Przegląd Sił Zbrojnych - 2007.01

przegld
WOJSKA LDOWE
SIY POWIETRZNE
MARYNARKA WOJENNA
si zbrojnych
MIESICZNIK | LUTY 2007 | NR 1 (001)
CENA 9,50 z (w tym 0% VAT)
ISSN 1897-158X
INDEKS 227 781
WOJSKO
POLSKIE
2012
str. 4
BG WOJNY W GRACH str. 28 | FORMY OCENY PRZECIWNIKA str. 69

LOTNICY MUSZ CZEKA str. 88 | KOMPETENCJE DOWDCZE OFICERW str. 103
TEMAT z okadki
str.|4
Wojsko Polskie za sze lat

Armia ochotnicza z onierzami rezerwy.
Eksperyment z bazami. Centrum
operacji ldowych. Kilkanacie
projektw modernizacyjnych nowych
i kontynuowanych, w tym
samolot-cysterna i rewitalizacja BWP-1.
Oto niektre elementy Programu rozwoju
Si Zbrojnych RP w latach 20072012.
Jego cel: przyspieszenie procesu
unowoczeniania wojska.
DOWIADCZENIA
TRENDY
Superpiloci
str.|17
Wprowadzenie samolotw
myliwskich F-16 do
wyposaenia polskich si
powietrznych oznacza zmian
warunkw suby pilotw. Staj
si oni operatorami
wszechstronnej maszyny
bojowej, zbliajc si tym
samym do granic wydolnoci
fizjologicznej.
str.|21
MATERIAY SZKOLENIOWE
TECHNIKA
str.|62
Pistolet maszynowy MP9
Uwarunkowania geopolityczne
wymuszaj nowe podejcie do
problematyki szkoleniowej
w wojskach ldowych.
Niezbdna jest inna jako
w wykonywaniu zada na rzecz
bezpieczestwa wewntrznego
i zewntrznego w ramach NATO.
Priorytety wojsk
pancernych
i zmechanizowanych
str.|64
TECHNIKA
Misja w Kongu bya testem wytrzymaoci

nie tylko dla onierzy, ale rwnie dla
sprztu wojskowego i wyposaenia.
Przyszo bowiem zmierzy si
z dugotrwaymi upaami, niezwyk dla
nas wilgotnoci, insektami, kiepskimi
drogami i tropikalnymi ulewami. Dziki
temu wiemy, co si sprawdza, a co
wymaga udoskonalenia.
Firma RSK MiG proponuje modernizacj myliwcw MiG-29,

polegajc na zainstalowaniu systemu tankowania w powietrzu,
a take na nieznacznym usprawnieniu awioniki oraz systemu IFF
tosamego z F-16.
INNE ARMIE
str.|109
Reforma Si Zbrojnych Ukrainy
str.|49
UWAGA!
Pod koniec lutego na stronie internetowej Redakcji Wojskowej www.zolnierz-polski.pl

opublikujemy do pobrania zestaw konspektw do szkolenia ogniowego.
UWAGA!
Trendy
Armia zawodowa i wykonujca zadania poza krajem, Artur Goawski . ............................................4

Transformacja w wojskach ldowych Polski i sojusznikw, Tadeusz Wrbel .....................................8
Grupa bojowa Unii Europejskiej, mjr Krzysztof Turski . ....................................................................... 11
Bazy wojskowe meandry powstawania, Artur Goawski .................................................................... 14
Superpiloci, kpt. Mirosaw Nawrocki, Maja Bischoff .......................................................................... 17
Dowiadczenia
andarmi na rwniku, Aleksander Rawski .......................................................................................... 21

Jeden dowdca wiksza spjno, pk Stewart Blacburn .............................................................. 24
Jak kierowa siami zbrojnymi? gen. bryg. Stefan Czmur .................................................................. 26
Bg wojny w grach, ppk dr in. Zdzisaw Polcikiewicz ................................................................... 28
Mosty morskie i powietrzne, mjr Jacek Ambroziak . ........................................................................... 32
Jak to robi w Brunssum, pk dr Eugeniusz Jendraszczak ................................................................. 34
Troska o ludzi i pojazdy, st. chor. Dariusz Woniak .............................................................................. 37
Symulacja w wiczeniach, mjr Robert Ryczkowski ............................................................................. 40
Bez nerww i popiechu, kpt. Przemysaw Ksicki ............................................................................. 42
Sekrety nasze i wsplne, Krzysztof Polkowski . ................................................................................... 44
Dylematy kancelistw, st. chor. sztab. Krzysztof Jasina .................................................................... 46
przegld
si zbrojnych
LUTY 2007 | NR 1 (001)
Szanowni Pastwo
MARYNARKA WOJENNA
Oddajemy do Waszych rk pierwszy

numer nowego specjalistycznego
miesicznika Przegld Si
Zbrojnych. Chcemy, by by on przydatny przede wszystkim oficerom
wprocesie szkolenia. Dlatego, przygotowujc jego koncepcj, zwrcilimy si do dowdztw,
m.in. RSZ, oraz SGWP iAON o okrelenie najistotniejszych
potrzeb, atake signlimy po wyniki bada.
Miesicznik czy spojrzenie dziennikarzy specjalistw
zpogldami praktykw, z ktrych wielu jest autorami
tekstw publikowanych wdotychczasowych przegldach
RSZ. Uwaamy bowiem, e najlepiej uczy si na
dowiadczeniach innych: nie wywaa otwartych drzwi
iunika bdw ju gdzie popenionych. Chcemy za to
upowszechnia dobre wzory, analizowa problemy,
wyciga wnioski z niepowodze, atake suy pomoc
dydaktyczn. Zarazem miesicznik to dobre miejsce do
prezentowania opinii oraz do podejmowania dyskusji.
Wsplne dla wszystkich RSZ czasopismo ma na celu
pomc kadrze oficerskiej w przygotowaniu si do dziaa prowadzonych w ramach operacji poczonych. Na
wspczesnym polu walki pilot musi bowiem dobrze
rozumie dziaania wojsk ldowych, a piechur zadania
stojce przed marynarzami.
Uzupenieniem miesicznika bd pomoce dydaktyczne (cykle konspektw, tabele, prezentacje), ktre
bdziemy zamieszcza sukcesywnie na naszej stronie
internetowej. Raz na kwarta bdziemy je docza do
czasopisma na pycie CD.
Zapraszamy do lektury
Andrzej Cudak,
redaktor naczelny Redakcji Wojskowej
System AIS i moliwoci jego wykorzystania do identyfikacji bojowej (cz. I),

kmdr por. Maksymilian Dura ..............................................................................................................90
Na barkach dowdcy, kmdr por. dr Marek Sikorski ...........................................................................95
Zesp redakcyjny
Technika
Nowe migowce polskiej armii, Norbert Bczyk . ...................................................................... 47

Czy warto modernizowa MiG-29? Norbert Bczyk .................................................................... 49
Bezkrwawe rodki pola walki, ppk Kazimierz Baciak ................................................................ 51
Platformy dla wojsk ldowych tendencje rozwojowe, pk Wiesaw Dziaowy,
mjr Krzysztof Krzyewski ............................................................................................................... 54
Krokus pokazuje kierunek, prof. dr hab. in. Wojciech Burakowski ................................................. 58
Miny na gsienicach, ppk w st. spocz. dr in. Jerzy Garstka .............................................................. 60
Z przezroczystym magazynkiem, mjr dr in. Mirosaw Zahor ............................................................ 62
Laptop dla mechanika, por. Tomasz Jaowiec ..................................................................................... 63
Materiay szkoleniowe
WOJSKA LDOWE
Stawk realizm, gen. bryg. Wiesaw Michnowicz ................................................................................ 64

Specjalista w kierownictwie wicze, mjr Wiesaw Kuchta ............................................................... 66
Formy oceny przeciwnika, pk dr Marek Wrzosek ............................................................................... 69
Przewidzie uderzenie, ppk dr nawig. Grzegorz Rosan .................................................................... 73
wiczenia w warunkach zakce, kpt. Adam Zomaczuk . ............................................................. 77
Pogoda dla artylerzystw, ppk dr in. Dariusz Stpie ...................................................................... 79
SIY POWIETRZNE
Bezpieczestwo w powietrzu zaley od profilaktyki na ziemi, .......................................................... 81

Kurs pilotw F-16, kpt. pil. Ireneusz Nowak ......................................................................................... 83
Lotnicy musz czeka, ppk Stefan Walowski ..................................................................................... 86
Biomechanika katapultowania, ppor. Pawe Daroch . ....................................................................... 88
Dydaktyka
Sia w zespole, mjr Piotr Sajewicz ......................................................................................................... 98

Kompetencje dowdcze oficerw, pk dr Tomasz Majewski ............................................................ 101
Ocenianie podstawa opiniowania, mjr Mieczysaw Chwirot ......................................................... 104
Poligon czy rozrywka? ppk dr Zbigniew Falkowski ........................................................................... 107
Inne armie
Reforma Si Zbrojnych Ukrainy, ppk Piotr Kaliszewicz .................................................................. 109

Bezpieczestwo na Morzu Czarnym, kmdr Sener Kir, ppor. mar. Akin Alkan . ............................... 112
Militaria ................................................................................................................................................. 114
Poraka pilota, Artur Goawski . ...................................................................................................... 116
Porady
Rozkaz a odpowiedzialno karna (cz. I), mjr Adam Tokarczyk ....................................................... 117
redaktor naczelny: Andrzej Cudak

sekretarz redakcji: ppk Marek Olszewski
redaktorzy prowadzcy: dr Jan Brzozowski, mjr Artur Goawski
redaktorzy merytoryczni: Maria Janowska,
kmdr ppor. Mariusz Konarski, Barbara Szymaska,
Teresa Wieszczeczyska
skad i amanie: Monika Klekociuk
zdjcie na okadce: Jarosaw Winiewski
projekt graficzny: ukasz Kaugan, CaStudio
druk: Promocja XXI sp. z o.o.,
Al. Jerozolimskie 232A, Warszawa
reklama: reklama@redakcjawojskowa.pl
e-mail: przeglad-sz@redakcjawojskowa.pl
Sprawozdania-recenzje
Europa na wojnie, Artur Goawski ....................................................................................................... 122

Przed kolejnym wyzwaniem, pk rez. dr Czesaw Marcinkowski....................................................... 123
Siy zadaniowe, ppk dr Marek Kubiski............................................................................................. 124
Antoine Henri Jomini, ppk dr Andrzej Polak . .................................................................................... 125
2007/01
adres: Redakcja Wojskowa,

Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa,
www.zolnierz-polski.pl,
e-mail: sekretariat@redakcjawojskowa.pl,
tel.: CA MON 845 365, 022 6845365, 022 6845685
przegld si zbrojnych
TRENDY Wojsko Polskie 2012
Fot. jarosaw Winiewski
Armia
zawodowa
i wykonujca
zadania
poza krajem
armia ochotnicza z onierzami rezerwy. eksperyment z bazami. centrum
operacji ldowych. kilkanacie projektw modernizacyjnych nowych
i kontynuowanych, w tym samolot-cysterna i rewitalizacja bWp-1. oto niektre
elementy Programu rozwoju Si Zbrojnych RP w latach 20072012. jego cel:
przyspieszenie procesu unowoczeniania wojska.
ajnowsza strategia rozwoju

armii w latach 20072012
jest gotowa od listopada
ubiegego roku. W jej tworzeniu uczestniczyy wszystkie wane komrki Ministerstwa Obrony
Narodowej, Sztab Generalny WP i dowdztwa rodzajw si zbrojnych. Dokumenty s niejawne, ale planici zgodzili
si uchyli rbka tajemnicy.
tosunkowo szybko osign 20% poziom nowoczesnoci wojska pancerne

i zmechanizowane dziki modernizacji
bWp-1 oraz wprowadzeniu do wyposaenia kto rosomak. znaczne zalegoci
utrzymaj si jednak w artylerii i logistyce.
4 przegld si zbrojnych
Program opracowano, uwzgldniajc

trzy zaoenia. Po pierwsze, w najbliszej
przyszoci nikt nie zagrozi bezporednio
bezpieczestwu kraju. Po wtre, wydatki
pastwa w sferze obronnoci nie bd
mniejsze ni 1,95% produktu krajowego
brutto z roku poprzedniego. Po trzecie, siy zbrojne bd liczy do 150 tys. onierzy. Gen. bryg. Andrzej Juszczak, szef Zarzdu Planowania Strategicznego (P-5)
SG WP, stwierdzi, e na ksztat Wojska
Polskiego AD 2012 istotny wpyw wywieraj wybrane ustalenia Strategicznego
Przegldu Obronnego oraz zobowizania
natowskie i unijne. Czonkostwo w obu
organizacjach wymaga od nas posiadania
jednostek zdolnych do przerzutu i dziaania w kadych warunkach, z dala od oj-
czyzny. Sojusz oczekuje zwikszenia zaangaowania we wsplne operacje i w Siy

Odpowiedzi. Unia potrzebuje za nas
w grupach bojowych. Przewidujemy
zwikszenie naszego zaangaowania
w dziaania pokojowe i stabilizacyjne w latach 20072012 przyzna genera.
Pogo za nowoczesnoci
Procentuj dowiadczenia z udziau
w misjach. Decydenci przekonali si, e
w wielu przypadkach nasz arsena nie
pozwala sprosta wymaganiom wynikajcym z nowej koncepcji strategicznej
NATO. Gen. bryg. Bogusaw Samol, szef
Zarzdu Planowania Rzeczowego (P-8)
SG WP, oszacowa, e tylko 1015% naszych jednostek mona uzna za nowo2007/01
czesne. Pozostae eksploatuj sprzt

iuzbrojenie wyprodukowane w latach
80. i 90. To jeden z najmniejszych wskanikw w NATO. Najlepsi osignli natomiast 30% poziom nowoczesnoci.
Sta na to bogate kraje: Stany Zjedno-
czego, ale powinny oscylowa w granicach

2325% budetu resortu obrony. Szybkiemu unowoczenianiu bdzie sprzyja coraz wikszy budet. W 2007 r. przez resortow kas przepynie 20,2mld.z. Do tego naley doda p miliarda zotych na
W 2008 r. zwikszy si nabr do suby nadterminowej.

W 2010 r. pozwolioby to zawiesi pobr. Mielibymy
wwczas okoo 23 tys. onierzy w subie
dugoterminowej.
Preferencje dla wojsk specjalnych

Priorytety modernizacyjne nikogo nie
zaskakuj. Bd realizowane projekty ju
rozpoczte. Wysiek zostanie skupiony na
osigniciu natowskich celw si zbrojnych oraz na spenieniu wymaga wynikajcych z Praskich zdolnoci obronnych.
Preferowane bdzie powstanie wojsk specjalnych (ich budet zwikszyby si znaczco). Unowoczenieniu ulegn systemy
dowodzenia i rozpoznania. Duy nacisk
zostanie pooony na mobilno i autonomiczno jednostek. Zyskaj na znaczeniu elementy wsparcia i zabezpieczenia,
a take elementy wywiadu osobowego
(HUMINT) oraz jednostki manewrowe
andarmerii i wsppracy cywilno-wojskowej (CIMIC). Postp uwidoczni si
wochronie baz i wojsk (force protection)
oraz w systemie ewakuacji i pomocy medycznej. Gen. Juszczak nie zawaha si
nazwa przyjtego programu programem
przyspieszenia modernizacji.
Wprowadzone zostan w ycie wyniki
prac rozwojowo-wdroeniowych oraz dokonane zakupy nowego uzbrojenia i sprztu, a take modernizacja uznanego za perspektywiczny zaakcentowa gen. Samol.
Zapowiedzia przeznaczenie na wydatki
w2007 r. nie mniej ni 23% budetu MON.
Dla porwnania w 2006 r. na ten cel zostaa przeznaczona co pita resortowa zotwka. W kolejnych latach inwestycje bd zaleay od tempa wzrostu gospodar2007/01
pozyskiwanie F-16, wpywy z Funduszu

Modernizacji Si Zbrojnych (Agencja Mienia Wojskowego) oraz pomoc bezzwrotn
Stanw Zjednoczonych.
Manewr i ogie
Szacunki Ministerstwa Finansw (jesie 2006) s do optymistyczne. Przewiduje si wzrost gospodarczy w latach
20072012 wynoszcy od 4,6% do 4,1%.
Szczyt koniunktury przypadnie na 2009r.
wwczas wzrost signby 5%. Dane te
atwo przeoy na konkretn warto budetu MON. Jeli zostanie utrzymany
wskanik 1,95% PKB, to resort zasili co
roku rednio o 1 mld z wicej ni w poprzednich dwunastu miesicach.
Przewidziano zwikszenie naszego

zaangaowania wdziaania pokojowe
istabilizacyjne wlatach 20072012
Fot. Jarosaw Rybak/Bellona
czone, Wielk Brytani, RFN, Norwegi. W 2012 r. chcemy osign poziom 20% zadeklarowa genera.
Przypuszcza, e realizacja kolejnego
programu pozwoliaby okoo 2020 r.
zbliy si do granicy 30%. adna
armia, niezalenie od wielkoci budetu, nie jest wstanie jej przekroczy
wyjani gen. Juszczak. Caego
uzbrojenia od razu, nawet na przestrzeni 56 lat, nie mona wymieni. Naszego pastwa nie sta na taki gest.
niespodzianek: nadal bd kupowane samoloty F-16, KTO Rosomak i PPK Spike, rozpoczn si dostawy wyrzutni rakiet
RBS-15. Nie zapomniano o systemach
cznoci, dowodzenia i rozpoznania,
dziki ktrym wczymy si do sieciocentrycznego pola walki. Zamawiane bd
rodki i sprzt ochrony przed broni masowego raenia oraz nowe rakietowe zestawy przeciwlotnicze. Dymy do
zwikszenia moliwoci ogniowych i manewrowych gwnie jednostek wysokiej
gotowoci doda genera. Dlatego wprogramie Armia 2012 znalazy si deklaracje w sprawie udziau w sojuszniczych
projektach transportu lotniczego NSAC
(C-17) i SALIS (An-124), a nawet koncepcja pozyskania samolotu-cysterny. Nie
zapomniano o modernizacji i remontach
samolotw MiG-29, migowcw, BWP-1
i rodkw przeciwlotniczych.
Do 2012 r. na pewno bdziemy uywa
samolotw Su-22. Trzy eskadry Jastrzbi powinny w tym czasie osign gotowo operacyjn. Nie umoliwi one jednak realizacji wszystkich zada na rzecz
obrony kraju i wynikajcych z sojuszniczych zobowiza. Gen. Samol stwierdzi,
e podejmujc decyzj o wycofaniu nieperspektywicznego systemu uzbrojenia,
Czy to wystarczy, by zaspokoi apetyty wszystkich dowdcw? Bdzie kilkanacie gwnych programw modernizacyjnych. Nieco mniej ni ustalono w Strategicznym Przegldzie Obronnym, ktry
obejmuje jednak okres do 2020 r. wskaza gen. Samol. Tu te nie ma wielkich
trzeba pamita o ludziach eksploatujcych go, o infrastrukturze, logistyce iplanach operacyjnych. Nie chcemy gwatownych zmian, przynoszcych fatalne
skutki dla ludzi i budetu.
W subie pozostan nawet po
2012r. samobiene haubice 2S1 Go- u
TRENDY Wojsko Polskie 2012

u dzik i wyrzutnie BM-21, mimo e bd
ju mie 30 i wicej lat. Ich atutem ma
by nowy system kierowania ogniem.
W poczeniu z nowoczesnymi systemami rozpoznania i dowodzenia zwikszy si szybko reakcji artylerii na ogie
przeciwnika. W strukturze brygady haubice speni swoj rol, zwaszcza dysponujc amunicj precyzyjn. W przypadku wyrzutni BM-21, montowanych na
nowych podwoziach, mylimy nawet
oamunicji korygowanej GPS usyszelimy w Sztabie Generalnym.
rzy zaoeniu, e przecitna kariera wojskowa onierza zawodowego suby staej bdzie trwa 30 lat, a okresowej 810 lat,
co roku z si zbrojnych bdzie odchodzi
34tys. onierzy na emerytur. Tylu samo
podoficerw i oficerw modszych (cznie)
powinno rozpoczyna sub. Prognoz t
zweryfikuje cywilny rynek pracy.
Siy zbrojne przygotuj si do moliwoci zawieszenia poboru od 1 stycznia

2010r. Obowizek suby wojskowej nie
zostanie jednak zniesiony. Zgodnie z propozycj MON byby tylko zawieszany postanowieniem prezydenta (na wniosek
rzdu). Gdyby okazao si to konieczne,
zwierzchnik si zbrojnych bdzie mg
przywrci sub zasadnicz. Prezydent nie musi zawiesza poboru za trzy
lata. Moe to uczyni w 2012 r., jeli uzna
pierwszy termin za przedwczesny wyjani pk Stanisaw Ruman z Zarzdu Organizacji i Uzupenie (P-1) SG WP.
W lad za zniesieniem obowizkowego
wcielenia zostanie zlikwidowane przeszkolenie wojskowe studentw i absolwentw szk wyszych. Zastpi je suba kontraktowa. Bd mogli zgosi si do niej
na ochotnika wycznie polscy obywatele
(take kobiety). Oceny ich zdrowia bd
dokonywa wojskowe (a nie jak dotychczas cywilne) komisje lekarskie. Suba
krtkoterminowa (trzymiesiczna) ma by
sitem selekcjonujcym kandydatw do
suby dugoterminowej i zawodowej. Bdzie okazj do sprawdzenia predyspozycji
nie tylko przyszych eleww i podchorych, ale i szeregowych zawodowych.
Suba ta bdzie peniona w centrach szkolenia. Z brygad i pukw znikn wic kompanie szkolne. Cz chtnych nie przej-
Fot. Jarosaw Winiewski
Ochotnicy wystp!
dzie selekcji. Trafi do rezerwy i dostan

przydziay mobilizacyjne, poniewa nawet
kwartalna suba bdzie intensywna,
aprzy osiganiu wyszych stanw gotowoci bojowej bdzie mona ich doszkoli
wyjani pk Ruman.
Po zaliczeniu kwartalnego przeszkolenia kandydaci na oficerw trafi do uczelni wyszej, planowanego Uniwersytetu
Obrony Narodowej. Pozostali do dugoterminowej suby kontraktowej, trwajcej np. od dwch do szeciu lat. Nie bdzie to suba staa, lecz okresowa, nawizujca w pewnym sensie do obecnej suby nadterminowej.
Po roku suby onierze suby dugoterminowej jeli wyka si podanymi
Przewidywane zwikszenie PKB i budetu MON

ROK
20 07
2008
2009
2010
2011
2012
Przyrost PKB [%]
4,6
4,8
5,0
4,5
4,5
4,1
Prognoza budetu
MON* [mld z]
20,2
21,1
22,1
23,2
24,3
25,4
*bez programu F-16

rdo: Ministerstwo Finansw i obliczenia wasne
2013
26,4
przez wojsko predyspozycjami mogliby stara si

oprzyjcie do szk podoficerskich. Dostaliby si tam
najlepsi. Co z pozostaymi?
Mylimy o uatrakcyjnieniu warunkw penienia
suby, by onierzom tym
nie opacao si zrywa
kontraktu przed upywem
terminu, na jaki zosta zawarty. Dobrym pomysem
jest, na przykad, organizowanie rnych kursw,
m.in. jzykw obcych w czasie suby wojskowej tumaczy pk Ruman. Przyzna take, e przemylenia
wymagaj zasady kompletowania oraz szkolenia jednostek majcych w szeregach onierzy
suby dugoterminowej i zawodowych.
onierze rezerwy inaczej

Now kategori suby bdzie ochotnicza rezerwa. Skoczymy z fikcj polegajc na tym, e czowiek, ktry nie woy munduru, jest uznawany za onierza
rezerwy. Tylko odbycie jednego z rodzajw suby spowoduje przyznanie statusu
rezerwisty zapowiedzia pk Ruman.
Przewiduje on istnienie dwch rodzajw
rezerwistw: etatowych i nieetatowych.
Tych pierwszych bdzie okoo 30 tysicy.
Tych drugich wicej. Obie grupy utworz
Narodowe Siy Rezerwowe. Rnica midzy nimi sprowadzi si do tego, e etatowi onierze rezerwy bd na kontraktach
w jednostkach, ktre zawr z nimi umowy na penienie suby w rezerwie. Kontrakty bd zobowizywa do penej dyspozycyjnoci. onierze rezerwy bd
uczestniczy okrelon liczb dni w roku
w wiczeniach i podejmowa czynn sub na wezwanie armii (np. w razie kryzysu, klski ywioowej, misji zagranicznej).
W strukturze si zbrojnych pojawi si jednostki reagowania kryzysowego, kompletowane z mobilizowanych rezerwistw
nieetatowych.
2007/01
Podstawy tworzenia
Armii 2012:
ustawa o przebudowie i modernizacji
technicznej oraz finansowaniu SZ
z25maja 2001 r.;
wytyczne Rady Ministrw do programowania przygotowa obronnych RP na lata
20072012;
wytyczne ministra obrony narodowej
iszefa Sztabu Generalnego WP;
decyzja MON i rozkaz szefa SG WP;
zobowizania sojusznicze (cele si
zbrojnych i wymagania dugoterminowe);
wybrane ustalenia Strategicznego
Przegldu Obronnego;
wnioski z udziau w operacjach zagranicznych.
dowych. Pozostali bd onierzami niezawodowymi (suby zasadniczej, w tym

nadterminowej). W kolejnych latach (po
2010 r.) liczba onierzy zawodowych nie
ulegnie istotnej zmianie, natomiast szeregowych z poboru zastpi onierze ochotnicy (ok. 30 tys.) i onierze Narodowych
Si Rezerwy.
System dowodzenia
Od 1 stycznia br. MON ma now struktur: 18 departamentw, 8 zarzdw sztabowych i 5 biur. Powstay: Inspektorat
Wsparcia Si Zbrojnych, Inspektorat Woj2007/01
Wojsko musi zatem dokadnie ustali,

jakich specjalistw potrzebuje. Na pewno kierowcw, tumaczy, andarmw,
moe nawet lekarzy. Motywem do zwizania si z rezerw bdzie comiesiczna
gratyfikacja za pozostawanie wgotowoci do suby. Pewn form zachty trzeba bdzie przewidzie take dla zatrudniajcych ich pracodawcw.
Nie wypracowano ostatecznej koncepcji organizacji jednostek wojskowych, zwanych obecnie jednostkami
obrony terytorialnej. Ale prawdopodobnie poegnamy si z tym terminem.
Pk Krzysztof Domalski, zastpca
szefa Zarzdu Organizacji i Uzupenie
SG WP (P-1), stwierdzi, e nie spodziewa
si, by profesjonalizacja spowodowaa
istotne zmiany w strukturze organizacyjnej Si Zbrojnych RP. Zmiany nastpi natomiast w systemie uzupeniania wojsk.
Na koniec 2008 r. zgodnie z rozporzdzeniem Rady Ministrw w naszej armii bdzie 27,5 tys. oficerw, 46,5 tys.
podoficerw i 17 tys. szeregowych zawo-
Pomoc USA
skowej Suby Zdrowia i Dowdztwo
Wojsk Specjalnych. Swoje przeznaczenie
zmieni Dowdztwo Operacyjne przewiduje si, e zostan mu podporzdkowane elementy rodzajw si zbrojnych: Centrum Operacji Morskich i Centrum Operacji Powietrznych, a docelowo Centrum
Operacji Ldowych, ktre powstanie w latach 2009-2012. Dowdztwo 2 Korpusu
Zmechanizowanego przestanie istnie.
Zjego elementw powstanie wspomniane Centrum Operacji Ldowych oraz Centrum Doktryn i Szkolenia.
Konsekwencj tych zmian bdzie
wzmocnienie roli Dowdztwa Operacyjnego oraz utworzenie inspektoratw
wwyniku reorganizacji dowdztw rodzajw si zbrojnych. Bd one zapewnia
niezbdne siy (funkcja force provider).
Wwojskach ldowych zostanie utrzymamy szczebel dywizji (dowdztwa dwch
z nich zgosilimy do si NATO), ale
zmniejszy si liczba brygad. W siach powietrznych po 2009 r. brygady lotnictwa
taktycznego zostan zreorganizowane
wskrzyda. Najmniejsze zmiany czekaj
marynark wojenn nastpi raczej w
jej dowdztwie. Zwikszy si liczebno
wojsk specjalnych. Ich struktura, jak rwnie wyposaenie bd dostosowane do
przyszych zada.
Eksperyment Baza
Minister Radosaw Sikorski sygnalizowa dokonanie zmian w dyslokacji jednostek, tak by powstay ich zgrupowania
wpobliu orodkw szkolenia poligonowego. Pomys znalaz niemiae odzwierciedlenie na kartach programu rozwoju
armii do 2012 r. Chcemy pilotaowo
stworzy dwie bazy wojsk inynieryjnych
powiedzia gen. Juszczak.
Wnioski z eksperymentu zostan wykorzystane w nastpnym programie.
ON liczy na dalsz pomoc

Amerykanw (fundusz FMF). Po samolotach C-130, BSP RQ-7B Shadow-200, radiostacjach Harrisa, samochodach HMMWV oraz uzbrojeniu pododdziaw specjalnych i aeromobilnych chcemy
pozyska kolejne zestawy BSP szczebla
taktycznego, HMMWV oraz serwis i czci
zamienne do tych systemw uzbrojenia.
Ostrono planistw jest podyktowana

tym, e tworzenie baz wie si ze zmianami kadrowymi, infrastrukturalnymi i finansowymi. Jeli dymy do 25% udziau wydatkw majtkowych w budecie
MON, nie moemy szasta pienidzmi
stwierdzi gen. Samol. Podkreli, e tworzenie baz dla samego ich tworzenia nie
ma sensu. Musimy przewidzie ich zadania, zadba o obiekty szkoleniowe, ustali system kierowania jednostkami stacjonujcymi w nich. Pienidze trzeba wydawa mdrze.
Zapewne przy tworzeniu baz w wojskach
ldowych planici wykorzystaj dowiadczenia si powietrznych. Bazy lotnicze
funkcjonuj ju od kilku lat, awkrtce zyskaj na znaczeniu, gdy bd w nich rozmieszczane dywizjony rakietowe, prawdopodobnie ju pod koniec 2008 r. Program
rozwoju Si Zbrojnych RP w latach 2007
2012 oraz szczegowe plany dotyczce
rnych dziedzin nie s zastygymi koncepcjami. Jeli bdzie to potrzebne adowiadczenia zpoprzednimi trzema planami rozwoju si zbrojnych ucz, e tak bdzie nie tylko w dokumentach nastpi
zmiany. To zreszt ostatni plan obejmujcy okres szeciu lat. Nastpny program
zgodnie znatowsk koncepcj planowania
obronnego obejmie ca dekad. Ju
zaczlimy prace nad programem rozwoju armii 20092018. Wiemy, co iwjakich
terminach mamy zrobi poinformowa
g
gen. Juszczak.
Artur Goawski
Fot. jarosaw Winiewski
TRENDY Pancerz dla si lekkich
Transformacja w wojskach
ldowych Polski i sojusznikw
proces restrukturyzacji w wielu armiach sojuszu oraz wprowadzanie nowych
wzorw uzbrojenia powoduj, e podzia jednostek na siy lekkie i cikie nie jest
ju tak oczywisty. za granic pojawia si nowa ich kategoria siy rednie.
do
niedawna klasyfikacja wydawaa

si prosta. Byy
formacje cikie
i lekkie, a istotnym ich wyrnikiem byo uzbrojenie.
Te pierwsze byy wyposaone w czogi,
bojowe wozy piechoty i inne pojazdy
opancerzone. Do si lekkich zaliczano
zwykle jednostki, ktre nie miay takiego sprztu: piechot grsk, pododdziay powietrznodesantowe i aeromobilne
czy zmotoryzowane. Ju w przeszoci
podzia ten nie by jednoznaczny, w niektrych bowiem armiach zaliczano do si
lekkich jednostki dysponujce koowymi transporterami opancerzonymi.
KTO Rosomak BWP?

W ostatnich latach posiadanie przez
jednostk pojazdw pancernych nie jest
ju podstaw tego podziau. Zarysowaa
si bowiem tendencja do opancerzania
si lekkich. Jest ona konsekwencj nowych

uwarunkowa, w jakich przyszo im dziaa. W operacjach pokojowych (stabilizacyjnych) koniecznoci jest zapewnienie
onierzom ochrony przed ogniem prowadzonym z zasadzek, w tym coraz czciej
z wykorzystaniem min puapek. Oczywicie zalet uycia si lekkich w operacjach
poza granicami kraju jest atwo przerzutu transportem powietrznym. Jednak
rozwj strategicznego transportu powietrznego oraz uywanie coraz wikszych samolotw przyczynia si do uatwienia przerzutu wojsk wyposaonych
w ciki sprzt.
Sytuacj skomplikowao wprowadzenie
do wyposaenia wojsk nowej generacji koowych transporterw opancerzonych
(KTO), gdy dysponujce nimi oddziay
maj cechy zarwno si lekkich, jak i cikich. Dlatego za granic zaczto okrela
je mianem rednich. Ta kwestia dotyczy
rwnie naszych si zbrojnych. Jednostki
wyposaane w KTO Rosomak s bowiem

traktowane jako lekkie. Czy jednak pojazd
z armat kalibru 30 mm jest jeszcze transporterem? Wedug traktatu o zbrojeniach
konwencjonalnych w Europie (CFE) jest
to bojowy wz piechoty. Zgodnie z tym
traktatem wyznacznikiem klasyfikacji pojazdw bojowych jest uzbrojenie, natomiast rodzaj podwozia jest bez znaczenia.
Pytanie, czy KTO Rosomak z armat kalibru 30 mm to transporter, jest tym bardziej uzasadnione, e jego masa bojowa
jest wiksza ni BWP-1.
Moduy bojowe
Sprawa nowego podziau si wie si
z opracowan w Stanach Zjednoczonych
koncepcj tworzenia jednostek wyposaonych tylko w koowe pojazdy opancerzone. Formowanie nowych brygad, ktrych podstawowym rodkiem walki jest
koowy transporter opancerzony Stryker
(w jego konstruowaniu wykorzystano roz2007/01
Amerykanie przyjli, e wich

cikich i lekkich
brygadowych grupach
bojowych bd po dwa
bataliony manewrowe,
awwyposaonych
w KTO Stryker trzy.
ich brygady manewrowe skaday si
zkompanii dowodzenia oraz zazwyczaj
ztrzech batalionw. Wsparcie bojowe ilogistyczne otrzymyway ze szczebla dywizji, na czas dziaa przeksztacajc si
wbrygadowe grupy bojowe. Teraz grupy
te s staym elementem struktury brygad.
Ma to m.in. uatwi szkolenie pododdziaw, ktre bd wsplnie dziaa.
Amerykaskie brygadowe grupy bojowe (BCT) podzielono na trzy kategorie:
cikie, piechoty i wyposaone w KTO
Stryker. Te ostatnie stanowi odpowiednik
jednostek rednich. W przyszoci pojawi
si brygady wyposaone w pojazdy, ktre
zostan opracowane w ramach programu
FCS (przyszy system bojowy). Je rwnie
bdzie mona uzna za siy rednie.
Wspomniana koncepcja zakada, e
wskad cikich i lekkich brygadowych
grup bojowych bd wchodziy po dwa
bataliony manewrowe, a w przypadku wyposaonych w KTO Stryker trzy. W lekkich BCT, w zalenoci od ich charakteru, bd wystpoway bataliony powietrznodesantowe, powietrznoszturmowe lub
piechoty zmotoryzowanej. Nowoci jest
batalion rozpoznania, obserwacji i wskazywania celw (RSTA). Pierwsze takie
bataliony powstay w jednostkach wyposaonych w KTO Stryker. Dysponuj one
rodkami monitorowania pola walki,
m.in. kompani bezzaogowych statkw
powietrznych oraz zaawansowanym systemem rozpoznania dalekiego zasigu
(L-RAS). Natomiast amerykaska lekka
2007/01
piechota otrzyma opancerzone samochody HMMWV.
Lekcja francuska
Amerykanie nie byli pierwszymi, ktrzy utworzyli jednostki wyposaone tylko w koowe pojazdy opancerzone. Przed
kilkudziesiciu laty bowiem lekkie dywizje pancerne utworzono w armii francuskiej. W latach 90. przeksztacono je
wbrygady. Puki tych brygad dysponuj
samochodami pancernymi, tzw. czogami na koach, oraz KTO. Zorganizowano je na potrzeby dziaa w byych koloniach francuskich. Sprawdzianem bojowym bya operacja Pustynna burza
w1991 r. Wwczas to oddziay francuskie wykonay rajd oskrzydlajcy, co nie
umkno uwagi Amerykanw, ktrzy
wowym czasie mieli w armii tylko pojazdy gsienicowe.
Wojska ldowe Francji s wietnym
przykadem wspomnianej tendencji opancerzania si lekkich. W KTO zostay wyposaone puki 11 Brygady Spadochronowej. Dziki temu mog wykonywa
wicej rnorodnych zada. Mog by
uyte zarwno jako pododdziay spadochronowe, jak i piechoty zmotoryzowa-
Pora KTO
Od
kilku lat najwikszym powodzeniem cieszy si wariant omiokoowego KTO. Wiksza adowno oraz
przestrze adunkowa ni w przypadku
transporterw trzyosiowych uatwia projektowanie wersji specjalistycznych. Tym
bardziej e w fazie projektowej nadaje si
transporterowi charakter moduowy. Na
wiatowym rynku rywalizuj: Patria AMV,
Pandur i Pirania, ale niebawem do gry
wcz si nowe konstrukcje, takie jak
Boxer czy VBCI. Do konkurencji wczaj
si take nowi producenci.
wojsk ldowych pozostao tylko dziewi

brygad bojowych. S one za to dwukrotnie liczniejsze ni w innych armiach. Sama 11Brygada Spadochronowa to 8,5 tys.
onierzy.
Niemcy, Hiszpanie, Wosi

Podobne tendencje mona zauway
take w innych armiach, np. niemieckiej.
Jej siy spadochronowe otrzymay ju gsienicowe pojazdy bojowe Wiesel. Obecnie do wyposaenia s wprowadzane ko-
Fot. Departament Obrony USA
wizania zastosowane w wozie Piranha

III), byo okazj do zdobycia dowiadcze, ktre wykorzystano w najwikszej
od kilkudziesiciu lat restrukturyzacji
amerykaskich wojsk ldowych. Jej wyniki s najbardziej widoczne na szczeblu
dywizji ibrygad, gdy Amerykanie chc
mie siy moduowe, zktrych atwo mona tworzy rnorodne zgrupowania bojowe, stosownie do potrzeb. Dotychczas
W armii amerykaskiej brygady wyposaone w Strykery stanowi odrbn kategori jednostek.
nej. Podobnie rzecz si ma z batalionami

strzelcw alpejskich.
Denie w armii francuskiej do uniwersalnoci jest w duej mierze koniecznoci ze wzgldu na redukcj liczby jednostek. Po restrukturyzacji francuskich
owe pojazdy pancerne, takie jak Dingo,

Fenek czy Mungo. Niemcy przeprowadzili rwnie redukcj si pancernych.
Jednostki zaliczane do lekkich dominuj w armii hiszpaskiej. Wedug nowej
struktury organizacyjnej, bdzie to pi u
u brygad: dwie piechoty lekkiej, spadochronowa, piechoty Legii i kawalerii. Do tego

naley doda Szefostwo Oddziaw Grskich, ktre zastpi Brygad Strzelcw
Grskich Aragon I. Hiszpaskie jednostki bd zrnicowane pod wzgldem
struktur oraz wyposaenia. Mona tu rwnie zauway dodawanie pancerza.
Koowe transportery BMR maj trafi do
Brygady Galicja, dotychczas przerzucanej transportem powietrznym. W rezultacie stanie si ona jednostk lekkiej piechoty. Zmiany nie omin brygady spadochronowej, w ktrej nastpi specjalizacja
kadego z jej trzech batalionw (bander)
ze wzgldu na sposb ich przerzutu.
W przyszoci o charakterze
jednostki bdzie decydowao
postawione jej zadanie bojowe,
a nie sprzt.
Ciekaw zmian jest rozwizanie brygady piechoty grskiej i jednoczenie
zwikszenie liczby batalionw strzelcw.
Wynika ona z przekonania, e jednostki
te nie bd wykorzystywane w ugrupowaniu brygadowym. Przy czym ten rodzaj
wojsk bdzie nadal potrzebny ze wzgldu
na charakter Pwyspu Iberyjskiego, jak
rwnie na udzia w operacjach pokojowych. Podobnie jak Hiszpanie ze strzelcami grskimi, Belgowie postpili z Brygad Para-Commando.
Natomiast woskie wojska ldowe, ktre d do zrwnowaenia si cikich,
lekkich i rednich, planuj utworzenie po
trzy brygady kadego rodzaju. Warto zauway, e jako odrbn traktuj jednostk aeromobiln. Formowanie brygad
rednich jest krokiem do powoania
tzw.si wielozadaniowych, ktrych powstanie przewiduje program Zintegrowane siy ldowe 2025.
We Woszech, podobnie jak we Francji, cz jednostek lekkich zostaa wyposaona w sprzt pancerny. Do pukw Alpini i spadochronowych wprowadzono
lekkie pojazdy Puma. Dodatkowo jedna
zbrygad alpejskich, tak jak jednostka
francuska, dysponuje czogami na podwoziu koowym Centauro.
Siy lekkie nad Wis

W naszych wojskach ldowych, abstrahujc od formalnego nazewnictwa, rwnie daje si zauway denie do wprowadzenia modelu zrwnowaonego. Za10 przegld si zbrojnych
chowujc cz potenMungo
cjau si pancernych
izmechanizowanych,
za kilka lat bdziemy
dysponowa trzema
brygadami wyposaonymi w KTO Rosomak, czyli odpowiednikiem si rednich
Wiesel 2
winnych armiach. Niestety, nasz program rozwoju
KTO nie przewiduje wprowadzenia pojazdw wsparcia bojowego, takich jak samobieny modzierz lub
wz artyleryjski. Naley
jednak doda, e dostrzeono ten saby punkt za- W BUNdeswehrze pojawio si
planowano rozpoczcie wiele rodzajw lekkich pojazdw opancerzonych,
z ktrych cz mona transportowa migowcami.
wstpnych prac nad nimi.
Bez takich pojazdw bowiem trudno bdzie traktowa brygady stwierdzi, e brakuje nam lekkich pojazwyposaone w KTO Rosomak jako pe- dw pancernych porednich midzy
nowartociowe jednostki bojowe. Alterna- HMMWV a KTO. Mimo modernizacji
tyw jest zostawienie w nich czogw, lecz nie mona za takie uzna samochodw
byby to ewenement.
opancerzonych BRDM.
Podstaw polskiego komponentu lekW innych armiach du wag przywikiego bd jednostki wyposaone zuje si do wozw zapewniajcych wikwHMMWV. Te lekko opancerzone sa- sz ochron przed minami puapkami.
mochody trafi m.in. do jednostek desan- Oczywicie, jeli sia eksplozji bdzie dutowo-szturmowych. Uwzgldniajc dzia- a, nie pomoe nawet pancerz czogu, ale
ania podjte w innych armiach, mona w wielu przypadkach lekkie pojazdy pancerne zwikszaj szanse przeycia lub
zmniejszaj obraenia onierzy.
Aeromobilna
rnorodno
Przez pojcie pododdziay aeromobilne

naley rozumie rne jednostki. Pewne
podobiestwo cechuje niemieck
1Brygad Powietrznomanewrow, brytyjsk 16 Brygad Powietrznoszturmow
ipolsk 25 Brygad Kawalerii Powietrznej.
Wszystkie s poczeniem piechoty i migowcw. Jednak brygady brytyjska i niemiecka maj wikszy potencja bojowy,
gdy dysponuj migowcami bojowymi.
Przy tym w skadzie 16 BPSz jest puk artylerii oraz szwadron rozpoznawczy wyposaony w lekkie pojazdy pancerne.
Natomiast Wosi traktuj Brygad
Aeromobiln Friuli jako jednostk odrbnej kategorii, gdy ma ona charakter
powietrzno-zmechanizowany. Warsenale
jej pukw poza migowcami s pojazdy
pancerne Centauro i Puma. Francuska
4Brygada Aeromobilna po restrukturyzacji jest w rzeczywistoci jednostk dysponujc migowcami, niemajc organicznych pododdziaw piechoty.
Sia rwnowagi
Widoczn w wielu armiach tendencj
jest denie do posiadania jednostek uniwersalnych, dysponujcych zrnicowanym wyposaeniem. Wprowadzanie do
jednostek lekkich sprztu pancernego powoduje, e zacieraj si dotychczasowe
podziay. Obserwujc nowe programy badawczo-rozwojowe, np. amerykaski
FCS, brytyjski FRES czy szwedzki SEP,
mona zaoy, e tendencja ta bdzie si
upowszechnia. W przyszoci o charakterze jednostki bdzie decydowao postawione jej zadanie bojowe, a nie posiadany sprzt. Mona to zauway na podanym wczeniej przykadzie armii francuskiej czy te zmian zachodzcych w siach zbrojnych Woch.
Oczywicie wybr konkretnego modelu si zbrojnych wie si z ocen zagroe oraz z zadaniami, jakim bd musiay podoa w przyszoci. Ocena ta bdzie
wpywa na zakup okrelonych systemw
g
uzbrojenia.
Tadeusz Wrbel
2007/01
Fot. Bundeswehr.de
TRENDY Pancerz dla si lekkich
TRENDY Wsppraca
TRENDY
militarna
aaa
Grupa bojowa Unii Europejskiej

W latach 20072012 zmieni si charakter wojsk ldowych. Zakada si, e bd dysponoway
jednostkami lekkimi, bardziej ruchliwymi (tzn. bardziej mobilnymi), bdcymi samodzielnymi
moduami bojowymi zdolnymi do przerzutu drog powietrzn. Wymienione cechy odpowiadaj
wymaganiom stawianym grupom bojowym UE i wynikaj zkoncepcji ich tworzenia.
asadniczym powodem wprowadzania zmian jest denie do znaczcego podniesienia jakoci posiadanego uzbrojenia isprztu, tzw.przeskok generacyjny, o czym czsto
mwi politycy igeneraowie. Wyniki analizy koncepcji tworzenia grup bojowych jako
form wsppracy strukturalnej w UE (wroli
pastwa Framework Nation) niewtpliwie
przyczyni si do zwikszenia aktywnoci
Polski na unijnym forum w dziedzinie polityki obronnej.
Koncepcja zakada moliwo wykorzystania w grupach bojowych UE jednostek zgoszonych przez pastwa Sojuszu do Si Odpowiedzi NATO (SON). Wskazuje si przy tym
na zgodno pomysu zzaoeniami NATO
(rozdzia 26 Koncepcji grupy bojowej Unii
Europejskiej). Jednoczenie zwrcono uwag, e rozwijajc zdolnoci SON i umoliwiajc ich uycie przez UE, pastwa Sojuszu
przyczyniaj si do zwikszenia zdolnoci reagowania Unii. Warunkiem wzmocnienia
zdolnoci do dziaania zarwno w NATO, jak
i UE jest spenienie trzech warunkw: zapewnienie interoperacyjnoci deklarowanych si,

dostosowanie si do potrzeb obu organizacji
oraz osignicie zdolnoci do sprawnej wymiany informacji midzy nimi.
Obowizki pastwa ramowego

Funkcja pastwa ramowego zgodnie z koncepcj grupy bojowej UE wymaga osignicia w przyspieszonym tempie okrelonych zdolnoci, na przykad wdziedzinie dowodzenia
icznoci zdolnoci sieciocentrycznych
(NEC) wcelu zapewnienia integracji zautomatyzowanych systemw dowodzenia i kierowania
rodkami walki w ukadzie midzynarodowym.
Efektem tych dziaa powinno by utworzenie
wsplnego obrazu pola walki dla wszystkich
stron biorcych udzia w operacji.
Pastwo ramowe przyjmuje na siebie obowizki koordynatora przedsiwzi realizowanych zarwno podczas formowania grupy, jak
ijej operacyjnego uycia. Powinno mie dodatkowe moliwoci (zasoby rezerwowe, osobowe, fundusze), ktrych nie s w stanie za- u
W zalenoci od potrzeb operacyjnych mona skonstruowa brygad z gotowych

elementw (moduw) wyjtych z poszczeglnych jednostek
2 pr
1 pspec
6 BDSz
50 x HMMWV
PPK nowej generacji
HMMWV
+ PPK nowej generacji
21 BSP
1 x bzmot / KTO /
1 x bzmot HMMVW
WSzP
CGDP
56 p b
3 x ZB
BRYGADA
BRYGADA
EKSPEDYCYJNA
EKSPEDYCYJNA
np. : 2 x modu y bojowe
2 x modu y wsparcia
3 x modu y zabezpieczenia
10 BKPanc
2 x bcz
czo gi Leopard 2A4
NOTATKA
25 BKPow
2 x bkpow, 2 x dlot
PPK nowej generacji
9 pr
17 BZ
3 x bzmot / KTO /
CIMIC
12 BZ
3 x bzmot / KTO /
NEC Network Enabled Capability

zdolnoci sieciocentryczne bdce
podstawowym wymaganiem
dotyczcym funkcjonowania wojsk
na wspczesnym polu walki.
Charakteryzuj si du
niezawodnoci, bezpieczestwem,
mobilnoci oraz co najwaniejsze
niezalenoci terytorialn.
Budowa systemu o cechach NEC nie
bdzie moliwa bez uycia rodkw
cznoci satelitarnej oraz radiowej
szerokopasmowej. Istotne bdzie
take wyposaenie onierzy
windywidualne rodki cznoci.
4 pchem
Rys. 1. Istota tworzenia brygady ekspedycyjnej wedug koncepcji MON z 2006 r.

2007/01
11
TRENDY Wsppraca militarna

u
NOTATKA
Votum separatum. Zapisy art. 23

Traktatu o Unii Europejskiej dopuszczaj moliwo zoenia przez pastwo czonkowskie formalnego
owiadczenia o wstrzymaniu si od
gosu. W takim przypadku pastwo
nie jest zobowizane do wykonania
decyzji, ale akceptuje fakt, e decyzja ta wie Uni. Pastwo czonkowskie korzystajce z zapisu
wspomnianego artykuu w duchu
wzajemnej solidarnoci powstrzymuje si od wszelkich dziaa, ktre
mogyby by sprzeczne z aktywnoci UE w danej sprawie lub utrudnia je. Pozostae pastwa czonkowskie szanuj jego stanowisko.
NOTATKA
Atut pancerza. Ponad 30% onierzy amerykaskich polegych w

Iraku zmaro w wyniku obrae gowy lub szyi. Kilka centymetrw
utwardzonej stali to nadal najlepsza
ochrona, nawet w dziaaniach w terenie zurbanizowanym.
grupa
Wyszehradzka
2015
pewni pastwa wspuczestniczce w tworzeniu grupy. Dotyczy to m.in. transportu strategicznego, elementw wsparcia bojowego
(CS) oraz zabezpieczenia dziaa (CSS).
Wyzwania dla wojsk pancernych

i zmechanizowanych
Skutki wymaganych zmian bd odczuwane
przede wszystkim w wojskach pancernych
i zmechanizowanych. Zmiany te wpyn znaczco na zwikszenie ich moliwoci dziki wprowadzeniu do wyposaenia koowych transporterw opancerzonych (KTO Rosomak 690 szt.)
rnych wersji od bojowych do bazowych.
Zmieniony charakter wojsk pancernych i zmechanizowanych umoliwi tworzenie moduw
bojowych przygotowanych do dziaania w ramach misji poza granicami kraju (jeden z elementw grupy bojowej UE), wydzielanych z si
zdolnych do przerzutu, z moliwoci ich rozbudowy do brygady ekspedycyjnej (rys. 1),
majcej w zalenoci od misji (zadania)
ciki bd lekki charakter.
Planici przyjli, e pierwszym takim moduem bdzie batalion zmotoryzowany wyposaony w KTO Rosomak, wzmocniony
pododdziaami innych rodzajw wojsk o odpowiednich zdolnociach, gwarantujcych
bezpieczestwo podczas penienia misji zgodnie z otrzymanym mandatem, a ponadto interoperacyjno w czasie przygotowa do
dziaania oraz podczas wykonywania zada
w rejonie operacji.
Tworzenie polskiej grupy bojowej Unii Europejskiej bdzie nowym dowiadczeniem. Zapewni wojskom ldowym midzynarodowy certyfikat, uprawniajcy do organizowania kolejnych midzynarodowych zgrupowa pod jednym dowdztwem, prowadzcych dziaania poczone wsplnie z innymi rodzajami si zbrojnych bd wybranymi pastwami Sojuszu.
Ministrowie obrony Francji, Niemiec i Polski
na spotkaniu w Wieliczce 25 lipca 2006 r. zadeklarowali ch powoania wsplnej grupy
(drugiej dla Polski) Weimarskiej Grupy Bojowej. Osignaby ona gotowo do dziaania
w roku 2013.
Polskie zamiary
Zgodnie ze zobowizaniami podjtymi przez
nasz kraj w ramach PCC w dziedzinie interoperacyjnoci si oraz zasadniczych aspektw skutecznoci bojowej, do koca 2006 r. mielimy
utworzy dwa lekkie bataliony (zdolne do przerzutu) wyposaone w KTO Rosomak. S to bataliony z 12 i 17 Brygady Zmechanizowanej.
Transporter ten bdzie podstawowym pojazdem
zgrupowa przeznaczonych do konkretnych zada
i misji. Spenia on wymagania dotyczce: uniwersalnoci zastosowa, duej ywotnoci na polu
walki, wikszej mobilnoci w terenie, atwiejszego dostpu do nowoczesnego uzbrojenia oraz podsystemw wspomagajcych prowadzenie walki.
Stanowi podstaw do tworzenia struktur batalionu (gwnego trzonu grupy bojowej UE). Moduowo transportera umoliwi wykorzystanie
Zapewnienie
wsparcia innych
komponentw
olska bdzie uczestniczk trzeciej unijnej grupy

bojowej. po grupie ssiedzkiej (z niemcami,
sowakami, litwinami i otyszami) oraz weimarskiej
(z niemcami i Francuzami)
chcemy stworzy wyszehradzk, z czechami,
sowakami i Wgrami.
miaaby ona uzyska gotowo bojow i stan do dyuru w 2015 r. W jej skadzie mogliby znale si onierze ukraiscy. o zamiarze
powoania grupy poinformowali 26 stycznia szefowie
sztabw generalnych czech,
polski, sowacji i Wgier
w sowackim sliaczu. do
koca tego roku powstanie
zesp przygotowujcy koncepcj jednostki. (ag)
Zabezpieczenie
medyczne
GB UE
Autonomia
w zakresie logistyki
i przerzutu
Rys. 2. Autonomia dziaania GB UE

2007/01
Grupy w gotowoci
Harmonogram dyurw grup unijnych wnajbliszych latach
pierwsza poowa 2007 r. grupy: francusko-belgijska i niemiecko-holendersko-fiska wspierana przez zesp niemieckich okrtw (logistyka, pywajcy szpital, ochrona);
druga poowa 2007 r. grupy: wgiersko-wosko-soweska i bugarsko-cypryjsko-grecko-rumuska;
pierwsza poowa 2008 r. grupy: estosko-fisko-szwedzko-norweska ifranckusko-niemiecko-portugalsko-hiszpaska;
druga poowa 2008 r. grupa brytyjska oraz
grupa przygotowana przez Eurokorpus.
Grupy licz minimum po 1500 onierzy. Mog
prowadzi rwnoczenie odrbn operacj prewencyjn trwajc do 30dni, a po otrzymaniu
wsparcia logistycznego 120 dni. W przyszoci gdy zostan wdroone do arsenaw europejskich armii transportowce A-400M imigowce NH90 grupom bojowym bd towarzyszy zespoy lotnicze.
go zarwno przez pododdziay zabezpieczenia

medycznego oraz wsparcia, jak i bojowe batalionu. Bdzie to jednak wymaga okrelenia przez
rodzaje wojsk potrzeb oraz wymaga stawianych
wersjom bazowym.
Zasadnicz kwesti jest pozyskanie KTO
wwersji przystosowanej do osadzenia na nim
modzierza kalibru 120 mm. Trudno wyobrazi sobie tworzenie jednolitego batalionu,
wktrym zasadnicze pododdziay, a takim jest
kompania wsparcia, bd wyposaone w inne
pojazdy. Uwaam, e niedopuszczalne byoby
organizowanie pododdziaw artylerii cignionej w strukturach jednostek zdolnych do przerzutu, zmuszonych do dziaania poza pojazdem opancerzonym.
Sojusznicy na gsienicach
Wymagania w dziedzinie bezpieczestwa
czsto stoj w sprzecznoci z koniecznoci
podjcia ryzyka, by osign zaoony cel.
Im bardziej bdziemy chcieli unikn ryzyka, tym wicej czasu bdziemy musieli przeznaczy na prowadzenie operacji. Plany wielu pastw dotyczce tworzenia batalionw
zwykorzystaniem jednej platformy nie eliminuj pojazdw gsienicowych. Koncepcje niemieckie rni si jednak zasadniczo od amerykaskich. Niemcy uwaaj, e nowe pojazdy typu Puma i GTK bd lepiej chroni desant przed minami i broni strzeleck, mimo
e trudnoci sprawi ich przerzut w rejon dziaania. Zdaj sobie rwnie spraw, e pena
ochrona zag jest niemoliwa.
2007/01
Przypuszczam zatem, e mimo odpowiedniego ukompletowania naszego batalionu wtransportery opancerzone rnych wersji bdzie on
dysponowa pododdziaami uytkujcymi inne
pojazdy (tj.: Honker, Skorpion, bik, Star rnych
wersji), co w duym stopniu wpynie na jego moliwoci trakcyjne oraz jako zabezpieczenia logistycznego w trudnych warunkach terenowych.
Koncepcja budowy GB UE zakada wystpowanie w jej skadzie elementu bojowego, czsto
nazywanego moduem bojowym, o znacznej samodzielnoci w prowadzeniu walki (rys. 2). Bardzo wanym etapem w tworzeniu takich moduw bdzie kompleksowa ocena rodowiska
przyszej operacji, w tym sytuacji ludnoci zamieszkujcej tereny zurbanizowane.
Misja (nie)wykonalna
Prowadzenie walki w terenie zurbanizowanym, w ktrym dziaaj zarwno siy regularne, nieregularne, jak i grupy przestpcze, wie si z koniecznoci stosowania nowoczesnych
systemw walki, w tym niemierciononych,
oraz zapewnienia onierzom osony i jednoczenie precyzji raenia przy ograniczaniu strat
wrd osb cywilnych. Niezwykle istotne jest
take utworzenie przyjaznego rodowiska dla
dziaa GB UE, czyli denie do dobrych relacji z miejscow ludnoci.
W sytuacji kryzysowej jednostki CS iCSS
(moduu wsparcia i zabezpieczenia) musz by
gotowe do niesienia pomocy oddziaom bojowym (moduu bojowego) w takich dziedzinach,
jak: patrolowanie, organizowanie i funkcjonowanie punktw kontrolnych oraz ochrona i obrona rejonw rozmieszczenia (baz).
Jestemy wiadkami swego rodzaju transformacji przechodzenia od dziaa skierowanych przeciwko znanemu i okrelonemu przeciwnikowi do sytuacji, gdy nie mamy jasno
zdefiniowanego zagroenia; od linearnego sposobu walki do dziaa asymetrycznych, w ktrych szybka reakcja zapobiega rozprzestrzenianiu si konfliktu.
Wanym czynnikiem jest zabezpieczenie
wojsk (w tym ochrona wasna onierzy). Jeli bdzie niewystarczajce, dziaania mog
okaza si niewykonalne. Naley przy tym pamita, e pena ochrona ludnoci nie bdzie
moliwa. Wymagania bezpieczestwa czsto
bd sta w sprzecznoci z koniecznoci podjcia ryzyka w celu osignicia podanego
efektu, np. przywrcenia porzdku publicznego. Niezbdne s zatem jasne wytyczne polityczne (mandat GB UE), do jakiego stopnia
nasze jednostki bd obarczone odpowiedzialnoci za bezpieczestwo osb cywilnych na
g
obszarze interwencji.
mjr Krzysztof Turski
Dowdztwo Wojsk Ldowych
Mechanizm
finansowy
Athena
owiadczenia Unii zdotychczasowych operacji

wykazay niedoskonao
przyjmowanych ad hoc zasad ich finansowania.
Dlatego podjto prace nad
usprawnieniem budetowania wsplnych misji. Nowy
mechanizm Athena umoliwi prowadzenie rachunku
bankowego, dokonywanie
zakupw, nabywanie izbywanie dbr oraz zawieranie
kontraktw.
Polska, wnoszc opaty
do oglnego budetu UE,
uczestniczy w gromadzeniu
rodkw dla Wsplnej
Polityki Zagranicznej iBezpieczestwa.
W przypadku wsplnych
operacji wojskowych zaoono, e koszty bd pokrywane przez wszystkie pastwa
uczestniczce, czyli pastwa
unijne, z wyjtkiem Danii
ipastw, ktre zastosoway
tzw. konstruktywne wstrzymanie si od popacia operacji. Odwoanie si do zasady
solidarnoci finansowej
sprawia, e nawet nie
uczestniczc w operacji, ponosimy koszt jej prowadzenia. Athena motywuje kraje czonkowskie do udziau
w misjach.
NOTATKA
Modu bojowy powstaje z elementw funkcjonalnych: dowodzenia,

rozpoznania, walki elektronicznej,
bojowego, przeciwlotniczego, inynieryjno-saperskiego, chemicznego,
logistycznego i medycznego.
Cechuje si zdolnoci do prowadzenia samodzielnej walki. Dziki
moliwo integracji z innymi moduami ma zdolno tworzenia formacji zadaniowych lub dziaania w sposb zdecentralizowany.
13
TRENDY
TRENDY aaa
Studium przypadku
Bazy wojskowe
meandry powstawania
iezalenie od oddalenia od
ojczyzny, kultury tubylcw
czy pory roku, pocztek kadej operacji pokojowej przypomina robinsonad. Siy
ONZ lub NATO musz jak najszybciej
przystpi do dziaa mandatowych. Sukces pierwszych dni moe przesdzi o powodzeniu kolejnych faz operacji. Jeli szybko nie powstan obozowiska z odpowiedni infrastruktur, dowdcy nie wykrzesz
z podwadnych wiele subowej energii.
Dwa tygodnie na batalion

Nasi onierze z pododdziaw logistycznych maj tego wiadomo. Obozowisko dla batalionu (lub odpowiednika) w nieprzygotowanym rejonie potrafimy przygotowa siami Narodowego Elementu Wsparcia (NSE) w dwa tygodnie
oceni mjr Janusz Gawowski z 10 Brygady Logistycznej, zastpca dowdcy Wysunitej Grupy Wsparcia Logistycznego,
uczestnik pierwszej zmiany kontyngentu
w siach KFOR w Kosowie. Zastrzeg, e
nie jest to adna obietnica ani wymg regulaminowy. Czas od wejcia na plac budowy do zakoczenia inwestycji zaley
od warunkw klimatycznych, geodezyjnych, drogowych i politycznych. Dlatego
tak istotny jest wstpny rekonesans rejonu odpowiedzialnoci. Grupa przygotowawcza wybiera dogodne miejsce na za14 przegld si zbrojnych
oenie gwnego obozu, przygotowanie

wysunitych posterunkw oraz stanowisk
NSE. Odlego od bazy logistycznej do
miejsca rozmieszczenia zaopatrywanych
pododdziaw powinna zapewnia szybki i bezpieczny dowz ywnoci, paliw
irodkw materiaowych. Teren i infrastruktura obozowisk powinny gwarantowa bezpieczestwo pod kadym wzgldem dopowiedzia gen. bryg. Franciszek
Kochanowski, dowdca Wielonarodowej
Brygady Szybkiego Rozwinicia do Operacji ONZ (SHIRBRIG). Koniecznie
trzeba zna wojenn histori rejonw rozmieszczenia obozowisk, czy na przykad
podczas konfliktu nie uywano tam amunicji zawierajcej niebezpieczne substancje (uranowej lub kasetowej).
Wirtualna baza
Zamy, e rzd postanawia wysa nowy kontyngent wojskowy do Afryki lub
Azji w sile batalionu zmotoryzowanego liczcego 700800 onierzy. Znajc zadania oraz siy i rodki, ktre wejd wskad
jednostki, planuje si system wsparcia logistycznego, uwzgldniajc ustalenia jednego albo kilku rekonesansw w rejonie mandatowym. Grupa przygotowawcza sprawdza, co mona naby na rynku lokalnym,
aco pozyska od kontyngentw, ktre ju
tam dziaaj. Na konferencji powiconej
generacji si dowiemy si, ktre pastwo
przyjmie rol wiodc (lead-nation), a zatem zgadza si na wiadczenie usug niedostpnych na rynku wyjani metod przygotowa systemu zaopatrywania kontyngentu pk Zbigniew Gawlik, cz.p.o. dowdca 10 BLog. Zastrzeg, e nie istnieje wzorzec systemu wsparcia logistycznego. Warunki funkcjonowania kadego kontyngentu mog by inne. Nie musimy trafi na spalon wojn ziemi, gdzie nie ma adnej infrastruktury i moliwoci korzystania z lokalnych usug. Przecie delegowalimy kontyngenty do ochrony szczytu NATO wRydze, olimpiady wAtenach i odbudowy czci Pakistanu, ktr spustoszyo trzsienie
ziemi przypomnia.
W baz naszego wirtualnego kontyngentu mog przeistoczy si: hotel, szkoa, koszary, fabryka lub due warsztaty. Zdarzao si take, e obozowisko batalionowe
lub kompanijne powstawao w szczerym
polu. By unikn sporw, trzeba wybiera nieruchomoci z uregulowanym statusem prawnym. Konieczne jest porozumienie z wacicielem o oddaniu potrzebnego
nam obiektu w uytkowanie stwierdzi
ppk Leszek Cybulski, szef sekcji zaopatrzenia logistyki 10 BLog, dowdca NSE
w misjach w Kosowie i Iraku. Na pewno nie wybudujemy tam czego, co obrazi
miejscow ludno lub zeszpeci krajobraz.
Wznoszone obiekty musz by dostosowane do lokalnego prawa.
2007/01
Fot. Arch. 10 BLog
Polegamy jeszcze na wysiku wasnych onierzy lub wsparciu firm wynajtych przez
Amerykanw. Powoli jednak zapoznajemy si z outsourcingiem, poniewa docelowo
zaopatrywanie wojsk uczestniczcych w misjach pokojowych zlecimy firmom cywilnym.
To trend wiatowy, od ktrego
nie warto ucieka.
Baza musi przede wszystkim odpowiada potrzebom batalionu. Niezbdne s

budynki sztabu, stowka z kuchni, anie i sanitariaty, magazyny amunicji, broni i umundurowania, parkingi dla pojazdw i wozw bojowych, warsztaty, war-
Krtkie rami
zaopatrywania
obrze jest, gdy NSE znajduje si

wmiejscu, wktrym moe organizowa przetargi na zaopatrywanie kontyngentu. Jeli jednak nie ma cywilizowanego rynku w okolicy, lokuje si go w gwnej bazie kontyngentu, by niepotrzebnie
nie wydua tzw. ramienia zaopatrywania. W1996 r. NSE dla batalionu wchodzcego wskad IFOR w Boni ulokowalimy wwgierskim Pecsu, w 1999 r. dla
PKW KFOR w macedoskim Petrovacu.
Ale dla kontyngentu afgaskiego w misji
Enduring Freedom razem z saperami
w Bagram. W Opolu przyjto, e do obsuenia batalionu pocztkowo trzeba
80-osobowego NSE.
townia z punktami obserwacyjnymi,

schrony, kantyna oraz miejsca odpoczynku onierzy. Musz by podczone do sieci elektrycznej i kanalizacji. Dzi budynki
wznosi si z gotowych prefabrykatw lub
zestawia z kontenerw. Szybko, zmoliwoci ich ponownego wykorzystania.
iobsug maj zorganizowany. Korzystaj z usug firmy KBR-Halliburton.

Wpiszemy si w ten ukad i bdziemy
rozlicza si zich pionem logistycznym
stwierdzi gen.broni Henryk Tacik,
dowdca Dowdztwa Operacyjnego.
Stosowanie outsourcingu zaczo si
przed Afganistanem i Irakiem. Cho przodowali w tej dziedzinie Amerykanie,
ppkCybulski pamita, e ju w Kosowie
nasi poudniowi ssiedzi zlecali lokalnym
firmom rne prace. Czeskie NSE liczyo piciu onierzy, polskie czterdziestu.
Gdy porwnalimy tylko wydatki osobowe, okazao si, e czeski system jest
oszczdniejszy podzieli si spostrzeeniami oficer z Opola.
Ale niech nie myl nas proste porwnania. Pozyskanie nowoczesnych usug
itowarw nie wszdzie jest moliwe.
Zdawanie si na miejscowe firmy w rejonie spustoszonym wojn lub zapnionym gospodarczo bywa ryzykowne. Na
Bakanach kontrahenci NSE potrafili
obiecywa gruszki na wierzbie. Ze zlece wywizywali si grubo po terminie.
Byy problemy z naprawami pojazdw,
agregatw czy sprztu komputerowego.
A przecie wykonywania zada nie mog opnia prozaiczne drobiazgi.
Na cywilnym garnuszku
Czy zatem przerzuci odpowiedzialno za zaopatrywanie wojsk (logistyk
niebojow) na firmy? Tak tez postawi

na pocztku grudnia ubiegego roku, po
wizycie u onierzy W koczcych sub w Kongu, minister obrony. Na starcie si EUFOR zawiodo wyywienie, cho
pastwami wiodcymi byy Francja
iNiemcy. Nasi onierze przez pewien czas
musieli je suche racje ywnociowe, co
raczej nie powinno mie miejsca oceni
Radosaw Sikorski. Jego zdaniem, powinnimy stworzy, podobnie jak inne kraje,
rynek obsugi kontyngentw, co wpynoby na poda w postaci firm czy firmy
logistycznej organizujcej wszystko to, co
nie ma zwizku z zadaniami stricte wojskowymi. Dzi pacimy za to zagranicznym podmiotom doda, podkrelajc, i
wierzy, e polska firma udwignie takie
zadanie. W logistyce jestemy przecie
mocni. Resort obrony dy do zlecania na
zewntrz usug, ktre z poytkiem dla wojska mona pozyska w formie outsourcingu. Bd sprzyja tego typu inicjatywom.
Gen. Tacik przyzna, e szef MON poleci mu przemyle t opcj. Przewiduje,
e w naszych warunkach zastosowanie takiego rozwizania nie bdzie atwe. Firma, ktra odwayaby si przyj zlecenie wojska, musiaaby mie duy kapita.
Kupno jednej ciarwki z systemem zaadowczym to wydatek okoo miliona zotych. Dowdca DO sdzi, e naleaoby
utworzy nowe przedsibiorstwo logistyczne. Jego organem zaoycielskim u
2007/01
Fot. Aleksander Rawski/Bellona
Zazdro ssiada
Zamy, e gwna baza kontyngentu
jest gotowa do zasiedlenia. Jest rok 2007,
a to oznacza, e onierze znad Wisy postawili j wasnymi siami przez 7 dni,
podpatrujc zukryt zazdroci sojusznikw z innych armii. Ich kontyngenty przyjechay na gotowe: przed wejciem do rejonw odpowiedzialnoci miay ju obozowiska przygotowane przez firmy cywilne. onierze nie musieli wznosi ich wasnymi siami. Takie rozwizanie nazywa
si outsourcing.
Znamy je z Iraku, gdzie wiele przedsiwzi na rzecz polskiego kontyngentu realizuj wynajte przez Amerykanw firmy: od sprztania, przez gotowanie, po transport paliwa i ywnoci. onierzom innych narodowoci
zapewniaj nawet ochron baz. Podobnie bdzie w Afganistanie. Umowa
(tzw.ACSA) zAmerykanami pozwoli
uproci funkcjonowanie logistyki. Oni
s tam ju szsty rok, system dostaw
Prowiant z rynku. Kopotw nastrcza kontraktowanie ywnoci. Firmy w regionie misji nie maj
mocy produkcyjnych, by tu po wojnie sprosta zamwieniom dla kilkunastu kilkudziesiciu tysicy
ludzi o rnych gustach kulinarnych, speniajc jednoczenie okrelone wymagania weterynaryjne i fitosanitarne.
15
TRENDY Studium przypadku
Od infrastruktury socjalnej, w jakiej przyjdzie onierzom y

ipracowa, moe zalee sukces pierwszej fazy dziaa kontyngentu. Kilka tygodni wytrzymaj oni na suchych racjach
ywnociowych, biwakujc
wnamiotach. Lecz nie duej.
u mgby by minister obrony. To uatwioby rozruch przedsiwzicia. A moe bogatym inwestorem zostaby Bumar lub
Agencja Mienia Wojskowego? Ta ostatnia rozwaaa nawet tak moliwo. Rozpatrywano rwnie t propozycj w Baltonie, ktra zaopatrywaa polskie okrty
na wiczeniach i misjach.
Gen. Kochanowski te opowiedziaby
si za zleceniem obsugi kontyngentu
przedsibiorstwu zaoonemu przez MON.
Ale docelowo powinien to by podmiot
prywatny. Czemu Duczykom to si opaca? Czy w naszym kraju brakuje zdolnych
menaderw? zapyta, odwoujc si do
sukcesu znanej onierzom firmy Danish
Camp Supply. Podkreli, e nie wszystko
w logistyce na potrzeby PKW musz robi wojskowi, zwaszcza tam, gdzie kule
nie wiszcz w powietrzu.
Rentowna jak misja

Wojskowi tak wyobraaj sobie dziaania firmy: wchodzi ona na wynajty przez
NSE teren, stawia wedug opracowanych
przez onierzy planw kontenerowe domki (z wasnych materiaw), podcza prd
z agregatw bd sieci staej, wykonuje cza sanitarne i oddaje baz uytkownikom.
Pniej zajmuje si serwisem infrastruktury, zaopatrywaniem bazy, ywieniem
onierzy, a na koniec likwidacj obozu
irozliczeniem. Reszt zada, cile militarnych, czyli zaopatrywanie w rodki bojowe, ewakuacj uszkodzonego sprztu,
remonty itp. NSE byoby w stanie wykona znacznie mniejsz liczb ludzi.
Przedsibiorstwo obsugujce kontyngenty wojskowe, jak kada inna spka
prawa handlowego, musi by rentowne.

Przy nieprzewidywalnym zapotrzebowaniu kontyngentw (ilu onierzy i w ja-
Model biznesu
irma Danish Camp Supply (dzi DCS

Group) zacza biznes od zaopatrywania w ywno duskich kontyngentw.
Pniej zdobya zlecenia od kontyngentw
skandynawskich, niemieckich, portugalskich, belgijskich, greckich, rosyjskich,
polskich i holenderskich. Karmia te personel przedsibiorstw inwestujcych
wAfryce i misji ONZ. Ostatnio zaopatruje
jednostki w Iraku. Ale zwietrzya korzystniejszy interes: budow baz pod klucz
(wIraku), produkcj kontenerw oraz
sprztu zaadunkowego. Stara si by blisko odbiorcy zaoya oddziay w
Chorwacji, Grecji, Turcji, Bahrajnie i Iraku.
kich rejonach wiata bdziemy mie za

rok?) rentowno przedsiwzicia gwarantuje tylko wieloletnia umowa, uwzgldniajca ryczat za gotowo, patny wokresie, gdy kontyngentw jest mniej.
Poniej pewnego progu zamwie wysiek si nie opaca. Zatem, decydujc si
na outsourcing, rzd i minister obrony
powinni przyj, e bdziemy stara si
utrzymywa non-stop 34 tys. onierzy
w misjach pokojowych (nie tylko pod
egid ONZ). I to w dwchtrzech, a nie
w piciuszeciu kontyngentach. Wtedy
szybciej znajdzie si polska firma, skora obsuy onierzy stacjonujcych poza granicami kraju. Inaczej nie utrzyma
si ona na rynku, bdzie drosza od dziaajcych ju firm zagranicznych. Zreszt przedsibiorstwo to, by zwikszy rentowno, powinno dy do maksymalizacji wskanika wykorzystania mocy
usugowych, tj. do zdobycia zlece na zaopatrywanie obcych kontyngentw czy
firm budujcych due obiekty za granic lub w kraju.
Zauwamy, e takie urynkowienie
kontyngentw zmienioby polityk angaowania si w misje pokojowe przez nasz
kraj. Wysyalibymy kontyngenty rzadziej, za to wiksze i moe na krtszy
czas. Nie opaca si bowiem, by dziaay
zbyt dugo mae pododdziay. Nie wida
wwczas polskich oficerw w dowdztwie operacji, firma logistyczna za nie
przekracza skali rentownoci. Takie podejcie dotyczyoby tylko jednostek ldowych, poniewa logistyka kontyngentw
lotniczych i marynarki wojennej kieruje
si nieco innymi wymaganiami. Powinno
tam wystarczy korzystanie z usug przedsibiorstw spedycyjnych lub wsplnej log
gistyki sojuszniczej.
Artur Goawski
Gen. bryg. Franciszek Kochanowski,

dowdca SHIRBRIG:
Dotychczas praktykowanym
rozwizaniem w SFOR iczciowo w KFOR byo wielonarodowe wsparcie logistyczne. Cz zaopatrzenia
(uzbrojenie, amunicja, czci zapasowe) jest co prawda dostarczana w ukadzie
narodowym, przez NSE, ale
reszta w ukadzie wielonarodowym: ywno, woda, paliwo, materiay do
budowy umocnie i infrastruktury.
W przyszych operacjach wielonarodowych
(ONZ, NATO, UE, koalicja chtnych) najlepszym
rozwizaniem wydaje si logistyka wielonarodowa, znacznie tasza od narodowej. Jeli dojdzie do unifikacji uzbrojenia (wprowadzenie
jednego kalibru amunicji do podstawowych
systemw uzbrojenia), mona w ten sposb do
minimum ograniczy zadania logistyki narodowej (zostayby tylko czci zapasowe). Za podane uwaam zlecenie obsugi naszych kontyngentw polskiej firmie. Docelowo powinien
to by podmiot prywatny, ktremu pastwo zaoferowaoby pewne preferencje, np. podatkowe. Na pocztek niezbdne s impulsy ze strony rzdu oraz propozycja preferencyjnych warunkw funkcjonowania. Przedsibiorstwo mogoby zatrudnia m.in. onierzy rezerwy.
2007/01
Fot. departament obrony usa
TRENDY Wymagania stawiane pilotom F-16
Superpiloci
Wprowadzenie samolotw
myliwskich F-16 do
wyposaenia polskich si
powietrznych oznacza
zmian warunkw suby
pilotw. staj si oni
operatorami wszechstronnej
maszyny bojowej, zbliajc
si tym samym do granic
wydolnoci fizjologicznej.
spczesny samolot bojowy to wielozadaniowa

platforma powietrzna,
zdolna dziki, na przykad, duemu wspczynnikowi stosunku siy cigu do masy wasnej do osigania przecie rzdu 9 g.
Dla czowieka takie warunki, mimo treningu, s ekstremalne. Wkrtce zmiana charakterystyk pilotaowych statkw powietrznych (zwizana z unowoczenianiem) stanie si niemoliwa ze wzgldu na zagroenie dla zdrowia i ycia pilotw.
Czowiek pozostaje integralnym ogniwem ukadu sterowania statkiem powietrznym, cho coraz sabszym. Bycie
pilotem wojskowym to dzi cika praca,
2007/01
wica si z wieloma wyrzeczeniami.

