Przegląd Publikacji

FRH L I N G S W E I H E
KATALOG WYSTAWY JUBILEUSZOWEJ

W STULECIE OTWARCIA GMACHU GWNEGO
MUZEUM NARODOWEGO W SZCZECINIE
pod redakcj
Szymona Piotra Kubiaka i Dariusza Kacprzaka
KATALOG DER AUSSTELLUNG
ZUM HUNDERTJHRIGEN ERFFNUNGSJUBILUM
DES HAUPTGEBUDES DES NATIONALMUSEUMS STETTIN
herausgegeben
von Szymon Piotr Kubiak und Dariusz Kacprzak
SZCZECIN 2013
PA T R O N A T H O N O R O W Y E H R E N PA T R O N A T
BOGDAN ZDROJEWSKI
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

Minister fr Kultur und Nationalerbe der Republik Polen
RDIGER FREIHERR VON FRITSCH
Ambasador Republiki Federalnej Niemiec w Rzeczypospolitej Polskiej

Botschafter der Bundesrepublik Deutschland in der Republik Polen
ALEKSANDER ALEKSIEJEW
Ambasador Federacji Rosyjskiej w Rzeczypospolitej Polskiej

Botschafter der Russischen Fderation in der Republik Polen
PIERRE BUHLER
Ambasador Republiki Francuskiej w Rzeczypospolitej Polskiej

Botschafter der Franzsischen Republik in der Republik Polen
MARCIN ZYDOROWICZ
Wojewoda Zachodniopomorski
Wojewode Westpommerns
OLGIERD GEBLEWICZ
Marszaek Wojewdztwa Zachodniopomorskiego

Marschall der Wojewodschaft Westpommern
PIOTR KRZYSTEK
Prezydent Miasta Szczecin

Stadtprsident von Stettin
F RH L I N G S W E I HE
7
SPIS TRECI INHALTSVERZEICHNIS
II
GRUSSWORT
WSTP
EINLEITUNG
SZYMON PIOTR KUBIAK
III

WACAWA NIYSKIEGO WITO LUB OFIARA WIOSNY

12
TEATR I SZTUKI PIKNE U PROGU WIELKIEJ WOJNY
WPROWADZENIE
VACLAV NIJINSKYS FRHLINGSFEIER ODER FRHLINGSOPFER
DAS THEATER UND DIE BILDENDEN KNSTE AM VORABEND
DES ERSTEN WELTKRIEGES EINE EINFHRUNG
IWONA DANIELEWICZ
IV

MISIA GODEBSKA
PROTEKTORKA, MUZA I MECENASKA ARTYSTW
MISIA GODEBSKA PROTEKTORIN, MUSE UND MZENIN DER KNSTLER
MAGDALENA MOSKALEWICZ
ARMORY SHOW 1913

44
MARCEL DUCHAMP I EKSPLOZJA W FABRYCE GONTW
MARCEL DUCHAMP UND DIE EXPLOSION IN EINER SCHINDELFABRIK
PRZEDMOWA
DIE ARMORY SHOW 1913
30
BOGDANA KOZISKA
VI
WALTER RIEZLER I MUZEUM MIEJSKIE W SZCZECINIE
WALTER RIEZLER UND DAS STADTMUSEUM STETTIN
BEATA MAGORZATA WOLSKA
VII
KARTA Z DZIENNIKA 1913 ROKU

(TADEUSZA MAKOWSKIEGO I BRONISAWA MALINOWSKIEGO)
(DES MALERS TADEUSZ MAKOWSKI
UND DES ANTHROPOLOGEN BRONISAW MALINOWSKI)
DARIUSZ KACPRZAK
VIII
ROK 1913 KALENDARIUM ARTYSTYCZNE
IX
90
TAGEBUCHBLTTER AUS DEM JAHRE 1913
62
110
DAS JAHR 1913 ZEITTAFEL KUNST
DZIEA
164
322
WERKE
SPIS DZIE EKSPONOWANYCH
VERZEICHNIS DER AUSGESTELLTEN WERKE
MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa

Zachodniopomorskiego wspprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
NATIONAL MUSEUM STETTIN Kulturinstitution der Selbstverwaltung
der Wojewodschaft Westpommern, mitgeleitet vom Ministerium fr Kultur und Nationalerbe
W YS TAWA AU S S T E L LU N G
1913. wito wiosny.
Wystawa jubileuszowa w stulecie otwarcia
Gmachu Gwnego Muzeum Narodowego
w Szczecinie
1913. Frhlingsweihe.
Ausstellung zum hundertjhrigen
Erffnungsjubilum des Hauptgebudes
des Nationalmuseums Stettin
KU R ATO R Z Y KU R ATO R E N
Szymon Piotr Kubiak, Dariusz Kacprzak
KO N C E P C JA , S C E NA R I U S Z
I A R A N AC JA KO N Z E P T,
S Z E NA R I O UND ARRANGEMENT
P ROJ E K T O W I E T LE NIA
B E L E UC H T U N GS E N TWURF
Andrzej Kulpa
OPIEKA KONSERWATORSKA
KONSERVATORISCHE BETREUUNG
Przemysaw Manna, Anna Borowiec,
Pawe Bosy, Magorzata Ciuczyk,
Izabela Dziaak-Dbrowska,
Danuta Kazana, Maciej Lango,
Krystyna Lewkowicz, Hanna Szenklewska,
Iwona Szramska, Anna Szczuciska
P ROMO C JA
F F E N T L I C H K E I T SA RB EIT
Anna Suchocka, Piotr Jankowski
Szymon Piotr Kubiak

O R GA N I Z AC JA O R GA N I SAT I O N
DZ I A E D U K AC J I
A B T E I LU N G M U S E U M S P DAGOGIK
Wiesawa Holicka, Wiesawa Kociesza,

Paulina Bujko
Krystyna Milewska, Dorota Baumgarten-Szczyrska, Agata Kamiska,

Elbieta Kamiska, Ewa Kimak,
Dorota Obalek, Grayna Tokarczyk
PA T R O N A T M E D I A L N Y
M E D I E N PA R T N E R
M EC E NAT S C H I R M HERRS C HA F T
Dofinansowano ze rodkw
Wojewdztwa Zachodniopomorskiego w 2013 roku
Subventioniert von der Wojewodschaft
Westpommern 2013
S P O N S O R S P O N S OR
334
S P I S DZ I E E K S P O N O WA N YC H
V E R Z E I C H N I S D E R A U S G E S T E L LT E N W E R K E
MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE

ul. Staromyska 27, 70-561 Szczecin, tel. (+48) 91 4315 200, fax (+48) 91 4315 204
www.muzeum.szczecin.pl
Dyrektor | Direktor Lech Karwowski
KATALO G KATALO G
1913. wito wiosny.
Wystawa jubileuszowa w stulecie otwarcia
Gmachu Gwnego Muzeum Narodowego
w Szczecinie
1913. Frhlingsweihe.
Katalog der Ausstellung zum hundertjhrigen
Zbigniew Doliski
Archiwum prywatne | Privatarchiv, Warszawa:
Muzeum Narodowe w Warszawie:
nr kat. | Kat.-Nr. 190199, 201
nr kat. | Kat.-Nr. 37, 39, 86
Archiwum prywatne | Privatarchiv, Berlin:
Piotr Ligier
nr kat. | Kat.-Nr. 45, 46, 59, 99
Lebrecht | MJS: s. | S. 1, 7
nr kat. | Kat.-Nr. 12, 13, 16, 17, 2430, 36,
Fine Art | BE&W: s. | S. 9
38, 71, 77, 87, 88, 98, 100, 120, 127, 128, 132
Piotr Safjan
Muzeum Narodowe w Warszawie: nr kat. | Kat.-Nr. 15
Krzysztof Wilczyski
AUTO R ZY AU TO REN
Iwona Danielewicz, Dariusz Kacprzak,
Bogdana Koziska, Szymon Piotr Kubiak,
Magdalena Moskalewicz,
Beata Magorzata Wolska
s. | S. 79, nr kat. | Kat.-Nr. 1, 2, 21, 35, 57, 67,
Piotr Tomczyk
Muzeum Sztuki w odzi: nr kat. | Kat.-Nr.
8, 10, 31, 33, 70, 101, 102, 115117, 122, 124, 144
Piotr Kurek
Sawomir Majoch
Barbara Ostrowska
Grzegorz Solecki, Arkadiusz Pitak

Muzeum Narodowe w Szczecinie:
pozostae | alle brigen
P ROJ E K T GR A F I C Z N Y I S K A D
GR A P H I S C H E GE STA LTUN G
U N D SAT Z
Ludwika Gnyp, Raman Tratsiuk,
www.studioflow.pl
Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu: nr kat. | Kat.-Nr. 69

Akademie der Knste Berlin, Hans-Scharoun-Archiv:
nr kat. | Kat.-Nr. 107113
Akademie der Knste Berlin, Kunstsammlung:
TUMAC Z ENI E BERSET Z U NG
Maciej Czajkowski: s. | S. 3, 5
7376, 97, 118, 119, 121, 123, 126, 136138, 151
Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu: nr kat. | Kat.-Nr. 131
R EDAKCJA NAU KOWA

WI SSENS CH AFT L I CH E REDAKT I O N
RMN-Grand Palais | BE&W: s. | S. 19
D R U K D R UC K
Zakad Poligraficzny Mo i uczak sp.j.
www.mos.pl
Georg-Kolbe-Museum Berlin: okadka | Umschlag,

strona przedtytuowa | Vortitelblatt,
strona tytuowa | Titelblatt, nr kat. | Kat.-Nr. 66
R EDAKCJA WY DAWNI CZ A
LEKTO RAT
Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka,
Stdtische Galerie Dresden: nr kat. | Kat.-Nr. 47, 56
Uwe Seemann
Ernst Barlach Stiftung Gstrow: nr kat. | Kat.-Nr. 36
Kunstsammlungen Zwickau:
nr kat. | Kat.-Nr. 6065, 9395
Library of Congress,
KO R EKTA KO RREKT U R
Magorzata Szczsna
Prints and Photography Division,

Bain Collection: s. | S. 33, 43
Biblioteka Muzeum Narodowego w Szczecinie:
s. | S. 23, 29, 69, 126, nr kat. | Kat.-Nr. 200
ZDJC I A, REPRO D U KCJ E

PH OTO GRAPH I EN,
R EPRO GR APH I EN
Archiwum Fotograficzne
Grzegorz Nosorowski
Archiwum prywatne | Privatarchiv, Pozna:
Muzeum Narodowe w Gdasku: nr kat. | Kat.-Nr. 34, 85
Muzeum Narodowego w Szczecinie:

s. | S. 51, 63, 73, 87, 99, 101, 109, 115,
122, 126, 127, 140, 147, 149, 152
CO P YR I GH T BY
M U Z E U M NA RO D OWE
W S ZC Z EC I N I E &
AU TO R Z Y AU TO REN
ISBN 978-83-63365-36-3
Szczecin 2013
335
337
100 JAHRE MUSEUM

IN STETTIN
1. Zaproszenie na otwarcie Muzeum Miejskiego w Szczecinie, 1913 Einladung zur Erffnung des Stadtmuseums Stettin, 1913
Publikacja w stulecie otwarcia

Gmachu Gwnego
Muzeum Narodowego w Szczecinie
pod redakcj
Szymona Piotra Kubiaka i Dariusza Kacprzaka
Publikation zum hundertjhrigen
herausgegeben
von Szymon Piotr Kubiak und Dariusz Kacprzak
SZCZECIN 2013
PATRONAT HONOROW Y EHREN PATRONAT
BO G DAN ZDROJEWSKI
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

Minister fr Kultur und Nationalerbe der Republik Polen
R DI G ER FREIHERR V ON FRITSCH
Ambasador Republiki Federalnej Niemiec w Rzeczypospolitej Polskiej

Botschafter der Bundesrepublik Deutschland in der Republik Polen
ALEKSANDER ALEKSIEJEW
Ambasador Federacji Rosyjskiej w Rzeczypospolitej Polskiej

Botschafter der Russischen Fderation in der Republik Polen
P IERRE BUHLER
Ambasador Republiki Francuskiej w Rzeczypospolitej Polskiej

Botschafter der Franzsischen Republik in der Republik Polen
MARCIN Z Y DOROWICZ
Wojewoda Zachodniopomorski
Wojewode Westpommerns
OL G IERD G EBLEWICZ
Marszaek Wojewdztwa Zachodniopomorskiego

