Sdy konstytucyjne wobec prawa europejskiego.

Zmiana konstytucyjnego
etosu sdzenia czy utrzymanie status quo?
Polska przystpia do Unii Europejskiej 01.05.2004 roku. Od tego dnia na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej poza prawem krajowym obowizuje rwnie prawo europejskie.
Najwyszym prawem w Polsce jest Konstytucja RP z 1997 roku. Na stray porzdku
konstytucyjnego stoi Trybuna Konstytucyjny. Wraz z przystpieniem Polski do Unii
Europejskiej pojawi si problem, ktre prawo jest waniejsze- krajowe, czy europejskie.
Trybuna Konstytucyjny swj pogld wyrazi w orzeczeniach m. in. z dnia 11 maja 2005 roku
w sprawie Traktatu akcesyjnego, z dnia 27 kwietnia 2005 roku w sprawie Europejskiego
Nakazu Aresztowania oraz z dnia 24 listopada 2010 roku w sprawie Traktatu z Lizbony.
Analizujc te orzeczenia naley postawi pytanie czy i w jaki sposb zmieni si
konstytucyjny etos sdzenia.
Zanim jednak przejd do analizy wspomnianych wyej orzecze, warto przytoczy
stanowisko Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej w kwestii obowizywania prawa
europejskiego. W wyroku w sprawie Flaminio Costa vs. E.N.E.L 1 Trybuna Sprawiedliwoci
UE wyrazi pogld, i prawo europejskie ma pierwszestwo przed prawem krajowym.
Uzasadniono ten pogld faktem, e pastwa czonkowskie dobrowolnie przekazay na rzecz
Wsplnot cz kompetencji. Poza tym zwracano uwag na szczeglny, ponadnarodowy
charakter prawa europejskiego. Pogld Trybunau Sprawiedliwoci zosta potwierdzony w
wyroku w sprawie Tanja Kreil2. Zasada prymatu jest bezsporna w przypadku kolizji prawa
Unii z ustawami. Kwesti kontrowersyjn jest pierwszestwo prawa Unii Europejskiej przed
konstytucjami krajowymi. Co do zasady sdy konstytucyjne pastw czonkowskich przyjmuj
prymat prawa unijnego nad konstytucj, jednake z pewnymi ograniczeniami i poszukuj dla
niego upowanienia w konstytucji krajowej. Najbardziej znane s zastrzeenia niemieckiego
Federalnego Trybunau Konstytucyjnego (FTK). W 1974 roku w orzeczeniu w sprawie
solange I Federalny Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e pierwszestwo pochodnego prawa
wsplnotowego nie bdzie uznawane bezwarunkowo. Akty prawa pochodnego Wsplnot
Europejskich bd podlegay badaniu zgodnoci z prawami podstawowymi gwarantowanymi
przez konstytucj tak dugo jak Wsplnota nie wypracuje wasnych gwarancji praw
podstawowych. FTK w wyroku z 1986 roku w sprawie solange II uzna, e wsplnotowy
system ochrony praw podstawowych za odpowiadajcy standardom konstytucji niemieckiej.
W orzeczeniu z 1993 roku w sprawie ratyfikacji Traktatu z Maastricht FTK stwierdzi, e to
1 Sng. C-6/64
2 Sng. C-285/98

pastwa czonkowie wyznaczaj zakres integracji, okrelajc je mianem Panw traktatu.

Dodatkowo FTK stwierdzi w tym orzeczeniu, e akty prawa wsplnotowego wykraczajce
poza kompetencje Wsplnot Europejskich nie bd miay mocy wicej w RFN. W
orzeczeniu w sprawie ratyfikacji Traktatu z Lizbony z 2009 roku Federalny Trybuna
Konstytucyjny zastrzeg kontrol aktw prawnych Unii w odniesieniu do zachowania zasady
pomocniczoci oraz nienaruszalnej istoty konstytucyjnej identycznoci.
Federalny Trybuna Sprawiedliwoci i inne sdy niemieckie akceptuj prymat prawa
Unii Europejskiej nie na podstawie prawa unijnego, ale w oparciu o art. 25 niemieckiej
konstytucji, jeeli normy prawa unijnego nie s sprzeczne z prawami podstawowymi
gwarantowanymi przez konstytucj oraz, jeeli instytucje UE, przyjmujc te normy, nie
przekroczyy granic swoich kompetencji.3
Polski Trybuna Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 11 maja 2005 roku w sprawie
Traktatu akcesyjnego stwierdzi, e na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obowizuj
autonomiczne porzdki prawne, ktrych nie da si uj w tradycyjnym podziale monizmu i
dualizmu. Dalej Trybuna stwierdza, e wystpowanie autonomicznoci nie eliminuje
moliwoci kolizji norm prawa unijnego z normami konstytucyjnymi. W przypadku
wystpienia takiej kolizji art. 8 ust. 1 Konstytucji jednoznacznie gwarantuje postanowieniom
Konstytucji status najwyszego prawa Rzeczypospolitej Polskiej. W dalszej czci
uzasadnienia Trybuna wskazuje, e prymat Konstytucji dotyczy rwnie ratyfikowanych
umw przekazujcych cz kompetencji. Trybuna Konstytucyjny orzek, wzorujc si w
duej mierze na postanowieniach niemieckiego Federalnego Trybunau Konstytucyjnego, e
uznanie prymatu prawa Unii Europejskiej dotyczy norm niekolidujcych z postanowieniami
Konstytucji, a w szczeglnoci z prawami i wolnociami jednostki chronionymi w
Konstytucji, bowiem normy Konstytucji w dziedzinie praw i wolnoci jednostki stanowi
minimalny i nie przekraczalny prg, ktry nie moe ulec obnieniu ani zakwestionowaniu na
skutek wprowadzenia regulacji wsplnotowej. a take jeeli regulacje zostay wydane w
granicach przyznanych instytucjom kompetencji, gdy Trybuna stwierdzi, e pastwa
czonkowskie zachowuj prawo do oceny, czy prawodawcze ograny wsplnotowe (unijne),
wydajc okrelony akt (przepis prawa), dziaay w ramach kompetencji przekazanych i czy
wykonyway swe uprawnienia zgodnie z zasad subsydiarnoci i proporcjonalnoci.
3A. Wyrozumska, Zapewnienie efektywnoci prawa Unii Europejskiej w Polsce [w:] Instytucje i prawo Unii
Europejskiej. Podrcznik dla kierunkw prawa, zarzdzania i administracji J.Barcz, A. Wyrozumska, M. Grka,
Warszawa 2012

