Vous êtes sur la page 1sur 7

12/02/2015

OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorteWikipdia,aenciclopdialivre

OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorte
Origem:Wikipdia,aenciclopdialivre.

OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorte(OTANemfrancs:Organisationdu
Traitdel'AtlantiqueNordemingls:NorthAtlanticTreatyOrganizationNATO2),por
vezeschamadaAlianaAtlntica,umaalianamilitarintergovernamentalbaseadano
TratadodoAtlnticoNorte,quefoiassinadoem4deabrilde1949.Aorganizaoconstitui
umsistemadedefesacoletivaatravsdoqualseusEstadosmembrosconcordamcoma
defesamtuaemrespostaaumataqueporqualquerentidadeexternaorganizao.Asede
daOTANlocalizaseemBruxelas,naBlgica,umdos28pasesmembrosemtodaa
AmricadoNorteeEuropa,sendoqueosmaisnovos(AlbniaeCrocia)associaramseem
abrilde2009.Umadicionalde22pasesparticipamdaParceriaparaaPazdaOTAN,com
15outrospasesenvolvidosemprogramasdedilogoinstitucionalizado.Ogastomilitar
combinadodetodososmembrosdaorganizaoconstituimaisde70%dototaldegastos
militaresdetodoomundo.3Osgastosdedefesadospasesmembrosdevemsersuperioresa
2%doPIB.4

OrganizaodoTratadodo
AtlnticoNorte
(OTAN)

BandeiradaOTAN

AOTANerapoucomaisqueumaassociaopoltica,ataGuerradaCoreiaconsolidaros
Estadosmembrosdaorganizaoeumaestruturamilitarintegradaserconstrudasoba
direodedoiscomandantesdosEstadosUnidos.OcursodaGuerraFrialevouauma
rivalidadecomospasesdoPactodeVarsvia,quefoiformadoem1955.Asdvidassobre
aforadarelaoentreospaseseuropeuseosEstadosUnidoseramconstantes,juntocom
questionamentossobreacredibilidadedasdefesasdaOTANcontraumapotencialinvaso
daUnioSovitica,oquelevouaodesenvolvimentodadissuasonuclearfrancesa
independenteearetiradadaFranadaestruturamilitardaorganizaoem1966por30
anos.
ApsaquedadoMurodeBerlim,em1989,aorganizaofoilevadaaintervirna
dissoluodaIugoslviaeconduziusuasprimeirasintervenesmilitaresnaBsniaem
19921995e,posteriormente,naIugoslviaem1999.Politicamente,aorganizaoprocurou
melhorarasrelaescompasesdoantigoPactodeVarsvia,muitosdosquaisacabaram
porsejuntaraalianaem1999e2004.

PasesmembrosdaOTAN.
Fundao

4deabrilde1949(65anos)

Tipo

Alianamilitar

Sede
Bruxelas
Oartigo5doTratadodoAtlnticoNorterequerqueosEstadosmembrosauxiliem
Blgica
qualquermembroqueestejasujeitoaumataquearmado,compromissoquefoiconvocado
pelaprimeiraenicavezapsosataquesde11desetembrode2001contraosEstados
Membros
28pases
Unidos,5quandotropasforammobilizadasparaoAfeganistosobaForaInternacionalde
Lnguas
Ingls
AssistnciaparaSegurana(ISAF),lideradapelaOTAN.Aorganizaotemoperadouma
oficiais
Francs1
sriedefunesadicionaisdesdeento,incluindooenviodeinstrutoresaoIraque,auxlio
emoperaescontrapirataria6eaoimporumazonadeexclusoareasobreaLbia,de
Secretrio
JensStoltenberg
Geral
acordocomaresoluodoConselhodeSeguranadaONUde1973.Oartigo4dotratado
menospotente,vistoqueapenasinvocaaconsultaentreosmembrosdaOTAN.Este
Stiooficial www.nato.int
artigofoiconvocadoquatrovezes:pelaTurquia,em2003,porcontadaGuerradoIraque
(http://www.nato.int/)
novamentepelosturcos,em2012,porcontadaGuerraCivilSria,apsaderrubadadeum
caaturcoF4dereconhecimentodesarmadodenovopelaTurquia,quandoummorteirofoidisparadocontraoterritrioturcoapartir
daSria7e,porfim,pelaPolnia,em2014,apsaintervenomilitarrussanaCrimeia.8

ndice
1Histria
1.1Origem
1.2Reformulaoeexpanso
2Pasesparticipantes
2.1Membros
2.2Expanso
2.3Parcerias
3Estrutura
3.1Unidadesmilitares
4Vertambm
5Referncias
6Ligaesexternas

http://pt.wikipedia.org/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte

1/7

12/02/2015

OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorteWikipdia,aenciclopdialivre

