades visitadas, en las que
se representan grficamente las catenas o cliseries de vegetacin ms significativas de la zona objeto de estudio; 5.
Enumeracin y definicin de las Series de Vegetacin reconocidas en ambos territorios estudiados, as como las
de las reas intermedias; 6. El prdromo tipolgico de la vegetacin de la Cordillera Cantbrica y del Sistema
Central, con diagnosis de los sintxones superiores, especies caractersticas de las alianzas y subalianzas y tablas o
inventarios holotpicos de los sintxones nuevos que se proponen; 7. Catlogo florstico de las especies
caractersticas recogidas en el apartado precedente; 8. Indice alfabtico de los sintxones mencionados en el texto;
9. Recopilacin bibliogrfica sobre la vegetacin de los territorios estudiados.

(I)Departamento de Biologa Vegetal. Universidad de Salamanca.


(2)Departamento de Biologa Vegetal. Universidad de Len.

1rinera Geobot. 1 (19{j7)

Abstract: M. Ladero Alvarez, T.E. Daz Gonzlez, A. Penas Merino, S. Rivas-Martnez & C. Valle Gutirrez.
Notes on the vegetation of the Sistema Central and Cantabric mountains (Il lntemational Phytosociological Excursion). [rinera Geobor. [: 3-147. 1987.
A synthetic monograph of the vegetation of the Sistema Central and Cantabric mountains range, as well
as the adjacent territories. This ineludes: l. The itinerary of the Il Intemational Phytosociological Excursion; 2. A
biogeographical synthesis ineluding: a) the biogeographical typology of westem Europe at provinciallevel, b) the
biogeographical typology of the Tberian Pennsula, Baleares and Canary Islands at sectorial level, and c) the biogeographical typology of the Sistema Central and Cantabric mountain range at subsectorial level, all them with
the corresponding distribution maps; 3. A bioelimatic synthesis of the Iberian Peninsula; 4. Catenal counters of
the visited localities, in wich are graphically represented the most important vegetation eliseries of that area; 5. A
list of the Vegetation Series recognized in the two territories that are studied, with their definition, as well as
those of the intermediate lands; 6. The vegetation typologic ptodromus of the Cantabric mountain range and
Sistema Central, including the diagnosis for the syntaxa aboye association, characteristic species of the alliances
and suballiances together with holotypic releves or tables for the new syntaxa now proposed; 7. Catalogue of the
characteristic species recorded in par! 6; 8. An alphabetic index of the mentioned syntaxa; 9. A rather exhaustive
bibliographic compilation concerning to these types of vegetation.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

1. ITINERARIO(*)

Da 29 de Junio de 1987: Madrid-Guadarrama-EL ESPINAR-Urraca-Uriel-Bernuy-SalineroAVILA-Valle de Ambls-Puerto de Villatoro-San Miguel de Corneja-PUENTE CONGOSTOSantibez de Bjar-Sorihuela-Puerto Vallejera-Bjar-Llano Alto: 254 Km.
Da 30 de Junio de 1987: Llano Alto-Candelario-SIERRA DE BillAR (El Calvitero)-Llano
Alto: 20 Km. Seminario sobre la vegetacin del Sistema Central.
Da 1 de Julio de 1987: Llano Alto-Bejar-Cristobal-MIRANDA DEL CASTAAR-MogarrazFUENTE CASTAO-LA ALBERCA-Tamanes-LA FUENTE-Salamanca: 134 Km.
Da 2 de Julio de 1987: Salamanca-Zamora-Benavente-Valencia de Don Juan-Mansilla de las
Mulas-Sahechores-ALMANZA-Puente Almuhey-Morgovejo-Prioro-PUERTO DEL PANDOPedrosa del Rey-PUERTO DE SAN GLORIO-Bores-Vada-Vega de Libana-Potes: 334 Km.
Da 3 de Julio de 1987: Potes-PICOS DE EUROPA (Aliva)-Potes: 50 Km.
Da 4 de Julio de 1987: Potes-Tama-Castro Cillorio-DESFILADERO DE LA HERMIDAPuentelles-Panes-Trescares-Arenas de Cabrales-La Estrada-La Riera-COVADONGA-Arriondas-Oviedo-Pola de Lena-MIRANTES DE LUNA-Len: 310 Km.
Da 5 de Julio de 1987: Len-Madrid: 320 Km.
Total kilmetros itinerario: 1422 Km
(*) Las localidades destacadas en versales corresponden a los territorios de estudio

llinera Geobot. 1 (1987)

REGlN

EUROSIBERIANA

);>

;o

0$'

/J.i...)

REGIN SAHARO-ARBlGA

~ 19

0Km

1090J

- - - - - -----++---- ------ ----------------- ---- ----- - - - ----------- - - - - - - - -

Mapa 1. Situacin de la Regin Mediterrnea en el oeste de Europa y Norte de Africa

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

2. BIOGEOGRAFIA y BIOCLIMATOLOGlA
A. BIOGEOGRAFIA
La Biogeografa es una rama de la Geografa que trata de la distribucin de los seres

vivos en la Tierra. Dentro de esta ciencia, que relaciona lo fsico y lo biolgico, los datos
aportados por la Corologa Vegetal, Bioclimatologa y Fitosociologa han resultado muy tiles
para el establecimiento de discontinuidades y lmites biogeogrficos. Pensamos que la Biogeografa debe ser la disciplina que en base a las reas actuales o pretritas de los txones y sintxones y a la informacin procedente de otras ciencias (Zoologa, Geologa, Edafologa, Geografa Fsica, etc.), trate de establecer una tipologa o sistemtica de la superficie de nuestro
planeta.
Los rangos o jerarquas principales de la Biogeografa son: Reino, Regin, Provincia
y Sector. Todas estas unidades son territorios geogrficos de superficie continua que incluyen
los accidentes orogrficos y variaciones geolgicas que puedan aparecer en su rea.
La unidad elemental o de menor rango de la Biogeografa es la Tesela, se trata de un

territorio de mayor o menor extensin homogneo ecolgicamente; es decir, que nicamente


puede poseer un slo tipo de vegetacin potencial y por lo tanto una sola secuencia de comunidades sustituyentes. La Tesela es el nico rango biogeogrfico que puede repetirse de modo
disyunto.
TIPOLOGIA BIOGEOGRAFICA DE EUROPA OCCIDENTAL

De acuerdo con Rivas-Martnez (Ensayo taxonmico de la vegetacin nitrfila de Europa occidental. Braunblanquetia, en prensa), la tipologa biogeogrfica de Europa central,
meridional y occidental, hasta el rango de Provincia es la siguiente (mapas 1 y 2) .
. REINO HOLARTICO
A. REGlON EUROSIBERIANA
Aa. SUBREGION ARTICA
l. Provincia Oroescandinava
2. Provincia Islando-Groenlndica
Ab. SUBREGION BOREO-CONTINENTAL
3. Provincia Norteuropea

ltillera Geobot. 1 (1987)

4. Provincia Rusa Central


5. Provincia Sarmtica
Ac. SUBREGlON ATLANTICO-MEDIOEUROPEA
Ac.1. Superprovincia Alpino-Pirenaica
6. Provincia Alpina occidental
7. Provincia Alpina centro-oriental
8. Provincia Apenino-Padana
9. Provincia Pirenaica (Sectores Pirenaicos y Cevenenses)
Ac.2. Superprovincia Centroeuropea
10. Provincia Centroeuropea (Sectores Hercnico, Polaco, Bltico oriental y Moravo-Bohmico)
11. Provincia Subatlntica (Sectores Renano-Borgos, Sajn y Bltico occidental)
AC.3. Superprovincia Atlntica
12. Provincia Noratlntica
13. Provincia Britnica
14. Provincia Cntabro-atlntica (Cantbrica)
15. Provincia Orocantbrica
Ac.4. Superprovincia Carptica
16. Provincia Carptica
17. Provincia Ttrica
Ac.5. Superprovincia Pntico-Pannica
18. Provincia Pannica
19. Provincia Pntica
Ac.6. Superprovincia Ilrica
20. Provincia I1rico-Bsnica
21. Provincia Servo-Macednica
B. REGlON MEDITERRANEA
Ba. SUBREGION MEDITERRANEA OCCIDENTAL
Ba.1. Superprovincia Mediterrneo-Iberolevantina
22. Provincia Aragonesa
23. Provincia Valenciano-Catalano-Provenzal
24. Provincia Balear
25. Provincia Castellano-Maestrazgo-Manchega
26. Provincia Murciano-Almeriense

Vegetacin Cordilleras Central y Cantaorica

Ba.2. Superprovincia Mediterrneo-Iberoatlntica


27. Provincia Carpetano-Ibrico-Leonesa
28. Provincia Luso-Extremadurense
29. Provincia Gaditano-Onubo-Algarviense
30. Provincia Btica
Ba.3. Superprovincia Italotirrnica
31. Provincia Corsa-Sarda
32. Provincia Sicula
33. Provincia Ligurio-Romano-Calbrica
Bb. SUBREGION MEDITERRANEA ORIENTAL
Bb.l. Superprovincia Mediterrneo-Adritica
34. Provincia Pglica
35. Provincia Etlico-Epirota
36. Provincia Peloponsica
Bb.2. Superprovincia Greco-Egea
37. Provincia Cretense
38. Provincia Tracio-Teslica
39. Provincia Ega
C. REGlON MACARONESICA
Ca. SUBREGlON CANARIA
Ca. l. Superprovincia Canaria
40. Provincia Canaria occidental
41. Provincia Canaria oriental
42. Provincia Maderense
Cb. SUBREGlON AZORICA
Cb.!. Superprovincia Azrica
TIPOLOGIA BIOGEOGRAFICA DE LA PENINSULA IBERICA, BALEARES y CANARIAS

Hasta el rango sectorial, distinguimos las siguientes unidades biogeogrficas en la Pennsula Ibrica, Islas Baleares y Canarias (mapas 3 y 4); la numeracin de las provincias y
sectores no corresponde con el mapa provincial de Europa).

10

Itinera Geobot. 1 (1987)

Mapa 2.- Provincias biogeogrficas de Europa central, occidental y meridional. A. Regin Eurosiberiana: 3. Boreo europea; 6. Alpina occidental; 7. Alpina centro-oriental; 8. Apenino-Padana; 9. Pirenaica (incl. Cevenense); 10. Centroeuropea; 11. Subatlntica; 12. Noratlntica;
13. Britnica; 14. Cantbrica (Cntabro-Atlntica); 15. Orocantbrica; 17. Ttrica; 18. Pannica; 20. Ilrico-Bsnica; 21. Servo-Macednica. B. Regin Mediterrnea: 22. Aragonesa; 23.
Valenciano-Catalano-Provenzal. 24. Balear; 25. Castellano-Maestrazgo-Manchega; 26. Murciano-Almeriense; 27. Carpetano-Ibrico-Leonesa; 28. Luso-Extremadurense; 29. GaditanoOnubo-Algarviense; 30. Btica; 31. Corso-Sarda; 32. Ligurio-Romano-Calbrica; 33. Scula;
34. Pglica; 35. Etlico-Epirota

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

11

I
I

~42"1

J
I
I

C<J

2"
I
,I ,.

XII/
,
I

36"

8"

4"

()

1- <7

17"

.XIVJ

I
I

1
I

.\
\

jJ

-2

15"

Mapa 3. Provincias biogeogrficas de la Pennsula Ibrica, Islas Baleares e Islas Canarias. A.


Regin Eurosiberiana: 1. Pirenaica, 11. Cntabro-Atlntica (Cantbrica), III. Orocantbriea. B.
Regin Mediterrnea: IV. Aragonesa, V. Valenciano-Catalano-Provenzal, VI. Balerica, VII.
Castellano-Maestrazgo-Manchega, VIII. Murciano-Almeriense, IX. Carpetano-Ibrico-Leonesa, X. Luso-Extremadurense, XI. Gaditano-Onubo-Algarviense, XII. Btica. C. Regin
Macaronsica: XIII. Canaria occidental, XIV. Canaria oriental.

llinera Geobol. 1 (1987)

12

6"

'"

16

~!
I

16

36'

Mapa 4. Sectores biogeogrficos de la Pennsula Ibrica, Islas Baleares e Islas Canarias (vase texto).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

13

A. REGlON EUROSIBERIANA
Ac. SUBREGlON ATLANTICO-MEDlOEUROPEA
Ac.l. Superprovincia Alpino-Pirenaica
I. Provincia Pirenaica: 1. Sector Pirenaico Oriental, 2. Sector Pirenaico Central.

Ac.2. Superprovincia Atlntica


11. Provincia Cantabroatlntica (Cantbrica): lIa. Subprovincia Cntabro-Euskalduna: 3.
Sector Cntabro-Euskaldn; lIb. Subprovincia Astur-Galaica: 4. Sector Galaico-Asturiano, 5. Sector Galaico-Portugus.
111. Provincia Orocantbrica: 6. Sector Campurriano-Carrions, 7. Sector UbiensePicoeuropeano, 8. Sector Laciano-Ancarense.
B. REGlON MEDlTERRANEA
BA. SUBREGlON MEDlTERRANEA OCCIDENTAL
Ba.l. Superprovincia Mediterrneo-Iberolevantina
IV. Provincia Aragonesa: 9. Sector Castellano cantbrico, 10. Sector Riojano-Estells,
11. Sector Brdenas-Monegros, 12. Sector Somontano aragons.
V. Provincia Catalano-Valenciano-Provenzal: 13. Sector Setabense, 14. Sector Valenciano-Tarraconense, 15. Sector Vallesano-Empordans.
VI. Provincia Balerica: 16. Sector Menorqun, 17. Sector Mallorqun, 18. Sector Pitisico (Ibicenco).
VII. Provincia Castellano-Maestrazgo-Manchega: 19. Sector Castellano duriense, 20.
Sector Celtibrico-Alcarreo, 21. Sector Maestracense, 22. Sector Manchego.
VIII. Provincia Murciano-Almeriense: 23. Sector Almeriense, 24. Sector Murciano,
25. Sector Alicantino.
Ba.2. Superprovincia Mediterrneo-Iberoatlntica
IX. Provincia Carpetano-Ibrico-Leonesa: 26. Sector Guadarrmico, 27. Sector Beja-

......

.>.

]
.......,
VI

4b

Luarca

4b

ft'g
en
...-

,........

<: (JQ
~' ~'
en

(1)

....
(1)

CANTA8RICO

MAR

O-

-OVIEOO

4a
3b

-Mieres

....

(JQ

8
...,

,2,(JQ

p),

::ti

5a

O-

(1)

...-

p)

(1

Sarra

8.
....

(1

EJ,

o::l.

;
'<

ft

S.

8'
::l.
oen
~

'<

_PALENCIA

Lmite
Lmite
Lmite
Lmite
Lmite

Regin
Superprovincial Provincial Sector
Subsector
Provincia administrativa
Nacin

SO

lOO h.

e~
<:>e
......

'"

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

15

rano-Gredense, 28. Sector Salmantino, 29. Sector Estrellense, 30. Sector Lusitano
duriense, 31. Sector Orensano-Sanabriense, 32. Sector Leons, 33. Sector IbricoSoriano.
X. Provincia Luso-Extremadurense: 34. Sector Toledano-Tagano, 35. Sector Marinico-Monchiquense, 36. Sector Ribatagano-Sadense, 37. Sector Divisorio portugus,
38. Sector Beirense litoral.
XI.Provincia Gaditano-Onubo-Algarviense: 39. Sector Gaditano, 40. Sector Onubense
litoral, 41. Sector Algarviense.
XII.Provincia Btica: 42. Sector Hispalense, 43. Sector Rondeo, 44. Sector Malacitano-Almijarense, 45. Sector Alpujarreo-Gadorense, 46. Sector Nevadense, 47.
Sector Subbtico, 48. Sector Guadiciano-Bacense.
C. REGlON MACARONESICA
Ca. SUBREGION CANARIA
Ca. l. Superprovincia Canaria
XIII. Provincia Canaria occidental: 49. Sector Grancanario, 50. Sector Tinerfeo, 51.
Sector Palmero, 52. Sector Gomero, 53. Sector Herreo.
XIV. Provincia Canaria oriental: 54. Sector Majorero, 55. Sector Lanzaroteo.
TIPOLOGIA BIOGEOGRAFICA DEL SISTEMA CENTRAL Y DE LA CORDILLERA
CANTABRICA

Hasta el rango subsectorial se distinguen las siguientes unidades biogeogrficas en el


Sistema Central, Cordillera Cantbrica y territorios adyacentes (mapas 5 ':t 6). Su numeracin
corresponde a la de la tipologa de la Pennsula Ibrica (mapas 3 y 4).
CORDILLERA CANTABRICA (mapa 5)
A. REGlON EUROSIBERIANA
Ac.2. Superprovincia Atlntica
11. Provincia Cantabroatlntica

16

Itinera Geobot. 1 (1987)

IIa. Subprovincia Cntabro-Euskalduna


3. Sector Cntabro-Euskaldn
3a. Subsector Santanderino-Vizcaino
lIb. Subprovincia Astur-Galaica
4. Sector Galaico-Asturiano
4a. Subsector Ovetense
4b. Subsector Galaico-Asturiano septentrional
5. Sector Galaico-Portugus
5a. Subsector Lucense
5d. Subsector Juresiano-Queixense
III. Provincia Orocantbrica
6. Sector Campurriano-Carrions
6a. Subsector Altocampurriano
6b. Subsector Altocarrions
7. Sector Ubiense-Picoeuropeano
7a. Subsector Picoeuropeano
7b. Subsector Ubiense
8. Sector Laciano-Ancarense
8a. Subsector Laciano-Narceense
8b. Subsector Naviano-Ancarense

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

17

:.:

o
o

'"

fd

~
CW)

...o

..J

U
<1l

en
........

ro

."u

c:

.">
...il<o

ce

........

ro

."u
c:

.">

...

...

..J

...
<1l

<1l
tIl

o o

o. u

0...0

en en
<1l

<1l

.,-i

.,-j

..J..J

~
CW)

E E

\I""'l \,-4

...:1...:1

I
I

Mapa 6. Tipologa biogeogrfica del Sistema Central y territorios adyacentes


(vase texto)

18

[tinera Geobot. [ ([987)

B. REGlON MEDITERRANEA
Ba.l. Superprovincia Mediterrneo-Iberolevantina
IV. Provincia Aragonesa
9. Sector Castellano cantbrico
VII. Provincia Castellano-Maestrazgo-Manchega
19. Sector Castellano duriense
20. Sector Celtibrico-Alcarreo
Ba.2. Superprovincia Mediterrneo-Iberoatlntica
IX. Provincia Carpetano-Ibrico-Leonesa
31. Sector Orensano-Sanabriense
31a. Subsector Berciano
31b. Subsector Orensano
31c. Subsector Maragato-Sanabriense
32. Sector Leons
SISTEMA CENTRAL (mapa 6)
B. REGlON MEDITERRANEA

Ba.l. Superprovincia Mediterrneo-Iberolevantina


VII. Provincia Castellano-Maestrazgo-Manchega
19. Sector Castellano duriense
20. Sector Celtibrico-Alcarreo
22. Sector Manchego
22b. Subsector Manchego-Sagrense

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

19

Ba.2. Superprovincia Mediterrneo-Iberoatlntica


IX. Provincia Carpetano-Ibrico-Leonesa
26. Sector Guadarrmico
26a. Subsector AyUonense
26b. Subsector Guadarramense
27. Sector Bejarano-Gredense
27a. Subsector Paramero-Serrotense
27b. Subsector Gredense
27c. Subsector Bejarano-Tonnantino
28. Sector Salmantino
29. Sector EstreUense
30. Sector Lusitano duriense
31. Sector Orensano-Sanabriense
31c. Subsector Maragato-Sanabriense
X. Provincia Luso-Extremadurense
34. Sector Toledano-Tagano
34a. Subsector Talaverano-Placentino
34b. Subsector Hurdano-Zezerense
B. BIOCLIMATOLOGIA

La Bioclimatologa es una ciencia ecolgica que trata de poner de manifiesto la relacin existente entre los seres vivos (Biologa) y el clima (Fsica). Se diferencia esencialmente
de la Climatologa clsica en que los ndices y unidades que utiliza estn relacionados y delimitadas por las plantas y comunidades vegetales.

/Iillera Geobol. / (/987)

20

El ndice de termicidad (It) ha resultado ser una nocin muy informativa, ya que
muestra una elevada correlacin con la vegetacin. Por ello se emplea para cuantificar los valores de los pisos bioclimticos. Tal ndice es el valor o nmero resultante de la suma en dcimas de grado centgrado de T (temperatura media anual), m (temperatura media de las mnimas del mes ms fro) y M (temperatura media de las mximas del mes ms fro); se expresa
como I t

= (T

+ M) x

)0.

El ndice de mediterraneidad (Im) fue propuesto por uno de nosotros para expresar
numricamente los valores lmite de los territorios biogeogrficos mediterrneos, eurosiberianos y saharo-arbigos. El ndice es el guarismo que resulta del cociente entre la evaporacin
potencial (Thomthwaite, ETP) y la precipitacin media del mismo perodo (P). Dicho nmero
tiene especial significacin para discriminar reas eurosiberianas o mediterrneas cuando se
aplica a los meses de verano: 1m)

julio, 1m2

julio

+ agosto, 1m3

julio

+ agosto +

septiembre. Se consideran ya mediterrneos aquellos territorios en los que 1m) > 4,5, 1m2 >
3,5 y, sobre todo, 1m3 > 2,5. Tambin puede ser utilizado con xito para separar las Regiones Mediterrnea y Saharo-Arbiga. As, para que una localidad norteafricana extremadamente
rida posea an ecosistemas vegetales mediterrneos es necesario que cada ao haya por lo
menos un perodo consecutivo de tres meses de otoo-invierno-primavera en los que el ndice
de mediterraneidad sea inferior a dos, lo que conlleva la existencia de un suficiente tempero en
los suelos normales al menos durante ese perodo del ao.
Para tener una idea general sobre la mediterraneidad de una localidad, un ndice bastante significativo es 1m2' es decir, el correspondiente a los meses de julio y agosto. Los mayores valores del ndice de mediterraneidad aparecen en el sur y suroeste peninsular, ya que
unen a una elevada ETP una escassima precipitacin estival por efecto del anticicln de Azores. Por el contrario, las del cuadrante nororiental tienen unos valores del ndice de mediterraneidad bajos debido a la importancia de las perturbaciones estivales, creadas por la depresin
del Golfo de Len, que incluso llegan a enmascarar el carcter mediterrneo de algunas localidades, como sucede con Gerona, por ello ha sido necesario, para obtener buenas correlaciones
en tales territorios, utilizar un factor de correccin (l,3). En consecuencia, para los territorios
nororientales pertenecientes a las Provincias biogeogrficas Valenciano-Catalana-Provenzal,
Balear y Aragonesa, as como a los Sectores Ibrico-Soriano y Maestracense, todos ellos sometidos a tal influencia, los valores de 1m se han multiplicado por dicho factor.
El ndice de mediterraneidad de julio y agosto (Im2) de las capitales de provincia de
Espaa es el siguiente:

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

Eurosiberianos

Mediterrneos

Ittt~ttl Colino

tw irl Montano

UB

Alpino y subalpino

21

l,

01 Termomedi terrneo

4 ,

1: : : :~ : : :1

Mesomediterrneo

Supramediterrneo

Crioromediterrneo y
Oromediterrneo

Mapa 7. Pisos bioclimticos de la Pennsula Ibrica

[tillera Geobot. 1 (1987)

22

Capitales situadas en la Regin Eurosiberiana


Santander..
San Sebastin
Bilbao
Oviedo
Pamplona

1,5
1,6
2,4
2,5
2,6

Vitoria
La Corua
Lugo
Pontevedra

3,0
3,3
3,3
3,4

Capitales situadas en la Regin Mediterrnea


Gerona
:
Burgos
Soria
Barcelona . .. ... . ... .. ... .. ... .. .. ... ... ..
Palencia. . ... .. . ... .. ... .. ... .. ... ... ... ..
Teruel
Tarragona
Cuenca
Logroo
Lrida
Segovia

3,6
3,9
4,7
4,9

5,
5,2
6,0
6,1
6,2
6,6
6,7
Len
6,9
Orense
7,8
Valladolid
8,6
Avila
8,7
Huesca
8,7
Salamanca
8,8
Zaragoza
10,0
Valencia................................ 11,0

Madrid
11,4
Castelln. ... .. ... .. .. .. .. ... .. ... . .. 11,7
Zamora
14,0
Guadalajara
14,2
Toledo
15,8
'Alicante
17,3
Palma de Mallorca
19,5
Ciudad Real
25,0
Granada
30,5
Murcia
31,9
Cceres
35,0
Jan
43,5
Badajoz
44,6
Almena
58,7
Crdoba
58,8
Sevilla
70,6
Mlaga
75,2
Huelva
98,0
Cdiz.............................. 139,0

Capitales situadas en la Regin Macaronsica


Las Palmas

79,0

Santa Cruz........................ indet.

PISOS BIOeLIMATIeOS

Pisos bioclimticos son cada uno de los espacios ambientales que se suceden en una
cliserie altitudinal o latitudinal. Se han establecido con base termoclimtica en funcin del l-

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

23

mite biolgico O desaparicin de especies y comunidades vegetales al variar el ndice de termicidad (I t). Aunque el fenmeno de la zonacin termoclimtica tiene jurisdiccin universal,
cada Regin o grupo de Regiones biogeogrficas afines posee sus peculiares pisos bioclimticos donde a su vez existen unas especies y comunidades vegetales particulares. Tales ecosistemas vegetales se han denominado cinturas, grados o pisos de vegetacin.
En la Regin Mediterrnea se han delimitado seis pisos bioc1imticos: infra, termo,
meso, supra, oro y crioromediterrneo; en la Regin Eurosiberiana cuatro: colino, montano,
subalpino y alpino y cinco en la Macaronsica (Subregin Canaria): infra, termo, meso, supra
y orocanario. Cada uno de estos pisos, subdivisibles en horizontes, posee especies y comunidades vegetales propias. En la Pennsula Ibrica se reconocen nueve pisos bioclimticos, que
se representan en el mapa 7.
En la presente aproximacin bioclimtica, la sptima que cronolgicamente se sugiere
desde 1981 (*), los valores de I t , creemos, que tienen un margen de error no superior a 10 (un
grado centgrado) respecto a las cesuras en los ecosistemas y especies vegetales discriminantes.
REGION EUROSmERIANA

A.ALPINO
B.SUBALPINO
C.MONTANO
D.COLINO

T: < 3, m: < -8, M: < 0, 1t: < -50


T:3 a 6, m:-So a-4, M:Oo a 3, It:-SO a SO
T:6 a 12, m:-4 a 2, M:3 a 10, It:SO a 240
T:> 12, m:> 2, M:> 10, It:> 240
REGION MEDITERRANEA

E.CRIOROMEDITERRANEO
F.OROMEDITERRANEO
G.SUPRAMEDITERRANEO
H.MESOMEDITERRANEO
LTERMOMEDITERRANEO

T: < 4, m: < -7, M: < 0, It: < -30


T:4 a So, m:-7 a-4, M:Oo a 2, It:-30 a 60
T:So a 13, m:-4 a -1, M:2 a 9, It:60 a 210
T:13 a 17, m:-l a 4, M:9 a 14, It:210 a 3S0
T:17 a 19, m:4 a 10, M:14 a ISO: It:3S0 a 470

J.INFRAMEDITERRANEO

T> 19, m> 10, M> 18, It> 470 (SW de Marruecos)

(*) las seis anteriores fueron: Anal. Jardn Botnico Madrid 37(2): 256. 1981; Lazaroa 5: 34. 1983; Biogeografa
y Vegetacin (Discurso de ingreso Real Academia de Ciencias Exactas, Fsicas y Naturales): 38-40. Mayo 1985;
Guiones para prcticas de Biogeografa y Bioclimatologa: 14-18. Noviembre 1985; Opuse. Bot. Pharm. Complutensis 2: 21. Julio 1986; Braunblanquetia 3: en prensa.

Itinera Geobot. 1 (1987)

24

~GION

MACARONESICA

K.OROCANARIO
L.SUPRACANARIO
M.MESOCANARIO

T: < 6, m: < _1, M: < 4, It: < 90


T:6 a 11 0, m:-1 a 2, M:4 a 9, It:90 a 220
T: 11 a 15, m:2 a 6, M:9 a 13 ,It:220 a 340

N.TERMOCANARIO
O.INFRACANARIO

T: 15 a 19 ,m:6 a 11 ,M: 13 a 18 ,It:340 a 480


T: > 19, m: > 11, M: > 18, It: > 480

HORIZONTES BIOCLIMATICOS

En los pisos bioc1imticos es posible reconocer horizontes o subpisos que suelen poner

de manifiesto cambios en la distribucin de series de vegetacin, faciaciones o comunidades.


Estos horizontes coinciden tambin con el lmite de la distribucin de muchas especies naturales o cultivadas. El intervalo del I t (ndice de termicidad) es el dato nmerico ms significativo
para establecer los lmites bioc1imticos aproximados de los horizontes o subpisos (tabla 1).
En la Regin Eurosiberiana se pueden reconocer nueve horizontes o subpisos bioc1imticos cuyos valores del ndice de termicidad (It) son los siguientes:
Alpino superior (subnival)
menos de -90
Alpino inferior
-90 a-50
Subalpino superior............................................................ -49 a -10
Subalpino inferior
Altimontano (montano superior)

-9 a 50
51 a 110

Mesomontano (montano medio)........................................... 111 a 180


Submontano (montano inferior,colino superior)
181 a 240
Eucolino (colino medio)
Termocolino (colino inferior)

241 a 320
ms de 320

De acuerdo con J.IZCO el horizonte colino inferior o termocolino tiene inviernos clidos y por su acusada oceanidad posee una pequea amplitud trmica (invierno-verano). Los
valores termoc1imticos medios que lo separan del horizonte eucolino son T: > 14, m: > 5,
M: > 13, It: > 320.
En la Regin Mediterrnea,reconocemos catorce horizontes o subpisos bioc1imticos
cuyos valores de I t son los siguientes:
Crioromediterrneo superior........................................... menos de -70

25

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

R. 11 J-:D 1n: IU(AN f:A

R. EUROSIBEIUANA

It

Alpillo supcr-iol'(suhllival)
-100 -- - - -- -- _.- -- -- --- -


.....
.. . . .
. .... .. . .....
...

._-- ._-

-


..




-- _--_."-- -- --- - ---- -





Crior'olnediterrneo

Alpino inferior

R. MACARONESICA

s.':!p,:!,}~~

__

... -

..

.-

CrioromediterrAneo

-50

inferior

Subalpino supel'iol'

--

O-

---

- - -- -- ---

- Subalpino

-.-. ---- .-

inferior

Ol'omedi terrAneo superiol'


...

Or'orncdi terl"[nco inferior

50

tiltimontano
100 -

----

.~_.

--- ._-

- - - --

_..

- -

- -

_.-

__ o

__

--- -- -- - - Supracanario superiol'

Suprameditel'rneo medio

Hesomontlno

lS0 -

Orocanaro

Supl'ilrncdite1"'f'c1neo superior

---- --- - --

- ... .._. --- --

-- -

- . .. _ ..

.. _. .....

---

Supra~editerrneo

oo-

-_.

--

infcl"'ior

Oo,

_. --

--

- - - - - -- -- -

Supracanario inferiol'

200 Submontano

l1esorncdit8rr5neo superior
2S0

300

Eucolino

- --- -

.- - -

---

- flesocanario supel'ior
--- .. _- -- -- .-."- - - -- -- -

-.-- .. _. ..... .... - --- -

Mesomediterr5neo medio

--

--

- - - - - --

_Oo'

--

___o

--

..

- --

__

- --

0"'-'

11esocanario inferior

11esomeditel'l'Aneo infer'ior
3S0

Termocolino

_.- - - --- -- -- _

..
-

Termocanario superior

Termomeditel'rneo superior

400

..

__ o

--

----

--

.--- ._.

-- ._-

oo-

- --- -.- - -

liSO

Termomec1iterrneo

il)[Cl~ior

Termocanario inferior

SOO

Inframediterrnco

Infracanario

Tabla 1. Correspondencia entre el ndice de termicidad (I t) y los horizontes bioclimticos (Europa occidental, norte de Africa e Islas Canarias)

ltinera Geobot. 1 (1987)

26

Crioromediterrneo inferior.................................................
-70 a -30
,
Oromediterrneo superior
-29 a O
Oromediterrneo inferior........................................................ 1 a 60
61 a 110
Supramediterrneo superior
Supramediterrneo medio

111 a 160

Supramediterrneo inferior.......
Mesomediterrneo superior

161 a 210
211 a 260

Mesomediterrneo medio

261 a 300

MesQmediterrneo inferior................................................. 301 a 350


Termomediterrneo superior
Termomediterrneo inferior

351 a 410
411 a 470
471 a 510
ms de 510

Inframediterrneo superior (*)


Inframediterrneo inferior (*)
(*) no existen en la Pennsula Ibrica

En las Islas Canarias (Regin Macaronsica) pueden ponerse en evidencia nueve horizontes bioclimticos cuyos valores de I t son los siguientes:
Orocanario (inferior)

..

menos de 90

91 a 150
Supracanario superior.
151 a 220
Supracanario inferior.
Mesocanario superior....................................................... 221 a 280
Mesocanario inferior

281 a 340

Termocanario superior...................................................... 341 a 410


Termocanario inferior..

..

411 a 480

Infracanario superior........................................................ 481 a 520


Infracanario inferior

ms de 520

TIPOS DE OMBROCLIMAS

Los tipos de ombroclima posibles y sus valores anuales medios aproximados en las
Regiones Eurosiberiana, Mediterrnea y Macaronsica, correspondientes a Europa Occidental,
Norte de Africa e Islas Canarias, son los siguientes:
Regin Eurosiberiana
1. Subhmedo

P 500 - 900 mm

Vegetacin Cordilleras Central y

2. Hmedo
3. Hiperhmedo

Cantbri~a

27

P 900 - 1400 mm
P > 1400 mm

Regin Mediterrnea
1. Arido................................................................... P

2.
3.
4.
5.
6.

Semirido
Seco
Subhmedo
Hmedo
Hiperhmedo

< 200 mm

P 200 - 350 mm
P 350 - 600 mm
P 600 - 1000 mm
P 1000 - 1600 mm
P > 1600 mm

Regin Macaronsica (Islas Canarias)


1.
2.
3.
4.
5.

Arido ..................................................................
Semirido
P
Seco
P
Subhmedo
P
Hmedo

P < 200
200 - 350
350 - 550
550 - 850
P > 850

mm
mm
mm
mm
mm

Las cesuras mbricas ms significativas en la Pennsula Ibrica para los grandes territorios climcicos son las siguientes. En la Regin Eurosiberiana el ombroclima subhmedo
es propio de las hiperseries de los robledales pelosos y quejigares de los QuercetaUa pubescentis, en tanto que el hmedo corresponde a las hiperseries de los QuercetaUa robori-petraeae
y Fagetalia. En la Regin Mediterrnea el ombroclima semirido finaliza en las hiperseries de
los bosquetes infrailicinos de los Pistacio-RhamnetaUa alaterni, en tanto que el seco comienza
en las de los QuercetaUa iUcis. En los ombroclimas subhmedo, hmedo e hiperhmedo, segn sea el piso bioclimtico, se establecen series de vegetacin cuya etapa de bosque es ya caducifolio (Quercion broteroi, Aceri-Quercion fagineae, 'Quercion robori-pyrenaicae). En la
Regin Macaronsica el rido y semirido es propio de los cardonales y tabaibales (KleinioEuphorbion canariensis), en tanto que el subhmedo y hmedo pertenece a la laurisilva (Fayo-

Ericion arboreae, Laurion azoricae).


OMBROCLIMOGRAMAS

Como expresin grfica del clima, en nuestro territorio, resultan muy tiles los diagramas climticos de los cuales presentamos los ms representativos del territorio a estudiar.

28

lli/lera Geobot, l (/987)

DIAGRAMAS

OMBROTRMICOS

Tmoe

pmmm

mm
Waos

IIW

MmOIJ

E~lilciGu r.cte:orolJica.
Altitud,
J. Mes <le observaci6n.
4. Tcnr-cratur3. ncdia aI1l.Jill.

J.

[J:[J
I m,l 12 I

Im31 14

5. Prccirit41ci6n anual.
6. Inrlicc da terr.ticidad.
7, F:SCilLl (~~ tCl'<JCCturas (OC)
8. f~cul 2G precipitaciones (r.~ ~gua de lluvi).
9, T~r"t=il ll'xi.1U absoluta el ncs r.s cUdo.
10. Ter.rlCril~uril lre<i1a ce las ~'yJ..":\J..!l cel res m1s cllUdo.
11, ~pcraturil rod.Cil de las rrni.!:.:lS del !reS [1'.1s Er!o.
12. 'rcn~::cr.tur m1ni.1'a. absoluta clcl rrcs ",As fro.
13, '!'enlX'riltura rrcciia de las mll.xi.'1'''-9 del :res !"s Ero,
14. Indi.e <le Irccliterraneidad (1m3)
15. Periodo de actividad vegetal (Pl\V)
16. Periodo con heladas seguras.
17, P"d.cxlo con heladas probables.
18. 11:.>5e9.

8
21

19. CUtvil de la tC"J1f-lE:!ratura m:;:dia :T'C:sc,;.l.l.

20. Curva de la

~recipitAci6n

media

~~1J31.

21. !'Criodo hrrcdo.


22. Pcricz~o seco.
2J. Prcci?itaci6n superi0r a 100 mm.

PAV
H

18

.'\LTIMONTANO

SUBALPINO INFERIOR

LEITARIEGOS
1525 m
18
aos

lO I

26,2

Mm:

3.7

1 8,6

1m3: 1.2

T:

5. oC

RIAO

P:1739mm
It: 21
m: -6,6

T: 6,4 oC

(LE)

1048 m

P:1267mm

30

h: 101

aos

31,8
24,7

Mm:

m: - 3,3

1m3:

2,3

m': -12,5

300
200
100

50

60

40

30

60

30

20

40

20

40

10

20

10

20

50
\

40

\,
\

m':

-12,8

PAV
H

300
200
_100
80

60

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

t!ESONONTA. '0

29

SvS!IONT :'. O

REINOSA
850 m
34
aos

S. MARTI N DE OSCOS(Ol T:
10C
697 m
P:1485 mm
21
aal
It : 186

T:
9 oC
P: 981 mm
It: 134

{SI

32,2 Mm:
22 ,91m3:

m: - 2,2
m': -10,4

300
200

8,9
1,7

m:- 0,3
m': ,- 6",1

P
300

100

50

200
100

40

80

40

80

30

60

30

60

20

40

20

40

10

20

10

20

50

~AV'~"~~~~~~~~~ZZ2~
TERMOCOLINO

EUCOLINO
OVIEDO (Ol
260 m

40
T

anas

M': 29,1
M: 22,7

Mm: 11,3
1m3:

2,0

T :12,5 oC

GIJON

P:963 mm
It:269

29

P: 1041 0101

39

ao.

