Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
aBDOLHDiR ummi
HAZRETLER
MUSAVVR
Ibrhim-i De*^ubi Badadi
By Ser-mest
...7
/
M '
4 < '
c .SeU u
Bu shann shibiyaziz byklerimize
ithf olunur.
El bzl Eheb
-
c;
v,V;^ X
GEYLAK
BEKR
T C A R E T
ULINAR
V \
/ C'
ULUINAR YAYINLARI; 5
Nair:
BEKR ULUINAR
Datm:
GEYLN TCRET
Merkez:
ankr Cad. YIBA ars Kat 2 No. 531
Tel: 24 36 91
ANKARA
stire ve
rtibat Brosu:
Caalolu Bbli Cad. Tasvire Han No. 54
kat 1, No. 13
Tel: 28 43 65
STANBUL
Ayrca isteme adresi:
P.K. 75. Kzltoprak - Bladky - stanbul.
Dizgi - Bask:
Eskin Matbaas - stanbul, 1976.
El bzl Eheb
GAVSL ZM ESSEYYD EERF EEYH
ABDLKAADRt GEYLN (K.S.)
HAZRETLERNN HAYATI
Musavvir:
BRHM DERBt BADAd !
Mtercim:
MELH YULU
(Emekli Kaymakam)
STANBUL
1976
Bu kitab, sebeb-i feyzim, madd ve mnevi ilticghm, mridim Ahmed Babanm (Ahmed Saadet Gi
ray) ve Baddda bulunduum 1969 senesinde bu
eserin bize istinsah edilmesine msaade eden Burhneddin-l Geylnnin rh- llarma ithf ederim.
GAVsL A z m i n
h k - p y n e
t a k r i z
10
11
16
N S Z
Akdoan adn
Evliy, Gavsl
anlan Kaadir
(K.S.) hazretle
F. 2
anlatmadan
Hak Telnm hikmetine bakn ki, Gavsl zamin Badda gittii kervan durdurup soyan akiler herkesin
zerinde ne varsa yama ettikten sonra Abdikaadiri
Geyln Hazretlerine de senin neyin var ocuk diye
sorduklarnda, Gavsl zam hrkamn iinde dikili 40
altn var demitir. Kervandaki nice byk insanlarn
mallarn saklamak iin trl yalanlar sylediklerini
dnen ekiyalar nce bu sze inanmak istemiyerek
durumu reislerine sylemilerdir. Reisleri, yce vel
Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin yanna va
rarak durumu bir de ondan bizzat tahkik etmek iste
mi, evet ite hrkamn urasnda u kadar altn var
cevbn aldktan sonra hayrette kalan ekiy reisi:
Herkes maln saklad hlde biz bu altnlar
belki de bulamayacakken onlar senin syleyip bize gs
termene atm. Bunu niin yaptn? diye sormutur.
Sultnl Evliynm cevb o kadar ihtiamldr ki,
biraz ibret nazaryla bakanlar iin buna hayran olma
mak ve bundan gerekli dersi almamak mmkn deil
dir. Bakn Hazreti Gavs ne cevb vermitir:
Ben evden ayrlrken annem bana artlar ne
olursa olsun doruyu sylemekten vazgeme diye tenbh etti. Ben de ona dima doruyu syliyeceime ve
yalan sylemiyeceime dir sz vermitim.
O nda hidyet nasb olan ekiy reisi adamlarna
dnerek:
Biz dnyaya gelmeden rhlarmz halkedildiinde,- elest bezminde Yaratcmzn
Elest birabbikm Ben sizin Rabbiniz deil miyim? hitabna,
Beli Evetdiyerek sz vermitik. Bu ahdimizde
onun emirlerini yapp yasak ettii eylerden kamak
da vard. Biz bu ahdi tutmadk, u kk ocua bakn.
Annesine verdii bir sz, belki hayat pahasna bile
20
21
22
26
27
28
hebe koyduum resim, bu resimdir. Bylece Trkiyemizde Hazreti Pr Heykel-i Samednnin bu resmi ilk
defa yaymlanmaktadr.
Ertesi gn trenle Istanbula hareket ettim.
O
gnden bugne nice zamn geti. Cenb- Hak>
km tevfiki refik olarak Elbzl-Ehebin erlli terc
mesinin tab neri bugn mmkn olabildi. Mkevvenh fil vakti vel an srr demek bugn tezhr
edecekmi.
Elbet Gavsl zamin esrn, kemliyle kelimelere,
kalem ve ifadeye smaz. Ancak sabildii nisbetle
ifade ettik. Onun yce esrarna vkf olmann ilmi lednde ayr bir tariki vardr ki o tarik seyr slk er
babnn mlmu olduu gibi, ayrmtlariyle Necmeddini Kbr (K.S.) Hazretlerinin usli eresinde anla
tlmtr. Burada Hsn Akn lmsz iri eyh Galib Dedenin u beytini zikredelim.
Esrn ak f deildir Hd bilir
Bu rz bi vukuu zebn sylerini sana.
Akn esrn f deildir. Onu ancak Yce Allah
biUr. Bu esrn sana lisan arac yapmadan anlatrm
demektir.
Ya Gavsl zam!
Badez vefat trbeti m der zemin mec diye
balayan Mevlnnn, benim kabrim rifin
kalbidir
esrarna gnlden imn ederek, yce eserinden birini
daha milyonlarca sevenlerinin ittilma arzediyorum.
Onun sevgi ve muhabbetini gnlnde himmet bilenlere mutluluklar dilerim.
Allah (C.C.) m selm zerinize olsun. min.
Bekir ULUINAR
32 - -
F. 3
ibdttan
mahlkat -1 ilhiyyeden
(yce Allahn yarattklarn
dan) gizlenmi olanlardr.
nsan odur ki srrn ins melek bilmezler
msrndaki esrar bu nevi ehlullah iindir. Bunlar o de
rece gizlenmitir ki, hafaza meleklerinin ilimlerinden
bile pnhandrlar. Bu taifeye dahil olan evliyullah
merkad-i mbareklerinde lika-i ebedle bakidirler. Mutasavvfn-i kiramdan bazlarnn asarndan aldm
u yukardaki cmleler yle bir hkmle sonulan
maktadr.
El en evliyullahe lhavfn aleyhim ve lhm
yahzenn yet-i ceilesinin maksudu bu nc taife-i aliyyeyi tekil eden ehlullahtr.
N o t : Naizane kanmzca yukardaki yet-i celle sade bu nevi evliyaullah iin olmayp btn veller
hakknda eref varid olsa gerekir. Zira btn Allah
dostlar korkudan muarrdr. Onlarn hepsi iin hayat- fni bir oyundur. Bu lem-i fenadan beka lemi
ne gemek onlar iin, evet, yce Mevlya can verenler
hayat- cavidan bulurlar.
Vermeyen canm sana bulmaz hayat cavidan,
Zindei cvid ona derler ki kurbandr sana.
Anlam; Sana, senin yoluna can vermeyenler, ebe
di Hayat bulmazlar. Hayat- cvidaniye mazhar olan
lar ancak senin kurbanlarn arasndan kabilir, de
mektir.
Evliyullah ite bu lh esrrn mahhas timsa
lidirler. Kanmzca hi bir kimsenin malmu olmayan
evliyaullah dier vellerden mertebece daha yksek de
mek deildirler. Bu ayr bir tecellidir o kadar. O nevi
mektm olan evliyaullahn zel bir durumlar vardr.
39
yehdi
hads-i erf
44 ~
Aramzda byle bir vel yoktur, demiler.
nb- Risletpenah:
Hayr vardr. obanlkla geinen Hazreti veysl Karan buyurmular ve ilveten O yle bir zttr
ki salarnn kllar kesretince (okluunca) mmeti
me efaat edebilir demilerdir.
Bunun yannda yukarda da iaret ettiimiz gibi
velilik almetleri aikr pek ok ehlullah vardr. Bun
lar asl mertebece dn veller deil, zamanrun ya kutbl - ird, ya gavs veya kutbl - aktabdr. Mesel
bir Mevln Celleddini Rm Hazretlerini, bir Hazret-i h- Nakibendi, bir Gavsl zam Abdlkaadir
Geylnyi, bir Hac Bayram Velyi dnelim. Bunla
rn velyeti, halk arasnda yaygndr ve daima kymete kadar yaygn olarak devam edecektir. Bir ok hkmdrnn dahi Hac Bayram- Vel ve emsalinin
mritliile vnmeleri bile velyetlerinin ne rtbe yay
gn olduuna delildir. Esasen biraz dide-i ibretle gren
bsar deil bsret gz ak olanlar bir velnin nezdinde olduklarn anlar.