Histria
AOTANnasceudoArtigo5doTratadodoAtlnticoNorte,noqualsedeclaravaque"Umataquearmadocontraumoumaispases
membrosserconsideradoumaagressocontratodos."9
OTratadodoAtlnticoNortefoimoldadoempartepeloTratadodoRiodeJaneiro(criadoem1947pelasnaesdaAmricadoSul,
AmricaCentraleEstadosUnidos)ejustificadopeloArtigo51daCartadasNaesUnidasquegarantiuodireitodedefesacoletiva.10

Origem

OTratadodoAtlnticoNortefoi
assinadoemWashington,D.C.em4
deabrilde1949eratificadopelos
EstadosUnidosemagosto.

AbaseparaaOTANfoiestabelecidaem1948,quandoBlgica,PasesBaixos,Luxemburgo,
FranaeReinoUnidoassinaramoTratadodeBruxelas,criandoumaalianadedefesaeuropia.
OtratadoeoBloqueiodeBerlimpelossoviticoslevoucriaodaOrganizaodeDefesa
UniodaEuropaOcidentalemsetembrode1948.11Noentanto,aparticipaodosEstados
Unidosfoiconsideradanecessria,tantoparacontraporopoderiomilitardaUnioSovitica
quantoparaevitaroressurgimentodomilitarismonacionalista.Entoasnegociaesparauma
novaalianamilitarcomearamquaseimediatamente,resultandonoTratadodoAtlnticoNorte,
assinadoemWashington,DCem4deabrilde1949.EleincluiuosmembrosdoTratadode
Bruxelas,almdeEstadosUnidos,Canad,Portugal,Itlia,Noruega,DinamarcaeIslndia.12O
primeiroSecretrioGeraldaOTAN,LordIsmay,afirmouem1949queoobjetivoda
organizaoera"manterosrussosfora,osamericanosdentroeosalemesembaixo."13Oapoio
popularaotratadonofoiunnimeealgunsislandesesparticiparamdeprotestospr
neutralidadeeantiadesoemmarode1949.AcriaodaOTANpodeservistacomoa
consequnciainstitucionalprimriadeumaescoladepensamentochamadaatlantismo,que
salientavaaimportnciadacooperaotransatlntica.14

OsmembrosconcordaramqueumataquearmadocontraqualquerumdelesnaEuropaounaAmricadoNorteseriaconsideradoum
ataquecontratodoseles.Consequentemente,elesconcordaramque,seumataquearmadoocorressecadaumdeles,noexercciodo
direitodelegtimadefesaindividualoucoletiva,poderiaajudaromembroatacado,tomandoasmedidasquejulgassenecessrio,
incluindoousodaforaarmada,pararestauraremanterareadeseguranadoAtlnticoNorte.Otratadonorequer,necessariamente,
queosmembrosrespondamcomumaaomilitarcontraumagressor.Emboratenhamaobrigaoderesponderdealgumamaneira,
elesmantmaliberdadedeescolheromtodopeloqualfazemisso.EstepontodiferedoartigoIVdoTratadodeBruxelas,queafirma
claramentequearespostaserdenaturezamilitar.Noentanto,assumidoqueosmembrosdaOTANajudaroomembroatacado
militarmente.Otratadofoiposteriormenteesclarecidoparaincluirtantooterritriode,quanto"navios,forasouaeronaves"deseus
membrosqueestejamacimadoTrpicodeCncer,incluindoalgunsdepartamentosultramarinosfranceses.15

Reformulaoeexpanso
Vertambm:Dtente
ComodesmoronamentodoBlocodeLestenofinaldosanos1980,surgiuanecessidadederedefiniodopapeldaOTANnocontexto
danovaordeminternacional,poisomotivoquedeuorigemaoaparecimentodaorganizaoeoobjetivoqueanorteoudurantequatro
dcadasdesapareceramsubitamente.
Aorganizaodedicouse,pois,aestanovatarefa,comoobjetivodesetornaroeixodapoltica
deseguranadetodaaEuropa(isto,considerandotambmospasesqueantesformavamo
blocoadversrio)eAmricadoNorte.Assim,comeouatratarsedoalargamentoaleste
(considerando,nomeadamente,aadesodaPolnia,daHungriaedaRepblicaCheca)e,em
1997,criouseoConselhodeParceriaEuroAtlntica,umrgoconsultivoedecoordenao
ondetmtambmassentoospasesaliadosdaNATO,incluindoospasesdaEuropadeLesteo
quedesagradaRssiaaoverafastarsedasuaesferadeinfluncia.
Emmarode1999,formalizouseaadesodaHungria,PolniaedaRepblicaCheca,trs
pasesdoantigoPactodeVarsvia.Emmarode2004aderiramaBulgria,Estnia,Letnia,
Litunia,Romnia,EslovquiaeaEslovnia.Nodia1deabrilde2009aderiramOrganizao
aAlbniaeaCrocia.