11:325

3,1
m': -2,2
m:

300
200

26,5
22,7

(O)

Mm: 12,5
1m3: 1,8

T: 13,9 oC

m: 6,1
m': 0,8

300

200
__...11.-100

50

100

50

40

80

40

80

30

60

30

60

20

40

20

40

10

20

10

20

30

Ilinera Geobot. I (1987)

OROMEDITERRANEO INFERIOR
PTa. NAVACERRADA.M.
186001
32 aO!

SUPRAMEDITERRA~EO

T: 6,4'C
P: 11700101
11: 41

AVILA.
1131
27
p

M",
M:

27,7 Mm: 1 , 8
21,9 1m3: 2,4

m: - 4,1
m': -11,9

300
200

M':
M:

MEDIO
T: 10.5C
P: 364mm
11: 154

m
l1o&

P
33,3 Mm: 6,7
27,1 1m3: 5,2

m: -1,2
m': - 9,5

300

50

100

200
100

40

80

00

30

60

20

40

10

20

40

PAV
H
El F

SUPRAMEDITERRANEO INFERIOR
SEGOVIA,
1002 m
37 aos

M': 35,8 Mm: 5,8


M: 29,4 1m3: 4,7

SUPRAMEDITERRANEO INFERIOR

T:11,4'C
P: 468 mm
11:161

m,: - 1,1
m': -8,4

NAVASFRiAS.
902 111
21 oos
P

300
200

33,5
28 , 5

SAo

Mm: 7,6
11113: 5,1

T:11,3 C
P: 126311101
It: 184

m: -0,5
mi: -6,1

00

100

50

300
200
100

40

80

40

80

30

60

30

60

20

40

20

40

10

20

10

20

31

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

SU?~AMEDITS~RANEO

PALENCIA IPI

739 m
40
aal

M': 35.7

M: 28,8

SUPRAMEDITERRANEO

INFERIOR

6,7
1m3: 5,5
Mm:

T: 11,7 oC
P: 412 mm
It: 187

INFE~IOR

T: 11,4 oC

EL BARCO DE AVILA.

P: 643 mm
11: 192

1007 m
30 ...
P

m: 0,0

M': 34,8 Mm: 8,0

m':-6,9

M: 28,0 1m3: 6,4

50.

m: -0,2
m': -6,2

300
200

50

100

40

80

40

80

30

60

30

60

20

40

20

40

10

20

10

20

SUPRAMEDITERRANEO INFERIOR
ZAMORA

(ZA)

MESOMEDITERRANEO SUPERIOR

T: 12,3C

649

P: 364 mm

34

anal

11: 206

T -

M': 37,2 Mm: 7,9


M: 29,5 1m3: 7,0

CIUDAD

653
27

m: 0,4
m': -6

RODRIGO ISA}
m
aol

M'; 36,3.

Mm: 9,4

M: 311m3: 6, 1

50 _

T: 13,3C
P: 547 mm
11: 236
p

m; 0,9
m': -4,7

300
200

50

100

40 _

1- 80

40

80

30 _

_ 60

30

60

20

40

10

20

1linera Geobot. 1 (1987)

32

MESOMEDITERRANEO SUPERIOR

MESOMEDITERRANEO SU?ERIOR

MADRID.

ARENAS DE S. PEDRO. AV. T: 14,0C


510 m
P: 14850101

RETIRO.

667 m
40 a

M': 36,0
M: 30,9

T:13,9C
P:438mm
!l: 238
P

Mm: 8,5
1m3: 7,6

m: 1,4
m': -4,4

!l: 239

1 G oos

Mm: 10,0

300

1m3:

300
200

8,0

50

200
100

50

100

40

SO

40

80

30

60

30

60

20

40

20

40

10

20

10

20

MESOMEDITERRANEO INFERIOR

MESOMEDITERRANEO MEDIO

540

T: 15 oC
P: 375 mm

40

aos

It: 267.

TOLEDO

50

ITa 1

M': 38.6

Mm: 10,1

M: 33.2

1m3: 10,1

m: 1,6
m':-4,3

CACE RES
459 m
40 anoe

39,7
M: 33,5

300
200
100

lM

50

ICC)

T: 16,1 oC
P: 481 mm

It: 314
P
Mm: 11,3
1m3: 14.7

m' 4
m': -1,4

300
200
100

80

SO

60

60

40

40

20

20

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

ESTACION
Avila:
Peguerinos
San Martn de la Vega
Guterreo
Avila
Bohoyo
Barco de Avjla
Villarejo del Valle
El Tiemblo
Arenas de San Pedro
La Adrada
Candelada

N
AIt. Aos

33

Pv

1m3

Piso
Bioclimtico

86
105
136
154
164
192
204
231
248
266
299

143 803
122 615
95 510
154 364
146 884
175 643
237 1664
193 648
191 1483
221 1007
219 978

82
56
64
64
54
101
58
60
52
40

4,1
5,1
4,5
5,2
5,1
6,4
3,9
6,6
7,0
8,2
11,4

Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.

supo
supo
medo
medo
inf.
jnf.
jnf.
supo
supo
medo
medo

Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.

supo
supo
supo
medo
medo
medo
medo
medo
medo
medo
inf.
inf.

It

-3,0
-3,0
-3,1
-1,2
-1,2
-0,2
0,7
0,5
-0,1
1,1
1,3

Dlh

1351
1518
1160
1131
1142
1007
825
689
510
1000
430

14
6
27
31
19
30
7
12
11
8
15

8,3 3,3
7,7 5,8
9,4 7,3
10,4 6,2
10,3 7,3
11,4 8,0
12,8 6,9
13,2 9,4
14,5 10,4
15,1 10,4
16,0 12,6

465
232
600
790
688
650
733
461
498
564
400
459

13
17
13
13
17
12
12
25
11
21
7
40

12,9
14,0
14,6
14,2
14,3
15,0
14,2
15,2
15,8
15,9
16,9
16,1

10,1
9,7
8,0
10,3
11,2
9,9
10,2
10,7
10,0
10,5
12,0
11,3

1,1
0,5
3,4
2,2
1,2
2,8
3,8
2,6
3,1
3,2
2,4
4,0

241
242
260
267
267
277
277
285
289
296
313
314

214
227
309
239
195
255
254
276
285
270
258
287

1108
550
783
1234
1138
768
1153
658
668
670
842
481

54
42
38
64
74
37
75
30
35
36
69
30

6,6
9,5
10,6
6,1
5,3
11,3
4,9
13,7
13,0
12,8
7,4
14,7

Len
Rabanal de Luna
Riao
Vegamin
Los Barrios de Luna
Boar
Valdelocajos
La Magdalena
Santa Mara del Pramo
Cistiema
Villameca
Hospital de Orbigo
Len
Aslorga
La Baeza
Castrocontrigo
Villafranca del Bierzo
Ponferrada

1156
1048
1048
1033
975
860
998
809
951
978
819
920
868
771
920
504
541

26
30
27
10
32
21
15
14
28
32
28
33
21
22
31
10
32

8,0
8,4
8,6
10,1
9,9
10,1
9,9
11,1
11,0
10,4
10,6
11,0
10,6
11,3
11,1
12,3
13,0

5,3
5,0
5,8
6,3
7,5
8,0
7,2
5,4
6,2
7,3
7,7
6,8
7,8
7,4
8,3
8,6
8,1

-4,2
-3,3
-4,0
-3,0
-3,1
-3,2
-1,6
-0,6
-1,2
-1,6
-1,9
-1,1
-1,0
-0,8
-0,8
0,9
1,8

91
101
104
134
143
149
155
159
160
161
164
167
174
179
186
218
229

103
84
71
158
105
97
118
215
176
125
130
155
133
157
128
198
211

1140
1267
1294
936
1009
548
681
498
926
844
520
535
470
410
636
901
597

110
126
124
94
114
82
78
73
115
82
72
75
99
55
60
75
69

2,7
2,4
2,4
3,4
2,8
3,8
4,0
4,9
2,9
4,1
4,5
4,5
3,2
6,2
5,4
4,7
5,3

Supra. supo
Altimont.
Altimont.
Supra. medo
Supra. medo
Supra. medo
Supra. medo
Supra. medo
Supra. medo
Supra. inf.
Supra. inf.
Supra. inf.
Supra. inf.
Supra. inf.
Supra. inf.
Meso. supo
Meso. supo

Madrid
Navacerrada
Alameda del Valle
Rascafrfa
Builrago

1860
1105
1159
974

32
8
11
16

6,4
10,3
10, I
10,6

1,8
7,6
8,0
7,8

-4,1
-2,6
-2,2
-1,0

41
153
159
174

93 1170
139 757
134 895
164 725

121
86
91
100

2,5
3,7
3,5
3,3

Orom.
Supra.
Supra.
Supra.

Cceres:
Vegas de Coria
Alcntara
Guadalupe
Barrado
Hervas
Garciaz
Villamiel
Valencia Alcntara
Alcuescar
Trujillo
Serradilla
Cceres

71

inf.
medo
medo
inf.

[tinera Geobot. [ ([987)

34

ESTACION

N
AIt. Aos

Magirn
Colmenar Viejo
Alcal de Henares
Talamanca Jarama
Meco
Fuentiduea de Tajo
Aranjuez
Madrid (Retiro)
Barajas
Cuatrovientos
Torrejn de Ardoz
Getafe

1000
879
588
654
613
571
490
667
595
690
600
623

Oviedo
Leitariegos
Muniellos Tablizas
S. Martn de Oscos
Tineo
Lugo de Llanera
Grado
Oviedo
Coya Piloa
Cangas de Ons
La Cadellada
Barcia
Castropol
Amao
Tapia
Gijn
Peas
Lastres
Palencia
Triollo
Camporredondo
Saldaa
Cervera de Pisuerga
Sta. Mara de Lebanza
Alar del Rey
Aguilar de Campo
Camn de los Condes
Monzn de Campos
Palencia
Venta de Baos
Salamanca
Santa Teresa
Pearanda de Bracamonte
Barruecopardo
Martnamor
Villagonzalo

Piso
Bioclimtico

It

D1h

Pv

1m3

37
10
32
11
16
16
27
40
26
25
25
22

11,3 7,6
12,7 7,4
13,3 9,9
13,4 9,0
13,6 9,8
14,1 10,2
13,7 9,4
13,9 8,5
14,4 9,4
13,9 9,3
14,0 10,0
14,2 9,9

-1,2
-0,5
-1,0
0,2
-0,6
-1,4
0,6
1,4
0,1
1,3
0,5
1,2

177
196
222
226
228
229
237
238
239
245
245
253

163
195
169
186
186
168
190
226
207
210
201
209

650
725
401
515
474
452
425
438
469
478
446
445

83
69
53
61
60
55
45
52
55
51
47
48

2,8
5,7
7,5
6,5
6,8
7,6
8,8
7,7
7,6
7,9
8,6
8,6

Supra.
Supra.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.

1525
670
697
640
163
65
260
250
87
200
60
27
26
18
29
101
93

18
10
21
17
17
27
40
13
17
29
14
20
15
15
39
24
25

5,0
10,3
10
11,2
11,8
12,7
12,5
13,0
13,1
13,3
13,0
13,9
13,3
13,0
13,9
13,9
14,5

3,7
7,7
8,9
9,8
12,2
13,0
11,3
12,7
13,0
12,7
12,3
10,8
13,3
12,4
12,5
12,0
13,9

-6,6
-0,2
-0,3
1,9
0,4
1,0
3,1
2,3
2,2
2,6
5,4
6,2
4,6
6,2
6,1
7,1
5,7

21
178
186
229
244
267
269
280
263
286
307
309
312
316
325
330
341

173
122
192
165
178
238
188
209
219
307
352
254
324
319
365
317

1739
1856
1485
1131
1031
1045
963
1306
1050
952
1366
1019
957
793
1041
942
1175

219
171
164
140
133
160
148
191
146
155
209
149
125
131
175
125
182

1,2
1,7
1,7
2,1
2,2
1,9
2,0
1,6
2,1
2,0
1,4
2,0
2,4
2,1
1,9
2,4
1,8

Subalp. inf.
Mesomont.
Submont.
Submont.
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Termocolino
Termocolino
Terrnocolino

1299
1253
912
1013
1340
851
897
839
754
739
720

24
32
32
34
14
25
25
28
22
40
31

8,3
8,2
8,4
9,1
9,0
10,5
9,9
10,6
11,3
11,7
12,3

4,3
6,8
4,9
6,3
7,1
6,3
6,7
7,8
7,1
6,7
7,9

-4,5
-5,4
-2,3
-3,4
-3,3
-2,7
-2,1
-1,5
-0,8
0,0
-0,1

81
96
110
120
128
141
145
169
176
184
201

83 1166
38 1031
138 542
98 967
115 1068
147 643
132 628
139 527
161
444
165 412
173 413

135
121
85
114
172
95
87
89
73
64
72

2,2
2,4
3,6
2,7
1,7
3,5
3,6
3,5
4,7
5,6
5,0

Altimont.
Altimont.
Supra. supo
Supra. medo
Mesomont.
Supra. medo
Supra. medo
Supra. inf.
Supra. inf.
Supra. inf.
Supra. inf.

840
899
730
956
801

25
14
8
13
11

10,7
12,0
12,2
11,6
11,9

7,8
6,3
6,5
6,4
7,2

-2,3
-0,8
-1,0
0,3
-0,8

162
175
177
183
183

140 627
168 444
182 1202
174 496
172 390

52
65
88
52
45

6,4
5,8
4,2
6,9
8, l

Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Supra.

inf.
inf.
supo
supo
supo
supo
supo
supo
supo
supo
supo
supo

inf.
inf.
inf.
iof.
inf.

35

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

ESTACION

N
Alt. Aos

Navasfras
Matacn
Salamanca
Villamayor
Villarmuerto
Sancti-Spiritus
Mieza
Robliza de Cojos
Ciudad Rodrigo
Villanueva del Conde
Valero de la Sierra
Aldeadavila
Saucelle

902
789
797
780
767
756
646
818
653
798
588
675
116

21
26
39
16
15
22
17
30
27
16
10
12
13

Santander
El Escudo
Reinosa
Villacarriedo
Torrelavega
Comillas
Orin
Parayas
Santander
La Penilla
Cabo Mayor

1022
850
212
20
24
63
10
15
140
50

1191
1002
785
912

Pv

1m3

Piso
Bioclimtico

184
192
193
195
196
199
208
223
236
241
276
282
354

165 1263
164 400
167 421
169 459
153 662
176 551
233 736
195 493
219 547
197 1517
223 1172
264 728
295 558

61
53
57
50
66
47
68
52
56
72
76
54
49

5,1
2,4
6,4
7,0
5,2
7,6
5,2
7,0
6,1
5,7
5,7
8,6
10,1

Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.
Meso.

-1,6
-2,2
3,1
4,1
5,6
4,8
5,5
6,5
4,6
7,6

102
134
282
306
309
318
318
323
336
343

131
130
193
249
310
235
250
324
235
365

1626
981
1766
1119
1242
1400
1365
1197
1342
1177

312
129
268
218
218
219
196
209
185
188

0,9
2,3
2,1
1,4
1,4
1,4
1,5
1,4
1,8
1,7

Altimont.
Mesomont.
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Eucolino
Termocolino
Termocolino
Termocolino

6,5
5,8
8,4
7,9
9,9

-4,4
-1,1
-2,2
-1,1
-1,3

109
161
179
190
206

101
161
144
172
129

885
468
462
455
542

115
76
64
69
90

2,8
4,8
5,3
5,8
3,8

Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Supra.

supo
inf.
inf.
inf.
inf.

3,2
7,5
8,0
6,9
7,9

-3,5
-1,4
-2,9
-0,6
0,4

74
162
166
177
206

121 1430
136 946
151 391
176 5Il
185 364

124
59
59
55
51

2,5
5,4
6,0
6,5
7,0

Supra.
Supra.
Supra.
Supra.
Supra.

supo
inf.
inf.
inf.
inf.

ID

It

11,3 7,6
12,2 7,4
12,0 8,0
11,8 8,3
11,9 8,4
12,4 7,6
12,3 7,5
12,7 9,4
13,3 9,4
13,7 9,2
15,2 13,3
15,9 9,9
17,5 12,9

-0,5
-0,4
-0,7
-0,6
-0,7
-0,1
1,0
0,2
0,9
1,2
1,1
2,4
5,0

7
34
19
23
24
10
15
40
13
14

7,6
9,0
12,8
14,4
13,5
14,0
13,6
13,9
15,0
14,8

4,2
6,6
12,3
12,5
11,8
13,0
12,7
11,9
14,0
11,9

1006

16
37
20
27
25

8,8
11,4
11,3
12,2
12,0

1490
960
720
702
649

4
26
14
13
34

7,7
10,1
11,5
Il,4
12,3

Dlh

inf.
inf.
inf.
inf.
inf.
inf.
inf.
supo
supo
supo
medo
medo
inf.

Segovia
La Granja San Ildefonso

Segovia
Coca
Carbonero Mayor
Zamarramala
Zamora
Porto
Puebla de Sanabria
Santa Cristina
Salto del Esla
Zamora

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

37

3. FICHAS CATENALES DE LAS LOCALIDADES A ESTUDIAR


1.- EL ESPINAR (Segovia). Sector Guadarrmico
2.- EL ESPINAR (Segovia). Sector Guadarrmico
3.- AVILA. Sector Gaudarrmico
4.- PUENTE CONGOSTO (Salamanca). Sector Salmantino
5.- PUENTE CONGOSTO (Salamanca). Sector Salmantino
6.- SIERRA DE BEJAR (Salamanca). Sector Bejarano-Gredense
7.- MIRANDA DEL CASTAAR (Salamanca). Sector Toledano-Tagano
8.- MIRANDA DEL CASTAAR (Salamanca). Sector Toledano-Tagano
9.- MIRANDA DEL CASTAAR (Salamanca). Sector Toledano-Tagano
IO.-LA ALBERCA (Salamanca). Sector Salamantino
11.-ALMANZA (Len). Sector Leons
12.-PUERTO DEL PANDO, vertiente septentrional (Len).Sector Campurriano-Carrions
l3.-PUERTO DEL PANDO, vertiente septentrional (Len). Sector Campurriano-Carrions
14.-VALLE DE LA LIEBANA (Cantabria). Sector Campurriano-Carrions
15.-VEGA DE LIEBANA (Cantabria).Sector Campurriano-Carrions
16.-LOS PICOS DE EUROPA. Sector Ubiense-Picoeuropeano
l7.-PEA VIEJA, pared meridional (Macizo Central de los Picos de Europa). Sector Ubiense-Picoeuropeano
18.-DESFILADERO DE LA HERMIDA (Cantabria). Sector Ubiense-Picoeuropeano
19.-PANES (Asturias). Sector Ubiense-Picoeuropeano
20.-COVADONGA (Asturias).Sector Galaico-Asturiano
21.-MIRANTES DE LUNA (Len).Sector Ubiense-Picoeuropeano
22.-MIRANTES DE LUNA (Len).Sector Ubiense-Picoeuropeano

[tinera Geobot. [ (1987)

38

FICHA 1 (29-VI-1987)
EL ESPINAR (SEGOVIA). 1250 m. DISTRITO GUADARRAMENSE, SUBSECTOR
GUADARRAMENSE, SECTOR GUADARRAMICO, PROVINCIA CARPETANO-IBERICO-LEONESA, REGlON MEDITERRANEA). PISO BIOCLIMATICO: SUPRAMEDITERRANEO MEDIO. OMBROCLIMA: SUBHUMEDO.

CLISERIE ALTITUDINAL DE LAS SERIES DE VEGETACION: 1.- Serie supra-mesomediterrnea guadarrmica, ibrico-soriana, celtibrico-alcarrea y leonesa siliccola de la encina (Quercus rotundifolia) (Junipero
oxycedri-Querceto rotundifolle sigmetum): Genisto jloridae-Cytisetum scoparii, Santolino rosmarinijolleCistetum lurijolii, Arrhenathero baetici-Stipetum giganteae. 2.- Serie supramediterrnea carpetano-ibrico-alcarrea subhmeda y siliccola del roble melojo (Quercus pyrenaica) (Luzulo jorsteri-Querceto pyrenaicae sigmetum): Genisto jloridae-Cytisetum scoparii, Santolino rosmarinifolle-Cistetum lurijolii, Arrhenathero baeticiStipetum gigantae, Festuco ample-Agrostietum easteIlnae). 2'.- Faciacin con Genisto cineraseentis-CytisetUnl oromediterranei. 3.- Serie supramediterrnea del fresno y melojo (Quereo pyrenaieae-Fraxineto angustijoIle sigmetum): Rubo ulmifolii-Rosetum eorymbiferae, Festuco ample-Agrostietum castellnae, Festueo ample-Cynosuretum). 4.- Serie riparia de las saucedass con Salix atrocinerea (Rubo eorylijolii-Salieeto atrocinereae sigmetum). 5.- Serie riparia de las sauceas con Salix salvifolia (Saliceto lmbertlno-salvijolle sigmetum).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

39

FICHA 2 (29-VI-1987)
EL ESPINAR (SEGOV1A). 1250 m. DISTRITO GUADARRAMENSE (SUBSECTOR
GUADARRAMENSE, SECTOR GUADARRAMICO, PROVINCIA CARPETANO-IBERICO-LEONESA, REGlON MEDITERRANEA). PISO BIOCLIMATICO: SUPRAMEDITERRANEO MEDIO. OMBROCLIMA: SUBHUMEDO.

N~~--~S

DISPOSICION CATENAL DE LA VEGETACION: 1.- Bosques de fresnos y melojos (Quereo pyrenaieaeFraxinetum angustifolwe). 2.- Espinares (Rubo ulmifolii-Rosetum eorymbiferae). 3.- Prados eutrofizados
(Festuco amplae-Cynosuretum cristatl). 4.- Cervunales hmedos (Luzulo carpetanae-]uncetum squarrosi). 5.Prados juncales higrfilos (Hyperico undulati-]uncetum acutiflon). 6.- Comunidad de helfitos megafrbicos de
aguas rpidas (Glycerio declinatae-Oenanthetum crocatae). 7.- Comunidad de helfitos graminoides de aguas
lentas (Glycerio declinatae-Eleocharidetum palustris). 8.- Comunidades de batrchidos (com. de Ranunculus
peltatus). 9.- Comunidades de terfitos y gefitos efmeros de medios exondados durante el estiaje (Preslion cervinae). 10.- Herbazales varios subnitrfilos (Sisymbrio-Hordeetum murini). 11.- Comunidad graminoide teroftica y subnitrfila (Trifolio cherleri-Taenwtheretum caput-medusae).

40

1rinera Geobor. 1 (1987)

FICHA 3 (29-VI-1987)
AVILA. 1140 m. DISTRITO ABULENSE (SUBSECTOR ABULENSE, SECTOR GUADA-

RRAMICO, PROVINCIA CARPETANO-IBERICO-LEONESA, REGlON MEDITERRANEA). PISO BIOCLIMATICO: SUPRAMEDITERRANEO MEDIO. OMBROCLIMA:
SECO.

DISPOSICION CATENAL DE LA VEGETACION: 1.- Carrascales (]unipero oxycedn-Quercetum rotundifoliae). 2.- Berceales (A"henathero baetici-Stipetum gigantae). 3.- Majadales (Festuco ampJe-Poetum bulbosae).
4.- Prados (Festuco ampJe-Cynosuretum cnstah). 5.- Cervunales (Genisto anglicae-Nardetum).

Vegetaci6n Cordilleras Central y Cantbrica

41

FICHA 4 (29-VI-1987)
PUENTE CONGOSTO (SALAMANCA). 910 ffi. SECTOR SAlMANTINO (pROVINCIA
CARPETANO-IBERICO-LEONESA, REGlON MEDITERRANEA). PISO BIOCLIMATICO: SUPRAMEDITERRANEO INFERIOR. OMBROCLIMA: SECO SUPERIOR.

DISPOSICION CATENAL DE LA VEGETACION: 1.- Carrascales (Genisto hystricis-Quercetum rotundifolwe). 2.- Piornales con cantuesos (Genisto hystricis-Cytisetum multiflon). 3.- Comunidades saxcolas (Digitali
thapsii-Dianthetum lusitani). 4. Pastizales de terfitos (Triseto ovati-Agrostietum truncatulae). 5.- Comunidades
pioneras dominadas por ter6fitos crasifolios (Evaci carpetanae-Sedetum andegavensis sedetosum arenarii). 6.Lastonares (Centaureo ornatae-Stipetum lagascae). 7.- Herbazales primocolonizadores dbilmente nitr6filos de
fenologa primaveral (Papaveri argemone-Sisymbrietum contorll). 8. - Pastizales vivaces xer6filos y ralos ricos en
camfitos pulviniformes (Thymo-Plantaginetum radicatae).

!tineTa Geobot. 1 (1987)

42

FICHA 5 (29-VI-1987)

PUENTE CONGOSTO (SALAMANCA). 910 ffi. SECTOR SALMANTINO (pROVINCIA


CARPETANO-IBERICO-LEONESA, REGlON MEDITERRANEA). PISO BIOCLIMATICO: SUPRAMEDITERRANEO INFERIOR. OMBROCLIMA: SECO SUPERIOR.

...1:

lit

IX:

t-

DISPOSICION CATENAL DE LA VEGETACION: 1.- Comunidades de grandes crices (Galio broteriani-Carieetum broterianae). 2.- Comunidades de helfitos megafrbicos de aguas rpidas (Glyeerio deelinatae-Oenanthetum croeatae). 3.- Saucedas arbustivas (Salieetum hJmbertiano-salvijolle). 4.- Alisedas (Galio broterianiAlnetum glutinosae). 5.- Bosques mesofticos de fresnos y melojos (Quereo pyrenaieae-Fraxinetum angustifolle); en su sotobosque: herbazales escionitrfilos (Myrrhoido nodosae-Alllrietum petiohJtae), herbazales nitrfilos helifilos y vivaces (Galio aparines-Conietum maeuhJt), comunidades terofticas y escionitrfilas
humcolas (Galio aparinelUJe-Anthriseetum eauealidis). 6.- Carrascales (Genisto hystricis-Quereetum
rotundijolle) .

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

43

FICHA 6 (30-VI-1987)
SIERRA DE BEJAR (SALAMANCA). SUBSECTOR BEJARANO-GREDENSE OCCIDENTAL. (SECTOR BEJARANO-GREDENSE, PROVINCIA CARPETANO-IBERICOLEONESA, REGlON MEDITERRANEA). OMBROCLIMA: SUBHUMEOO A HIPERHUMEDO.
PISO CRIOROMEDITERRANEO

Si tuacin de
la localidad
2.IOOm

SUPER'dJ
-f~OOm

CLISERIE ALTITUDINALDE LAS SERIES DE VEGETACION EN UN TRANSECTO DESDE EL RIO


CUERPO DE HOMBRE A LA CUMBRE DE LA CEJA (2.340 ro.): 1.- Serie del aliso (Galio broteTlni-Alneto glutinosae sigmetum). 2.- Serie mesoftica del fresno y melojo (Quereo pyrenaieae-Fraxineto angustifolJe
sigmetum). 3.- Serie de los melojares supramediterrneos (Holco molli-Quereeto pyrenaieae sigmetum), piornales: Genisto jloridae-Cytisetum seoparii, cerrillares: Leueanthemopsio pallUhJe-Festueetum elegantis, berceales:
Arrhenathero baetici-Stipetum gigantae. 4.- Serie supramediterrnea carpetano-ibrico-alcarrea subhmeda siliccola del melojo (Luzulo forsteri-Quereeto pyrenaieae sigmetum, faciacin con Leuzea rhaponticoides). Piornales: 4'.- Genisto cineraseentis-Cytisetum oromediterranei adenoearpetosum gredensis. 4".- Genisto cineraseentis-Cytisetum oromediterranei. 4"'. - Genisto cineraseentis-Cytisetum oromediterranei eehinospartetosum pulviniformis. 5.- Serie supramediterrnea del abedul (Saxifrago-Betuleto eeltiberieae sigmetum). 6.- Serie oromediterrnea bejarano-gredense occidental y salmantina siliccola de Cytisus oromediterraneus (Cytiso oromediterraneiEehinosparteto pulviniformis sigmetum). 7.- Serie crioromediterrnea bejarano-gredense siliccola de Festuca il/digesta (Agrostio rupestris-Armerieto bigerrensis sigmetum).

1tinera Geobot. 1 (1987)

44

,FICHA 7 (1-VII-1987)
MIRANDA DEL CASTAAR (SALAMANCA). 550 m. SUBSECTOR HURDANO-ZEZERENSE (SECTOR TOLEDANO-TAGANO, PROVINCIA LUSO-EXTREMADURENSE,
REGlON MEDITERRANEA). PISO BIOCLIMATICO: MESOMEDITERRANEO. OMBROCLIMA: HIPERHUMEDO.

CATENA DE LA VEGETACION EN LA RIBERA DEL RIO ALAGON: 1.- Alcornocales mesomediterrneos (Sanguisorbo agrimonioidis-Quercetum suberis). 2.- Madroales (Phillyreo angustijoliae-Arbutetum unedonis). 3.- Piornales (Cytisetum scopario-eriocarpi). 4.- Brezal-jaral (Erico australis-Cistetum populijolii). 5.Aliseda mediterrnea (ScrophuhJrio scorodoniae-Alnetum glutinosae). 6.- Comunidades de helfitos megafrbicos de aguas rpidas (Glycerio declinatae-Oenanthetum crocatae). 7.- Comunidades de grandes crices (Galio
broteriani-Caricetum broterianae). 8.- Vegetacin viaria mesomediterrnea (Solivetum stolonijerae).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

45

FICHA 8 (1-VII-1987)

MIRANDA DEL CASTAAR (SALAMANCA). 550 ffi. SUBSECTOR HURDANO-ZEZERENSE (SECTOR TOLEDANO-TAGANO, PROVINCIA LUSO-EXTREMADURENSE,
REGlON MEDITERRANEA). PISO BIOCLIMATICO: MESOMEDITERRANEO. OMBROCLIMA: HIPERHUMEDO.

Si tuacin de
la localidad

CATENA DE LAS SERIES DE VEGETACION: 1.- Serie mesomediterrnea luso-extremadurense y btica


subhmeda del alcornoque (Quercus suber): Sanguisorbo agrimonioidis-Querceto suberis sigmetum. 2.- Serie
mesomediterrnea luso-extremadurense del roble melojo (Quercus pyrenaica): Arbuto-Querceto pyrenaicae sigmetum, en su faciacin hiperhmeda con Quercus faginea subsp. broleroi. 3.- Serie mesomediterrnea del aliso
(Alnus glutinosa): ScrophuhJrio scorodoniae-Alneto glutinosae sigmetum).

ltinera Geobot. 1 (1987)

46

FICHA 9 (l-VII-1987)
MIRANDA DEL CASTAAR (SALAMANCA). 550 ffi. SUBSECTOR HURDANO-ZEZERENSE (SECTOR TOLEDANO-TAGANO, PROVINCIA LUSO-EXTREMADURENSE,
REGlON MEDITERRANEA). PISO BIOCLIMATlCO: MESOMEDITERRANEO. OMBROCLIMA: HIPERHUMEDO.

SERIE MESOMEDITERRANEA LUSO-EXTREMADURENSE DEL ROBLE MELOJO (Quercus pyrenaica) (Arbuto unedonis-Querceto pyrenaicae sigmetum) EN SU FACIACION mPERHUMEDA CON Quercus jaginea subsp. broteroi: 1.- Melojares mesomediterrneos hiperhmedos (Arbuto unedonis-Quercetum pyrenaicae quercetosum broteroi). 2.- Madroales con durillos (Phillyreo angustijoliae-Arbutetum unedonis viburnetosum tini). 3.- Brezales-jarales (Polygalo microphyllae-Cistetum populifolii). 4.- Herbazales vivaces de linderos de bosques (Omphalodo nitidae-Unarietum triomitophorae).

47

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

FICHA 10 (l-VII-1987)
PROX. LA ALBERCA (SALAMANCA). 1080 ffi. SECTOR SALMANTINO (PROVINCIA
CARPETANO-IBERICO-LEONESA, REGlON MEDITERRANEA). PISO BIOCLIMAnco: SUPRAMEDITERRANEO MEDIO. OMBROCLIMA: HIPERHUMEDO .

Si tuacin de
la localidad

DISPOSICION CATENAL DE LA VEGETACION: 1.- Melojares supramediterrneos (Holco molli-Quercetum pyrenaicae). 2.- Piornales (Thymo mastichinae-Cytisetum multiflori cytisetosum eriocarpii). 3.- Brezales
con enebro rastrero (Junipero nanae-Ericetum aragonensis). 4.- Brezales higrfilos (Genisto anglicae-Ericetum
tetralicis).

[tinera Geobot. 1 ([987)

48

FICHA 11 (2-VII-1987)
ALMANZA (LEON). 920 ffi. SECTOR LEONES (pROVINCIA CARPETANO-IBERICOLEONESA, REGlON MEDlTERRANEA). PISO BIOCLIMATICO: SUPRAMEDITERRANEO MEDIO. OMBROCLIMA: SUBHUMEDO-HUMEDO.

DlSPOSICION CATENAL DE LA VEGETACION: 1.- Melojares supramediterrneos leoneses (Holco molliQuercetum pyrenaicae astragaletosum glyciphylll). 2.- Piomales (Cytiso scoparii-Genistetum polygaliphyl/ae /avanduletosum peduncu/atae). 3.- Brezales (Genistello tridentatae-Ericetum aragonensis arctostaphyletosum
crassifoliae). 4.- Prados (Festuco amp/ae-Cynosuretum cristatl). 5.- Cervunales higrfilos (Genisto anglicaeNardetum). 6.- Brezales higrfilos (Genisto anglicae-Ericetum tetralicis ericetosum vagantis). 7.- Prados juncales higrfilos (Deschampsio hispanicae-Juncetum ejjusl). 8.- Comunidades de helfitos amacollados graminoides
(Holco reuteri-Caricetum acutijonnis).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

49

FICHA 12 (2-VII-1987)
VERTIENTE SEPTENTRIONAL DEL PUERTO DEL PANDO (LEON). 1240 m. SUBSECTOR ALTOCARRIONES (SECTOR CAMPURRIANO-CARRIONES, PROVINCIA
OROCANTABRICA, REGlON EUROSIBERIANA). PISO BIOCLIMATICO: ALTIMONTANO. OMBROCLIMA: HIPERHUMEDO.

Situacin de la localidad

DISPOSICION CATENAL DE LA VEGETACION: 1.- Complejo de hayedos acidfilos y basfilos orocantbricos (Luzulo henriquesii-Fagetum sylvatieae y Cariei sylvatieae-Fagetum sylvatieae). 2.- Piomales (Cytiso
seoparii-Genistetum polygaliphylJe). 3.- Brezales (Daboecio eantabricae-Erieetum aragonensis halimietosum
umbelJh). 4.- Piornales en crestones (Cytisetum seopario-oromediterranei).

50

/tinera Geobot. / (/987)

/
. FICHA 13 (2-VII-1987)

VERTIENTE SEPTENTRIONAL DEL PUERTO DE SAN GLORIO (CANTABRIA).


1609 m. SUBSECTOR ALTOCARRIONES (SECTOR CAMPURRIANO-CARRIONES,
PROVINCIA OROCANTABRICA, REGlON EUROSIBERIANA). PISO BIOCLIMATICO:
ALTIMONTANO. OMBROCLIMA: HIPERHUMEDO.

Si tuacin de
la localidad

Plo. S. GlorLo

N.

~S

CLISERIE ALTITUDINAL DE LA VEGETACION: 1.- Hayedos acidfilos orocantbricos (Luzulo henriquesii-Fagetum sylvaticae). 2.- Piomales mesomontanos (Cytiso cantabrici-Genistetum polygaliphylliJe). 3.- Piornales altimontanos (Cytiso cantabrici-Gensitetum obtusirameae). 4.- Cardales (Cirsio chodati-Carduetum carpetan!).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

51

FICHA 14 (2-VII-1987)
VALLE DE LA LIEBANA (CANTABRIA). 1200

ffi.

SUBSECTOR ALTOCARRIONES

(SECTOR CAMPURRIANO-CARRIONES, PROVINCIA OROCANTABRICA, REGlON


EUROSIBERIANA). PISO BIOCLIMATICO: MONTANO. OMBROCLIMA: HIPERHUMEDO.

Si tuacin de
la localidad

DISPOSICION CATENAL DE LAS SERIE8DE VEGETACION: 1.- Serie montano-colina orocantbrica acidfila del roble melojo o Quercus pyrenaica (Unario triomithophorae-Querceto pyrenaicae sigmetum). 2.- Serie
montana orocantbrica acidfila del haya o Fagus sylvatica (Luzulo henriquesii-Fageto sigmetum). 3.- Comunidad permanente del roble albar o Quercus petraea (Unario triornithophorae-Quercetum petraeae).

Itinera Geobot. 1 (1987)

52

/
FICHA 15 (2-VII-1987)
VEGA DE LIEBANA (CANTABRIA). 470 m. SUBSECTOR ALTOCARRIONES (SECTOR
CAMPURRIANO-CARRIONES, PROVINCIA OROCANTABRICA, REGlON EUROSIBERIANA). PISO BIOCLIMATICO: COLINO. OMBROCLIMA: SUBHUMEDO .

Situacin de la localidad

DISPOSICION CATENAL DE LAS COMUNIDADES RUDERAL-VIARIAS: 1.- Cardales (Carduo bourgeani-Silybetum marlni foeniculetosum vulgare). 2.- Herbazales viarios subnitrfilos (Sisymbrio officinalis-Hordeetum murinii). 3.- Prados compactos por el pisoteo y nitrificados (Lolio perennis-Plantaginetum maioris). 4.Comunidades nitrfilas colonizadas de lugares muy pisoteados (Polygono-Matricarietum matricarioidis).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

53

FICHA 16 (3-VII-1987)
LOS PICOS DE EUROPA. SUBSECTOR PICOEUROPEANO (SECTOR UBIENSE-PICOEUROPEANO, PROVINCIA OROCANTABRICA, REGlON EUROSIBERIANA) .

