MICHA BORODO

CHILDREN'S LITER A TU RE TRANSLA T

STUDIES? - ZARYS BADA NAD LITERATUR
DZIECIC W PRZEKADZIE

Celem tekstu jest przedstawienie coraz wyraniej wyaniajcego si na

styku przekadoznawstwa {translation studies) i bada nad literatur dziecic (children 's literature studies) obszaru, ktry przewrotnie nazwa by
mona wanie children 's literature translation studies (CLTS). Cho termin ten nie funkcjonuje - przynajmniej na razie - w powszechnym obiegu,
jego uycie jest na swj sposb uzasadnione, sdzc po do dynamicznym
rozwoju bada na tym polu od lat 90. Tekst przedstawia elementy, ktre
skadaj si na CLTS, ukazujc rys historyczny z uwydatnieniem zmian
w podejciach teoretycznych, obecny stan bada oraz szerszy kontekst
instytucjonalny, korzystajc przy tym gwnie z tekstw anglojzycznych.
Wzrost zainteresowania CLTS wie si bez wtpienia z coraz silniejsz pozycj akademick bada nad przekadem i nad literatur dziecic.
W latach 90. - jak podkrela Venuti - przekadoznawstwo zyskuje pewn pozycj instytucjonaln, ktrej potwierdzeniem jest przede wszystkim
zwikszajca si liczba programw szkoleniowych i rosnca w lawinowym tempie liczba publikacji" (Venuti 2001: 333). Dwie dekady wczeniej, jak wspomina Bassnett, przekadoznawstwo byo w akademii kopciuszkiem, ktrego w ogle nie traktowano powanie" (Bassnett 1998:
124). Podobnie, podczas gdy w 1986 roku Zohar Shavit analizuje tumaczon literatur dziecic gwnie przez pryzmat jej marginalnej pozycji,
w 1999 Lissa Paul okrela t literatur jako penoprawnego czonka
akademii, z wszystkimi niezbdnymi strukturami, ktre zapewniaj jej
ten status: powanymi czasopismami, kursami akademickimi i skupiajcymi specjalistw stowarzyszeniami" (Paul 1999: 113). O ewolucji bada
nad literatur dziecic wspomina rwnie Sue Gannon, wskazujc, e

Children's literature

translation studies? - zarys bada.

13

badania te z moliwego do ogarnicia terytorium o wyranie zarysowanych granicach rozrosy si w informacyjny ekosystem zoony ze zrnicowanych, ale interaktywnie powizanych ze sob grupek badaczy"
(Gannon 2000: 27). Jako ilustracj przytoczy mona opisany przez Petera Hollindale'a kontekst brytyjski:
Kilka brytyjskich uniwersytetw, zwaszcza Reading, Warwick i Roehampton
Institute, ma ju uksztatowane studia magisterskie z zakresu literatury dziecicej i dysponuje zbiorami bibliotecznymi i bazami danych. Powstaje wiele prac
doktorskich z tej dziedziny, do wsppracy wczaj si kolejne uniwersytety,
a zwizane z literatur dziecic przedmioty s coraz szerzej dostpne jako
komponenty innych kursw. Liczba tekstw naukowych - w formie ksiek
czy czasopism - ronie w imponujcym tempie. (Hollindale 1998: 40)

Obie dyscypliny rozwijay si wic do pewnego stopnia rwnolegle, zyskujc na znaczeniu od lat 70. i nabierajc rozpdu w latach 90. Rozpdu
nabray te badania nad literatur dziecic w przekadzie, ale przed nakreleniem krajobrazu bada z ostatnich lat warto cofn si w czasie
o dwie, a nawet trzy dekady.
Jako pierwszy istotny dokument" CLTS mona wskaza Children 's
Books in Translation z roku 1978 - zbir tekstw zaprezentowanych na
Trzecim Sympozjum IRSCL (International Research Society for Children's Literature) i wydanych pod redakcj Gote Klingberga, szwedzkiego
pedagoga i wczesnego przewodniczcego IRSCL. Warte wzmianki wydaj si rwnie powstae w latach 60. Alice in Many Tongues Warrena
Weavera (1964) - praca powicona tumaczeniom Alicji Lewisa Carrolla
{Alicja zreszt bezsprzecznie krluje od tej pory w badaniach nad tumaczon literatur dziecic) - oraz Translations of Children 's Books (1962)
pod redakcj Lisy Persson. Ta druga publikacja, jak podkrela Tabbert
(2002: 308), jest jednak zdecydowanie mniej akademicko ukierunkowana
ni tom Klingberga, i to wanie Klingberg sta si dla wikszoci pniejszych badaczy swoistym punktem odniesienia.
Klingberg wymienia m.in. najistotniejsze wedug czonkw IRSCL
problemy w badaniach nad tumaczeniem literatury dziecicej. Co ciekawe, na pierwszych trzech miejscach znalazy si kwestie dotyczce
wpywu czynnikw pozatekstowych - kolejno, zagadnienia przepywu,
produkcji i selekcji tumaczonej literatury dziecicej (Klingberg 1978:
84). Import i eksport" tumacze, rosnca rola angielskiego jako jzyka
oryginaw oraz coraz wiksza nijako i neutralno kulturowa przekadw, bdca wynikiem koprodukcji, to zarazem kwestie wyranie widoczne w Children 's Books in Translation.

