Vous êtes sur la page 1sur 60
OWSINANOD owaa vis sounawats oPige? operand? yeuompar easery som ovastor [2 ns A sopnred 2P unex “e(0d8 vepypous eon 1 ‘epuntios # 0 rep seman soucssuny m5 OP 4 sgopaed 601 2P -sopopardand seuraasts soy 7 conwoqanins PP “esotsd & U9 voqvareaneyd 2269 2P spaedy topeaous & qanie sornyst9 18 02 EEPEE puspout onyod #1 3P PEPONS pomepane EY tua vseg 28 SOLVE IG soaTLavd 22498 [evoupg ezuerly ae ejuaiuog sommes opueury 9p UOISIA epeyduse urrpa epunsog SISYTYNV NN. Vavd OOUVIN sod lavd Ad SVWALSIS A SOGLLAVd TWO.LAVS INNVAOID OMIV-LISUAAINA O8@TT TT OAVSNAL SHTWIOOS SVIONAIO Titulo original: Parties and Party Stem - A Framework for Anais Publicado originalmente en inglés por Cambridge University Press, 1976 icin en «Alianza Universidads: 1980 mera edicién en «Einsayow; 1999 imera reimpresin: 2000 3 os derchos, Bl contenido de esta obra ee protein por la Ley, que esablece vo malas, ems dels conespondienesndemnieaciones por davos ere, plgire, disribuyeren o comuniazenpublicamen’s n todo 9 rita o cence © su tansformacdn,interpetcigo » cocoon ‘ipo de soporte o comunicads «raves de cualguie ‘expivaatorcacin, © Giovanni Sutro © Fa. casts Alianea Editorial, S. A., Madrid, 1980, 1987, 1992, 1994, 1997, 1999, 2000 Calle Juan Ignacio Luca de Tena, 15; 28027 Madcid, tell 91 393 88 88 ISBN: 84-206.2929.4 Depésito legal: M, 40.073-2000 Impreso en Closas-Oreoyen, S. L. Poligono Fgazsa Paracuellos de Jarama (M Printed in Spain INDICE Departamento o© vones y deeme BIBLIOTECA UNS AM, Introduccion a la segunda edicién espafiola . Abreviaturas . Pane I. EL MOTIVO: POR QUE HAY PARTIDOS? El partido como parte , El partido como un todo . El marco preliminar aeNe El partido por dentro Parte IL. SISTEMAS DE PARTIDOS El criterio numérico .. Sistemas competitivos Sistemas no competitivos fae Comunidades politicas fluidas y cuasi partidos El marco global . 10. Competencia espacial Apéndice... 17 59 78 95 149 163 257 288 318 374 413 6 sonb ‘eoprztsejod owstqesayd> ourwousp ab sopnsed ap rent” 2P (Sin po argos o8any ns aused wes8 Uo opesus|ouo] Uey soon AY “(Qriwaurepuny oisedse up Sure v2) venage wy 08 anb s9 uoruido rye “sssey of ouga & 'mH9e! TY FAT apond voruoyoor spur sotep SOS9 1S tauaTd ns Zod Ise Koqy, fo sojesono9p9 corep so] oust 19 20d sezzjeniny, eens oSL ‘pond Ehesasoxnt s0is9| soInblenc) “opersruap rasodtst ou Tordins aseq 8S ceoragon og un eUaso we 9 syprand op sous (apse OO “Garpupde Onan wn o>) 9161 9 Ove) ZOU TL ¥ Tons YAS 2p enonpar ezamty ap draped wf 29p22ze aeLdaio> “sopned 80] Toe maqo nui Jni2[duio> sapod 9p tawvaodso v1 t OPVEIE Tt on aeernyy azaa eno & sun wonsaa vj asndsod & ‘pepuotsd ‘wosorInbpe seer gone ‘epes20w9p v| ap eso vl sod servey Te Ye Sptar soseons S039 s99u0rU9 oF9q “TwUIBIGO ON} OP souorsosdusi3 “ei feonborg e7ed soronpe stan sopos ¥ yqunse “oanow 2 Tod O16 Se Uap russe of wizezods000 upyquat) pero fe "wEINATON 1 un uo ee onane un neasse ypreep ‘aiwowmyeulg, YHA VL ‘2nb op Oat se euuayqosd [P Opel ap 7/2P souE soyDRUE oTuTINCL “TLS vk Tear ue aygupsoor 2jsoduays9 anb ovFaxqnosap 2M sgovee PSE 4 Soumosnurn wpaypon) fearSHo fo “seouauansod e410 1 coxa! 94309 pp vorego: 26: anbrod gpasede oun wourn[on fopungas fo ‘219 Mfpousg oaunjoa aise odwan omma azeinp opsioge opruaiuem segnb od & ‘esqo wise ap vowunjor opunis opnowosd 2 OP 2H 2ge way Bauna gnb sod :sarox29] srw ¥ sauorpvay aye SOP Oct vIoNvdsa NOIDIGA VONNOAS VI ¥ NODONGOULNE 10 Giovanni Sactosi Fram Jnilisis, se aplica a la Alemania de Weimar, a la IV Repablica Francesa, a Chile (hasta 1973) y a Ttalia, Come lel tampoco puede calificarse ya como un caso de pluralismo polaizado, ea la actuali- lad ésta es una categoria sin cudos. Peto ast es come dae set, y e30 categers soe gttts Minimo un apoyo al argumento de yee Ie es; AO por el hecho de que los paises casillas. Supongamos que en la proxima los estados de partido unico desaparecen. Este la tipologia, ni que su desaparicion lo rata de fistia modo, En este punto no soy yo, sino mis crticos, GUiknes adolecen de falta de comprensiin, es mas, de one sot comprensién de la naturaleza de los marcos tedrieox, Fste libro comprende dos partes. La primera consiste en gran Por tanto, * sistémicas que resultan de las interacciones de oes predicciaoist® 4 S85 tpos y son, por tanto, de valor explicava y predictivo. jf Peimera vista, atribuyo una importancia fandamental al niime- o.ke Pattidos, es decir, al criterio numérico de chihergn oe los Seemas de partidos. Sin embargo, la variable critica cs hy polariza- ci6n, es decir, Ia distancia o proximidad entre tee partidos que clevadh nile tt feducido © estrecho espacio competitive, Sane clevada polarizacién y una politica conflitive cortesponde un am Bilo espacio competitivo (en tomo a la izquiemie dente u otras, dimensiones). Mis tazones para otorgar la precedence nt ctiterio Pattidos y sistemas de partidos n forma importan to. Ks ties de pattidos, su organizacion y sus fanciones son Ios elementos ausentes de este volumen. También falte we examen de como se relaciona el sistema de partidos con el isterca politico como seeatel., Fsto8 eran los temas. tratados en el maencnng que desaparecié con mis ladrones. Aunque todavis espero, como he dicho, produciralgiin dia una teoria completa y geneneioe Io politica ae partidos, me he animado a recdicar it obra td como set P causa delslima antipartidista y del descontento que apareac reer caracte- Ean alos afios noventa, cHstin en decadencia los pantidoes éPueden proporcisndos? eDeberiamos buscar su desaparicion? Este ncn see eiehs fazones para responder que, con independencia de sae deficientes sean la actuaciéa de los partides ¥_ los sistemas de Pattidos, las democracias atin no pueden actuar din elle GIOVANNI SARTORI Universidad de Columbia, junio de 1992 a aon wotstyod 47182 Xi So0Od PHO, saipmg poutjog woransipyr§ wuijod emuaiag 1p DuDrypiy BISTaay mnoporg0g zp ouvspory 9si89ssry aubuiyog #909198 9p 2siD3tb4f NAA foooq, t2tited Kpooquon® a9u219§ p22148/0d saipars, Utd &pationgs P2t7t}Od aowatag pronto J pousno[ ssempay wouisoddQ pur twa1ss9405, so4rtiod, {0 pousno| pousno[ souairg yo120§ [ouo}PHszH| quanosay poarinad 40 pouano[ wvadoarg Saspnsg. jeatitjog eansvard 100) santjog, arround ao") oouaisy paisijog Jo jounol weipour malay 22us!0G [OTH Og UnaLudUy «opor0g Jo pouano[ wats. aauatas j021atjod fo Pouanof wor1suyy printed °PY anfiis wD lunjnange 98 wisuans94} BoD UEYID as amb sers}A94 Sey OP SOPOT SOT SVUOLLVIAAUSY 146 Giovanni Sartori verger inicié et estudio de los partidos, en las primeras palabras de su Advertencia sefialaba una «contradiccién fundamental» y de hecho algo asi como un circulo vicioso: una teorla general de los partidos requiere una informacién preliminar que, asu ver, no aparcce «en tanto que no exista una teorfa general» ®. El nivel de anilisis sub. partido debe enfrentarse con ese cfrculo vicioso y salir de él como sea es algo ‘oF un eclee. sii de ce la pena sefalar ismo aldeano, policomes Los Partidos Politicas, up. cit. (trad, de Campos y Gonzilex Pedrerol pigina 9. Parte I] SISTEMAS DE PARTIDOS er zag ps “42 ‘22ua1I8 potod Jo puis ogy 01 _soqavouddy ua *appanosay| Sonseg oRKog> ‘AHO ; “ort yd "a do ‘tuouasonasy seueendwoD oF sounpou ‘yy foppied un 3p spur ap 4 seisiprsediun swuionss 191 #U900 [ppuorg ‘ated eho sea axpuniy “1 do ‘wonmmuabiQ) dung fo kpms oy1 07 sxqz0o1ddy “dluos “Anos ue ‘senaeg jong 0 Apmg aaneredwen © 205 Buraawroy> “epuel 2se9p, “souRDse SO] 2p op equim [> weiod Sopned Sot ojps apuaiduuos anb e1yP> “soonyjod sopnaed ocz & sosjee 2p opeivduior) jeuoppeuioruy “o1r2Korg» wal ogap [p ® "SON SPO. UEHIIS $0104 53) mnie Uoid ap opis vy Sur 9.4 ¢ sont de> so] wy “Opuo} 3p 52 age OHSISE UOOEPAD ey > ePUMDIP Wr] “OLEL "SPIGA LOpOIIOG poruHiog Mt 1a4pMIS :e2H Hod SSH sates IPIMEY AT VERON WII us! (aseyswwo!oU xed sersandosg » soprzed Sp sowsrsis SY 9p eifojory») «ausuonoudusy 10) sfesodong -sumsg eq 3) ABojodky» ap ofmp |p vos vowamde , 4-9 'C SO|MyKeD SO} ap eT 6 _ceauppe 2nb of 9p sca apaunaso “ssruvisodw! sopnied ap ozoumne [ap 891998 onl UN» aN aoIp SOU 98 OSNIPU Z “DINS|OHFNSUL Antu <9 seIsIPHedrynw £ ser sipiuivdig ‘seisiprisediun sewarsis anus wopunsip ¥] anb 2p ouragun {se Opronoe aisha cA wioye o1Sq “Sop 9p sPuL 2p 0 SOP 9p ‘oun ap luvos ‘Soprized 9p o1WRU 9p vallaND ¥] auEIpaU! OpUED!;ISE]D UdUDIA bs sopnued ap sewiorsts so] foduon oysnus soey opsaqy gomuisaqel [> Jwuspuo ow? ‘orswWAU Ns oWOD arueUO!sazdw UeI $9 Souo!DIS0dsIp seso\ 9p pepayea ey“, soprind op ugiisodsip ap odn unaie arsixa ‘foded 2 28q0s souat fe ‘2nb soy Us sopeasg OO ap spe Yas eurajqosd Ta “T'S +» OORINON ORAL 1 ¢ onde It Giovanni Sartori Una reaccifin al enfoque de la cuenta de partidos consiste simple- mente en abafconar la base numérica, precisamente «a partir del supuesto de que la distincién tradicional entre los modelos. bipart- dista y multipprcidista no ha acarreado percepciones lo bastante sig ficativas». Asi] LaPalombare y Weiner proponen —para los si de pattidos competitivos— la siguiente tipologia cuddruple légicos hegembnicos; ii) pragmaéticos hegeménicos; ili) ideolsgicos turnantes; ivil pragméticos turnantes, Este plan es muy sugestivo, pero demasiado gencral. Otra reaccién consiste en dejar que los datos especialmente los resultados electorales— determinen las clases, esto es, los diferentes racimos de sistemas de partidos. Eso es lo 4 sugiete, por ejemplo, Blondel. Una tercera reaccidn consiste en Preguntarse si necesitamos en absoluto las clases, esto es, si tiene algtin sentido clasificar los sistemas de partidos’ En este caso se aduce que nuestro universo es continuo, y, por tanto, lo tnico que ecesitamos es un indice de fragmentacién, o de