Marschall der Wojewodschaft Westpommern
P IOTR KRZ Y STEK
Prezydent Miasta Szczecin

Stadtprsident von Stettin
100 JAHRE MUSEUM

IN STETTIN
S P IS TRECI
INHALTS V ERZEICHNIS
SZYMON PIOTR KUBIAK
Obraz wiata symbol miasta

KILKA SW O DWCH PKNITYCH NEGATYWACH
13

Abbild der Welt Symbol der Stadt
Ein paar Worte ber zwei verschrammte Negative
Bogdana Koziska
II
Szczeciskie muzeum wczoraj
Stulecie gmachu muzealnego na Waach Chrobrego
Skarby Towarzystwa Historii i Staroytnoci Pomorza
Zbiory Pomorskiego Zwizku Sztuki
Miejska Galeria Obrazw i Gabinet Grafik

i sztuki antycznej Heinricha Dohrna
Muzeum Miejskie na HAKENTERRASSE tradycja i awangarda
Szczeciscy muzealnicy wsptwrcy dorobku
Appendix
Das Stettiner Museum gestern
Hundert Jahre Museumsgebude auf DER HAKENTERRASSE
Die Schtze der Gesellschaft fr Pommersche
Geschichte und Altertumskunde
Die Sammlungen des Kunstvereins fr Pommern
Stdtische Gemldegalerie und Kupferstichkabinett
Das Pommersche Museum Heinrich Dohrns Naturkunde-
10
Muzeum Pomorskie kolekcje przyrodniczo-naukowe
19
und Antikensammlungen
Das Stadtmuseum auf der HAKENTERRASSE Tradition und Avantgarde
Stettiner Museumsmitarbeiter Mitwirkende an den
Errungenschaften des Nationalmuseums Stettin
Appendix
Lech Karwowski
III
Muzeum Narodowe w Szczecinie DZI I jutrO
Das Nationalmuseum Stettin HEUTE UND MORGEN
Adrianna Jdrzejczak
IV
Wykaz publikacji (18342013)
VERZEICHNIS DER PUBLIKATIONEN (18342013)
187
215
11
MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa

NATIONALMUSEUM STETTIN Kulturinstitution der Selbstverwaltung
der Wojewodschaft Westpommern, mitgeleitet vom Ministerium fr Kultur und Nationalerbe
P u b l i k ac ja P u b l i k at i o n
100 lat Muzeum w Szczecinie. Publikacja
w stulecie otwarcia Gmachu Gwnego
100 Jahre Museum in Stettin. Publikation
zum hundertjhrigen Erffnungsjubilum des
Hauptgebudes des Nationalmuseums Stettin
wydawnictwo towarzyszce ekspozycji
1913. wito wiosny. Wystawa
jubileuszowa w stulecie otwarcia Gmachu
Gwnego Muzeum Narodowego
w Szczecinie, 21.068.09.2013
begleitende Verffentlichung zu
1913. Frhlingsweihe. Ausstellung zum
hundertjhrigen Erffnungsjubilum des
Hauptgebudes des Nationalmuseums
Stettin, 21.068.09.2013
Au to r z y Au to r en
Adrianna Jdrzejczak, Lech Karwowski,
Bogdana Koziska, Szymon Piotr Kubiak
R eda kc ja n au kowa
W i s s en s c h a f t l i c h e R eda k t i o n
T u m ac zen i e b ers e t z u n g
Peter-Christian Seraphim
R eda kc ja w y daw n i c z a
L ek to r at
Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka,
Ko r ek ta Ko r r ek t u r
Magorzata Szczsna
W Y BR ZDJ AUSWAHL DER
FOTO G RAFIEN
Proj ek t g r a fi c zn y i s k a d
G RAFISCHE G es ta lt u n g
u n d Sat z
Ludwika Gnyp, Raman Tratsiuk
www.studioflow.pl
PATRONAT MEDIALN Y
MEDIEN PARTNER
MECENAT SCHIRMHERRSCHAFT
Dofinansowano ze rodkw Wojewdztwa

Zachodniopomorskiego w 2013 roku
Subventioniert von der Wojewodschaft Westpommern 2013
S P ONSORZ Y S P ONSOREN
246
ADRIANNA J DRZEJCZAK
Wy k a z p u b l i k a c j i ( 1 8 3 4 2 0 1 3 )
V e r z e i c h n i s d e r P u b l i k a t i o n e n ( 1 8 3 4 -2 0 1 3 )
MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE

ul. Staromyska 27, 70-561 Szczecin, tel. (+48) 91 4315 200, fax (+48) 91 4315 204
Dyrektor | Direktor Lech Karwowski
Druk Druck
Grzegorz Solecki
Maciej Soja

www.mos.pl
Archiwum fotograficzne Muzeum Narodowego
w Szczecinie | 30
w Szczecinie | 95, 96
Lucyna Kopczyska
pozostae / brige
ZDJ CIA , REPRODUKCJE

FOTO G RAFIEN, REPRO G RAFIEN
w Szczecinie
Archiwum Pastwowe w Szczecinie | 1
Teresa Keim
Biblioteka Instytutu Historii Sztuki, Uniwersytet
im. Adama Mickiewicza w Poznaniu | 4, 7, 9, 11
w Szczecinie | 54, 57, 62, 65, 67, 69, 70
Kolekcja Aleksego Pawlaka | 5, 32
Alicja Kube
Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu | 6, 10, 29,
3336
w Szczecinie | 61, 63, 64
W. Seelig
Tadeusz Kowalski, Andrzej Ilnicki
w Szczecinie | 71
Max Dreblow
Szymon Piotr Kubiak
w Szczecinie | 26
Tewa
Arkadiusz Pitak
w Szczecinie | 27
w Szczecinie | 76
Paul Biedermann
w Szczecinie | 28
Zdj c i e n a o k a d c e, k a rc i e
pr zedt y t u ow e j i t y t u ow e j
F oto au f d e m U m s c h l ag,
d e m Vo r t i t el- u n d
d e m T i t el b l at t
Ekspozycja sztuki romaskiej w gmachu
Muzeum Miejskiego w Szczecinie,
stan pierwotny, fot. arch.
Dauerausstellung der romanischen
Kunst im Stadtmuseum Stettin,
ursprnglicher Zustand, Archivfoto
CO P Y RI G HT BY
MUZEUM NARODOWE
W SZCZECINIE &
AUTORZ Y AUTOREN
ISBN 978-83-63365-40-0
Szczecin 2013
247
249
Zoty wiek Pomorza

Das goldene Zeitalter Pommerns
Zoty wiek Pomorza

Sztuka na dworze ksit pomorskich
w XVI i XVII wieku
pod redakcj Rafaa Makay
Das goldene Zeitalter Pommerns

Kunst am Hofe der pommerschen Herzge
im 16. und 17. Jahrhundert
herausgegeben von Rafa Makaa
Muzeum Narodowe w Szczecinie

2013
Patronat honorowy
Patronat honorowy
Marszaek Wojewdztwa
Zachodniopomorskiego
Premier Kraju Zwizkowego

Meklemburgia-Pomorze Przednie
Olgierd Geblewicz
Erwin Sellering
Ehrenpatronat
Ehrenpatronat
Marschall der Wojewodschaft

Westpommern
Der Ministerprsident des Landes

Mecklenburg-Vorpommern
Olgierd Geblewicz
Erwin Sellering
Podzikowania
Danksagung
dla Pommersches Landesmuseum

w Greifswaldzie za uyczenie filmu
archiwalnego wiat w szafie
an das Pommersche Landemuseum

in Greifswald fr das Ausleihen des Archivfilms Welt im Schrank
dla Vereinigten Domstiftern zu Merseburg und Naumburg und des Kollegiatsstifts Zeitz za wypoyczenie Portretu ksicia Franciszka I na marach
an die Vereinigten Domstifter zu Merseburg und Naumburg und des Kollegiatstifts

Zeitz fr das Ausleihen des Totenbildnisses
von Herzog Franz I. von Pommern
Publikacja towarzyszca wystawie powstaa

w ramach projektu Razem jestemy silni
centralne muzea pomorskie wsplnie tworz
nowoczesne wystawy stae promujce histori
i kultur Pomorza (INT-09-0003) dofinansowanego ze rodkw Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego, Programu Operacyjnego Celu 3 Europejska Wsppraca Terytorialna Wsppraca transgraniczna krajw
Meklemburgia-Pomorze Przednie / Brandenburgia i Rzeczpospolita Polska (Wojewdztwo
Zachodniopomorskie) 20072013.
Die Begleitverffentlichung zur Ausstellung entstand im Rahmen des Projekts Gemeinsam sind wir
stark Die pommerschen Zentralmuseen schaffen
gemeinsam moderne stndige Ausstellungen zur
Geschichte und Kultur Pommerns (INT-09-0003),
das aus Mitteln des Europischen Fonds fr Regionale Entwicklung, Operationelles Programm
Ziel-3 Europische territoriale Zusammenarbeit
Grenzbergreifende Zusammenarbeit der Lnder
Mecklenburg-Vorpommern / Brandenburg und
der Republik Polen (Wojewodschaft Westpommern) 20072013, gefrdert wird.
Wsplny Region Wsplne Cele

Gemeinsame Region Gemeinsame Ziele
Wystawa Zoty wiek Pomorza. Sztuka

na dworze ksit pomorskich w XVI
i XVII wieku otrzymaa przyznawan
przez Minis tra Kultur y i Dziedzictwa
Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej
nagrod dla najlepszej wystawy histor ycznej w konkursie Wydarzenie Muzealne
Roku Sybilla 2011.
Die Ausstellung Das goldene Zeitalter Pommerns. Kunst am Hofe der pommerschen Herzge im 16. und 17. Jahrhundert wurde in dem
vom Minister fr Kultur und Nationalerbe
der Republik Polen ausgeschriebenen Wettbewerb um das Museumsereignis des Jahres
Sybilla 2011 mit dem Preis fr die beste historische Ausstellung ausgezeichnet.
Spis treci / Inhaltsverzeichnis

9
Wstp / Vorwort
Rafa Makaa
Sztuka w subie ksit pomorskich w XVI i XVII wieku
Kunst im Dienste der Herzgen von Pommern im 16. und 17. Jahrhundert.
15
Justyna Bdkowska
Malarstwo na dworze ksit pomorskich w XVI i XVII wieku
ze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie
Malerei am Hofe der pommerschen Herzge im 16. und 17. Jahrhundert
aus der Sammlung des Muzeum Narodowe w Szczecinie
43
Kinga Krasnodbska
Nowoytna rzeba kamienna na dworach ksit pomorskich
w okresie zotego wieku Pomorza
Neuzeitliche Steinplastik an den Hfen der pommerschen Herzge
whrend des Goldenen Zeitalters Pommerns
61
Monika Frankowska-Makaa
Cay strj by z piknej kwiecistej zotej sztuki materiau...
ubiory i klejnoty ksit pomorskich ze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie
Das gantze Kleidt ist gewesen von einen schnen geblmbten Gldenen stck...
der Pommernherzge Kleider und Juwelen aus der Sammlung
des Muzeum Narodowe w Szczecinie
81
KATALOG
109
Malarstwo (kat. 112)

Malerei (Kat.-Nr. 112)
110
Rzeba (kat. 1317)

Plastik (Kat.-Nr. 1317)
189
Stroje i klejnoty ksit pomorskich z krypty kocioa zamkowego w Szczecinie (kat. 1839)
Kleider und Juwelen der Herzgen von Pommern aus der Gruft
der Schlosskirche in Stettin (Kat.-Nr. 1839)
214
Rzemioso artystyczne (kat. 4046)

Kunstgewerbe (Kat.-Nr. 4046)
338
Grafika i starodruki (kat. 4749)

Grafik und Alte Drucke (Kat.-Nr. 4749)
361
Drzewo genealogiczne Gryfitw potomkowie Bogusawa X

Stammbaum der Greifenherzge Nachkommen Bogislaws X.
380
Bibliografia
Literaturverzeichnis
382
rda i autorzy fotografii