Si tuacin de
la localidad

CLISERIE ALTITUDINAL DE LAS SERIES DE VEGETACION: 1.- Serie ripara orocantbrica del sauce
cantbrico o Salix cantabrica (Saliceto cantabricae sigmetum). 2.- Serie colino-montana orocantbrica de la encina o Quercus rotundifolia (Cephalnthero longijoliae-Querceto rotundijoliae sigmetum). 3.- Serie colinomontana orocantbrica, cntabro-euskalduna y galaico-asturiana mesoftica del fresno o Fraxinus excelsior
(Polysticho setijeri-Fraxineto excelsioris sigmetum). 4.- Serie montana orocantbrica y cntabro-euskalduna basfila y xer6fila del haya o Fagus sylvatica (Epipactido helleborines-Fageto sigmetum). 5.- Serie montana orocantbrica acid6fila del haya o Fagus sylvatica (Luzulo henriquesii-Fageto sigmetum). 6.- Serie montana orocantbrica y cntabro-euskalduna basfila y ombr6fila del haya o Fagus sylvatica (Carici sylvaticae-Fageto sigmetum).
7.- Serie subalpina orocantbrica bas6fila del enebro rastrero o Juniperus communis subsp. alpina (Daphno cantabricae-Arctostaphyleto uva-ursi sigmetum). 8.- Serie alpina picoeuropeana basfila de Elyna myosuroides
(Oxytropido pyrenaicae-Elyneto myosuroidis sigmetum).

Itinera Geobot. I (/987)

54

FICHA 17 (3-VII-1987)
PARED MERIDIONAL DE PEA VIEJA (MACIZO CENTRAL DE LOS PICOS DE
EUROPA). 1900 m. SUBSECTOR PICOEUROPEANO (SECTOR UBIENSE-PICOEUROPEANO, PROVINCIA OROCANTABRICA, REGlaN EUROSIBERIANA). PISO BIOCLIMATICO: SUBALPINO. OMBROCLIMA: HIPERHUMEDO .
Si tuacin de
la localidad

DISPOSICION CATENAL DE LA VEGETACION: 1.- Enebrales rastreros (Daphno cantabricae-Arctostaphyletum uva-urs/). 2.- Vegetacin de las fisuras de las rocas (Dethawio-Saxifragetum aretioidis). 3.- Comunidades ombrfobas de paredones calcreos (Petrocoptidetum glucifoliae). 4.- Pastizales calccolas de espolones
y litosuelos (Oreochloo confusae-Festucetum bumati/). 5.- Comunidades de gleras y pedregales mviles de cantos de tamao medio (Linario jilicaulis-Crepidetum pygmaeae). 6.- Comunidades de derrubios de gruesos bloques (Cystopterido pseudoregiae-Dryopteridetum submontanae). 7.- Matorrales basfilos pulviniformes
(Lithodoro diffusae-Genistetum legionensis). 8.- Pastizales basfilos quionfilos de suelos profundos (Pediculri
fallci-Annerietum cantabricae). 9.- Cervunales (Polyalo edmundii-Nardetum). (Ilustracin procedente de S.
RIVAS-MARTlNEZ, T.E. DIAZ, FDEZ. PRIETO, J. LOIDI & A. PENAS 1984: 161).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

55

FICHA 18 (4-VII-1987)
DESFILADERO DE LA HERMIDA (CANTABRIA). 140 m. SUBSECTOR PICOEUROPEANO (SECTOR UBIENSE-PICOEUROPEANO, PROVINCIA OROCANTABRICA,
REGlON EUROSIBERIANA). PISO BIOCLIMATICO: COLINO. OMBROCLIMA: HU-

MEDO.

SE~

DlSPOSlCION CATENAL DE LA VEGETACION: 1.- Encinares relictos orocantbricos (Cephalanthero longijolle-Quercetum rotundijolle). 2.- Comunidades casmofticas de rocas secas (Crepido asturicae-Campanuletum legionensis). 3.- Comunidades de las fisuras de los cantiles desplomados (Petrocoptidetum wiedmanii). 4.Comunidades de rocas rezumantes (Hyperico nummulari-Pinguiculetum coenocantabricae). 5.- Matorrales basfilos pulviniformes termfilos (Lithodoro difjusae-Genistetum legionensis jumanetosum ericoidis). 6.- Bosques
mixtos de fresnos, robles y tilos (Polysticho setijeri-Fraxinetum excelsioris tilietosum platyphyllae). 7.- Saucedas
(Salicetum cantabricae). (Ilustracin procedente de S. RIVAS-MARTINEZ, T.E. DIAZ, FDEZ. PRIETO, J.
LOIDI & A. PENAS 1984: 96).

[tinera Geobot. 1 (1987)

56

FICHA 19 (4-VII-1987)
PANES (ASTURIAS). 50 m. SUBSECTOR PICOEUROPEANO (SECTOR UBIENSE-PICOEUROPEANO, PROVINCIA OROCANTABRICA, REGlON EUROSIBERIANA). PISO
BIOCLIMATICO: COLINO. OMBROCLIMA: HUMEDO.

DISPOSICION CATENAL DE LA VEGETACION EN LAS RIBERAS DEL RIO DEVA: 1.- Saucedas arbustivas (comunidad de Salix elaeagnos subsp. angustifoll). 2.- Saucedas arbreas (Salicetum angustifolio-albae). 3.- Bosques mesfilos de fresnos (Polysticho setiferi-Fraxinetum excelsioris).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

57

FICHA 20 (4-VII-1987)
COYADONGA (ASTURIAS). 250 m. SUBSECTOR OVETENSE (SECTOR GALAICOASTURIANO, SUBPROVINCIA ASTUR-GALAICA, PROVINCIA CANTABRO-ATLANTICA, REGlON EUROSIBERIANA). PISO BIOCLIMATICO: COLINO. OMBROCLIMA:

HUMEDO.

Si tuacin de
la localidad

LA

BASILICA

CUEVA

DISPOSICION CATENAL DE LAS SERIES DE VEGETACION: 1.- Serie colino-montana orocantbrica,


cntabro-euskalduna y galaico-asturiana mesoftica del fresno o Fraxinus excelsior (Polysticho setiferi-Fraxineto
excelsioris sigmetum). 2.- Serie colino-montana galaico-asturiana acidfila del roble o Quercus robur (Blechno
spicanti-Querceto roboris sigmetum). 3.- Serie riparia del aliso o Alnus glutinosa (Hyperico androsaemi-Alneto
glutinosae sigmetum).

58

ltinera Geobot. 1 (1987)

FICHA 21 (4-VII-1987)
MIRANTES DE LUNA (LEON). 1.300 m. SUBSECTOR UBIENSE (SECTOR UBIENSE-PICOEUROPEANO, PROVINCIA OROCANTABRICA, REGlON EUROSIBERIANA). PISO BIOCLIMATICO: MESOMONTANO. OMBROCLIMA: HUMEDO.

DISPOSICION CATENAL DE LAS SERIES DE VEGETACION: 1.- Serie montana orocantbrica basfila
relicta de la sabina albar o Juniperus thurifera (junipereto sabino-thurijerae sigmetum). la.- Id. faciacin con
Quercus jaginea. 2.- Serie montana orocantbrica y cntabro-euskalduna basfila y xerfila del haya o Fagus sylvatica (Epipactido helleborines-Fageto sigmetum). 3.- Serie montano-colina orocantbrica acidfila del roble
melojo o Quercus pyrenaica (Linario triomithophorae-Querceto pyrenaicae sigmetum).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

59

FICHA 22 (4-VII-1987)
MIRANTES DE LUNA (LEON). 1.300

ffi.

SUBSECTOR UBIENSE (SECTOR UBI-

ENSE-PICOEUROPEANO, PROVINCIA OROCANTABRICA, REGlON EUROSIBERIANA). PISO BIOCLIMATICO: MESOMONTANO. OMBROCLIMA: HUMEDO.

SERIE MONTANA OROCANTABRICA BASOFlLA RELICTA DE LA SABINA ALBAR (Junipereto sabino-thuriferae sigmetum): 1.- Bosquetes de sabinas y enebros rastreros (]uniperetum sabino-thuriferae). 2.Espinares con agracejos (Pruno-Berberidetum cantabricae). 3.- Aulagares (Lithodoro diffusae-Genistetum scorpi). 4.- Pastizales psicroxerfilos (Arenario cantabricae-Festucetum hystricis). 5.- Pastizales terofticos
(Saxifrago-Hornungietum petraeae). 6.- Comunidad venteada de Stipa pennata subsp. iberica.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

61

4. SERIES DE VEGETACION

Se relacionan a continuaci6n las series de vegetaci6n climat6filas y edafohigr6filas


que hemos reconocido en los territorios visitados.
A. REGlON MEDITERRANEA

Series climat6fi1as
Piso Crioromediterrneo
1. Serie crioromediterrnea bejarano-gredense siliccola de Festuca indigesta. Agrostio

rupestris-Armerieto bigerrensis sigmetum.


Piso Oromediterrneo
2. Serie oromediterrnea bejarano-gredense occidental y salmantina siliccola de Cytisus
oromediterraneus. Cytiso oromediterranei-Echinospatteto pulviniformis sigmetum.
Piso Supramediterrneo
3a. Serie supramediterrnea carpetano occidental y Orensano-Sanabriense del abedul
(Betula pubescens subsp. celtiberica). Saxifrago spathularidi-Betuleto celtibericae
sigmetum.
3b. Serie supramediterrnea carpetano-ibrico-alcarrea subhmeda siliccola del roble
melojo (Quercus pyrenaica). Luzulo jorsteri-Querceto pyrenaicae sigmetum.
3c. Serie supra-mesomediterrnea castellano-alcarreo-manchega bas6fila del queJlgo

(Quercus faginea). Cephalanthero longifoliae-Querceto fagineae sigmetum.


3d. Serie supra-mesomediterrnea guadarrmica, ibrico-soriana, celtibrico- alcarrea y
leonesa siliccola de la encina (Quercus rotundifolia). Junipero oxycedri-Querceto

rotundifoliae sigmetum.
3e. Serie supra-mesomediterrnea carpetana occidental, orensano- sanabriense, leonesa
hmedo-hiperhmeda siliccola del roble melojo (Quercus pyrenaica). Holco molli-

Querceto pyrenaicae sigmetum.


3f. Serie supramediterrnea salmantina y orensano-sanabriense subhmeda siliccola del

/tinera Geobot. / (/987)

62

roble melojo (Quercus pyrenaica). Genisto falcatae-Querceto pyrenaicae sigmetum .

3g. Serie supra-mesomediterrnea castellano-maestrazgo-manchega basfila de la encina


(Quercus rolundifolia). Junipero thuriferae-Querceto rotundifoliae sigmetum.
3h. Serie supra-mesomediterrnea salmantina, lusitano-duriense y orensano-sanabriense
siliccola de la encina (Quercus rOlundifolia). Genisto hystricis-Querceto rotundifoliae sigmetum.
Piso Mesomediterrneo
4a. Serie mesomediterrnea luso-extremadurense hmeda del roble melojo (Quercus pyrenaica). Arbuto unedonis-Querceto pyrenaicae sigmetum.
4b. Serie mesomediterrnea luso-extremadurense y btica subhmedo-hmeda del alcornoque (Quercus suber). Sanguisorbo agrimonioidis-Querceto suberis sigmetum.
Series edafohigrfilas
Sa. Serie mesomediterrnea del olmo (Ulmus minor). Aro italici-Ulmeto minoris sigmetumo
Sb. Serie supramediterrnea del olmo (Ulmus minor). Aro maculati-Ulmeto minoris
sigmetum.
Sc. Serie supramediterrnea, siliccola del fresno (Fraxinus angustifolia) y del melojo
(Quercus pyrenaica). Querco pyrenaicae-Fraxineto angustifoliae sigmetum.
Sd. Serie riparia Carpetano-Ibrico-Ieonesa y Castellano duriense del chopo (Populus nigra) y del sauce arbreo (Salix neotricha). Populo nigrae-Saliceto neotrichae sigmetum.
Se. Serie riparia meso y supramediterrnea leonesa y orensano-sanabriense del sauce salvifolio (Salix salvifolia). Saliceto angustifolio-salvifoliae sigmetum.
Sf. Serie riparia supramediterrnea ibero-atlntica del sauce salvifolio (Salix salvi/olia).
Saliceto lambeTtiano-salvifoliae sigmetum.
Sg. Serie riparia supramediterrnea del aliso (Alnus glutinosa). Galio broteriani-Alneto
sigmetum.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

63

5h. Serie riparia mesomediterrnea del aliso (Alnus glutinosa). Scrophulario scorodoniae-Alneto sigmetum.
B.REGION EUROSIBERIANA

Series climatnIas
Piso Alpino
6a. Serie alpina picoeuropeana basfila de Elyna myosuroides. Oxytropido pyrenaicaeElyneto myosuroidis sigmetum.
6b. Serie alpina altocarrionesa siliccola de Oreochloa blanka. Junco trifidi-Oreochloeto
blankae sigmetum.
Piso Subalpino
7a. Serie subalpina orocantbrica basfila del enebro rastrero (Juniperus communis
subsp. alpina). Daphno cantabricae-Arctostaphyleto uva-ursi sigmetum.
7b. Serie subalpina orocantbrica siliccola del enebro rastrero (Juniperus communis
subsp. alpina). Junipero nanae-Vaccinieto uliginosi sigmetum.
Piso Montano
Sa. Serie montana orocantbrica y cntabro-euskalduna basfila y ombrfila del haya
(Fagus sylvatica). Carici sylvaticae-Fageto sigmetum.
Sb. Serie montana orocantbrica y cntabro-euskalduna basfila y xerfila del haya
(Fagus sylvatica). Epipactido helleborines-Fageto sigmetum.
Sc. Serie montana orocantbrica acidfila del haya (Fagus sylvatica). Luzulo henriquesii-Fageto sigmetum.
Sd. Serie montana orocantbrica acidfila del abedul (Betula pubescens subsp. celtiberica). Luzulo henriquesii-Betuleto celtibericae sigmetum.
Se. Serie montana orocantbrica acidfila del roble albar (Quercus petraea). Linario
triomithophorae-Querceto petraeae sigmetum.
Sf. Serie montano-colina orocantbrica acidfila del roble melojo (Quercus pyrenaica).

linera Geobol. 1 (1987)

64

Unario triomithophorae-Querceto pyrenaicae sigmetum.


8g. Serie montana orocantbrica basfila relicta de la sabina albar (Juniperus thurifera).
Junipereto sabino-thuriferae sigmetum.
Piso Colino
9a. Serie colino-montana galaico-asturiana acidfila del roble (Quercus robur). Blechno
spicanti-Querceto roboris sigmetum.
9b. Serie colino-montana orocantbrica de la encina (Quercus rotundifolia). Cephalanthero longifoliae-Querceto rotundifoliae sigmetum.
9c. Serie colino-montana orocantabrica, cntabro-euskalduna y galaico-asturiana mesoftica del fresno (Fraxinus excelsior). Polysticho setiferi-Fraxineto excelsioris sigmetumo
Series edafobigr6filas
lOa. Serie riparia cntabro-euskalduna del aliso (Alnus glutinosa). Hyperico androsaemi-

Alneto sigmetum.
lObo Serie riparia galaico-asturiana del aliso (Alnus glutinosa). Valeriano pyrenaicae-

Alneto sigmetum.
lOe. Serie riparia orocantbrica del sauce cantbrico (Sala cantabrica). Saliceto canta-

bricae sigmetum.
lOdo Serie riparia galaico-asturiana del sauce blanco (Sala alba). Saliceto angustifolio-

albae sigmetum.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

65

5. TIPOLOGIA FITOSOCIOLOGICA
Se relacionan
los sintxones que se han reconocido en los territorios visitados desde el
.,
rango de asociacin al de clase. Adems de una descripcin somera de los grandes rangos
principales, se indican las caractersticas de las alianzas o subalianzas enumeradas.
1.

POTAMETEA R. Tx. & Preising 1942


Veg~tacin acutica enraizada de ninfeidos, eloideidos, mirioflidos y batrchidos.

Parvopotametalia Den Hartog & Segal 1964


Comunidades de aguas someras o que se exondan.
Callitricho-Batrachion Den Hartog & Segal 1964
Asociaciones de batrchidos.
Caractersticas: Callitriche brutia, Callitriche hamulata, Callitriche stagnalis, Calli-

triche lusitanica, Myriophyllum alternifolium, Ranunculus ololeucos, Ranunculus


peltatus subsp. peltatus, R. peltatus subsp. saniculifolius.
1. Fontinalo antypireticae Ranunculetum (ololeucos) lusitanici Br.-Bl., P. Silva,

Rozeira & Fontes 1952


Ranunculion f1uitantis Neuhaus1 1959
Asociaciones de batrchidos de corrientes rpidas.
Caractersticas: Ranunculus penicillatus, Ranunculus trichophyllus.
2. Comunidad de Ranunculus penicillatus
11.

MONTIO-CARDAMINETEA Br.-Bl. & R. Tx. 1943


Vegetacin de he1fitos tneros de biomasa permanente a lo largo del ao, propia de
aguas nacientes fras no mineralizadas.

Montio-Cardamineta1ia Paw10wski 1928 em. Maas 1959


Cardamino-Montion Br.-Bl. 1925
Asociaciones de aguas fras oligtrofas eurosiberianas.
Caractersticas: Montia fontana subsp. chondrosperma, Montia fontana subsp. varia-

bilis
Cardaminenion Den He1d & Westhof 1969

ltinera Geobot. 1 (1987)

66

Asociaciones escifilas colino-montanas atlnticas, subatlnticas y orocantbricas.


Caractersticas: Cardamine raphanifolia, Chrysosplenium oppositifolium, Ranunculus
hederaceus, Saxifraga clusii subsp. lepismigena.
1. Ranunculetum hederacei Libb 1940

2. Chrysosplenio oppositifolii-Cardaminetum raphanifoliae (Br.-Bl. 1967) Loidi


1983
Myosotidion stoloniferae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas
1984
Asociaciones supra-oromediterrneas iberoatlnticas que alcanzan la Provincia Orocantbrica.
Caractersticas: Montia fontana subsp. amporitana, Myosotis stolonifera, Veronica
serpyllifolia subsp. langei.
3. Stellario alsines-Saxifragetum alpigenae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,
Loidi & Penas 1984
4. Myosotidetum stoloniferae Br.-Bl., P. Silva, Rozeira & Fontes 1952
III.

ISOETO-NANOJUNCETEA Br.-Bl. & R. Tx. 1943


Vegetacin anfibia formada por terfitos y gefitos efmeros de ptimo mediterrneo,
propia de medios exondados durante el estiaje.

Isoeta1ia Br.-Bl. 1931 em. Rivas Goday 1970


Preslion cervinae Br. -Bl. 1931
Asociaciones de aguas profundas que se desecan durante el verano.
Caractersticas: Eryngium corniculatum, soetes setacea, Mentha cervina y Ranunculus longipes.
1. Juncetum perpusilli Rivas-Martnez 1963 nomo mut.

2. Sisymbrello asperae-Preslietum cervinae Rivas Goday (1955) 1970


IV.

SCHEUCHZERIO-CARICETEA NIGRAE Nordhagen 1936 em. R. Tx. 1937


nomo mut.
Vegetacin vivaz boreo-alpina propia de turberas o suelos higroturbosos, relicta en las

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

67

montaas mediterrneas.

Tofieldetalia Preising in Oberdorfer 1949


Vegetacin de turberas bajas mestrofas.
Caricion davallianae Klika 1934
Asociaciones alpino-pirenaico-cantbricas.
Caractersticas: Carex davalliana, Pedicularis mixta, Swenia perennis.

1. Pinguiculo grandiflorae-Caricetum lepidocarpae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.


Prieto, Loidi & Penas 1984

Caricetalia nigrae W. Koch 1926 em. Nordhagen 1937 nomo mut.


Caricion nigrae W. Koch 1926 em. Klika 1934 nomo mut.
Asociaciones de turberas oligtrofas de crices y esfagnos.
Caractersticas: Carex demissa, Juncus filiformis.
Caricenion carpetanae Rivas-Martnez & Cant 1987
Asociaciones orfilas iberoatlnticas.
Caractersticas: Carex nigra subsp. carpetana, Viola palustris subsp. juressi.
2. Caricetum carpetanae Rivas-Martnez 1963
3. Sedo lagascae-Eriophoretum latfoli Rivas-Martnez in Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez & Snchez Mata 1986

v.

LITTORELLETEA Br.-Bl. & R. Tx. in R. Tx. 1943


Vegetacin anfibia lacustre formada por helfitos e hidrogefitos (isotidos) de ptimo eurosiberiano.

Littorelletalia W. Koch 1926


Subulario aquaticae-Isoetion echinospori Pietsch 1977 corr. Rivas-Martnez & G.
Navarro 1986
Asociaciones de mrgenes de lagunas de alta montaa.
Caractersticas: soetes echinosporum, soetes velata subsp. asturicense, soetes lacustre, Sparganium angustifolium y Subularia aquatica.

1. Sparganio angustfoli-Isoetetum velatae Rivas-Martnez 1963 corro Rivas-Mart-

ltinera Geobot. 1 (1987)

68

nez & G. Navarro 1986

2. Subulario aquaticae-Isoetetum asturicensis F. Navarro, J. A. Snchez & C. Valle


ex Rivas-Martnez & G. Navarro 1986
VI.

PHRAGMITETEA R. Tx. & Preising 1942


Vegetacin de grandes helfitos erguidos o decumbentes de estaciones lacustres y ribereas.

Phragmitetalia W. Koch 1926

Pbragmition australis W. Koch 1926


Asociaciones de carrizos y espadaas.
Caractersticas: Alisma plantago-aquatica, Phragmites australis, Scirpus lacustris,
Scirpus tabernaemontani, Sparganium erectum, Typha angustifolia, Typha domin-

guensis, Typha latifolia.


1. Typho angustifoliae-Phragmitetum australis (R. Tx. & Preising 1942) Belmonte
ind.
2. Scirpo lacustris-Phragmitetum W. Koch 1926
Sparganio-Glycerion fluitantis Br.-Bl. & Sissingh in Boer 1942 nomo inv.
Asociaciones de he1fitos megafrbicos o graminoides propias de medios acuticos.
Caractersticas: Apium nodiflorum, Apium repens, Catabrosa aquatica, Eleocharis
palustris, Glyceria declinata, Glyceria fluitans, Nasturtium officinale, Oenanthe ero-

cata.
3. Helosciadietum nodiflori Br.-Bl. 1931
4. Glycerio declinatae-Eleocharidetum palustris Rivas-Martnez & Costa in RivasMartnez & al. 1980
5. Glycerio declinatae-Oenanthetum crocatae Rivas-Martnez, Belmonte, Fernndez
Gonzlez & Snchez Mata ind.
6. Glycerio declinatae-Catabrosetum aquaticae T. E. Daz & A. Penas 1984
Magnocaricion W. Koch 1926
Asociaciones de grandes helfitos amacollados graminoides.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

69

Caractersticas: Carex acutiformis, Carex paniculata subsp. paniculata, Carex rostrata, Carex vesicaria, Equisetumfluviatile, Phalaris arundinacea.

Caricenion broterianae Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez & Snchez Mata


1986
Asociaciones iberoatlnticas formadas por helfitos amacollados graminoides reSiStentes a las avenidas fluviales.
Caractersticas: Carex acuta subsp. broteriana, Carex paniculata subsp. lusitanica,

Holcus reuteri.
7. Galio broteriani-Caricetum broterianae Rivas-Martnez ex V. Fuente 1986
8. Holco reuteri-Caricetum acutifonnis Femndez Gonzlez ind.
VII.

ASPLENIETEA TRICHOMANIS (Br.-Bl. in Meier & Br.-Bl. 1934) Oberdorfer


1977
Vegetacin rupcola constituida por casmfitos.

Potentilletalia caulescentis Br.-Bl. 1926


Vegetacin calccola o basfila eurosiberiana y mediterrnea (supra-oromediterrnea).

Saxifragion trifurcato-canaliculatae Rivas-Martnez 1969


Asociaciones casmofticas de cantiles calcreos existentes desde el piso colino al alpino, fundamentalmente orocantbricas que alcanzan empobrecidas diversas localidades cntabro-euskaldunas, ovetenses o incluso diques calcreos bercianos y orensanos.
Caractersticas: Antirrhinum braun-blanquetii, Crepis albida subsp. asturica, Saxi-

fraga trifurcata.
Saxifragenion trifurcato-canaliculatae
Asociaciones fundamentalmente orocantbricas montano-subalpino-alpinas.
Caractersticas: Petrocoptis glaucifolia, Potentilla nivalis subsp. asturica, Saxifraga

babiana varo babiana, Saxfraga babiana varo septentrionalis y Saxfraga canaliculata.


l. Centrantho-Saxifragetum canaliculatae Rivas-Martnez, Izco & Costa 1971
2. Dethawio tenuifolae-Saxifragetum aretiodis F. Prieto 1983 nomo inv..
3. Potentillo asturicae-Valerianetum apulae Rivas-Martnez in Fernndez Areces,

ltinera Geobot. l (1987)

70

Penas & T. E. Daz 1983


4. Petrocoptidetum gkzucifoliae Rivas-Martnez in Fernndez Areces, Penas & T. E.
Daz 1983

Drabo dedeanae-Saxragenion trifurcatae F. Prieto 1983


Asociaciones orocantbricas, cntabroeuskaldunas, ovetenses, colinas y submontanas.
Caractersticas: Campanula rotundifolia subsp. legionensis y Petrocoptis wiedmanii.

5. Crepido asturicae-Campanuletum legionensis T. E. Daz & F. Prieto in F. Areces, Penas & T. E. Daz 1983
6. Petrocoptidetum wiedmanii as. nova

Asociacin orocantbrica y ovetense del piso colino, propia de cantiles, muros y balmes calcreos que por encima del piso mesomontano es sustituda en la Provincia
Orocantabrica por el Petrocoptidetum glaucifoliae Rivas-Martnez in F. Areces, Penas
& T. E. Daz 1983.
Consideramos como caractersticas de la asociacin: Petrocoptis wiedmanii.
El inventario tipo corresponde al Desfiladero de la Hermida (150 m. s. n. m. ). Area:
20 m2 . Exposicin: W . Caractersticas de asociacin y unidades superiores: 2. 2
Petrocoptis wiedmanii, +. 2 Campanula rotunaifolia subsp. legionensis, 1. 1 Erinus
alpinus, +. 2 Asplenium trichomanes subsp. quadrivalens. Compaeras: 1. 2 Phagnalon saxatile, +. 2 Koeleria vallesiana, +. 2 Berberis vulgaris subsp. cantabrica.

A esta nueva asociacin deben referirse los inv. 2, 4 Y 5 de la tb. 4 adjudicados al


Petrocoptidetum glaucifoliae en FERNANDEZ ARECES, PENAS & T. E. DIAZ

(1983).
En los muros de Covadonga, existe una comunidad con influencia nitrfila de transicin hacia el Cymbalarietum muralis, publicada como Petrocoptidetum glaucijoliae
cymbalarietosum muralis (RIV AS-MARTINEZ, T. E. DIAZ, FERNANDEZ
PRIETO, LOIDI & PENAS, 1984) que debe transferirse a esta nueva asociacin: Petrocoptidetum wiedmanii cymbalarietosum muralis (Rivas-Martinez & al. 1984) combo

nova.

Androsacetalia vandellii Br.-BI. in Meier & Br.-BI. 1934


Vegetacin siliccola eurosiberiana y mediterrnea (meso, supra, oro y crioromediterrnea).
Saxifragion cabalIeroi Rivas-Martnez 1963 corro Rivas-Martnez & Senz 1986

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

71

Asociaciones oromediterrneas carpetano-ibrica-leonesas y orocantbricas.


Caractersticas: Murbeckiella boryi subsp. boryi
Saxragenion caballeroi
Asociaciones carpetano-ibrica-leonesas
Caractersticas: Antirrhinum grosii, Hieracium carpetanum, Murbeckiella boryi subsp.
herminii, Saxifraga willkommiana subsp. caballeroi, Saxifraga willkommiana subsp.
gredensis, Si/ene boryi subsp. penyalarensis.

7. Hieracio carpetani-Saxifragetum gredensis Rivas-Martnez, Snchez Mata & V.


Fuente ind.
8. Valerianetum tripteridis Rivas-Martnez 1963
9. Antirrhinetum gredensis Rivas-Martnez 1963
Hieracio granitici-Saxifragenion willkornmianae suba!. nova
Asociaciones orfilas orocantbricas y bercianas siliccolas.
Caractersticas: Hieracium pallidum subsp. graniticum, Saxifraga willkommiana
subsp. willkommiana, Spergula rimarum.
Se elige como tipo de la alianza: Murbeckiello boryi-Saxifragetum willkommianae F.
Prieto 1983 corro Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984

10. Murbeckiello boryi-Saxifragetum willkommianae F. Prieto 1983 corro RivasMartnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
VIII.

PARIETARIETEA JUDAICAE Rivas-Martnez in Rivas Goday (1955) 1964 em.


nomo Oberdorfer 1977
Vegetacin rupcola o epfita propia de muros o pie de cantiles enriquecidos en sustancias nitrogenadas.

Parietarietaliajudaicae Rivas-Martnez (1955) 1960 em. nomo Oberdorfer 1977


Centrantbo-Parietarion judaicae Rivas-Martnez(1960) 1969 nomo inverso
Alianza nica.
Caractersticas: Asplenium ceterach, Centranthus ruber, Cheiranthus cheiri, Cymbalaria muralis, Erigeron karvinskianus, Ficus carica, Lactuca tenerrima, Parietaria judaica y Umbilicus rupestris.

72

[tllera Geobot. 1 ([987)

1. Parietarietumjudaicae Arnes 1928 em. nomo Oberdorfer 1977

2. Cymbalarietum muralis G6rs 1966


3. Centranthetum rubri Oberdorfer 1969
IX.

THLASPIETEA ROTUNDIFOLll Br.-Bl. 1947


Vegetacin orfila de gleras (pedregales mviles) y de guijarrales fluviales, ms o
menos estabilizados, que existe tanto en la Regin Eurosiberiana como en las altas
montaas mediterrneas.

Androsacetalia alpinae Br.-Bl. in Br.-Bl. & Jenny 1926


Vegetacin siliccola de gleras mviles
Linario-Senecion carpetani Rivas-Martnez (1961) 1963
Asociaciones de ptimo carpetano-ibrico-1eons que alcanzan la Provincia Orocantbrica.
Caractersticas: Biscutella intermedia subsp. pauana, Digitalis purpurea subsp. carpetana, Eryngium bourgatii subsp. hispanicum, Galeopsis angustifolia subsp. carpetana, Hieracium gallicianum, Leontodon bourgeanus, Linaria saxatilis subsp. saxatilis, Linaria saxatilis subsp. glabrescens, Reseda gredensis, Rumex suffruticosus, Santolina oblongifolia, Scrophularia herminii, Senecio pyrenaicus subsp. carpetanus, Senecio pyrenaicus subsp. herminicus, Trisetum hispidum.
1. Digitali carpetanae-Senecietum carpetani Rivas-Martnez 1963
2. Santolinetum oblongifoliae Rivas-Martnez 1963
3. Conopodio pumili-Linarietum alpinae Rivas-Martnez 1963 corr. Rivas-Martnez
& Sancho 1985

4. Triseto hispidi-Rumicetum suffruticosi F. Prieto 1983


5. Cryptogrammo-Silenetum herminii F. Prieto 1983

Thlaspietalia rotundifolii Br.-Bl. 1926


Vegetacin glercola calccola o basfila existente en las altas montaas eurosiberianas
y mediterrneas.

Linarion filicaulis Rivas-Martnez in F. Prieto 1983

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

73

Asociaciones calccolas y basfilas existentes a todos los niveles en la Provincia Orocantbrica.


Caractersticas: Arabis alpina varo cantabrica, Iberis aperta, Iberis spathulata subsp.
lereschiana, Linariafilicaulis subsp. faucicola, Linariafilicaulis subsp. filicaulis, Ranunculus pamassifolius subsp. heterocarpus, Spergula viscosa, Veronica nummularia
subsp. cantabrica.

6. Linario filicaulis-Crepidetum pygmeae F. Prieto 1983


7. Epilobio anagallidifolii-Doronicetum braunblanquetii Rivas-Martnez, T. E.
Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
8. Galio pyrenaici-Salicetum breviserratae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,
Loidi & Penas 1984
9. Rumici scutati-Iberidetum aperlae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi &
Penas 1984
10. Rumici scutati-Linarietum faucicolae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,
Loidi & Penas 1984
Saxifragion praetennissae Rivas-Martnez 1977
Asociaciones glercolas alpino-subalpinas, quionfilas e higrfilas, indiferentes a la
naturaleza del sustrato y de areal pirenaico-cantbrico.
Caractersticas: Ranunculus alpestris subsp. leroyi, Saxifraga aizoides y Saxifraga
hirsuta subsp. paucicrenata.

11. Ranunculo leroyi-Saxifragetum praetermissae T. E. Daz & F. Prieto 1983


12. Campanulo arbaticae-Saxifragetum paucicrenatae Rivas-Martnez, T. E. Daz,
F. Prieto, Loidi & Penas 1984

Polystichetalia lonchitis Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984


Vegetacin principalmente pteridoftica de canchales y pedregales de grandes bloques
estabilizados.
Dryopteridion oreadis Rivas-Martnez 1977
Asociaciones siliccolas.
Caractersticas: Dryopteris oreades.

74

llinera Geobot. I (1987)

13. Cryptogrammo-Dryopteridetum oreadis Rivas-Martnez


Costa 1970

In

Rivas-Martnez &

Dryopteridion submontanae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas


1984
Asociaciones basfilas
Caractersticas: Dryopteris submontana, CyslOpteris jragilis subsp. pseudoregia

14. Cystopterido pseudoregiae-Dryopteridetum submontanae Rivas-Martnez, T. E.


Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984

Epilobietalia fleischeri Moor 1956


Vegetacin de pedregales y cauces fluviales alpino-pirenaico-cantbricos.
Calamagrostion pseudophragmitis Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi &
Penas 1984
Asociaciones montanas alpino-pirenaico-cantabricas propias de guijarrales de cauces
de torrentes y ros de rgimen torrencial.
Caractersticas: Calamagrostis pseudophragmites, Erucastrum nasturtiifolium.

15. Erucastro nasturtijolii-Calamagrostietum pseudophragmitis Rivas-Martnez, T.


E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
X.

PHAGNALO SAXATILIS-RUMICETEA INDURATI (Rivas Goday & Esteve


1972) Rivas-Martnez, Izco & Costa 1973
Vegetacin saxcola de ptimo mediterrneo-iberoatlntico que coloniza grietas y fisuras amplias de rocas, as como taludes rocosos y terrosos.

Rumicetalia indurati (Rivas Goday 1964) Rivas Goday & Rivas-Martnez 1971
Rumici-Dianthion lusitani (Rivas Goday 1964) Rivas-Martnez, Izco & Costa 1973
Asociaciones helifilas y xerfilas.
Caractersticas: Anrirrhinum graniticum, Arrhenatherum carpetanum, Dianthus tusira-

nus, Digitalis rhapsi, Narcissus rupicola, Rumex indurarus, Secate montanum.


1. Phagnalo saxatilis-Rumicetum indurati Rivas-Martnez ind.
2. Digitali thapsii-Dianthetum lusitani Rivas-Martnez ex V. Fuente 1986

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

75

Saxifragion continentalis Rivas-Martnez in Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez


& Snchez Mata 1986

Asociaciones esci6filas y humcolas.


Caractersticas: Saxifraga x celtiberica, Saxifraga continentalis.

3. Sedo hirsuti-Saxifragetum continentalis Rivas-Martnez 1963


XI.

ADIANTETEA CAPILLI-VENERIS Br.-Bl. 1942


Comunidades esencialmente brio-pteridofticas que colonizan cantiles, paredes y rocas
rezumantes de aguas carbonatadas que precipitan sobre los restos orgnicos vegetales
formando con frecuencia tobas calcreas.

Adiantetalia capilli-veneris Br.-BI. 1931


Adiantion capilli-veneris Br.-Bl. 1931
Alianza nica.
Caractersticas: Adiantum capillus-veneris, Pinguicula grandiflora subsp. coenocanta-

brica.
1. Hyperico nummularii-Pinguiculetum coenocantabricae T. E. Daz, Guerra &

Nieto 1982 corro Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
XII.

BETULO-ADENOSTYLETEA Br.-BI. & R. Tx. 1943


Vegetaci6n megaf6rbica propia de suelos ricos en materia orgnica, que tiene su ptimo en los pisos montano y subalpino de la Regi6n Eurosiberiana y alcanza de modo
fincola las altas montaas carpetano-ibrico-leonesas.

Adenostyletalia G. & 1. Br.-Bl. 1931


Adenostylion pyrenaicae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
Asociaciones pirenaico-orocantbricas que alcanzan el piso oromediterrneo de la
Provincia Carpetano-Ibrico-Leonesa.
Caractersticas: Adenostyles alliariae subsp. pyrenaica, Hugueninia tanacetifolia
subsp. suffruticosa, Aconitum napellus subsp. lusitanicum, Aconitum vulparia subsp.

neapolitana, Valeriana pyrenaica.


1. Adenostylo pyrenaicae-Veratretum albi Rivas-Martnez in Rivas-Martnez, T. E.

Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984

ltillera Geobot. 1 (1987)

76

2. Allio victorialis-Adeno~tyletum pyrenaicae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,


Loidi & Penas 1984
3. Chaerophyllo hirsuti-Valerianetum pyrenaicae Riva~-Martnez, T. E. Daz, F.
Prieto, Loidi & Penas 1984 corro Izco & Guitian 1986
XIII.

ELYNO-SESLERIETEA Br.-Bl. 1948


Pastizales vivaces calccolas o basfilos, en ocasiones climcicos, desarrollados sobre
suelos terrestres bien estructurados, propios de las montaas que superan el piso
montano en la Regin Eurosiberiana.

Seslerietalia variae Br.-Bl.