Eliyaullaha rastladnzda almt udur ki, o
zevat- li kaadir efendilerimizi grdklerinde gnl
lerine zikrullah gelip cmle msiva nazarlarndan si
linir.
Erefolu Rm Hazretleri de bu gizli olmayan evliyullahtandr. Her vel bir nebnin mereb-i lisinde
olmakla bu zt- akdes s merebdir. Hakikati galibtir. Tpk Niyazi Msr Hazretleri gibi, Erefolu Rm
(K.S.) bu mazhariyyetini bildiklerinden ezel makas Ebed Sultnna naz mertebesinde sylediini ev
velce arzetmitik.
45
Ce-
duyabilen
48
GR
49
F. 4
Ksaca hazreti Sezinin tuyru mneviyye hakkndaki ifaatna bir gz attktan sonra mrztmzn bir
yerinde gsterip ve ilm etd sonucu serbzn Elbzl-eheb olduunu kantlayacaz. Hemen ilve ede
lim ki, Rz Tevfikin dedii gibi erl Glen de y
le mn hazneleri gizlidir ki bu pkize ern bir
benzerini garp, hatt arkta bile bulmak mmkn de
ildir. r unsurla mukayyed olmamak iin y tti-i
hakikat g, ya blbl eyd yahut ak gklerinin serbz olmak gerektiini dile getiren beyitler aada
dr:
Bu Sezi bzedip evk ile bli himmetin
Aiyn kutbe kondurdu gnl hammmesin.
Yine;
Ge ey blbl bu hristanda durma
Dikensiz gll bir glzr olunnu.
Ve dahi;
Glstn lmekna azmeden cn blbl
Arzs glib birenin vahdet gl.
Yine:
Bu ten anki ztn llesidir
Gnl vahdet yemidir,dnesidir.
Sezi grd dildrn ezelden
Anunn t ebed divnesidir.
54
t*
55
n evveli ma halakt ol nr
Sanii Hda desem de mzur.
diyen bir vel olduu gibi Fuzul de Niyazi Msr gibi
hilkatin akla vcud bulduuna kani riflerdendir. Bu
giri ksmmz okuyanlar Hazreti Sezinin Elbzl-eheb srrna vkf olduuna nereden kani oldun der
lerse aadaki iki beyti dikkatle okumalarn tle
rim:
Tiri kuds ol al ey gl hasen
Nr iken esfelde kalmak pes neden.
Mrgidil pervz edp etmez karar
ah bz ak aluptur anesin.
Ey gl yzl gzel! Kutsal ku ol, mn gklerine
ycel. Sen bir nr iken u sfl yerde kalmak niye?
Gnl kuu boyuna konacak bir yer bulamayarak
dolar durur, daim kararszdr. Meer ki ak ahbz - yuvasn alm, demektir.
ahbaz, serbz kelimelerinin Elbza delletinde hi
phe var m? Nitekim bir kelm kibrda Gavsl
zam bizzat kendileri bu srr teyid etmi ve aklam
lardr:
Bir gn Hazreti Geylnye Hallc Mansur hak
knda bir sual irat edildikte Gavsl zam u cevab
vermilerdir:
O bir rifti. Akl kuu bedenden kp pervz edip
melik saflarna getikten sonra reyte rabbi srrna
eremeyip yere dm, hayretten hayrete giriftr olupl
serho ve mstarak olmutur. Azndan kan kimse
anlamam vehme dmtr buyurmulardr.
Hner Elbzl-eheb olmaktadr. Bu yce kelmn
60
o
deil midir ki mecaz sretinde ak hakikyi u
beyitler ile diler getirmitir:
Her gren aybetti b didei girynm
Eyledim tahkik grm kimse yok cnnm
diyebilmitir.
Anlam; Gafiller benim akla perian hlimi grp
ayplyorlar amma hi biri de tahkik ettim cnnm
grmemi diyor.
Yine:
Ey Fuzul cna yetmitim gnlden kr kim
Baladm bir dilbere kurtardm andan cmm
diyor.
Yce Mevln ayn mahiyette yle demiyor mu
idi: Cna, senin akllar hayrette koyan hsnne dok
tor nasl dev bulsun. O doktora bir nazar atfedecek
olsan billhi ol tabibe de tedavi iin ayr bir doktor
gerekecek.
Fuzulye ehli tasavvufun tarih boyunca bu derece
nem vermi olmas dhi bir air olmasndan deil, g
nl eri bir rif de olmasndandr. Onun hikmet dolu
msralarn inceleyenler mecaz gzeri
altnda arzetmek istedii akn ak hakik olduunu anlamakta bir
glk ekmez.
Kad enarel aku lil uak minhacel hda
Sliki rah hakikat ak eyler iktida
Aktr ol neei kmil kim andandr mdam
Meyde teviri hararet neyde tesiri seda
Eylemez halvet saray srn vahdet mahremi
k mauktan, mauku ktan cda
62
Yine:
Fezay ak n grdm salah akldan durem
Beni rsva grp aybetme ey nash ki mazurem
Temerrd akl fermanndan etsem dostlar billh
Beni reyimle sanman ak sultanna memurem.
65
F. 5
dn
dir.
rat
reti
Fussu Harunda izah buyurulmutur. Hak Sbhne ve Tel, buzaya tapanlarn zerine Musa (A.
S.) taslit ettii gibi Harunu dahi taslit eder ki t ki
Hak Telya her surette ibadet edilmi olsun. Bunun
iindir ki envai lemden bir nevi kalmad ki ana iba
det edilmemi olsun. Maksat buza dahi her ey gibi
mecalii ilhyeden birisidir. O ibadette hakikat merte
besinde Hak Telya ibadettir.
e cihetten iiten enni hitabn phesiz
Bicihet seyretti Hakk Kbeden bthneden.
nazmnn anlam budur. Yoksa baz biarelerin sand
gibi Hazreti eyhin kasdi kaba putperestlii tevik de
ildir. eyh Ekberin an, mertebesi bu misill iftira
lardan ok ycedir, hi bir iftira onun yce pyesine
erimez. Hac Bektai Veli hazretlerinin buyurduklar
gibi O yle bir deryadr ki deme le onu telvis ede
mez.
Esasen eriat mertebesinde vechi hassa tapmak
kfrdr. Yce rif ve air eyh Galib (K.S.) vahdet
babnda yle buyuruyor:
Bir hkm kazayna muvafk,
Hsn oldu cemli aka k
Bin can ile hsn lem r
n oldu o Yusfa Zleyh.
Muk olacakken oldu k
Azra olacakken oldu vamuk.
Yine:
72
73
olsam,
*
Hazreti Mevlnnm yukardaki gh anka olur
sun beyan gh Elbzl-eheb olursunu da kapsar.
Hepsi Odur. Hdur. te Gavsl zama verilen Elbzl-eheb lkab erifinin srr da budur.
Hazreti Muhiddin Arabi bu vahdet srrm aa
daki mbarek kelmlar ile ne gzel dile getiriyor:
Kavmi Nuh byk mekr hile ettiler. Zira Allaha
dvet, dvet olunana mekirdir. Zira dvet olunan bi
dayeti emirde iin evvelinde Allah gaib etmedi ki
sonradan bulmu olsun; ondan cda olmad, ayrlmad
ki cda olsun buyuruyor. te hakik tevhid budur.
Vadii vahdet hakikatta makam aktr,
Kim nii.ahhas olmaz ol vadide sultandan geda.
Olursun ol ivekr k.
74
mer Hayyam da bu anka mevzuuna ok arif ve hakmne bir ekilde temas etmitir. Bir rbisinde yle
der;
Dnya syt hretini brakp, ne futa, ne atlas,
ne de sofa rabet etmeyen insan mutludur. O kutlu
kii anka gibi her iki dnyadan fri olmutur. Bizler
gibi harabelerde bayku olmamtr. Yine bir rbisin
de yle diyor:
Ts beldesinde bir kalenin burcu stne konmu
cesametli bir ku grdm. Keykvusun kellesi pene
leri arasnda idi. O kelleye bakp bakp yle diyordu:
80
81
F. 6
iirini andrmaktadr.
