g'

_ na
rozmaitir
za
,"tyt.uto.'"i,
-,",:il:.:"J:?:,iil,;.::1#:^i-,n:}T1d,'".,i.j9..i:.ir#:ft'""..;ffi::iiii:}iir'*x#ftilii
"lt.l;,:;lui;:r'Jil:.:'i";i:;il;-g.toee
1'ilil1fiil*::*

#tl#:*f:::';,**:;,f"fi"i:::-:ir.i,:'il#1*ffii;t1Ki*fiJi?iJT:l!::XX1:!'.-i
pocl
i""i ,vrt"aroo"""iichzrnicowania
szlilu.
|f;il:*:';/E**::.ffi:::Tliil:,T1.:;;;;.;;,",
oani"*i"niu c1optaszczyzny
oo"l'"''o'i".1

ZaLemdveziarnazyl:**,*lr!:,3iffi;,1ffi'*;1;|,ili.ffi
r'j,j.'..#

wzgldem orientacji

'

rej orientacji krystalografic

lx"ffiix*..i.Jiji,1*!!'i,"j'l:*"
x,*:;:::;;;::#;#"#;*";i.k,';."9*1^,..ii?",
i**T:*
11:
n,""J.,1,'",'Ty**iT:j;::;;;k;ffi
ffii#JitT**ill"iT,",ff-?:;lJ#:":Tiff
pro
lialstpstwoprzebiegu
przeclstal
Na zrijciach
krYstalo8raficznej'':T'",'',u
w grnym zakresie przemlany
A' Zr6'nicov,nnieorientacji
procluktw rozktadu austenitu
krystatograficznej
oricntacji
B, Zr znicowanie
w clolnym zakresie przelnlany
bainitycznej
procluktw rozkadu austenitu
stalograficznej
i
kry
C, ZrlZri"o*anie orientacj
bainitYcznej

50 pn

lr.F

.t;
{
fi

Zastosowaniu rnyclr sposobow

samc, pole wiclzenia przy
cztefech zdjciach przeclstawiono.to
a |n ia n owlc le:
o w ie t l c ni a s z|i f u w r n i k r o s k o p i e ,
^'..^. ^/I ^. { ^ n^\
Na

rt,,tzn.*1T|1,:lfjltJ[':a::iixilJjtrs'^:f;T||";ili.l"'
'".
* ,,n"i"
:^,",.
A. Przyowiet'eniu
obiektyw,
poza
uchoclzi
pooclbiciu
; ff"".*':'iill'f:ffiTlx]i,il;rTiii-w\zkwiata,.ktra
ii.

bieg
jasneoclbicie,u,,o",u,,in-oi.|,ii,,y*io,y,helementwtopograf
oat,i"i" elementomzakrzywiajcyrn
o.u,"
.polo,i,o'uny*,
u',".i"'o
"on**nio
C. Przyowietleniu
zapcwniajcym
strumieniawiata'
lzszczepionymw pryzmacieWo|lastona,

szlifu'
topogratii
i'li; ;;;eznicowani",zczeg66w
prz,y
pr6-ni
" *}"i;'#:ii"JH[J:il"'f"xi:lrK:Iffij;
Przeclmiotem
1ik.":]::tyji:*a:lsl!:ulu
ru,^|,,",,
.C
"n,",'""iii",,
powoli, by zapewntcrozKlao**:'ff?ff,"J-iJ',1"?,:J,';';1l,i:"w
i ostuc|zonego
natomiast
natol
iioo
*t,"",i,,
: ^::;: . kraterv wok
*.'t.ot wtrce
ziarn austenitu'i
zapewnio obrys granic
obrys kolonii
j,,.,';
Selektyrre po,o'oni":,o"talu
p"*i"'"chni )iam i delikatny
paszczyzn bliniaczych
clyt.uzyjny rozkad uu,,"ni.u.*|o'odow't ''.."^"*fn"
wzt|uz
. efbktem ,""jli,r,-g""ni'
"io,n
oerlitu. Sfadowanin. powier".h,.,i
austenltu.

nr..

100un

P r z edrn iote mobserw acjisp o d staw o w e s tru k tu ry u k ad u e l a zo -c em ent y t i l us t r uj c ebuc l o w

roskopowstopwwstanie,ttizony'dorwnowagi'tzn.poumiarkowaniepowolnyrnstuclzeniu.
przy
ujawniona po wygrzaniu szlit.u
stanowi struktura austenitu stali eutektoidalnej
Szcz'eg{|nosobliwo
ziarn i bliniakow
obrys.ziarn,.a.orientacj
p,"", o.$o,o*anie
po ro7'poc7'c|L|
l200.C w komorz prniowej.orzymano
clo komory prniowej w lnaejiloci
ut|enlent"
przez
;";i"..^"i
utrwa'ono
'p,.o*ad"onym
studzenia szlit-u.
one kolejno:
tray, efiienitalem i przedstawiaj
Pozostae struktury ujawniono przez
cluychziarnach"
Struktur ferrytyczn o stosunkowo
dla $tali zawierajcej ok. 0,37oC.
r|ityczn,typow
Struktr-rrl.errytyczno-pe
ok, o,87oC.
strukfur; perlitycznstali zawierajcej
.
t.. '..^|:^''+-l.r^i.tll
pytek perlitu stali eutektoidalnej.
toagutoc1
ot,zymanpnez
sferoiclytu
Strrrktr"rr
siatki cementytu na granicach z,iarn
,no'''ionu;" si wydzieleniem
Struktur stali narleutekt"iJ"r.".i,
o strukturzeperlitycznej'
-rsnych wydzielef cementytu,eutektyki oraz ciemnych
zoonz 1i
. Strrrktur ledeburytu przemienionego,
skupisk Perlitu.
tle eutektyki'
pierwotnegow postacidugichigiena
'.
' Strukturcementytu
z perlitu i cementytu'
struktury narlcutektycznejzoorrej
. Ciemne wydzielenia g,aritu nait"
Ws zystkie mikrolbtog rafiewy k o n an o p rz y p o w i k . sz e n i u o k . 2 0 0 x , k t r eo zna c zo no po r wna wc zy m
l00 pm.
lcinkiem o clugoci
100un

l*

We wszystkich przypadkach strukturujawniono przez trawienie nitalcm.

Pierwsze trzy ztljciawykonano przy takirn sarnym powikszeniu,a r nicebudowy wynikaj z wpywu
przechorlzeniaprzcmianyaustenituna perlit. Im wikszejest przechoclzenie,tynl trudniej rozpozna pytkow
Luclowperlitu,ale tetym wyraniejprzejawiasi zrnicowaniekontrastukoloriii perlitycznych o odnrienncj
oricntacji pytek.
ostatnie zdjcic wykon^no przy znacznie wikszym powikszeniu grrrbo-ptytkowegoperlitu. Na nim
zaznacza si wyranie ksztatpytek cementytu,potlobne tch roznieszczenie w poszczegrilnychkoloniach,
oraz podobniej asna tonacjajak osnowy ferrytycznej.