14

MICHA BORODO

Obok analizy uwarunkowa pozatekstowych wyania si drugi nurt

rozwaa reprezentowany przez Klingberga, a take przez Stolt i Bravo-Villasante, dotyczcy samej metody tumaczenia. I tak, na przykad,
hiszpaska tumaczka Bravo-Villasante twierdzi, e tumacz powinien
wystrzega si wszelkiego rodzaju przerbek i modernizacji, poniewa s
one oznak braku szacunku i powoduj zakcenia w tekcie (Bravo-Villasante 1978: 46-50). W podobnym duchu wypowiada si Stolt, ktra
piszc o niezdrowej tradycji adaptacji" (Stolt 1978: 133), podkrela, e
przy tumaczeniu literatury dziecicej orygina zasuguje na tyle samo
szacunku" co tekst tumaczony dla dorosego odbiorcy (Klingberg 1978:
145). Klingberg natomiast argumentuje, e autorzy literatury dla dzieci
sami dostosowuj teksty do dziecicych potrzeb i moliwoci - nazywa
to stopniem adaptacji" (<degree of adaptation) - i dlatego nie ma potrzeby adaptacji kontekstowej" (context adaptation), czyli dalszego dostosowywania tej literatury do adresatw przekadu w nowym kontekcie
kulturowym (Klingberg 1978: 86). Gwnym zadaniem tumacza jest
wic zachowanie oryginalnego stopnia adaptacji i unikanie adaptacji
kontekstowej. W przeciwnym razie mamy do czynienia z faszerstwem"
(falsification) lub zakamuflowan przerbk" (hidden abridgement)
(Klingberg 1978: 87). S to zatem podejcia bardziej normatywne ni
opisowe. Charakterystyczne jest dla nich postrzeganie tumaczenia przez
pryzmat statusu literatury dziecicej, ktrej naley si tyle samo szacunku", i moe w jakiej mierze pomijanie potrzeb odbiorcy, bowiem przekady, ktre ze wzgldu na dziecicego adresata zanadto odbiegaj od
oryginau, s oceniane zdecydowanie negatywnie.
Na pocztku lat 80. tumaczona literatura dziecica znalaza si w krgu zainteresowa takich badaczy przekadu jak Gideon Toury czy Katharina Reiss. W Zur Ubersetzung von Kinder- und Jugendbiichern (1982)
Reiss wyodrbnia m.in. trzy gwne czynniki warunkujce ingerencj
tumacza w przekadan literatur dziecic, a mianowicie przypisywane
dziecku moliwoci jzykowe, przypisywan dziecku wiedz oraz wystrzeganie si naruszania kulturowych tabu (cyt. za Tabbert 2002: 314).
Natomiast Toury, analizujc z perspektywy polisystemu cztery hebrajskie
tumaczenia niemieckiej ksiki obrazkowej Max und Moritz, ukazuje,
jak w miar wyodrbniania si hebrajskiej literatury dziecicej coraz
bardziej dostosowywano kolejne przekady do norm literatury docelowej
(Toury 1980: 140-151).
Podejcie polisystemowe wybiera te Zohar Shavit w Poetics of Children's Literature (1986). Shavit postrzega literatur dziecic gwnie

Children's literature

translation studies? - zarys bada.