Giri ksmmz batan itibaren dikkatle takip eden
okurlarmz kitabn aslndaki sebeplerle yetinmeksizin
Gavsl zam Esseyyid, Eeyh Abdlkaadiri Geyln
hazretlerine bz lkab verilmesinin derinliklerine in
diimizi esma ile msemm arasndaki iltisak arzetmee altmz hatrlarlar. Bu ismin kendilerine ve
rilii ilmi ledn esrr ile ilgilidir. Esasen isim sofiye s
tlahnda lfz deil alm ve kaadir gibi bir sfattr. Bu
gibi elkab aslnda Hdmn tecelli eyledii mazahirin
sfatlardr. Mesel mm lkam Resl Kibriyaya
lemlerin valid ve sebebi olduu iin verildii gibi
Hazreti Ali (K.V.) ye Aslan sfatnn izafesi de byledir. te varlk kbasm k eden devrinin Kutblaktb Gavsl zama Allahn Doan sfat da byle ve
rilmitir. Bu konuda Hazreti Sezai, Galib Dede, Fuzli,
Feridettini Attar, Hayym, emsali urefay ihad eden
satrlarmz bunu sbt mertebesine vardrd gibi
Hazreti Muhaddini Arab, Hazreti Mevln, Molla Cmi
ve emsalinden aldmz rnekler de grmz teyid
etmitir. Bu yce zevtn hepsi bu noktada birdir.
Esasen Elbzlehebae bu ismi btn hametile izfede bu imanmzn rol olacaktr. Her veli bu gr
mzde bize k tutar dersek mbala etmemi oluruz.
Zarif bir airimizin dedii gibi:
Drt kitabn dedii bir szdr anlarsan
Ak ile baki kalan bir yzdr anlarsan.
Filhakika yledir de ehlullah ayr tarz beyanlar
la da bir srr aklasa vsl noktalan birdir. Yeter ki
anlayacak idrke sahib olalm. imdiye kadar ki maru
zatmzla Hazreti Sezinin varlk
kbasm k eden
Serbz ile c(Elbzlehebi ifade buyurduunu Elb 82
84 ~
srar
zerine
86 ~
kbal
Doano
ciha-
Abdlaziz Mecdi
O nadanlar ki dnnn mufahham olduun bilmez
Onun bir merkezi feyyaz zam olduun bilmez.
91
Ya Gavsl zam!
Senin Hi bir kul yoktur ki benim himmetimden
mstani ola buyuran hikmetmiz kelmna candan
inananlardanz. Burada kalem susarken efaat niya
zm edeb ve bendelik iar sayarz.
-------------o-------------
96
EL IBTDAR (BALANGI)
MEKTEBE
umumi
97
F. 7
ELBZL - EHEB
(ALLAHIN DOANI)
BtSMLLHRRAHMANRRAHYM
Cenab Hakka hamd ile sze baladktan sonra
Efendimiz ve Kurtarcmz Ahir Zaman Peygamberi
Hazreti Muhammed (S.A.) ile cemi li ashabna bin
lerce selm ve selt...
Bu vecibeyi yerine getirdikten sonra snneti senlyyenin ihycs slmn hcceti Seyyidimiz ve Efendimiz
Gavsl zam Abdlkaadir Geyln (K.S.) hazretlerinin
sret ve sireti mneviyesine geelim. Bu konuda emin
ve itimad edilen eserlerin shibleri sayesinde vsk ile
yni hat etmeksizin Gavsl zamin mbarek sret
lerinden bahsedebiliriz. Bu vesileyle de bu muhterem
zevt rahmetle anarak maksada geeriz. Bu eserlerin
tetkikinden anlalaca zere sltnl evliya olan
Gavsl zam u mmtaz vasflarla muttasftr bezen
miti (mzeyyen klnmtr).
O kadarki kendileri kitab snnete uygun hareket
leri ile temayz eden evliyullahn ulularndandr. Dai
ma selefi slihinin (Peygamber Efendimiz zamanndaki
ashabdan balyarak gelip geen btn velilerin yolun
dan gitmek) Gavsl zamin takip ettii yoldu.
Aadaki beyit onun yce nna ne kadar uygun
dur:
Ben ferah ve sevinten madd ve manev sonsuz
gklerde uan bir doanm.
Abdlkaadir Geyln (K.S.) hazretlerinin mba
rek ahsiyetleri hakknda yazlm btn eserler, bir
bakma Seyyid Pirimizin akide salamlnn da delili
99
100
Kendilerinin ecere-i eriflerini (erefli soy ve sopunu zikretmeden evvel (anmadan evvel) ksaca kn
yelerini iaret edelim. Mbarek knyelerinin zeti yledir: Islmm eyhi, Marif Tc, Din hycs Seyyid
erif Eeyh Eb Muhammedl Abdlkaadiri Geylndir. Yukarya doru mbarek ecereleri yledir;
1. eyhl slm Tcl rifn Muhyiddin Eb Mu
hammedl Seyyid erif Eeyh Abdlkaadiri Geyln.
(Allah srrn takdis etsin).
2. Slih Ms Zengi Dost.
3. Abdullah Ciyli.
4. Yahj^az Zhid
5. Mehmed ibni Dvud
6. Ms bin Abdullah
7. Msl Cevn.
8. Abdullahl Mahz.
9. El Hasanl Msenn ve mm Haan Radiyallah anh.
10. Emrl Mminin mam Ali bin Eb Tlib (radyallah anh).
Hepsi Himi Kureyidir. Aleviyl Hanbeli olup
Seyyid ve erifdirler.
N o t : Yni baba soyu Hazreti Haan, anne soyu
Hazreti Hseyinden olup Seyyid ve erif oluunun se
bebi erifi bu.
101
VLDE- MKERREMELERt
Cenb- Hakkn kendisine kerem kld kutsal analan
mmeti Muhammedin dnyaya gelen en hayrl
analarmdan olup Abdllah Savmyi nin kz Ftm Radyallah anhadr.
Bu hususlar Muhammedi meyninin Riyzlbestin adl eserinde mezkrdur (anlmakta zikredilmekte
dir).
Riyazlbestini yazan zt, bu ecerenin hakikata
tam uygunluunda btn tarihi ve yazarlarn birle
tiini syler. Dikkate deer hdise udur ki Gavsl
zam Abdlkaadirl Geyln hazretlerinin baba tara
fndan eceresi Hazreti Haan radyallah anha (Allah
ondan raz olsun), ana tarafndan Kerbel ehidi Haz
reti Hseyine dayanmaktadr. Kutsal analarnn pe
derleri Abdullah Savmi ile vlideleri Ftm olup her
ikisi de veli ve veliyedir. Bunu tabi grrz. Zten ba
ka trls de dnlemez.
Mtercimin notu: Abdlkaadir Geyln Hazretleri
nin ecereleri zerine dou ve batda yazlm birok
eserde ihtilf uyumsuzluk ve eliki vardr. Batllarn eserlerinde gnller sultn Gavsl zam Abdlkaa
dir Geyln Hazretlerinin nesebleri dolaysiyle uyum
suzluk ve eliki grlmesi tabidir. Zir umumiyetle
akl mea dnda bir arama yolu bilmeyen batllarn
byle dnmelerinde bir gayri tabilik yoktur.
Ancak slama ait olduu iddia edilen eserlerde bu
gibi zuhllere dlmesi, hatt edebe uymayan, Gavsl
zamin n ile badatrmak mmkn olmayan ka
lem denemelerini grdmzde hayret ettiimizi sak 102
104
MTEKADDMUNUN
105
der:
Elmahremiyyl Kad Ebu Sayidi mbrek bni
Alinin daimi ilim rettii bir medrese vardr ki bu
gzel ve ltif medresede bilhare Gavsl zam da ilmi
zhir ve btna susamlara vaaz ve iradlarda bulun
du. Kendisinin zhd takvada hretleri de yaygn bir
hal almtr. Btn Badat ahalisini istiba imkn ol
mayan bu medrese sonralar geniletilmise de bu ge
nilik de yetmemitir. Yine vaazlarn, ilme susamlar
iin darda yaplmas mecburiyeti hsl olmutur.
Gavsl zam 561 Hicr ylnda Mild 1161 de bu fni
lemi terkle Ezel ve Ebed Sultan dostuna kavumu
tur. Vcdu zhir isi burada medfndr.
ELHFUZUZ ZEHEB ise Gavsl zam hakkmdaki bilgilerini yle anlatr; Abbas halifelerinden El
Mustansb Billh zamannda eyh Abdulkaadir Geyln Hazretleri iin bir medrese yaptrlmt.
106 - -
metini eksik etmedi. Doum ve ahireti terifleri hakkmda dnlen u bejt ne kadar manaldr;
Ce fil ak
Teveff fil keml
Trkeye evirisi yledir: Akla geldi kemle ere
rek hirete intikal buyurdu.