100un

100um

100um

50 un

w zakresre
Zestawienie ilustruje cztery przykady niejednorodnocistali podeutektoidalnych wygrzanych
temperaturpocztku roZrostu ziain i ostutlzonych na powietrzu. Dotycz one w szczeglnoci:
rozrostu ziafn
A. sta]i mikrostopowej, zawierajcej |iczne aktywne zarodki krystalizacji Ibrrytu, a w obszarach
perlitycznej.
struktury
uformowaniu
austeniturnazdolnodo pizechodzenia, sprzyjajc
zdolnocido
B. stali niskostopowej o licznych aktywnych zarodkach krystalizacji ferryttl i podwyszonej
ziarn
austenitu.
fozrostu
w
obszarach
grnego
bainitu
formowaniu
sprzyjajcej
przechorlzenia,
ferrytu i ograniczoncj
C. Stali niskostopowej o ograniczonej licztrie aktywnych zarodk w krystalizacji
w obszarach
Widrnannstittena
w
ukadzie
ferrytu
skonnociclo przechodzenia sprzyjajcej formowaniu
austenitu
rozrostu ziarn
i podwyszonc.i
D. Stali niskostopowej o ograniczonej |iczbie aktywnycb zarodkw krystalizacji ferfytu
rozrostu ziartr
skonnocido przechtoclenia sprzyjajcej lbrrr-rowaniubainitu dolrrego w obszarach
austenitu.
Zestawienieujawnia, e:
rozkadtr,
1' Rozrost ziarn wystpuje w obszarach nie zawierajcych aktywnych zarodk w dla c|yfuzyjrrego
kt<ira
przeclrodzerria,
wskr"rtekczego wtycir obszarach przemiana rozwiia si zgodnie Z ros'rcskkrnnocido
sprzyja forrnowaniu perlitu lub strukturiglastych.
w rorlku
2' Z regu5yna granicaclr ziarn austenitu prawia si dyi.uzyjne zarodkowanie ferrytu, natomiast
pt7.Evragprocesy
rozro.ntych-ziarnaustenitu o matej iloci aktywnych zaroclk w przemiany osigaj
wzfostu.

100un

Czrery mikofotografie struktury f.errytyczrro*perlitycznejujawniaj zrlnicowany wpyw zabieg w

technologicznych zastosowanych w procesie wytwaania blach grubych ze stali rnikrostopowych o jeclnakowej
zawartociwgla ok' o,I2vo.
oraz pasrnowoci'jakkolwiek we wszystkich przypadkach
Zrnicowanie strukturdotyczy drobnoziarnistoci
wielkoziarn ferrytu nie przewysza40 prm.
Porwnanie przeprowac|r'onona przykaclzie dwu stali mikrostopowych rrinicych si rodzajem rrrikro_
dodatkw' a mianowicie:

l. Strli z dodatkami o,0357oNb, 0,1.57oY i 0,0|5vo N' w kt(jrcj po regulowanym walcowaniu i krtkotrwaym

wyananiu przy 7o0, blach o grubocil2mm wystpujestruklura (lbt. A) o mieszanym ziamic o rednicach
o<lok. 5 do 25 prn. Po normalizowaniu przy 900 t struktura(fot. B) wykazuje rwnomierne drobn': ziarna,
nie wikszeni l5 pm.

przy
stali Z dodatkim ak. a,037oAl, w ktrej po legrrlowarrymwalcowaniu i krr5tkotrwaylnwyLarzan|u
700.C blrch o gruboci12 mm wystpujestruktura(fot' C) o mieszanytn zianlie o rednicyod 5 do 40 prrr,
pr7'y czymzaznacz^ si pasmowe roznrieszczenieskupisk perlitu. Po nonnalizowaniu przy 900.'C struktura
(fot. D) wykazuje znniejsz-erriernic wielkociziam do zakresu cld 1 do 35 pm' przy czym zachowuje si
pasmowe roaniez'czenieskupisk perlitu'
Pierwsza z wylnidr.i.onychstali w porwnaniu do drugiej Wykazuje znacznie rnniejsz iloskupisk perlitu
bez objaww pasmowego rozmieszczenia, a take ok. dwukrotrrie clrobniejszeziarna ferrytu. Te objawy
dowodz wpywu dodatku niobu, ktry wie wgiel w zakresie wysokiclr telnpefatur oraz sprz.yja
multiplikacji aktywnych zarodkw fbnnowatria ziarlr l.errytupodczas chodzcnia.

,i
i!1,tii:-)l

im

Zabiegi tcchnologiczne wywarte na staI podeutektoidaln,zawierajc ok, o,257o C s utrwalone w materiale w fbrmic zrnian struklury, ktre atwo ujawni przez wyLrawienic sz]ifw nita|eln. Zestawienie ilustrtrje
cztery r()Lne
przykady zmian snuktury:

l.j

A. Stal wygrzano w zaktesie pocztku rozrostu ziarn, w ktryrn wystpiy duze

oraz liczne drobne ziarrra'
Pomiclzy duytni i maylrri ziarnatrli Zazflacza i zrnicowanic licznoci aktywnych zarodkw
krystalizacji ferrytu, a tam gdzie ich byo zarnato wystpiozarodkowalrie ig|aste.
B. stal wyBrzana poniejzakresu ro7-rostu
ziarn austenituwykaztrierwnotnientroznrieszczenieaktywnych
zarodkw krystalizacji ferrytu, a|e dziedz'iczy pasmowostruktury wywoanprzerbk plastyczn na
gorQco.
c. stal intcnsywnie zgnieciona wykazuje ukierurrkowanie ziarn pod wpywenr zgniotll i znaczne rozclrobnienic skarlnikwstfukturalnych.
D. Stirl ulepszona cieplnie wykazuje zfiaczne rozdrobnienieskaclnikwstrukturalnychoraz iglastojako
nastpstwoprzechodzeniarozkaduaustenitudo zakresu przemian zaroclkowanych niedyl.uzyjnie.

il

r':.
;i];

l]astpstwazgniollt w stali o stlukl'urzcperlitycznej.Ujawniono

Zcstawione trz,yrlrikro{btografieiIrrstr.uj
jc przez trawienie nitalcm na silifach wykonanych w warstwie przypclwicrzchniowejwyrobw, gdzic c|ziaay
Znacznenapr-enia.
dcforlnacjz'iarni siatki l.errytttoraz utworzetlic nieciA,. Zt|.icicilustruje intensywncpynicienrateriau,

g loci(szczc| iny ).
w strclle przy|egejdo kotliny
B' Strukturapcrlilyczna warslwy przypowicrzclrniowcjbeczki waloa robooz-cgo
podwyzszonej totilperatul"/"e
przy
l]apr,eli
stanu
tr.iosiowcgo
natenic
gr|zie
znaczne
walcowania'
w pcrlicic i ugiciepy1ekcemcnlytl|.
spowoclowaoulwt.xzenicblirriakiiwdc{brrnac.ii
walca opisartegow p. B rrjawniirj4caugicie py|ek ccllentytt]
C. Struktura warstwy prz,ypowierzclrniowej
clo utworzcniaszczcliny.
stycznych,co doprov.laclzio
napr-eli
oraz ich przcrwanie poclilz-iaanienl

Zcstawienie ujnruje zdjcia struktury stali podeutektoidalnej,l5HM, ujawnione na szlifach trawionych

nitalem' Struktrrrotrzyrnanow lrrateria|eprbek wygrzanych przez jcdn godzin przy 950"C i poddanych
przemianic izoterlnicznej pr,zy r1znych tcmpcrattlrach w zakresie od 600 .'C do 400 ,'C' Oznaczenia z
oclpo w iad ajnastpuj c y mte l n p e ratu ro mro z k ad u i zo t er t niAc-6
znego
0 0 . C:, B -5 5 0 . ' c , c -. 5 0 0 . C , D*
450 "C.
W kadyrrlprzypadkuwystpujestfukturadwufazowatypl|bainitycznegoznamionujcasi iglastbudow
osllowy l.cIIytu bainityczne9o ora_I,srrrukyrnisktrpienialni drugiej fazy pr>mldr'yigarni t-crrytLl.Im tli-sza
tc|rrperatura
rozkadr"r'
tym snrukle"isze
s wyclzieleniafcrrytu bainityczncgo' orientacja igie nie jest dowolna'
itzcie D clowodzi,ejest ona cilc
zwizanaz orientaojkrysl-alograficzrr
lrracicrzystcgoaustenitu- obrys
tr(ljk4tar wnobocznegoutwolzony przez iglastc wydzielcnia ferrytu wiadcry,rczarot|kawaniei wzrost igic
prz'ebicgay wzdu'paszczyz:l okLaedralnych tnacierzystego austenitu" Wyscpki wydzieleli t|rugiaj fa'z,y
zicientyfikowanojako austenitszczLkowy,a w nielicznyclrprzypadkaclr* jako llartenzyt.