CpuladaOTANemPraga,em2002

ComaquedadoMurodeBerlimedesintegraodoPactodeVarsvia,foicriadooConselhodeCooperaodoAtlnticoNorte
(CCAN)nasededaOTANemsetembrode1991comofrumparaodebateepromoodasquestesdesegurana,querparaos
membrosdaOTANquerparaosantigosadversriosdaAliana.Apsosataquesterroristasde11desetembrode2001,foicriado,em
maiode2002,oConselhoOTANRssia.Estergo,quesubstituiuoConselhoConjuntoPermanente,trabalhanabasedoconsensoe
incluitodososmembrosdaOTANeaRssiacomoparceirosempdeigualdade.16
OsEstadosqueintegramaOTANsoaAlbnia,Alemanha(RepblicaFederaldaAlemanhaantesdareunificaoalem),Blgica,
Canad,Crocia,Dinamarca,Espanha,osEstadosUnidos,aFrana,17aGrcia,osPasesBaixos,Islndia,Itlia,Luxemburgo,
Noruega,Portugal,ReinoUnido,Turquia,Hungria,Polnia,RepblicaCheca,Bulgria,Estnia,Letnia,Litunia,Romnia,
EslovquiaeaEslovnia.
http://pt.wikipedia.org/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte

2/7

12/02/2015

OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorteWikipdia,aenciclopdialivre

Pasesparticipantes
MapadasafiliaesdaOTANnaEuropa

Estadosmembros
daOTAN

PlanodeAo
deAdeso

PlanodeAode
AdesoIndividual

MapadasparceriasdaOTANnomundo

Parceria
paraaPaz

Dilogo
Mediterrneo

Iniciativade
Cooperaode
Istambul

Membros
AOTANtemvinteeoitomembros,principalmentenaEuropaeAmricadoNorte.Alguns
dessespasestambmtmterritrioemvrioscontinentes,masaAlianacobreapenasaregio
acimaTrpicodeCncer,noOceanoAtlntico,quedefinidacomo"readeresponsabilidade"
daOTANnostermosdoartigo6doTratadodoAtlnticoNorte.Duranteasnegociaesde
tratadosoriginais,osEstadosUnidosinsistiramquecolniascomooCongoBelgadeviamser
excludasdotratado.1819AArgliaFrancesa,porm,foicobertapelaalianamilitarat3de
julhode1962.20Dozedestesvinteeoitopasessoosmembrosoriginaisqueseassociaramem
1949,enquantoosoutrosdezesseisingressaramemumadasseteexpansesdaorganizao.
Poucosmembrosgastammaisdoquedoisporcentodoseuprodutointernobrutoemdefesa,21
sendoqueosEstadosUnidosrespondemportrsquartosdosgastosdedefesadaAliana.22

Expanso

AOTANorganizacpulasregulares
delderesdeseusmembrosede
pasesparceiros.Naimagem,uma
reunioemLisboa,Portugal