Ponadto, w przypadku wystpienia kolizji norm prawa UE z normami Konstytucji konieczna

byaby ewentualnie zmiana postanowie Konstytucji lub nawet wystpienie z Unii
Europejskiej. W przytoczonych fragmentach wyranie wida, i polski Trybuna
Konstytucyjny nie ma wasnej wizji na przedstawiony problem, poniewa w duej mierze
korzysta z wczeniejszych ustale niemieckiego Federalnego Trybunau Konstytucyjnego.
Pewnym ukonem Trybunau Konstytucyjnego w stron prawa Unii Europejskiej jest
wczeniejsze orzeczenie z dnia 27 kwietnia 2005 roku w sprawie Europejskiego Nakazu
Aresztowania. Jak orzek Trybuna, Europejki Nakaz Aresztowania jest niezgodny z art. 55
ust. 1 Konstytucji, ktry nie zezwala na ekstradycj obywatela polskiego. Uchylenie przepisu
o Europejskim Nakazie Aresztowania oznaczaoby, e Polska nie wywizaa si ze
zobowiza midzynarodowych. Z tego powodu Trybuna utrzyma w mocy sprzeczne z
Konstytucj przepisy przez okres 18 miesicy. Instytucja odroczenia jest czasowo okrelonym
wyjtkiem od zasady hierarchicznoci porzdku prawnego oraz od prymatu Konstytucji. 18miesiczny okres pozwoli na zmian postanowie Konstytucji. Zgodnie z nowym
brzmieniem art. 55 Konstytucji Europejski Nakaz Aresztowania sta si zgodny z jej
postanowieniami.
Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego z 24 listopada 2010 roku nie wnioso nic
nowego. Trybuna potwierdzi wczeniej wyraane pogldy. TK stwierdzi, e Unia
Europejska nie zagraa suwerennoci Rzeczypospolitej Polskiej, a pomidzy Polsk a uni
widoczna jest daleko idca zbieno wartoci.
W analizowanym orzeczeniu naley zwrci uwag na czciowe umorzenie
postpowania. Powodem tego byo opuszczenie sali rozpraw przez przedstawiciela grupy
posw. Zgodnie z postanowieniami ustawy o Trybunale Konstytucyjnym obecno na
rozprawie jest obowizkowa, podobnie jak stawiennictwo. Brak takiej obecnoci lub
stawiennictwa skutkuje umorzeniem postpowania z powodu braku strony popierajcej
wniosek. Postanowienie o umorzeniu czci postpowania dowodzi powanego traktowania
przez Trybuna swojej roli. W przeciwiestwie do sali sejmowej, na sali rozpraw obowizuj
pewne reguy, ktrych trzeba przestrzega. Wymaga rwnie tego kultura litygacji4.
Postpujcy proces integracji europejskiej podwaa dotychczasowy paradygmat, e do
Konstytucja jest najwyszym prawem w kraju. Dlatego te orzeczenia Trybunau
4 Trybuna konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. I T. T. Koncewicz, Przegld Sejmowy nr2/2012