Niejednokrotnie dochodzi do przekraczania indywidualnych granic moliwoci fizjologicznych. Dlatego tak du wag naley przywizywa do selekcji kandydatw na pilotw oraz teoretycznego i praktycznego treningu lotniczego.
Tolerancja na przecienia
Dla bezpieczestwa lotu i zdrowia pilota konieczne jest okrelenie indywidualnych moliwoci dziaania oraz ogranicze w warunkach hipergrawitacji. Wpyw
przyspiesze na organizm zaburza zazwyczaj kilka funkcji jednoczenie. Wystpuj trudnoci w wykonywaniu ruchw: gdy
narasta przyspieszenie, zwiksza si ciar ciaa, a ruchy koczyn s ograniczone. Podczas przyspiesze od 2,5 g pojawiaj si kopoty z koordynacj ruchw,
ale w pozycji siedzcej dobrze wywaonej mona znie nawet do 12 g. Dochodzi take do przecieniowej utraty wiadomoci, nazywanej G-LOC, z powodu
zaburzonej orientacji w otoczeniu na okoo 165 s, co grozi wypadkiem. W walce
z utrat przytomnoci, poza stosowaniem
odpowiedniego sprztu (ubiory przeciwprzecieniowe, systemy pokadowe) i treningiem fizycznym, najskuteczniejsze jest
wykonanie manewru przeciwprzecieniowego. Mona uczy si go na urzdze-
niu symulujcym (tzw. wirwce przecieniowej). Trening obejmuje wiczenie

technik napinania mini i oddychania.
Opanowanie manewru i umiejtne jego
stosowanie pozwala zwikszy tolerancj
przecie nawet o 4 g.
Standardem w siach powietrznych USA
jest tolerancja 8 g przez 15 s, bez objaww
wzrokowych (pilot w ubiorze anty-G).
iloci s uwraliwiani, by waciwie dobierali si manewru lotniczego do

przecienia, poniewa zbyt intensywne
wykonanie na przykad zwrotw bojowych
moe spowodowa przedwczesne wyczerpanie fizyczne, a tym samym ograniczenie tolerancji w dalszej czci lotu.
Niedotlenienie hipoksja
Stosowanie zoonych mechanizmw
kompensacyjnych pozwolio nie tylko
ograniczy niekorzystny wpyw przecie, ale take zmniejszy do minimum
skutki niedotlenienia. Zjawisko hipoksji
lub godu tlenowego polega na znacznym
obnianiu si cinienia atmosferycznego
wraz ze wzrostem puapu lotu, co wywouje stan niedoboru tlenu w organizmie.
Oprcz objaww fizycznych (ble gowy,
nudnoci, zwikszenie czstoci akcji ser- u
1
pierwszym etapie zaj piloci oddychaj powietrzem komory cinie, takim

jak na wysokoci 7500 m (niedotlenienie wysokociowe), i jednoczenie s poddawani
testom psychologicznym w celu okrelenia
zmian w sprawnoci umysowej ikoordynacji
ruchw. Nastpnie na puapie 5500m s
demonstrowane na barwnych tablicach zaburzenia widzenia. Rozpoznawanie objaww
niedotlenienia jest utrudnione z powodu
dwch moliwych reakcji czowieka. Moe to
by euforia wysokociowa charakteryzujca si du ekspresj emocjonaln, pobudzeniem do dziaania oraz obnieniem samokrytycyzmu. Ale moe by take przeciwstawna postawa ze stanami depresyjnymi,
zym samopoczuciem, poczuciem zmczenia
i sennoci. Przy duszej ekspozycji na hipoksj wystpuje niezdolno do pilotowania, anastpnie utrata przytomnoci.
Dezorientacja przestrzenna
Ze wzgldu na dynamik lotu piloci

s naraeni na dezorientacj przestrzenn. Zatracaj zdolno oceny rzeczywistego pooenia w stosunku do ziemi,
bdnie oceniaj kierunek lotu, gubi
poczucie rzeczywistej pozycji ciaa.
Dzieje si tak na skutek wystpowania
przyspiesze (liniowych i ktowych),
prowadzcych do zakce w zachowaniu rwnowagi ciaa. Objawami dezorientacji przestrzennej s zudzenia,
ktre dzieli si na wizualne, przedsionkowe oraz mieszane. Do tej ostatniej
grupy zalicza si tzw. zudzenia ocznorotacyjne, zwane potocznie wzrokowymi zawrotami gowy, ktre wystpuj
w zwizku ze zmian prdkoci ikierunku lotu. Przykadem takiego zudzenia jest miertelny ruch obrotowy, czyli spirala mierci. Powstaje wwczas,
gdy pilot po korkocigu w lewo, ulega
wraeniu ruchu odwrotnego i chcc dokona korekcji, wchodzi w identyczny,
nieplanowany korkocig w prawo, co
moe skoczy si tragicznie.
Wystpuje jeszcze grupa zudze z pogranicza psychologii, bdcych nieprawidow interpretacj wrae wzrokowych.
Naley do nich m.in. pozorne wraenie
ruchu wiate statycznych, zwaszcza jeli s jednakowe i regularnie rozmieszczone. Inne to pomylenie wiate duych
miast ze wiatem gwiazd, co moe spowodowa pilotowanie w odwrotnej pozycji. Zdarza si te pilotowanie w przechyle na skrzydo z powodu faszywej interpretacji linii horyzontu.
Dezorientacja przestrzenna jest konsekwencj niedostosowania ludzkich
zmysw i wyszych orodkw nerwowych do rodowiska lotu, niemoliwe
jest wic wyeliminowanie tego zjawiska. Mona jednak ograniczy jego
szkodliwo dziki szkoleniu, czyli dowiadczaniu zudze wwarunkach kontrolowanych.
Wyjcie awaryjne
Jedn z najtrudniejszych sytuacji jest
awaryjne opuszczenie kabiny i ewakuacja po przymusowym ldowaniu na terenie przeciwnika. Od podejmowania
szybkich i racjonalnych decyzji zaley
w takich sytuacjach ycie i zdrowie zaogi. Podczas katapultowania konieczne jest zniesienie duego przecienia,
nawet do 20 g, trwajcego 0,20,3 s.
Trening przygotowawczy do katapultowania nie naley do lubianych. aden pi-
Czynniki zagroenia
Przyspieszenie
Wysoko
Wibracje
Haas
Due prdkoci
Zmiany temperatury
Zmienno kierunku i pooenia
lot nie chciaby korzysta z katapulty, poniewa wie si to z duym ryzykiem

uszkodzenia ciaa. Poza tym trzeba take
przygotowa si do przetrwania w zajtym przez przeciwnika terenie. W czasie
treningu pilot uczy si elementarnych zasad bytowania w warunkach ekstremalnych oraz poznaje procedury podjcia go
przez bojow grup ratownicz (CSAR).
Wezwanie i precyzyjne naprowadzanie
CSAR wymaga od pilota treningu w warunkach zblionych do realnych.
Szkolenia takie prowadzone s m.in.
wczasie kursw praktycznych COMAO
(poczone dziaania powietrzne), organizowanych przez dowdztwo NATO w ramach programu TLP (Tactical Leadership
Program). Zaliczenie szkolenia warunkuje osignicie statusu gotowoci pilota do
dziaa bojowych.
Loty w goglach noktowizyjnych

Postp techniczny zwiksza wymagania wobec czowieka wzrasta poziom
trudnoci zada, co niejednokrotnie obnaa granice ludzkich moliwoci. Ale nowinki techniczne uatwiaj take pilotom
adaptacj do trudnego rodowiska. Na
przykad gogle noktowizyjne usprawniy
loty nocne. Posugiwanie si nimi nie jest
atwe. Nie wystarczy tylko woy na gow hem z zamontowanymi goglami.
Zastosowanie gogli wymusza dokonanie wielu modyfikacji w kabinie oraz pro-
Trudne sytuacje stresowe

Nadmiar informacji
Odosobnienie
Niedotlenienie
Deficyt czasu
Zmiana cinienia
atmosferycznego
wiadomo zadania
wiadomo moliwoci nagego
rozhermetyzowania kabiny
Zesp czynnikw fizycznych i psychicznych dziaajcych na pilota w czasie lotu.

2007/01
rdo: R. Bera: Postawy zawodowe pilotw wojskowych w procesie restrukturyzacji Polskich

Si Powietrznych, Dom Wydawniczy Bellona, 2003, s. 101; za: J. Kowalski, 1973
u ca), hipoksji towarzysz zaburzenia widzenia oraz zmniejszenie zdolnoci umysowych. Pilot moe ulec niedotlenieniu
gwnie w sytuacji awaryjnej, np. rozhermetyzowania si kabiny czy uszkodzenia
aparatury tlenowej. Ryzyko takie zawsze
istnieje, wskazana jest wic odpowiednia
edukacja pilotw. W tym celu w WIML
prowadzi si trening niedotlenienia wysokociowego i nagej dekompresji w komorze niskich cinie.
wadzenie dugich i kosztownych treningw adaptacyjnych. Podczas lotu w goglach pilot musi liczy si z nowymi zjawiskami, takimi jak olepienie przez rda wiata. Lecc na maej wysokoci nad
zbiornikiem wodnym, widzi nie powierzchni wody, lecz dno zbiornika. Dlatego wykonywanie lotw nocnych w ciasnym ugrupowaniu na maej wysokoci
wymaga duej koncentracji i mudnych
treningw, przede wszystkim jednak
szczeglnej ostronoci.
Gogle mog by uciliwe dla pilotw
bez dowiadczenia w posugiwaniu si nimi. Powoduj m.in. zmniejszenie ostroci
wzroku o poow, zwikszenie ciaru gowy o okoo 1,5 kg. Ponadto uniemoliwiaj rozrnianie kolorw i wpywaj na brak
poczucia gbi wzrokowej. Poza tym znacznie zmniejsza si pole widzenia z 180x140
na 40x40. Wystpowa moe szybsze
zmczenie organizmu oraz zaburzenie dobowego rytmu biologicznego.
Podre w czasie
Swoboda poruszania si w rnych strefach geograficznych zwiksza mobilno si
szybkiego reagowania, w tym komponentu
powietrznego, ale pilotom rozregulowuje si
zegar biologiczny. Poniewa co 15 dugoci geograficznej wystpuje godzinna rnica w czasie astronomicznym, powstaje
NOTATKA
Szczegowe informacje na temat profilaktyki,

wtym stosowania przez personel latajcy rodkw farmakologicznych, nie s dostpne.
Wliniach lotniczych s rygorystycznie przestrzegane godziny pracy iwypoczynku po przelotach
wzdu rwnolenika.
2007/01
Problemy chronobiologiczne
w przypadku transkontynentalnych
lotw to niejedyne rdo stresu.
Czynnikiem utrudniajcym
wykonywanie zada jest take
zmczenie wielogodzinnym
wysikiem bez wypoczynku, ktry
dotychczas umoliwiay
midzyldowania.
tzw. desynchronizacja zewntrzna. Zjawisko to polega na braku zgodnoci midzy

czasem biologicznym (odliczanym przez
OUN, narzdy, komrki) alokalnym czasem astronomicznym. Wywouje to wiele
objaww okrelanych mianem zespou pilota odrzutowego lub JET LAG (rwnie
zesp dugu czasowego). Do najczciej
wystpujcych objaww nale: zaburzenia
snu, zmczenie (zmniejszenie motywacji
izdolnoci do koncentracji), wzmoona pobudliwo nerwowa, dezorientacja, niepewno i nieracjonalne postpowanie.
Tempo resynchronizacji, czyli powrotu
do zgodnoci rytmw biologicznych ze
zmianami w rodowisku, zaley od liczby przekroczonych stref czasowych oraz
kierunku podry. W kierunku zachodnim mona odrobi okoo 90 min na dob, aprzy podry na wschd 50.
Pilot jednomiejscowego statku powietrznego ma take ograniczone moliwoci zaspokojenia potrzeb fizjologicznych (wystpuje odwodnienie wywoujce ble gowy oraz wysuszenie grnych
drg oddechowych, konieczno spoywania wysokoenergetycznych posikw,
stosowanie rodkw farmakologicznych
wstrzymujcych procesy fizjologiczne
czy pampersw). Nakada si na to brak
ruchu, przebywanie w wymuszonej pozycji w ograniczonej przestrzeni oraz pojawianie si psychologicznych rde stresu, takich jak deprywacja (monotonia) czy
przecienie psychiczne.
Powd informacji
Prac wspczesnego pilota mona zaliczy do tzw. telepracy. Wykorzystuje
on bowiem technologie informacyjnotelekomunikacyjne. W trakcie wykonywania zada jest oddalony od nominalnego pracodawcy. Zwikszajca si liczba przyrzdw, wskanikw i wywietlaczy w kokpicie to efekt wysikw na
rzecz poprawy bezpieczestwa lotw.
Jednak dla pilota jest to przyrost rde
informacji, podwyszajcy poziom stresu. Nadmiar informacji, trudnych do wyselekcjonowania pod ktem znaczenia
dla przebiegu lotu, niesie ryzyko przekroczenia poziomu obcienia organizmu. Zauwamy przy tym, e wraz
zrozwojem technicznym zmniejsza si
znaczenie podstawowych umiejtnoci
pilotowania samolotu.
Trudnoci w pilotowaniu wspczesnego statku powietrznego s zwizane
znadmiern iloci koniecznych do przetworzenia informacji oraz ograniczonymi moliwociami mzgu czowieka. Nie
lo informacji pochodzcych z sygnalizatorw technicznej sprawnoci urzdze pokadowych, obserwacji okrnej,

ukadw uzbrojenia i pilotowania samolotu
przekroczya ju barier ludzkiej percepcji.
jest on w stanie przyjmowa jednoczenie

kilku sygnaw i w tym samym czasie wypracowywa decyzji dotyczcych kilku
czynnoci. Liczba informacji pochodzcych z sygnalizatorw technicznej sprawnoci urzdze pokadowych, obserwacji
okrnej, ukadw uzbrojenia i pilotowania samolotu przekroczya ju barier
ludzkiej percepcji. Pokadowe systemy informatyczne samolotw najnowszej generacji przetwarzaj prawie 100 danych jednoczenie. W naturalnych warunkach
czowiek jest zdolny odbiera okoo 50 bitw informacji na sekund.
220 czynnoci
Jeli kto widzia kokpit MiG-29 czy
Su-22, pamita mas przyrzdw, miernikw, przecznikw, kontrolek itp. Odbir informacji przez pilota dokonuje si
na drodze przenoszenia uwagi z jednego
sygnau na drugi. Pilot w czasie minuty
moe maksymalnie do 120 razy przenie
uwag z przyrzdu na przyrzd, przeznaczajc na kady z nich 0,5 s.
Problem iloci informacji, jakie pilot
powinien przetworzy, ilustruje manewr
Su-22 podczas ataku na cel naziemny. Pilot mia zaatakowa cel bombami, wykona drugi manewr do odpalenia rakiet po- u
19

F-16 wyklucza
chaos
Do wykonywania zawodu pilota wojskowego predysponoway kiedy odwaga, brawura, impulsywno, dziaanie na zasadzie wszystko albo nic. Obecnie wielozadaniowo samolotw wyklucza chaos
iimpulsywne dziaanie. Liczba dopywajcych bodcw, w tym cz szumu informacyjnego, konieczno przefiltrowania
wszystkich danych, w kocu podjcie decyzji i dziaanie s tak absorbujce, e
nie ma miejsca na rozpraszanie uwagi.
Do tego typu pracy najbardziej nadaje si
zrwnowaony, sangwiniczny typ charakteru, rwnie ze wzgldu na konieczno
duej odpornoci na stres.
Moliwoci funkcjonowania nowoczesnego
rodka w sieciocentrycznym polu walki
dziki Link-16 nie jest wyzwaniem przyszoci. Stanowi teraniejszo w lotnictwie USA czy Wielkiej Brytanii.
Nieograniczone wrcz moliwoci pozyskiwania informacji na pokadzie np. F-16C/D
block 52+ obciaj znaczco i tak ju
przecion percepcj pilota. Przed tak
perspektyw stan nieuchronnie take nasi piloci, zwaszcza dowdcy ugrupowa.
Stosowanie nowych, autonomicznych
izdecentralizowanych form dowodzenia
lotnictwem (np. samosynchronizacja dowodzenia) umoliwi im podejmowanie (zarazem narzuci tak konieczno) bardzo
wanych i rnych decyzji podczas lotu.
Dowdca dyurujcy w strefie bojowej moe, na przykad, otrzyma rozkaz w formie
komunikatu na wskaniku w kokpicie dotyczcy zorganizowania i szybkiego uderzenia na wykryty wanie, wany obiekt.
wietrzeziemia, a nastpnie zaatakowa

go zuyciem uzbrojenia pokadowego.
Podczas tego zadania, ktre trwa prawie
6min, pilot wykonuje okoo 220 czynnoci przeczania dwigni, przecznikw
i przyciskw! W czasie nurkowania do celu ze redni prdkoci przyrzdow
Vp800 km/hw czasie 21 s wykonuje okoo 20 czynnoci zapewniajcych prawidowe uycie uzbrojenia. rednia prdko zniania z wysokoci 1500 m to okoo198m/s. Rwnoczenie pilot musi kontrolowa 10 wskanikw informujcych
ostanie fizycznym lotu, dokonujc wielokrotnego przeczenia uwagi, by nie dopuci do przekroczenia ogranicze eksploatacyjnych (o co bardzo atwo) i wyprowadzenia z ataku. Nie moe przy tym
dopuci do wejcia samolotu w stref rozlotu odamkw rodkw raenia (300

950m) lub zderzenia z ziemi.
Pilot naziemny
Inynierowie pracuj nad udoskonalaniem pokadowych urzdze technicznoinformatycznych. I cho zmniejsza si
liczba rnych wskanikw i przecznikw w kokpicie na rzecz wielofunkcyjnych wywietlaczy, to ilo informacji
moliwych do przedstawienia za ich pomoc cigle si zwiksza. Skrajnym przykadem jest protok Link-16 i jego prawie multimedialne moliwoci.
Wybiegajc w przyszo, mona zaoy, e skoro czowiek staje si coraz sabszym ogniwem ukadu pilotsamolotrodowisko, to konsekwencj bdzie ograniczenie jego roli do minimum i wprowadzenie bezzaogowych statkw powietrznych (BSP). Nie s one ju tylko fikcj.
Gwnym ich atutem jest to, e w kabinie
nie ma czowieka. Ale nie oznacza to, e
pilot sta si zbdny. Pilotowanie takiego
samolotu take wymaga udziau czowieka. Zmienio si jedynie jego rodowisko
pracy, jest bardziej statyczne. A wymaga-
nia stawiane operatorom BSP s nadal

due. Od kandydatw oczekuje si:
umiejtnoci koncentracji uwagi, zdolnoci szybkiego podejmowania decyzji,
mylenia abstrakcyjnego i operacyjnego, duej odpornoci na zmczenie oraz
moliwoci dugotrwaej pracy w warunkach zmiennego napicia umysu. Operatorzy BSP powinni mie du praktyk w pilotowaniu rnych statkw powietrznych oraz wjednoczesnej wsppracy z wieloma samolotami. Wana jest
rwnie umiejtno naprowadzania na
cel rnych rodkw latajcych oraz znajomo nawigacji z wykorzystaniem
rodkw radiowych, radarowych i satelitarnych. Operator BSP nie jest ju poddawany dziaaniu szkodliwych czynnikw rodowiska lotu (przecienia, niedotlenienie itp.), wci jest jednak naraony na przeadowanie informacjami. Jego dziaanie wymaga znajomoci systemw komputerowych, z ktrych otrzymuje ogromn ilo danych. Dlatego powinien by doskonaym pilotem i dobrym informatykiem jednoczenie. g
kpt. Mirosaw Nawrocki
Maja Bischoff
Dowdztwo 2 Brygady Lotnictwa Taktycznego
Sprawno dziaania pilota
rudne zadanie wymaga wikszego pobudzenia sensorycznego i duszej mobilizacji do dziaania. Przykad: pilotowanie samolotu w sytuacji przecienia informacyjnego. Przyrost informacji, ktre pilot musi przetworzy, powoduje zwikszenie tzw. wspczynnika napicia w locie,
Knl.1 Podczas dopywu informacji z wiksz prdkoci
ni 5bitw/s, gdy pilot nie nada z jej przetwarzaniem,
Knl > 1, wyranie wzrasta poziom stresu. Przekroczony
zostaje optymalny prg aktywacjistymulacji. Zdarza
si to w awaryjnych sytuacjach lub przy pogorszeniu pogody. Zbyt dua intensywno napywajcych informacji jest jedn z przyczyn popeniania bdw. Dlatego
wane jest wyrobienie odpowiednich nawykw oraz
ograniczenie do minimum straty czasu (liczonego w sekundach) podczas lotw.
Skutkiem funkcjonowania w warunkach niewielkiej aktywacji (zadanie atwe) jest sytuacja deprywacji sensorycznej i monotonia. Tzw. gd zmysowy, spowodowany
ograniczeniem bodcw wzrokowych i suchowych,
zmniejsza sprawno pilota. Pojawia si w czasie dugotrwaego lotu na duej wysokoci, bez widocznoci ziemi lub nad jednostajnym terenem (due akweny, pustynie), przy braku korespondencji radiowej. Walka z monotoni moe polega na wykonywaniu dodatkowych czynnoci w kabinie lub wprowadzeniu do systemw nawigacyjno-sygnalizacyjnych programu podobnego do stosowanychwelektrowozach (co minut kasowanie sygnalizatora wietlnego).
B. Sasim: Ergonomiczne uwarunkowania dziaania pilota w eksploatacyjnym podsystemie uytkowania samolotu, rozprawa doktorska, Warszawa Wrocaw 2002.
1
2007/01
DOWIADCZENIA PKW w Afryce rodkowej
Misja
w Kongu
bya testem
wytrzymaoci nie tylko
dla onierzy, ale rwnie dla
sprztu wojskowego i wyposaenia.
Przyszo bowiem zmierzy si
zdugotrwaymi upaami, niezwyk dla nas
wilgotnoci, insektami, kiepskimi drogami
itropikalnymi ulewami. Dziki temu wiemy, co si
sprawdza, a co wymaga udoskonalenia.
andarmi na rwniku
Po
raz pierwszy polski

kontyngent wojskowy wykonywa zadania w klimacie
Afryki rodkowej.
onierze wskadzie misji Unii Europejskiej pomagali siom ONZ utrzyma porzdek w czasie wyborw parlamentarnych i prezydenckich w Demokratycznej
Republice Konga. Liczyli si znajczarniejszymi scenariuszami. Od czerwca do
grudnia test wytrzymaoci przechodzili
nie tylko oni, ale i ich wyposaenie.
Psycholog potrzebny
Ppk Marek Gryga, dowdca PKW
wKongu, przyzna, e przygotowujc si
do udziau w misji, naley przewidzie co
najmniej 10% onierzy wicej. Od pocztku misji mielimy pecha zwierzy
si. onierz, wracajc do namiotu, po2007/01
tkn si i tak gboko rozci rk, e ulego naruszeniu cigno. W Kongu nie byo moliwoci zastosowania odpowiedniego leczenia i rehabilitacji. Pechowca szybko ewakuowano do kraju. Podobnie z onierzem, ktry w wyniku upadku dozna
skomplikowanego zamania rki. Do grona poszkodowanych doczyli take dwaj
inni onierze, ktrzy pozostali w kontyngencie, cho w trakcie dziaa nie byo
znich wikszego poytku. Stan zdrowia
wyklucza ich z dziaa operacyjnych.
Wrwnikowym klimacie nawet drobna
rana trudno si goi zauway pk Wodzimierz Baranowski, komendant Oddziau Specjalnego W w Warszawie. To
wany wniosek z misji.
Do kraju, przed kocem misji, powrcili dwaj inni onierze. Powodem byy problemy rodzinne, ktre powstay jeszcze
przed ich wyjazdem. Nie by w stanie im
pomc nawet kapelan. W kontyngencie nie

przewidziano etatu dla psychologa. Moje dowiadczenia, a zaliczyem ju trzeci
misj, wczeniej suc na wzgrzach Golan i w Erytrei, podpowiadaj, e byby on
potrzebny stwierdzi ppkGryga. onierze mog bowiem rnie reagowa, widzc rannych czy zabitych. Na szczcie
takich sytuacji nie byo.
Symulator upaw
Osoby przewidziane do suby w klimacie tropikalnym powinny uczestniczy
w dodatkowym treningu wytrzymaociowym stwierdzili odpowiedzialni za szkolenie kontyngentu. Wtedy atwiej znios temperatur dochodzc do 40C oraz
zabjcz wilgotno powietrza, dochodzc do 90%. W programie treningu powinny znale si dugodystansowe marsze wpenym oporzdzeniu oraz biegi u
21
DOWIADCZENIA PKW w Afryce rodkowej

gawkami oraz bluzy zdugimi rkawami.
Sprawdziy si baweniane podkoszulki, lune, nieuciskajce szorty oraz welurowe, wysokie pustynne buty. Niektrzy onierze rano
iwieczorem posypywali stopy pudrem przeciwgrzybicznym. Dobrym patentem mimo wysokiej
temperatury byo noszenie grubych wenianych skarpet. Powstajcy w bucie tzw. mikroklimat zapobiega odparzaniu skry.
Bez lodwek
Rnych repelentw byo w nadmiarze: substancje ochronne

welu, kremie isprayu.
u przeajowe. Zajcia, aby przyniosy oczekiwany skutek, powinny by prowadzone

latem, w okresie duych upaw. Byby to
taki polski symulator warunkw afrykaskich. Jeeli onierz przepoci podkoszulek, to na wasnej skrze odczuje, dlaczego powinien go zmieni dopiero wieczorem wytumaczy ppk Gryga. Pot
doskonale izoluje ciao od ostrych promieni sonecznych, chroni take przed
wszechobecn wilgoci.
W Kongu, by zachowa sprawno organizmu, naley pamita o odpowiedniej
dugoci penienia sub. Zmiany na posterunku powinny odbywa si co godzina, a nie co dwietrzy. W godzinach od 10
do 14 naley unika soca. W celu ochodzenia organizmu nie poleca si polewania gowy zimn wod. Tzw. szok termiczny moe wywoa utrat przytomnoci.
Polakom udao si unikn wraenia
skoku do pieca. Wyjechali na misj
wczerwcu, kiedy w Polsce panoway ju
upay. Zaaklimatyzowali si wic jeszcze
w ojczynie.
W doborze garderoby nie byo rewolucyjnych pomysw. W onierskiej szafie
znalazy si tropikalne mundury oraz bardziej przewiewne pustynne. Sprawdziy si jedne i drugie stwierdzi mjrTomasz Szoplik, zastpca dowdcy kontyn22 przegld si zbrojnych
gentu. W cigu dnia mona byo chodzi

w krtkich wojskowych spodniach. Jednak w poudnie nie powinno si wysta-
Osoby przewidziane do suby

w klimacie tropikalnym
powinny uczestniczy
wdodatkowym treningu
wytrzymaociowym. Wtedy
atwiej znios temperatur
dochodzc do 40C oraz
zabjcz wilgotno powietrza
dochodzc do 90%.
Wprogramie treningu powinny
znale si dugodystansowe
marsze wpenym
oporzdzeniu oraz biegi
przeajowe.
wia ciaa na oddziaywanie ostrego soca. Wieczorem, ze wzgldu na moskity,
naleao zaoy spodnie z dugimi no-
Pewnych problemw nastrczao

wyywienie. Cho wszyscy chwal francusk kuchni, nam nie przypada do gustu powiedzia
chor.Dariusz Wilkiewicz, starszy
kierowca-mechanik. Na pocztku
misji (przez 2,5 miesica) przygotowywaniem stowkowych posikw zajmowali si Francuzi. niadania byy bardziej ni skromne. Jak
rano mona naje si sodk buk
z demem i miodem? Dopiero na
kolacj serwowano wzgldn wyerk przyznali andarmi. Jedzenie byo bardziej urozmaicone, gdy przygotowywaniem posikw zaja si specjalistyczna firma Ukalsa.
Trudno jednak byo kucharzom trafi
w polskie gusta. Niestety, w czasie szeciomiesicznego pobytu nie byo moliwoci sprowadzenia znad Wisy rodzimych produktw: wdlin, podrobw czy
przypraw. W obozowisku kilka razy uruchomiono wasn, polow kuchni. Wtedy z puszek zabranych z kraju przygotowano urek, krupnik lub grochwk.
Niekiedy na lokalnym rynku udao si
kupi jajka iusmay jajecznic, nawet
ze szczypiorkiem. Nie uywano menaek ani metalowych niezbdnikw. Korzystano wycznie zjednorazowych naczy isztucw. Wnamiotach nie byo
lodwek. Napoje chodzono, umieszczajc je przy klimatyzatorze.
Straszak na komary
Rnych repelentw byo w nadmiarze: substancje ochronne w elu, kremie
isprayu. Po raz pierwszy do indywidualnego wyposaenia kadego onierza
trafia specjalna torba medyczna. Znalazy si w niej: tabletki do jednorazowej
dezynfekcji wody, panthenol (stosowany
przy oparzeniach sonecznych), manus
(krem pielgnacyjny do rk), krem wita2007/01
minizowany, AHD 200 (pyn

do odkaania rk), aspivenin
(pompka do bezbolesnego usuwania jadu po ukszeniu przez
insekty), rodki do odstraszania komarw o duym steniu
substancji DET, atake sze...
prezerwatyw.
Przed wyjazdem do Konga
obowizyway szczepienia
przeciwko tej febrze, taczce wszczepiennej typu A
iB, durowi brzusznemu, wcieklinie, meningokowemu zapaleniu mzgu i dyfterii. Po raz
pierwszy wojskowa suba medyczna zafundowaa onierzom larian, rodek profilaktyczny przeciwko malarii poinformowa mjrAdam Jangrot,
dowdca Narodowego Elemen-
Fot. Aleksander Rawski/Bellona (3)
Kontyngent mia dziewi samochodw opancerzonych Dzik.

Okazao si, e szwankuje zawieszenie tych wozw. Producent musi nad nimi
jeszcze popracowa.
Karabinek miniberyl nawet nieuywany

wymaga cigej konserwacji. Rdzewia, zwaszcza lufa.
tu Wsparcia (NSE). Tabletk larianu

zaywa si raz na tydzie.
Kadego onierza wyposaono ponadto w nylonow moskitier umieszczan nad kiem polowym. Wnamiotach,
2007/01
gdzie zakwaterowano kontyngent, starano si nie trzyma adnej ywnoci. Wten

sposb zapobiegano wdrwkom polnych myszy
iszczurw, mogcych przenosi zakane choroby,
np.gorczk lassa.
Pcienne namioty, wktrych mieszkao wojsko, wypoyczone od zakontraktowanej firmy, okazay si
nieodporne na tropikalne
ulewne deszcze. Brak impregnacji zwaszcza na
szwach powodowa ich
przeciekanie. Dlatego namioty przykryto niebieskimi plandekami znieprzemakalnego materiau. Dwa
klimatyzatory szybko obniay temperatur w pomieszczeniu,
w ktrym kwaterowao 68 onierzy.
Pozwalao to utrzyma temperatur
okoo 18C. Na zewntrz supek rtci
siga 40C.
Dziki w Afryce
W Kongu surowe testy przeszy nowe
konstrukcje. Karabinek miniberyl na-
wet nieuywany wymaga cigej konserwacji. Rdzewia, zwaszcza lufa.

Wkongijskiej bazie, na strzelnicy, podczas strzelania sytuacyjnego dynamicznego ujawniy si te inne niedorbki
nowoczesnego karabinku. andarmi nie
Po raz pierwszy
wojskowa
suba medyczna
zafundowaa onierzom
larian, rodek
profilaktyczny przeciwko
malarii
chc o nich mwi. Nie dyskwalifikuje
to, ich zdaniem, broni, ktra po prostu
wymaga poprawek. Podobnie jest
zopancerzonymi samochodami Dzik,
ktrych w arsenale kontyngentu znalazo si a dziewi. Misja pokazaa, e
ponadczterotonowe wozy maj m.in.
sabe zawieszenie. Producent musi nad
g
nimi jeszcze popracowa.
Aleksander Rawski
Kinszasa
23
DOWIADCZENIA Reforma struktur MON
Fot. Piotr Prymlewicz/Bellona
We wszystkich
organizacjach
zajmujcych si
zarzdzaniem kryzysami
jedno dowodzenia
stanowi wany czynnik.
Ustanowienie trzech
dowdcw o rwnym
statusie prowadzioby do
rnicy zda i ktni, co
zaszkodzioby jednoci
si zbrojnych.
Jeden dowdca
wiksza spjno
zainteresowaniem i pewn konsternacj ledziem krytyczne

publikacje na temat roli, jak
powinien odgrywa Sztab Generalny WP w strukturze Si
Zbrojnych RP. Czsto paday argumenty przestarzae i bdne, wybirczo odnoszce si do zasad sztuki wojennej.
Jako niezalena osoba pracujca w Sztabie Generalnym, czuj si zobowizany, by ustosunkowa si do nich. Mj
pogld moe okaza si ciekawy dla
czytelnikw.
Jedna z koncepcji reformy SGWP [autorstwa gen. bryg. w st. spocz. prof. Stanisawa Kozieja przyp. red.] zakadaa
utworzenie trzech oddzielnych struktur
wramach si zbrojnych: sztabu generalnego, ktry byby wycznie komrk planistyczn z szefem sztabu odpowiedzialnym
za planowanie i doradzanie ministrowi
obrony; dowdztwa operacyjnego, odpowiedzialnego za prowadzenie wszystkich
operacyjnych dziaa w kraju i za granic,
ktrym kierowaby oficer o statusie rwnym szefowi sztabu, a ktry doradzaby
ministrowi obrony we waciwym zakresie; sztabu si zbrojnych czy te sztabu rodzajw si zbrojnych, odpowiedzialnego
za biece sprawy, takie jak: szkolenie,
przestrzeganie standardw, zapewnianie
zdolnoci obronnych wszystkich rodzajw
si, na czele z oficerem w takim samym
stopniu. Sk w tym, e struktura ta zasadniczo stoi w sprzecznoci z jedn z maksym wojennych Clausewitza, ktrej pomysodawcy koncepcji nie przytoczyli. Mwi ona ojednoci dowodzenia.
Zasada ta, a znaj j wszyscy menaderowie i przywdcy, wymaga, by kada
osoba wewntrz instytucji miaa tylko jednego bezporedniego przeoonego. We
wszystkich organizacjach odpowiedzialnych za zarzdzanie kryzysami (dotyczy
to zwaszcza si zbrojnych i sub ratowniczych), jedno dowodzenia jest bardzo
wanym czynnikiem. Ustanowienie trzech
dowdcw o rwnym statusie nieuchronnie prowadzioby do rnicy zda i ktni, co powodowaoby, e minister otrzymywaby sprzeczne rady. To za szkodzioby jednoci Si Zbrojnych RP.
Co mog politycy
Wspomniane rozwizanie odzwierciedlaoby niebezpieczn filozofi, znan jako zasada dziel i rzd. Od czasw
rzymskich suya osabianiu przeciwnych
sobie organizacji. Skutecznie stosowa j
Stalin. Jedyny moliwy rezultat takich
dziaa to zmniejszenie znaczenia dowdcw rodzajw si zbrojnych i, w konsekwencji, zwikszenie politycznego wymiaru dowodzenia przez ministrw. To
zkolei znacznie przekroczyoby respektowan przez zachodnie spoeczestwa za2007/01
sad cywilnej kontroli nad wojskiem. Powstaby obszar politycznej kontroli i dowodzenia wojskami. Rozwizanie to ma
niewiele wsplnego z wzorcami obowizujcymi w strukturach NATO. W pastwach zachodnich rola ministrw w subie publicznej polega na wyznaczaniu politycznego kierunku i uzgadnianiu odpowiedniej polityki. Trudno przecie oczekiwa, by politycy dysponowali wiedz
iodpowiednim dowiadczeniem we
wszystkich obszarach, za ktre odpowiadaj. A nawet jeli maj takie dowiadczenie, zapewne jest ono ograniczone do
jednej dziedziny. Tak jest z pewnoci
wsferze obronnoci. Polityczne zwierzchnictwo powinno sprowadza si do okrelenia oglnych dziaa si zbrojnych i odpowiada wymaganiom stawianym
wStrategii bezpieczestwa narodowego.
Wwczas dowdca wojskowy okreli
optymalne sposoby osignicia celu.
Jeden dowdca
Dobre dowodzenie wojskami moe by
domen tylko osb majcych dowiadczenie w zarzdzaniu personelem, sprztem
izdolnociami obronnymi. Zatem jeden
Rola SGWP nie ogranicza si

do kwestii planistycznych.
Zachowuje on pen kontrol
nad siami zbrojnymi
wczasach pokoju iwojny. Jest
centrum decyzyjnym na
poziomie strategicznym.
dowdca wojskowy musi sta na czele
struktury wojskowej, w tym przypadku
caych Si Zbrojnych RP. Obecnie szef
SGWP peni t funkcj jako jedyny genera czterogwiazdkowy czynnej suby
iprawnie podlega prezydentowi jako
zwierzchnikowi si zbrojnych za porednictwem ministra obrony. Jak kady onierz, szef SGWP jest zobowizany do
dotrzymania przysigi wojskowej, ktra
zobowizuje go do przestrzegania konstytucji i suby ojczynie, co oznacza wykonywanie polece ministra obrony i prezydenta, jak rwnie obron granic pastwa i honoru wojska.
Szef sztabu generalnego, bdcego nie
tylko komrk planistyczn, musi mie
moliwo dowodzenia SZRP na pozio2007/01
mie strategicznym oraz zapewni wymagany przepyw informacji do struktur

NATO i sojusznikw. Dowdztwa na poziomie operacyjnym powinny natomiast
mie zdolno do planowania i prowadzenia operacji na tym wanie poziomie. Jednake, gdyby miay moliwo
dziaania na poziomie strategicznym,
musiayby sprawowa pen kontrol nad
polityk strategiczn oraz jej planowaniem i prowadzonymi konsultacjami, majc do dyspozycji stosowne kadry.
Wpraktyce oznaczaoby to utworzenie
trzech odrbnych armii.
Sztab jako cznik

Obecna reforma, sankcjonujca wczenie SGWP w struktury ministerstwa,
znacznie uatwia konsultacje midzy komrkami odpowiadajcymi za polityk
obronn. W nowej strukturze, wprowadzonej od 1 stycznia, jest mniej elementw funkcjonalnych ni w poprzedniej,
przekazano bowiem odpowiedzialno za
planowanie operacyjne oraz planowanie
zdolnoci obronnych Dowdztwu Operacyjnemu. Trzy rodzaje si zbrojnych nadal
bd miay swoje dowdztwa i nadal bd odpowiaday przed szefem SGWP. Jednake ich struktura take bdzie si zmieniaa, by odzwierciedli penion przez
nie funkcj tzw. dostarczycieli si. Ponadto przewidywane zmiany w logistyce
znacznie ogranicz rol komrek wsparcia logistycznego na poziomie SGWP
idowdztw rodzajw si zbrojnych. W deniu do racjonalizacji funkcjonowania si
zbrojnych zostanie uwzgldniona moliwo poczenia centrw operacyjnych
wjeden scentralizowany kompleks w ramach Dowdztwa Operacyjnego. Zapewnioby to wiksz spjno midzy trzema
rodzajami si zbrojnych w czasie prowadzenia operacji zagranicznych.
Rola SGWP nie ogranicza si wic do
kwestii planistycznych. Zachowuje on pen kontrol nad siami zbrojnymi w czasie
pokoju i wojny. Staje si centrum decyzyjnym na poziomie strategicznym. Stanowi
te niezbdny cznik we wsppracy z sojusznikami i umoliwia realizacj programw rozwoju, uatwiajc Polsce wywizanie si ze zobowiza wobec NATO
iUE. Podporzdkowane niewielkie dowdztwa bd prowadzi prace majce na
celu zapewnienie wsparcia bojowego i logistycznego, takiego jak w nowoczesnych
zachodnich strukturach wojskowych. Praca w adnej mierze nie bdzie chaotyczna, a struktura ta zapewni przejrzysto
wsystemach dowodzenia i zarzdzania

oraz umoliwi skorelowanie wydatkw finansowych z obowizkiem dostarczania
si. Ponadto struktura ta bdzie podobna
do rozwiza przyjtych w wielu pastwach NATO, w tym w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
Podsumowujc, dodam, e zakres przeprowadzonych reform jest godny pochway, biorc pod uwag pozycj, z jakiej Polska startowaa. W cigu dziesiciu lat
przesza z pozycji pastwa majcego kopoty z wysaniem kontyngentu do wielonarodowej koalicji na pozycj jednego
zgwnych rozgrywajcych w NATO
iUE. Z pewnoci proces ten nie zakoczy si, a dostpne rodki umoliwi jego kontynuacj. Polski rzd musi sobie radzi zwieloma problemami ze wzgldu
na kolidujce interesy w wydatkach publicznych, dlatego siy zbrojne nie mog
liczy na szczeglne traktowanie. Minie
zatem jeszcze kilka lat, zanim osigniecie
podany poziom nowoczesnoci odzwierciedlony w planach. Jednak ju teraz Polacy mog by dumni ze swoich onierzy.
Na szacunek zasuguje take wysiek organizacyjny SG WP na rzecz przyjcia odpowiedniej struktury dowodzenia i zarzdzania, lepszego wsparcia ministra obrony
iwsppracy komrek odpowiedzialnych
g
za polityk obronn.
pk Stewart Blacburn
Autor jest oficerem Brytyjskich Krlewskich Si

Powietrznych. Od dwch i p roku suy
w MON i SGWP. Pogldy wyraone w artykule
odzwierciedlaj jego osobiste spojrzenie wynikajce
z dowiadczenia wyniesionego ze suby w Polsce i nie
stanowi oficjalnego stanowiska ministerstwa obrony
narodowej Wielkiej Brytanii.
25
Po raz kolejny zreformowano

ministerstwo Obrony
narodowej. Rzdzcy
politycy wprowadzili
w strukturach mOn
poprawki zgodne z ich wizj
funkcjonowania resortu. Po
rewolucji w latach 90., od
momentu przyjcia Polski do
nAtO, mamy do czynienia ze
zmianami ewolucyjnymi. tak
jest i tym razem. zmiany s
wyraziste, wzmacniaj piony
cywilne, ale mimo wszystko
jest to jedynie poprawianie,
a nie cakowita przebudowa.
ak zwykle przy okazji kadej reformy pojawia si niezadowolona

grupa ekspertw, namawiajca do
podjcia drastyczniejszych krokw. Charakterystyczne jest to, e
sztandarowi jej przedstawiciele wywodz
si raczej z obrzey, a nie z samych si
zbrojnych. Trudno nie odnie wraenia,
e d do permanentnej rewolucji w zarzdzaniu obronnoci, metoda za przeistoczya si w cel dziaania.
Przed wyraeniem jakiejkolwiek opinii
trzeba koniecznie zerwa z mitem, ktry
wpywa na sposb mylenia. Ten mit to
lansowana przez niektrych teza, e istnieje jakie uniwersalne, standardowe rozwizanie w kierowaniu siami zbrojnymi,
ktre wystarczy skopiowa, by robi to co
inni. Ot, nic bardziej bdnego. Istniej pewne trendy, ktrych nie wolno lekceway, ale konia z rzdem temu, kto wskae dwa identycznie zorganizowane ministerstwa obrony w liczcych si militarnie pastwach, zwaszcza nalecych do
NATO. Kady nard organizuje obron
narodow na swj sposb i jest to wynik
systemu politycznego, tradycji, ksztatu
si zbrojnych, uwarunkowa prawno-historycznych, a nawet sposobu zarzdzania przemysem obronnym. W ukadzie
koalicyjnym jedno jest wane. Przyjte
rozwizania musz by na tyle kompatybilne, by sojusznicy mogli bez wikszych
przeszkd wsppracowa ze sob.
Polska nie ma wic obowizku powielania obcych wzorw. Ma prawo do wa26 przegld si zbrojnych
DOWIADCZENIA Organizacja resortu obrony
Jak
kierowa
siami
zbrojnymi?
snych pomysw, odpowiadajcych jej
i jednoczenie zapewniajcych wspprac z sojusznikami. Jest jeszcze jeden istotny czynnik sprawczy, o ktrym zdaj si
zapomina niektrzy eksperci. Jest nim
konstytucja. Najwyszy rang akt prawny zawiera ustalenia jednoznacznie okrelajce sposb zarzdzania Siami Zbrojnymi RP. Sugerowanie rewolucji organizacyjnej bez wskazania potrzeby zmian
w konstytucji jest niedostrzeganiem zasadniczego problemu legislacyjnego.
Tymczasem poprawka do konstytucji to
powana sprawa ustrojowa. Czy czyj, nawet najlepszy, pomys jest wystarczajcym powodem do korekty jej zapisw?
Do niedobrych obyczajw naley zaliczy
take manier twrczego interpretowania konstytucji przez osoby niezwizane
z prawem konstytucyjnym.
Szef obrony
Spr o sposb kierowania siami zbrojnymi ogniskuje si wok dwch problemw. Pierwszy to rola ministra obrony narodowej, drugi przeznaczenie Sztabu
Generalnego WP. Zwolennicy radykalnych rozwiza chc, by minister by bezporednim dowdc si zbrojnych, penicym t funkcj za porednictwem pewnej
liczby rwnorzdnych sobie wojskowych,
z ktrych nominalnie jeden byby wskazany jako najwaniejszy, ale bez realnego
wpywu na decyzje pozostaych. Tym numerem jeden byby szef Sztabu Generalnego WP odgrywajcego rol naczelnego organu planowania strategicznego, niemajcego wpywu na dowodzenie operacyjne oraz sprawy biece wojsk.
Zwolennicy tego rozwizania, skupiajc si na jego zaletach, sprytnie przemilczaj wady. A podstawowa wada to brak
wojskowego szefa obrony, ktry wystpuje w pozostaych sojuszniczych krajach.
Aby ten problem zilustrowa, wystarczy
zada pytanie: do kogo powinien zwrci
si przewodniczcy Komitetu Wojskowego NATO lub sojuszniczy strategiczny dowdca operacyjny w sprawach wymagajcych pilnych konsultacji? Nominalnie do
szefa Sztabu Generalnego WP jako tzw.
szefa obrony. Ale czy szef komrki wy2007/01
cznie planistycznej byby rwnorzdnym

partnerem do dyskusji o biecych sprawach operacyjnych. Sdz, e nie. Takich
dylematw mona znale wicej. Efekty: nasi sojusznicy byliby zmuszeni rozmawia z kilkoma polskimi generaami,
wzalenoci od potrzeb, lub bezporednio z ministrem obrony. Proces decyzyjny
byby zatem wyduony, a pozycja polskiego przedstawiciela w komitetach wojskowych NATO i UE wyranie osabiona.
Rozbicie dzielnicowe
Posada ministra jest stanowiskiem politycznym, wicym si z ogromn odpowiedzialnoci. Jeli ma on odegra
waciwie swoj rol, musi by wolny od
nadmiaru spraw biecych oraz zapewnia odpowiedni nadzr nad caoci
spraw obronnych. Jeeli zdecydowalibymy si na kilku rwnorzdnych dowdcw w siach zbrojnych, minister musiaby podj si roli koordynatora. Inaczej
powstayby udzielne ksistwa o stopniu
powizania zalenym od dobrej woli ich
dowdcw. Koordynacja za i nadzr wy2007/01
musiyby utworzenie czego na ksztat

sztabu ministra si zbrojnych. Innymi sowy, musiaby powsta cywilny supersztab
z tendencj do cigej rozbudowy. Jeeli
komu wydaje si to mao prawdopodobne, niech przyjrzy si strukturze, na przykad, amerykaskiego departamentu obrony z jego sekretariatami poszczeglnych
rodzajw si zbrojnych, ktry jest organem administracji prezydenta USA jako
naczelnego dowdcy.
O wiele prostszym rozwizaniem, bez
potrzeby budowy nowej superstruktury, jest
sztab generalny penicy rol planisty strategicznego i jednoczenie organu koordynujcego oraz nadzorujcego siy zbrojne.
Takie usytuowanie pozwala ministrowi
wprosty sposb kierowa wojskiem bez
zagbiania si w problemy techniczne
ioperacyjne. Nie bez znaczenia jest take
fakt, e Sztab Generalny WP jako cz
MON jest w sferze bezporednich wpyww ministra. Tego nie mona byoby powiedzie w proponowanym dowdztwie
si zbrojnych. Tak wic, wbrew twierdzeniom projektodawcw, degradacja Sztabu
Generalnego osabiaby, a nie wzmocnia,
cywiln kontrol nad armi.
Proponowane zmiany w MON maj
charakter ewolucyjny. Bez wtpienia s
pewnym etapem budowy nowego systemu kierowania siami zbrojnymi. Nikt
nie twierdzi, e to ju koniec zmian.
Usprawnianie bowiem systemu dowodzenia jest procesem cigym, czego dowiadczaj nasi sojusznicy. Rozwizania rewolucyjne to bardzo rzadki przypadek. Nie sdz, aby istniay racjonalne powody wprowadzania kolejnych tego typu zmian w Polsce.
W dobie rozwinitej informatyki, elektronicznych, zautomatyzowanych rodkw dowodzenia i kierowania, architektura systemu moe by bardziej paska
iwtym kierunku zmierzaj wdroone
rozwizania. Paska architektura to wicej dowdztw i sztabw na tym samym
poziomie. Nie ma w tym nic zego, jeeli w najwyszych organach wojska bdzie
suy ta sama liczba oficerw. A tak wanie bdzie. Nowe komrki powstay kosztem tych, ktrych funkcje przejy.
Filozofia oparta na ewolucyjnoci zakada kolejne zmiany usprawniajce dowodzenie siami zbrojnymi. Zmiany te s
ju nawet ujte w redniookresowych programach rozwoju si zbrojnych i bd
wcielone w ycie w momencie, gdy okae si to moliwe i potrzebne, bez gwatownego wywracania wszystkiego do g-
ry nogami. I tak, zakada si usprawnienie rozwiza we wszystkich zasadniczych obszarach dowodzenia: biecego,
operacyjnego, w tym operacjami specjalnymi, oraz wsparcia. Sam Sztab Generalny bdzie zmierza do scalania rnych
struktur. Dowdztwa rodzajw si zbrojnych bd stopniowo odchudzane i czone, a do utworzenia dowdztwa si zbrojnych, ale podporzdkowanego sztabowi
generalnemu. W miar umacniania si nowych organw centralnych bd likwidowane szczeble porednie, takie jak korpus
i okrg wojskowy. Na szczeblu zwizku
taktycznego bdzie si zmierza nie tylko do wspomnianego czenia, ale prawdopodobnie take do wielonarodowoci, by osign zdolno do kierowania
operacjami poczonymi o maej intensywnoci. Wwczas ZT zostan uwolnione od biecego dowodzenia wojskami.
Celem bdzie struktura, w ktrej wsytuacji szczeglnego zagroenia bezpieczestwa pastwa sztab generalny bdzie organem prezydenta, premiera i ministra obrony, a sztab rodzajw si zbrojnych bdzie peni t sam funkcj w stosunku do naczelnego dowdcy. Ten ostatni bdzie korzysta rwnie z dowdztwa
operacyjnego i wsparcia, ktre zostan
podporzdkowane take sztabowi generalnemu. W moim przekonaniu, takie rozwizanie pozwoli Siom Zbrojnym RP
waciwie wypeni ich powinno w rag
zie najwyszej prby.
gen. bryg. Stefan Czmur
Autor jest szefem Pionu Operacyjnego ds. NATO,

zastpc polskiego przedstawiciela wojskowego
przy dowdztwach wojskowych NATO i Unii Europejskiej
27
bg wojny w grach
Przejcie przez nAtO
odpowiedzialnoci za misj
w Afganistanie stawia nowe
wyzwania przed
sojuszniczymi krajami, w tym
Polsk. mimo pokonania
reimu talibw w 2002 r.
sytuacja w tym kraju jest
daleka od normalnoci.
dlatego podejmuje si
starania o zwikszenie
zaangaowania wojskowego
poszczeglnych pastw
sojuszu. Polska, wypeniajc
sojusznicze zobowizania,
zadeklarowaa wzmocnienie
si isAF kontyngentem
liczcym ponad 1000
onierzy.
surowych warunkach tego

kraju dziaania bojowe
zgrupowa ldowych s
do skomplikowane. Ze
wzgldu bowiem na
uksztatowanie terenu ograniczone s
moliwoci uycia wikszych zgrupowa
taktycznych cikiego sprztu oraz manewrowania nimi. Niewielka liczba drg
powoduje konieczno pokonywania, czsto w ugrupowaniu pieszym, wskich grskich przej oraz wysokogrskich przeczy zagroonych lawinami. Sytuacja
komplikuje si zim w czasie opadw
niegu i gooledzi wikszo drg jest nieprzejezdna lub trudno przejezdna. Warunki terenowe i meteorologiczne sprzyjaj
partyzantom, ktrzy organizuj zamachy
i zasadzki, minuj drogi, wykonuj szybkie ataki z uyciem lekkiego uzbrojenia
i wycofuj si, czsto wtapiajc w lokaln spoeczno.
Nauczka armii radzieckiej

O tym, jak trudno walczy na obszarze
Afganistanu, nawet ze znacznie mniejszymi i sabiej uzbrojonymi siami przeciwnika, przekonay si w przeszoci wojska bry-
tyjskie, a w latach osiemdziesitych XX w.

rwnie armia byego ZSRR. Mimo e ponad 150-tysiczny radziecki kontyngent by
dobrze przygotowany i wyposaony, walczc w specyficznych warunkach z fanatycznym przeciwnikiem ponosi due straty, cho prowadzi je przy silnym wsparciu
lotniczym i artyleryjskim.
W warunkach afgaskich skutecznym
rodkiem raenia okazay si migowce.
Z oglnej liczby wszystkich wylotw migowcw prawie 20% dotyczyo bezporedniego wsparcia walczcych pododdziaw oraz wykonywania uderze na cele naziemne.
Czynnikiem znacznie ograniczajcym
uycie lotnictwa byy trudne warunki po-
migowce wykorzystywano ponadto

do przerzutu i wysadzania taktycznych desantw (1113% wylotw), rozpoznania (79%), minowania (2%), eskortowania konwojw (17%), przewoenia adunkw i ludzi (1517%), korygowania
ognia artylerii i ewakuacji rannych.
A. woodko, B. Gorszkow: Wiertoliet
w Afganistanie, moskwa 1993, s. 46.
2007/01
Fot. mOn kanady
DOWIADCZENIA Uycie artylerii w Afganistanie
rodek ogniowy na 125 onierzy

Z powodu ogranicze lotnictwa wiele
wanych zada zwizanych ze wsparciem
piechoty przypado w udziale artylerzystom. Rosjanie wysali do Afganistanu
prawie 1200 rodkw artyleryjskich zarwno samobienych, jak i dzia cignionych, wyrzutni i modzierzy. Powodowao to due nasycenie artyleri, wynoszce jeden artyleryjski rodek ogniowy na
125 onierzy bezporednio zaangaowanych w walk. Artyleria bya zasadniczym
rodkiem wsparcia ogniowego radzieckich zgrupowa ldowych przez ca wojn. Jednake okazao si, e jej przydatno w terenie grzystym oraz w dziaaniach o charakterze nieregularnym jest
mniejsza ni w innych rodowiskach prowadzenia walki.
W pocztkowym etapie kadej wikszej operacji tworzono grupy artylerii,
obejmujce zwykle dwa dywizjony.
Dziaania zaczepne zgrupowa radzieckich byy poprzedzane przygotowaniem
artyleryjskim. Do wsparcia batalionu
wydzielano zazwyczaj dywizjon artylerii, a samodzielnie dziaajcej kompanii
bateri artylerii. Cele wykryte w czasie natarcia raono, zuywajc pen
norm amunicji. Po opanowaniu obiektu ataku pododdziay artylerii czsto
wykonyway tzw. ogie blokujcy, ktry uniemoliwia przeprowadzenie
przez partyzantw kontrataku.
Artyleria bya angaowana rwnie do
umoliwienia walczcym pododdziaom
zerwania kontaktu z przeciwnikiem oraz
do osony ich wycofania. W tym celu prowadzia ochronny ogie zaporowy do
chwili, gdy onierze znaleli si w bezpiecznej odlegoci (okoo 3 km), czyli poza zasigiem broni rcznej przeciwnika.
Wanym zadaniem artylerzystw byo
ogniowe przygotowanie ldowania taktycznych desantw powietrznych, ktre
wysadzano gwnie w celu zapewnienia
2007/01
manewrowoci oraz zwikszenia skutecznoci walczcych wojsk. Okoo 2050 min

przed ldowaniem desantu artyleria otwieraa ogie do wyznaczonych celw, rozpoznanych wczeniej przez lotnictwo. Po
zakoczeniu ostrzau obiektw pooonych na trasie przelotu i w rejonie ldowania desantu uderzao w czasie 510 min
lotnictwo. Nastpnie cele pooone wpobliu ldowisk byy zwalczane uderzeniem
jednego lub dwch kluczy migowcw
bojowych.
Innym zadaniem radzieckiej artylerii
byo zwalczanie artyleryjskich rodkw
ogniowych przeciwnika. Okazao si jednak, e wyrzutnie lub modzierze mudahedinw po wykonaniu ognia szybko
zmieniay stanowiska ogniowe i unikay
w ten sposb raenia.
Bazy ogniowe
W celu ochrony wanych obiektw
(lotniska, magazyny, stanowiska dowodzenia itp.) oraz drg, cz artylerii
mieszczane na prawdopodobnych drogach jego podejcia. Za pomoc czujnikw identyfikowano rodzaj obiektu,
a nastpnie otwierano zmasowany ogie
w rejon wybranej zawczasu zasadzki
artyleryjskiej.
NOTATKA
Elektroniczne czujniki akustyczne i sejsmiczne

wykorzystali po raz pierwszy Amerykanie podczas
wojny w Wietnamie. Stosowali je do rozpoznawania
partyzantw na kierunkach podejcia do baz wojskowych.
Artyleri angaowano take do ochrony konwojw. Ze wzgldu na nieliczne

drogi oraz teren dogodny do przygotowania zasadzek, w skad kolumn marszowych wczano pododdziay artylerii. Bya to zazwyczaj bateria lub dywizjon, ktre dzielono na trzy grupy irozmieszczano na czole, w rodku iwogonie przemieszczajcej si kolumny. W czasie ataku partyzantw grupy artylerii prowadziy ogie ze stanowisk wybieranych poza
stref oddziaywania przeciwnika do cza-
godowe. Stwierdzono, e w grach ze

wzgldu na rozrzedzone powietrze moliwoci transportowe migowcw s prawie dwukrotnie mniejsze. Z kolei niewielka widzialno utrudnia stosowanie pociskw rakietowych, przede wszystkim kierowanych, wymuszajc zblienie si do
obiektu ataku, a tym samym wejcie w stref ognia przeciwnika. Czynnikiem ograniczajcym wykorzystanie migowcw byo rwnie zagroenie, jakie stanowiy
rodki przeciwlotnicze mudahedinw,
zwaszcza amerykaskie zestawy Stinger.
Modzierze su wojskom koalicji do osony baz. Przydaj si do owietlania terenu czy demonstracji siy i gotowoci do dziaania. Na zdjciu obsuga amerykaskiego modzierza kalibru 81 mm,
strzelajca granatem owietlajcym w bazie koo Kabulu.
rozmieszczano w tzw. bazach ogniowych znajdujcych si w odlegoci

1015 km od siebie, tak by mogy si
wzajemnie wspiera. Do alarmowania
ozbliajcym si przeciwniku wykorzystywano czujniki sejsmiczne roz-
su, a caa kolumna znalaza si w bezpiecznej odlegoci.
Walka dywizjonem
Taktyka artylerii ulegaa zmianom
wmiar zdobywania dowiadcze bojo- u
29
DOWIADCZENIA Uycie artylerii w Afganistanie

during Freedom majc obali reim talibw wspierajcych organizacje terrorystyczne. Do dziaa militarnych zaangaowano jednostki bez cikiego sprztu. Zaoono, e operacja bdzie miaa charakter stabilizacyjny, o maym nateniu dziaa. Ponadto uznano, e teren Afganistanu znacznie utrudnia wykorzystanie wozw bojowych i dzia samobienych. Wanym argumentem przemawiajcym za
uyciem lekkich si bya moliwo ich
szybkiego przerzutu drog powietrzn
wrejon przyszych dziaa.
Przyjto, e zasadniczym rodkiem
wsparcia operacji wojsk ldowych bdzie
lotnictwo. Dominowao ono w powietrzu
i byo w niewielkim stopniu naraone na
oddziaywanie sabej obrony przeciwlotniczej wojsk talibaskich. Bezporednie
wsparcie lotnicze realizoway migowce
AH-64 oraz lotnictwo taktyczne. Wniewielkim stopniu zaangaowano rodki artyleryjskie. Ze wzgldu na trudnoci
wprzerzucie i wykorzystaniu wtrudnym
terenie cikich dzia samobienych siy
interwencyjne wspiera tylko jeden dywizjon artylerii. Skada si z baterii haubic
cignionych M-119 kalibru 105 mm
(4dziaa) oraz dwch baterii modzierzy
po 4 modzierze kalibru 120 mm. Dziki
lekkiemu uzbrojeniu mieszany dywizjon
artylerii cechowaa dua mobilno, jedFot. Departament Obrony USA
u wych. Podstawow jednostk taktyczno- u wcigano do jaski. W czasie strzelania

ogniow by dywizjon, co utrudniao sku- do celw pooonych w jarach i wwozach
teczne dziaanie w grach ze wzgldu na oraz ukrytych w jaskiniach skuteczniejsze
brak rejonw umoliwiajcych rozwini- ni dziaa okazay si modzierze.
cie caego pododdziau.
Artyleri samobien,
Uycie lotnictwa
Dobrym rozwizaniem
niekiedy nawet wyrzutokazao si rozmieszczanie artylerii rakietowej,
ogranicza pogoda,
nie obserwatorw artylewykorzystywano do
ryjskich wkompaniach
strzelania na wprost.
auderzenia
piechoty, a koordynatorw
Ogie ten by znacznie
samolotw
ognia w batalionach. Zaefektywniejszy ni wypewniao to utrzymanie
konywany z zakrytych
imigowcw,
wspdziaania midzy
stanowisk ogniowych,
wykonywane nawet naraa jednak obsugi
walczcymi pododdziaami a wspierajcymi je
na bezporednie oddziaamunicj
pododdziaami artylerii.
ywanie przeciwnika. Po
Oficerw tych byo jednak
raz pierwszy w dziaaprecyzyjnego raeza mao.
niach bojowych zastosoOgie artylerii koncen- nia, s nieskuteczne wano rwnie pociski
trowano gwnie na grinteligentne (pociski
i niecelowe.
skich drogach, przejciach
naprowadzane laserowo
w wwozach (wejciach
typu Smielczak do modo wwozw) i skrzyowaniach drg. Ce- dzierza 2S4 kalibru 240 mm suyy do
le raono z uyciem penej normy amuni- niszczenia umocnie i fortyfikacji mudacji. Ze wzgldu na sposb dziaania par- hedinw) oraz amunicj do minowania
tyzantw, ktrzy czsto zmieniali pooe- narzutowego.
nie, oddziaywanie ogniowe rzadko okaCzas Amerykanw
zywao si skuteczne. Znacznym utrudnieniem w zwalczaniu celw byo ich rozW 2001 r. Afganistan sta si celem inmieszczenie pod wystpami skalnymi lub terwencji z zewntrz. W padzierniku wojna ruchomych platformach (gwnie rod- ska USA, we wspdziaaniu z siami opoki przeciwlotnicze), ktre podczas ostrza- zycji afgaskiej, rozpoczy operacj En-
Atut MOBILNOCI. Argumentem przemawiajcym

zauyciem lekkich si i rodkw walki jest wAfganistanie moliwo ich szybkiego przerzutu drog powietrzn w rejon przyszych dziaa.
Na zdjciu: Kanadyjczycy z Krlewskiego Puku
Artylerii Konnej wicz w bazie w Kandaharze podwieszanie pod amerykaski migowiec CH-47 Chinook
haubicy M777. Kwiecie 2006 r.
2007/01
Zalety i mankamenty
Mimo niewielkiej liczby uyte rodki
artyleryjskie zapewniay szybkie, dokadne i terminowe wsparcie ogniowe. Modzierze, w porwnaniu z haubicami kalibru 105 mm, byy bardziej manewrowe
iszybciej osigay gotowo ogniow. Ale
w terenie o skalistym podou problemem
byo okopanie pyty oporowej, co miao
wpyw na donono strzelania i dokadno ognia. Mankamentem by rwnie
brak grskich tabel strzelniczych, co uniemoliwiao prowadzenie ognia skutecznego bez wstrzeliwania celu.
Haubice M119 miay wiele zalet, w tym
prawie trzykrotnie wiksz ni modzierze donono (20 000 m) oraz o 50%
wiksze moliwoci ogniowe. Rozrzut pociskw na maksymalnej dononoci by
prawie o poow mniejszy, co korzystnie
wpywao na bezpieczestwo wasnych
pododdziaw. Zalet pododdziaw haubic i modzierzy by krtki czas reakcji
2007/01
Fot. MON Kanady
nak jego moliwoci ogniowe byy znacznie ograniczone.

Weryfikacja zaoe dotyczcych wsparcia ogniowego nastpia przede wszystkim
podczas operacji Anakonda, prowadzonej przeciwko bojownikom Al-Kaidy.
Okazao si, e w trudnym terenie grzystym uderzenia lotnicze s mao skuteczne, mimo e okoo 65% uytej przez lotnikw amunicji stanowiy bomby i pociski rakietowe precyzyjnego raenia. Zdarzay si rwnie straty w wyniku bratobjczego ognia, tzw. friendly fire. W grudniu 2001 r. B-52 pomykowo zbombardowa grup amerykaskich komandosw.
Zgino kilku onierzy, a dwudziestu zostao rannych. W kwietniu 2003 r. zpodobnego powodu zgino czterech onierzy kanadyjskich.
Take bezporednie wsparcie lotnicze
realizowane przez migowce nie spenio
oczekiwa. AH-64 sprawdzay si podczas
nocnych atakw przeciwko partyzantom,
ale nie miay zdolnoci do zawisu na duej wysokoci, zwaszcza wwyszych partiach gr. Zmuszone byy w zwizku z tym
do ryzykownych atakw zlotu nurkowego. Czsto ich akcje byy nieskuteczne na
odgos nadlatujcych maszyn bojownicy
ukrywali si w jaskiniach. Ponadto czas
reakcji ogniowej lotnictwa by zbyt dugi.
Przykadem jest 10 Dywizja Grska, ktrej pododdziay rzadko otrzymyway bliskie wsparcie lotnicze wczasie krtszym
ni 25 min, a czsto oczekiway na nie nawet kilka godzin.
ogniowej, ktry nie przekracza zwykle dwch lub

trzech minut, cho (ze
wzgldu na utrudniony
przepyw danych) nie miay one rodkw automatyzacji dowodzenia i kierowania ogniem oraz czsto
dziaay w sposb zdecentralizowany.
Znacznym utrudnieniem
w dokadnym przygotowaniu nastaw do strzelania
byy specyficzne warunki
meteorologiczne oraz dua wysoko bezwzgldna,
czego nie uwzgldniono
wtabelach strzelniczych.
Szybki ogie modzierzowy umoliwia niszczenie rodkw ogniowych przeciwnika, gwnie modzierzy. Jednak
zpowodu niewielkiej dononoci strzelania oraz
dugiego czasu lotu pociskw czsto nie uzyskiwano efektu zaskoczenia
bojownicy ukrywali si Strzelanie w Afganistanie. Znacznym utrudnieniem w dokadnatychmiast po usyszeniu nym przygotowaniu nastaw do strzelania s specyficzne warunki meteoraz dua wysoko bezwzgldna, czego nie uwzgldniono
huku wystrzau. Maa do- orologiczne
wtabelach strzelniczych. Na zdjciu: z haubicy M777 strzelaj
nono modzierzy zmu- Kanadyjczycy w bazie Sperwan Ghar. Grudzie 2006 r.
szaa do zajmowania stanowisk ogniowych w niewielkiej odlego- ne wsparcie. Z kolei niewielka liczba zaci od przeciwnika, co naraao obsugi angaowanych artyleryjskich rodkw
na bezporedni ogie partyzantw.
ogniowych powodowaa, e dowdcy czModzierze wykorzystywano take do sto byli pozbawieni wsparcia w decyduosony wojsk znajdujcych si w bazach. jcym miejscu i czasie, co wizao si z
Zadanie to wykonywaa zazwyczaj sekcja niepotrzebnymi stratami.
w skadzie dwch obsug. Nie zawsze zaObecnie sytuacja w Afganistanie stapewniao to odpowiednie wsparcie ognio- je si coraz bardziej niestabilna. Dziaawe. Oprcz tego byy uywane do owie- nia prowadzone przeciwko partyzantom
tlania terenu wok baz czy demonstracji na rozlegych, grzystych obszarach
siy i gotowoci do dziaania.
iwsurowym klimacie wymagaj twrRozpoznanie na potrzeby artyleryjskie- czego stosowania taktyki. Trzeba sobie
go wsparcia ogniowego prowadzono, wy- rwnie uwiadomi, e walka w takich
korzystujc wysunitych obserwatorw warunkach zmniejsza znacznie rol zaoraz sekcj ANTP Q-36. Jednak stacja ra- awansowanej technologii. Uycie lotnicdiolokacyjna, ze wzgldu na may sektor twa ogranicza pogoda, a uderzenia sarozpoznania oraz liczne utrudnienia i za- molotw i migowcw, wykonywane
kcenia pracy, nie sprawdzia si w tere- nawet z uyciem amunicji precyzyjnego
nie grzystym.
raenia, s nieskuteczne i niecelowe. Dotychczasowe dowiadczenia przekonuj
A wic renesans?
wic, e rodkiem zdolnym do zapewOperacja Enduring Freedom bya nienia cigego, terminowego i precysprawdzianem innowacyjnego podejcia zyjnego wsparcia ogniowego niezaleAmerykanw do prowadzenia dziaa nie od sytuacji, terenu, pogody, pory rog
wtrudnym terenie. Nie sprawdzio si ich ku lub doby jest artyleria.
zaoenie, e lotnictwo jest w stanie zappk dr in. Zdzisaw Polcikiewicz
pewni walczcym terminowe i precyzyjAkademia Obrony Narodowej
31
DOWIADCZENIA Zaopatrywanie PKW w Iraku
Mosty morskie i powietrzne

Podstawow zasad w organizowaniu mostw zaopatrujcych kontyngenty jest
optymalne oraz zgodne z midzynarodowymi przepisami IATA i IMDG, a take z regulacjami
si zbrojnych USA, wykorzystanie przydzielonych rodkw transportowych. Szczegln uwag
naley zwraca na przepisy o przewozie materiaw niebezpiecznych.
Kto, co i z kim?
W polskim wojsku instytucj sprawujc nadzr nad funkcjonowaniem PKW
jest Dowdztwo Operacyjne (DO), ktre zadanie to przejo 2 sierpnia 2005 r.
od Sztabu Generalnego WP. Instytucj
koordynujc sprawy transportu w relacjach zagranicznych jest Szefostwo
Transportu i Ruchu Wojsk Centrum Koordynacji Ruchu Wojsk (STiRW-CKRW),
podlegajce DO. Do zada szefostwa naley zamawianie transportu osb oraz zaopatrzenia. Natomiast zapotrzebowanie
na transport skadaj: Dowdztwo Wojsk
Ldowych oraz Litwa, otwa i Sowacja
nasi ssiedzi, ktrych kontyngenty nale do Wielonarodowej Dywizji Centrum-Poudnie. Z kolei do DWLd zamwienia na transport spywaj z: polskiego kontyngentu wIraku, 10 BLog wOpolu (przez pion logistyki lskiego Okrgu Wojskowego) oraz innych komrek
wymienionych w rozkazie dowdcy
WLd nr 173 z 16 maja 2005 r.
Fot. Andrzej Pindor
ransport osb, zaopatrzenia

isprztu do Iraku oraz z powrotem do kraju podzielono na stay (zwany mostem transportowym powietrznym lub morskim), realizowany drog powietrzn raz w miesicu,
natomiast morzem co p roku, oraz dorany. Jego celem jest zasilanie z narodowych rde kontyngentw tworzcych
Wielonarodow Dywizj Centrum-Poudnie. Wykorzystuje si w nim samoloty
si powietrznych USA oraz statki czarterowane lub okrty nalece do si morskich USA. Mosty powietrzne dziaaj na
trasie Wrocaw Strachowice Tallil
Wrocaw Strachowice. Su do cigego przerzutu osb oraz rodkw materiaowych. Mosty morskie s organizowane
na trasie Szczecin Ash Shuaybah
Szczecin. Su do przewozu sprztu
(gwnie pojazdw, migowcw i kontenerw). Doranym transportem osb oraz
zaopatrzenia do polskich kontyngentw
zajmuj si nasze siy powietrzne.
Doranym transportem osb oraz zaopatrzenia do polskich kontyngentw zajmuj si nasze siy
powietrzne, przede wszystkim 13 Eskadra Lotnictwa Transportowego z Krakowa.
Szefostwo Transportu i Ruchu Wojsk

Centrum Koordynacji Ruchu Wojsk wysya zbiorcze zapotrzebowanie na odpowiednie rodki transportowe do szefa Polskiego Zespou Operacyjno-cznikowego przy US CENTCOM w Tampa (USA)
jako Jopes Input Worksheet, Deployment/Redeployment Movement Requirements. US CENTCOM, przez US TRANSCOM oraz US EUCOM, informuje szefostwo o terminie transportu, typie i liczbie
przydzielonych samolotw lub statkw.
Przygotowanie transportu osb i zaopatrzenia jest wic skomplikowanym przedsiwziciem. Dowdztwo Wojsk Ldowych, za porednictwem okrgw wojskowych, wydaje rozkazy i polecenia, a otrzymuje od jednostek dokumentacj trans-
portow. Sprawdza j i przetwarza, a nastpnie przekazuje rnym instytucjom

pastwowym i wojskowym (w tym DO
iSTiRW CKRW). One za opracowuj
niezbdne zarzdzenia dotyczce wyjazdu przedstawicieli WP za granic oraz zamawiaj rodki transportu.
Zbiorcze zestawienie (ze wszystkich jednostek wojsk ldowych), jako Zapotrzebowanie na przewz osb i rodkw zabezpieczenia logistycznego dla PKW wIraku
transportem lotniczym w ramach mostu powietrznego (morskiego) wraz zzacznikami (wykazami materiaw niebezpiecznych) szef pionu logistyki WLd przesya
do STiRW-CKRW (przez Dowdztwo
Operacyjne). Nastpnie wydaje rozkaz dowdcy 10 BLog (za porednictwem szefa
2007/01
W porcie. Konieczna bya kilkakrotna wymiana dokumentacji celno-przewozowej z powodu nieznajomoci dokadnych wymiarw adowni
statkw. Wyduy si czas sprawdzania przygotowanych dokumentw;
kryy one midzy organami uprawnionymi do ich kontroli: stra graniczn, urzdem celnym itp.
logistyki OW) dotyczcy zorganizowania i dostarczenia

przygotowanego do transportu
adunku do miejsca zaadowania (3 Baza Lotnicza we Wrocawiu). Dowdca brygady
sporzdza odpowiedni dokumentacj przewozow i docza j do wysyanych rodkw
materiaowych.
Szef logistyki WLd, po
otrzymaniu informacji
zSTiRW-CKRW, powiadamia
podwadnych oraz instytucje
cywilne (delegujce przedstawicieli do PKW) oterminie
imiejscu wylotu samolotu do
Iraku lub o terminie zaadunku (dotyczy to rwnie powrotu samolotu zIraku lub wyadunku statku).
Realizacja tych przedsiwzi jest moliwa dopiero po wydaniu
przez ministra obrony decyzji o tworzeniu i wysaniu za granic konkretnego
kontyngentu.
Nauka z misji irackiej

Decyzja nr 141 MON o wysaniu do
Iraku PKW ukazaa si pno, dopiero
20maja 2003 r. Uniemoliwio to: opracowanie wielu decyzji w DWLd oraz terminowe przygotowanie wszystkich dokumentw rozkazodawczych (poczwszy od
szefa SG WP, na dowdcy jednostki wojskowej skoczywszy); opracowanie planw przemieszczenia onierzy i sprztu
do wytypowanych portw lotniczych
imorskich; dokonanie zakupw brakujcego wyposaenia (kupiono zaledwie 619
uywanych kontenerw transportowych
20-stopowych 1CC w drodze przetargu
na warunkach szczeglnych, 83 pojemni2007/01
ki siatkowe oraz 6691 palet);

wreszcie przygotowanie dokumentw celno-przewozowych
umoliwiajcych przekraczanie
granic.
Ponadto pojawiy si kopoty
zzapewnieniem cigoci zaopatrywania kontyngentu w czci
zamienne oraz z tworzeniem po wysaniu kontyngentu do Iraku mostw powietrznego i morskiego ze sprztem, kontenerami i zaopatrzeniem.
Ale nie tylko pne ukazanie si decyzji ministra stanowio problem dla przygotowujcych t misj. W transporcie
morskim wystpiy trudnoci z: wyznaczeniem w porcie w Szczecinie dodatkowej ochrony dla okoo 50 kontenerw
zamunicj oraz z zachowaniem odpowiedniej kolejnoci ich zaadunku; znalezieniem specjalnego sprztu zaadunkowego oraz wykonaniem na czas skrzy
do transportu zdemontowanych opat
migowcw przewoonych drog morsk; waciwym przygotowaniem do
transportu pojazdw z materiaami niebezpiecznymi (napenianie cystern). Dlatego sprzt i kontenery stay kilkanacie
dni na placu zaadunkowym.
W transporcie powietrznym problem
stanowio: ustalenie terminu wylotw oraz
typw samolotw, co powodowao cig
zmian opracowanych dokumentw; przestrzeganie zasad bezpieczestwa oraz ustalenie ekwipunku, ktry onierze mogli
zabra na pokad (ostatecznie ustalono, e
plecaki ze stelaem wace do 70kg oraz
amunicja bd przewoone wlukach bagaowych, za bro z bagaem podrcznym trafi na pokad po uprzednim zabezpieczeniu); wyduenie obiegu dokumentw wysyanych do kompetentnych instytucji w celu ich sprawdzenia.
Waciwa dokumentacja
Wikszo problemw, z ktrymi borykali si na pocztku organizatorzy transportu, zostaa wyeliminowana. Chociaby ze sprztem. Dokupiono 150 kontenerw transportowych 20-stopowych 1CC
(uywanych), 17 kontenerw 10-stopo-
wych 1D, 9 kontenerw lotniczych LD-3,

21 kontenerw lotniczych LD-9, 18 palet
lotniczych (88x108), 3 000 palet EUR,
500 pojemnikw siatkowych oraz 2 400
(200 kpl.) urzdze zabezpieczajcych adunek w kontenerze.
Podczas organizowania transportu dla
kolejnych zmian nie udao si jednak wyeliminowa wszystkich bdw, a jednoczenie pojawiy si nowe. Z opnieniem
powoywano grupy kontroli ruchu odpowiedzialne za zaadunek osb i zapatrzenia do samolotw i na statki oraz ich wyadunek w docelowym miejscu. W przypadku transportu morskiego zbyt pno
dostarczano grupie kontroli ruchu w porcie dokumentacj celno-przewozow, co
spowodowao niezachowanie terminw
obiegu dokumentw midzy organami
WP a stra graniczn, urzdem celnym
itp. Niewaciwie przygotowywano w jednostkach wojskowych dokumentacj do
przewozu materiaw niebezpiecznych, co
wyduao czas wydania zgody na ich
transport po kraju (z jednostek do portw).
Jednostki nie przestrzegay obowizku
wystpienia do Kapitanatu Portu Morskiego z wnioskiem o zezwolenie na magazynowanie kontenerw z materiaami niebezpiecznymi. Niewaciwie znakowano
kontenery (poprawek dokonywano tu
przed zaadowaniem ich na statek). Nie
dokonywano odpraw celnych sprztu
ikontenerw w miejscu staej dyslokacji
jednostek (czyniono to dopiero na nabrzeach portowych). Wreszcie wystpoway
rnice midzy zaplanowan iloci sprztu a dostarczan do portu, co powodowao konieczno wymiany dokumentacji.
W przypadku transportu lotniczego wystpiy nastpujce niedocignicia: samoloty z powracajcymi onierzami
przylatyway do Polski niezgodnie z planem (loty obsugiway samoloty si powietrznych USA), listy pasaerw dostarczane na lotnisko tu przed wylotami odbiegay od stanu faktycznego (naleao
sporzdzi nowe), a odprawy celne i graniczne wyduay si z powodu braku
uzgodnie midzy odpowiednimi organami (STiRW-CKRW a dyrekcj portw lotniczych i urzdem celnym).
Mimo opisanych mankamentw kontyngenty przejmoway w okrelonym czasie zadania od poprzednikw i z powodzeniem je wykonyway. ycie bowiem pisze
scenariusze, ktre nie s ujte w ramy
g
przepisw i instrukcji.
mjr Jacek Ambroziak

33
DOWIADCZENIA Suba w dowdztwie NATO
Jak to robi w Brunssum
NATO od kilku lat, zwaszcza od szczytu w Pradze

w2002 r., nastpuj cige
przeobraenia zarwno
struktur, jak i zada. Suc w dowdztwie operacyjnym w holenderskim Brunssum w latach 20032006, obserwowaem
przemiany w strukturach dowodzenia,
uczestniczc w tworzeniu nowych zasad
funkcjonowania dowdztw. W tym czasie dowdztwo w Brunssum trzykrotnie
zmieniao nazw. Zaczynaem prac
wAFNORTH (Allied Forces North Sojusznicze Siy Pnoc), pniej byo to
JFC NORTH (Joint Forces Command
North Poczone Dowdztwo Si Pnoc), koczyem za sub w JFC HQ
Brunssum (Joint Forces Command
Headquarters Brunssum Dowdztwo
Si Poczonych w Brunssum). Dokonana reorganizacja spowodowaa, e dowdztwo z potocznie zwanego upionym przeobrazio si w aktywnego kierownika operacji ISAF w Afganistanie.
Rwnoczenie ze zmianami w Brunssum
bliniacze dowdztwo w Neapolu przyjo na siebie ciar kierowania alianck misj na Bakanach. Restrukturyzacja dowdztw nie naleaa do atwych tempo
wdraania reform byo szybkie, aprzy
tym obie instytucje musiay zajmowa si
wyznaczonymi operacjami.
Duym dyskomfortem na pocztku
suby w nowym rodowisku bya dla
mnie zbyt oglna wiedza o procedurach
pracy sztabowej w dowdztwach NATO.
Brakowao mi pewnoci, czy wykonujc
zadania zgodnie z posiadan wiedz, czyni to wedug procedur obiegu informacji
i przygotowywania dokumentw. Niepewno ta bya zauwaalna w pierwszym roku pracy w Brunssum. Dostrzegem przy
tym paradoks do nowej sytuacji szybciej przystosowywali si oficerowie
zmniejszym dowiadczeniem sztabowym. Moim zdaniem, zbyt duy zasb

wiedzy o funkcjonowaniu poszczeglnych komrek sztabu bez znajomoci
procedur utrudnia podejmowanie decyzji. Dlatego kady onierz skierowany
do dowdztw NATO przechodzi faz
wdraania do suby zgodnie z obowizujcymi procedurami.
Kolejny problem stanowio opanowanie
specyficznego jzyka wojskowego. Uwidoczniao si to na wszelkiego rodzaju odprawach. Ograniczony czas spotka zmusza oficerw do szybkiego zapoznania si
z wszelkiego rodzaju skrtami terminologicznymi, ktre dla rozpoczynajcych
sub w dowdztwie byy barier w rozumieniu przekazywanych informacji. Notabene liczba stosowanych wdokumentach skrtw bywaa tak dua, e autorzy
niejednokrotnie sami mieli problemy z prawidowym ich rozszyfrowaniem.
Fot. Archiwum autora
Suba w wielonarodowych dowdztwach stanowi dla oficera

szczegln szans podniesienia kwalifikacji oraz
doskonalenia umiejtnoci wykonywania zada, z jakimi nie
ma do czynienia w kraju. Zdobyte w niej dowiadczenia wydaj
si niezbdne, gdy sytuacja polityczno-militarna stawia coraz
to nowe wyzwania przed naszymi siami zbrojnymi.
NIUANSE procedur narodowych. Aby wysa onierza z dowdztwa NATO na misj, naley zadouczyni wielu przepisom narodowym.
Spenienie wymaga przez wszystkie pastwa
napotyka wiele trudnoci. Czy w tej sytuacji mona mwi o rwnomiernym rozoeniu zada na
cay personel dowdztwa?
technik komputerow jest niezbdna do

wymiany informacji, przekazywania zada i opracowywania dokumentw. Poniewa wytwarzane dokumenty miay okrelon klauzul tajnoci, system wewntrz-
W formie drukowanej przygotowuje si tylko nieliczne dokumenty,

ktre nastpnie ukazuj si jako wydruki. Przyjty system wpywa
na oszczdno czasu wporwnaniu z prac nad dokumentami
niejawnymi wWojsku Polskim.
Drobnym problemem byo take przyzwyczajenie si do odmiennoci akcentu w wymowie angielskich sw w zalenoci od narodowoci rozmwcy. Po
pewnym czasie bez problemu jednak rozumie si tre rozmw czy wystpie,
z atwoci identyfikujc narodowo
interlokutora.
Obieg dokumentw
Podstawowym narzdziem pracy jest
komputer. Znajomo systemw operacyjnych oraz umiejtno posugiwania si
nego ich obiegu powodowa, e praca nad

nimi bya ograniczona do niezbdnego minimum. Wszelkich uzgodnie w strukturach poziomych sztabu dokonywano niemal od rki, dziki czemu wsppracujce komrki dowdztwa mogy wykonywa znaczn liczb zada. Wymogi proceduralne dotyczce formy i zakresu dokumentowania realizowanych przedsiwzi pozwalay na eliminowanie tzw. radosnej twrczoci, do ktrej czsto dochodzio przy tworzeniu dokumentw w formie tradycyjnej. Formalizm opracowywa2007/01
nych dokumentw by ograniczony do niezbdnych wymogw i wyklucza produkowanie dodatkowych materiaw.