OsnovosmembrosdaalianatemsidoemgrandepartedaEuropaOrientaledosBlcs,
incluindoosexmembrosdoPactodeVarsvia.Asuaadesoalianaadministradapelos
PlanosdeAoparaaAdesoIndividualeexigeaaprovaodecadaumdosmembrosatuais.A
OTANtematualmentetrspasescandidatosqueestonoprocessodeadesoaliana:Bsnia
eHerzegovina,MontenegroeRepblicadaMacednia.EmboraaMacedniatenhacompletados
seusrequisitosparaaadesoaomesmotempoemqueaCrociaeaAlbnia,osmaisrecentes
membrosdaOTAN,asuaadesofoibloqueadapelaGrcianapendnciadeumasoluoparaa
disputasobreonomedaMacednia.23Afimdeapoiarsemutuamentenoprocesso,novose
potenciaismembrosnaquelaregioformaramaCartadoAdritico,em2003.24AGergia
tambmummembroaspiranteeaorganizaoprometeuaopasuma"futuraadeso"durantea
cpulade2008,emBucareste,25embora,em2014,opresidentedosEstadosUnidos,Barack
Obama,terditoqueopasnoestava"atualmenteemumcaminho"paraaadeso.26
ARssiacontinuaaoporseaumamaiorexpansodaorganizao,vendoacomoinconsistente
AOTANacrescentou12novos
comentendimentosentreoldersoviticoMikhailGorbacheveosnegociadoreseuropeuse
membrosdesdeareunificaoalem
norteamericanosquepermitiramumareunificaoalempacfica.27Osesforosdeexpansoda
eofimdaGuerraFria.
OTANsomuitasvezesvistospeloslderesdeMoscoucomoumacontinuaodeumaGuerra
FriaeumatentativadecercareisolaraRssia.28AsrelaesdaUcrniacomaOTANea
Europatmsidopoliticamentedivisionistasecontribuiuparaosprotestos"Euromaidan",quelevaramaquedadopresidenteprrussos
ViktorYanukovychem2014.OprimeiroministroArseniyYatsenyuk,porm,reiterouaposturadogovernodequeaUcrnianoest
procuradeaderirOTAN.29AUcrniaumdosoitopasesdaEuropaOrientalcomumPlanodeAodeAdesoIndividual.Esses
planoscomearamem2002eestoabertosparaospasesquetmvontadepolticaecapacidadedeaprofundaroseurelacionamento
comaAlianaAtlntica.30
http://pt.wikipedia.org/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte

3/7

12/02/2015

OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorteWikipdia,aenciclopdialivre

Parcerias
AParceriaparaaPaz(PpP)programacriadoem1994ebaseadoemrelaesbilateraisindividuaisentrecadapasparceiroeaOTAN:
cadapaspodeescolheraextensodesuaparticipao.31OsmembrosincluemtodososEstadosmembrosatuaiseantigosda
ComunidadedeEstadosIndependentes.32OConselhodeParceriaEuroAtlntica(EAPC)foiestabelecidopelaprimeiravezem29de
maiode1997eumfrumdecoordenao,consultaedilogoregularesentretodososcinquentaparticipantes.33OprogramadaPpP
consideradoaalaoperacionaldaParceriaEuroAtlntica.31Outrospasesterceirostambmforamcontactadosparaparticiparem
algumasatividadesdoquadroPpP,comooAfeganisto.34
AUnioEuropeia(UE)assinouumamplopacotedeacordoscomaAliananombitodoacordodeBerlim,em16dedezembrode
2002.Comesteacordo,aUErecebeuapossibilidadedeusarosmeiosdaOTANnocasodequereratuardeformaindependenteem
umacriseinternacional,nacondiodequeaprpriaalianamilitarnoqueriaagirochamado"direitodepreferncia".35Ele
forneceum"quadroduplo"paraospasesdaUEquetambmestoligadosaoprogramadaPpP.Almdisso,aOTANcooperaediscute
suasatividadescomvriosoutrosnomembrosdaalianamilitar.Demaneirasemelhante,oDilogoMediterrneofoicriadoem1994
paracoordenaraOTANcomIsraeleospasesdoNortedefrica.AIniciativadeCooperaodeIstambulfoianunciadaem2004como
umfrumdedilogoparaoOrienteMdio,nasmesmaslinhasdoDilogoMediterrneo.Osquatroparticipantestambmestoligados
atravsdoConselhodeCooperaodoGolfo.36
OdilogopolticocomoJapocomeouem1990e,desdeento,aAlianatemaumentadogradualmenteoseucontatocomospases
quenofazempartedequalquerumadestasiniciativasdecooperao.37Em1998,aOTANestabeleceuumconjuntodediretrizes
geraisquenopermitemainstitucionalizaoformaldarelao,masrefletemodesejodosAliadosparaaumentaracooperao.Aps
amplodebate,otermoContactCountriesfoiacordadopelosAliadosem2000.Em2012,aAlianatinhaampliadoestegrupo,quese
reneparadiscutirtemascomoalutacontraapiratariaeointercmbiotecnolgico,sobonomede"parceirosglobais".3839AAustrlia
eaNovaZelndia,ambosparceirosglobaisdaorganizao,tambmsomembrosdaalianaestratgicaAUSCANNZUKUSede
acordosregionaisoubilateraissemelhantesentreospasesmembrosdaOTAN.Emjunhode2013,aColmbiaeaOTANassinaram
umacordosobreaseguranadainformaoparaexploraracooperaoeaconsultafuturaemreasdeinteressecomumaColmbia
tornouseoprimeiroenicopaslatinoamericanoacooperarcomaorganizao.40