Abbildungsnachweis
397
WYSTAWA / AUSSTELLUNG
Zoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze ksit pomorskich w XVI i XVII wieku
Das goldene Zeitalter Pommerns. Kunst am Hofe der pommerschen Herzge im 16. und 17. Jahrhundert
Kurator wystawy / Kuratorin
Monika Frankowska-Makaa
Wsppraca merytoryczna / Wissenschaftliche Zusammenarbeit
Rafa Makaa, Kinga Krasnodbska, Justyna Bdkowska
Aranacja wystawy / Ausstellungsgestaltung
Waldemar Wojciechowski, konsultacja / Konsultation Ewa Moro
Opracowanie naukowe prezentacji multimedialnych / Wissenschaftliche Bearbeitung medialer Prsentationen
Monika Frankowska-Makaa, Justyna Bdkowska, Anna Bartczak, Rafa Makaa, Jerzy Grzelak
Opracowanie graficzne prezentacji multimedialnych / Graphische Bearbeitung medialer Prsentationen
Dominik Popawski
Przygotowanie konserwatorskie eksponatw / Konservatorische Ausstellungsvorbereitung
Lesaw Czenik, Przemysaw Manna, Anna Borowiec, Pawe Bosy, Magorzata Ciuczyk, Lidia Czenik, Izabela Dziaak-Dbrowska,
Danuta Kazana, Krystyna Lewkowicz, Wodzimierz Pelczarski, Anna Szczuciska, Hanna Szenklewska, Iwona Szramska
Dzia Organizacji Wystaw / Abteilung Ausstellungsorganisation
Paulina Krumholz, Wiesawa Holicka
Owietlenie / Beleuchtung
Andrzej Kulpa
Nagranie audioprzewodnika / Aufnahme des Audioguides
SIGMA Studio, Szczecin
Wsppraca / Zusammenarbeit
Grayna Orze, Micha Szydo, Rafa Pitkowski, Tomasz Gocimiski, Stanisawa Dbek, Magorzata Zych
398
Muzeum Narodowe w Szczecinie, ul. Staromyska 27, 70-561 Szczecin

tel. (+48) 91 43 15200, fax (+48) 91 43 15204, www.muzeum.szczecin.pl
Dyrektor / Direktor: Lech Karwowski
Muzeum Narodowe w Szczecinie Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa Zachodniopomorskiego

wspprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Nationalmuseum Stettin
Kulturinstitution der Selbstverwaltung der Wojewodschaft Westpommern
mitgeleitet vom Ministerium fr Kultur und Nationalerbe
PUBLIKACJA / PUBLIKATION
Zoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze ksit Pomorskich w XVI i XVII wieku
Das goldene Zeitalter Pommerns. Kunst am Hofe der pommerschen Herzge im 16. und 17. Jahrhundert
Autorzy esejw / Autoren des Essays
Justyna Bdkowska, Monika Frankowska-Makaa, Kinga Krasnodbska, Rafa Makaa
Autorzy not katalogowych / Autoren der Katalogbeitrge
Justyna Bdkowska, Birgit Dahlenburg, Monika Frankowska-Makaa, Ewa Gwiazdowska, Genowefa Horoszko,
Kinga Krasnodbska, Claudia Kunde, Marta Kurzyska, Christine Nagel
Redakcja naukowa / Wissenschaftliche Redaktion
Rafa Makaa
Tumaczenie / bersetzung
Barbara Ostrowska, Elbieta Janssen-Stenko (..........), Mathias Enger (.............)
Recenzent naukowy / Wissenschaftlische Rezension
Barbara Ochendowska-Grzelak
Redakcja wydawnicza / Lektorat
Joanna Daman, Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka, Marcelina Lechicka-Dziel, Beata Wolska
Korekta / Korrektur
Magorzata Szczsna
Projekt graficzny / Graphische Gestaltung
Waldemar Wojciechowski
Skad i druk / Satz und Druck
XPRESS Sp. z o. o.
Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autorzy

Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autoren
ISBN 978-83-63365-12-7
399
Wandlungen \ Przemiany
Von Klinger bis Kanoldt Graphik deutschsprachiger Lnder aus der Sammlung des Nationalmuseums Stettin
Od Klingera do Kanoldta grafika krajw niemieckojzycznych ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie
Ewa Gwiazdowska
Dariusz Kacprzak
Volker Probst
Wandlungen / Przemiany
Kunst der 1. Hlfte des 20. Jahrhunderts aus dem Bestand des Nationalmuseums Stettin
Von Klinger bis Kanoldt Graphik deutschsprachiger Lnder aus der Sammlung
Od Klingera do Kanoldta grafika krajw niemieckojzycznych ze zbiorw
Muzeum Narodowego wSzczecinie
26.10.201418.01.2015
Ernst Barlach Stiftung Gstrow
Fundacja Ernsta Barlacha wGstrow
12.02.201512.04.2015
Muzeum Narodowe wSzczecinie
Nationalmuseum Stettin Kulturinstitution der Selbstverwaltung der Wojewodschaft Westpommern

mitgeleitet vom Ministerium fr Kultur und Nationalerbe
Muzeum Narodowe wSzczecinie Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa Zachodniopomorskiego
wspprowadzona przez Ministerstwo Kultury iDziedzictwa Narodowego

ul. Staromyska 27, 70-561 Szczecin
tel. (+48) 91 4315 200
fax (+48) 91 4315 204
Direktor / Dyrektor: Lech Karwowski

Heidberg 15, 18273 Barlachstadt Gstrow
Tel. (+49) 038 43 / 84400-0
Fax. (+49) 038 43 / 84400-18
www.ernst-barlach-stiftung.de
Vorsitzende / Prezes: Regine Marquardt
Geschftsfhrer / Dyrektor: Dr. Volker Probst
Ausstellung / Wystawa
Katalog / Katalog
Wandlungen
Von Klinger bis Kanoldt Graphik deutschsprachiger Lnder
aus der Sammlung des Nationalmuseums Stettin
Przemiany
Od Klingera do Kanoldta grafika krajw niemieckojzycznych
ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie
Wandlungen
Von Klinger bis Kanoldt Graphik deutschsprachiger Lnder
aus der Sammlung des Nationalmuseums Stettin
Przemiany
Od Klingera do Kanoldta grafika krajw niemieckojzycznych

Atelierhaus, Ausstellungsforum und Graphikkabinett
Fundacja Ernsta Barlacha wGstrow
Dom-Pracownia, Forum Wystawowe iGabinet Grafiki
Heidberg 15, 18273 Barlachstadt Gstrow
Autoren / Autorzy
Ewa Gwiazdowska, Dariusz Kacprzak, Volker Probst
Hauptgebude
Gmach Gwny
ul. Way Chrobrego 3, 70-500 Szczecin
Redaktion im Verlag / Redakcja wydawnicza

Aleksandra Grzemska
Ehrenpatronat / Patronat honorowy
Graphische Gestaltung / Projekt graficzny

Agata Kosmacz
Rolf Nikel
Botschafter der Bundesrepublik Deutschland
in der Republik Polen
Ambasador Republiki Federalnej Niemiec
wRzeczypospolitej Polskiej
Jerzy Margaski
Botschafter der Republik Polen
in der Bundesrepublik Deutschland
Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej
wRepublice Federalnej Niemiec
Kuratoren / Kuratorzy
Ewa Gwiazdowska, Dariusz Kacprzak, Volker Probst
Organisation / Organizacja
Wiesawa Holicka, Dirk Hyronimus
Konservatorische Betreuung / Opieka konserwatorska
Izabela Dziaak-Dbrowska
bersetzung / Tumaczenie
Barbara Ostrowska
Lektorat / Korekta
Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka
Satz / Skad
Soft Vision, Szczecin
Photographien, Reprographien / Zdjcia, reprodukcje
Christin Kohagen S. / s. 36, 37, 40, 44
Druck / Druk
Besonderer Dank an / Specjalne podzikowania dla
Ministerium fr Bildung, Wissenschaft und Kultur Mecklenburg-Vorpommern
Ministerstwa Owiaty, Nauki iKultury Kraju Zwizkowego
Meklemburgia-Pomorze Przednie
Freunde der Gstrower Barlach-Museen e.V.
Towarzystwa Przyjaci Muzew Barlacha wGstrow
Copyright by Ernst Barlach Stiftung Gstrow & Muzeum Narodowe
wSzczecinie & Autoren / Autorzy
Medienpartner / Patronat medialny

ISBN 978-83-63365-11-0
Szczecin 2014
Inhaltsverzeichnis / Spis treci
Dariusz Kacprzak
Von Max Klinger bis Alexander Kanoldt in schwarzen Strichen
ber die deutsche Seele
Od Maksa Klingera do Alexandra Kanoldta czarn kresk oniemieckiej duszy
Ewa Gwiazdowska
Die Kunst eine nie endende Reise zum Kern der Sache
Sztuka niekoczca si podr do istoty rzeczy
13
Volker Probst
Paul Cassirer und sein Verlag
Paul Cassirer ijego wydawnictwo
35
Abbildungen / Ilustracje
47
Katalog der Werke / Katalog dzie
89
Literatur / Literatura
281
Dariusz Kacprzak
Von Max Klinger bis Alexander

Kanoldt in schwarzen Strichen
ber die deutsche Seele
Od Maksa Klingera
do Alexandra Kanoldta
czarn kresk oniemieckiej duszy
Der Deutsche lebt gleichzeitig im Himmel, auf Erden und in

der Hlle. Das macht seine Tragik und zugleich seine Gre
aus. Stndig zwischen dem Absoluten und dem Banalen
schwankend, das Abstrakte liebend und zugleich dem Realen
zugetan, hin- und hergerissen zwischen einer bis zur Selbstaufgabe getriebenen Grozgigkeit und unbeherrschbaren
Begierden, findet der Deutsche immer nur einen Seelenfrieden auf Zeit. Obwohl er am Leben leidet, ist er erfolgreich, wo
andere scheitern, bahnt neue Wege, beherrscht die Materie
und das Denken. Aber unausweichlich ziehen geheimnisvolle
Krfte ihn erneut in dunkle Gefilde, wo er sich mit komplizierten existentiellen Problemen herumschlgt.1
So fngt Bernard Nuss seinen faszinierenden, ursprnglich in seiner franzsischen Muttersprache

verfassten, zuerst aber auf Deutsch erschienenen und
kurz darauf auch ins Polnische bersetzten Essay ber
die eigentmliche Beschaffenheit der deutschen Mentalitt an. Ferner definiert der franzsische Journalist
und Essayist, der ber dreiig Jahre lang in Deutschland lebte, die oben genannten drei Ebenen, die die
Deutschen, ihre Denkmuster, ihre Gewohnheiten und
schlielich ihre Kultur begreiflich machen:
Niemiec yje jednoczenie wniebie, na ziemi iwpiekle.

Ito jest powodem jego dramatu, azarazem jego wielkoci.
Nieustannie wzawieszeniu midzy absolutem asprawami
przyziemnymi, zafascynowany tym, co abstrakcyjne, ale
te intensywnie yjcy tym, co realne, rozdarty pomidzy
szlachetnoci, ktra zdolna jest go popchn do rezygnacji zsamego siebie, adzami, ktrych nie potrafi poskromi, Niemiec odnajduje jedynie chwilowe ukojenia.
Borykajc si z yciem, potrafi jednak tam, gdzie inni
si zatrzymuj, otwiera nowe drogi, ujarzmia materi
imyl. Akiedy tajemne moce spychaj go znowu wsfer
cienia, zmaga si tam ze skomplikowanymi problemami
egzystencjalnymi1.
Tak oto Bernard Nuss rozpocz napisany pierwotnie

wjzyku ojczystym francuskim, ale wpierw opublikowany po niemiecku iwkrtce przetumaczony take
na jzyk polski fascynujcy esej ooryginalnoci niemieckiej mentalnoci. Nastpnie dziennikarz ieseista,
przez ponad trzydzieci lat mieszkajcy wNiemczech,
definiuje wspomniane trzy plany, pozwalajce zrozumie Niemcw, ich sposb mylenia, przyzwyczajenia,
obyczaje, wreszcie kultur:
Abbildungen / Ilustracje
Karl Bauer (18681942), Nietzsche / Portret Friedricha Nietzschego, Kat.-Nr. / poz. 4
Alois Kolb (18751942), Weibliche Akte unter einem Apfelbaum / Akty kobiece
pod jaboni, Kat.-Nr. / poz. 34
Emil Nolde (18671956), Hamburg. Landungsbrcke / Hamburg. Pomost portowy, Kat.-Nr. / poz. 59
Katalog der Werke / Katalog dzie
Max Klinger
(1857 Leipzig 1920 Grojena)
Max Klinger
(1857 Lipsk 1920 Grojena)
Maler, Graphiker, Bildhauer