Polacy wykazywali si du samodzielnoci na przydzielonych stanowiskach.
Oficera sztabu obdarzano duym
zaufaniem zarwno w procesie
wypracowywania decyzji, jak
iprezentowania przemyle na
najwyszym szczeblu w dowdztwie. Takie podejcie do pracy
jest wezwaniem do jak najlepszego wykorzystania kwalifikacji zawodowych! Niewtpliw zalet
takiego systemu wymiany opinii
jest skrcenie czasu opracowywania propozycji rozwiza
przedstawianych dowdcy do
akceptacji. System ten podlega
penemu monitoringowi przez
bezporedniego przeoonego
wtrakcie dokonywania uzgodnie i wypracowania decyzji.
Jest to moliwe dziki poczcie
internetowej NATO.
Saboci reformy, zwaszcza w jej pocztkowej fazie, byo nieobsadzenie wielu stanowisk. Szczeglnie dotkliwe byy wakaty w komrkach
wiodcych brakowao oficerw operacyjnych i logistycznych. Zmniejszenie liczby oficerw przy zwikszonej
liczbie zada utrudniao ich wykonanie. Z tego wzgldu na niektrych stanowiskach pracowano niekiedy nawet
14 godzin na dob. Cz zada musiaa by odrzucona lub odoona do
wykonania w innym terminie. Brak penej obsady odbija si rwnie na jakoci opracowywanych dokumentw
dodatkowego wysiku wymagao eliminowanie uomnoci.
Nie ma ideau
Dokadne poznanie niuansw funkcjonowania struktur dowodzenia siami
NATO pozwala okreli wystpujce
saboci. S one widoczne przede
wszystkim podczas zada wymagajcych szczeglnego zaangaowania onierzy, ktrzy mog mie wtpliwoci
co do zasadnoci stawiania tych zada
wanie im, zwaszcza gdy nie ma klarownych procedur narodowych lub jeli uniemoliwiaj one przyjcie pewnych zada przez onierzy danej nacji.
Uwidacznia si to, gdy presja czasu
dyktuje zwikszenie tempa dziaania
izmusza do szybkiego podejmowania
decyzji. Przykadem takich poczyna s
2007/01
problemy z kierowaniem oficerw w rejon operacji bez wczeniejszego uzgodnienia ze starszym przedstawicielem
narodowym przy danym dowdztwie.
Niejednokrotnie trzeba bowiem natychmiast zareagowa na nieplanowane
skierowanie ze sztabu grupy rekonesansowej (rnych specjalistw) do rejonu
planowanego uycia wojsk. Aby wysa
kogo wokrelone miejsce, naley
uprzednio zadouczyni wielu przepisom narodowym, na przykad zapewni onierzowi minimum bezpieczestwa, co moe wymaga odpowiedniego przeszkolenia, wyposaenia, szczepie oraz ubezpieczenia od wypadkw.
Spenienie tych wymaga przez wszystkie pastwa napotyka wiele trudnoci.
Niekiedy powodem jest poszukiwanie
oszczdnoci, aczasem opaczne rozumienie roli, jak odgrywaj oficerowie
pracujcy wnatowskich strukturach dowodzenia. Prosz wyobrazi sobie tak
Ilu naszych w NATO?

Od stycznia 2004 r. onierze wyznaczeni
do penienia suby za granic mog zajmowa stanowiska uwzgldnione
wtrzech etatach, tzn. w: Wykazie stanowisk przeznaczonych dla penicych sub w strukturach organizacji midzynarodowych i midzynarodowych strukturach
wojskowych, Wykazie stanowisk dla onierzy w Polskich Przedstawicielstwach
Wojskowych iZespoach cznikowych
wstrukturach organizacji midzynarodowych i midzynarodowych strukturach
wojskowych oraz wWykazie stanowisk dla
onierzy sucych w Centrum Szkolenia
Si Poczonych NATO (JFTC Bydgoszcz).
Wymienione etaty s w gestii szefa
Sztabu Generalnego WP. Obejmuj cznie 416 stanowisk, w tym 14 generalskich, 248 oficerskich i154podoficerskie. Obsadzonych zostao 386 (ukompletowanie 93%) wysalimy bowiem
12generaw, 234 oficerw i 140podoficerw. Najwicej stanowisk mamy
wstrukturach NATO i midzynarodowych
organizacji 328, przy czym 302s obsadzone. (ag)
sytuacj: oficer majcy wyjecha oznajmia, e spenia wszystkie wymagane

warunki, ale dowdca nie moe swobodnie skierowa go za granic, nawet
jeli jest on jedynym specjalist dowdztwa w okrelonej dziedzinie. Powodem blokady moe by zbyt p-
ny termin ogoszenia decyzji o skierowaniu go w rejon operacji. Zdarza si,

e narodowe przepisy (jeli w ogle wyraaj zgod) wymagaj uprzedzenia
otym fakcie narodowych wadz 710
dni przed skierowaniem oficera w rejon
misji. Wynika to ze wzgldw oszczdnociowych. Ot, krtkoterminowe
polisy ubezpieczeniowe bywaj bardziej opacalne (tasze) w niektrych
pastwach.
Podobnych problemw znajdziemy
wiele. Ich skutkiem jest bezsilno dowdcw oraz mniejsza efektywno sojuszniczych akcji, a take nadmierne obcienie niektrych osb w wykonywaniu wsplnych zada. Praca w dowdztwie wymaga niekiedy uczestnictwa
wwyjazdowych konferencjach, inspekcjach, wiczeniach itp. Koszty udziau
w tych przedsiwziciach jedynie wczci (opaty za bilety) pokrywa Sojusz.
Natomiast za zakwaterowanie, wyywienie i opaty konferencyjne paci wyjedajcy, a wic jego patnik narodowy. Nie wszystkie pastwa sta na fundowanie takich wojay. S zatem wrd
aliantw kraje, na barkach ktrych spoczywa wikszy ciar uczestnictwa
wtakich przedsiwziciach. Czy w tej
sytuacji mona mwi o rwnomiernym
rozoeniu zada na cay personel dowdztwa?
Aktywni i ospali
Kwaterze w Brunssum, kierujcej misj w Afganistanie, w pocztkowej fazie
bardzo zaleao na ulokowaniu swoich ludzi w dowdztwie ISAF. Dlatego do Afganistanu trafio wielu moich kolegw. Kierowani do wykonywania zada w interesujcym dowdztwo rejonie mieli silniejsz bd sabsz motywacj do pracy. Zaobserwowanie podziau na aktywnych
i ospaych wymagao wikszej uwagi.
Po duszej wsplnej pracy mona byo
dostrzec interesy przedstawicieli poszczeglnych krajw, a take zrozumie przyczyny ich zaangaowania lub jego braku.
Rnice w podejciu do wykonywania
przez oficerw niektrych zada wynikay z dodatkowych gratyfikacji (m.in. urlopy i nalenoci finansowe). Podobne zrnicowanie wystpuje w narodowych przepisach regulujcych ponadnormatywny
czas pracy. W organizowaniu pracy sztabu naley uwzgldnia prawo poszczeglnych pastw rwnie w tym aspekcie. g
pk dr Eugeniusz Jendraszczak
Sztab Generalny Wojska Polskiego

35
CENNIK REKLAM
Strony 3-kolumnowe
(wymiary podane w mm)
Format
II okadka ................................6 000 PLN
III okadka ...............................5 500 PLN
IV okadka ...............................7 200 PLN
Format
2/6 (56x239)
3 kol.
Caa strona (ramka) .................. 4 200 PLN
1/2 strony (3/6) .......................... 2 400 PLN
4/6 (ramka) ............................... 3 000 PLN
2/6 (ramka) ............................... 1 700 PLN
Rabaty w zalenoci od liczby emisji*:

3/6 (178x119)
3 kolejne emisje: 10%

6 kolejnych emisji: 15%
9 kolejnych emisji: 20%
Rabaty od kwoty*:
4/6 (117x239)
12 tys. 20%
20 tys. 25%
30 tys. 30%
powyej 40 tys. moliwo negocjacji cen
* Rabatw nie mona czy, klient ma prawo
wyboru opcji rabatowej.
Podano ceny netto.
Do cen naley doliczy 22% VAT.
6/6 (178x239)
Wymagania
teChniCzne
NADSYANYCH PLIKW:
300 DPI I CMYK,
FORMATY
TIF, PDF
Redakcja Wojskowa, Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa, tel. 0-22 684 53 65
Biuro Reklamy i Marketingu: tel. 0-22 684 51 80, 0-22 684 53 87, faks 0-22 684 55 03
e-mail: reklama@redakcjawojskowa.pl, sekretariat@redakcjawojskowa.pl
DOWIADCZENIA Park sprztu na poligonie

Park polowy powinien zawiera elementy niezbdne do obsugiwania technicznego
i napraw biecych oraz zapewnia bezpieczny postj znajdujcego si w nim sprztu.
zasadnicze wyposaenie tych elementw powinny stanowi ruchome rodki
obsugowo-naprawcze przewidziane w etatach jednostek.
troska o ludzi i pojazdy

P
oszczeglne elementy parku rozmieszcza si w kolejnoci zapewniajcej funkcjonalne ich wykorzystanie w czasie eksploatacji sprztu
i dobr organizacj pracy z uwzgldnieniem
warunkw bezpieczestwa przeciwpoarowego oraz koniecznoci zapewnienia technologicznego cigu czynnoci obsugowo-naprawczych, a take bezkolizyjnego ruchu pojazdw wewntrz parku oraz wyjazdu i wjazdu
z niego. Drogi ruchu pojazdw koowych powinny by w miar moliwoci oddzielone od
drg ruchu pojazdw gsienicowych.
Znaki przy drodze

Na drogach w parku oraz na terenie caej jednostki obowizuj przepisy kodeksu drogowego. Na wszystkich drogach naley zatem ustawi znaki drogowe okrelajce kierunek ruchu,
ograniczenia prdkoci i pierwszestwo przejazdu. Liczb, rodzaj i miejsce ustawienia znakw drogowych ustala szef suby czogowo-samochodowej, a dostarcza je i ustawia waciwa wojskowa administracja koszar. Maksymalna prdko pojazdw na terenie jednostki,
w tym i w parku sprztu technicznego (PST),
nie moe przekracza 20 km/h.
Elementy parku powinny by naniesione na
plan sytuacyjny, ktry powinien znajdowa si
w pomieszczeniu dyurnego parku.
Tok suby i pracy w parku okrela dowdca
jednostki. Caoksztatem pracy w obiekcie kieruje szef logistyki (szef sekcji technicznej), ktry odpowiada za porzdek, przestrzeganie przepisw bezpieczestwa i higieny pracy oraz bezpieczestwo poarowe. W pracy parku najwaniejsze jest:
kontrolowanie przez dyurn sub parkow wchodzcych i wychodzcych osb;
sprawdzanie wyjedajcego i powracajcego sprztu w punkcie kontroli technicznej
(PKT);
wykonywanie obsugiwa codziennych
sprztu w ustalonej kolejnoci (czyszczenie
wstpne na sucho lub mokro, mycie oraz suszenie; uzupenianie materiaw pdnych
2007/01
w stacji materiaw pdnych i smarw oraz

w punkcie tankowania; przegld sprztu i wykonanie zabiegw konserwacyjnych oraz
przygotowanie do wyjazdu na stanowiskach
kontrolno-regulacyjnych;
Cay teren parku jest podzielony na rejony, ktre przydziela si

poszczeglnym pododdziaom. za waciwe ich utrzymanie
odpowiadaj dowdcy tych pododdziaw.
przeprowadzanie obsugiwa okresowych
(OO-1, OO-2) i napraw biecych na stanowiskach obsugowo-naprawczych;
ustawianie sprawnego i przygotowanego do
wyjazdu sprztu w miejscach jego postoju (przechowywania).
PKT by musi
W parkach staych budynek punktu kontroli
technicznej (PKT) powinien znajdowa si przy
gwnej bramie wyjazdowej (wjazdowej). Jest
on przeznaczony dla suby dyurnej. Przed pomieszczeniem powinno znajdowa si miejsce
(plac) do kontroli pojazdw wyjedajcych
i powracajcych. Ponadto w pobliu PKT naley wydzieli miejsce dla pojazdw oczekujcych na uytkownikw. Na budynku PKT powinien by umieszczony widoczny z daleka
(owietlony w nocy) napis. Punkt kontroli technicznej (PKT) naley organizowa rwnie
w parkach polowych (fot. 1).
Cig obsugiwa biecych w parkach powinien obejmowa stanowiska rozmieszczone bezporednio po sobie, w kolejnoci wynikajcej
z procesu technologicznego obsugiwa codziennych pojazdw. Powinien obejmowa:
stanowisko czyszczenia wstpnego
podwozi pojazdw gsienicowych;
stanowiska mycia (myjnia);
stacj materiaw pdnych i smarw;
stanowiska obsugowe.
Stanowiska obsugowe powinny zapewni
wykonanie przez zaog (kierowc) czynnoci
wchodzcych w zakres obsugiwania biece-
NOTATKA
Rozmieszczenie i urzdzenie parku

powinno zapewni:
waciwe warunki przechowywania
uzbrojenia i sprztu technicznego;
szybki i bezpieczny wyjazd sprztu
z parku oraz jego wjazd do parku;
przeprowadzenie kontroli stanu
technicznego sprztu
wyjedajacego z parku
i powracajacego do parku;
waciwe warunki do wykonywania
obsugiwa technicznych i napraw
biecych uzbrojenia i sprztu
technicznego oraz moliwoci
doprowadzania w krtkim czasie do
nakazanego stanu technicznego
sprztu powracajcego do parku;
pene bezpieczestwo
przeciwpoarowe i bezpieczestwo
higieny pracy;
dogodne warunki ochrony
i obrony;
ochron ekologiczn.
37
DOWIADCZENIA Park sprztu na poligonie

Fot. Archiwum autora (4)
Fot. 1. Polowy PKT
go danego rodzaju pojazdu. Naley je organizowa jako uniwersalne dla pojazdw gsienicowych i koowych, w sposb umoliwiajcy
przeprowadzenie kompleksowego obsugiwania sprztu. Liczba stanowisk obsugowych zaley od rodzaju i liczby eksploatowanych dziennie pojazdw. Miejsce stanowisk obsugowych
powinno odpowiada wymaganiom okrelonym
w dokumentach normatywnych.
Pododdziaowe punkty obsugowe

Tworzy si je w pododdziaach, dla ktrych
etat jednostki przewiduje siy irodki obsugowo-naprawcze. Rozmieszcza si je na terenie
parku w miejscu postoju sprztu technicznego
danego pododdziau lub w wyznaczonych rejonach. Zadaniem pododdziaowych punktw obsugowych jest wykonywanie obsugiwa tech-
nicznych (OB, OO-1) i zabiegw konserwacyjnych. Zajmuj si one take ewidencj prac izuytych materiaw.
Pododdziaowe punkty obsugowe powinny
by wyposaone w urzdzenia, przyrzdy, narzdzia i instrukcje niezbdne do wykonania obsugiwa, oczywicie stosownie do przewidzianych prac obsugowo-naprawczych.
Miejsca postoju to wydzielone na terenie parku place, odpowiednio wyposaone oraz przystosowane do przechowywania sprztu technicznego. S przeznaczone wycznie do postoju
pojazdw! Pojazdy w parkach ustawia si, zachowujc odpowiednie odstpy midzy nimi
oraz zgodnie z obowizujcymi zasadami. Naley rwnie pamita o stworzeniu warunkw
zapewniajcych bezpieczny wyjazd i wjazd,
zuwzgldnieniem wymaga bezpieczestwa
przeciwpoarowego, bhp oraz ochrony. W miejscach postoju pojazdw nawierzchnia powinna
by odpowiednio utwardzona.
Poligon nad Batykiem

Suba czogowo-samochodowa 8pplot, wydzielia stosowne siy i rodki kompanii remontowej, zapewniajc tym samym funkcjonowanie polowego PST dla zgrupowania pododdziaw przeciwlotniczych w OSP SP w Wicku
Morskim. Zgodnie z wytycznymi przeoonych,
uwzgldniajc obowizujce akty normatywne, przygotowano polow infrastruktur PST
wwydzielonym miejscu dla ponad 170 pojazdw bojowych i logistycznych (fot. 2). Posta-
WC
8 pplot
Kierunek USTKA
STOP
20 BZ
13 pplot
Dy.
PST
20
Fot. 2. Park polowy
STOP
Czowki
remontowe
8 pplot
Czowki
remontowe
pozostaych
jednostek
1 BOT
21 BSP
NT
Rys. 1. Podzia PST na sektory jednostek i sektor remontowo-obsugowy

wiono take pomieszczenia dla suby dyurnej PST oraz oznakowano park znakami pionowymi i poziomymi. Rejon parku podzielono na
sektory stacjonowania sprztu poszczeglnych
jednostek, wydzielajc odrbny sektor remontowo-obsugowy (rys. 1). By zapewni sprawne funkcjonowanie sub dyurnych, opracowano zasady funkcjonowania polowego PST i systemu ochrony. Uwzgldniono przy tym potrzeby remontowo-obsugowe odnonie remontw
biecych (RB), obsug okresowych (OO) i obsug biecych (OB) dla caoci zgrupowania.
2007/01
Kierunek USTKA DROGA POAROWA
Rozwinito polow stacj adowania akumulatorw kwasowych, wykorzystujc PS 16

(fot.3). Ponadto przygotowano polow sie
elektro-energetyczn dugoci okoo 10 km,
wtym owietlenie PST i polowego punktu tankowania (PPT). Opracowano karty czynnoci
wykonywanych w ramach OB poszczeglnych
rodzajw sprztu, po jego uyciu, na wydzielonym i oznakowanym stanowisku polowym lub
w namiocie technicznym (NT), po uprzednim
umyciu i oczyszczeniu pojazdu w myjni stacjonarnej. Remontami biecymi i obsugami okresowymi zajmoway si czowki remontowe
pododdziaw jednostek. Przewidziano rwnie
dojazd pojazdu w celu wykonania RB i OO do
czowki remontowej na terenie PST (fot. 4).
Podczas szkolenia poligonowego zorganizowano: zabezpieczenie techniczno-ewakuacyjne PST i sprztu uywanego przez wiczcych onierzy oraz polowy punkt smarowania wyposaony w smarownice none
irczne oraz zapas smaru. Opracowano take karty smarowa dla sprztu.
Jako zabezpieczenie przeciwpoarowe PST
ustawiono na przyczepie jednoosiowej agregat
niegowy typu ALS 120. Ponadto przed kadym pojazdem na terenie PST znajdowaa si
ganica (rys. 2).
Uwzgldniajc wymagania ochrony rodowiska, do utylizacji wyciekw pynw eksploatacyjnych i olejw oraz ewentualnych plam ropopochodnych przygotowano sorbenty (zgodnie
zRegulaminem oglnym Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej pkt 157 pp. 13). Ponadto
rozwinito rezerwow sie i rezerwowe rda
zasilania z uyciem agregatw typu PAD 36 na
przyczepach. Zorganizowano rwnie dyur
dobowy mechanika (elektryka). Poza ogrodzeniem PST przygotowano dwie palarnie polowe,
a zgodnie z podziaem na sektory przydzielono
uytkownikom rejony do sprztania.
Kierunek
ewakuacji
Sekcja
techniczna
8 pplot
20 BZ
13 pplot
Dy.
PST
Czowki
remontowe
pozostaych
jednostek
Czowki remontowe
8 pplot
1 BOT
21 BSP
NT
Agregat ganiczy
Rejon ewakuacji
Cignik ewakuacyjny
Brama alarmowa
Namiot ochrony wojskowej

Brama zasadnicza
Rys. 2. Plan ochrony ppo. polowego PST

trzenia ukadw wtryskowych silnikw, luzowanie rub waw napdowych i posi, przebicia dtek k, zwarcia i usterki w instalacjach elektrycznych, rozadowania akumulatorw zwizane
najczciej z ich stanem technicznym oraz luzy w ukadach kierowniczych.
Rygorystycznie egzekwowano
wymg trzewoci wrd kierowcw i dowdcw pojazdw. Kilkakrotnie pouczano kierowcw
oprzestrzeganiu nakazanej prdkoci na terenie PST ipoza nim.
Nie odnotowano adnej kradziey i zaboru wyposaenia pojazdw m.in. dziki drobiazgowym
instruktaom prowadzonym ze subami dyurnymi i druynami ochrony PST wydzielanymi
g
przez wiczce jednostki.
Fot. 3. Polowa stacja adowania

akumulatorw
st. chor. Dariusz Woniak
8 Puk Przeciwlotniczy
Efekty
Podczas zgrupowania przeprowadzono
238obsug typu OB. adowano bd doadowano ponad 80 rnych akumulatorw kwasowych, zuywajc ponad 80 l wody destylowanej. Pomagano wrozwiniciu polowego klubu onierskiego i punktu tankowania (PPT).
Skontrolowano pod ktem zawartoci alkoholu w wydychanym powietrzu 82kierowcw
zrnych jednostek. Wielokrotnie pomagano
w holowaniu sprztu. Do okresowego smarowania sprztu zuyto ponad 40 kg smaru. Pojazdy zposzczeglnych jednostek tankoway
w PPT 8pplot.
Analizujc niesprawnoci pojazdw, stwierdzono, e najczciej wystpoway: wycieki
oleju i pynw eksploatacyjnych (z powodu
nieszczelnoci zcz iprzewodw), zapowie2007/01
Fot. 4. Stanowisko obsugowo-remontowe

39
DOWIADCZENIA wiczenia wspomagane komputerowo
myl o tym Sztab Generalny

WP przygotowa now instrukcj.1 Okrela ona warunki opracowania i prowadzenia wicze,
suce waciwemu, efektywnemu przygotowaniu oficerw wojsk obrony przeciwlotniczej do dziaalnoci szkoleniowej
w jednostkach i sztabach. W sukurs reformatorom idzie informatyzacja, przyczyniajca si do stosowania nowych technik
medialnych, komunikacyjnych i informatycznych, zmieniajcych styl ycia, pracy
oraz nauki. Efektem postpu technicznego jest wczenie do dydaktyki symulacji
komputerowych, w formie wicze dowdczo-sztabowych wspomaganych komputerowo (rys. 1).
Eksperyment naukowy
Proces przygotowania takich wicze
rni si od opracowania wicze szkieletowych lub prowadzonych na mapach, take w fazie prowadzenia. Dotyczy to m.in.
dokumentacji wicze. Instrukcje nie uwypuklaj rnic i nie precyzuj, jakie dodatkowe czynnoci lub dokumenty powinny
by wykonane podczas przygotowania wicze wspomaganych komputerowo.
Przez pojcie komputerowej gry wojennej naley rozumie model dziaania okrelonego rodzaju zwizku operacyjnego,
taktycznego, oddziau czy pododdziau,
w ktrym zjawiska i procesy walki odwzorowano w postaci modeli symulacyj-
Symulacja
w wiczeniach
Przemiany strukturalno-organizacyjne w naszych siach
zbrojnych, w tym w wojskach obrony przeciwlotniczej, a take
zmiany uwarunkowa procesu szkolenia zmuszaj do nowego spojrzenia na system ksztacenia oficerw, dowdztw,
sztabw i wojsk.
nych, natomiast procesy informacyjno-decyzyjne jak w systemie rzeczywistym.
Nabywanie wiedzy i umiejtnoci w procesie uczenia si i nauczania jest efektywniejsze wwczas, gdy ma on charakter aktywizujcy i jednoczenie uczestniczy
wnim wiele zmysw. Pogld ten jest coraz czciej akceptowany przez nauczycieli iwspierany opini psychologw.
Przydatno metody gier komputerowych
wksztaceniu oficerw dostrzeg K. egnaek. Wskaza on, e symulacja komputerowa odwzorowuje realne zjawiska
pola walki, jednak moliwo upowszechnienia tej metody uzaleni od opracowania odpowiednich modeli symulacyjnych.
Jego postulatowi stao si zado dziki

utworzeniu Centrum Symulacji i Komputerowych Gier Wojennych (CSiKGW).
Mona tu wykorzysta amerykaski model JTLS (Joint Theatre Level Simulation)
oraz stosowa polskie modele Gambler
oraz Zocie (s na etapie wdraania).
Centrum udostpniono wiczcym
sztabom na pocztku 2006 r. Dlatego
wikszo kadry zarwno szkolcej, jak
iszkolonej z t form wicze dopiero si
zetkna. Zatem mona je traktowa jako
eksperyment naukowy dotyczcy przygotowania (planowania, organizowania)
iprowadzenia walki w sytuacjach, ktre
mog by symulowane.
wiczenia dowdczo-sztabowe wspomagane komputerowo s form zaj dla dowdztw i sztabw od szczebla oddziau
wzwy. wiczcymi bd wic przede
wszystkim sztaby brygad, dywizji i korpusw. Decyzje wypracowane przez nie bd
zobrazowywane przez model symulacyjny.
Jednak gwnymi aktorami bd wykonawcy podjtych decyzji, czyli podgrywane oddziay i pododdziay rodzajw wojsk.
Szczegy gry
Rys. 1. Miejsce modelu symulacyjnego w wiczeniach dowdczo-sztabowych wspomaganych komputerowo

Rozwizanie problemu szczegowoci

symulacji znalazo odzwierciedlenie
wopracowaniu autonomicznego programu dla wojsk obrony przeciwlotniczej,
ktry by technologicznie powizany
zprogramem zarzdzajcym symulacj
komputerow.2 Odrbne zadanie projektowe dotyczyo utworzenia symulacji procesu planowania wsparcia logistycznego
na szczeblu taktycznym. Ponadto, w celu
optymalizacji iurealnienia warunkw pola walki powstaa praca, w ktrej starano
si uj cae spektrum czynnikw mogcych wpyn na dynamik dziaa bojo2007/01
wych.3 W nastpnych latach prowadzono

prace nad sposobami zobrazowania poszczeglnych sytuacji operacyjno-taktycznych. Podejmowano m.in. prby utworzenia modelu symulacyjnego sucego
do skalkulowania oraz przeprowadzenia
symulacji marszu pododdziaw (oddziaw) po okrelonych drogach.4 Po dziaaniach majcych na celu utworzenie modelu symulacyjnego lub raczej submodeli mogcych zobrazowa dany wycinek
dziaa, kolejnym etapem w systemowym
ujciu problemw funkcjonowania kadego z rodzajw wojsk byo opracowanie
projektu kompleksowej, komputerowej
gry wojennej.
A. Barczak w ksice Komputerowe gry
wojenne przedstawi histori pierwszych
gier wojennych oraz oglne zasady projektowania ich komputerowych wersji.
Wskaza, e zasadniczym elementem gry
komputerowej jest kompleksowy model
dziaa bojowych oglnowojskowego
zwizku taktycznego, a jego uzupenieniem (otoczeniem) pozostae wojska
wspierajce oraz niezbdne elementy zapewniajce urealnienie pola walki. Jeden
z podrozdziaw ksiki dotyczy modelu
dziaa bojowych pododdziaw obrony
przeciwlotniczej. Zawiera informacje wejciowe i wyjciowe niezbdne do modelowania obrony przeciwlotniczej oraz algorytm funkcjonowania modelu i realizowane przeze procedury.
Nie ma modelu uniwersalnego

Mimo wzrastajcego zainteresowania
kadry dydaktycznej t problematyk oraz
wielu publikacji nawizujcych do niej,
wci nie jest dokadnie zdefiniowana.
W zadaniach projektowych (z nielicznymi
wyjtkami), opisanych w literaturze, skupiano si na pododdziaach oglnowojskowych i dla nich gwnie przygotowywano
symulacje i misje
ykorzystujc symulacje komputerowe w ksztaceniu studentw w AOn

oraz prowadzc wiczenia dowdczo-sztabowe wspomagane komputerowo,
mona peniej ukaza dynamik wspczesnego pola walki. symulacj mona
osadzi w dowolnym czasie, w rnych
warunkach meteorologicznych oraz w dowolnych miejscach. teraz, gdy cz naszych wojsk dziaa w warunkach, ktre
trudno stworzy na poligonach, moliwo taka jest bardzo przydatna.
2007/01
projekty symulacji gier wojennych. Nastpnie planowano tworzenie realnego rodowiska pola walki i uzupenianie symulacji
o nowe zadania projektowe dla poszczeglnych rodzajw wojsk. Wspomniane braki sprawiaj, e istnieje potrzeba naukowego opracowania konsekwencji zastosowania symulacji komputerowych w ksztaceniu dowdztw i sztabw pododdziaw
stanowiska
dowodzenia
wadzonej symulacji bd aktualizowane

w modelu wiodcym w danych wiczeniach. Dlatego te, decydujc si na konkretny model symulacyjny, naley pozna
jego moliwoci zobrazowania systemu
obrony przeciwlotniczej (rys. 2), formy
prowadzenia dziaa przez pododdziay
obrony przeciwlotniczej, a take okreli,
jakie warunki musz by spenione
rodki walki OPL
stacje
radiolokacyjne
Rys. 2. Moliwoci zbudowania zintegrowanego systemu obrony

powietrznej (Integrated Air Defense System) w modelu symulacyjnym
JTLS (Joint Theater Level Simulation)
oraz oddziaw obrony przeciwlotniczej,
z uwzgldnieniem rnych zwizkw przyczynowo-skutkowych majcych bezporedni wpyw na ocen komputerowych
wicze dowdczo-sztabowych wojsk
obrony przeciwlotniczej.
Na podstawie dowiadcze z wicze
prowadzonych w CSiKGW (Beskidy 06, Rosomak 06, Condor 06,
Mistral 06) oraz zdobytych w innych
orodkach stosujcych t form szkolenia naley odpowiedzie na pytanie, jak
stosowanie symulacji wpywa na przygotowanie dowdztw i sztabw oddziaw
przeciwlotniczych do wicze z wojskami? Aby odpowied bya wiarygodna, ju
na etapie przygotowania wicze oraz
konferencji planistycznych trzeba rozwiza wiele problemw czstkowych. Warto przy tym zwrci uwag na nastpujc kwesti: podczas pierwszych spotka
wybiera si model symulacyjny przeprowadzenia wicze dowdczo-sztabowych
wspomaganych komputerowo, waciwy
dla pododdziaw oglnowojskowych, co
nie oznacza, e bdzie on rwnie dobry
dla przeciwlotniczych. Niekiedy moe
by tak, e sytuacja wojsk obrony przeciwlotniczej bdzie przedstawiana przez
inny model symulacyjny, a wyniki pro-
w dziedzinie wspomagania komputerowego wicze wojsk obrony przeciwlotniczej oraz jaki sposb ich zorganizowania zapewniby oddziaom tych wojsk
waciwe przygotowanie.
Wyjanienie tych kwestii powinno zaowocowa opracowaniem modelu organizacyjno-funkcjonalnego przygotowania
sztabw oddziaw przeciwlotniczych do
wicze dowdczo-sztabowych wspomaganych komputerowo, ktry poza obowizujcymi instrukcjami5 powinien
ilustrowa specyfik wicze tego rodzag
ju wojsk.
mjr Robert Ryczkowski
Akademia Obrony Narodowej

1
Organizacja szkolenia dowdztw i sztabw w Siach
Zbrojnych RP (DD/7.1), warszawa 2004.

2
w. Hauzer, R. mickiewicz, P. sienkiewicz (kons. nauk.):
Zadanie projektowe taktycznej gry wojennej z wykorzystaniem sieci komputerowej, warszawa 1992, s. 45.
3
P. sienkiewicz, H. spustek: Zastosowanie techniki kom-
puterowej w dowodzeniu wojskami, cz. I. Optymalizacja

procesu walki, warszawa 1993.
4
R. miszczak, H. spustek: Model symulacyjny przegru-
powania wojsk, mikrokomputery-1, warszawa 1994.

5
Instrukcja o przygotowaniu i prowadzeniu wicze
z dowdztwami, sztabami i wojskami w SZ RP

(DD/7.1.1).
41
DOWIADCZENIA wiczenia onierzy rezerwy
Bez nerww i popiechu
ierwszym krokiem podczas planowania wicze z onierzami

rezerwy jest sporzdzenie list
tych, ktrych naley powoa.
Instrukcja o powoywaniu i odbywaniu
wicze wojskowych przez onierzy rezerwy nie przewiduje umieszczania na
tych listach godziny, o ktrej maj si oni
stawi w jednostce. Naley zaoy, e
pozostawiono to do odrbnego uzgodnienia midzy dowdc jednostki awojskowym komendantem uzupenie. Przy duej liczbie powoanych jest to kwestia bardzo istotna dla sprawnego ich przyjcia
iwyposaania. Powoujc wszystkich
ojednej godzinie, spowodujemy kolejki
rezerwistw w poszczeglnych punktach,
ktrych odblokowanie potrwa kilka godzin, co wywoa negatywne komentarze
wrd onierzy. Jeli natomiast powoamy rezerwistw z okreleniem czasu dla
poszczeglnych pododdziaw (kompanii), jedne kompanie bd gotowe do apeli ewidencyjnych, drugie za bd dopiero formowane. Optymalnym rozwizaniem jest zatem powoanie rezerwistw
wrozbiciu na godziny, w ktrych stawiaj si komponenty pododdziaw, np.:
na godzin 7.30 pierwsze plutony
oraz pluton remontowy;
na godzin 8.30 kolejne plutony
ipluton medyczny itd.;
na godzin 10.30 onierze rezerwy grupy zabezpieczenia ukompletowania (GZU).
Dziki temu bdzie rwnomierny napyw onierzy powoywanych do poszczeglnych pododdziaw, co nie spowoduje niepotrzebnego zagszczenia,
Fot. Anita Kwaterowska
Dowiadczenia, ktre posuyy do

napisania tego artykuu, zebraem
podczas krtkotrwaych wicze
onierzy rezerwy wjednym z batalionw 10Wrocawskiego Puku
Dowodzenia w czerwcu 2006 r.
Chc zwrci uwag na te elementy, ktre mog sprawi trudnoci w pynnym wcieleniu onierzy bd przebiegaj inaczej ni
podczas mobilizacyjnego rozwinicia jednostki.
gwnie wpunktach przyjcia oraz wydawania wyposaenia. Rezerwici nie zawsze cile stosuj si do godzin podanych wdokumentach powoania. Trzeba
zatem by przygotowanym do ich przyjcia o innej godzinie ni zaoylimy.
Organizujc wiczenia onierzy rezerwy, naley pamita, e dla nich istotne
jest pierwsze wraenie, jakie odnios
wjednostce. Licz si tu takie elementy,
jak: sprawne przyjcie wpunkcie kontrolno-informacyjnym (czas na zaewidencjonowanie nie powinien przekroczy
30min), szybkie zaatwienie spraw w pionie ksigowym, dobrze zorganizowany
przemarsz do punktw przyjcia i wyposaania, waciwy przebieg wydawania
wyposaenia i deponowania przedmiotw
cywilnych oraz przeprowadzenia onierzy do rejonu zakwaterowania i wczenia w struktury pododdziau.
Kadra przed szeregowymi

Na nasze wiczenia powoano ponad
400 osb. Zaplanowano je wtaki sposb, e kadra rezerwy zostaa powoana dzie przed szeregowymi.1 Wcelu
przyjcia i wyposaenia w cigu kilku
godzin takiej liczby ludzi zaplanowano
iuruchomiono nastpujce elementy:
zesp kierowania mobilizacyjnym
rozwiniciem jednostki wojskowej
(ZKMRJ) w ograniczonym zakresie
(trzech oficerw);
punkt kontrolno-informacyjny (PKI);

cztery punkty przyjcia i wyposaania (PPW).
Istotny by drugi dzie wicze, kiedy to
przybyli szeregowi. Fragment Planu przeprowadzenia wicze dotyczcy omawianego zagadnienia przedstawiem w tabeli.
Pomocna sie
Podstawow trudnoci byo waciwe
uzupenienie pododdziaw onierzami
grupy GZU, ktrzy w realnych dziaaniach
byliby powoywani winnym czasie na nieobsadzone stanowiska. Ze wzgldu na
gwny cel wicze grupa ta musiaa by
powoana razem zcaoci uzupenienia.
Do przyjcia i wyposaenia onierzy
rezerwy GZU wyznaczono jeden z punk-
Znaczenie
pierwszego wraenia
Nasze pomysy nie s jedynymi moliwymi. Podczas planowania podobnych
przedsiwzi naley uwzgldnia specyfik jednostek i ich moliwoci. Zawsze
trzeba przy tym pamita, e pocztek
wicze, a wic proces przyjmowania
iwyposaania onierzy rezerwy, wpywa
na ich ocen profesjonalizmu kadry imoe wpyn na kolejn faz zaj w pododdziaach.
2007/01
tw. Przybyli otrzymywali tam cae wyposaenie z wyjtkiem uzbrojenia. Do ich

przydzielenia zgodnie ze specjalnoci
wojskow na poszczeglne stanowiska,
na ktre nie stawili si rezerwici uzupenienia zasadniczego, zosta wyznaczony
oficer ZKMRJ. W tej sytuacji niezbdne
byo zbudowanie systemu przepywu informacji midzy ZKMRJ, PKI i PPW.
Puk dysponuje odpowiednim sprztem,
ktry z powodzeniem wykorzystalimy
podczas przyjmowania onierzy zbudowalimy sie komputerow.
Kolejnym elementem sprawiajcym
trudno byo ewidencjonowanie przybyych w pionie gwnego ksigowego.
Zdowiadcze wynika, e przy duej
liczbie wiczcych wszelkie sprawy musz by zaatwione na pocztku wicze,
najlepiej jeszcze przed wyposaeniem
onierzy. Nie sprawdza si ewidencjonowanie wramach PKI2 efektem jest
bowiem zbyt due zagszczenie powoanych na wiczenia oraz za obsuga na
stanowiskach ich przyjmowania.
Kwesti t rozwizalimy w taki sposb: po odejciu grupy rezerwistw zPKI,
kiedy ju wiadomo, e przystpi oni do
wicze, cznik PKI prowadzi ich do
PPW, po drodze zaliczajc stanowiska
doranie zorganizowane w budynkach koszarowych lecych na trasie przemarszu.
Kady pododdzia ma swoje stanowisko
ZUS, na ktrym oczekuje si rezerwistw.
Tam co najmniej trzy osoby rwnoczenie
sporzdzaj niezbdne dokumenty finansowe. Podczas planowania tego etapu naley pamita, e priorytetem jest dotarcie onierzy rezerwy na czas i okrelon
tras do PPW, a nie wygoda osb obsugujcych stanowiska finansowe.
Nasze patenty
Cay proces przyjcia, wyposaenia
iwczenia onierzy rezerwy przebiega
nastpujco:
w godzinach 7.3012.00 w punkcie
kontrolno-informacyjnym przyjmowano
iewidencjonowano onierzy oraz orzekano o ich zdolnoci do wicze (lekarz);
przygotowano tu tyle stanowisk, by czas
oczekiwania nie przekroczy 30 min; rwnoczenie wyznaczony cznik prowadzi
oczekujcych grupami na niadanie, co pomagao zmniejszy tok w rejonie PKI po
przybyciu kolejnych onierzy rezerwy;
w godzinach 8.00 12.00 punkty przyjcia i wyposaania zaopatryway powoanych onierzy zgodnie z tabelami nalenoci;
2007/01
Wycig z Terminarza przygotowania i przeprowadzenia wicze z onierzami rezerwy, dotyczcy drugiego dnia przyjmowania i wyposaania onierzy
PRZEDSIWZICIA
Odpowiedzialny
(wykonawca)
Termin
rozpoczcia
zakoczenia
7.00
13.30
Uruchomienie i praca ZKMRJ
kierownik ZKMRJ
obsada ZKMRJ
Przyjmowanie do ewidencji onierzy rezerwy
kierownik PKI
obsada PKI
od godz. 7.30
12.00
Wydawanie wyposaenia indywidualnego
dowdcy pododdziaw
kierownicy PPW
od godz. 7.45
12.45
Szkolenie z regulaminw
dowdca kompanii
dowdcy plutonw
idruyn
13.30
Wczenie szeregowych rezerwy

w struktury pododdziaw
dowdca kompanii
dowdcy plutonw
idruyn
8.00
13.00
Wyznaczenie onierzy GZU na

nieobsadzone stanowiska
ZKMRJ
dowdcy kompanii
13.00
13.50
Sprawdzenie stanu ewidencyjne- dowdca batalionu

go (apel ewidencyjny)
dowdcy kompanii
14.00
14.45
rdo: Plan przeprowadzenia krtkotrwaych wicze wojskowych onierzy rezerwy w 10 Puku Dowodzenia.
w godzinach 8.4513.00 onierzy rezerwy wczano w struktury pododdziaw, tzn. po wyposaeniu w PPW grupie
wypacano ekwiwalent za rodki czystoci (punkty wypat zorganizowano przy
wyjciach z PPW). Nastpnie prowadzano j w rejon pododdziau, gdzie byy przygotowane, opisane i oznaczone, pomieszczenia (pluton, druyna), przed ktrymi
czekali dowdcy. Po przybyciu do pododdziau podoficer dyurny kierowa onierzy do poszczeglnych izb zgodnie z przydziaem. Do czasu rozpoczcia apelu ewidencyjnego dowdcy uczyli (przypominali) waciwego sposobu dopasowania i uoenia oporzdzenia, przypominali podstawowe zasady regulaminowe itp.
Najtrudniejszym elementem byo wczenie do pododdziaw onierzy powoanych w ramach GZU. Po wyposaeniu
w oddzielnym PPW zostali oni zgromadzeni w kilku pomieszczeniach, gdzie
uczestniczyli w zajciach na temat regulaminw, przepisw mundurowych itp.
Zastpca kierownika PKI o 12.30 przekaza meldunek do ZKMRJ o liczbie przyjtych onierzy rezerwy oraz szczegowy wykaz (przez sie komputerow), ktre stanowiska (z podaniem specjalnoci)
w pododdziaach nie s obsadzone (braki

w uzupenieniu z powodu niestawienia si
na wiczenia, zwolnienia lekarskiego itp.),
a take dane onierzy rezerwy (wraz
zSW) grupy zabezpieczenia ukompletowania, ktrzy przystpili do wicze
ioczekuj na wczenie do pododdziaw.
Po otrzymaniu tych danych oficerowie
ZKMRJ za pomoc prostego programu
kalkulacyjnego przydzielali rezerwistw
na stanowiska w pododdziaach zgodnie
zich specjalnoci. Wten sposb w cigu
30 min w kancelarii puku zoylimy listy onierzy GZU. Na ich podstawie dowdcy kompanii mogli odebra rezerwistw z punktw wyczekiwania, wyda im
bro (pozosta w PPW po nieprzybyych
onierzach) iwczy ich do kompanii.
O 14.00 cay batalion by gotowy do
sprawdzenia, czyli tzw.apelu ewideng
cyjnego.
kpt. Przemysaw Ksicki
10 Wrocawski Puk Dowodzenia
1 W wiczcym pododdziale, ze wzgldu na jego specyfik, 20% obsady stanowi kadra.

2
Zgodnie z Instrukcj mobilizacyjn SZ RP w PKI mona
zorganizowa punkt informacji finansowej.
43
DOWIADCZENIA Ochrona informacji niejawnych
Sekrety nasze i wsplne

Procedury bezpieczestwa musz by bezwzgldnie przestrzegane w pastwach nalecych
do NATO. Niestety, wiedza o systemie bezpieczestwa informacji wrd polskich uytkownikw
jest cigle zbyt maa. Na amach PSZ bdziemy popularyzowa t problematyk.
elduj, e narodowa wadza

dystrybucji tu pada nazwa
pastwa NATO przesaa
nam dokumenty obciajce stron polsk urzdzeniami kryptograficznymi. Urzdzenia te odebrali nieupowanieni oficerowie podczas przekazywania zakupionego za granic sprztu.
Wzwizku z pominiciem KOD prosz
ointerwencj szefa KWB u dowdcy rodzaju wojsk takie raporty skadano naprawd. Na szczcie sporadycznie, gdy
byy szybko wyapywane przez polsk Narodow Wadz Dystrybucji PL NDA
(National Distribution Authority NDA)
i korygowane przez polsk Narodow
Wadz Bezpieczestwa i cznoci
PLNCSA (National Communications
Security Authority NCSA). Niestety,
wiedza o systemie bezpieczestwa informacji wrd polskich uytkownikw,
wtym rwnie dowdcw, jest nadal zbyt
maa. Nieprawda? Wic ilu czytelnikw
majcych na co dzie do czynienia z bezpieczestwem informacji zrozumiao
przytoczony tekst?
Instytucje bezpieczestwa
Ustawa o ochronie informacji niejawnych z 22 stycznia 1999 r. prawnie usank-
cjonowaa istnienie dwch sub ochrony

pastwa (SOP): Agencji Bezpieczestwa
Wewntrznego (ABW), odpowiedzialnej
za sfer cywiln, oraz Suby Kontrwywiadu Wojskowego (SKW, wczeniej
Wojskowych Sub Informacyjnych), zajmujcej si sfer militarn. Zadania i dziaania obu SOP koordynuje Kolegium do
spraw Sub Specjalnych, na czele ktrego stoi minister koordynator sub specjalnych, podlegajcy prezesowi Rady Ministrw (premierowi).
Przystpujc 12 marca 1999 r. do
NATO, zobowizalimy si zapewni
ochron sojuszniczym informacjom na
poziomie nie niszym ni wymagaj tego dyrektywy i procedury Sojuszu. Obliguje nas do tego umowa midzy stronami
Traktatu Pnocnoatlantyckiego o ochronie informacji, zawarta w Brukseli 6 marca 1997 r. Zostalimy take zobowizani
do utworzenia krajowych wadz bezpieczestwa do spraw dziaalnoci NATO,
ktre wprowadz w ycie rodki ochrony
bezpieczestwa, oraz do opracowania
iwdroenia standardw bezpieczestwa,
zapewniajcych jednolity poziom ochrony informacji niejawnych.
Szefowie ABW i SKW peni w stosunkach midzynarodowych funkcje krajo-
wych wadz bezpieczestwa (KWB, National Security Authority NSA). Poniewa akces do NATO wie si z koniecznoci uwzgldnienia wymaga Sojuszu,
zdefiniowanych w dokumencie NATO
C-M(2002)49 Security within the North
Atlantic Treaty Organisation, poza KWB
utworzono: NCSA odpowiadajc za ca-
Stan polskiego prawa
la tych, ktrzy twierdz, e jest dobrze i nie warto poprawia naszego

prawa, jestem gotw ufundowa nagrod
za znalezienie w ustawie o ochronie informacji niejawnych oraz w rozporzdzeniach prezesa Rady Ministrw okrele
uytych w artykule, z wyjtkiem dwch
podstawowych: SOP (art. 2 i 14 ustawy)
iKWB (art. 15).
o problematyki ochrony kryptograficznej oraz NDA zarzdzajc materiaami

kryptograficznymi bdcymi wasnoci
NATO i przekazywanymi Polsce. Dodam,
e w relacjach wewntrznych Narodowa
Wadza Dystrybucji nosi nazw Krajowego Organu Dystrybucji (KOD). Wojskowe materiay niejawne NATO oraz narodowe przewozi Wojskowa Suba Kurierska SZ RP.
Narodow struktur bezpieczestwa
sankcjonuje prawnie ustawa o ochronie
informacji niejawnych oraz rozporzdzenie prezesa Rady Ministrw (rys.).
Interes narodowy i sojuszniczy
Narodowa struktura bezpieczestwa w ujciu prawno-organizacyjnym

We wsppracy z sojusznikami istotna

okazaa si kwestia podziau informacji
ze wzgldu na jej udostpnianie w midzynarodowych relacjach. Ot, nasze
sekrety dzielimy na informacj narodow, ktra nie moe by udostpniana innemu pastwu, oraz na informacj sojusznicz (nienarodow), ktra moe by
udostpniana. Jedynym kryterium dopuszczenia sojusznikw do naszych tajemnic jest interes Polski. Udostpnienie
wymaga wic decyzji politycznej, bdcej konsekwencj denia do zapewnie2007/01
Powinnoci wojska
iom Zbrojnym RP niezbdne s bezpieczne systemy dowodzenia icznoci, charakteryzujce si zdolnociami

sieciocentrycznymi. Resort obrony stan
wic przed koniecznoci utworzenia narodowej kryptografii, czyli opracowania
zasad tworzenia narodowych algorytmw
kryptograficznych iich implementacji,
atake budowy nowoczesnych narodowych urzdze i systemw ochrony kryptograficznej. Ochrona informacji niejawnych oraz bezpieczestwo systemw teleinformatycznych, a zwaszcza ochrona
kryptograficzna s istotne ze wzgldu
na wdraanie coraz nowoczeniejszych
systemw uzbrojenia oraz czstszy nasz
udzia w operacjach NATO i innych dziaaniach sojuszniczych.
nia bezpieczestwa Polsce lub wynikajcej z umw i porozumie sojuszniczych. Bez zrozumienia istoty tego problemu trudno utworzy profesjonalny
system informacyjny w kraju!
Wynika z tego zasadniczy wniosek, e
posiadanie przez kraj informacji o charakterze narodowym pociga za sob obowizek szczeglnego jej chronienia, take przed dostpem sojusznikw. Skania
zatem do stosowania narodowej kryptografii. To za oznacza, e musimy mie
sprawny system tworzenia algorytmw
kryptograficznych oraz budowy urzdze
i systemw ochrony kryptograficznej,
aidc jeszcze dalej profesjonalne zaplecze naukowo-przemysowe w tej dziedzinie, bdce elementem struktury bezpieczestwa pastwa.
Co musimy zrobi?
wiat rozwija si w zawrotnym tempie,
technologie teleinformacyjne jeszcze
szybciej. Zagroe dla informacji niejawnych (rwnie jawnych) jest coraz wicej.
W zwizku z tym wyzwania w sferze
ochrony i bezpieczestwa systemw teleinformatycznych s coraz powaniejsze.

Dlatego trzeba nieustannie usprawnia
system edukacji, doskonali prawo i profesjonalnie rozwizywa pojawiajce si
problemy. Do priorytetowych zada naley zatem zaliczy:
dostosowanie polskiego prawa do sojuszniczych wymaga (kwestie klasyfikacji oraz sposobw oznakowania informacji niejawnych, w tym kryptograficznych,
a take uregulowania zasad udostpniania informacji niejawnych sojusznikom
podziau na informacje narodowe i informacje sojusznicze);
ujcie w ramy prawne zasad przechowywania i udostpniania informacji kryptograficznych (kancelarie kryptograficzne i powiadczenia bezpieczestwa);
usprawnienie procedur wdraania
niejawnych systemw teleinformatycznych w MON w wietle obowizujcego
prawa oraz ustalenie zakresu odpowiedzialnoci instytucji resortu obrony w tej
dziedzinie;
budow nowoczesnego systemu dystrybucji materiaw kryptograficznych
oraz wojskowej suby kurierskiej;
stworzenie profesjonalnego narodowego systemu budowy urzdze i systemw ochrony kryptograficznej;
usprawnienie systemu edukacji, uwzgldniajcego zmiany w sferze bezpieczestwa
informacyjnego w skali globalnej.
W kolejnych numerach Przegldu Si
Zbrojnych przedstawi przyczyny niedocigni w tych obszarach. Wierz, e
SKW, spadkobierczyni zada SOP i KWB
realizowanych przez WSI, upora si z problemami i szybko wyeliminuje braki
wsystemie bezpieczestwa.
Licz te, e moje dowiadczenie subowe przysuy si zrozumieniu niuansw
ochrony informacji przez wiksz grup
onierzy. Tak si bowiem skada, e ustawa pragmatyczna wymaga od onierzy
przed objciem wyszego stanowiska
uzyskania minimalnych kwalifikacji
Chromy nasze sekrety
yjemy w epoce burzliwego rozwoju technologii informacyjnych oraz walki dwch wiatw:
kryptografii i kryptoanalizy. Kade nowoczesne pastwo troszczy si o rozwj kryptoanalizy nauki umoliwiajcej amanie szyfrw i kodw, jednej znajwaniejszych form dziaalnoci wywiadowczej. Zdobyte t drog dane oprzeciwnikach maj coraz wikszy wpyw na polityk rzdw. W zwizku ztym coraz wiksz rol odgrywa kryptografia, od rozwoju ktrej zaley skuteczna ochrona wytwarzanych, przetwarzanych, przesyanych i gromadzonych informacji oraz co si z tym wie bezpieczestwo kraju i spoeczestwa.
2007/01
Prawo, ktre wypada zna

Polskie:
Ustawa o ochronie informacji niejawnych z 22 stycznia 1999 r. (DzUz1999r.
nr11, poz. 95 ze zm.).
Rozporzdzenie prezesa Rady
Ministrw z 25 sierpnia 2005 r. w sprawie podstawowych wymaga bezpieczestwa teleinformatycznego (DzU z 2005r.
nr171, poz. 1433).
Ministrw z 5 padziernika 2005r.
wsprawie sposobu oznaczania materiaw, umieszczania na nich klauzul tajnoci, a take zmiany nadanej klauzuli tajnoci (DzU z 2005r. nr 205, poz.1696).
Ministrw z 18 padziernika 2005 r.
wsprawie organizacji i funkcjonowania
kancelarii tajnych (DzU z 2005r. nr 208,
poz. 1741).
Umowa midzy stronami Traktatu
Pnocnoatlantyckiego o ochronie informacji, sporzdzona w Brukseli 6 marca
1997r. (DzU z 2000 r. nr 64, poz. 740).
NATO:
(NU) C-M(2002)49 Security within
the North Atlantic Treaty Organization
(NATO), 17 June 2002.
(NR) NATO Security Committee and
NATO C3 Board Primary Directive
onINFOSEC (AC/35-D/2004 & AC/322D/0052), 17 June 2002.
niezbdnych do penienia nowej funkcji.

Kandydaci na oficerw starszych i generaw musz ukoczy kurs (studia)
wAON lub AMW. Niestety, w akademiach tych problematyce bezpieczestwa
informacji wprogramach ksztacenia
wroku akademickim 2005/2006 powicono a dwie godziny (w tym roku akademickim nie jest lepiej) i to jedynie dziki zaangaowaniu wczesnego szefa WSI
gen.bryg. Marka Dukaczewskiego iprzychylnoci poprzedniego komendanta
g
AON gen. broni Jzefa Flisa.
Krzysztof Polkowski
Pk rez. K. Polkowski przed zwolnieniem

ze suby wojskowej by szefem
Centrum Bezpieczestwa Teleinformacyjnego WSI.
45
DOWIADCZENIA Ochrona informacji niejawnych
dylematy kancelistw
jednym z ogniw systemu ochrony informacji przesyanych z nAtO
i ue do instytucji w naszym kraju s kancelarie tajne zagraniczne
tworzone w jednostkach organizacyjnych. s one odpowiedzialne
za waciw wymian informacji z tymi organizacjami.
rzyjte przez NATO i UE regulacje dotyczce bezpieczestwa

informacji klasyfikowanych
(niejawnych) wyznaczaj podstawowe wymagania bezpieczestwa, jakim musi odpowiada system ochrony informacji niejawnych pastwa czonkowskiego oraz danej midzynarodowej organizacji. Standardy te s traktowane jako wzorzec rozwiza w dziedzinie ochrony informacji niejawnych wdraanych
przez pastwo czonkowskie w celu zapewnienia informacjom klasyfikowanym
niezbdnego poziomu bezpieczestwa.
Metody postpowania w kancelarii zagranicznej, jak te sposb oznaczania materiaw NATO i UE, maj w wielu aspektach wsplny mianownik. Natomiast w relacjach krajowych system postpowania
z dokumentami nie jest pozbawiony wad,
ktre uniemoliwiaj jego waciwe funkcjonowanie.
Dla przykadu posu si urzdzeniami ewidencyjnymi stosowanymi jednoczenie w kancelarii tajnej i tajnej zagranicznej, wprowadzonymi zarzdzeniem
nr 25/MON z 17 listopada 2005 r. w sprawie szczeglnego sposobu organizacji
kancelarii tajnych oraz innych ni kancelaria tajna komrek organizacyjnych odpowiedzialnych za rejestrowanie, przechowywanie, obieg i udostpnianie materiaw niejawnych, stosowania rodkw
ochrony fizycznej oraz obiegu informacji
niejawnych.
Metryka, po co?
Najwicej kontrowersji budzi metryka
elektronicznego nonika informacji, ktra nie znajduje odpowiednika w sojuszniczych relacjach. Ten drobny element do
czsto komplikuje ycie kierownikowi
kancelarii, ktry staje przed dylematem:
wysya czy nie wysya. Powoduje ponadto stosowanie dwu typw obiegu zewntrznego i wewntrznego (zagraniczny i krajowy). Warto zatem zastanowi si
nad koniecznoci stosowania metryki,

zwaszcza e nie wnosi ona nic istotnego
do zaatwianej sprawy, poniewa w praktyce nonik przesya si z pismem przewodnim, w ktrym podaje si wane dane dotyczce przesyanych informacji
(take nonika).
Przepisy odnoszce si do dalszego postpowania z metryk po wykorzystaniu

elektronicznego nonika u adresata, do
ktrego zosta skierowany, nie s jednoznaczne. Sytuacja taka powoduje, e
w wielu kancelariach powraca si do rozwiza, ktre wprowadzay poprzednie
przepisy. Burzy to prawidowe funkcjonowanie kancelarii, zwaszcza tam gdzie
liczba przesyanych nonikw jest dua,
co jest czst przyczyn uwag kontroli
prowadzonych w kancelariach. Zakwalifikowanie metryki jako urzdzenia ewidencyjnego wydaje si by pomyk. Dobrym rozwizaniem byoby wycofanie jej
z obiegu lub potraktowanie tak, jak karty
zapoznania si z dokumentem, co wydaje si najbardziej racjonalne w praktyce
kancelaryjnej.
Zniszczy, ale jak?

Inny problem majcy wpyw na sprawne dziaanie kancelarii wie si z niesprecyzowaniem zasad niszczenia kancelaryjnych urzdze ewidencyjnych, takich jak: karty RWD, wykazy przesyek
nadanych, dzienniki ewidencji wykonanych dokumentw, karty czytelnikw
i karty wydawnictw oraz wspomniane
wczeniej metryki. Przed ostatni zmian przepisw w praktyce kancelaryjnej

byy przyjte obligatoryjne zasady niszczenia tych urzdze, co pozwalao jednoznacznie okreli czas ich zniszczenia.
Trudno zatem zrozumie intencje autora
zarzdzenia, poniewa wiele rozwiza
stosowanych dotychczas sprawdzio si
w wieloletniej praktyce i dawao jasne
wytyczne co do okresu ich przechowywania. Natomiast odniesienie tego problemu do wykazu rzeczowego akt (patrz
zarzdzenie nr 3/MON ministra obrony
z 2 lutego 2005 r. w sprawie zasad i try-
bu postpowania z materiaami archiwalnymi i inn dokumentacj w resorcie) nie

znajduje akceptacji take u kierownikw
archiww, ktrzy s zainteresowani gwnie materiaami archiwalnymi.
Kolejne wtpliwoci budzi brak rozstrzygni w dziedzinie dodatkowych
oznacze materiaw stanowicych tajemnice pastwow i subow, ktre
mog poprzedza klauzule lub nastpowa bezporednio po klauzulach tajnoci. Niejasnoci te powinny zosta wyjanione dziki art. 23 ust. 4 ppkt 2 ustawy z 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych. Jednak dwuznaczno sytuacji powoduje, e przy oznaczaniu dokumentw przygotowywanych do
wymiany midzynarodowej stosowana
jest forma uznaniowa.
Czsto syszy si stwierdzenia, e polityka pastwa w dziaaniach sojuszniczych
wymaga kompatybilnoci nie tylko
w dziedzinie uzbrojenia oraz procedur dowodzenia wojskami. Dotyczy to take
ujednolicania procedur postpowania
z dokumentami, czyli funkcjonowania
g
kancelarii zagranicznej.
st. chor. sztab. Krzysztof Jasina

2007/01
TECHNIKA Lotnictwo
Nowe migowce polskiej armii

W oczekiwaniu na
planowane
wpierwszej
poowie tego roku
rozpisanie
przetargu na
nowe migowce
dla Wojska
Polskiego
rozwamy, jakie
konstrukcje s
nam potrzebne.
asze siy zbrojne dysponuj a dziewicioma modelami migowcw.

S to: SW-4, Mi-2, Bell 412,
SH-2, W-3, Mi-8, Mi-14, Mi-17
oraz Mi-24. W wikszoci jest to sprzt wyeksploatowany i nienowoczesny. W duym
stopniu s zuyte wielozadaniowe Mi-2, transportowe Mi-8 oraz bojowe Mi-24, stanowice
podstaw wyposaenia lotnictwa wojsk ldowych. Dlatego te podjto dziaania zmierzajce do wymiany lub modernizacji posiadanego sprztu. W rezultacie wprowadzono do wyposaenia lekki SW-4, trwaj prace nad modernizacj Mi-24W oraz jest realizowany program Guszec, polegajcy na poprawieniu
parametrw eksploatacyjnych migowcw
W-3W Sok. Tymczasem konieczne jest za-
Priorytetowym zadaniem
jest zastpienie
wyeksploatowanych
migowcw Mi-8.
stpienie Mi-8, podstawowego migowca
transportowego armii. Wikszo naszych
Mi-8 zostaa wyprodukowana w latach 70.
ubiegego wieku, zatem okres ich eksploatacji
zblia si do koca. Tylko w 2006 r. wyczer-
2007/01
pane resursy miao kilkanacie maszyn. Wiadomo o planowanym na ten rok przetargu na
zakup nowych migowcw wie si zapewne z wyborem wanie ich nastpcw.
Uniwersalny i transportowy
migowce Mi-8 su kilku jednostkom, ale
ich najwaniejszym uytkownikiem jest
25Brygada Kawalerii Powietrznej, a zwaszcza jej 1Dywizjon Lotniczy (wyposaony
wmigowce Mi-8 i Mi-17). 7 Dywizjon Lotniczy uytkuje natomiast migowce W-3W.
Naley do oddziaw o wysokiej gotowoci
bojowej. Wielozadaniowy W-3W Sok nadaje si do zada rozpoznawczych, cznikowych,
bezporedniego wsparcia oraz transportowych,
przy czym to ostatnie wykonuje, majc na pokadzie druyn szturmow z penym wyposaeniem. Z kolei migowce Mi-8 i Mi-17 s
wykorzystywane przede wszystkim do transportu dwch druyn lub plutonu kawalerzystw, ewentualnie rnych adunkw. Mog by
uzbrojone w zasobniki z niekierowanymi pociskami rakietowymi.
Rezerwa mocy
Analizujc zadania i struktur organizacyjn 25 Brygady Kawalerii Powietrznej, mona doj do wniosku, e nowy migowiec
transportowy powinien charakteryzowa si u
47
TECHNIKA Lotnictwo
Eurocopter NH-90
rdo: serwisy prasowe firm (3)
Agusta Westland EH-101
migowiec za 30 mln dolarw
Sikorsky S-92
Nowoczesne cikie migowce transportowe s drogie. Ich cena jednostkowa to czsto 3/4 wartoci samolotu wielozadaniowego tzw. czwartej generacji. Kupujcy musi zapaci
2030 mln dolarw za maszyn, tak jak EH-101, NH-90 czy
S-92. Warto kontraktu zaley od pakietu dodatkowych
usug, okresu gwarancji itp. Ostatnio najwiksze sukcesy eksportowe odnosi NH-90, zakontraktowao go ju kilkanacie
pastw. Ch nabycia 45 takich maszyn wyrazia Hiszpania,
gotowa zapaci 1,26 mld euro. Z kolei Finw 20migowcw
Eurocoptera bdzie kosztowa 554 mln euro. NH-90 dla
Australii wliczbie 34 sztuk podobna wielko do polskich
potrzeb wyceniono na 1,475 mld dolarw. Natomiast
Kanada za 28migowcw S-92 oraz serwis do nich na 20 lat
uytkowania zapaci 3,2mld dolarw. Jak z tego wynika, wieloletnia eksploatacja pochania potne sumy. Innym problemem jest czas dostawy. Nawet po natychmiastowym zamwieniu waciwie wszyscy zachodni producenci cikich migowcw mog je dostarczy dopiero po 2010 r. (nob)
parametrami taktyczno-technicznymi nie gorszymi ni Mi-8 czy

Mi-17. Dotyczy to rwnie migowcw dla si powietrznych oraz
marynarki wojennej (nastpca
Mi-14). Kupno jednego typu migowca sprzyjaoby unifikacji logistyki i szkolenia. Mogoby te wpyn na zmniejszenie ceny i kosztw
eksploatacji tych maszyn.
Nowy migowiec transportowy
powinien zabiera minimum dwie
druyny szturmowe, najlepiej pluton lub do czterech ton adunku
(wadowni lub na zewntrznych zaczepach). Speniajcy te wymagania migowiec bdzie mia wiksze moliwoci ni statki powietrzne obecnie uytkowane, co naley uzna za podane.
Ze wzgldu na konieczno zachowania rezerwowych miejsc w migowcu podczas wykonywania zada nowa maszyna powinna zabiera na pokad co najmniej 20 onierzy
zpenym wyposaeniem, przy zaoeniu, e
kady z nich wayby 120150kg. Gdyby niezbdny by przerzut jednorazowo caego plutonu, miejsc powinno by nawet 30. To ju
bardzo kosztowne wymaganie, dlatego przyjto jako minimum: jeden migowiec dwie
druyny z penym wyposaeniem oraz zapasowe miejsca.
Nowy migowiec transportowy powinien
odznacza si take du rezerw mocy, podatnoci na modernizacje, moliwoci biecego adaptowania na potrzeby wykonywanego zadania (w tym moliwoci uzbrajania
lub opancerzania) oraz mie ramp tyln, ktra pozwalaaby na umieszczenie w adowni
duych adunkw i lekkich pojazdw. Na rynku jest dostpnych kilka migowcw speniajcych te wymagania. Oferuj je due koncerny (United Technologies, EADS, Finmeccanica). Konkurencja stwarza szans na udany
g
program offsetowy.
Norbert Bczyk
2007/01
TECHNIKA Lotnictwo
Firma rsk mig proponuje modernizacj myliwcw mig-29, polegajc na zainstalowaniu

systemu tankowania w powietrzu, a take na nieznacznym usprawnieniu awioniki oraz
systemu iFF tosamego z F-16. rosyjska oferta jest okazj do powanej analizy dotyczcej
przyszoci naszych myliwcw obrony powietrznej.
Czy warto
modernizowa MiG-29?
amolot myliwski MiG-29 wszed do

wyposaenia Wojska Polskiego
w 1989 r. Pocztkowo planowano, e
bdzie podstawowym polskim myliwcem nowej generacji. Po rozwizaniu Ukadu Warszawskiego i zmianach politycznych w
naszym kraju zaniechano dalszych jego zakupw. Ostatecznie do 1990 r. otrzymano 12 tych
samolotw. Jednak z powodu problemw gospodarczych, systematycznego wycofywania
posiadanych samolotw ze suby oraz braku
decyzji dotyczcej wyboru nowego statku powietrznego flot MiG-29 rozbudowywano, odbierajc z Czech i RFN 32 uywane maszyny.
Obecnie z 44 samolotw MiG-29 do uycia
wytypowano 32 po 16 egzemplarzy dla 1 oraz
41 Eskadry Lotnictwa Taktycznego. Samoloty
maj pozosta w subie do okoo 2015 r., cho
ze wzgldu na due koszty eksploatacji i remontw nie mona wykluczy decyzji o ich wczeniejszym wycofaniu.
stawiamy na F-16
Wedug planw Polska powinna dysponowa
w drugiej dekadzie XXI wieku 100 samolotw
bojowych w szeciu-siedmiu eskadrach. Po
2008 r., kiedy odbierzemy ostatnie F-16C/D
Block 52+, rozpoczn si procedury zmierzajce
do pozyskania kolejnej partii nowoczesnych samolotw. W gr wchodz nastpne F-16 lub zupenie nowe F-35 (te ostatnie bd jednak dostpne dla nas nie wczeniej ni w 2014 r.). Wie si
z tym koncepcja, by po przejciu 48 myliwcw
F-16 oraz opanowaniu w kraju zasad ich eksplo2007/01
atacji i serwisowania kupi kolejne. Proces ich

adaptacji nie byby ju tak kosztowny i dugotrway, jak w przypadku pierwszej partii F-16.
W zwizku z tym nakady na uznane za mao perspektywiczne samoloty MiG-29 byyby
stopniowo zmniejszane.
Koszty zakupu i wdroenia 48 nowoczesnych

F-16C/d Block 52+ s na tyle due, e wanie z przyczyn
finansowych wtpliwa wydaje si moliwo pozyskania
kolejnych 48 podobnych samolotw przed rokiem 2015.
Czy jednak byoby to korzystne rozwizanie?
Wydaje si, e ze wzgldu na pozyskanie
w ostatnich latach duej partii MiG-29 z RFN
oraz deklarowan przez decydentw potrzeb
posiadania w przyszoci co najmniej szeciu
eskadr bojowych, po porwnaniu wydawanych
znacznych sum na remonty MiG-29 z realn
ocen kosztw pozyskania nowych samolotw,
zrezygnowanie z dugiej eksploatacji tego samolotu myliwskiego byoby bdem.
Koszty zakupu i wdroenia 48 F-16C/D Block
52+ s na tyle due, e wanie z przyczyn finansowych wtpliwa wydaje si moliwo pozyskania kolejnych 48 podobnych samolotw
przed rokiem 2015, nabycie za F-35 to termin
jeszcze odleglejszy.
Dlatego sdz, e do koca drugiej dekady XXI w. naley utrzyma pewn liczb
MiG-29. Z technicznego punktu widzenia jest
to moliwe. Wymagaoby jednak unormowa-
NOTATKA
Najwczeniejszy moliwy termin

wycofania naszego samolotu myliwskiego obrony powietrznej to lata
20102012. W tym czasie gotowo operacyjn osign trzy eskadry F-16 C/D Block 52+. Program
rozwoju Si Zbrojnych RP w latach
20072012 zakada, e MiG-29 bd remontowane i do koca tego
u
okresu pozostan w subie.
49
TECHNIKA Lotnictwo
u
nia systemu eksploatacji i remontw tych statkw powietrznych oraz nowych porozumie
zproducentem RSK MiG, wchodzcym
wskad rosyjskiej Zjednoczonej Korporacji
Lotniczej (Objedinionnaja Awiastroitielnaja
Korporacija OAK). Obecnie RSK MiG przedstawio ofert modernizacji polskich MiG-29.
Sprawno 75%
Rosyjska propozycja, obejmujca lata 2007
2009, dotyczy zapewnienia wysokiego poziomu sprawnoci technicznej samolotw i oryginalnych czci zamiennych, nieznacznej modernizacji technicznej oraz ewentualnie zwikszenia efektywnoci szkolenia na tym typie samolotu. Zdaniem przedstawicieli RSK MiG, moliwe jest takie przygotowanie obsugi technicznej, by od 2008 r. pen sprawno techniczn
zapewni nawet 75% uytkowanych samolotw
przy liczbie godzin lotu do 180 rocznie kadego z nich. Rosjanie proponuj:
monta systemw GPS i VOR/ILS;
monta systemu identyfikacji swjobcy
AN/APX-113 BAE Systems, co pozwolioby
Sonda PSZ
Czy warto modernizowa nasze
myliwce MiG-29?
Ppk pil. Robert Cierniak, dowdca 1Eskadry Lotnictwa Taktycznego:
Oczywicie, e warto. Posu jeszcze polskim siom powietrznym przez
kilkanacie dobrych lat do zada Air Policing, czyli ochrony narodowej
inatowskiej przestrzeni powietrznej. Wierz, e bdziemy je eksploatowa w latach 2015-2016. Czy duej? O to trzeba zapyta producentw. Modernizacje polskiej i niemieckiej wersji maj podobny zakres.
Ucieszyoby nas zwikszenie zasigu. Cz maszyn pozyskanych
zRFN moe przenosi trzy zewntrzne zbiorniki paliwa jeden pod kadubem i dwa podskrzydowe, co wpywa na wyduenie czasu lotu na
duej wysokoci do nawet 2,5 godziny, a wic i zasig jest o kilkaset kilometrw wikszy. Z dostpnych informacji wynika, e maj one wewntrzn instalacj paliwow dostosowan do tankowania wpowietrzu. Monta sondy do pobierania paliwa nie powinien kosztowa zbyt duo. Moe warto i o to si pokusi? Oceniam jednak, e na tym etapie
eksploatacji modernizacja obejmujca wymian caej awioniki i uzbrojenia wydaje si zbdna.
Uzbrojenie, ktrym dysponujemy, umoliwia bowiem wykonywanie postawionych zada. Nie
wykluczybym ewentualnego doposaenia samolotu w now stacj radiolokacyjn.
Ppk pil. Robert Kozak, dowdca 41Eskadry Lotnictwa Taktycznego:

Zaley to od tego, jakie plany wzgldem F-16 i MiG-29 ma
Dowdztwo Si Powietrznych i ile resort obrony jest gotw przeznaczy w najbliszych latach na potrzeby lotnictwa. Liczba eksploatowanych w Polsce MiG-w jest za maa, by dokona istotnych zmian
modernizacyjnych, zwaszcza e ich koszt mgby okaza si za duy
w stosunku do ceny nowych maszyn. Najgorzej byoby, gdyby udao
nam si zmodernizowa tylko 10 samolotw, a na pozostae zabrakoby pienidzy.
Dzi MiG-29 speniaj minimalne wymagania operacyjne NATO, maj may zasig i sabe wyposaenie radioelektroniczne. Ale 10 lat mog jeszcze posuy.
Przydaby si dobry radar i nowy autopilot, moe pociski. Bylibymy zadowoleni, gdybymy
mieli pod dostatkiem czci zamiennych.
notowa Artur Goawski
ujednolici od 2008 r. systemy IFF samolotw