Behetl-esrr sahibi ise yle syler: Abdlkaadir Geyln Hazretleri Geyln veya Ceyln lkab ile
anlrlar, kendileri Ceylnn Nif kasabasnda dnyaya
gelmilerdir.
MURTAZYL NAZM ise Cmil Envrnda
yle der; Bu kitap trke olup, eyh s tarafndan
trk diline evrilmitir. eyh Abdulkaadir Geyln
veya Ciyl Hazretleri takvy kendilerine tabiat seniye
hline getirmilerdir. Bu mbrek zta gre takv y
le bir nimettir ki nce insan kullarn zulmnden ha
ls eder, sonra ledderect gnahlarn byk veya k
klerinden kurtarr. Usl ilmi ise civar gnahlarndan
riydan, nifak, kendini beenme, hrs ve tamadan ve
hubbucahtan (byk makama geme sevgisinden) ko
rur.
EMSEDDIn SM Bey ise Kamsl lmnda
aynen yle der: Kendileri evliyaullahn byklerindendi, nesebi Peygamber Efendimizin nesebine varr.
Kaadir tarikatnn ilk piridir. Fahri Kinata Hazreti
Ali (radyallah anh) yolu ile mntehi olur. Kendileri
zamann imm idiler. nce mezhebi Hanbeliye mensub
idi, sonra Kaadir tarikatn kurdu. Vaaz ve nasihatlarndan avam da havas da faydalanrd. Orada ezel mku olan Hdya ibdetle zaman geiriyordu. (Hicr
521 tarihi). Bilhare fetv tedrisatna balad. Bu ted
risat El-mahreminin medresesinde yapyor usl ve f 110
ru', fkh ve tasavvufa ait vaazlarda bulunuyordu. Riyzt ve halvetinden sonra tekrar meclislere dnerek
nr samaa balad.
Mtercimin notu:
Fark ceme cemi fark sniye irgrmeyen
Makbuliyetle olan merdd olmaz in.
Cemaleddin Uk
Vaazlarna uzak memleketlerden dahi gelen olu
yordu. Melfuzt Geylniyesinde takva ve beyndaki
kudreti grlr. Fethul Gayb adl eseri gibi Gunyetttlibin de lmez bidelerindendir. Ayrca lh hakikatlar en yce bir sanatkr gzellii ile Divn-
Gavsl zam adl iir mecmasmda dile getirmitir.
Birok lmez eserleri arasnda muhtelif bahislere ait ki
taplar hatt lgatlar vardr, 561 Hicr ylmda hirete
g ettii zaman ezel mkuna kavumutu. Trbesi
ziyaretgh olup mmur ve mzeyyendir. Btn dnya
da bilhassa Osmanl memleketlerinde ve Hindistanda
tarikat ok yaygndr.
FERD VAHD Hidyetl Marif adl eserinde
Gavsl zam hakknda yle der: Kendileri sof iyenin
ulu meyihindendir. O gn bugn bu tarikata men
sup birok ezm ve kmmelin vardr. (Yni bykler
ve keml sahipleri vardr.) Feth Rabbni adl eseri
tevhid sahasnda Hdnn feyzini gsterdii gibi Fthul Gayb da ondaki esrr aklar. Hicr 561 tari
hinde vefat eylemitir.
ESSEYYD MEHMED S NEMN EB
Fil slm Shih adl eserinde yle der: eyh ve
Seyyid Abdulkaadir Geylni Hazretleri ceddi mbrekinin himmetleri ile kutbiyyet fyzatndan da pek
ender zevt nasib olan mertibe erimitir. Edeb cihe
111
F. 8
M tercim in ntou:
z a m in
VASYET VE TLER
V E F A T L A R I
GAVSL
z a m i n
M U S I R L A E I
Sezi Glen
_
118
Ve yine;
Hazreti s ip gkten etti zuhr
Ger sen idrk eylemezsen belki endendir kusur.
dir.
120
Irakn hem ymndan hem de mmtaz meyihindendir. Hicr 569 yhnda vefat etmitir.
EBUL SEN MAHMUD BN OSMAN;
Slehdan (slih ve temiz insanlardan) bir zttu'.
Bilhassa zhd (ibdetleri) ile tanmr. Hicr 609 ylmda veft etmitir.
AHMED BNL MBREKEL MAKARR;
Hem rif hem slih bir eyhdir. Hayat boyunca
Gavsl zama hizmetten eref duymutur.
Mtercimin notu:
Dhi kmilliin bu mu nin
Sana dervi ola etraf ve eknf.
Niyzi Msr
Hicr 570 tarihinde irtihli dn beka eylemitir.
BEER BNt MAHFZL EZC:
eyh Abdlkaadir Geyln hazretlerinin sohbetle
rine itirak ederek feyz almtr. Btn mrn ibde
te vermitir.
Mtercimin notu:
Sat vhidedir mr cihn
Sat tate vakfeyle hemn.
Ledri
AHMED BN EBUBEKRL MRFU
BM NYYE EYH:
Bu velinin btn vasf Cenab Hakk daim zikre
den huzr erbbndan oluudur.
122
K A A D R t Y Y E
TA R KA TI
Bu tarikatn zellii, Peygamberimiz (S.A.) in slmiyeti getirdii daha dorusu tebli buyurduu saf
feti asliyeye uygun tatbik ve icra edip yrtmesidir.
Asl mugaleLaya yer vermez, bidatten eser yoktur. Sa
lh ve zhd kendisine rehber edinmitir.
ite yukarda sraladmz bu vasflar sebebiyle
lh tevfik refik olup btn Islm leminde sratle
inkiaf etmitir (yaym tr). En byk mil de arz et
tiimiz vasflardr. Melliflerden ekib Aslan bir ese
rinde yle der: eyhimiz Abdlkaadir Geyln, gel
mi gemi mutasavvflarn en byklerindendir. Asl
ve z olarak meneindeki gibi Islmiyeti temsil etmi
tir. Gavsl zam bu vasflarn mahhas timsalidir.
Tarikat ispanyaya kadar yaylm Arap devleti
burada hkimiyetini yitirip son bulunca o zamana ka
dar Kaadiriliin merkezi olan Grnatadan Fasa intikal
123
onun
t C Z E T N M E
Bismillhirrahmanirrahim.
O Allaha hamd ederim ki tetkik ve tmik ehli ijn
gzlerinde manev perde bulunan insanlarn nazariarmdan bu hicablar kaldrp onlan bina klmtr (g
rr klmtr). Onlar dnya hev hevesinden zde
edip nru lhisi ile musaffa klp mnhicr red (ge
ni ve doru yolu) kendilerine amtr.
Yine o Hdi Lemyezele hamd ederim ki doru yoldakilerin nefislerini tezkiye etmi (temizlemi) dnya
meylinden Resulullahn hl etvn demek olan seyri
slk zhdne erdirmitir. Kalplerini, sahihl itikat
ile (inan salamlyla) aalk dnya heveslerinden
korumutur. Onlara Gryibil Ulm demek olan akhn idrk edemiyecei bilgileri vermi kendilerine na
zar mrifeti ile bakarak irfn ehli klmtr. Zafer el
bet onlarndr.
O Allaha hamd ederim ki ceberd samediyet mecdkasem. mlknde dimiyet ve hkimiyet onun dei
mez vasllarndandr. O Hdi Lemyezel beka vasfnda
tektir. Muvahhid iin arz ve semda ne varsa onun z
t ve ilmi kibriysndan ibarettir. Zkir ve mekr
odur. Adi ve ihsanna, halka lutf u cezsna da son
yoktur. Ben yalnz ona krederim ehadet ederim ki
o Allahtan baka Allah yoktur. Daim nr odur, vahdehu l erikelehu byle anlamak lzmdr.
Mtercimin notu:
buraya gelince Niyzi Msr hazretlerinin aa
daki beyitini almadan geemedim.
Am tevhid eylemez llki irh ehli eder
Vahdeti hakk duyann dili lldir akl mat.