Estrutura
AprincipalsededaOTANestlocalizadanaBoulevardLopoldIII/LeopoldIIILaan,B1110
Bruxelas,queficaemHaren,partedacidadeedomunicpiodeBruxelas,naBlgica.41Anova
sedeest,desde2010,emconstruonasproximidades,comconclusoprevistaparaat2015.42
OprojetoumaadaptaodosistemapremiadooriginalprojetadaporMichelMossessianesua
equipequandoeleeraumparceirodaSkidmore,Owings&Merrill.43
Ocorpodefuncionriosdasedecompostopordelegaesnacionaisdospasesmembrose
incluiescritrioscivisemilitaresemissesdiplomticasediplomatasdepasesparceiros,bem
comooSecretariadoInternacionaleEstadoMaiorInternacionalcheiasdemembrosdoservio
dasforasarmadasdeestadosmembros.44noGovernamentaisgruposdecidadostambmtm
crescidoemapoiodaNATO,emgeral,sobabandeiradomovimentoConselho
Atlntico/AssociaodoTratadoAtlntico.

MinistrosdaDefesaedasRelaes
ExterioresdaOTANreunidosnasede
daorganizaoemBruxelas,Blgica.

Unidadesmilitares
AsoperaesmilitaresdaorganizaosodirigidaspeloPresidentedoComitMilitardaOTANedivididosemdoisComandos
EstratgicoscomandadosporumoficialsniordosEstadosUnidoseumoficialsniorfrancs,45assistidaporfuncionriosdetodaa
OTAN.OsComandantesEstratgicossoresponsveis
peranteoComitMilitarpeladireogeralecoordenaodetodososassuntos

militaresdaAlianadentrodesuasreasdecomando.46
Adelegaodecadapasincluiumrepresentantemilitar,umoficialsuperiordasforasarmadas
decadapas,apoiadopeloEstadoMaiorMilitarInternacional.Juntos,osrepresentantes
militaresformamoComitMilitar,rgoresponsvelporrecomendarsautoridadespolticasda
OTANasmedidasconsideradasnecessriasparaadefesacomumdareaderesponsabilidadeda
organizao.Suafunoprincipalfornecerorientaoeaconselhamentosobrepolticae
estratgiamilitar.EleforneceaorientaosobreassuntosmilitaresaosComandantes
EstratgicosdaOTAN,cujosrepresentantesparticipamnassuasreuniesesoresponsveispela
conduogeraldosassuntosmilitaresdaAliana,sobaautoridadedoconselho.47Opresidente
doComitMilitardaOTANodinamarqusKnudBartels,desde2012.48
UmE3AdaOTANvoandocom
caasF16daForaAreados
EstadosUnidosduranteumexerccio
militar.

ComooConselho,devezemquandooComitMilitartambmatendeaumnvelsuperior,ou
seja,aonveldosChefesdeEstadoMaior,ooficialmilitarmaisgraduadodasforasarmadasde
cadapasmembro.At2008,oComitMilitaratuavasemapresenadaFrana,devido
decisodopasderetirarsedaestruturamilitarintegradadaOTANem1966.Osfranceses
voltaramaocomitem1995.AtaFranavoltarparaaOTAN,opasnoerarepresentadona
ComissodePlanejamentodeDefesaeissolevouaconflitosentreosfranceseseosmembrosdaAliana,49comofoiocasoda
lideranadaOperaoIraqiFreedom.50OtrabalhooperacionaldocomitsuportadopeloEstadoMaiorMilitarInternacional.
http://pt.wikipedia.org/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte

4/7

12/02/2015

OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorteWikipdia,aenciclopdialivre

AestruturadecomandodaOTANevoluiuduranteaGuerraFriaenoperodoposterior.UmaestruturamilitarintegradadaOTANfoi
estabelecidapelaprimeiravezem1950,quandosetornouclaroqueaorganizaoprecisavamelhorarsuasdefesasalongoprazocontra
umpotencialataquesovitico.Emabrilde1951,oComandoAliadodaEuropaesuasedeforamestabelecidosdepois,quatrosedes
subordinadasforamadicionadosnonorte,nocentro,nosuldaEuropaenaregioMediterrneo.51
De19972003osComandantesEstratgicosforamoComandanteSupremoAliadodaEuropaeoComandanteSupremoAliadodo
Atlntico,masoarranjoatualodeseparararesponsabilidadedecomandoentreoComandoAliadodaTransformao,responsvel
pelatransformaoeformaodasforasdaOTANedeoperaesdoComandoAliado,responsvelpelasoperaesdaOTANno
mundointeiro.52Apartirdofinalde2003,aorganizaotemreestruturadocomoelacomandaeimplantaassuastropasatravsda
criaodevriosdestacamentosrpidos,comoosEurocorps,bemcomoaltosforasnavaisdeprontido,quetodososrelatriosparaas
OperaesdoComandoAliado.53