fraccionalizacién, © de dispersién lineal, etc. De estas sugerencias se tratard y se comen taré en su momento*. De momento limitémonos a sefialar que casi cada autor plantea su propio esquema*, Ya son plétora las clasifica ciones y las tipologias de los sistemas de partidos, y «la norma parece set la confusién y la profusién de términos» ’. Parece, pues, que entramos en un circulo vicioso. Por una parte, estamos a punto de ahogarnos en un embarras de richesse. Pot la otra, esta misma proliferacidn atestigua que el universo de los parti dos necesita mucho, y cada vez mas, que se establezea su cartogtatia } Political Parties and Political Development, op. cit. pigs. 34 y 36 4 Véase especialmente Jean Blondel, «Party’ Systems and. Patterns ‘of Go yernment in, Western Democracies», en CIPS, junio de 1968, y su Intro. duction to Comparative Government, cit. pags. 135 160, Pero véase tarbic Kenneth Janda, Information Retrieval, Applications to Politica. Seien Mecrill, 1968, pigs, 147 y- 148, § Pero en especial infra, 93, 9.3 ¥ 96, © Un ejemplo reciente es James Jupp, Political Parties, Routledge & Kegan Paul, 1968, cuyas clases son‘) i) bipartidista indistinto (por ciemplo, los. Esta bipactidista distinre Noruega); tipar iv) de partido dominante {por ilo, Espaiia, ico estricto (por ejempl sin. partido, (véase el “cap, n Tos ejemples, casi todas 7 Roy C Macridis, «Introductions a su libro de lecturas, Political Parties. Contemporary Trend and Ideas, Harper and Row, 967, Dig 20, Macri ipologla (pig. 22). Respecto % y sistemas de partidos 1s Pero parece que ello requiere mas adiciones a «la profusin y la confusiény. El mal menor quizé consista en volver atrds y revisar el caso desde el principio. ¢Adolecia nuestro comienzo inicial de algiin stror fundamental, 0 nos hemos desviado en algtin punto del camino? Efectivamente, no est claro dénde nos hallamos. ¢Queremos decir us, poco importa el atimero de partidos que hay? © queremos decir, por’ el contrario, que nuestra clasificacién no fogra ordenar esos niimeros? A la primera pregunta contestarfa yo que s{ importa cudntos son los partidos. Para empezar, el ntimero de partidos indica inmediata- mente, aunque slo sca de modo aproximado, una caracteristica im: portance del sistema politic: le medida en que el poder politico esta ragmentado 0 no fragmentado, disperso 0 concentrado. Andloge. mente, con sélo saber cudntos partidos existen estamos alerta al nimero de posibles «cortientes de interaccién» que intervienen. Co- mo sefiala Gunnar Sjéblom, dos partidos no permiten més que una cotriente de interaccién reciproca; tres partidos permiten tres co- trientes de interaccién; cuatro partidos, seis cottientes; cinco parti- dos, 10 corrientes; seis partidos, 15, y siete partidos, 215. Como estas posibles corrientes de interaccién ocurren a miltiples niveles: electoral, parlamentatio y gubernamental, lo que se indica claramente €5 que cuanto mayor sea el mimero de partidos (que tienen vo2), mayor seré la complejidad y probablemente la complicacién del si tema. Por ejemplo, desde el punto de vista de los electores, una comparacién de los partidos por pares entre sus programas entrafa, cuando hay ocho partidos, 28 comparaciones; cuando hay nueve par. tidos, 36, y cuando hay 10 partidos, 45 comparaciones. Ademés, y en particular, la téctica de competencia y oposicién de los partidos parece guardar relacién con el nimero de partidos, y ello a su ver tiene gran influencia en cémo se forman las coaliciones gubernamen. tales y cémo pueden funcionar éstas. En resumen, la verdadera cuestién no es la de si importa el iimero de partidos —que si importa—, sino la de ctiterio numérico de clasificacién nos permite aprehender lo que importa, Hasta ahora, la respuesta es claramente que no. Y la razdn prelimi, nar es igual de clara: Ningin sistema de contar puede funcionar sin normas para contar. Si recurtimos a contar debemos saber cémo contar. Pero ni siquieta podemos decidir cuéndo uno es uno y cudndo dos son dos: si um sistema es, 0 no cs, un sistema bipartidista. Y entonces damos un salto al infinito, es decir, renunciamos totalmente & Party Strategies in @ Multiparty System, Lund, Stadentlisterawue, 1968, péginas 174 v 175, arouigst uo sorsand opedaoe ny oysoq 9p onb ~sopuisgy sole upiguiEL oi (nd51 80) © episyo io OU pT 3p Ose tune ere [e ‘eorueuig. sp ost of 022d) gor. 104 ¢ aqua [> Spas “exer “srAest “hunges) pur sovso2g | wotneor) uo “uEERG 9p TRyRIAY “sOpAseE $0] 9p up.Is04 {1 3p cofen pp sessfaae se] “Beso> Seino anv “ony dod UEsEd of os feraua" 42 Shy fo “etlydnod spun stonifod sepeprumies $2) us oxod “=AION (ep EPUEL wed finer oieg U1ge Bp 79 do. “ensuasuory magn 3 (5) sbuoner un 9p soplaed sp oFDuINE JP sDs9]qeIs> 9p ofpeul un nitrous 9p swe Sefeepeonesns USE sho} soy “oq Y 29. view "9. “de> “ouput “errong & von Nod) sono sepa ‘Skane ve epionoat 9 anb “ouway oumxrThdo opRand Lp ost pNP {Bs epanb upoojos ers Goo osnpoul Died (oGe “HA “Quel 9P suquuandas “Gq) an ean sotaur of tod Qo 408g |# opextol ue & SOuDW of Zod #240%2>3}2 Son ue opedinaed wey Seb sopnied sop siepur 69 oro “waar, seq K 3KOHL pimipry sod epeadope | x9 2ghayy spud uptonjes bun) “(souigoH tows; & Gruen ua spurred eundaia epruss 24 oU Pistunuo’) opued [> {él PRP Sub seauotis) upprfeoo ap sevofeld as32|qHs> ered “Oxpnaso “299 i sopIoN {peur uesed and “sopnied sau sono 3p oipmss Sn opoyied [> atuNIAp 2b 9p pA "eeystanioy ee MER un sors os pu) (yOu nafs) epuee ph [ira ‘op"opezediuo> jrvornusore| ois9Sond (9 90> “ofdusf> od "a soursiuaiuos ‘sand ‘sowspod ‘sexresasouur souorovonduzos 16H1A9 Beg ‘oueiuowupred opnied fop ezs9nF ef e eAd|] SOU OISa X ‘soUEIs9 UD uaonpeni 38 $0104 So] ‘oBrequia UIg “eprpaur F359 vp BI Sou Is0q vy “ODL -plunu o1Fon9 ]2 opuroyde sowsis> senuot ored ‘ses09 Seno Av} jexoi29f9 eaianj as ‘meBn) sown wa ‘9 opiatd un op vzx00j OT ‘oudaoue9 a1s2 rejrunde od soussvadura ‘ezxan} ns 10d uoprur 2s opnied un 9p zayanbad ¥] 6 ezopuvs8 of owoa ‘ofiequia ig ‘sasouaw soprsed so, 2p o1odso! mauenodut ou op o142i142 un saagiqeiss anb sowmuar ‘oruauesisyq “ophivd un v viuand U9 Ou s9uD1 ap wy 3S Seed se] E DuIZOFUOD seuNIOU sef ap OrNaTENDaIqLISD J Ud yey 38 vis ‘UOPNjos auaH eU[Gosd [2 fs ‘onb avin? sy ‘ajeyuaurearagnd seoseur ap a1z9s bun uD xO n Ope| UN ap ezuvyeg F] 2p [ptf P equUYPUL anb omiawaja [> opis eq odwer 259 opor aiuvimp sand ‘voueiiodw avon anb 2p epnp age o *> u1g “suswepewrxorde QOL sod z Jap OPIS URy souE o: sowyf So] ua soxpaui sopeafnsar sokns ‘wipeay ap ouvoyqndoy oprivg [pp fp $9 ‘S2uanD0p> o1Sd “suru ose uA] “OOT Jod ¢ Jap par un oI9s auango anb opnied un anb sousur oygnur zezu0> apand oo1 od OT [Pp [PAW Je OGIO uD ENS as anb opnied un Ysy “eysa:p-paainbe Lugistiaunp vj ue edn20 anb upro‘sod Bap uoTouny ue ‘2iuaweIDDdsO 4 ‘ugiquie: ouls ‘—ruapias so owos— Japod jap wanepar ugiongussyp e] 9p ugURY uo o[ps Fs ou opAsed un ap epUEIOdUT ey “ED saeulodull wis sopred anpur ap sopepriqisod se] uos spur jesquin [> vega as spur onueno ‘sumed eno Jog *, Sone souOIsMINO B BAd|t Off ost copied ap searaiss & soppuea ‘001 sod ¢ Jap [ean |# —s20an seypnU! sovy 9s oMIOO— [BAquin [> so9iqeis 38 Ig “oueWN ap ePueHIOdw y senpeA ured oINIOSqE forases un aisixa ou send “ugronjos $9 Ou visp ofdq -opnied un 9p ose 2ovy 25 OU fend JPp ofeqDP 10d jesquN’ uN 9D9}quIS9 9p sow! “tien [e12ue8 oj tod ‘ugionjos iofaur ap wipes y “vourHoduir vBun fou opriied un anb 2084 pepyEgep wiupN sruerodust 9s opnaed un anb adey w2s9ny viupno ap UgHsanD ey arsisiad O1aq “wauan Dz4an{ anb Jp Woo 19a anb suoH wos sonipno Jo dnb pepioa sz “seziony 9p s1UD1> ‘Dibep uapi0 30d sojopupauoy eula|qoud [9 Jajosai sowapod ovodwes JA “stpustede sv] tod auowopduts sopnavd so] sopor wiuo> sow Spod on, gurriodua soppavd and? :sa vusa|qoad yo “uownsas uy xejuoo vied svuieN “7S aiuawardwys A wand se1u09 wos iseq ou anb uo o1und un e wAal] as og “erTBUNHAd ayqerzeA 9] opus anBIs oompUINU o1aIED [9 ‘o[os eAvA O8 anbune ‘anb s1>ap 01991309 wynsos ‘ows atutiseq aiuemMp 4 ‘ozvanuos fy “epnde vafey 20ey sh uang asa aa0ey tied anb yannzanpe as upiquien ‘ouied wit0 10g ‘ost uiang 9p sjgndaosns so osuUIMU OLIaIID [9 “pINIDApe 2s OWN “SopH sued 2p O19UIDU [> UO EpEseG UPIDeIISED Eun EP sou anb afeNaMIO[y Jp ‘seumou ses ap vpnde uo> ‘reIpms> < reuoD ered seuou Se tuo sezadura offuodosd aw ‘apaaue anb o| ap eiuand wpiquEy ‘vines spun & soleus soiwp ap aseq vison so sauo|aoa[a st] ua auariqo opnied pes anb soueasa ap & soioa ap oxuipa [2 ‘opor ap spndsaq_ “sepipout sesisenu supor ap ‘uorovjnS¥o> ap sapepiun se] 0 ‘aue[neoo [> wos sopnaed 30] onb sowsprajo ou ‘sued eno iog “sopnied ap osswnu Ja asionpa: o asseusuine aqap {8 ‘soprund sous! 0 spu ‘ap woiade opuaninosip £ ‘od opuaneqation uupinas sauuvioa soy owo> soonyod sop o1ue: ‘—saorpuy sonsona eas ersinbsajen— Jsy “wonyjod e| ap [8x opunur Jap ssuorpUOD soy vlayar anb A asappantouy seuosiarp acayqeisa anb aiqsin Kru oquaui|2 un s9 sopnzed ap orsmmpu ja ‘rezaduia exeg or peprumiiodo wiio sep sie soanow soypnur £eq anb 9919 x “ojsezyjan b Jopuaide ap saiuE ugHeDLISeI> ap OoUI;UIN OLIaTLZD [3p OYS9ysp souiay sou anh s9 ugnson vf ap yemise opeisa ja ‘aiuauIaluapiag “uapio uD soses Se ena eed oeeeeeeanteue eed ee de aN UOd ¥ISEG OU CIPS ON “UOPENSNIy BY UD anboquissap soprized 3p o1wpu [9 us opeseq enboyua ja anb reyesxs ap so ou ‘oss 30g *«SOP 9p spit sIuSUETTIOUDs OpUdTIp orso7 [> opor sourvoreqe ‘sop wos sop opuyno ianajqeise opeso, soway ou ows :1e1u0> e poneg yuueroi5, 154 Giovanni Sartori con la «fuerza en escaiiose, que a fin de cuentas es lo que importa cuando han pasado las elecciones. Una ver mas, en aras de la senci lez —pero también de la comparabilidad—— muchas veces basta, en los