In

Br.-Bl. & Jenny 1926

Pastizales vivaces alpino-carptico-apenino-pirenaico-cantbricos desarrollados sobre


suelos terrestres carbonatados existentes a partir del piso altimontano y que muestran
su ptimo en el subalpino.
Annerion cantabricae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
Asociaciones orocantbricas calccolas desarrolladas sobre suelos profundos ricos en
bases que presentan su ptimo en el piso subalpino.
Caractersticas: Anemone baldensis subsp. pavoniana, Aquilegia pyrenaica subsp. discolor, Armeria cantabrica, Draba aizoides subsp. cantabriae, Jasione cavanillesii y
Pedicularis pyrenaica subsp. fallax.
1. Pediculari fallac-Armerietum cantabricae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,

Loidi & Penas 1984

Elynetalia myosuroidis Oberdorfer 1957


Asociaciones alpino-pirenaico-orocantbricas, generalmente climcicas, desarrollados
sobre suelos profundos no hidromorfos.
Elynion rnyosuroidis Gams 1936
Asociaciones al pino-pi renaico-orocantbricas.
Caractersticas: Oxytropis foucadii, Oxytropis halleri, Oxytropis pyrenaica.

2. Oxytropido pyrenaicae-Elynetum myosuroidis Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.


Prieto, Loidi & Penas 1984
XIV.

JUNCETEA TRIFIDI Hadac & Klika 1944


Pastizales vivaces siliccolas, desarrollados sobre suelos terrestres que constituyen

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

77

etapas c1imcicas en el piso alpino de la Regin Eurosiberiana y en el piso crioromediterrneo de la Superprovincia Mediterrneo-Iberoatlntica; adems, existen en los
pisos subalpino y oromediterrneo.

Festucetalia indigestae Rivas Goday & Rivas-Martnez in Rivas-Martnez 1963


Comunidades crioro y oromediterrneas ibero-atlnticas, que de forma fincola existen
tambin en el piso subalpino de la provincia Orocantbrica.
Minuartio-Festucion indigestae Rivas-Martnez 1963
Asociaciones psicroxerfilas carpetano-ibrico-leonesas que alcanzan empobrecidas
las montaas silceas orocantbricas.
Caractersticas: Agrostis tUeni, Armeria bigerrensis, Hieracium vahlii subsp. vahlii,
Hieracium vahlii subsp. myriadenum, Jasione crispa subsp. brevisepala, Jasione
crispa subsp. centralis, Leucanthemopsis pallida subsp. alpina, Luzula caespitosa,
Minuartia recurva subsp. bigerrensis, SUene ciliata subsp. elegans, Teesdaliopsis
conferta, 1hymus praecox subsp. penyalarensis.
1. Agrostio rupestris-Annerietum bigerrensis Rivas-Martnez in Rivas-Martnez, F.

Femndez Gonzlez & Snchez Mata 1986


XV.

SALICETEA HERBACEAE Br.-Bl. 1947


Vegetacin herbcea y frutescente postrada integrada por elementos quionfilos de
origen rctico-alpino que colonizan suelos largamente innivados.

Salicetalia herbaceae Br.-Bl. 1926


Salicion herbaceae Br.-Bl. 1926
Asociaciones alpino-pirenaico-orocantbricas y crioromediterrneas.
Caractersticas: Salix herbacea, Salix reticulata, Cardamine alpina, Omalotheca supina subsp. supina.
Mucizonenion sedoidis Rivas-Martnez, F. Femndez Gonzlez & Snchez Mata
1986
Asociaciones crioromediterrneas.
Caractersticas: Mucizonia sedoides, Omalotheca supina subsp. pusilla.
1. Mucizonio sedoidis-Omalothecetum pusilli Rivas-Martnez 1963 nomo muto

XVI.

POETEA BULBOSAE Rivas Goday & Rivas-Martnez in Rivas-Martnez 1978

1tinera Geobot. 1 (1987)

78

Los majadales son pastizales ricos en Poa bulbosa y ricos en hemicriptfitos amacollados y terfitos, que se originan por un pastoreo intensivo sobre todo de ganado
ovino y que tienen su ptimo en la Superprovincia Mediterrneo-Iberoatlntica.

Poetalia bulbosae Rivas Goday & Rivas-Martnez ex Rivas Goday & Ladero 1970
Periballio-Trifolion subterranei Rivas Goday 1964 nomo inv.

Majadales siliccolas mediterrneo-iberoatlnticos.


Caractersticas: Astragalus castellanus, Astragalus cymbicarpos, Bellis annua, Biserrula pelecinus, Chamaemelum nobile, Erodium botrys, Onobrychis eriophora, Ranunculus paludosus subsp. pseudomillejoliatus, Trifolium bocconei, Trifolium gemellum, Trifolium subterraneum, Trifolium suffocatum.

1. Festuco amplae-Poetum bulbosae Rivas-Martnez & F. Fernndez Gonzlez in Rivas-Martnez, F. Femndez Gonzlez & Snchez Mata 1986
XVII.

SEDO-SCLERANTHETEA Br.-Bl. 1955 em. Th. Muller 1961

Pastizales vivaces xerfilos eurosiberianos y mediterrneos que colonizan suelos silceos ms o menos profundos.

Jasiono sessiliflorae-Koelerietalia crassipedis Rivas-Martnez & Cant 1987


Comunidades de ptimo mediterrneo-iberoatlntico que de forma disyunta aperecen
en la Provincia Orocantbrica.
Hieracio castellani-Plantaginion radicatae Rivas-Martnez & Cant 1987

Pastizales vivaces ralos, ricos en camfitos pulviniformis y gaminoides cespitosos,


meso, supra y oromediterrneos, de ptimo carpetano-ibrico-leons.
Caractersticas: Anthemis alpestris, Armera caballeroi, Bufonia macropetala, Dianthus langeanus subsp. langeanus, Dianthus laricifolius, Dianrhus merinoi, Festuca
summilusitana, Hieracium castellanum, Hieracium subuliferum, Leucanthemopsis pallida subsp. pallida, Plantago radicata, Thymus bracteatus, Thymus x pectinatus.

1. 1ymo-Plantaginetum radicatae Rivas-Martnez & Cant 1986


2. Arenario querioidis-Festucetum summilusiJanae Rivas-Martnez, Snchez Mata &

V. Fuente in Rivas-Martnez, F. Femndez Gonzlez & Snchez Mata 1986


3. Sclerantho perennis-Plantaginetum radicatae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.

Prieto, Loidi & Penas 1984

Vegetacin Cordil1eras Central y Cantbrica

79

4. Corynephoro canescentis-Leucanthemopsietum pulverulentae as. nova

Asociacin carpetano-leonesa de ptimo occidental, propia del piso supramediterrneo, sobre todo de los horizontes inferior y medio, que ocasionalmente puede descender al mesomediterrneo superior. Colonizadora de suelos arenosos silceos profundos
que se cohesionan en verano. Forma mosaico con las asociaciones terofticas del Triseto-Agrostion truncatulae, por lo que tales elementos siempre son visibles en esta
asociacin al comienzo del verano. El tipo de la asociacin (raza leonesa) lleva
Agrostis durieui, en tanto que la raza carpetano occidental, lleva Agrostis truncatula ..
Esta asociacin se encuentra, como etapa subserial, tanto en las series de los carrascales del Junipero oxycedri-Querceto rotundifoliae sigmetum y del Genisto hystricisQuerceto rotundifoliae sigmetum, como de los melojares del Genisto jalcatae-QuercelO pyrenaicae sigmetum y Holco molli-Querceto pyrenaicae sigmetum. Se elige
como tipo de la asociacin el inventario n5 de la TABLA III. A esta asociacin se
debe referir Plantagini-Jasonietum sessiliflorae Rivas-Martnez ind. sensu F.
Navarro & C. Valle (StudiaBotanica 3: 116-117. 1984).
Agrostio castellanae-Stipion gigantae Rivas Goday (1957) 1964
Berceales de Stipa gigantea y lastonares de Stipa lagascae de areal mediterrneoiberoatlntico, desarrollados sobre cambisoles profundos.
Caractersticas: Arrhenatherum tuberosum subsp. baeticum, Armeria segoviensis,
Stipa lagascae y Stipa gigantea.
5. Arrhenathero baetici-Stipetum gigantae Rivas-Martnez in Rivas-Martnez, F.

Fernndez Gonzlez & Snchez Mata 1986


6. Centaureo omatae-Stipetum lagascae (Rivas Goday 1957) Rivas-Martnez 1975

Festucion elegantis Rivas-Martnez & Snchez Mata in Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez & Snchez Mata 1986
Cerrillares, es decir, pastizales dominados por Festuca elegans, desarrollados sobre
suelos profundos (cambisoles hmicos) existentes en el piso supramediterrneo de
ombroclima al menos hmedo en las montaas mediterrneo-iberoatlnticas.
Caractersticas: Festuca elegans, Festuca paniculata subsp. baetica, Phalacrocarpon
oppositifolium, Leucanthemopsis pallida subsp. jlaveola.
7. Leucanthemopsio pallidae-Festucetum elegantis Rivas-Martnez & Snchez Mata

in Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez & Snchez Mata 1986

ltinera Geobot. I (1987)

80

TABLAill
Corynephoro canescentis-Leucanthemopsietum puverulentae as. nova
(Hieracio castellani-Plantagiilion radicatae, Jasiono-Koeleretalia crassipedis, Sedo-Scleranthetea)
N de inventario
Altitud
Cobertura (%)
Area (m2 )
N de especies

1
94
60
15
14

2
93
40
20
14

3
93
40
25
16

4
92
50
15
16

5
89
50
16
16

6
90
50
30
18

7
94
50
12
19

8
92
60
20
15

9
91
70
20
15

10
94
70
15
17

11
94
60
15
20

12
88
40
14
16

13
85
60
20
17

14
94
70
20
15

Caractersticas territoriales de asociacin


Leucanthemopsi's pulverulenta
3.4 2.3 2.3 2.3 2.3 2.3 1.2 3.4 2.3 3.4 2.3 2.3 3.4 2.2
Coryenphorus canescens
2.3 2.3 3.4 2.3 3.4 3.4 3.4 2.3 1.2 2.3 3.4 2.3 2.3 1.2
Caractersticas de alianza, orden y clase
2.3 2.3 1.2 +.2 2.2 3.4 3.4 1.2 3.4
Plantago radicata
+.2 1.2 1.2 1.2 +.2 1.2 2.3 2.3 1.2
Hieracium castellanum
+.2
+.2 1.2 2.2
1.1 2.3
Scleranthus perennis
1.2 1.2 1.2 2.2 1.2
Celltaurea janeri
Koeleria crassipes
1.2
1.1
1.1
1.2
Caractersticas de Tuberarietea guttatae
2.2 +.2
Jasione montana
1.1 1.1
+.2
1.1
Spergula pelltandra
+.2
1.1
Moenchia erecta
+.2
+.2 1.1
Rumex acetosella
+.2 2.2
Omithopus compressus
1.1
Aira caryophyllea
1.1 1.1 1.1
Agrostis durieui
+.2
Logfia minima
1.1
Tuberaria guttata
+.2
+.2
Evax carpetana
Compaeras
Teesdalia nudicaulis
Agrostis castellana
Lotus comiculatus
Poa bulbosa
Myosotis personii
Hypochoeris radicata
Sanguisorba minor
Thymus zygis
Mibora minima
Myosotis discolor
Hernaria hirsuta

+.2 +.2 +.2


1.2 1.2 2.2
+.2 +.2
1.2 1.2
+.2
1.1
1.1
+.2
1.2
+.2
+.2

+.2 1.1

1.1
+.2
1.1
+.2
1.1
+.2

+.2
+.2
1.1
1.1
1.1
1.1
2.3
+.2
1.1

+.2
1.2
1.2
1.1

3.4 2.3 2.3 3.4


1.2 +.2 2.3 +.2
+.2
1.1
2.2 +.2

1.1 1.1 1.1


+.2 1.1 1.1
2.2
1.1 1.1
1.1 1.2
2.2 1.1
1.2 1.1
1.1
1.1

+.2
1.1
1.1 1.2 1.1 1.2
1.1
1.1
1.1
+.2 +.2 1.2 1.2
1.1 +.2 +.2 1.1 1.1
+.2
1.1
1.1
1.2
+.2
+.2
1.1
+.2
+.2 +.22.2

1.1
1.1
+.2
1.1
1.1
+.2

1.1

1.1
1.1 +.2
1.1 +.2
1.1
1.1
1.2 +.2
1.1
1.1 1.1
+.2 +.2

1.1 1.1 +.2 +.2 +.2


1.2
+.2 +.2
1.2 1.1 1.1 2.2 1.2
1.2 1.2 +.2
1.1 1.1
1.1
1.1
+.2
2.3
+.2
+.2
+.2
1.1

Adems: Cytisus scoparius +.2 en 3; Aphanes arvensis 1. 1 en 10 y Thymus mastichina +.2 en 11.
Localidades: 1.- San Justo de la Vega (LE). 2.- San Miguel del Camino (LE). 3.- Robledo de la Valdoncina
(LE). 4.- Santovenia del Monte (LE). 5.- Villadangos del Pramo (LE). 6.- Villanueva de Carrizo
(LE). 7.- Valtarafn (Velilla de la Reina) (LE). 8.- El Rengalengo (Montejos del Camino) (LE). 9 Y
10.- Montejos del Camino (LE). 11.- Ferral del Bemesga (LE). 12.- Fojedo (LE). 13.- Fontecha
(LE). 14.- Lorenzana (LE).

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

81

8. Phalacrocarpo oppositifolii-Festucetum elegantis Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.


Prieto, Loidi & Penas in E. Puente ind.

Sedo-Scleranthetalia Br.-Bl. 1955


Pastizales vivaces siliccolas y pioneros de ptimo eurosiberiano, que alcanzan de
forma disyunta las altas montaas mediterrneo-iberoatlnticas.
Sedion pyrenaici R. Tx. ex Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas
~

1984
Asociaciones vivaces ricas en camfitos y hemicriptfitos crasifolios pirenaico-orocantbricos y carpetano-ibrico-leoneses.
Caractersticas: Agrostis truJlcatula subsp. commista, Sedum anglicum subsp. pyrenaicum.
9. Sedetum brevifolio-pyrenaici Rivas-Martnez & Snchez Mata ind.
10. Sedetum micrantho-pyrenaici Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi &
Penas 1984
11. Agrostio durleui-Sedetum pyrenaici Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi
& Penas 1984

XVIII. TUBERARIETEA GUTTATAE Br.-BI. 1952 em. Rivas-Martnez 1977


Pastizales terofticos pioneros} efmeros, de carcter xerfil0 y ptimo mediterrneo,
que de forma disyunta alcanzan las Regiones Eurosiberiana y Macaronsica.

Tuberarietalia guttatae Br.-Bl. 1940 em. Rivas-Martnez 1977


Pastizales terofticos siliccolas de enraizamiento superficial y sin hidromorfa temporal, desarrollados sobre suelos oligtrofos incipientes de textura gravosa, limosa o
arenosa pero que conservan cierta cohesin.
Triseto ovati-Agrostion truncatulae (Rivas-Martnez 1977) Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez & Snchez Mata 1986
Asociaciones de fenologa postvemal, ptimo mediterrneo y distribucin mediterrneo-iberoatlntica.

---

Caractersticas: Agrostis truncatula subsp. truncatula, Cerastium carpetanum, Evax


carpetana, Hispidella hispanica, Linaria elegans, Periballia involucrata, Trisetum
ovatum.

llinera Geobot. 1 (1987)

82

./

1. Triseto ovati-Agrostietum truncatulae Rivas Goday 1957 nomo mut.


,

2. Hispidello hispanicae-Tuberarietum guttatae Rivas-Martnez & F. Fernndez


Gonzlez ind.
3. Triseto ovati-Agrostietum duriaei ind.
Sedion pedicellato-andegavensis (Rivas-Martnez 1977) Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez & Snchez Mata 1986
Asociaciones pioneras dominadas por terfitos crasifolios que colonizan litosuelos de
textura gravosa o arenosa gruesa carentes de cohesin, sobre rocas silceas compactas
de distribucin mediterrneo-iberoatlnticas.
Caractersticas: Sedum arulegavensis, Sedum atenarium, Sedum pedicellatum subsp.

pedicellatum, Sedum pedicellatum subsp. lusitanicum.


4. Polytricho piliferi-Sedetum pedicellati Rivas-Martnez in Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez & Snchez Mata 1986
5. Agrostio truncatulae-Sedetum lusitanici Rivas-Martnez F. Fernndez & Snchez
Mata 1986

6. Evaci carpetanae-Sedetum andegavensis Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez


& Snchez Mata 1986
..J

7. Sedetum caespitoso-arenarii Rivas-Martnez ex V. Fuente 1986

Brachypodietalia distachyae Rivas-Martnez 1977


Pastizales terofticos basfilos de fenologa primaveral.

Thero-Brachypodion distachyae Br.-B!. 1925 em. Rivas-Martnez 1977


Asociaciones de terfitos basfilos y calcfilos de la Regin Mediterrnea.
Caractersticas: Arabis parvula, Asrragalus stella, Bupleurum baldense, Campanula

erinus, Euphorbia sulcata, Helianthemum villosum, Homungia petraea, Jasione


montana subsp. blefarodon, Minuartia campestris, Neatostema apulum, Omphalodes
linifolia, Ononis reclinata, Velezia rigida.
8. Saxifrago tridactylitis-Hornungietum petraeae Izco 1974
XIX.

MOLINIO-ARRHENATHERETEA R. Tx. 1937

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

83

Vegetacin herbcea vivaz de prados y juncales as como de ciertas comunidades higrfilas megafrficas. Tales praderas que se desarrollan sobre suelos ms o menos
hmedos tanto en la Regin Eurosiberiana como en la Mediterrnea estn con frecuencia sometidas a abonados, enmiendas y tambin a un rgimen de pastoreo de herbvoros. Las comunidades ms antropozogenas (Lolio-Plantaginion maioris) tienen
una distribucin cosmopolita.

Arrhenatheretalia PawlowsI&-1928
Prados de siega o dientes abonados o eutrofizados, desarrollados sobre suelos profundos, frescos y distribuidos por las Regiones Eurosiberiana, donde tiene su ptimo, y
Mediterrnea.
Arrhenatherion W. Koch 1926
Asociaciones propias de prados de siega abonados, de ptimo alpinocentroeuropeo y
que son ya escasas en la Superprovincia Atlntica.
Caractersticas: Arrhenatherum elatius subsp. bulbosum, Carum carvi, Heracleum
sphondylium, Pimpinella maior, Trisetumflavescens.
1. Agrostio castellanae-Arrhenatheretum bulbosi Teles 1970
2. Malvo moschatae-Arrhenatheretum elatioris R. Tx. & Oberdorfer 1958

Cynosurion cristati R. Tx. 1947


rAsociaciones de prados eutrofizados y explotados en rgimen de pastoreo intensivo,
sobre suelos hmedos que no sufren una desecacin estival completa. Aunque su ptimo es eurosiberiano, se encuentran representados en casi todas las regiones templadas extratropicales.
Caractersticas: Cynosurus cristatus, Phleum bertolonii, Trifolium repenso
3. Festuco amplae-Cynosuretu1tJ_cristati Rivas-Martnez ex V. Fuente 1986
4. Lino-Cynosuretum R. Tx. & Oberdorfer 1958
5. Merendero-Cynosuretum R. Tx. & Oberdorfer 1958

Molinieta1ia coeruleae W. Koch 1926


Juncales y praderas higrfilas, enmendadas o no o en ocasiones comunidades megafrbicas, que se desarrollan sobre suelos muy hmedos, gleyformes y con nivel fretico elevado durante casi todo el ao. De ptimo eurosiberiano existen todava en el

84

[tinera Geobot. 1 (1987)

occidente de la regin Mediterrnea.


Caltbion palustris R. Tx. 1937
Asociaciones de prados higr6filos ligeramente enmendados por siegas y por abonados.
Caractersticas: Bromus commutatus, Cirsium rivulare, Crepis paludosa, Geum rivale,

Myosotis lamottiana, Polygonum bistorta.

6. Bromo commutati-Polygonetum bistorlae Rivas-Martnez ex Mayor, T. E. Daz,


F. Navarro, Martnez & Andrs 1975 corro Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.
Prieto, Loidi & Penas 1984
Juncion acutiflori Br.-Bl. in Br.-Bl. & R. Tx. 1952
Asociaciones de prados juncales higrfilos po&> antropizados, cuya distribucin es
atlntica y mediterrneo-iberoatlntica.
Caractersticas: Carex binervis, Carum verticillatum, Galium rivulare, Hypericum undulatum, Juncus acutiflorus, Lotus pedunculatus, Senecio aquaticus, Veronica scute-

llata.

7. Hyperico undulati-Juncetum acutiflori Teles 1970


8. Deschampsio hispanicae-Juncetum ejjusi Rivas-Martnez ex G. Cachn m F.
Llamas 1984
9. Senecio-Juncetum acutiflori Br.-Bl. & R. .Ix. 1952
Filipendulion ulmariae Segal 1966
Asociaciones megafrbicas de ptimo atlntico-centroeuropeo, propias de mrgenes
de cursos de agua y prados cenagosos.
Caractersticas: Angelica maior, Angelica sylvestris, Filipendula ulmaria, Lysimachia

vulgaris, Thalictrum speciossisimum, Valeriana officinalis subsp. procurrens.

10. Angelico sylvestris-Filipenduletum ulmariae Snchez Mata & F. Fernndez Gonzlez ind.
11. Senecio legionensis-Filipenduletum ulmariae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.
Prieto, Loidi & Penas 1984

Plantaginetalia maioris R. Tx. & Preising in R. Tx. 1950


Praderas de suelos hmedos muy nitrificadas y pisoteadas.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

85

Lolio-Plantaginion maioris Sissingh 1969


Asociaciones cosmopolitas de prados compactados por el pisoteo o fuertemente pastoreados y nitrificados desarrollados sobre suelos hmedos.
Caractersticas: Lolium perenne, Plantago maior.

12. Lolio-Plantaginetum maioris Beger 1930


Poion supinae Rivas-Martnez & J. M. Ghu 1978
Asociaciones presididas por Poa supina, propias de caminos y otras estaciones antropicas existentes en las altas montaas, tanto eurosiberianas como mediterrneas.
Caractersticas: Poa supina, Spergularia capillacea.

13. Spergulario capillaceae-Poetum supinae Rivas-Martnez 1981


14. Plantagini maioris-Poetum supinae Rivas-Martnez & J. M. Ghu 1978
Agropyro-Rumicion crispi Nordhagen 1940 em. R. Tx. 1940
Asociaciones herbceas vivaces propias de suelos permanentemente hmedos y cenagosos fuertemente nitrificados.
Caractersticas: Alopecurus geniculatus, Blysmus compressus, Carex hirta, Ranunculus repens, Rumex crispus.
Mentho longifoliae-Juncenion inOexi Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez &
Snchez Mata 1986

tC

Asociaciones presididas por mentas y juncos glaucos, desarrollados sobre suelos hmedos eutrofizados.
Caractersticas: Juncus injlexus, Mentha longifolia, Mentha suaveolens, Mentha x
rotundifolia.

15. Mentho suaveolentis-Juncetum inflexi Rivas-Martnez ind.


Trolio fragiferi-Cynodontion Br.-Bl. & O. Bols 1957
Gramales densos y ralos de distribucin mediterrnea, desarrollados sobre suelos
compactados por un intenso pastoreo y que soportan una cierta desecacin estival.
Caractersticas: Carex chaetoJhylla, Cynodon dactylon, Taraxacum pyropappum,
Trifolium fragiferum.

16. Trifolio resupinati-Caricetum chaetophyllae Rivas-Martnez & Costa in RivasMartnez & al. 1980

!Tinera GeobOT. ! (/987)

86

17. Trifoliofragiferi-Cynodontetum Br.-Bl. & O. Bols 1957

Holoschoenetalia Br.-Bl. (1931) 1937


Vegetacin formada por juncales churreros y ciertos prados mediterrneos desarrollados sobre suelos hmedos o encharcados en invierno y primavera pero que experimentan una moderada desecacin estival de los horizontes superficiales.
Molinio-Holoschoenion Br.-Bl. (1931) 1937
Asociaciones de juncales churreros de distribucin mediterrnea.
Caractersticas: Scirpus hoZoschoenus.
Brizo-Holoschoenenion (Rivas Goday 1964)Rivas-Martnez in Rivas-Martnez & al.
1980.
Asociaciones meso-oligtrofas mediterrneo-iberoatlnticas.
Caractersticas y diferenciales: Agrostis reuteri, Briza minor, Galium debUe, Linum

tenue, Trifolium resupinatum.


18. Trifolio resupinati-Holoschoenetum Rivas Goday 1964

Agrostietalia castellanae Rivas-Martnez in Rivas-Martnez & al. 1980


Agrostion castellanae Rivas Goday 1957 corro Rivas Goday & Rivas-Martnez 1963
Vallicares o prados de distribucin mediterrneo-iberoatlntica, usualmente dominados por Agrostis castellana, ricos en especies vivaces y que albergan un cierto nmero
de terfitos; se desarrollan sobre suelos oligtrofos silceos con moderada hidromorfa
temporal pero que sufren un acusado agostamiento. Estos prados son susceptibles de
henificacin y pastoreo intensivo.
Caractersticas: Agrostis castellana, AZopecurus arundinaceus subsp. castellanus, Ar-

meria segoviensis subsp. Zacaitae, Festuca ampla, HoZcus setiglumis, Rumex papillaris, SUene Zaeta, Trifolium Zaevigatum.
19. Festuco amplae-Agrostietum castellanae Rivas-Martnez & Belmonte 1986
XX.

NARDETEA STRICTAE (Oberdorfer 1949) Rivas Goday in Rivas Goday & RivasMartnez 1963
Los cervunales son cspedes amacollados higrfilos dominados por el cervuno

(Nardus stricta) u otras gramneas vivaces que prosperan sobre suelos profundos oligtrofos, sometidos a una fuerte hidromorfa temporal que tiende a turbificar la mate-

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

87

ria orgamca. Su ptimo es iberoatlntico pero se extiende tambin por las Superprovincias Atlntica y Alpino-Centroeuropea.

Nardetalia strictae Preising 1949

++

Nardenalia strictae
Nardion strictae Br.-Bl. 1926
Asociaciones alpino-pirenaias-orocantbricas de los pisos subalpino y alpino.
Caractersticas: Geum montanum, Phleum alpinum, Trifolium alpinum.
Carici macrostylae-Nardenion strictae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi
& Penas 1984
..,..
Asociaciones pirenaico-orocantbricas de los pisos subalpino y alpino.
Caractersticas: Carex macrostyla, Carex pyrenaica, Polygala edmundii, Ranunculus

amplexicaulis.
1. Polygalo edmundii-Nardetum strictae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,

Loidi & Penas 1984


Violion caninae Schwickerath 1944
Asociaciones principalmente montanas atlnticas y orocantbricas.
Caractersticas: Viola canina.

2. Serratulo tinctoriae-Nardetum strictae R. Tx. in R. Tx. & Oberdorfer 1958 corro


et ampl. Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984

++

Campanulo-Nardenalia strictae Ri,:,as-Martnez, F. Fernndez & Snchez Mata 1986


Campanulo herminii-Nardion strictaeRivas-Martnez 1963
Asociaciones supra, oro y crio!omediterrneas mediterrneo-iberoatlnticas que penetran en los pisos altimontano y subalpino orocantbricos (Sector Laciano-Ancarense).
Caractersticas: Allium schoenoprassum subsp. gredense, Allium schoenoprassum
subsp. latiorifolium, Campanula herminii, Crocus carpetanus, Deschampsia hispanica
subsp. gredensis, Dianthus langeanus subsp. gredensis, Erodium carvifolium, Euphra-

sia willkommii, Festuca iberica, Festuca henriquesii, Gentiana boryi, lasione laevis
subsp. carpetana, Jasione laevis subsp. gredensis, Luzula campestris subsp. carpetana, Narcissus bulbocodium subsp. nivalis, Pedicularis sylvatica subsp. lusitanica,
Potentilla recta subsp. asturica, Plantago alpina subsp. penyalarensis, Poa alpina

tinera Geobot. (1987)

88

subsp. legionensis, Ran.unculus abnormis, Ranunculus bulbosus subsp. cacuminalis,


Sagina nevaaensis, Ranunculus bulbosus subsp. castellanus, Ranunculus nigrescens.
3. Campanulo herminii-Festucetum ibericae Rivas-Martnez 1963
4. Luzulo carpetanae-Juncetum squarrosi Rivas-Martnez 1963 nomo mut.
5. Campanulo herminii-Festucetum rivularis Rivas-Martnez ind.
6. Poo legionensis-Nardetum strictae Rivas-Martnez 1963 corro Rivas-Martnez, T.
E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
7. Genisto anglicae-Nardetum strictae Rivas-M,!rtnez & Snchez Mata in RivasMartnez, F. Femndez Gonzlez & Snchez Mata 1986
8. Allietum gredensis Rivas-Martnez, F. Femndez Gonzlez & Snchez Mata 1986
XXI.

FESTUCO-BROMETEA Br.-Bl. & R. Tx. 1943


Pastizales y prados vivaces meso-etrofos desarrollados sobre suelos ms o menos
profundos sin hidromorfa temporal. Presentan su ptimo en el piso montano de la
Regin Eurosiberiana, alcanzando el piso colino como el supramediterrneo de ombroclima al menos subhmedo de la Regin Mediterrnea.

Brometalia erecti Br.-Bl. 1936


Pastizales y prados vivaces meso-etrofos de suelos sin hidromorfa temporal existentes en las Superprovincias Alpino-Centroeuropea y Atlntica. Penetran discretamente en la Regin Mediterrnea en el piso supramediterrneo de ombroclima marcadamente lluvioso en verano, sobre todo en la Superprovincia Mediterrneo-Iberoatlntica.
Mesobromion erecti Br.-Bl. & Moor 1938 em. Oberdorfer 1957
Asociaciones meso-etrofas de suelos bastante profundos sin hidromorfa temporal,
colino-montanas de ombroclima al menos hmedo.
Caractersticas: Aceras antropophorum, Anacamptis pyramidalis, Brachypodium pinnatum subsp. rupestre, Campanula glomerata} Carlina acaulis, Carduus argemone,
/

Carex brevicollis, Eryngium bourgatti, Euphrasia hirtella, Galium verum, Genistella


sagittalis, Helianthemum nummularium subsp. nummularium, Himantoglossum hircinum, Leucanthemum vulgare, Medicago sufruticosa, Ophrys apifera, Ophrys sphegodes, Orchis morio, Orchis ustulata, Prunella laciniata, Pulsatilla rubra subsp. hispa-

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

89

nica, Phyteuma orbiculare subsp. ibericum, Sanguisorba minor, Teucrium chamaedrys.


1. Bromo erecti-Caricetum brevicollis Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi
& Penas 1984

2. Seseli cantabrici-Brachypodietum rupestris Br.-Bl. 1967 corro Rivas-Martnez, T.


E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
XXII.

RUDERALI-SECALIETEA CEREALIS Br.-Bl. 1936


Vegetacin anual antropgena arvense, ruderal, viaria o escionitrfila, de distribucin
holrctica e irradiacin cosmopolita.

Secalienea cerealis Rivas-Martnez ind.

Secalietalia cerealis Br. -BI. 1931


Vegetacin meseguera propia de los cultivos de invierno y primavera de las Regiones
Mediterrnea y Eurosiberiana.
Scleranthion annui Kruseman & Vlieger 1939 em. Rivas-Martnez ind.
Comunidades mesegueras de suelos pobres en bases (silicfilas o calcfugas) y de distribucin eurosiberiana y mediterrnea.
Caractersticas: Anthemis arvensis, Filago arvensis, Raphanus raphanistrum subsp.

landra, Scleranthus annuus subsp. annuus, Spergularia segetalis, Veronica triphyllos.


Scleranthenion annui
Comunidades silicfilas moderadamente oligtrofas propias de suelos limosos o limoarenosos.
Caractersticas: Aphanes arvensis, Matricaria chamomilla, Papaver argemone.
1. Centaureo cyani-Raphanetum microcarpi Penas, T. E. Daz, C. Prez Morales,

Puente, M. E. Garca & A. Terrn 1987

2. Ceratocephala falcata-Androsacetum maximae Penas, T. E. Daz, C. Prez Morales, E. Puente, M. E. Garca, Terrn 1987
Arnoseridenion minimae (Malato-Beliz, J. & R. Tx. 1960) Oberdorfer 1983
Comunidades acusadamente oligtrofas propias de suelos arenosos
Caractersticas: Aphanes microcarpa, Arnoseris minima, Linaria elegans (dif.), Sper-

ltinera Geobot. 1 (1987)

90

gularia purpurea (dif.).


3. Linario delphinioides-Amoseridetum minimae R. Tx. & Oberdorfer 1958
Spergulo pentandrae-Arabidopsion thalianae (Rivas Goday 1964) Rivas-Martnez
ind.
Comunidades siliccolas termo-mesomediterrneas de ptimo mediterrneo iberoatlntico.
Caractersticas: Chamaemelum fuscatum, Chamaemelum mixtum, Coleostephus myconis, Linaria amethystea, Linaria multipunctata, Mibora minima, Spergula pentan-

dra.
4. Miboro minimae-Arabidopsietum thalianae S. & C. Rivas-Martnez 1970

Solano nigrae-Polygonetalia convolvuli (Sissingh ex Westhoff, Dijk & Passier 1946)


O. Bols 1962
Vegetacin de cultivos no mesegueros y floracin estivo-hiemal, de distribucin eurosiberiana y mediterrnea.
Polygono convolvuli-Chenopodion polyspermi Koch ex Sissingh 1946 em. Mller
& Oberdorfer in Oberdorfer 1983

Comunidades de cultivos no mesegueros de distribucin atlntico-medioeuropea, que


en la Regin Mediterrnea prosperan en los regados de suelos neutros o cidos
Caractersticas: Anagallis arvensis, Chenopodium polyspermum, Euphorbia heliosco-

pia, Galinsoga ciliata, Galinsoga parviflora, Lycopsis arvensis, Sonchus arvensis,


Spergula arvensis, Thlaspi arvense, etc.
Polygono convolvuli-Chenopodienion polyspenni
Comunidades de malas hierbas de cultivos establecidos sobre suelos limosos moderadamente cidos.
Caractersticas: Galeopsis bfida, Galeopsis pubescens, Galeopsis speciosa, Oxalis

fontana, Oxalis latifolia, etc.


5. Lamio hybridi-Echinochloetum crus-galli R. Tx. & Oberdorfer 1958 nomo muto
C. Aedo, Herrera, F. Prieto & T. E. Daz 1987
6. Lamio amplexicaule-Veronicetum hederifoliae C. Aedo, Herrera, F. Prieto & T.
E. Daz 1987

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

91

7. Fumarlo capreolatae-Veronicetum persicae C. Aedo, Herrera, F. Prieto & T. E.

Daz 1987
8. Holosteo umbellati-Veronicetum persicae Penas, T. E. Daz, C. Prez Morales,

E. Puente, M. E. Garca & A. Terrn 1987


Digitario ischaemi-Setarienion viridis (Sissingh ex Westhoff, Dijk & Passier 1946)
Oberdorfer 1957
Comunidades de malas hierbas de los cultivos establecidos sobre suelos arenosos ms
o menos cidos
Caractersticas: Digitaria ischaemum, Echinochloa colona, Echinocloa crus-galli,
Eragrostis megastachya, Eragrostis minor, Setaria glauca, etc.
9. Setarlo veTticillatae-Echinochloetum crus-galli Peinado & M. Parras 1985

Diplotaxion erucoidis Br.-Bl. 1931


Comunidades mediterrneas de cultivos de secano no mesegueros y floracin estivootoo-hiemal
Caractersticas: Achillea santolinoides, Antirrhinum orontium, Crozophora tinctoria,
Crozophora verbascijolia, Diplotaxis muralis, Dittrichia graveolens, Eragrostis barrelieri, Euphorbia segetalis, Heliotropium europaeum, Kickxia lanigera, Mollugo
cerviana, Moricandia arvensis, Solanum villosum, Tanacetum microphyllum, Urospermum picroides, etc.
10. Heliotropio europaei-Amaranthetum albi Rivas Goday 1964

Chenopodienea muralis Rivas-Martnez ind.


Vegetacin ruderal, viaria o escionitrfila, de distribucin holrtica e irradiaciones
cosmopolitas pero que muestra su ptimo en la Regin Mediterrnea

Chenopodietalia muralis Br.-Bl. 1931


Vegetacin ruderal acusadamente nitrfila de distribucin holrtica, ptimo mediterrneo e irradacin cosmopolita.
Chenopodion muralis Br. -Bl. 1931
Comunidades ruderales acusadamente nitrfilas de ptimo mediterrneo y ligera representacin atlntico-medioeuropea
Caractersticas: Chenopodium murale, Emex spinosa, Epilobium paniculatum, Hyos-

ltinera Geobot. 1 (1987)

92

ciamus albus, Parietaria officinalis, Urtica pilulifera, Xanthium spinosum, etc.


Chenopodienion muralis

Comunidades de floracin estivo-otoal.


Caractersticas: Amaranthus gracilis, Amaranthus muricatus, Atriplex rosea, Bassia
hyssopifolia, Chenopodium ambrosioides, Chenopodium botrys, Chenopodium multifi-

dum, Chenopodium oPulifolium, Conyza bonariensis, Halogeton sativum, Kochxia


scoparia, etc.
11. Chenopodio vulvariae-Descurainietum sophiae Rivas-Martnez 1963
Malvenion parviflorae Rivas-Martnez 1978

Comunidades de floracin hiemali-vernal


Caractersticas: Lavatera arborea, Lavatera cretica, Malva nicaensis, Malva parviflora, Sisymbrium erysimoides, Sisymbrium orientale, Sisymbrium runcinatum, etc.
12. Sisymbrio irionis-Malvetum parviflorae Rivas-Martnez 1978

Sisymbrietalia officinalis J. Tx. in Lohmeyer & al. 1962 em. Rivas-Martnez ind.
Vegetacin viaria y roderal subnitrfila de desarrollo vernal o estival, ampliamente
repartida en la Regin Mediterrnea y con una escasa representacin en la Regin Eurosiberiana.

++

Sisymbrienalia officinalis Rivas-Martnez & Izco 1977


Vegetacin viaria moderadamente nitrfila o subnitrfila de ptimo mediterrneo y ligeramente representada en la Regin Eurosiberiana.
Sisymbrion officinalis R. Tx., Lohmeyer & Preising in R. Tx. 1950

Comunidades viarias nitrfilas de desarrollo estival y distribucin eurosiberiana o mediterrnea de inviernos fros o muy fros.
Caractersticas: Bromus sterilis, Hordeum murinum.