Konstytucyjnego stanowi pewnego rodzaju walk z marginalizacj znaczenia sdw

konstytucyjnych. Przyjcie przez Trybuna Konstytucyjny pogldu, i prawo europejskie
bezwarunkowo ma pierwszestwo przed postanowieniami konstytucyjnymi wizaoby si z
podwaeniem sensu swojego dalszego istnienia. Dlatego te sdy konstytucyjne musz
eksponowa swoj rol i konstytucj jako przeciwwag dla prawa europejskiego i Trybunau
Sprawiedliwoci Unii Europejskiej5. Problem stanowi natomiast argumentacja. Sdy
konstytucyjne w duej mierze powouj si na argument z autorytetu, gdzie lepszy skutek
odnosiyby argumenty jakociowe. Walka o status i integralno konstytucji przestaje by
jedyn cech sdw konstytucyjnych. Sd konstytucyjny chronic konstytucj, jej
nadrzdno i swoj szczegln rol jest dobrym sdem konstytucyjnym w sensie
tradycyjnym. Dzisiaj ju to nie wystarcza. Sdy konstytucyjne powinny wcza si w dialog
midzy sdami i systemami prawnymi, oczywicie pamitajc o konstytucji. Obecnie
Trybuna Konstytucyjny peni jeszcze jedn rol, polegajc na konstruktywnie ofensywnym
czeniu polskiego porzdku prawnego z europejskim.
W analizowanym orzeczeniu Trybuna uzna, e przyznana Trybunaowi na mocy art.
188 pkt 1 Konstytucji kompetencja do badania zgodnoci umw midzynarodowych z
Konstytucj nie rnicuje uprawnie Trybunau ze wzgldu na sposb wyraenia zgody na
ratyfikacj. Ofensywne rozstrzygnicie tej kwestii naley uzna na walk Trybunau z
marginalizacj na skutek postpujcego procesu integracji europejskiej6.
Trybuna Konstytucyjny w orzeczeniu w sprawie Traktatu z Lizbony bardzo nie jasno
odnis si do kwestii suwerennoci. Z jednej strony twierdzi, e przekazanie czci
kompetencji przez Polsk na rzecz Unii Europejskiej nie ogranicza suwerennoci pastwa, za
z drugiej sam sobie zaprzecza. W moim przekonaniu Trybuna pod pojciem suwerenno
rozumie j w tradycyjny sposb. Z jednej strony Trybuna twierdzi, e zaciganie zobowiza
midzynarodowych i ich wykonywanie nie prowadzi do ograniczenia suwerennoci, ale jest
jej potwierdzeniem, a przynaleno do struktur europejski nie ogranicza suwerennoci
pastwa, ale jest jej wyrazem. Dalej Trybuna stwierdza, e przystpienie Polski do Unii
Europejskiej w pewnej mierze stanowi ograniczenie suwerennoci pastwa. Zauway mona
brak konsekwencji Trybunau we wasnych pogldach. Obecnie suwerenno nie moe by
rozumiana w tradycyjny sposb, jako niezaleno pastwa w sferze wewntrznej, jak i
5 Trybuna konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. I T. T. Koncewicz, Przegld Sejmowy nr2/2012
6 Trybuna konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. I T. T. Koncewicz, Przegld Sejmowy nr2/2012

zewntrznej. Pastwo, ktre izoluje si od spoecznoci midzynarodowej, nie moe

funkcjonowa prawidowo.
Wydaj si, e obecnie wan rol odgrywa dialog sdowy. Niestety Trybuna
Konstytucyjny nie zaj stanowiska w kwestii skorzystania z art. 267 Traktatu o
Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, przewidujcego moliwo zadawania pyta Trybunaowi
Sprawiedliwoci

Unii

Europejskiej.

Przedoenie

takich

pytania

nie

oznaczaoby

bezwarunkowego przyjcia prymatu prawa europejskiego nad konstytucj krajow. Wrcz

przeciwnie, postawienie pyta Trybunaowi Sprawiedliwoci dowiodoby zrozumieniu przez
Trybuna Konstytucyjny nowej jakoci prawa oraz swojej nowej roli7.
Podsumowujc, naley uzna, e Trybuna Konstytucyjny nie ma wasnej wizji na
prawo europejskie. Wyej omawiane orzeczenia dowodz, e TK w duej mierze czerpa z
wczeniejszych postanowie zagranicznych sdw konstytucyjnych, a szczeglnie z
orzecznictwa niemieckiego Federalnego Trybunau Konstytucyjnego. Poza tym Trybuna nie
widzi potrzeby dialogu midzy sdami konstytucyjnymi pastw czonkowski i ogranicza
swoj rol do tej tradycyjnej- strzeenia porzdku konstytucyjnego. Linia orzecznicza
Trybunau jest niestety w dalszym cigu nie zmienna. Odpowiadajc na pytanie zawarte we
wstpnie, naley uzna, e zosta utrzymany satus quo.

Bibliografia
1. Trybuna Konstytucyjny w Europie T. T. Koncewicz, Rzeczypospolita 10.03.2014
2. Trybuna Konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. I T. T. Koncewicz,

Przegld Sejmowy nr2/2012

3. Trybuna Konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. II T. T. Koncewicz,

Przegld Sejmowy nr3/2012

4. Instytucje i prawo Unii Europejskiej. Podrcznik dla kierunkw prawa, zarzdzania i

administracji, J. Barcz, M. Grka, A. Wyrozumska, LexisNexis, Warszawa 2012

7 Trybuna Konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. II T. T. Koncewicz, Przegld Sejmowy nr3/2012