Vertambm
BandeiradaOrganizaodoTratadodoAtlnticoNorte
OrganizaodoTratadodeSeguranaColetiva
ZonadePazeCooperaodoAtlnticoSul(ZPCAS)
PactodeVarsvia
GuerraFria
AlfabetofonticodaOTAN
CimeiradaNATO
ZonadePazeCooperaodoAtlnticoSul

Referncias
1. "EnglishandFrenchshallbetheofficiallanguagesfortheentireNorthAtlanticTreatyOrganization.",FinalCommuniqufollowingthe
meetingoftheNorthAtlanticCouncilonSeptember17,1949(http://www.nato.int/docu/comm/4995/c490917a.htm)."(..)theEnglishandFrench
texts[oftheTreaty]areequallyauthentic()"TheNorthAtlanticTreaty,Article14(http://www.nato.int/docu/basictxt/treaty.htm#Art14)
2. EmPortugalutilizasemaisNATO(siglaemingls)por,paradoxalmente,separecermaisaumapalavraportuguesa
3. TheSIPRIMilitaryExpenditureDatabase(http://milexdata.sipri.org/)Milexdata.sipri.org.Visitadoem22deagostode2010.
4. Erlanger,Steven."EuropeBeginstoRethinkCutstoMilitarySpending(http://www.nytimes.com/2014/03/27/world/europe/europebeginsto
rethinkcuts.html)",nytimes.com,26March2014.Pginavisitadaem3deabrilde2014.
5. InvocationofArticle5confirmed(http://www.nato.int/docu/update/2001/1001/e1002a.htm)NorthAtlanticTreatyOrganization.Visitadoem
29dejaneirode2013.
6. Counterpiracyoperations(http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_48815.htm)OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorte.Visitadoem27
demaiode2011.
7. Croft,Adrian."NATOdemandshalttoSyriaaggressionagainstTurkey(http://www.reuters.com/article/2012/10/03/ussyriacrisisalliance
idUSBRE8921F220121003)",Reuters,3deoutubrode2012.Pginavisitadaem3deoutubrode2012.
8. "StatementbytheNorthAtlanticCouncilfollowingmeetingunderarticle4oftheWashingtonTreaty
(http://www.nato.int/cps/en/natolive/news_107716.htm)",NATONewsroom,4demarode2014.Pginavisitadaem2deabrilde2014.
9. HowStuffWorks:OTratadodoAtlnticoNorte(http://pessoas.hsw.uol.com.br/otan2.htm).Visitadoem19demaiode2014.
10. JornaldoBrasil:HojenaHistria(http://www.jblog.com.br/hojenahistoria.php?itemid=20376)(4deabrilde2010).Visitadoem19demaiode
2014.
11. Isby&KampsJr.1985,p.13.
12. AshorthistoryofNATO(http://www.nato.int/history/natohistory.html)NATO(2deabrilde2012).Visitadoem10deabrilde2012.
13. Reynolds1994,p.13.
14. STRAUS ,Ira.(Junhode2005)."Atlanticismasthecore20thcenturyU.S.strategyforinternationalism
(http://streitcouncil.org/uploads/PDF/Straus
%20Atlanticism%20as%20the%20core%2020th%20century%20US%20Strategy%20for%20internationalism.pdf)".StreitCouncil.
15. ProtocoltotheNorthAtlanticTreatyontheAccessionofGreeceandTurkey(http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17245.htm)
NATO(4deabrilde1949).Visitadoem17dejaneirode2012.
16. [1](http://www.nato.int/docu/review/2003/issue3/portuguese/art1.html)
17. Em1966,noaugedoGaulismo,aFranaabandonouaestruturamilitardaOTAN,permanecendoapenasemfrunspolticos.Apsofimda
GuerraFria,opasreaproximousedaaliana,tendoreintegradoaestruturamilitardaOrganizaoem1995,eocomandomilitarem4deAbril
de2009.
18. Collins2011,pp.122123.
19. Theareaofresponsibility
(http://www.nato.int/ebookshop/video/declassified/#/en/encyclopedia/the_birth_of_nato/the_key_issues_of_contention/the_area_of_responsibility/)
NATODeclassifiedNATO(23defevereirode2013).Visitadoem28desetembrode2013.
20. WashingtonTreaty(http://www.nato.int/cps/en/SIDC6AD72DE2E05A89E/natolive/topics_67656.htm?selectedLocale=en)NATO(11deabril
de2011).Visitadoem28desetembrode2013.
21. AdrianCroft."SomeEUstatesmaynolongeraffordairforcesgeneral(http://mobile.reuters.com/article/idUSL5E8KJJSL20120919?
irpc=932)",19desetembrode2013.Pginavisitadaem31demarode2013.
22. CraigWhitlock."NATOalliesgrapplewithshrinkingdefensebudgets(http://articles.washingtonpost.com/201201
29/world/35437915_1_natoalliesdefensebudgetseuropeanmembers)",29dejaneirode2012.Pginavisitadaem29demarode2013.
23. Joy,Oliver."MacedonianPM:Greeceisavoidingtalksovernamedispute(http://edition.cnn.com/2014/01/14/business/macedoniaprime
ministergreece/)",CNN,16dejaneirode2014.Pginavisitadaem18deabrilde2014.
24. Ramadanovic,Jusuf,NedjeljkoRudovic."Montenegro,BiHjoinAdriaticCharter
(http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2008/12/09/feature02)",SoutheastEuropeanTimes,12
September2008.Pginavisitadaem24demarode2009.
http://pt.wikipedia.org/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte

5/7

12/02/2015

OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorteWikipdia,aenciclopdialivre

25. GeorgeJ,TeigenJM.(2008)."NATOEnlargementandInstitutionBuilding:MilitaryPersonnelPolicyChallengesinthePostSovietContext
(http://www.informaworld.com/smpp/content~content=a907490331~db=all?jumptype=alert)".EuropeanSecurity17(2).
DOI:10.1080/09662830802642512(http://dx.doi.org/10.1080/09662830802642512).
26. Cathcourt,Will."ObamaTellsGeorgiatoForgetAboutNATOAfterEncouragingIttoJoin
(http://www.thedailybeast.com/articles/2014/03/27/obamatellsgeorgiatoforgetaboutnatoafterencouragingittojoin.html)",TheDailyBeast,
27March2014.Pginavisitadaem15deabrilde2014.
27. "NATO'sEastwardExpansion:DidtheWestBreakItsPromisetoMoscow?(http://www.spiegel.de/international/world/natoseastward
expansiondidthewestbreakitspromisetomoscowa663315.html)",SpiegelOnline,26denovembrode2009.Pginavisitadaem7deabrilde
2014.
28. "MedvedevwarnsonNatoexpansion(http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7312045.stm)",BBCNews,25demarode2008.Pginavisitadaem
20demaiode2010.
29. Polityuk,Pavel."PMtellsUkrainians:NoNATOmembership,armedgroupstodisarm(http://www.reuters.com/article/2014/03/18/ukukraine
crisisnatoidUKBREA2H0DO20140318)",Reuters,18demarode2014.Pginavisitadaem27demarode2014.
30. NATOTopics:IndividualPartnershipActionPlans(http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49290.htm)Nato.int.Visitadoem29dejaneiro
de2013.
31. abPartnershipforPeace(http://www.nato.int/issues/pfp/index.html)Nato.int.Visitadoem3demarode2011.
32. NatoandBelaruspartnership,pasttensionsandfuturepossibilities(http://ru.forsecurity.org/natoandbelaruspartnershippasttensionsand
futurepossibilities)ForeignPolicyandSecurityResearchCenter.Visitadoem25denovembrode2010.
33. NATOTopics:TheEuroAtlanticPartnershipCouncil(http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49276.htm)Nato.int.Visitadoem22de
agostode2010.
34. DeclarationbytheNorthAtlanticTreatyOrganizationandtheIslamicRepublicofAfghanistan
(http://www.nato.int/docu/basictxt/b060906e.htm)Nato.int.Visitadoem22deagostode2010.Cpiaarquivadaem8desetembrode2010
(https://web.archive.org/web/20100908042229/http://www.nato.int/docu/basictxt/b060906e.htm).
35. BramBoxhoorn,BroadSupportforNATOintheNetherlands,21desetembrode2005,Arquivadoem
(https://web.archive.org/web/20070218090444/http://www.ataedu.org/article_new.php?id=107)fevereiro18,2007noWaybackMachine
36. NATOPartnercountries(http://www.nato.int/cps/en/SID4CA2943DE00ED2BF/natolive/51288.htm)Nato.int(6demarode2009).Visitado
em15dejunhode2011.
37. NATO,RelationswithContactCountries(http://www.nato.int/summit2009/topics_en/12contact_countries.html).Acessadoem29dejaneiro
de2013.
38. "NATOPARTNERSHIPS:DODNeedstoAssessU.S.AssistanceinResponsetoChangestothePartnershipforPeaceProgram
(http://www.gao.gov/new.items/d101015.pdf)",UnitedStatesGovernmentAccountabilityOffice,Setembrode2010.Pginavisitadaem27de
agostode2013.
39. Partners(http://www.nato.int/cps/en/natolive/51288.htm)NATO(2deabrilde2012).Visitadoem12deoutubrode2012.
40. NATOandColombiaopenchannelforfuturecooperation(http://www.nato.int/cps/en/SID5BD27A88B376D2C3/natolive/news_101634.htm)