125
126
kurucunun yine bu tarihilerin beyanlarna gre Gavsl zamin kk olu Seyyid brhim Hazretleri ol
duu merkezindedir. Bu zt hicr 592 senesinde vefat
etmitir. Sincar evresinde yayl ise eyh Abdlazizin himmeti iledir. Esasen aratrma yaplrsa g
rlr ki Seyyid brahim Hazretlerinin Sincar evre
sinde hi bir faaliyet gstermedii devrelerde dahi bu
ralarda Kaadirihneler kurmak eyh Abdlazze nsib olmutur. Gerek eyh brahim Hazretleri ve gerek
se eyh Abdlazzin Merakee hem hicret vesilesi hem
de Gavsl zamdan feyz almaya gittiklerinde bu Kaa
dirihneler taksime uramtr. Esasen Sincardaki kaa
dirihneler Grnatann kffar eline gemesinden nce
yaplmt. Hicr 897 ymda Grnata igal edildii za
man Kaadirihneler de burada mevcdiyetlerini idame
ettirememilerdir. Orta Asyada Kaadirihnelerin mer
kezinin kurulmas ise hatrasn hrmetle andmz
Top Han sayesindedir ki bu zt Hicr 1041 ylnda vel'at etmitir. Slih bni Mehdi ise Mekke-i Mkerremede Kaadirihneleri Hicr 661 ylnda kurmutur.
KAADtRt TARKATININ MESNED (Dayana) OLAN
PRN VE SLSLES
127
F. 9
HABBL ACEM:
Evvelce bu lemi terif buyurmu meyihin yega
nelerindendir. Mtekaddimini meyihindendir.
Merkadleri Badatta Camil Kameriyyeye yakndr.
ELHASANL BASR:
Haan Basri EbSd tbiinin byklerinden olup
Allaha kulluk edenlerin mehurlarndandr. Hazret!
Osman bin Af fan ve Hazreti Abdullah bni Abbas ve
dier ashab kiramla nsiyet etmitir. Kendisi Pey
gamberimizden bir ok hadsleri nakleden zttr. Pe
derleri sahabeden Zeyd ibni Sbitl Ensrinin klesi,
anneleri ise Peygamberimizin mbrek zevceleri mm
Belemenin criyesi idi.
er hkmlerin tefsirinde derin bilgisi vard. Ta
rikat ehillerinin en sonu bu zta dayanr.
Mutezileden Vsl ibni At onun talebesi olduu
hlde hocas ile elikiye dm asl uyuamamtr.
21 Hicr tarihinde doup 110 Hicr tarihinde 89 ya
nda olduu halde hirete g etmitir. Cenzesinde o
kadar kalabalk olmutur ki btn cemat orada top
landndan ikindi namaz klmaya vakit bulunama
mtr.
EEYH EBUBEKR ABDLAZIZ:
Fkh ilmini pederlerinden tederrs eylemitir.
Hyale gitmitir (Musulda bir kariyye). Orada tavat
tun etmilerdir. Bir ara Kuds de ziyaret etmitir.
Doumlar Hicr 532 ylnda vefatlar Rebilevvel ayn
da ve Hicr 604 ylndadr. Kariyyetl Hiyal de medfndur. Bugnk Nukabai Badat onun ziynetidir.
130
EYH BRHM:
Fkh ilmini pederlerinden Sid ibnl bttan tederrs eylemitir. Vsta gitmiler, Hicr 592 Mild
1196 ylnda vefat etmilerdir.
EEYH MEHMET:
Fzl ve fakih bir zttr. Pederlerinden fkh tederrs etmitir (fkh dersi almtr). Zamannn fen
didir. Hicr 600 senesinde Makberetl Halbede tedfin
olunmutur.
EEYH ABDLCEBBR:
Kalaidl Cevhir sahibinin yazdklarna gre eyh
Abdlcebbr da fukahadandr. Pederlerinden ahz feyz
eyledii gibi Ebil Mansr vel Kazaz ve dier bz riflerden de tederrs etmitir. 575 Hicr senesinde veft
eylemi olup Ribatta Elhablede pederinin makberesine defnolunmutur.
(Yukarda bir vesile anmn yceliine iaret et
tiimiz Eeyh Abdlcebbr hazretlerinin bir keramet
leri de tarafmdan trbei saadetlerini ziyaretimde reyl- y n mehdum olmutur. yle ki: Bugn insan
neslinin bilmedii ejderha denilebilecek byk cesa
mette bir ylan deri ve iskeleti ile Medresetl-Geylnnin dou giri kapsmn sa tarafnda bulunan Abdl
cebbr Hazretlerinin trbei saadetinin giri kapsnn
karsnda asrlar getii halde ayn hametle durmak
tadr. Hdy Lemyezelin irade buyurduklar takdirde
ne byk ve korkun mahlkat yarattnn canl de
lillerinden biri olan bu olay, bu byk velnin emsalsiz
kerametinin de bir niandr. Bu feyz-i akdesi ceddi
Abdlkaadir Geyln (K.S.) Hazretlerinden ald ise
cmle ehl-i irfann malmudur.
Nir.)
131
EEYH ABDURRAHMAN:
etmi
olup
cmiinde
denmeye
lykt.
Hicr 1258
E L B Z L - E H E B
Mtercimin notu:
Elbzl-eheb hakknda daha dorusu bz kelimesi
ve bu kelimenin Gavsl zama elkab olmas sebebinde
birok menakb vardr. Bu menkbelere girmeden ev
vel bz kelimesi zerinde duralm. Elbz aslnda fris
asll bir kelimeden gelmektedir. Doan kuu mnasna
ve bir de keklikleri avlamak iin avclarn kafeste g
trd keklie derler. Yni bu ku vazifeli bir kutur.
Burada ince bir tasavvuf nkte vardr. Mridi kmil
lodn ilmi klarn Hakka davet iin bu avlayan ku
gibidir. Yni vazifelidir. Bu yzden bz kelimesini bu
mnaya yoranlar da vardr. Bizim tercmesini yapt 139
M tercim in notu;
ayn yer
Mtercimin notu;
Elbzl-eheb tasavvuf mnad izah Ebsseni
ehbeddin Esseyyid Mahmd Efendinin izah gibidir.
Buna delil olmak zere Ebsseni ehbeddin Esseyyid
Mahmd Efendinin Elbzl-eheb kasidesinin bir bey
tini aaya dercediyorum;
Meali lisi: Ben yle bir gnllere ferahlk veren
blblm ki, daima ycelerde doan gibi pervz ede
rim.
T E S N F H
GAVSL ZAM EYH ABDLKAADR GEYLAN
HAZRETLERNN TAB EDLM VEYA EL YAZMASI
ESERLER YN MSANNFATI
Gavsl zama Elbzl-eheb isminin verilmesin
deki hikmeti aklayan kitabn balang ksmn okuyonlara bilvesile unu hatrlatrz: Elbzl-eheb yni
Allahn Beyaz Doan ismi sadece kssalara dayanla
rak kendisine izafe edilmi deildir. Bunun milleri
balangta enine boyuna incelenmi nizne kanm
za gre izah edilmitir. Hemen burada da tahattura
vesile olmas iin konuya bir nebze ilielim. Gavsl
zam denilen Allahn lhti doan Sezi Glen (K.
S.) nn varlk kbsn yrttm beyan buyurduu
semav mrg (ku) tr.
k eden varlk kbsn ak ile serbz olur,
Dehr iinde byle kmil er aransa az olur.
142
GUNYETT TALBN
EL FETHR RABBNI:
Bu arifane eserde yine Msn Bulak da 1281 Hicr
senesinde yaynlanmtr.
FETHL GAYB:
Bu da esrara ait bir ok hikmetleri
tab Msrda yaplmtr.
ihtiva
edip
F. 10
M tercim in notu:
Abdlkaadir Geylni (K.S.) Hazretlerinin bu Kurn- Kerm tefsirinin dier zahir ulemsmm tefsirin
den ok farkl olduuna phe yoktur. Buraya gelmi
ken msra okumadan geemiyeceim.
Biz kitbullah ntktan okuduk ebcedi.
Ledri
Ve yine:
unlar ki grp yzn bu dr gelirler,
Ol ahde vef eyleyip ikrara gelirler.
Anlar ki ezel gzleri sanda kalpdr
Bunda seni hi bilmeyip inkra gelirler.
Zlfn teline anda kimin gnl dolat
Mansr gibi meydna gelip dr gelirler.
Niyzi Msr
ELKUTBL MELLF F SEYYDEYH
ABDLKAADRt GEYLN (K.S.)
GAVSL ZAM SEYYD EYH ABDLKAADR
GEYLN (K.S.) HAZRETLERNN ESERLER
HAKKINDA YAZILANLAR
Mtercimin notu:
Daha nce yazdmz bahis Gavsl zamin tas
nif t yni matb ve el yazmas eserleri hakknda idi.