15

przez pryzmat jej niskiego statusu i marginalnoci, na co dowodem ma

by m.in. charakterystyczna dla tumaczy literatury dziecicej swoboda,
z jak dostosowuj oni tekst do norm kultury docelowej (Shavit 1986:
112). Na przykad, powszechne adaptacje Alicji w Krainie Czarw, czy
choby przekad Alicji dokonany przez Antoniego Marianowicza, byyby
zapewne uznane przez Shavit przede wszystkim za dowd na sab, marginaln pozycj literatury dziecicej i brak szacunku, a nie za prb stworzenia przekadu przystpnego dla dziecka. Shavit chce, eby literatura
dziecica bya traktowana w akademii na rwni z literatur dla dorosych,
i dlatego kwestionuje zasadno istnienia odrbnych metod przekadu
i adaptowania tej literatury, dopasowujcych j niekiedy do moliwoci
maego odbiorcy. Tumaczenie literatury dziecicej jest zatem ponownie
oceniane pod ktem jej statusu, cho tym razem w szerszym kontekcie
kulturowym. Rola dziecicego adresata zostanie wyraniej wyeksponowana dopiero w latach 90.
Mona by w tym miejscu pokusi si o stwierdzenie, e badania nad
hebrajskimi tumaczeniami literatury dziecicej, zazwyczaj wyranie
akcentujce pojcie norm tumaczeniowych, stanowi swego rodzaju nurt
w obrbie CLTS. Oprcz wymienionych powyej Shavit i Toury'ego
naleaoby w tym kontekcie wspomnie m.in. Du-Nour, ktra opisuje
tendencj, widoczn gwnie we wczeniejszych hebrajskich przekadach
literatury dziecicej, do nadawania im quasi-biblijnego stylu wysokiego,
by w ten sposb przekaza modym pokoleniom bogat tradycj jzykow i kulturow (Du-Nour 1995: 329). Z czasem, jak pisze Du-Nour, starsze tumaczenia poddawano retranslacji, a ich jzyk stawa si coraz bardziej kolokwialny (Du-Nour 1995: 331), cho w porwnaniu z jzykiem
oryginaw nadal bywa okrelany jako nieco konserwatywny (Toury
1995: 228). Zjawisko to omawia rwnie Basmat Evan-Zohar (1992),
gwnie na przykadzie hebrajskich tumacze Astrid Lindgren, a Nitsa
Ben-Ari (1992) przedstawia normy generujce ca gam modyfikacji
w tumaczeniach literatury dziecicej z niemieckiego.
W przeciwiestwie do wyej wspomnianych badaczy, ktrzy skupiaj
si na normach tumaczeniowych i funkcjonowaniu przekadw literatury
dziecicej w szerszym kontekcie kulturowym, fiska badaczka Riitta
Oittinen, by moe najbardziej widoczna posta CLTS od lat 90., koncentruje si przede wszystkim na dziecicym odbiorcy, osobie tumacza
i samym procesie tumaczenia. W jej inspirowanym Bachtinem funkcjonalistycznym podejciu orygina zostaje zdetronizowany, a tumaczenie
postrzegane jest jako dialog, ktrego penoprawnymi uczestnikami s