sistemas bicamerales, con remitirse @ los escafios en la Camara Baja, siempre que en la otra Camara las mayorias no sean diferentes, Entonces resulta permisible comenzar con esta medida: la fuerza partido parlamentatio se indica por su porcentaje de escafios en la Camara Baja. El paso siguiente consiste en cambiar el foco al partido como strumento de gobierno. Este cambio tiene poco interés con respecto los sistemas bipartidistas, pero cuantos més sean los partidos, mas debemos preguntarnos acerca del potencial de gobierno, o las posibi lidades de coalicién de cada partido. Lo que verdaderamente pesa en la balanza del mutipattidismo es la medida en que se pueda nece- sitar a un partido para una o mds de las posibles mayorfas guberna- mentales, Un partido puede ser pequefio y, sin embargo, tener gran- des posibilidades en las negociaciones para montar una coalicién. A la inversa, es posible que un partido sea fuerte y, sin embargo, carezea de capacidad para negociar su presencia en ‘una coalicién La cuestién ahora es Ja de si se puede realizar un célculo realista de las postbilidades de coalicién de cada partido a base exclusivamente de su fuerza, Evidentemente la respuesta és que no, pues este ctiterio nos llevaria a estudiar todas las mayorias numéricas posibles, cuando ~lo que nos interesa son las coaliciones viables, lo cual significa tnica. las que son ideoldgicamente consonantes y permisibles ®. Por tanto, la norma para decidir —en una situacion multipartidista— cuando se debe o no contar a un partido es la siguiente: Norma 1. Se puede no tener en cuenta por no ser impor- tante a un partido pequefio siempre que a lo largo de un cierto petiodo de tiempo siga siendo superfluo en cl sentido de que no es necesatio ni se lo utiliza para ninguna mayoria de coali- cién viable. A la inversa, debe tenerse en cuenta @ un partido, por pequefio que sea, si se halla en posicién de determinar a lo argo de un periodo de tiempo y en algin momento como sminimo una de las posibles mayorias gubernamentales Esta norma tiene una limitacién, pues sdlo es aplicable a los par- '® EI abismo que separa a les coaliciones mateméticamente posibles de las idcolgicamente viabies se basa en. el principio de que las coaliciones. guber. amentales deben estar «conectadasy, Véase Robert Axcliod., Comjlet of Interest, Markham, 1970, cap, 8. De Swaan, en Coalition Theories and Cabinet Formations, op. cit, calitica de ecerradasy 4 las coaliciones conectacas ad yacentes | Partidos y sistemas de partidos 158 tidos orientados hacia el gobierno y que, ademés, son ideolégicamente aceptables para los demés miembros ‘de Ia coalicién. Ello puede cxelair a algunos partidos relativamente grandes de la oposicid: perimanente, como los partidos antisistema. Por tanto, nuestro crite: Ho de no importancia necesita un complemento residual, 0, en cit- cunstancias especiales, un «criterio de importancia». Cabe volver a formular la pregunta como sigue: ¢Qué tamajfio, o qué dimen: hhace que un partido tenga importancia, independientemente de sus posibilidades de coalicién? Por ejemplo, en Italia y en Francia hay partidos comunistas que reciben una cuarta parte ¢ incluso un tercio del voto total, pero cuyas posibilidades de coalicién gubernamental vienen siendo, desde hace veinticinco afos, précticamente nulas, Sin embargo, seria absurco no tenerlos en cuenta. Esto nos lleva a formu- Jar una segunda norma auxiliar para contar basada en la capacidad de intimidacién, 0, dicho en términos més exactos, las posibilidades de chantaje" de los partidos orientados hacia la oposicisn. Norma 2. Un partido ewenta como importante siempre que su existencia, 0 su aparicién, afecta a la téctica de Ia com- petencia entre los partidos y en especial cuando altera la direc cién de ta compete Jeterminar un peso de la compe- tencia centripeta a la centrifuga, sea hacia la izquierda, hacia la derecha 0 en ambas direcciones— de los partidos orientados hacia el gobierno. En resumen, podemos dejar de coritar a los partidos que no tie- nen: i) posibilidades de coalicidn ni it) posibilidades de chantaje. A la inversa, debemos contar 2 todos los partidos que tienen importancia gubernamental en la liza en que se deciden las coaliciones 0 una importancia competitive en la liza de ta oposicién. Es posible que estas normas parezcan excesivamente complicadas y en todo caso dificiles de transformar en operacionales. Més adelante se tratard de su apuntalamiento operacional*. Por ahora, sefialemos que, para empezar, ambos criterios son postdictivos, pues no tiene sentido utilizarlos con cardcter predictivo. En cuante a la norma 1, esto significa que las «cvaliciones viables», y por ende los pai que tienen posibilidades de coalicién, coineiden, en la préctica, con Jos partidos que de hecho han participado, en’algiin momento, en gobiernos de coslicién y/o han dado a los gobiernos el apoyo ‘que necesitaban para llegar al poder 0 pata permanecer en él. Por tanto, La etiqueta no slo procede de, sino que guarda relacién con, el partido del chantaje de Anthony Downs, An’ Economic Theory of Democracy, Fiarper 8 Row, 957, pls. 131 y 132. Vase snfray ap. 10 eyBopoap! ap 2]qeHwa w| wouapasosd suor 6 wyepundes 198 v sed soprized 2p ouowina Jop 2IqeIIVA vj aNb |p UD oTUNd Jo sql “swoxEpUINE soseq aq Cos s1uauiB>quN sosef> ses OUaIUEW { agorAUAp! 2[q}sod $9 OU Or9q, (opezirejod) owonxe owsyeamd 4 (opeispou) opeiunt, oursyeanyd anus UpPUNSIP B[ UD DIEU ODod ap oNIUag] “oDq:9UINL OFFEND PP sopepyyiqisod se} operode uvy as anb aooued ovund ssa e 2eH3|| [Vy “operedas 10d sopeupiogns soprased soy ® & 0: opnisd je ossuiud aeauoo ‘ost a1s9 ua ‘voljrudis pend of * dtuafrjoitir ewio} wun 2mueYpou seiDaI9p apand so] 98 X °S0: 3p o241]80 of anb seurarsts so] Uos sosq 'Sopeuipzogns sopried owoo jsixd srtmuad 9] 2s artouieorm & ostlurad wauaN “O|IDaP JSe 4d oust! UBIUIN soaLIpAUEd & soMEpUNIAs sopnied 30169 aNb OUD! SI ys ‘sutd vio 10g *sajdanis & seind sepetizey owWo9 opel ap ayuourerau ofop wapand 28 ov ksoLrepunoas sopnatd> soy seyeno sop ua oppzed lun 9p sve Goo (ODN vABPOr Jol & ‘wLojOg “O} 0d) seonijod Sapeprunuio uo sowenuooua sou anb wjAEpor o[q{sod $2 ‘sonpfieduros ou soy ap Je souresed 4 soarmnaduioo soprised 9p seul -pysis So] 9P OUDHIDI [9p SOUIITES SOU Ig “Ze:uOD op aiUaHo2U VEDIO; Yun aiueypaws reuapic spand 3s anb spas aselp wun eyarpor arsEKa Fanjosqe epsoxuu wy ap o1und Jp vorece as sojeno soy ap ounduru ‘sopased soysnus ua opuena Snb spur opeiuouiBexy yiso sopnied ap vuiorsis un ab vropap 9s fou seivja UoPrUTep tuA suaNgo «ug;reuaWses;> BL ssUOIUD ‘Ojos pux9}qo8 osasBuor) ep opnieg [9 anb si sopnued 2p oypur vwsarsts [ap epeoeisop spur pepaidord ej anb sounpioap is ‘oBsequio~urg “TIpt] B] Ua a1mND0 oULO> ‘soprsed spwop so] sopor ap upfomusUiBesy ap fosoxa uh ap opeinsa: 19s apand aiweumopaid oprued 2p wursis tun aonb auapiad sq ‘uoreruomifex} | ap pays arg vapt run SOUT ‘suai wioye anb uzique outs ‘(ouisppRrsdujaw 6 owsprizediq ‘ou “Sipnaedru) sas1 anb zofsu Uos s2se[> onend oj9s ou anb sa rusarsts ‘21s9 seuDpIO ap vlewuas By “avueMUOpsid opnard ap sewDISIs So] 9p Sepp vf ss0rtn! sopLIed spUISP So] Soper an «spur guna» opted Un anb ud ugpnqunsip e] —3emm ab syur pou uoo— swuapIo eivd sourey|sooou anb oo1un oy $9 AeUOD 9p 21U98)jayu) wUIIO} wun ‘se cas “(soueaso 9p} einjosqe wproeus vy Yor oduis!s oysnw aruvinp & ojos |p miuono opned un anb uo vypanbs :oo1uy O89 ouo> swsK “pjqfsusiso woeisap 98 anb ugmonguisip wun axsixe A “aIONZ ns JP]peY soulapod upiquiei soprund so} seiu09 jr ‘oBrequis wig “Ue UME lue18 ean uvstpur sopried soypnu anb sexuane ‘uoleruourdexy wood eorpur soprzed soood ap e1ouaisixo ef ‘e198 wulsOU oWOZ “>u8 YOIUr BulzO} 9p xeIUOD 3p vUUDIGOrd [2 ‘oj2}29p sse 20d ‘vanue|d exons gad eaanu B] -(sewI0N B auHIO]UOD) TeIOD 2p opednao sort1ay Sot a sopaied op seuinisis 4 sopnieg | | 96 4 £6 HHT w eioye wasypy gsvaanu sasepo ugrqumes xeuEpsO OD!3pUIN OFFEI}I9 [> ITU “iq? :$9 asuainfis wrundo1d vy “50502 So] aeuapI0 sowapod ‘3199p Sq 219 ‘1M UOS O1TeND ‘sos2 UOS sai} OPURND sowwaqes BIOY PISEFL ses09 SeN20 eid oxed ‘sepipau sazolaw ap sowauodsip anb yg “«ugpisod ap sopea» ns v oradsos G09 «sorueizodwy» soprued ep oraunL fp neuCD oUsiu oj eied seprpaur sozolow ap sowesuodsyp and 4 —21ue>pe spur SowWal9A OWIOD— ONDID §9 OU “SIUDUETDUES ‘oIquieD uy “wZUEL -Uoo winjosqe sput e| ep Koy a4nqUETe s9[8190s seIDUDTD ua vySI[pdsD P anb So, ¥ sorp sof ap soypnta anb varelqo sousK epeU uD s> ou seuHod siti uaiainbor anb Uppeunozur | anb asepguy “soutpod e] anb visey soureylsa0aq anb uorseuo;ur B] 9p sowsuOdsIP rouNE anbiod 21220 off> ‘seprayde anb seulsou sius sauodxe re seu so 18 ‘epundos vj © oiUENd ug “peynoysp wound vj vied oIpauiss upSuru o8us1 ou anb ous ayy “aluaciwonguraisis uaupa: 98 S004 seser anb soiep ustirxe seuxou sui 0 ‘uedn20 26 anb so] ap sasjed soj 2p opuoy e oitTWN}0NOD UPFUR UIs epesEduio esnyjod By op astednoo ay} Spul ¥ajnsa1 sa] sosoIpnasa sof ¥ warg o ‘ab 9p o4>oy Jp uo apisai seutiou stu 9p per|noyip Bf anb ofuarsos ‘(eau wy “ouanlia 989 v auuiojuod ovaries & oouMBre [> WO TeNtAUOD aqe> ‘afeIuEYD [9p opnied un & OW o eitian> ua Taual aqep 95 18 ap voROP ypap Buniys vpanb 1g “s94oj 2p ugnvjnword ep P oradsex wor oneiuawelsed oprued Jap o7aa ep popizndva ¥| ua ‘oypay 2p ‘0 0194 ap sapeprpigisod se] Us aiuajwainbs ns ueyey yexo199[9 OpRyed jop afewuey> ap spep spigisod suj ‘so o1sy “outiuaurejaed ouarzai ye we UoTeNIPAa e] OD yeNUTIUOD a]g\sod ayUauNoo}IAd Sa “(| wwUIOU TY Eo Oprpuardito Bs9IA “nasa anb $9 ajqeqosd syws oj ‘openuoo oses ua ‘sond) vurarsisnue ‘opined un woo spioutos ajans aleiwey> [ap opHred jo outoo ‘o8sequia lg “esoue! o1w2uNare yur ap pena ausd sun se soprued anus usiedwoo v] anb v agp as of[9 ‘sumoqy Kuospuy oP afervey> jp oprued j9 oue[d zsuMd e aes eULOU Te Ig “SaxOI—x]N souoprD pur 9p ByzO18q eUN s1UE:pouE “ousm 40d ‘3909IqP389 Uapond 9s opusEd tun ap varoysishue s9399109 [9 oMOD ePpuELIOduE ¥] OTE A “eUHoISIs suv opnied 9p Fp! | UO Opor a1qos woIDejal wpseNs aferueys f>p ‘opuised [ap vapt vj eonogsd ey ud org “eur Je BxIA 9s OWOD "BjI091 UD vas Jse anb a[qsod sq “avnjeas ap [94] vs09 s9 ou wIouaredwOD Bl ap ugppauip 8] anb 9s elspod ugralgo vj *z euOU By B souesed Ig east v] az9mb yuas uprorUNIOJUT E[ 2p sow fuodsip onb ‘a1: \de ap [op] so YULIOU Hf SOsED sof ap exIed 30K wonzeg JoUeE0ID 158 Giovanni Sartori 53. Una cartografia en dos dimensiones Une clasificacién es una ordenacién basada en lases mutuamente €s una ordenacién de «atributos compuestos», esto es, una ordena- cin resultado de més de un criterio ". Conforme a esta distincidn, hasta ahora hemos venido hablando de una clasificacién y no de una tipologia, esto es, hemos identificado clases y no tipos de sistemas de partidos. Y lo que sugiero es que el criterio numérico puede ren- dir siete clases, indicadas como sigue 1, De partido sinico. 