W zakrcsie tellrpcfaturrozkacluirustcnituptzewyszajcychtctnpelatttrrckrystalizacji f.crrytu,iglaste

w rlnych
wydzielerria l.errytu atwo 7'xtracaj,regulartry obrys zc wzglc|u na clrr,sw<llro<lroz-l.ost|-l
wyclziclcnia inrlych proc|uktw l"oz-kac|u
kierunkach. W takich okclliczntlciachlacliglirstociolrryst-lwu.j
pr.zykady:
nir obrzeuiglrrslychwyclziclc l,errytu.llustrujto nastptticc
fbrlrrowzrnyclr
przetrtianypeflitycfnei zlnianie iglastc,jpostaci fbrryttrzapobicga szybko postpl|jccwl Juich
l.. W zir'k.r'csie
glaniclirrnlowauicpcrlitu(lbl. A).
wydzicienia wg|ik(lw
produkttiwfozkadtlolrrysowr"rj
2. W g rnynl zaklcsic przclrlianybainityczncjiglasto
igieIbrrytubainityczncgo(lilt. E).
traobl.Zcu
trirsycctlicaustcnituttacicrzystegowglcll nurs{yktt
z,akrcsieprzcrnianybairrityczncjz'wiltszolrc
3. W teclnir-ri
ulrudnirtlztostwyelzic|ctil.cryttl w nickt(lrycbkicrr-rnkach,
bainityczneg,o
z iglastyln|wytlziclcniarrril'cr.r.ytu
(lbt' c).
iglastoci
clzigkiczerrq zachowli si tylko laely
bainiturric
lbn.yttriglasto
rckrystaliz'ac.ii
rliszychlli tclirpcrirtura
rtlzkatlulrrtstctlittt
W zakrcsieteil'ipcratur
ictllpcr'rtt|ra
igiew tylll wikszci dyspersji'ilrr tlisztr.jesl
ulcga rozlrlyciu,a wg|iki wyrlzielajsi vlcwni1trz'
jcst tiyspcrsja
r.ozkli]ubainityczncgtr.Igy.bainituelollrcgostyl}l intcllsywniejwytralviallc illl wi|<sz-a
w gliklw (ltll. D i E ).

50un

Zestawienie prr-eclstawiastfuktufy iglastc otr.zylnywanew slali w proceslrclrrozkirduattstcnitupodczzrs

powikszci z'aznacr'a
clrorlzcniai ujawnione na Szlifach trawionych nitalem.Niezalcnieod zitsloscrwirnych
natrawiania sz'czeg tw strrrkturalnych,jak tez selektywno
sig zartiwno zr ,nicowanic intensywl-toci
ukierunkowaniautwor(rwiglastych.
Na zriigciach A, B, c jar'rosnow stanclwiartstenitszcztkowy,w kt rynl wystplrjwyclzielcrriaiglast.e
wszystkic
naLrawioneilltcl]sywnie (ciemrrc)ltlb stabicj (sz'arc).Z rcguyintcnsywnetnLlnirtrawieniupocl|cgaj11
korozyjn4.Na 1ejpoclstawiccicmne utwoty
oclporrro
t.llicszaniny,natomiastraztworyprzejawiajzwilcsztltl
s iclcntylikowirncjako igy bainitu clolnego stanclwiccgolrlieszanindyspcrsyjnwglik w wydzielonych
w l.crrytycznc.iosngwie igy. Wiclocznc nir zdjoil'l C igy szare s icicntylikowanejirko igy n-rartenz-ytu,
l'ti
stanowii1ccgoprzcsycony wglem rar-tw(lrstay.Pciniewazlalrie igy lbrrrlu.isi przy nizszcj tctrrpcrattlt:z,
igy bainitu clolncgo, przeto nzipotykajoprzcszkorly dl swoborlnego wzfostu, si1 zttaczlrie krtszc i nie
pr?'ckrL\cft-larierutworzonychylrzczigy bainitLt.
w zaharlowanejstali zawicrajqce.i0,3o/oC,
Na zrljciLrD przedstawionostrukturlnaf{cnzytuotr7.ylnan}
trjkt w rtjwIlobocznych dowclrlz-i
Zarys
iglastych.
w
Lltwor
ukicrunkowanie
seIektywr.re
llrrstrrrjcona
ausl'cnitu,jak
szlilu w tym obszarzepokrywa si r' p|lsz'cz'yzn{ l l1} rrracicl-zyslogo
ic ptlszcz'yzna
zelrriwll<l,
lllacierzystcgo
ciktacclralnych
prz,cllicsz,czetliatl}i
w,z'du1tasze,zyzrr
byy zarodkowane
1cie ig|y
'Iirtcnzy{u
ztrsIclritu.

50un

50pn

ry

Po hiLrtowaniui odpuszczaniu stali zawierajcyclr0'25*0,4oloC wystpuje strukturasorbityczna,ktrej

cztery warianty przedst.awiorro
na zdjciach po wytrawieniu szliftiw nitalem. Znarnionuje si ona wysok
clyspersj skadnikw strllktl|ra|nychi ladarli iglastoci,co wynika ,z roz]<taduaustenitu w zakrcsie
zaroclkowanianiedyfuzyjnego.
Technika nrikroskopii optycznejpozwala oclnotowatylko dyspersjstruktuly i |ar|y
iglastoci.
Natorniast
z-astosowalriernikroskopu elektrotrowego 'ulno|iwia rrjawnicnic roztllicszcz'cnia' kszta:ltu i wielkoci
skadrlikw struktr-rr.alnych.
Dowody takie byy wielokrotnic publikowanc i cho iclr nie przedstawiono
w ninicjszyrn opracowaniu,1o iednak jest uzasadnionepowoaniesi na jcdn z wczeniejszychpubtikacji
Zapfezcntowanoj.w1955 r. prze7'R. H. Aborna' Wynika ,z niej, e w stali zawierajtpej okob 0,|3o/oC po
.,C
lrartowanirti odpuszczaniuprz'ez 1h przy 650
iglaste wydzielcnia osl-lowyferryLycznejosigajrozmiary
20"25 s:tn,a wydzielenia wglikriw s skoagulowane'przy czyln ich r.ecinica
nicptz'ewy''sza
ok. 0,5 pm. S to
wiclkoci|e't1ceprlza
rnoliwoci
ujawnieniatakich czstektcchnikmikroskopii optyczrlcj.

:1,
t'

lli

50 um

100w
Zabiegi tcchrrologicznewywieraj istotny wpyw na strukturstali i jej wasnoci
mechaniczne. W
przykadstanowi stal zawierajipa0,32o/o
C, |,42?oMn oraz dodatekglinu w i|ocio,067o.
A' Po gorcym walcowaniu stali nagrzanejdo l 170 "C, z'ako(lczonymprzy 97O.'C i ostr'rdze
niu na powiettr
stal wykazuje struktur.ferrytyczno-perlitycz'n, ktrej odpowiada granica p|irstycznociok. 460 MPa or.
uclzrrno
KM=60 J/cm' przy -40,,C.
B' Po nortnalizowaniu przy 850.'C Zaznacza si znaczne rozrlrobnieriie ziarn strukturv ferfvt
per|itycznej,granicaplastycznoci
osigaok. 500 MPa a KM=135 J/tm2 przy - 40 .C.
C. Po lrartowaliu w wodzie z temperatury 850 "C i odpuszczeniu przy 630 "C sral wykazLrje
rozdrobnion struktur sorbityczn' w kt rej ladyiglastociproduktw rozkadr"rtnona xlzpoz,napl'l
wi|<szyr-n
pclwikszerriuC,. El'ektem zabicgw jest granica plastycznociwynoszca 670 MPa ot
KM=165 J/cm' przy *40 "C.
10Opm