Nach dem Schulbesuch von 1863 bis 1873 nahm Max
Klinger ab 1874 ein Studium an der Groherzoglichbadischen Kunstschule in Karlsruhe auf und wechselt
1875 an die Kniglich-preuische Akademie der Knste
nach Berlin. 1876 bis 1877 Militrdienst als EinjhrigFreiwilliger in Leipzig, danach erneut in Berlin. 1879
ging Klinger nach Brssel, wo er mit der Herausgabe
seines radierten Werkes nach Zeichnungen mit Opus I.
Radirte Skizzen begann. In unregelmigen Abstnden
verffentlichte Klinger weitere Zyklen und endet 1916
mit dem Opus XIV. Zeit. Die folgenden Jahre sind von
vielfltigen Reisen nach Belgien, Frankreich und Italien sowie von wiederholten Ortswechseln (Mnchen,
Berlin) geprgt, bis er 1893 nach Leipzig zurckkehrt
und 1895 ein neu erbautes Atelier bezieht. 1894 war
er zum ordentlichen Mitglied der Akademie der Knste
in Berlin gewhlt worden. Im Jahr 1897 erfolgte die Ernennung zum Professor der Akademie der Graphischen
Knste in Leipzig. Zwischen den weiteren Reisen in
die Pyrenen und nach Griechenland Arbeit an einem
groen Beethoven-Denkmal, das er aus verschiedenfarbigem Gestein schafft und auf einem Thron aus
Bronze platziert. Anfang 1902 vollendet Klinger seinen
Beethoven, der als sein bildhauerisches Hauptwerk
gilt. 1903 kaufte Klinger in Grojena bei Naumburg
ein Weinberg-Grundstck als zweiten Wohnsitz und
vollendet die Marmorbste Friedrich Nietzsche. Auf
die Anregung Klingers erwarb der Deutsche Knstlerbund in Florenz die Villa Romana und lie sie zu
Knstlerateliers ausbauen. In den folgenden Jahren
und Jahrzehnten bis in die Gegenwart beherbergt das
Haus zahllose Knstler, die als Stipendiaten dort frei
arbeiten knnen. Zu seinem 50. Geburtstag erreichten
den Knstler zahlreiche Wrdigungen und Ehrentitel in
Deutschland und dem Ausland. Klinger erhielt weitere
Auftrge fr Wandgemlde und Denkmler und realisierte ein Brahms-Denkmal (1909, Hamburg) sowie
ein Ernst-Abbe-Denkmal (1911, Jena), 1913 erfolgte die Grundsteinlegung zu einem Richard-WagnerDenkmal in Leipzig (kommt nicht zur Ausfhrung).
Malarz, grafik, rzebiarz

Po nauce szkolnej wlatach 18631873 Max Klinger
rozpocz w1874 roku studia wWielkoksicej Badeskiej Szkole Sztuki wKarlsruhe, aw1875 roku
przenis si na Krlewsko-Prusk Akademi Sztuki
wBerlinie. Wlatach 18761877 odby wLipsku roczn
ochotnicz sub wojskow, po czym wrci do Berlina. W1879 roku wyjecha do Brukseli, gdzie od Opus
I. Szkice graficzne zacz publikowanie swoich grafik
wykonywanych wedug rysunkw kolejne cykle bd
si ukazyway wnieregularnych odstpach czasu a
do roku 1916, kiedy to wyjdzie Opus XIV, ostatnie,
zatytuowane Czas. Nastpne lata stay pod znakiem
czstych podry do Belgii, Francji iWoch oraz cigych zmian miejsca zamieszkania (Monachium, Berlin). W1893 roku Klinger wrci do Lipska, aw1895
roku wprowadzi si do nowo wybudowanego atelier.
W1894 roku zosta wybrany na czonka rzeczywistego
Akademii Sztuki wBerlinie. W1897 roku otrzyma
nominacj profesorsk Akademii Sztuk Graficznych
wLipsku. Wprzerwach midzy kolejnymi podrami
wPireneje ido Grecji pracowa nad wielkim, rzebionym wrnobarwnych kamieniach pomnikiem Ludwiga van Beethovena posadowionym na tronie zbrzu.
Na pocztku 1902 roku Klinger ukoczy prac nad
Beethovenem uwaanym za jego najwaniejsze dzieo
rzebiarskie. W1903 roku naby na swoj drug siedzib parcel zwinnic wGrojenie koo Naumburga
i dokoczy marmurowe popiersie Friedricha Nietzschego. Zinicjatywy Klingera Niemieckie Stowarzyszenie Artystw zakupio iprzebudowao na pracownie
dla artystw Villa Romana we Florencji od tamtej pory
do dzi suy ona nieprzebranej rzeszy stypendystw
jako dom pracy twrczej. Wrocznic pidziesitych
urodzin Klingera Niemcy izagranica nie skpiy mu
wyrazw uznania i tytuw honorowych. Otrzyma
kolejne zamwienia na malowida cienne ipomniki,
zrealizowa pomnik Johannesa Brahmsa (1909, Hamburg) ipomnik Ernsta Abbego (1911, Jena), aw1913
roku pooono kamie wgielny pod pomnik Richarda
Wagnera wLipsku (niezrealizowany). W1918 roku
161
1918 vollendete Klinger sein letztes Wandgemlde fr

den Abgeordnetensaal im Rathaus von Chemnitz. 1919
erlitt er einen Schlaganfall und verstarb nach einem
halben Jahr des Leidens. Seinem Wunsch gem
wurde Klinger auf seinem Weinberg-Grundstck in
Grojena beigesetzt.
V.P.
Klinger ukoczy swoje ostatnie malowido cienne

do sali poselskiej wratuszu wChemnitz. W1919 roku
artysta dozna udaru mzgu ipo szeciu miesicach
cierpie zmar. Zgodnie ze swoim yczeniem zosta
pochowany wwinnicy wGrojenie.
V.P.
30.
Br und Elfe (Intermezzi I), 1881
Radierung, Aquatinta, auf aufgewalztem Papier in Chamois; 421 x 290 (628 x 453)
Sign. in der Platte re. u.: MKlinger (ligiert) | 1880; typogr. li. u.: MAX KLINGER
Beschr.: re. u.: I.
Inv.-Nr.: MNS/Graf/4925/1
Prov.: 1910 fr das MSS erworben;
1945 in den Bestand des ggw. MNS bernommen
Ausst.: Stargard Szczeciski 1981
Lit.: Singer 1909, Kat.-Nr. 52, Blatt 1; Singer 1914, S. 5771; Pfeifer 1980; Winkler
1984, S. 90100; Haasa 1993, S. 81, Kat.-Nr. 31; Arnold 2004, Kat.-Nr. 1682; Leipzig
Hamburg 20072008, S. 95130
30.
Niedwied isylfida (Intermezzi I), 1881
Akwaforta, akwatinta, papier chine-coll chamois; 421 x 290 (628 x 453)
Sygn. zp. p.d.: MKlinger (zwizane) | 1880; typ. l.d.: MAX KLINGER
Nap. p.d.: I.
Nr inw.: MNS/Graf/4925/1
Hist.: 1910 nabyta do MSS;
1945 przejta do zbiorw ob. MNS
Wyst.: Stargard Szczeciski 1981
Lit.: Singer 1909, poz. 52, k. 1; Singer 1914, s. 5771; Pfeifer 1980; Winkler 1984,
s. 90100; Haasa 1993, s. 81, poz. 31; Arnold 2004, poz. 1682; LeipzigHamburg
20072008, s. 95130
Der junge Max Klinger setzte seine Zeichnungen der

ersten Schaffensjahre erstmals 1879 als Radierung um,
wobei ihm die Freundschaft zu dem Stecher Hermann
Sagert frderlich war. Da Klinger zu jenem Zeitpunkt
unbekannt war, erschienen die Radierungen lediglich in
einer Auflage von zehn Exemplaren, gedruckt von der
unversthlten Kupferplatte. Der Knstler fasste diese
162 Katalog der Werke / Katalog dzie
Pierwsze akwaforty wedug wasnych rysunkw

zwczesnego okresu twrczoci mody Max Klinger
wykona w1879 roku, wczym bardzo pomocna okazaa si przyja ze sztycharzem Hermannem Sagertem.
Artysta nie by wtedy jeszcze znany, jego ryciny ukazyway si wic wnakadzie zaledwie 10 egzemplarzy, drukowanych zpyt miedzianych niepokrywanych
und spteren Folgen als Zyklen zusammen und nannte

sie Opus I, Opus II und so fort. Zwischen 1879 und 1916
verffentlichte Klinger 14 Radierfolgen, in denen er
sich Motiven aus Mrchen und Sagen, Tragdien und
Dramen zuwandte und auch Geschichten erzhlte, aber
auch bedrohliche Visionen in eindringlichen Zeichnungen formulierte. Als Radierzyklus Opus IV hatte Klinger
1881 seine Intermezzi in Form eines Mappenwerkes
mit zwlf Kompositionen herausgebracht und auf dem
Umschlag mit einer Widmung versehen: Intermezzi |
componiert, radiert und | Herrn Kupferstecher und
Kunsthndler Hermann Sagert | dankbarst zugeeignet
von Max Klinger. Diese Folge von Blttern entwickelt
keinen Gedankengang, erzhlt auch keine Geschichte,
wie etwa Opus VI. Ein Handschuh (1881). Eher verweist
der Titel Intermezzi darauf, dass Klinger hier disparate
Bltter vereinte, die neben der Arbeit an den anderen
Zyklen entstanden. Das erste Blatt der Folge zeigt die
spielerische Szene einer Elfe und eines Bren. Der
weibliche Akt ohne weitere Attribute eines Elfenwesens wie etwa Flgel gegeben neckt mit einem
Bambuszweig einen unter ihr im Astwerk ruhenden Bren. Diese scheinbar spielerische Situation birgt in dem
Gegensatz der nackten, ungeschtzten Frau und dem
kraftvollen nach oben blickenden Bren ein starkes
Spannungsverhltnis. Jedoch scheint die Mglichkeit
gegeben, dass sich die Situation in jedem Augenblick
dramatisch wenden kann, denn die Elfe balanciert in
labilem Gleichgewicht auf einem Bambusspross. Die
Situation birgt in sich eine trgerische Harmonie, die
jederzeit in die Katastrophe fhren kann. Die Vegetation
mit Bambus und die im Hintergrund sich weitlufig
ziehende Bucht versetzt die Szene in tropische Gefilde und in eine arkadische Zeit. In der Anwendung
der Perspektive mit Untersicht, des Bildausschnitts
und in der ornamentalen Rahmung mit Pflanzen zeigt
Klinger seine Auseinandersetzung mit dem japanischen
Farbholzschnitt und dessen Einfluss auf europische
Knstler, noch bevor der Jugendstil seinen Hhepunkt
erreichte.
V.P.
stal. Zarwno te, jak ipniejsze ryciny ukada wcykle,

ktre nazywa Opus I, Opus II itd. Od 1879 do 1916 roku
opublikowa czternacie cykli grafik, wktrych podejmowa motywy zbani ilegend, tragedii idramatw,
opowiada historyjki, ale te odmalowywa wprzekonujcych rysunkach grone wizje. W1881 roku wyda
jako Opus IV cykl akwafort zatytuowany Intermezzi
tek z12 kompozycjami, opatrzon na okadce dedykacj: Intermezzi | skomponowane, wyrytowane i|
Panu miedziorytnikowi imarszandowi Hermannowi
Sagertowi | zwdzicznoci dedykowane przez Maksa
Klingera. Nie rozwija wtym cyklu jakiej myli, nie
opowiada te adnej historii, jak na przykad wOpus VI,
zatytuowanym Rkawiczka (1881). Tytu Intermezzi
wskazuje raczej na to, e Klinger zebra tu lune arkusze, powstae obok pracy nad innymi cyklami. Pierwsza
rycina ztego cyklu przedstawia scen zsylfid iniedwiedziem. Sylfida, przedstawiona jako akt kobiecy
bez innych atrybutw sylfidy, na przykad skrzyde
gazk bambusa drani niedwiedzia, wylegujcego
si poniej na gaziach. Na pozr beztroska sytuacja
kryje wsobie mocne napicie, gdy nagiej kobiety nic
nie chroni, amocarny niedwied spoglda wgr.
Wszystko moe wkadej chwili przybra dramatyczny
obrt, sylfida bowiem chwiejnie balansuje na pdzie
bambusa. Zudna harmonia moe lada moment skoczy si katastrof. Rolinno zbambusem iwidoczna wtle rozlega zatoka przenosz scen wtropiki
iarkadyjskie czasy. abia perspektywa, kadrowanie
iornamentalne obramienie rolinne wiadcz otym,
e Klinger zajmowa si barwnym drzeworytem japoskim iby pod jego wpywem, zanim secesja osigna
swoje apogeum.
V.P.
163
szczeciskie pasae
szczeciskie pasae
POD REDKACJ
JAROMIRA BREJDAKA
DARIUSZA KACPRZAKA
BEATY WOLSKIEJ
Wstp | Jaromir Brejdak | Dariusz Kacprzak | Beata Wolska
Historia
Jaromir Brejdak
Filozofia dialogu 12
Jerzy Grzelak
Na pocztku drogi ku rwnouprawnieniu. Naturalizacja ydw na Pomorzu
Zachodnim w pocztkach XIX w. (na przykadzie Stargardu i Szczecina) 23
Bogdana Koziska
Z przedwojennych kart szczeciskiej gminy ydowskiej dwie publikacje
z 1935 r. na temat szczeciskich ydw 45
Wodzimierz Stpiski
ydzi w prowincji Pomorze i na Pomorzu Zachodnim w XIX i XX w.
w pomorzoznawstwie 47
Anna Bartczak
Szkolnictwo ydowskie w Szczecinie w latach 19461969
Janusz Mieczkowski
Fotografie szczeciskich ydw szkic o przemianach spoecznoci
Sztuka
Ewa Gwiazdowska
Artyci ydowscy w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie.
Stan bada, perspektywy badawcze 70
Dariusz Kacprzak
Silbersteinowie i ich kolekcja dzie sztuki. Z bada nad kolekcjonerstwem
ydowskiej buruazji wielkoprzemysowej w odzi koca XIX i pierwszych
dziesicioleci XX w. 89
Szymon Piotr Kubiak