2. De partido hegeménico. 3. De partido predominante. De atomizacién, Con respecto a la clasificacién triple tradicional, hay dos innova- nes que son evidentes. En primer lugar, desgloso en tres categorias al tradicional «bloque unipartidista» que redne la variedad mas incon- gruente de fenémenos heterogéneos, lo que petmite reclasificar una serie de comunidades politicas errdneamente calificadas de uniparti- distas en la clase de partido hegeménico o en la de partido predo- minante. En segundo lugar, desgioso el tradicional «bloque multipar- ista» conforme la hipdtesis de que el tratamiento monolitico de los sistemas de mas de dos partidos atestigoa Gnicamente la pobreza de nuestras normas paca contar. En cuanto a mi dltima categoria, Ia pauta «atomizadao requiere pocas explicaciones: entra en la clasifica¢ién como clase residual para indicar un punto en el que ya no necesitamos una cuenta precisa, esto cs, un umbral pasado el cual poco importa el némero de partic dos, sean 10, 20 0 mis. Los sistemas, atomizados de partidos se pueden definit del mismo modo que la competencia atomistica en la de sta Jn defiiciin de P. A. Lazsrsteld y Allen H. Button: « a lc tipo, se refiere uno a un compuesto eepecitico de atributos» {ul Measurement in the Social Sciences», en D. Lemnet, HD. Lesswell, comps, The Policy Sciences, Stanford University Press, 1951, pag, 163). Si Sea innecesario distinguir Ia elasifcacién de la tipolo é taxonomia. En términos estrictos, una taxonotnie es dia enite la clasficatoria.y ‘es innecesario. para mis obj tipolbgiea (de Partidos y sistemas de partidos 159 cconomfa; o sea, como «la situacién en que ninguna empresa [tiene] un efecto apreciable en ninguna otra empresa» ". Esto sefiala ademds que cl criterio numérico es aplicable tnicamente a los sistemas de partidos que han entrado en la fase de consolidacién estructural ® Pese al mejoramiento analitico global, la primera categoria resul- ta, de forma muy visible, insuficiente. 'Une no es més que uno, y conforme al ctiterio numérico las variedades y las diferencias entre las comunidades politicas unipartidistas escapan totalmente al recono- cimiento. En el otro extremo, y es todavia peor, no esté claro cémo deben dividirse las clases de pluralismo exttemo y limitado. El su- puesto de sentido comtin en que se basa esta distincin es que de tres 4 cinco partidos, o sea, el pluralismo limitado, tienen interacciones muy diferentes a las que existen entre seis y ocho partidos, 0 sea, el pluralismo extremo, Pero ni nuestras normas para contar ni la forma inteligente de contar pueden ordenar de verdad estas dos pautas. motivo ¢s que cuando entramos en el terreno de la fragmentacién —digamos a partir de cinco partidos— esta fragmentacién puede ser resultado de una multiplicidad de factores causales, y s6lo se puede apuntalar habida cuenta de esos factores. Dicho brevemente, la frag- mentacién del sistema de partidos puede reflejar una situacién de segmentacién 0 una situacién de polarizactén, esto es, de distancia idcol6gica. Es evidente, pues, que existe algo que no se puede detec. tar nada més que contando, y que, sin embargo, es fundamental. Esto equivale a decir que estamos perentoriamente obligados a pasar de la clasificacién a la tipologia y, con ello, a aplicar el etiterio numé rico utilizando la ideologia como criterio. Se recordar que ya he hablado de un continuo ideologia a prag- matismo ", En esta referencia el significado de la palabra «ideologia> queda especificado por su contrario, esto es, la de pragmatismo. Pero la connotacién que se pretende en el presente contexto es mas anal tica, Aqui se utiliza el término para denotar cn primer lugar una distancia ideoldgica, esto es, el ambito general del espectro ideolé- gico de cualquier comunidad politica dada, y en segundo lugar para denotar la intensidad ideoldgica, esto es, ia temperatura 0 el afecto de un contexto ideolégico dado, En términos més exactos, el con- cepto de distancia ideolégica interviene en la aprehensién de los sis- semas de més de un partido, mientras que la idea de la intensidad idealégica es indispensable para la aprehensién de las comunidades unipartidistas. En espera de la taxonomia completa que surgité al final del estu- 1M, Olson, The Logic of Collective Action, op. cit. pig. 49. Respecto del concepio de la consolidacién estructural, safra. 8.1 1 Supra, 42 y cap. 4, nota 1. gorsnusauoy ae os rs seme a geste opted ep ruotss pp upsuodsia—y ONGYND (pferuayp) wopeprusnut 9p weoo spy xed (pepyprqesuadsip yp spond 93 SOP rt (PEpHEGAP B] 0) Szrany FT (H & “eanjosqe eprosem Tun ‘euayueur amb sousts o} rod o “ ONDIDI 9s O ut dnb siqeqord $9 oN (1 sandis owo> aeyperap apand 2 2nb Tinga [op Tapod [ap upeIsyu0d vf fap SoU Os, 9 ap aouvope [8 y1s9 amb wanjosqe wx0Keur gun Zod tk 5 top jaiuaiedsunn so s9pod [2p Yo}semndiyuos ns an ope ‘ouuaygoud unduqu uvarueyd ou seisypniedia seuss so w2a}osc serkwes un ‘aiuatyesoisefp “opuayuasqo apyAUoD and aadwars ‘ayPee ‘Soype a| © oralns de1s9 us “ojoe PurD!gos opaaed yn anb o| uw t9pod [pp upwern8:ju0> sun ‘sep s9 ‘saueutwopatd opnzed 9p Bust [2 BP ee fuestueoud sou ‘auzed wi 40g “Taped fp we oprized [ep ey\ous 1 sopnied ap seuoisis € sopareg i -e9 ‘vaus wngvus 96 09 ufos ap erd2ouo> TAL w Loft v| angesop apand 9s ou ‘so ols SSOpHUIPIORS SOP red OWi02 “Geog opor ua ‘© ‘asanipres ouroD suusuiuaTay soptised Sono 2p #19 voaranny ny attared andy oorupuiaay plied un Goo soumsionr sou “opet un 20g sarap Saws sous20} SOP 2 O18 SHER TO) sopor anb J opniod. un anb ue osb> [> souraueh spndsact ‘opnied ‘yj us ‘rozodua Bre pod jap —eprust 'y] ap vuang aruraseq Us $y Sab appap eyasayosd ‘Onur 10g “18NIeA9 so gre bso upPanguansip e| of ‘oaByod sped [SP yada Ane eos anbune “UpLefpUl LUN 9p onb ‘ojdusala sod ‘3pap eqED CeLOyPON, © yj ugpadsored oun ‘sued ef 2909! OF sourmiunfaid sowezpod 2 vf v9 opefeqen aqey Sex], ‘od ugtsiadsip wun tos— wor aBoue vj PUIG, EESTOCEEST PERCE eeerreeccri owanxa wom. 99 57) Ay <———— _spprvaiaisy een peuauidas ap rode & soso ‘soimed—"¢ ONAVND ¢ ospeno jap upisiaauos ap Ful ‘os svisiaaid serpuapuodsaiio9 sv] “opeztzejod & sor wagnanisns anb se] e Se] 8 o1vadsax vod 21191H89 9 joe “oper Te vaaauatiad Sab a1u9pisa ‘oposa pots (23491883199 [02P!) ie ssepecttejod O4 ofad ‘seperuetues} > arsennuoa ua seperuauias seanijod canbsa > U2 opesapour 0 ‘ouannxe & opvi upas> 1S Sopeptunzo> Se] vayH98 U9 ppuge aoqeae oup> 2p fe =9upuINE vhaotqod fo 499jos8s s° EpEDEIpoU UPD pP>t} ou woLeayiseP> ap 102 raid wyer#onse> wun © UEA: Hous 1HUEAOID) ot 162 Giovanni Sartori Las estracturas de poder mencionadas se pueden identificar como sigue: i) monopolio; ii) jerarquéa (o monopolio relajado); iii) cor centracidn unimodal (esto es, prevalencia sin alternacidn); iv) concen tracién equilibrada (0 concentracién bipolat); v) poca fragmentacion y/o segmentaci6n despolarizada; vi) fragmentacién alta con polarizax cidn. Si se siguen estas configuraciones de poder y sus respectivos sistemas de partidos con respecto a cémo se ordenan las diversas comunidades politicas, llegamos a la disposicién que se ilustra en cl Bréfico 4, Ya he dicho que el ntimero de partidos es importante. Lo que queda por explicar es; ¢Respecto de qué exactamente es importante? Cuando se clasifican los sistemas de partidos confotme al criterio numérico se clasifican conforme a su formaco: cudntos partidos con- vienen, Pero el formato no interesa sino en la medida en que afecta ala mecénica: cémo funciona el sistema, Dicho en otros términos, cl formato es interesante en Ia medida en que contiene predisposicio nes mecénicas, en que contribuye a determinar un conjunto de pro- piedades funcionales del sistema de partides, en primer lugar, y de todo el sistema politico como consecuencia. De ahi que a partir de ahora mi investigacién se centre en la distincién y la relacidn entre formato y mecénica. Esto equivale a decir —h: distincién entre la clasificacién y 1a tipologia de los sistemas de pa dos— que estudiaremos cémo se relaciona la clase, que denota ol formato, con el tipo, que connota las propiedades. Capitulo 6 SISTEMAS COMPETITIVOS 6.1. Pluralism polarizado Jos sistemas de partidos es muy desigu: mis se han explorade son los ssicenas tidistas y los sistemas que siguen una los sistemas que califico yo de plura- pluralism extremo y el polatizado cuyo canicter distintivo ha escapade 5, Uno eel uso de anteojeras s a explicar todos y cada uno de los fislemas dle partidos mediante la extrapolacién a partis del sede