F-16 i MiG-29;
doposaenie kabiny przez monta lub modernizacj wskanikw: przeziernego IS-31
oraz wielofunkcyjnego wywietlacza ciekokrystalicznego MFI-54 ze zwikszeniem moliwoci zespou nawigacyjnego samolotu oraz pokadowego systemu optycznego i rejestracji informacji SWR-29M1K;
zwikszenie moliwoci pokadowej stacji
radiolokacyjnej N-019E przez wymian czci
podzespow na elementy nowszej generacji;
monta systemu tankowania paliwa w locie;
moliwe jest take przystosowanie wszystkich
samolotw do mocowania podskrzydowych
zbiornikw paliwa (2x1150 l);
modernizacj optoelektronicznego systemu
celowniczego;
nowy, wydajniejszy model czarnej skrzynki ZBN-T;
informator gosowy Amaz-UPM o zwikszonej liczbie komend;
radiostacj przeciwzakceniow R-833B;
prostownik WU-6B zwikszajcy bezpieczestwo lotu dziki kontroli pynnego zasilania z prdnic;
turbostarter GTDE-117M zwikszajcy
efektywno uycia samolotu w warunkach
ograniczonych moliwoci logistycznych;
uniwersalny symulator lotniczych rodkw
raenia UI-ASP;
modernizacj ukadu wyrzutu spadochronu
hamujcego;
przenony system naziemnej zautomatyzowanej kontroli stanu technicznego samolotu
MK-9-12M oraz zautomatyzowane stanowisko
kontroli urzdze napdowych ARM-OK;
modernizacj symulatora samolotu MiG-29.
Cz rozwiza proponowanych przez
RSK MiG zostaa ju w naszym kraju zastosowana przez Wojskowe Zakady Lotnicze
nr2. Zakady te na podstawie umw zawartych z RSK MiG serwisuj MiG-29 oraz stopniowo przystosowuj wszystkie maszyny do
eksploatacji zgodnie z faktycznym stanem
technicznym, deklarujc moliwo utrzymania myliwcw w linii do roku 2020. Rosyjska propozycja zawiera jednak w porwnaniu z projektami WZL nr 2 wiele nowych
elementw, z ktrych najbardziej charakterystyczne s m.in. nowy IFF, system tankowania w powietrzu, niewielka modernizacja
awioniki oraz kompleksowy system kontroli
stanu technicznego samolotu.
Decyzj o ewentualnej akceptacji lub odrzuceniu proponowanej modernizacji powinny poprzedzi szczegowa analiza kosztw oraz
ewentualne zapewnienie w niej udziau krajog
wych firm i zakadw remontowych.
Norbert Bczyk
2007/01
TECHNIKA Bronie niezabijajce
Bezkrwawe rodki pola walki

Wycig zbroje przybra now form. Poszukuje si bowiem broni, ktra przede
wszystkim minimalizuje, a nie maksymalizuje miercionone skutki raenia.
P
ppk Kazimierz Baciak
olitycy i stratedzy wojskowi, odrzucajc teori masowej zagady, powtarzaj dzi chtnie powiedzenie Sun-Tsu:
Osign sto zwycistw w stu bitwach
nie jest szczytem osigni. Najwyszym osigniciem jest pokona wroga bez walki. Chodzi o to, by pokona przeciwnika, przelewajc
jak najmniej krwi. Suy temu maj technologie niemiercionone, ktre jak je okreli
Alvin Toffler w znanej ksice Wojna i antywojna pozwalaj przewidywa, wykrywa
iwyklucza uycie mierciononych rodkw
walki, dziki czemu unika si koniecznoci zabijania ludzi. Technologie te nie s utopi. Aby
zostay uznane za funkcjonalne, musz by atwo osigalne i niezbyt kosztowne.
Bez broni konwencjonalnej
Z arsenau technologii
niemierciononych
wyczono bro
chemiczn, biologiczn
oraz tak, ktrej
stosowanie jest objte
zakazami prawa
midzynarodowego
lubwynikajcymi
zporozumie.
2007/01
W ostatnich latach, zwaszcza w Stanach

Zjednoczonych, zintensyfikowano prace nad
nowymi rodkami i sposobami prowadzenia
dziaa. Maj one umoliwi wykonywanie zada w operacjach wymuszania i utrzymania
pokoju oraz w lokalnych konfliktach zbrojnych
bez zadawania przeciwnikowi zbdnych strat
w sile ywej i dobrach materialnych. Posiadanie broni o takich humanitarnych waciwociach pozwolioby, zdaniem wojskowo-politycznego kierownictwa Stanw Zjednoczonych, osiga zaoone cele bez uycia broni
konwencjonalnej, zwaszcza masowego raenia. Panuje przekonanie, e dysponowanie niemierciononymi rodkami moe zwikszy
moliwoci reagowania w sytuacjach kryzysowych. Ich brak, co wynika z dowiadcze z interwencji na Bliskim Wschodzie, w Somalii
ina Haiti, negatywnie wpywa na skuteczno
prowadzonych tam operacji.
Nowo powstajce rodki raenia mona podzieli w zalenoci od celu, na ktry oddziauj. S zatem rodki przeznaczone do zwalczania tylko ludzi oraz tylko techniki wojskowej.
Istnieje take grupa takich, ktre mog razi zarwno ludzi, jak i sprzt (rys.). Nale do nich:
bro laserowa, rda wiata niekoherentnego,
generatory impulsw elektromagnetycznych czy
rodki obezwadniajce system energetyczny.
rodkami raenia dziaajcymi na ludzi mog
by: generatory infradwikw, bro biologiczna nowej generacji oraz bro chemiczna obezwadniajca czasowo. Do obezwadniania r-
nego rodzaju uzbrojenia planuje si wykorzystanie take rodkw biotechnicznych, walki informacyjnej oraz chemicznych.
Infradwiki
Broni oddziaujc na ludzi s generatory
infradwikw. Emituj one dwiki o czstotliwoci mniejszej ni 16 Hz, wpywajce ujemnie na organizmy ywe. Dwiki te mog powodowa szkodliwe skutki w organizmie czowieka, ktry ich nie syszy, lecz odczuwa silny
bl i zawroty gowy, okresowo traci zdolno
widzenia, niekiedy ma skurcze ukadu oddechowego. Czasami moe wystpi arytmia w oddychaniu. Fale infradwikowe wpywaj psychotropowo na system nerwowy czowieka.
Wwyniku ich emisji moe wystpi uczucie lku, obawa przed mierci, niezdolno do obrony, a nawet epilepsja. Stwierdzono, e takie objawy wywouj infradwiki o czstotliwoci
drga 7 Hz, ktra odpowiada czstotliwoci
tzw.rytmw alfa mzgu.
Nie schowasz si
ale infradwikowe rozchodz si w atmosferze, wodzie i skorupie ziemskiej. Maj zasig

kilkuset kilometrw. Jest on odwrotnie proporcjonalny do czstotliwoci drga. Fal tych nie
mog zatrzyma ani naturalne, ani sztuczne
przeszkody. Dlatego dominuje przekonanie, e
fale infradwikowe mog by skutecznym rodkiem obezwadniania onierzy ukrytych w schronach i wozach bojowych.
Infradwiki bd wytwarzane w specjalnie

skonstruowanych generatorach impulsowych,
wktrych w wyniku procesu sprenia powietrza w specjalnej tubie powstaje fala niskiej czstotliwoci.
Na polu walki mog znale zastosowanie
rwnie urzdzenia generujce dwiki odbierane przez ludzkie ucho. W Panamie
wgrudniu 1989 r. zmuszono gen. Manuela
Norieg do opuszczenia schronienia w ambasadzie, ustawiajc wok niej goniki emitujce oguszajc muzyk. W tym przypadku by to pewien rodzaj walki psychologicznej, ktra rwnie jest form dziaa w bezkrwawej wojnie.
u
51
TECHNIKA Bronie niezabijajce

u
Selektywna bro
genetyczna
Od dawna funkcjonuj
wnauce teorie, zgodnie
zktrymi mona umierca organizmy ywe na
skutek ingerencji w ich
aparat genetyczny. Moe to
doprowadzi do powstania
kolejnego typu rodkw
walki broni genetycznej,
ktrej zastosowanie umoliwi niszczenie, na przykad, okrelonych, wybranych narodw.
Do grupy rodkw dziaajcych na onierzy

zalicza si ponadto rodki czasowo obezwadniajce. S to przede wszystkim rodki chemiczne, wykorzystywane na co dzie w medycynie
czy przemyle jako pprodukty. Prowadzone s
prace nad uyciem na polu walki pochodnych
dimetylosulfotlenku (DMSO) odziaaniu uspokajajcym i usypiajcym, wchanianych przez
skr. Mog by wykorzystane do obezwadniania ludzi podczas akcji antyterrorystycznych oraz
w dziaaniach skierowanych przeciwko partyzantom w poczeniu z innymi rodzajami broni,
np. broni laserow.
rodki pianotwrcze
Do obezwadniania ludzi mog rwnie suy rodki pianotwrcze. W zetkniciu z powietrzem wytwarzaj pian, ktra oblepia czowieka, albo tworz chmur bardzo gstych baniek
mydlanych sprawiajcych, e onierze przeciwnika nie bd sysze, widzie ani swobodnie
si porusza. Zaatakowane w ten sposb osoby
s obezwadnione do chwili, a uyty rodek
si rozpuci.
Do rwnie skutecznych naley bro biologiczna nowej generacji. Moliwe jest wywoywanie chorb infekcyjnych niepowodujcych miertelnego poraenia. Jednak przeszkod wopracowaniu i wykorzystaniu rodkw wywoujcych choroby u ludzi i zwierzt stanowi obowizujce konwencje midzynarodowe. Mimo to nadal s prowadzone
badania, ktre koncentruj si na wyhodowaniu drobnoustrojw wywoujcych zaprogramowane schorzenia ludzi, zwierzt i rolin.
Inny kierunek bada dotyczy uycia rodkw
zatrzymujcych rozwj tkanki ludzkiej, zwierzcej i rolinnej. Kolejny zahamowania
rozwoju organizmw ludzkich, a take okrelonych gatunkw zwierzt i rolin istotnych
w produkcji ywnoci.
Dwa ostrza lasera
NOTATKA
Generatory impulsu elektromagnetycznego, oparte na konwencjonalnej technice wybuchowej, mog

by stosowane do obezwadniania
urzdze elektronicznych i elektrotechnicznych, do wywoywania awarii wsystemach komputerowych
oraz do detonowania min w polach
minowych.
Bro laserowa moe razi ludzi i sprzt. Do

jej wdroenia niezbdne jest przede wszystkim
opracowanie niezawodnych laserw duej mocy oraz systemw skupiania wizki laserowej.
Z literatury wynika, e najlepiej s opracowane lasery maej i redniej mocy, wprowadzane
do wyposaenia wojsk jako laserowa bro radiacyjna. Jest ona przeznaczona przede wszystkim do oddziaywania na wzrok czowieka.
Skutki, nawet trwae uszkodzenie wzroku, zale od energii promieniowania, ktra trafia do
wntrza oka. Takiego zastosowania zabrania
jednak midzynarodowa konwencja o broni
szczeglnie okrutnej.
Laserowa bro radiacyjna moe rwnie
uszkadza sprzt bojowy lub pogarsza jego parametry, aby nie nadawa si do uycia. Doty-
czy to: fotoodbiornikw i fotodetektorw gowic samonaprowadzajcych, systemw optoelektronicznych, przetwornikw telewizyjnych
systemw sterowania i rozpoznania oraz przetwornikw elektrooptycznych przyrzdw do
patrzenia w nocy.
Na wzrok mog oddziaywa rda wiata niekoherentnego, wywoujce krtkotrwae olepienie utrudniajce celowanie i poruszanie si w terenie. Niektre czstotliwoci
promieniowania wietlnego powoduj pogorszenie samopoczucia, a nawet wystpienie objaww waciwych dla napadw epileptycznych. Mog one nasili si, gdy zastosuje si
kombinacj koherentnych i niekoherentnych
rde wiata.
Niekorzystnie wpywa na ludzi i sprzt take
impuls elektromagnetyczny. Odpowiednia czstotliwo i moc promieniowania moe zakca prac komrek nerwowych oraz centralnego systemu nerwowego. W rezultacie czowiek
na pewien czas traci zdolno dziaania. Moe
te wystpi poraenie organw wewntrznych,
koczce si mierci. Zdaniem wielu specjalistw, wyprodukowanie tego rodzaju rodka walki jest kopotliwe ze wzgldu na trudnoci
wuzyskaniu wymaganej mocy.
Bakterie w paliwie
rodki obezwadniajce system energetyczny zostay uyte po raz pierwszy w 1991 r.
woperacji Pustynna burza. Amerykanie postanowili uszkodzi elementy systemu energetycznego w celu sparaliowania stacjonarnego
systemu dowodzenia i obrony powietrznej armii irackiej. W tym celu okrty w Zatoce Perskiej wystrzeliy rakiety manewrujce Tomahawk z gowicami wypenionymi zwojami wkien wglowych, ktre uwolniono nad irackimi
elektrowniami. Pasma wkien opaday na przewody elektryczne, transformatory i inne urzdzenia znajdujce si pod napiciem, powodujc liczne zwarcia. Sparaliowao to sie przesyow i zmniejszyo ywotno systemu dowodzenia i obrony przeciwlotniczej armii irackiej,
wpywajc na powodzenie operacji powietrznej
sprzymierzonych.
rodki biotechniczne to rnego rodzaju
mikroorganizmy, stanowice produkt najnowszych osigni naukowych w dziedzinie biotechnologii, w tym inynierii genetycznej
ikomrkowej. Znaczenie militarne maj
przede wszystkim rodki do usuwania zanieczyszcze i likwidowania skutkw awarii tankowcw oraz katastrof na morskich platformach wiertniczych. S to preparaty zawierajce szczepy bakterii saprofitycznych, specjalnie wyselekcjonowane ze rodowiska naturalnego. Rozkadaj fenol i jego pochodne,
wglowodory aromatyczne oraz podobne
2007/01
struktury chemiczne, a produktem rozkadu

s kwasy tuszczowe. Mikroorganizmy zuywaj je jako pokarm konieczny do wzrostu
i reprodukcji. Zanieczyszczenia ropopodobne s przeksztacane w bezpieczne dla rodowiska produkty kocowe. Substancje takie
mog by uyte do zakaania magazynw
materiaw pdnych i smarw, aby uczyni je
nieprzydatnymi. Paliwa rozkadaj si od kilku do kilkunastu dni, a bakterie utylizujce
smary mog powodowa take zatarcie silnikw i zatykanie przewodw paliwowych.
GENERATORY
INFRADWIKW
DZIAANIE
NA
ONIERZY
BRO CHEMICZNA CZASOWO

OBEZWADNIAJCA
BRO BIOLOGICZNA
NOWEJ GENERACJI
BRO LASEROWA
DZIAANIE NA
ONIERZY,
BRO
I TECHNIK
BOJOW
RDA WIATA
NIEKOHERENTNEGO
GENERATORY IMPULSU
ELEKTROMAGNETYCZNEGO
Kwas kontra pancerz

Bro i sprzt wojskowy mona uszkadza,
stosujc rne zwizki chemiczne. Z publikowanych informacji wynika, e opracowano ju
sposoby otrzymywania oraz uycia takich substancji. Do rodkw tych mona zaliczy:
zwizki chemiczne oraz technologie zdolne do zakcania pracy silnikw;
cieke metale zmieniajce waciwoci mechaniczne materiaw, z ktrych wykonano
uzbrojenie i sprzt wojskowy;
zwizki chemiczne o dziaaniu rcym,
uszkadzajce powierzchni sprztu i uzbrojenia;
zwizki chemiczne (przeciwtrakcyjne) uniemoliwiajce ruch pojazdw.
Zakci lub zatrzyma prac silnika mona
kilkoma sposobami. Wystarczy rozpyli w powietrzu, w rejonie celu, polimery zwikszajce
lepko paliwa. Aerozole po przenikniciu do
zbiornikw mog zagci paliwo w takim stopniu, e uniemoliwi to jego wykorzystanie.
Planuje si take uycie ciekych metali zmieniajcych struktur molekularn materii. W wyniku ich zastosowania stal, z ktrej jest wykonane uzbrojenie, staje si amliwa i krucha. Ponadto dziaanie pewnych cieczy powoduje krucho metalu. Pokrycie bezbarwnymi rodkami
chemicznymi metalowych elementw konstrukcji mostw, dwigw lub uzbrojenia sprawia, e
staj si kruche i amliwe, a zatem nie nadaj
si do uytku.
Niektre z metali, na przykad gal, oddziauj dodatkowo na szko i porcelan. Uszkadzaj
wic celowniki optyczne i porcelanowe czci
anten radiolokacyjnych. Cieke metale mog by
uywane razem ze zwizkami chemicznymi
o waciwociach rcych, ktrych dziaanie
moe rwnie przyczyni si do zmiany waciwoci fizykochemicznych i mechanicznych metali, z ktrych wykonano uzbrojenie i sprzt.
Substancjami rcymi mog by zarwno kwasy, jak i zasady.
Dezinformacja
Obecnie priorytetowo traktuje si rozwj
rodkw walki informacyjnej. Mog one utrud2007/01
DZIAANIE NA
BRO
I TECHNIK
BOJOW
RODKI
BIOTECHNICZNE
RODKI WALKI
INFORMACYJNEJ
RODKI CHEMICZNE DZIAAJACE
NA BRO I SPRZT WOJSKOWY
rodki raenia nowej generacji

ni lub uniemoliwi wykorzystanie techniki
komputerowej w systemach uzbrojenia oraz
w sprzcie wojskowym. Na systemy informacyjne przeciwnika mona oddziaywa:
stosujc w programach komputerowych
chronicych systemy broni, dowodzenia i cznoci odpowiednie komendy, ktre zakc ich
prac. Powstae usterki mog by uwaane za
uszkodzenia aparatury elektronicznej spowodowane walk;
wprowadzajc kanaami cznoci lub w inny sposb wirusy komputerowe, niszczce informacje w bankach danych i programach chronicych systemy bojowe;
uszkadzajc komputery i kasujc informacje z wykorzystaniem silnych impulsw elektromagnetycznych.
Zdaniem amerykaskich specjalistw wojskowych, rodki walki informacyjnej z powodzeniem mog by uyte w celach militarnych.
W ostatnich latach s rozpowszechniane i udoskonalane wirusy komputerowe.
Technologii niemierciononych nie naley absolutyzowa. Naley je postrzega nie tylko
w aspekcie humanitarnych osigni, lecz rwnie ryzyka i powika moralnych. Gdy niemiercionone rodki znajd si w rkach terrorystw
i przestpcw, mog zwielokrotni ich si. Zaawansowanie prac nad tymi rodkami jest rne.
Mona oczekiwa, e niektre pojawi si wkrtce w arsenaach wojsk i bd uyte w lokalnych
konfliktach zbrojnych. Inne, ktre s w fazie bada, trafi do rk onierzy nawet za kilkanacie
lat. Niektre nie sprawdz si i trzeba bdzie
z nich zrezygnowa. Reszta bdzie stosowana
w akcjach interwencyjnych i porzdkowych. S
g
bowiem ju teraz potrzebne.
Transport
unieruchomiony
Rozwaa si moliwo wykorzystania tzw. technologii przeciwtransportowych.
Sprawi one, e drogi, pasy
startowe i tory nie bd
nadaway si do uytku. Do
tego celu mog by stosowane emulsje zmniejszajce tarcie i powodujce lisko powierzchni oraz rne kleje przytwierdzajce
pojazdy do podoa.
53
TECHNIKA Koa i gsienice
Platformy dla wojsk ldowych

tendencje rozwojowe
W dobie transformacji wojsk w wielu krajach jedn z tendencji jest tworzenie
tzw.platformy bojowej. Dotyczy to rwnie Polski.
pk Wiesaw Dziaowy
oncepcja podwozia bazowego pojawia si na pocztku lat 70., kiedy powstaway pododdziay wyposaone w jednolity sprzt. Obecnie
zakada si, e wojska ldowe powinny dysponowa oddziaami lekkimi, lekkocikimi (rednimi) i cikimi: L, L-C, C (rys.1). Rne zadania, ktre stawia si wymienionym oddziaom, wi si z koniecznoci utworzenia podwozia bazowego dla kadego z nich. Moe nim
by podwozie koowe lub gsienicowe.
W armiach, ktre wyznaczaj kierunki rozwoju sposobw prowadzenia dziaa, panuj
rne pogldy odnonie do wyposaania oddziaw w pojazdy tego samego typu, a wic
majce jednolit platform bojow.
Niemiecka Puma
mjr Krzysztof Krzyewski
Trwajce od kilku lat prace badawcze nad

wie z podwjnie sprzon armat Mauser
kalibru 30 mm, z zaawansowanym systemem
kierowania ogniem, ktr zamontowano na
transporterze gsienicowym Marder 1A3,
przyniosy pozytywny skutek. Ich wyniki oraz
zmiana oblicza niemieckich wojsk ldowych
zrodziy zapotrzebowanie na nowy wz bojowy. Ustalono, e Marder 1 zostanie zastpiony wozem bojowym Puma (AIFV Armored
Infantry Fighting Vehicle).
Wz ten mieci trzyosobow zaog (dowdca, dziaonowy i mechanik-kierowca) oraz szeciu onierzy desantu. Wiea jest uzbrojona
wpodwjnie sprzon armat Mauser kalibru
30mm, stabilizowan w dwch paszczyznach.
Strzela si z niej amunicj przebijajc pancerz
stabilizowan statecznikiem (APFSDS) oraz
amunicj wybuchajc w powietrzu (ABM).
Zarmat jest sprzony karabin maszynowy
MG4 kalibru 5,56 mm. Podstawowa wersja wozu o wadze 31,45 t moe by przerzucana drog powietrzn na pokadzie samolotu transportowego Airbus A400M, ktry zostanie wprowadzony w przyszoci do wojsk.
Rosja potga BMP-3

Najnowszy wz wojsk ldowych to BMP-3,
ktry jest najlepiej uzbrojonym pojazdem tego
typu na wiecie. Ma dwuosobow wie uzbro54 przegld si zbrojnych
jon w armaty kalibru 100 i 30 mm. Z armatami jest sprzony karabin maszynowy kalibru
7,62 mm. Dodatkowo w wozie zamontowano
dwa kursowe karabiny maszynowe kalibru
7,62mm. Uzbrojenie i waciwoci taktyczne
BMP-3 pozwalaj wykorzystywa go jako wz
wsparcia ogniowego, niszczyciel czogw lub
modzierz samobieny. W przedniej czci kaduba znajduje si przedzia kierowania ze stanowiskiem mechanika-kierowcy. Z przedziaem
tym jest poczony przedzia bojowo-desantowy. Nad nim umieszczono dwumiejscow wie, wktrej znajduj si stanowiska dowdcy
pojazdu i dziaonowego-operatora.
Uzbrojenie i waciwoci
taktyczne BMP-3
pozwalaj wykorzystywa go jako
wz wsparcia ogniowego,
niszczyciel czogw
lub modzierz samobieny.
Istnieje wiele wariantw BMP-3, cznie zwozem rozpoznania Ry i ewakuacyjnym. BMP-3K
wystpuje take jako wz dowodzenia oraz wz
szkoleniowy dla kierowcw. Dostpne s pakiety modernizacyjne BMP-3 wraz z instalacj aktywnego systemu obrony przed przeciwpancernymi pociskami kierowanymi (Arena). Wersj
rozwojow BMP-3 jest BMP-4.
Ameryka gsienice i drogie koa

Wystpuj dwie podstawowe wersje bojowego wozu piechoty Bradley: M2 IFV oraz Cavalry Fighting Vehicle (CFV). Pojazdy te maj
dwuosobow wie, uzbrojon w armat kalibru 25 mm ATK Gun Systems Company M242
oraz sprzony z ni karabin maszynowy kalibru 7,62 mm. Na wiey po lewej stronie zamontowano podwjn wyrzutni pociskw przeciwpancernych TOW.
W wyniku wielu modernizacji wozu powstay wersje M2A1/M3A2 i M2A2/M3A2 oraz
wz na potrzeby operacji Pustynna burza
(ODS). Zakres unowoczenie zalea od modelu, np. wersja A3 bya wyposaona w auto2007/01
nomiczne, termiczne urzdzenie obserwacyjne

dla dowdcy. W wozie pozostawiono armat
kalibru 25 mm, ale wprowadzono nowy rodzaj
amunicji APFSDS.
Zmodernizowano take opancerzenie wozu.
Do walk w Iraku zamontowano pancerz aktywny ERA, dostarczony przez firm General
Dynamics, wsppracujc z izraelsk Rafael
Armament and Development Authority.
US Army wprowadzia do swojego arsenau
take pojazdy koowe Stryker. Podstawowym
jest transporter piechoty Stryker M1126, na bazie ktrego powstao 10 typw pojazdw bojowych i zabezpieczenia: platforma bojowa
transporter M1126, samobieny modzierz
M1129, wz dowodzenia M1130, wz rozpoznania, na przykad ART. M1131, niszczyciel
czogw M1134, wz wsparcia ogniowego
M1128, wz ewakuacji medycznej M1133, wz
zabezpieczenia inynieryjnego M1132 oraz wz
rozpoznania skae.
Zastosowanie transportera w dziaaniach bojowych pozwolio okreli jego zalety i wady:
pojazdy te maj sabe opancerzenie (ma
odporno na oddziaywanie RPG-7);
maj duy promie skrtu i nie s przydatne do walki w terenie zurbanizowanym;
podwozie koowe nie zapewnia waciwych
zdolnoci trakcyjnych w trudnym terenie (piasek, boto);
zaoga oraz onierze desantu maj zbyt mao miejsca;
uzbrojenie jest bez stabilizacji w dwch
paszczyznach;
nie mog by transportowane wszystkimi
typami samolotw.
Due koszty budowy wozu wywouj obawy
dowdcw o utrat tak drogiego sprztu.
Wojownik z Wysp
Brytyjczycy eksploatuj bojowe wozy piechoty Warrior (Wojownik) IFV. Ostatnia dostawa
miaa miejsce w 1995 r. Podstawow wersj wyposaono w dwuosobow wie z niestabilizowan armat kalibru 30 mm typu Rarden oraz
sprzony z ni karabin maszynowy kalibru
7,62mm. Dowdca i dziaonowy dysponuj
kombinowanymi celownikami dzienno-nocnymi. Wersja podstawowa posuya do opracowania bojowego wozu rozpoznawczego, dowodzenia, wozu dla sekcji wysunitych obserwatorw oraz zabezpieczenia technicznego.
Na potrzeby operacji Pustynna burza
BWP Warrior otrzyma nowy pancerz po jednej i drugiej stronie nadwozia. Zainstalowano take system zobrazowania termicznego
Battlegroup Thermal Imaging (BGTI), ktry
umoliwia wykrywanie i identyfikowanie celw w wikszej odlegoci. BGTI jest poczony z systemem nawigacji.
2007/01
Poza art. 5
Art. 5
DF
DF +
IPF
Rys. 1. Model wojsk ldowych

Cz wozw otrzyma now wie w ramach
programu zwikszania skutecznoci pojazdu
Warrior Lethality Improvement Programme
(WLIP).
Wochy kaliber 25 mm
Do woskich wojsk ldowych w latach
20022006 wprowadzono 200 transporterw
gsienicowych Dardo IFV. Maj dwuosobow wie uzbrojon w armat kalibru 25 mm
Oerlikon Contraves KBA oraz sprzony zni
karabin maszynowy kalibru 7,62 mm. Wosi
testowali rwnie Dardo z wie, w ktrej zamontowano armat kalibru 60 mm Oto Melara T60/70A zautomatycznym podajnikiem.
Firma Oto Melara dostarczya rwnie prototypy transportera w czterech wariantach:
ambulans i wz dowodzenia z podwyszon
czci tyln o wikszej objtoci, samobieny modzierz kalibru 120 mm oraz niszczyciel czogw z wyrzutniami przeciwpancernych pociskw kierowanych.
Szwecja nawet modzierz

Na potrzeby wojsk ldowych powsta wz
Combat Vehicle 90 (CV 90). Skonstruoway
go dwie firmy: Hgglunds (podwozie) oraz
Bofors (dwuosobowa wiea z armat kalibru
40 mm L/70). Produkcj pierwszych wozw
zakoczono w listopadzie 1993 r., ostatni dostarczono wsierpniu 2002 r. Oprcz CV 9040
opracowano wyspecjalizowane wersje: wz
dowodzenia, wz na potrzeby obserwacji
ikierowania ogniem artylerii oraz ewakuacji
technicznej. Szwedzkim wojskom ldowym
dostarczono 509 sztuk tego typu wozw, cznie z podwoziem, na ktrym w przyszoci
bdzie posadowiony samobieny dwulufowy
Problem
podwozia
bazowego
Zarwno zobowizania wobec NATO, jak i opracowane perspektywy rozwoju
naszych si zbrojnych wymuszaj okrelenie wymaga odnoszcych si do
platformy bojowej.
Problem podwozia bazowego dla wojsk ldowych
by ju podejmowany na
posiedzeniu Kolegium
Dowdcw SZ RP
w2005r. oraz na posiedzeniu Rady Uzbrojenia
MON wroku 2006.
55
TECHNIKA Koa i gsienice

Cudze bdy nasz
mdroci
Rys. 2. Wersje wykorzystania podwozia bazowego KTO Rosomak

modzierz kalibru 120 mm AMOS (Advanced Mortar System).
Jakie wojska ldowe w Polsce?
Charakter jednostek wojsk

ldowych oraz
wykonywane przez nie
zadania w kraju i za
granic wymuszaj
konieczno posiadania
rnorodnego sprztu oraz
modyfikacji ich skadu
zdodatkowym podziaem
na jednostki zdolne do
przerzutu (DF) i siy
wmiejscu (IPF).
Czy mona stwierdzi, e posiadamy platformy bojowe? Raczej nie. A zatem co powinnimy wybra? Platform koow, gsienicow,
amoe kilka platform?
Charakter jednostek wojsk ldowych oraz wykonywane przez nie zadania w kraju i za granic wymuszaj konieczno posiadania rnorodnego sprztu oraz modyfikacji ich skadu
z dodatkowym podziaem na jednostki zdolne
do przerzutu (DF) i siy w miejscu (IPF). Naley wic tak przygotowa sprzt, aby mc wykonywa zadania wynikajce z czonkostwa
wNATO.
Pojazdy przyszoci (pancerne i opancerzone) powinny spenia nastpujce wymagania:
by interoperacyjne;
mie zdolno do dziaania na sieciocentrycznym polu walki;
by przystosowane do transportu powietrznego;
cechowa si ywotnoci;
mie du si ognia;
charakteryzowa si moduow budow;
by proste w uytkowaniu.
Jednostki lekkie powinny uywa przede
wszystkim transporterw koowych, np. KTO
Rosomak, oraz samochodw o duej mobilnoci HMMWV i ich odmian. Jednostki lekkocikie (rednie) powinny by wyposaone
wBWP, MTLB, BRDM i ich odmiany, natomiast jednostki cikie w pojazdy, ktre bd
wykorzystyway podwozia czogw rednich
typu np. T-72, PT-91, Leopard 2A4, a niekie-
Zgodnie z zasad, e lepiej uczy si na cudzych bdach, przedstawimy kilka wnioskw

dotyczcych funkcjonowania brygady armii
Stanw Zjednoczonych, wyposaonej w transportery Stryker, majc nadziej, e decydenci
uwzgldni je podczas prac nad wyborem platformy dla naszych wojsk ldowych. Oto one:
transporter jest za sabo opancerzony, dotyczy to zwaszcza miejsc na wysokoci k
jezdnych, ktre s podatne na ogie broni
strzeleckiej;
brakuje stabilizacji uzbrojenia, co powoduje
utrudnienia w prowadzeniu ognia w ruchu;
transporter jest podatny na ogie z granatnika przeciwpancernego RPG-7;
zbyt due wymiary transportera czyni go
atwym celem, zarazem jest on podatny na przewracanie;
pojazd jest skomplikowany w obsudze,
zwaszcza ukad przeniesienia mocy i silnik;
napd jezdny jest przystosowany przede
wszystkim do jazdy po drogach gruntowych, co
stwarza problemy przy pokonywaniu terenu trudnego (np.: piaski, mokrada, bagna);
brak moliwoci przerzutu samolotem
C-130 wersji wsparcia ogniowego (z armat kalibru 105 mm), armata jest za dua; system adowania armaty zacina si i powoduje problemy
zwyborem amunicji;
zbyt duy promie skrtu stwarza kopoty
podczas walk w terenie zurbanizowanym;
wystrza z armaty przy otwartych lukach powoduje poparzenie zaogi oraz osb bdcych
wpobliu, natomiast zamknicie ich utrudnia
obserwacj skutecznoci prowadzonego ognia;
transporter jest zbyt cikim pojazdem w
stosunku do M113 i LAW III, jest take zbyt gony w eksploatacji;
s za due koszty eksploatacji i zuycie
paliwa;
stanowiska dowdcy i zaogi s za mae;
wystpuj martwe strefy ognia i obserwacji;
ma za ma jednostk ognia, oraz zy sposb rozmieszczenia amunicji;
brak zaufania do pojazdu (obawa o jego
utrat jest zbyt drogi);
sabe rozwizanie CPK i ogumienia.
Wybr platformy bojowej wymaga zatem
rozwaenia wielu szczegowych problemw.
Naley ustali dokadnie przeznaczenie sprztu oraz moliwoci ekonomiczne kraju, by
podjta decyzja bya obarczona jak najmniejszym bdem.
2007/01
dy nawet T-55 (takie podwozia wystpuj nie

tylko w wojskach ldowych, mimo wycofania
caej rodziny czogw T-55).
Przydzielenie wymienionym jednostkom
tylko takiego sprztu nie zapewni ich waciwego funkcjonowania. Naley bowiem umiejtnie poczy rnego typu pojazdy, wykorzystujc podwozia bazowe. Trzeba zatem
okreli i wybra podwozia bazowe dla jednostek typu L, L-C i C.
Stosujc podwozie KTO Rosomak (transporter bojowy i podwozie bazowe) oraz samochodu Honker, mona utworzy pododdziay zdolne do przerzutu, a wic do wykonywania zada
w kraju i za granic (rys. 2).
W siach lekkocikich podstawowym wozem
bojowym powinien pozosta BWP. Uywajcy
go batalion zmechanizowany powinien mie
moliwoci samodzielnego dziaania, by w okrelonych sytuacjach osiga nawet cele strategiczne prowadzonej operacji (np. w midzynarodowej misji stabilizacyjnej). Naley zatem okreli
podstawowe wymagania, ktre trzeba uwzgldni przy wyborze przyszej platformy bojowej
dla zasadniczego moduu bojowego, jakim jest
i pozostanie batalion (zmechanizowany, zmotoryzowany, piechoty, czogw czy inny).
organicznym pododdziaem artylerii (np. samobienych modzierzy wraz ze rodkami rozpoznania i kierowania ogniem do walki z przeciwnikiem w odlego do 10 km);
mobilnym pododdziaem przeciwpancernym, wyposaonym w zestawy PPK Spike,
zmoliwoci prowadzenia ognia na odlego
do 7 km;
elementami systemu naprowadzania lotnictwa (WNNL);
pododdziaem dowodzenia, zapewniajcym sprawne rozwinicie i przemieszczenie
stanowiska dowodzenia oraz kierowanie dziaaniami;
pododdziaami zabezpieczenia logistycznego (remontowy, zaopatrzenia, medyczny),
wsparcia lub wzmocnienia ze szczebla przeoonego.
Funkcje batalionu
Batalion, by mg sprosta zadaniom na przyszym polu walki, powinien dysponowa:
organicznym pododdziaem rozpoznania,
zapewniajcym dowdcy informacje o przeciwniku i terenie w odlegoci do 10 i wicej km
(bdzie to zalee od charakteru wykonywanego zadania);
elementami osony przeciwlotniczej, pozwalajcymi zwalcza rodki napadu powietrznego
w odlego do 10 km;
rodkami zabezpieczenia inynieryjnego,
umoliwiajcymi prowadzenie prac inynieryjnych na jego potrzeby w rejonie odpowiedzialnoci obronnej, oraz rodkami do minowania
manewrowego;
siami OPBMR do prowadzenia rozpoznania i monitorowania sytuacji chemicznej;
Nowy czog poszukiwany
zogi i pojazdy na podwoziu czogowym nie

speniaj w tej chwili pokadanych w nich
nadziei (poza Leopardem 2A4). Planowane wycofanie z eksploatacji podwozia T-55 oraz T-72
spowoduje powstanie luki w tej grupie pojazdw.
Naleaoby zatem przystpi do poszukiwania
nowego czogu dla wojsk pancernych. Czy bdzie
to czog lekki, czy redni przesdzi strategia
przeobrae tych wojsk oraz rozwj technologiczny pojazdw.
2007/01
Rys. 3. Moliwoci wykorzystania bazowego podwozia

gsienicowego
Podstawowym rodkiem walki batalionu
zmechanizowanego powinna by platforma bojowa opracowana na bazie zmodernizowanego BWP, zapewniajca prowadzenie skutecznego ognia zarwno w dzie, jak i w warunkach ograniczonej widocznoci na odlego
15002000 m pociskami przeciwpancernymi
i odamkowo-burzcymi. Jego uzbrojenie powinno umoliwi walk ze rodkami napadu
powietrznego przeciwnika w odlegoci
2500m. Dodatkowo powinien by wyposaony w PPK zwalczajce cele pancerne znajdujce si w odlegoci 57 km.
Podobne zasady budowania struktur i wyposaania naleaoby zastosowa w przypadku batalionw cikich i ich podwozi bazog
wych (rys. 3).
57
TECHNIKA ATM kontra IP
Krokus pokazuje kierunek

Laikowi skrty ATM i IP nie
mwi nic. S to nazwy
technik przekazu informacji.
Wrd cznociowcw trwa
dyskusja, przed ktr z nich
jest przyszo. Oto jeden
zgosw.
Czeka na produkcj. Wntrze skonteneryzowanej wersji

systemu Krokus. Po badaniach kwalifikacyjnych oczekuje on
na zamwienia wojska i decyzj o wdroeniu do produkcji.
ojsko Polskie stoi przed

wyborem nowej sieci teleinformatycznej. Obecnie eksploatuje system
Storczyk 2000, natomiast systemem nowej generacji ma by Krokus, ktry po badaniach kwalifikacyjnych oczekuje na decyzj o wdroeniu do produkcji. System
Storczyk, zaprojektowany na pocztku
lat90., dziaa zgodnie z technik N-ISDN
(Narrowband Integrated Services Digital Network), uzupenion o usug przekazu danych realizowan za pomoc
techniki IP (Internet Protocol), ostatnio
wzbogacon o funkcjonalny MPLS (Multi-Protocol Label Switching). Z kolei
Krokus, opracowywany przez ostatnie
6lat, wykorzystuje trzy techniki, tj. IP,
ISDN oraz ATM (Asynchronous Tranfer
Mode), przy czym ta ostatnia odgrywa
zasadnicz rol. Zostaa ona zastosowana do utworzenia sieci szkieletowej i tym
samym stanowi wspln platform telekomunikacyjn dla przekazu ruchu telefonicznego (przez poczenie z centralami ISDN) oraz przekazu ruchu danych
(przez poczenie zsieciami typu LAN
Local Area Network).
Wprowadza czy nie?

Trwajca dyskusja sprowadza si do
pytania, czy na obecnym etapie rozwoju
Fot.: Jarosaw Winiewski
fikowania poszczeglnych strumieni

wwzach sieci, a take do zapewnienia
odpowiedniej ich obsugi w zalenoci od
rodzaju przesyanych informacji.
sieci telekomunikacyjnych celowe jest

wprowadzenie techniki ATM do sieci
wojskowych. Wtpliwo wynika przede
wszystkim z faktu, e w przekonaniu
oponentw ATM to wanie technika IP
moe, jakkolwiek w niedajcym si przewidzie terminie (ale w przekonaniu, e
krtkim), zapewni podobne funkcje jak
technika ATM. Tym samym, nie wprowadzajc techniki ATM, moemy oczekiwa ujednolicenia sieci wojskowych
bazujcych jedynie na jednej technice
sieciowej, tj. IP.
Czy jednak jest tak w rzeczywistoci?
Sieci wojskowe powinny by wielousugowe (multi-service networks). Powinny zatem umoliwia przenoszenie rnych typw strumieni ruchu z jednoczesnym zapewnieniem odpowiedniej jakoci przekazu informacji. Sie wielousugowa powinna by jednoczenie sieci do przekazu
mowy, wideo, pilnych wiadomoci, duych zbiorw danych itd. Dodatkowo
wwojsku przekaz poszczeglnych strumieni informacji powinien spenia wymagania dotyczce ochrony danych. Jednoczesny przekaz wielu typw strumieni
ruchu wymaga stosowania w sieci rnych
mechanizmw, z ktrych najwaniejsze
odnosz si do: zarzdzania zasobami sieci z optymalnym ich wykorzystaniem, zabezpieczenia przed awariami oraz klasy-
Nowa generacja
ielousugowy charakter sieci

powinien by dostrzegany przez
uytkownikw, ktrzy mog by doczeni
do niej za pomoc rnych sieci
dostpowych, takich jak: przewodowe
ibezprzewodowe LAN, satelitarne,
telefoniczne itd. Kompletna architektura
takiej sieci jest nazywana sieci NGN
(Next Generation Networks) i znajduje
si w fazie standaryzacji.
Dla sieci NGN przyjmuje si, e do

przekazu informacji midzy uytkownikami kocowymi bdzie stosowana technika IP jako zespalajca rne techniki
sieciowe. W tym kontekcie technika
ATM jest postrzegana jako jedna z technik sieciowych, na bazie ktrej jest tworzona dana podsie. Czsto uywany termin full IP oznacza, e uytkownicy
wysyaj do sieci informacje w postaci pakietw IP. Z kolei przekaz tych pakietw
jest realizowany przez dan technik sieciow. Sie moe by zbudowana jako typu IP i w tym przypadku obsuga pakietw w niej nie wymaga dodatkowych
czynnoci, takich jak translacja adresw,
dodatkowe nagwki itd. Niemniej jednak
IP jest rwnie sieci, ktra w warstwie
transmisyjnej jest obsugiwana przez technik ATM (tab.).
Wkracza nowe
Technika ATM, podobnie jak IP, naley do technik komutacji pakietw.
Wtechnice ATM pakiety maj sta
2007/01
wielko, co w istotny sposb uatwia

przekazywanie ich przez sie oraz pozwala na zastosowanie stosunkowo prostych (acz efektywnych) systemw komutacyjnych i transmisyjnych. Przy tym
samym obcieniu sieci staa wielko
pakietu wpywa na mniejsze rednie
opnienie przekazu pakietw ni ma
to miejsce wprzypadku, gdy pakiety
maj rn wielko, czyli w technice
IP. Przekaz strumieni pakietw w technice ATM jest realizowany, podobnie
jak w tradycyjnej sieci telefonicznej,
przez uprzednio zestawiane poczenia
w sieci. Poczenia te s wwczas poczeniami wirtualnymi. S one ustanawiane na etapie wymiarowania sieci
iewentualnie uaktualniane w duszym
przedziale czasu (godziny, dni). Abonentami sieci ATM s sieci dostpowe,
takie jak sie LAN czy centrala telefoniczna. Zatem uytkownicy nie s doczeni bezporednio do sieci ATM, lecz
jedynie maj do niej dostp przez sieci
dostpowe. Z kolei sieci dostpowe s
poczone ze sob staymi bd pstaymi poczeniami wirtualnymi. Testowanie tych pocze odbywa si automatycznie. W przypadku wykrycia awarii sie ATM ustanawia nowe poczenia (rwnie automatycznie). Istotn cech techniki ATM jest moliwo oferowania gwarancji jakoci przekazu pakietw, a tym samym zapewnienia jakoci przekazywanej mowy, obrazu, szybkiego przekazu danych itp. Ponadto zdefiniowano specjaln usug do wsppracy z innymi systemami, w tym z centralami telefonicznymi, co jest szczeglnie wane w zastosowaniach wojskowych. Nie wchodzc w szczegy, technika ATM oferuje obecnie sze tzw.
usug sieciowych, dziki czemu ma
moliwo spenienia wymaga stawianych sieciom wielousugowym.
Dlaczego technika ATM

Przesanek, z powodu ktrych przyjto
technik ATM do tworzenia sieci wojskowych, jest wiele. Oto niektre z nich:
jest ona technik dojrza, stosowan
od wielu lat w sieciach komercyjnych
iwojskowych;
gwarantuje jako przekazu wybranych strumieni informacyjnych;
wsppracuje z wszystkimi stosowanymi obecnie technikami, w tym z technik ISDN, IP itd.;
wzy komutacyjne ATM cechuj si
du niezawodnoci;
2007/01
Porwnanie moliwoci technik ATM i IP

ATM
W zasadzie wszystkie protokoy
zwizane z technik ATM s
dostpne
Na forum IETF i ITU-T wiele

standardw jest opracowywanych
(np.dotyczce architektury,
poszczeglnych protokow itd.);
ponadto ostatnio powstao wiele
nowych grup roboczych,
zajmujcych si m.in. wspprac
z innymi systemami
mowa
zdefiniowano usug emulacji

czy dla pocze midzy
centralami telefonicznymi
nie mona zrealizowa pocze

midzy centralami telefonicznymi
wideo
moe by realizowane
mona przekazywa wideo w sieci
zzapewnieniem jakoci wusudze IP, ale bez zapewnienia jakoci
CBR (Constant Bit Rate) albo VBR
(Variable Bit Rate)
dane
mona rozrni przekaz wanych nie mona zagwarantowa jakoci

danych od mniej wanych
przekazu danych i nawet rozrni
jakoci dla rnych danych (nawet
jeeli dane s pilne)
Standaryzacja
Gwarancja
jakoci
przekazu
IP
Uycie techniki
wobecnie
eksploatowanych
systemach
telekomunikacyjnych
zastosowanie techniki ATM

wsieciach danych, ponadto
wsieciach xDSL czy te UMTS
do przekazu pakietw ATM mona

uywa dowolnych systemw transmisyjnych;
pozwala zmaksymalizowa wykorzystanie czy transmisyjnych, co jest wane w systemach z czami o maej przepywnoci bitowej;
opracowano w niej metody tzw. inynierii ruchu, tj. sposoby wymiarowania
systemu, realizacji rutingu w sieci itp.;
mona j zaadaptowa do przyszych
(obecnie nieznanych) wymaga dziki
tzw. warstwom adaptacyjnym.
Z rnych powodw nie zdecydowano
si wwojsku na technik IP dla sieci
szkieletowych. Brano bowiem pod uwag, e:
obecnie technika IP oferuje usug
best effort, a zatem nie zapewnia jakoci przekazu, czyli nie mona oferowa
takich usug wymagajcych jakoci, jak
mowa, wideo itd. (jest to moliwe
wprzypadku, gdy obcienie sieci jest
na niskim poziomie);
sie IP nie ma mechanizmw przeciwprzecieniowych, co oznacza, e jako przekazu informacji nie jest kontrolowana;
stosowana technika, zwaszcza

dla sieci Internet oferujcej
usug best effort
proces standaryzacyjny dla zapewnienia jakoci przekazu nie zosta zakoczony;

prototypowe rozwizania architektury DiffServ nie s przetestowane
wsieciach;
zastosowane w sieciach publicznych
tzw. przewymiarowanie sieci nie rozwizuje problemu zapewniania gwarancji jakoci przekazu informacji;
w celu przekazu mowy sie IP obsuguje jedynie poczenia VoIP, nie umoliwia natomiast bezporedniego czenia
central telefonicznych.
Wybr techniki ATM dla sieci wojskowych jest dobrym rozwizaniem. Dziki
jej zastosowaniu mona z powodzeniem
poczy rne sieci dostpowe, takie jak
LAN, IP i NISDN, jednoczenie zapewniajc jako przekazu dla wybranych pocze i optymalne wykorzystanie zasobw sieci. Dziki tym walorom Krokus
stanie si integratorem rnych systemw
dowodzenia i cznoci zarwno ju uywanych, jak i planowanych do wprowag
dzenia w przyszoci.
prof. dr hab. in. Wojciech Burakowski
Instytut Telekomunikacji Politechniki Warszawskiej

59
TECHNIKA System minowania Kroton
Miny na gsienicach
Opracowany w Polsce system jest lepszy od niektrych
tego typu rozwiza zachodnich. Niestety, na razie
wojsko dostao tylko dwa jego egzemplarze.
Z
ppk w st. spocz. dr in.
Jerzy Garstka
Uwzgldniajc potrzeby
zagranicznego klienta,
Centrum Produkcji
Wojskowej Huty Stalowa
Wola opracowao prototyp
uniwersalnego wariantu
ISM-Kroton na platformie
adunkowej terenowej
ciarwki Star 1466.
apory minowe s nadal skutecznym

rodkiem zwalczania pojazdw pancernych przeciwnika w dziaaniach
obronnych i zaczepnych. Z tej przyczyny w wielu armiach wiata, w tym w Wojsku Polskim, wdroono nowoczesne systemy
minowania narzutowego, montowane na podwoziach pojazdw gsienicowych i koowych.
Prace naukowo-badawcze, a nastpnie wdroeniowe nad inynieryjnym systemem minowania (ISM) Kroton prowadzono ze zmiennym
szczciem. Zapocztkowano je w WITI
w1993r. Ju po roku zakoczono budow modelu i skierowano go do bada zakadowych
oraz kwalifikacyjnych, ktre sfinalizowano
w1995 r., a cao prac badawczo-rozwojowych w 1996 r. Mimo oczekiwa saperw, program rozwoju systemu zosta wstrzymany na
lata 19972002. Modelowy transporter minowania narzutowego TMN (fot. 1) by jednak
wielokrotnie prezentowany na pokazach zamknitych, a po raz pierwszy publicznie podczas Midzynarodowego Salonu Przemysu
Obronnego w Kielcach w 2001 r. Pierwsze dwa
wdroeniowe egzemplarze przekazano 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej w maju 2004 r. Do
2010 r. ma by zakupiona kolejna partia.
Kiedy na koach
Baz ISM-Kroton jest zmodernizowane podwozie cignika gsienicowego MTLB, ktre
wczeniej stanowio baz dla TRI (transporter
rozpoznania inynieryjnego). W przyszoci
bdzie to podwozie koowe. Na platformie adunkowej cignika (samochodu ciarowego)
umieszczono cztery obrotowe moduy miotaczy min, kady zawierajcy 20 prowadnic rurowych (kaset). Kada prowadnica mieci po
5 min MN-123. cznie pojazd zabiera wic
ich 400. Ukad sterowania i kontroli znajduje

si w przedziale zaogi na stanowisku operatora (w kabinie kierowcy). Zaog stanowi dwch
ludzi. Uzbrojenie pojazdu to karabin maszynowy kalibru 12,7 mm NSW oraz 2x4 wyrzutnie
granatw dymnych kalibru 81 mm.
Transporter TMN w wersji przemysowej
wyposaono w: radiostacj UHF Radmor
RRC-9500, cyfrowy system cznoci wewntrznej WB Electronics FONET, nowy system ogrzewania Air Top 3500d, ukad przeciwpoarowy firmy Deugra oraz ukad filtrowentylacyjny WNSC-200. Dla kierowcy przewidziano siedzenie nowego typu, sam pojazd
za wyposaono w plandek maskujc
upodobniajc go do typowej ciarwki.
Uwzgldniajc potrzeby zagranicznego klienta, Centrum Produkcji Wojskowej Huty Stalowa
Miny MN-123
Miny bojowe MN-123 s wykonane wdwch
wariantach: dziaania natychmiastowego
(MN123.1) oraz opnionego (MN 123.2) jako
przeciwtraowe. Opracowano rwnie warianty
wiczebne: MN 123.1/c i MN 123.2/c. Bd
one stosowane rwnie w przenonym miotaczu
min PMN. Miny do ustawiania rcznego bd
oznaczone symbolem MR-123.
Miny MN-123 o wymiarach 180x90 mm i masie 3,5 kg kada maj dwustronny adunek kumulacyjny. Aktywizowany jest zawsze adunek
znajdujcy si na grze. Miny s uzbrajane zapalnikiem magnetycznym reagujcym na zmian natenia pola magnetycznego wywoan
przez przejedajcy nad nimi pojazd.
Miny maj dwa stopnie zabezpieczenia gwarantujce bezpieczestwo obsugi w czasie transportu i przechowywania oraz minowania.
Zapalnik ma take ukad samolikwidacji oraz samoneutralizacji. Miny speniaj zatem wymagania konwencji zakazujcej stosowania broni
nadmiernie okrutnych (CCW).
Miny MN-123 wraz z indywidualnymi wyrzutni-
Konkurencja nie pi
odobne systemy eksploatuj Amerykanie

(Volcano), Francuzi (Giat ARE80C Minotaur),
Wosi (Istrice), Niemcy (Skorpion), Austriacy
(AJD 2000), Brytyjczycy (Shielder), Chiczycy
(Nornico WZ534) i Rosjanie (UMZ na podwoziu
MTLB i samochodu Zi-131).
kami pirotechnicznymi s pakietowane po

5sztuk. S one odporne na oddziaywanie pola
elektromagnetycznego wytwarzanego przez radiostacje, wybuchowych adunkw wyduonych
rozminowania, traw magnetycznych oraz na
wybuch ssiedniej miny. Su do blokowania
ikanalizowania ruchu wojsk pancernych i zmechanizowanych przeciwnika.
2007/01
Wola opracowao prototyp uniwersalnego wariantu ISM-Kroton na platformie adunkowej terenowej ciarwki Star 1466. Ma ona opuszczane burty oraz zdejmowane paki iplandek. Pod
platform umieszczono skrzynk rozdzielcz
ukadu wystrzeliwania min (sterownica znajduje si w kabinie pojazdu). Model platformy nonika z elementami mocujcymi mona przystosowa do montau na rnych ciarwkach
(w gr wchodz pojazdy co najmniej redniej adownoci). Platforma da si modyfikowa bez
trudu mona utworzy odmian z szecioma wyrzutniami. Moliwe jest take przystosowanie do
montau na nonikach kontenerowych.
Minowanie
Kasety minowe o wymiarach 188x657 mm
imasie 26 kg umoliwiaj bezporedni zaadunek min do luf miotaczy. Kasety w lufach s
rozcalane w wyniku inicjacji wyrzutnikw sygnaem podawanym ze sterownicy. Znajdujcy
si pod kad min wyrzutnik pirotechniczny
powoduje ich wyrzucanie w kierunku wymuszonym ustawieniem luf. Wczeniej ustawiany
jest czas samolikwidacji min.
Ustawienie czasu samolikwidacji i miotanie
min umoliwia wewntrzna instalacja elektryczna sprzona ze sterownic. Odlego minowania po bokach pojazdu (przy zachowaniu rwnej gstoci minowania) wynosi od 30 do 90 m.
Do ustawienia zapory minowej z jednej jednost-
ki minowania potrzeba okoo 10 min, a czas zaadowania kompletem min w kasetach i przygotowania do minowania to okoo 40 min. Maksymalne wymiary zapory minowej ustawionej
przez jeden pojazd to 1200x200 m, standardowej za 600x60 m.
System Kroton bdzie stanowi wany element wyposaenia batalionw saperw ZT oraz
kompanii saperw brygad pancernych i zmechanizowanych.
W 2005 r. kierownictwo Huty Stalowa Wola
dokonao z Szefostwem Wojsk Inynieryjnych
WLd wstpnych uzgodnie w sprawie posadowienia systemu Kroton na podwoziu koowego
transportera opancerzonego Rosomak lub innej
platformy koowej. Na razie propozycj odrzucono ze wzgldu na brak funduszy na zmiany
konstrukcyjne i ponowne badanie systemu z nog
wym podwoziem.
Dane taktyczno-techniczne
czna masa TMN wynosi 14030 kg, wymiary:
745x295x291 cm. Napd TMN to 6-cylindrowy silnik diesla swt 11/307/1, chodzony ciecz,
pozwalajcy uzyska maksymaln prdko do
60km/h. Zasig przy przemieszczaniu si po
drodze wynosi 500 km. Kroton przy nacisku jednostkowym gsienic na grunt 0,46 kg/cm2 moe
pokonywa wzniesienie do 35, przy bocznym
przechyle do 25, rowy o szerokoci 2,8 m i ciany
o wysokoci do 1 m.
System Kroton bdzie

stanowi wany element
wyposaenia batalionw
saperw ZT oraz kompanii
saperw brygad
pancernych
izmechanizowanych.
Fot. HSW S.A.
ISM-Kroton transporter minowania

narzutowego z Huty Stalowa Wola S.A.
2007/01
61
TECHNIKA Pistolet maszynowy MP9
Z przezroczystym
magazynkiem
Niedu parti tych pistoletw kupiono dla
jednostek specjalnych andarmerii Wojskowej.
P
istolet maszynowy MP9 powsta w wyniku modernizacji pistoletu maszynowego

TMP (Taktische Maschinenpistole) firmy
Steyr Manlicher AG z Austrii, produkowanego od 1992 r. W 2001 r. szwajcarska firma Brgger+Thomet AG kupia prawa do pistoletu TMP,
wtym dokumentacj techniczn i prawa patentowe. Po gruntownej modernizacji broni wprowadzono j na rynek pod oznaczeniem MP9.
Strzelanie oburcz. MP9 ma

skadan kolb (na praw stron
komory zamkowej) oraz dodatkowy chwyt przedni, umoliwiajcy
strzelanie oburcz.
Pistolet MP9 jest przeznaczony dla policyjnych i wojskowych oddziaw specjalnych (zwaszcza do ochrony VIP-w) oraz zag wozw bojowych i statkw powietrznych. Dostosowano go do 9x19 mm naboju Parabellum, z pociskami o masie od 5,5 do 10,24 g (poddwikowy do tumika dwiku), w tym pociskw ppaszczowych. Niedu ich parti kupiono dla jednostek specjalnych polskiej andarmerii Wojskowej.
MP9 jest broni samoczynno-samopowtarzaln,
dziaajc na zasadzie krtkiego odrzutu lufy. Strzela
si przy zamku zamknitym, a ryglowanie nastpuje
przez obrt lufy, ktrej ruchem steruje trzpie wsppracujcy z wyciciem prowadzcym umieszczonym
wzgrubieniu lufy. W zamku znajduje si sprynujcy
wycig usek. Wyrzutnikiem jest wystp zaczepu zamka, uski s wyrzucane na praw stron.
Bro ma mechanizm uderzeniowy z kurkiem zakrytym oraz spustowy z przerzutowym przecznikiem rodzaju ognia, ktry umoliwia strzelanie ogniem pojedynczym (po przesuniciu przecznika w lewo) lub
cigym (w prawo). Przed strzaami przypadkowymi
chroni automatyczny bezpiecznik w postaci dwigni

umieszczonej w jzyku spustowym (podobnie jak wpistolecie Glock).
Pistolet jest zasilany z magazynkw dwurzdowych
o pojemnoci: 15, 20, 25 lub 30 naboi. cianki kaduba magazynka s przezroczyste, a gniazdo magazynka jest umieszczone w chwycie pistoletowym. Zatrzask
magazynka znajduje si u podstawy osony spustu, jego przycisk jest dostpny tylko z lewej strony broni. Po
wystrzeleniu ostatniego naboju z magazynka zamek
jest zatrzymywany w tylnym pooeniu, na zaczepie.
Przycisk zaczepu rwnie umieszczono z lewej strony
szkieletu broni.
Na wylocie osony lufy znajduje si gwint do mocowania tumika dwiku. MP9 ma przyrzdy celownicze
typu zamknitego, skadajce si z muszki (regulowanej w paszczynie pionowej) oraz celownika przeziernikowego ze sta nastaw (tzw. Gost Sight, regulowanego w paszczynie poziomej). Wzdu grnej powierzchni komory zamkowej umieszczono szyn Picatinny (MIL-STD-1913) do mocowania optycznych przyrzdw celowniczych.
Bro ma skadan kolb (na praw stron komory
zamkowej) oraz dodatkowy chwyt przedni, umoliwiajcy strzelanie oburcz.
W konstrukcji wykorzystano tworzywa sztuczne. Mimo zastosowania zasady krtkiego odrzutu lufy, budowa broni jest stosunkowo prosta, skada si tylko
z64czci.
Standardowe wyposaenie zestawu pistoletu stanowi: magazynek 15-nabojowy oraz magazynek 30-nabojowy (zapasowy), pas nony, zestaw do czyszczenia
i konserwacji plus instrukcja i pojemnik. Opcjonalne
wyposaenie obejmuje: magazynki 20- i 25-nabojowe,
tumik dwiku (firmy B+T), kabur (udow lub pod pach), poawiacz usek, laserowy modu celowniczy oraz
podstaw pod celownik optyczny.
Opracowano take samopowtarzaln wersj broni
oznaczon TP9, jak rwnie wersj szkoln (szkielet ikomora zamkowa czerwone) oraz treningow (dostosowag
n do amunicji Simunition FX kolor niebieski).
mjr dr in. Mirosaw Zahor
Wojskowa Akademia Techniczna
MP-9 w liczbach:
Masa broni bez magazynka 1,4 kg
Masa magazynka 15-nabojowego (pusty/peny)
52/240 g
Magazynek o pojemnoci 30 nabojw (pusty/
peny) 65/440 g
Dugo broni z kolb: rozoon 523 mm,
zoon 303 mm
Szeroko broni 45 mm
Wysoko broni z magazynkiem 30-nabojowym
246 mm
Dugo lufy 130 mm
Skok bruzd 250 mm
Prdko pocztkowa pocisku 360 m/s
Energia pocztkowa pocisku 520 J
Szybkostrzelno teoretyczna 900 strz./min
Pojemno magazynka 15, 20, 25 lub 30 naboi
2007/01
TECHNIKA Diagnostyka pojazdw HMMWV
Laptop dla mechanika

Urzdzenie to pozwala diagnozowa rny sprzt od czogw po samoloty.
Naszym onierzom suy na razie do sprawdzania samochodw HMMWV.
prowadzanie do wyposaenia
Wojska Polskiego nowych typw sprztu wie si z koniecznoci kompleksowego
zabezpieczenia procesu ich eksploatacji.
Eksploatacja to nie tylko wykorzystywanie
sprztu na placach wicze, ale rwnie obsugiwania i remonty. Aby mona byo profesjonalnie wykonywa te ostatnie, musz by
stworzone odpowiednie warunki do przeprowadzania szczegowej i niezawodnej diagnostyki sprztu.
Debiut
W ubiegym roku w 10 Rejonowych Warsztatach Technicznych przedstawiciele 55 Batalionu Remontowego po raz pierwszy zaprezentowali moliwoci urzdzenia diagnostycznego do
pojazdw HMMWV (fot.). Jest ono testowane
obecnie w 55 brem pod wzgldem moliwoci
wykorzystania oraz przydatnoci w codziennej
dziaalnoci pododdziaw remontowych rnego szczebla.
Urzdzenie diagnostyczne do pojazdw
HMMWV mieci si w dwch walizkach. W jednej znajduj si: komputer przenony z oprogramowaniem (MILTOP), zasilacz oraz przewody zasilajce i sieciowe. W drugiej s rnego rodzaju
adaptery i przewody umoliwiajce podczenie
do poszczeglnych ukadw samochodu wrnych punktach pomiarowych.
Budowa urzdzenia pozwala na prac zarwno w warunkach stacjonarnych, jak i polowych,
a nawet w czasie jazdy samochodu umoliwia
to cig kontrol wybranych parametrw.
W celu uycia urzdzenia czy si komputer z rozdzielaczem, co pozwala na podcze-
Stanowisko
diagnostyczne
widok oglny
nie czterech przewodw do czterech rnych

punktw pomiarowych jednoczenie. Urzdzenie moe by zasilane z: sieci elektrycznej, gniazda zasilania samochodu lub baterii komputera.
Po uruchomieniu komputera i odpowiedniego programu na monitorze ukazuj si komunikaty z ostrzeeniami i wskazwkami dotyczcymi obsugi urzdzenia. Istnieje przy tym moliwo wyboru sprztu (od czogw do samolotw), ktry ma by diagnozowany. Pojazdy
HMMWV wszystkich odmian ustawia si w jednej pozycji.
Osiem parametrw
Po wybraniu sprztu, w tym przypadku
HMMWV, i zatwierdzeniu wyboru ukazuje si
schemat podczenia urzdzenia do wozu. Nastpnie podcza si przewody i potwierdza gotowo do pracy, po czym wybiera parametry,
ktre bd sprawdzane. Wyboru dokonuje si,
wpisujc dwucyfrowy kod parametru w kolejne
kratki w lewym dolnym rogu monitora. Jednorazowo mona wpisa osiem rnych parametrw. Nie wszystkie parametry mona bada
rwnoczenie wybr niektrych powoduje
zniknicie innych. Gdy zatwierdzimy zestaw
analizowanych parametrw, zostaje automatycznie skontrolowane cze z samochodem.
O pomylnym (lub nie) zakoczeniu kontroli informuje komunikat na monitorze.
Nastpnie s wywietlane uwagi i podstawowe informacje na temat kolejnych wybranych
testw. Kiedy jest konieczne uruchomienie samochodu, pojawia si takie polecenie. Jeli wybrano parametr do zbadania, a nie podczono stosownego czujnika, odpowiedni komuni-
kat informuje, e nie ma moliwoci pobrania

odpowiednich danych. Na monitorze s wywietlane rwnie wartoci graniczne tych parametrw, co pozwala natychmiast stwierdzi ewentualne odchyki.
Dziki zastosowaniu urzdzenia mona
sprawdzi midzy innymi:
napicie w akumulatorach oraz jego zmniejszenie podczas rozruchu;
natenie prdu w akumulatorach oraz pobr prdu podczas rozruchu;
natenie prdu adowania;
spadki napicia na niektrych odbiornikach oraz zmiany opornoci rozrusznika i akumulatorw;
prdko obrotow wau korbowego silnika oraz rwnomierno pracy zarwno na biegu jaowym, jak i w caym zakresie prdkoci obrotowych;
procentowy pomiar mocy silnika;
cinienie paliwa na odcinku midzy pomp zasilajc a pomp wtryskow;
cinienie wtrysku paliwa;
cinienie sprania w komorze spalania,
procentowe rnice w wartociach tego parametru midzy poszczeglnymi cylindrami;
cinienie w ukadach silnika (chodzenia
ismarowania) oraz w ukadzie hydraulicznym;
podcinienie w rnych punktach ukadu zasilania powietrzem, np. w kolektorze dolotowym.
Tylko po angielsku
Urzdzenie zapewnia pomiar wielu wielkoci
elektrycznych oraz wywietlenie ich wartoci na
monitorze komputera, jak rwnie graficzne zobrazowanie funkcji je opisujcych. Niektre testy pozwalaj zada zaoone parametry i zbada ich wpyw na pozostae dane.
Zwarta budowa urzdzenia umoliwia szybkie jego zainstalowanie i przystpienie do bada. Wyposaenie laptopa w stosowne oprogramowanie oraz kart sieciow pozwala na przesyanie danych w sieci.
Urzdzenie mona z powodzeniem stosowa
w jednostkach i pododdziaach zajmujcych si
obsugiwaniami technicznymi oraz remontami
HMMWV. Niestety, oprogramowanie jest dostpne jedynie w wersji angielskiej, co jest kopotliwe, zwaszcza e nie ma w tej chwili instrukcji
g
obsugi urzdzenia w jzyku polskim.
por. Tomasz Jaowiec
55 Batalion Remontowy
2007/01
63
MATERIAY SZKOLENIOWE Wojska Ldowe

Priorytety wojsk pancernych i zmechanizowanych
Uwarunkowania geopolityczne wymuszaj nowe podejcie do problematyki szkoleniowej
wwojskach ldowych. Niezbdna jest inna jako w wykonywaniu zada na rzecz
bezpieczestwa wewntrznego izewntrznego w ramach NATO.
Stawk realizm
gen. bryg. Wiesaw Michnowicz
Wicej zdolnoci bojowej

Priorytety szkoleniowe roku 2007 maj zapewni utrzymanie zdolnoci bojowej stosownie do zada stawianych oddziaom i pododdziaom wojsk ldowych. Mona do nich zaliczy m.in.:
przygotowanie procesu
szkolenia pod wzgldem
zapewnienia sprztu bojowego irodkw materiaowo-technicznych oraz waciwego wykorzystania bazy szkoleniowej i urzdze
wspomagajcych (symulatorw i trenaerw);
wprowadzenie nowego
uzbrojenia isprztu;
kontynuowanie procesu uzawodowiania jednostek;
usprawnianie funkcjonowania jednostek zawodowych oraz prowadzonego
wnich szkolenia.
Gwny wysiek szkoleniowy zostanie natomiast
skupiony na:
przygotowaniu wyznaczonych jednostek oraz
pododdziaw do udziau
w misjach pokojowych,
stabilizacyjnych iszkoleniowych, przy zapewnieniu im wsparcia inynieryjnego oraz obrony przed broni masowego raenia;
odtworzeniu zdolnoci bojowej wydzielonych dowdztw, sztabw i jednostek wojskoFot. Departament Obrony USA
achodzce zmiany powoduj konieczno zastosowania w Siach Zbrojnych RP nowych rozwiza systemowych w szkoleniu wojsk. Do zagadnie, ktrym w 2007 r. powicimy najwicej
uwagi, naley szkolenie w okresie reorganizacji struktur jednostek wojsk ldowych oraz
wprowadzanie nowych systemw uzbrojenia
iindywidualnego wyposaenia onierzy.
Orodek szkolenia
poligonowego USA w Hohenfelts
wych, ktre wykonyway zadania w ramach

PKW w Iraku i Afganistanie;
przygotowaniu kolejnych zmian PKW
(Afganistan, Irak, EUFOR oraz UNIFIL);
utrzymaniu wysokiego poziomu szkolenia
wszystkich dowdztw isztabw oraz jednostek
i pododdziaw wydzielonych do Si Zdolnych
do Przerzutu (DF);
dostosowaniu procesu szkolenia dowdztw,
sztabw i wojsk do:
kryteriw gotowoci bojowej jednostek,
przeznaczenia oddziaw (pododdziaw),
moliwoci materiaowo-technicznego zaopatrzenia,
- uwarunkowa zwizanych z nowo wprowadzanym uzbrojeniem i sprztem;
przygotowaniu i utrzymaniu w gotowoci si
i rodkw:
pododdziaw wojsk chemicznych do wykonywania zada ratowniczych w przypadku
awarii technicznych, klsk ywioowych i aktw terroru z uyciem broni masowego raenia,
a take do prowadzenia dziaa przeciwepidemicznych;
pododdziaw wojsk inynieryjnych do
oczyszczania terenu z przedmiotw wybuchowych i niebezpiecznych.
Ponadto nadal bd realizowane takie przedsiwzicia, jak:
restrukturyzacja wyznaczonych jednostek;
uzawodowienie pododdziaw z wyznaczonych jednostek;
wyposaanie oddziaw i pododdziaw
wnowoczesne rodki walki;
wprowadzanie indywidualnego wyposaenia onierza dostosowanego do dziaania na
wspczesnym polu walki.
Konsekwentnie bdziemy podejmowa zadania wynikajce z sojuszniczych zobowiza.
Kontynuowana bdzie take rozbudowa nowoczesnej bazy szkoleniowej, w tym budowa
orodka zurbanizowanego, przystosowanego do
szkolenia wojsk na potrzeby polskich kontynentw wyjedajcych za granic.
Trenaery
Dynamiczny rozwj technologii umoliwi
wykorzystanie nowatorskich osigni
wszkoleniu wojsk. Przykadem jest stosowanie symulacji i instrumentacji, ktr naley
rozumie jako techniczne oprzyrzdowanie
procesu szkolenia.
2007/01
Zakres wykorzystania symulatorw i trenaerw w pododdziaach pancernych i zmechanizowanych w ostatnim czasie znacznie si
zwikszy. Stosowanie tego typu urzdze jest
usankcjonowane w takich dokumentach, jak:
programy szkolenia zarwno pododdziaw zawodowych, jak i skadajcych si z onierzy
suby zasadniczej, programy strzela oraz instrukcje o przygotowaniu i prowadzeniu wicze z dowdztwami, sztabami i wojskami.
Proces szkolenia wojsk jest realizowany z penym wykorzystaniem urzdze wspomagajcych, bdcych w wyposaeniu jednostek
iorodkw szkolenia. Wpywa to na zmniejszenie kosztw szkolenia i nie tylko.
Zajcia symulacyjne
Wojska ldowe coraz czciej uczestnicz
wmisjach pokojowych i stabilizacyjnych.
Wzwizku z tym naley rozway moliwo
prowadzenia szkolenia symulacyjnego dla kadry i onierzy w warunkach zblionych do
panujcych w rejonach misji. Tylko taki sposb treningu umoliwia utrzymanie kondycji
ogniowej oraz doskonalenie zasad uycia
sprztu wwalce. Przykadem tworzenia takich warunkw jest orodek szkolenia poligonowego armii USA w niemieckim Hohenfelds (fot.), przystosowany do odwzorowywania realiw dziaania wojsk koalicyjnych
wIraku czy Afganistanie. Dowdca jednostki sze miesicy przed rozpoczciem wicze przeprowadza rekonesans poligonu, podczas ktrego informuje jego komendanta opoziomie wyszkolenia swojej jednostki i umiejtnociach onierzy. Okrela elementy, ktre powinny zosta poddane sprawdzeniu podczas wicze, oraz przedstawia ich scenariusz. Podaje ponadto ich cel gwny oraz zagadnienia szkoleniowe. Przygotowaniem wicze zajmuj si natomiast onierze komendy poligonu.
Istotnym elementem w szkoleniu wojsk s zajcia powicone udzielaniu pierwszej pomocy
w rnych sytuacjach na polu walki z zastosowaniem fantomw symulujcych funkcje yciowe. Niewaciwie udzielona pomoc moe spowodowa zanik czynnoci yciowych.
Podwozie bazowe
Dowiadczenia z ostatnich konfliktw zbrojnych wskazuj na konieczno dysponowania
zaawansowanymi rodkami walki, mogcymi
skutecznie zwalcza czogi i wozy opancerzone w rnorodnych rodowiskach pola walki.
Dlatego bd kontynuowane prace nad zwikszeniem efektywnoci podsystemu raenia
wojsk ldowych. Przyjcie nowych rozwiza
pozwoli zwikszy zasig raenia rodkw pancernych i opancerzonych z 22,5 km do 34 km,
2007/01
natomiast granatnikw przeciwpancernych ze

150450m do 4501200m (rys.).
W zwizku z tak okrelonymi wymaganiami wwojskach ldowych nadal bd prowadzone prace majce na celu wyeliminowanie
rnorodnoci sprztu wystpujcego w oddziaach ipododdziaach. Ponadto okrelono
podwozie bazowe dla jednostek:
lekkich KTO Rosomak i HMMWV;
lekkocikich podwozie BWP;
cikich podwozie czogu Leopard.
Przyczyni si to do ujednolicenia podwozia
we wszystkich rodzajach wojsk, a tym samym
zmniejszy koszty eksploatacji.
Autonomiczno jednostek
Priorytety szkoleniowe
w roku 2007 maj
zapewni utrzymanie
zdolnoci bojowej
stosownie
do zada stawianych
oddziaom i pododdziaom
wojsk ldowych.
Wrd wielu zmian wpywajcych na moliwoci operacyjne WLd istotne jest usamodzielnienie pododdziaw oraz utworzenie na bazie
Si Zdolnych do Przerzutu (DF) jednostek mogcych szybko przemieszcza si w rejon misji
nowy
granatnik
RPG-7M
nowy
granatnik
PPK Spike
KTO
PPK Spike
BWP Puma
PPK Spike
nowy
czog
PT-91
Leopard 2a4
Ogie skuteczny do 450 m, przebicie RH powyej 500 mm

Ogie skuteczny do 450 m, przebicie RH powyej 500 mm
Ogie skuteczny do 1200 m, przebicie RH ok. 900 mm
Ogie skuteczny do 4000 m, przebicie RH 900 mm
1 km
2 km
2,5 km
3 km
4 km
Docelowe moliwoci podsystemu raenia

i samodzielnie prowadzi tam dziaania. Jednostki te, w zalenoci od otrzymanego zadania, powinny mie odpowiedni struktur funkcjonaln (moduow). Kady modu musi by zdolny
do prowadzenia autonomicznych dziaa w nakazanych rejonach odpowiedzialnoci.
Przewidywane zmiany organizacyjno-dyslokacyjne, modernizacja sprztu bojowego
oraz profesjonalizacja, maj w efekcie doprowadzi do zwikszenia potencjau bojowego
wojsk pancernych i zmechanizowanych oraz
spotgowania moliwoci wykorzystania ich
w misjach stabilizacyjnych oraz na wspczeg
snym polu walki.
65

Rola i zadania szefa wojsk inynieryjnych podczas przygotowania wicze
Kierownik wicze, powoujc zesp autorski, musi uwzgldni potrzeb planowania
i realizowania przedsiwzi inynieryjnych, dlatego te w skadzie tego zespou powinien
znale si oficer wojsk inynieryjnych.
Specjalista w kierownictwie wicze
rzygotowanie wicze jest przedsiwziciem skomplikowanym, wymagajcym dokonania dokadnej analizy

z uwzgldnieniem m.in.: potrzeb szkoleniowych pododdziau, dowdztwa i sztabu;
wynikw prowadzonych ostatnio kontroli i inspekcji; warunkw szkoleniowych i terenowych,
pory roku itp.
Kierownik wicze, powoujc zesp autorski,
musi wzi pod uwag potrzeb planowania i realizowania przedsiwzi inynieryjnych, dlatego
te w skadzie tego zespou powinien znale si
oficer wojsk inynieryjnych (WIn). Bdzie on
peni obowizki szefa wojsk inynieryjnych i wykonywa zadania w zespole planowania wiczenia
oraz w zespole planowania operacyjnego (rys.).
Jeeli wiczy batalion lub kompania saperw,
szef wojsk inynieryjnych moe wystpowa
w roli zastpcy szefa zespou autorskiego. Jego
zadania i obowizki podczas przygotowania
wicze wynikaj z przedsiwzi, jakie realizuje zesp autorski, i obejmuj:
opracowanie zacznika do rozkazu w sprawie realizacji zada inynieryjnych;
zaproponowanie obsadzenia stanowisk w kierownictwie wicze przez oficerw WIn;
mjr WiesaW kuchta
uczestniczenie w opracowaniu dokumentacji wicze;

kierowanie przygotowaniami rejonu ich
przeprowadzenia;
opracowanie dokumentacji dla pododdziaw inynieryjnych;
koordynowanie planowanych zada wsparcia inynieryjnego z zadaniami innych rodzajw wojsk.
Konferencja przedwstpna
Udzia w pracach zespou autorskiego wymaga od szefa wojsk inynieryjnych zaplanowania
wielu przedsiwzi, wzajemnie powizanych
i tworzcych cao scenariusza wicze, ktre
powinien rozpatrywa przynajmniej w dwch
aspektach merytorycznym i metodycznym.
Merytoryczny wynika z tematu wicze, celw
szkoleniowych oraz zagadnie, ktre musz zrealizowa wiczcy. Natomiast metodyczny wie si z rodzajem wicze.
wiczenia s zasadnicz form szkolenia

wojsk. Zakres realizowanych przedsiwzi
oraz cele, jakie musz by w nich osignite,
okrelaj stosowne programy szkolenia oraz
wytyczne przeoonych. Czstotliwo i termin
wicze s uzalenione od szczebla dowodzenia
oraz okresu szkolenia.
SZEF ZESPOU AUTORSKIEGO
ZASTPCA SZEFA ZESPOU

ZESP PLANOWANIA
WICZE
szef zespou
oficer operacyjny
oficer operacyjny
podoficer
SZEF WOJSK INYNIERYJNYCH
ZESP PLANOWANIA
OPERACYJNEGO
szef zespou
oficer operacyjny
oficer operacyjny
oficer cznoci
oficer wojsk chemicznych
oficer logistyki
krelarz
krelarz
Szef wojsk inynieryjnych powinien zapozna

si z odpowiedni literatur oraz wytycznymi
i innymi dokumentami normatywnymi. Wane
jest przeanalizowanie wytycznych dotyczcych
szkolenia w danym roku, z ktrych wynika temat wicze, a take ich cele.
Po analizie i zapoznaniu si z dokumentacj
przeznaczon dla wiczcych wojsk (sztabw)
szef wojsk inynieryjnych moe przystpi do
okrelenia celw1, jakie powinny zosta osignite przez wiczcych. Pierwszym spotkaniem zespou autorskiego, podczas ktrego mo1
Miejsce szefa wojsk inynieryjnych w zespole autorskim (wariant)

Cele inynieryjne stan kocowy osignity dziki wykonaniu
zada wsparcia i zabezpieczenia inynieryjnego planowanych do

przygotowania i realizacji przez wiczcych.
2007/01
e on formuowa cele inynieryjne, jest przedwstpna konferencja planistyczna.