50pm

Nastpstwazgniotu utrwa|ajsi w strukttlrzestali' lecz nie zawsze daj si ujawni.Zestawienie ilustru;c

przykatlynastpstwzgrriotr-r
w warstwiepowicrzchniowejstali konstrukcyjrrych,
w kt rej wystpiynajwiksze
naprcnla'
A. W ziarnie ferrytu pr.z,ypowierzchrri zgniecionc.istali niskowglowcj nastgpstwo zgtliottt wyraa sr
rtgicietnprkw. Taki obraz otrzylnano po wylrawicrriuszliftl przez f goclziny nasyconyn foztworelll
woclnym tiosiarczernusocir-r'E{'elrterl dziaania odczynnikir jt:st sclcktywne trawicnie wzc\ttt,zbi
r wnolegyclr paszczyztl krystalogralicznych osnowy {errytyczncj
B. W s4sietlztwieziarna opisarregow punkcie A zgniot spowodowaufotmowaniez'arorlkazntsr'czeni.t'at
wienie przkowe uatwioprzeIerJzcnie
kierunku rozwoju nadcrwania w stt-ll(tL|fze
ferI.ytu.
C. W sil:r"rkiirrze
stali zawieraj4ccjok. 0,6voC zgniot wywarty trapowierzchniwalca lobtlczcgo spoworltlwa
pynicieziarnir perlitu i siatki fcrrytrl oraz rozt\z'ialnatcrirtuprzy granicy obszaru struktury nralte
'rytyc'rnelw warstwic powicrzchniowej.
D. W strllkturzeulepszonejcieplriic lllaclry panccrnejprzestrz|tpociskicn spoworlowazakrzywienic struktury
pasmowc.j'zrw stre{ieintensywncjkrrrnulac.ji
ciepaprzy powicl-zchniprlbkiwyst.lpiawarslcwka lralclenitu
z ylkow ltylllitxIg l |z i c l ri l rrl l i .

lO0un

:I
Pt.zecltniotemobserwacji jest mikrostruktura fefrytu po rrrych zabiegach ciep|nyclr, ujawniona ttawicnienr
tiosiarczanusodu w wodzic destylowanej.
nalotowynlw nasyconyllrroztworz^A. Po wyarzaniu nornalizujcym wystpirje wyrany obrys <lrobrrychziarn o zrnicowanej oricntacji
krystalogralicznej.
.'C
i oz-ibienitrw woclzie Wyslpuje rozstrzpienieprodukt<iwprzerniany
B. Po wygrzarriu powyej 950
i clro r;bsz,aryrozkadu pozostaj drobne, to jeclnak trudno
nie<-lyfuz,yjnego
iozkaclrr
nasipstwie
'w
w y r'naczy granice ziarn.
C. Po rekrysta|ir'acjl zgniecionego l.crrytu,ziarna s na og duea ich granice wykazu1t1obrys zr(lnicowany
pr'zcz.t|y|'ul'yjtll1rrri gr.ucj.
grubocit1
osadzonych
We wszystkiclr przypadkachr ntcziLbarwieniaziarn spoworlowanczr<iznicowan
zi
arn.
nalot w odpowiaclajzrnicowaniu orientacjikrystalogral.icznej

l
i

.l

pow 3x

Plzeclrniolemobserwac.jijesi leliel. struk1urystali zawiera.jipejok.0,3oC po wygrzaniu w prni przy ok.

1200 "C i powolnym stuclzcnittw zakresic ptzeliliany perlitycznej.Szli{y clotiawionon.r:jyc(xlyr,-,
1.,rrt*ore1t
titrsiarczanusodu w wodzie destylowaneji por wtranozc s|-ruktirr.
prbki trawiorlc.jnitalcm.
Kolejlrc zdjcia (A * D) ilustruj wrirstanicf'errytrrw gtb ziarn ausl-cllitu'ocl granic lru roclkowi;irn
wikszc nasyccnie wewn.}(rzZiarll, tym cicrisze ,,igy''rosfl}cc
w gi1baustcnitu.W nastpswicwygrzall
wprni przy ok. l200.'C zttz'llaczajsi l.oztlyte kolciny granic ziarn austcnituu|-I.walone
oclprrr<lwanic
lrrateriatlz tyclr stref. Rwnic w otoczelriu skoagrrlowanychwydzicleri, blokujcych wzrost ziarn (l,ot,
.rttstenitu
zaznacr':z|sioklgekratery oblysowaneko'|einalni'wewntrz kt rych wyaniajsi z tapo(ljoa
posz czcg lnc koa g rrla ty .
Delikatniejszy obrys grirnic ziarn t|otyczy gwnie przeksz,tacefi$tluktllry austcnilycznej potlt
choclzcniaotaz rozwoju ploccslt forlnowania pictzastegof.orrytuw wat"stwic1lowierzclrnitlwci'kl ra w t
wltrunkaclrujawnierriapofostajc poclwpywernstosunkowonlirtyohnapre struktura|nych
Por<jwnawczirstfLlkturailustruje dyluzyjnc roztnycie takich igie (|ot. E), prz,ysparz'ajce
jcj wygl
picfzasiy' .| struktur trjawniono w gbi lnatcriau, gdzic 'zt.ltlc,zllie
wyrazicicjp|zcjawia si wp1;

1|...',

-il

przcchocIzcnia austcnitu i s1atrunaprc wewntlztlycit.

100un

Przedtnioternobser.wacjijest szlit na stali wglowej zawicraj4cejr>k'0,1o/oC, zarnarrejudarowo przy

potraktowarriuszlifu:
po zr 'nicowallyni
temperaturze-]0.,C. obscrwacje przeprowaclzono
HNo cechtrjcobrys granic ziarn t.erytu
A' Stluktur ujawnion trawicnielrl w f%) ro7'tworzealkohcrlclwylrr
i grirnicb]i,niakw deforrnacji.Pcrlit pozostajecierlny -1akon:rtrawionyintcnsywlric.
ts. Po krtkotrwaym (kilka rnintlt) zatlurzelriuszli|u w roztworze n.isyco|lyill tiosiarczatrusoclu w woclzie
dcstylowanej wystprrjosady o grubociza|efiejod gstociretyktrlanlcjpowierzcluli sz-litrri [ o s
zrnicowanicelckt .''
micjscc obserwacji przejawiakontrastoWt:
C. Dugotrwaezanurzcnie (okoo 2 godziny) w roztwor7'e niisyconyln tiosiarczatru soclu w worl
ao
clestylowanej powodrrje uatrawicrrie z'iarn wzc]uokrcklrrcgo,llli<:rl pasz,czyznkrystalclgr,a1.icz'tlych,
pozwirla ujawni iclr ugicie w obsz,alach powstawania bljniakw defol"nracjioraz' zr1znicowa
orientacjgposz-czeglnychzsarn.
prz'y
B]inia.kicleforlnacji i.errytumona ujawni w stali nikowglowej jcdynic w przyplrtlku zgnistt
nloz-eniekicrly je Lljawnipo trawienirrn,italom
Stanclarttlwysposrlbpostpowatriir
obnizonych tempefatlll.aoh.
(1b{.A) w postaci prosioliniowych poclgranicziarn t'errytu.Ztlztcznieskutccznicjszcjcst trawienic nalo{owe,
olierrtacjni osllclwy ziarn oraz ic
l<t(lre(fbt. ts) ujawnia nic tylko ich obccno,|ecr' tttkzeiclr oclir.riclrrr4
s1losobuicl-tpowstawniaksztatclowoclzi1cy
tlawieIl
I{wnie tlogactwa inlilrmacji o lbrllowaniu sig bliniak w dcfbrnracji ausleniltt Cl(}starc7-l
pr4zltowewzdLr
krystalclgraficz-nyclr'
lrrzerlstawionyclowd (t.o|.c) wSl(aZtI
okrelonegozbioru plasr,czryzn
na rrlwnotrrierne
Lrgicieptaszczyz'llpcldclziaarriem
naprzcliw obrbicposzczcgcilnychziartl.