ibartidista. Duverger proponia esas anteojeras dualistas comonnra ran casi una «ley natural» de la politica: No siempre hay un dualismo de tondencise ere eal sempre hay un Spode ers Eo sail nr exe fone fem : no una tendencia de co No hay verdaderos centos mis gue por superna fea ee Yo aduzco, por el contrat a ratio, que cuando no hay centro ¢s probable que haya una tendencis de ee témonos a sefialar que las anteojeras Wy un partido de ia de centro. De momento, dualistas de Duverger Io " Deveges Lor Patidor Pitas, oi, py Pad a HAY S56 4 20 a ide Sei PAE 22 1 “do "wnog soy “ss09 pay, 4 weRyOR H> “euORRURIY Pur ING Fag AR gap etn as © pre PM WP aaedaas eur sd tp uenanaioa (2 oper 2p ote of &.suioweiy[sun i aur onb (el gtd wm Unindho— Spiis cues” sspenias,soudauco ane "OU ang "IEE ese aun oy "apne ws uo annapind eo oye spvdsa 9 uo A ojmajde 3489 0 5 ye ‘oned eno aog ‘ued jo wipe} af azuawerpouss asvq vj onb sem Tuamut ‘seo1@gjoapr souo!seanow sus opand opnied jap upD2Ip o ‘pquowedolpuy “sopevafeus s¥3s9 uapand sopitaed so] 9p svistane so} anb odwop oust je ‘zeisa}o1d wopand sgiueioA soy “sapmanse ses> Sepo 0 “SOMuDILUTIURS Sos9 SOpo1 UvozEqs anb sopesord9q> sapuesa ANY sand ‘soolyjdui9 sovseruD voo uprounsip vf SwUaWw}9eF awoyde apand as Ou OfDg |, opti ap oj9s ou f 1au® ap Yos vIsDIOId 4 UoLPUALeUD anus sepuaiayp se] anb atuspias $2 ‘uaiq woyy “«msoioxdy oj © prior eaneSau 8 & | apsap ura onb ‘seiuoraytp sop Tninse 9p apues# Anu orquiy un seozeqe spand o voreqe uo1edau | rophiuas.oulsiw [P uP wos o| FUIaIsIstUe sOpAsed so] Sopol OW ‘SF! -spy ‘enue pmipse» eun ap peprsuaiul v| & opes Jo voytea anb 3I9, Cenasur sa ‘oduian [2 uop ‘ewors[snues so anb of ap wi211359 eNO A endure ugrsruyop eun anus ‘vezadwa xpd ‘amiunstp 20210; ‘oisadse ap auas wun wnyeAa B 394 -Jon euad ej a2az9UH ‘sopspuaruajeur sajquzapisuda ap owloD se “a1eqoP dp oralgo oprs ry wurstsisnue opnivd 9p ordaou0> 1 owed ‘oRseque tig “spepaiien seo ap. Upiquie. oad ‘wis1osey o wistuNKIOD pep ‘Suva ef ap atuoupsizads> ‘vuarstsfiue woratsodo BUN sod FzzF=IDEAED 25 eunsisis [qf “ssiuRniodun puwazstsime soptzied ap ¥1 opwzyiejod owsyeinjd fap vAnuRsIp enspsoI9eN uasasd vf Ud 2pIsat oud By “1 erouerrodust 9p onb uaig, spt ‘pepyigisia ap uapso sod seonsjioioere> seso upseatiasazd 28 aniis anb o ug “euarsis odio sapepaidoid sns & seapunsyp seanstso1 “bere sns o4jia uf seexeuR uD arsTsuOD AeuTUN|DId ware? vy “HeOYUApL luis ayred wei8 us opines ey anb sopnard ap eworsys un v eisadsor ahb o| ua & ‘ose opor ug “easy ap Teruse woreNAS eT UD < (ELEL ap aiquiondas wiseq) 2[4> wa ‘essoursy eoqgoday AI PI UP ‘O61 2P Ojsoap Jo ua BuBUIaTY Ud teu; 9p BIyGHdOy v] 2p euaHIadxD Bf ud srubaljeiuourepuny eseq 28 Up!IIDs wise ap sisifpUE [9 aNb s199p YOO piseq seurunpasd up/deIua!I0 oWIOD ‘opeIzejod 4 owauIx9 omIstTEIN|S ap ‘odn ja atuatupsizods> & ‘ase]> o] ua a1usweansaya sopipuoscioa uepanb sasjed anb ap seien oRuodord aur aquaIn’is UprDSes PL UL ‘sBojodn ¥ v wpseI297 ou ‘uoHLOMISEID H] Iequmed uapand 12409 ap stung ovens UD sepurdesssIp se) anbune ‘ower s0g “e89T “Sapl vioueisip B[ :JosTu0> 9p 2IQeHEA wan ap soursuodsip ‘ose opor uo f ‘Te8n] opundas ug (S198 0) O9UID w Oms07 Ha OUIS "(S]9S UD IH) sot sopnied 9p sewaisis & sopmieg I sepeaedos seaqypoduoo souosuaus? ue SOpenss seme 0d sopinid sop vapioesaiur Sout owue> MUTED, eons Son \ ( | \ Fr af ab saved 3p Fa THUO 2 Sein ap outa [pone sowetuad Fou Bopanna “pede usa 2, wise, Ea Tyo tened pmo P,P ae ETS Ga ry vrnua ox exsuox} # opts rey ab ove smpanb 2@P OP a, Seay aie, SN ola a, somo? USE OHO HEP Te Sn a By an gt A, AD Petes ap Sa aren nS etin} eonendeane,sowenie, foe spay © woessusePsg nun. (OL 89 “Pf fo sopased 891 6 aac Jo SME) a gleaming OMe, Sansa a ee ead oye ao omonnad. nd Pe 2am ma OU gt a anguorgey, 7) wenn Soe led Pm pond wn me : Ter etony TT arafadur owned IL a oevgy, 405 Shey opmmbot eq or rusts SOP 30] 2p aTeS1P ee ies eh ie eS age ws "BE & 6Fz, HH PHL stag and esol oP OPN “Sa 99 APU PG sown leach burs p sine og oma BUC 8 SOE ame ep Hameed’ 3 omen Heme@pewan. ve NLA T cous ua piso ou erarUoN} wy ‘uauiNsD! UG" SOUR O sopnied cou!a 024 He Pe en uoongp enn wun epepord + SP veo copied o9up 9p spat anu sovopouaius sy 20 OF 318 Len oP uo) ap anemone —aeep OH 2B KI ° ROU, giuoouce onno a ewepsndo OO © ae es 2F Het 5 2OSE amurnperd gE 2 08 OH Od saa vlad sozzos} sosto soursye Goo soprayieN It AST “oNFUIGO Saas an 6 tousoee # oval Pot S) our o asi¥1u09 agop 1S INNIsIP aP PEP! sod mj wyaepor wap 2eiu0> oe nav sk ab aeianouorat aqacT "sopsVd ius WPS Pap wonoy e| ¥ s9yh etup!oeprerut 2D PYF oe os ab cate 71 FRoyeos ap popegpn 2p uasaut9 anb sopazed sl 23° 3p ap oem gpsai ‘so orse ‘sovmppiodias 198 Weep sopnied soso anb anode! 09% we oe Clopaund sas « o2mjo 21yu2 exwuanous 2 99H TN 3 aero edigeiss vjouornesado uppeaveup wut SouESg a Motoutasbesowapod of rio Wns SSF in somanajqeis oiens ud org “«ouripaivdyjods is anb on somata aoe motel 0 10 CSP oP Shs bu fs owonxe owsyoanya [BP os09 JP Zesty SPO spi aa capap s2 ‘yay sou2ouo> O] nf oariens OPT a i e(ousipaedig >] [p e wpyave ayueiseq sfouapuat wunp ap sussamts wep anb sondoms road SoP #91 aus 9 wrueuiy nb 2faypuo> opyrr> oWoD "soregeiON os HPAL 2, uorsod soruatusoiuose opewsuyucs wey ower MeNOTL ours {UUEAO!D, oa 166 Giovanni Sartori nivel del sistema politico, las consecuencias de la enajenacién y/o de Ja protesta no son demasiado diferentes: cualquiera que sea el caric ter, en la fuente, de la actitud anti, un gobierno tropieza con las mismas dificultades cotidianas. Hay, pues, dos motives por lo menos para concebit de forma amplia To que es «antisistema>: las variaciones a lo largo del tiempo y las variedades de cardcter. Esas variaciones y variedades encuentran su minimo comin denominadot en un impacto deslegitimador comin. Es decir, todos los partidos que van de la negativa a la protesta —que van, por asi decitlo, desde la oposicién de tipo extraparlamentario hasta Ia de tipo pujadista 0 de hombre de la calle— comparten la propiedad de poner en tela de juicio a un régimen y de socavar su base de apoyo. En consecu se puede decir de un partido que es antisistema siempre que socava la legitimidad del régimen al que, se opone. Naturalmente, los partidos de protesta pueden ser partidos relmpago y desde luego son menos anti y menos duraderos que los partidos que expresan una ideologia ajens o enajenada. Pese a esta diferencia, en cada momento determinado el sistema politico se en- frenta con una «crisis de legitimidad. Y mientras persista la actitud de protesta o ésta retroactiie —sin que importe que sea bajo banderas cambiantes— la comunidad polftica se enfrenta con una falta de apoyo que se suma a la enemistad ideol6gica Por otra parte, se debe explicar bien Ia diferencia entre la oposi- cin ideolégica y la de protesta, aunque sea a lo largo de un periodo de tiempo y no en momentos determinados. Esto equivale a decir que la definicién amplia contiene una connotacién més estricta y especi- fica. Una primera aproximacién a esta connotacién mas especifica sefiala que un partido antisistema no cambiatia —aunque pudiera— el gobierno, sino el mismo sistema de gobierno. Su oposicién no es tuna «oposicin por cuestiones concretas» (ran poco lo es, que puede permitirse el negociar sobre cuestiones concretas), sino una [> ana vIauuIsp W'S ‘olaueis4p op sojod sop P aiuausfeioN| ie] sojod sns sopeztaejod Aniw piss ea1od upruido vy 9p ‘ #9 $0] Sopod UB anb so assisyad anb OT “sysDI9p e| apse 2100 Sp OUIMOPY OLGT BP oItar9p Jo uo IUD 9p on fa SoD nbzz ®| 2ps9p opor 21q0s (zjaey 9s 0) 99eq 98 «ugaTa» [9 alle) ap K [F1] ap ose So] Uy “eoHpIUIS eaNs}rO}9eED easEND OwOD aTTEISp spurt o> uplopzuejod ¥| 23qos 9A[On aqu> ‘|sy “opEziIelod euimsis uN senaq) so8sea soso “visdjnusa erscaroduios e| - onvowesy opsdnoo aso ounuD9. ng ob ap oy>oy row [> sod— siudyesap A ‘sapeson ‘wworsisiaue sauoioisodo ausjuos oanyjod euiaists un 1g ugIpeZiuanx> £ ugis 18959 ap opus9s949 UN ¥ ¥s09 eNO BuNBuU anb sp PrINGiaIUOD BY “219p 08.0 vprsinbat ns ¥ sopeoign sopnind so] w aeiodns siamese onu29 ap opnaed ug “sor8o] JU oruotunpuar 8 oruen> ua zesusdusos us vIw{Nd Bf sod om Jo oBles a1 opmsed jap uprIsod ap ewOr ee anb 9984 upiouny eno enb ap opnuds [> Ud ‘UpIDeIpaUT 9p vonyjod Bun ¥ rouapuco aoeued onitad op uipiasod eun anb spear # canes 2a onto oppoum on sup, “ownaouuy fo onb eum 6] sou irasio> [2 0 ‘uoroepou | & ‘aiopeipsi Upiouny wun» eyadutas9p anb o1igynba sp wz19ny eun opusys wong ‘seisipiaoutut 49s © uapuals onus9 ap soprised so} vaig ts ‘anb esp vio “eannsod spur upiosrod uD gideouty 1aDey w OAd|] Du O8y ‘UOMDETsUT > UoIDBIN ap anb sonised sowstuvio 195 v-ualq sous uapusi orius ap romied SO] anb equoyjdusy jena of o> ‘souopovonio4 od suroueaIseq opin 189 ONUDD J9 onb Wa8Ns souE a9vpy -yexUaB oIayfod wf e1ed 69} deo sms. oWadsou uoD seuirsureatotuy souONsorD ap auiss vue ‘uiquien woiuejd onuas Jp uo sopeagn sopnied ap wpuaisio wy “seisquianixe © sepeiap 1uad $9 Ody a189 089 ‘wu! seouyjod ¥ arusonpuos apua 10d 4 ‘OB on sopmind op sewpisis & sopaieg ror ‘vyur asega omg ‘onuan ap opnied wn 59 ‘ispro ou gzjnb onb a] onua> 9p «awuapuay» wun aisixa oxduatg “3sipzaaur oy ‘aqep A euia|qord fap Somzadse sosIanIp 50] 2puNyueD (Zz “Bed “7i2 ‘sortt}oq £0P Grog so) momyod Ua a3s{x9 OU O1TuRD [>> aad ap saHLoANC| 3p 5H FT ¢ tog “soiopexepow sospndwy soy aruaurestoaid wos soradsniuao sosinduay Sol x “oonyjod wurmsis [ap sOvedynua9 sosindury soy ‘s9 os ‘«pup yesluso» 8] wuay|esap o1juI9 ap (soppzed soun ap 0) opsusd un ap ePDUDISIXD BIST pL ‘SOUTUMIA: Sono Yo OYDIC| “(eDUaIaduIOD B] aONP -oad as anb Ua ugIsuowp vf ud) B72uaiedwo> b] 2p v4arif opens ¥IS9 ‘conyjod euiaisis Jap jentia> ouaxIa [P anb coyda sand ‘wlouvyodwt ei ap ‘ears Js ud & rod ‘s9 onudD [9p BOIS]y wo!gedNo0 wT“, UEAS amb se] seisp unas ‘seistmuan souoiuydo & seyHopoapi ‘seuID0p Se| ap (ou ‘osiua9 ap uotoisod wun ap o[9s sotednde Sou ‘os1U9> Ja UD Opes seq twars}s tm ap sOoUN|Gey OpuEND ‘anb ssseIsap arueodut sip ‘eist[enp ojapow un aiuepaui svaijdxo 2pand 26 OU Os> aod 4 avjodnjnw > opezuejod owsyernyd jap eorup2aut vj ‘ous [P u9 Useq 3s ou euiaisis [a anbrod aiuadestperd swjodiq $9 opezap lout owsteanyd Jap eoruyoau e anb sesuDIyA"ByIeIAP CUR YoD 01407 episinbat eun uoo ow) asreiuasjue aqep aab o1u2> un 2p apuad “op vantiedwon voruysour ns onb 9p opnues fo us sejodnyaw so eur aisis [q ‘sazejnBuen souopDesaity UO OUTTUTL OWOD OUIS ‘soxEodIq, souoioeraiu1 vos sowmiuaiyUD sou ou vk anb eoxydun orsy’ opedn70 ps2 nuajsts Jap o2tiigue O4ruad jo “eyparap-eprainbey wOIsuDUIIp ¥ {Ue sunwoo uD jevvsurypuns ofser un —asrexBatuTsop vise — OpruDt Uv © UDU9f} Sosv> solasenu sopor ‘opeiuawie; 0 OproytuN 12> un ap aie 9s anb ja suodur anb sauodns aq “(seurr2,x\ ‘Pioues) sopiiied ap odna® un o (n[my) opnaed un ap pesua9 uoIeDIgGN e rod Uvaizaioerds 2s opearzejod ouisifeanjd 2p sBusarsIs so] FeoNIs}sO1DEED vioaio1 e] B eMo[e souieponb sou aaurereipourut ‘sayesas0piq Sol © perareyqun ugrorsodo vy ap soused owg> oun eiunard as Ig “¢ “awospuys un so opuezyeue sowerss anb of anb ose swpanb oqep wai Is “sauop> “eoqylures © seiguans9suo> owOD aWa]dKa aquD anb A ‘soruerxoduiT sou “aut ou snbune ‘S9jgisia sousa uos anb safeuorstpe seorisys932e€> 2p dues vun Avpy “seisifenp sex>{ooIue sey ap SbUANI2;a opis sowoy anb va spipaw ef ap eqanad vun so oysey ap ond of ‘uoTuoW vj v oped oso uBsey anb OscaqMose wI[NsSI Ib seID919p 9p s9]1995 wi Uos SoA unsIp sodses soxs9 ‘oysoy ag “saueiodwr euaisishur sopazed ap eppuasne vy Jod & fesoiv|zUN up}orsodo wun 10d ezprarIeIE9 a8 anb Ou uedp {nus ap od) jap sols] Anum yiso odn 989 nb 2p epnp aqr> fou fauowe ‘osnsjod vurorsis ordord je uouodo 9s anb sopnued vap “usiduios anb ‘(jeanyd ua) sapesaieliq savoraysodoenu0 agnyxo vulaIsTs |p 18 ‘sopnzed osu ap spux Avy 1g “euoHaI vy seo yNUapY eed eK muwe015, Br 179 Giovanni Sartori cuando hay distancia ideoldgica (en contraposicién a la proximicad ideol6gica) f Claro que el sistema se basa en el centro precisamente porque esté polarizado. En caso contrario, no existitia ni siquiera un terreno central lo bastante amplio para brindar espacio para su ocupacién ni seria rentable una ubicacién de centro, pues los partidos de centro explotan el miedo al extremismo. Sin embargo, no debe escapar a nuestra atencién que en este caso hacemos frente a un totbellino vicioso. A la larga, la toma de posicién de centro no es sélo una consecuencia, sino también una causa de polarizacién, pues el mismo hecho de que la zona de centro esté ocupada I sistema con impulsos centrifuges y desalienta la competencia centripeta 5. La quinta caracterfstica del pluralismo polatizado es algo a lo que ya nos hemos referido. Es la probable prevalencia de los im pulsos centrifugos sobre los centripetos. La tendencia caracteristica del sis- tema es el debilitamiento del centro, una pérdida persistente de votos en favor de uno de los extremos (0 incluso de ambos)". Quizd se pueda frenar la hemorragia centrifuga, pero las tensiones centrifugas parecen contrarrestar con éxito toda inversién decisiva de la tenden- cia, Los casos mds elocuentes en este sentido han sido la Repdl de Weimar y Chile, pero la IV Republica francesa también exhibia vuna cendencia centrifuga. Hasta octubre de 1947, los comunistas par- ticiparon en los diversos gobiernos de la postguerra, y en el otro exiremo no intervenfa en el terreno electoral ningti adversario. Sin embargo, para 1951 la reaccién gaullista (signi icati- vamente etiquetaca RPF, Rassemblement du Peuple Frangais) berris, el pais, los cuatro «partidos constitucionales» ubicados entre los extre- mos comunista y gaullista que en junio de 1946 habfan obtenido n menos gue el 73,3 por 100 del voto total habian bajado a sélo el 51 por 100 y quienes més habfan perdido (al bajar del 28,1 al 12,5) fueron los cristianodemécratas, uno de los dos partidos bésicos del centro. En la eleccién ulterior, y shims, de 1956, la tendencia centr fuga parecid disminuir en cuanto a resultados electorales, pero el ange gaullista se vio reemplazado, aunque slo fuera en parte, por el auje poujadista, que conforme a cualquier criterio con que se mire era una protesta derechista antisistema La tendencia italiana es igualmente centrifuga, aunque a menor ritmo. En 1948, el Partido Demécrata Cristiano llegé muy cerca del El subrayado revuluas eb io Luca Cavazza, ‘Garzanti, pies. 202 a 2041 Partidos y sistemas de pattidos 50 por 100, pero desde entonces tiene un promedio inferi por 100. Andlogamente, y lo que es més significativo, en 1948 los partidos italianos de Ia coalicién centrista (DC, socialdemécratas, republicans y liberales) tenfan en total el 62 por 100; en 1953, el voro total de Jos cuatro partidos ya hubia bsjado por debaio del 50 por 100. El destino del geapo de centro-izquierda, esto es, del expetimento de la «apertura a la izquierda», no ha sido dife- rente, En 1963, la nueva mayorla de centto-izquierda representaba el 60 por 100 del voto total; en las elecciones de 1968 habia dismi- suido al 56 por 100, y para 1974 esta mayoria se habia deshecho, pues el Partido Socialista declaraba que la alianza de centro-izquierda ya no era posible con los socialdemécratas. En cambio, a los extre- mos les ha ido muy bien, De 1946 a 1972, el Partido Comunista Ttaliano fue aumentando constantemente su participacién en el voto total, que pasé del 19 al 27 por 100, y en las elecciones de 1972, el MSI, neofascista, duplicé sus votos ‘anteriores (que pasaron de un promedio del 5 por 100 a casi el 9 por 100). ¥ los datos més recien. tes disponibles, los de las elecciones regionales de junio de 1975, atestiguan de forma concluyente la capacidad predictiva del modelo, Los comunistas han. avanzado cinco puntos de porcentaje, al saltar un méximo, sin precedentes en una democracia occidental, del 33,4 por 100; los demécrata-cristianos han descendido al 35,3, y mientras los liberales casi han desaparecido (2,5), la extrema dereche neofas- cista sigue estando, con un 6,4 por 100, por encima de la media de sus resultados. Parece que la centrifugacién ha aleanzado su ultima frontera ?, 6. La sexta caracterfstica del pluralismo polatizado es su estruc- turacion ideolégica congénita. Cuando se halla un amplio espacio ideolgico, se desprende de ello que la comunidad politica contiene partidos gue no sdlo estén en desacuerdo en torno a cuestiones pol ticas genetales, sino también, y de modo mas importante, acerca de los principios y les cuestiones fundamentales. Ast, se nos remite a un significado més de fondo de la ideologia. Como ya se ha sefalado antes, el término «ideologia» puede significar: i) una participacion muy emotiva en la politica, y if) una mentalidad patticula forma mentis. En las comunidades politicas monisticas se hard hin. capié en el primer elemento, en el «recalentamicnto ideoldgico». Pero en los sistemas pluralisias debe hacerse hincapié en el segundo, en la «entalidad», esto es, en la ideologia entendida como medio de per- cibir y coneebir la politica y definida —por ende— como una forma distintivamente doctrinaria, de principio y muy clevada, de enfocar rus completas figuran en el cuadro 9 (Italie) y el al 40 10 (Francial, en sooilonpt omens ne & ¥oNI9 au Ft ined) stiooopr sags Ota ap eps ee ai PG “9961 2p case “ysay va ‘auopmatdioy pur wesg YA jo suaqe “wequomge] “sono ainee “stats on owes dag PE Debio wistog af eormedo onan “Neel us 1 AL =MuEEIAD» ofizdes ne nuouneredss Sage 2P sod 189 sOpImpXa trepanb ‘wtussis yo usvodo ae ax sored Soy ‘souisnsa so, 2p sopnned.soj ‘aied #110, 104, “siuouprerper seura908 s9 ounisop ns “3/q}sod fenuauueusaqn® eysosnus npor of, esq “DUDA euuinjad vy & sroaid jo s9 OOD “uproTUtayle e] € oneadsy Lick ou (onus jap opuied jediruid [9 0) onua> [op opnand > ond wun Jog “oriuao Jp ua sepeseg seniujod sopeprunuas sy 9 yprucer -ruisgn8 uppeusoife ap wHytoed kaqupdoW 4] voD wpansn Uopepar puend sonstiomena visy opqnmuodious souornode ap coos aud v[ 59 opeatijod owsyeunia [ap earisjionaiy euaadge ey [ous e-q2703 ugtanye jap vpraied ef muoweqnoaja emu ypeatmyee von Ho popruniies wun ap vai8ojeapr uptationsiss hb Ua epypaus uiqgrad ou ajqysodar $9 saouoiwe “unuioy & operedaton oases oe aod ‘sped sod syed “jemnboured rset pp os " sMs 9s Js “fe101 Ug -uorAnpe 2P up}penide wun ows asierosdsaur spond aiusuyioyip o1siontp 2 43] ¥ s3gos FET Ua opuo} v gniawosdusoD as CI BL ond UD te oj | “owin|n oq "soonpunieid souainia x swi0;ueo wpunsqe soared sproinbe-onus op upfrjeo9 ¥ 9p «pepiygisianal ous e| 2p exp BRLEL 2p wuinvop yy ‘siuaweROypuy - w2ldojoapr epraed eun “sepnp ® seo] us “opuefin upis> soue souinb soumn So] uD opried te "pipsw ues us opeuoioipuoo usy onb “qq w] 2p eprambzy ap sauors 2H Se ‘sp wopY “g D1UDINAIs Up!oe:OUaT By sepuot se] quot opens anb “OS61 2p S1ws>9p [ap sordioutsd v “uadses) acy op uoroasIp 81 oleg vonpusead spar edsopeied vun eon (ousrsiey epmiouae) 2G ¥| ‘2#2adwo wig “ou & js olBg “uptante 9p pried un snd eis § ou ouster ouensti exeadoueg opnieg [> anb ‘oduislo aod "3 Ape suourri2apr0d 2qv> ‘swisipniedyod se>q3]0d sepeprutiuos sey 2 opydave auoatoyqsniyd age oxog “siueujuiopard opmied ap 4 seship cpivdin ‘suasipriiediq sopnied ap sewaisis soy ap vanap 25 u rane 3P sopnied ap ordaouos 1g 4, WLaYY>sIy ONG, wap O10 "Ly 291 aqte-qaita>] sugranye ap» searaiy aesigde ap uedey ou “so1aKwan opined sop 59] 0 ‘sokeur opnsed j> gals apd ozs sousts opens F199 JO9P!