16

MICHA BORODO

obok autora wanie tumacz i dziecicy adresat. Nieskrpowany oryginaem tumacz ma wedug Oittinen prawo do subiektywnych interpretacji
i adaptacji, ktre na nowo oywiaj tekst dla dziecka. W ten wanie sposb tumacz okazuje lojalno (termin, ktry Oittinen przejmuje od Nord)
i wobec dziecicego adresata, i wobec twrcy oryginau (Oittinen 2000:
37). Jest to wic niewtpliwie zaprzeczenie tego, co wczeniej postulowali Klingberg czy Shavit: podejcie wyzbyte kompleksw zwizanych
ze statusem literatury dziecicej, akcentujce odrbno przekadu tej
literatury, bardzo indywidualistyczne i zarazem do idealistyczne - bo
promowanie niczym nieskrpowanej twrczej wolnoci tumacza wydaje
si jednak oderwane od realiw. Rnic t sygnalizuje zreszt ju sam
tytu gwnego tekstu fiskiej badaczki i tumaczki, Translating for Children,, czyli tumaczenie dla dzieci, a nie tumaczenie literatury dziecicej.
Wrd aspektw, ktre stanowi o odrbnoci przekadu dla dzieci, Oittinen wskazuje m.in. tumaczenie na potrzeby gonego czytania oraz korelacj tumaczonego tekstu z ilustracjami. Wyranie wida tu zatem
zjawisko, ktre zreszt mona dostrzec w caym przekadoznawstwie:
przeniesienie zainteresowania z oryginau i problemu ekwiwalencji na
samo tumaczenie i jego twrc, a take charakterystyczne dla CLTS
przesunicie uwagi ze statusu literatury dziecicej na dziecicego odbiorc przekadu i jego interakcj z przetumaczon ksik.
Zainteresowanie interakcj" widoczne jest rwnie u innej fiskiej
badaczki, Tiny Puurtinen. Puurtinen analizuje akceptowalno (acceptability) fiskich tumacze literatury dziecicej, definiujc pojcie akceptowalnoci jako (a) zgodno z normami jzykowymi literatury dziecicej
w kulturze docelowej (b) zgodno z oczekiwaniami czytelnikw oraz
(c) przystpno w kontekcie gonego i cichego czytania (readability
i speakability) (1995: 26). Badajc tak rozumian akceptowalno, Puurtinen zwraca uwag na konkretny aspekt jzykowy: czstotliwo osobowych i nieosobowych form czasownika, ktra decyduje o wikszej lub
mniejszej dynamicznoci" tekstowej. Puurtinen twierdzi, e fiska literatura dziecica charakteryzuje si wiksz czstotliwoci form osobowych, a zatem wiksz tekstow dynamicznoci, ni fiskie przekady.
Stawia nastpnie hipotez, e te tumaczenia, ktre s bardziej dynamiczne, bd postrzegane jako bardziej akceptowalne. W celu zbadania akceptowalnoci Puurtinen nagrywa i analizuje teksty literatury dziecicej
czytane zarwno przez dzieci jak i przez dorosych oraz daje dzieciom
teksty przeznaczonej dla nich literatury z lukami do wypenienia, nie
stwierdza jednak wyranej korelacji midzy dynamicznoci i akcepto-

Children's literature

translation studies? - zarys bada.

17

walnoci. Podstawowym mankamentem tej analizy, oprcz jej zawioci,

jest - jak przyznaje sama Puurtinen - badanie tak szerokiego zjawiska
tylko pod wzgldem jednej waciwoci. Ciekawa natomiast jest sama
metoda, w ktrej - jak w badaniach prowadzonych przez Oittinen - wida skoncentrowanie si na dziecicym odbiorcy tumaczenia.
Do grona powanych graczy" zajmujcych si tumaczon literatur
dziecic docza pod koniec dekady Cay Dollerup, ktry w Tales and
Translation analizuje funkcjonowanie bani braci Grimm w kontekcie
duskim i opisuje, jak za spraw przekadu banie te ulegy z czasem
reorientacji" i utworzyy razem z baniami Andersena swoisty nowy
gatunek - ba globaln (1999: x). Dollerup skupia si take na ilustracjach, pokazujc, jak nieilustrowane tumaczenia zbiorw i antologii
braci Grimm ustpiy miejsca bogato ilustrowanej i zuniformizowanej
pojedynczej bani wydawanej w kilku jzykach rwnoczenie (Dollerup
1999: 256, 291). Duskiego badacza interesuje te przekad w kontekcie
gonego czytania. Na podstawie analizy duskich i angielskich przekadw bani braci Grimm Dollerup wysuwa hipotez, e rwnolegle funkcjonuj dwa podstawowe typy tumacze, a jedno z nich jest tylko oficjalnie adresowane do dzieci: (a) tumaczenia, ktre doskonale nadaj si
do wsplnego gonego czytania z dzieckiem; (b) tumaczenia filologiczne", przeznaczone raczej do cichego czytania lub do postawienia na
pce jako dowd dobrego smaku i ogady dorosego czytelnika (Dollerup
2003: 99). Dollerup sugeruje, e to wanie przystpno tumacze
w kontekcie gonego czytania (readability) decyduje o ich powodzeniu
i dugoci ycia" (Dollerup 2003: 99). Przekad na potrzeby gonego
czytania to wedug Dollerupa zjawisko, ktre zasuguje na szczegln
uwag tumaczy literatury dziecicej, cho dotd nie budzio wikszego
zainteresowania w przekadoznawstwie i zapewne wywoaoby tutaj niema konsternacj (Dollerup 1999: 100).
Kolejn obok Oittinen, Shavit i Dollerupa wan postaci w CLTS
jest Emer O'Sullivan, ktra zajmuje si komparatystyk i tumaczon
literatur dziecic gwnie w kontekcie niemieckim. Jej Kinderliterarische Komparatistik, ktra doczekaa si w 2005 roku angielskiego tumaczenia (autorstwa nie byle kogo, bo samej Anathei Bell, jednej z najbardziej znanych tumaczek literatury dziecicej w Wielkiej Brytanii), zawiera wiele rzetelnych analiz i case studies, i moe przewysza do
idiosynkratyczn propozycj Oittinen. Urodzona w Irlandii badaczka
proponuje m.in. perspektyw skupion na gosie narratora tumaczenia"
(2005: 104-130), ktry - szczeglnie we wczesnych przekadach - moe