-Ft
' \./'
l0Opn

l00pm

Zestawicnie

ilustrLlje el'ekty trawienia

nalotow.ego szlif w roz{worcln

nasyconyln

tjosiarcz-zrtrtl

w worlzic clestylowancj.Przechliot barlaristaIrowiaslal wglowa zawicrajca ok. 0,|ol, C zatnalta

Zabarwicllicziarn iobszar w bliniaczych,wynikaj4cc
y:rzy*7O.'C' Po trawieriiuttjirwnionozr.rjnicowane
zr nicowania grubocitlsiiclzonyclrna|clttiw,a tak'czalysy struktury prkowej ziaru l.crrytu. E{.ckt
kclntrastowegc-lZabal.Wicnia uatwiaj ujawnierric bli,niak<iwdclbrIlacji

w ziarnaclr i obszarach I'lh,niac,l

cecll
i.crrytLl,iclr rozlr.ticszcz-enic
i nastpstwaprzcrniesz,cr'uiw polu naprze . I]liniakiricIbrnlacji1.orryttr
stlczclvkowaty ksztat, zawielaj4cy sig wy4cznic w obszarach tlgriniczorrych grirnicanli ziirrn lub ttlwort
bliniaczyclr. Przckroczenie granicy z,ialna w lllektrych przypadkaolr styrllrrIrijc utworzcnic w sz1sictlnl
z-iarn ic nowcgtl bI i ,n
i a ka lecz o ocllnietlllcj or.icntlcj i krystalogra l.icznej.

100pn

W stl.ttkturzestali wg|owcj,zawicrajce.jok, a,|?o C trawienieroztworeln nasyconyl11tiosiarczanusodu

w wodzie destylclwanejpowodLrjewystpieniew ziarnach t.crrytirtlkaduprkriw,charakteryzujcychlrkad
p:tszcz'yznkrystalclgraficznychfeirytu. Takie postpowanieurno]iwiaujawnicriic podz-iarnw strukturze
Itrrytir,trudnychdo ujawnieniapo trawieniunitalem.
A. W stali r.ekrystalizowancj znamientrirjest prostoliniowopr-kwwewntrz ziarn i b]j'niakw rekrystalizacji oraz prostolinijnc rrgicic prkw na granicach bliniaczych'
B. Zgnl'ot ztlktca pfostoliniowoprz1kwi powoduje uskoki na grarricachbliniak w delbrrnacji, kt<ire
wykazuj soczewkowaty obrys nie wy|<rzczajcy
poza granicc ziar.na.Efbkt po|igonizacji wyraa si
ugiciclrl rtlwnolegychpastn pliikw na prostoliniowej poclgranicy,ki rcj zasttlsowanatcchnika nie
ujawnia.
(-. Po przypieszonymchodzeniuprbki w kotlltxze plniowcjz zakresutctl}peratlu.austenityzacji,
na relicfie
szlifit wystpujzmarszczk,iw lrriejscrtwydziclcri iglastegol.eiryttr'a tlawicnie pr4zkowe ujawnia ugicie
prk w analogtcznejak przy folrnowaniubliniurkw. Spostrzecnieto nasuwil wniosck o nictlylirzy.jnyllr
meclraniztrrie
zarodkowaniiigiet i strgerLlje
wpywtlyslokacyjnychprzalicsr,c,z'e wzdLr
osi igy.

50 pn

100an

ok. a,8o/aC,wy,grzanew prni przy ok. 1200 "C'

Przedmiotemobserwacji sszlity Zc stali z-awierajcej
a nastpnieostudzone powoli' by zapewni rozkadaustenitllw zirkresie przemiany perlitycznej' Uzyskane
w ten sposrib reliefy fbtografowano w ciemnym polu wiclzenia.
C)clparowarriemetalu przy wysokiej temperaturze zapewnio obrys granic Ziarn austenitu. Ztlnicowanic
powiaiytaobszarw b|iniaczychrlowodzi <lziaanianrechaniz'murotacIi wzduptaszczyzn bIiniaczych'
Iglaste produkty rozkadu austenituformuj sig tylko w obszarrachwolnych od zakce ostlowy _ s
hamowane na granicach b|iniaczych i na granicy wczeniej,atfiorzonychigiet.

tnT
B.OL.

lacly przemiany austenitycznej w stali podeutektoi<la|nejotrzyrnano na wypolelowanej p<lwier.zchni

pr bek wygrzanych powyej 1000 "c i oslurlzonychw komorze prniowcj. Wygrzanie.w prni utrwa|io
icliei odzwierciedlajcyprzebiegzjawisk w strukturzeaustenityczncj.oclparowaniefrretaluw prni utrwa|io
najwyra,niejfiagmenty granic ziarn austenitu, a znacznie delikatniej prostoliniowe granicc utworw
bliniaczych oraz wydzie|ei clyspersyjnych. Rwnie clelikatlly jest oblys granic ziarn produkttiw przelniany
perlitycznej' Wtrrpenia prrnktowenic s ostro obrysowanewskutek oclniiennejintensywnociiclr parowanin.
a zdjciachutrwalonodowo<lyclziaaniamechrinizmurotacjiwzdtugranic h|iniaczychallstenitu.
Na zcljciu A utrwalono schodkow migracj granic ziarn postpujc przez rotacj lragment w zianl
ch.
wztl|u granic b|i'niaczy
,zmarsz'czekw obszarze b|i'niacr'yn, kt re utworzyy si przy
Nd zdjciu B utrwalono zgrupowanie
ptzcszkotlzie powstrzyt-rrujcej
rotacj pasma wzdugranic bli-niaczyclr.
orientacj krystalogralicz,n obszar w b|itlittczych austenitu
Na zcljciu C utrwalono zwizek porrri<lz.y
wykazrrj tie sanro ukicrttnkowanie wyczrrie
wyclzielenia
i wydzielarrych w nich azotk w. lglaste
w obszarzeb|i aczytlt austenitu.

50an

50pm

50ln

50pn

"C
Relief otrzyrnywany na polerowanych pr<ibkachstali podeutektoiclalnychwyglzcwanych przy 1200
w kolrrorze prniowej c|ostarczainfbnnacji, nie dajcych si osignza pomoc innych tcchnik ujawniania
szczegw strukturalnyclr.Zes1awienieobejrnujetrzy przykady:
A. Na zdjciu s widoczne jamki parowania obrysowujrpe ladyrnigracji dyslokacji w obszarach bliniaczych
austonitu,ich spitrzenia przy,przeszkodach(wtrceniach)oraz fonnowanie kawern przy granicy ziarn'
powierzchni szlit.u w rrastpstwie nztprzeternricznych oclparowanie tneta|rtutrwalio nastpstwa
Przy
B.
kawern.
przemieszcze clyslokacyjnychi forr-nowania
C. W strukturze ziarrla austcnitu przcdzielonego wewntrz granicami b\iniacz'ymi,orientacja wydziele
iglastyclr poclczas stutlzenia jest jeclnakowa w obrbie bliniaka, ale oclntienna w pclszczegInych
na.
ob szarach b1illiaczy ch z'i.l,r
100pn