_upLD¥z1]eu"D | uD sopnzsd soyanbad so], 2p [P ¥21q IS “2IqneGap s290xed Bjupod wouara}u1 eun|N wae ‘ojduial2 [> armas 2p sepepyqegord sopuesl usuan (soroseu sopnied soy of, soKous opmied 2 gab sod seoydsa © epnée ol¥eruo> jap Ao wun A sassy dU}sID0pH Sa] as soxopm#as sns v anb s9 wouaniAzadns eéna rean8ase 3p BUHO} r0[>u1 w] ‘soyanbad ausuRANe|DI sodas uos sopnied so] sopor se ououtxe ouisi[einfd ap uorentts eu uo anb so Uugzes vpundas ey “uoroeisuarayIp op eanguitierd eyo} eun ossratod ‘vapond ov sors9 ‘opezvdas sod soprized sown aswoljtisn| & asirqqoiad ap wey 1s anb Sa wiauttad wy -sautozer sop 10d souatt! Je “uoreztfeue3 2p ooojoapr odia un. seiuawWoy uo opeara spuiuy un audinbpe eu isis p ‘aluaweanytOrne soppaiqeis> sopnied sores key opuena x soniyfod pepsioos 8] ap upjsezymuR ap eUIasIs [> UD UDUIDIA “woo 28 ‘oanpuome offs ua uarTaIAOD 9s sopnred so] ‘up!eZIWOI By 9p asvj ef 2p giye spur esed 4 opjsa|qeasa avpanb & eBay] sopnized ap eusoists Gn opuenry “so2t#9foopr soparo sns ¥ suLIOJUOD pepe1s0s tL seandijuoo § oanDEnY ns JoualuvUs uapand smstfeUOIIeL A Sei ‘spjeuowsazuo9 sopnavd so, ‘oBiequia wis *K cuoumaredwoo e] eh uanbynsnt ou seariolgo seoiuguoss01>0$ seansty sj anb aiQisod sq “pepa!20s v ap vaiBojoapr uoresnionaiso e] BuDTIsOS & suonuear sopnied ap ewarsis Jap upirein8juos ewstu ey anb 2p ‘oypay |e ugrouaIe epiqap vl aeisoid eprogap a8 “eansjod exRojors0s ap _ sso[Suedisod wx wun ua ies © sourertdse 1s ‘OBIEquiO Ug “sso uv 0120p J ersEY OIsta BLAqeY Oo] Osy “epEZHHO[OAP! y1s9 pepe1os 8 anbsod vorpjoapr se eonyod peprunaio> vun ‘suswyemaeN “eonpuitead popry -eiuaws bun ua eo1S9[oapy pepyerusu wun “vos Js 10d ‘wrUIOJSUEH OU 99p! uorsed ¥] ap LOPNUTLHSIP Uy O14 “vonyod ef ap eIMEradWa1 ef afeq anb ajqysod sq “rarBoyoapr auqaxf wy u0d sepeztsejod seorasfod sopepitmuios se] op watuaSuos vorSpfoap! wimaonuso Py ipunyuo> aqop 2s ou 089 aog “eatRopOapr pepyfeiuour op sounmay ud vauidwoo & sootdofoap! soiuawnze woo waiequIo) as sopnzed so] sopoi anb so unto wns} ef amb “9s C “ess9MIp Anu 196 apond sopnied sosraaip So, ap eoSojoapr kamexsdurar vf anb ‘sa o1sa ‘«serpaut e se1uaiar9» Soy ap sopried soj uoD-weapoo as «sazua4orD soxpups2A% so] ap soprised so] orpmisa ap seuisisis Soy ua ‘ose opor uq ‘Ss1vBTIIe [IFIP sypNs—s a] oaIfopoapr anboyua Je anb avey worsdure exmjnd eun anb senusrw ‘woi8ojoopi eonyjod ¥ 9p oanyno [2 wed opsuoge spur owausEr je se IsTPeUOINeT eINa|ND wun anb aiusuiafduns soap o1amg -omsyBojoopl [> siusweSNpwWoINE vais 98 ‘vasy{buoIser wima[R9 vUN ¥pep ‘anb 19% spuBed 6 vouydua peplfeiiout ep e s1u2x oulsifeuorser [9p pepI “uous Bf volas}ta198IE9 vUIIOS ap elaysor A (wonyjod eAN{ND e| ap a1Udut seiow ou) eanajna ean ap seusyus sa2zes se, op oflans ‘s2yuat Buuo{ wise oysay 9p & ‘oo1Bo[oapr anbofua esq “seopyfod sauomseno se} houses vero, zr aa Giovar cién de la alternacién en el poder: en circunstancias normales no estin destinados a gobernat. Por eso, en estas condiciones, no pueden aparecer codliciones alternativas, o sea, que el péndulo vaya y venga de un grupo a otro grupo de partidos. En su lugar, nos encontramos con una alternacidn periférica, esto es, periférica en el sentido de que el acceso al gobierno se limita tinicamente a los partides de centro- izquicrda y/o de centroderecha. Dicho en otros términos, las coali- ciones alternativas presuponen un sistema en el que todos los patti- dos importantes estén orientados hacia el gobierno y son aceptables como partidos de gobierno. Por el contrario, la alternacién periférica consiste de partidos permanentemente gobernantes que se limitan a cambiar de compaiieros entre los préximos a ellos. E] acceso periférico y limitado al gobierno sirve para ex pues, por qué el pluralismo polarizado carece de una opos ponsable importante y se caracteriza tanto por una oposicién semi responsable como por una oposicién cazacteristicamente irrespon ble. Es probable que una oposicin se comporte de modo responsable si se espera de ella que haya de «responder», esto es, que deba levar a la practica lo que ha prometido. A la inversa, es probable que una ‘oposicién sea tanto menos responsable cuanto menos esperanzas tenga de gobernar. Ahora bien, en las comunidades politicas polarizadas, la alternacién de los posibles aliados del partido dirigente de centro se impone sobre todo por limitaciones ideolégicas. Ademés, es probable “que los partidos de centro-izquierda y de ceniro-derecha compartan linicamente una responsabilidad gubernamental secundaria. Por xlti mo, la inestabilidad gubernamental y las coaliciones inestables o polé micas oscurecen la percepcién misma de quign es responsable de qué En todos estos respectos, ni siquiera los partidos del sistema orientados hacia el gobierno se sienten ‘motivados a desempefiar el papel de una oposicién responsable; pueden permitirse el ser sever responsables. Y los partidos antisistema, si tienen alguna motivacién, ¢s le de ser irresponsables; son una oposicién permanente, que se niega a identificarse con el sistema politico, cuyas promesis no se prevé que se vayan @ cumplir nunca, Por eso, él pluralismo polar zado se caracteriza por una oposicién Semirrespoasable en Io que respecta a los partidos ubicados en la periferis del centro, y por una oposicién irresponsable en lo que respecta a los partidos de los extre mos que se oponen al sistema. Y el papel que desemperia una oposi cidn irresponsable es Jo que nos lleva a fa ultima caracteristica ” 8 Aunque, a mi principal rasgo que caracte extract muchts motivaciones capitulos de Ia obra de Dahl Potisical Opposition: in Wester Democracies, eit, Permitaseme mencionat Portidos y sistemas de part 175 8. La tilsima caractetfstica det pluralismo polarizado es lame. dida en que la comunidad politica da muestras de una pauta de lo que yo califico de politica de superoferta, 0 de promesas excesivas, que es muy diferente de lo que se califica con sentido de politica competitive, La politica competitiva no consiste sélo en la competi- tividad, es decir, en lo préximas que estén las competencias entre también consiste en las normas de competencia. El concepto de poll ica competitiva viene de la economfa, y cuando recurtimes 2 las ana logias debemos tener cuidado pare que la analogia no se pierda por camino. La competencia econémica resulta posible en dos condi iones: la primera, que el mercado escape al control monopolistico: Ia segunda, y no es menos impor que las mercancfas sean lo que se dice que son. En la esfera de la economia, esta iltima condicisn se satisface mediante los controles legales. Si no se castigara el fraude y si los productores pudieran escapar fécilmente a toda sancién. por la venta de una cosa en lugar de otra: de cristal por diamantes, de pintura amarill por oto, de agua por medicina, un mercado compe. /0 se hundirla inmediatamente Condiciones parecidas, aunque menos estrictas, son las que se aplican a In competencia’ politica, La politica competitiva no esta condicionads sélo por la presencia de més de un partido, sino tam- bién por un minimo de comperencia limpia (y de confianea mutu: por debajo del cual dificilmente puede fucionar un mercado politica como mercado competitivo. Es de reconocer que en la politica tene- mos que ser, por fuerza, menos exigentes, y que el fraude politica resulta menos fécil tanto de detectar como de controlar que ef fraude econémico. Pero la distincién entre una oposicién responsable y otra responsable deja margen para una distincién equivalente entre la tencia politica limpia y sucia. Siun partido puede siempre, menor preocupacién, prometer el cielo en la tierra, sin tenet que «responder» jamds a lo que promete, no cabe duda de que este comportamiento cae por debajo de cualquier norma de compete ‘o, el hablar en estas condiciones de mismo tiempo, utilizar un vocabulario terpretar mal los datos. De hecho, la p: términos de competencia injusta caractetizada por una escala. cidn incesante, Y la politica de la superoferta leva —por invertit la analogia econémica— a algo muy parecido al desequilibrio inflacio. nario: una situacién en la que los competidores «teatan de artancarse el epovo los unos a los otros mediante llamamientos més estentoreos to de fa competencia y aumenta mucho, al pasar ia ideolsgiea escasa a una grande LF © Pb) seustipe pay « exquofegey us ideouty 494 SET Wp ‘mamdoparg payed pue sating pouiod *s wioezueaio 9p Caionusedtous 9 otlsden she 2 9u1o9 YonUOD ap sorsand opiqioas wy KOUNU anb sejsuas E ajeA inba anb oj ‘eisasn{ ap onaisiumpY [> ‘TZ61 Ua ‘sny opednoo vy anb owsond jediound [g “wueauawepred eongitiue ej ap 98eq | 22408 o1Z -Ws99DU OPEIJY OW1O9 Ob ‘wongA0s UoIeaId t] ¥ UOrSooUdD OLISD UpIP -aw ues uD upIDIEOD ap sourDIgo# son ua opruasoiu! ey spur wisiUNWOD ophaeg [9 wIOYE eIseY ‘ofrequID WIG “eIpUE[ULy !atuaUTIIod ose) un spanb sou oj9s anb opow aq “iit adjo8 [a od opidwnas out aqudiyjeINIg Ola as o1UBUNTIdKD J9p JeanIeU oquins [> & ‘osa7 suo Jp ua BEoseu! euN op eyUOdsIP OG apUITIY “(OST 9p ‘soperndip zz 4 ‘0¢ ap ‘soxopeuss sas) sestoss oiuduwanejar seueuoME|ed sez Jon URjuaL seis{LNUHOD soy ‘>| U “ORLEDyTUBIS ose UN ‘Sorsodse sono ua owoD 9159 ua oie ‘aeYInsoI opand sUdW|LD};IP —sa1UeION 000°001 seuade ap opezoisaja un uo>— vIpur|sy o23q “(bLET & 161 9p) PIPUFIST ® (€L6T ® OL6I AP) PTD (TL6I ¥ 9961 P) BIPURIU sasjed $91 U9 UO!ILOD ap soperwapiog0 sOuIsIgos uD oprusaza ‘uoy anb svistunwiod sopnied opiqey ey 9961 3p O1U99p Jap S31 2psop ‘siuesoduit spur so anb 7 “ststuowWo> so] 2p uotordionaed ¥{ YOO 0] od ‘caiuaueataisod sopei8aiur» upis> soadoina sezsyunuiod soplised sajed -punid sof ‘ep Soy ‘onb ap 8] so upeso spur eT “souOIsIaA seyanut tua osandxa oy as ousjuntios Jap «uoiresBowUt» ef 2p sts ey