W czasie konferencji proponuje on zadania
inynieryjne dla wiczcych wojsk zgodnie
zprojektem koncepcji przygotowania i przeprowadzenia wicze, a take wstpnie planuje siy i rodki do ich wykonania oraz sposb kierowania wiczcymi.
Po zakoczeniu przedwstpnej konferencji planistycznej zapoznaje si on z koncepcj wicze
i analizuje j pod ktem moliwoci ipotrzeb realizacji zada inynieryjnych przez wiczcych.
Czynnoci te przygotowuj go do udziau we
wstpnej konferencji planistycznej.
Konferencja wstpna
Podczas tego zamierzenia dokonuje wstpnych uzgodnie dotyczcych:
przygotowania rejonu wicze i okrelenia
wykonawcw;
miejsca (rejonw) realizacji gwnych
przedsiwzi zabezpieczenia i wsparcia inynieryjnego;
punktw rozwinicia SD i PDO wiczcych
pododdziaw inynieryjnych;
moliwoci wykonania zada inynieryjnych przez wojska przeciwnika;
uprawnie dowodzenia pododdziaami
wojsk inynieryjnych;
specjalistw wojsk inynieryjnych niezbdnych w wiczcych sztabach;
organizacji dowodzenia.
Midzy wstpn a gwn konferencj planistyczn uczestniczy on we wstpnej konferencji planowania operacyjnego, podczas ktrej
zesp autorski opracowuje projekt planu operacyjnego wicze2. Skupia si wwczas na
precyzowaniu zada i ustalaniu wykonawcw
oraz na okrelaniu terminw realizacji przedsiwzi przyjtych podczas wstpnej konferencji planistycznej. Podejmuje si je w okresie przygotowania wicze (przygotowania wiczcych) i ich prowadzenia, w ramach zada
zabezpieczenia inynieryjnego wynikajcych
zprojektu planu operacyjnego wicze.
Konferencja gwna
Po opracowaniu wspomnianego planu zesp
autorski zbiera si na gwnej konferencji planistycznej. To zasadnicze przedsiwzicie zespou
autorskiego wieczce dotychczasow jego prac. Szef wojsk inynieryjnych koordynuje wwczas terminy przygotowania i podjcia zada,
okrela celowo wyboru miejsc ich wykonania
oraz ocenia zasadno uycia przewidzianych si
i rodkw. Ponadto precyzuje:
2
Por. Instrukcja o przygotowaniu i prowadzeniu wicze zdo-
wdztwami, sztabami i wojskami w Siach Zbrojnych RP.

DD.7.1.1, Szt. Gen., Warszawa 2004, s. 25.
2007/01
Czynnoci wykonywane podczas wicze

CZYNNOCI ZESPOU
AUTORSKIEGO
CZYNNOCI OFICERA
WOJSK INYNIERYJNYCH
Opracowanie i zatwierdzenie koncepcji przygotowania iprzeprowadzenia wiczenia (koncepcji

metodyczno-taktycznej)
okrelenie:
przedsiwzi wsparcia inynieryjnego planowanych do zrealizowania przez pododdziay
inynieryjne,
gwnych zada zabezpieczenia inynieryjnego do
wykonania przez wiczce wojska
Przeprowadzenie rekonesansu
rejonu wicze (wedug potrzeb)
oraz opracowanie dokumentw
wyjciowych dotyczcych
rozpoczcia procesu planowania przez wiczce dowdztwa
isztaby
okrelenie podczas rekonesansu:

miejsc realizacji zada przez pododdziay WIn,
rejonw budowy pl pozorowanych (rozmieszczenie punktu kierowania wybuchami),
stref bezpieczestwa z uyciem materiaw wybuchowych i rodkw pozorowania pola walki,
drg dostpnych dla cikiego sprztu
inynieryjnego,
miejsc wykonania prac fortyfikacyjnych
Opracowanie dokumentacji
wchodzcej w skad planu
przeprowadzenia wicze
(sytuacji wyjciowej wpierwszym
dniu wicze, rozkazu, dyrektywy,
zarzdzenia, planu szkolenia
kierownictwa wicze, zarysu
dynamiki walki, planu podawania
wiadomoci, planu cznoci,
planu pracy osb funkcyjnych
kierownictwa, planu zabezpieczenia dziaa wojsk iinnych planw
wedug potrzeb)
podanie danych do planu przeprowadzenia wicze,

dotyczcych:
moliwoci wiczcych pododdziaw WIn,
zadania dla pododdziaw WIn,
opracowania dokumentacji dla pododdziaw
WIn odnonie do: cznoci, planu podawania
wiadomoci, zabezpieczenia logistycznego,
wspudziau rozjemcw w opracowywaniu planu
podawania wiadomoci,
liczby rozjemcw terenowych,
sposobu oceny wykonania zada inynieryjnych,
rodkw minersko-zaporowych potrzebnych do
przeprowadzenia wicze,
zasad planowanego uycia pododdziaw wojsk
inynieryjnych,
zada przygotowujcych wiczenia,
dokumentw dla wiczcych odnonie do realizacji zada inynieryjnych
Sprawdzenie zgodnoci treci

opracowanej dokumentacji
wicze
sprawdzenie opracowanej dokumentacji pod ktem:

zgodnoci wykonania zada inynieryjnych
zzadaniem gwnym,
terminw realizacji zada zawartych wdokumentach dla wiczcych,
spjnoci dokumentacji
Wydanie rozkazu organizacyjnego

w sprawie przeprowadzenia
wicze
Przygotowanie kierownictwa,
wiczcych i rejonw wicze
opracowanie dokumentacji odnoszcej si do:

wydania wytycznych dotyczcych praktycznej realizacji zagadnie inynieryjnych podczas wicze i
ich oceny,
osobistego przygotowania si,
nadzoru nad przygotowaniem rejonu wicze
(budowy pl pozorowania, okrelanie rejonw
zniszcze itp.)
Zorganizowanie zabezpieczenia logistycznego i omwienie

wicze
oficer WIn moe funkcjonowa jako koordynator

tego rodzaju wojsk przy kierowniku wicze
u
67

u
Czynnoci szefa
WIn
wposzczeglnych
etapach
przygotowania
wicze
Szef WIn, pracujc w zespole
autorskim, moe by
zaangaowany do:
przygotowania i organizowania
dziaa grupy pozorowania pola
walki i dziaa przeciwnika;
kierowania budow pl
pozorowanych oraz
przygotowaniem rejonu wicze;
nadzoru nad usuwaniem szkd
po wiczeniach;
kontroli zuycia
irozliczenia bojowych rodkw
minersko-zaporowych.
Tame, s. 26.
Zadanie kluczowe czynno (lub ze-
sp czynnoci), bez ktrej nie mona

osign zakadanego celu. Np. zadaniem kluczowym podczas utrzymania
drogi moe by odbudowa przepustu.
przedsiwzicia inynieryjne wynikajce

zplanu operacyjnego wicze;
ktrzy oficerowie WIn wejd w skad kierownictwa wicze (rozjemcy) i jakie otrzymaj zadania;
wytyczne dotyczce wspdziaania podczas
przygotowania i wykonywania zada inynieryjnych;
organizacj dowodzenia i kierowania pododdziaami wojsk inynieryjnych;
potrzeby wsparcia wiczcych wojsk (dowdztw i sztabw);
zakres zada wsparcia i zabezpieczenia inynieryjnego oraz przygotowania przez wiczcych dokumentacji planistycznej, rozkazodawczej i sprawozdawczo-informacyjnej;
potrzeby kierownictwa wicze (rozjemcy terenowi, pomocnik lub pomocnicy kierownika grupy pozorowania pola walki i dziaa przeciwnika)
w czci dotyczcej wsparcia inynieryjnego;
zasadnicze przedsiwzicia przygotowawcze, w ktrych musz uczestniczy wiczcy;
potrzebn dokumentacj wicze.
Po zakoczeniu konferencji koordynuje si
przedsiwzicia zwizane z przygotowaniem
wicze oraz zaspokojeniem potrzeb wiczcych wojsk i kierownictwa.
podczas wicze, jest domen rozjemcw terenowych. Ich przygotowanie wymaga zapoznania
si z oglnym przebiegiem wicze oraz zzadaniami realizowanymi przez trenujcych, a take
z okreleniem zada, ktre bd kluczowe w danej sytuacji.4 Wane jest przy tym zwrcenie
uwagi rozjemcom na konieczno natychmiastowego zoenia meldunku przeoonemu o:
zuyciu rodkw minersko-zaporowych
iniewypaach;
sprawdzeniu uzbrojenia;
wystawionych ocenach;
sprawdzeniu rejonu, w ktrym byy uywane rodki minersko-zaporowe;
innych sprawach majcych wpyw na przebieg wicze i bezpieczestwo wiczcych.
Konferencja kocowa
Dla kierownictwa wicze
Ostatnim przedsiwziciem zespou jest kocowa konferencja planistyczna, ktra koczy opracowywanie dokumentacji niezbdnej do przeprowadzenia wicze. Wprowadza si wwczas niezbdne korekty merytoryczne oraz sprawdza spjno dokumentw i porwnuje cz opisow
zgraficzn planu przeprowadzenia wicze.
Podczas konferencji okrela si take zasady
i kryteria oceny wicze, ktre bd podstaw
pracy zespou do analizy, oceny i omwienia tego przedsiwzicia szkoleniowego. Szef WIn,
uczestniczc w tej konferencji, bierze pod uwag wszystkie czynniki, jakie bd wpywa na
wykonywanie zada i ocenienie wiczcych.
Wybiera przy tym przedsiwzicia (zadania) realizowane przez wiczcych, na ktrych skupi
uwag. Na tej podstawie oceni wiczcych. Jest
to trudne, poniewa ocena zaley od wielu czynnikw, ktre nie zawsze dadz si kwantyfikowa (zmierzy, oszacowa). Dlatego wskazane
jest wystawianie oceny opisowej w przypadku
zada niesprecyzowanych w normach szkoleniowych. Okrelajc kryterium oceny, naley
bra pod uwag moliwoci wiczcych pododdziaw inynieryjnych i wojsk (realizacji zada inynieryjnych), a nastpnie potrzeby wspieranych elementw ugrupowania bojowego. Pomocna moe by karta oceny, w ktrej ustala si
kryteria oceny wykonania zadania.
Wszystko, co wie si z ocenianiem wiczcych oraz wpywa na ich praktyczne dziaanie
Zgodnie z kompetencyjnym zakresem odpowiedzialnoci szkoleniowej zesp autorski nie

jest zobowizany do nadzorowania i kontrolowania przygotowania merytorycznego wiczcych.
Zesp powinien jednak sprawdzi ich znajomo
przepisw bezpieczestwa. Kierownik wicze
bdzie bowiem odpowiedzialny za wiczce wojska. Poza tym, planujc uycie rodkw bojowych, trzeba przeprowadzi szkolenie na ten temat. Mona to uczyni podczas caego etapu
przygotowania wicze. W czasie szkolenia szef
WIn moe by zaangaowany do monitorowania przygotowywania pododdziaw WIn i innych, na przykad do uycia rodkw minersko-zaporowych czy maszyn inynieryjnych, jak
rwnie do prac wykonywanych na wodzie.
Jednym z ostatnich zamierze realizowanych
przez zesp autorski jest przygotowanie dokumentacji dotyczcej szkolenia kierownictwa wicze. Biorc pod uwag zadania szefa WIn w zespole autorskim, podczas szkolenia powinien on
zapozna kierownictwo ze skadem imoliwociami pododdziaw wojsk inynieryjnych, gwnymi zadaniami wykonywanymi przez nie w wiczeniach oraz z ich pooeniem i przepisami bezpieczestwa obowizujcymi podczas szkolenia
zuyciem rodkw minersko-zaporowych.
Oddzielnym zadaniem szefa WIn bdzie
przygotowanie do szkolenia grupy pozorowania pola walki oraz zada inynieryjnych
g
przeciwnika.
Warsztaty i spotkania
Innymi przedsiwziciami zespou autorskiego podczas przygotowania wicze s warsztaty i spotkania. Udzia w nich przedstawiciela
wojsk inynieryjnych jest uzaleniony od rozpatrywanych zagadnie.
Czynnoci szefa WIn, zgodnie z Instrukcj
oprzygotowaniu i prowadzeniu wicze z dowdztwami, sztabami w Siach Zbrojnych RP
(DD.7.1.1) zestawiono w tabeli.
2007/01

Dlaczego oficerowie zespou analizy i oceny zagroenia atwiej akceptuj wsplnie
opracowany scenariusz rozwoju sytuacji ni przewidywany sposb dziaania przeciwnika
podany w indywidualnych rozwizaniach?
Formy oceny przeciwnika
pk dr Marek Wrzosek
analiz procesu decyzyjnego w sztabach zwizkw taktycznych i oddziaw wynika, e mona wyrnia
dwie formy dokonywania oceny przeciwnika (rys.). Indywidualna jest domen osb
funkcyjnych: dowdcy, szefa (kierownika) komrki rozpoznawczej i innych zainteresowanych
osb (np. oficerw rodzajw wojsk). Koczy si
opracowaniem wnioskw w postaci prognozy
zagroenia. Zespoowa natomiast jest zadaniem
powoanego przez dowdc zespou oficerw
specjalistw rodzajw wojsk (si zbrojnych).
Kada ocena przeciwnika moe by dokonywana z wykorzystaniem symulacji komputerowej
lub ze wspomaganiem komputerowym.
Na szczeblu taktycznym jest stosowana powszechnie indywidualna ocena przeciwnika. Jej
istot stanowi samodzielna praca analityczno-koncepcyjna poszczeglnych oficerw sztabu.
Do oceny s wykorzystywane zbiory informacji dostpne kademu z zainteresowanych oraz
dane napywajce ze rde rozpoznawczych,
Formy i metody oceny przeciwnika

2007/01
ktre po opracowaniu i uoglnieniu umoliwiaj stworzenie wzgldnie penego obrazu sytuacji operacyjno-taktycznej przeciwnika. Pozyskana wiedza pozwala na przewidywanie dalszego sposobu jego dziaania. Wynik kocowy
oceny zaley od indywidualnych cech kadego
oceniajcego. Percepcja informacji (zmysowa
i intuicyjna) jest bowiem uwarunkowana cechami osobowociowymi analitykw. Praktyka dydaktyczna potwierdza tez, e wiele z tych cech
mona wyksztaci w procesie edukacji. Jednak
sposb i zakres wiedzy tak zdobytej zaley
wduej mierze od indywidualnych moliwoci
kadego czowieka.
Metoda kalkulacyjna
W przypadku dziaalnoci rozpoznawczej,
wtym wykorzystywania zbiorw informacyjnych w procesie oceny przeciwnika oraz prognozowania zagroenia, naley wskaza dwie
metody postpowania: kalkulacyjn i heurystyczn. Metoda kalkulacyjna polega na ocenie
i prognozowaniu zagroenia na podstawie znajomoci potencjalnych zamiarw politycznych
i militarnych przeciwnika. Fundamentem jej s
zasoby informacyjne systemu rozpoznania,
obejmujce midzy innymi: struktur si zbrojnych potencjalnego przeciwnika, ich rozmieszczenie oraz stosowane zasady walki.
Z przeprowadzonych obserwacji procesu dydaktycznego wynika, e metoda ta jest stosowana w sytuacjach, gdy dysponuje si czasem oraz
zbiorami wiarygodnych informacji o przeciwniku. Pierwszym etapem dziaania oficerw rozpoznania posugujcych si ni jest okrelenie
przypuszczalnego celu dziaania. Nastpnie
ustalenie globalnego potencjau bojowego si
zbrojnych przeciwnika, po czym podzielenie si
i rodkw na poszczeglne, wynikajce z wojskowo-geograficznej oceny obszaru, kierunki
operacyjne, z uwzgldnieniem zakadanych
przez niego priorytetw. Na podstawie przyjtego potencjau oraz znajomoci zasad bojowego wykorzystania (taktyki i sztuki operacyjnej)
wojsk s okrelane moliwoci poszczeglnych
zwizkw taktycznych, oddziaw i pododdziaw. W efekcie zostaj ustalone zadania porednie, jakie musz wykona siy przeciwnika, by
osign gwny cel (kocowy). Drugim etapem jest przygotowanie wariantu oglnego za- u
69

u
NOTATKA
Heurystyka zajmuje si sposobami

rozwizywania problemw w warunkach niepenej informacji, a z tak
wanie sytuacj mamy do czynienia
podczas oceny przeciwnika.
miaru operacyjnego i na tej podstawie okrelenie prawdopodobnego sposobu dziaania przeciwnika na poszczeglnych kierunkach. Niezbdne do tego s zbiory informacji dotyczce
podstawowych norm taktycznych oraz zdolnoci rodzajw wojsk do realizacji zada bojowych
w aspekcie parametrw czasu, si i przestrzeni,
zawarte we wzorcu doktrynalnym.
Uoglniajc, mona stwierdzi, e metoda
kalkulacyjna polega na ustaleniu poziomu militarnego zaangaowania przeciwnika w realizacj zada na okrelonym kierunku.
Metoda heurystyczna
Metoda heurystyczna opiera si przede
wszystkim na intuicji i wyobrani oraz duej
wiedzy i dowiadczeniu oficerw rozpoznania
dokonujcych oceny przeciwnika oraz prognozujcych potencjalne zagroenie jego dziaaniem. Moe by zatem stosowana wycznie
przez osoby o odpowiednich nawykach i umiejtnociach.
Wiedz rozpoznawcz mona opanowa jedynie dziki dugoletniej praktycznej dziaalnoci w zespole analizy i oceny zagroenia oraz
Grupa stanowi pomoc dla sztabu. Stymuluje twrcz

wyobrani oficerw rozpoznania odpowiedzialnych za
okrelenie oglnego zamiaru dziaania przeciwnika.
w czasie treningw specjalistycznych i wicze
dowdczo-sztabowych. Wiele wtpliwoci budzi zatem kadencyjno oficerw rozpoznania
na stanowiskach kierownikw sekcji. Mona
przypuszcza, e oficer wyznaczony na to stanowisko po ukoczeniu Podyplomowych Studiw Operacyjno-Taktycznych w AON nie bdzie mia szansy wykazania si wiedz i umiejtnociami. Po trzech latach kadencji, kiedy
zdobdzie dowiadczenie w wykonywaniu zada rozpoznawczych, zostanie bowiem skierowany na inne stanowisko subowe.
Wydaje si, e wykorzystanie technik heurystycznych jest konieczne w sytuacjach, gdy brakuje informacji lub przeciwnik prowadzi intensywne dziaania dezinformacyjne. Specjalici
w dziedzinie rozpoznania zwracaj uwag, e
najwiksz wad tej metody moe by niewiedza, gdy przyjmowanie rozwiza doktrynalnych moe sta si przyczynkiem do szablonowej oceny przeciwnika, ktra bdzie obarczona
duym bdem. Wniosek ten stanowi kolejny
argument, by zmieni pragmatyk kadrow
wodniesieniu do oficerw rozpoznania. Jeeli
przyjmiemy, e oficer o maym dowiadczeniu
zawodowym sztywno trzyma si zasad doktrynalnych, nie znajc nawet zaoe stanowicych
podstaw ich opracowania, moemy spodzie70 przegld si zbrojnych
wa si, e w ocenie przeciwnika popeni wiele bdw. Dowiadczony natomiast szef rozpoznania dokona szczegowej analizy pooenia
oraz zaangaowania wojsk przeciwnika na caym obszarze odpowiedzialnoci i na wszystkich kierunkach podejcia. Dopiero na tej podstawie przygotuje prawdopodobny wariant dalszego jego dziaania.
Kocowym etapem oceny przeciwnika dokonywanej w tej formie jest podsumowanie wnioskw wycignitych przez oceniajcego, dotyczcych przewidywanego sposobu dziaania
przeciwnika, co stanowi podstaw szczegowego planowania dziaa operacyjnych lub taktycznych.
Zespoowa ocena przeciwnika

Jest to dziaanie grupy zoonej z kierownika i podwadnych. Grupowe podejmowanie decyzji charakteryzuje take bardziej lub mniej
sformalizowane grupy typu komitet, zesp zadaniowy (utworzony w celu oceny sytuacji kryzysowej), rada lub zarzd. Jest to charakterystyczna cecha codziennej dziaalnoci wikszoci organizacji, w tym take wojskowych,
zwaszcza wielonarodowych, skupiajcych
specjalistw zrnych dziedzin. Zalet tej metody pracy jest to, e zesp wyznaczony do
oceny i prognozy zagroenia ma wiksz wiedz ni jeden specjalista rozpoznania. Dlatego
to wanie grupy robocze czsto przygotowuj prognozy rozwoju sytuacji w aspekcie moliwoci przeciwnika (poczona wiedza na temat dziaa operacyjnych specjalistw wojsk
ldowych, si powietrznych, marynarki wojennej czy walki elektronicznej).
W istocie grupa jest narzdziem dowdcy,
ktre pozwala skupi wiedz i dowiadczenie
pewnej liczby osb na rozwizaniu wybranego
problemu (dotyczcego np.: powietrzno-ldowej operacji zaczepnej, desantu morskiego,
ochrony i obrony strefy tyowej). Ponadto zapewnia rne sposoby podejcia do wartociowania moliwoci si przeciwnika, a to dziki
zrnicowaniu wiedzy (rne dziedziny tematyczne), dowiadczenia (przebieg suby)
iumiejtnoci czonkw zespou. Poza tym interakcje midzy oficerami zespou pomagaj
przeama pewne bariery, co sprzyja efektywnemu decydowaniu (brak konkurencji w danej
specjalnoci wojskowej, wsplny cel dziaania,
stosowna wiedza).
Z wicze wzite
Decydowanie zespoowe zapewnia udzia
wtym procesie wielu oficerw przedstawicieli rnych komrek funkcjonalnych sztabu, tym
samym wpywa na akceptacj opracowanego
wariantu dziaania oraz poczucie odpowiedzialnoci za jego realizacj. Umoliwia ponadto zro2007/01
Zmagania z czasem
Mimo wielu zalet zespoowa ocena przeciwnika ma take wady. Jedn z nich jest czas potrzebny do opracowania akceptowanego przez
zesp wariantu dziaania. Dyskusja, przedstawianie stanowisk i argumentw oraz wyjanianie nieporozumie, a take poszukiwanie kompromisu midzy opiniami przedstawicieli rodzajw si zbrojnych czy wojsk i w kocu sam
wybr sposobu dziaania czsto wymaga sporo
czasu. Z przedstawionych uwarunkowa wynika, e zbiorowa forma oceny przeciwnika moe by stosowana w wymiarze dugoterminowym. Naley zatem unika jej w sytuacji, gdy
czas jest czynnikiem krytycznym.
Kolejn wad tej metody jest moliwo zdominowania dyskusji i procesu wyboru sposobu dziaania przez oficera lub oficerw dysponujcych najwiksz wiedz lub obdarzonych
nieformalnym autorytetem (np. wynikajcym
z dowiadczenia zawodowego, zajmowanego
stanowiska, rodzaju wojsk). Dominacja jednego lub kilku oficerw (np. reprezentujcych
wojska ldowe) moe spowodowa brak zaangaowania pozostaych uczestnikw w proces
oceny i tym samym pozbawi zesp korzyci
wynikajcych z aktywnego uczestnictwa
wszystkich specjalistw, a wic sumarycznego wykorzystania ich wiedzy.
Niekiedy dochodzi do zaakceptowania pierwszego wariantu, ktry popiera wikszo ofice2007/01
Fot. Artur Goawski/Bellona
zumienie wybranego sposobu dziaania (wymiana opinii i uwag w czasie pracy) oraz zmniejsza prawdopodobiestwo wystpienia nieporozumie (problemw z komunikacj interpersonaln). Przykadem potwierdzajcym suszno
tej tezy jest praca zespou rozpoznania w czasie oceny przeciwnika w wiczeniach Capable
Warrior 04. Wykorzystano wwczas wiedz
specjalistw z si powietrznych i wojsk ldowych
oraz wojsk aeromobilnych. W rezultacie dokonanych analiz okrelono moliwoci przeciwnika prowadzenia operacji zaczepnej oraz uycia si desantowo-szturmowych na korzy nacierajcych jednostek. Podobnie postpili studenci AON podczas wicze dowdczo-sztabowych Tarcza 06. W ramach oceny przeciwnika w jednym z wiczcych zespow zorganizowano doranie grup specjalistw. W jej
skad weszli studenci specjalici z si powietrznych, artylerzysta, saper i oficer rozpoznania.
Grupa na podstawie oglnego wariantu dziaania przeciwnika opracowanego przez oficera
rozpoznania okrelia jego moliwoci wykorzystania si powietrznych i lotnictwa wojsk ldowych, a take wsparcia ogniowego w poszczeglnych etapach operacji oraz realizacji przedsiwzi inynieryjnych niezbdnych do zapewnienia mobilnoci wojsk.
rw (lub co wynika z praktyki szkoleniowej

tylko krzykliwa mniejszo). Ewentualne kolejne, peniejsze warianty dziaania przeciwnika (zgoszone po przygotowaniu pierwszego)
maj niewielkie szanse na dokadn analiz iakceptacj, mimo e wydaj si racjonalniejsze
wpraktycznym dziaaniu.
Zesp wyznaczony do
prognozy zagroenia ma wiksz wiedz ni jeden specjalista.
Dlatego to wanie grupy robocze
czsto przygotowuj prognozy rozwoju sytuacji waspekcie moliwoci przeciwnika.
Prognozowanie yczeniowe
Pojawienie si kilku moliwych wariantw
dziaania przeciwnika powoduje, e oficerowie
zespou rozpoznania wybieraj ten, ktry im najbardziej odpowiada z punktu widzenia zada
wykonywanych przez reprezentowany przez nich
rodzaj wojsk. Dzieje si tak przede wszystkim
w pracy sztabw w okresie zgrywania, kiedy
zgry zakada si dziaanie przeciwnika adekwatne do otrzymanego zadania. W takiej sytuacji, po otrzymaniu zadania dotyczcego obrony, przyjmuje si zazwyczaj, e przeciwnik bdzie prowadzi dziaania zaczepne. Przy takim
zaoeniu ocena przeciwnika jest zdeterminowana charakterem dziaa iogranicza wariantowanie sposobw wykorzystania si i rodkw.
Preferencje uczestnikw zespou czsto bior gr nad deniem do znalezienia najlepszego rozwizania, uwzgldniajcego moliwoci poszczeglnych jednostek, charakter dziaa oraz
ogln sytuacj operacyjno-taktyczn. Rezultatem takiego postpowania jest wariant kompromisowy o maej wartoci merytorycznej, czsto
niespjny pod wzgldem celw i sposobw realizacji, ale uwzgldniajcy uwagi wszystkich
uczestnikw prac.
Zauwamy jeszcze, e zesp potrafi wywiera duy nacisk na poszczeglnych oficerw
specjalistw rodzajw wojsk lub si zbrojnych, u
71

u by dostosowali si do utrwalonych lub oczekiwanych wzorw zachowania. Moe to by powanym problemem w procesie zespoowej oceny przeciwnika. W rezultacie oficer, majc uzasadnione wtpliwoci dotyczce rozwizania
proponowanego przez innego specjalist, nie
podzieli si nimi w trosce o dobr atmosfer
Zesp potrafi wywiera nacisk na specjalistw rodzajw

wojsk, by dostosowali si do utrwalonych wzorw
zachowania.
pracy i grupow solidarno. Tak wic nacisk
pooony na zachowanie zgodne z oczekiwaniem zespou moe powodowa powstrzymywanie si oficerw przed krytyczn ocen zgaszanych rozwiza (wariantw dziaania). Ponadto, co wynika z praktyki, denie grupy do
jednomylnoci i spjnoci moe niekiedy doprowadzi do mylenia grupowego, a wic do
mniejszej sprawnoci intelektualnej i w konsekwencji do niepenej oceny przeciwnika oraz
do wyboru gorszego wariantu.
Skrajnoci
Z praktyki dydaktycznej wynika take, e zespoowa ocena przeciwnika jest czsto skrajna
(bardziej ryzykowna lub bardziej ostrona) ni
oceny, ktrych dokonaliby poszczeglni jej
czonkowie. Tendencja ta, znana w literaturze
przedmiotu jako polaryzacja grupowa, oznacza
w istocie wyeksponowanie w czasie dyskusji
pocztkowych stanowisk poszczeglnych czonkw grupy. Na przykad, jeeli czonkowie zespou oceny przeciwnika s na pocztku skonni do ryzyka jedynie w nieznacznym stopniu,
to rozoenie odpowiedzialnoci za t ocen na
wszystkich moe prowadzi do powstania ryzykownego wariantu dziaania. Dlatego efekt polaryzacji wystpuje albo w postaci przesunicia
ryzykownego (ocena zespou jest bardziej ryzykowna anieli ocena indywidualna), albo w postaci przesunicia konserwatywnego (ocena zespoowa jest ostroniejsza ni ocena indywidualna). W ten sposb na skutek efektu polaryzacji zespoowa ocena przeciwnika moe si
zasadniczo rni od ocen indywidualnych i to
nawet wwczas, gdy obie oceny opieraj si na
identycznych faktach i informacjach.
Rozmycie odpowiedzialnoci
NOTATKA
Forma to zewntrzny ksztat, posta,

wygld, a take ukad skoordynowanych elementw, struktura, ustrj,
przejaw, odmiana, sposb uoenia
szczegw w jak cao.
Dokonane analizy wskazywayby na to, e oceny zespoowe s bardziej konserwatywne (ostrone), jednak z bada (obserwacja bezporednia zaj ze studentami) wynika co zupenie przeciwnego: zjawiskiem powszechnym wgrupie jest
przesunicie w stron ryzyka, awic oceny zespoowe s bardziej ryzykowne.
W literaturze przedmiotu istnieje kilka hipotez wyjaniajcych to zjawisko:

hipoteza o dyfuzji (podziale) odpowiedzialnoci; z kad decyzj oficerw rozpoznania
wie si okrelona odpowiedzialno, wywoujca czsto stres i stan lkowy. Zgodnie z t
hipotez zesp oceny przeciwnika podejmuje
ryzykowniejsze decyzje, poniewa odpowiedzialno za nie rozkada si na wszystkich
uczestnikw sesji. Fakt ten zmniejsza lk przed
niepowodzeniem, a przy tym zwiksza poczucie osobistego bezpieczestwa;
hipoteza o roli przywdcy, zgodnie z ktr
przywdcy grupy (kierownicy) preferuj poziom ryzyka wyszy od przecitnego. Dziki
dominacji w czasie dyskusji grupowej potrafi
przekona pozostaych oficerw, e podjcie ryzyka jest opacalne;
hipoteza o roli porwna spoecznych (wewntrzgrupowych), opierajca si na zaoeniu,
e ryzyko ma pozytywn warto spoeczn.
Dlatego oficerowie chc by co najmniej tak ryzykowni, jak inni czonkowie zespou i godz
si na wariant grupowy, ktry w swej istocie jest
ryzykowniejszy od wariantu, jaki akceptuj indywidualnie;
hipoteza o zmianie uytecznoci, zgodnie
zktr wymiana informacji w czasie dyskusji
zespoowej wpywa na zmian przydatnoci
(cennoci), jak uczestnicy przypisuj poszczeglnym wariantom dziaania oraz wynikom symulacji. Dziki procesom grupowym zmienia
si rwnie uyteczno ryzyka, a dokadniej
mwic, wystpuje zjawisko konwergencji: subiektywne wartoci przypisywane ryzyku zakadanemu przez poszczeglnych czonkw
grupy staj si zbiene.
Spostrzeenia te s rezultatem obserwacji
wicze grupowych ze studentami w AON. Naley przy tym zaoy, e przedstawione uwarunkowania odnoszce si do przygotowania ryzykownej lub zachowawczej oceny mog wystpi take w jednostkach. Studenci bowiem
po ukoczeniu studiw s tam kierowani do
suby.
Moje przemylenia dotyczce metody grupowej oceny przeciwnika nie umniejszaj w adnym stopniu zasadnoci jej stosowania. Kady
zesp, ktrego oficerowie reprezentuj rne
specjalnoci, osignie lepsze rezultaty w dziaaniu zbiorowym. Zesp postrzega przecie zoone problemy operacyjne przez pryzmat odmiennych charakterystycznych ich cech.
Zespoowa ocena przeciwnika dominuje
wsztabach na poziomie dowdztwa operacji
poczonych oraz komponentu wojsk ldowych
(korpus), niekiedy w zwizku taktycznym. Natomiast na niszych szczeblach dowodzenia
jest stosowana w zintegrowanych zespoach
g
rozpoznania.
2007/01

Zagroenie powietrzne podstawy teorii
Przewidzie uderzenie
Wedug wielu teoretykw wojskowych przysza wojna bdzie si charakteryzowa
masowym zastosowaniem rodkw napadu powietrznego (NP), a jej pocztkiem moe
by walka o uzyskanie dominacji w powietrzu. Panowanie powietrzne nad polem walki
oraz niszczenie potencjau przeciwnika to poza prowadzeniem dziaa rozpoznawczych
sens istnienia si powietrznych.
ppk dr nawig. Grzegorz Rosan
warunkach ilociowych i jakociowych zmian rodkw napadu powietrznego, ich duego zaangaowania w dziaania bojowe, prognozowanie aktywnoci przeciwnika powietrznego
powinno by jednym z najwaniejszych przedsiwzi w procesie wypracowania decyzji na wszystkich szczeblach dowodzenia zarwno w czasie
dziaa ofensywnych, jak i defensywnych w wojskach ldowych i siach powietrznych.
Poniewa nie moemy przewidzie, jakimi
rodkami bdzie rozporzdza potencjalny przeciwnik ani te wymiaru zagroenia (liczby i rodzaju rodkw, jakie zaangauje do walki), powinnimy rozpatrywa dwie kracowe sytuacje:
zagroenie ze strony mocarstwa majcego bro
jdrow, du liczb pociskw strategicznych
ornym zasigu i rnorodne typy samolotw
oraz zagroenie ze strony pastwa dysponujcego broni konwencjonaln, ktre moe mie
nowoczesne lotnictwo, lecz wprowadzi do walki take samoloty starszego typu.
Najbardziej prawdopodobne zagroenie militarne Polski w dajcej si przewidzie przyszoci to konflikt lokalny (ograniczony). Poszukiwania moliwych wariantw dziaania
NP przeciwnika w takim konflikcie nakazuj
wyodrbni nastpujce scenariusze1:
dziaanie pojedynczych grup samolotw
wograniczonej przestrzeni, najczciej tam
gdzie operuj nasze siy zbrojne;
Z
1
Obrona powietrzna, red.B.Zdrodow-
ski, Warszawa 1998, s. 48.

2
A. Radomyski: Metodyka pracy sekcji
OPL na stanowisku dowodzenia brygady

zmechanizowanej (pancernej), dodatek
do nr. 8 Przegldu Wojsk Ldowych,
Warszawa 2003.
2007/01
agroenie z powietrza odgrywa szczegln

rol od czasu pojawienia si broni jdrowej.
Charakterystyczne jego cechy to:
cigo napastnik wybiera i narzuca termin
ataku, a czas, jakim rozporzdza obroca na
przeciwdziaanie, jest coraz krtszy;
uniwersalno strona wykonujca uderzenie
wybiera cel, zagroenie istnieje zatem jednoczenie wszdzie;
zmienne natenie ten kto atakuje, wybiera
rodki, a wic ustala intensywno swego wysiku.
uderzenie pojedynczych grup samolotw

oraz niszczenie wybranych obiektw (zarwno
militarnych, jak i infrastruktury);
jednoczesny atak z kilku kierunkw na zgrupowanie naszych si zbrojnych;
uderzenia intensywne i rozlege przestrzennie
wraz z ograniczonymi dziaaniami ldowymi;
uderzenie lotnictwa, w tym bezzaogowych
statkw powietrznych (BSP);
zastosowanie innych NP poza lotnictwem;
uycie rodkw walki elektronicznej (loty demonstracyjne z zastosowaniem rodkw WE).
Niemal w kadej sytuacji

Zagroenia powietrznego nie wolno utosamia jedynie z samolotami i migowcami, lecz
naley je analizowa z uwzgldnieniem rnorodnych rodkw bojowych (schemat)2. Jednoczenie, aby uzmysowi sobie skal i moliwe
sposoby oddziaywania przeciwnika, naley
okreli prawdopodobne formy zagroe zpowietrza, jakie mog wystpi w danych warunkach. Zagroenie okrelonej jednostki (zwizku taktycznego), w efekcie oddziaywania z powietrza, moe nastpi niemal w kadym stanie
stosunkw politycznych i wojskowych kraju:
w stanie pokoju czy kryzysu (akty terroru
ipiractwa powietrznego),
w warunkach konfliktu lokalnego,
w stanie wojny czy konfliktu zbrojnego prowadzonego z udziaem si zbrojnych poza granicami kraju (co wydaje si teraz najbardziej
prawdopodobne).
W trakcie narastania kryzysu oraz w czasie
konfliktu zbrojnego NP mog wykonywa nastpujce gwne zadania: niszczenie i obezwadnianie stacjonarnych elementw systemu
dowodzenia, rozpoznania i cznoci oraz elementw OPL rozlokowanych bezporednio
wrejonie konfliktu; transport powietrzny, gwnie migowcowy, pododdziaw szturmowych
do opanowania newralgicznych obiektw; bezporednie wsparcie wojsk ldowych; rozpoznanie podejmowanych przez ZT przedsiwzi u
73
Okrelenie taktycznej wanoci celw umoliwia selektywne oddziaywanie na przeciwnika powietrznego oraz raenie najwaniejszych elementw jego
ugrupowania. Stwarza tym samym szans wykonania wasnych zada bojowych.
Pytania dotyczce
prognozy
zagroenia
jaki jest cel dziaania
przeciwnika?
jak zamierza go osign
wykorzystujc NP?
jakie mog by obiekty
uderze?
jakie mog wystpi
ograniczenia?
jakim potencjaem zamierza to
osign?
jaki ksztat moe przyj
potencjalne zgrupowania NP?
Ponadto
silne i sabe strony dziaania
NP przeciwnika;
obiekty:
- wysokowartociowe i wysokoopacalne;
dziaania wykraczajce poza
reguy.
obronnych (ich skali, charakteru, miejsca i czasu). Zatem zwizek taktyczny (oddzia) si ldowych musi by zdolny stawi czoa zagroeniu z powietrza, ktrego rdem s konwencjonalne taktyczne pociski aerodynamiczne, rakiety skrzydlate, pociski powietrzeziemia, pociski przeciwradiolokacyjne, bezzaogowe statki
powietrzne, taktyczne rakiety balistyczne, migowce oraz samoloty.
Oficer rozpoznania
Ocena przeciwnika powietrznego jest zadaniem oficera rozpoznania. Powinien on
opracowa obraz przeciwnika, okrelajc jego zamiar i moliwoci. Ocena ta sprowadza
si do wycignicia wnioskw, ktre skadaj si na przewidywany scenariusz dziaania
przeciwnika, czyli prognoz. Obejmuje trzy
rne procesy: ustalenie stanu faktycznego,
ustalenie stopnia wiarygodnoci posiadanych
danych oraz ocen waciw.
Jak trafnie oceni przeciwnika powietrznego? To, wydawaoby si proste, pytanie determinuje proces informacyjnego przygotowania
pola walki (IPPW) oraz decyzj dowdcy.
Dokona prognozy zagroenia powietrznego to znaczy ustali wi przyczynowo-skutkow wszystkich elementw, ktre wpywaj
na prowadzenie dziaa bojowych, oraz okreli przedsiwzicia majce na celu usunicie
ich negatywnych skutkw. Czyli jest to wi
midzy celami, zadaniami, obiektami uderze
i skutkami, ktre zdaniem potencjalnego

przeciwnika wpyn korzystnie na przebieg
jego dziaa bojowych.
W przypadku prognozy zagroenia powietrznego wnioski z oceny rodowiska dziaa
znacznie odbiegaj od opracowanych pod ktem przeciwnika ldowego. Dziaania powietrzne s bowiem uzalenione przede wszystkim od warunkw meteorologicznych. Wspczenie, mimo rozwoju nowoczesnych rodkw walki, wana jest umiejtno wykorzystania terenu, jego walorw taktycznych, oraz
uwzgldniania wpywu na dziaania bojowe
wojsk wasnych i przeciwnika.
Ocena wyznaczonego obszaru (pasa) odpowiedzialnoci (zainteresowania) z uwzgldnieniem przestrzeni powietrznej, prowadzona pod
ktem NP, obejmuje m.in. ocen takich czynnikw, jak: widoczno (pionowa, pozioma czy
ukona), prdko i kierunek wiatru, opady, pokrywa chmur i stopie zachmurzenia oraz temperatura i wilgotno powietrza.
Ocena rodowiska dziaa oraz aktualnej sytuacji operacyjno-taktycznej stanowi punkt wyjcia do opracowania moliwych wariantw dziaania przeciwnika. Powietrzne aspekty oceny s
integraln czci oglnego procesu informacyjnego przygotowania pola walki, wymagajc
ze wzgldu na ich zoono i specyfik oddzielnych i w gruncie rzeczy innych rozwiza.
Rozwiza, ktre poczone z prognoz dziaa
przeciwnika na ldzie wska oglny cel jego
2007/01
operacji, a take prawdopodobne zadania, a tym

samym moliwe obiekty uderze.
RODKI WALKI POWIETRZNEJ
Modelowanie przeciwnika
Chocia teren i pogoda bd w duym stopniu dyktoway powietrzne drogi podejcia,
w procesie prognozy zagroenia istotna jest
rwnie szczegowa wiedza o profilach ataku samolotw i migowcw oraz ich uzbrojeniu. Przecie drogi podejcia migowcw bojowych bd si znacznie rni od tych, jakie
wykorzystuj samoloty myliwsko-bombowe
czy szturmowe.
Prognozujc zagroenie z powietrza, naley
pamita, e musi by ono jednoznacznie okrelone pod wzgldem iloci i jakoci si oraz kierunku ich dziaania. Pochodn dokadnej interpretacji powinien by stosowny plan aktywnej
i pasywnej walki ze NP przeciwnika.
Istotne znaczenie w procesie rozpoznania
i prognozowania zagroenia powietrznego ma
take waciwa interpretacja sytuacji powietrznej, zwizana z klasyfikacj celw powietrznych. W dostpnej literaturze przedmiotu jest
dua dowolno w klasyfikowaniu celw powietrznych. Uwzgldniajc jednak specyfik
prognozowania zagroenia powietrznego, cele
powietrzne mona podzieli ze wzgldu na:
skad, parametry lotu, sposb przeciwdziaania
systemom obrony powietrznej i przeciwlotniczej, typy oraz ich miejsce i znaczenie w ugrupowaniu (rys. 1)3.
Znajomo klasyfikacji celw oraz waciwe
wykorzystanie wiedzy zapewnia poprawne modelowanie dziaania NP przeciwnika. Z kolei
okrelenie taktycznej wanoci celw umoliwia
selektywne oddziaywanie na przeciwnika powietrznego oraz raenie najwaniejszych elementw jego ugrupowania. Stwarza tym samym
szans wykonania wasnych zada bojowych.
Z dokonanej analizy dziaalnoci rozpoznawczej wynika, e w fazie planowania praca sekcji rozpoznania koncentruje si najczciej na najbardziej prawdopodobnym i rekomendowanym wariancie dziaania przeciwnika oraz na ocenie jego potencjau na ldzie,
przy czstym pomijaniu zagroenia z powietrza. Dla wypracowania waciwej prognozy
zagroenia powietrznego konieczne jest, by
w sekcji oceny zagroe z oficerami rozpoznania wsppracowali przedstawiciele zespou4 obrony przeciwlotniczej oraz lotnictwa
wojsk ldowych, umoliwiajc tym samym
pen realizacj procesu IPPW.
Dwa sposoby prognozowania

Obecnie w siach powietrznych stosuje si
dwa sposoby prognozowania i oceniania przeciwnika powietrznego (rys. 2). Sposb pojemnociowy polega na prognozowaniu zagroenia
2007/01
STATKI POWIETRZNE
BEZZAOGOWE
ZAOGOWE
RAKIETY
SAMOLOTY-POCISKI
BALISTYCZNE
bombowe
rozpoznawcze i WE
manewrujce
taktyczne
myl.-bombowe
uderzeniowe
p.radiolokacyjne
oper.-taktyczne
szturmowe
pozoracyjne
inne
operacyjne
myliwskie
inne
inne
rozpoznawcze i WE
migowce
inne
Rys. 1. Podzia rodkw walki powietrznej

NP z wykorzystaniem wiedzy o zamierzeniach
przeciwnika, w tym o jego siach, ich pooeniu i stosowanych sposobach uderze. Metoda
ta jest praktykowana najczciej podczas wicze oraz w sytuacjach, gdy mamy duo czasu
ceny przeciwnika powietrznego dokonuje si

w dwch umownie wyodrbnionych fazach,
tj. podczas planowania dziaa bojowych oraz
w czasie prowadzenia walki z przeciwnikiem powietrznym. W obu naley koncentrowa wysiek
na zdobyciu informacji warunkujcych podjcie
przez szefa rozpoznania trafnej prognozy.
OCENA PRZECIWNIKA POWIETRZNEGO
METODY
SPOSOBY
algorytmiczna
heurystyczna
OD OBIEKTU
POJEMNOCIOWY
heurorytmiczna
Rys. 2. Sposoby i metody oceny przeciwnika powietrznego

oraz znaczn liczb wiarygodnych informacji
o przeciwniku. Podstaw stosowania tego sposobu jest dokadne okrelenie celu dziaania
przeciwnika powietrznego, zwizanego z celem
dziaania przeciwnika naziemnego.
Budowa modelu nalotu, w tym sposobie, polega na podziale okrelonych wczeniej si przeciwnika powietrznego na grupy w zalenoci
od wykonywanych zada, na ustaleniu odstpu
czasu w podejmowaniu przez nich dziaania oraz
na podaniu ich charakterystycznych parame-
Obrona..., s. 52.
A. Radomyski: Zagroenie migowco-
we dywizji zmechanizowanej, Warszawa
2001.
75

PRZECIWNIK POWIETRZNY
zbdn liczb rodkw przenoszenia i sposb

ich uycia.
OKRELENIE CELU
Rnice we wnioskach
DZIAANIA PRZECIWNIKA ZAMIARU
oKRELENIE OBIEKTW ATAKU
ZAMIETRZANY EFEKT
ROZPOZNA
OBEZWADNI
DEZORGANIZOWA
NISZCZY
OGRANICZENIA
TAKTYCZNOTECHNICZNE
RODOWISKO DZIAA
oKRELENIE POTENCJAU PRZECIWNIKA POWIETRZNEGO

RODZAJE
LOTNICTWA
LICZBA
TYPY
RODKI
RAENIA/WE
PROGNOZA ZAGROEN I A
WARIANT
Rys. 3. Model prognozy zagroenia powietrznego

trw.5 Podsumowujc: sposb pojemnociowy
polega na ustaleniu liczby NP, jak przeciwnik dysponuje na danym kierunku, oraz na okreleniu, ilu z tych rodkw moe uy do wykonania uderze na bronione obiekty w danej sytuacji. W tym celu analizuje si: stan i miejsce
bazowania NP, ich moliwoci bojowe oraz
gotowo bojow z uwzgldnieniem oglnych
zasad ich wykorzystania.
Ocena zagroenia ze strony przeciwnika powietrznego nie

jest atwa, aumiejtno jej dokonania wtrafny sposb
urasta do rangi sztuki.
Nie jest hab

przegra bitw.
Hab jest da si
zaskoczy
marszaek Ferdynand Foch
A. Halama: Metody oceny przeciwnika
powietrznego ekspertowy model oceny dziaania rodkw napadu powietrznego, II etap bada, Warszawa 1998,
s.15.
Drugi sposb od obiektu opiera si na prognozowaniu zwizanym z ustaleniem potencjau NP potrzebnego do osignicia okrelonych
celw walki. Podejcie to stosuje si zwykle
wsytuacji posiadania niepenych informacji
oprzeciwniku. Sposb od obiektu stawia oficera rozpoznania oceniajcego w roli przeciwnika wykonujcego zadanie niszczenia konkretnych obiektw, ktre w danej sytuacji (ze wzgldu na znaczenie) mog sta si celami atakw.
Postpowanie oficera sprowadza si do ustalenia potrzebnej liczby NP oraz rodkw raenia do zniszczenia lub obezwadnienia bronionych obiektw oraz sposobu wykonania tego
zadania. Punktem wyjcia jest broniony obiekt.
Mylc o nim, oficer rozpoznania ustala potrzebn liczb rodkw raenia do zniszczenia
lub obezwadnienia obiektu, a nastpnie nie-
Oceny przeciwnika powietrznego mona dokonywa nastpujcymi metodami:

algorytmiczn raczej nie jest stosowana,
to prba stworzenia algorytmu dziaania NP
przeciwnika;
heurystyczn opart na wiedzy teoretycznej, dowiadczeniu i intuicji oficerw rozpoznania;
heurorytmiczn bdc poczeniem metody algorytmicznej z heurystyczn; obecnie
jest stosowana.
Zagroenie powietrzne wojsk ldowych jest
funkcj nastpujcych zasadniczych czynnikw:
charakteru (rodzaju) prowadzonych dziaa;
miejsca w ugrupowaniu; czasu przebywania
wrejonie oraz rodzaju i wielkoci potencjau
NP, jakim dysponuje przeciwnik. Z kolei liczba i rodzaj NP, rozmach uderze i ich czstotliwo bdzie zalee przede wszystkim od takich czynnikw, jak: etap walki, znaczenie kierunkw dziaania, ilo NP przeciwnika oraz
rejony ich rozmieszczenia i bazowania, a take
moliwoci wsparcia logistycznego lotnictwa
przeciwnika.
Od lat tocz si spory na temat wnioskw
zoceny przeciwnika powietrznego. Oficerowie
rozpoznania si powietrznych maj nieco inne
dowiadczenia ni oficerowie z wojsk ldowych.
Inny jest bowiem obszar tych ocen zarwno
przestrzenny, jak i operacyjny (taktyczny). Oficer rozpoznania sekcji G-2 zwizku taktycznego (oddziau) rozpatruje jedynie potencjalne trasy zagroenia powietrznego w aspekcie kierunkw natarcia przeciwnika ldowego. Ocenia zatem zagroenie powietrzne przez pryzmat
zwizku taktycznego jako obiektu uderze NP
przeciwnika. Z kolei oficer rozpoznania SP ocenia globalny potencja, tzw. zmasowany nalot
przeciwnika. Ponadto, oceniajc sytuacj powietrzn, analizuje moliwoci oddziaywania
przeciwnika powietrznego w caym zakresie jego zdolnoci operacyjnych, tj. oddziaywania
na wojska, infrastruktur i obiekty administracji pastwowej (rys. 3).
Miejmy nadziej, e oficerowie, przed ktrymi w procesie dowodzenia stanie zadanie
oceny i prognozy zagroenia powietrznego, bd, po pierwsze, merytorycznie przygotowani
pod wzgldem znajomoci struktur, zasad
dziaania przeciwnika i procedur obowizujcych w czasie jego oceny. Po drugie, bd
umie szybko wykonywa swoje zadanie
wtrakcie walki. Po trzecie, bd mie intuicj,
dziki ktrej ich ocena maksymalnie zbliy si
do realnej sytuacji lub potwierdzi wczeniejg
sze przewidywania.
2007/01

Walka elektroniczna wszkoleniu jednostek obrony przeciwlotniczej
wiczenia w warunkach zakce

Rozwj ilociowy i jakociowy rodkw elektronicznych wykorzystywanych we wszystkich
rodzajach wojsk wywiera coraz wikszy wpyw na sposoby prowadzenia walki ze rodkami
napadu powietrznego przeciwnika. Efektywno iniezawodno elektroniki stosowanej
wsystemach dowodzenia, rozpoznania oraz kierowania ogniem bdzie zatem
wspdecydowa osukcesie w dziaaniach bojowych.
kpt. Adam Zomaczuk
8 Puk Przeciwlotniczy
definicja
Pojcie walka elektroniczna (WE)

naley rozumie jako dziaania militarne polegajce na rozpoznaniu
rde emisji elektromagnetycznej
oraz dezorganizowaniu pracy rodkw isystemw elektronicznych
przeciwnika wykorzystujcych energi elektromagnetyczn, w tym wizkow, przy jednoczesnym zapewnieniu warunkw ich efektywnego uycia przez wojska wasne.
Regulamin dziaa wojsk obrony prze-
ciwlotniczej wojsk ldowych (tymczasowy), sygn. WOPL 219/2001, s. 109
2007/01
owiadczenia ze wspczesnych
konfliktw zbrojnych wskazuj, e
uderzenia ogniowe (lotnicze, rakietowe) byy zazwyczaj poprzedzane
intensywnym rozpoznaniem oraz przeciwdziaaniem przez zakcanie elektroniczne, przede
wszystkim systemw cznoci i kierowania
rodkami walki oraz rodkw rozpoznania radiolokacyjnego. Due nasycenie pola walki
urzdzeniami elektronicznymi powoduje czsto
trudnoci wich wykorzystaniu powstaj bowiem zakcenia interferencyjne (wzajemne
niekontrolowane zakcenia rnych rodkw
elektronicznych).
Wymienione uwarunkowania, jak rwnie brak
specjalistycznych si irodkw walki elektronicznej na szczeblu puku przeciwlotniczego wpywaj na dziaania podejmowane przez dowdc
i sztab wramach walki elektronicznej (WE).
Celem WE jest pozyskanie informacji
oobiektach elektronicznych przeciwnika, dezorganizowanie pracy jego systemw elektronicznych, minimalizowanie efektw dziaalnoci rozpoznawczej iskutkw prowadzonej walki elektronicznej oraz wspieranie operacji powietrznych, ldowych, morskich, desantowych
ispecjalnych wojsk wasnych. Tak stanowi Regulamin walki elektronicznej wojsk ldowych
(sygn. DWLd 31/2005, s. 5).
Zasadnicze dziaania WE realizuje si w formie ofensywnej idefensywnej (rys.).
Zakcenia i obrona
Jedn z najczstszych ofensywnych form walki elektronicznej bd zakcenia polegajce
na celowym wypromieniowaniu energii elektromagnetycznej powodujcej zmniejszenie
efektywnoci uycia odbiorczych urzdze
(systemw) elektronicznych wykorzystywanych przez przeciwnika. Zakcenie takie
wzbudza w urzdzeniach elektronicznych dodatkowe wartoci energetyczne o strukturze
zblionej do sygnaw uytecznych, ktre dezorganizuj ich prac. Podstawow defensywn
form WE jest obrona elektroniczna (OE). Sta-
nowi ona zesp przedsiwzi organizacyjnotechnicznych zapewniajcych stabiln prac

wasnym rodkom isystemom elektronicznym
podczas WE prowadzonej przez przeciwnika,
atake w warunkach intensywnego uycia
rodkw elektronicznych wojsk wasnych. Celem OE jest stworzenie warunkw do zachowania cigoci dowodzenia ikierowania oraz zapewnienia ywotnoci wasnym urzdzeniom
isystemom elektronicznym.
Za przygotowanie WE odpowiadaj dowdcy wszystkich szczebli wszystkich rodzajw
wojsk odpowiednio do ich moliwoci planistycznych, organizacyjnych, szkoleniowych
isprztowych. Wojska obrony przeciwlotniczej
wojsk ldowych prowadz tylko obron elektroniczn.1
Nie ma takiego przedmiotu

W okresie pokoju w puku przeciwlotniczym
planuje si, organizuje i prowadzi szkolenie majce na celu przygotowanie pododdziaw i organw dowodzenia dowszystkich rodzajw
dziaa bojowych zgodnie z ich wojennym przeznaczeniem. Take do dziaania w warunkach
uycia przez przeciwnika rodkw walki elektronicznej. Jednak w programach szkolenia pododdziaw przeciwlotniczych nie wyodrbniono oddzielnego przedmiotu onazwie obrona
elektroniczna. Tematy z tej dziedziny ujto
wdziale szkolenia bojowego w rnych przedmiotach odpowiednio do specjalnoci wojskowej szkolonych.
Opanowanie przez obsugi stacji radiolokacyjnych oraz rodkw cznoci odpowiednich umiejtnoci i nawykw oraz poznanie
procedur postpowania podczas oddziaywania rodkw walki elektronicznej przeciwnika wymaga treningw w warunkach zblionych do rzeczywistych. W wojskach obrony
przeciwlotniczej wojsk ldowych suy temu
udzia wydzielonych si irodkw stanowiska dowodzenia OPL WLd oraz wybranych
pukw przeciwlotniczych we wspdziaaniu z siami powietrznymi wcorocznym treprzegld si zbrojnych
77

WALKA ELEKTRONICZNA
DZIAANIA OFENSYWNE
rozpoznanie elektroniczne
zakcanie elektroniczne
neutralizacja elektroniczna
DZIAANIA DEFENSYWNE
obrona elektroniczna
kontrola promieniowania
elektromagnetycznego
POZOROWANIE ELEKTRONICZNE
Podzia walki elektronicznej
cena wpywu zakce

na prac elementw
podsystemu rozpoznania radiolokacyjnego przestrzeni
powietrznej wydzielonych
z puku przeciwlotniczego
podczas treningu jest dokonywana na bieco w systemie meldunkowym, w ktrym obowizuj m.in. nastpujce rodzaje dokumentw: Jam Rep Jamming
Report, Kill Rep Kill
Report, SSREP SAM/
SHORAD Report, SSTO
SAM/SHORAD Tactical
Order.
ningu taktyczno-specjalnym systemu OP SP

z uyciem rodkw walki elektronicznej, jakimi dysponuj inne armie pastw NATO. Zakcanie si i rodkw wydzielonych z pukw jest zwykle zadaniem samolotw WE typu A (DA-20) oraz typu B (LEAR JET), przydzielonych przez Component Command Air
Headquarters w Ramstein. Ich zadaniem jest zakcanie stacji radiolokacyjnych oraz platform
naziemnych typu TRACSVAN i NEWVAN zakcajcych naziemn czno bezprzewodow i czno lotnicz. Uderzenia na stanowiska startowe pododdziaw wykonuj samoloty Su-22.
Cele wicze
Przykadowe cele szkoleniowe pododdziaw
OPL WLd biorcych udzia w tego typu treningu to:
nauczenie obsug stacji radiolokacyjnych,
PRWB i SSWN pracy bojowej w warunkach zakce elektronicznych;
doskonalenie:
umiejtnoci planowania, organizowania
i prowadzenia treningw systemu obrony powietrznej RP w warunkach uycia aktywnych
i pasywnych rodkw walki elektronicznej zgodnie z procedurami NATO;
umiejtnoci osb funkcyjnych organizowania i prowadzenia obrony elektronicznej podczas dziaa zblionych do bojowych;
zgrywanie elementw podsystemu rozpoznania przestrzeni powietrznej w warunkach
stosowania zakce elektronicznych;
sprawdzenie:
umiejtnoci praktycznego dziaania obsug
podczas pracy bojowej;
skutecznoci systemw przeciwzakceniowych.
Ponadto w ramach wspdziaania z SP do
pododdziaw tych naley:
kontrolowanie emisji promieniowania elektromagnetycznego oraz przeciwdziaanie zak-
ceniom elektronicznym przez maskowanie pracy stacji radiolokacyjnych i dystrybuowanie danych o sytuacji powietrznej RAP (Recognised
Air Picture) za pomoc systemu Orchidea do
ZSyD owcza;
sprawdzenie dziaania elementw ugrupowania bojowego puku przeciwlotniczego w warunkach zakce elektronicznych;
doskonalenie procedur wspdziaania
midzy SD OPL WLd a waciwym terytorialnie orodkiem dowodzenia i naprowadzania (ODN);
usprawnianie wsppracy przy identyfikowaniu przynalenoci obiektw na podstawie
RAP dystrybuowanego do oddziaw i pododdziaw obrony przeciwlotniczej.
Nasze wnioski
Dotychczasowe treningi pozwalaj sformuowa nastpujce wnioski:
obsugi stacji radiolokacyjnych typu NUR
oraz obsugi zestaww przeciwlotniczych KUB
i OSA:
osigny dobry poziom wyszkolenia;
w warunkach stosowania zakce elektronicznych umiejtnie posuguj si ukadami
przeciwzakceniowymi stacji oraz wykorzystuj w maksymalnym stopniu moliwoci techniczne sprztu;
s w stanie podj skuteczn walk ze rodkami napadu powietrznego;
zdobyy dowiadczenie w pracy bojowej
dziki skonfrontowaniu swoich umiejtnoci
i moliwoci technicznych sprztu z podgrywanym przeciwnikiem stosujcym zakcenia
elektroniczne;
stacje radiolokacyjne NUR-31, NUR-41,
NUR-22 oraz zestawy plot KUB i OSA:
w warunkach zakce parametry techniczne sprztu umoliwiay obsugom prowadzenie
pracy bojowej;
po uchwyceniu celu i przejciu na automatyczne ledzenie SNR (zestaw KUB) zakcenia byy odczuwane tylko przy duej intensywnoci ich stosowania, a SSC w PRWB (zestaw
OSA) w takim przypadku ledzia bez przeszkd
cele do momentu ich ostrzelania.
Udzia pukw przeciwlotniczych w natowskich treningach jest bardzo potrzebny.
Pozwala na przewiczenie rnych epizodw
zwizanych z WE, co w konsekwencji wpywa na przygotowanie ich do dziaalnoci bojowej w zintegrowanym systemie obrony powietrznej. Wydaje si przy tym celowe rozwaenie moliwoci czstszego prowadzenie tego typu treningw z udziaem lotnictwa, np. podczas wicze na poligonie. Trening za typu NEWTP powinien by form
sprawdzianu wyszkolenia pukw przeciwg
lotniczych w ramach WE.
2007/01

Wpyw warunkw meteorologicznych i hydrologicznych na dziaania wojsk
rakietowych i artylerii
Pogoda dla artylerzystw

Warunki meteorologiczne i hydrologiczne wywieraj bezporedni wpyw na aktywno
bojow wojsk na formy i sposoby wykorzystania rodkw walki orazprowadzenia dziaa,
atake na zabezpieczenie materiaowo-techniczne. W znaczcy sposb determinuj
efektywno uycia danego rodzaju si i rodkw.
Od
ppk dr in. Dariusz Stpie
warunkw meteorologicznych szczeglnie uzalenieni s artylerzyci. Musz zmaga si nie tylko

znegatywnym wpywem zjawisk hydrometeorologicznych, ale take uwzgldnia ich wpyw
na efektywno strzela.
Przygotowanie hydrometeorologiczne w wojskach rakietowych i artylerii obejmuje przedsiwzicia zwizane ze zbieraniem i opracowywaniem informacji niezbdnych do planowania iorganizowania dziaa oraz oceny skutecznoci uderze, a take prowadzenia rozpoznania dwikowego. Zabezpieczenie hydrometeorologiczne
wojsk rakietowych i artylerii dzieli si na oglne
zabezpieczenie hydrometeorologiczne oraz zabezpieczenie meteorologiczne strzela (startw).
Oglne zabezpieczenie
hydrometeorologiczne
Przyziemne pomiary
obejmuj mierzenie
temperatury
iwilgotnoci
powietrza, cinienia
atmosferycznego oraz
kierunku i prdkoci
wiatru.
2007/01
Polega na dostarczaniu danych o aktualnym

stanie elementw i zjawisk pogodowych, niezbdnych do planowania i prowadzenia dziaa,
oraz na prognozowaniu zmian i ostrzeganiu
przed wystpieniem niebezpiecznych zjawisk
lub niekorzystnych warunkw hydrometeorologicznych. Do gwnych elementw i zjawisk meteorologicznych wpywajcych bezporednio na
dziaalno bojow wojsk rakietowych i artylerii, nale: temperatura i wilgotno powietrza,
cinienie atmosferyczne, wiatr, widzialno, zachmurzenie, opady i osady atmosferyczne, mgy
i burze. Determinuj one:
prowadzenie obserwacji, wykrywanie iledzenie celw oraz moliwoci pracy urzdze
noktowizyjnych i optoelektronicznych (zachmurzenie i podstawa chmur, mga);
trajektori lotu pociskw, powodujc konieczno obliczania poprawek balistycznych
itemperaturowych (wiatr, temperatura i wilgotno powietrza);
sposoby mierzenia odlegoci z wykorzystaniem radaru, lasera iurzdze noktowizyjnych
(temperatura i wilgotno powietrza);
poprawno ustawienia przyrzdw oraz

precyzyjne okrelanie wysokoci z zastosowaniem pociskw zopnionym zaponem (cinienie atmosferyczne);
sprawno systemw kierowania ogniem
(burze).
Zabezpieczenie
meteorologiczne strzela
Polega na cigym dostarczaniu danych meteo
rologicznych niezbdnych do obliczania nastaw
do startu rakiet i strzelania artylerii oraz prowadzenia rozpoznania dwikowego. Zabezpieczenie to obejmuje:
opracowanie komunikatw meteo koniecz
nych do przygotowania startu rakiet oraz strzelania artylerii, niezbdnych take pododdziaom rozpoznania dwikowego;
dostarczanie dowdcom i sztabom wszystkich szczebli dowodzenia danych o aktualnym
rozkadzie wiatru redniego w rejonie prowadzonych (przyszych) dziaa;
okrelanie kierunku i prdkoci wiatru
wgranicach aktywnego odcinka toru lotu rakiet
i pociskw artylerii rakietowej;
prowadzenie przyziemnej obserwacji meteorologicznej i, w razie potrzeby, zestawianie
przyblionych komunikatw meteoredni;
informowanie w odpowiednim czasie sztabw zwizkw taktycznych oraz oddziaw
ipododdziaw wojsk rakietowych i artylerii
o niebezpiecznych zjawiskach pogodowych
zaobserwowanych w rejonach rozwinicia stacji meteo.
Dziaalno systemu
Przedsiwzicia zabezpieczenia meteorologicznego realizuj pododdziay meteorologiczne wojsk rakietowych i artylerii, w skad ktrych wchodz:
baterie meteorologiczne z dywizjonw rozpoznania brygad artylerii;
plutony meteorologiczne z baterii dowodzenia szefw artylerii dywizji;
u
79

Fot. Dariusz Stpie
posterunki meteorologiczne
dywizjonw artylerii;
posterunki meteorologiczne
baterii artylerii rakietowej.
Pluton meteorologiczny dysponuje sprztem umoliwiaj
cym wykonywanie przyziemnych pomiarw meteorologicznych, zespoowe sondowanie atmosfery oraz zestawianie
komunikatw meteoredni
zgodnie z nakazanymi normami dotyczcymi dokadnoci.
Posterunek meteorologiczny
dywizjonu moe take wykona
przyziemne pomiary meteorologiczne oraz przygotowa zestawienie przyblionego komunikatu meteoredni.
Przyziemne pomiary obejmuj mierzenie temperatury iwilgotnoci powietrza, cinienia
atmosferycznego oraz kierunku
i prdkoci wiatru, atake obserwacj zachmurzenia, opadw atmosferycznych, widzialnoci i innych, gwnie niebezpiecznych, zjawisk pogody.
Podczas zespoowego sondowania atmosfery uzyskuje si dane o temperaturze i wilgotnoci powietrza oraz kierunku
iprdkoci wiatru w atmosferze do wysokoci
30 km. Na podstawie danych o temperaturze
oblicza si: rzeczywist temperatur powietrza,
redni odchyk temperatury powietrza, redni odchyk gstoci powietrza i balistyczn
odchyk temperatury powietrza. Podczas obliczania redniej odchyki gstoci powietrza
wykorzystuje si dodatkowo dane o przyziemnej wartoci cinienia atmosferycznego. Dane
o wietrze zdobyte podczas sondowania su
do obliczenia wartoci wiatru redniego, balistycznego irzeczywistego.
Antena interferometryczna
oraz zestaw AGAT20
z systemu sondowania
atmosfery BAR
NOTATKA
Zasada rnicy czasw jest

podstawow metod rozpoznania dwikowego. Jej istota
polega na tym, e na podstawie okrelonego odstpu czasu
midzy momentami osignicia przez fal dwikow
dwch odbiornikw dwiku,
ktrych pooenie w terenie
jest znane, mona okreli kierunek rda dwiku. Majc
natomiast dwie pary odbiornikw dwiku, mona dodatkowo okreli pooenie rda
dwiku na przeciciu dwch
wyznaczonych kierunkw, zwanych celowymi.
Rozpoznanie dwikowe
Jednym z rodzajw rozpoznania artyleryjskiego jest rozpoznanie dwikowe. Jego celem jest ustalanie wsprzdnych tzw. celw
zdradzajcych si dwikiem, czyli okrelanie
pooenia strzelajcych dzia i modzierzy na
podstawie odgosw ich wystrzaw oraz poprawianie ognia wasnej artylerii. Suy ono
przede wszystkim do wykrywania i okrelania
pooenia celw, ktrych nie mona namierzy, stosujc inne rodzaje rozpoznania wzrokowe, optyczne, lotnicze czy fotograficzne.
Wsprzyjajcych warunkach syszalnoci rozpoznanie dwikowe pozwala okreli pooenie celw dwikowych oraz poprawi ogie
wasnej artylerii w terenie pocitym i zalesio-
nym, a take w razie ograniczonej widzialnoci, np. wnocy, we mgle, przy stosowaniu zason dymnych. Oprcz zalet ma ono rwnie
wady. Niezbdne s bowiem odgosy wystrzaw. Ponadto rozpoznanie dwikowe jest uzalenione od warunkw meteorologicznych
wpywajcych na syszalno wystrzaw przy
duej odlegoci strzelania.
Warunki meteorologiczne naley uwzgldnia podczas okrelania wsprzdnych celw
dwikowych, poniewa od temperatury powietrza oraz parametrw wiatru zaley prawidowe
ustalenie pooenia rda dwiku.
Prdko dwiku w atmosferze zaley od
jej prnoci i gstoci, ktre to wielkoci charakteryzuje cinienie atmosferyczne, absorpcja (pochanianie) dwikw przez atmosfer
oraz dyfuzja (rozpraszanie) dwikw w niej.
Uwzgldniajc wymienione czynniki, mona
okreli warunki meteorologiczne korzystne
iniekorzystne do prowadzenia rozpoznania
dwikowego.
Do korzystnych nale:
przyziemna inwersja temperatury;
wiatr (wiejcy z kierunku rda dwiku) nasilajcy si wraz ze zwikszaniem wysokoci;
wiatr (wiejcy w kierunku rda dwiku)
sabncy wraz ze wzrostem wysokoci;
jednorodna struktura atmosfery oraz staa
pionowa rwnowaga powietrza, czego oznakami s: brak konwekcji, pogoda bezwietrzna lub
saby rwnomierny wiatr, co jest zwizane ze
stabilnymi, rozlegymi ukadami wyowymi,
zwaszcza zim, gwnie w godzinach nocnych
i porannych.
Do warunkw niekorzystnych zalicza si:
szybkie zmniejszanie temperatury wraz ze
zwikszaniem wysokoci (tj. duy pionowy gradient temperatury);
wiatr (wiejcy z kierunku rda dwiku)
sabncy wraz ze zwikszaniem wysokoci;
wiatr (wiejcy w kierunku rda dwiku) nasilajcy si wraz ze zwikszaniem wysokoci;
niejednorodn struktur i niestabilno
atmosfery charakteryzujc si konwekcj
przy upalnej pogodzie, wystpowaniem turbulencji przy silnym, porywistym wietrze, co
wie si z ukadami niskiego cinienia.
Moliwe jest jednoczesne wystpowanie kilku z wymienionych warunkw, efekt ich wsplnego dziaania wzmaga si wic lub sabnie.
Poniewa decydujce znaczenie ma refrakcja
(nakadanie si) dwiku, dlatego warunki syszalnoci najlepiej okrela wedug charakteru rozkadu samej prdkoci dwiku w zalenoci od wysokoci, a nie na podstawie rozkadu temperatury i wiatru, od ktrych prdko
g
ta jest uzaleniona.
2007/01
MATERIAY SZKOLENIOWE Siy Powietrzne
Bezpieczestwo w powietrzu
zaley od profilaktyki na ziemi
Problem bezpieczestwa lotw jest poruszany co
roku na konferencji przedstawicieli trzech rodzajw
si zbrojnych. Ubiegoroczna, listopadowa, zorganizowana ju po raz 49., bya powicona bdom popenianym przez ludzi podczas eksploatacji statkw
powietrznych. Te bdy uznalicie panowie za wynik
niewaciwej jakoci wdraania zalece profilaktycznych. Dlaczego wanie profilaktyce powicilicie
tak duo uwagi?
Skoniy nas do tego wyniki bada zdarze lotniczych. Wrd przyczyn niebezpiecznych sytuacji najczciej wskazywano zbyt ma skuteczno stosowania zalece profilaktycznych. Chcielimy podkreli, e
w nieprzestrzeganiu wskazwek profilaktycznych,
wniewaciwym ich wdraaniu, upatrujemy realnego
zagroenia bezpieczestwa lotw (BL). Dowdcy kadego szczebla, opracowujc zalecenia profilaktyczne
przy pomocy suby BL, okrelaj cele, jakie naley osign w systemie szkolenia lotniczego. D w ten sposb do wyeliminowania bdw popenianych przez
podwadnych. Praktyka dowodzi jednak, e samo wytyczenie celw i postawienie zada nie wystarczy. Wszyscy dowdcy powinni systematycznie ocenia, czy zalecone dziaania s podejmowane, a jeli tak, to w jakim stopniu s skuteczne. Ocena efektw profilaktyki
jest gwnym czynnikiem wzrostu bezpieczestwa lotw i jak ju powiedziaem powinna by staym elementem aktywnoci dowdcw. Osoby funkcyjne musz by wiadome swojej odpowiedzialnoci za proces
wdraania zalece profilaktycznych. Nie wolno akceptowa sytuacji, niestety cigle jeszcze czstej, e zalecenia profilaktyczne wdraa si bez analizy ich celw
oraz skutecznoci oddziaywania na system szkolenia
lotniczego jednostki.
Czy rok 2006 pod wzgldem bezpieczestwa
lotw by dobry dla Si Zbrojnych RP? Co mwi
statystyki?
Od stycznia do padziernika nalot oglny w siach
zbrojnych wynis 44 744 godziny, przy czym 3123 godziny nale do pilotw uczestniczcych w misji w Iraku. W poszczeglnych rodzajach si zbrojnych nalot
ksztatowa si nastpujco: 28 365 godzin w siach
powietrznych, 10 079 godzin w wojskach ldowych
i3089 godzin w marynarce wojennej. W tym okresie
wydarzyo si 18 wypadkw lotniczych: 1 katastrofa,
2awarie, 13znacznych uszkodze i 2 uszkodzenia
sprztu lotniczego. Ponadto zanotowano 14 powanych
incydentw. Ze wspomnianych 18 wypadkw do 15 doszo w siach powietrznych, do 3 w wojskach ldowych.
2007/01
Fot. Archiwum T. Dzika
Rozmowa z pk. dypl. pil. Teofilem Dzikiem, szefem Bezpieczestwa Lotw Si Powietrznych
Bezpieczne latanie to nie tylko rozwaania jak zapobiec wypadkom i incydentom lotniczym, lecz take samodzielne wykonywanie lotw, by mc mwi o popenianych przez innych
bdach. Na zdjciu pk Dzik przed lotem na samolocie SU-22.
Jeli porwnamy wielkoci liczbowe dotyczce oglnego nalotu iliczby wypadkw w rodzajach si zbrojnych,
to zgodnie z rachunkiem statystycznym otrzymamy wartoci proporcjonalnie bardzo podobne. Wubiegym roku tylko w marynarce wojennej uniknito wypadku. To
powd do gratulacji. Z trzech zdarze w wojskach ldowych dwa miay miejsce w Iraku. Nie wiemy wic ich
z systemem szkolenia, lecz z dziaaniami bojowymi.
Znaczca jest liczba zdarze odnotowanych w siach powietrznych. Najwicej byo wypadkw spowodowanych uszkodzeniami silnikw samolotw, anajczstsz przyczyn tych uszkodze byy niewaciwie przeprowadzone remonty.
Czy na podstawie przytoczonych danych mona okreli utrzymujce si tendencje wdziedzinie BL?
Porwnalimy dane z 2006 r. z danymi z lat wczeniejszych. Jednym zgwnych czynnikw wpywajprzegld si zbrojnych
81

cych na bezpieczestwo lotw jest nalot oglny. Od
5lat warto tego parametru utrzymuje si na prawie
identycznym poziomie. Wynika to z ekonomicznych
uwarunkowa pastwa, a tym samym i wojska. W porwnaniu z latami 2000 i 2001, wielko nalotu oglnego wyranie si zmniejszya. W 2006 r. zwikszya
si liczba wypadkw cikich: mielimy jedn katastrof, do dwch wzrosa liczba awarii w porwnaniu z okresem 20032005. Zdarze tych mona byo unikn.
Ich analiza, zwaszcza katastrofy, powinna skoni do
refleksji organizatorw szkolenia lotniczego.
W wojskach ldowych i marynarce wojennej

daj si zauway korzystne tendencje
stopniowo zmniejsza si liczba incydentw
w porwnaniu z latami ubiegymi.
W siach powietrznych natomiast,
niestety, si zwiksza.
Jest to zwizane z duym nalotem
oraz ze starzeniem si techniki lotniczej.
Aby oceni rzeczywisty stan bezpieczestwa lotw
iustali, jakie wystpuj tendencje w tej dziedzinie, naley posuy si wskanikiem wypadkw, tj. liczb wypadkw przypadajc na 100 tys. godzin nalotu. Nas
interesuje przede wszystkim wskanik katastrof i awarii, w lotnictwie wojskowym uznany za gwny element
charakteryzujcy stan BL. W 2006 r. wskanik wypadkw cikich wynis 7,5.
Jak interpretowa t warto?
Klasyfikuje ona miniony rok jako czwarty, bardzo
niebezpieczny w ostatnich 11 latach. Podobnie due
wspczynniki odnotowano w 1996 r. 12,2; 1997 r.
8,5 i 2001 r. 10,4. Dla penego obrazu trzeba wspomnie o incydentach lotniczych. Porwnalimy dane
zlat 20002006. Badanie duej liczby incydentw oraz
podejmowanie dziaa profilaktycznych na podstawie
wynikw tych bada to najlepsze sposoby zapobiegania wypadkom. Przy okazji wyjani, e incydenty i wypadki rni si jedynie skutkami. Metod zmniejszania liczby wypadkw jest eliminowanie przyczyn incydentw. W wojskach ldowych i marynarce wojennej
daj si zauway korzystne tendencje stopniowo
zmniejsza si liczba incydentw w porwnaniu z latami
ubiegymi. W siach powietrznych, niestety, ich liczba si
zwiksza. Jest to zwizane z duym nalotem oraz ze
starzeniem si techniki lotniczej.
Wypadkw cikich mona byo unikn. Zawini
tzw. czynnik ludzki. Nie po raz pierwszy najsabszym
ogniwem systemu szkolenia czy, oglnie rzecz ujmujc, bezpieczestwa okaza si czowiek. Co naley
zrobi, by to ogniwo wzmocni?
To pole do popisu dla dowdcw i innych organizatorw szkolenia lotniczego, take dla uczestnikw
konferencji. Analiza zdarze zakwalifikowanych do

grupy zalenych od czowieka wskazuje, e wymierne
efekty wdziedzinie BL przynosi rzetelne dziaanie kadry oraz personelu bezporednio obsugujcego statki powietrzne.
W wojskowym systemie szkolenia lotniczego na kadym szczeblu za stan bezpieczestwa lotw odpowiada dowdca. Powinien on kierowa si zasad, e przed
wykonaniem kadego zadania naley skalkulowa ryzyko. Ju w fazie planowania trzeba okreli zagroenia. Chodzi o to, by jeszcze przed przystpieniem do
wykonania zadania zna sposoby wyeliminowania moliwych zagroe. Znaczenia waciwego przygotowania
do lotw nie moe nie docenia take personel latajcy. Dowdcy powinni waciwie planowa zadania i nadzorowa personel, natomiast od pilotw naley oczekiwa wikszej samokontroli i kreatywnoci.
Istotnym czynnikiem bezpieczestwa lotw s kolizje z ptakami. Ten problem wci nie jest rozwizany, mimo podejmowania dziaa profilaktycznych.
To prawda. Temu zagadnieniu powicilimy wiele uwagi na poprzednich konferencjach, przywizujemy rwnie wag w biecej dziaalnoci suby BL.
Problem bytowania ptakw w rejonach lotnisk wymaga rozwiza systemowych, stosowania dwch lub
trzech sposobw ich odstraszania. Dziaania profilaktyczne s coraz czciej podejmowane na naszych lotniskach i przynosz efekty. Wci jednak zbyt mae,
wubiegym roku bowiem liczba kolizji z ptakami nieznacznie si zwikszya. Podobnie jak w latach wczeniejszych, najwicej kolizji z ptakami miay samoloty
Su-22. Na szczcie nie powodowao to uszkodzenia
silnikw. Mniej szczliwie koczyy si kolizje z ptakami samolotw MiG-29 na 7 takich zdarze dwa zakoczyy si wymian silnikw.
Do SZRP zaczto wprowadza samoloty F-16. Dla
suby BL to nowe wyzwanie.
Wprowadzajc F-16, pokonalimy ponad 20-letni
okres zastoju technologicznego. W dziedzinie techniki
lotniczej jestemy w czowce krajw NATO. Trzeba jednak pamita, e wdraanie nowych, coraz doskonalszych technologii nie zawsze idzie w parze ze zwikszeniem bezpieczestwa lotw. Pojawiaj si bowiem
nieznane dotychczas zagroenia zwizane z manewrowoci samolotw, automatyzacj dziaa, wielowariantowoci uzbrojenia, brakiem standardw czy coraz wiksz wraliwoci silnikw na wpyw cia obcych.
Lotnictwo wojskowe jest bardzo podatne na bdy. Pozornie mao istotny element moe w pewnych warunkach zadecydowa o yciu czowieka. Dlatego we
wszystkich dziedzinach systemu lotniczego naley
uwiadamia ludziom moliwe zagroenia. Wymaga to
zmiany mentalnoci, wyzbycia si starych przyzwyczaje. Problem ten dostrzegaj ju ci onierze, ktrzy powrcili ze szkolenia w Stanach Zjednoczonych.
Rozmawiaa: Teresa Wieszczeczyska
2007/01
MATERIAY
MATERIAY
SZKOLENIOWE
SZKOLENIOWE
Siy Powietrzne
aaaaaaa
Szkolenie
podstawowe pilotw
myliwskich
en kurs to ostatnia przeszkoda, jak trzeba pokona, by

rozpocz latanie wamerykaskim lotnictwie taktycznym. Przeznaczono go dla
kandydatw na pilotw F-15C, F-15E,
F-16 i A-10, awprzyszoci F-22. Szkolenie prowadz: 435 i 49 Eskadra Szkolenia Myliwskiego (Fighter Training
Squadron) w bazie Moody koo Valdosty w stanie Georgia. Trafiaj tu gwnie modzi piloci, ktrzy ukoczyli kurs
SUPT (Specialized Undergraduate Pilot Training) i maj nalot okoo 200 godzin, z czego 120 godzin na samolotach
T-38C Talon. Spor grup stanowi piloci nieco starsi, ktrzy dotychczas byli instruktorami pilotw samolotw
T-38, oraz operatorzy systemw uzbro-
Kurs pilotw F-16
Niezalenie od tego, jak nowoczesny jest samolot i w jak bardzo zaawansowane uzbrojenie
jest wyposaony, nadal gwarancj sukcesu jest wyszkolenie pilotw. Od ich dowiadczenia
ideterminacji zaley wynik zadania. Ta myl lega u podstaw amerykaskiego kursu
Introduction to Fighter Fundamentals (IFF). Jego uczestnikami s Polacy, dla ktrych
ukoczenie IFF jest warunkiem zajcia miejsca w kabinie samolotu F-16.
jenia (WSO) kierowani po ukoczeniu
kursu gwnie na F-15E Strike Eagle.
Walka z wasnym ego