18

MICHA BORODO

wyranie odbiega od gosu narratora oryginau lub nawet go zagusza

(doskonaym tego przykadem jest polskie tumaczenie Alicji w Krainie
Czarw Marii Morawskiej z 1927 roku), a take powica uwag tumaczeniu w kontekcie globalizacji oraz komercjalizacji dziecistwa, co
wydaje si nowym, obiecujcym kierunkiem bada w ramach CLTS.
Nie sposb wymieni wszystkich powstaych od lat 90. rozproszonych
tekstw CLTS, ale warto wspomnie choby par z nich, aby w ten sposb ukaza ich rnorodno. Wiele tekstw koncentruje si na pojedynczych tumaczeniach, inne na szerszym kontekcie kulturowym. Do tych
pierwszych zaliczy mona analiz japoskiego przekadu Matyldy Roalda
Dahla, w ktrej Noriko Netley (1992) wskazuje na bardziej sformalizowany jzyk i powany ton japoskiej wersji (wynik rnic pomidzy
japoskim pisanym i mwionym), zmian relacji czcych narratora
i adresata (ze wzgldu na rozbudowany system wyraajcy relacje pomidzy rozmwcami w jzyku japoskim) i niemono oddania bogatej
gamy zabawno-obraliwych angielskich zwrotw. Zapewne na skutek
tych wanie zmian dwujzyczne dziecko, ktre Netley zaprosia do
wsppracy, opisuje czarny charakter z ksiki Dahla - wredn dyrektork szkoy, Pani Pak (w tumaczeniu Mariusza Jaworowskiego) - jako
bardziej zabawn ni gron w angielskiej wersji i bardziej gron ni
zabawn w wersji japoskiej (Netley 1992: 196). W kontekcie francuskim Sandor Hervey (1997) porwnuje przekady ksiek Roalda Dahla
i C.S. Lewisa, formuujc tez, e Lewis, chocia potencjalnie rwnie
atrakcyjny dla modego czytelnika co anarchistyczny i nieraz makabryczny Dahl, jest mniej popularny m.in. ze wzgldu na zbanalizowane
i spycone" francuskie tumaczenie. Ju sam intrygujcy tytu pierwszej
czci Opowieci z Nami - Lew, Czarownica i stara szafa (w tumaczeniu Andrzeja Polkowskiego) - zostaje we francuskim tumaczeniu przemianowany na do banaln Magiczn szaf (Hervey 1997: 63). Mieke
Desmet natomiast (2001), ktra analizuje holenderskie przekady synnej
brytyjskiej ksiki obrazkowej The Jolly Postman (zawierajcej koperty
z listami do i od rozmaitych bajkowych postaci), argumentuje, e tumacz
moe z powodzeniem rekonstruowa intertekstualno w przekadzie,
czerpic z repertuaru bardziej dla dziecka przystpnej kultury docelowej.
Znacznie szerszym kontekstem zajmuje si na przykad Gabriele
Thomson (2003)^ ktra bada mechanizmy selekcji oraz ingerencje cenzury w tumaczeniach literatury dziecicej w byej NRD. W cenzurowanej
literaturze dziecicej z Zachodu usuwano m.in. fragmenty, ktre uwaano
za zbyt sentymentalne, rasistowskie, dotyczce religii i inne potencjalnie

Children's literature

translation studies? - zarys bada.