Betonowa Mnemosyne. Muzeum ydowskie w Berlinie i jego architekt
Monika Talarczyk-Gubaa
Polska midzy Egiptem a Rumuni. Relacja z 54. Biennale Sztuki w Wenecji 90
Literatura
Piotr Krupiski
W poszukiwaniu Alfreda Dblina w Szczecinie. Fragment gawdy
Pawe Wolski
(Nie)ydowski (nie)Szczecin w pisarstwie Anny Frajlich
Joanna Bierejszyk
Na jakim trudnym zakrcie. O wczesnych wierszach Anny Frajlich
Sawomir Iwasiw
Negocjowanie tosamoci. Imi ojca Anny Frajlich
Jerzy Madejski
Wiersz, Szczecin, Arkadia. Taniec miasto Anny Frajlich
Ra Krl
Nota informacyjna o Towarzystwie Spoeczno-Kulturalnym ydw w Polsce
Oddzia w Szczecinie 223
Galeria 225
Teresa Babiska

Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa Zachodniopomorskiego

ul. Staromyska 27
70-561 Szczecin
tel. (+48) 91 4315 200
fax (+48) 91 4315 204
Dyrektor: Lech Karwowski
Wydzia Filologiczny
Wydzia Humanistyczny
Uniwersytetu Szczeciskiego
al. Piastw 40b
ul. Krakowska 71-79
70-065 Szczecin
71-017 Szczecin
tel. (+48) 91 4442 714
tel. (+48) 91 4443 235
www.us.szc.pl www.whus.pl
Secesja Cafe
al. Papiea Jana Pawa II 19/1
71-065 Szczecin
tel. (+48) 91 4344 545, 691708224
www.secesjacafe.com.pl
Recenzenci: dr hab. Sawomir Burya prof. UWM

prof. zw. dr hab. Kazimierz Kozowski
Redakcja jzykowa i korekta: Aleksandra Grzemska

Korekta tekstw angielskich: Marek Pietrusewicz
Projekt graficzny: Agata Kosmacz
Skad, amanie, druk i oprawa: Soft Vision, Szczecin
Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autorzy, Szczecin 2012
ISBN 978-83-63365-08-0
Sfinansowano ze rodkw Urzdu Miasta Szczecin
Publikacja jest pokosiem Dni Kultury ydowskiej Adlojada,

ktre odbyy si 1924 marca 2012 r. w Szczecinie
Organizatorzy:
Partnerzy:
biografia i wiadectwo
REDAKCJA
JAROMIR BREJDAK
DARIUSZ KACPRZAK
JERZY MADEJSKI
BEATA MAGORZATA WOLSKA
Jerzy Madejski
Komentarz, dziennik, Niebuszewo. Wstp 7
Filozofia
Ireneusz Ziemiski
Zo a ycie wieczne. Czy zbawienie usprawiedliwia cierpienie w yciu doczesnym? 13
Jaromir Brejdak
Sens pomimo za. Tragiczna apoteoza ycia wedug Viktora Frankla 19
Cezary Korzec
Wok Piciu ksig Tory Pawa piewaka
Refleksja nad recepcj ydowskiej tradycji interpretacyjnej 29
Literatura
Sawomir Burya
Zapomniany autor opowiada o Zagadzie 37
Piotr Weiser
Rka dry, jzyk zasycha, dech zamiera [...]
Pojcia pierwsze kultury czasw Zagady 53
Pawe Wolski
Boks w Auschwitz. Opr ciaa 67
Piotr Krupiski
Kronika getta warszawskiego Emanuela Ringelbluma
Notatki na ruchomym marginesie 75
Ewelina Konopczyska-Tota
Dziennik Mary Berg 83
Dyskusja o pimiennictwie getta w kanonie szkolnym
Od Zdy przed Panem Bogiem do I bya mio w getcie
Opracowanie Sawomir Iwasiw 101
Sztuka
Anna Saciuk-Gsowska
Uczniowie Strzemiskiego. Przyjaciele ydzi 113
Magda Tarnowska
Sztuka w getcie warszawskim. Funkcje, ikonografia, postawy wobec rzeczywistoci 127
Piotr Krupiski
Smak jabka. O Wybranym autorstwa Weroniki Fibich i Adama Ptaszyskiego 145
Indeks osobowy 148

Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa Zachodniopomorskiego

ul. Staromyska 27
70-561 Szczecin
tel. (+48) 91 4315 200
fax (+48) 91 4315 204
Recenzent
dr hab. Arkadiusz Morawiec prof. U
Redakcja jzykowa i korekta

Aleksandra Grzemska
Projekt graficzny
Agata Kosmacz
Skad, amanie, druk i oprawa

Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autorzy, Szczecin 2014

ISBN 978-83-63365-06-6
Publikacja jest pokosiem drugich Dni Kultury ydowskiej Adlojada,

ktre odbyy si 1216 marca 2013 roku w Szczecinie
Organizatorzy
Wsporganizatorzy
Patronat honorowy
Patronat medialny
WYDAWNICTWO TOWARZYSZCE
POWSZECHNEJ WYSTAWIE KRAJOWEJ KONKURENCYJNA POLSKA
KONSULTACJA PRACY ZBIOROWEJ PROFESOR TOMASZ NACZ
pozna 2014
2
25 LAT
konkurencyjnej
polski
TOM 1
Honorowy Patronat Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Bronisawa Komorowskiego nad Wystaw Konkurencyjna Polska
SPIS TRECI
6
PRZEDMOWA BRONISAWA KOMOROWSKIEGO
PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Zdzisaw Pietrasik
58 wicej
25 LAT KONKURENCYJNEJ POLSKI
i. OD HISTORII KU PRZYSZOCI
kultury
Wiesaw Rozucki
66 NAGRODA GOSPODARCZA PREZYDENTA
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
SYMBOL WSPCZESNEGO PATRIOTYZMU

Adam Daniel Rotfeld

10 Cigo
i zmiana
Polityka zagraniczna RP (19892014)
Witold m. Orowski
20
Budowa filarw rozwoju

25 lat w polskiej gospodarce
pawe jaboski
30
Bliej obywateli samorzd terytorialny
Micha Kleiber
38
Nauka w Polsce w minionym wierwieczu
JAROSAW KURSKI
50 Polak,
25 LAT WOLNEJ POLSKI W OBIEKTYWIE

FOTOREPORTERW GAZETY WYBORCZEJ
74
110
ii.

POLSKA W LATACH 19892014 W UJCIU STATYSTYCZNYM
Symboliczna klamra PeWuKa 1929
Marcin Jarosaw Januszkiewicz

132
900 dni, ktre zmieniy Pozna
140
MATERIAY ARCHIWALNE PeWuKi 1929
obywatel, spoeczestwo w latach 19892014
Warszawa, 2 czerwca 2014 roku
II Powszechna Wystawa Krajowa Konkurencyjna Polska 19892014, prezentowana w Pozna-
Dzikuj te Autorom tekstw skadajcych si na niniejsz publikacj. W zwarty i przestpny
niu w roku 25-lecia polskiej wolnoci, jest wydarzeniem szczeglnie doniosym. Nawizuje bezpo-
sposb prezentuj oni ogromne dokonania wierwiecza naszej wolnoci. Dokonania, ktre w de-
rednio do legendarnej ju dzisiaj Powszechnej Wystawy Krajowej, zorganizowanej w tym samym
cydujcy sposb wpyny na imponujcy wzrost gospodarczy i znaczc pozycj Polski na arenie
miecie w 1929 roku i przedstawiajcej wielki dorobek pierwszego 10-lecia odrodzonej w 1918
midzynarodowej. Maj w tym wielkim dziele swj udzia wszyscy Polacy. Razem przeszlimy nie-
roku suwerennej Polski. Pami o tamtej pierwszej wystawie krzepia miliony polskich serc dum
atw drog, pen wyrzecze i ofiarnych wysikw.
z osigni wasnego pastwa. Uwiadamiaa, jak wielkim darem jest suwerenno, znakomicie
spoytkowana dziki wielkiemu codziennemu trudowi wszystkich jego obywateli.
Podobna duma ogarnia i nasze serca, kiedy zapoznajemy si z prezentowan obecnie II Powszechn Wystaw Krajow. Jak adne inne przedsiwzicie realizowane w roku 25-lecia naszej
Efektem tych wysikw jest Polska bezpieczna, mocno zakorzeniona w NATO i Unii Europejskiej. Polska demokratyczna i solidarna, silna moc rozwijajcej si gospodarki, nauki, kultury oraz
obywatelskim zaangaowaniem, znajdujcym swoje wiadectwo w nowoczesnym patriotyzmie
czasw pokoju.
wolnoci uwiadamia ona ogrom dokona mijajcego wierwiecza. Jest najlepszym dowodem, e
Te nasze polskie atuty s tym bardziej cenne dzisiaj, kiedy komplikuje si sytuacja midzyna-
w peni wykorzystalimy wielk szans, jaka otworzya si przed Polakami w wyniku historycznego
rodowa, kiedy w naszym najbliszym ssiedztwie narasta konflikt i dochodzi do aktw agresji.
przeomu z 1989 roku.
Jestemy silni osigniciami wierwiecza naszej wolnoci, tak piknie zaprezentowanymi na
Najobszerniej prezentowane s na obecnej wystawie osignicia gospodarcze. Wida, jak wiele
II Powszechnej Wystawie Krajowej Konkurencyjna Polska 19892014 i tak trafnie podsumowany-
Polska zawdzicza liderom naszego przemysu i biznesu, firmom i ludziom sukcesu na skal eu-
mi w tej publikacji. Ten narodowy dorobek jest zarazem zobowizaniem nakazujcym wspiera ludzi
ropejsk i wiatow. W gronie najbardziej zasuonych s firmy i osoby uhonorowane Nagrod
podajcych podobn do naszej drog wolnoci i dzieli si z nimi naszym dowiadczeniem.
Gospodarcz Prezydenta RP, ktrym raz jeszcze gorco gratuluj i dzikuj.
P R Z E D M O WA B R O N I S AWA KO M O R O W S K I E G O P R E Z Y D E N TA R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J
25 LAT
konkurencyjnej polski
Tom 1
Wystawa ZORGANIZOWANA w dniach 215 czerwca 2014 ROKU w Poznaniu
KONSULTACJA PRACY ZBIOROWEJ PROFESOR TOMASZ NACZ
WYSTAWA OBJTA HONOROWYM PATRONATEM

Prezydenta RZECZYPOSPOLITEJ Polskiej Bronisawa Komorowskiego
Organizator
Partner Gwny wystawy
Patroni medialni
Wydawca publikacji
ZDJCIA
Midzynarodowe Targi Poznaskie sp. z o.o.
Agencja Gazeta | s. 76109
ul. Gogowska 14, 60-734 Pozna
Archiwum MTP | s. 131, 142167
www.mtp.pl
Wojciech Grzdziski, KPRP | s. 70
ukasz Kamiski, KPRP | s. 68, 73
Radosaw Pasterski | s. 30
Sawomir Seidler | s. 132
Redaktor prowadzcA