Burada ktb melliften gaye ise Gavsl zamin her
bir eseri hakknda dier melliflerin yazd sra
(eserlere) aittir.
146
BEHETL ESRR:
Hanbelinin
DRRERL CEVHiR:
Ebzze bnil Cevznin bu eseri Gavsl zamn
menkbna ait bir eserdir. Eserin hussiyeti: Bu me 147
nkb tek menbdan derlenmeyip muhtelif menblardan toplanm tbiri caiz ise cem olunmutur.
RYZL BESTN FEYH ABDLKAADR
LEYH MUHDDN GEYLN:
Matbdur, Tunusta baslmtr, hiyelidir
dorusu Behetl Esrar hmilidir.
daha
148
baslmtr.
Eserin
TARH BN NECCR;
Matbuna rastlanmamtr, ancak el yazmas var
dr.
TARH BN KESR:
Msrda yaynlanmtr.
TABAKATL HANYL:
Dmkta Hicr 1350 de yaynlanmtr.
EN NCNE ZHRE;
nl eserlerden biridir. Dn ve felsef mevzlarda
aratrma yapacaklar iin hccet tekil eden bir eser
dir. Dmkta basmtr.
MRATZ ZAMN:
bnil Cevznin mehur eseridir. Haydarbatta ya
ynlanmtr.
RYZL BESTN:
Lieyh Muhammedi Eminl Geylnnin eseridir.
Tunusta baslmtr.
EL HFZZ ZEHEB:
El yazmas bir eserdir.
TARH MUHAMMED:
bni Rfisselmn eseridir.
mtr.
149
Badatta yaynlan
TABAKAT ER:
Msrda yaynlanmtr. Basld yer Matbat
arkyyedir. Hicr 1299 tarihinde baslmtr.
KAMUSL LM:
emseddin Saminin eseridir. stanbulda neredil
mitir.
EL MNI BADAD:
stadl Garvnin eseridii
. ddatta neredilmi'
tir.
TARHL GAZL;
El yazmasdr. Direi Marifte baslmtr.
CML ENVRL MURTAZYYL NAZM:
Trkeye tercme edilmitir. Yalnz matbu nsha
s yoktur. eyh s tarafndan tercmesi yaplmtr, el
yazmasdr.
SCDL BADADL LS:
Badatta yaynlanmtr.
EL MNHtCR AHMED F RCRL MM:
Ahmedi Liluaybinin eseridir.
yazmas mevcuttur.
Matbuu yoktur, el
Niyazi Msr
Bu kapnn ismi Bbl Ezecdir. Bu husustaki mIamat Msu-da mnteir Ceridei Hrriyetin 13 rama
zan Hicr 1374 Mild 1955 tarihli ve 275 sayl nsha
sndan alm bulunuyoruz.
Bbl Ezec denilen kap Badatn dou ksmnn
mahallei kebresine (en byk mahallesine) alr. Bu
Dicle tarafndaki mahalledir. Haddi ztnda mahallei
kebr birok mahalleleri iine alan byk bir mahalle
dir. Bugn bu mahallelere Sadriye ve Bsaliye mahal
leleri de derler. Burada bir de byk meydan vardr.
Bu durumu tasvir eden eserler arasnda bni Neccr
Fi Mntahbel Fs isimli muhtasar eseriyle ilk ad
m atmtr. Bbl Ezecde yukarda zikrettiimiz Dic
leye nazr medrese yapldktan sonra bu medrese evkaf
kaytlaryle Hanbel fukahasma vakfolundu. Hicr 570
tarihinde neredilen havadisinde bu hususu bnil Cevz
uzun uzun anlatr.
Tamamlayc mlmat ise srasiyle tbnl Nec
crn tarihi, bni Sinin Havadis adl eseri (Hicr
605), keza bnil Esrin Tarihinde uzun uzun sralanr.
Dnya apnda nl bir eser olan El Muntazam nda
ise bnl Cevz bunlar dorular. bnl bir ise (l
m Hicr 549) Bbl Ezec medresesindeki tedrisat
ver. Kendisi de o medresenin talebesi olmutur.
Yusfu Dmk, bnl Mbrek, Badat Kads
olan Sidl Mahremi de bu medresenin yetitirdii se
kin kiilerdendir. Bu itibarla Bbl Ezec medresesi bi
hakkn (hakkiyle) ilim adam yetitirdi demekle isabet
152
edilmi olur. Hereyden sarfnazar bu medrese Abdlkaadir Geyln (K.S.) Hazretlerini de sinesinden
karm daha dorusu lutfu lh ile Gavs zam bu
medreseye eref vermitir. Bir tek kelime ile bu medre
se atsmda birleen btn okutucu ve okuyucular g
revlerini yerine getirmiler ve muzaffer olmulardr,
GAVSL ZAM ESSEYYD-EYH ABDLKAADR
GEYLN (K.S.) HAZRETLERNN MEDRESELER
HAKKINDA
M tercim in notu:
Mlmdur ki veller srr Hakkn tecellisi iin biibirinin yinesi olurlar. Sz buraya gelmiken u arifa
ne beyti de kaydedelim;
yinedir bu lem herey Hak ile kaim
Mirat Muhammedden Allah grnr dim.
Bilvesile okurlarmza anlattmz gibi Kaadir
yolu seyri slkta yol alm evliyr.llah ve muhakkiki
nin yoludur. Mevstl slmiyet billhil Efrensiye
isii'^'i eserde bu vasf uzun uzun anlatlr.
r>Tusterik Reyni der ki:
Tarikat Kaadiriye
sekin kiiler yoludur. Vaz ettii hedef ve nizm itidal
zere olup, fini fikirli bir dnya ve din grdr.
Mtercimin notu:
Bu msterikin bu hakikati itirafna ramen kf
r indisinde srar ne garibtir. Allah hidyet vermez
se byle olur.
Sreti nsan ii hayvan olursa kiinin
Talar ile dvnp insan bulmazsa neg .
Niyazi Msr
Reyni yle devam ederek: Ayrca Abdlkaadir
Geylnnin lim ve fzl mmtaz ahsiyeti onun tari
h kiilii hakknda fazla bir ey sylemeye ve delil serdine lzum gstermez, diyor.
eyh Mbrekl Mahremnin, hatt Gavsl za
min medresesi olan mbrek mahallin banda yni
giriinde Bbl Ezec vardr. Burasnn snr belli ma
lm bir medrese olup her trl mal ve mlk endiesin
den zde olan Gavsl zam buray zrriyetine ulm
(ilimler) tahsili iin ilma msteniden intikal ettirmi
tir. Burada bu zevat vaaz ve ird vazifesi ile grevli
dir.
155
m kapl ziynetlerle ssldr. Batsnda ise bir sakaf (rt) vardr. Kuzeyinde bir aa mevcut olup ok
yaprakldr.
Burada dnyann muhtelif yerlerinden gelen kim
sesiz garip derviler gneten korunurlar. Camiin iki
medresesi vardr. Birincisi eyhe mahsus olup, dieri
Seyyid Ali Nakibin kz tike Hatuna aittir ki, bu er
mi kadn Abdlrezzak ahfadndan olup Hicr 1239 ta
rihinde amda vefat eylemitir. Bu medreseler hlen
de talebei ulmun istifdesindedir. Elbet bu durum
kendi kendine olmamtr.
Bugn dahi ilme susayanlar bu medreselerden is
tifade ediyorlarsa, bu evvel Kaadir vakf mtevellile
rinin sonra da nkibl erafn (iyi ahlkl ileri gelen
temsilci ve idarecilerin) sayesinde mmkn olmutur.
(Hepsinin zerinde ise Gavsl zam eyh Abdlkaadir
Geyln (K.S.) Hazretlerinin manev himmetleri m
essir olmutur.
stad fzl, Abbsl Garvnin zetlediine gre
cmi Hicr 941 ylnda Kanuni Sultan Sleymn za
mannda ve bir de 4 nc Murad zamanmda Hicr 1048
de tmirat grmtr ve imdiki kubbe 4 nc Murad
tarafndan yaptrlmtr.
Evliy elebinin anlattna gre Kanun tarafn
dan byk bir mebl tmir iin sarfedildii gibi bu
tmiratn hedefini yle anlamak lzmdr: Tmir, cm kadar Abdlkaadir Geyln Hazretlerinin mnev
kiiliine hrmeten trbe iin de, ihtiyar olunmutur.