19

szkodliwe" - w ten wanie sposb z niemieckich przekadw Doktora

Dolittle i Pippi znikno kilka rozdziaw (Thomson 2004: 119-120).
Thomson dostrzega szereg analogii midzy tymi mechanizmami i obecn
sytuacj, szczeglnie w USA, gdzie podobne ingerencje wynikaj z politycznej poprawnoci, a w rezultacie powstaje - jak to okrela Thomson zuniformizowana, nijaka literatura zdominowana przez ekonomicznie
potn superkultur" (Thomson 2004: 126). Na przykad, w jednej
z amerykaskich wersji Dziewczynki z zapakami opowie koczy si
happy endem (Oittinen 2000: 91). Nad postpujc homogenizacj tumacze, bdc wynikiem koprodukcji, a take niechci brytyjskich
i amerykaskich wydawcw do publikowania przekadw dla dzieci i co za tym idzie - dysproporcjami w imporcie i eksporcie tumacze ubolewa rwnie Ronald Jobe w jednym z esejw zamieszczonych w The
International Companion Encyclopedia of Children 's Literature (2004).
Tekst Jobe'a jest jednak, o dziwo, napisany z perspektywy wybitnie anglocentrycznej - Jobe skupia si gwnie na przekadach na jzyk angielski i stwierdza m.in., e tumacza powinna charakteryzowa znajomo
zainteresowa anglojzycznych dzieci (an awareness of the interests of
English-speaking children; Jobe 2004: 913), co moe take budzi zdziwienie ze wzgldu na widniejce w tytule samej encyklopedii sowo international. Wrd najistotniejszych dzisiaj czynnikw pozatekstowych,
ktre wpywaj na przekad literatury dziecicej, Jobe wymienia targi
ksiki i zjawisko coraz powszechniejszej koprodukcji. By moe najciekawsz czci tekstu jest zestawienie wypowiedzi tumaczy literatury
dziecicej na temat postrzegania przez nich procesu tumaczenia, oscylujcych pomidzy staj si automatycznie autorem" (Jobe 2004: 914)
a naley pozosta niewidzialnym" (Jobe 2004: 915).
W 2002 roku ukaza si w Target" tekst Approaches to the Translation of Children 's Literature autorstwa Reinbert Tabbert, jedyne do tej
pory dokadne opracowanie dziedziny nazywanej tu przeze mnie CLTS,
ktre jednak pomija pewne istotne wydarzenia z pocztku XXI wieku. Do
wydarze tych bez wtpienia naley powicony w caoci przekadowi
literatury dziecicej podwjny numer kanadyjskiego czasopisma Meta"
pod redakcj Riitty Oittinen, ktry przedstawia szerok panoram moliwych metod i pl badawczych. Na roli wydawcy skupia si np. Isabelle
Desmidt, ktra analizuje 52 wydania niemieckich tumacze Wielkiej
podry Nilsa Hollgerssona, oraz Cecilia Alvstad, zainteresowana strategiami wydawniczymi w Argentynie. Przekad na potrzeby gonego lub
wsplnego czytania omawia oprcz Dollerupa take Gillian Lathey. Inne

MICHA BORODO

20

dominujce tematy to specyfika tumaczenia ksiki obrazkowej oraz

tumaczenie imion i nazw wasnych (o czym pisze m.in. Christiane Nord).
Podwjny numer Meta" jest nastpnym dowodem na to, e literatura
dziecica w przekadzie przestaje ju by zjawiskiem marginalnym.
Tumacz lub badacz literatury dziecicej bywa te dzisiaj postaci pierwszoplanow, jak to si dzieje w wypadku tumaczy Harry'ego Pottera, lub
animatorem daleko idcych zmian kulturowych w kontekcie instytucjonalnym. Na przykad, w Minority Language Dubbing for Children irlandzka
badaczka przekadu, Eithne O'Connell, wskazuje na ogromny potencja,
ktry tkwi w dubbingu filmw animowanych i moe by wykorzystany do
rozpowszechniania jzyka irlandzkiego (jednego z dwch oficjalnych jzykw Irlandii, ktrym posuguje si jednak zdecydowana mniejszo) wrd
najmodszych. Innym przykadem jest projekt realizowany na Wyspach
Kanaryjskich przez Isabel Pascua i grup badaczy literatury dziecicej
i przekadu. Projekt jest przeznaczony dla szk, a jego celem jest przyblienie dziecku obcych kulturowo elementw i przeciwdziaanie niechci do
imigrantw w tej czci Hiszpanii (Pascua 2003: 276). W ramach projektu
badacze najpierw selekcjonuj kanadyjskie ksiki dla dzieci, napisane
przewanie przez pisarzy imigrantw o zrnicowanym pochodzeniu kulturowym (Tanzania, Karaiby, Nikaragua). Wybrane teksty s nastpnie tumaczone zgodnie z dwoma podstawowymi zasadami: po pierwsze, jzyk przekadu powinien by jak najbardziej pynny i przystpny; po drugie, naley
zachowa w oryginalnej formie takie odniesienia do kultury rdowej jak
nazwy wasne czy imiona bohaterw (np. Mbachu, Kai-ming Wong, Fast
One). Przykadem niech bdzie cytat ukazujcy potraktowanie ostatniego
z wymienionych imion (Pascua 2003: 282):
Orygina:

Tumaczenie:

'Ve mas despacio, Fast One,' grito Noko detras de mi.

(Por eso me Haman Fast One, "La que va deprisa")

Retranslacja:

'Slow down, Fast One,' Noko shouts after me.

(That's why I'm called Fast One, 'The one who's always in
a hurry').

Slow down, Fast One,' Noko shouts after me.

[ - Zwolnij, Fast One - woa za mn Noko]

[ - Zwolnij, Fast One - woa za mn Noko.

(Wanie dlatego nazywaj mnie Fast One: Ta, ktra zawsze
si pieszy)".]

Przez umiejtn selekcj tekstw, a nastpnie zasygnalizowanie obcoci

kulturowej tumacz ma za zadanie stworzy przystpny i zarazem wyranie

Children's literature

translation studies? - zarys bada.

21

obcy obraz innej kultury. Wedug Pascuy dziecko powinno czu", e czyta
przekad (Pascua 2003: 280). Brzmi to jak agodniejsza wersja postulowanej przez Venutiego strategii wyobcowania (foreignization) wzgldem
tumaczonej literatury dziecicej.
Piszc o szerszym kontekcie instytucjonalnym, nie sposb nie wspomnie o konferencjach i kursach akademickich. To wanie na Wyspach
Kanaryjskich, na uniwersytecie w Las Palmas, odbyy si w ostatnich latach dwie midzynarodowe konferencje powicone wycznie tumaczeniu literatury dziecicej. Ich gwn organizatork bya Isabel Pascua,
a gomi specjalnymi m.in. Oittinen (2002) i Dollerup (2005). W roku
2004 zorganizowano w Brukseli konferencj Children's Literature in
Translation: Challenges and Strategies, a jeli dodamy do tego konferencj
No Child Is an Island: The Case of Children 's Books in Translation zorganizowan wsplnie przez IRSCL i brytyjsk sekcj IBBY (International
Board on Books for Young People) w listopadzie 2005 roku, rysuje nam si
obraz CLTS jako dynamicznie rozwijajcej si dziedziny. Tumaczona
literatura dziecica staje si take coraz szerzej dostpna w ramach kursw
akademickich: kurs Children 's Literature in Translation jest od czterech lat
prowadzony w Wielkiej Brytanii przez Piotra Kuhiwczaka w Warwick,
a przez Gillian Lathey w Roehampton (Lathey 2005: 16-17). W 2004 roku
zajcia z Children 's Literature in Translation zostay rwnie wprowadzone przez Izabel Szymask na warszawskiej anglistyce, jako pierwszy
tego typu kurs w Polsce. Wydaje si zatem, e CLTS budzi coraz wiksze
zainteresowanie w wiecie akademickim, a teraz, gdy zagadnienie literatury
dziecicej w przekadzie gocio ju na amach kanadyjskiego pisma Meta", przyszed czas na... Przekadaniec"!

Bibliografia
Bassnett S., Lefevere A. 1998. Constructing Cultures: Essays on Literary
Translation, Clevedon - Philadelphia: Multilingual Matters.
Ben-Ari N. 1992. Didactic and Pedagogic Tendencies in the Norms Dictating
the Translation of Children's Literature: The Case of Postwar German-Hebrew Translations", Poetics Today" 13:1.
Bravo-Villasante C. 1978. Translation problems in my experience as a translator", Children 's Books in Translation: The Situation and the Problems, red.
G. Klingberg, Stockholm: Almqvist & Wiksell International.