Wykorzystanie statku powietrznego jako rodka transportu i komunikacji rni
si znacznie od lotw bojowych prowadzonych czsto w skomplikowanych ugrupowaniach, w skrajnie niesprzyjajcych
warunkach, z wykonywaniem agresywnych manewrw i zaawansowanych systemw uzbrojenia. Dlatego te wymagania, ktrym musz sprosta piloci, s bardzo due. Dotycz one nie tylko opanowania techniki pilotau, ale rwnie motywacji i osobowoci pilota. Kurs IFF
obejmuje obie wspomniane dziedziny, porwnano go wic do szkolenia podstawowego, ktre musi przej kady onierz
na pocztku swojej kariery. Trwa on okoo 2 miesicy, a w lotnictwie ameryka2007/01
skim peni take funkcj ostatecznego sita selekcji: okoo 10% skierowanych tu pilotw odpada wtrakcie kursu zpowodu
niespenienia wymaga.
Lotnicze charaktery s ksztatowane na
ziemi i w powietrzu przez dowiadczonych
instruktorw, z ktrych kady spdzi setki godzin za sterami samolotw bojowych.
Wikszo z nich wykonywaa loty bojowe podczas ostatnich amerykaskich interwencji zagranicznych. Instruktorzy nie
znaj pojcia taryfy ulgowej i wymagaj
od szkolonych osignicia wszystkich standardw przewidzianych w programie.
Gwnym celem treningu w ramach
kursu jest uczynienie ze suchaczy perfekcyjnych, zdyscyplinowanych skrzydowych (wingmen). Dlatego piloci musz
wykaza si nie tylko doskonaym opanowaniem pilotau T-38, ale rwnie odpowiedni wiedz teoretyczn, przede
wszystkim z taktyki lotniczej, oraz bezwzgldnie przestrzega obowizujcych

standardw i dyscypliny wpowietrzu. Nie
mniej wana jest umiejtno pracy w zespole oraz krytycznego podejcia do swoich bdw (nie ma nieomylnych pilotw)
i wycigania waciwych wnioskw. Od
modych ambitnych pilotw wymaga to
czsto stoczenia walki z wasnym ego.
Polacy w Moody
W listopadzie 2006 r. szkolenie w Moody rozpoczo siedmiu polskich pilotw, ktrzy w przyszoci zasid za sterami naszych Jastrzbi. To pierwsza grupa, za ktr pojawi si nastpne. Na podstawie dowiadcze ze szkolenia pierwszych naszych pilotw wUSA zmodyfikowano nieznacznie jego program, wprowadzajc kurs IFF. Intencj zmiany byo uatwienie naszym pilotom osigni- u
83

taktyczne w skadzie pary i klucza. Po
tym etapie nastpuje jedyny w programie
lot samolotem, podczas ktrego pilot zapoznaje si z zaawansowanymi manewrami na granicy moliwoci samolotu,
stosowanymi w czasie walk powietrzFot. Archiwum autora (2)
u cia standardw obowizujcych u Amerykanw oraz dostosowania ich do pilotowania najnowoczeniejszego sprztu
lotniczego.
Zanim trafilimy do Moody, kady
znas zaliczy szkolenie podstawowe na
W sali odpraw trzeba spdzi dugie godziny zarwno przed lotem, jak i po jego zakoczeniu. Na
zdjciu por. pil. Adam Kalinowski.
samolotach T-38C, czyli specjalnie dla nas

przygotowany program skadajcy si
gwnie z lotw wedug przyrzdw i szykw taktycznych, w przypadku ktrych
szkolenie w Polsce odbiegao od amerykaskich wymaga. Polski program szkolenia podstawowego na T-38C stanowi bowiem 50% amerykaskiego SUPT, a wic
okoo 6070 godzin nalotu na T-38C. Nie
za wiele, zwaywszy na rnice dotyczce procedury i osawionej ju korespondencji radiowej. Ten ostatni aspekt niewspmiernie do jego wagi nagoniony
w kraju jako zasadniczy problem podczas
zaj ma rwnie inny wymiar. Mimo
e wielu z nas uczyo si w Polsce lotniczej frazeologii w jzyku angielskim (wedug ICAO), na miejscu okazao si, e
amerykascy kontrolerzy lotw uywaj
nieco innych terminw FAA i stosuj unikalne, lokalne procedury.
Kurs IFF dla polskich pilotw obejmuje 19lotw podzielonych na bloki tematyczne. Pierwsze cztery loty to formacje
nych. Kolejny etap to ofensywne walki

powietrzne cztery loty, po ktrych przechodzi si do czterech walk defensywnych. Po pomylnym zaliczeniu tych etapw nastpuj dwie walki powietrzne
Piloci
Na
kurs IFF trafili piloci majcy od

600 do 1000 godzin spdzonych
w powietrzu. Wczeniej latali na TS-11,
MiG-21 i T-38C (okoo 100 godzin).Wszyscy uczestniczyli w Polsce w krtkim szkoleniu prowadzonym przez 100 Eskadr
RAF i latali na samolotach Hawk (wiczenia Poland Hawk). Jeden z nich lata
wHiszpanii na F-5 (30 godzin). Kady zaliczy jeden lub kilka lotw zapoznawczych
na F-16. Wywodz si z 3 i10 elt. Wiek
2736 lat. Znaj angielski na poziomie
3,3,3,3 (STANAG 6001), egzamin ECL minimum 85 pkt. i OPI (Oral Proficiency
Interview) 2/2.
high aspect, czyli na kursach spotkaniowych. Program koczy ostatni etap surface attack, cztery zadania atakowania
celw naziemnych.
Wykonywanie lotw jest przeplatane
wykadami teoretycznymi i szkoleniem na
symulatorach (prowadzi si te symulowane walki powietrzne; symulator zapewnia kt widzenia 360). Kady blok teoretyczny koczy test.
Jak to przetrwa
Ze wzgldu na krtki czas i rnorodno lotw kurs IFF jest niezwykle intensywny. Wymaga od uczestnikw duego
wysiku. Dzie pracy w Moody zaczyna
si zazwyczaj okoo godziny 6 rano i koczy o godzinie 1718. Kady lot poprzedza odprawa, rozpoczynajca si ptorej
godziny przed planowanym startem. I chocia polscy piloci s traktowani bardzo
yczliwe, uprzejmoci kocz si wraz
zzamkniciem drzwi do sali odpraw. Instruktorzy wymagaj penego przygotowania i szczegowej wiedzy.
Obowizkowym punktem odprawy jest
EP (emergency procedure) of the day, podczas ktrego szkolony referuje sposb postpowania w razie wystpienia sytuacji
awaryjnej w powietrzu. Kolejny obowizkowy punkt to threat of the day naley
omwi wybrany samolot lub system
uzbrojenia potencjalnego przeciwnika.
Threat of the day jest przypisany do wykonywanego zadania. Aby pomylnie przebrn przez odpraw i zasi w kabinie
samolotu, naley take przygotowa i zreferowa NOTAMs (Notice to Airman),
awic wszystkie wane informacje dotyczce zmian na lotnisku macierzystym ilotniskach zapasowych oraz dane o pogodzie.
Latamy na samolotach AT-38C. To
zmodyfikowany model T-38C, znany jako PMP (Propulsion Modernization Program). Samolot ma zmienione wloty powietrza i dysze wylotowe. Dziki temu
ma wikszy zasig i moe duej przebywa w powietrzu w porwnaniu z wersj
C. Samolot ma bardzo nowoczesn awionik. Informacje dla pilota s zobrazowane na centralnym wywietlaczu MFD
(Multifunctional Display) i wskaniku
przeziernym HUD. Ten ostatni jest wiern kopi wywietlacza stosowanego
w F-16C/D. Pilot komunikuje si z samolotem iwprowadza niezbdne dane
przez panel UFCP (Up Front Control Panel), ktry podobnie jak w F-16
umieszczono centralnie, tu pod HUD.
Instruktorzy wymagaj od nas podziau
2007/01
uwagi, umoliwiajcego wykonywanie

czynnoci operatorskich, takich jak na
przykad zmiana czstotliwoci radiowych
Teoria i praktyka
Za
jcia teoretyczne odpowiadaj

blokom tematycznym szkolenia
lotniczego i dotycz:
procedur awaryjnych, katapultowania
iwykorzystania wyposaenia ratowniczego;
medycyny lotniczej w poczeniu z testem sprawnoci fizycznej FACT;
zaawansowanych charakterystyk lotnych AT-38C;
formacji;
systemw samolotu AT-38C;
teorii walk powietrznych: manewrw,
taktyki, uycia wyposaenia samolotu;
atakowania celw naziemnych: taktyki,
wykorzystania wyposaenia samolotu;
lotw na maej wysokoci.
Program przewiduje ponadto 9 zada na
symulatorach przed rozpoczciem kolejnych zaj praktycznych.
podczas pilotowania samolotu w ciasnym

szyku w chmurach czy winnych, rwnie
obciajcych uwag warunkach.
kasety z zapisem obrazu HUD/MFD.

Wprzypadku popenienia racych bdw lot moe by niezliczony i trzeba go
powtrzy. Odprawy po locie trwaj zwykle godzin lub dwie w zalenoci od wagi zebranych materiaw.
Czas porwna
Przebywajc w USA, nie sposb powstrzyma si od refleksji i porwna dotyczcych szkolenia w ojczynie i za oceanem. Dochodz do nas echa krajowej dyskusji nad ksztatem przyszego szkolenia
lotniczego na samolotach F-16. Kursy
wUSA s krytykowane ze wzgldu na
koszty. Moja konstatacja jest taka: jeli
chcemy mie nowoczesne lotnictwo, nie
moemy bagatelizowa szkolenia personelu. Szkolenie w USA zapewnia niepowtarzaln okazj latania wskomplikowanej, nasyconej innymi samolotami przestrzeni powietrznej oraz korzystania z dowiadczenia profesjonalnej kadry instruktorskiej. Uwaam nawet, e kurs podstawowy i IFF na T-38C w USA przydaby
si nie tylko przyszym pilotom naszych
F-16, ale rwnie innym pilotom. Kady,
kogo rzucono wten sposb na gbok
wod, gromadzi nieprzeliczalne na pienidze dowiadczenia i doskonali umiejt-
AT-38C Talon
Dwumiejscowy, dwusilnikowy, naddwikowy
samolot treningowy. Prdko maksymalna
Ma = 1,03. Hermetyzowane i klimatyzowane
kabiny pilotw z niezalenymi osonami, fotele katapultowe umliwiajce bezpieczne
opuszczeniesamolotu na wysokoci
0 m przy prdkoci okoo 93 km/h.
Zasadnicze wyposaenie:
EGI (Embedded GPS/INS) bezwadnociowyukad nawigacyjny korygowany GPS;
systemy nawigacyjne TACAN /VOR+DME;
systemldowania ILS, transponder INF;
system antykolizyjny TCAS; rzadko w samolotach tej wielkoci, moe suy jako radar;
systemy zobrazowania informacji HUD,
MFD i EED;
system symulujcy uycie uzbrojenia A-A
iA-G (w tym zobrazowanie odpowiadajce
F-16);
HOTAS (Hands on Throttle and Stick).
noci, ktre uatwi w przyszoci wspprac z pilotami innych pastw NATO bez
kompleksw. Powinnimy o tym pamita, planujc szkolenie nastpnych absolg
wentw Szkoy Orlt.
kpt. pil. Ireneusz Nowak
Na granicy
Zadania, a zwaszcza loty w rejon walki
powietrznej, s wykonywane na granicy
moliwoci aerodynamicznych samolotu,
ktry jak na do wiekow konstrukcj zadziwiajco dobrze trzyma si powietrza.
O ile walki ofensywne przypominaj rozwizania zakadane w Polsce, o tyle walki
defensywne s zupenie inne. Szkolony pilot jest stawiany w sytuacji bronicego si,
podczas gdy drugi samolot ju na wstpie
siedzi mu na ogonie, gotw do walki. Celem szkolonego pilota jest zniszczenie przeciwnika metod intensywnego manewrowania z przecigniciem samolotu wcznie. Mona te symulowa uycie puapek
termicznych. Dodatkowym utrudnieniem
jest to, e trzeba cay czas utrzymywa przeciwnika wpolu widzenia, co wie si zodwracaniem gowy do tyu przy przecieniach przekraczajcych 6 g.
Lot zakoczony mikkim ldowaniem
nie koczy emocji. Zaraz potem nastpuje odprawa poczona z drobiazgow analiz popenionych bdw. Nie ma moliwoci, by ukry nawet najmniejszy szczeg! W czasie omwienia wykorzystuje si
specjalny program komputerowy pozwalajcy na precyzyjne odtworzenie lotu oraz
2007/01
FORMACJE i SZYKI. Od amerykaskich i polskich pilotw kierowanych na kurs IFF wymaga si penego opanowania pilotau T-38C w rnych formacjach. Obowizkowym elementem po zakoczeniu zadania jest tzw. battle damage check, czyli wizualne sprawdzenie sprawnoci wszystkich samolotw
wugrupowaniu. W przypadku lotu kluczem sprawdzajcym jest zawsze nr 2.
85

Wyposaenie si powietrznych w bezzaogowe statki powietrzne klasy MALE
Lotnicy musz czeka

Przesdzono, e w systemy rozpoznania powietrznego na szczeblu taktycznym najpierw
naley wyposay wojska ldowe.
P
ppk Stefan Walowski
Dowdztwo Si Powietrznych
rzez wiele lat w Generalnym Zarzdzie Rozpoznania Wojskowego SGWP

oraz w Dowdztwie Si Powietrznych
rozwaano problem wyposaenia SP
w zestawy bezzaogowych statkw powietrznych (BSP) klasy Medium Altitude Long Endurance (MALE). Powoany przez ministra
obrony nieetatowy Zesp Zadaniowy do spraw
Bezpilotowych Samolotw Rozpoznawczych
(decyzja 17/MON z 31 stycznia 2005 r.) podj
decyzj o przesuniciu terminu zakupu tego
sprztu po roku 2012. Zesp uzna, e najpierw
naley wyposay wojska ldowe w systemy
rozpoznania powietrznego na szczeblu taktycznym. Argumentem za tak decyzj by zamiar
przejcia w 2007 r. czciowej odpowiedzialnoci za dowodzenie operacj si ISAF w Afganistanie przez dowdztwo Wielonarodowego Korpusu Pnocny Wschd. Nie bez znaczenia byy te dowiadczenia zdobyte przez PKW w Iraku. W konsekwencji po raz kolejny zudne okazay si nadzieje na szybkie wyposaenie si powietrznych w rozpoznawcze BSP.
Potrzeby lotnictwa
Fot. Serwis prasowy firm (3)
rodki finansowe na systemy rozpoznania powietrznego, w tym na zestawy BSP, s funkcj

przewidywanych zagroe politycznych, ekonomicznych i militarnych oraz zakadanego
Fot. 1. Demonstrator X-45C firmy Boeing

udziau polskich SP we wsplnym wysiku

obronnym pastw NATO.
Zdolnoci si powietrznych do prowadzenia
rozpoznania powietrznego byy od poowy
lat90. ubiegego stulecia systematycznie
ograniczane. Przypomn, e wojska lotnicze
iobrony powietrznej dysponoway dwoma
pukami lotnictwa rozpoznawczego. Obecnie
zadania rozpoznania elektronicznego i obrazowego (SIGINT, IMINT) metod technologii mokrej wykonuje nieetatowo jedna eskadra samolotw Su-22 wyposaonych w przestarzae zasobniki KKR. Za kilka lat ten system rozpoznania wraz z samolotami Su-22
zostanie wycofany z eksploatacji. Moliwoci rozpoznania obrazowego, prowadzonego
z uyciem zasobnika KKR, zapewni nowoczesny system rozpoznania DB-110 (elektrooptycznego i w podczerwieni IMINT). Utracimy jednak zdolno prowadzenia rozpoznania elektronicznego w powietrzu (SIGINT).
A jest ono bardzo wane zarwno wczasie
pokoju (rozpoznanie rde promieniowania),
jak i podczas nasilania si kryzysu (zwikszenie intensywnoci promieniowania oraz
potwierdzanie zmian dyslokacji jednostek),
nie mwic ju o fazie konfliktu. BSP miay
nam zapewni takie moliwoci.
Samoloty bojowe si powietrznych mog wykonywa zadania obronne w ramach NATO, wynikajce z artykuu 5 traktatu waszyngtoskiego, praktycznie jedynie nad obszarem Polski.
Powd? Chodzi przede wszystkim o ograniczenia techniczne oraz niekompatybilno naszych
systemw dowodzenia, a take pokadowych
systemw cznoci zsystemami starych
czonkw NATO. By moe spowoduje to, e
w Ministerstwie Obrony Narodowej zapadnie
decyzja o zwikszeniu liczby myliwcw F-16,
jakie SP wyznacz do Si Wysokiej Gotowoci
NATO (High Rediness Force HRF) oraz Si
Odpowiedzi NATO (NATO Response Force
NRF). Jeli mimo konsekwencji finansowych
Siy Zbrojne RP odwa si wystawi eskadr
Jastrzbi do HRF i NRF, to rozwaania na temat zakupu zestaww BSP klasy MALE oka
2007/01
si uzasadnione. Te latajce roboty bd nam

po prostu potrzebne.
Statki bezzaogowe
kierunki rozwoju
Skala uycia BSP w operacjach w Iraku
iAfganistanie wiadczy o kierunku zmian, jakie nastpuj w armii Stanw Zjednoczonych
oraz w siach zbrojnych innych aliantw. Trend
ten potwierdzaj planowane w budecie departamentu obrony USA wydatki na prace badawczo-rozwojowe oraz na pozyskiwanie nowych
zestaww BSP (2007 r. 1,7 mld dolarw, lata
20082011 11,6 mld dolarw).1
Prowadzone s prace majce na celu wdroenie projektu BSP klasy Joint Unmanned
Combat Air System (J-UCAS). Tej klasy aparaty latajce byyby uywane w marynarce wojennej isiach powietrznych USA. Jednoczenie s realizowane dwa programy demonstracyjne: X-45C firmy Boeing (fot. 1) i X-47B
firmy Northrop Grumman (fot. 2). Mona wic
sdzi, e w Stanach Zjednoczonych dowiedziono atutw rozpoznawczych i uderzeniowych systemw BSP oraz ich przewagi nad
systemami zaogowymi. W niedalekiej przyszoci z eksploatacji maj by wycofane samoloty U-2, zastpowane alternatywnymi
rodkami rozpoznania, midzy innymi BSP.
Nie sposb nie wspomnie oczynniku finansowym. Specjalici wymieniaj liczne korzyci, jakie siy zbrojne Stanw Zjednoczonych
osigaj, eksploatujc wspomniane systemy.
Wskazuj na mniejsze koszty szkolenia pilotw operatorw oraz uytkowania systemw
iich obsugi, jak rwnie mniejsze straty
wprzypadku zniszczenia BSP ni samolotu.
Czy rozway zmian priorytetu?

Jakie korzyci odniosyby nasze siy powietrzne, uywajc zestaww BSP klasy MALE? Dostrzegam zyski polityczne, ekonomiczne i militarne. Ze zrozumiaych wzgldw skoncentruj
si na efektach wojskowych. Zestawy BSP zapewniyby nam unikalne moliwoci prowadzenia rozpoznania operacyjnego i strategicznego.
Miaoby to szczeglne znaczenie ze wzgldu na
tzw. zobowizania praskie (PCC) polskiego rzdu oraz udzia naszych wojsk we wsplnym wysiku obronnym pastw NATO i UE.
Moliwoci BSP powinny by wykorzystane w kraju, a ich uycie moliwe take za granic podczas dziaa wynikajcych z artykuu 5 traktatu waszyngtoskiego oraz operacji
reagowania kryzysowego. Wydaje si, e po
siedmiu latach czonkostwa w NATO Polska
powinna ju przechodzi z pozycji beneficjenta sojuszu na pozycj rwnoprawnego partnera, biorcego wiksz odpowiedzialno za
zbiorowe bezpieczestwo.
2007/01
Wprowadzenie do wyposaenia si powietrznych samolotu wielozadaniowego F-16 powinno

docelowo spowodowa
zmian wielkoci si wydzielanych przez Polsk do
Si Wysokiej Gotowoci
NATO. Nowoczesne
rodki raenia zakupione wraz z48myliwcami umoliwi wykonanie precyzyjnych uderze na wskazane cele.
Jednak zdolnoci te bd mogy by wykorzystywane tylko w ograniczonym wymiarze, jeli resort obrony i Dowdztwo Si Powietrznych nie zwiksz wydatkw na systemy rozpoznania (w tym na zakup systemw BSP klasy MALE), szkolenie specjalistw z dziedziny analizy obrazu, prace nad projektem systemu dystrybucji informacji obrazowej czy na
stworzenie bazy danych obrazowych. Na razie, mimo zapisw w dokumentach normatywnych oraz deklaracji politykw iwysokiej
rangi oficerw przekonujcych, e oczy
iuszy Si Zbrojnych RP bd traktowane
priorytetowo, dostrzegam tendencj do ograniczania wydatkw na rozpoznanie powietrzne.
Wci jeszcze lansowana jest teza, e sojusznicy zapewni naszym siom powietrznym niezbdne informacje rozpoznawcze. Oby t ostatg
ni tez potwierdzio ycie.
Fot. 2. Demonstrator
X-47B firmy Northrop
Grumman
Striking it rich, C4ISR 2006, Vol.5, No. 3.
MALE dugo iwysoko
spczesne systemy BSP klasy MALE (fot.3) mog przebywa w powietrzu

ponad 30h i osiga puap 8000 m, a zasig ich lotu czsto przekracza
750km. Sone wyposaone w urzdzenia nawigacyjne i rozpoznawcze umoliwiajce
wykrywanie obiektw zzastosowaniem sensorw elektrooptycznych, w podczerwieni
oraz z uyciem Syntetic Aperture Radar (SAR). Sensory rozpoznania elektronicznego
(SIGINT), optycznego i SAR s eksploatowane wymiennie w rnych konfiguracjach.
Gowica BSP jest wyposaona wlaserowy podwietlacz celw oraz urzdzenie do
ledzenia ruchomych celw (Ground Moving Target Indicator GMTI) naziemnych.
Zestawy BSP dysponuj systemami cznoci satelitarnej icznoci na odlego
horyzontu radiowego, wykorzystujcymi Tactical Common Data Link (TCDL). Pozwalaj
na transmisj informacji wczasie rzeczywistym z prdkoci 10,71Mbs. Sukcesem
zakoczyy si prby wykorzystania platformy powietrznej BSP jako nonika
Fot. 3. BSP klasy MALE planowany do wdroenia w ramach

projektu EUROMALE
87
Biomechanika katapultowania
Opuszczanie samolotu z uyciem fotela katapultowego zawsze wie si z ryzykiem
doznania urazw. W sytuacji awaryjnej pilot jest zmuszony do katapultowania, nie majc
czasu na przygotowanie si i przyjcie optymalnej pozycji ciaa.
Do
najczstszychobraepowstaych w zwizku z katapultowaniem si w niekorzystnych

warunkach nale:
kompresyjne zamania krgosupa na skutek dziaania przyspieszenia Gz;
zamania (najczciej koczyn dolnych) i laceracje tkanek mikkich w wyniku zderzenia
z fotelem lub uderzenia o obrzee kabiny;
urazy karku i szyi spowodowane przez
uprz spadochronu;
kompresyjne zamania krgosupa oraz podskrne wybroczyny i wylewy krwi wywoane
podmuchem powietrza;
kontuzje i krwawienia zwizane z warunkami meteorologicznymi (grad);
rozlege zamania koczyn oraz rozerwania
torebek stawowych spowodowane przez tzw.
flatter (trzepotanie tkanek);
obraenia narzdw wewntrznych oraz utrata wiadomoci w nastpstwie urazw gowy,
a take krwotoki podogonowe spowodowane oddziaywaniem si przyspieszenia i hamowania.
Ze statystyk wynika, e najwiksz grup obrae stanowi urazy krgosupa (947%), przy
czym a dwie trzecie z nich to zamania. Urazy
te s najczciej skutkiem nieprawidowej pozycji pilota oraz udarowego przecienia przekraczajcego wytrzymao strukturaln krgosupa. Na podstawie bada stwierdzono, e kr-
ppor. PaWe DaRoCH
73 Dywizjon Rakietowy oP
Przyczyny zama krgosupa

Nadmierne przyspieszenia
Elastyczne podoa
Uoenie ciaa
Budowa fotela
Pozycja fotela
Oparcie gowy
Kt oparcia tuowia
Ksztat miski siedzeniowej
Sposb mocowania koczyn
dolnych
Wysoko zamocowania pasw i sposb ich napinania
Punkt oparcia koczyn
grnych
Pochylenie gowy
Odchylenie klatki piersiowej
Zmiana pooenia miednicy
Ustawienie koczyn grnych
i dolnych
Wyposaenie dodatkowe
Rodzaj hemu
Ubir pilota
Spadochron i zestaw
awaryjny
Wyposaenie
uzupeniajce
Czynniki zewntrzne powodujce zamania

krgosupa
gi szyjne wytrzymuj przecienie rzdu 27 jednostek, a ldwiowe 23. W obu przypadkach

czas dziaania siy wynosi 0,1 s, za to szybko
narastania przyspieszenia 345 g/s (rys.).
Pozycja robocza
Od pozycji, jak pilot przyjmuje w czasie lotu, zaley komfort jego pracy. Ukad ciaa jest
uzaleniony zazwyczaj od rozwiza konstrukcyjnych fotela: zagwka, oparcia oraz wymiarw i ksztatu siedziska. Komfortowe warunki
pracy pilot ma wwczas, gdy pozycja jego ciaa nie jest wymuszona, lecz naturalna (tzw. pozycja robocza), czyli kiedy korzysta jedynie
z podparcia plecw.
Przyjcie takiej pozycji zapewnia stabilizacj
trzech gwnych mas ciaa (gowy, tuowia i pasa biodrowego) wzgldem siebie oraz umoliwia zamortyzowanie si dziaajcych w chwili
katapultowania. Odchylenie rodkw masy od
osi ciaa w jakimkolwiek kierunku powoduje
zmian ich wywaenia, a to moe prowadzi do
wymienionych obrae.
Kiedy pilot przyjmuje pozycj robocz, gwne punkty podparcia ciaa stanowi guzy kulszowe z miednic i klatk piersiow. Masy tych
czci ciaa znajduj si w jednej osi wzgldem
siy grawitacji, ale podczas katapultowania o
ta jest odsunita od wektora przyspiesze fotela. rodki masy gowy, klatki piersiowej i miednicy rozkadaj si w tej pozycji w sposb zapewniajcy pilotowi wygod, s wywaone
dziki krzywiznom krgosupa.
Ile wchoniesz energii?

Przyspieszenie w chwili katapultowania
(w gr) wyzwala si dziaajc w kierunku
gowa nogi, ktra obcia gwnie struktury
oporu ciaa. Ze wzgldu na krtki czas przyspieszenia (od 0,05 do 0,75 s) siy te mog by
czciowo lub cakowicie amortyzowane przez
organizm. Przy czym stopie ich przenikania
do ciaa katapultujcego si pilota oraz ilo pochonitej energii bd tym wiksze, im duszy bdzie czas dziaania tych si.
Im duszy jest czas narastania siy odczuwanej jako energiczne wstrznicie caego ciaa,
tym wiksza ilo energii moe zosta pochonita. Stanowi to podstawowy mechanizm oddziaywania przyspiesze.
2007/01
Wiara w niezawodno
Przygotowanie pilota do katapultowania zaley od jego kondycji fizycznej i psychicznej,
atake od umiejtnoci i wiedzy, zwaszcza
od znajomoci urzdze katapultowych. Pilot musi wierzy w niezawodno ich dziaania oraz by pewny, e wasne umiejtnoci
pozwol mu na sprawne i szybkie uruchomienie mechanizmw.
Do gwnych czynnikw, od ktrych zaley
wpyw przecienia na organizm pilota, nale:
wielko przecienia,
czas jego trwania,
prdko narastania lub zmniejszania przecienia,
kierunek jego dziaania,
stan organizmu pilota.
Przecienie mona wyrazi w jednostkach,
ktre okrelaj krotno przycigania ziemskiego,
czyli wskazuj, ile razy sia dziaajca na ciao pilota jest wiksza ni jego ciar. Due znaczenie
ma czas oddziaywania przecienia na pilota.
Czstotliwo zmian
Dopuszczalna warto przecienia oddziaujcego na ludzki organizm zaley od indywidualnych cech kadego czowieka. W chwili
dziaania przecie istotna jest dopuszczalna
czstotliwo ich zmian, ktra dla kierunku gowa tuw wynosi od 250 do 300 Hz, natomiast
dla kierunku pier plecy od 500 do 600 Hz.
Efektywno dziaania fotela katapultowego
okrela si na podstawie zmian, jakie nastpiy
w organizmie pilota na skutek dziaania przecie oraz strumienia powietrza.
Charakterystyczn wielkoci okrelajc dopuszczalne przecienia dziaajce na pilota jest
tzw. pierwiastek przecienia:
RAD = [(DRI/DRIlim)2 + (nx/nx lim)2 + (ny/ny lim)2]1/2
gdzie:
DRI (Dynamic Response Index) granica
wytrzymaoci pilota na przecienia dziaajce wzdu osi podunej,
nx lim granica wytrzymaoci pilota na przecienia dziaajce wzdu osi pionowej,
ny lim granica wytrzymaoci pilota na przecienia dziaajce wzdu osi poprzecznej.
2007/01
Przyspieszenia oddziaujce na pilota

wczasie katapultowania powstaj w wyniku
odpalenia naboju prochowego. Zarwno nabj, jak ifotel maj znormalizowane parametry, ktre zapewniaj uzyskanie przyspiesze mieszczcych si w granicach tolerancji ustroju czowieka. Mimo to pewne czynniki, np.: temperatura otoczenia, masa ciaa
pilota czy jego wyposaenia, mog wpywa
na zmian przyspiesze. Moe wic zosta
przekroczona granica wytrzymaoci struktur ciaa czowieka.
Wyrzucanie ihamowanie
W chwili opuszczania samolotu z uyciem fotela katapultowego na ciao pilota
oddziauj due przecienia bdce nastpstwem dziaania si wyrzucajcych fotel
(mechanizmu strzaowego wpierwszej fazie katapultowania i silnika rakietowego
wdrugiej) oraz si hamujcych, spowodowanych oporem powietrza po opuszczeniu
kabiny przez fotel i w chwili otwierania spadochronu.
Podczas katapultowania pilot jest poddany przecieniom dziaajcym w rnych
kierunkach: nogi gowa, gowa nogi, pier plecy, gowa nogi.
Na podstawie bada wykazano, e organizm czowieka moe tolerowa przecienia
oznacznych wartociach w okrelonych przedziaach czasu, przy czym warto tych przecie jest rna w zalenoci od kierunku ich dziaania.
Uwzgldniajc wystpujce przecienia, proces katapultowania mona podzieli na etapy:

wyrzucanie ukadu fotel pilot poza kabin,
hamowanie ukadu w strumieniu powietrza
po opuszczeniu kabiny przez fotel,
oddzielenie si pilota od fotela,
otwieranie spadochronu gwnego,
ldowanie ze spadochronem.
Kostiumy kompensacyjne
Do wyrzucenia pilota z fotelem poza kabin
suy mechanizm strzaowy, natomiast do oddzielenia pilota od fotela silnik rakietowy.
Wpierwszej fazie wychodzenia fotela z kabiny
na ciao pilota oddziauje silny strumie powietrza, ktry mona okreli za pomoc wzoru:
Px = Cx ( V2/2) S
gdzie:
Px sia oporu,
Cx wspczynnik aerodynamiczny siy oporu,
gsto powietrza,
V prdko lotu,
S powierzchnia ukadu fotel pilot,
V2/2 napr strumienia powietrza.
Czas oddziaywania przecie na pilota jest
do krtki. Wynosi dziesite czci sekundy
wkadej z faz, przy czym jeszcze krtszy jest czas
trwania przecienia o maksymalnej wartoci.
Aby umoliwi pilotom znoszenie przecie
o wikszych wartociach, powszechnie wprowadzono specjalne ubiory przeciwprzecieniowe.
S to nacigowe lub cinieniowe kostiumy kompensacyjne, ktre na skutek uciskania na okrelone obszary ciaa utrudniaj proces odpywu
krwi z gowy do koczyn dolnych, a tym samym
zwikszaj o 1,52 jednostki warto tolerowag
nego przez pilota przecienia.
Do zama krgosupa
moe doj z rnych
przyczyn. W wikszoci
przypadkw pilot doznaje
tego urazu z powodu
niewaciwej pozycji ciaa
wmomencie oddziaywania
przyspiesze.
NOTATKA
Prdko narastania przecienia

okrela si za pomoc wzoru:
Vng = nmaks./t
gdzie:
nmaks. maksymalna warto przecienia,
t czas osignicia maksymalnej
wartoci przecienia.
89
MATERIAY SZKOLENIOWE Marynarka Wojenna
System AIS i moliwoci jego wykorzystania

do identyfikacji bojowej (cz. I)
Automatic Identification System (AIS) powsta zmyl o cywilnych jednostkach pywajcych.
Jednak jego zalety spowodoway, e jest coraz czciej uywany na okrtach. I to nie tylko
wcelu poprawy bezpieczestwa pywania.
kmdr por. Maksymilian Dura
tosowanie systemu AIS na okrtach

napotykao pocztkowo opr duej
czci oficerw marynarki wojennej.
Na pierwszy rzut oka jest to bowiem
typowy system cywilny, bez cech zapewniajcych skryte i pewne dziaanie. Jednak pierwsze
wraenie okazao si mylne. W system AIS powinny by jak najszybciej wyposaone nasze
okrty!
Swjobcy
Dowdztwo Marynarki Wojennej
AIS pozwala automatycznie identyfikowa

statki oraz uzyskiwa o nich najwaniejsze informacje dotyczce eglugi. Wykorzystuje nadajniki VHF przekazujce dane o jednostkach
pywajcych oraz odbiorniki przyjmujce te dane. Informacje z AIS s zobrazowywane na ekranach radarw, wasnych wskanikach, monitorach komputerw lub na konsolach sub kontroli ruchu statkw. W odrnieniu od wojskowych systemw identyfikacji swjobcy system ten nie pracuje na zasadzie pytanie odpowied, ale cigle nadaje i odbiera informacje
oprzebywajcych w morzu jednostkach. Pracujcy w systemie AIS statek ogasza wszystkim
dokoa, kim jest i co robi.
Automatyczne i cige przekazywanie informacji moe odbywa si w dwch kierunkach
Taka sama procedura jest

powtarzana przez inne,
wyposaone w AIS jednostki
Komrka czasowa
zajmuje 26,6 milisekundy
Kada wyposaona
w AIS jednostka
zajmuje jedn
komrk czasow na
przesyanie
wiadomoci.
Jednoczenie
rezerwuje nastpn
na kolejny meldunek
Jednostka C
Jednostka B
Jednostka A
Rys. 1. Rezerwowanie komrek czasowych w systemie AIS

rdo: http:// www.navcen.uscg.gov/enav/ais/default.htm strona z 11.09.2006 r.
ze statku do odpowiednich wadz i innych jednostek oraz na statek. Ilo nadawanej informacji jest ustalona w odpowiednich normach. Czsto w podstawowym trybie pracy zaley gwnie od prdkoci manewru wykonywanego wanie przez jednostk, a take od priorytetu wywoania (odpowied na sygnay wywoania
owysokim priorytecie oraz dotyczce bezpieczestwa jest wysyana bezzwocznie). Najmniejsza czsto jest wwczas, gdy statek stoi
w porcie lub porusza si ruchem jednostajnym,
bez zmiany kursu.
Sam sobie komrk

czno jest utrzymywana w jednorodnej sieci radiowej z wielodostpem. Jako sygna synchronizujcy wczenie si do jednego kanau wszystkich uytkownikw jest stosowany czas GPS. Dlatego GPS nie tylko przekazuje dane o pozycji, ale
rwnoczenie ustala czas w systemie.
Obszar, w ktrym jednostka moe odbiera
inadawa informacje w systemie AIS, jest ograniczony zasigiem cznoci UKF i nazywany
komrk (ships cell). Kada jednostka pywajca znajduje si w ten sposb w centrum wasnej komrki cznoci.
Wielko komrki zaley od natenia ruchu
na danym akwenie. Jeeli liczba komunikatw
powoduje przeadowanie kanau cznoci, system moe zacz automatycznie ignorowa najsabsze sygnay, zajmujc si tylko tymi, ktre
pochodz od najbliszych jednostek. Tak wic
rozmiar komrki zaley od zasigu cznoci
albo od intensywnoci ruchu jednostek w danym rejonie (rys. 1).
System AIS moe pracowa w trzech podstawowych trybach:
modzie autonomicznym i cigym (autonomous and continuous), wykorzystywanym na
wszystkich akwenach. Mod ten jest traktowany jako podstawowy i moe by przeczany na polecenie odpowiednich wadz na inne tryby pracy;
modzie nakazanym, stosowanym podczas
dziaa na akwenach, gdzie kompetentna wadza sprawuje nadzr nad monitorowaniem ruchu statkw, majc moliwo ustawiania czasu transmisji danych i (lub) szczelin czasowych
w sygnale;
2007/01
modzie kontroli odpytywania, w ktrym

odpowied ze statku jest wysyana na bezporednie pytanie innej jednostki pywajcej lub
kompetentnych wadz.
Okrtowy transponder AIS ma trzy niezalene odbiorniki VHF, z ktrych kady jest nastrojony na inn czstotliwo AIS, oraz jeden nadajnik pracujcy na wszystkich tych kanaach.
Urzdzenie to moe zosta przestrojone na inn czstotliwo, np. kiedy wsppracuje z brzegowym systemem VTS. Odbywa si to rcznie
lub jest sterowane z brzegowych stacji AIS.
Do selektywnego wywoania oraz przekazywania wiadomoci tekstowych system AIS wykorzystuje kana 70 (VHF DSC), a do przekazywania waciwej informacji wedug zasady
STDMA kanay morskie: 87B (161,975 MHz)
i 88B (162,025 MHz). W niektrych czciach
wiata (np. USA), gdzie czstotliwoci te nie
mog by wykorzystane, dopuszcza si stosowanie innych kanaw cznoci.
Tre komunikatw
rdo: Guidelines for the installation of a shipborne Automatic Identification System (AIS), IMO SN/Circ. 227,
6 January 2003, s. 10
Dane przekazywane z jednostki pywajcej

wsystemie AIS mona podzieli na statyczne,
dynamiczne, uzupeniajce oraz dotyczce bezpieczestwa.
Dane statyczne1 obejmuj: numer MMSI
iIMO, radiowy sygna wywoawczy, nazw jednostki (do 20 znakw), jej typ, rozmiary z dokadnoci do 1 m (dugo i szeroko) oraz pooenie anteny wykorzystywanej do okrelania
pozycji najczciej systemu GPS. Informacje
statyczne s wprowadzane w czasie instalowania
systemu na danej jednostce (rys. 2).
System AIS
dostarcza statkom oraz odpowiednim wadzom
informacje zinnych jednostek
automatycznie,
zwymagan
dokadnoci
iczstoci.
Transmisja danych
odbywa si z minimalnym udziaem
zaogi i na wysokim poziomie
dostpnoci.
Cech identyfikujc wywoanie i odpowied w systemie AIS jest indywidualny numer morskiej suby ruchomej MMSI (przyznawany poszczeglnym jednostkom pywajcym, w tym okrtom). Na podstawie tego
numeru mona zidentyfikowa praktycznie
kad wiksz jednostk. Informacja ta jest
nastpnie zobrazowana na manipulatorze
imoe by przedstawiona na przyczonych
urzdzeniach, np. na radarze (fot. 1).
Rys. 2. Zasada okrelania miejsca pooenia anteny systemu

GPS w systemie AIS
PN-EN61993-2. Urzdzenia i syste-
my nawigacji i radiokomunikacji morskiej. Systemy automatycznej identyfikacji (AIS), cz. 2: Okrtowe

urzdzenia klasy A uniwersalnego systemu automatycznej identyfikacji
(AIS). Wymagania dotyczce dziaania
Fot. 1. Dane przekazywane w systemie AIS mog by wprowadzone do zintegrowanego systemu nawigacyjnego jednostki pywajcej i zobrazowane w postaci dodatkowych plotw obok ech na ekranie radarw nawigacyjnych.
2007/01
i eksploatacji, metody badania

iwymagane wyniki bada.
91

Tabela 1. Czsto przekazywania danych
dynamicznych dla transponderw klasy A systemu AIS
Manewr wykonywany przez jednostk
Interwa czasowy midzy

meldunkami
Postj na kotwicy lub ruch z prdkoci mniejsz ni 3 wzy
3 min
Ruch z prdkoci od 0 do 14 wzw
10 s
Ruch z prdkoci od 0 do 14 wzw i zmian kursu
3 i 1/3 s
6s
Ruch z prdkoci od 14 do 23 wzw i zmian kursu
2s
Ruch z prdkoci wiksz ni 23 wzy
2s
Ruch z prdkoci wiksz ni 23 wzy i zmian kursu
2s
Tabela 2. Czsto przekazywania informacji

dynamicznej dla transponderw klasy B systemu AIS
Manewr wykonywany przez jednostk
Interwa czasowy midzy

meldunkami
Ruch z prdkoci mniejsz ni 2 wzy
3 min
30 s
15 s
Ruch z prdkoci wiksz ni 23 wzy
5s
Transpondery lotnicze, np. SAR
10 s
Pomoce nawigacyjne
3 min
Stacje bazowe
10 s
Dane dynamiczne obejmuj: numer MMSI,

pozycj okrelon w ukadzie WGS 84 (szeroko i dugo geograficzna z dokadnoci do
1/10000), czas, kt drogi (COG) i prdko nad
dnem (SOG) od 0 do 102 wzw, kurs (od 0
do 359), wprowadzany rcznie status nawigacyjny (np.: na kotwicy, nieodpowiadajcy za
swoje ruchy NUC, w trakcie poowu) oraz
prdko ktow zwrotu (w przypadku jego wykonywania) od 0 do 720 na minut. Informacje dynamiczne s wprowadzane automatycznie w czasie ruchu jednostki po pobraniu danych
z odpowiednich sensorw jednostki (fot. 1).
Dostp do transmisji
echnika zwielokrotnionego czasowego przydziau kanaw na danie STDMA (Self

Organized Time Division Multiple Access) jest podstawowym sposobem pracy AIS
wtrybie autonomicznym, stosowanym przy nadawaniu wiadomoci okresowo powtarzanych, na przykad raportu o pozycji, niezalenie od tego, gdzie znajduje si statek (morze
otwarte, akwen przybrzeny, wody rdldowe). Polega ona na przydzielaniu poszczeglnym jednostkom funkcjonujcym w systemie AIS czasowych ramek nadawczych bez
udziau dodatkowego urzdzenia bazowego (rys. 1).
W protokole STDMA kada minuta jest dzielona na 2250 jednakowych bramek czasowych (timeslots).* Gdy statek wchodzi do komrki innego statku, zajmuje automatycznie jedn z wolnych bramek, jednoczenie rezerwujc sobie bramk nastpn
wcelu nadania kolejnej informacji.
* http://www.navcen.uscg.gov/enav/ais/default.htm strona z dnia 11.09.2006 r.
Dane uzupeniajce obejmuj informacje dotyczce caej podry, w tym punkt docelowy
(20 znakw) i przewidywany czas przybycia
ETA, rodzaj adunku (zwaszcza w odniesieniu
do adunku niebezpiecznego), zanurzenie jednostki oraz krtkie informacje dotyczce bezpieczestwa. Wprowadza je osoba upowaniona przed rozpoczciem rejsu. Natomiast sygnay o niebezpieczestwie uzupenia si w razie
potrzeby.
W systemie AIS mona przekazywa wybranej jednostce, grupie jednostek lub do wszystkich jednostek i stacji brzegowych, bdcych
wzasigu, krtkie, wpisywane rcznie na manipulatorze informacje tekstowe, skadajce si
zmaksymalnie 128 znakw.
Tempo transmisji
Czsto przekazywania informacji w modzie autonomicznym i cigym zaley od rodzaju tych danych. I tak dane statyczne i informacje s przekazywane automatycznie co
6 min przy ich zmianie oraz na danie. Dane dynamiczne natomiast s przekazywane
wzalenoci od prdkoci i kursu zgodnie
ztabel 1 w odniesieniu do transponderw
klasy A i tabel 2 w przypadku transponderw klasy B. Informacje dotyczce podry
s przekazywane co 6 min po zmianie danych
ina danie, dane dotyczce bezpieczestwa
wedug potrzeb.
Tworzenie i wykorzystanie
informacji z systemu AIS
Dane z sensorw jednostki pywajcej s automatycznie przekazywane do transpondera
AIS, gdzie s przetwarzane i skd w postaci
krtkiego komunikatu w pamie VHF s emitowane w eter. Sygna odebrany przez inn jednostk jest dekodowany i przedstawiany w postaci graficznej oraz tekstowej oficerowi wachtowemu, ktry moe odbiera w ten sposb informacje ze wszystkich wyposaonych w system AIS jednostek.
Dziki manipulatorowi z ekranem, bdcemu
czci pokadowego systemu AIS, operator ma
moliwo m.in.: konfigurowania transpondera, rcznego wprowadzania niezbdnych danych
(np. dotyczcych podry), obserwacji przynajmniej nazw wykrytych statkw oraz ich namiarw i odlegoci do nich, zobrazowania alarmw i ich potwierdzania, zobrazowania odebranych informacji dotyczcych bezpieczestwa
oraz zmiany czstotliwoci pracy AIS i mocy
jego nadajnika.
W optymalnej sytuacji dane transmitowane
w systemie mog by wprowadzone do zintegrowanego systemu nawigacyjnego jednostki
izobrazowane obok ech na ekranie radarw nawigacyjnych. Mog by rwnie zapisywane
2007/01
wrejestratorze VDR (Voyage Data Recorder)

w celu dokonania analizy.
Na cywilnych jednostkach
Zasady wyposaania jednostek pywajcych
wsystem AIS zostay opracowane przez Midzynarodow Organizacj Morsk (IMO) i zawarte
wkonwencji Solas. W transpondery AIS klasyA
powinny by wyposaone: wszystkie jednostki
owypornoci wikszej ni 300 t i pywajce na
trasach midzynarodowych, wszystkie jednostki
o wypornoci wikszej ni 500 t i niepywajce na
trasach midzynarodowych oraz wszystkie jednostki pasaerskie bez wzgldu na wielko.
Zasady te odnosz si do jednostek zbudowanych po 1 czerwca 2002 r. Jednostki te musiay by doposaone w AIS wedug nastpujcego harmonogramu:
w przypadku tankowcw i statkw pasaerskich nie pniej ni do 1 czerwca 2003 r.;
w odniesieniu do innych ni tankowce i statki pasaerskie jednostek o wypornoci powyej
3 000 t nie pniej ni do 1 czerwca 2006 r.
Jeeli za chodzi o inne jednostki o wypornoci midzy 300 a 3000 t, termin ten jest pniejszy do 1 czerwca 2007 r.
Jednostki zbudowane przed 1 czerwca 2002r.
i niepywajce na trasach midzynarodowych
maj obowizek posiada system AIS od
1czerwca 2008 r. Jednostki pywajce mog nie
stosowa si do tych wymaga, jeeli w cigu
dwch lat od daty obowizkowego posiadania
systemu AIS przewiduje si ich kasacj.
ki, jednostki rybackie, jachty, nie ma obowizku

posiadania systemu AIS. Jednak nie bd one
wtedy identyfikowane przez system brzegowy.
Na szczeglnie trudnych akwenach o duym nateniu ruchu (np. Kana Panamski czy sie kanaw w St Petersburgu) mog zosta wprowadzone nakazy posiadania AIS, nawet przez tak mae
jednostki. Nakaz ten moe dotyczy take rybakw w celu lepszego monitorowania pooww we
wasnych strefach ekonomicznych (fot. 2).
W Stanach Zjednoczonych planuje si wprowadzi taki nakaz na czterech typach jednostek:
statkach handlowych o dugoci ponad 20 m, jednostkach pywajcych przewocych wicej ni
50 pasaerw, holownikach o dugoci ponad 8m
oraz na urzdzenia pywajcych (np. pogbiarkach). Badania US Coast Guard wykazay, e jest
ponad 8 000 jednostek zaliczanych do wspomnianych kategorii (w tym 2697 pasaerskich i okoo 4 000 holownikw). Liczby te wiadcz, jak
wiele jednostek porusza si po morskich szlakach komunikacyjnych bez kontroli przez brzegowy system nadzoru. S to najczciej jednost-
Dla maluchw
W przypadku maych jednostek niepodlegajcych konwencji Solas, takich jak: mae holowni-
Typowy pokadowy zestaw AIS

skada si (rys. 3) z:
transpondera STDMA z trzema odbiornikami VHF,
co najmniej jednym nadajnikiem, jednym (lub wicej)
odbiornikiem GPS/DGPS, procesora
komunikacyjnego i interfejsu przyjmujcego dane
zsensorw i przekazujcego informacje do
zewntrznych urzdze, takich jak ECDIS, WECDIS,
VDS czy terminal Inmarsat;
manipulatora do rcznego wprowadzania
iotrzymywania danych oraz do zobrazowania sytuacji;
przystawki do automatycznego wprowadzania
danych dynamicznych z innych sensorw statku
(yrokompas, log, GPS);
anteny GPS;
anteny radiowej VHF;
automatycznego systemu lokalizacji uszkodze
ialarmowania o uszkodzeniach systemu AIS (opcja).
2007/01
Rys. 3. Moliwe sposoby podczania systemu AIS do urzdze

okrtowych na przykadzie transpondera AIS typu FURUNO
FA100 (FURUNO)
93

Klasy urzdze AIS
Fot. 2. Zestaw AIS dla maych jednostek pywajcych duskiej firmy

Navicon (fot. Navicon)
ki, ktre przebywaj w morzu przez dugi czas,

w dzie i w nocy oraz w trudnych warunkach
meteorologicznych (holowniki).
Poytek na okrtach
Za wprowadzeniem systemu AIS na okrty
przemawia zwikszenie bezpieczestwa eglugi dziki pomocy w nawigacji statkw, ochronie rodowiska i dziaaniu sub kontroli ruchu
statkw.
System znaczco ogranicza potrzeby komunikacji VHF (fonicznej, tekstowej) w relacjach
4S (shipship, shoreship) oraz umoliwia przesyanie danych tekstowych lub binarnych (SRM,
ostrzeenia, poprawki DGPS, oznakowanie wirtualne). Ponadto rejestruje tory ruchu i informacje o obiektach w trybie automatycznym oraz
przewidywane ich zmiany. Parametry ruchu
obiektu s mierzone na nim, a nie porednio
(ARPA). System pozwala take na porwnywanie odebranych danych z zawartoci baz danych (np. LLoyds w systemie Helcom). Umoliwia automatyzacj generowania alarmw
obiektowych lub obszarowych w trybie pracy
bez udziau operatora (czowieka) oraz koordynacj grup jednostek rnych narodowoci, jzykw etc. na wsplnym obszarze dziaania
(operacje SAR wodnolotnicze).
AIS znaczco zwiksza moliwo patrolowania akwenw przez okrty. Po raz pierwszy
zosta uyty podczas dziaa nad Zatok Persk
(operacja Iracka wolno) i w czasie operacji
Sharp Guard. Stanowi jedno z najlepszych
rde informacji podczas tworzenia penego
obrazu sytuacji nawodnej (Recognised Maritime Pictures RMP).
Przydatno AIS zostaa udowodniona w czasie operacji Active Endeavour, gdzie jest jed94 przegld si zbrojnych
W zalenoci od miejsca wykorzystania oraz zada stawianych systemowi w danym obiekcie wyrnia si dwie podstawowe klasy urzdze AIS:
transponder mobilny klasy A urzdzenie standardowe na jednostkach podlegajcych konwencji
Solas powyej 300 t oraz transponder bazowy
na stacjach brzegowych. Rozrnia si trzy typy
tych urzdze: stacje bazowe AIS, uproszczone
stacje bazowe AIS i repetytory stacji brzegowych.
Dodatkowo wystpuj niebdce standardem:
transpondery klasy B do montowania tam,
gdzie nie obowizuje nakaz uywania transponderw klasy A (mae jednostki pywajce, jachty,
holowniki, statki rybackie). Nie przekazuj numeru IMO oraz radiowego sygnau wywoawczego i nawigacyjnego, a take statusu nawigacyjnego oraz danych o celu podry i ETA, informacje ratownicze mog tylko odbiera;
transpondery AIS do celw nawigacyjnych
montowane na bojach, pawach itp. do zaznaczenia, gdzie s umieszczone oraz ostrzeenia
oniebezpieczestwie (zasadniczo przekazuj
one informacje co 10 s). Mog rwnie przekazywa dodatkowe dane, np. o sytuacji meteorologicznej lub hydrograficznej;
transpondery AIS dla statkw powietrznych
przeznaczonych do akcji ratowniczych (SAR), dotychczas nie okrelono standardw dla tej klasy
urzdze;
odbiorniki AIS bez nadajnikw, typowe dla
jednostek, ktre nie musz by prowadzone
wsystemie nadzoru ruchu statkw, a ktre chc
korzysta z systemu AIS jako pomocy nawigacyjnej. Uycie produktw COTS powoduje, e odbiornik taki kosztuje kilkaset dolarw (200 dolarw z montaem przy zakupie przez Navicom
plus koszt anteny poniej 50 dolarw). Moe by
przyczony do przenonego komputera z zainstalowanym, wsppracujcym z systemem operacyjnym Windows bd Linux oraz oprogramowaniem ECS, np. AIS Nawigator. To wietne rozwizanie dla jachtw, zdaje rwnie egzamin na
statkach powietrznych lotnictwa morskiego, lecz
nie powinno by stosowane na okrtach;
systemy amatorskie pozwalajce zobrazowa sytuacj z systemu AIS na dowolnych
wskanikach i wywietlaczach, np. telefonw komrkowych czy palmtopw. Dane z systemu s
przekazywane w tym przypadku przez Internet
do odpowiedniej sieci komrkowej i przedstawiane w wybranych modelach telefonw.
nym z podstawowych rde informacji o ledzonych cywilnych jednostkach nawodnych. Sta si

najlepszym rodkiem do wykrywania i prowadzenia cywilnych statkw handlowych przechog
dzcych przez akweny objte embargiem.
2007/01

Kompetencje szkoleniowe w dywizjonie okrtw
Na barkach dowdcy
W kierowaniu szkoleniem zasadnicz rol odgrywaj dowdcy, poniewa tylko oni maj
prawo do podejmowania decyzji. Od ich wiedzy, dowiadczenia i umiejtnoci, gwnie
koncepcyjnych i organizatorskich, zaley skuteczno w osiganiu postawionych celw.
Dlatego tak wane jest dokadne okrelenie roli (kompetencji1) dowdcw na
poszczeglnych szczeblach dowodzenia w kierowaniu szkoleniem oraz zakresu ich
odpowiedzialnoci zgodnie z zasad dowodzisz szkolisz odpowiadasz.
K
kmdr por. dr Marek Sikorski
Akademia Marynarki Wojennej
owdcy wszystkich
szczebli maj obowizek samoksztacenia oraz
podnoszenia kwalifikacji niezbdnych na zajmowanym
stanowisku, a take doskonalenia umiejtnoci metodycznych i merytorycznych
wdziedzinie planowania, organizowania i prowadzenia
dziaalnoci szkoleniowo-metodycznej. Na dowdcach
(organizatorach szkolenia)
spoczywa obowizek dostosowania form imetod tej
dziaalnoci do charakteru
przyszych dziaa.
Kompetencja (ac. competentia) za-
kres uprawnie ipenomocnictw, zakres

dziaania jakiej instytucji, zakres spraw
podlegajcych okrelonej organizacji, zakres czyjej wiedzy, umiejtnoci lub odpowiedzialnoci. Sownik wyrazw obcych PWN, Warszawa 1996, s. 575.
2007/01
ompetencyjny zakres odpowiedzialnoci (KZO) to zbir uprawnie

iobowizkw dowdcw oraz innych osb funkcyjnych, ustalonych
dla danego stanowiska przez wyszych przeoonych na podstawie dokumentw normatywno-prawnych, odnoszcych si do kierowania
szkoleniem. Pozwala waciwie przygotowa
proces szkoleniowy oraz obiektywnie oceni
stopie wykonania zada.
W dywizjonie okrtw KZO suy ustaleniu
odpowiedzialnoci poszczeglnych dowdcw
w nastpujcych dziedzinach:
przygotowania bezporednio podlegych dowdcw do dowodzenia;
wyszkolenia dywizjonu w wykonywaniu zada zgodnie z wojennym przeznaczeniem;
wyszkolenia i zgrania podlegego dowdztwa i sztabu dywizjonu;
zgrania systemw funkcjonalnych (walki)
dywizjonu;
kierowania dziaalnoci metodyczn;
przygotowania bezporednio podlegych dowdcw okrtw (grup okrtw) do dziaalnoci szkoleniowo-metodycznej;
rozwoju bazy szkoleniowej stosownie do potrzeb procesu szkolenia;
oceny stopnia wyszkolenia okrtw (grup
okrtw) oraz osb funkcyjnych.
Zakresy obowizkw na poszczeglnych stanowiskach subowych w dywizjonie okrtw
opracowuj bezporedni przeoeni (po zatwierdzeniu przez ich przeoonych), ktrym stanowiska te podlegaj.
W dywizjonie okrtw, dowdcy wszystkich
szczebli ponosz odpowiedzialno za (tab. 1):
przygotowanie bezporednio podlegych dowdcw do dowodzenia grupami taktycznymi
(GT) i okrtami w dziaaniach bojowych oraz
do kierowania dziaalnoci szkoleniow;
wyszkolenie bojowe;
wyszkolenie i zgrywanie podlegego dowdztwa;

obron okrtw oraz zgranie elementw zabezpieczenia bojowego;
ocen zdolnoci bojowej okrtw oraz
osb funkcyjnych odpowiedzialnych za jej
utrzymanie.
W dziaalnoci metodycznej
Dowdca dywizjonu ponosi odpowiedzialno za dziaalno szkoleniowo-metodyczn
wdywizjonie oraz poziom wyszkolenia bezporednio podlegych dowdcw okrtw (grup
okrtw), przede wszystkim za metodyczne
przygotowanie ich do kierowania szkoleniem.
Do podstawowych jego obowizkw naley ocena efektw dziaalnoci metodycznej na okrtach w celu ukierunkowania pracy w kadym
kolejnym miesicu, etapie i roku szkolenia,
atake organizowanie oraz prowadzenie kursw, narad, zaj instruktorsko-metodycznych
iinstruktay.
Za aktywno szkoleniowo-metodyczn na
okrtach oraz przygotowanie zastpcw dowdcw okrtw i dowdcw dziaw odpowiadaj dowdcy okrtw (grup okrtw). Ponadto
sprawdzaj oni: poziom prowadzonych zaj;
przygotowanie dowdcw dziaw okrtowych
do tej formy szkolenia; zapewnienie prowadzcym odpowiednich warunkw przygotowania
si do zaj oraz materiaowo-techniczne zabezpieczenie szkolenia.
Z kolei dowdcy dziaw okrtowych odpowiadaj za poziom metodyczny zaj prowadzonych przez podwadnych (szefw dziaw,
dowdcw druyn) oraz za udzielanie im pomocy w przygotowaniu si do nich.
Warunkiem zastosowania optymalnych rozwiza organizacyjnych w dziaalnoci szkoleniowo-metodycznej na szczeblu dywizjonu
okrtw jest twrcze podejcie do niej dowd- u
95

Tabela 1. Kompetencyjny zakres odpowiedzialnoci szkoleniowej
DZIA
OKRTOWY
Przygotowanie bezporednio
podlegych dowdcw
do dowodzenia grupami taktycznymi, okrtami i dziaami
okrtowymi w czasie prowadzenia dziaa bojowych
GRUPA,
DRUYNA
marynarze
dowdca
druyna (grupa)
dowdca
dOR
Wyszkolenie bojowe
Wyszkolenie i zgrywanie
podlegego dowdztwa
Obrona okrtw oraz zgranie
elementw zabezpieczenia
bojowego
Przygotowanie dowdcw
do kierowania dziaalnoci
szkoleniow
dOR
Ocena zdolnoci bojowej

okrtw oraz osb funkcyjnych odpowiedzialnych za
jej utrzymanie
rdo: Program szkolenia zag okrtw rakietowych, Gdynia 2005, s. 47.
Oznaczenia:
dOR
dowdca dywizjonu OR
oficer specjalista
sztabu
dowdca GT
dowdca okrtu
dowdca dziau
okrtowego
szef dziau
okrtowego, dowdca
zjonu zosta opracowany projekt zamierze do

realizacji w dziaalnoci szkoleniowo-metodycznej w dywizjonie okrtw w roku szkoleniowym (tab. 2).
Apel o nowoczesno
dzia okrtowy
ZADANIA
zastpcy dowdcy okretu,

oficerowie
OKRT, GT
dowdca
cw oraz efektywne wykorzystanie czasu na

przygotowanie metodyczne.
Bezporedni przeoeni przygotowuj podwadnych do wykonywania zada szkoleniowych
i ponosz za to odpowiedzialno.
W przyjtym systemie uwzgldniem nadrzdny szczebel (flotyll okrtw), gdy dowdca dywizjonu i dowdcy okrtw (grup okrtw) uczestnicz w przedsiwziciach szkoleniowo-metodycznych organizowanych na szczeblu flotylli.
Na podstawie obowizujcego systemu planowania i organizowania szkolenia oraz przyjtego systemu przygotowania metodycznego
kadry dowdczej i specjalistw sztabu dywi-
Warunkiem osignicia i utrzymania przez

dywizjon zdolnoci wykonywania rnych zada, w tym gotowoci do dziaania wedug procedur NATO, jest sprawne wdroenie kompetencyjnego zakresu odpowiedzialnoci szkoleniowej oraz dostosowanie systemu szkolenia dowdztwa, sztabu i okrtw do wymaga zawartych w dokumentach normatywnych. Niezwykle istotne jest przy tym waciwe zaplanowanie i zrealizowanie procesu przygotowania metodycznego kadry prowadzcej szkolenie w dywizjonie. Z przedstawionych uwarunkowa wynikaj nastpujce wnioski:
dziaalno szkoleniowo-metodyczna musi
mie charakter systematyczny, planowy i zorganizowany i by skoordynowana ze szkoleniem
dywizjonu, co zapewni stopniowe osiganie
przez kadr na wszystkich szczeblach niezbdnej sprawnoci;
szybko zmieniajce si uwarunkowania
realizacji procesu szkolenia wymagaj systematycznego podnoszenia kwalifikacji przez
dowdcw i osoby funkcyjne w dziedzinie pedagogiki, dydaktyki oraz organizacji i zarzdzania;
nowe uwarunkowania procesu szkolenia
skaniaj do weryfikacji dotychczasowych pogldw na temat przygotowania metodycznego
kadry oraz stosowanych form i metod zaj; ponadto proces szkolenia w dywizjonie okrtw
powinien by cigle usprawniany;
dziaalno szkoleniowo-metodyczna powinna by ukierunkowana na przygotowanie dowdcw i instruktorw do prowadzenia wicze
z uyciem nowoczesnych trenaerw i symulatorw; pozyskanie nowoczesnych urzdze
wspomagajcych treningi jest kosztowne, ale
rozwizanie to jest lepsze i znacznie tasze ni
szkolenie zag w morzu;
naczenie szkolenia trudno dzi przeceni

wjakiejkolwiek dziedzinie ludzkiej dziaalnoci. Proces ten w SZRP ma szczeglne znaczenie, wie si bowiem ze zdobywaniem wiedzy
iumiejtnoci dotyczcych walki oraz podejmowaniem decyzji w skrajnych warunkach.
systematyczne kontrolowanie i rozliczanie

z dziaalnoci szkoleniowo-metodycznej jest warunkiem rzetelnej i sprawnej oceny podwadnych oraz czynnikiem stymulujcym wdraanie kompetencyjnego zakresu odpowiedzialnoci na wszystkich szczeblach dowodzenia. g
2007/01
Tabela 2. Projekt zamierze szkoleniowo-metodycznych w roku szkoleniowym

PRZEDSIWZICIE METODYCZNE
I ZAKRES TEMATYCZNY
ORGANIZATOR
PRZEDSIWZICIA
1. Narada szkoleniowo-metodyczna:
ocena realizacji procesu szkolenia, w tym prowadzonej dziaalnoci szkoleniowo-metodycznej;
przedstawienie koncepcji dowdcy dywizjonu dotyczcej realizacji procesu szkolenia;
wypracowanie kierunkw dziaalnoci szkoleniowo-metodycznej w zakresie korygowania planw iusuwania uchybie.
dowdca dywizjonu
okrtw
UCZESTNICY
CZSTOTLIWO I CZAS REALIZACJI
dowdcy okrtw
(grup okrtw),
specjalici sztabu
dwa razy w roku:

po zakoczeniu planowania szkolenia rocznego w dywizjonie okrtw;
po zakoczeniu przyjmowania zada programowych przez dany okrt;
Kurs instruktorsko-metodyczny:
przygotowanie i prowadzenie treningw oraz wicze bojowych w dziale okrtowym.
dowdcy dziaw
okrtowych
raz w roku:
przed przyjciem zadania programowego
O-1 od pierwszego okrtu;
2. Zajcia grupowe na temat wybranych zagadnie

metodycznych:
zagadnienia z zakresu metodyki przygotowania
iprowadzenia wicze z dowdztwami, sztabami
iwojskami;
specjalici sztabu
wedug potrzeb:
przed wiczeniami i treningami sztabowymi;
opracowanie planu szkolenia okrtu w morzu

z uwzgldnieniem zaplanowanych zada ogniowych;
dowdcy okrtw
(grup okrtw)
raz w roku:
przed pierwszym wyjciem zespoowym okrtw dywizjonu;
opracowanie planu wicze bojowych dziau okrtowego.
dowdca okrtu
(grupy okrtw)
dowdcy dziaw
okrtowych
wedug potrzeb:
3. wiczenia (zajcia) instruktaowo-metodyczne:

organizowanie przyjcia zada programowych;
dowdca dywizjonu
okrtw
dowdcy okrtw
(grup okrtw)
dwa razy w roku:

przygotowanie i prowadzenie wicze bojowych

dziau okrtowego;
dowdca okrtu
(grupy okrtw)
dowdcy dziaw
okrtowych, specjalici sztabu
wedug potrzeb:
przed przyjciem zadania programowego O-2;
przygotowanie i prowadzenie treningw

w ramach poszczeglnych specjalnoci i na stanowisku bojowym.
dowdca dziau okrtowego
specjalici sztabu,
szefowie dziaw,
dowdcy druyn
(grup)
wedug potrzeb:
kadorazowo przed zdawaniem zada programowych okrtu;
4. Metodyczne zajcia pokazowe:

prowadzenie szkolenia w obiektach bazy szkoleniowej: w komorze OPA i na poligonie KUR;
przygotowanie i prowadzenie oglnookrtowych
wicze bojowych;
dowdca dywizjonu
okrtw
dowdcy okrtw
(grup okrtw), zastpcy dowdcw
okrtw
wedug potrzeb:
przed zdawaniem zadania programowego
O-2;
po zakoczeniu II etapu szkolenia (po przyjciu zada pojedynczego okrtu);
przygotowanie i prowadzenie obsug i przegldw

wramach Dni Technicznych.
dowdca okrtu
(grupy okrtw)
dowdcy dziaw
okrtowych
raz w roku:
przed pierwszymi Dniami Technicznymi;
5. Instruktae do zaj (wicze):

okrelenie sposobu organizowania i zaopatrzenia
materiaowego zaj;
zatwierdzenie planu (konspektu) zaj;
dowdca dywizjonu
okrtw
dowdcy okrtw
(grup okrtw),
specjalici sztabu
kadorazowo przed zajciami, ktre prowadz

osobicie dowdcy okrtw
(grup okrtw) i specjalici sztabu;

materiaowego zaj;
zatwierdzenie planu (konspektu) zaj;
dowdca okrtu
(grupy okrtw)
zastpca dowdcy
okrtu, dowdcy
dziaw okrtowych
kadorazowo przed zajciami, ktre prowadzi

osobicie zastpca dowdcy okrtu oraz dowdcy dziaw;

materiaowego zaj;
zatwierdzenie planu (konspektu) zaj.
dowdca dziau okrtowego
szefowie dziaw,
dowdcy druyn
(grup)
kadorazowo przed zajciami, ktre prowadzi

osobicie szef dziau, dowdcy druyn (grup).
2007/01
97
Sia w zespole
Spodziewasz si wyjazdu na misj pokojow lub stabilizacyjn? Przeczytaj, by wiedzia, jak
przezwyciy kryzysy wrd kolegw i podwadnych. Masz ju na koncie niejeden wyjazd?
Zobacz, czy bye do jego trudw dobrze przygotowany.
Zesp to co wicej
ni suma tworzcych
go onierzy.
isje pokojowe, zwaszcza penione w rejonach konfliktw zbrojnych, obfituj w sytuacje stresowe. Typ czynnikw stresogennych, ich skala oraz czas oddziaywania s rne i zale od wielu zmiennych, jak choby rodzaju wykonywanych zada. Na czynniki stresowe naraeni s wszyscy onierze kontygentu, przede wszystkim jednak wykonujcy zadania bojowe. Istotne znaczenie ma wwczas kondycja psychiczna onierzy, uzaleniona w duej mierze od ich odpornoci na stres oraz umiejtnoci radzenia sobie z nim.
energia w synergii
Z punktu widzenia ksztatowania odpornoci
psychicznej wanym elementem czego dowodz dowiadczenia z Iraku jest stopie integracji oraz umiejtno wspdziaania onierzy poszczeglnych pododdziaw czy zespow zadaniowych. Zesp jest podstawow jednostk wykonawcz, stanowi go take grupa onierzy. Funkcjonowanie w zespole zapewnia poczucie przynalenoci, a czonkowie grupy po98 przegld si zbrojnych
magaj sobie wzajemnie w najtrudniejszych

momentach. Jest zasad, e im lepsze s relacje
midzy onierzami w zespole, tym wiksze jest
prawdopodobiestwo, e bd pieszy z wzajemn pomoc.
Czy grup onierzy majcych tego samego
dowdc lub wykonujcych te same zadania albo przebywajcych w tym samym miejscu mona nazwa zespoem? Zesp to co wicej ni
suma tworzcych go onierzy. Jest to grupa ludzi, ktrzy wykonujc wsplnie zadania, osigaj rezultaty, jakich nie mogliby uzyska dziaajc osobno, i w ktrej dochodzi do wzmocnienia efektw dziaania dziki wsppracy. Zjawisko to jest okrelane jako synergia.
W grupie o wiele atwiej znajduje si rozwizanie problemu dziki rnorodnym umiejtnociom oraz kreatywnoci czonkw zespou. Podzia zada wpywa na sprawniejsze wykonanie pracy oraz na podejmowanie trafnych decyzji po rozpatrzeniu problemu z wielu stron.
Nie ma prostej recepty na team building. Choby dlatego, e jest to proces cigy, a cykl funkcjonowania zespou kilkuetapowy. Na budowa2007/01
DYDAKTYKA Team building dla misji pokojowych
nie zespou trzeba powici sporo czasu, a jego

tworzenie jest zwizane rwnie z kosztami.
Formowanie, wiczenia, dziaanie

Pierwszy etap to formowanie. Jego sedno tkwi
w doborze odpowiednich onierzy do zespou.
Licz si wiedza i umiejtnoci, jak rwnie cechy osobowoci, ktre powinny umoliwi
w przyszoci wsplne realizowanie zada. Na
tym etapie powinno doj do wzajemnego poznania si czonkw zespou, zbudowania podstaw pozytywnych relacji interpersonalnych
i klimatu wzajemnego zaufania. Wszyscy w zespole powinni akceptowa fakt, e najwaniejsze jest wsplne osiganie celw.
wiczenia to etap podziau rl i kompetencji.
W zespole okrela si zasady dziaania oraz sposoby postpowania w poszczeglnych sytuacjach. Wane jest, by kady onierz wiedzia,
czego si od niego oczekuje i okreli moliwie
dokadnie wasny zakres dziaania. W tym czasie mog pojawia si pierwsze rnice wynikajce z odmiennych oczekiwa co do penionej roli lub z cech osobowoci. W takiej sytuacji dowodzcy powinien podj dziaania majce na celu rozwizanie problemw, a jeli mimo jego interwencji nie uda si zbudowa atmosfery wzajemnej akceptacji, musi zastanowi si nad zmianami personalnymi.
Dziki twrczemu podejciu do wsplnego
wykonywania zada atwiej jest osign zakadane cele. onierze znaj wzajemnie swoje silne i sabe strony, widz korzyci z kooperacji
i maj do siebie zaufanie. Wsppraca jest tym
sprawniejsza i trwa duej, im lepiej zostay zrealizowane dwa wczeniejsze, przygotowujce
do dziaania etapy.
Kryzys w zespole rozpoczyna si wraz
z pierwszymi objawami znuenia, gdy onierze zaczynaj dostrzega, e od duszego czasu robi to samo, a zadania s mao interesujce. Poczucie monotonii i brak atrakcyjnoci zada powoduj osabienie motywacji, obniaj
jako dziaania. Z czasem sytuacja taka moe
prowadzi do wypalenia si zespou.
Kryzys jest najtrudniejszym momentem w yciu zespou. W warunkach misji pokojowej lub
stabilizacyjnej moe pojawia si do szybko
i by wynikiem przecienia liczb realizowanych
zada czy zmczenia cigym kontaktem z tymi
samymi osobami. Poczucie izolacji i zamknicia
w rejonie bazy, brak moliwoci zaspokojenia
podstawowych potrzeb wynikajcych z rozki
z najbliszymi mog go jeszcze przyspiesza.
Odnowa po kryzysie
Brak reakcji ze strony dowdcy powoduje pogbianie si poczucia znuenia. Narasta bd
konflikty, zesp bdzie formalnie funkcjonowa, ale zniknie w nim motywacja do dziaania
2007/01
i wsppracy. Dowodzcy musi wwczas wykaza si duym wyczuciem i umiejtnociami interpersonalnymi.