13. Sisymbrio officinalis-Hordeetum mUlini Br.-Bl. 1967


Hordeion leporini Br.-Bl. (1931) 1947

Comunidades ruderales y viarias, nitrfilo-subnitrfilas de ptimo mediterrneo, que


alcanzan la Regin Macaronsica.
Caractersticas: Anacyclus clavatus, Anacyclus radiatus, Anacyclus valentinus, Aspho-

delus fistulosus, Bromus scoparius, Chrysanthemum coronarium, Eruca vesicaria,

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

93

Hirschfeldia incana, Hordeum glaucum, Hordeum leporinum, Plantago lagopus,


Scorzonera laciniata, Lophochloa cristata, etc.
14. Bromo scoparii-Hordeetum leporini Rivas-Martnez 1978

++

Bromenalia rubenti-tectori Rivas-Martnez & Izco 1977


Vegetacin teroftica subnitrfila mediterrnea, que coloniza bordes de caminos y
campos abandonados y que presenta una floracin vernal o primoestival. Tiene su ptimo en reas mediterrneo-iberoatlnticas de las pennsulas Ibrica y Tingitana pero
que alcanza la Regin Macaronsica, as GOmo ciertas estaciones costeras cntabroatlnticas.
Taeniatbero-Aegilopion geniculatae (Rivas Goday & Rivas-Martnez 1963) RivasMartnez & Izco 1977
Comunidades subnitrfilas de aspecto gramneo-cespitoso y pequea talla, propias de
campos de cultivo abandonados y bordes de caminos no nitrificados en esceso. Tienen
su ptimo en los pisos bioclimticos iberoatlnticos: supra (inferior) y mesomediterrneo.
Caractersticas: Aegilops geniculata, Aegilops neglecta, Aegilops triuncialis, Aegilops
ventricosa, Astragalus scorpioides, Scandix australis, Taeniatherum caput-medusae.
14. Trifolio cherlerii-Taeniatheretum caput-medusae Rivas-Martnez & Izco 1977
15. Medicago rigidulae-Aegilopetum geniculatae Rivas-Martnez & Izco 1977

Alysso granatensis-Brassicion barrelieri Rivas-Martnez & Izco 1977


Comunidades subnitrfilas de talla elevada, en las que son comunes las crucferas,
que colonizan suelos arenosos silceos removidos en los pisos termo, meso y supramediterrneo de la Superprovincia Mediterrneo-Iberoatlntica
Caractersticas: Alyssum granatense, Andryala arenaria subsp. parviflora, Brassica
barrelieri, Coincya hispida, Coincya longirostra, Coincya setigera, Euphorbia matritensis, Sisymbrium austriacum subsp hispanicum, Sisymbrium austriacum subsp. contortum, etc.
16. Coincyo (Rhynchosinapi) hispidae-Brassicetum barrelieri Rivas-Martnez & Izco

1977
17. Papaveri argemone-Sisymbrietum contorti Rivas-Martnez & Izco 1977

Itinera Geobot. 1 (1987)

94

18. Coincyo setigerae-Sisymbrietum hispanici Rivas-Martnez ind.

Geranio purpurei-Cardaminetalia hirsutae Brullo in Brullo & Marceno 1985


Vegetacin escionitrfila de pequea o gran talla, que prospera en los mrgenes o a la
sombra de matorrales, rocas, muros y bosques en la Regin Mediterrnea y en algunas reas atlnticas de inviernos templados.
Geranio pusilli-Anthriscion caucalidis Rivas-Martnez 1978
Comunidades anuales esciofotonitrfilas de pequea talla, que prosperan a la sombra
de rocas, muros, matorrales o bosques no higrfilos en la Regin Mediterrnea, as
como en el piso colino cntabro-atlntico
Caractersticas: Anthriscus caucalis, Buglossoides splitgerberi, Cardamine graeca,

Centhranthus calcitrapa, Centhranthus macrosiphon, Cerastium luridum, Cerastium


tenoreanum, Galium minutulum, Galium murale, Galium spurium subsp. aparinella,
Geranium lucidum, Geranium pusillum, Geranium rotundifolium, Lamium bifidum,
Myosotis ramosissima subsp. ramosissima, Myosotis ramosissima subsp. gracillima,
Parietaria lusitanica, Parietaria mauritanica, Scanaix microcarpa, Theligonum cynocrambe, Torilis nodosa subsp. nemoralis, Torilis nodosa subsp. nodosa, Valantia muralis, Valerianella eriocarpa, Valerianella microcarpa, Viola kitaibeliana, etc.
l

19. Galio aparinellae-Anthriscetum caucalidis Rivas-Martnez 1978


20. Lamio bifidi-Anthriscetum caucalidis Ladero, Fuertes & Prez Chiscano 1980
AlIion triquetri O. Bols 1957
Comunidades escionitrfilas de talla elevada, que prosperan a la semisombra de vaguadas, muros, bosques, etc., sobre suelos hmedos o temporalmente frescos. Tienen
su ptimo en territorios mediterrneos de inviernos templados o clidos, pero alcanzan
ciertas reas litorales eurosiberianas de inviernos tambin templados.
Caractersticas: Allium triquetrum, Cynoglossum creticum, Delphinium staphisagria,

Kundmania sicula, Parietaria ojjicinalis, Scrophularia peregrina, Smyrnium olusatrum, etc.


21. Sonchus oleracei-Smyrnietum olusatd Izco & Ghu 1978
XXIII. ARTEMISIETEA VULGARIS Lohmeyer, Preising & R. Tx. 1950 ampl. RivasMartnez ind.
Vegetacin nitrfila y escionitrfila formada por plantas herbceas vivaces, rizocrpi-

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

95

cas, bienales o incluso anuales de gran talla, que pueblan medios antropgenos de
suelos alterados, en general profundos y ms o menos hmedos. Las comunidades
hemicriptofticas ruderales y escionitrftlas (Artemisienea vulgaris) tienen su mayor
representacin en la Regin Eurosiberiana, aunque penetran en la Mediterrnea en
estaciones frescas o hmedas particularmente favorables. Las comunidades en las que
preponderan los grandes cardos bienales y otras hierbas vivaces o anuales de gran talla, desarrolladas sobre suelos alterados o removidos (Onopordenea acanthii) tienen
ptimo mediterrneo (Carthametalia lanati) y una discreta penetracin en la Regin
Eurosiberiana (Onopordetalia acanthii).
o

Artemisienea vulgaris Rivas Goday & BOIja 1961 em. Rivas-Martnez ind.

Comunidades vivaces de ptimo eurosiberiano propias de estaciones ruderales, escionitrfilas o nitrftlas de suelos frescos o hmedos.

Artemisietalia vulgaris Lohmeyer in R. Tx. 1947 em. Ghu, Ghu-Frak & Scoppola
1985
Comunidades vivaces nitrfilas, ricas en hemicriptfitos, propias de estaciones muy
influidas por las actividades humanas. Muestran un ptimo eurosiberiano, aunque penetran en estaciones hmedas o ms secas en territorios septentrionales de la Regin
Mediterrnea. Adems de las comunidades ruderales mesofticas vivaces, se incluyen
las graminiformes estoloniferas y subnitrfilas, primocolonizadoras de suelos desnudos ms o menos frescos y las meso-xerofticas nitrfilas abiertas constituidas por
hierbas de talla elevada en buena parte bienales.
Arction lappae R. Tx. (1937) 1950

Comunidades ruderales mesofticas ricas en hemicriptfitos que prosperan sobre suelos profundos y que tienen su ptimo en la Regin Eurosiberiana, aunque existen tambin en estaciones hmedas, reas septentrionales y altas montaas mediterrneas.
Adems de las comunidades ruderales eurosiberianas pueden reconocerse las mediterrneas de suelos hmedos por compensacin edfica y las de las altas montaas mediterrneo-iberoatlnticas.
Caractersticas: Arctium minus, Geranium pyrenaicum, Rumex obtusifolius.
Sambucenion ebuli O. Bols & Vigo in Rivas-Martnez ind.

Asociaciones de ptimo mediterrneo desarrolladas sobre suelos profundos hmedos o


compensados edficamente.
Caractersticas: Rallata nigra subsp. Jaetida (dif.), Rallota nigra subsp. unci-

Itinera Geobot. 1 (1987)

96

nata,Cerinthe auriculata,Cirsium italicum, Rubia tinctorum, Sambucus ebulus, Silybum marianum (dif.).
1. Ultico dioicae-Sambucetum ebuli Br.-Bl. (1936) 1952

Pentaglottido-Senecienion duriaei Rivas-Martnez ind.


Asociaciones colonizadoras de suelos nitrificados profundos, propias de los pisos supra y oromediterrneo de las montaas mediterrneo-iberoatlnticas que tambin
existen en las Provincias Cntabro-Atlntica y Orocantbrica.
Caractersticas: Pentaglottis sempervirens, Scrophularia reuteri, Senecio duriaei.
2. Chenopodio boni-henrici-Senecietum duriaei Rivas-Martnez 1964
3. Scrophulario reuteri-Pentaglottidetum sempervirentis Rivas Martnez 1981 corro

Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez & Snchez Mata 1986


4. Geranio pyrenaici-Senecietum duriaei Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,
Loidi & Penas in Rivas-Martnez ind.

Dauco-Melilotion Gors 1966


Comunidades nitrfilas de ptimo eurosiberiano poco densas, en' las que preponderan
las plantas herbceas bienales o anuales de talla elevada y floracin estival, que se desarrollan en estaciones mesofticas o subxerofticas bastante ruderalizadas
(explanaciones, vas frreas, escombros de minas, etc.). Penetran ligeramente en la
Regin Mediterrnea donde exigen suelos ms hmedos.
Caractersticas: Berteroa incana, Melilotus alba, Melilotus officinalis.
5. Picridi hieracioides-Melilotetum albae Loidi & C. Navarro ind.

Galio aparines-Alliarietalia petiolatae Gors & M!ler 1969 em. Rivas-Martnez ind.
Comunidades escionitrfilas y nitrfilas de hierbas tneras de tamao grande o mediano, anuales o vivaces, que con frecuencia forman las orlas de bosques o vegetacin
arbustiva desarrollada sobre suelos frescos ricos en materia orgnica. Tales orlas o
linderos forestales nitrfilos en unos casos son de gran talla, helifilos y exteriores y
en otros de menor talla, escifilos e interiores. Tambin se incluyen en este orden las
comunidades de megaforbios de las altas montaas eurosiberianas (Rumicion alpinae).
Alliarion petiolatae Oberdorfer (1957) 1962
Comunidades escionitrfilas, en las que preponderan las plantas teneras de tamao

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

97

medio, cierto nmero de ellas anuales, que constituyen las orlas internas nitrfilas o
subnitrfilas de bosques y espinales creadores de sombra. Parecen tener su ptimo en
la Regin Eurosiberiana, pero tambin existen en la Mediterrnea sobre todo en bosques deciduos de suelos frescos.
Caractersticas: Anthriscus nemorosa, Chaerophyllum temulum, Cynoglossum germanicum, Lampsana communis, Myrrhoides nodosa, Silene latifolia, Smyrnium perfoliatum, Torilis japonica.
6. Myrroido nodosae-Alliaretum petiolatae Rivas-Martnez ex V. Fuente 1986
7. Galio aparines-Conietum maculati Rivas-Martnez ex G. Lpez 1978

Onopordenea acanthii Rivas-Martnez ind.


Vegetacin nitrfila y subnitrfila de terrenos removidos o lugares de reposo de animales, en la que son preponderantes los grandes cardos, as como otras plantas anuales, bienales o vivaces arrosetadas, de floracin tardivemal o estival. tiene un ptimo
mediterrneo y eurosiberiano pero alcanza de un modo empobrecido, a veces como
neoftica, otras regiones holrticas o templadas con esto de tendencia clida y seca
(Macaronsica, Saharo-Arbiga, Punea, etc.).

Onopordetalia acanthii Br.-Bl. & R. Tx. 1943 em. Rivas-Martnez ind.


Vegetacin roderal propia de reposaderos de animales y suelos removidos no en demasa hmedos. Se halla en la Europa eurosiberiana sobre todo en la altimontana de
tendencia continental o submediterrnea.
Cirsion richterano-chodati (Rivas-Martnez In Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.
Prieto, Loidi & Penas 1984) Rivas-Martnez ind.
Asociaciones primocolonizadoras de suelos removidos y reposaderos de ganado en las
que preponderan los grandes cardos. En las estaciones de suelos frescos estos estadas
pioneros antropgenos son invadidos por las especies vivaces del orden Artemisietalia
vulgaris. Tienen su ptimo en el piso montano de la Provincia Orocantbrica y en el
del Sector Cntabro-Euskaldn.
Caractersticas: Carduus cantabricus, Carduus gayanus, Carduus nutans varo phyllolepis, Carduus vivarensis, Cirsium eriophorum subsp. chodati, Cirsium richteranum
subsp. costae, Cirsium richteranum subsp. richteranum.
8. Cirsio chodati-Carduetum cantabrici Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi
& Penas 1984

ltinera Geobot. 1 (1987)

98

9. Cirsio chodati-Cardl!etum carpetani Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi


& Penas 1984
10. Carduo phyllolepidis-Cirsietum chodati Rivas-Martnez & F. Prieto in RivasMartnez ind.

Carthametalia 1anati Brullo in Brullo & Marceno 1985


Orden mediterrneo
Si1ybion mariani Rivas-Martnez ind.
Asociaciones formadas por grandes cardos de desarrollo anual y floracin primaveral
ms o menos precoz segn el piso bioc1imtico, estas comunidades tienen su ptimo
en los pisos termo y mesomediterrneos aunque pueden soportar bien los fros tardos

del horizonte inferior supramediterrneo, penetrando como pionera en el piso colino


cntabro-atlntico.
Caractersticas: Cynara cardunculus, Silybum ebumeum, Silybum marianum.
11. Carduo bourgeani-Silybetum manani Rivas-Martnez ind.
Onopordion nervosi Br.-Bl. & O. Bo1s 1957 corro Rivas-Martnez 1975
Asociaciones propias de los pisos termo y mesomediterrneos que penetran en el horizonte inferior del piso supramediterrneo.
Caractersticas: Carduus bourgeanus, Carlina hispanica, Verbascum thapsus subsp.
crassifolium, Onopordum nervosum.

Onopordenion nervosi Folch 1981 corro Rivas-Martnez 1987


Asociaciones basfilas
Caractersticas: Onopordum x glomeratum

12. Onopordetum acantho-nervosi Rivas-Martnez ind.


Carduo carpetani-Cirsion odontolepidis Rivas-Martnez, Penas & T. E. Daz 1986
Asociaciones supra y oromediterrneas mediterrneo-ibero-atlnticas.
Caractersticas: Carduus carpetanus, Carduus platypus, Cirsium odontolepis.

13. Carduo carpetani-Onopordetum acanthii Rivas-Martnez, Penas & Daz 1986


XXIV. PEGANO HARMALAE-SALSOLETEA VERMICULATAE Br.-Bl. & O. Bo1s
1958

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

99

Vegetacin nitrfila frutescente en la que son preponderantes los camfitos y nanofanerfitos. Tiene gran representacin en reas mediterrneas de ombroclima seco y
semirido, aunque puede hallarse en otros territorios ms lluviosos, as como desarrollarse sobre suelos ms o menos salinos

Helichryso stoechidis-Santolinetalia squarrosae Peinado & Martnez Parras 1984


Comunidades subnitrfilas ibricas debilmente caracterizadas, pero ricas en camfitos
fragantes de los gneros Santolina y Helichrysum. Tienen su ptimo en los bordes de
caminos y suelos removidos de los pisos bioclimticos meso y supramediterrneo de
ombroclima seco o subhmedo y de tendencia continental.

Artemisio glutinosae-Santolinion rosmarinifoliae Costa 1975


Comunidades subnitrfilas mediterrneo-iberoatlnticas, que colonizan suelos silceos
pobres en bases en los pisos meso y supramediterrneo de ombroclima seco o subhmedo y excepcionalmente hmedo.
Caractesticas: Santolina rosmarinifolia subsp. rosmarinifolia, Santolina rosmarini-

folia subsp. semidentata.


1. Artemisio glutinosae-Santolinetum rosmarinoliae Costa 1975

2. Artemisio glutinosae-Santolinetum semidentatae Rivas-Martnez, Penas & T. E.


Daz 1986
XXV.

POLYGONO ARENASTRI-POETEA ANNUAE Rivas-Martnez 1975


Vegetacin nitrfila rica en terfitos de pequea talla, en buena parte postrados, propia de medios antropgenos muy pisoteados y compactados como vas urbanas, caminos, proximidades de habitaciones humanas, etc.

Polygono arenastri-Poetalia annuae R. Tx. in Ghu, Richard & R. Tx. 1972


Orden holrtico

Matricario matricarioidis-Polygonion arenastri Rivas-Martnez 1975 corro RivasMartnez ind.


Comunidades eurosiberianas y holrticas templado-fas que colonizan suelos permeables y que existen tambien en los pisos supra-oromediterrneos de ombroclima subhmedo-hmedo.
Caractesticas: Matricaria matricarioides.

[lillera Geobot. [ (1987)

100

1.

Polygono-Matricari~tum

matricarioidis Sissingh 1969 em. R. Tx.

In

Ghu, Ri-

chard & R. Tx. 1972

Saginion procumbentis R. Tx. & Ohba 1972


Comunidades eurosiberianas y holrticas templado-fras, de muy pequea talla, propias de estaciones urbanas o fuertemente antropizadas que soportan un intenso pisoteo
as como frecuentes encharcamientos.
Caractersticas: Bryum argenteum (dif.), Sagina procumbens.

2. Bryo argentei-Saginetum procumbentis Diemont, Sissingh & Westhoff 1940


ScIerochloo durae-Coronopion squamati Rivas-Martnez 1975
Comunidades eurosiberianas y mediterrneas propias de suelos arcillosos o calcreos
compactados y poco permeables.

3. Coronopo squamati-Sclerochloetum durae Br.-Bl. (1931) 1936


Polycarpion tetraphylli Rivas-Martnez 1975
Comunidades mediterrneas de desarrollo estivo-vernal y ptimo en reas de inviernos frescos, templados o clidos. Existen ya empobrecidas en el piso colino eurosiberiano as como en las Islas Canarias.
Caractersticas: Chamomilla aurea, Polycarpon tetraphyllum, Trifolium suffocatum.

4. Solivetum stoloniferae Rivas-Martnez 1975


5. Crassulo tillaeae-Saginetum apetalae Rivas-Martnez 1975
XXVI. EPILOBIETEA ANGUSTIFOLII R. Tx. & Preising in R. Tx. 1950
Vegetacin herbcea vivaz en la que preponderan ciertos hemicriptfitos de aspecto
megafrbico que prospera sobre suelos ricos en compuestos nitrogenados procedentes
de la rpida mineralizacin de la materia orgnica. Tales estaciones suelen originarse
por talas de bosques, suelos forestales removidos, mrgenes de caminos boscosos,
bosques y matorrales quemados, etc. Tiene su ptimo en la Regin Eurosiberiana y en
la Mediterrnea se halla muy empobrecida y modificada.

Epilobietalia angustifolii

Linarion niveae Rivas-Martnez 1963


Comunidades mediterrneas carpetanas siliccolas, supra-oromediterrneas que pros-

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

101

peran en piornales y pinares quemados.


Caractersticas: Lactuca chondril/ijlora, Linaria nivea.
1. Linarietum niveae Rivas-Martnez 1964

XXVII. CALLUNO-ULICETEA Br.-Bl. & R. Tx. 1943


Brezales atlnticos, subatlnticos y mediterrneo-iberoatlnticos, acidfilos y humcolas (humus bruto), desarrollados sobre suelos silceos a los que tienden a lixiviar o
podsolizar. Representan una etapa avanzada en la regresin de los ecosistemas forestales de ombroclima al menos subhmedo por debajo de los pisos bioclimticos subalpino y oromediterrneo.

Calluno-Ulicetalia (Quantin 1935) R. Tx. 1937 em. Rivas-Martnez 1979

Ericion umbellatae Br.-Bl., P. Silva, Rozeira & Fontes 1952


Brezales y brezal-jarales de distribucin mediterrneo-iberoatlntica y tingitano.
Caractersticas: Cistus psilosepalus, Drosophyllum lusitanicum, Genistella tridentata,

Erica umbellata, Halimium ocymoides, Halimium umbellatum, Thymelaea vil/osa,


Thymus vil/osus, Tuberaria globularifolia.
Ericenion umbellatae
Asociaciones de brezal-jarales de distribucin termo y mesomediterrnea iberoatlntica que alcanzan el piso colino del Sector Galaico-Portugues, donde representan etapas avanzadas de la regresin de melojares y quejigares o alcornocales.
Caractersticas: Erica australis subsp. australis, Halimium alyssoides subsp. lasian-

thum, Lavanula viridis, Polygala microphylla, Stauracanthus genistoides subsp.


spectabilis, Thymus caespititius, Ulex australis, Ulex micranthus.
1. Polygalo microphyllae-Cistetum populifolii Rivas Goday 1964

2. Halimio ocymoidis-Elicetum umbellatae Rivas Goday 1964

Ericenion aragonensis (Rivas-Martnez 1962) Rivas-Martnez 1969


Brezales del piso montano iberoatlntico o supramediterrneo subhmedo, hmedo e
hiperhmedo, existentes en las altas Cordilleras del grupo de provincias MediterrneoIberoatlnticas.
Caractersticas: Erica ausrralis subsp. aragonensis, Luzula lactea y Thymelaea subre-

pens.

ltinera Geobot. 1 (1987)

102

3. Genistello tridentatae-Ericetum aragonensis Rothmaler 1954 em. Rivas-Martnez


1979
Ulicion minoris P. Duvign. 1944
Brezales y tojales sobre suelos oligtrofos ms o menos podsolizados y a veces pseudogleizados, con humus moder, mor o incluso higromor.
Caractersticas: Arrhenatherum longifolium, Enca ciliaris, Ulex europaeus subsp.

europaeus, utex galli s. l., utex minoro


Daboecienion cantabricae (Dupont 1975) Rivas-Martnez 1979
Brezales y tojales desarrollados sobre suelos rankeriformes o podsolizados ms o menos hmedos ibricos occidentales eurosiberianos.
Caractersticas: Daboecia cantabrica, Erica mackaiana, Thymelaea corydifolia.

4. Daboecio-Ericetum aragonensis Rivas-Martnez in F. Prieto & Loidi 1983


5. Daboecio-Ulicetum gallii (Br.-Bl. 1967) Rivas-Martnez 1979
6. Ulici gallii-Ericetum mackaianae Rivas-Martnez 1979
Genistion micrantho-anglicae Rivas-Martnez 1979
Asociaciones de brezales higroturbosos de ptimo mediterrneo-bero-atlntico que
penetran en la Provincia Orocantbrica.
Caractersticas: Euphorbia polygalifolia, Genista carpetana, Genista micranrha, Ge-

nista anglica, Thymelaea dendrobryum.


7. Genisto anglicae-Ericetum tetralicis Rivas-Martnez 1979
XXVIII. CISTO-LAVANDULETEA Br.-Bl. (1940) 1952
Vegetacin nanofaneroftica y cameftica xerfila y helifila, desarrollada sobre suelos silceos meso-oligtrofos inmaduros o muy erosionados. Constituye una etapa
avanzada de la regresin de los ecosistemas forestales mediterrneos siliccolas bajo
ombroclimas secos o subhmedos.

Lavanduletalia stoechidis Br.-Bl. 1940 em. Rivas-Martnez 1968


Cistion laurifolii Rivas Goday (1949) 1956 em. Rivas-Martnez 1979
Asociaciones de jarales de estepas o pringosos con cantuesos, gayubas y en ocasiones
brezos, desarrollados sobre suelos silceos oligtrofos y erosionados, bajo un bioc1ima

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

103

continental supra y mesomediterrneo superior de ombroclima seco o subhmedo. Su


ptimo biogeogrfico es carpetano-ibrico-leons, pero tambin irradian hacia territorios continentales de los Sectores Celtibrico-Alcarreo, Maestracense, ValencianoTarraconense, Subbtico y Nevadense.
Caractersticas: Cistus laurifolius, Cistus x cyprius, Genista hystrix, Lavandula stoe-

chas subsp. pedunculata, Lotus glareosus varo villosus.


l. Santolino rosmarinifoliae-Cistetum laurifolii Rivas Goday 1955 em. Rivas-Martnez 1979
2. Rosmarino-Cistetum ladaniferi Rivas-Martnez 1968
3. Erieo australis-Cistetum populifolii Rivas Goday 1964
XXIX. ONONIDO-ROSMARINETEA Br.-Bl. 1947
Matorrales abiertos de pequea talla (romerales, aliagares, tomillares, pastizales ricos
en camfitos pulviniformes, etc.) desarrollados sobre suelos calcreos con frecuencia
decapitados, de ptimo mediterrneo pero que penetran en la Regin Eurosiberiana.

Ononidetalia striatae Br. -Bl. 1947


Vegetacin rica en camfitos pulviniformes y hemicriptfitos amacollados de ptimo
eurosiberiano meridional (prealpino-pirenaico-cantbrico) que penetra en reas de veranos lluviosos de la Regin Mediterrnea (mediterrneo-iberolevantino septentrional
y provenzal).
Genistion occidentalis Rivas-Martnez

In

Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,

Loidi & Penas 1984


Asociaciones orocantbricas, cntabro-euskaldunas, castellano-cantbricas y riojano}
estellesas que, de modo disyunto, alcanzan los Sectores Ibrico-Soriano y Pirenaico
occidental.
Caractersticas: Euphorbia jlavicoma subsp. occidentalis, Genista occidentalis, Ge-

nista legionensis, Helianrhemum urrielense, Lithodora diffusa.


1. Lithodoro diffusae-Genistetum legionensis Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,

Loidi & Penas 1984

2. Lithodoro diffusae-Genistetum oeewentalis Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.


Prieto, Loidi & Penas 1984

104

[tinera Geobot. 1 ([987)

3. Lilhodoro diffusae-Genistetum scorpii as. nova


Asociacin de camfitos de mayor o menor talla y de carcter xerfilo y termfilo
que representa la ltima irradiacin orocantbrica del Genistion occidentalis
(Ononidetalia striatae) en trnsito hacia las comunidades mediterrneas ibricas
septentrionales del Helianthemo cani- Thymion mastigophori Loidi & F. Prieto 1987
(Festuco-Poetalia ligulatae) castellano-cantbricas y castellano durienses.
Esta nueva asociacin en la que prosperan un buen nmero de elementos de ptimo
mediterrneo corresponde a las etapas subseriales, en general en exposiciones de solana, de la serie relicta orocantbrica del Junipereto sabino-thuriferae sigmetum.
Su separacin de la asociacin Lithodoro difJusae-Genistetum occidentalis, que se halla en muchas ocasiones en vecindad en el territorio Ubiense, aunque ocupando biotopos de suelos ms profundos, frescos y en exposiciones ms favorables, puede asegurarse, al menos, a travs de elementos netamente mediterrneos como Genista scorpius, Thymus mastichina, Santolina semidentata, Jasonia tuberosa, Leuzea conifera.
A la inversa la amplia asociacin Lithodoro diffusae-Genistetum occidentalis, subserial de hayedos, quejigares y carrascales relictos orocantbricos, se puede diferenciar
de la nueva asociacin que proponemos a travs de algunas especies menos xerfilas
como Helianthemum nummularium, Genista occidentales, Teucrium pyrenaicum,
Thymus britannicus.
Cuando se propuso la asociacin Lithodoro diffusae-Genistetum occidentalis, se fij
como tipo nomenclatural de la subasociacin tpica (genistetosum occidentalis) , el
elemento de asociacin o inventario de carcter ms xerfilo y termfilo, que entre
otros elementos de ese significado llevaba Genista scorpius y Juniperus sabina, habituales en la nueva asociacin; por tanto la subasociacin tipo nomenclatural corresponde, desde el punto de vista ecolgico y biogeogrfico, a una comunidad transicional y en cierto modo ecotnica de carcter mediterrneo ms acusado en el conjunto
de la misma.
El tipo de la nueva asociacin es: Mirantes de Luna (Len), altitud: 1140 m. s. n.
m., rea: 100 m2 , inclinacin: 20%, exposicin: S. Caractersticas y diferenciales
de asociacin y unidades superiores: 3. 3 Genista scorpius, 2. 2 Lithodora diffusa,
2. 3 Thymus mastichina, 1. 2 Teucrium chamaedrys subsp. pinnatifidum, 1. 2
Fumana procumbens, 2. 3 Helianthemum canum, 2. 2 Koelleria vallesiana, 1. 2
Coronilla minima, 1. 2 Sedum altissimum,

+. 2

lasonia tuberosa,

+. 2

Leuzea

conifera. Compaeras: 2. 3 Anthyllis vulneraria subsp. pyrenaica, 1. 2 Santolina


rosmarinifolia subsp. semidentata, 1. 2 Stipa iberica, 1. 2 Avenula vasconica, 1. 2
SUene legionensis, 2. 2 Achillea odorata, 1. 2 Potentilla tabaernemontani,

+. 2

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

105

Arenaria agreggata subsp. cantabrica, +. 2 Helianthemum croceum subsp.


cantabricum, 1. 1 Erysimum graniflorum, 2. 2 Festuca hystrix, +. 2 Seseli
montanum, +. 2 Dactylis hispanica, +. 2 Polygala alpinum subsp. somedanum.
La nueva asociacin es conocida por el momento del Subsector Ubiense.

Festuco-Poetalia ligulatae Rivas Goday & Rivas-Martnez 1963


Pastizales orfilos calccolas eurosiberianos meridionales y supra-oromediterrneos,
desarrollados sobre suelos poco evolucionados y con frecuencia sometidos a crioturbacin y quionfobos.

Festucion burnatjj Rivas Goday & Rivas-Martnez in Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.


Prieto, Loidi & Penas 1984
Pastizales orocantbricos psicroxerfilos calccolas de espolones y litosuelos, altimontanos y subalpinos.
Caractersticas: Armeria bigerrensis subsp. legionensis, Arenaria aggregata subsp.

cantabrica, Centaureajaneri subsp. babiana, Festuca burnatii, Saxfraga conifera.


4. Saxifrago coniferae-Festucetum burnatii F. Prieto 1983
5. Oreochloo conjusae-Festucetum burnatii Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,
Loidi & Penas 1984
6. Arenario cantabricae-Festucetum hystricis Martnez, Mayor, F. Navarro & T. E.
Daz 1974 corr. Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
XXX.

CYTISETEA SCOPARIO-STRIATI Rivas-Martnez 1974


Piomales y retamares desarrollados sobre suelos silceos o calizos profundos con hude
mus mulliforme que constituyen las orlas naturales o primeras etapas de--sustitucin
(
diversos bosques climatfilos mediterrneo-occidentales, atlnticos y subatlnticos.

Cytisetalia scopario-striati Rivas-Martnez 1974


Piomales de gran talla desarrollados sobre suelos profundos silceos con humus mull,
de ptimo mediterrneo-iberoatlntico (subhmedo-hiperhmedo), orocantbrico y
astur-galaico (pisos colino y montano), con irradiaciones empobrecidas hacia las Provincias Atlntica, Subatlntica y Pirenaica.

Genistion floridae Rivas-Martnez 1974


Asociaciones supramediterrneas que pueden descender en ombroc1imas hmedo-hi-

ltinera Geobot. l (1987)

106

perhmedos al piso mesomediterrneo de distribucin carpetana centro-oriental, to1edano-tagana, ibrico-soriana (moncayense), nevadense y malacitano-almijarense.
Caractersticas: Genista florida subsp. florida.
Genistenion floridae
Asociaciones bejarano-gredenses, guadarrmicas, to1edano-taganas e ibrico-sorianas
(moncayenses).
Caractersticas: Genista cinerea subsp. cinerascens, Adenocarpus argyrophyllus
subsp. gredensis, Adenocarpus hispanicus, Cytisus striatus subsp. eriocarpus.

1. Genisto floridae-Adenocarpetum hispanici Rivas-Martnez 1974


2. Genisto floridae-Cytisetum scoparii Rivas-Martnez & Cant 1987
3. Genisto cinerascentis-Cytisetum oromediterranei Rivas-Martnez 1970 corro Rivas-Martnez & Cant 1987 nomo inv.
Cytisenion multiflOl"i Rivas-Martnez 1981
Asociaciones carpetano-occidentales, 1usitano-durienses y orensano-sanabrienses.
Caractersticas: Echinospartum ibericum subsp. pulviniformis, Genista hystrix.

4. Thymo mastichinae-Cytisetum multiflori Rivas-Martnez 1968


5. Lavandulo sampaianae-Cytisetum multiflori Br.-Bl., Rozeira & P. Silva 1964
6. Genisto hystricis-Cytisetum multiflori Rivas-Martnez in Rivas-Martnez, T. E.
Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
7. Cytisetum scopalio-eliocarpi ind.
Genistion polygaliphyllae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas
1984
Asociaciones eurosiberinas de ptimo orocantbrico y astur-galaico, que penetran en
reas de ombroclima hmedo e hiperhmedo de los Sectores Leons, Orensano-Sanabriense y Estrellense, con disyunciones cntabro-euskaldunas e ibrico-sorianas.
Caractersticas: Genista florida subsp. polygaliphylla.
Genistenion polygaliphyllae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Pneto, Loidi & Penas
1984

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

107

Asociaciones orocantbricas y leonesas con disyunciones orensano-sanabrienses, cntabro-euskaldunas e ibrico-sorianas.


Caractersticas: Cytisus cantabricus, Genista obtusiramea, Gentiana Zutea subsp.
aurantiaca.

8. Cytiso cantabrici-Genistetum poZygaliphyllae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.


Prieto, Loidi & Penas 1984
9. Cytiso cantabrici-Genistetum obtusirameae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto,
Loidi & Penas 1984
10. Cytisetum scopario-oromediterranei Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi
& Penas 1984 corro Rivas-Martnez & al. 1987
11. Cytiso scoparii-Genistetum polygaliphyllae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.
Prieto, Loidi & Penas 1984
XXXI. PINO-JUNIPERETEA Rivas-Martnez 1964
Matorrales densos o bosques de conferas poco sombros indiferentes a la naturaleza
qumica del sustrato y formadores de humus tangel, que representan las etapas maduras de series de vegetacin en las altas montaas, as como en ciertas reas continentales de la Regin Mediterrnea. Con carcter relctico se hallan, en medios xerofticos altimontanos y subalpinos, en las grandes cordilleras eurosiberianas meridionales
(cntabro-pirenaica, alpino-carptica, caucsica, etc.).

Pino-Juniperetalia Rivas-Martnez 1964


Orden europeo mediterrneo-eurosiberiano

++

Pino-Juniperenalia
Vegetacin mediterrnea
Pino-Cytision oromediterranei Rivas-Martnez 1964 corro Rivas-Martnez, Belmonte, Cant, Fernndez Gonzlez, V. Fuente, Moreno, Snchez Mata & Sancho
1987
Asociaciones siliccolas oro mediterrneas carpetano-ibrico-leonesas y nevadenses.
Caractersticas: Cytisus oromediterraneus.
Pino-Cytisenion oromediterranei
Asociaciones siliccolas oromediterrneas carpetano-ibrico-leonesas. Como reliquia

108

[tinera Geobot. 1 (1987)

se hallan en el piso subalpino inferior del Sector Laciano-Ancarense (macizo de Villabandn).


Caractersticas: Deschampsia flexuosa subsp. iberica, Echinospartum bamadesii,
Echinospartum ibericum subsp. pulviniformis, Teucrium salviastrum.
1. Junipero nanae-Cytisetum oromediterranei Rivas-Martnez 1963 corro Rivas-

Martnez & al. 1987

2. Cytiso oromediterranei-Echinospartetum bamadesii Rivas-Martnez 1963 corro


Rivas-Martnez & al. 1987
3. Cytiso oromediterranei-Echinospartetum pulvinifonnis Rivas-Martnez & al. 1987
Juniperion nanae Br.-Bl. 1939
Asociaciones sobre todo subalpinas, de distribucin cntabro-alpino-pirenaicas que
representan las etapas maduras de las series de vegetacin, aunque en ocasiones
(Alpes-Pirineos) slo ocupan situaciones topogrficas favorecidas (crestas, solanas,
etc.).
Caractersticas: Cotoneaster intergerrimus.

4. Daphno cantabricae-Arctostaphyletum uva-ursi Rivas-Martnez, Izco & Costa


1971
5. Junipero nanae-Vaccinietum uliginosi Rivas Goday & Rivas-Martnez ex F.
Prieto 1983
Juniperion thuriferae Rivas-Martnez 1969
Sabinares albares meso-supramediterrneos, de carcter continental acusado. Existen
reliquias en la vertiente meridional de la Provincia Orocantbrica.
Caractersticas: Juniperus thurifera.

6. Juniperetum sabino-thuriferae Rivas-Martnez, Izco & Costa 1971


XXXII. QUERCETEA ILICIS Br.-Bl. 1947
Bosques y altifruticetas densas, en general perennifolias y esclerfilas formadoras de
humus mull forestal, que prosperan sobre cualquier tipo de sustrato. Constituyen la
vegetacin climatfila, o su orla arbustiva o sustituyente, en los territorios mediterrneos de ombroclima desde seco hasta hmedo dentro de los pisos bioclimticos infra,
termo y mesomediterrneos, as como en algunas reas semirido-subhmedas supra-

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

109

mediterrneas.