Iwona Kasprzak-Ciesielska
Zesp REDAKCYJNY
DRUK I OPRAWA
Magorzata Czubak, Karolina Makowska
Tomasz Mikszo, Anna Smoliska
Joanna Skorliska, Monika Wietrzyska
Zakad Poligraficzny Mo & uczak sp. j.
COPYRIGHT

Midzynarodowe Targi Poznaskie sp. z o.o.
opracowanie graficzne I SKAD

ISBN 978-83-64796-00-5
ISBN 978-83-64796-01-2
Pozna 2014
168
Ludwika Gnyp, Raman Tratsiuk
www.studioflow.pl
Aleksandra Grzemska
169
KATALOG WYSTAWY
pozna 2014
2
Honorowy Patronat Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Bronisawa Komorowskiego nad Wystaw Konkurencyjna Polska
SPIS TRECI
i. Wystawa PWK Konkurencyjna Polska
iV. Patroni medialni
26
Ii. organizator
IIi. Partner Gwny Wystawy
16
22
V. Prezentacje samorzdw
34
VI. Prezentacje wystawcw gospodarka
VII. Wystawa Sukces dobrze zaprojektowany
68
118
Polska the best of
funkcjonuj na midzynarodowych rynkach i gie-
Jak najlepiej podsumowa i uczci 25 lat wolnej
dach, sprywatyzowane z powodzeniem spki, jak
Polski? Jak zaprezentowa najwiksze osigni-
i niewielkie firmy rodzinne, ktrych produkty od
cia polskiej gospodarki, przemysu, nauki i kultu-
kilkudziesiciu lat ciesz si zaufaniem staej rze-
ry wier wieku po obradach Okrgego Stou,
szy klientw. Niezalenie od skali prowadzonego
wyborach czerwcowych i powoaniu pierwszego
biznesu, wszystkich uczestnikw wydarzenia czy
niekomunistycznego rzdu w bloku sowieckim?
niepodwaalny sukces, renoma i wysoka jako,
Odpowied stanowi wystawa PWK Konkuren-
niejednokrotnie potwierdzona Nagrod Gospo-
cyjna Polska, ktra jest fascynujc lekcj na te-
darcz Prezydenta RP.
mat Polski, jej historii i jedynych w swoim rodzaju

mieszkacw.
Uroczysta Gala Prezydencka
Zainspirowana historycznymi jubileuszami
Wystaw PWK Konkurencyjna Polska otworzy uro-
(dwudziest pit rocznic pierwszych wolnych
czysta gala z udziaem Pana Prezydenta Bronisa-
wyborw do sejmu i senatu, dziesit roczni-
wa Komorowskiego. Odbdzie si ona 2 czerwca
c wejcia Polski do Unii Europejskiej, pitnast
w Sali Ziemi MTP. Wydarzenie bdzie poczone
rocznic czonkostwa Polski w NATO oraz osiem-
z dorocznym wrczaniem Nagrody Gospodar-
dziesit pit rocznic pierwszej Powszechnej
czej Prezydenta RP, ktre towarzyszy targom ITM
Wystawy Krajowej na terenie Midzynarodowych
Polska. Okrelana mianem polskiego nobla go-
Targw Poznaskich) ekspozycja to przegld
spodarczego nagroda jest przyznawana przez
wszystkiego, co najlepsze i najciekawsze w na-
kapitu, w skad ktrej wchodzi 21 wybitnych na-
szym kraju.
ukowcw, biznesmenw i dziennikarzy ekonomicz-
Wystawa, nad ktr honorowy patronat obj
nych. Prestiowe wyrnienie jest przyznawane
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisaw Ko-
w czterech kategoriach:
morowski, jest jednym z punktw oglnopolskich
Innowacyjno,
obchodw wita Wolnoci. To rocznica pokonania
ad Korporacyjny i Spoeczna Odpowiedzial-
komunizmu, zwycistwa obozu Solidarnoci i wy-
no Biznesu,
borw z czerwca 1989 roku, czyli wydarze, ktre
Obecno na Rynku Globalnym,
zapocztkoway olbrzymie zmiany i odbiy si nie
Zielona Gospodarka.
tylko na losach Polakw, naszego kraju, ale i caej
W 2014 roku z okazji dwudziestej pitej rocznicy
Europy rodkowo-Wschodniej. Po wielkiej narodo-
pierwszych czciowo wolnych wyborw do sej-
wej rewolucji przyszed bowiem czas na ewolucj,
mu i senatu nagroda zostanie przyznana take
dziki ktrej zmodernizowano instytucje pastwo-
w pitej kategorii Trway Sukces.
we i przeprowadzono szereg reform gospodarczo-
215 czerwca 2014
Wystawa PWK
Konkurencyjna
Polska
6
-ustrojowych. Dzi, dokadnie 25 lat od tamtych
Partnerzy PWK
wydarze, wspominamy nie tylko gosowanie, po-
Partnerem II Powszechnej Wystawy Krajowej jest
woanie rzdu Tadeusza Mazowieckiego czy przy-
witujcy w tym roku 90-lecie istnienia Bank Go-
jcie planu Balcerowicza. witujemy co wicej
spodarstwa Krajowego. Patronat medialny nad
poczucie wsplnoty i wolno, ktrej zostalimy
wydarzeniem sprawuj: Telewizja Polska, TVP
spadkobiercami.
INFO, Gazeta Wyborcza oraz Rzeczpospolita.
Zgodnie z ide przedsiwzicia na czas Powszechnej Wystawy Krajowej pawilony Midzy-
Kalejdoskop Polski
narodowych Targw Poznaskich zamieniy si
Podr, podczas ktrej odkryj Pastwo najwik-
w prawdziw kopalni ciekawostek o Polsce i Po-
sze osignicia gospodarcze, samorzdowe, kul-
lakach. Tylko tu mona w jednym miejscu pozna
turalne i naukowe Polski minionego wierwiecza,
kulisy rozwoju gospodarczych liderw, ich niezwy-
rozpoczyna przed pawilonem nr 1 unikatowa wy-
k histori i najwiksze osignicia. W ramach
stawa fotograficzna. 25 lat wolnej Polski w obiek-
jednej ekspozycji swoje dokonania prezentuj
tywie fotoreporterw Gazety Wyborczej to zbir
zarwno globalne marki, ktre z powodzeniem
25 zdj, na ktrych uwieczniono najwaniejsze
WYSTAWA
KONKURENCYJNA POLSKA
Tom 2
Wydawnictwo towarzyszce
Wydawca publikacji
wystawie PWK Konkurencyjna Polska
Midzynarodowe Targi Poznaskie Sp. z o.o.
Wystawa Zorganizowana
Ul. Gogowska 14, 60-734 Pozna
w dniach 215 czerwca 2014 ROKU w Poznaniu
WWW.mtp.pl
Redaktor prowadzcA

Iwona Kasprzak-Ciesielska
WYSTAWA OBJTA HONOROWYM PATRONATEM
Prezydenta RZECZYPOSPOLITEJ Polskiej

Bronisawa Komorowskiego
Zesp REDAKCYJNY

MAGORZATA CZUBAK, Karolina Makowska, Tomasz Mikszo
Anna Smoliska, Joanna Skorliska, MONIKA WIETRZYSKA
opracowanie graficzne I SKAD

LUDWIKA GNYP, RAMAN TRATSIUK, www.studioflow.pl
Organizator

Aleksandra Grzemska
DRUK I OPRAWA
Partner Gwny wystawy
Zakad Poligraficzny Mo & uczak sp. j.
COPYRIGHT
Patroni medialni
134
Midzynarodowe Targi Poznaskie Sp. z o.o.
ISBN 978-83-64796-00-5
ISBN 978-83-64796-02-9
Pozna 2014
135
z kuchni
C hc i a a by m u n i k n s ow a pr oj e k t , a le t y m r a z e m t r u d no j e
z a s t pi j a k i m i n ny m . M a my b ow i e m d o c z y n i e n i a z d o br z e
pr z e my l a ny m , s p jny m pr oj e k t e m e g z y s t e nc j a l no - e du k a c y j ny m . W Gr y f i s k i m Un iwer s y t e c ie Tr z e c ie go Wie k u dokonuje
si w y m i a ny i nt u ic ji , rem i n i s c enc ji , p a m i c i autobiog r a f ic z ne j.
D o k t or a nc i Wyd z i a u Fi lo lo g ic z ne go Un i we r s y t e t u S z c z e c i s k ie go w no s z w to pr z e d si w z i c ie w ie d z o l it er at u r z e , w t y m
pr z y p a d k u o autobiog r a f i i . Wie d z n ie komple t n b e z pr z e yc i a .
Nie i s t n ie je t a k i t er m i n , w y my l a m go p o le k t u r z e t e j k si k i :
s plot autobiog r a f ic z ny. Wie d z a o t y m , c z y m mo e by autobio g r a f i a , ja k i je s t s t at u s op ow ie c i , c z y m p ow i n n a si c h a r a k t er yz ow a , s pl at a si t u z pr a k t y kow a n iem mw ien i a o pr z e s z o c i ,
a le i z s a m s y t u a c j pr ow a d z e n i a t a k i e j r o z m ow y. W c z c i
i nt e r pre t a c y jne j i w a r s z t atowe j t e j k s i k i dok tor a nc i opi s uj
pr z e bie g n ie k tr yc h d y s k u sji , o d no s z si do t e k s tw, s y t u a c ji
ic h p ow s t aw a n i a , a c z a s em do w a snyc h o d c z u . Wie d z a s pl at a
si t u z c z uc iem , c ho n ie pr z e k r a c z a n i gdy i nt e g r a l no c i bior c yc h w c a y m pr z e d si w z i c iu o s b. W opi s a c h, i nter pre t a c ja c h,
koment a r z a c h z api s a ne z o s t a o z a c ie k aw ien ie obu s t ron .
I nga Iw a siw
(f r a g m e nt re c e n z ji)
zkuchni
redakcja Jerzy Madejski
Urszula Bielas-Goubowska
Pamici Waldemara Cudowskiego

Prezesa Gryfiskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku
5
od lutego 2012 do czerwca 2013 roku
spis treci
Bi go s il it er at u r a
Jerzy Madejski 9
Kuc h n i a i mp er iu m z my s w
Dariusz Kacprzak 13
i
wykady
Ro d z i n a
Urszula Bielas-Goubowska 19
M i a s to
Ewelina Konopczyska-Tota 27
Praca
Aleksandra Grzemska 37
P r z e d m iot
Maria Szponar 43
ii
konspekty
Fotog r a f i a
Urszula Orliska-Frymus 53
M ie s z k a n ie
Joanna Bierejszyk 59
Sz ko a
Anna Godziska 63
Po d r
Agnieszka Gruszczyska 67
iii
interpretacje
iv
antologia
S a nd a k i
[Teresa Gowacka, Historie zkuchni 1958 roku]
Jerzy Madejski 7 3
B a k i myd l a ne
Grayna Czosnowska 9 9
[Co to bdzie?]
Helena Woniewicz 100
C z apk a
Waldemar Cudowski 101
D z ien n i k
Grayna Czosnowska 102
H i s tor ie zk uc h n i 1958 rok u
Teresa Gowacka 103
Kuc h n i a
M i g r a c je
Pa sje moje go t at y
Teresa Gowacka 106
P ier w s z a pr a c a
R e js n a z a c h d
Waldemar Cudowski 10 8
Ws p om n ien ie os z kole
Z a b aw y zd z ie c i s t w a
Teresa Gowacka 112
te wstk i
[Grayna Czosnowska, Wspomnienie oszkole]
Jakub Telec 79
Motor
[Teresa Gowacka, Pasje mojego taty]
Beata Magorzata Wolska 85
Jacht
[Waldemar Cudowski, Rejs na zachd]
Sawomir Iwasiw 89
Dwie rzek i
[Grayna Czosnowska, Migracje]
Natalia Gendaj 93
v
kuchnia
I ng re d ient y, s k a d n i k i, i n s t a nt y
Barbara Maria Kownacka 115
A rc h it e k t u r a o d k uc h n i
Szymon Piotr Kubiak 123
P r z e pi s y 1 29
Muzeum Narodowe wSzczecinie Instytucja Kultury Samorzdu