Odnowa zespou to wynik reakcji dowdcy
na pojawienie si sytuacji kryzysowej.
W duym uproszczeniu mona stwierdzi, e
efektywnie dziaajcy zesp to taki, ktry osiga postawione przed nim cele, wykonujc zadania w jak najkrtszym czasie i jak najmniejszym wysikiem. Przygotowywanie zespou zadaniowego do dziaa wymaga uwzgldnienia
wielu istotnych czynnikw. Trzeba ustali:
cele dziaania zespou oraz co si z tym
wie zadania, jakie bdzie wykonywa;
warunki, w jakich bdzie dziaa;
skad zespou, rol poszczeglnych onierzy oraz zakres ich kompetencji;
sposoby dziaania i rozwizywania sytuacji
trudnych oraz obieg informacji;
dowdc ponoszcego odpowiedzialno za
onierzy i osigane rezultaty: jego kompetencje i cechy osobowoci, ktre pozwol na budowanie odpowiedniej atmosfery, motywowanie,
a take utrzymywanie podanej kondycji zespou w trakcie penienia misji.
Symulator relacji
Jak uzdrowi
zesp?
Ponowne podjcie dziaania
i osignicie efektu synergii
w zespole jest moliwe, jeli
dowdca:
przydzieli nowe zadania
poszczeglnym onierzom,
zmieni zakres ich obowizkw,
postawi przed caym zespoem
nowe zadania,
wprowadzi nowych onierzy do
zespou,
zaangauje zesp do dziaa
planistycznych lub
szkoleniowych,
przyzna onierzom wikszy
zakres odpowiedzialnoci lub
umoliwi im samodzielne
podejmowanie decyzji.
Tworzenie zespou jest procesem dynamicznym, ktry nigdy si nie koczy. Najlepsz metod jest trening w symulowanych sytuacjach,
w czasie ktrego wspdziaanie polega na przekazywaniu dowiadcze zgodnie z ukadem:
dowiadczamy czego zastanawiamy si nad
tym, czego dowiadczylimy analizujemy, co
z tego wynika planujemy, jak w przyszoci
wykorzystamy zdobyt wiedz i umiejtnoci.
W zalenoci od zastosowanych narzdzi trening mona prowadzi nie tylko w czasie tworzenia zespou, ale rwnie w zespoach ju istniejcych, gdzie celem jest usprawnienie dziaania przez integrowanie onierzy, utrzymanie
motywacji do dziaania czy te rozwizywanie
konfliktw.
Najlepsz metod team buildingu jest trening

w symulowanych sytuacjach.
Rozwj zespou powinien zawsze, niezalenie od przyjtego celu i uytych narzdzi, by
ukierunkowany na tworzenie zdolnoci do osigania zaplanowanych rezultatw, jak rwnie
budow relacji midzyludzkich. Koncentrowanie si jedynie na wyniku moe spowodowa
powstanie zespou zadaniowcw, ktrzy szybko mcz si sob wzajemnie i trac ch do
dziaania. W warunkach PKW taki zesp bdzie mia trudnoci z wykonywaniem zada oraz
kopoty z przetrwaniem w sytuacji kryzysowej.
Przy czym utworzenie zespou, w ktrym bd
wietne relacje, ale ktry nie bdzie umia osiprzegld si zbrojnych
99
DYDAKTYKA Team building dla misji pokojowych

gany, przenosi si bowiem na jako dziaania

jego podwadnych. Pozytywna ocena przeoonego wpywa na denie do identyfikowania si
z nim, a take z wyznaczanymi przez niego celami. Od dowdcy wymaga si umiejtnoci oceny cech i kompetencji onierzy, jak rwnie zespou jako caoci. Sprzyja to budowaniu waciwych relacji w zespole oraz ksztatowaniu zaangaowania w wykonywanie zada.
Poziom zaufania w zespole ma istotny wpyw
na podjcie oraz sposb realizacji trudnych, niebezpiecznych zada. Poczucie wewntrznego
bezpieczestwa wynikajce z zaufania do dowdcy i kolegw, z wiary w ich umiejtnoci
pozwala ukierunkowa wysiek wszystkich na
osignicie okrelonego celu. Zaufanie podwadnych do dowdcy jest take elementem warunkujcym odporno psychiczn czonkw
zespou na wpyw czynnikw pola walki. Z drugiej strony, dziki temu, e dowdca najlepiej
zna swoich onierzy i wie, co przeszli podczas
wykonywania zadania, moe jako pierwszy
udzieli im pomocy psychologicznej.
Na misji za pno
profilaktyka. Im lepiej proces

team buildingu zostanie
zrealizowany w kraju podczas
szkolenia lub najpniej wokresie
przygotowawczym do wyjazdu
PKW, tym sprawniej dany zesp
bdzie dziaa i szybciej odtwarza
swoj zdolno po szczeglnie
stresujcych sytuacjach wrejonie
operacji.
Na kadym etapie
funkcjonowania
zespou
najtrudniejsz rol
doodegrania ma
dowdca.
ga celu, nie przyniesie korzyci wpostaci wymiernego wyniku.
Kady jest wany

Jednym z elementw team buildingu jest
umoliwienie kademu onierzowi, by okreli
preferowan przez siebie rol oraz pozna mocne i sabe strony zarwno swoje, jak i innych
czonkw zespou. Wykonywanie rnorodnych
zada pozwoli onierzom obserwowa swoje
zachowania w rnych sytuacjach i oceni wasne dziaanie. Wraz z okreleniem miejsca wzespole onierze wypracowuj sposoby postpowania, ktre pozwol im i innym efektywnie
dziaa. Powstanie atmosfera wzajemnej tolerancji i akceptacji rnych umiejtnoci. onierze powinni take doskonali umiejtno komunikowania si, grupowego rozwizywania
problemw czy wypracowywania decyzji.
Na kadym etapie funkcjonowania zespou
najtrudniejsz rol ma do odegrania dowdca.
Przewodzenie polega na zaangaowaniu onierzy w osiganie zamierzonych celw, a skuteczno dziaania zespou zaley w duej mierze od
jakoci kierowania nim. Dlatego te autorytet
dowdcy nie moe wynika jedynie ze stopnia
wojskowego. Musi on zdoby u podwadnych
szacunek znajomoci rzemiosa, jak rwnie
cechami osobowymi. Sposb, w jaki jest postrze-
W czasie szkolenia zaufanie mona zdoby

wwczas, gdy wykonujc zadania, ich uczestnicy musz na sobie nawzajem polega. Bez zaufania do kolegw osignicie celu nie jest moliwe. W trakcie misji nie ma czasu ani warunkw, by budowa zaufanie w zespole. Jedyne,
co mona zrobi, to doranie interweniowa na
rzecz wikszej integracji pododdziau, rozwizywania konfliktw, usprawniania komunikacji
midzy nimi. Im lepiej proces team buildingu
zostanie zrealizowany w kraju podczas szkolenia lub najpniej w okresie przygotowawczym
do wyjazdu PKW, tym sprawniej dany zesp
bdzie dziaa i szybciej odtwarza swoj zdolno po szczeglnie stresujcych sytuacjach
g
wrejonie operacji.
mjr Piotr Sajewicz
1 Szpital Operacji Pokojowych
Podpatrzone w Holandii
naczenie team buildingu doskonale rozumiej Holendrzy. Przed wysaniem kontyngentu

w rejon dziaa organizuj krtki kurs dla dowdcw pododdziaw, ktrzy nastpnie prowadz zajcia zwizane z budowaniem wizi zespoowych z podwadnymi. Czynic z onierzy towarzyszy broni, nasi sojusznicy zapobiegaj powstawaniu narodowego piekieka. Zadanie uatwia im fakt, e od kilku lat maj armi zawodow i wysyaj na misje zwarte jednostki, w ktrych onierze dobrze si znaj. U nas zdarza si
jeszcze odstpstwo od tych zasad... Tym bardziej
powinnimy myle o team buildingu. (ag)
2007/01
DYDAKTYKA Cechy idealnego lidera
Kompetencje dowdcze oficerw

Kompetencje oficerw s, obok si i rodkw oraz warunkw dziaania, jednym zczynnikw
decydujcych o sprawnoci wykonywania zada. Ktre z nich naley uzna za podstawowe?
K
pk dr Tomasz Majewski
NOTATKA
Termin kompetencje, wedug

Sownika jzyka polskiego PWN, moe
by uywany w dwch znaczeniach:
jako zakres czyjej wiedzy, umiejtnoci
oraz jako zakres uprawnie, penomocnictw, zakres dziaania jakiej instytucji.
Pierwsze pojcie jest zwizane z zarzdzaniem, pedagogik i psychologi. Drugie funkcjonuje w sferze prawa. W siach zbrojnych termin kompetencje stosuje si w obu znaczeniach.
W niektrych dokumentach normatywnych jest bowiem uywane okrelenie kompetencyjny zakres obowizkw, a wic zakres uprawnie, dziaania. Natomiast w pracach o charakterze naukowym i publicystycznym, okrelajc wiedz i umiejtnoci oficerw, uywa si zwrotw: kompetencje zawodowe, kierownicze, pedagogiczne, interpersonalne itp. W artykule
przyjem takie wanie rozumienie
terminu kompetencje.
ompetencje dowdcze, w ujciu

oglnym, to zbir wzajemnie powizanej wiedzy, umiejtnoci,
wartoci, postaw oraz dowiadcze,
wyrniajcych dowdc sprawnie wykonujcego zadania na stanowisku subowym. Mona wyrni kompetencje indywidualne i wynikajce z powierzonej posady. Kompetencje
indywidualne dowdcy s jego waciwoci
istanowi podstaw podanego zachowania
na zajmowanym stanowisku. Natomiast
tzw.kompetencje stanowiska s przymiotami,
wymaganymi na danym stanowisku, stanowic
podane wzory zachowa i bdc waciwociami stanowiska. W pierwszym wypadku
kompetencje mona stopniowa, natomiast w
drugim rozumieniu s one progiem, ktry wzaoeniu naley przekroczy, aby sprawnie wykonywa zadania.
Zestaw kompetencji silnie skorelowanych
zefektywnoci tworzy model kompetencyjny dla danej roli lub stanowiska. Przy czym
model ten mona okreli rwnie dla grup
stanowisk (dowdcw kompanii, batalionw)
lub funkcji (np. planowania, kontroli). Moe
on by przedstawiony w postaci listy kompetencji, profilu kompetencji lub macierzy kompetencji. Proces opracowania modelu kompetencji modelowanie kompetencji jest zespoem dziaa, ukierunkowanych zarwno na
stworzenie idealnego profilu, wzorca kompetencji, jak i na odwzorowanie kompetencji, jakie maj oficerowie.
Jednak praktyczne wykorzystanie modelu
kompetencji wymaga okrelenia tzw. kompetencji kluczowych, czyli tych, ktre s podstaw skutecznego dziaania. Myl, e w procesie rozwoju zawodowego oficera powinno si
na nie szczeglnie zwraca uwag, jak rwnie
uwzgldnia przy wyznaczaniu na kolejne stanowiska subowe.
Dla kolejnych szczebli kierowania J. Szczupaczyski wymienia nastpujce oglne grupy
kompetencji kierowniczych:
dla szczebla najwyszego
znajomo funkcjonowania caej organizacji;
1
2
3
2007/01
umiejtno trafnej analizy otoczenia organizacji oraz wynikajcych szans i zagroe;

umiejtno nawizywania i podtrzymywania
korzystnych stosunkw ze strategicznymi podmiotami otoczenia organizacji;
dla szczebla redniego
znajomo obszarw zarzdzana (finansw,
zasobw ludzkich itp.) i kierowanej jednostki;
umiejtno kierowania nisz kadr kierownikw;
umiejtno doboru kierownikw pierwszej
linii;
umiejtno godzenia wielu potrzeb i naciskw;
dla szczebla najniszego znajomo ludzi
i zada, ktre wykonuj podwadni.1
List t trzeba uzupeni szczegowymi wykazami kompetencji. Wedug J. Leona i J. Frckiewicza2, podanymi kompetencjami kierownika s te umiejtnoci i cechy osobowe, ktre
sprawiaj, e chce on dobrze pracowa na rzecz
organizacji, jest peen zapau, entuzjazmu, godzi
si na okresowe zaniedbanie prywatnych spraw.
Jest wiadomy odpowiedzialnoci za wasne dziaania. Wane s: dobre zdrowie fizyczne i psychiczne, energia (sia woli), zdolno do uoglniania zdarze, analizowania sytuacji, segregowania informacji, rozumienia istoty problemw
i szybkiego podejmowania decyzji. Wszystko to
pozwala mu dobrze wywizywa si z powierzonych zada. Dobrego kierownika cechuje nastawienie na szukanie rnych rozwiza, przewidywanie rozwoju wydarze, zdrowy rozsdek,
yczliwo dla ludzi, uczciwo postpowania.
Wie on, jak prawidowo wypenia funkcje kierownicze ma dowiadczenie, ale take wiedz
na ten temat.
Osoby kompetentne mona rwnie opisa,
wymieniajc ich zachowania, a nie wiedz
iumiejtnoci. Wedug M. Armstronga3, sprawni kierownicy:
precyzyjnie okrelaj, co chc zrobi;
wytyczaj sobie realne ramy czasowe na wykonanie postanowie;
jasno informuj, co chc zrobi i w jakim
czasie;
u
J. Szczupaczyski: Anatomia zarzdzania organizacj, Warszawa 1998, s. 13.

J. Leon, J. Frckiewicz: Poradnik sprawnego i efektywnego kierowania, Warszawa 2000, s. 169177.
M. Armstrong: Jak by lepszym menederem, Warszawa 2002, s. 29.
101
DYDAKTYKA Cechy idealnego lidera

Tabela 1. Cechy pozytywne i negatywne
kierownikw
CECHY POZYTYWNE
CECHY NEGATYWNE
Stabilno w dziaaniu
Zmienno nastrojw, nieprzewidywalno
yczliwo, przyjmowanie postawy

autentycznej grzecznoci
Stae podkrelanie dystansu midzy

kierownikiem a podwadnymi
Indywidualne podejcie do kadego

pracownika, uwzgldnianie tego, e kady
reaguje odmiennie
Jednakowe podchodzenie do wszystkich

pracownikw
Umiejtno uwanego suchania

podwadnych
Brak umiejtnoci wysuchiwania

podwadnych
Sprawiedliwo w stosowaniu kar, ch

zrozumienia podwadnego
Niekonsekwentno w karaniu, stosowanie

rnych kryteriw i odkadanie ukarania na
pniej, kierowanie si jednostkowymi
opiniami i uprzedzeniem
Prawdomwno
Faszywo
Popieranie, nawet w trudnych sytuacjach,

Sabe popieranie podwadnych przy
podwadnych, lojalno w stosunku do nich przeoonych
Uznawanie wkadu pracy podwadnych,
zdolno stwierdzenia, e sukces zaley
odich pracy
Niedostrzeganie wysiku i wynikw

podwadnych, nieudzielanie im pochwa,
ale podkrelanie wasnych zasug
Dbao o rozwj zawodowy i oglny

podwadnych, zachcanie do niego
idoradzanie
Mae zainteresowanie rozwojem

podwadnych, wrcz obawa przed zbyt
wyksztaconymi wsppracownikami
Umiejtno koordynowania pracy zespou

oraz dziaania w jego skadzie
Niech do pracy zespoowej, preferowanie

dziaania indywidualnego
Otwarto na innowacje, zgaszane przez

pracownikw
Niechtne wprowadzanie innowacji
Denie do zmian w organizacji
Niechtne nastawienie wobec zmian
Umiejtno chwalenia, doceniania dobrze

pracujcych podwadnych, mobilizowania
wchwili kryzysu
Niechtne udzielanie pochwa
Zachowanie postawy nieugitej, gdy ma si

Postawa niezdecydowana, konformizm
racj
rdo: na podstawie W. Kieun: Sprawne zarzdzanie organizacj, Warszawa 1997, s. 222224.
s gotowi dyskutowa o tym, jak sprawy maj

by zaatwiane, oraz sucha rad i je przyjmowa.
Kiedy jednak sposb dziaania zostanie ju ustalony, trzymaj si go konsekwentnie, chyba e okolicznoci spowoduj konieczno jego zmiany;
wytrwale d do celu;
wymagaj maksymalnego wysiku od siebie,
jak rwnie, czsto stanowczo, od wsppracownikw;
pracuj ciko i dobrze funkcjonuj w sytuacjach stresowych; czsto takie sytuacje wydobywaj z nich najlepsze cechy;
maj tendencj do niezadowolenia z niezmiennego stanu rzeczy;
nigdy nie s do koca zadowoleni z osiganych rezultatw;
s skonni podejmowa skalkulowane ryzyko;

szybko staj na nogi po niepowodzeniach, nie
odczuwajc goryczy poraki, rwnie szybko
kieruj swe siy na nowe pomysy;
do wyznaczonych zada podchodz z entuzjazmem;
s zdecydowani potrafi szybko oceni sytuacj, okrela dziaania alternatywne i ustali
najodpowiedniejsze metody postpowania.
Wymienione zachowania maj rwnie swoje odzwierciedlenie w pozytywnych oraz negatywnych cechach kierownikw, ktre zestawiem w tabeli 1.
Biorc pod uwag wymienione w literaturze kompetencje, zosta opracowany zestaw
oglnych kompetencji oficerw wojsk ldowych.4 Wcelu weryfikacji empirycznej tego
wykazu oraz wyonienia kompetencji kluczowych oficerw przeprowadzono badania ankietowe. Uczestniczyli w nich oficerowie,
ktrzy okazali si skuteczni na stanowiskach
dowdczych czy kierowniczych 21 suchaczy Podyplomowego Studium Strategiczno-Obronnego oraz Podyplomowego Studium
Polityki Obronnej w Akademii Obrony Narodowej (w latach 2004-2006). Z powodzeniem
realizowali oni karier dowdcz na kolejnych
szczeblach dowodzenia.
Wymienion grup respondentw poproszono o wybranie, spord zaproponowanej listy
69 przymiotw oficerw, tych cech, ktre w najwikszym stopniu wpywaj na sprawno wykonywania zada. Wyniki bada, po uszeregowaniu kompetencji wedug czstoci ich wyborw, przedstawiam w tabeli 2. Opierajc si na
regule V. Pareto, uwzgldniem w niej 20% najczciej wskazywanych kompetencji.
Wrd ujtych w tabeli podanych cech dowdcw wyrniono kompetencje: bazowe,
spoeczne i profesjonalne. Kompetencje bazowe maj podstawowe znaczenie dla dziaania.
Dlatego te zwykle s podane u wszystkich
oficerw i obejmuj wartoci i normy postpowania. Kompetencje profesjonalne wynikaj
zcharakteru specjalnoci, s zwizane na przykad z planowaniem dziaa, podejmowaniem
decyzji, uytkowaniem sprztu. Natomiast kompetencje spoeczne dotycz umiejtnoci wsppracy w zespole, komunikowania werbalnego
iniewerbalnego, aktywnego suchania, a ponadto zdolnoci wpywania na podwadnych.
Kompetencje przedstawione w tabeli 2 s
wic tymi, ktre powinny, jak sdz, by szczeglnie rozwijane i uwzgldniane w procesach
kadrowych. Spord 15 wymienionych kompetencji a 10 naley do bazowych, 3 do profesjonalnych, a 2 do spoecznych. Kompetent4
Zob. T. Majewski: Kompetencje dowdcze oficerw wojsk ldo-
wych SZ RP, Warszawa 2006, s. 111132.
2007/01
ny oficer, jak wynika z bada, jest wic odpowiedzialny, zdyscyplinowany, stawia sobie i innym due wymagania, jest sprawiedliwy w postpowaniu i okazuje szacunek podwadnym.
Jednoczenie cechuje si duymi umiejtnociami taktyczno-operacyjnymi, sprawnie podejmuje decyzje, ma dowiadczenie oraz potrafi organizowa wasn prac. Jest zdecydowany
wdziaaniu, wykazuje si inicjatyw i kreatywnoci. Jest rwnie odporny na stres.
Stosunkowo najmniejsz wag

badani oficerowie przywizywali
do:umiejtnoci wykrywania
irozwizywania problemw,
zdolnoci okazywania entuzjazmu,
wskazywania wizji, tworzenia
kultury organizacyjnej oraz jej
przestrzegania.
Ze wzgldw poznawczych i praktycznych
istotne jest rwnie ustalenie tych cech i zachowa, ktre dyskredytuj dowdcw. W pytaniu
otwartym respondenci wymieniali nastpujce:
brak umiejtnoci profesjonalnych, dbaoci
opodwadnych, umiejtnoci organizowania
pracy, niezdecydowanie, wynioso, nieodpowiedzialno, nieuczciwo, niesprawiedliwo,
mciwo, niesowno, brak zaufania do ludzi,
opanowania, pewnoci siebie, ulego na naciski przeoonych i podwadnych.
Wyniki te czciowo potwierdzaj due
znaczenie kompetencji okrelonych jako kluczowe (tab. 2). Dotyczy to takich kompetencji, jak: umiejtnoci profesjonalne, umiejtno planowania iorganizowania pracy, zdecydowanie, odpowiedzialno, sprawiedliwo, okazywanie szacunku. Wwojsku tradycyjnie du wag przywizuje si do takich cech, jak dotrzymywanie sowa, uczciwo czy opanowanie, std te brak tych cech
powinien dyskredytowa dowdcw tak
rwnie uwaali badani oficerowie. Dowdcami nie powinny by take osoby, ktre cechuje brak pewnoci siebie oraz ulego wobec nieuzasadnionych naciskw przeoonych
i podwadnych.
Przedstawione wyniki s zbiene z uzyskanymi przez np. F. Baumgarten5, ktra wrd
jedenastu negatywnych cech wymienia rwnie emocjonalno reakcji, pamitliwo, niesprawiedliwo w ocenianiu ludzi oraz aspo-
Tabela 2. Kluczowe kompetencje dowdcze

LISTA KOMPETENCJI
RODZAJ KOMPETENCJI
Poczucie odpowiedzialnoci
bazowe
Stawianie wymaga sobie i podwadnym
bazowe
Sprawiedliwo w postpowaniu
bazowe
Sprawne podejmowanie decyzji
profesjonalne
Zdyscyplinowanie
bazowe
Szacunek dla innych, takt
spoeczne
Umiejtnoci taktyczno-operacyjne
profesjonalne
Dowiadczenie na stanowiskach dowdczych
profesjonalne
Odporno na stres
bazowe
Okazywanie zaufania podwadnym
spoeczne
Kreatywno w dziaaniu
bazowe
Nastawienie na wasny rozwj
bazowe
Inicjatywa w dziaaniu
bazowe
Umiejtno planowania i organizowania pracy wasnej
bazowe
Szybko, zdecydowanie w dziaaniu
bazowe
eczno, przejawiajc si w braku zaufania

do ludzi.
Zidentyfikowane kompetencje s funkcj dowiadczenia badanych oficerw, utrwalonych w
umyle pozytywnych i negatywnych wzorw
zachowa ich przeoonych, preferencji, wynikajcych z cech osobowoci, oraz dowiadcze,
wyniesionych ze rodowiska rodzinnego, szkoy redniej i oficerskiej. S rwnie wyrazem
Dowdcami nie powinny by take osoby,

ktre cechuje brak pewnoci siebie
oraz ulego wobec nieuzasadnionych naciskw
przeoonych i podwadnych.
tego, co obecnie uznaje si w wojsku za stosowne i waciwe, czyli kultury organizacyjnej.
Naley wic mie wiadomo, e uzyskane
wyniki bada maj charakter statyczny. Diagnozuj stan rzeczy w danym momencie. Jednak
zadania kadry dowdczej oraz jej otoczenie nie
ulegaj radykalnym zmianom. Mona przypuszcza, e wyniki bada, przeprowadzonych za
g
trzycztery lata, bd podobne.
F. Baumgarten: Die Psychologie der Menschenbehandlung in Betriebe, Zurych 1954, za J. Szczupaczyskim, s. 103.
2007/01
103
DYDAKTYKA Niuanse pragmatyki
Ocenianie podstawa opiniowania

Realizacja postanowie artykuu 26 ustawy pragmatycznej skutkuje dla kadry znaczcymi
konsekwencjami w karierze zawodowej, a tym samym wpywa na cae ycie. Opiniowanie
jest czsto traktowane jako jednoznaczne z ocenieniem, a powinno by ostatecznym aktem
procesu oceniania. Warto, aby w czasie wystawiania opinii okresowych swoim podwadnym
pamitali o tym przeoeni rnych szczebli.
C
mjr Mieczysaw Chwirot
9 Brygada Kawalerii Pancernej
zym jest zatem ocenianie? Jest przypisywaniem odpowiednich liczb,

wyraajcych sd o podmiotach lub
zdarzeniach, gromadzeniem informacji sucej wspieraniu i motywowaniu. To
wartociowanie osigni na podstawie okrelonego systemu wymaga.
Ocenianie powinno by procesem:
czstym naley je przeprowadza po kadym waniejszym przedsiwziciu;
cigym prowadzonym podczas caej dziaalnoci;
dokadnym i rzetelnym obejmujcym ca aktywno zawodow;
sprawiedliwym oznacza to, e s ustalone
pewne jasne i konkretne wymagania, stawiane
kadrze i onierzom;
spokojnym zapewniajcym odpowiedni
atmosfer pracy;
sprawnym umoliwiajcym przeoonemu uzyskanie w krtkim czasie wynikw, zgodnych z rzeczywistym stanem wiadomoci
iumiejtnociami osb ocenianych.
Efektem procesu wartociowania podwadnych jest ocena: dydaktyczna uwzgldnia wycznie spenienie wymaga programowych
szkolenia, lub spoeczno-wychowawcza bio-
Tabela 1. Rodzaje oceniania

Ocenianie wspomagajce
Obserwacja rozwoju
podwadnych
Ocenianie sumujce
Selekcja, monitorowanie
systemu
Charakter
Cigy odbywa si
nabieco w komrce
organizacyjnej, pododdziale
Okresowy odbywa si co
pewien czas
Metody
Obserwacja, rozmowa, rne

rodzaje i formy prac
Sprawdziany iwiczenia
zgodne ze standardami
Sposoby
notowania
wynikw
Wybrane przez jednostk lub

przeoonego, pozwalajce
opisa rne aspekty kariery
szkolnej ocenianych
Jakociowe i ilociowe analizy

wynikw
Szczeglnie
przydatne dla
wszystkich podmiotw
procesu oceniania
nadzoru, rodowiska,
administracji wszystkich
szczebli
Cel
rca pod uwag kryteria inne ni wymagania

programowe.
Celem oceniania jest rozwj podwadnego.
Jeeli wystawiana nota ma temu nie sprzyja,
lepiej w ogle zaniecha tego procesu albo przynajmniej nie przedstawia konkretnej osobie
wynikw. Pamita trzeba, e przedmiotem oceniania jest nie osoba, ale jej wiedza i umiejtnoci, a take pewne zmiany w postpowaniu,
zainteresowaniach, wiadomociach czy umiejtnociach, ktre zaszy pod wpywem oddziaywania subowego i dziki pracy wasnej. Zatem przede wszystkim naley wyraa sd
oosigniciach, a nie brakach.
Jeeli ocenianie ma suy rozwojowi, np. onierza, wymaga okrelonej wiedzy psychologicznej. Po pierwsze, oceniajcy musi zdawa
sobie spraw z wasnych ogranicze, aby unikn puapek psychologicznych, powodujcych
zdeformowanie wynikw. Po drugie, musi potrafi rozpozna osobowo ocenianego, aby
zindywidualizowa swoj ocen, odnie j do
danej osoby. Po trzecie, wiedza psychologiczna jest potrzebna, aby waciwie zakomunikowa wystawion not zainteresowanemu. Ocena niewaciwie przedstawiona moe zosta odrzucona lub nawet spowodowa skutki przeciwne do zamierzonych.
Ocenianie powinno peni funkcj wspomagajc i sumujc. Celem oceniania wspomagajcego jest bieca obserwacja rozwoju podwadnych z zastosowaniem wszelkich metod
sprawdzania. Ocenianie sumujce ma natomiast
charakter okresowy. Odbywa si na przykad na
zakoczenie cyklu, etapu, kadencji lub okresu
suby. Jego celem jest selekcja i obserwacja aktywnoci subowej. Wyniki tego rodzaju oceniania powinny si sta podstaw analizy efektw dziaa, podejmowanych w danym cyklu
pracy czy szkolenia i przygotowania planw.
Ocena subowa powinna zawiera bogat informacj zwrotn. Jej postrzeganie wycznie jako atrybutu selekcji i decydowanie na tej podstawie o karierze zawodowej konkretnych osb
moe spowodowa nieodwracalne skutki, zarwno dla nich, jak i dla spoecznoci pododdziau
(oddziau), caej komrki organizacyjnej.
2007/01
Tabela 2. Style oceniania
Spotyka si dwa zasadnicze style oceniania:

tzw. tradycyjny i wspczesny. Obecnie jest preferowany ten drugi, ktry zdobywa coraz wikTRADYCYJNY
WSPCZESNY
sze uznanie wrd fachowcw (tab. 2).
Jest oceniane to, czego podwadny nie
Jest oceniane to, co podwadny umie
Powszechnie oczekuje si, e proces oceniania
umie
bdzie sprawiedliwy i obiektywny. Dobry system
Okresowe prace, ktrych celem jest
Ocenianie to integralna cz procesu
oceniania musi: informowa na bieco o postwystawienie oceny
dziaania i szkolenia
pach podwadnych. Jego zadaniem jest motywoS stwarzane sytuacje otwarte,
Dua liczba pojedynczych, izolowanych
wanie i wspieranie w procesie szkolenia. Jednowymagajce wiedzy z rnych dziedzin
zada, czsto przypisanych do okrelonych
czenie powinien da moliwo porwnywania
danego przedmiotu i rozmaitych
ocen poziomw wymaga
osigni, wskazywa drogi samodoskonalenia
przedmiotw
zawodowego, ale take dostarcza zainteresowaZadania i problemy wymagaj
S stosowane wiczenia, zadania,
nym informacji o pracy dowdcy, szefa.
poczenia dwch, czasem trzech
problemy czy projekty traktujce przedmiot
Podstawowymi zasadami oceniania s: systeelementw
caociowo
mowo, systematyczno, powszechno, elaS stosowane rnorodne rodki
Wykorzystuje si prace pisemne
styczno, jawno kryteriw, poufno wynigromadzenia informacji o podwadnym
i tradycyjne formy sprawdzania
kw oraz prostota i konkretno.
ijego osigniciach
Oceniani oczekuj, e wystawiona nota bNie jest dopuszczalne stosowanie
Jest dopuszczalne uywanie dodatkowych
dzie sprawiedliwa, obiektywna i jawna. Licz
dodatkowej pomocy, wymaga si
pomocy i rodkw technicznych
na rzeteln informacj zwrotn (wskazanie mocpamiciowego opanowania treci
nych i sabych stron oraz dalszej drogi zawodoEwaluacja programw, procesu
Ewaluacja programw, procesu szkolenia,
wej itp.). Maj nadziej, e kryteria oceniania
ksztacenia, jest dokonywana na podstawie jest dokonywana na podstawie rde
bd czytelne, a wymagania stawiane pododrnych rde informacji
zewntrznych (pozawojskowych)
dziaom i jednostkom porwnywalne. Oczekuj wyranego rozrnienia oceny za postp od
oceny stanu aktualnego. Chc mie wpyw na centralnej. Rezygnujc z ocen najniszych i najksztat systemu oceniania, take prawo do dys- wyszych, wikszo przeoonych w ten spokusji na jego temat. Chcieliby, aby bya moli- sb zabezpiecza si przed popenieniem duewo wyraenia samooceny.
go bdu. Nawet zmiany skali nie eliminuj tej
System oceniania musi by zatem jasny, funk- tendencji.
Zjawiskiem negatywnym jest take tzw. efekt
cjonalny, elastyczny i zawiera kryteria oglnie
kontrastu. Chodzi o to, e np. wykonane prace
akceptowane przez wszystkie podmioty.
Praktyka pokazuje, e ocenianie sprawia cz- otrzymuj noty zawyone, jeli wystpuj po
pracach bardzo sabych, a zasto kopoty osobom, ktre
nione, jeli s oceniane po
maj je przeprowadzi. PoJednym z najczstszych pracach bardzo dobrych.
peniaj oni w jego trakcie
Na wynik ma rwnie
bdy. Jednym z najczst- bdw jest uwzgldnianie
wpyw kolejno oceniania.
szych jest uwzgldnianie
wocenie przede wszystkim w ocenie przede wszystkim Chodzi o tzw. efekt pierwszestwa iefekt wieoci.
brakw w wiedzy czy bdw
brakw w wiedzy
Jak dowodz badania, inaczej
w dziaaniu, a pomijanie osiczybdw w dziaaniu,
s traktowane prace, wktgni. Przeoeni czsto nie
rych bdy mona dostrzec na
daj podwadnym wystarczaapomijanie osigni.
pocztku, inaczej, gdy na kojcej iloci czasu na wykonacu. Surowiej ocenia si zadanie zadania. Nie bior pod
uwag zdolnoci ocenianego i warunkw rodo- nia, w ktrych bdy wystpuj na pocztku.
Trzeba take wspomnie o tzw. efekcie auwiskowych, co wpywa na pniejsz ocen.
Zdarza si, e wyraaj sd o podwadnych reoli. Polega on na tym, e jeli jaka jedna cewoderwaniu od obiektywnych norm systemu cha okrelonej osoby zostaa oceniona pozyoceniania i wymaga edukacyjnych. Nierzadko tywnie, to mamy skonno do przypisywania
kieruj si osobistymi sympatiami, przekazuj tej osobie rwnie innych cech pozytywnych.
ocen, wartociujc osob, nie za jej wiadomo- Bardzo czsto sytuacja taka jest zwizana na
ci czy umiejtnoci. Jest bdem wyraanie oce- przykad z atrakcyjnym wygldem.
Ocenianie ma by podsumowaniem poszczeny pod wpywem czynnikw zewntrznych czy
nastroju, ale take uleganie presji grupowej, na- glnych etapw dziaania, sprawdzeniem stopnia opanowania wiedzy i umiejtnoci, okrelociskom spoecznym, sugestii przeoonych.
Popularnym bdem oceniania jest niewyko- nych w kompetencyjnym zakresie obowizkw.
rzystanie penej skali ocen, take ocen skraj- Jego celem jest wskazanie poziomu osigninych. Najczciej s wystawiane noty dobre tych kompetencji oraz pomoc w planowaniu dalidostateczne. Jest to tak zwany bd tendencji szego szkolenia czy przebiegu cieki kariery. u
2007/01
105
DYDAKTYKA Niuanse pragmatyki

AKTYWNO
Potrafi stosowa zdobyte wiadomoci

wsytuacjach nietypowych (problemowych).
Moe peni funkcj zastpcy przeoonego.
Jego wiedza wykracza poza treci

wymagane na stanowisku, posuguje si
poprawnym, bogatym sownictwem,
dyskutuje, uywajc poprawnych
argumentw na tematy zwizane
zwybranym zagadnieniem, dzieli si wiedz
z innymi, korzysta zwielu dodatkowych
rde informacji.
Samodzielnie i twrczo rozwija wasne

uzdolnienia. Sporzdza materiay
pomocnicze do realizacji zagadnie na
zajciach, z wasnej inicjatywy organizuje
pomoc koleesk, uczestniczy
wkonkursach, inicjuje akcje na rzecz
pododdziau i rodowiska.
Bardzo dobra
OCENA UMIEJTNOCI
W sposb jasny i precyzyjny formuuje myli,

argumentuje rzeczowo, samodzielnie
definiuje problemy, znajduje drogi
prowadzce do rozwizania problemu,
tworzy uoglnienia, wnioskuje prawidowo
izupenie samodzielnie, wykorzystuje
zdobyt wiedz w dziaaniach praktycznych.
Opanowa w penym zakresie wiadomoci

okrelone programem szkolenia, ma duo
dodatkowych informacji, wiadczcych
ozainteresowaniu tematyk suby
ikorzystaniu z dodatkowych rde
informacji, posuguje si poprawnie
jzykiem fachowym.
Czynnie uczestniczy w zajciach, chtnie

bierze udzia w konkursach i akcjach na
rzecz pododdziau i rodowiska, ma wiele
ciekawych pomysw i dzieli si nimi
zgrup.
Samodzielnie argumentuje wypowiedzi,

wsposb jasny i precyzyjny formuuje myli,
opisuje sytuacj problemow i poszukuje
drg rozwiza, wnioskuje w sposb
prawidowy, stosuje zdobyt wiedz
wpraktyce.
Opanowa w duym zakresie wiadomoci

iumiejtnoci okrelone programem
szkolenia, ma dodatkow wiedz na tematy,
ktre go interesuj w sposb szczeglny.
Wykonuje samodzielnie powierzone mu

zadania, wsppracuje umiejtnie z grup,
czynnie uczestniczy w zajciach, wykonuje
polecenia w sposb prawidowy.
Potrafi pod kierunkiem przeoonego

uzasadni dziaanie, rozwiza proste,
typowe problemy, wycign wnioski,
zastosowa zdobyt wiedz w typowych
sytuacjach ycia codziennego.
Opanowa w podstawowym zakresie

wiadomoci i umiejtnoci okrelone
programem szkolenia, ktre s konieczne
do dalszego dziaania, orientuje si
wnajwaniejszych problemach, zwizanych
ze sub.
Wsppracuje z grup przy realizacji zada,

korzystajc z pomocy przeoonego
ikolegw.
Przy duej pomocy przeoonego potrafi

odtworzy wnioski i argumenty podane
przez innych, odwzorowa zaprezentowane
przez innych rozwizania problemw
izada, powtrzy niektre zastosowania
praktyczne zdobytej wiedzy. Rozwizuje
zpomoc typowe zadania teoretyczne lub
praktyczne o niewielkim stopniu trudnoci.
Potrafi korzysta ze rde wiedzy z du
pomoc.
Nawet przy duej pomocy nie potrafi
odtworzy podawanych przez innych
rozwiza, odwzorowa podanych
zastosowa praktycznych wiedzy
zdobywanej na lekcjach, nie potrafi
rozwizywa zada teoretycznych lub
praktycznych o elementarnym stopniu
trudnoci.
Ma braki w wiadomociach okrelonych

programem szkolenia. Z czyj pomoc
potrafi wyjani znaczenie niektrych
(waniejszych) poj i zagadnie,
wminimalnym stopniu orientuje si
wproblematyce poruszanej na zajciach.
Nie zna podstawowych poj i zagadnie
omawianych na zajciach, nie orientuje si
w problematyce przedmiotu, nie opanowa
tych wiadomoci i umiejtnoci, ktre s
konieczne do dalszego etapu dziaania.
Jest biernym uczestnikiem zaj.

Nie wcza si do realizacji zada, nie
wsppracuje z grup, swoim zachowaniem
przeszkadza innym w realizowaniu zada.
Nie spenia wymogw
Dostateczna
Ponadoglne wymagania
WIEDZA
Dobra
Tabela 3. Proponowane kryteria oceniania
u Ma pokaza zainteresowanemu jego sabe

imocne strony, atym samym motywowa do
pracy. Dobrze zorganizowane ocenianie bdzie
wsparciem dla rozwoju oraz doskonalenia warsztatu pracy przeoonego. S do tego niezbdne
jasne kryteria, co ju podkrelaem. Ich propozycje przedstawiam w tabeli 3.
Dobrze zorganizowane i systematycznie
prowadzone ocenianie pozwala przewidzie
osignicia podwadnych i pomc im w ustaleniu dalszego kierunku rozwoju zawodowego. Pozwala take przeoonemu oceni wasn prac, spojrze krytycznie na wyniki
szkolenia, okreli efektywno i celowo
stosowanych metod. Ocenianie wymaga duego dowiadczenia, a przy tym musi by
oparte na dugotrwaej, systematycznej iwnig
kliwej kontroli.
2007/01
DYDAKTYKA Kultura w czasie wicze
Poligon czy rozrywka?

Dynamika wicze i ich charakter powoduj, e obok osabienia fizycznego pojawia si
zmczenie psychiczne, negatywnie wpywajce na onierzy. Zadaniem dowdcw i oficerw
wychowawczych jest takie zorganizowanie czasu podwadnym, aby jak najszybciej
zregenerowali utracone siy.
ppk dr Zbigniew Falkowski
Dom Wojska Polskiego
Jednym z zada
dziaalnoci
kulturalnej jest
umacnianie
wiadomoci
narodowej oraz
postaw
patriotycznych
onierzy.
2007/01
ziaalno kulturalna oraz odpowiednia organizacja czasu wolnego podczas wicze s elementami
wpywajcymi na popraw psychiki onierzy i ich kondycji fizycznej. Zatem powinny one:
ksztatowa morale onierzy, jako jednego
z najistotniejszych czynnikw, wpywajcych
na wykonywanie zada i rozkazw;
umacnia wiadomo narodow i pastwow oraz postawy patriotyczne;
zapewnia onierzom warunki do regeneracji si psychicznych i fizycznych, tak by zachowali oni sta sprawno, umoliwiajc wykonanie zada;
wyrabia odporno psychiczn onierzy,
a przez to zmniejsza ich podatno na destrukcyjne dziaanie czynnikw pojawiajcych si
wtrakcie wykonywanych zada;
zapoznawa uczestnikw wicze z tradycjami, kultur, zabytkami i gospodark regionu, na ktrego terenie przebywaj, przez pokazanie i wykorzystanie jego moliwoci podczas
wypoczynku i rekreacji onierzy;
przypomnie dowdcom szczegowe wytyczne, zawarte w konwencji o ochronie dbr
kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz
z regulaminem wykonawczym do tej konwencji oraz do protoku o ochronie dbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (Haga 14 maja 1954 r.);
suy zapoznaniu z decyzj nr 250/MON
z 4 sierpnia 2005 r. w sprawie przestrzegania
zasad ochrony dbr kultury w dziaaniach Si
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz instrukcj w sprawie zasad ochrony dbr kultury
w dziaaniach SZ RP.
Odmiana jest konieczna

Sdz, e formy i metody organizowania zaj kulturalnych w trakcie wicze, stosowane
na co dzie w garnizonie, raczej si nie sprawdz. Wynika to midzy innymi z braku moliwoci zebrania wiczcych w jednym miejscu,
braku czasu, ogranicze w dostpnoci rodkw
transportu, nie zawsze sprzyjajcych warunkw
atmosferycznych, nadmiernego zmczenia onierzy oraz codziennych czynnoci zwizanych
z utrzymaniem sprztu i uzbrojenia w okrelonym stopniu sprawnoci technicznej.

Uwzgldniajc powysze ograniczenia i specyfik przedsiwzi kulturalnych w warunkach
poligonowych, podczas planowania i organizowania dziaalnoci k.o. mona wykorzysta formy: rozrywkowe i rekreacyjne, artystyczne,
sowne, wizualne, turystyczno-krajoznawcze.
Do nich trzeba dopasowa metody i rodki, ktrych wybr powinno si pozostawi bezporednim organizatorom. Trudno decydowa si na
okrelony sposb prowadzenia zaj bez poznania moliwoci zastosowania rodkw dziaalnoci kulturalno-owiatowej (przez rodki naley tu rozumie kady przedmiot lub urzdzenie, ktre wykorzystujemy w pracy, aktre nie
s form pracy, np. film jest rodkiem, natomiast
jego projekcja form pracy). Biorc pod uwag
specyficzno wypoczynku i zaj kulturalnych
w wojsku, rodki te mona podzieli na sze
kategorii:
rodki sowne (np. czasopisma, ksiki);
proste rodki wzrokowe (np. wystawy, modele);
techniczne rodki wzrokowe (np. kamery
cyfrowe, aparaty fotograficzne, rzutnik pisma
iobrazu);
techniczne rodki suchowe (np. dyktafon,
magnetofon, odtwarzacz CD, zestaw wiea zkolumnami);
rodki suchowo-wzrokowe (np. zestawy do
odbioru TV SAT, wideoprojektor, magnetowid,
elektroniczne urzdzenie zrcznociowe);
rodki automatyzujce proces dydaktyczno-wychowaczy (raczej nie ma moliwoci zastosowania ich w warunkach poligonowych).
Cz z nich powinna znajdowa si w klubach oraz wietlicach onierskich, zgodnie
znormami nalenoci sprztu kulturalno-owiatowego.
Sport i muzyka
Przy wyborze formy i metody dziaalnoci
kulturalnej nie mona zapomina, w jakiej kondycji fizycznej i psychicznej znajduj si onierze. W sytuacjach duej dynamiki wicze
iprzemczenia onierzy lepsze s nieskomplikowane i lekkie formy oraz metody.
107
DYDAKTYKA Kultura w czasie wicze
Sport poprawia
samopoczucie. Szczegln rol
w poligonowym relaksie powinny
odgrywa gry zespoowe, ktre
mona organizowa, wykorzystujc
sprzt sportowy pododdziaw.
Najprostsze
pomysy na
odpoczynek po
poligonowym
trudzie:
gry zespoowe
pokazy sprztu iumiejtnoci
innych wiczcych jednostek
wystpy zespow lub teatrw
amatorskich
projekcje filmw
wystawy
wycieczki z przewodnikiem
Podstawowymi, moliwymi do wykorzystania podczas wicze, bd niewtpliwie formy

rozrywkowe i rekreacyjne. Szczegln rol bd odgrywa gry zespoowe, ktre mona organizowa, wykorzystujc sprzt sportowy pododdziaw. Do urzdzenia boiska pikarskiego lub
do siatkwki wystarczy troch paskiego terenu
iinwencji. Zawsze popularne wrd onierzy
s rozgrywki w ping-ponga, ktrych zorganizowanie te zpewnoci nie nastrczy trudnoci.
Podczas przerw w zajciach mona zorganizowa ciekawe pokazy umiejtnoci onierzy
biorcych udzia w wiczeniach.
Wystpy zespow muzycznych czy koncerty (formy artystyczne) warto zorganizowa
zudziaem dziaajcych przy klubach garnizonowych, modzieowych zespow muzycznych
i estradowych. Ofert tego typu mona rozszerzy, nawizujc wspprac z orodkami kultury, znajdujcymi si w pobliskich miejscowociach. Wykorzystujc t baz uda si pewnie
zaaranowa spektakle teatrw amatorskich. Nie
mona zapomina o orkiestrach wojskowych,
wtym Orkiestrze Koncertowej WP i Reprezentacyjnym Zespole Artystycznym WP. W wypadku tego typu przedsiwzi dobrze wzi
pod uwag, e wrd onierzy du popularnoci ciesz si wystpy zespow, ktre w repertuarze uwzgldniaj aktualne trendy muzyki modzieowej.
Stosowanie tej formy dziaalnoci kulturalnej
podczas wicze pozwala onierzom skupi
uwag na wystpie, szybko poprawi samopoczucie, a jednoczenie zapomnie na pewien
okres o zmczeniu.
Widoki na wycieczce
Formy wizualne bd dostpne dziki sprztowi kulturalno-owiatowemu, znajdujcemu si
w pododdziaach i klubach. Chodzi o projekcje

filmowe z zestaww do odbioru TV, magnetowidw, zestaww DVD itp.
W czasie wicze istniej moliwoci przyblienia tematyki zwizanej z tradycjami
iwspczesnym obliczem Wojska Polskiego, jak
rwnie aktualnych spraw dotyczcych bezporednio wiczcych wojsk. Do tego typu prezentacji mona wykorzysta rne wystawy,
wykonane przy uyciu podwietlanych kasetonw lub przenonych stelay. Wystawy takie
mog spenia funkcj informacyjn, ukazujc
aktualne wydarzenia, oraz edukacyjn w przypadku staej tematyki. Mona je systematycznie uaktualnia, wykorzystujc sprzt fotograficzny znajdujcy si w klubach onierskich.
Myl, e ciekawe moe by zorganizowanie
pokazu moliwoci technicznych nowoczesnego sprztu cznoci czy bojowego, wykorzystywanego w czasie wicze przez poszczeglne oddziay.
Zastosowanie form sownych wymaga dobrego przygotowania merytorycznego. Chcc osign zamierzony efekt, trzeba oceni, czy
uczestnicy zaj nie bd zbyt przemczeni, poniewa wymagaj one wikszego skupienia.
Formy sowne, midzy innymi pogadanki, mona poczy zprojekcj filmu pokazujcego histori miejsca, w ktrym odbywaj si wiczenia, czy spotkaniem z weteranami walk o niepodlego Polski.
Kada forma dziaalnoci

kulturalnej powinna zawiera
pierwiastek edukacyjny.
Poszczeglne formy mona ze sob czy, na
przykad sowne z turystyczno-krajoznawczymi.
Efektem takiego mariau mog by wycieczki do
miejsc, ktre obrazuj tradycj, histori i martyrologi narodu polskiego lub do miejsc pl bitewnych. Tu moe si odby spotkanie z weteranami,
miejscowymi przewodnikami turystycznymi czy
byymi onierzami zawodowymi, ktrzy czsto
s ekspertami w sprawach historii lokalnej.
Walory nie tylko rekreacyjne, ale take poznawcze, maj wycieczki do rezerwatw przyrody czy parkw narodowych, znajdujcych si
w pobliu poligonu. To take swoiste wychowanie patriotyczne.
Prowadzenie dziaa kulturalnych w trakcie
wicze jest uzalenione od czasu, jakim dowdcy dysponuj. Czsto dynamika wicze
iich charakter uniemoliwiaj podejmowanie
jakiejkolwiek dziaalnoci pozamilitarnej. Warto jednak pamita, e zorganizowany wypoczynek kadry i onierzy pozwala na regeneracj ich si, co wyzwala ch do dalszego sprawg
nego dziaania.
2007/01
INNE ARMIE U naszych ssiadw
Reforma Si Zbrojnych Ukrainy

Mimo podjcia decyzji oprofesjonalizacji ukraiskiego wojska, wprowadzenie jej w ycie
odsunito pocztkowo na 2015 r., ateraz o kolejne 5 lat, czyli do 2020 r.
ppk Piotr Kaliszewicz
chwil uzyskania suwerennoci przez

Ukrain powanym problemem byo
zorganizowanie si zbrojnych. Pocztkowo proces ich tworzenia, a pniej
modernizacji bieg wolno, co wizao si zniewystarczajcym budetem resortu obrony. Niemoliwe byo biece utrzymywanie wojska oraz
skuteczne realizowanie procesw reorganizacyjnych. Pojawiay si kolejne koncepcje reform.
Prby wprowadzania ich w ycie przy braku pienidzy, przejadanie zapasw, problemy z kadr,
ktra wczeniej suya w Armii Czerwonej, oraz
niedostatki socjalne przez wiele lat rzutoway na
potencja militarny naszego ssiada.
Mimo podjcia decyzji oprofesjonalizacji armii, wprowadzenie jej w ycie odsunito pocztkowo na 2015 r., ateraz o kolejne 5 lat, czyli do 2020 r. W wyniku redukcji armii, w ktrej
jest obecnie 180 tys. etatw, w 2015 r. siy zbrojne bd mie do 143 tys. onierzy. Jednoczenie Rada Najwysza Ukrainy uchwa z 25marca 2005 r. zwikszya rodki na potrzeby obronne, co pozwolio na wzrost wydatkw obronnych z 1,54% PKB w 2004 r. do 2,41% PKB
w2005r. (rys. 1). Wzrost ten jest jednak pozorny, gdy dodatkowe rodki finansowe w duej
mierze zostay przeznaczone na wypaty emerytur irent, ktre po raz pierwszy w 2005 r. wczono do budetu Ministerstwa Obrony.
Armia w trzech odsonach

Rozwj si zbrojnych przebiega trzyetapowo.
Pierwszy etap trwa od momentu uzyskania suwerennoci (od sierpnia 1991 r.) do zatwierdze-
Rys. 1. Wielko PKB przeznaczana

nafinansowanie Ministerstwa Obrony Ukrainy
2007/01
nia przez prezydenta Leonida Kuczm 15 stycznia 1997 r. Planu rozwoju SZ Ukrainy do 2005r.
Przystpiono wwczas do opracowywania: podstaw legislacyjnych dziaania SZ; planw operacyjnych; systemu mobilizacji; dugofalowego planu modernizacji i reorganizacji SZ. Ponadto:
przeformowano w latach 19921993 armie
wkorpusy armijne (np.: 6 A 6 KA, 1 A 1 KA,
38A 38 KA); rozpoczto integracj szkolnictwa wojskowego z pastwowym systemem edukacji; w1996 r., po przeprowadzeniu eksperymentu w1KA i utworzeniu na jego bazie Pnocnego Dowdztwa Operacyjnego, przystpiono do organizowania Zachodniego i Poudniowego Dowdztwa Operacyjnego, powoujc
wmaju 1996 r. Dowdztwo Wojsk Ldowych.
Do 31 padziernika 1995 r. Ukraina wypenia
zobowizania wynikajce z podpisanych 12maja 1992 r. ukadw CFE-1/CFE-1A (tab. 1).
Tabela 1. Limity CFE/CFE-1A

przyznane Ukrainie
CFE
Stan si zbrojnych
450 000
Czogi
4080
BWO
5050
Artyleria (powyej 100 mm)
4040
Samoloty bojowe
1090
migowce bojowe
330
Drugi etap to realizacja Pastwowego programu tworzenia i rozwoju SZ Ukrainy do 2005r.

(tab. 2). Wtedy zredukowano armi z 310 tys.
do 295 tys. onierzy oraz zmniejszono liczb
pracownikw cywilnych z 90 tys. do 80 tys.;
skrcono czas suby onierzy zsw z18 do
12miesicy; zlikwidowano dywizje, przechodzc w siach ldowych na struktury brygada
batalion; poczono siy powietrzne i obron powietrzn; przeformowano dywizje lotnicze
w1012 brygad; w siach morskich rozformowano trzy brygady i utworzono na ich bazie mieszane ZT oraz przejto od wojsk ochrony pogranicza zadanie ochrony granic morskich.
Wreszcie zaoono zwikszenie stopnia profesjonalizacji, tak by do koca 2005 r. w armii
suyo 30% onierzy kontraktowych. W zwiz- u
109
INNE ARMIE U naszych ssiadw

Tabela 2. Redukcja SZ Ukrainy w latach 20012005
Liczby i fakty
Siy Zbrojne Ukrainy licz
obecnie ok. 180 tys.
onierzy. Ministerstwo
Obrony przeksztacono
w organ cywilny, redukujc
tam etaty wojskowe. Cywilny
minister podlega
prezydentowi. Sztab
Generalny jest organem
dowodzenia na szczeblu
strategicznym. Pozostae
funkcje przejmuje nowo
sformowane Poczone
Dowdztwo Operacyjne.
Po fuzji si powietrznych
z siami obrony powietrznej
siy zbrojne skadaj si z si
ldowych, powietrznych
i morskich oraz jednostek
podlegych bezporednio
Ministerstwu Obrony.
CFE
2001
2002
2003
2004
2005
Stan si zbrojnych
450 000
310 000
305 000
295 500
265 500
215 000
Czogi
4080
3928
3895
3784
3396
3254
BWO
5050
4670
4725
4740
4397
3813
Artyleria
(powyej 100 mm)
4040
3726
3705
3692
3520
3584
Samoloty bojowe
1090
847
855
801
640
591
migowce bojowe
330
240
205
191
188
186
ku z trudnociami finansowymi udao si to tylko czciowo.

Trzeci etap to realizacja Planu rozwoju SZ
Ukrainy na lata 2005-2011. Powsta on na podstawie opublikowanego w 2004 r. Strategicznego biuletynu obronnego (rys. 2). Celem trwajcego etapu jest dostosowanie SZ do zada wynikajcych z nowych zagroe w sferze bezpieczestwa pastwa. Ponadto suy on wypenieniu zaoe Membership action plan, tak by do
koca 2007 r. mona byo osign gotowo
do wczenia SZ Ukrainy w struktury NATO
oraz do oglnoeuropejskiego systemu bezpieczestwa (rys. 3). W wietle deklaracji politycznych Ukrainy trudno jednak przewidzie, czy
pomys ten zwieczy sukces.
Rwnie wane jest osignicie docelowego
modelu SZ Ukrainy. W porwnaniu z innymi
siami zbrojnymi, daje si zauway, e w sensie zadaniowym przypomina on model niemiecki (siy reagowania, stabilizacyjne i wsparcia).
Ukraiskie wojsko bdzie si skada z trzech
Nowe zadania Si Zbrojnych Ukrainy

20052011
Prowadzenie dziaa bojowych

w ramach operacji obronnej
Prowadzenie dziaa
stabilizacyjnych w przypadku
niepokojw spoecznych
w ssiednich pastwach
Zapobieganie pawstawaniu
ognisk napi lokalnych
na terytorium Ukrainy
Realizacja przedsiwzi
zwizanych z likwidacj skutkw
klsk ywioowych
Udzia wydzielonych jednostek w operacjach antyterrorystycznych
Rys. 2. Nowe zadania SZ Ukrainy ujte w Planie rozwoju SZ

Ukrainy na lata 20052011
Siy ldowe bez dywizji

Licz okoo 77 tys. onierzy. Po rozformowaniu
w 2005 r. Pnocnego Dowdztwa Operacyjnego
w ich skad wchodz: Zachodnie Dowdztwo
Operacyjne i Poudniowe Dowdztwo Operacyjne
oraz 8 KA, stanowicy zasadnicz cz komponentu si szybkiego reagowania Ukrainy.
8 KA to okoo 15 tys. onierzy, 200 czogw (gwnie T-80 w 1 BPanc), okoo 400 BWO (gwnie
BWP-2) i okoo 300 rodkw artyleryjskich kalibru
ponad 100 mm. Jest to mobilny zwizek operacyjny o wysokim stopniu gotowoci bojowej, szkolony
wedug specjalnego programu. Po Pnocnym
Dowdztwie Operacyjnym przej odpowiedzialno
za oson pnocno-wschodniego obszaru Ukrainy.
Do 8 KA jako pierwszego trafiaj pienidze oraz
nowe lub zmodernizowane egzemplarze sprztu
(np. T-64 BM Buat). Trwa przy tym intensywny proces uzawodowienia jednostek korpusu.
W skad Zachodniego Dowdztwa Operacyjnego
(Lww) wchodz: 13 KA oraz samodzielne jednostki 128 BZ, 80 Puk Aeromobilny, 300 pz, 15 par,
7 Puk LWL i inne. 13 KA to dwie BZ (24 i 51),
11 BA, 703 pin, 59 pplot i inne jednostki. cznie
w ZDO suy okoo 14 tys. onierzy, wyposaonych
w 300 czogw, ponad 850 BWO i ponad 900 rodkw artyleryjskich kalibru ponad 100 mm.
Poudniowe Dowdztwo Operacyjne z dowdztwem
w Odessie obejmuje 6 KA oraz m.in. takie samodzielne jednostki, jak: 16 i 28 BZ, 53 BA, 79 Puk
Aeromobilny, 11 Puk LWL. W skad 6 KA wchodz:
BPanc, dwie BZ, BPD i inne jednostki, cznie okoo
15 tys. onierzy, ponad 400 czogw, okoo
850 BWO i ponad 600 rodkw artyleryjskich kalibru ponad 100 mm.
Z przedstawionej struktury wynika, e zlikwidowano szczebel puk dywizja. Ukraina deklaruje te
ch rezygnacji ze szczebla korpunego (poza samodzielnym 8 KA) i przejcia na struktur dowdztwo operacyjne brygada, co przypominaoby
struktur organizacyjn wojsk ldowych Biaorusi.
gwnych komponentw, z ktrych najwaniejszym bd poczone siy szybkiego reagowania. Utworz je siy natychmiastowego reago2007/01
Siy powietrzne i morskie

Siy powietrzne skadaj si z trzech dowdztw lotniczych (DL): Zachd, Poudnie i Centrum.
Kademu podlegaj 23 bazy lotnicze oraz jednostki obrony powietrznej i radiotechniczne.
cznie SP dysponuj okoo 400 samolotami bojowymi MiG-29, Su-27, Su-25, Su-24M. Problemem
jest sprawno techniczna maszyn oraz mae naloty pilotw, wynikajce z ogranicze finansowych.
Wycofano bombowce Tu-22M3. Wan pozycj
wSP Ukrainy zajmuje lotnictwo transportowe, eksploatujce samoloty I-76, An-12, An-24, An-26
oraz An-124.
Siy morskie obejmuj cztery komponenty: siy okrtowe, lotnictwo morskie, wojska brzegowe oraz wojska rakietowe artylerii nadbrzenej. Wskad si okrtowych wchodz trzy brygady okrtw nawodnych.
Licz one 35 okrtw bojowych i okoo 100 pomocniczych. Okrtem flagowym jest krownik (niekiedy
klasyfikowany jako fregata rakietowa) Hetman
Sahajdacznyj. Wrd okrtw bojowych nie ma jednostek podwodnych (ponadtrzydziestoletni okrt
podwodny klasy Foxtrot wystawiono na sprzeda).
Lotnictwo morskie dysponuje 90 migowcami Ka25, Ka-27E, Mi-14,
Mi-25 i Mi-6 oraz okoo 40 samolotami Su-25K.
Wojska brzegowe to 36BOW, skadajca si
zbpm oraz trzech bz. Wojska rakietowe artylerii
nadbrzenej skadaj si z 34 brygad nadbrzenej artylerii rakietowej.
wania oraz siy szybkiego reagowania. Bd to

jednostki zawodowe, najlepiej wyszkolone, gotowe do natychmiastowego uycia na obszarze
kraju oraz za granic. Po wykonaniu zada interwencyjnych przez siy natychmiastowego reagowania zadania stabilizacyjne przejm jednostki szybkiego reagowania. Natomiast gwne siy obronne bd zasadniczo dziaa na obszarze ojczyzny.
Rys. 3. Docelowy model SZ Ukrainy do 2011 r.

sprztu. Dotyczy to zwaszcza systemw dowodzenia, sprztu rozpoznania i WE oraz broni
precyzyjnego raenia i rodkw ochrony przed
BMR (rys. 4).
Ukraina w ostatnich dwch latach staa si jednym z najbardziej aktywnych partnerw NATO
i UE. Zgodzia si udostpni podstawowe dane
o strukturze imoliwociach jej armii. Program
reformy i rozwoju armii jest realizowany we
wsppracy z sojuszem i ma na celu ich dostosowanie do standardw NATO. Jednoczenie
zaangaowanie Ukrainy w operacje na Bakanach i w Iraku pozwolio na zacienienie tej
wsppracy. Ukraiscy onierze, jako pierwsi spoza sojuszu, weszli w zorganizowanej formie do struktury wojskowej funkcjonujcej
wNATO wsplnego batalionu polsko-ukraiskiego. Pozostaje nam wierzy, e proces
osigania przez naszego ssiada standardw
NATO nie ulegnie zahamowaniu. Kraj ten moe by niezwykle cennym sojusznikiem w eug
ropejskim systemie bezpieczestwa.
Partner Zachodu
Transformacja Si Zbrojnych Ukrainy,
uwzgldniajc potencja wyjciowy, jest przedsiwziciem skomplikowanym. Powodzenie zaley gwnie od determinacji politykw oraz
moliwoci finansowych. Zakadana do 2011 r.
redukcja liczebnoci armii do 143 tys. bdzie
moliwa tylko wtedy, gdy znajd si pienidze
na profesjonalizacj (budownictwo mieszkaniowe, internaty). Ministerstwo Obrony chce te
odwrci piramid kadrow, tak by w 2011r.
w armii suyo tylko 30% oficerw (ztego 40%
oficerw starszych). Reszt stanowiliby podoficerowie i szeregowi. Plany zmian kadrowych
trzeba powiza z wypat odpraw oraz kolejnymi nakadami na rekonwersj zwalnianego
personelu. Poza tym wplanie rozwoju do 2011r.
przewidziano nakady na zakup i modernizacj
2007/01
Rys. 4. Kierunki rozwoju SZ Ukrainy

111
INNE ARMIE Morskie akweny

W okresie zimnej wojny przez Morze Czarne przebiegaa linia strategicznego
podziau midzy Wschodem i Zachodem. Wydawao si, e po zakoczeniu tej
wojny akwen ten straci na znaczeniu. Tak jednak nie jest.
Bezpieczestwo na Morzu Czarnym
becnie obserwujemy wzrost

zainteresowania Morzem
Czarnym w aspekcie relacji
euroatlantyckich. Przyczyny
s dwie: energia oraz bezpieczestwo. Poniewa pastwa lece wok tego akwenu otwieraj si dla rynkw wiatowych,
staje si on szlakiem transportu, m.in. ropy naftowej z rejonu Morza Kaspijskiego.
W 2004 r. przez cieniny Bosfor i Dardanele przewieziono 150 mln t ropy. Ocenia
si, e w 2015 r. bdzie si transportowa
okoo 200 mln t tego surowca. Dlatego bezpieczestwo Morza Czarnego jest spraw
sku, e nie ma obecnie bezporedniego zagroenia bezpieczestwa na Morzu Czarnym. Istnieje jednak potencjalne ryzyko
jego wystpienia, jeli nie zostan podjte dziaania prewencyjne. Po kijowskiej
konferencji odbyo si wiele spotka zmierzajcych do przeksztacenia inicjatywy
Blackseafor w skuteczny instrument
walki z terroryzmem i przeciwdziaania
proliferacji broni masowego raenia.
Drugi wspomniany wymiar to utrzymanie przyjaznych stosunkw midzy pastwami lecymi w rejonie Morza Czarnego. W okresie zimnej wojny rozdzielaOkrt podwodny tureckiej MW
wrejsie patrolowym
zale gwnie od politykw iobywateli.

Najwaniejszym instrumentem jest jednak konwencja z Montreux, wywierajca
stabilizujcy wpyw na sytuacj w tym regionie od 1936 r.
Instrumenty bezpieczestwa
Wszystkie pastwa nadbrzene Morza
Czarnego s wiadome wymienionych zagroe. Rni si jednak pogldami na
temat przeciwdziaania im. Cz krajw
preferuje inicjatywy regionalne, inne opowiadaj si za wspprac wielu pastw
na midzynarodowej arenie. Mimo to podjto kilka wanych inicjatyw.
Pierwszym wanym dokonaniem bya
uzgodniona w 2001 r. inicjatywa Blackseafor, ktra okazaa si doskonaym instruNOTATKA
Fot. Ministerstwo Obrony Turcji (2)
Konferencja w Montreux (20 lipca 1936 r.) uregulowaa ruch statkw i okrtw w cieninach tureckich. Wprowadzia ograniczenia dotyczce liczby
statkw, ich wypornoci oraz czasu przebywania
wtym rejonie. Statki handlowe korzystaj z cakowitej swobody eglugi [jedyne ograniczenia wynikaj
zprzepisw dotyczcych bezpieczestwa nawigacyjnego przyp. tum.].
wan nie tylko dla pastw nadbrzenych,

ale rwnie dla mocarstw wiatowych.
Naley je rozpatrywa w dwch wymiarach. Pierwszy to przeciwdziaanie potencjalnym zagroeniom, takim jak: proliferacja broni masowego raenia, terroryzm,
rnego rodzaju nielegalny handel i przemyt. W tym przypadku chodzi o zapewnienie bezpieczestwa morskich linii komunikacyjnych i cieniny Bosfor, stanowicej jedyn drog prowadzc z Morza
Czarnego na Morze rdziemne.
31 marca 2005 r. w Kijowie zastpcy
ministrw spraw zagranicznych oraz podsekretarze stanu z Turcji, Bugarii, Rumunii, Rosji, Ukrainy i Gruzji doszli do wnio112 przegld si zbrojnych
a je czerwona linia, ale obszar ten na

szczcie nie sta si wwczas stref
otwartego konfliktu zbrojnego. Truizmem
jest twierdzenie, e stabilizacja zapewniona na duszy czas oraz bezpieczestwo
Szczyt w cieninie
ostatnim czasie daje si zauway

zwikszone natenie ruchu w cieninach tureckich. Wskazuje na to liczba
statkw przepywajcych przez nie w cigu doby. W 2001 r. cieniny pokonywao
65 statkw na dob, w 2004 r. byo ich
ju 150.
mentem uatwiajcym regionaln wspprac morsk oraz budow zaufania. Innym

sukcesem by udzia wszystkich pastw
nadbrzenych w konferencji powiconej
budowie rodkw zaufania i bezpieczestwa w dziedzinie si morskich w 2002 r.
Inicjatorem tych dziaa bya Ukraina.
Kolejnym wanym krokiem bya koordynacja dziaa morskich formacji granicznych. W tym celu powoano w bugarskim Burgas Graniczny Orodek Koordynacyjno-Informacyjny nad Morzem
Czarnym (BBCIC), ktry zapewnia wymian informacji dotyczcych nielegalnej
dziaalnoci na tym akwenie.
Oprcz wymienionych przedsiwzi
dowdcy flot wojennych pastw regionu
spotykaj si systematycznie raz lub dwa
razy w roku, by omawia biece sprawy
zwizane z bezpieczestwem. Od 1996 r.
opracowuj rekomendacje dla politykw,
majce na celu popraw sytuacji w tej
dziedzinie.
2007/01
AAAAAAA aaaaa
Niezwykle istotna inicjatywa, czyli operacja Black Sea Hormony, jest prowadzona przez marynark wojenn Republiki Turcji od marca 2004 r.
Unikalne dowiadczenie
Blackseafor
Cele inicjatywy Blackseafor to: poprawa stosunkw midzy krajami lecymi
nad Morzem Czarnym, rozwijanie wsppracy gospodarczej, osignicie stabilizacji oraz umocnianie pokoju po okresie zimnej wojny. Aby je osign, wwielu portach wprowadzono uatwienia w zaatwiawiczenia tureckiej MW w operacji Black Sea Harmony
niu formalnoci zwizanych z ruchem statkw handlowych. Zainicjowano rwnie
wsplne wiczenia morskie. Obecno
okrtw rnych pastw w portach regio- wych na Morzu Czarnym zgodnie z rezo- jedynie midzynarodowa wsppraca.
nu wpyna na rozwj przyjaznych wizi lucjami Rady Bezpieczestwa ONZ (nr Ztego wzgldu zaprosiy pastwa nadmidzy marynarzami oraz dobrych stosun- 1373, 1540 i 1566). Celem operacji jest brzene do udziau w tej inicjatywie. Dokw zmiejscow ludnoci.
zwalczanie zagroe oraz podejmowanie tychczas ch wsplnego dziaania wyraW aspekcie operacyjnym inicjatywa nowych wyzwa w dziedzinie bezpie- ziy Rosja i Ukraina. Celem ostatecznym
Blackseafor pozwolia wypracowa czestwa na morzu. Marynarka wojenna Turcji jest wczenie operacji Black Sea
zasady wspdziaania rnych jedno- Republiki Turcji identyfikuje wszystkie Harmony do inicjatywy Blackseafor,
stek, sub i formacji nalecych do na- statki handlowe na nadzorowanych akwe- gdy dopiero wwczas ta ostatnia zostarodowych systemw bezpieczestwa. To nach, zwaszcza w poudniowej czci nie w peni wykorzystana.
unikalny przykad zachcajcy do roz- morza oraz na podejciach do cieniny
W oczach Ankary
waenia moliwoci zwikszenia zakre- Bosfor, by uzyska informacje dotyczce
Wedug Turcji, bezpieczestwo na Mosu jej zada oraz rotosamoci (bandeli jako regionalnego Turecka marynarka wojenna ry) statku, celu po- rzu Czarnym powinno opiera si na
instrumentu bezpiedry, ostatniego trzech filarach: konsensusie wszystkich
identyfikuje wszystkie statki portu postoju i a- pastw nadbrzenych w zasadniczych
czestwa.
Interesujce jest
Jeli statek, kwestiach dotyczcych sytuacji w regiohandlowe na nadzorowanych dunku.
to, e powstaa przed
na podstawie wiary- nie, penym poszanowaniu postanowie
wydarzeniami 11
godnych danych wy- konwencji z Montreux oraz na dobrze zorakwenach, zwaszcza
wrzenia 2001 r. w
wiadowczych, jest ganizowanej wymianie informacji midzy
wpoudniowej czci morza podejrzany o niele- regionalnymi i euroatlantyckimi instytubezprecedensowy
atak terrorystyczny
galn dziaalno, cjami bezpieczestwa.
ina podejciach
Wdroenie tych zasad stanowi dobry
nada jednak nowy
turecka stra wydo cieniny Bosfor.
sens pojciu bezpiebrzea (w razie po- przykad wsppracy pastw basenu Moczestwa ioglnotrzeby rwnie ma- rza Czarnego, mimo rnic politycznych
wiatowej walce z terroryzmem, uwydat- rynarka wojenna) zatrzymuje jednostk midzy nimi. Pomylna przyszo zaleniajc znaczenie bezpieczestwa na mo- idokonuje jej przeszukania.
y w duej mierze od zakoczenia transrzu. W zwizku z nowymi zagroeniami
Black Sea Harmony jest czci pro- formacji Blackseafor w godne zaufania,
czonkowie Blackseafor odbywaj na- wadzonej przez NATO na Morzu rd- stae siy morskie przeznaczone do zwalrady powicone doskonaleniu si zwal- ziemnym operacji Active Endeavour. Si- czania nowych zagroe. Jest przy tym
czajcych nielegaln dziaalno na mo- y tureckie korzystaj z sojuszniczego sys- fundamentaln kwesti, by wysiki w dzierzu oraz inne zagroenia. Ostatecznym temu wymiany informacji i danych rozpo- dzinie bezpieczestwa podejmowane w
celem spotka jest przeksztacenie znawczych. W celu usprawnienia obiegu rejonie czyy, a nie dzieliy poszczeglBlackseafor w sprawny, wielonarodo- informacji z systemw narodowych iso- ne kraje. W przeciwnym razie czstkowe
wy zesp, z dziaajcym na stae do- juszniczych oraz pochodzcych z innych systemy bezpieczestwa bd obcione
wdztwem, zdolny do pokonywania za- rde Turcja utworzya w miecie Karade- ryzykiem zniszczenia rozwijanej od pog
groe w regionalnej skali.
niz Ereli, pooonym w zachodniej czci nad 10 lat wsppracy.
Wyczerpujce informacje o Blackse- morskiego regionu, stay orodek koordykmdr Sener Kir
afor mona znale na stronie interneto- nacyjny. Dziki dziaaniom tureckim moppor. mar. Akin Alkan
marynarka wojenna Republiki Turcji
wej www.blackseafor.org
liwe okazao si zintegrowanie dziaa prowadzonych na Morzu Czarnym z euroatlantumaczenie i redakcja naukowa:
Operacja Black Sea Harmony
tyckim systemem bezpieczestwa.
kmdr rez. mgr Jerzy Kubiak
To narodowe przedsiwzicie tureckie
Wadze tureckie stoj na stanowisku, e
kmdr por. rez. dr hab. Krzysztof Kubiak
ma za zadanie ochron szlakw eglugo- wsplne bezpieczestwo moe zapewni
2007/01
113
INNE ARMIE Militaria

Nowy or: radar przeciw

minom
Amerykaski korpus piechoty morskiej poszukuje radaru penetrujcego ziemi na
gboko do p metra. Byby on zamontowany na pojedzie rozpoznawczym Cougar.
Wykorzystywayby go patrole saperskie marines podczas poszukiwania min puapek.
Jest to wynikiem nauczki, jak otrzymali
Amerykanie w zachodnich prowincjach
Iraku, gdzie miny te ustawiane pod powierzchni drg przez sunnickich bojownikw zbieraj krwawe niwo wrd sucych tam marines. Dowdztwo korpusu dy do tego, by radar wykrywa grone obiekty w pewnej odlegoci, nie powodujc detonacji zapalnika.
Do ostatniej kropli ropy
Kodiak
Szwajcarzy zamwili czogi inynieryjne
wniemieckiej firmie Rheinmetall. 12wozw Kodiak odbior w 2009 r. Otrzymaj
one przydomek Geniepanzer.
Ich cena to 95mln
8 mld dolarw kosztowao paliwo zuyte w 2005 r. przez amerykaskie siy zbrojne. Rachunek
by wikszy o miliard dolarw ni w 2004 r. Spodziewano si, e podsumowanie faktur za
2006r. wykae zwikszenie wydatkw, mimo e o 10% zmniejszyo si zuycie oleju
napdowego i nafty lotniczej. Wymusza to cicia w budetach programw modernizacyjnych.
Fot. Rheinmetall
frankw (19 mln z za pojazd). Kodiak powsta na podwoziu czogu Leopard 2. Ma

osprzt inynieryjny, a jego uzbrojenie stanowi karabin maszynowy kalibru 12,7 mm
iwyrzutnia granatw dymnych. Ochrona
przeciwminowa wozu jest porwnywalna
zzabezpieczeniem najnowszych wersji czogu Leopard 2. Kodiak moe suy jako pojazd torujcy, wykonujcy przejcie w polach minowych. Kierownictwo firmy
Rheinmetall liczy, e zainteresuje pojazdem
inne armie uytkujce czogi Leopard 2.
Atomowa utylizacja
W 2010 r. Rosja zakoczy utylizacj wycofanych ze suby okrtw podwodnych
o napdzie atomowym. Wedug Siergieja
Kirijenki, naczelnika Federalnej Agencji
Energii Atomowej, ze 197 wycofanych ze
suby jednostek do koca ubiegego roku zostao rozmontowanych 148. Na kilkunastu trway prace. Koszt utylizacji jednego okrtu jest szacowany na okoo
7mln dolarw.
klasycznych silnikw, gdy cena baryki ropy

ic dziwnego, e poszczeglne rodzaje si
przekroczy 80 dolarw (w przypadku krownizbrojnych staraj si oszczdza. Poszukw) lub 205 dolarw (dla niszczycieli). Mokiwane s nowe paliwa i lepsze konstrukcje
dernizacja napdu okrtu oznacza wic inweukadw napdowych. Do zbiornikw testowestycje rzdu kilkuset milionw dolarw. US Argo bombowca B-52 zatankowano nowe palimy zamawia dla baz w Iraku hybrydowe genewo: mieszank (50-50) standardowego JP-8
ratory prdu, czce generator na olej napiskroplonego gazu ziemnego. Jeli prby zadowy z du bateri soneczn i turbin wiakocz si sukcesem, US Air Force chce za
trow. Cel: zmniejszy zuycie paliwa, liczb
dziesi lat poow z 3 mld galonw spalanekolumn zaopatrujcych oddalone obozy, atym
go paliwa uzyskiwa w wyniku przerbki gazu,
samym obniy ryzyko atakw na nie, atake
wgla iinnych rde dostpnych w USA. Zmiazminimalizowa koszty transportu. Oszczdnonie ulegy procedury eksploatacji samolotwci ma zapewni modyfikacja charakteru
-cystern KC-135. Nie musz oprnia zbiorniwojsk ldowych przesiadajc si zwozw
kw z pozostaego paliwa przed ldowaniem.
gsienicowych na koowe, staj si lejsze, bPowrci pomys zastosowania we wszystkich
jednostkach US Navy napdu nuklearnego
d wic zuywa mniej paliwa.
dzi energia z reaktorw porusza
Wojsko konsumuje prawie 2% ropy naftowej zuywanej w USA.
tylko lotniskowce i okrty podwodne,
Okoo 73% jest przeznaczone dla statkw powietrznych.
czyli 80 z 286 jednostek. Napd nuW2005 r. Pentagon kupi 21,15mld l oleju i nafty.
klearny stanie si alternatyw dla
Centrum doskonaoci
owdca Sojuszniczego Dowdztwa ds.

Transformacji (ACT) gen. Lance Smith zawar 23 stycznia br. z dowdc francuskiego
Dowdztwa Operacji Powietrznych i Obrony Powietrznej gen. broni Patrickiem de Rousiers
porozumienie na rzecz certyfikowania francuskiego Centrum Analiz i Symulacji Przygotowa Operacji Powietrznych. Uzyskanie certyfikatu pozwoli centrum sta si orodkiem
doskonalenia przygotowujcym do operacji
powietrznych dla wszystkich krajw NATO
orazpartnerskich pastw. Takie centra to na-
rodowe lub wielonarodowe orodki, oferujce

najwyszej jakoci usugi szkoleniowe, oficjalnie autoryzowane przez ACT, z ktrym utrzymuj indywidualne kontakty. Su osiganiu
interoperacyjnoci i tworzeniu doktryn oraz
sprawdzaniu rozwiza teoretycznych w symulacjach komputerowych. Francuski orodek jest pit placwk, ktra otrzyma akredytacj. Tylko dwie uzyskay ju j Centrum
Kompetencyjne Poczonych Si Powietrznych
w RFN i Centrum Doskonalenia Obrony przed
Terroryzmem w Turcji.
2007/01
Pocztek ery robotw?