.C
Na polerowallej powierzchni pnibek zc stali zawierajcej o,3o/oC po wygrzaniu przy okoo 1000
i ostudzeniu w kotnorze prniowej ollzymano rclief struktrrryaustenitu i produktw rozkaclu.Poclczas
sturlzeniapo osignicitltcmperaturyok. 200.C wprowatizonodo komory pr niowejpowictrze dla zapewnte*
nia efektu trawienia cicplnego.
Na zcijcir-rA uwicloczniono obrys granic ziarna austenit,tlo r6'ncjwielkocioraz natoonyniui obraz ziirrn
I.errytuo zfznjcowany|l stopniu utlcnienia. Warunki stuclzeniazapewniy dyfuzyjrry ro(ad austcnitu,
ukadu z,iarnpomiclzy struklur macierzystegoallstenitu a struktur
ktrcgo nastgpstwenrjest rozbieno
produkttiwprzemiany.
Na kolcjnych zciach B - D uwidocznionocly|uzyjnyrozrostziarll feffytu przy granicachziarn austenitu
oraz lbrtrrowanicig|astychwyclzielcrilbrrytu w gbiziarn austeniiu'Wiclocz.ncna zcljciachgranicc Llli'niacze
austenilunie wykazrrjz'wii1zkuZe stfukturprocluktwrozkadudyllzyjnego'

Na poletowatrejpowierzchni prbek ze stali zawierajcej 0,37o C po wygrzarriu przy ok. 1200.'C

i ostrrdzeniu w kolnorze pr rriowej otrzymano relief strrrktury austcnitu i pr.oclLrktwrozkarlrr.Nastpnic
pr<ibki wytrawiorro roz-lworeln nasyconym tiosiarczanu sodu w wodzic dcstylowanej' co zapewnio
zr nicowaniekontrastu procluktiwrozkaclu.

100pn

l00tm

Poligonalnc proclukty rozkaclu dy|uzyjnego nie napotykaj przeszkd clla rozrostu poza granice zirnr
allstenitlt czy Ie'poprzez granice bliniacze austenitu. lg|astc produkty rozkadLrzawiefaj4 si w obrgbie
utworw b|iniaczych austenitu, a granice zizu.ni gr.anicehlinicze austenitu stan<rwiwyranbarier dla
kierunkowegowzlostu isie (1bt.A).
Iglasteprocitrktyrozkac|uIbrmujsi w rotlkuzirrn austetlitu.gt|zie nasyceniewg|errrjest najwiksze,
a oficntacja igie wskazujc na zwiepek z ptasz'czyznanrioktacdra|nyln1si.eeiracierzystegoatlstenitu (fot. B).
Granice bliniacze .iustenitu wylatlie ogralriczaj swobod kerunkoweg Wzrosttl produktw iglastych
z wyjtkiern tyclr, kt rych wzlosl przebiegawzdtu,granicy bliniaczej (fot' C).

lOOpnt

.'C
Na wypolerowancj powicrzchni pr bek z wglowej stali eutektoidalnej wygrzanych ptzy 1200
i ostuclzonych w konlorze prniowej otrzymano relief struktury austenitu oraz produktw rozkadu dyftrzyjnego w zakresie przcmiany perlitycznej.
.,C
wytrawiono cicplnic,
W przypadku prezentowanylnna fotografii A prbk po wygrzaniu przy 1200
wprowadzajc powietrze do komory prniowej. W rczultacie otfzymalro unikalny obraz struktury auslenitu
.C,
utrwalajcy zrnicowtut orientac.i krystalograficzn ziarn i bliniaktlw
stali wglowej przy 1fo0
rckrystalizacji austcni(u.
Pozostae trzy, zdjcia B, c, D, dotycz nietrawionych reliefw po ostudzeniu prbek stali wg|owej
w komorzc pr<iniowejdo telnperaturyotocz-enia.obserwacje przeptowaclzonoz Zastosowanicmkontrastu
interl.erencyjnegowg. Nertnarskiego,co umoliwio ujawni |icz'neszczeg y topografii sz-lifw po przetrlianie
perlitycznej, zt zwtztszczagranice kolonii perlitLr.Na tle granic ziarn austenitu dyftrzyjny wzrost kolonii perlittl
przebiegii bez zakt ce , a prostoliniowe granice bliniacze austenitu nie stanowi przcszlrocly dla procesw
rozkacludyfuzyjnego.

100tm

50 un

A.

B.

C.

D.
E.

Zestawienic ilustrr.rjemcchanizm iglastego zarodkowania przemiany alotr"opowej.

.'c
oprcz
Re|ief szlit.ustali ok. 0,3voC po wygrzaniu przy ok. 1200 i osttldzeniuw konrorze pr<iniowej.
blinlaczego,
obszaru
w
obrbie
l'cfki
z|na
nieregularne
wystpuj
austeniirr
granic
ziatn
obrysur
pola naproli
urywajce si na granicy b|iniaczej i clowodzce rotacji bliniaka pod wptywem
powierz'chni
<lystorsji
iglastej
objawy
wyst9puj
bliniaczego
utworu
*"*nt,,ny"h. W obrbie
szlifrr
otry,owu;ce trrijkt rwnoramienny. Ukad trjkta rwnobocznego dowodzi, rc paszczyzna
l
austenitu.
1
1
krystalograficznej
paszczynic
{
}
* ni,,n,"" utworu bliniaczegoorlpowiada
Obrysowi
Porwnanie struktury ielief.u z. tym sarnyrn rniejscetlrpo wypolerowanitt i wytrawieniu nitalem.
granic ziarn austenitrr oc|powiadajclbiysy siatki ferrytrr, zaprzejawonr iglastej dystorsji powierzchni
si tylkcl
ottpowiaclaj igla.ste wy.dzielcnia ltrrytu. odctziaywanie granic bliniaczych zazfiacz]a
i
wydzieleli.
orientacj
zfnicowaniem
.'c
i ostrrdzeniuw konorze prniowej.
Dotrawiony prkoworelict prbki po wygrzarrilrprzy ok. 1200
iglastej dystorsji przecinajt1cy
w
obszarze
ausl'enitu
Zachowanyjist zapis utworzenia bli7niaka clefbrmi
pniei.
utworzone
1.errytu
ziarna
powicrzchniowe
' aka clelbrmacji.
Scherrratu gicia ptaszczyzn podczas utworznia bli fni
przy ok.
Dotrawiony prkowo re,licf z zapisern bliniakw delbrrnacji austenitu otrzylnany po wygrzanitr

w komorze prniowej.
1200.'C i ostrrclzeniu
obecno
F. To samo polc wir]zenia,jak na tbtografii'E po spolerowaniureliel.ui trawieniunitalernr-rjawnia
austcnitu.
w
dcforrnacji
bliniak
wystpowania
w
miejscu
iglastegoi.errytu
przebiegaw aus|enicieformowaniebliniak w defornlacji
rlowodz,e podczas stutlz-eniir
Dowia<lczenia
wzdui paszc,zyzn||1|\ oraz, ie taki proces spcnia rol alternatywnegonechaniz,rnu zaroclkowania
przemiany alotropowejw stosunkuclo zaroclkowaniaclyluzyjnego'

50um

50 un

100pn

50un

50 um

Zestawienie ilustruje zgodnoszcz.eglw przy odmiennocizapisu struktur.ystali, zawierajcej

ok. 0,3?o C' Dwi prbki po wypolerowaniu szlif.w poddanow konrorze prniowej wygrzaniu przy
ok. 1200 "C i ostudzeniudo temperaturyotoczenia.W rezultacieselektywnegoodparowaniamateriatu
i dystoisji na szlifach wystpiastrukturareliefu, przedstawionana fot. A il c. Nastpnieprribki
ponownie wypolerowano i wytrawiono nitalem, po czym wykonano z'djciastrrtktrrryw tym samym
miejscui przy tym samympowikszeniu(fbt. B i D).
obrazwStrukturyujawnionejobiemametodamidowoc|zi,e:
Porrjwnanie
obrysysiatki rerrytu.
A. obrysowi granicz,iamaustenituna reliefieodpowiadaj
siQ
znalnirtnujce
iglastcwydzieleniafcrryttto takicj salnejoricntar.ji
B. lglastejdystclrsjireticluo<lpowiadaj
tym, 'enie przekraczaj siatki ferrytrrna granicach ziarn.
G. Granice bliniak w austenituwitloczne na reliefic nie znajdujwyrancgoodpowiednikastrukturalnegonJ
si zgodnociorientacji iglastych wyclzielcri ferrytu
szlifach wytrawionych, jcclnakeich wpyw 7-azn.Jcza
w obrbie obszaru b|injaczegoaustenitu.