Nato.int(25dejunhode2013).Visitadoem25dejunhode2013.
41. NATOhomepage(http://www.nato.int/).Visitadoem12demarode2006.
42. NATO(16dedezembrode2010).WorkstartsonnewNATOHeadquarters(http://www.nato.int/cps/en/SID8B0474DB
C84BF8E1/natolive/news_69421.htm?selectedLocale=en)NATO.Visitadoem25demarode2011.
43. EuropeanCouncil.MichelMossessiantalkstoLucyLethbridge(http://www.europe.org.uk/index//id/426/).Visitadoem12desetembrode
2011.Cpiaarquivadaem25dejulhode2011(https://web.archive.org/web/20110725025703/http://www.europe.org.uk/index//id/426/).
44. NATOHeadquarters(http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49284.htm)Nato.int(10deagostode2010).Visitadoem22deagostode
2010.
45. GeneralStphaneAbrial,FrenchAirForce,assumeddutiesasSupremeAlliedCommanderTransformationinsummer2009
(http://www.act.nato.int/organization/hqsact/whoswho/300supremealliedcommandertransformation)Act.nato.int(29dejulhode2009).
Visitadoem5demaiode2012.
46. AlliedCommandOperations(ACO)(http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_52091.htm)NATO(10demaiode2013).Visitadoem4de
setembrode2013.
47. Topic:TheMilitaryCommittee(http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49633.htm)NATO(5demarode2012).Visitadoem5de
setembrode2013.
48. "GeneralKnudBartelsTakesOverAsNATOMilitaryCommitteeChairman(http://www.rttnews.com/1789719/generalknudbartelstakes
overasnatomilitarycommitteechairman.aspx)",RTTNews,2dejaneirode2012.Pginavisitadaem4desetembrode2013.
49. "FrancetorejoinNATOcommand(http://www.cnn.com/2008/WORLD/europe/06/17/france.nato/)",CNN,17dejunhode2008.Pgina
visitadaem4desetembrode2013.
50. FULLER,Thomas(18February2003).Reachingaccord,EUwarnsSaddamofhis'lastchance'
(http://www.iht.com/articles/2003/02/18/eu_ed3__1.php)InternationalHeraldTribune.Visitadoem15dejulhode2007.Cpiaarquivadaem12
deoutubrode2007(https://web.archive.org/web/20071012115843/http://iht.com/articles/2003/02/18/eu_ed3__1.php).
51. 19491952:CreatingaCommandStructureforNATO(http://www.aco.nato.int/page14612223.aspx)NATO(2013).Visitadoem4desetembro
de2013.
52. ESPENBARTH,EideFrdricBozo(Primaverade2005).ShouldNATOplayamorepoliticalrole?
(http://www.nato.int/docu/review/2005/issue1/english/debate.html)NatoReviewNATO.Visitadoem15dejulhode2007.
53. TheRapidDeployableCorps(http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_50088.htm)NATO(26denovembrode2012).Visitadoem4de
setembrode2013.

Ligaesexternas
Stiooficial(http://www.nato.int/)
Obtidade"http://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Organizao_do_Tratado_do_Atlntico_Norte&oldid=41274513"
Categoria: OTAN

http://pt.wikipedia.org/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte

6/7

12/02/2015

OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorteWikipdia,aenciclopdialivre

Estapginafoimodificadapelaltimavez(s)14h17minde7defevereirode2015.
EstetextodisponibilizadonostermosdalicenaCreativeCommonsAtribuioCompartilhaIgual3.0NoAdaptada(CC
BYSA3.0)podeestarsujeitoacondiesadicionais.Paramaisdetalhes,consulteasCondiesdeUso.

http://pt.wikipedia.org/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_do_Tratado_do_Atl%C3%A2ntico_Norte

7/7

Vous aimerez peut-être aussi