Pierwsze w historii samodzielne uycie uzbrojenia przez bezzaogowy pojazd podwodny (UUV
Unmanned Underwater Vehicle). Podczas testw przeprowadzanych u poudniowych wybrzey
Wielkiej Brytanii dokona tego Talisman skonstruowany przez BAE Systems. Wydarzenie
obserwowaa delegacja US Navy, zainteresowanej rozwijaniem technologii takich pojazdw.
czasie prb na pokadzie pojazdu znalaz

si inny UUV samobieny niszczyciel
min Archerfish. Pierwsze zadanie polegao na
odpaleniu Archerfisha, ktry naprowadzi si
na nosiciela, symulujc atak. Kolejna prba
bya bojowa. Naleao wykry i zidentyfikowa
cel wiczebny imitujcy min. Take to zadanie zakoczyo si sukcesem. Co prawda nie
podano, czy chodzio o nowoczesn min
uoon na dnie, czy duo atwiejsz do
zniszczenia min kotwiczn. Testy miay dowie moliwoci samodzielnego uycia
uzbrojenia przez bezzaogowy pojazd podwodny. Wynika z nich, e UUV z Archerfishem umoliwia budow autonomicznego
systemu zwalczania min.
Dane o zaplanowanych zadaniach s
przekazywane do systemu sterowania Talismana przed jego uyciem. Jednak w trakcie
jego dziaania jest moliwe dokonanie korekty przez czowieka. Pojazd wyposaono
wurzdzenia umoliwiajce przekazywanie
polece za pomoc fal radiowych, w tym systemu satelitarnego Iridium. Wzanurzeniu
mona si z nim skontaktowa przez system
Przy brzegu. Podstawowym obszarem dziaania brytyjskiego Talismana maj by pytkie wody przybrzene,
gdzie nie s w stanie podej wiksze zaogowe jednostki. Wan cech UUV jest fakt, e ich uycie nie
naraa ycia wasnych ludzi, aniewielkie rozmiary
utrudniaj ich wykrycie.
Fot. BAF Systems
Bezpieczniej na Morzu
rdziemnym
Pi lat trwa ju operacja Active
Endeavour na Morzu rdziemnym.
Rozpocza si zaraz po atakach terrorystycznych na Nowy Jork i Waszyngton i miaa
na celu zwikszenie bezpieczestwa eglugi
na poudniowym skrzydle NATO. Codziennie
ten akwen przemierza okoo 78 tys. statkw, anaddzoruj je morskie i lotnicze siy
pastw sojuszu. W wywiadzie dla AFP dowdca woskiej MW Alfonso Citarella powiedzia, e w kadej chwili zadania wykonuj
przynajmniej 3 fregaty, okrt podwodny i samolot rozpoznawczy, nie liczc si narodowych. Kadego dnia w operacji uczestniczy
przynajmniej 1200 onierzy NATO. Przez
pi lat jej trwania siy sojusznicze prowadziy obserwacj ponad 83000 statkw.
Wdziaaniach bior take udzia pastwa
spoza NATO, w tym Rosja i Ukraina.
Nowo na Batyku
cznoci akustycznej. Porusza si z prdkoci 5 wzw i potrafi zej na gboko 300
m. Jest w stanie samodzielnie operowa przez
24 h. Konstrukcja jednostki waca 1800kg
zapewnia skryte dziaanie.
Wyprowadzka z kontynentu
Do
koca dekady 22 tys. brytyjskich onierzy opuci garnizony w RFN i powrci do ojczyzny.
Przeprowadzka z Osnabruck do Catterick przed 2009 r. czeka 4Brygad Zmechanizowan z pododdziaami wsparcia. Wtym samym czasie opuci niemieck ziemi 7 i 20 Brygada Pancerna oraz dowdztwo 1 Dywizji Pancernej (zHertford do Salisbury Plain). Po powrocie na Wyspy
oddziay brytyjskie zostan rozlokowane w dwch supergarnizonach, ktre powstan na terenie
byych baz lotniczych po przekazaniu czci zada szkoleniowych RAF-u prywatnym firmom. Rheindallen opuci Dowdztwo Korpusu Si Szybkiego Reagowania ARRC, w ktrym su Polacy.
WWielkiej Brytanii zostanie rozmieszczony w Wilton lub Upavon. Powd przenosin oszczdnoci resortu obrony oraz ograniczone moliwoci szkolenia duych jednostek w RFN. Brytyjczykw
czeka wic wielkie wyzwanie logistyczne.
Duska marynarka wzbogaci si o trzy nowe

okrty. Sklasyfikowano je jako patrolowce, ale podobnie jak w przypadku jednostek typu Thetis ich wielko i uzbrojenie
spowoduj, e bd okrelane jako fregaty.
Kontrakt ze stoczni Odense Steel Shipyard
podpisano 20 grudnia ub. r., a budowa
pierwszego okrtu rozpocznie si w roku
2008. Do projektowania okrtw przystpiono trzy lata temu. Nie jest to cakowicie nowa konstrukcja. Przypomina dwa zbudowane wlatach 20042005 okrty wsparcia
idowodzenia typu Absalon. Zasadnicza rnica midzy tymi dwoma typami to brak
zbdnego patrolowcom duego pokadu adunkowego. Podobne za bd rozmiary.
Oba typy jednostek, majce wyporno ponad 6000 ton, bd najwikszymi okrtami
w historii duskiej floty. Patrolowce
trafi do suby w latach 2010-2012,
zastpujc trzy korwety
typu Niels Juel.
NOWE WYPOSAENIE Prezydent na morzu

erald R. Ford tak nazw wybrano dla nowego
amerykaskiego lotniskowca. Ogosi to 16 stycznia
sekretarz marynarki Donald C. Winter.
Imi 38. prezydenta USA otrzyma pierwszy
z serii trzech nowych lotniskowcw,
ktry wedug obecnych planw
spynie na wod w 2009 r.
Opracowanie: Artur Goawski, Przemysaw Gurgurewicz

2007/01
115
INNE ARMIE Ludzie: gen. broni Dan Halutz
Poraka pilota
Dowdca si powietrznych okaza si zym szefem sztabu generalnego.
zef sztabu si zbrojnych Izraela poda si 16 stycznia do

dymisji. Powodem byo toczce si ledztwo w sprawie zeszorocznej kampanii w Libanie,
ktrej przebieg ostro skrytykowano. Organizacje obrony praw czowieka zarzucay gen. broni Danowi Halutzowi, e nakaza zbombardowanie Bejrutu, wiedzc, i zgin
niewinni ludzie. Narzekali take
walczcy z Hezbollahem onierze
oraz byli dowdcy z powodu braku
wsparcia bojowego oraz zego rozpoznania terenu, a nade wszystko
ze wzgldu na bdn doktryn
Precyzyjne
czary-mary
Za
czasw gen. Halutza

izraelscy piloci wyspecjalizowali si w tzw. precyzyjnej
likwidacji osb. Udowodnili, e
w cigu kilku minut od zdobycia
informacji przez wywiad mog
zabi czowieka. Nie ma jednak
dymu bez ognia. Gdy 22 lipca
2002 r. myliwiec F-16 zrzuci
jednotonow bomb na budynek wGazie, w ktrym ukrywa
si lider Brygady al-Qassam
ikonstruktor min puapek bombowych Salah Shahade, zburzy
21 okolicznych domw, zabijajc terroryst i jego on, ale
take 9 dzieci oraz ranic
150osb. Halutz autoryzowa
akcj, a pniej uspokaja pilotw, by nie martwili si
Midzynarodowym Trybunaem
Karnym. W jednym z wywiadw
pytany o wyrzuty sumienia, jakie mog mie wykonawcy zada obcionych ryzykiem zabicia niewinnych osb, owiadczy, e lotnicy nie maj dylematw moralnych. Zrzucajc
bomb, czujemy tylko lekkie poderwanie maszyny pozbywajcej si ciaru. To wszystko
stwierdzi.
wojskow. 59-letniemu generaowi wypomniano i to, e trzy godziny po porwaniu onierzy z posterunku przy granicy libaskiej co
Tel Awiw uzna za casus belli
sprzeda posiadane akcje, przewidujc zmniejszenie ich wartoci
z powodu wojny.
uycia BSP, zwikszenia precyzji

uzbrojenia statkw powietrznych
oraz ograniczenia wypadkw lotniczych. Za jego kadencji w SP zdarzyo si tylko kilka wypadkw, bez
Ikona traci blask

Dymisja Halutza to wane wydarzenie. By on ikon nowego kierunku w sztuce operacyjnej. Jako drugi w historii Izraela lotnik stojcy na
czele si zbrojnych, przez ptora roku po objciu funkcji szefa sztabu
forsowa doktryn przyjt przez
gen. broni Moshe Yaalona. Jego
poprzednik zaoy, na podstawie
koncepcji opracowanych w Instytucie Studiw Doktrynalnych Si
Zbrojnych, e lotnictwo i rodki precyzyjnego raenia (rakiety) zapewni zwycistwo w konflikcie z ssiadami w ramach tzw. operacji opartej na celach (EBO). Piechota i pododdziay czogw miay wkracza
do dziaania w ostatecznoci. Oznaczao to redukcj potencjau wojsk
ldowych oraz dodatkowe inwestycje w powietrznym komponencie
si zbrojnych.
Starcie z Hezbollahem pokazao, e Yaalon i Halutz mylili si.
34-dniowy konflikt zakoczy si
rozejmem. Frontowe niepowodzenia obniyy morale armii. Pod presj opinii publicznej premier Ehud
Olmert obieca analiz kampanii.
Bya to czerwona kartka dla Halutza. Ten byy pilot odrzutowcw
F-4 i F-16 (w wojnie Yom Kippur
wpadzierniku 1973 r. zestrzeli
trzy samoloty arabskie) nie przej
si atakiem. Zasyn w czasie palestyskiej intifady Al-Aksa jako innowacyjny i charyzmatyczny dowdca si powietrznych. Jego pomys usprawnienia lotnictwa sprowadza si do: zacienienia wsppracy z wojskami ldowymi i subami bezpieczestwa, masowego
Nie przygotowa jasnego planu

operacyjnego w przypadku inwazji
na Liban. Upar si, by prowadzi
kampani powietrzn, opniajc
uycie jednostek ldowych, co
przeduyo interwencj i nie zapobiego ostrzaowi przez hezbollahw grzmia gen. dyw. Udi Shani,
ktry analizowa prac sztabu.
Nasza doktryna bya cakowicie
bdna. Nie powinna by wdraana. Udzia w okupacji terytoriw palestyskich zaszkodzi wyszkoleniu, procedurom, taktyce, a nawet
mentalnoci dowdcw. Pokonujc sabych Palestyczykw, nasi
oficerowie wpadli w zadufanie i nie
docenili wroga z pnocy oceni
gen. dyw. rez. Amiram Levin.
Powrt do rwnowagi
Gen. Dan Halutz szefowa sztabowi generalnemu si zbrojnych Izraela w latach

20052007
ofiar w ludziach. Zyska wielk popularno wrd pilotw, dla ktrych podczas jego dowodzenia zamwiono nowe F-15E i F-16I.
Lotnicza arogancja
Po wojnie w Libanie doktryna
walki zdalnej zyskaa miano lotniczej arogancji. Dlatego te po
2000 r., czyli od wycofania si
wojsk izraelskich z poudniowego
Libanu, adna brygada piechoty
czy pancerna ani wikszo batalionw nie uczestniczyy w wiczeniach caoci si. Wojska ldowe
skupiy si na zwalczaniu powstacw palestyskich w Strefie Gazy
ina Zachodnim Brzegu Jordanu.
Ztego powodu podczas walk z Hezbollahem wikszo dowdcw
brygad i batalionw dowodzia caoci jednostek po raz pierwszy
wswojej karierze.
Wnioski, do jakich dosza powoana po kampanii libaskiej tzw. komisja Winograda, badajca przyczyny niepowodzenia, nie zostay
jeszcze ogoszone, ale generalicja
punktowaa Halutza bezlitonie:
- Kampania obnaya zaniedbania w szkoleniu. Wojsku zabrako

inicjatywy, uporu, koncentracji wysiku, zaniechano stosowanie forteli i manewru stwierdzi gen.
dyw. Yoram Yair. Wan konkluzj
bya uwaga o zamieszaniu, jakie
nowa doktryna wojenna wprowadzia do wojskowego jzyka, jeli
chodzi o zasady sztuki operacyjnej. Pojawiy si apele o opracowanie nowej doktryny, przywracajcej
normalno w strukturach i zdolnociach si zbrojnych. Spodziewane jest inwestowanie w sprzt
iszkolenie wojsk ldowych. Armia
chce te poprawki jednej z ustaw,
by wyduy dwukrotnie czas suby rezerwistw. Wiara w potg si
powietrznych bya tak dua, e
przed kilku laty wojsko poparo
ograniczenie czasu obowizkowych wicze rezerwistw do
45dni w cigu trzech lat.
Ustpujc ze stanowiska, Halutz wzi na siebie odpowiedzialno za ewentualne bdy kampanii. Gabinet po nim obj powoany z rezerwy gen. dyw. Gabi Aszkenazi (lat 52). Uczestnik brawurowego odbicia w 1976 r. w Entebbe pasaerskiego samolotu linii Air France, porwanego przez
niemieckich i palestyskich terrorystw, wiele lat suy w poudniowym Libanie. Ostatnio, ju jako cywil, by dyrektorem generalg
nym ministerstwa obrony.
Artur Goawski
2007/0X
PORADY Paragrafy dla onierzy
Rozkaz a odpowiedzialno karna (cz. I)

Wojsko rozkazem stoi. Ale nie kade polecenie bywa wykonane. Jakie konsekwencje gro
podwadnemu za zbojkotowanie woli przeoonego? Jakie reperkusje moe mie
zaniechanie wykonania rozkazu dowdcy-obcokrajowca?
mjr Adam Tokarczyk
zczeglnie wan kwesti w przypadku

rozkazu jest umiejtno rozrnienia,
kiedy jest on sprzeczny z prawem oraz
w jakich sytuacjach onierz moe odmwi jego wykonania. W gr wchodzi odpowiedzialno karna, a problematyk t w gwnej mierze reguluje cz wojskowa kodeksu karnego.
Przypomnijmy definicj. Wedug art.115 18
kodeksu karnego rozkazem jest polecenie okrelonego dziaania lub zaniechania, wydane subowo onierzowi przez przeoonego lub uprawnionego onierza starszego stopniem. Definicj
t niemal powtarza Regulamin oglny Si Zbrojnych RP (pkt 15), wprowadzony do uytku decyzj nr306/MON z 12 listopada 2003 r.
Dla zrozumienia istoty rozkazu wane jest
wskazanie okolicznoci, w ktrych moe by on
wydany. Ot, musi by wydany subowo,
tj.mie zwizek ze sub wojskow, zatem dotyczy przedsiwzi (czynnoci, uprawnie,
obowizkw) z zakresu spraw subowych,
Rozkaz musi by wydany subowo, tj. mie zwizek ze

sub wojskow, zatem dotyczy przedsiwzi
mieszczcych si w zadaniach i celach si zbrojnych.
WYJANIENIE
Odpowiedzialno karna
oznacza powinno danego
podmiotu ponoszenia ujemnych konsekwencji (w postaci
sankcji karnej) za przypisany
mu czyn. Odpowiedzialno
karna za popenienie czynu zabronionego jest rozpatrywana
przez sd.
mieszczcych si w zadaniach i celach si zbrojnych. Podstawowe zadania si zbrojnych okrelone s w ustawie o powszechnym obowizku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2004r.
nr241, poz. 2416 ze zm.).
Pojcia spraw subowych nie mona ogranicza tylko do zakresu obowizkw onierza zajmujcego dane stanowisko, czy innych dokumentw kompetencyjnych okrelajcych jego zadania, obowizki i uprawnienia, takich jak np. karty opisu stanowisk. W sytuacjach wynikajcych
z potrzeb ycia wojskowego (dziaalnoci subowej) onierz moe otrzymywa rozkazy od
uprawnionego onierza, wykraczajce poza jego normalnie wykonywane czynnoci na zajmowanym stanowisku. Nie mona zatem wskaza
zamknitego zbioru polece, ktre s poleceniami subowymi. To, czy dane polecenie ma zwizek ze sub, czy nie, bdzie zalee w kadym
przypadku od sytuacji, w ktrej zostao wydane.
Tylko do onierzy
W wietle powyszego przepisu, polecenie
pozasubowe nie jest rozkazem, a jako takie
2007/01
nie zobowizuje podlegego onierza do postpienia zgodnie z jego treci i nie skutkuje odpowiedzialnoci karn (bd dyscyplinarn)
za niewykonanie lub odmow wykonania.
Polecenie zwizane z penieniem suby musi by wydane konkretnemu podmiotowi, ktry
musi mie wiadomo, e zostao ono wanie
do niego skierowane (zasada indywidualnoci).
Adresatem rozkazu moe by nie tylko pojedynczy onierz, ale i grupa onierzy indywidualnie oznaczona (skonkretyzowana). Rozkaz musi by wydany w taki sposb, aby adresat mg
si zapozna z jego treci. Polecenie subowe
stanowi owiadczenie woli, ktre aby odnie
skutek w postaci zobowizania okrelonego onierza do dziaania (lub zaniechania) musi dotrze do konkretnego adresata.
Dane polecenie musi by te dostatecznie zrozumiae. onierz, ktry nie by w stanie zrozumie treci rozkazu, nie moe podlega odpowiedzialnoci karnej za jego niewykonanie. Sytuacja taka moe mie miejsce w przypadku wyczenia (zaburzenia) wiadomoci adresata
spowodowanej rnymi czynnikami (w tym
zdrowotnymi), jak rwnie w przypadku postawienia onierzowi zada subowych, ktrych
nie jest w stanie zrozumie z powodu nieodpowiedniego poziomu wiedzy fachowej. Regulamin oglny SZRP wyranie stanowi, e wydajcy rozkaz jest zobowizany uwzgldni stopie przygotowania podwadnego, warunki
iokolicznoci wykonania rozkazu (pkt 16).
Inn kwesti jest zapewnienie podwadnemu moliwoci (si i rodkw) wykonania rozkazu pkt 16 regulaminu. Obiektywna niemono wykonania rozkazu przez onierza
nie moe skutkowa powstaniem odpowiedzialnoci karnej za jego niewykonanie, bd
nienaleyte wykonanie.
Rozkaz moe by wydany tylko onierzowi,
czyli osobie ktra w czasie otrzymania rozkazu
peni czynn sub wojskow. Nie ma moliwoci wydania pracownikom cywilnym wojska polece subowych, ktre byyby traktowane jako
rozkazy w rozumieniu prawa karnego, nawet jeli pracownik bezporednio podlega danemu onierzowi (przeoonemu). Wedug kodeksu karnego onierzem jest osoba, ktra peni czynn
sub wojskow (art. 115 17 k.k.). Z kolei ustawa o powszechnym obowizku obrony RP precyzuje, e onierzami suby czynnej s osoby,
117

u ktre odbywaj: zasadnicz sub wojskow,
nadterminow sub wojskow, przeszkolenie
wojskowe, wiczenia wojskowe, okresow sub wojskow oraz osoby, ktre peni sub wojskow w razie ogoszenia mobilizacji iw czasie
wojny. Natomiast ustawa z 11 wrzenia 2003 r.
osubie wojskowej onierzy zawodowych stanowi, e onierze zawodowi s onierzami
wczynnej subie wojskowej.
Forma bez znaczenia

Sposb wydania rozkazu nie ma wpywu na
wano polecenia subowego, pod warunkiem, e zostaa zachowana forma umoliwiajca onierzowi dostateczne zapoznanie si
ztreci rozkazu. Dlatego w kodeksie karnym
onierz moe by pocignity do odpowiedzialnoci za

niewykonanie, nienaleyte wykonanie lub odmow
wykonania rozkazu tylko wprzypadku, gdy zna jego tre.
nie ma okrelonej szczeglnej formy dla wydawania rozkazw. Regulamin oglny SZRP precyzuje, e rozkaz wydaje si ustnie, na pimie
lub za pomoc sygnau (pkt 18). Tak wic rozkaz moe by przekazany onierzowi nawet
przez osob trzeci, jeeli zjego treci lub formy przekazania bezsprzecznie wynika, e wyda go uprawniony onierz i dotyczy wanie
tego, komu przekazano w rozkaz.1
Dotarcie treci rozkazu do adresata jest wane, gdy onierz moe by pocignity do odpowiedzialnoci za niewykonanie, nienaleyte
wykonanie lub odmow wykonania rozkazu tylko w przypadku, gdy zna jego tre. Nie mona skutecznie zobowiza onierza do dziaania w sytuacji jego niewiadomoci o cicym
na nim obowizku.
Wszelkiego rodzaju dziaanie podjte nie
wskutek wyranego polecenia, ale w sytuacjach
tzw. dorozumianej zgody (bd woli) przeoonego (starszego stopniem), nie stanowi wykonywania rozkazu. Nawet w sytuacji, gdy zobiektywnych okolicznoci jasno wynika, e przeoony (uprawniony starszy) yczyby sobie (bd
spodziewaby si) podjcia takiego wanie dziaania. Analogicznie, nie ma moliwoci pocignicia onierza do odpowiedzialnoci za brak
takowego dziaania.
W znaczeniu prawa karnego nie bd uwaane za rozkazy wszelkiego rodzaju oglne usta1
lenia (takie jak wytyczne, instrukcje), czy inne

okrelenia norm zachowania, wydawane w stosunku do nieokrelonego adresata (np. do stanu osobowego onierzy jako caoci).2 W takich przypadkach nie ma znaczenia nawet fakt,
e dan instrukcj, wytyczne czy regulamin
wprowadzono do uytku rozkazem przeoonego odpowiedniego szczebla.
Z definicji rozkazu wyranie wynika, e musi chodzi o konkretne dziaanie, bd zaniechanie. Rozkaz moe zobowizywa do dziaania wielokrotnego, dugotrwaego, czy nawet
podejmowania okrelonych dziaa w okrelonych odcinkach czasowych. Nic nie stoi na przeszkodzie, by rozkaz normujcy oglne zachowanie podlegych onierzy (np. porzdek dnia
w jednostce) zawiera konkretne polecenia subowe (obowizki) dla poszczeglnych onierzy (np. wyznaczenie do penienia suby dyurnej, powierzenie obowizkw dozoru okrelonego mienia).3
Przeoeni mundurowi
Ostatnia cz definicji rozkazu precyzuje organy uprawnione do ich wydawania. Definicja
przeoonego zawarta jest w Regulaminie oglnym SZRP.
Zgodnie z pkt. 4 regulaminu przeoonym jest
onierz lub osoba niebdca onierzem, ktrej na mocy przepisu prawa, rozkazu lub decyzji waciwego przeoonego podporzdkowano onierza, uprawniona do wydawania rozkazw lub polece podlegym onierzom i kierowania ich czynnociami subowymi. onierze podporzdkowani przeoonemu s jego
podwadnymi (pkt 12 regulaminu).
Podobnie jak w przypadku wydawania i otrzymywania rozkazu przez onierza, musi on wiedzie, e dana osoba jest jego przeoonym i posiada uprawnienia do wydawania mu rozkazw.
Nie mona odgrnie przyj, e wystarcza w tej
kwestii samo dorozumiane uznanie danej osoby za przeoonego, np. zwyczajowe przyjcie
wjednostce, e podczas nieobecnoci przeoonego jego obowizki peni konkretna osoba.
Kadorazowo zmiana personalna przeoonego
musi by zakomunikowana podlegym onierzom, zwaszcza w sytuacji, gdy z powodu czasowej nieobecnoci (lub innej niemonoci sprawowania dowodzenia) istnieje konieczno zastpienia waciwego przeoonego przez inn
osob. Oczywicie nic nie stoi na przeszkodzie,
Moc wica rozkazu nie jest uzaleniona od tego, by przeoony wyda rozkaz bezporednio wykonawcy. Wyrok Sdu Najwyszego
Izba Wojskowa z dnia 10 grudnia 1970 r. Rw 1359/70.

2
Zarzdzenie, ktre reguluje rozkad zaj, tok pracy lub suby w jednostce wojskowej lub oddziale obrony cywilnej, nie moe by
utosamiane z rozkazem, chociaby zarzdzenie to nosio nazw rozkazu lub byo wprowadzone w ycie rozkazem. Wyrok Sdu
Najwyszego Izba Wojskowa z dnia 7 listopada 1986 r. N 24/86.
3
Pisemny rozkaz dzienny pododdziau, w ktrym na poszczeglnych onierzy zostaje imiennie naoony okrelony obowizek, jest roz-
kazem w rozumieniu k.k. Wyrok Sdu Najwyszego Izba Karna z dnia 23 lutego 1972 r. Rw144/72.
2007/01
aby okreli wodpowiednich rozkazach (dokumentach normatywnych) osob, ktra w przypadku nieobecnoci przeoonego przejmie
funkcje dowodzenia, ale kadorazowo przejcie
dowodzenia powinno by zakomunikowane
podlegym onierzom. Dokadnie to samo dotyczy etatowych zastpcw dowdcw. Przejcie przez nich dowodzenia, czyli sprawowanie
roli przeoonego wstosunku do onierzy podlegych dowdcy, musi by odpowiednio zakomunikowane. onierz musi mie wiadomo,
kto jest jego przeoonym. Naley pamita, e
minister obrony narodowej jest przeoonym
wszystkich onierzy.
Od 1 lipca 2004 r., definicja przeoonego zostaa znacznie rozszerzona. Zgodnie z pkt. 6 Regulaminu oglnego SZRP, onierz moe by
rwnie przeoonym w stosunku do onierzy
niepodporzdkowanych mu pod wzgldem organizacyjnym, w zakresie spraw specjalistycznych wynikajcych z dokumentw kompetencyjnych. Z tego tytuu jest on uprawniony do
wydawania wicych wytycznych ipolece
dotyczcych zada objtych jego zakresem dziaania oraz ponosi odpowiedzialno za moliwe do przewidzenia skutki ich realizacji (pkt 6).
Traktowanie takiego przeoonego jako uprawnionego do wydawania rozkazw, ktrych niewykonanie moe skutkowa odpowiedzialnoci karn, nie jest wcale oczywiste. Osoba zajmujca si merytorycznie dan dziedzin ycia
wojskowego nie moe by tylko i wycznie ztego powodu uwaana za przeoonego wszystkich onierzy, ktrzy maj cokolwiek wsplnego z zakresem dziaania (obowizkami subowymi) tej osoby. Biorc pod uwag fakt, e
kodeks karny nie zawiera samoistnej definicji
przeoonego, naley si posikowa w tym
wzgldzie Regulaminem oglnym SZRP. Ale
rozstrzygnicie, czy wkonkretnej sytuacji przeoony, zdefiniowany w pkt 6 regulaminu, bdzie mia prawo wydawa rozkazy, zalee bdzie od wszystkich okolicznoci, takich jak jego wyrane (a nie dorozumiane) umocowanie
do wydawania rozkazw z danej dziedziny,
wiadomo adresatw rozkazu, e ma on
uprawnienia do wydawania wicych polece
subowych, okrelenie zindywidualizowanego
adresata rozkazu oraz od jego treci.
Przeoeni cywilni
Przeoonym onierza moe by rwnie cywil. Zasada cywilnego kierownictwa nad armi
skutkuje wprowadzeniem licznych stanowisk
na wysokich szczeblach resortu, ktre mog
by zajmowane tylko przez osoby cywilne. Typowym przykadem jest minister obrony, ktry, w zwizku ze specyfik kierowanego przez
siebie dziau administracji pastwowej, sprawuje cywilne kierownictwo nad siami zbroj2007/01
nymi (art. 1, art. 2 inast. ustawy z14grudnia

1995 r. o urzdzie ministra obrony narodowej
DzU z 1996 r. nr 10, poz. 56 ze zm.).
Bez moliwoci wydawania

rozkazw, minister obrony
pozbawiony byby skutecznego
narzdzia do kierowania siami
zbrojnymi.
Zatem onierz moe otrzyma rozkaz take
od przeoonego bdcego cywilem, jeeli jest
mu subowo podporzdkowany. Odmienna interpretacja doprowadziaby do wypaczenia zasady cywilnego kierownictwa nad armi i mogaby oznacza faktyczne uniezalenienie si
dowdcw armii od administracji rzdowej.
Od szczeglnej sytuacji, w ktrej osoba cywilna jest przeoonym, naley odrni sytuacj, kiedy zachodzi tylko rodzaj zwykej zalenoci subowej midzy onierzem a cywilem.
W takim wypadku osoba cywilna niekoniecznie musi by przeoonym, a onierz jej podwadnym w rozumieniu przytoczonych przepisw. W zwizku z tym osoba taka nie bdzie
miaa prawa wydawa rozkazw, mimo e moe mie wpyw na dziaanie onierza przez wydawanie innych polece zwizanych np.zkierowaniem pracami czy koordynowaniem innego rodzaju dziaalnoci okrelonego zespou,
wskad ktrego wchodz onierze.
Uprawnionym do wydawania rozkazw jest
rwnie onierz starszy stopniem, ale tylko
iwycznie w sytuacjach okrelonych w pkt 27
Regulaminu oglnego SZRP. Starszy stopniem
nie wydaje generalnie rozkazw onierzom
modszym stopniem, z wyjtkiem nastpujcych sytuacji:
1) kiedy jednostce (instytucji) wojskowej lub
onierzom zagraa niebezpieczestwo, jeli nie
ma ich przeoonego;
2) gdy zachodzi konieczno jednego kierownictwa podczas wsplnego dziaania rnych
jednostek (oddziaw, pododdziaw) wojskowych jeli midzy ich dowdcami nie ma zalenoci subowej;
3) kiedy modsi naruszaj prawo lub dyscyplin wojskow albo zakcaj porzdek publiczny.
Zasig dziaania regulacji
Kadorazowo zmiana
przeoonego musi by zakomunikowana podlegym
onierzom.
Kwestie jurysdykcji czonkw

NATO s uregulowane w art. VII
umowy midzynarodowej zawartej midzy pastwami stronami
Traktatu Pnocnoatlantyckiego,
adotyczcej statusu ich si zbrojnych, sporzdzonej wLondynie
19 czerwca 1951 r. Polska ratyfikowaa umow NATO-SOFA
(DzUz2000 r. nr 21, poz. 257).
Dla potrzeb konkretnego dziaania wstrukturach wielonarodowych, w ktrych bd wystpowali onierze innych narodowoci
ni tylko czonkowie NATO, umowa midzynarodowa moe okrela jurysdykcj sdow nad
Polakami. Jurysdykcja ta wzasadzie zawsze zostanie powierzona
prawu pastwa pochodzenia onierzy, zkategorycznym wyczeniem jakiejkolwiek jurysdykcji sdw innych pastw.
Szczeglnej aktualnoci nabiera dzi problem

zasigu polskiego prawa regulujcego kwestie
rozkazu i odpowiedzialnoci, a to ze wzgldu
na upowszechnienie si wyjazdw na misje zagraniczne i do suby w sztabach wielonarodowych. Dlatego nie sposb pomin kwestii
przeoonego i podwadnego innej narodowo- u
119

u ci. Ze wzgldu na cel i zakres publikacji, pomin kwesti generalnych zasad dotyczcych
jurysdykcji polskich sdw. Przypomn tylko,
e 1 lipca 2002 r. wszed w ycie Rzymski Statut Midzynarodowego Trybunau Karnego,
ktry Polska ratyfikowaa 12 listopada 2001 r.
(DzU z 2003r. nr 78, poz.708). Jurysdykcja tego tzw. staego trybunau karnego zostaa
ograniczona do najpowaniejszych zbrodni wagi midzynarodowej: ludobjstwa, przeciwko
ludzkoci i wojennych.
Na dziaania polskich onierzy w strukturach
wielonarodowych naley spojrze w dwch
paszczyznach odpowiedzialnoci dyscyplinarnej ikarnej. Zgodnie z art. 109 kodeksu karnego, ustaw karn polsk stosuje si do obywatela polskiego, ktry popeni przestpstwo
za granic (zasada obywatelstwa). Wic niezalenie od tego, na terenie jakiego pastwa doOczekiwany werdykt SN
szo do popenienia przestpstwa przez onieMona znale argumenty prawrza SZRP, bdzie on odpowiada wedug naszene wyczajce moliwo ponogo prawa. Zuzasadnienia kodeksu karnego
szenia odpowiedzialnoci karnej
iustalonego dzi w tej kwestii orzecznictwa wyprzez polskich onierzy wprzynika, e obowizkiem obywateli polskich, niepadku niewykonania, nienaleyzalenie od tego gdzie si znajduj, jest przetego wykonania bd odmowy
strzeganie prawa polskiego.4 Co prawda zgodwykonania rozkazw stawianych
nie z art. 111 1 k.k., warunkiem odpowiedzialprzez uprawnionych obcokrajownoci za czyn popeniony za granic jest uznacw. Takie stanowisko zajmuje
nie takiego czynu za przestpstwo rwnie przez
rwnie cz przedstawicieli
ustaw obowizujc wmiejscu jego popeniedoktryny prawa karnego, jednak
nia (czyli przez prawo pastwa na terenie ktczsto nie wskazuj oni adnych
rego doszo do przestpstwa). Ale przepis 3
przesanek, ani przepisw prawa
tego samego artykuu wyranie modyfikuje jepotwierdzajcych nieistnienie odgo stosowanie odnonie do funkcjonariuszy pupowiedzialnoci karnej w takich
blicznych, stanowic, e warunek podwjnej
przypadkach. Wydaje si, e kweprzestpnoci czynu nie ma zastosowania do
stia odpowiedzialnoci karnej
polskiego funkcjonariusza publicznego, ktry
wrelacjach midzynarodowych
penic subza granic popeni tam przestpjako ostatecznie nierozwizana,
stwo w zwizku z wykonywaniem swoich funkbdzie musiaa by rozstrzygnicji, ani do osoby, ktra popenia przestpstwo
ta przez orzecznictwo Sdu
w miejscu niepodlegajcym adnej wadzy paNajwyszego. Dojdzie do tego,
stwowej. Funkcjonariuszem publicznym jest
gdy pojawi si taka konieczno,
midzy innymi osoba penica czynn sub
czyli przy konkretnej prbie sdowojskow (art.115 13 pkt 8 k.k.).
wego pocignicia onierza polDodatkowe usankcjonowanie powyszych reskiego do odpowiedzialnoci kargulacji zawiera ustawa z 17 grudnia 1998 r. ozanej wskutek niewykonania rozkasadach uycia lub pobytu Si Zbrojnych RP pozu wydanego przez przeoonego
za granicami pastwa (DzU nr 162, poz. 1117,
innej narodowoci.
ze zm.).
Zgodnie z art. 7 ust. 1 tej ustawy, osoby wchodzce w skad jednostek wojskowych wykonujcych zadania za granic podlegaj na terytorium pastwa obcego przepisom dyscyplinarnym, karnym i porzdkowym obowizujcym
w ojczynie. S one ponadto obowizane do
4
przestrzegania prawa pastwa przyjmujcego

oraz wicego Rzeczpospolit Polsk prawa
midzynarodowego.
Przeoony innej narodowoci

Przytoczone przepisy nie budz wtpliwoci
w relacjach midzy Polakami. onierz odpowiada karnie za przestpstwa zwizane z naruszeniem dyscypliny wojskowej bez wzgldu na
to, czy naruszy j w kraju, czy na obczynie.
W relacjach przeoony podwadny, wktrych jednym z onierzy jest obcokrajowiec, sytuacja przestaje by jasna.
W zasadzie aden przepis prawa powszechnie obowizujcego nie stanowi wsposb oczywisty, e przeoonym w rozumieniu kodeksu
karnego moe by tylko obywatel Polski. Biorc pod uwag motywy bdce przyczyn tworzenia organizacji takich jak NATO, mona
doj do wniosku, e zasady dyscypliny wojskowej s tam rwnie wane jak w ojczystych
siach zbrojnych. Oczywiste jest, e SZRP nie
byyby w stanie naleycie spenia roli okrelonej ustaw o powszechnym obowizku obrony
bez specyficznej instytucji, jak jest rozkaz oraz
bez cile okrelonych zasad hierarchicznego
podporzdkowania struktur dowodzenia (onierzy) i bez mechanizmw zapewnienia (wymuszania) posuchu w postaci jasno i kategorycznie sprecyzowanych zasad odpowiedzialnoci karnej. Rwnie sojusz nie zdoaby wypeni stojcych przed nim zada bez rozkazu
oraz hierarchicznego podporzdkowania struktur dowodzenia (onierzy). Wtpliwe jest rwnie, biorc pod uwag specyfik dziaania
struktur wojskowych (na polu walki, w sytuacjach kryzysowych), czy bez wiadomoci istnienia sankcji karnej za naruszenie dyscypliny
wojskowej moliwe byoby skuteczne prowadzenie operacji wojskowych o duym stopniu
zagroenia dla ycia i zdrowia onierzy. Std
wydaje si oczywiste, e przepisy regulujce
odpowiedzialno karn za nieprzestrzeganie
rozkazw powinny mie rwnie zastosowanie
w relacjach przeoony podwadny rnych
narodowoci.
Wan, cho czsto pomijan konstatacj jest
to, e niewykonanie rozkazu polecajcego okrelone dziaanie (zaniechanie) przez onierzy
wielonarodowych si NATO moe skutkowa
obnieniem, bd cakowitym pozbawieniem
bezpieczestwa narodowego poszczeglnych
pastw tworzcych sojusz, wtym Polski. Zatem
zjawisko braku naleytego podporzdkowania
dyscyplinarnego wrelacjach przeoony pod-
Obywatel polski za granic obowizany jest przestrzega caoksztatu polskiego ustawodawstwa karnego, tzn. wszystkich przepisw
karnych zawartych wkodeksie karnym, jak te w ustawach szczegowych, bez wzgldu na przedmiot ochrony okrelony w tych
przepisach. Wszystkie polskie przepisy karne, niezalenie od chronionego w nich przedmiotu, s wice dla obywatela polskiego
przebywajcego za granic. Postanowienie Sdu Najwyszego z dnia 20 listopada 1991 r., I KZP 29/91.
2007/01
wadny rnych narodowoci moe by tak samo szkodliwe jak naruszanie tych relacji w narodowych siach zbrojnych. Efekty tu i tam bd takie same: rozlunienie struktur dowodzenia, nieskuteczno dziaania, obnienie bd
zburzenie bezpieczestwa pastwa. Wanie one
przesdzaj o koniecznoci zastosowania zasad
odpowiedzialnoci karnej w stosunku do polskiego onierza, ktry nie wykona rozkazu
przeoonego innej narodowoci.
Wyjanienia wymaga te kwestia relacji midzy polskim przeoonym a podwadnym innej
narodowoci. Dopuszczalne jest tu adekwatne
wykorzystanie moliwoci zainicjowania przez
polskiego onierza procedury skutkujcej odpowiedzialnoci karn w stosunku do niezdyscyplinowanego onierza innej nacji oczywicie
zuwzgldnieniem narodowej jurysdykcji sdowej i narodowych zasad odpowiedzialnoci.
Rozkaz w czasie pokoju i wojny

W nowym kodeksie karnym nie ma rozrnienia, czy przepisy czci wojskowej kodeksu stosuje si tylko i wycznie w czasie pokoju czy
wojny. Dlatego naley wnioskowa, e przepisy
k.k. maj zastosowanie zarwno wczasie pokoju, jak w czasie operacji bojowych. Odmienne
stanowisko oznacza wykadnicontra legeminie
moe by aprobowane. Podnoszone przez niektrych przedstawicieli doktryny prawa karnego pogldy, uznajce, e kodeks karny nie ma
zastosowania w warunkach bojowych, nie znajduj oparcia w adnym przepisie prawa bezwzgldnie i powszechnie obowizujcym i s jedynie dowodem niezrozumienia zada, celw
iroli Si Zbrojnych RP i oglnie NATO.
Zupenie odmienna sytuacja wystpuje wprzypadku ustawy o dyscyplinie wojskowej. Art. 1 tej
ustawy wyranie ustala, e ujte w niej zasady
isposoby ponoszenia przez onierzy odpowiedzialnoci dyscyplinarnej oraz tryb postpowania
w tych sprawach obowizuj w czasie pokoju.
Dziaa w warunkach bojowych mog rwnie onierze penicy suby dyurne w czasie pokoju. Zagroenia takie jak penetracja jednostki wojskowej, prba zaboru mienia wojskowego (w tym broni palnej), rwnie wymagaj
istnienia prawnych norm dziaania. Regulamin
oglny SZRP w pkt 286 jasno stanowi, e penienie suby wartowniczej jest wykonywaniem
zadania bojowego. Wyczenie dziaania kodeksu karnego w takich sytuacjach jest wrcz niemoliwe. Nie byoby moliwoci (mechanizmw) zapewnienia naleytej dyscypliny,
awefekcie nastpiby brak sprawnego i efektywnego dziaania onierzy w sytuacjach zagroenia w czasie pokoju. onierze tacy nie
ponosiliby odpowiedzialnoci karnej za odmow wykonania rozkazu, ani za inne czyny przestpcze popenione w trakcie np. alarmu. Bra2007/01
kowaoby rwnie narzdzia pozwalajcego

zmusi onierzy do posuszestwa, skoro przyjlibymy, e kodeks karny nie obowizuje, czyli e nie obowizuje rwnie art. 343 k.k.
Zasady odpowiedzialnoci karnej

Rozkaz powsta jako odpowied na specyfik sytuacji charakterystycznych dla wojska, w
ktrych jest wymagane niemal cakowite posuszestwo w sprawach subowych, i niejednokrotnie konieczny jest automatyzm dziaania.
Jednak w demokratycznym pastwie prawa pojcie posuszestwa subowego nie moe by
utosamiane z cakowitym i bezwzgldnym
podporzdkowaniem, nawet w stosunku do
uprawnionych przeoonych. To samo odnosi
si do automatyzmu dziaania onierzy. Konsekwencj takiego rozumowania jest tzw. zasada mylcych bagnetw.
onierz odpowiada karnie za przestpstwa zwizane

znaruszeniem dyscypliny wojskowej bez wzgldu na to, czy
dyscyplin t naruszy w kraju, czy na obczynie.
Specyfika wojska wymaga, aby onierz wykonujcy polecenia by zwolniony (w ograniczonym stopniu) z koniecznoci analizowania kadego rozkazu pod wzgldem zgodnoci zprawem. Jedyn ocen, jakiej powinien dokona
otrzymujc rozkaz, jest analiza, czy wykonanie
go nie stanowi przypadkiem popenienia przestpstwa. Takie wanie uregulowanie rozkazu
jest niezbdne dla zapewnienia prawidowego
speniania zada przez siy zbrojne. Nie do przyjcia byaby sytuacja, w ktrej onierz zobowizany byby analizowa kady wydany mu rozkaz pod ktem zgodnoci zwszelkimi istniejcymi przepisami. Dopuszczajc co takiego, zakwestionowalibymy rol, do penienia ktrej armia jest przeznaczona.
Ponadto zawsze naley mie na wzgldzie, e
niejednokrotnie konieczne moe by celowe wydanie rozkazu, ktry w sposb oczywisty stanowi naruszenie pewnych przepisw, nawet kodeksu wykrocze, czy innych regulacji, w celu
uniknicia powaniejszego niebezpieczestwa.
Wanie w takich sytuacjach automatyzm
dziaania i zaufanie (aczkolwiek do pewnego
stopnia ograniczone) s niezbdne. onierz ma
po prostu wykona rozkaz, a nie prowadzi dogbn analiz, czy dziaanie jest usprawiedliwione czy nie. Pamitajmy, e onierz jest ostatecznym wykonawc rozkazw iwzwizku
ztym moe nie wiedzie o przyczynach i zamierzonych efektach wykonania przez niego
rozkazu. Brak oceny onierza dotyczy rwnie
skutecznoci (efektywnoci) dziaa, ktre mag
j by rozkazem osignite.
Przyjcie pogldu, e kodeks karny reguluje tylko sytuacje w czasie pokoju i normalnych warunkw wykonywania zada, doprowadzioby do sytuacji, w ktrej
onierze uczestniczcy w misjach ekspedycyjnych o duym
nasileniu walk zostaliby pozbawieni jakichkolwiek norm prawnych potwierdzajcych zgodno
z prawem, czy te ograniczajcych pod wzgldem prawnym ich
dziaanie.
121
SPRAWOZDANIA RECENZJE Prognozy obronne 2025
Europa na wojnie
Czy Europejczycy potrzebuj 10 tys. czogw i 3 tys. samolotw bojowych?
akie obrazoburcze dla wojskowych pytanie postawili

urzdnicy Europejskiej
Agencji Obrony (EDA). Na zlecenie
ministrw obrony pastw UE przygotowali w padzierniku ub.r. Wstpn dugoterminow wizj europejskich potrzeb w dziedzinie zdolnoci obronnych. Dokument wpolskiej wersji przedstawi 17stycznia
w Polskim Instytucie Spraw Midzynarodowych Paul Collins z EDA. Komentarzem opatrzy to opracowanie dr Andrzej Karkoszka, do niedawna kierujcy Zespoem ds. Strategicznego Przegldu Obronnego.
czogw?) lub przez zastpienie onierzy suby czynnej rezerwistami.

Przywdcy polityczni zadecydowali, e Europa stanie si globalnym
decydentem w sferze bezpieczestwa, a prawdopodobnym rejonem
jej militarnej aktywnoci bdzie bezporednie ssiedztwo. Gwnie Afryka z szybko zwikszajc si liczb
ludnoci pozbawion szans na zatrudnienie. Dlatego bdzie emigrowa na pnoc. Statystyczny Afryka-
si tendencja, by pociga do odpowiedzialnoci za dziaania militarne

nie tylko szefw pastw i dowdcw,
ale wszystkich ich podwadnych.
Nasi onierze bd mie 45
60s, by unieszkodliwi przeciwnika, gdy ujrz go wcelowniku. Po
spnionym otwarciu ognia prawnicy oskar ich, e zabili wroga bez
powodu, wrcz nielegalnie zwr-
Priorytetem dla zintegrowanych

operacji poczonych prowadzonych pod auspicjami UE powinna
by zdolno do dziaania sieciocentrycznego. Dzi w misjach nie
brakuje nam onierzy czy amunicji. Nie mamy rodkw cznoci
szerokopasmowej stwierdzi
A.Karkoszka, ubolewajc, e chcemy szybko uzyska zdolnoci sieciocentryczne, a mamy w WP tylko
9 radiostacji szerokopasmowych.
Zauway, e kraje biedniejsze, tak-
nin w 2025 r. bdzie mia 22lata.

Europejczyk bdzie dwa razy starszy, a niemal co drugi bdzie emerytem! Starzenie si spoeczestw
zahamuje rozwj zarwno ekonomiczny, jak i technologiczny. Poniewa Europa bdzie zalee od reszty wiata (import 90% zuywanej ropy i 80% gazu), wyzwaniami dla jej
interesw mog by napicia nie tylko wkrajach ssiednich.
W operacjach, do ktrych w najbliszej przyszoci powinny przygotowywa si siy zbrojne, przemoc
bdzie stosowana w niejasnych okolicznociach, przeciwko siom ukrytym wrd cywilw, przy wszechobecnych mediach. Upowszechni
ci uwag P. Collins, podkrelajc

znaczenie broni precyzyjnego raenia. Utrzymanie wojskowej przewagi bdzie wymagao lepszego wykorzystania technologii cywilnych, zanim przeciwnik opracuje wasne
sposoby ich uycia lub obrony. Nasi wrogowie nie musz zakada
garniturw, przekonywa parlamentarzystw, rozpisywa przetargw.
Nie zadbaj owygld sprztu, wiedz, e to rozwizania prowizoryczne przekonywa Collins.
e Polska, wykazay mae zainteresowanie raportem EDA. Nie rozumiemy wyzwa, przed jakimi stoimy, poniewa nie byo rzetelnej debaty na ten temat. Borykamy si
zprzestarzaymi technologiami,
zym procesem planowania obronnego, brakiem integracji wysikw
przemysu i wojska stwierdzi. Zaakcentowa przy tym, e dylemat,
przed jakim stanie Polska, wyniknie z konstatacji, e w najbliszych
latach pojcie obrony stanie si peryferyjne w stosunku do szeroko rozumianego pojcia bezpieczestwa. Europejczycy z coraz wiksz
rezerw bd podchodzi do akcji
wojskowych. Zaniepokojenie poziomem bezpieczestwa wewntrznego moe powodowa niech podatnikw do finansowania sfery
obronnej. Postp technologiczny
spowoduje natomiast powstanie
faszywego obrazu, e operacje
wojskowe nie bd powodowa
g
zniszcze i strat.
Za duo onierzy
W dokumencie nie skupiono si
wycznie na sprawach przemysu
zbrojeniowego i technice. Rozpatrywano je w kontekcie trendw demograficznych, kulturowych i ekonomicznych oraz operacji militarnych.
W ten sposb powstaa prognoza
obejmujca dwie dekady.
onierzy zainteresuje konstatacja, e wikszo wydatkw ponad 50% armii pastw naszego
kontynentu stanowi koszty osobowe. Wraz z postpujcym uzawodowieniem oraz zmniejszajc si liczb urodze zwikszy si rywalizacja
na rynku pracy o modych ludzi, koszty osobowe bd wic stanowi jeszcze wiksz cz budetw obronnych. Niezbdne oka si redukcje
liczebnoci armii, take dziki outsourcingowi, automatyzacji niektrych funkcji czy ograniczaniu pewnych zdolnoci (po co Europie 10 tys.
Budety obronne w 2005 r.

Cao wydatkw obronnych w euro
Udzia wydatkw obronnych w PKB
Wydatki obronne na gow obywatela
Wydatki na onierza
Wydatki na cele badawczo-rozwojowe
(% budetu militarnego)
rdo: Europejska Agencja Obrony (www.eda.com)
* 24 pastwa czonkowskie EDA.
Europa*
193 mld
1,81%
425
104006
USA
406 mld
4,06%
1363
296134
3,31
1,14
Obrona? Zbdna!
Przysze siy zbrojne musz by
tworzone wedug planu uwzgldniajcego zakadane efekty. Uzyskamy je, gdy bdziemy doskonali koncepcje strategiczne, doktryny, proces szkolenia i organizacj si zbrojnych. Nabycie supertechnologii i rnych rodkw
walki nie jest rwnoznaczne
zosigniciem podanych zdolnoci militarnych. Zwaszcza e
niektre armie kupuj nie to, czego potrzebuj, lecz to, co sprzeda im narodowy przemys powiedzia Collins.
Artur Goawski
Raport wraz z komentarzem zostanie
opublikowany w Roczniku strategicznym
2006/2007.
2007/01
RECENZJE Jak szkoli?

Zdobyte przez uczestnikw operacji pokojowych dowiadczenia
wykorzystajmy do usprawnienia przygotowania kolejnych PKW.
szanse uzyskania podanego

efektu szkoleniowego.
iwyczekujc postaw. Obecne regulaminy umoliwiaj dowdcom

wszystkich szczebli adaptacj tematyki zaj ze szkolenia taktycznego
odpowiednio do gwnego zadania
oddziau (pododdziau). Podobne
moliwoci daj programy strzela:
z broni strzeleckiej (DD/7.0.2) i wozw bojowych (DD/7.0.1).
Nowe tematy zaj
Mentor poszukiwany
Pomys pierwszy: warto przygotowa kilka aktualnych, ciekawych

i pouczajcych tematw do szkolenia onierzy i pododdziaw (druyna, pluton) z wykorzystaniem
technik multimedialnych. Proponuj nastpujce tematy:
Zasady dziaania onierza
wskadzie ubezpieczenia kolumny
postawienie zada przez dowdc plutonu oraz przygotowanie indywidualnego i zespoowego uzbrojenia i wyposaenia, omwienie zasad
dowodzenia i wskazywania celw,
organizacja wspdziaania i wsparcie ogniowe (w tym zpowietrza), osobiste przygotowanie onierzy, zajmowanie miejsc w rodkach transportu iwugrupowaniu marszowym.
Dziaanie plutonu w ochronie kolumny przewiczenie kilku najczciej wystpujcych sytuacji.
Ochrona bazy wojskowej rozmieszczenie posterunkw ochronno-obronnych, zasady przyjmowania
interesantw, system ognia, pododdzia alarmowy (szybkiego reagowania) i przeciwpoarowy, odpieranie
atakw ogniowych i fizycznych, system ewakuacji medycznej.
Kontakty ze spoeczestwem
zasady poprawnego zachowania
wrnych miejscach i sytuacjach
(odrbno kulturowa i religijna lokalnych spoecznoci).
Zasadzki prezentacja typowych miejsc organizowania zasadzek ogniowych, ich elementy, charakterystyka (przeznaczenie) i moliwo likwidacji.
Analiza przedstawionego zagadnienia ukae wag problemu aktualizacji procesu szkolenia. Dobrze
byoby, aby nowicjusze nie uczyli si
na wasnych bdach. Tymczasem
pojawiajce si niekiedy sugestie
odgrnej modyfikacji planw szkolenia s prb obarczenia innych odpowiedzialnoci za brak inicjatywy
Pomys drugi: powoanie worodkach szkoleniowych tzw. mentorw, czyli przewodnikw, trenerw,
mistrzw, auywajc jzyka wojskowego doradcw-rozjemcw?
Przed kolejnym wyzwaniem
ie si z tym potrzeba
opracowywania nowych programw szkolenia, w tym strzela. wiadomie
uyem sowa opracowywanie, poniewa szkolenia jako procesu nie
mona zakoczy na przygotowaniu jednego, uniwersalnego programu takiego przecie nie ma.
Zmieniaj si bowiem uwarunkowania taktyki, a gdy pojawiaj si
nowe zagroenia, konieczne jest
inne spojrzenie na to, do czego powinni przygotowa si onierze.
Trudno polega na tym, e oni
maj by gotowi stawi czoo wyzwaniom i zagroeniom, ktrych
jeszcze niezdefiniowano.
Charakter i sposb realizacji zada w midzynarodowych
operacjach pokojowych wynikaj zuprawnie, ktre pochodz
zmandatu udzielonego przez wysyajc okrelone siy organizacj midzynarodow. Sytuacja polityczno-militarna w rejonie przyszych dziaa rwnie nie jest bez
znaczenia dla charakteru czynnoci podejmowanych przez kontyngenty. Dokadna ocena sytuacji
istosowne, przemylane wnioski
umoliwi skuteczne dziaanie
wrejonie mandatowym, honorowy powrt do garnizonw oraz odpowiednie polityczne zdyskontowanie sukcesu na polu dyplomatycznym. Wanie takim celom
powinien by podporzdkowany
proces szkolenia pododdziaw
do wykonywania zada poza granicami kraju.
Przypomn, e NATO zaleca
uwzgldnianie zagadnie dotyczcych operacji wsparcia pokoju
wnarodowych programach szkolenia wojsk i dowdztw w celu uwiadamiania ich uczestnikom zasadniczych aspektw operacji midzynarodowych. Preferowane tematy
to m.in.: historia operacji pokojowych; proces podejmowania decyzji w misjach ONZ, NATO lub UE;
techniki negocjacji, mediacji i za2007/01
sigania informacji; zasady uycia

rodkw walki; plany i koncepcje
public informations; zasady postpowania i prawo humanitarne.
Lektura z Iraku
Dowiadczenia Wojska Polskiego z udziau w operacji w Iraku s
doskonaym materiaem do tworzenia nowoczesnych, sprawnie
funkcjonujcych struktur wojsk ldowych. Konieczne jest jednak
kompleksowe opracowanie nowego materiau na potrzeby szkolenia wojsk, nie tylko ze wzgldu na
upyw czasu i naturaln rotacj
kadr wojskowych, ale rwnie z kilku innych powodw. Ot: udzia
w operacji wIraku pogbi wiedz
uczestniczcych w niej onierzy
oraz wzbogaci ich dowiadczenia
niezbdne w dalszej subie, rwnie w strukturach NATO; nastpio przeamanie barier psychologicznych w kontaktach polskich
onierzy rnych stopni z onierzami innych armii wykonujcych
te same zadania wwarunkach zagroenia ycia; uwiadomiono
spoeczestwu ryzyko zwizane
zudziaem w tego typu operacjach
oraz konieczno udzielania pomocy poszkodowanym.
Uwaam, e naleaoby przedstawi (udokumentowa) rne dowiadczenia polskiego kontyngentu
w formie zrozumiaej publikacji, atwo dostpnej dla duego grona odbiorcw wojskowych. W dobie komputeryzacji oraz godu czasu najciekawszym sposobem popularyzacji dowiadcze byoby nagranie informacji na pyt CD. Mogaby by
doczona na przykad do numeru Przegldu Si Zbrojnych, ktry
wyjaniaby meandry dowiadcze
militarnych zdobywanych woperacji
stabilizacyjnej. Mogaby to by take
maa (kieszonkowa) publikacja dostpna w kadej chwili dla dowdcw wszystkich szczebli.
Oto kilka koncepcji, do atwych
do wdroenia, a stwarzajcych
Mentor czuwaby w kocowej

fazie procesu szkolenia nad jego przebiegiem w czci przygotowujcej do dziaa taktycznych. Umiejtnoci rozwizywania problemw s niezbdne
zwaszcza dowdcy znajdujcemu si nawet chwilowo w obcym rodowisku.
Rol mentorw powinni odgrywa onierze (w tym rezerwy), majcy dowiadczenie z operacji midzynarodowych. Ich zadanie sprowadzaoby si do interaktywnego, nieszablonowego wpywania na szkolenie (trening) przez odpowiednie reagowanie na podejmowane przez
szkolonych decyzje czy dziaania. Takie podrzucanie nowych informacji i problemw wpywajcych na mylenie szkolonego bdzie zmuszao
go do poszukiwania skutecznych
rozwiza i jednoczenie przysporzy
mu nowych dowiadcze.
Prby wykorzystania bogatej wiedzy niektrych oficerw w tej dziedzinie podejmowano ju w wojskach ldowych, np. podczas przygotowywania kolejnych zmian kontyngentu do misji w Iraku.
Uoenie procesu szkolenia (przygotowania pododdziaw) uwzgldniajcego wszystkie uwarunkowania sytuacji militarno-politycznej
wrejonie konfliktu jest trudne. Ale
zwaywszy na dotychczasowy dorobek Polakw w operacjach midzynarodowych wierz, e nie jest to cel
g
dla nas nieosigalny.
pk rez. dr Czesaw Marcinkowski
123
SPRAWOZDANIA Seminarium w AON

Jak definiowa siy zadaniowe? Jakie powinny by zasady ich
tworzenia i uycia? Czy to zyskujce na popularnoci pojcie naley
odnosi tylko do operacji poza granicami kraju? odpowiedzi na te
ipodobne pytania szukali uczestnicy seminarium Siy zadaniowe
wdziaaniach taktycznych, zorganizowanego przez Zakad Taktyki
Wojsk Ldowych Katedry Sztuki Operacyjnej i Taktyki AON.
Siy zadaniowe
potkanie oficerw rnych

specjalnoci suyo wymianie pogldw na temat
potrzeb i moliwoci tworzenia
wspomnianych si.
Niuanse terminologiczne
Nomenklatura militarna obfituje
w takie terminy, jak: zgrupowania
taktyczne, zgrupowania broni poczonych i taktyczne grupy bojowe.
Dowiadczenia z Iraku wzbogaciy
nasz terminologi o brygadow
grup bojow i samodzieln grup
powietrznoszturmow. Zaangaowanie w budow europejskiego systemu bezpieczestwa spowodowao, e syszymy o tworzeniu grup bojowych Unii Europejskiej. Od lat uywamy okrele: oddzia wydzielony,
oddzia rajdowy, oddzia obejcia,
taktyczny desant powietrzny czy
grupa desantowo-szturmowa.
Wprawdzie dodatkowe elementy
ugrupowania bojowego wystpuj
na innym poziomie dziaa, lecz
wielu uczestnikw seminarium zgodzio si z okreleniem ich mianem
si czy zgrupowa zadaniowych.
W Sowniku terminw i definicji
NATO (angielsko-polski) AAP-6 (U)
znajdziemy pojcie task force, czyli
siy (zgrupowanie, grupa) do wykonania okrelonych zada. W doktrynie Dziaania komponentu ldowego ATP-3.21 jest mowa o dziaaniach broni poczonych (combined
arms) oraz o tworzeniu zgrupowa
zadaniowych (task organization),
ostrukturze bdcej funkcj postawionego przed nimi zadania. W doktrynie i regulaminach wojsk ldowych Francji uywa si natomiast
1
ATP-3.2 (wersja C tumaczenia),
NATO-Jawne.
okrelenia: zgrupowania taktyczne

broni poczonych (GTIA Groupement Tactique Interarmes).
Trudno uporzdkowa nazewnictwo, poniewa mamy do czynienia z pojciami uksztatowanymi historycznie w myli taktycznej i pogldach onierzy wielu pastw.
Okazuje si, e jednostki takie formowano ju w dwudziestoleciu
midzywojennym. Tworzono wwczas etatowe dowdztwa operacyjne ju w czasie pokoju, z przeznaczeniem do wykonywania zada
wojennych, na co zwrci uwag
ppk dr Andrzej Polak. Organizatorzy seminarium uznali, e nie ma
powodw do okrelania nowym terminem czego, co funkcjonuje od
lat. Dlatego mona przyj, e terminem siy zadaniowe naley posugiwa si w sytuacji, gdy do wykonania konkretnego zadania powouje si odpowiednie siy. To
okrelenie nadrzdne w stosunku do pozostaych i o najwikszym
zakresie znaczeniowym jasno
precyzuje cel tworzenia komponentu zadaniowego, a przy tym nie
ogranicza szczebla, jaki go tworzy
czy rodzaju aktywnoci (bojowa lub
pokojowa). Pk dr Marek Wrzosek
sprecyzowa, e na szczeblu jednostek zadaniowych (task unit) bd
prowadzone akcje. Grupy zadaniowe (task group) bd realizowa
dziaania, natomiast siy zadaniowe (task forces) bd prowadzi
rnego rodzaju operacje.
Zadaniowo poczona
Asymetryczno i nieprzewidywalno zdarze, wedug autora referatu wprowadzajcego, tworz now
przestrze dziaa taktycznych. Jednym z jej determinantw jest wik-
sza liczba zada wykonywanych

przez wojska ldowe. To efekt udziau woperacjach pokojowych, stabilizacyjnych i antyterrorystycznych.
Nowe zadania wpywaj na struktur caych si zbrojnych, ktra musi
nada za zmieniajcym si otoczeniem, umoliwiajc osiganie
przyjtych celw. Autor wskaza ponadto, e cho koncepcja si zadaniowych dotyczy operacji, przekada
si na dziaania taktyczne, skoro na
bazie jednostek s tworzone siy zadaniowe. To istotna konstatacja,
gdy analiza wielu konfliktw zbrojnych na wiecie wskazuje, e ciar
dziaa (w tym walki) nadal spoczywa na szczeblu taktycznym.
Idea si zadaniowych opiera si
na zaoeniu, e musz one by
zdolne do autonomicznych dziaa.
Dotyczy to zwaszcza jednostek wydzielanych do udziau w operacjach
wsparcia pokoju. Konieczne jest
bowiem wwczas tworzenie zgrupowa funkcjonalnych na bazie samodzielnych batalionw, niekiedy
kompanii.
Coraz czciej do si zadaniowych, tworzonych na bazie pododdziaw wojsk ldowych, s doczane komponenty si specjalnych
i andarmerii, a na terenie kraju
obrony terytorialnej, policji i stray
granicznej. Zwikszajce si znaczenie tych komponentw w dziaaniach wojsk wymaga uzgodnie
dotyczcych wsppracy, co powinno sta si przedmiotem dyskusji
ekspertw oraz tematem bada
wcelu opracowania procedur
wspdziaania. Tworzenie si zadaniowych i ich skuteczno wymagaj oceny zagroe zarwno aktualnych, jak i prognozowanych. Na
podstawie tej oceny naley plano-
wa i organizowa te siy ju w czasie pokoju, szkolc je odpowiednio.

Gwarantem dobrego ich przygotowania jest opracowanie doktryn,
regulaminw oraz zasad uycia.
Nie wszyscy walcz

Ppk dypl. Jan Wojno z 15 BZ przedstawi praktyczny wymiar organizacji
i uycia taktycznych grup bojowych.
Zwrci uwag, e tworzenie struktur
zadaniowych musi by zgodne z wojennym przeznaczeniem jednostek.
Kada struktura ma odpowiednik po
stronie przeciwnej, a istota dziaania
kadej z nich polega na deniu do
uderzenia w najsabsze miejsce przeciwnika. Te uwarunkowania musz
by uwzgldniane podczas organizowania konkretnych grup zadaniowych. Zdaniem ppk.Wojno, nie naley ich zbytnio rozbudowywa, poniewa moliwoci percepcyjne dowdcw i sztabw s ograniczone.
Kpt. Andrzej Pgowski, student PSOT
AON, zwrci uwag na konieczno
tworzenia dowdztw zdolnych do kierowania wszystkimi elementami przydzielonymi do zgrupowania, nawet
niezwizanymi bezporednio z walk, m.in. grupami CIMIC oraz elementami PSYOPS. PpkMarcin Fitas z Oddziau Specjalnego andarmerii Wojskowej omwi zadania andarmw
w misjach. Przypomnia, e dowdcy
kadego szczebla musz zna specyfik dziaania oraz moliwoci
wszystkich podlegych im pododdziaw. PkdrEugeniusz Cielak
ippkdrRyszard Bartnik podnieli
kwestie lotniczego wsparcia dziaa zgrupowa zadaniowych. Wedug nich, rodki lotniczego wsparcia dla si zadaniowych bd planowane na do wysokich szczeblach. Ze wzgldu na specyfik si
powietrznych, szczegy ustalaj
midzynarodowe dowdztwa, ktre mog efektywniej zaplanowa
uycie statkw powietrznych. g
ppk dr Marek Kubiski

NOTATKA
Seminarium Siy zadaniowe w dziaaniach taktycznych odbyo si w listopadzie 2006 r. w Wydziale Wojsk
Ldowych AON. Zorganizowa je
Zakad Taktyki Wojsk Ldowych
Katedry Sztuki Operacyjnej i Taktyki.
Wzili w nim udzia oficerowie rnych specjalnoci, w tym przedstawiciel andarmerii.
2007/01
FELIETON Wodzowie, stratedzy i taktycy

Gorcy zwolennik i propagator sztuki wojennej Napoleona, Szwajcar
zpochodzenia, uchodzi za najwybitniejszego francuskiego teoretyka
wojskowego XIX wieku.
Antoine Henri Jomini
arier zawodow rozpocz od banku, jak na

Szwajcara przystao. Ale
szybko postanowi wstpi do
wspieranej przez Francj armii (milicji) szwajcarskiej, zostajc po niespena roku dowdc batalionu.
Majc 24 lata, opublikowa pierwszy z tomw Teoretycznego ipraktycznego kursu wyszej taktyki.
Wlatach 18041805 wyda cztery prace o sztuce wojennej. Zrobiy one na tyle due wraenie na jednym z marszakw Napoleona, Michale Neyu, e w zaproponowa
Jominiemu prac. Szwajcar skorzysta i wstpi do armii francuskiej,
by w kampanii 1805r. wzi udzia
jako adiutant marszaka Neya.
Po Austerlitz przedstawi Bonapartemu Traktat o wielkich operacjach
wojennych, stanowicy studium strategiczne napoleoskiego sposobu
wojowania. Praca przyniosa mu
awans na pukownika i rozgos za
granic. Po bitwie pod Jen przeszed
do sztabu Napoleona, gdzie suy
wkampanii 1807 r.
Ksiga za ksig
By wyjtkowo podnym pisarzem.
Po bitwie pod Ulm opublikowa traktat O gwnych zasadach sztuki wojennej, majcy by czci (nieukoczonego ostatecznie) dziea o sztuce wojennej (Traktat owielkich operacjach wojennych). Wraz z Teoretycznym i praktycznym kursem wyszej taktyki stanowi on wstpny materia do dwutomowychSzkicw
osztuce wojennej. W latach 1811
1824 wyda 15 tomw pracy Krytyczna historia wojen rewolucji. Traktowaa ona owielkich wyprawach
napoleoskich. Najbardziej znanym
jego dzieem jest traktat z 1830 r.
Precis de lart de la guerre (Zarys
sztuki wojennej). To zbir ujtych
wartykuy i punkty praw i regu rzdzcych strategi, wysz taktyk
itaktyk. Praca obja wszystkie za2007/01
gadnienia wczesnej sztuki wojennej. W przeciwiestwie do Clausewitza czy Lloyda, utosamia j z nauk wojenn. Zakadajc ich rwnoznaczno, obu terminw uywa zamiennie. Wedug niego sztuk t
tworzyy: polityka wojny, strategia,
wysza taktyka bitew i walk, sztuka
inynieryjna i nisza taktyka. Analizujc przyczyny przystpienia
pastw do wojny, sklasyfikowa a
dziewi rodzajw konfliktw.
Interesujce s wywody o strategii, ktr rozumia jako wszystkie
dziaania, jakie w ogle tocz si
na teatrze wojny. Postawi tez
oistnieniu w strategii staych wartoci tworzcych niezmienne zasady prowadzenia wojen.
Geometria pola walki

Oryginalna pozostaje do dzi
teoria linii, sprowadzajca dziaania wojenne do czystych form geometrycznych. Kade przedsiwzicie operacyjne mona wedug Jominiego przedstawi za pomoc
odpowiedniego ukadu linii oznaczajcych kierunek uderzenia, pas
marszu, rubiee rozmieszczenia
baz zaopatrywania ipasy obrony
oddziaw, a take drogi czce
elementy ugrupowania wojsk czy
kierunki manewrowania nimi. Wyrni: linie strategiczne (czce
decydujce punkty teatru wojny),
proste linie operacyjne (kierunek
dziaania jednej armii), linie podwjne (kierunki dziaa dwch duych zgrupowa podlegajcych jednemu dowdcy), linie manewrowe,
komunikacyjne i wiele innych. Opisa liczne odmiany linii operacyjnych: wewntrzne i zewntrzne,
zbiene i rozbiene, gbokie, pomocnicze, przypadkowe, tymczasowe i ostateczne. w ukad, wprowadzajcy okrelony ad w systemie prowadzenia operacji, stanowi dla niego podstaw rozwaa
strategicznych i taktycznych.
Sam bitw Jomini definiowa jako starcie dwch armii walczcych

o wielkie cele polityczne i strategiczne. Wyrnia trzy rodzaje bitew:
obronne, zaczepne i nieprzewidywalne. Bitw obronn armia moga
stoczy, zajmujc dogodn pozycj,
na ktrej oczekiwaa przeciwnika.
Najwaniejsz bya wtedy umiejtno uzyskania w odpowiednim
momencie inicjatywy. Nie zaleca
obrony staej i cigej. Proponowa
wykorzysta obronne walory terenu
i artyleri, a nastpnie przystpi
Teoria linii posuya

do postawienia tezy,
e owygraniu
kampanii decyduje
odpowiedni ich ukad
obejmujcy wszystkie
elementy obszaru
dziaa.
do dziaa zaczepnych. Zasadniczym celem bitwy zaczepnej byo
przeamanie pozycji przeciwnika
najsilniejszym uderzeniem. O skutecznoci dziaa zaczepnych miay decydowa sia materialna oraz
manewr. Natomiast bitwa nieprzewidywalna pena bya przypadkowoci, std trudno byo ustali konkretne zasady jej prowadzenia. W bitwie
tej moemy dostrzec wszystkie cechy boju spotkaniowego. Sukces zalea tu od wodza: od jego znajomoci zasad sztuki wojennej i rnych
sposobw jej stosowania oraz wykorzystania manewru.
Staroytne desanty
Jomini zaj si te opracowaniem teoretycznym takich zagadnie sztuki wojennej, jak: dziaania dywersyjne, desant morski,
forsowanie przeszkd wodnych,
dziaania w grach, rozpoznanie

czy odwrt i pocig. Interesujce
s rozwaania nad desantami
morskimi. Ubolewa, e w historii
staroytnej byo wicej ich przykadw ni wczasach mu wspczesnych. aowa, e olbrzymie
przedsiwzicie Napoleona - desant na Wyspy Brytyjskie - nie doszo do skutku. Dowdcy organizujcemu desant zaleca: wprowadzenie przeciwnika w bd co do
miejsca ldowania; taki wybr odcinkw ldowania, by wojska mogy wychodzi na brzeg rwnoczenie; aktywno wdeniu do
opanowania i utrzymania po wyjciu na ld rejonu, umoliwiajcego rozwijanie kolejnych si. Do dzisiaj uwagi te s aktualne.
Za najistotniejsz, fundamentaln zasad wojny uzna zmasowanie wojsk w odpowiednim miejscu
i czasie. Miao to polega na: zgrupowaniu wikszych si przeciwko
gwnemu obiektowi przeciwnika,
na decydujcym punkcie teatru
wojny lub pola bitwy i takim manewrowaniu, by angaowa wasne
siy gwne przeciwko czci si
przeciwnika, w bitwie za mie zawsze wikszo si w gwnym
punkcie pola walki, za siy potrzebne do rozstrzygnicia koncentrowa szybko i jednoczenie.
Ostro krytykowa strategi kordonow, rozproszenie si i rodkw,
bez tworzenia zgrupowa uderzeniowych. Przeciwstawi jej wasn
koncepcj tzw. strategii uderzeniowej, uzasadniajc jej walory.
Z perspektywy dwch wiekw widzimy, e prace Jominiego maj
charakter ponadczasowy, mimo i
s rozwleke, wieloznaczne i nieatwo je streci. Pamitajmy, e to
wanie on pierwszy podj prb
usystematyzowania napoleoskich
g
metod wojowania.
ppk dr Andrzej Polak

125
Przegld Si Zbrojnych (The Armed Forces Review)

Welcome to our new monthly magazine covering a wide range of subjects on military training and other military affairs, a magazine that is
above all addressed to the professional staff of the Polish Armed Forces. You will find here a number of engrossing articles written by civilians
as well as by soldiers in active service and those in reserve; namely, articles written by specialists for
specialists. We aspire to make our magazine a forum for discussion about transformations in the Polish
Armed Forces, but also to monitor the situation in the world. We do not wish to discover anything new: we
simply follow the best of traditions of the specialist magazines of the branches of the armed forces that have
just recently ceased publication. We are their heirs.
A publishing debut of Przegld Si Zbrojnych has just concurred with the adoption of a new six-year program
on the Polish Armed Forces development, correlated with the NATO defense planning system. We are the
first to publish the details of this document, according to which obligatory military service should be suspended,
and a completely voluntary army introduced instead. It is the intention of MoD authorities to take advantage
of current economic prosperity and rapidly modernize the armed forces arsenal. The program also predicts
that the modernization expenses shall constitute even 25 percent of the increasing MoD budget. Further
details on the subject in the article on Professional Army Executing Tasks Abroad (pp. 4-7).
Billions of zlotys are planned to be spent in the preparation process for the Polish participation in the EU
multinational combat groups, as predicted in the Program of the Polish Armed Forces Development in the
period of 2007-2012. However, it is not all about money in the EU project: about the challenges that the
Polish Land Forces face in relation with their participation in the EU combat groups writes Maj Krzysztof
Turski (pp. 11-13).
The pilots of contemporary combat aircraft often serve in extreme conditions: severe G-force, long-term
air missions during which they cross the time-zones, or with too much information flowing to their cockpits.
There is no doubt that they deserve to be called superpilots, which is exactly what Capt Mirosaw Nawrocki and Maja Bischoff attempt to
prove in their article (pp. 17-20).
Polish contingent debuted last year in the EU military operation in Congo. To what extent was the weapon and other equipment brought from
Poland useful? The Polish military polices experience from their service in the equatorial zone is presented by Aleksander Rawski (pp. 21-23).
MoD has been functioning in its new structure since the beginning of the year. The organization of the civilian part as well as of the General
Staff of the Polish Armed Forces has changed. BrigGen Stefan Czmur and Col Stewart Blackburn share with the readers their opinions and
ideas on the way the system of the forces management should be reformed (pp. 24-27).
Polish contingent is going to Afghanistan in a few weeks. It is certainly going to be the most difficult of our missions. Many soldiers wonder
what should happen to their colleagues, or even themselves in the next contingents rotation, in this faraway corner of the world. LtCol Zdzisaw
Polcikiewicz describes the experience of using artillery in this area by the Soviet Army and multinational coalition forces (pp. 28-31).
In the Technology section, Norbert Bczyk deliberates over an effectiveness of modernization of the MiG-29 fighters that are being used
in the Polish Air Forces. A decision on MiG-29 modernization would smooth the interval generated by waiting for the introduction of another
machines (pp. 49-50).
Precision weapon is going to gain on significance on the battlefield. The European Defense Agency report (p. 124) proves that the tendency
to make not only politicians and generals but also their subordinates responsible for the misuse of force shall become more popular. About
non-lethal weapon that holds promise for the future military use writes LtCol Kazimierz Baciak (pp. 51-53).
BrigGen Wiesaw Michnowicz, chief of the Armored and Mechanized Troops, informs about the training priorities for the main component of
the Polish Land Forces this year (pp. 64-65). Col Teofil Dzik, chief of the Air Forces Flight Safety services tells us (pp. 83-84) that there are
noticeable good tendencies in the work of pilots. However, a number of air incidents reported in the air forces have increased, and thus, according
to Col Dzik, there should be a more thorough prevention system when still on the ground. LtCol Stefan Walowski explains why the air forces
need unmanned aircraft (pp. 88-89).
On the last, but not least, pages of this issue of Przegld Si Zbrojnych you can read about team-building in the army and legal conditions for giving
orders. A lawyer, Maj Adam Tokarczyk, and a psychologist, Maj Piotr Sajewicz (pp. 100-101) answer questions concerning the above matters.
Enjoy reading!
Editorial Staff
Tumaczenie: Anita Kwaterowska
WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC
Materiay (w wersji elektronicznej) do Przegldu Si Zbrojnych prosimy przesya na adres: Redakcja Wojskowa, Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa
lub przeglad-sz@redakcjawojskowa.pl. Opracowanie musi by podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytuu naukowego. Naley
rwnie poda numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a take dokadny adres subowy, prywatny i urzdu skarbowego oraz numer
telefonu, dat i miejsce urodzenia, a take imiona rodzicw. Ponadto naley doczy zdjcie formatu legitymacyjnego z aktualnym stopniem wojskowym.
W przypadku braku wymaganych danych nie bdziemy mogli opublikowa danego materiau. Redakcja przyjmuje materiay opracowane w formie artykuw.
Ich objto powinna zawiera ok. 15 tys. znakw (co odpowiada 4 stronom miesicznika). Rysunki i szkice naley przygotowa zgodnie z wymaganiami
poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjcia w formacie tiff lub jpeg rozdzielczo 300 dpi. Naley poda rda, z ktrych autor korzysta
przy opracowywaniu materiau. Niezamwionych artykuw redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych
oraz skracania i uzupeniania artykuw bez naruszania myli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymaj honoraria wedug obowizujcych stawek.
Oryginalne rysunki i zdjcia zakwalifikowane do druku honoruje si oddzielnie.

Przegląd Sił Zbrojnych - 2007.01

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Przegląd Sił Zbrojnych - 2007.01

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

przegld

BG WOJNY W GRACH str. 28 | FORMY OCENY PRZECIWNIKA str. 69

Wojsko Polskie za sze lat

Misja w Kongu bya testem wytrzymaoci

Firma RSK MiG proponuje modernizacj myliwcw MiG-29,

Reforma Si Zbrojnych Ukrainy

Pod koniec lutego na stronie internetowej Redakcji Wojskowej www.zolnierz-polski.pl

Armia zawodowa i wykonujca zadania poza krajem, Artur Goawski . ............................................4

andarmi na rwniku, Aleksander Rawski .......................................................................................... 21

LUTY 2007 | NR 1 (001)

Oddajemy do Waszych rk pierwszy

System AIS i moliwoci jego wykorzystania do identyfikacji bojowej (cz. I),

Nowe migowce polskiej armii, Norbert Bczyk . ...................................................................... 47

Stawk realizm, gen. bryg. Wiesaw Michnowicz ................................................................................ 64

Bezpieczestwo w powietrzu zaley od profilaktyki na ziemi, .......................................................... 81

Sia w zespole, mjr Piotr Sajewicz ......................................................................................................... 98

Reforma Si Zbrojnych Ukrainy, ppk Piotr Kaliszewicz .................................................................. 109

redaktor naczelny: Andrzej Cudak

Europa na wojnie, Artur Goawski ....................................................................................................... 122

adres: Redakcja Wojskowa,

TRENDY Wojsko Polskie 2012

Fot. jarosaw Winiewski

ajnowsza strategia rozwoju

tosunkowo szybko osign 20% poziom nowoczesnoci wojska pancerne

Program opracowano, uwzgldniajc

czyzny. Sojusz oczekuje zwikszenia zaangaowania we wsplne operacje i w Siy

czesne. Pozostae eksploatuj sprzt

czego, ale powinny oscylowa w granicach

W 2008 r. zwikszy si nabr do suby nadterminowej.

Preferencje dla wojsk specjalnych

pozyskiwanie F-16, wpywy z Funduszu

Przewidziano zwikszenie naszego

Fot. Jarosaw Rybak/Bellona

TRENDY Wojsko Polskie 2012

Siy zbrojne przygotuj si do moliwoci zawieszenia poboru od 1 stycznia

Fot. Jarosaw Winiewski

dzie selekcji. Trafi do rezerwy i dostan

Przewidywane zwikszenie PKB i budetu MON

Przyrost PKB [%]

*bez programu F-16

przez wojsko predyspozycjami mogliby stara si

onierze rezerwy inaczej

dowych. Pozostali bd onierzami niezawodowymi (suby zasadniczej, w tym

Fot. Jarosaw Winiewski

Wojsko musi zatem dokadnie ustali,

ON liczy na dalsz pomoc

Ostrono planistw jest podyktowana

Fot. jarosaw Winiewski

TRENDY Pancerz dla si lekkich

niedawna klasyfikacja wydawaa

KTO Rosomak BWP?

si lekkich. Jest ona konsekwencj nowych

wyposaane w KTO Rosomak s bowiem

Amerykanie przyjli, e wich

piechota otrzyma opancerzone samochody HMMWV.

wojsk ldowych pozostao tylko dziewi

Niemcy, Hiszpanie, Wosi

Fot. Departament Obrony USA

wizania zastosowane w wozie Piranha

W armii amerykaskiej brygady wyposaone w Strykery stanowi odrbn kategori jednostek.

nej. Podobnie rzecz si ma z batalionami

owe pojazdy pancerne, takie jak Dingo,

u brygad: dwie piechoty lekkiej, spadochronowa, piechoty Legii i kawalerii. Do tego

Siy lekkie nad Wis