l0Opn

bairritycznytn.
Zestawienie ilr.rstrujewpyw granic b|i'niaczychaustenituna pfoces rozkadtrw Zzrkr.esie
i
rozkadzi
austenitu
po
wygrzanirr
szlifu
na
reliclie
miejsce
to
samo
A. oba zdjcia prze<lstawiaj
w konrorze pr niowcj' Drugie zdjcie wykonano po rlotrawienirrreliefu dwusiarczynem sodLl dla
Zaznacza si prostoliniowy przebicg granicy bliniaczcj
orierrtacjiobszarlwb|irriaczyclr.
z'r,nicowanjia
qraz odrnienny ukad iglastych produktw przemiany po obu jej stronaclr. Skoro adnaigla nic przektaczzl
grarricy b|iniaczej,to ozllacza,,egranicebliniakw s siln zapor dla taki'egorokaclu.
to samo nliejscepo rozkadzieauslenituprzy ok. 460 ''C' Na rclielic zazrraczasi
B. oba zdjciaprze<lstawiaj
iglasta clystclrsjapowierzclrni dowotlzca iglastego zarodkowania r.ozkaduaustenitu oraz zr,njcowania
jego orientacji w obszarach bliniacz,ych.Po wypolerclwarriui trawieniu nitalem nie lnona si9 dopatrze
nastpipowyejtellpelatury rekrystalizacjil.crrytu,natol.niast
lad(lwzarodkowaniaigtastegojeliroz,kad
lacly granic b|iniaczych zachowa'y si jako paskie (na zcljciu liniowe) obszary nieobsaclzonc
roz'tJ'zielczego(kruclrego).
wyclzieleniarni, co moe uatwialbrrnowanie ysrzeonlu
austenitu stali ok. (),3o/aC w zakresic
po
rozkadzie
lrliejsce
c, oba zdjcia przedstawiaj to samo
.'C.
bainitycinym, za ctrugie.otrzymano po dodatiowym wygrzaniu sz|ifu prlcz l godzin przy 00
Prostoliniowa granica b|iniaczaaustenituw zakresic przerniany bain.itycznejr"llcgaprzcksztaccniupt>
ror't1l'ie|czcg<l.
dodatkowymwygrzaniu w granickrzywoliniow,ulrudniajc|brtlowanie przcotrru

50pn

SOpn

50pn

Zestawienie cztcrech mikrofotografii ilustruje to samo miejscc w strukturze stali 36HNM otrzymanej po
przemianiew zakresie bainitu dolnego.
.
A. Relief powierzchniowy ujawnia dystorsjpowicrzchniwywoaniglastymi produktamiprzerniatry.
B. Re|ief powicrzclrniowy dotrawiotly dwusiarczynem soclu uwidacznia obszary b|iniaczetnacierzystego
austenitu.W kadynl obszave wystpujeodmienna|eczzgodnaorientacjaigie.
C. Strrrkturapo spolerowaniui trawieniunita|emujawniawyclzie|eniawglikw wewntrzigie'
D. Strukturapo wygrzaniu przy 650.'C i ponownym po|erowaniui trawicniu nitalem ujawnia uwolnienie igie
od wydzielerlwglikw.
ostatnia mikrofbtografia(E) przedstawiastrr"rktur
sta|i 35H po izotermicznym rozkaclzieaustcnituprzy
470 "C. Zantacza si zalrzymanie wzc|tunegowzfostu igie w miejscu granicy bliniaczej macierzystcgo
erustenitu,rozrnycie iglastociw nastpstwienierwnonliernegowzros|.|'lpoprzcznegoigie, wystpowanic
ciemnych skupisk perlitu orazjasnoszaryclrobszarw auslenituszcztkowego.

100un

100pn

lO0un

10Oan

50un

Szernikrofotografii ilustruje struktur austenitu w rnych stanaclr, ujawnion rnytni technikaml

trawietria polerowanych szlifw. Na kolejnych zdjciach przedstawiono:
A. Austenit w stanie przesyconyln, tljawniony przez trawienie elektroiityczne. Widoczne pasemka.wtrceli
nienretalicznych ukicrunkowanychprzez przer bk p|astyczn.Znartiennajest obecrroprostoliniowych
granic bliniaczych w poszczeg|nych ziarnach.
B. Austeni1w slanic wyarzonym,ujawniorlyprzcz trawieniecicp|nc' Widocznc pasclnkowcwydzielenia
ferrytu, wystpujcezazwyczaj przy nicdoborze pierwiastkw austenitotwrjtczych.
.,
C. Austenitpo zglriocie mniejszym ni25%oujawniony przeztrawienieelektrolityczne'Zgniotnie wibkszy ni
25vo nie powodLrjeznieksztacenia
ziarn, natomiastsprzyjawystpieniu|icznychlinii polizguo.jddnakowej
orientacji w poszczeg|nych obszarach b|iniaczych,wiadczcejsugcstywnie o przemieszczeniaclr wzdu
trprzywi|ejowanychptaszczyzn tatwegopolizgu,a wic z reguty paszczyznoktaedralnych.
D. Austenit po zgniocie rzdu 25,/o rrjawniony przez trawienie elektrolityczne. Znamienna .iest zgodno
oricntacji linii polizgu w poszczeglnych obszarach bLiniaczych oraz ograniczony zbi r paszcz.yzll
wzduktrych rozwija si proces odksztacenia.
E. Austenit po c|uyrnz-gniocie ujawniony prz-ez trawienie rritalem. Liczne drobne wydzielenia, kt<ire
spowodoway wystpicrrie ferromagnetyzlntr zidentyfikowano jako wydzielenia |,errytu. opr(:cz nich s
witloczneniezdelbrnrowanejastreskupiskaazotkw tytanu.
F. Austenit po cluymzgniocie ujawniony przez trawienie nitalem. W odrrjnieniuod przypac|kuz fot. E
.'C,
zgniot zrea|izowano przy temperaturze podwyszonej do ok. 420
a w tekcie zaznaczy|a si zwik_
szona intensywno
tormowaniawydzieleri'l.errytu
wzdugranic ziarn zdefornowanegoausteni1u.

100wn

50un

100un

100pn

50 unt

50am

Strtlkttu rrranganowejstali austenitycznej (stali Hadfield) po zgniocie w grarricach do f5vo ujawniono

przez trawienie e|ektrolitycznekwasem szczawiowym. Po takim zgrriocie ziarna sta|i nie ulegaj jeszczn
gsto
lini: polizguo zgoclnejorientacji w zia_
mierza|nemuznieksztaceniu,natomiirstwystpujez,ft^czna
rnach i obszarachbliniaczych.
wiaclczy to o braku przcszktid na drodze rozprzestrzenianiapoliz,guw kierunkach uprzywilejowanych
gstociretykularn. W licznych przypadkach linie polizgus orodkarnifbrmowarria si wydziele
clyspersyjnycho niezidentyfikowanym skadzie.Na innym ptzyktadzie nie opublikowanym w tyrn zbiorze
stwierdzono,e takilli wytlzie|eniamiw stali austenitycznejbywa ferryt- Ukierunkowaniezbiorw wydzi'ele
jestzgodnez kierunkierrlpolizgui oricntacjkrystalograficznobszanl b|iniacz'ego.

100un

50 pn

100pm

50 pm

Rozwj procesu wydzielania.