Quercetalia ilicis Br.-Bl. (1931) 1936 em. Rivas-Martnez 1975


Bosques c1imcicos perennifolios y esc1erfilos, en algunos casos caducifolios, creadores de un microclima sombro, existentes en los pisos termo, meso y supramediterrneo de ombroclima al menos seco.
Quercion (broteroi) fagineae Br.-Bl., P. Silva & Rozeira 1956 em. Rivas-Martnez
1975 corro V. Fuente 1986
Asociaciones boscosas perennifolias o caducifolias meso y supramediterrneas iberoatlnticas.
Caractersticas: Doronicum plantagineum, Hyacianthoides hispanica, Paeonia brotero, Paeonia' coriacea, Pyrus bourgaeana, Quercus jaginea subsp. broteroi, Sanguisorba hybrda.
Quercenion (broteroi) fagineae
Asociaciones ombrfilas propias de climas con influencia ocenica, en las que preponderan alcornoques y quejigos y en cuyos sotobosques son comunes hierbas, arbustos y lianas.
_____
l. Sanguisorbo agrimonioidis-Quercetum suberis Rivas Goday 1959 em. Rivas-Martnez 1975
Paeonio broteroi-Quercenion rotundifoliae Rivas-Martnez 1982
Asociaciones de carcter continental, presididas por Quercus rotundifolia y florsticamente empobrecidas en elementos del sotobosque.
2. Junipero oxycedri-Quercetum rotundifoliae Rivas-Martnez 1964

Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martnez 1975


Formaciones arbustivas perennifolias y en algn caso caducifolias, que en los pisos
termo, meso y supramediterrneo de ombroclima rido o semirido representan la
etapa madura de las series de vegetacin climatfilas. En ombroclimas ms lluviosos
de los pisos termo y mesomediterrneo constituyen las primeras etapas regresivas de
los bosques de la Quercetalia ilicis y, excepcionalmente, en ciertas estaciones topogrficamente desfavorables, pueden mostrar el carcter de comunidades permanentes.
Rhamno Iycioidis-Quercion cocciferae (Rivas Goday 1964) Rivas-Martnez 1975

[tillera Geobot. 1 (1987)

110

Asociaciones arbustivas o preforestales mesomediterrneas de distribucin mediterrneo-occidental.


Caractersticas: Rhamnus lycioides subsp. lycioides, Rhamnus oleoides subsp. spiculosa, Ephedra nebrodensis, Ephedra distachya, Juniperus phoenicea.
Ericenion arboreae Rivas-Martnez 1975
Asociaciones arbustivas perennifolias de hojas lustrosas que orlan los bosques ombrfilos mediterrneos.
Caractersticas: Erica arborea (dif.), Phillyrea angustifolia (dif.).
3. Phillyreo angustifoliae-Arbutetum unedonis Rivas Goday & F. Galiano in Rivas
Goday & col. 1959
Quercion ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martnez 1975
Asociaciones boscosas mediterrneo-iberolevantinas e italo-tirrnicas que pueden hallarse relictas en la Regin Eurosiberiana (alpino-pirenaica-cantbricas).
Caractersticas: Epipactis microphylla, Laurus nobilis, Quercus ilex.
Quercenionrotundifoliae (Rivas Goday 1959) Rivas-Martnez

197~

Asociaciones de exigencias continentales empobrecidas en elementos del sotobosque.


4. Cephalanthero longifoliae-Quercetum rotundifoliae Rivas-Martnez, T. E. Daz,
F. Prieto, Loidi & Penas 1984
5. Junipero thurlferae-Quercetum rotundifoliae Rivas Goday 1959
XXXIILQUERCO-FAGETEA Br.-Bl. & Vlieger in Vlieger 1937
Bosques y orlas herbceas y vivaces mesofticas e hidrofticas, en su mayora caducifolios, de ptimo eurosiberiano que penetran en la Regin Mediterrnea tanto en reas
de ombroclima suficientemente lluvioso, como en las riberas de los ros sobre suelos
particularmente hmedos, e indiferentes a la naturaleza qumica del sustrato.
o

Querco-Fagenea

Quercetalia robori-petraeae R. Tx. (1931) 1937


Bosques mesofticos caducifolios de exigencias oligtrofas, es decir, desarrollados sobre suelos pobres en bases y de ptimo eurosiberiano.
Quercion robori-pyrenaicae (Br.-El., P. Silva & Rozeira 1956) Rivas-Martnez

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

111

1975
Asociaciones de hayedos, abedulares, robledales y melojares cntabro-atlnticos, orocantbricos y mediterrneo-iberoatlnticos.
Caractersticas: Genistajalcata, Physospermum comubiense, Quercus pyrenaica.
Quercenion robori-pyrenaicae
Asociaciones de robledales y melojares astur-galaicos y orocantbricos.
1. Blechno spicantis-Quercetum roboris R. Tx. & Oberdorfer 1958

2. Linario triornithophorae-Quercetum pyrenaicae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.


Prieto, Loidi & Penas 1984
Saxifrago spathularidi-Fagenion Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi &
Penas 1984
Asociaciones de hayedos, abedulares y robledales orocantbricos y carpetano-ibricoleoneses.
Caractersticas: Betula pubescens subsp. celtiberica, Homogyne alpina varo cantabrica, Luzula sylvatica subsp. henriquesii, Saxfraga x polita, Saxifraga spathularis.

3. Luzulo henriquesii-Fagetum Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984


4. Luzulo henriquesii-Betuletum celtibericae Rivas-Martnez 1964 corro Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
5. Linario triornithophorae-Quercetum petraeae (Rivas-Martnez, Izco & Costa ex
F. Navarro 1974) F. Prieto & Vzquez 1987
6. Saxfrago spathularidi-Betuletum celtibericae Rivas-Martnez 1981
Quercenion pyrenaicae Rivas-Martnez 1975
Asociaciones de melojares mediterrn~-iberoatlnticos

7. Holco molli-Quercetumpyrenaicae Br.-Bl., P. Silva & Rozeira 1956


8. Arbuto unedonis-Quercetum pyrenaicae Rivas-Martnez ind.
9. Genisto jalcatae-Quercetum pyrenaicae Rivas-Martnez in Penas & T.E. Daz
1984

[tinera Geobot. 1 (1987)

112

Fagetalia sy1vaticae Paw10wski in Paw1owski, Soko1owski & Wallish 1937


Bosques mesofticos o higrofticos eutrofos o mestrofos de ptimo eurosiberiano.
Scillo-Fagion (Oberdorfer 1957) Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
Hayedos basfilos de la Europa suroccidental.
Caractersticas: Euphorbia hybema, Scilla lilio-hyacinthus, Helleborus viridis subsp.

occidentalis.
Scillo-Fagenion
Hayedos mesofticos.

9. Carici sylvaticae-Fagetum (Rivas-Martnez 1964) C. Navarro 1981


Epipactido-Fagenion Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
Hayedos meso-xerofticos o trfilos.
Caractersticas: Carex caudata, Laserpitium nestleri

10. Epipactido helleborines-Fagetum Rivas-Martnez (1962) 1983


Carpinion (lssler 1931) Oberdorfer 1953
Bosques mixtos meso-higrofticos.
Caractersticas: Asplenium scolopendrium, Fraxinus excelsior, Hypericum androsae-

mum, Lysimachia nemorum, Polystichum setiferum, Potentilla sterilis, Primula vulgaris, Prunus avium, Pulmonaria longifolia, Rosa arvensis, Tilia cordata, Veronica
montana.
Po1ysticho setiferi-Corylenion O. Bols 1973

11. Polysticho setiferi-Fraxinetum excelsioris (R. Tx. & Oberdorfer 1958) RivasMartnez 1979
12. Mercurialidi perennis-Fraxinetum excelsioris F. Prieto & Vzquez 198'1
o

Salici-Popu1enea albae Rivas-Martnez & Cant 1987

Populetalia albae Br.-Bl. 1931


Bosques caducifolios riparios de ptimo mediterrneo, desarrollados sobre suelos hmedos.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

113

Caractersticas: Arum italicum, Arum maculatum, Fraxinus angustifolia, Vitis vinifera


subsp. sylvestris.
Populion albae Br.-Bl. 1931
Choperas-saucedas arbreas mediterrneas.
Caractersticas: Salu neotricha.

13. Populo nigrae-Salieetum neotriehae Rivas-Martnez & Cant 1987


Fraxino angustifoliae-Ulmenion minoris Rivas-Martnez 1975
Olmedas y bosques mixtos de fresnos y melojos sobre suelos profundos y con nivel
fretico elevado o con horizontes de pseudogley.
Caractersticas: Ulmus minar.

14. Aro italici-Ulmetum minoris Rivas-Martnez ex G. Lpez 1976


5. Aro maeulati-Ulmetum minoris T. E. Daz, 1. Andrs, F. Llamas, L. Herrero &
M. D. Fernndez 1987
16. Quereo pyrenaieae-Fraxinetum angustifoliae Rivas Goday 1964 corro & em. Rivas-Martnez, Fernndez Gonzlez & A. Molina ind.
Alno-Ulmion Br.-Bl. & R. Tx. ex Tchou 1948 em. Mller & G6rs 1958
Alisedas riparias cntabro-atlnticas.
Caractersticas: Carex pendula, Carex remota, Circaea lutetiana, Elymus caninus,

Festuca gigantea, Humulus lupulus, Prunus padus, Stachys sylvatica.

17. Hyperieo androsaemi-Alnetum (Er.-Bl. 1967) Rivas-Martnez in Loidi 1983


18. Valeriano pyrenaicae-Alnetum F. Prieto, 1. Amigo & 1. Guitian 1987
Osmundo-Alnion (Br.-Bl., P. Silva & Rozeira 1956) Dierschke & Rivas-Martnez in
Rivas-Martnez 1975
Alisedas riparias mediterrneo-iberoatlnticas y magrebinas, que alcanzan los Sectores
Galaico-Asturiano y Galaico-Portugus.
Caractersticas: Osmunda regalis, Peucedanum lancifolium, Salu atrocinerea.
Osmundo-Alnenion

19. Scrophulario scorodoniae-Alnetum Br.-Bl., P. Silva & Rozeira 1956 nomo inv.

linera Geobot. 1 (1987)

114

20. Galio broteriani-Alnetum Rivas-Martnez, V. Fuente & Sanchez-Mata 1986


21. Rubo corylifolii-Salicetum atrocinereae Rivas-Martnez 1964

Salicetalia purpureae Moor 1958


Saucedas de los cauces de los ros de caudal irregular tanto eurosiberianos como mediterrneos.
Salicion salvifoliae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
Asociaciones de sauces de talla media de ros y arroyos de fuerte estiaje y distribucin
mediterrneo-iberoat1ntica.
Caractersticas: Salix salvijolia, Sala x secalliana, Sala x pseudosalvijolia, Salix x
matritensis.

22. Salicetum lambertiano-salvifoliae Rivas-Martnez 1964 em. et corro Rivas-Martnez, F. Fernndez Gonzlez & Sanchez-Mata 1986
23. Salicetum angustifolio-salvifoliae T. E. Daz & A. Penas 1987
Salicion triandro-neotrichae Br.-Bl. & O. Bo1s 1957
Asociaciones de sauces de talla media de ros y arroyos mediterrneo-ibero1evantinos,
pirenaicos y cantbricos.
Caractersticas: Sala elaeagnos subsp. angustijolia, Sala cantabrica, Salix x expec-

tata, Sala x coenocarpetana, Sala x rijosa, Sala x pseudoelaeagnos, Sala x longissima.


24. Salicetum cantabricae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas
1984
Salicion albae (So 1939) Moor 1958
Comunidades de sauces de gran talla propias de ros eurosiberianos sin acusado estiaje.
Caractersticas: Salix alba.

25. Salicetum angustifolio-albae ind.


o

Rhamno-Pruncnea spinosae (Rivas Goday & Borja 1961) Rivas-Martnez, Arniz &
Loidi 1982

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

115

Prunetalia spinosae R. Tx. 1952


Espinales y zarzales de orla de bosques caducifolios mesofticos, mesoeutrfos e higrofticos, de distribucin tanto mediterrnea como eurosiberiana.
Pruno-Rubion ulmifol O. Bols 1954
Asociaciones mediterrneo occidentales y atlnticas.
Caractersticas: Rubus ulmifolius.
Rosenion carioto-pouzinii Arniz 1979

26. Rubo ulmifolii-Rosetum corymbiferae Rivas-Martnez & Arniz in Arniz


Ligustro-Rubenion ulmifol (J. M. Ghu & Delelis 1973) Rivas-Martnez & Arniz
1979

27. Rubo ulmifolii-Tametum communis R. Tx. in R. Tx. & Oberdorfer 1958


Berberidion vulgaris Br.-Bl. 1950
Asociaciones eurosiberianas de exigencias continentales.
Caractersticas: Amelanchier ovalis, Berberis vulgaris subsp. cantabrica, Rhamnus al-

pina, Ribes alpinum, Ribes petraeum, Ribes uva-crispa, Rosa glauca, Rosa vosagiaca.
28. Pruno-Berberidetum cantabricae Rivas-Martnez, Izco & Costa 1971 corro Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
o

Trifolio medii-Geranienea sanguinei (Th. Ml1er 1961) Rivas-Martnez & Cant


1987
Vegetacin herbcea y vivaz de la orla natural de los bosques eurosiberianos caducifolios y de los de ombroclima al menos seco superior de la Regin Mediterrnea occidental.

Origanetalia vulgaris Th. Ml1er 1961


Origanion virentis Rivas-Martnez & O. Bols in Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.
Prieto, Loidi & Penas 1984
Asociaciones mediterrneo-iberoatlnticas mesomediterrneas de ombroclima secosubhmedo.

Itinera Geobot. 1 (1987)

116

29. CliTJopodio
villosae-Origanetum virentis Rivas-Martnez in Rivas-Martnez, T. E.
,
Dl.Z, F. Prieto, Loi9i & Penas 1984
"

Linarion triornithophorae Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas


1984

Asociaciones eurosiberianas colino-montanas y mediterrneo-iberoatlnticas supramediterrneas y mesomediterrneas hiperhmedas de bosques caducifolios meso-oligtrofos de ombroclima

~l

menos hmedo, orocantbricas, astur-galaicas y carpetano-ib-

rico-leonesas.
Caractersticas: Aquilegia vulgaris subsp. dichroa, Linaria triomithophora, Omphalo-

des nitida.
30. Omphalodo nitidae-Linarietum triornithophorae Rivas Martnez in Rivas-Martnez, T. E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas 1984
31. Hieracio laevigati-Linarietum triornithophorae Ladero & al. 1985
Trifolion medii Th. Mller 1961
Asociaciones eurosiberianas colino-montanas de bosques caducifolios meso-etrofos
de ombroclima al menos hmedo.
Caractersticas: Carex muricata subsp. lamprocarpa, Centaurea nemoralis, Knautia

arvemensis, Trifolium medium.


32. lthyro latifoliae-Centaureetum nemoralis Rivas-Martnez, T. E. Daz, F.
Prieto, Loidi & Penas 1984

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

117

6. CATALOGO FLORISTICO
Todos los txones que se mencionan a continuacin estn en concordancia con las propuestas de Flora
Ibrica (S. CASTROVIEJO & al. (edil.) 1986) Y en su defecto de Flora Europaea (T.G. TUTIN & al. (edil.)
1964-1980), a excepcin de aquellos en los que se indica expresamente su autora.

Aceras antropophorum (Mesobromion)


Achillea santolinoides (Diplotaxion)
Aconitum napellus subsp. lusitanicum (Adenostylion)
Aconitum vulpaTJ subsp. neapolitanum (Adenostylion)
Adenocarpus argyrophyllus (Rivas Goday) Rivas-Martnez subsp. gredensis ind. (Genistenionjloridae)
Adenocarpus hispanicus (Genistenion jloridae)
Adenostyles alliaTJe (Gouan) Kerner subsp. pyrenaica (Lange) P. Fourn. (Adenostylion)
Adiantum capillus-veneris (Adiamion)
Aegilops geniculilta (Taelliathero-Aegilopioll)
Aegilops neglecta (Taelliathero-Aegilopion)
Aegilops triuncialis (Taeniathero-Aegilopioll)
Aegilops ventricosa (Taelliathero-Aegilopioll)
Agrostis castellilna (Agrostion castellallae)
Agrostis durieui Boiss. & Reuter ex Willkornm (Sedioll pyrenaici)
Agrostis reuteri (Brizo-Holoschoellenioll)
Agrostis tileni Nieto Feliner & Castroviejo (Minuartio-Festucion indigestae)
Agrostis truncatulil Parl. subsp. truncatulil (Triseto-Agrostion)
Alisma plilntago-aquatica (Phragmitioll)
Allium schoenoprassum L. subsp. gredense (Rivas Mateos) Rivas-Martnez, F. Fernndez & Sanchez
Mata (Campanulo-Nardion)
Allium schoenoprassum L. subsp. liltiorifolium (Pau) Rivas-Martnez, F. Fernndez & Sanchez Mata
(Campanulo-Nardioll )
Allium triquetrum (Allioll triquetri)
Alopecurus arurulinaceus subsp. castellilnus (Agrostion castellanae)
Alopecurus geniculiltus (Agropyro-Rumicioll)
Alyssum granatense (Alysso-Brassicion)
Amaranthus gracilis Poiret (Chenopodienion)
Amaranthus muricatus (Chenopodienion)
Amelilnchier ovalis (Berberidion)
Anacamptis pyramidalis (Mesobromioll)
Anacyclus clilvatus (Hordeioll)
Anacyclus radiatus (Hordeioll)
Anacyclus valentinus (Hordeioll)
Anagallis arvensis (Polygono-Chenopodion)
Andryalil arenaTJ (DC.) Boiss. & Reuter subsp. parviflora (Boiss.) Lanz (Alysso-Brassicion)
Anemone baldensis subsp. pavoniana (Armerioll camabricae)
Angelica maior (Filipendulioll)
Angelica sylvestris (Filipendulioll)
Anthemis alpestris (Hieracio-Plamagillioll)
Anthemis arvensis (Scleramhion)
Anthriscus caucalis (Geranio-Amhriscioll)
Anthriscus nemorosa (Alliarioll)
Antirrhinum braun-blilnquetii (Saxifragion trifurcato-canaliculatae)
Antirrhinum graniticum (Rumici-Diamhion)
Antirrhinum grosii (Saxifragellion caballeroi)
Antirrhinum orontium (Diplotaxioll)
Aphanes arvensis (Scleranrhenioll)

118

1tinera Geobot. 1 (1987)

Aphanes microcarpa (Amoseridenion)


Apium nodiflorum (Sparganio-Glycerion)
Apium repens (Sparganio-Glycerion)
Aquilegia pyrenaica DC. subsp. discolor (Levier & Leresche) Pereda & Lanz (Armerion cantabricae)
Aquilegia vulgaris L. subsp. dichroa (Freyn) T.E. Diaz (Linarion triomithophorae)
Arabis alpina L. var. cantabrica (Ler. & Lev.) Beauverd (Linarionfilicaulis)
Arabis parvula (Thero-Brachypodion)
Arctium minus (Arction)
Arenaria aggregata (L.) Loisel subsp. racemosa (Willk.) F.Q. varo cantobrica F.Q. (Festucion bumatii)
Armeria bigerrensis (C. Vicioso & Beltrn) Rivas-Martnez subsp. bigerrensis (Minuanio-Festucion indigestae)
Armeria bigerrensis (C. Vicioso & Beltrn) Rivas-Martnez subsp. legionensis (Bemis) Rivas-Martnez,
T.E. Diaz, F. Prieto, Loidi & Penas (Festucion bumatii)
Armeria caballeroi (Bemis) Donadille (Hieracio-Plantaginion)
Armeria cantabrica (Armerion cantabricae)
Armeria segoviensis Gandoger (Agrostio-Stipion)
Armeria segoviensis Gandoger subsp. lacaitae (Ruguet Villar) Rivas-Martnez, F. Femndez & Snchez
Mata (Agrostion castellanae)
Arnoseris minima (Amoseridenion)
Arrhenatherum elatius subsp. buIbosum (Arrhenatherion)
Arrhenatherum elatius (L.) Beauv. ex J.& C.Presl. subsp. carpetanum ind. (Rumici-Diamhion)
Arrhenatherum tuberosum (Gilib.) F.W. Schultz subsp. baeticum (Romero Zarco) Rivas-Martinez, F.
Femndez & Snchez Mata (Agrostio-Stipion)
Asphodelus jistulosus (Hordeion)
Asplenium ceterach L. (Centrantho-Parietarion)
Asplenium scolopendrium L. (Carpinion)
Astragalus castellanus Bunge (Periballio-Trifolion)
Astragalus cymbicarpos (Periballio- Trifolion)
Astragalus scorpioides (Taeniathero-Aegilopion)
Astragalus stella (Thero-Brachypodion)
Atriplex rosea (Chenopodienion)
Ballota nigra subsp. foetida (Sambucenion)
Ballota nigra subsp. uncinata (Sambucenion)
Bassia hyssopifolia (Chenopodienion)
Bellis annua (Periballio- Trifolion)
Berberis vulgaris L. subsp. cantabrica Rivas-Martinez, T.E. Diaz, F. Prieto, Loidi & Penas (Berberidion)
Berteroa incana (Dauco-MeliLotion)
Betula pubescens Ehrh. subsp. celtiberica (Rothm. & Vasc.) Rivas-Martnez (Saxifrago-Fagenion)
Biscutella intermedia Gouan subsp. pauana A. Gonzlez & G.Lpez (Linario-Senecion cmpetani)
Biserrula pelecinus (Periballio- Trifolion)
B(vsmus compressus (Agropyro-Rumicion)
Brachypodium pinnatum subsp. rupestre (Mesobromion)
Brassica barrelieri (Alysso-Brassicion)
Briza minor (Brizo-Holoschoenenion)
Bromus commutatus (Calthion)
Bromus scoparius (Hordeion)
Bromus sterilis (Sisymbrion)
Bufonia macropetala (Hieracio-Plamaginion)
Buglossoides splitgerberi (Geranio-Anthriscion)
Bupleurum baldense (Thero-Brachypodion)
Calamagrostis pseudophragnzites (Calamagrostion pseudophragmitis)
Callitriche brutia (Callitricho-Batrachion)
Callitriche hamulata (Callitricho-Batrachion)
Callitriche lusitanica (Cal/itricho-Batrachion)

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

119

Callitriche stagnalis (Callitricho-Batrachion)


Campanula erinus (Thero-Brachypodion)
Campanula glomerata (Mesobromion)
Campanula henninii (Campanulo-Nardion)
Campanula rotundifoll L. subsp. legionensis (Pau) Lanz (Drabo-Saxifragenion trifurcatae)
Cartlamine alpina Willd. (Salicion herbaceae)
Cartlamine graeca (Geranio-Anthriscion)
Cartlamine raphanifoll (Cardaminenion)
Carduus argemone (Mesobromion)
Carduus bourgeanus (Onopordion nervosi)
Carduus cantabricus Devesa & Talavera (Cirsion richterano-chodari)
Carduus carpetanus (Carduo-Cirsion)
Carduus gayanus Durieu ex Willk. (Cirsion richterano-chodati)
Carduus nutans L. var. phyllolepis (Willk.) Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas
(Cirsion richterano-chodari)
Carduus platypus (Carduo-Cirsion)
Carduus vi~ariensis (Cirsion richterano-chodati)
Carex acuta L. subsp. broteriana (Samp.) Rivas-Martnez (Caricenion broterianae)
Carex acutifonnis (Magnocaricion)
Carex binervis (Juncion acutiflori)
Carex brevicollis (Mesobromion)
Carex cauilata (Epipactido-Fagenion)
Carex chaetophylla Steudel (Trifolio-Cy/lodontion)
Carex t1avalllna (Caricion davallianae)
Carex demissa (Caricion nigrae)
Carex hirta (Agropyro-Rumicion)
Carex macrostylon (Carici macrostylae-Nardenio/l)
Carex muricata subsp. Iamprocarpa (Trifolion medii)
Carex nigra (L.) Reichard subsp. carpetana (C. Vic.) Rivas-Martnez (Caricenion carpeta/lae)
Carex paniculata subsp. lusitanica (Caricenio/l broterianae)
Carex paniculata subsp. paniculata (Mag/locaricion)
Carex pendula (Al/lo-Ulmio/l)
Carex pyrenaica (Carici macrostylae-Narde/lion)
Carex remota (Al/lo-Ulmio/l)
Carex rostrata (Magnocaricion)
Carex vesicaria (Magnocaricion)
Carlina acaulis (Mesobromion)
Carlina hispanica Lam. (Onopordion nervosi)
Carum carvi (Arrhenatherion)
Carum verticillatum (Juncion acutiflori)
Catabrosa aquatica (Sparganio-Glycerion)
Centaureajaneri Graells. subsp. bablna Lanz (Festucion bumarii)
Centaurea debeauxii subsp. nemoralis (Trifolion medii)
Centhrantus calcitrapa (Geranio-Anthriscion)
Centranthus macrosiphon (Geranio-Anthriscion)
Centranthus ruber (Celllralllho-Parietarion)
Cerastium carpetanum Lomax (Triseto-Agrostion)
Cerastium luridum Guss.(Geranio-Anthriscion)
Cerastium tenoreanum Ser. (Geranio-AllIhriscion)
Cerinthe auriculata Ten. (Sambucenion)
Chaerophyllum temulum (Alliarion)
Chamaemelum fuscatum (Spergulo-Arabidopsion)
Chamaemelum mixtum (Spergulo-Arabidopsion)
Chamaemelum nobile (Periballio-Trifolion)

120

[tinera Geobot. 1 (1987)

Chamomill aurea (Polycarpion)


Cheiranthus cheiri (Centrantho-Parietarion)
Chenopodium murale (Chenopodion)
Chenopodium ambrosioides (Chenopodienion)
Chenopodium botrys (Chenopodienion)
Chenopodium multijlum (Chenopodienion)
Chenopodium opulifolium (Chenopodienion)
Chenopodium polyspermum (Polygono-Chenopodion)
Chrysanthemum coronarium (Hordeion)
Chrysosplenium oppositifolium (Cardaminenion)
Circaea lutetiana (Alno-Ulmion)
Cirsium eriophorum (L.) Scop. subsp. chodati (Barbey-Gampert) Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto,
Loidi & Penas (Cirsion richterano-chodati)
Cirsium italicum (Sambucenion)
Cirsium odontolepis (Carduo-Cirsion)
Cirsium richteranum Gillot~. costae (Sennen & Pau) Talavera & Valds (Cirsion richterano-chodati)
Cirsium richteranum subsp. nchteranum (Cirsion richterano-chodati)
Cirsium rivulre (Calthion)
Cistus lurifolius (Cistion laurifolii)
Cistus psilosepalus (Ericion umbellatae)
Cistus x cypreus Lam. (Cistion laurifolii)
Coincya hispida (Cav.) Greuter & Bordet (Alysso-Brassicion)
Coincya longirostra (,4lysso-Brassicion)
Coincya setigera (Alysso-Brassicion)
Coleostephus myconis (Spergulo-Arabidopsion)
Conyza bonariensis (Chenopodienion)
Coronopus squamatus (Sclerochloo-Coronopion)
Cotoneaster integerrimus (Juniperion nanae)
Crepis albida subsp. asturica (Saxifragion trifurcato-canaliculatae)
Crepis paludosa (Calthion)
Crocus carpetanus (Campanulo-Nardion)
Crozophora tinctoTl (Diplotaxion)
Crozophora verbascifolia (Diplotaxion)
CymbalTl muralis (Centrantho-Parietarion)
Cynara cardunculus (Silybion)
Cynodon dactylon (Trifolio-Cynodontion)
Cynoglossum creticum (Allion triquetri)
Cynoglossum germanicum (Alliarion)
Cynosurus cristatus (Cynosurion)
Cystopterisfragilis (L.) Bernh. subsp. pseudoregia Rivas-Martnez, T.E.Daz, F. Prieto, Loidi & Penas
(Dryopteridion submontanae)
Cytisus cantabricus (Genistenion polygaliphyllae)
Cytisus oromediterraneus Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas (Pino-Cytision)
Cytisus StTltUS (Hill.) Rothm. subsp. eriocarpus (Boiss. & Reuter) Rivas-Martnez (Genistenionfloridae)
Daboecia cantabrica (Daboecienion)
Delphinium staphisagTl (Allion triquetri)
Deschampsiaflexuosa (L.) Trin. subsp. iberica Rivas-Martnez (Pino-Cytisenion)
Deschampsia hispanica (Vivant) Cervi & Romo subsp. gredensis (Vivant) Rivas-Martnez, F. Femndez
& Snchez Mata (Campanulo-Nardion)
Dianthus lngeanus Willk. subsp. gredensis (Pau ex Caballero) Rivas-Martnez, F. Femndez & Snchez
Mata (Campanulo-Nardion)
Dianthus lngeanus subsp. langeanus (Hieracio-Plantaginion)
Dianthus lricifolius (Hieracio-Plantaginion)
Dianthus lusitanus (Rumici-Dianthion)

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

121

Dio.nthus merinoi Lanz (Hieracio-Plantaginion)


Digitalis purpurea L. subsp. carpetana (Rivas Mateas) Rivas-Martnez, F. Femndez & Snchez M:lta
(Linario-Senecion carpetani)
Digitalis thapsi (Rumici-Dianthion)
Digitaria ischaemum (Digitario-Setarienion)
Diplotaxis muralis (Diplotaxion)
Dittrichl graveolens (Diplotaxion)
Doronicum phJntagineum (Quercion broteroi)
Draba aizoides L. subsp. cantabriae (Lanz) Lanz (Armerion cantabricae)
Drosophyllum lusitanicum (Ericion umbellatae)
Dryopteris oreades (Dryopteridion oreadis)
Dryopteris submontana (Fraser-Jenkins & Jerrny) Fraser-Jenkins (Dryopteridion submontanae)
Echinochloa colona (Digitario-Setarienion)
Echinochloa crus-galli (Digitario-Setarienion)
Echinospartum barnadesii (Graells) Rothm. (Pino-Cytisenion)
Echinospartum ibericum Rivas-Martnez, Sanchez Mata & Sancho subsp. pulvinijonnis (Rivas-Marlnez)
Rivas-Martnez (Pino-Cytisenion)
Eleocharis palustris (Sparganio-Glycerion)
Elymus caninus (Alno-Ulmion)
Emex spinosa (Chenopodion)
Ephedra distachya (Rhamno-Quercion cocciferae)
Ephedra nebrodensis (Rhamno-Quercion cocciferae)
Epobium panicuhJtum (Chenopodion)
Epipactis microphylhJ (Quercion ilicis)
Equisetumfluvltile (Magnocaricion)
Eragrostis barrelieri (Diplotaxion)
Eragrostis megastachya (Koe1er) Link (Digitario-Setarienion)
Eragrostis minor (Digitario-Setarienion)
Erica arborea (Ericen ion arboreae)
Erica australis L. subsp. aragonensis (Willk.) P.Cout. (Ericen ion aragonensis)
Erica australis subsp. australis (Ericen ion umbellatae)
Erica cillris (Ulicion minoris)
Erica mackalna (Daboecienion)
Erica umbelhJta (Ericion umbellatae)
Erigeron karvinsklnus (Centrantho-Parietarion)
Erodium botrys (Periballio-Trifolion)
Erodium carvijolium (Campanulo-Nardion)
Eruca vesicaria (Hordeion)
Erucastrum nasturtiijolium (Calamagrostion pseudophragmitis)
Eryngium bourgatii subsp. bourgatii (Mesobromion)
Eryngium bourgatii Gouan subsp. hispanicum (Willk. & Lange) Rivas-Martnez, F. Femndez & Sanchez
Mata (Linario-Senecion carpetani)
Eryngium comicuhJtum (Preslion cervinae)
Euphorbljlvicoma DC. subsp. occidentalis Lanz (Genistion occidenlalis)
Euphorbl helioscopl (Polygono-Chenopodion)
Euphorbl hyberna (Scillo-Fagion)
Euphorbl matritensis (Alysso-Brassicion)
Euphorbl polygalijoll (Genistion micrantho-anglicae)
Euphorbl segetalis (Diplotaxion)
Euphorbl sulcata (Thero-Brachypodion)
Euphrasl hirtelhJ (Mesobromion)
Euphrasl willkommii (Campanulo-Nardion)
Evax carpetana (Triseto-Agrostion)
Festuca amphJ (Agrostion castellanae)

122

llinera Geobot. 1 (1987)

Festuca bu~tii (Festucion bumatii)


Festuca elegans (Festucion elegantis)
Festuca gigantea (Alno-Ulmion)
Festuca henriquesii (Campanulo-Nardion)
Festuca iberica (Campanulo-Nardion)
Festuca panicu/Qta subsp. baetica (Festucion elegantis)
Festuca summi/usitana Franco & Rocha Afonso (Hieracio-Plantaginion)
Ficus carica (Centrantho-Parietarion)
Fi/Qgo arvensis (Scleranthion)
Filipendu/Q ulmaria (Filipendulion)
Fraxinus excelsior (Carpinion)
Galeopsis angustifolia Ehrh. ex Hoffm. subsp. carpetana (Willk.) Lanz (Linario-Senecion carpetani)
Galeopsis bijida (Polygono-Chenopodienion)
Galeopsis pubescens (Polygono-Chenopodienion)
Galeopsis speciosa (Polygono-Chenopodienion)
Galinsoga ci/iata (Polygono-Chenopodion)
Galinsoga parviflora (Polygono-Chenopodion)
Galium debUe (Brizo-Holoschoenenion)
Galium minutulum (Geranio-Anthriscion)
Galium murale (Geranio-Anthriscion)
Galium rivu/Qre (Juncion acutijlori)
Galium spurium L. subsp. aparinel/Q (Lange) Rivas-Martnez & Castroviejo (Geranio-Amhriscion)
Galium verum (Mesobromion)
Genista anglica (Genistion micrantho-anglicae)
Genista carpetana (Genistion micramho-anglicae)
Genista cinerea (ViII.) DC. subsp. cinerascens (Lange) Nyman (Genistenionfloridae)
Genista falcata (Quercion robori-pyrenaicae)
Genista floriil subsp. floriil (Genistion floridae)
Genista jloriil L. subsp. polygaliphyl/Q (Brot.) P. Cout. (Genistion polygaliphyllae)
Genista hystrix (Cytisenion multijlori)
Genista legionensis (Pau) Lanz (Genistion occidentalis)
Genista micrantha (Genistion micramho-anglicae)
Genista obtusiramea (Genistenion polygaliphyllae)
Genista occidentalis (Rouy) Coste (Genistion occidemalis)
Genistel/Q sagittalis (L.) Gams. (Mesobromion)
Genistel/Q trldentata (L.) Samp. (Ericion umbellatae)
Gentiana boryi (Campanulo-Nardion)
Gentiana lutea L. subsp. aurantiaca L. (Genistenion polygaliphyllae)
Geranium lucidum (Geranio-Amhriscion)
Geranium pusillum (Geranio-Amhriscion)
Geranium pyrenaicum (Arction)
Geranium rotundifolium (Geranio-Amhriscion)
Geum montanum (Nardion)
Geum rivale (Calthion)
Glyceria declinata (Sparganio-Glycerion)
Glyceria fluitans (Sparganio-Glycerion)
Halimium alyssoides subsp. /Qsianthum (Ericenion umbeliatae)
Halimium ocymoides (Ericion umbellatae)
Halimium umbel/Qtum (Ericion umbellatae)
lIalogeton sativum (Chenopodienion)
Helianthemum nummu/Qrium subsp. nummu/Qrium (Mesobromion)
Helianthemum urrielense Nava & F. Casado (Genistion occidemalis)
Helianthemum villosum (rhero-Brachypodion)
Heliotropium europaeum (Diplotaxion)

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

123

Helleborus viridis subsp. occidentalis (Scillo-Fagion)


Heracleum sphondylium (Arrhenatherion)
Hieracium CarpelnUm (Saxifragenion caballerO!)
Hieracium castellanum (Hieracio-Plantaginion)
Hieracium gallicianum (Linario-Senecion carpetanO
Hieracium pallidum Biv.-Bem. subsp. graniticum (Sch.-Bip.) Zahn (Hieracio granitici-Saxifragenion
willkommianae)
Hieracium subuliferum (Hieracio-Plantaginion)
Hieracium vahl Froelich subsp. myriadenum (Boiss. & Reuter ex Scheele) Zahn (Minuartio-Festucion
iruiigestae)
Hieracium vahlii subsp. vahlii (Minuartio-Festucion iruiigestae)
Himantoglossum hircinum (Mesobromion)
Hirschfeldia incana (Hordeion)
Hispidella hispanica (Triseto-Agrostion)
Holcus reuteri Boiss. (Caricenion broterianae)
Holcus setiglumis (Agrostion castellanae)
Homogyne alpina (L.) Cass. var. cantabrica Losa & Montserrat (Saxifrago-Fagenion)
Hordeum murinum (Sisymbrion)
Hordeum murinum subsp. glUcum (Hordeion)
Hordeum murinum subsp. leporinum (Hordeion)
Hornungia petraea (Thero-Brachypodion)
Hugueninia tanacetifolia subsp. suffruticosa (Adenostylion)
Humulus lupulus (Alno-Ulmion)
Hyacianthoides hispanica (Quercion broteroi)
Hyosciamus albus (Chenopodion)
Hypericum androsaemum (Carpinion)
Hypericum undulatum (Juncion acutiflon)
Iberis aperta Barbey-Gampert (Linarionfilicaulis)
Iberis spathulata J.P. Bergeret subsp. lereschana (Barbey-Gampert) Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto,
Loidi & Penas (Linarion filicaulis)
lsoetes echinosporum (Subulario-lsoetion)
lsoetes lacustre (Subulario-lsoetion)
lsoetes selceum (Preslion cervinae)
Isoetes velatum subsp. asturicense (Subulario-lsoetion)
Jasione cavanillesii C. Vicioso (Annerion cantabricae)
Jasione crispa (Pourret) Samp. subsp. brevisepal (Rothm.) Rivas-Martnez (Minuartio-Festucion indigestae)
Jasione crispa subsp. centralis (Minuartio-Festucion indigestae)
Jasione laevis subsp. carpetana (Campanulo-Nardion)
Jasione laevis Lam. subsp. gredensis Rivas-Martnez & Sancho (Campanulo-Nardion)
Jasione montana L. subsp. blefarodon Rivas-Martnez (Thero-Brachypodion)
Juncus acutijlorus (Juncion acutiflori)
Juncus filifonnis (Caricion nigrae)
Juncus injlexus (Mentho-Juncenion inflexi)
Juniperus phoenicea (Rhamno-Quercion cocciferae)
Juniperus thurifera (Juniperion thuriferae)
Kickxia lanigera (Diplotaxion)
Knautia arvernensis (Trifolion medii)
Kochia scoparia (Chenopodienion)
Kundmannia sicula (Allion triquetri)
Lactuca chondrillijlora (Linarion niveae)
Lactuca tenerrima (Centrantho-Parietarion)
Lamium bifidum (Geranio-Anthriscion)
Lapsana communis (Alliarion)

124

/tinera Geobot. / (/987)

Laserpitium nestleri (Epipaetido-Fagenion)