Wojewdztwa Zachodniopomorskiego wspprowadzono przez
Ministerstwo Kultury iDziedzictwa Narodowego
ul. Staromyska 27
70-561 Szczecin
tel. (+48) 91 4315 200
fax (+48) 91 4315 204
Wydzia Filologiczny
al. Piastw 40b
tel. (+48) 914442 714
www.us.szc.pl
Recenzentka
prof. dr hab. Inga Iwasiw
Redakcja jzykowa ikorekta
Aleksandra Grzemska
Barbara Maria Kownacka tekst Aleksandry Grzemskiej
Projekt graficzny
Agata Kosmacz
Skad, druk ioprawa
Copyright by Muzeum Narodowe wSzczecinie & Autorzy, Szczecin 2013
ISBN 978-83-63365-48-6
ORODEK POMOCY SPOECZNEJ

WGRYFINIE
Publikacja wydana wramach Rzdowego Programu na rzecz

Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych 20122013
Gryfiska Akademia Aktywnoci Seniorw
Program finansowany
ze rodkw Ministerstwa Pracy iPolityki Spoecznej
136
z kuchni
C hc i a a by m u n i k n s ow a pr oj e k t , a le t y m r a z e m t r u d no j e
z a s t pi j a k i m i n ny m . M a my b ow i e m d o c z y n i e n i a z d o br z e
pr z e my l a ny m , s p jny m pr oj e k t e m e g z y s t e nc j a l no - e du k a c y j ny m . W Gr y f i s k i m Un iwer s y t e c ie Tr z e c ie go Wie k u dokonuje
si w y m i a ny i nt u ic ji , rem i n i s c enc ji , p a m i c i autobiog r a f ic z ne j.
D o k t or a nc i Wyd z i a u Fi lo lo g ic z ne go Un i we r s y t e t u S z c z e c i s k ie go w no s z w to pr z e d si w z i c ie w ie d z o l it er at u r z e , w t y m
pr z y p a d k u o autobiog r a f i i . Wie d z n ie komple t n b e z pr z e yc i a .
Nie i s t n ie je t a k i t er m i n , w y my l a m go p o le k t u r z e t e j k si k i :
s plot autobiog r a f ic z ny. Wie d z a o t y m , c z y m mo e by autobio g r a f i a , ja k i je s t s t at u s op ow ie c i , c z y m p ow i n n a si c h a r a k t er yz ow a , s pl at a si t u z pr a k t y kow a n iem mw ien i a o pr z e s z o c i ,
a le i z s a m s y t u a c j pr ow a d z e n i a t a k i e j r o z m ow y. W c z c i
i nt e r pre t a c y jne j i w a r s z t atowe j t e j k s i k i dok tor a nc i opi s uj
pr z e bie g n ie k tr yc h d y s k u sji , o d no s z si do t e k s tw, s y t u a c ji
ic h p ow s t aw a n i a , a c z a s em do w a snyc h o d c z u . Wie d z a s pl at a
si t u z c z uc iem , c ho n ie pr z e k r a c z a n i gdy i nt e g r a l no c i bior c yc h w c a y m pr z e d si w z i c iu o s b. W opi s a c h, i nter pre t a c ja c h,
koment a r z a c h z api s a ne z o s t a o z a c ie k aw ien ie obu s t ron .
I nga Iw a siw
(f r a g m e nt re c e n z ji)
Wizualne reprezentacje. Zbigniew Romaczuk

Visual Representations. Zbigniew Romaczuk
spis treci
/ contents
Wstp / 4
Introduction / 5
Ryszard Ziarkiewicz
Zbigniew Romaczuk konkretyzacje obrazu / 7
Zbigniew Romaczuk Image Concretisations / 13
Sawomir Jach
Postawa artysty, dialog, sztuka / 19
The Artists Approach, Dialogue, Art / 23
Aleksandra ukaszewiczAlcaraz
Kontemplacja wizualnoci wiata / 27
Contemplating the Visuality of the World / 35
Ryszard Ziarkiewicz
Obiekty 19831988 / 43
Objects 19831988 / 44
Anna MusiaGsiorowska
Formy przestrzenne / 52
Spatial Forms / 54
Rysunki i kolae / 59
Drawings and Collages / 60
Ryszard Ziarkiewicz
Kolae 1992 i 2008 / 74
Collages 1992 and 2008 / 74
Fizyczno obrazu / 78
Physicality of the Painting / 81
Technologiczne zaporedniczenia / 92
Technological Borrowings / 98
Obrazy edytowane / 100
Edited Images / 104
Kalendarium / Zbigniew Romaczuk / 127
Timeline / Zbigniew Romaczuk / 129
Noty o autorach / 131
Notes on the authors / 131
Wstp
Do Zbigniewa Romaczuka nie pasuje slogan o osobowoci absolutnie autonomicznej, nieogldajcej si

na modne prdy, budujcej wasny indywidualny wyraz
w kontakcie jedynie ze swoim wntrzem. Pominwszy oczywisty fasz takiej charakterystyki, wynikajcy
wprost ze spoecznej natury czowieka, Romaczuk
wcale nie ukrywa zainteresowania innymi artystami,
wobec ktrych ksztatowa swoj wizj sztuki. Przeciwnie, jego twrczo to zapis spotka i dialogu, ktry
toczy z pojawiajcymi si na jego drodze twrcami.
Znajdziemy na jego artystycznej drodze lady postkonceptualnej fascynacji materi, malarstwa gestu, wreszcie
malarstwa jako wizualnego pola kreowanego przez
uycie fotograficznych i elektronicznych mediw.
Ta szczeglna otwarto zdaje si pozostawa
wcakowitej harmonii z przywizaniem do tradycyjnych
rodkw wyrazu, ktrych Romaczuk nie traktuje
jako unikatowego zapisu niepowtarzalnoci wasnej
osoby, ale jako pole rozmowy, miejsce spotka
z now problematyk, osobami czy trendami. Ta
swoistego rodzaju otwarto, pozbawiona wszelkiej
agresji w stosunku do tego, co nie jest mn, co nieja, jest czym, co trudno potraktowa inaczej ni
jako akceptacj nowoczesnoci i aktualnoci w jej

wieloksztatnym rozmigotaniu, nieostatecznych
konceptualizacjach, czym, co moglibymy nazwa
yciow filozofi nieustannego prbowania, bez
zaciekej chci odrniania si jako wartoci prymarnej.
To czciowo te postawa przewodnika, ktry kieruje
nas ku rnym, wyrnionym przez siebie zjawiskom.
Wyszedszy z kolejnej wystawy Zbigniewa Romaczuka,
moemy odkrywa jego obrazy wszdzie, w miejscach,
ktrych nie traktowalimy wczeniej jako pola czystej
sztuki. Nie ma w tym jednak nic z zawaszczenia, ale
przeciwnie, to harmonizowanie twrczej aktywnoci
z potokiem obrazw, w jaki zmienia si rzeczywisto
bez wzgldu na to, czy s to obrazy rzeczywistoci,
innych obrazw, artefaktw, czy sztuka, cokolwiek
moglibymy przez to pojcie rozumie. Dlatego,
mimo pozorw pewnego tradycjonalizmu, to,
co robi Romaczuk, da si okreli jako metatwrczo
wpisujc si w strumie widzialnoci. Tym bardziej
potrzebna jest publikacja, ktra pokae t meandryczn
drog artysty, a ktrej wygodnym pretekstem s
kolejne wystawy, rwnie w Muzeum Narodowym
wSzczecinie.
Lech Karwowski
dyrektor Muzeum Narodowego w Szczecinie
Kompozycja IV
2002
olej, ptno
120x110 cm
Composition IV
2002
oil, canvas
120x110 cm
Kompozycja VI
2002
olej, ptno
92x73 cm
Composition VI
2002
oil, canvas
92x73 cm
Muzeum Narodowe w Szczecinie Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa

The National Museum in Szczecin a Cultural Institution of the Marshal of the West Pomerania Voivodeship,
co-run by the Ministry of Culture and National Heritage

ul. Staromyska 27
70-561 Szczecin
tel. (+48) 91 4315 200
fax (+48) 91 4315 204
Dyrektor / Director
Lech Karwowski
Wystawa / Exhibition
Obrazy edytowane. Zbigniew Romaczuk
Edited Images. Zbigniew Romaczuk
21.0321.04.2013
Gmach Gwny Muzeum Narodowego w Szczecinie
The Main Building of the National Museum in Szczecin
Kurator / Curator
Lech Karwowski
Organizacja / Organisation
Wiesawa Holicka
Promocja / Promotion
Piotr Jankowski, Elbieta Jurska
Katalog / Catalogue
Wizualne reprezentacje. Zbigniew Romaczuk
Visual Representations. Zbigniew Romaczuk
Autorzy / Authors
Sawomir Jach, Aleksandra ukaszewicz-Alcaraz,
Anna Musia-Gsiorowska, Ryszard Ziarkiewicz
Redakcja / Edited by
Lech Karwowski
Koordynacja wydawnicza / Publishing coordination
Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka, Beata Magorzata Wolska
Redakcja jzykowa / Language editor
Joanna Daman
Korekta / Proofreading
Magorzata Szczsna
Tumaczenie / Translations
Marta Herudziska-Owiecimska
Projekt graficzny / Graphic design
Agata Kosmacz
Fotografie / Photographs
Archiwum Zbigniewa Romaczuka 4551, 53, 5557, 61, 79-80
Micha Kulik 6277, 9397, 99, 102, 103, 106113, 118125
Marian azarski 114117
Grzegorz Solecki 8291
Druk / Printed by
www.mos.pl
Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie & Autorzy / Authors
ISBN 978-83-63365-02-8
Szczecin 2013
Wspfinansowane ze rodkw Wojewdztwa Zachodniopomorskiego i Miasta Szczecin
Co-financed by the West Pomerania Voivodeship and the City of Szczecin
Od ziarna do chleba. Dawne narzdzia kultury agrarnej

Vom Korn zum Brot. Alte Gerte der Landwirtschaftskultur
aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe wSzczecinie
Seria / Serie
Pomorskie zbiory etnograficzne Muzeum Narodowego wSzczecinie
Pommersche ethnographische Sammlungen des Muzeum Narodowe wSzczecinie
redakcja / Redaktion
Iwona Karwowska, Dariusz Kacprzak
Tom 1 / Band 1
Iwona Karwowska
Biaa ceramika szczeciska ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie
Stettiner Weikeramik aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe wSzczecinie
Tom 2 / Band 2
Iwona Karwowska
Pomorskie meble malowane ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie
Bemalte Mbel aus Pommern in der Sammlung des Muzeum Narodowe wSzczecinie
Tom 3 / Band 3
Iwona Karwowska
Od ziarna do chleba. Dawne narzdzia kultury agrarnej ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie
Vom Korn zum Brot. Alte Gerte der Landwirtschaftskultur aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe wSzczecinie
Tom 4 / Band 4
Iwona Karwowska
Narzdzia i sprzt rybakw pomorskich ze zbiorw Muzeum Narodowego w Szczecinie
Werkzeuge und Gerte pommerscher Fischer aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe w Szczecinie
Iwona Karwowska
Od ziarna do chleba. Dawne narzdzia kultury agrarnej

Vom Korn zum Brot. Alte Gerte
der Landwirtschaftskultur aus den Sammlungen
des Muzeum Narodowe wSzczecinie