Sleymn-nmede zikredildiine gre. Sultn
Sley
mn Han hazretleri Gavsl zamin trbesinin, Acem
ihtilli srasnda tahrip edildiini; det enkaz hline
geldiini grnce, tmir emrini verdi. Kubbetl liyeyi (yce kubbeyi) daha ykseltti. Bu hayrl ve eref
li iin onuruna, yetim ve fukaraya ziyfetler verdi.
158
F. 11
M tercim in notu:
Abdlmlikin hatt kf ile yazlm enfes bir Mallah levhas vardr. Esasen seyyid lkabndan da an
lalaca vehile hattat Abdlmlik soyca da Gavsl
zama erimektedir.
Badat ulu erf ve Kaadiri eyhleri neseb silsi
lesi ile atalar Abdlazz bni Seyyid Abdlkaadir Geylnye yaklayor ve balanyordu. Bu neseb shhat iti
bariyle halk arasnda dahi kabul edilmi hakikatleri di
le getirmektedir.
Ayrca halk arasnda yaygn olan bu fikir tedvin
olunan kitaplarda yer ald gibi tercm ve trih eser
lerinde de hatt resmiyette de geerli idi.
Ayrca tarkatl Kaadirye meyihinin hlefsna verdii iczetnmelerde de yer almtr.
Ayrca hicr 1130 trihinde veft eden Abdurrahmn Sveydnin Sdiktz Zver ve Tlihl Vzer>) isimli eserinde bundan bahsedilmektedir. Ve Ba
dat vlisi olan Ahmed Paa bir Kaadir muhibbi idi (se
veni idi). Gavsl zam Abdlkaadir Geyln
(K.S.)
hazretlerinin cmiini Hicr 1139 da tniir ettirmitir.
Merkadi mbreklerine yerletirilen gm taba
kalar stne u beyit yazlmtr.
Meali: Her ne zaman skntya dersen kapma
gel. Sana kurtulu veren namzla ve onun yce kadri
yz suyu hrmetine sende ycelme imkn bulursun.
1236 Hicr trihinde de hattat Osmana (Hicr
1320 trihinde veft etmitir.) Cmiinin bat kesimine
konulan Arap ebyt mehresinden (Araplarn mehr iirlerinden) u beyit konulmutur:
Meli: Ben yle bir insnm ki benimle celis (otu
ranlar) ve hem sohbet olanlar ne zamandan bhe
ederler, ne de korkarlar.
Kubbei zerknn ortasnda ise yetel krsi konul
mu ayrca bir de trih atlmtr. (Hicr 1249 senesi) .
166
m ers Seyyidi Mahmdu Nkib bni Seyyid Zekeriyy. (Bu zt zeyh Abdrrezzak Efendi hazretleri ev
ldndan, zrriyetindendir.)
Esseyyid Abdlfetthl Viz llme Abdlfettah
ise u beyti ile bin ksidesinde trih drmtr:
a^eli: Esseyyid erif Eeyh Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin bir klesi olarak noksanm ik
ml ve ona trih drdm. (Ebced hesab ile bu t
rih onun yaptrtt tmir trihidir.)
Hicr 1282 trihinde ise Esseyyidl Aliyyn Nkib
(ki, bu zt Hicri 1298 de vefat etmitir.) Cmiye tmiratiyle beraber bz kk ilveler de yapmtr.
Esseyyid Abdlgffarl Ahrzi ise Beytt trih
adl iirinde ceddi Gavsl zama trih drr. Bu
trih Hicr 1297 trihidir.
Hicr 1298 ylnda veft eden meri Eeyyidi Selmn Nkib ise camiin bat tarafndaki kapnn mina
resine gzel yazlarla ayrca trih drmtr.
mers Seyyidi Abdurrahmn Nkib ise (Hicri
1345) trihinde veft etmitir.) Trih bir eserinde na
maz vakitleri hakkmda bz gzel hatlarla yazlm
neriyatta bulundu.
Abdlcebbr Alhnzde ise, ki bu zt Badat Ev
kaf mdriyeti Reisl kttb olup Hicr 1334 ylnda
veft etmitir. Gavsl zamin ardak eklindeki merkadinin giri mahalline ok gzel yazlm ve dire ek
linde bir yetel krsi yazd. Alt tarafna ise Abdlceb
br Hazretlerinin resmini koydu. Hicr 1318 ylnda s
ls yaz ile hattat Yakutun yazsna benzer gzellikte
Kubbetl beyznn merkezine u yeti yazd. Merkezin
tam ortasna ise Abdlcebbr Hazretlerinin resmini
koydu.
Nam
klnan mihrabn duvanna yine sls bir
yaz ile u yeti celleyi yazd.
167
168
Bk
Yine onun kaybna hep berber u beyit ile ala
yalm;
Huride baksa gzleri halkm dola gelir
Zr ki akla ol zaman ol mehlika gelir.
'
Bk
3. SULTN DRDNC MURAD HN:
Badat fatihi olan bu kudretli hkmdar Mild
1566 trihinde dnyaya geldi. Sultn Ahmet Hnn o
ludur. Hicr 1032 de tahta culs eyledi (saltanata
oturdu). Bu trih, Mild 1623 tr. Vefatlar ise 16 evvl Hicr 1094 tr. Mild ise 1640 tarihidir.
ESSEYYD EEYH ABDLKAADlll CEYLNI (K.
S.) HAZRETLERNN MBAREK SANDUKALARINA
KONULAN RT
tur. O devrin basn organlar dahi bu grlmemi mersirai anlata anlata bitiremezler. Hatt o tarihte
kan ub ceridesinin (gazetesinin) 3192 ci saysnda
merasim uzun uzun tasvir edilir. (20 ban Hicr 1374)
(13 Nisan 1955).
N o t : Bu rtnn zerinde ayrca kk bir r
t var ve zerinde hametle ilenmi beli bir yldz
var. Bu yldzn ba kesinde u ismi erifler aynen
var. 1968, 1969, 1970 senelerinde bizzt mahede et
tim. (Ftm - Haan - Hseyin - Ali - Allah). Yldzn
ortasnda Muhammed, yldzn altnda aynen u isim
var: Seyyidin Muhiddini bnl Arab.
IBNUL ARAB
Burada Gavsl zam Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri Geyln Hazretlerinin bz sekin vasflarndan
bahsedelim.
Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin ismi
nin ikinci harfi olan (B) kebrl lem (lemnm en
by) olduuna dellet eder. Kendileri lemy mi
linden yni ilmiyle mil olan ender bulunan lemdan
olduu gibi her hususta hl ehli, mkltlarn z
cs kabul olunurdu. Hads ve fkh zerinde de bir
ok sr mevcttur. Bu emsalsiz velnin hareketleri
dim kitba ve snnete uygundu. Gerek havvs ve
gerekse avam nezdinde saylan sevilen bir zt li kaadirdi. Hicr 561 trihinde dnyadan baka lemine g
eyledi. Bbl Ezece defnolundu. Veftmda gzler ka
matran rt cidden yce nna yakan bir stard.
Hlen yattklar yer kubbe-i fihnn altna tesdf
etmektedir. rty bizzt sandukann stne Abbs
Halfesi El Msteczbillh koymutur. Bu rt ipek
ten mml olup altn ve gm ilemeli idi.
Badadn mmtaz tcirlerinden olan Ammar ibni
Selmetl Hanbeli, Hicr 603 senesinde yine ok gzel
bir rt getirmi bu rty eyh mdeddini Ksml
Abdullah bnil Dmign eyh Nasr bni Abdyrrezzak
bni Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri Geyln huzrunda
Gavsl zamin sandukas zerine koymutur. Ortadouyu bir fet hlinde kasp kavuran Hlgu Hnm
tahribt srasnda Hazreti Gavsn merkadi erfi de
tahribata uramtr. Hicr 695 ylnda ise bin tekrar
tmir ve ihy edildi. rts sandukas zerine o za
man Badat kads olan eyh ddeddin bni Eeyh
Cemleddin Abdlcebbrl Basr tarafndan konul
du.
172
M tercim in notu:
ayrntl olarak
gzlere serilir.
Gzellikte yukardaki beyiti andran msrlar ihtiv eden, Ettrzl Mezheb fi erhi Kasdetl Bzl
Eheb isimli kasideyi byk allme Ebsseni ehbeddini Esseyyid Mahmd ls Hazretleri erhetmitir.