Zltna|izyrwnowagilcr.tnodynatnicznej
wynika,'ezarot]kiig|aslc(walcowc)ccchujcnailllniejszyrozlniar
krytyczny, a Lo oznacv,a,e iclr fbrnrowanie przcbiega najatwieji z reguy jest picrwsz faz procesu
wydzielania. W slanie slaylrl ich wzr.ostjest uzalcniony ocl buclowy krystalicznej osnowy i przcbicga
w okrelonychkicnrnkach krystalograficznych.W przypac|kuostlowy ferrytycznejiglaste wyclzielenia rosri
wkierunku <l00> a nastpnie rozraslaj si w paskie utwory wzc|uz paszczyzn {l00}. Zalenie od
wallnkow tertnorJynalniczltych
utwory p|askie lnog si przcksz|a'|ciw ply&owc luh skoagulowa
w paszczynie
wydzie|enia.Zagszczeniewydzicleri Z reguyprowadzi rlo ich pclczenia
w utwory mIsywne.
T:rkirozwtijproccsuwytlziclaniaprzc(lritxwiono
na plzykldzicnus(cnitycznej
slilli nln.ganowej,
w ktr'rrtj
wydziele nic identytikowerno,
dotrrnienrajc,
ejest to faza o.
A. Wyrlzielcniiriglastcoraz skoaguIowarre
wydzielenilpaskic
B. Zgoc|naorictltacjaigic'|w cztercchkicrullkchkryslalograficznyc|r
osnowy
C. Zagszc'zctlicwyrlziclcri iglrstych prz-ygt.ltllicyziltrna
D. FormowaltiewyrJziele ,',ll*y'ny.h *nkol *ti.",l
E. Na tlc tllworwpaskichIiniowyzuryswydz-iclcri
prostopadlych
tlo ich p|aszcl'yzlly
F. Masywne wyclz-ielenia
w rodkuobszaft|wyrlzieleripotlJcgaj.pychczciowej
koaguiacji
G. Masywnc wydzie|cniewok wtrceniaotoczonc utworall.lipylkowyrrri
H. Zrirstanicplytck w rodktl
wyc|z-ic|cnic
tlbszaruwyt|zic|ania
|bI.Intrjce
masywnc
l. Spkanie wydziclcrria masywnego,prrrwdopodobnicsatltrrz.utne,
w nastpstwicskul.czu towarzyszcego
proccstlwiwydzic|nia|irzyo,

a
*

ri

$
$

$
{.

',$:
3

Struktura sta|'ijest rc:z|egympojciem nawet wtedy, kiedy jest ono rozwaane w skali rozdzie|czocj
mikroskopw optycznych. obejmuje ono nie tylko budow fazow, wielko ziarna, po.sta wydzieler5
i zv,lizkiz fazmactcrzyst wystpujcprzed jej rozkadem.
Przedstawiono dwa odmienne przykady struktury stali:
A. Figury trawienia' ujawnione na prbkach sta|i transformatorowej wytrawionych nadsiarczanem alnonu.
ugrupowari odpowiadajce budowie
W nastpstwie selektywnego trawienia wystpuj obrysy fragment<5w
krystalograficznej ferrytu.
Z geometrii ligur morra okreliorientacj krystalogral.iczn regularnych fiagmentw wzgldem powierzchni szlil'u.
B. Struktura dotnen magnetycznycb w rcIazieujawniona przez pow|eczenie namagnesowanego szlifu
drobnoziarnist zawiesin magnctyttl w 0,5vo wodrrym Iozt,wofzemydta. Zdjcie wykonano w ciemnym
polu widzenia.

100un

F-------J*---

100un

----x

{
t
I

Zestawienic obejrnuje wyselekcjonowany zbi6r makrofotografii charakteryzujcych zaleznowygldu

przeomuod tenperalury lub struktury materiau.Na kolejrrych zdjciach przedstawiono:
A. Przeomy prbek uclarnociowycbstali niskostopowej otrzymane przy trzech rrrych temperatufach
amania. W pierwszym szeregu przedstawiono przeomy krystaliczne, typowe dla stanu kruchego,
utworzone bez odksztacenia przeku. W drugim szer.egu przedstawiono przeomy nrieszane,
znamionujce si odksztacenienrprzekroju oraz obszarem przeomu krystalicznego w roc|kuprzekroju.
W trzecirn szefegu przedstirwionoprz.eomycig|iwe, znamionujcesi odksztatccniemprzeku oraz
ciemnymi obszarami intensywnego zgniotu na abrzczu przekrojtl, typowymi dla polizgowego rozwoju
zniszczenia.
B. Przeorn kamierristy przedstawiony na zc|jciu otrzymano na przykadzie stali zawierajcej dodatki gllnu
i azotu po iej wyzarzeniu' Przeom przebiega wzduir'granic ziarn osirbionych warstwowyrni wydzic_
leniami {izy, niemctalicznej' Stanowi on odnlian przeomu rozdzieIczcgo, kt ry rozwija si bez
odksztacenialnateriaui wylaawpyw selektywnegowydzielarria.
C. Przeom naftalinowy przedstawiony na zdjciu otrzyinano na przykadzie 'stali martenzytycz,nej
dziedzicz:cej lady granic bliniaczych nracierzystego austonitu. Przeom przcbiega bez odksztacenia
przczrozdz'iat posz'czeg lrrych ziarn w paszczyznachbyychgranic b|iniu:zych austenilu.
D. Przeom ztnczeniowy przedstawiony na Zdjcill otrzymano na przykadzic obrczy kotejowcj]-w ktre.j
wystpowaypatki,tj' rnikropkniciawywoanewyclzielaniemnadmiaruwodoru. Stanowiyone Zarodki
rozwoju zniszczenia, ktre postpowao falami w nate alo ku obrzeom obrczy. Jest to urrikalny
przypadek rozwoju takiego przeomu' bowiem z re1t.yrozwtja si on w kierunku od powierzchni wyrobLl
w gb'gdy zazwyczaj zarodki zniszczenia skupiaj si przy powierzchni wyrobu, w strelezwikszonych
naprctiroboczych.

pow 1x

pow.0,5x

$
4
.ii&

pow.1 x

'$
.i

Zestawienic rnikrofotografii ilustruje struktury eliwa najczciejwystpujce w odlewach. Wikszo

struktur ujawniono na szlil'ach trawionych nitalern, a ty|ko w dwu przypadkach przedstawiono posta grafitu
w osnowie nictrawionegoszlifu.
Szczcgln cech strukturye|iwjest postawydzieleri wgla lub wg|ikw oraz wystpowanieeutektyk.
Jelieliwo nie zawiera skadnik w stopowych, ani nie podlegaoobrbce cieplnej, to struktura osnowy bywa
zt1nicowanaod ferlytycznej do perlitycznej. Zcstawienie nie obejmuje eliw stopowych o strukturze osnowy
odmiennej ni ferrytyczrro-per|ityczna.
Na zdjciach oznaczonych kolcjnymi cyframi przec|stawiono:
1. Grafit patkowyna tle nietrawionegosz|ifil
2. Wgiel arzenia w osnowie ferrytycznej
3. Cralit sferoidalny na tle nietrawionegoszlifu
4. Zr|iwo nacleutektyczne,w ktryrn jasn fazjest cernentyt
5. Zeliwo pocteutektyczne,zawiezpe znaczniloledeburytu
6. Zeliwo sl'eroidalnez obszaramiledeburytui cementytupierwotnego
7. e|iwo sferoida|ne,zawierajcewyduonewydzielenia cementytupierwotnegoi skupienia ledeburytrr
8. Zeliwo szarezf skupieniami steadytu,tj. eutektyki foslbrowej
9. Grafit sferoidzrlnyna tle feffytu

ir&

10. Zeliwo szare ferrytyczne

11. e|iwo szarefercyLyczno-perlitycznez siatksteadytuna granicachziarn perlitu
12. liwo szare perlityczne z siatkferrytu
13. ntiwo szare perlityczne z siatkst,eatlytu
'|4. e|iwo ci4gliwe perlityczne
15. Ze|iwo cig|iwe perlityczne
Wszystkie struktury ujawniono na szlitTrchtrawionych nitalem.

100un