22

MICHA BORODO

Desmet M. 2001. Intertextuality/ Intervisuality in Translation: The Jolly Postman's Intercultural Journey from Britain to the Netherlands", Children's
Literature in Education" 1.
Dollerup C. 1999. Tales and Translation, Amsterdam - Philadelphia: John
Benjamins.
Dollerup C. 2003. Translation for Reading Aloud", Meta" 48.
Du-Nour M. 1995. Retranslation of Children's Books as Evidence of Changes of
Norms", Target" 7:2.
Evan-Zohar B. 1992. Translation Policy in Hebrew Children's Literature: The
Case of Astrid Lindgren", Poetics Today" 13:1.
Gannon S. 2000. Children's Literature Studies in a New Century", Signal" 91.
Hervey S. 1997. Ideology and Strategy in Translating Children's Literature",
Forum for Modern Language Studies" 1.
Hollindale P. 1998. A Place for Children's Literature in English Studies", The
European English Messenger" 7/2.
Jobe R. 2004. Translating for Children - Practice", International Companion
Encyclopedia of Children 's Literature, red. P. Hunt, London: Routledge.
Klingberg G. red. 1978. Children's Books in Translation: The Situation and the
Problems, Stockholm: Almqvist & Wiksell International.
Klingberg G. 1978. The Different Aspects of Research into the Translation of
Children's Books and its Practical Application", Children's Books in Translation: The Situation and the Problems, red. G. Klingberg, Stockholm:
Almqvist & Wiksell International.
Lathey G. 2005. Discovering Difference: Studying Translations for Children at
Roehampton", Outside In: Children 's Books in Translation, red. D. Hallford,
E. Zaghini, Chicago: Milet Publishing.
Netley N. 1992. The Difficulty of Translation: Decoding Cultural Signs in Other
Languages", Children's Literature in Education" 4.
O'Connell E. 2003. Minority Language Dubbing for Children, Bern: Peter Lang.
Oittinen R. 2000. Translating for Children, London - New York: Garland Publishing.
O'Sullivan E. 2005. Comparative Children's Literature, London - New York:
Routledge.
Pascua I. 2003. Translation and Intercultural Education", Meta" 48.
Paul L. 1999. From Sex-Role Stereotyping to Subjectivity", Understanding
Children 's Literature, red. P. Hunt, London - New York: Routledge.

Children's literature

translation studies? - zarys bada.

puurtinen T. 1995. Linguistic Acceptability in Translated Children's

Joensuu: University of Joensuu.

23

Literature,

Shavit Z. 1986. Poetics of Children's Literature, London: University of Georgia

Press.
Stolt B. 1978. How Emil becomes Michel - on the translation of children's
books", Children's Books in Translation: The Situation and the Problems,
red. G. Klingberg, Stockholm: Almqvist & Wiksell International.
Tabbert R. 2002. Approaches to the Translation of Children's Literature", Target"
14:2.
Thomson-Wohlgemuth G. 2003. Children's Literature and Translation Under
the East German Regime", Meta" 48.
Thomson-Wohlgemuth G. 2004. Children's Literature in Translation from East
to West", New Voices in Children's Literature Criticism, ed. S. Chapleau,
Lichfield: Pied Piper Publishing.
Toury G. 1980. In Search of a Theory of Translation, Tel-Aviv: The Porter
Institute for Poetics and Semiotics.
Toury G. 1995. Descriptive Translation Studies and Beyond, Amsterdam Philadelphia: John Benjamins.
Venuti L. red. 2001. The Translation Studies Reader, London - New York:
Routledge.

Summary
The article presents an overview of children's literature translation studies, or CLTS
for short, a young discipline which now seems to be emerging at the intersection of
translation studies and children's literature studies. The text first points to the partly
parallel development of translation studies and children's literature studies, from
their humble beginnings to their gradual gaining ground in the academia towards
the end of the twentieth century. It then focuses on the major texts and players
within CLTS, demonstrating how the pendulum has swung from conservative
approaches, such as Klingberg's and Shavit's, to very liberal ones, such as Oittinen's, also showing how researchers' focus has shifted from the status of children's
literature to the issues of children's interaction with the translated text or the impact
of globalizing forces on translations for young readers. The article presents normsbased approaches within CLTS, such as Puurtinen's, Du-Nour's, or Ben-Ari's, and
exemplifies how CLTS researchers may become active agents advocating largescale cultural changes with reference to national identity. Finally, it briefly deals
with the broader institutional context, mentioning conferences as well as magazines
and university courses devoted exclusively to translated children's literature as
further constituents of the young discipline.