Hicr 1302 trihinde bz lim ve tccarlar Hindistana gnderip deitirilmesi cb eden yeni bir san
duka rts bulmak zere grevlendirilmilerdir. Ora
da yeil ipekten dokunmu Kurn- Kerm yetleri ile
menk sktr merhum Esseyyid Sleymn Nakib za
mannda merkadi mbrekin zerine rtlmtr. Bu
rtnn merkadin zerine serilmesi vesilesiyle byk
bir ihtifl yaplmtr. Fzl stad Eeyh Abdlkaadirfel Bedyf her sene bu rt yenilenmesi vesilesiyle
Badata gelirler tzimle rty kabri erfe sererler.
Haydarbd Nizm da bu vasfta bir rt gnderir.
174
MEKTEBETL KAADRYE
(KAADR MEKTEB)
Aadaki hazirnla beraber al yaplan Mek
tebi Kaadiryenin tanzim ve bu teebbsn sonuca
ulamasnda merhum Seyyid Abdurrahmn Efendinin
byk himmetleri olmutur. Bu iin sonulanmas Hic
r 1374 ylnn evvl ayna rastlar. Merasimde aa
daki sekin zevt hazr bulunmutur.
Nakibl Eraf Seyfeddini Geyln, Marif Veziri
mlisi Abdlhddi Kzm, Ziraat Veziri mlisi Abdlmecdi Abbs, Geyln sllesinin sekin ahsiyeti,
kudumiyle toplantya eref getiren Hriciye Veziri Esseyyid Ysufi Geyln (Hlen berhayt, Allah uzun
mrler versin) ve Badd Sulh Hkimi Burhneddini
Geyln bu meyandadr.
(Veft etti. Allah menzilini
mbrek etsin). Bu arada Burhneddini Geyln Hazletleri u veciz hitabede bulunmulardr.
Badd Kads Seyyid Eb Sid ve onun imdi
karmzda yatan mbrek tilmizi (talebesi) Gavsl
zam Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri Geyln (K.S.)
Hazretleri, Hazreti Ali bni Eb Tlibin zrriyetinden
dir.
Not; Mektep ve Mektebe Arabcada hakikatte asl
mns ile mekteb ve medrese demek olmayp, yazhne, ktbhne mnlarn ihtiva eder. Balca yaz
yazmak renildii iin bu isim sbyn mekteplerine;
ana ve ilkokullara verilmitir. Araplar mektebe yni
dier mekteplere; orta, lise v.s. ye mektep demeyip
medrese derler. Lisnmzda yanllkla mektep ve
medresenin mnsyla kullanlma yerleri de deitiril
mitir.
175
1. Baddm sktu ve halfei Abbsyeden Muntsm Billhn bu fetleri defettikten sonra medrese
nin tmirine geili. Sktu Badd Hicr 656 ylnda
ski olmutur. Bu esnda btn tesisler ve mektebe ha
rap olmutur.
2. h smil Safavnin lemi Islma getirdii
fcia Badadn ikinci sktu. Hicr 941 de Kann
177
F. 12
(KTPHANEDEK)
ESERLERN
ZELLKLER
dir Ethemiyi Hazreti Geylniyenin Hanef im m Abdlmecdi Melkyi ve eyh Muhammedl Kussiyi de
zikretmeliyiz.Bilhassa sonuncunun lisandaki edeb mucizlii, kelimeleri kullan kudreti her trl takdirin
fevkindedir.
(Not; Hadretl Geylnye hatibi Haim zami
emsalsiz hatb 1 saat kutbede kl kabzasna yaslanp
gzleri deta yumuk hutbe okuduunu defalarca gr
dm. Aylarca defaatla grdm. - Nir)
ESSEYYD ALYYN NAKBL ERAFIN
KERME
Vel Hacl
Evvel shibesi sliht nisvndand. Seyyid Aliyyl Nakbin kermesi idi. Kanaat ehli amellerinde dim hayr ilemeyi gaye edinmiti. Zten bu vasflarnn
tezhrdr ki kendilerini byle bir medreseyi bir ha
yli eserini vcuda getirmeye sevk etmitir.
Ben brhimi fakir bni Osmn Efendi yce selef
181
(RTBESNN)
TEVCHNE DRDR
M tercim in notu:
185
186
188
Sancak
kynde-
dir.
EEYH ENVER MUHAMMED
BN EYH ABDULLAHL BERF KNI:
Haramdan kanp dima takva ile megul olurdu.
Bilhassa aevlerinde fkaray doyurmas mehrdur.
Mtercimin notu:
Kaadir hnikhlannn bilhassa fukaray doyur
ma ve onlara sosyal yardm iindeki hizmetleri pek b
yktr. Her hdise ve olay zamnna gre llr. O
gn btn tekkeler birer sosyal yardm messesesi idi
de. Bu hakikati inkra imkn yoktur. Islmn en b
yk velleri hemen hemen hepsi bu hnikhlardan ye
timitir. Sonradan bz hnikhlar bozulmu, onlar
kendi kendilerini de kapamlardr. Aadaki beyit ehil
olmayan ve seyr slk grmeyen sahte eyhler hak
knda ne gzel bir beyndr. Bu arada ehlullah ve mu
hakkikler nasl istisn edilmi yce kymetleri tzm
ile anlmtr.
uTakld ile setroldu tahkik olan klar,
Herbirisi bir eyhtir nrn almet yok.
Ledri
EEYH EBDLKERM KAADRL KEREM:
Bu ulu eyhin tekkesi Kerkktedir. Tekkei miresi bir ok memleketlerden gelen mrdnla dolar ta
ard. Hepsinin madd ve mnev idresini stne al
mt.
189
190
EL MERKIDL MEVCtiDEH FL
HAZRETL GEYLNYE
GAVSL A z a m
hazret
g e y l a n in n
merkad
nazaran
merkadi
F. 13
merkadleri
Gavsl
zamin
Seyyid Selmn Kebrin olu, El bni Kebrin defnolduu yer ise Gavsl zamin merkadine yakndr.
194
mderris
Y-
trihinde
hem
197
HAREM MEYH
ESSEYYD AHMED BN ABDLFETTH;
Mderris olduu gibi jirnmd da. Ayrca harem
meyiJindendi.
ESSEYYD BRHM SEYYD ALI VE YAHY;
Mtereken ayn zamanda hrem meyihlii yap
tlar. Bu mterel almalarna ramen cretlerini
ayr ayr alrlard. Trihilerin verdii bilgiye gre Esseyyid mer ayn yerde vazife grdkleri hlde babas
ile creti yar yarya paylarlard.
Esseyyid Ferecllah, mverrihlerin
beynlarna
nazaran Abdlazz bni Seyyid Abdlkaadir ile nakblik cretini paylarlard.
Esseyyid Ismili Hanef: Viz ve immd, hem de
eyhen lil haremdi (hrem eydi idi).
Sidl Cav bni Seyyid Abdlvahhb, Ahmed
Paann Badd Valilii zamnnda eyhlii beraberce
yrtrlerdi.
198
KtLTDRLAR
199
h a t im e
Bu risle eyhl slm Eb Mehmedin Fil Haytl mml Hafz hakkndaki mufassal kitabndan
derlenmitir. Burada Gavsl Azmin hayat trihinden,
medrese ve cmiinden, ribat, mektebesinden, zrriyet
ve bu zrriyetin devirlerinden uzun uzadya bahsedil
mektedir. Hlen eser baslmam olup, basldnda
umm efkra takdim edilecektir.
Bu mnsebetle std Seyyid Nsrl Geylnnin
rislenin nerinde gsterdii himmetten dolay teek
krlerimi sunarm.
Allah velyyd Tevfik (Tevfik Allahtandr).
200
t N D E K L E R
Takriz
..............................................................
Kubbe-i Hadr
nsz
..................................................
12
..................................................................
17
23
33
Giri
..................................................................
49
97
98
..................
101
Vlide-i Mkerremeleri
..................................
102
..........................
104
(ilk
~
melliflerin)
201
eslfm
105
.............................................................. ........118
.......................................... ........123
.......................................................... ........124
126
127
129
136
..............
138
142
Gunyett Tlibin
144
..............................................
..................................
145
146
148
..............................................
150
153
157
157
Pdihlarnn
......................
168
170
175
...........
177
178
180
181
183
184
203
179
186
191
195
Harem meyihi
..............................................
198
..........................................................
199
..............................................................
200
......................................................
201
Kilitdrlar
Hatime
indekiler
204
ULUINAR YAYINLARI
BASILMI ESERLER;
1 Er Risletl Gavsiyye,
2 nsan- Kmil (1 inci cilt)
3 Gneler Gnei
4 Atiyye-i Sbhaniye
5 ElBzl Eheb.
205 ~
Geylani Tca'-^t
iu>jar Yaynlan
I
I