Szczecin 2013
w Szczecinie
ul. Staromyska 27
70-561 Szczecin
Tel. (+48)
(+48) 91
91 4315
4315 200
200
tel.
Fax (+48)
(+48)91
914315
4315204
204
fax
Dyrektor / Direktor: Lech Karwowski
Ausstellung:
Wystawa / Ausstellung
Pomorskie
meble
malowane
zbiorwkultury
Muzeum
Narodowego
w Szczecinie
Od
ziarna do
chleba.
Dawne ze
narzdzia
agrarnej
ze zbiorw
Bemalte
aus Pommern
in der
des Muzeum aus
Narodowe
w Szczecinie
Vom
KornMbel
zum Brot.
Alte Gerte
derSammlung
Landwirtschaftskultur
den Sammlungen
Lech wSzczecinie
Karwowski
w
Szczecinie
Muzeum Narodowe
Gmach Gwny
Direktor
des Muzeum Narodowe w
ul. Way Chrobrego 3
70-502 Szczecin
ldt zur Erffnung der Ausstellung
21.10.201122.04.2012
10.09.201322.04.2014
Szczecinie
ein
Kurator / Kuratorin: Iwona Karwowska
Aranacja plastyczna / Knstlerische Gestaltung: Elbieta Kamiska, Grayna Tokarczyk

zecinie
Paulina Krumholz
/ Organisation: Wiesawa
Holicka, Wiesawa Kociesza
LechOrganizacja
Karwowski
Jankowski Grzegorz Wieteska, Elbieta Jurska
Promocja / Presse- und ffentlichkeitsarbeit: Piotr Jankowski,
Direktor des Muzeum Narodowe w Szczecinie
Katalog:
Katalog
/
Katalog
0ldt
VOM
KORN
ZUM
BROT
Lechzur
Karwowski
Erffnung
der
Ausstellung
ein
Pomorskie
meble
malowane
zbiorwkultury
Muzeum
Narodowego
w Szczecinie
Od
ziarna do
chleba.
Dawne ze
narzdzia
agrarnej
ze zbiorw
Direktor
des
Muzeum
Narodowe
w Szczecinie
Bemalte
Mbel
ausGerte
Pommern
inder
der
des Muzeum aus
Narodowe
w Szczecinie
Vom
Korn
zum
Brot.
Alte Gerte
derSammlung
den Sammlungen
Alte
i redakcja naukowa
naukowa
Ausstellungskonzept
undwissenschaftliche
wissenschaftlicheRedaktion:
Redaktion:
iredakcja
//Ausstellungskonzept
Karwowska, Dariusz Kacprzak
ldtKoncepcja
zur Erffnung
der
Ausstellung
ein
aus den
Sammlungen
des und
Muzeum
Narodowe
wIwona
Szczecinie
Iwona Karwowska,
Dariusz
Kacprzak
Redakcja
wydawnicza
ikorekta
/ Redaktion und Korrektur: Aleksandra Grzemska, Barbara Kownacka, Beata Magorzata Wolska
Redakcja wydawnicza
i korekta
/ Redaktion und
Korrektur:
Tumaczenie
/ bersetzung:
Peter-Christian
Seraphim
Beata Wolska,
Barbara
Kownacka,
Aleksandra
Projekt
graficzny
/ Grafische
Gestaltung:
AgataGrzemska
Kosmacz
Tumaczenie
/ bersetzung:
Elbieta
Janssen-Stenko
Fotografie
/ Fotografien:
Grzegorz
Solecki,
Arkadiusz Pitak, Archiwum Muzeum Narodowego wSzczecinie
Projekt
gra /czny
/ Graphische
Gestaltung:
Kosmacz
Skad
idruk
Layout
und Druck:
Soft VisionAgata
Sp. zo.o.
Fotogra e / Aufnahmen: Grzegorz Solecki, Arkadiusz Pitak, Archiwum Muzeum Narodowego w Szczecinie
Skad
i druk /bySatz
und Druck:
XPRESS
Sp. z o.o. & Autorzy
Copyright
Muzeum
Narodowe
wSzczecinie
Hauptgebude des Muzeum Narodowe w Szczecinie

Way-Chrobrego-Strae 3
VOM KORN ZUM BROT
Alte
Gerte
der Landwirtschaftskultur
VOM
KORN
ZUM BROT
Dienstag,des
den
10. September
17.00
aus den
Sammlungen
Muzeum
Narodowe w2013,
Szczecinie
ISBN 978-83-63365-07-3
AlteSzczecin
der
Gerte
Copyright
by
Muzeum
Narodowe w Szczecinie & Autorzy
2013
aus den Sammlungen des Muzeum Narodowe w Szczecinie
Uhr
ISBN 978-83-63365-00-4
Szczecin 2012
Hauptgebude
des Muzeum Narodowe w Szczecinie
Die
Ausstellung
bis zum 27.wApril
2014 prsentiert
Hauptgebude
des
Muzeum
Szczecinie
Way-Chrobrego-Strae
3wirdNarodowe
Way-Chrobrego-Strae
3 Samstag
Dienstag,
Mittwoch,
10.0018.00
Uhr Uhr
Dienstag,
den/10.
September
2013,
17.00
Patronat honorowy
Schirmherrschaft
Dienstag,Donnerstag
den 10. September 2013,
17.00
10.0020.00
UhrUhr
Sonntag
10.0016.00 Uhr
Die Ausstellung
wirdFreitag
bis zum 27. April 2014 prsentiert
geschlossen
Montag,
Die Ausstellung wird bis zum 27. April 2014 prsentiert
Dienstag, Mittwoch, Samstag
10.0018.00 Uhr
Dienstag,
Mittwoch,
Uhr Miasta Szczecin
Wystawa
zostaaSamstag
zrealizowana w 10.0018.00
ramach Mecenatu
nad Muzeum Narodowym w Szczecinie
Donnerstag
10.0020.00 Uhr
Donnerstag
Uhr
Die Ausstellung wurde im Rahmen10.0020.00
der Schirmherrschaft
der Stadt Szczecin
ber Muzeum Narodowe w Szczecinie
realisiert Uhr
Sonntag
10.0016.00
Sonntag
10.0016.00 Uhr
Partner / Partner
Montag,
Freitag
Montag, Freitag
geschlossen
geschlossen
Katalog wydany przy wsparciu nansowym Wielkopolskiej Spki Gazownictwa

Der Katalog wurde mit nanzieller Untersttzung durch Wielkopolska Spka Gazownictwa verffentlicht
Patroni medialni / Medienpartner
Patroni medialni / Medienpartner
Dariusz Kacprzak
Ziarno szlachetny owoc ziemi / 7
Korn edle Frucht der Erde / 11
Iwona Karwowska
Rolnictwo jako podstawowy czynnik warunkujcy gospodarcze ispoeczne ycie
tradycyjnej wsi / 15
Die Landwirtschaft als bestimmender Faktor des wirtschaftlichen und sozialen
Lebens des traditionellen Dorfes / 23
Literatura / Literatur / 32
Ilustracje / Abbildungen / 35
Katalog obiektw / Katalog der Objekte / 49
Oprac. / Bearb. Iwona Karwowska
Dariusz Kacprzak
Ziarno szlachetny owoc ziemi
Ziarno nasiona, ktre padaj na pole, przynoszc

nowy plon, poprzez wegetacj iobrbk, staj si wkocu chlebem. Od pradawnych czasw wwiecie rozmaitych
pogaskich misteriw, w kulturze antycznej, a przede
wszystkim wtradycji chrzecijaskiej ziarno, proces jego
wzrastania oraz powstay zniego chleb, zyskay bogate
konotacje symboliczne.
Niechaj ziemia wyda roliny zielone: trawy dajce
nasiona, drzewa owocowe rodzce na ziemi wedug swego
gatunku owoce, wktrych s nasiona czytamy wopisie trzeciego dnia stworzenia wKsidze Rodzaju (Rdz 1,11). Od tego czasu ziarno zb
ichleb byy obecne zarwno wobrzdach Starego Przymierza, Misterium Chrystusa iJego
Zmartwychwstania, jak iznalazy si wbiblijnym obrazie niw, zawartym wApokalipsie
w. Jana (Ap 14, 1416).
Motywy kosw, ziarna, snopw zb, chleba, przedstawienia procesu wzrostu, rnych
etapw pracy na roli pojawiy si wsztuce nie tylko wsymbolicznych przestawieniach
religijnych, opowieciach historii biblijnych, ale take wrozmaitych tematach wieckich,
wkontekcie przemian pr roku iupywajcego czasu, wlicznych martwych naturach,
pejzaach czy przywoujcych pospolit codzienno scenach rodzajowych. Kilka takich
dzie znajdujcych si wzbiorach Muzeum Narodowego wSzczecinie stanowi ilustracyjny
suplement tekstu, po czci rwnie dopenienie ekspozycji przedstawiajcej tradycyjne rolnictwo, podstawowe zajcia i rdo utrzymania mieszkacw XIX-wiecznej wsi
pomorskiej.
Po raz pierwszy wtak duej liczbie prezentowane s zabytki Dziau Etnografii Pomorza
Muzeum Narodowego wSzczecinie, ukadajce si wopowie owiosennej orce, siewie
zb, letnich niwach, doynkach, jesiennych pracach polowych oraz ozimowych zajciach
rolniczych, polegajcych na pozyskaniu ziaren zkosw, czyli ich wymceniu. Zgromadzone na wystawie muzealia, m.in. rada, puyce, pugi, drapacze, brony, sierpy, pkoski,
kosy, grabie, cepy iwialnie, uporzdkowane wniniejszym katalogu wczterech grupach
(Ziemia, Zboe, Ziarno, Mka/Chleb), stanowi przypomnienie pracy na roli iukazanie
drogi, jak musi przeby ziarno, aby zamieni si wchleb.

Przegląd Publikacji

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Przegląd Publikacji

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

FRH L I N G S W E I H E

KATALOG WYSTAWY JUBILEUSZOWEJ

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

Ambasador Republiki Federalnej Niemiec w Rzeczypospolitej Polskiej

Ambasador Federacji Rosyjskiej w Rzeczypospolitej Polskiej

Ambasador Republiki Francuskiej w Rzeczypospolitej Polskiej

Marszaek Wojewdztwa Zachodniopomorskiego

Prezydent Miasta Szczecin

SPIS TRECI INHALTSVERZEICHNIS

SZYMON PIOTR KUBIAK

WACAWA NIYSKIEGO WITO LUB OFIARA WIOSNY

VACLAV NIJINSKYS FRHLINGSFEIER ODER FRHLINGSOPFER

DAS THEATER UND DIE BILDENDEN KNSTE AM VORABEND

DES ERSTEN WELTKRIEGES EINE EINFHRUNG

MISIA GODEBSKA PROTEKTORIN, MUSE UND MZENIN DER KNSTLER

ARMORY SHOW 1913

MARCEL DUCHAMP UND DIE EXPLOSION IN EINER SCHINDELFABRIK

DIE ARMORY SHOW 1913

WALTER RIEZLER I MUZEUM MIEJSKIE W SZCZECINIE

WALTER RIEZLER UND DAS STADTMUSEUM STETTIN

BEATA MAGORZATA WOLSKA

KARTA Z DZIENNIKA 1913 ROKU

(DES MALERS TADEUSZ MAKOWSKI

UND DES ANTHROPOLOGEN BRONISAW MALINOWSKI)

ROK 1913 KALENDARIUM ARTYSTYCZNE

TAGEBUCHBLTTER AUS DEM JAHRE 1913

DAS JAHR 1913 ZEITTAFEL KUNST

SPIS DZIE EKSPONOWANYCH

VERZEICHNIS DER AUSGESTELLTEN WERKE

MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE Instytucja Kultury Samorzdu Wojewdztwa

Szymon Piotr Kubiak

Wiesawa Holicka, Wiesawa Kociesza,

Krystyna Milewska, Dorota Baumgarten-Szczyrska, Agata Kamiska,

MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE

Archiwum prywatne | Privatarchiv, Warszawa:

Muzeum Narodowe w Warszawie:

nr kat. | Kat.-Nr. 190199, 201

nr kat. | Kat.-Nr. 37, 39, 86

Archiwum prywatne | Privatarchiv, Berlin:

nr kat. | Kat.-Nr. 45, 46, 59, 99

Muzeum Narodowe w Warszawie:

nr kat. | Kat.-Nr. 12, 13, 16, 17, 2430, 36,

Fine Art | BE&W: s. | S. 9

s. | S. 79, nr kat. | Kat.-Nr. 1, 2, 21, 35, 57, 67,

Szymon Piotr Kubiak, Dariusz Kacprzak

Grzegorz Solecki, Arkadiusz Pitak

Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu: nr kat. | Kat.-Nr. 69

TUMAC Z ENI E BERSET Z U NG

7376, 97, 118, 119, 121, 123, 126, 136138, 151

Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu: nr kat. | Kat.-Nr. 131

R EDAKCJA NAU KOWA

RMN-Grand Palais | BE&W: s. | S. 19

Georg-Kolbe-Museum Berlin: okadka | Umschlag,

Stdtische Galerie Dresden: nr kat. | Kat.-Nr. 47, 56

Prints and Photography Division,

ZDJC I A, REPRO D U KCJ E

Archiwum prywatne | Privatarchiv, Pozna:

Muzeum Narodowe w Gdasku: nr kat. | Kat.-Nr. 34, 85

nr kat. | Kat.-Nr. 1820

Muzeum Narodowego w Szczecinie:

100 JAHRE MUSEUM

Publikacja w stulecie otwarcia

PATRONAT HONOROW Y EHREN PATRONAT