Laurus nobilis (Quercion ilicis)
Lavandul stoechas subsp. pedunculta (Cistion laurifolil)
Lavandul viridis (Ericen ion umbellatae)
Lavatera arborea (Malvenion)
Lavatera cretica (Malvenion)
Leontodon hispidus L. subsp. bourgaeanus (Willk.) Rivas-Martnez & Senz (Linario-Senecion carpetan/)
Leucanthemopsis pallida (Miller) Heywood subsp. alpina (Boiss. & Reuter) Rivas-Martnez, F. Femndez & Snchez Mata (Minuartio-Festucion indigestae)
Leucanthemopsis pallida subsp. j1JJveol (Festucion elegantis)
Leucanthemopsis pallida subsp. pallida (Hieracio-Plantaginion)
Leucanthemum vulgare (Mesobromion)
Linaria amethystea (Spergulo-Arabidopsion)
Linaria elegans (Triseto-Agrostion)
Linariafilicaulis Boiss. ex Leresche & Levier subsp. faucicol (Levier & Leresche) Rivas-Martnez, T.E.
Daz, F. Prieto, Loidi & Penas (Linarionjilicaulis)
Linariafilicaulis subsp. filicaulis (Linarionjilicaulis)
Linaria multipunctata (Brot.) Hoffm. & Link (Spergulo-Arabidopsion)
Linaria nivea (Linarion niveae)
Linaria saxatilis (L.) Charo subsp. glbrescens (Lange) Lanz (Linario-Senecion carpetan/)
Linaria saxatilis subsp. saxatilis (Linario-Senecion carpetan/)
Linaria triomithophora (Linarion triornithophorae)
Linum tenue (Brizo-Holoschoenenion)
Lithodora diffusa (Genistion occidentalis)
Lalium perenne (Lolio-Plantaginion)
Laphochloa cristata (Hordeion)
Latus glreosus Boiss. & Reuter varo villosus Boiss. & Reuter (Cistion laurifolii)
Latus peduncultus (Juncion acutiflori)
LUZUl caespitosa (Minuartio-Festucion indigestae)
LUZUl campestris (L.) DC. subsp. carpetana Rivas-Martnez (Campanulo-Nardion)
LUZUl lctea (Ericen ion aragonensis)
LUZUl sylvatica subsp. henriquesii (Saxifrago-Fagenion)
Lycopsis arvensis (Polygono-Chenopodion)
LysimachJ nemorum (Carpinion)
LysimachJ vulgaris (Filipendulion)
Malva nicaeensis (Malvenion)
Malva parviflora (Malvenion)
Matricaria chamomill L. (Scleranthenion)
Matricaria matricarioides (Lessing) Porter (Polygono-Matricarion)
Medicago suffruticosa (Mesobromion)
Melilotus alba (Dauco-Melilotion)
Melilotus officinalis (Dauco-Melilotion)
Mentha cervina (Preslion cervinae)
Mentha longifolJ (Mentho-Juncenion inflexi)
Mentha x rotundifolJ (Memho-Juncenion inflexi)
Mentha suaveolens (Memho-Juncenion inflexi)
Mibora minima (Spergulo-Arabidopsion)
MinuartJ campestris (Thero-Brachypodion)
MinuartJ recurva (All.) Schinz & Thell. subsp. bigerrensis (Pau) Rivas-Martnez, F.Femndez & Snchez Mata (Minuartio-Festucion indigestae)
Mollugo cervJna (Diplotaxion)
Montiafontana subsp. amporitana (Myosotidion stoloniferae)
Montiafontana subsp. chondrospenna (Cardamino-Momion)
Montiafontana subsp. variabilis (Cardamino-Montion)

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

125

Moricandia arvensis (Diplotaxion)


Muciwnia sedoides (Mucizonenion sedoidis)
Murbckiella boryi (Boiss.) Rothm. subsp. henninii Rivas-Martnez (Saxijragellioll caballeroi)
Murbeckiella boryi subsp. boryi (Saxijragion caballeroi)
Myosotis lamottiana (Calthion)
Myosotis ramosissima Rochel subsp. gracillima (Loscos & Pardo) Rivas-Martnez (Gerallio-Anthriscioll)
Myosotis ramosissima subsp. ramosissima (Geranio-Anthriscion)
Myosotis stolonifera (Myosotidion stoloniferae)
Myriophyllium altemifolium (Callitricho-Batrachion)
Myrrhoides nodosa (Alliarion)
Narcissus bulbocodium L. subsp. nivalis (Graells) P.Cout. (Campallulo-Nardioll)
Narcissus rupicola (Rumici-Dianthion)
Nasturtium officinale (Sparganio-Glycerion)
Neatostema apulum (Thero-Brachypodion)
Oenanthe crocata (Sparganio-Glycerioll)
Omalotheca supina (L.) OC. subsp. pusilla (Haenke) Rivas-Martnez, F. Femndez & Snchez Mata
(Mucizonenion sedoidis)
Omalotheca supina subsp. supina (Salicion herbaceae)
Omphalodes linifolia (Thero-Brachypodion)
Omphalodes nitida (Linarion triornithophorae)
Onobrychis eriophora Desv. (Periballio-TrifoUon)
Ononis reclinata (Thero-Brachypodioll)
Onopordum x glomeratum (Onopordion nervosi)
Onopordum nervosum (Ollopordion nervosi)
Ophrys apifera (Mesobromion)
Ophrys sphegodes (Mesobromion)
Orchis morio (Mesobromion)
Orchis ustulata (Mesobromioll)
Osmundil regalis (Osmundo-Alllioll)
Oxalis fontana (Polygono-Chenopodienion)
Oxalis latifolia (Polygono-Chenopodienion)
Oxytropis foucadii (Elynion myosuroidis)
Oxytropis halleri (E1Yllioll myosuroidis)
Oxytropis pyrenaica (Elynioll myosuroidis)
Paeonia broteroi (Quercion broteroi)
Paeonia coriacea (Quercioll broteroi)
Papaver argemone (Scleranthenioll)
Parietaria judaica (Cemramho-Parietarion)
Parietaria lusitanica (Geranio-Amhriscion)
Parietaria mauritanica (Geranio-Anthriscion)
Parietaria officinalis (Chenopodion)
Pedicularis mixta (Caricion davallianae)
Pedicularis pyrenaica Gay subsp. fallax (Font-Quer & Guinea) Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto,
Loidi & Penas (Armerion camabricae)
Pedicularis sylvatica subsp. lusitanica (Campanulo-Nardion)
Pentaglottis sempervirens (Pentaglotlido-Senecienion)
Periballin involucrata (Triseto-Agrostion)
Petrocoptis glaucifolia (Saxifragenion trifurcato-canaliculatae)
Petrocoptis wiedmanii (Drabo-Saxijragellion trifurcatae)
Peucedllnum lancifolium (Osmundo-Alnion)
Phalacrocarpon oppositifolium (Festucion elegamis)
Phalaris arundinacea (Magnocaricion)
Phleum alpinum (Nardion)
Phleum bertolonii oc. (Cynosurion)

126

llinera Geobot. I (1987)

Phragmites australis (Phragmition)


Phyllirea angustifolia (Ericen ion arboreae)
Physospennum cornubiense (Quercion robori-pyrenaicae)
Phyteuma orbiculare L. subsp. ibericum (R. Sehulz) Lanz (Mesobromion)
Pimpinella maior (Arrhenatherion)
Pinguicula grandiflora Lam. subsp. coenocantabrica Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas (Adiantion)
Plantago alpina L. subsp. penyalarensis (Pau) Rivas-Martnez (Campanulo-Nardion)
Plantago Iagopus (Hordeion)
Plantago maior (Lolio-P/antaginion)
Plantago radicata Hoffm. & Link (Hieracio-P/antaginion)
Poa alpina L. subsp. legionensis (Lanz) Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas
(Campanu/o-Nardion)
Poa supina (Poion supinae)
Polycarpon tetraphyllum (Po/ycarpion)
Polygala edmundii (Carici macrosty/ae-Nardenion)
Polygala microphylla (Ericen ion umbellatae)
Polygonum bistorta (Ca/thion)
Polystichum setiferum (Carpinion)
Potentilla nivalis Lapeyr. subsp. asturica (Font-Quer & Guinea) Lanz (Saxifragenion trifurcato-cana/icu/atae)
Potentilla recta L. subsp. asturica (Rothrn.) Lanz (Campanu/o-Nardion)
Potentilla sterilis (Carpinion)
Primula vulgaris (Carpinion)
Prunella Iaciniata (Mesobromion)
Prunus avium (Carpinion)
Prunus padus (A/no-U/mion)
Psedarrhenatherum longifolium (Ulicion minoris)
Pulmonaria longifolia (Carpinion)
Pusatilla rubra (Lam.) Delarbre subsp. hispanica Zirnm. ex Aiehele & Sehwegler (Mesobromion)
Pyrus bourgaeana (Quercion broteroi)
Quercusfaginea Lam. subsp. broteroi (P. Cout.) A. Camus (Quercion broteroi)
Quercus ilex (Quercion ilicis)
Quercus pyrenaica (Quercion robori-pyrenaicae)
Ranunculus abnonnis (Campanu/o-Nardion)
Ranunculus alpestris L. subsp. leroyi Lanz (Saxifragion praetemlissae)
Ranunculus amplexicaulis (Carici macrosty/ae-Nardenion)
Ranunculus bulbosus L. subsp. cacuminalis (G.Lpez) Muoz Garmenda (Campanu/o-Nardioll)
Ranunculus bulbosus subsp. castellanus (Campanu/o-Nardion)
Ranunculus hederaceus (Cardaminenion)
Ranunculus longipes (Pres/ion cervinae)
Ranunculus nigrescens (Campanu/o-Nardion)
Ranunculus ololeucos (Callitricho-Batrachion)
Ranunculus paludosus Poiret subsp. pseudomillefoliatus (Grau) Rivas-Martnez (Periballio-Trifolioll)
Ranunculus parnassifolius L. subsp. heterocarpus Kpfer (Unarion jilicau/is)
Ranunculus peltatus subsp. peltatus (Callitricho-Batrachion)
Ranunculus peltatus subsp. saniculifolius (Callitricho-Bc-trachion)
Ranunculus penicillatus (Ranuncu/ion jluitantis)
Ranunculus trichophyllus (Ranuncu/ion jluitantis)
Raphanus raphanistrum subsp. Iandra (Sc/eranthion)
Reseda gredensis (Linario-Senecion carpetani)
Rhamnus alpinus (Berberidion)
Rhamnus lycioides subsp. lycioides (Rhamno-Quercion cocciferae)
Rhamnus oleoides L. subsp. spiculosa Rivas-Martnez nOO. (Rhamno-Quercion cocciferae)

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

127

Ribes alpinum (Berberidion)


Ribes petraeum (Berberidion)
Ribes uva-crispa (Berberidion)
Rosa arvensis (Carpinion)
Rosa gluca (Berberidion)
Rosa vosagioca (Berberidion)
Rubia tinctorum (Sambucenion)
Rubus ulmfolius (Pruno-Rubion)
Rumex crispus (Agropyro-Rumicion)
Rumex induratus (Rumici-Dianthion)
Rumex obtusifolius (Arcrion)
Rumex papillris (Agrostion castellanae)
Rumex suffruticosus (Linario-Senecion carpetani)
Sagina nevadensis (Campanulo-Nardion)
Sagina procumbens (Saginion)
Salix alba (Salicion albae)
Salix atrocinerea (Osmundo-Alnion)
Salix cantabrica (Salicion triandro-neotrichae)
Salix x coenocarpetana Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas (Salicion triandro-neotrichae)
Salix eleagnos subsp. angustifolia (Salicion triandro-neotrichae)
Salix x expectata Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas (Salicion triandro-neotrichae)
Salix herbacea (Salidon herbaceae)
Salix x longissima T.E. Daz & J.Andrs (Salicion triarulro-neotrichae)
Salix x matritensis Pau & C. Vicioso (Salicion salvifoliae)
Salix neotricha Gorz (Populion albae)
Salix x pseudoeleagnos T.E. Daz & F. Llamas (Salicion triarulro-neotrichae)
Salix x pseudosalvfolia T.E. Daz & E. Puente (Salicion salvifoliae)
Salix reticulta (Salicion herbaceae)
Salix x rijosa Rivas-Martnez, T.E. Daz, F. Prieto, Loidi & Penas (Salicion triarulro-neotrichae)
Salix salvfolia (Salicion salvifoliae)
Salix x secalliana Pau & C. Vicioso (Salicion salvifoliae)
Sambucus ebulus (Sambucenion)
Sanguisorba hybrida (Quercion broteroi)
Sanguisorba minor (Mesobromion)
Santolina oblongifolia (Linario-Senecion carpetani)
Santolina rosmarinfolia subsp. rosmarinifolia (Artemisio-Santolinion)
Santolina rosmarinfolia L. subsp. semidentata (Hoffm. & Link) Valds-Bermejo (Artemisio-Samolinion)
Saxfraga aizoides (Saxifragion praetermissae)
Saxfraga babiana T.E. Daz & F. Prieto var. babiana (Saxifragenion trifurcato-canaliculatae)
Saxfraga babiana T.E. Daz & F. Prieto var. septentrionalis T.E. Daz & F. Prieto (Saxifragenion trifurcato-canaliculatae)
Saxfraga canaliculta (Saxifragenion trifurcato-canaliculatae)
Saxfraga clusii subsp. lepismigena (Cardaminenion)
Saxifraga confera (Festucion bumatii)
Saxifraga continentalis (Saxifragion continentalis)
Saxfraga hirsuta subsp. paucicrenata (Saxifragion praetermissae)
Saxfraga spathulris (Saxifrago-Fagenion)
Saxfraga trifurcata (Saxifragion trifurcato-canaliculatae)
Saxfraga wilIJcommiana Boiss. ex Leresche subsp. caballeroi (Cmara & Sennen) V. Fuente
(Saxifragenion caballeroi)
Saxfraga will/commiana Boiss. ex Leresche subsp. gredensis Rivas-Martnez, F. Femndez & Snchez
Mata ind. (Saxifragenion caballeroi)
Saxfraga will/commiana Boiss.ex Leresche subsp. willkommiana (Hieracio granitici-Saxifragenion will-

128

ltinera Geobot. 1 (1987)

Iwmmianae)
Saxifraga x celtiberica (Saxifragion continentalis)
Saxifraga x polita (Saxifrago-Fagenion)
Scandix australis (Taeniathero-Aegilopion)
Scandix microcarpa Lange (Geranio-Anthriscion)
Scilla lilio-hyacinthus (Scillo-Fagion)
Scirpus holoschoenus (Molinio-Holoschoenion)
Scirpus lacustris (Phragmition)
Scirpus tahernaemontani (Phragmition)
Scleranthus annuus (Scleranthion)
Sclerochloa dura (Sclerochloo-Coronopion)
Scorzonera laciniata (Hordeion)
Scrophularia henninii (Linario-Senecion carpetanO
Scrophularia peregrina (Allion triquetri)
Scrophularia reuteri Daveau (Pentaglottido-Senecienion)
Secale montanum (Rumici-Dianthion)
Sedum andegavense (Sedion pedicellato-andegavensis)
Sedum anglicum subsp. pyrenaicum (Sedion pyrenaici)
Sedum arenarium (Sedion pedicellatio-andegavensis)
Sedum pedicellatum Boiss. & Reuter subsp. lusitanicum (Mariz) Lanz (Sedion pedicellato-andegavensis)
Sedum pedicellatum subsp. pedicellatum (Sedion pedicellato-andegavensis)
Senecio aquaticus (Juncion acutijlori)
Senecio duriaei Gay (Pentaglottido-Senecienion)
Senecio pyrenaicus L. subsp. carpetanus (Willk.) Rivas-Martnez (Linario-Senecion carpetani)
Senecio pyrenaicus L. subsp. henninicus Rivas-Martnez (Linario-Senecion carpetanO
Setaria glauca (Digitario-Setarienion)
Silene boryi Boiss. subsp. penyalarensis (Pau) Rivas-Martnez (Saxifragenion caballeroi)
Silene ciliata Pourret subsp. elegans (Link ex Brot.) Rivas-Martnez (Minuartio-Festucion indigestae)
Silene laeta (Agrostion castellanae)
Silene latifolia (MilIer) Brittol & Rendlee non Poiret (Alliarion)
Silybum ebumeum (Silybion)
Silybum marianum (Silybion)
Sisymbrium austriacum subsp. contortum (Alysso-Brassicion)
Sisymbrium austriacum subsp. hispanicum (Alysso-Brassicion)
Sisymbrium erysimoides (Malvenion)
Sisymbrium orientale (Malvenion)
Sisymbrium runcinatum (Malvenion)
Smyrnium olusatrum (Allion triquetri)
Smymium perfoliatum (Alliarion)
Solanum villosum Miller (Diplotaxion)
Sonchus arvensis (Polygono-Chenopodion)
Sparganium angustifolium (Subulario-lsoetion)
Sparganium erectum (Phragmition)
Spergula arvensis (Polygono-Chenopodion)
Spergula pentandra (Spergulo-Arabidopsion)
Spergula rimarum Gay (Hieracio granitici-Saxifragenion willlwmmianae)
Spergula viscosa (Linarion jilicaulis)
Spergularia capillacea (Po ion supinae)
Spergularia segetalis (Scleranthion)
Stachys sylvatica (Alno-Ulmion)
Stauracanthus genistoides subsp. spectabilis (Ericen ion umbellatae)
Stipa gigantea (Agrostio-Stipion)
Stipa lagascae (Agrostio-Stipion)
Subularia aquatica (Subulario-lsoetion)

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

129

Swertia perennis (Caricion davallianae)


Taenwtherum caput-medusae (Taeniarhero-Aegilopion)
Tanacetum microphyllum (Diplotaxion)
Taraxacum pyropappum Boiss. & Reuter (Trifolio-Cynodontion)
Teesdaliopsis conferta (Minuartio-Festucion indigestae)
Teucrium chamaedrys (Mesobromion)
Teucrium salvwstrum (Pino-Cytisenion)
Thalictrum speciossisimum L. (Filiperuiulion)
Theligonum cynocambre (Geranio-Anthriscion)
Thlaspi arvense (Polygono-Chenopodion)
Thymelaea corydifolw (Daboecienion)
Thymelaea dendrobryum (Genistion micrantho-anglicae)
Thymelaea subrepens (Ericenion aragonensis)
Thymelaea villosa (Ericion umbellatae)
Thymus bracteatus (Hieracio-Plantaginion)
Thymus caespititius (Ericen ion umbellatae)
Thymus praecox Opiz subsp. penyalarensis (Pau) Rivas-Martnez, F. Fernndez & Snchez Mata
(Minuartio-Festucion indigestae)
Thymus villosus (Ericion umbellatae)
Thymus x pectinatus R.Morales (Hieracio-Plantaginion)
Ti1w cordata (Carpinion)
Torilisjaponica (Alliarion)
Torilis nodosa subsp. nemoralis (Geranio-Anthriscion)
Torilis nodosa subsp. nodosa (Geranio-Anthriscion)
Trifolium alpinum (Nardion)
Trifolium bocconei (Periballio-Trifolion)
Trifolium fragiferum (Trifolio-Cynodontion)
Trifolium gemellum (Periballio-Trifolion)
Trifolium laevigatum Poiret (Agrostion castellanae)
Trifolium medium (Trifolion medii)
Trifolium repens (Cynosurion)
Trifolium resupinatum (Brizo-Holoschoenenion)
Trifolium subterraneum (Periballio- Trifolion)
Trifolium suffocatum (Periballio- Trifolion)
TrisetumjUJvescens (Arrhenatherion)
Trisetum hispidum (Linario-Senecion carpetani)
Trisetum ovatum (Triseto-Agrostion)
Tuberaria globularifolw (Ericion umbellatae)
Typha angustifolw (Phragmition)
Typha domingensis (Phragmition)
Typha latifolia (Phragmition)
U/ex australis (Ericen ion umbellatae)
U/ex europaeus subsp. europaeus (Ulicion minoris)
Ulex gallii (Ulicion minoris)
Ulex micranthus (Ericen ion umbellatae)
Ulex minor (Ulicion minoris)
Ulmus minor (Fraxino-Ulmenion)
Umbilicus rupestris (Centrantho-Parietarion)
Urospermum picroides (Diplotaxion)
Urtica pilulifera (Chenopodion)
Valantia muralis (Geranio-Anthriscion)
Valeriana officinalis subsp. procurrens (Filiperuiulion)
Valeriana pyrenaica (Adenostylion)
Valerianella eriocarpa (Geranio-Amhriscion)

130

Itinera Geobot. 1 (1987)

Valerianelw microcarpa (Geranio-Anthriscion)


VeleZ1 rigida (Ihero-Brachypodion)
Verbascum thapsus subsp. crassifolium (Onopordion nervosi)
Veronica montana (Carpinion)
Veronica nummuwria Gouan subsp. cantabrica Montserrat (Linarionfilicaulis)
Veronica scutel/Qta (Juncion acutiflori)
Veronica serpyUifolJ L. subsp. wngei (Lacaita) Lanz (Myosotidion stoloniferae)
Veronica triphyllos (Scleranthion)
Viow canina (Violion caninae)
Viola kitaibelJna (Geranio-Anthriscion)
Viola palustris subsp. juressi (Caricenion carpetanae)
Xanthium spinosum (Chenopodion)

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

131

7. INDICE FITOSOCIOLOGICO
Adenostyletalia
Adenostylion pyrenaicae
Adenostylo pyrenaicae-Veratretum albi
Adialltetalia capilli-veneris
Adiantetea capilli-veneris
Adiantion capilli-veneris
Agropyro-Rumicion crispi
Agrostietalia castellanae
Agrostio castellanae-Arrhenatheretum bulbosi
Agrostio castellanae-Stipion gigalltae
Agrostio durieui-Sedetum pyrenaici
Agrostio rupestris-Armerietum bigerrensis
Agrostio truncatulae-Sedetum lusitanici
Agrostion castellanae
Alliarion petiolatae
Allietum gredensis
AlIio vietorialis-Adenostyletum pyrenaicae
AlIion triquetri
Alno-Ulmion
Alysso granatensis-Brassicion barrelieri
Androsacetalia alpinae
Androsacetalia vandellii
Angelico sylvestris-Filipenduletum ulmariae
Antirrhinetum gredensis
Arbuto unedonis-Quercetum pyrenaicae
Arction lappae
Arenario cantabricae-Festucetum hystricis
Arenario querioidis-Festucetum summilusitanae
Armerion cantabricae
Arnoseridenion minimae
Aro italici-Ulmetum minoris
Aro maculati-Ulmetum minoris
Arrhenatheretalia
Arrhenatherion
Arrhenathero baetici-Stipetum gigalltae
Artemisienea vulgaris
Artemisietalia vulgaris
Artemisietea vulgaris
Artemisio glutinosae-Santolinetum rosmarinifoliae
Artemisio glutinosae-Santolinetum semidentatae
Artemisio glutinosae-Santolinion rosmarinifoliae
Asplenietea trichomanis
Berberidion vulgaris
Betulo-Adenostyletea
Blechno spicantis-Quercetum roboris
Brachypodietalia distachyae
Brizo-Holoschoenenion
Bromenalia rubenti-tectori
Brometalia ereeti
Bromo commutati-Polygonetum bistortae
Bromo ereeti-Caricetum brevicollis
Bromo scoparii-Hordeetum leporini

75
75
75
75
75
75
85
86
83
79

oo oo................... 81
77
82
86
96
88
76
94
113
93
72
70
84
71
111
95
105
78
76

89
113
113
83
83
79
OO"

oo'

95
95
94
99

99
99
69
lIS
75
111
82
86
93
88
84

89
92

132

Itinera Geobot. I (/987)

Bryo argentei-Saginetum procumbentis


Calamagrostion pseudophragmitis
Callitricho-Batrachion
Calluno-Ulicetalia
Calluno-Ulicetea
Calthion palustris
Campanulo arbaticae-Saxifragetum paucicrenatae
Campanulo herminii-Festucetum ibericae
Campanulo herminii-Festucetum rivularis
Campanulo herminii-Nardion strictae
Campanulo-Nardenalia strictae
Cardaminenion
Cardamino-Montion
Carduo bourgeani-Silybetum mariani
Carduo carpetani-Cirsion odontolepidis
Carduo carpetani-Onopordetum acanthii
Carduo phyllolepidis-Cirsietum chodati
Caricenion broterianae
Caricenion carpetanae
Caricetalia nigrae
Caricetum carpetanae
Carici macrostylae-Nardenion strictae
Carici sylvaticae-Fagetum
Caricion davallianae
Caricion nigrae
Carpinion
Carthametalia lanati
Centaureo cyani-Raphanetum microcarpi
Centaureo ornatae-Stipetum lagascae
Centranthetum rubri
Centrantho-Parietarionjudaicae
Centrantho-Saxifragetum canaliculatae
Cephalanthero longifoliae-Quercetum rotundifoliae
Ceratocephalafalcata-Alldrosacetum maximae
Chaerophyllo hirsuti-Valerianetum pyrellaicae
Chenopodienea muralis
Chenopodienion muralis
Chenopodietalia muralis
Chenopodio boni-henrici-Senecietum duriaei
Chenopodio vulvariae-Descurainietum sophiae
Chenopodion muralis
Chrysosplenio oppositifoliae-Cardaminetum raphanifoliae
Cirsio chodati-Carduetum cantabrici
Cirsio chodati-Carduetum carpetani
Cirsion richterano-chodati
Cistion laurifolii
Cisto-Lavanduletea ..
Clinopodio villosae-Origanetum virentis
Coincyo hispidae-Brassicetum barrelieri
Coincyo setigerae-Sisymbrietum hispallici
Conopodio pumili-Linarietum alpinae
Coronopo squamati-Sclerochloetum durae
Corynephoro canescentis-Leucanthemopsietum pulverulentae
Crassulo tillaeae-Saginetum apetalae

'

100
74
65
101
101
84
73
88
88
87
87
65
65
98
98
98
98
69
67
67
67
87
112
67
67
112
98
89
79
72
71
69
110
89
76
91
92
91
96
92
91
66
97
98
97
102
102
116

93
94
72
100
79
100

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

Crepido asturicae-Campanuletum legionensis


Cryptogrammo-Dryopteridetum oreadis
Cryptogrammo-Silenetum herminii
Cymbalarietum muralis
Cynosurion cristati
Cystopterido pseudoregiae-Dryopteridetum submontane
Cytisenion multiflori
Cytisetalia scopario-striati
Cytisetea scopario-striati
Cytisetum scopario-eriocarpi
Cytisetum scopario-oromediterranei
Cytiso cantabrici-Genistetum obtusirameae
Cytiso cantabrici-Genistetum polygaliphyllae
Cytiso oromediterranei-Echinospartetum bamadesii
Cytiso oromediterranei-Echinospartetum pulviniformis
Cytiso scoparii-Genistetum polygaliphyllae
Daboecienion cantabricae
Daboecio-Ericetum aragonensis
Daboecio-Ulicetum gallii
Daphno cantabricae-Arctostaphyletum uva-ursi
Dauco-Melilotion
Deschampsio hispanicae-Juncetum effusi
Dethawio tenuifoliae-Saxifragetum aretioides
Digitali carpetanae-Senecietum carpetani
Digitali thapsi-Dianthetum lusitanici
Digitario ischaemi-Setarienion viridis
Diplotaxion erucoidis
Drabo dedeanae-Saxifragenion trifurcatae
Dryopteridion oreadis
Dryopteridion submontanae
Elynetalia myosuroidis
Elynion myosuroidis
Elyno-Seslerietea
Epilobietalia angustifolii
Epilobietaliafleischeri
Epilobietea angustifolii
Epilobio anagallidifolii-Doronicetum braunblanquetii
Epipactido helleborines-Fagetum
Epipactido-Fagenion
Ericenion aragonensis
Ericenion arboreae
Ericenion umbellatae
Ericion umbellatae
Erico australis-Cistetum populifolii ..
Erucastro nasturtifolii-Calamagrostietum pseudophragmitis
Evaci carpetanae-Sedetum andegavensis
Fagetalia
Festucetalia indigestae
Festucion bumatii
Festucion elegantis
Festuco amplae-Agrostietum castellanae
Festuco amplae-Cynosuretum cristati
Festuco amplae-Poetum bulbosae
Festuco-Brometea

133

70
74
72
72
83
74
106
105
105
106
107
107
107
108
108
107
102
102
102

108
96
84
69
72

74
91
91
70
73
74
76
76
76
100

74
100

73
112

112
101
110

101
101
103
74
82
112

77
105
79
86
83
78
88

[tinera Geobot. [ ([987)

134

Festuco-Poetalia ligulatae
Filiperululion ulmariae
Fontinalo antypireticae-Ranunculetum(ololeucos) lusitanici
Fraxino angustifoliae-Ulmenion minoris
Fumario capreolatae-Veronicetum persicae
Galio aparinellae-Anthriscetum caucalidis
Galio aparines-Alliarietalia petiolatae
Galio aparines-Conietum maculati
Galio broteriani-Alnetum
Galio broteriani-Caricetum broterianae
Galio pyrenaici-Salicetum breviserratae
Genistello tridentatae-Ericetum aragonensis
Genistenion jloridae
Genistenion polygaliphyllae
Genistion jloridae
Genistion micrantho-anglicae
Genistion occidentalis
Genistion polygaliphyllae ..
Genisto anglicae-Ericetum tetralicis
Genisto anglicae-Nardetum strictae
Genisto cinerascemis-Cytisetum oromediterranei ..
Genisto falcatae-Quercetum pyrenaicae
Genisto jloridae-Adenocarpetum hispanici
Genisto jloridae-Cytisetum scoparii
Genisto hystricis-Cytisetum multijlori
Geranio purpurei-Cardaminetalia hirsutae
Geranio pusilli-Amhriscion caucalidis
Geranio pyrenaici-Senecietum duriaei
Glycerio declinatae-Catabrosetum aquaticae
Glycerio declinatae-Eleocharidetum palustris
Glycerio declinatae-Oenanthetum crocatae
Halimio ocymoidis-Ericetum umbellatae
Heliotropio europaei-Amaramhetum albi
Helichryso stoechidis-Samolinetalia squarrosae
Helosciadietum nodijlori
Hieracio carpetani-Saxifragetum gredensis
Hieracio castellani-Plantaginion radicatae
Hieracio granitici-Saxifragenion willkommianae
Hieracio laevigati-Linarietum triomithophorae
Hispidello hispanicae-Tuberarietum guttatae
Holco molli-Quercetum pyrenaicae
Holco reuteri-Caricetum acutiformis
Holoschoenetalia
Holosteo umbellati-Veronicetum persicae
Hordeion leporini
Hyperico androsaemi-Alnetum
Hyperico nummularii-Pinguiculetum coenocamabricae
Hyperico urululati-Juncetum acutijlori
[soetalia
[soeto-Nanojuncetea
Jasiono sessilijlorae-Koelerietalia crassipedis
Juncetea trifidi
~
Juncetum perpusilli
Juncion acutijlori

105
84
65
113
91
94
96
97
114
69
73
102
106
106
105
102

103
106
102

88
106
III

106
106

106
94
94
96
68
68
68
101

91
99
68
71
78
71
116
82
111
69
86
91
92
113

75
84
66
66
78
76
66
84

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

Juniperetum sabino-thuriferae
Juniperion nanae
Juniperion thuriferae
Junipero nanae-Cytisetum oromediterranei .
Junipero nanae-Vaccinietum uliginosi
Junipero oxycedri-Quercetum rotundifoliae
Junipero thuriferae-Quercetum rotu,ulifoliae
Lamio amplexicaule- Veronicetum hederifoliae
Lamio bifidi-Anthriscetum caucalidis
Lamio hybridi-Echinochloetum crus-galli
Lathyro latifoliae-Centaureetum nemoralis
Lavanduletalia stoechidis
Lavarululo sampaianae-Cytisetum multiflori
Leucanthemopsio pallidae-Festucetum elegantis
Ligustro-Rubenion ulmifolii
Linarietum niveae
Linario delphinioides-Amoseridetum minimae
Linario jilicaulis-Crepidetum pygmeae
Linario triomithophorae-Quercetum petraeae
Linario triornithophorae-Quercetum pyrenaicae
Linario-Senecion carpetani
Linarionjilicaulis
Linarion niveae
Linarion triornithophorae
Lino-Cynosuretum
Lithodoro diffusae-Genistetum legionensis
Lithodoro diffusae-Genistetum occidentalis
Lithodoro diffusae-Genistetum scorpii
Littorelletalia
Littorelletea
Lolio-Plantaginetum maioris
Lolio-Plantaginion maioris
Luzulo carpetanae-Juncetum squarrosi
Luzulo henriquesii-Betuletum celtibericae
Luzulo henriquesii-Fagetum
Magnocaricion
Malvenion parviflorae
Malvo moschatae-Arrhenatheretum elatioris
Matricario matricarioidis-Polygonion arenastri
Medicago rigidulae-Aegilopetum geniculatae
Mentho longifoliae-Juncenion inflexi
Mentho suaveolentis-Juncetum inflexi
Mercurialidi perennis-Fraxinetum excelsioris
Merendero-Cynosuretum
Mesobromion erecti
Miboro minimae-Arabidopsietum thalianae
Minuartio-Festucion i,uligestae
Molinietalia coeruleae
Molinio-Arrhenatheretea
Molinio-Holoschoenion
Montio-Cardaminetalia
Montio-Cardaminetea
Mucizonenion sedoidis
Mucizonio sedoidis-Omalothecetum pusilli

135

108
108
108
108
__ . _. _........... 108
109
110
90
94
90
116
102
106
79
115
101
90
73
111
111

72
72
100
116
83
103
103
104
67
67
85
85
88
111
111
68
92
83
99
93
85
85
112
83
88
90
77
83
82
86
65
65
77
77

136

[tinera Geobot. [ (1987)

Murbeckiello boryi-SlUifragetum willkommianae


MyosotidelUm sroloniferae
,
Myosotidion stoloniferae
,
Myrrhoido nodosae-Alliarerum petiolatae
Nardenalia strictae
Nardetalia strictae
Nardetea srricrae
Nardion srricrae
Omphalodo niridae-LinarielUm rriornirhophorae
Ononideralia srriarae
Ononido-Rosmarinerea
Onopordenea acanrhii
:
Onopordenion nervosi
Onoporderalia acanrhii
Onoporderum acanrho-nervosi
Onopordion nervosi
Oreochloo confusae-Fesrucerum bumatii
Origaneralia vulgaris
Origanion virentis
Osmundo-Alnenion
Osmundo-Alnion
Oxytropido pyrenaicae-Elynerum myosuroidis
:
Paeonio broreroi-Quercenion rorundifoliae
Papaveri argemone-Sisymbrierum conrorti
;
Parierarieralilljudaicae
Parierarieteajudaicae
Parierarietumjudaicae
'
Parvoporameralia
Pediculari jallaci-Armerietum cantabricae
Pegano harmalae-Salsoletea vermiculatae
Pentaglottido-Senecienion duriaei
Periballio-Trifolion subterranei
Petrocoptidetum glaucifoliae
Perrocoptiderum wiedmanii
Phagnalo slUarilis-Rumicerea indurari
Phagnalo slUarilis-Rumicerum indurati
Phalacrocarpo opposirifolii-Festucerum elegalllis
Phragmitetalia
Phragmirerea
Phragmition ausrralis
Phillyreo angustifoliae-Arburetum unedonis
Picridi hieracioides-Melilotetum albae
Pinguiculo grandiflorae-Caricetum lepidocarpae
Pino-Cytisenion oromediterranei .
Pino-Cytision oromediterranei
Pino-Juniperenalia
Pino-Juniperetalia
Pino-Juniperetea
Pistacio-Rhamneralia alatemi
:.....................................................................
Plantagineralia maioris
Plantagini maioris-Poetum supinae
Poetalia bulbosae
Poetea bulbosae
Poion supinae

71
66
66
97
87
87
86
87
116
103
103
97
98
97
98
98
105
115
115
113
113
76
109
93
71
71
72
65

76
98
96
78
70
70
74
74
81
68
68
68
110
96
67
107
107
\ 07
\07
107
\ 09
84
85
78
77
85

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

Polycarpion tetraphylli
Polygalo edmundi-Nardetum strictae
Polygalo microphyllae-Cistetum populifolii
Polygono arenastri-Poetalia annuae
Polygono arenastri-Poetea annuae
Polygono convolvuli-Chenopodienion polyspermi
Polygono convolvuli-Chenopodion polyspermi
Polygono-Matricarietum matricarioidis
Polystichetalia lonchitis
Polysticho setiferi-Corylenion
Polysticho setiferi-Fraxinetum excelsioris
Polytricho piliferi-Sedetum pedicellati
Poo legionensis-Nardetum strictae
Populetalia albae
Populion albae
Populo nigrae-Salicetum neotrichae
Potametea
Potentilletalia caulescentis
Potentillo asturicae- Valerianetum apulae
Preslion cervinae
Prunetalia spinosae
Pruno-Berberidetum cantabricae ..
Pruno-Rubion ulmifolii
Quercenion (broteroi)fagineae
Quercenion pyrenaicae
Quercenion robori-pyrenaicae
Quercenion rotundifoliae
Quercetalia ilicis
Quercetalia robori-petraeae
Quercetea ilicis
Quercion (broteroi)fagineae
Quercion ilicis
Quercion robori-pyrenaicae
Querco pyrenaicae-Fraxinetum angustifoliae
Querco-Fagenea
Querco-Fagetea
Ranunculetum hederacei
Ranunculionfluitalltis
Ranunculo leroyi-Saxifragetum praetermissae
Rhamno lycioidis-Quercion cocciferae
Rhamno-Prunenea spinosae
Rosenion carioto-pouzinii
Rosmarino-Cistetum ladaniferi
Rubo corylifolii-Salicetum atrocinereae.......
Rubo ulmifolii-Rosetum corymbiferae
Rubo ulmifolii-Tametum communis
Ruderali-Secalietea cerealis
Rumicetalia indurati
Rumici scutati-Iberidetum apertae
Rumici scutati-Linarietumfaucicolae
Rumici-Diallthion lusitanici
Saginion procumbelltis
Salicetalia herbaceae
Salicetalia purpureae

137

100
87
101
99
99
90
90
100
73
112
112
82
88
112
113
113
65
69
69
66
115
115
115
109
111
111
110

109
110
108
109
110
110

113
110
110

66
65
73
109
114
115
103
114
115
115
89
74
73
73
74
lOO
77
114

/rillera Geobot. / (/987)

138

Salicetea herbaceae
Salicetum allgustifolio-albae
Salicetum allgustifolio-salvifoliae
Salicerum cantabricae
Salicerum lambertiallo-salvifoliae
Salici-Populenea albae
Salicion albae
Salicion herbaceae
Salicion salvifoliae
Salicion triaruiro-neorrichae
Sambucellioll ebuli
Sanguisorbo agrimollioidis-Quercerum suberis
Santolinerum oblongifoliae
Santolino rosmarinifoliae-Cisretum laurifolii
Saxifragellioll caballeroi
Saxifragellioll rrifurcaro-canalicularae
Saxifragion caballeroi
Saxifragion contillentalis
Saxifragion praerermissae
Saxifragioll trifurcaro-callalicularae
Saxifrago coniferae-Fesrucetum bumarii
Saxifrago sparhularidi-Berulerum celribericae
Saxifrago sparhularidi-Fagellion .
Saxifrago rridactylitis-Homullgietum perraeae
Scheuchzerio-Caricerea Iligrae
Scillo-Fagenion
Scillo-Fagion
Scirpo lacustris-Phragmirerum
Sclerallthellioll allllui
Scleranthioll amlui
Scleramho perellllis-Plalltagillerum radicarae
Sclerochloo durae-Corollopioll squamari
Scrophulario reuteri-Pemaglottiderum selllperviremis
Scrophulario scorodolliae-Alllerum
Secalienea cerealis
Secalieralia cerealis
Sederum brevifolio-pyrenaici
Sedetum caespiroso-arellarii
Sederum micramho-pyrellaici
Sedion pedicellaro-alldegavellsis
Sedioll pyrellaici
Sedo hirsuri-Saxifragerulll comillemalis
Sedo lagascae-Eriophorerulll larifolii
Sedo-Scleramheralia
Sedo-Scleramhetea
Senecio legionellsis-Filipelldulerum ulmariae
Sellecio-Jullcetum acuriflori
Serrarulo rinctoriae-Narderum srrictae
Seseli calltabrici-Brachypodierulll rupesrris
Seslerietalia variae
Serario verticillarae-Echillochloetulll crus-galli
Silybioll marialli
SiSYlllbrello asperae-Preslierum cervillae
Sisymbriellalia o.fJicillalis

77
114
114
114
114
112
114
77
114
114
95
109
72
103
71
69
70
75
73
69
105
111
111
82
66
112
112
68
89
89
78
100

96
113
89
89
81
82
81
82
81
75
67
81
78
84
84
87
89
76
91
98
66
92

Vegetacin Cordil1eras Central y Cantbrica

Sisymbrietalia o.lJicinalis
Sisymbrio irionis-Malvetum parviflorae
Sisymbrio o.lJicinalis-Hordeetum murini
Sisymbrion o.lJicinalis
Solano nigrae-Polygonetalia convolvuli
Solivetum stoloniferae
Soncho oleracei-Smyrnietum olusatri
Sparganio angustifolii-lsoetetum velatae
Sparganio-Glycerionfluita1ltis
Spergulario capillaceae-Poetum supinae
Spergulo pentandrae-Arabidopsion thalianae
Stellario alsines-SaxiJragetum alpigenae
Subulario aquaticae-lsoetetum asturicensis
Subulario aquaticae-lsoetion echinospori
Taeniathero-Aegilopion genicularae
Thero-Brachypodion distachyae
Thlaspietalia rotundifolii
Thlaspietea rotundifolii
Thymo mastichinae-Cytisetum multiflori
Thymo-Plantaginetum radicatae
Tofieldetalia
Trifolio cherleri-Taeniatheretum caput-medusae
Trifolio fragiferi-Cynodontetum
Trifolio fragiferi-Cynodomion
Trifolio medii-Geranienea sanguinei
Trifolio resupinati-Caricetum chaetophyllae
Trifolio resupinati-Holoschoenetum
Trifolion medii
Triseto hispidi-Rumicetum suffruticosi
Triseto ovati-Agrostietum durieui
Triseto ovati-Agrostietum truncatulae
Triseto ovati-Agrostion truncatulae
Tuberarietalia guttatae
Tuberarietea guttatae
Typho angustifoliae-Phragmitetum australis
Ulici gallii-Ericetum mackaianae
Ulicion minoris
Urtico dioicae-Sambucetum ebuli
Valerianetum tripteridis
Valeriano pyrenaicae-Alnetum
Violion caninae

139

92
92
92
92
90
100
94
67
68
85
90
66
68
67
93
82
72
72
106
78
67
93
86
85
115
85
86
116
72
82
82
81
81
81
68
102
102
96
71
113
87

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

141

8. BIBLIOGRAFIA
AEDO, C.; M. HERRERA; J.A. FERNANDEZ PRIETO & T.E. DIAZ (1987).- Datos sobre la vegetacin arvense de la Comisa Cantbrica. Lazaroa 9 (en prensa).
ARNAlZ, C. (1980).- Ecologa y fitosociologa de los zarzales y espinales madrileos comprendidos en los Sectores Guadarrmico, Manchego y Celtibrico-Alcarreo. Lazaroa 1: 129-138.
ARNAIZ, C. (1980).- Esquema sintaxonmico de las comunidades del orden Prunetalia spinosae R. Tx. 1952 en
la Pennsula Ibrica. Coll. Phytosociologiques 8: 23-31.
ARNAlZ, C. & J. LOIDI (1981).- Estudio fitosociolgico de los zarzales del Pas Vasco. Lazaroa 3: 63-73.
ARNAIZ, C. & J. LOIDI (1983).- Sintaxonoma del Pruno-Rubion ulmijolii (Prunetalia) en Espaa. Lazaroa 4:
5-15.
ARRIEU, F. (1944).- Vegetation des Picos de Europa. Les paysages pastoreaux. Bull. Soco Hist. Nat. Toulouse
75: 359-375.
BARBEY-GAMPERT, M. (1921).- Esquisse de la flore des Picos de Europa. Bull. Soco Bot. Geneve 2 a Serie,
12: 219-245.
BELLOT, F. & colab. B. CASASECA & M. FERNANDEZ RODRIGUEZ L. (1966).- Mapa de la vegetacilI
de Salamallca. Memoria y mapa. Publ. Dip. Prov. Salamanca & Inst. Orient. Asist. Tcnica Oeste:
1-56.
BERTRAND, G. (1964).- Esquisse biogeographique de la Libana. Rev. Geogr. Pyrenee Dv. S. O.
BOLOS, O. (1963).- Botnica y geografa. Mem. Real Acad. Ciencias y Anes de Barcelona 34: 443-480.
BRAUN- BLANQUET, J. (1966).- Vegetationsskizzen aus dem Baskenland mit Ausblicken auf das weitere IberoAtlanticum. 1 Teil. Vegetatio i3 (3): 117-147.
BRAUN- BLANQUET, J. (1967).- Vegetationsskizzen aus dem Baskenland mit Ausblicken auf das weitere IberoAtlanticum. II Teil. Vegetatio 14(1-4): 1-126.
BUCH (1951).- Uber die Flora un Vegetation Nordwest- spaniens. Soco Fennica Comment. Biol. 10,17: 1-98.
COSTA, M. (1974).- Le dynamisme de I'Ilici-Fagion et du Quercion pyrenaicae dans la Cordillere Centrale
(Espagne). Coll. Phytosociologiques 3: 161-166.
COSTA, M. (1974).- Estudio fitosociolgico de los matorrales de la provincia de Madrid. Anales Inst. Bot. Cavanilles 31(1): 225-315.
COSTA, M. (1975).- Sobre la vegetacin nitrfila vivaz de la provincia de Madrid (Artemisio-Salltolinetum rosmarinijoliae). Anales Inst. Bot. Cavanilles 32 (2): 1093-1098.
COUDERC, J. M. (1976).- Aspects phytogographiques de la region de la Alberca (Salamanca). Doc. Phytosociologiques 15-18: 25-38.
DIAZ, T.E. (1975).- La vegetacin del litoral occidental asturiano. Rev. Fac. Ci. Univ. Oviedo 15-16: 369-545.
DIAZ, T. E.; J. ANDRES; F. LLAMAS; L. HERRERO & M.D. FERNANDEZ GONZALEZ (1987).- Datos
sobre la vegetacin de las olmedas y alisedas mediterrneas de la provincia de Len. Secr. Publ.
Univ. La Laguna. Ser. Informes 22 (en prensa).
DIAZ, T. E. & J.A. FERNANDEZ PRIETO (1981).- Las plantas vasculares con semillas (Fanergamas). In
T.E. DIAZ & al. Enciclopedia Temtica Asturiana. 1. Botnica: 209-313. Ed. S. Caada.
DIAZ, T. E. & J.A. FERNANDEZ PRIETO (1983).- Aportaciones al conocimiento del gnero Saxifraga .L.,
seccin Dactyloides Tausch, de la Cordillera Cantbrica. Anales lardo Bot. Madrid 39(2): 247-272.
DIAZ, T. E.; J. GUERRA & J.M. NIETO (1982).- Contribucin al conocimiento de la clase Adialltetea Br.-BI.
1942 en la Pennsula Ibrica. Anales lardo Bot. Madrid 38 (2): 497-506.
DIAZ, T. E. & A. PENAS (1984).- Glycerio declinatae-Catabrosetum aquaticae. Una nueva asociacin orocantbrica de la Glycerio-Sparganion Br.- Bl. & Sissingh in Boer 1942. Studia Botanica 3: 247-254.
DIAZ, T. E. & A. PENAS (1984).- Bases para el mapafitogeogrfico de la provincia de Len. Dip. Prov. de
Len,10Ip.
DIAZ, T. E. & A. PENAS (1984).- Datos sobre la vegetacin teroftica y nitrfila leonesa. Acta Bot. Malacitana
9: 233-254
DIAZ, T. E. & A. PENAS (1987).- Estudio de las saucedas mediterrneas de la provincia de Len. Secr. Publ.
Univ. La Laguna. Ser. Informes 22 (en prensa).
DIAZ, T. E.; A. PENAS; L. HERRERO; C. PEREZ MORALES; F. LLAMAS & A. TERRRON (1987).- Estudio de los herbazales nitrfilos vivaces y comunidades ruderal-viarias de la provincia de Len.
Acta Bot. Barcillonensia (en prensa).

142

Itinera Geobot. 1 (1987)

DIAZ, T. E.; A. PENAS; E. PUENTE; L. HERRERO; M.E. GARCIA GONZALEZ; M.J. LOPEZ PACHECO
& F. LLAMAS (1987).- Sntesis de la vegetacin nitrfila de la provincia de Len. Acta Bot. Barcinonensia (en prensa).
DIAZ, T. E. & C. PEREZ MORALES (1987).- Datos sobre la alianza Filipendulion ulmariae Segal 1966 en la
provincia de Len. Lazaroa 7 (en prensa).
DIAZ, T. E.; E. PUENTE; C. PEREZ MORALES & R. GARCIA CACHAN (1987).- Sntesis de las macroseries riparias de la provincia de Len. Secr. Pub/. Univ. La Laguna. Ser. Informes 22 (en prensa).
FERNANDEZ ARECES, M. P.; A. PENAS & T.E. DIAZ (1983).- Aportaciones al conocimiento de las comunidades vegetales de los paredones rocosos calizos de la Cordillera Cantbrica. (Revisin de la
alianza Saxifragion-trifurcato-canaliculatae; Clase Asplenietea trichomanis). Anales lardo Bot. Madrid 40(1): 213-235.
FERNANDEZ ARECES, M. P.; F.J. PEREZ CARRO & T.E. DIAZ (1987).- Estudio del Cheilamhion hispanicae Rivas Goday 1955 em. Senz de Rivas & Rivas-Martnez 1979 y comunidades afines en el Sector Orensano-Sanabriense. Lazaroa 7 (en prensa).
FERNANDEZ DIEZ, F. J. (1975).- Estudio de laflora y vegetacin de la Sierra de Tamames y Pea de Francia
(la comarca y la vegetacin). Dep. Bot. Fac. Ci. Univ. Salamanca. Salamanca.
FERNANDEZ PRIETO, J.A. (1983).- Aspectos geobotnicos de la Cordillera Cantbrica. Anales lardo Bot.
Madrid 39(2): 489-513.
FERNANDEZ PRIETO, 1.A.; M.C. FERNANDEZ ORODOEZ & M.A. COLLADO PRIETO, (1987).Datos sobre la vegetacin de las turberas de esfagnos galaico-asturianas y orocantbricas. Lazaroa 7
(en prensa).
FERNANDEZ PRIETO, J.A.; J. GUITlAN & J. AMIGO (1987).- Datos sobre los bosques ribereos de "aliso"
(Alnus glutinosa) cntabro-atlnticos ibricos. Secr. Pub/. Univ. La Laguna. Ser. Informes 22 (en
prensa).
FERNANDEZ PRIETO, J.A. & J. LOIDI (1984).- Estudio de las comunidades vegetales de los acantilados costeros de la comisa Cantbrica. Doc. Phytosociologiques. 8: 185-218.
FERNANDEZ PRIETO, J.A. & J. LOIDI (1984).- Datos sobre los brezales del Camp06. Lazaroa 5: 75-87.
FERNANDEZ PRIETO, J.A. & V.M. VAZQUEZ (1987).- Datos sobre los bosques asturianos orocantbricos
occidentales. Lazaroa 7 (en prensa).
GARCIA GONZALEZ, M.E. (1985).- Efectos de las repoblaciones con pillOS en la climax de la Quercetea ilicis
mediterrnea leonesa. Inst. Fray Bemardino de Sahagn. Dip. Prov. de Len (en prensa).
GONZALEZ, J.; C. F. BERMEJO; M. LADERO; S. RIVAS GODAY & A. HOYOS (1973).- Estudio fitoedafolgico de los pastizales cespitosos de Poa bulbosa L. Anales Edaf Agrobiol. 32: 185-231.
GONZALEZ ALBO, J. (1941).- Datos sobre la flora y fitosociologa de la provincia de Madrid. Bol. Soe. Esp.
Hist. Nat. 38: 9-18.
GUINEA, E. (1946).- De mi primer viaje botnico a los Picos de Europa. Anales Inst. Bot. Cavanilles 7: 335356.
GUINEA, E. (1953).- Geografa botnica de Santander. Dip. Prov. Santander.
HERRERO CEMBRANOS, L. (1984).- Estudio de los pastizales psicroxerfilos silideolas de la provincia de
Len. Inst. Fray Bemardino de Sahagn. Dip. Prov. de Len. 150 pp.
IZCO, J. (1978).- Revisin sinttica de los pastizales del suborden Bromenalia rubemi-tectori. Coll. Phytosociologiques 6: 37-54.
IZCO, J. (1984).- Madrid verde. Inst. Est. Agrarios, pesqueros y alimentarios. Minist. Agric., Pesca y Aliment.
& Comunidad de Madrid. 517.p.
IZCO, J.; J. AMIGO & J. GUITIAN (1985).- O Caurel, 2 a parte. Botnica: 73-139. Pub\. Univ. Santiago 102.
IZCO, J.; J. GUITIAN & 1. AMIGO (1986).- Datos sobre la vegetacin herbcea del Caurel (Lugo). Studia Botanica 5: 71-84.
IZCO, J.; A. MOLlNA & F. FERNANDEZ GONZALEZ (1983).- Veronico jabalambrensis-Thymetum mastigophori (Aphyllamhion s.a.) as. nova. Lazaroa 4: 53-61.
LADERO, M. (1976).- Vegetacin de la Espaa mediterrnea silcea. Trab. Soco Farm. Medit. 11: 1-5.
LADERO, M. & E. FUERTES (1976).- Avance de la vegetacin y flora del Valle de Ambls (Avila). Pharm.
Medit. 3: 113-176.
LADERO, M.; E. FUERTES & J.L. PEREZ CHISCANO (1979).- Lamium bifidum Cyr. subsp. bifidum
(Lamiaceae) en el occidente de Espaa. Ars. Pharm. 21(2): 163-168.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

143

LADERO, M.; F. NAVARRO & C. VALLE (1981).- Consideraciones sobre la vegetacin vascular y liqunico
epiftica del extremo occidental de la Sierra de Gata. Anales R. Acad. Farm. 47: 491-506.
LADERO, M.; F. NAVARRO & C. VALLE (1983).- Comunidades nitrfilas salmantinas. Studia Botanica 2: 767.
LADERO, M.; F. NAVARRO & C. VALLE (1984).- Contribucin al conocimiento de la flora halfita de la depresin del Duero. Studia Botanica 3: 263-266.
LADERO, M.; F. NAVARRO & C. VALLE (1984).- Estudio crtico de las praderas vernales halosubnitrfilas
de la Cuenca del Duero. Doc. Phytosociologiques N. S. 8: 165-172.
LADERO, M.; F. NAVARRO; C. VALLE J.; B. MARCOS; T. RUIZ & M.T. SANTOS (1984).- Vegatacin
de los saladares castellano-leoneses. Studia Botanica 3: 17-62.
LADERO, M.; F. NAVARRO; C. VALLE; J.L. PEREZ CHISCANO & al. (1985).- Comunidades herbceas de
lindero en los bosques carpetano-ibrico-leoneseS' y luso extremadurenses. Studia Botanica 4: 7-26.
LAlNZ, M. (1981).- Flora, Naturaleza y vida en los Picos de Europa: 82-121. Iocafo.
LASCOMBES, G. (1944).- La vgtation des Picos de Europa. Les paysages forestiers. Bull. Soco Hist. Nat.
Toulouse 79: 339-358.
LERESCHE, L. & E. LEVIER (1880).- Deux excursions botaniques dans les Nord de l'Espagne et le Portugal.
Lausanne.
LLAMAS GARCIA, F. (1984).- Flora y vegetacin de la Maragatera (Len). los!. Fray Bernardino de Sahagn.
Excma. Diputacin provincial de Len.
LOIDI ARREGUI, J. (1983).- Datos sobre la vegetacin de Guipzcoa. Lazaroa 4: 63-90.
LOIDI ARREGUI, J. (1983).- Estudio de laflora y vegetacin de la cuenca de los ros Deva y Uro la en la provincia de Guipzcoa. Publ. Univ. Complutense de Madrid
LOPEZ PACHECO, M.J. (1983).- Flora y vegetacin de las cuencas alta y media del ro Curuet1o. Ins!. Fray
Bernardino de Sahagn. Dip. Prov. de Len (en prensa).
LOSA, T. M. & P. MONTSERRAT (1952).- Aportacin al estudio de la flora de los montes cantbricos. Anales
Inst. Bot. Cavanilles 10(2): 413-510.
LOSA QUINTANA, J. M.; A. PENAS; J. ANDRES; F. LLAMAS & C. PEREZ MORALES (1980).- Comunidades de Festuca bumatii S!.-Yves en la Cordillera Cantbrica. Doc. Phytosociologiques 5: 226231.
LUIS CALABUIG, E. & P. MONTSERRAT (1979).~ Mapa fitoclimtico de la provincia de Salamanca. Centro
Edaf Bio/. Apl. Salamanca (C. S. l. C.): 157-181.
MARCOS LASO, B. & F. NAVARRa ANDRES, (1982).- Las comunidades de Lobarion pullllonariae en las
sierras meridionales salmantinas. Studia Botanica 1: 59-64.
MARTINEZ, G.; M. MAYOR; F. NAVARRO & T.E. DIAZ (1974).- Estudio fitosociolgico y fitotopogrfico
de las vertientes meridional y septentrional del Puerto de Ventana (Asturias- Len). Rev. Fac. Ci.
Oviedo 15 (1): 55-109.
MARTINEZ DE PISaN, E. (1977).- Los paisajes naturales de Segovia, Avila, Toledo y Cceres. Estudio geogrfico. Ins!. Es!. Admn. Local 251 p.
MAYOR, M. (1969).- Estudio de las nardetas y erioforetas del Sistema Central y las disyuntas del Maestrazgo.
Rev. Fac. Ci. Oviedo 10(1): 213-220.
MAYOR, M.; J. ANDRES; G. MARTINEZ; F. NAVARRO & T.E. DIAZ (1973).- Estudio de los pastizales de
diente y siega de algunas localidades de la Cordillera Cantbrica con especial atencin al comportamiento ecolgico de Festuca hystrix Boiss. Rev. Fac. Ci. Oviedo 14 (2): 161-171.
MAYOR, M. & T. E. DIAZ (1977).- Sntesis de la vegetacin asturiana. Doc. Phytosociologiques 1: 159-173.
MAYOR, M.; T.E. DIAZ & J.A. FERNANDEZ PRIETO (1979).- Anlisis ecolgico y fitosociolgico de las
comunidades de Genista occidentalis (Rouy) Coste, en la Cordillera Cantbrica. Doc. Phytosociologiques 6: 159-173.
MORENO, J. M. (1985).- Estudio ecolgico comparado de los jarales de Madrid, 1. Variacin anual de la humedad del suelo. Lazaroa 6: 105-126.
MORENO, J. M. (1985).- Estudio ecolgico comparado de los jarales de Madrid, 11. Variacin estacional del pH
edfico. Lazaroa 6: 151-168.
NAVARRO ARANDA, C. (1982).- Contribucin al estudio de la flora y vegetacin del Duranguesado y La
Busturia (Vizcaya). Publ. Univ. Complutense de Madrid
NAVARRO, F. (1974).- La vegetacin de la Sierra del Aramo y sus estribaciones. Re\!. Fac. Ci. Oviedo 15(1):

144

Itinera Geobot. I (1987)

111-243.
NAVARRO, F. & T.E. DIAZ (1977).-. Algunas consideraciones acerca de la Provincia Corolgica Orocantbrica. Anales Inst. Bot. Cavanilles 34(1): 219-253.
NAVARRO, F.; M.A. GONZALEZ; F. GALLEGO; J.A. ELENA; M.A. SANCHEZ & L. LOPEZ (1986).Alisedas salmantinas y zamoranas. Studia Botanica 5: 9-38.
NAVARRO, F.; M.A. SANCHEZ & C. VALLE (1979).- Comentarios florsticos y ecolgicos sobre Subularia
aquatica L. Pub. Dep. Bot. Fac. Farm. Salamanca 1: 33-44.
NAVARRO, F. & C. VALLE (1983).- Fitocenosis fruticosas de las comarcas zamoranas de Tabara, Alba y
Aliste. Studia Botanica 2: 69-121.
NAVARRO, F. & C. VALLE (1984).- Vegetacin herbcea del centro-occidente zamorano. Studia Botanica 3:
63-177.
PEINADO, M. & J.M. MARTINEZ PARRAS (1984).- Sobre la clase Pegano-Salsoletea: Helichryso- Santolinetalia ord. nov. Anales lardo Bot. Madrid 40 (2): 437-444.
PENAS, A. & T.E. DIAZ (1984).- Sobre la alianza Corynephoro-Plantaginion radicatae en el Sector OrensanoSanabriense. Acta Bot. Malacitana 10: 155-166.
PENAS, A.; T.E. DIAZ; M.J. LOPEZ PACHECO & M.E. GARCIA GONZALEZ (1987).- Datos sobre las
comunidades mediterrneas de guijarrales de ro. Secr. Publ. Univ. La Laguna. Ser. Informes 22
(en prensa).
PENAS, A.; E. PUENTE; M.E. GARCIA GONZALEZ & M.L LOPEZ PACHECO (1987).- Datos sobre las
orlas espinosas de las olmedas mediterrneas de la provincia de Len. Secr. Publ. Univ. La Laguna.
Ser. Informes 22 (en prensa).
PENAS, A.; T.E. DIAZ; C. PEREZ MORALES; E. PUENTE; M.E. GARCIA GONZALEZ & A. TERRON
(1987).- Aportaciones al conocimiento de las comunidades de malas hierbas de cultivo de la provincia de Len. Aeta Botnica Barcinonensia (en prensa).
PENAS, A.; T.E. DIAZ; M.E. GARCIA GONZALEZ; M.J. LOPEZ PACHECO; E. PUENTE & L. HERRERO (1987).- Datos sobre los cardales y tobales (Onopordetea acanthii)en la provincia de Len.
Lazaroa 9 (en prensa).
PEREZ CARRO, F. J. (1983).- Aportaciones al estudio de los hayedos de la Cordillera Cantbrica. Inst. Fray
Bemardino de Sahagn. Dip. Prov. de Len (en prensa).
PEREZ CARRO, F. J. & T.E. DIAZ (1987).- Aportaciones al conocimiento de los hayedos basfilos cantbricos. Lazaroa 7 (en prensa)
PEREZ MORALES, C. (1984).- Flora y vegetacin de la cuenca alta del ro Bernesga (Len). Inst. Fray Bernardino de Sahagn. Dip. Prov. de Len (en prensa).
PUENTE GARCIA, E. (1984).- Aportaciones al conocimiento de la Tuberarietea guttatae Br.- Bl. 1952 em. Rivas-Martnez 1977 siliccola en la provincia de Len. Inst. Fray Bemardino de Sahagn. Excma.
Diputacin provincial de Len. 28 pp.
PUENTE GARCIA, E. (1985).- Flora y vegetacin de la cuenca alta del ro Sil (Len). Inst. Fray Bemardino de
Sahagn. Dip. Prov. de Len (en prensa).
RIVAS GODAY, S. (1949).- Proyectos de nuevas alianzas de la clase Cisto-Lavanduletea Br.- Bl. Bol. Soco Esp.
Hist. Nat. (Biol. ), vol. extr.: 251-259.
RIVAS GODAY, S. (1949).- Acerca del grado de vegetacin subalpina de la Pennsula Ibrica. Portug. Acta
Biol. (B), vol. l. Henriques: 141-143.
RIVAS GODAY, S. (1955).- Los grados de vegetacin de la Pennsula Ibrica (con sus especies indicadoras).
Anales Inst. Bot. Cavanilles 13: 269-331.
RIVAS GODAY, S. (1958).- Nuevos rdenes y alianzas del Helianthemetea annua Br.- Bl. Anales Inst. Bot. Cavanilles 15: 539-651.
RIVAS GODAY, S. (1958).- Aportaciones a la fitosociologa hispnica (proyectos de comunidades hispnicas).
Anales Inst. Bot. Cavanilles 16: 465-472.
RIVAS GODAY, S. (1959).- Los montes adehesados de la Hispania lusitnica. Su origen, aprovechamiento y
conservacin. Bol. Consejo Gen. Coleg. Of Farmac. 124: 7-11.
RIVAS GODAY, S. (1967).- Los montes adehesados. Los majadales: su origen, evolucin, ptimo y envejecimiento. VII Reunin Ci. Soco Esp. Estud. Pastos: 17-40.
RIVAS GODAY, S. (1968).- Algunas novedades fitosociolgicas de Espaa meridional. Collect. Bot. 7 (2): 9971031.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

145

RIVAS GODAY, S. (1970).- Revisin de las comunidades hispanas de la clase Isoeto-Nallojullcetea Br.- Bl. &
Tx. 1943. Allales IlIst. Bot. Cavani/les 27: 225-276.
RIVAS GODAY, S. & colab. J. BORJA; F. ESTEVE; E. FERNANDEZ GALIANO; J. MANSANET; A. MONASTERIO, M. OCAA; A. RIGUAL & S. RIVAS-MARTlNEZ (1958).- Aportaciones a la fitosociologa hispnica (proyectos de comunidades hispnicas). Nota IlI. Anales IlIst. Bot. Cavallilles
16: 465-472.
RIVAS GODAY, S. & colab. J. BORJA; F. ESTEVE; E. FERNANDEZ GALIANO; A. RIGUAL & S. RIVASMARTINEZ (1959).- Contribucin al estudio de la Quercetea ilicis hispnica. Conexin de las comunidades hispnicas con Quercus lusitanica s.l. y sus correlaciones con las alianzas de Quercetalia
ilicis, Quercetalia pubescentis y Quercetalia robori-petraeae. Anales IlIst. Bot. Cavallilles 17(2):
285-406.
RIVAS GODAY, S. & colab. J. BORJA; A. MONASTERIO; E. FERNANDEZ GALIANO; A. RIGUAL & S.
RIVAS-MARTINEZ (1956).- Aportaciones a la fitosociologa hispnica (proyectos de comunidades
hispnicas). Nota n. Anales Inst. Bot. Cavallilles 14: 433-500.
RIVAS GODAY, S. & M. LADERO (1970).- Pastizales cespitosos de Poa bulbosa L. Origen, sucesin y sistemtica. Anales Real Acad. Fannacia 36 (2): 139-181.
RIVAS GODAY, S. & S. RIVAS-MARTINEZ (1959).- Una visita a la laguna de Arbs (Leitariegos). Allales
Inst. Bot. Cavanilles 16: 565-586.
RIVAS GODAY, S. & S. RIVAS-MARTINEZ (1963).- Estudio y clasificacilI de los pastizales espmioles. Ministerio de Agricultura 127: 1-269.
RIVAS GODAY, S. & S. RIVAS-MARTINEZ (1968).- Matorrales y tomillares de la Pennsula Ibrica comprendidos en la clase Ollollido-Rosmarilletea Br.- Bl. 1947. Anales IlIst. Bot. Cavani/les 25: 5-201.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1960).- Roca, clima y comunidades rupcolas. Sinopsis de las alianzas hispanas de Asplenietea rupestris. Anales Real Acad. Fannacia 26: 153-168.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1962).- Contribucin al estudio fitosociolgico de los hayedos espaoles. Allales IlIst.
Bot. Cavalli/les 20: 97-128.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1963).- Estudio de la vegetacin y flora de las sierras de Guadarrama y Gredos. Allales
Inst. Bot. Cavanilles 21(1): 1-325.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1964).- Esquema de la vegetacin potencial y su correspondencia con los suelos en la
Espaa Peninsular. Allales Inst. Bot. Cavalli/les 22: 342-405.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1967).- La vegetacin potencial y las dehesas del Occidente de Espaa. VII ReullilI Ci.
Soco Esp. Estud. Pastos: 41-50.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1968).- Los jarales de la Cordillera Central. Collect. Bot. 7 (2): 1033-1082.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1969).- Vegetatio Hispaniae. Notula 1. Publ. IlIst. Biol. Apl. Barcelolla 46: 5-34.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1969).- La vegetacin de la alta montaa espaola. V Simposio Flora Europea. Publ.
Ulliv. Sevilla 55-80.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1970).- Vegetatio Hispaniae. Notula n. Allales IlIst. Bot. Cavalli/les 27: 145-170.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1972).- Relaciones entre los suelos y la vegetacin. Algunas consideraciones sobre su
fundamento. Anales Real Acad. Fannacia 38: 69-94.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1972).- Vegetatio hispaniae. Notula nr. Bol. Soco Esp. Hist. Nat. (Riol. ) 70: 153-162.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1973).- Avance sobre una sntesis corolgica de la Pennsula Ibrica, Baleares y Canarias. Allales bst. Bot. Cavani/les 30: 69-87.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1973).- Comentarios sobre la sintaxonoma de la alianza Fagion en la Pennsula Ibrica.
Anales Inst. Bot. Cavallilles 30: 235-251.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1974).- Vegetatio Hispaniae. Notula IV. Allales IlIst. Bot. Cavallilles 31(1): 199-207.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1974).- La vegetacin de la clase Querceta ilicis en Espaa y Portugal. Allales IlIst.
Bot. Cavallilles 31 (2): 205-259.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1974).- Observaciones sobre la sintaxonoma de los bosques acidfilos europeos. Datos
sobre la Quercetalia robori-petraeae en la Pennsula Ibrica. Coll. Phytosociologiques 3: 255-260.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1975).- Sobre la nueva clase Polygollo-Poetea alllluae. Phylocoellologia 2 (1/2): 123140.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1975).- Mapa de vegetacin de la provincia de Avila. Allales IlIst. Bot. Cavallilles
32(2): 1493-1556.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1975).- Datos ecolgicos sobre la vegetacin acutica continental. Allales IlIst. Bol. Ca-

146

Itinera Geobot. 1 (1987)

vanilles 32 (1): 199-205.


RIVAS-MARTINEZ, S. (1976).- Sinfitosociologa, una nueva metodologa para el estudio del paisaje vegetal.
Anales Inst. Bot. Cavanilles 33: 179-188.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1977).- La vegetacin de los pedregales de los Pirineos (Thlaspietea rotundifolii). Phytocoenologia 4(1): 14-34.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1977).- Datos sobre la vegetacin nitrfila espaola. Acta Bot. Malacitana 3: 159-167.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1978).- La vegetacin del Hordeion leporini en Espaa. Doc. Phytosociologiques 2:
378-392.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1978).- Sur la syntaxonomie des pelouses therophytiques de l'Europe occidentale. Coll.
Phytosociologiques 6: 55-71.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1978).- Vegetatio Hispaniae. Notula V. Anales Inst. Bot. Cavanilles 34 (2): 553-570.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1979).- Sobre la vegetacin nitrfila del Chenopodion muralis. Acta Bot. Malacitana 4:
71-78.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1979).- Brezales y jarales de Europa occidental (Revisin fitosociolgica de las clases
Calluno-Ulicetea y Cisto-Lavanduletea). Lazaroa 1: 5-127.
RlVAS-MARTINEZ, S. (1980).- Sinopsis de la vegetacin nitrfila rupestre (Parietarietea judaicae). Anales
Inst. Bot. Cavanilles 35: 225-233.
RlVAS-MARTINEZ, S. (1981).- Les tages bioclimatiques de la Vgetation de la Peninsule Iberique. Actas III
Congr. OPTIMA. Anales lardo Bot. Madrid 37 (2): 251-268.
RlVAS-MARTINEZ, S. (1981).- Sobre la vegetacin de la Serra da Estrela (Portugal). Anales Real Acad. Farmacia 47: 435-480.
RlVAS-MARTINEZ, S. (1982).- Etages bioclimatiques, secteurs chorologiques et sries de vgtation de
I'Espagne mditerranenne. Ecol. Medit. 8: 275-288.
RlVAS-MARTINEZ, S. (1982).- Mapa de las series de vegetacin de Madrid. 1: 200.000. Diputacin de Madrid.
RlVAS-MARTINEZ, S. (1983).- Series de vegetacin de la Regin Eurosiberiana de la Pennsula Ibrica. Lazaroa 4: 155-166.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1984).- Pisos bioclimticos de Espaa. Lazaroa 5: 33-43.
RlVAS-MARTINEZ, S. (1984).- Vegetatio Hispaniae. Notula VI. Studia Botanica 3: 7-16.
RIVAS-MARTINEZ, S. (1985).- Biogeografta y vegetacin. 103 p. Real Acad. Ciencias Exactas, Fsicas y Naturales
RlVAS-MARTINEZ, S. (1986).- Mapa biociimtico de Espafla 1: 1.000.000. M. O. P. U. (en prensa).
RlVAS-MARTINEZ, S. (1986).- Mapa de las series de vegetacin de Espafla. 1. C. O. N. A. (en prensa).
RlVAS-MARTINEZ, S. & ARNAIZ, C. (1986).- Bioclimatologa y vegetacin en la Pennsula Ibrica. Bull.
Soco Bot. France 131: Ill-120.
RlVAS-MARTINEZ, S.; ARNAIZ, C.; BARRENO, E. & CRESPO, A. (1977).- Apuntes sobre las provincias
corolgicas de la Pennsula Ibrica e Islas Canarias. Opus. Bot. Pharm. ComplutellSis 1: 1-48.
RlVAS-MARTINEZ, S. & BELMONTE, D. (1986).- Sobre el orden Agrostietalia castellanae. Lazaroa 8: 417419.
RlVAS-MARTINEZ, S.; D. BELMONTE; P. CANTO; F. FERNANDEZ GONZALEZ; V. FUENTE; J.M.
MORENO; D. SANCHEZ MATA & L.G. SANCHO (1987).- Piomales, enebrales y pinares oromediterrneos (Pino-Cytision oromediterranei) en el Sistema Central. Lazaroa 7 (en prensa).
RlVAS-MARTINEZ, S. & P. CANTO (1987).- Datos sobre la vegetacin de las sierras de Guadarrama y Malagn. Lazaroa 7 (en prensa).
RIVAS-MARTINEZ, S.; T.E. DIAZ; J.A. FERNANDEZ PRIETO; J. LOIDI & A. PENAS (1984).-La vegetacin de la alta montalia cantbrica: Los Picos de Europa. 300 pp. Ediciones Leonesas.
RIVAS-MARTINEZ, S.; V. FUENTE & D. SANCHEZ MATA (1986).- Alisedas mediterrneo-iberoatlnticas
en la Pennsula Ibrica. Studia Botanica 5: 9-38.
RlVAS-MARTINEZ, S. & J. IZCO (1974).- Sobre la vegetacin teroftica subnitrfila (Brometalia rubenti-tectori). Anales Inst. Bot. Cavanilles 34(1): 355-381.
RIVAS-MARTINEZ, S.; J. IZCO & M. COSTA (1971).- Sobre la flora y la vegetacin del Macizo de Pea
Ubia. Trab. Dep. BotnicayF. Veg. 3: 47-123.
RIVAS-MARTINEZ, S.; A. PENAS & T.E. DIAZ (1986).- Datos sobre la vegetacin teroftica y nitrfila leonesa. Nota n. Acta Bot. Malacitana 11: 273-288.

Vegetacin Cordilleras Central y Cantbrica

147

RIVAS-MARTINEZ, S. & S. RIVAS GODAY (1976).- Schma syntaxonomique de la c1asse Quercetea iUcis
dans la Peninsule lberique. Coll. Internat. C. N. R. S. 235: 431-445.
RIVAS-MARTINEZ, S. & C. RIVAS-MARTINEZ (1970).- La vegetacin arvense de la provincia de Madrid.
Anales Inst. Bot. Cavanilles 26: 103-130.
ROMERO, C. (1983).- Flora y vegetacin de la cuenca alta del ro Luna (Len). I. C. o. N. A. Monografa 29.
273 p.
TUXEN, R. & E. OBERDORFER (1958).- Die Pflanzenwelt Spaniens. II Teil. Eurosibirische PhanerogamenGesseschaften Spaniens. Vero.ff. Geobot. Inst. Rbel Zrich 32.
VALLE, C. & F. NAVARRO (1983).- Sobre la vegetacin y flora turffila de la Sierra de La Culebra (Zamora).
Lazaroa 5: 165-171.
VALLE, C.; F. NAVARRO & T.E. DIAZ (1984).- Datos corolgicos sobre flora orocantbrica. Studia Botallica
3: 273-280.

34b

34a

CANTABRICO

4b
3b
5a

.PALENCIA

t.

UNIVERSIDAD DE LEN
SECRETARlADO DE PUBLICACIONES

Vous aimerez peut-être aussi