suuauad ins & soreynsad sauozer Shs 9p 98uq 8] aiqos sajetuap1os0 svastuTweD so) 9p Uolsesfavut vpewie]| e| uoD souowipuaxjuD ‘osopepina opmisa uN uejodos 1s souode oursrunio> £ oussHeI90s aio sesFOoUL Sb] +g 9, YoIDeZUWAIO ap auPuOIsDsdul! pos wun swue}pau operysuEIe aiustuomUy & opsrusunBos visioudn «eusoied sini eum 10d opepyedsor exif uo EnUD oWSIUNWOD [> ‘oresedeHUE prusioe vuN 40d opeztidizeD oAU -puuodss ajuriseq ‘Jeuoreu eptosa v “A ajqixayy aiueseq ousHWIACW tin “opuais ondis ‘opis vy owsyeisos Je anb sessuarw ‘orquiey ug, ut sopid 2p seursis 4s ing 7961 “HOH ssuiasrhy prvog, foo askyeny 24.4 Nosuaxydarg “Wy “ “sB!2Waparg| “> KuseEy UO e3eG 38 eusip “ELT "ABC "9961 Tok OM “sMcsysKy jaro "UELLASIA\ “AHL at se)sauaig |p urlayjar upisesedutos us anb -sunioal9 Ualaijou “PIpUETUL OsNoUT o eYeI] ‘eIUeIZ Op sajeNIoe seIsIE -nwoa soplred so anb ipa aqea atu Ip oFag “ "Xx [op sofuas9p sosutd soj A XIX of8s [> UD seIOpEleqesn Seep Se ‘ap seurrsunou19 st] SOWPIOI—1 1g “UAPYO ono Bp $9 OWSTUNIUOD |v soqrosqu 9p ewa[qord > ‘sPwapY “eUedse X eIuEWY ‘wifey UD ‘SEI ‘anannua 9p opopiod [9 ua SHpuny as eIDeIDOWOP F] ‘UEqUdqnaN seis pisos sof seUDIW ‘oIUe? 911Uq “seIsfuNWOD sopHied soy ap JOAE) & ‘sasjud soy ua sepipapd syns wis openyay2 vy 3s OW UpI9eIT -aiuy vaso A ‘aeieaSoaur O[81s o1paus QAaT| SBF SeISIAAEUI seIST}EIDOS So] # ‘sojeiouad sounmupr ug “oopsjod vuraasis [2 vied 4 soiuainsa soz0i3e soy tied 0838] operseuiap #19 «zed ofte[» [> anb atiqnosap ap vésy oFo[giqod Jo anb aiqisod Anu sa oxeg “svo019p optpod usy ou anb» souawy¥ax Soy 8 ueidepe as 4 jpiorut modu} ns uoproid solseuoIanjoaas sopnied soy ‘ozeyd ote] ¥ ‘anb a]qeataauy opout ap gllqnosap Topeiz01 ‘seperdsasap spjoura suo s1U9[94MS MAtAsiqos y4LsBO| wUID 215} ser [p IS tages ap tres ag “eat jue sored so] 2p soumednoo © saqloa v UBAD{] sou sepeztreyod jod sopepranmia> se} ap elouaniaiadns ap sapepyqisod sey -spaqsopdxa 0 seua8oxo sis 1H9 yoo ssieqUszyUD uapond aUDLUL!IIFIP anb Js o4ed ‘UpI2oNTSapOINE fe] & ‘seiuana ap uly & A voouaiodwt vf t sepetapuo? upiso sepezisejod stonyjod sopepiunties set anb arusumesozi0} woqdusy ou oxsg “oseaeas 2 Ua ueque anb sepejnoyes [ous sourtoyer ap tpeuepzosep wIousNDDs bun vo sfdwis € vind sisypred e[ ® vast] PorBoloap! a eperspourut eonyjod ey “3jqeia vuraisis un sas apond aiuatyp.oyIp vions wud od oun 4 a[gesuodsaint upisysodo tun ‘soanyinta> sosndiwt 30d aojiaiseiea as anb oonyjod vararsis up) “oonsjod odiono un aed svs0 ‘9p ouvsjpw pers un so owsIpisednyncr [op peporrea v1s9 anb ap epnp aged ony “sepeztiejod seanyfod sapeprunusoa sey ap eisuaarazadns ap sopepyiqisod se] uos saypn> siunfesd sqgezodun $9 ‘o#iequis “sronbed ojos un ud aeuoiuoUe uapend as ou sopniied sop ap Spl 9p souIns|s so] anb XK ‘sonunsIp aiuaw[eoIpes sose> sop aittout -es0101s04] OpIpunjuo> vy eisIpHuedA|na pRUOIIpEZ epOR. v] enb rensowap ap §9 BIEN as anb O| aq “OINauO9 3189 UD sTuDpo0Idwu eyes ePZoJOND us 9p jRUOIsIaord UONeNdxa cup “opeaejod K ow -onixa owssiqeanjd [pp 2worpuys fa <@ apasaid anb of anb opow aq] “q PUDTINE OU EI9}0 ¥] ood ‘alquuodsyp ¥iz—x0 ey sod epuaiadwoo y] ruaune anb opow ap ‘asaxodeu sesauord & ones pmuesoisy ou {a ‘220981 oonyjod uapro |B va soprized soso & Joquosqe esvd od_ 178 Giovanni Sartori Ministerio del Interior o el de Defensa. Por otra parte, su_subide al gobierno ha lievado a que disminuyan mucho sus votos. Debido, quiz, a esto, pero debido también a feroces batallas internas entre la tendencia «liberal» y la stalinista, el Partido Comunista Finlandés no volvié a participar, entre 1971 'y 1975, en ningiin gobierno de coalicién. Resulta, pues, que los datos disponibles tienen muy poco gue ver con la clave del asunto, Porque la cuestién gira en torno a la dife rencia critica entre: i) un gobierno de coalicién con participacién comunista, y ii) un gobierno de coalicién controlada por los comu- nristas, es decir, una coalicién en la que el Partido Comunista tenga una o més de las carteras clave. Y el hecho es que, hasta ahora, no disponemos de un solo ejemplo en que un partido ‘comunista tenga fas palancas, 0 los puestos de control, del gobierno central y, cuando Megue el momento, se somete a un veredicto electoral libre como resultado de una competencia pluralistal y sin cortapisas. En todo el mundo, los datos apuntan en el sentido contrario. Existe una gran diferencia entre «iptegracién positiva» € ainte- gracién negativa». La mejor forma de ocuparse de esa diferencia es remitirse, en Italia, al ejemplo concreco del PCL ®. Tal como lo des: criben sus defensores, la integracién positiva del PCI equivale a una «oposicién constructivay; de ello se desprende, légicamente, que PCI se comporta mas 0 menos igual que cualquier oposicidn le normal”, Esta interpretacién encuentra sus datos més fiables * en el hecho indiscutible de que «los comunistas han aceptado casi tres ® Los comentarios y_ las investigaciones, sobre el comunismo ables. Una. vi ‘de Arturo Colombo, general de las. obras ey Dindmice del Com snas_ recientes al respec nismo” I iano», en Luciano Staricon 1974, Véase tambien: Donald ism and the Communist World, MIT Press," 1968, y Arr verse il Potere, tas Kompass, 1971. BY concepto de’ integracién, negativa ex de Guenther Roth, The Social Democrats in Imperial Germany, Bedminster Press, 1963, 1B Respect dle ia gran vyéase Rodney Barks lity tn Diversity. Italian Com jedad de oposicidnes y de las opiniones al respecto, Studies in Opposition, Macmillan St, Ma 3F el concepto de ope: los datos mis fiables porque considero muy sospechos iigentes. EI entrevistado no s6lo es muy sensible ‘expectativas 25 para vender con Ta nota 8 Partidos y sistemas de partidos 179 cuartas partes de las leyes italianas promulgadas entre 1948 y 1968», y,de que, desde entonces, ni siquiera se presenta un proyecto de ley al Parlamento sin el mibil obstat del PCI y sin que se haya negociadd previamente con él®. Sin embargo, también es indiscutible que la mayor parte de esta legislacién se refiere a asuntos triviales, y que las cuestiones cruciales raras veces se deciden, si es que se deciden alguna vez”. Esto es, la integracién positiva aparece répidamente como «negativan en cuanto se sopesan las decisiones frente a las no decisiones. En esta sltima perspectiva, la interpretacin més fria es gue los gobiernos y los parlamentos italianos se han visto cada ver mds patalizados por la capacidad de veto del PCI y que, ademés, los Pagos marginales por las pocas decisiones que se han tomado han sido, sumados, demasiado costosos para sus resultados. Como no puedo entrar en la cuestién en detalle, cl aspecto gene- ral y decisivo parece ser que la tesis de la «integracién positivan se hunde cuando se intenta explicar con ella por gué resulta que Italia es, politicamente, el hombre enferma de Europa occidental. Si la respuesta es —como suele set— que el deterioro debe imputarse a los demécratas cristianos, esto es, al partido que viene dominando todos los gobiernos de coalicién desde hace treinta afios, entonces la pregunta siguiente ¢ inevitable pasa a ser la de por qué no se ha expulsado del poder a le DC. ¥ esta pregunta nos vuelve a Hevar 4 las propiedades del sistema de pluralismo polarizado y, sobre todo, al hecho de que la DC debe su poder y su petmanencia en el preci. 25 La cits es de Franco Carzols, sConsenso © Opposizione nel Parlamento Italiano: I) Ruolo del PCIn, en. RISP, i, lacién italiana ‘a promulpan directement larieno, cor tesbajos a realzan ¥ son ‘completamente invisibles. El comportamiento ‘comunist cuando tos Proyectos de ley legan al Pleno c+ mucho menos coalescent # Véase Alberto Predieri, wa Procunione Legislativan, en G. Sactoti comy Ht Parlamento Italiana, 1948-1963, Edisione Seientifiche ‘[ tarde, Pred ha importante conclusién del Vol. [1 (France Morsara, ina Movia, Come Lavora il Parlannento) es 8 sobre todo administrativay (pag. 11 as a a vida soci preestablecida, twopiezin con grandes é ‘de. 85 luacion perceptiva de lo que representa esta pro. Giuseppe Di Palma, Decision and Representa ict Management tn Italy, de. préxima apart pecialmente los. caps. 2y 3. jean Biondel y con fe (94 pd) «s0a4gjoap1 sy soonfod wos sousteA! so] "spr 2s oUWOD pus 9g ~-s03uFITIG $0, spat oyna sosiuer uex8o] sou pto2ps,, of ap. seuOIsURLEIp "NP 88] ap soiusuodulo> sosit ug’ s2u0 xf So] satus aisestu0 ep0isep_upioea jpuud Bkno “¢Z6L “seatg Puyfuog “opoapy- surranyog fi soau! | opensolusp By of A QNIED Ot Uo{SM|DUED WIS 3n ues yj euenUD a[qisiaul a a[gIstA eo) 2p soa1qnd sop uos upperedwios uw: 30] -9W wsoidiser upIoeUINASa[sap ap soruadep asisve4sep uapand jealu anb & & peppojaa anb e ap | $9 viexs upnson BA “(Ipod Pp wor vf OUTS “ugTeAAOU! vf 52 Ou Opra|nsa: J ‘ouranxe Un apsap and sid 38 OJ9s 1S) upDeuTM#a|a1 op EoHTIOd FUN UPFisiad sodure> soq su anb a8fxa uorsesfaiu v anbrod sozordys0 oft] “ugiuT/F9/sap ap sorousiue sossz0zd so] # UeAMNISNS anb ugiewUzz1B9[24 9p soro1d par soss201d uaisixo 1s ap —smuano ap uy e— apuodap «evuisisis PP Uo vuraisisnuy opnied un vifaur 95 pUI9D?» ap wiundad ef edno0 sou anb upnsan> ¥] © J2ajon aoe aut uIsPArasqo Bu visa X “vapuDA anb U>fouH! idosd ef ap sosauoistd ua ‘eBre] e] v ‘asinzaauo9 ap ound [2 wiseK, Rgjoapr separ seidosd sns ua UeuEIbUIUa as soIUaSiuTp so] ‘0501914 f9yn23}9 un uD soueqvow ‘oye umede ds 2jQESIAUE HL & >IqISIA YoRy[Od e opumns anb so oanous mw ‘uSIq sppy “seisiUo: sejndodsa st] & uEpaD sepipaus sey apqstA souau © s9[qystat so] ¥ anb sexuarw ‘ug}einyinuss ap eprpow vun ap vduodsip jaatu aise & anbiod aitauies|aard s3 ou *[e10199|9 paused ye omedsox uo & pesoi29[9 jaar & opezimyjod omsyesnjd jap seBnyssiu—0 seiouspua SH] ONJeAA IG “Japod 9p seOURH ss u9) UY souTH 4 oUMUEWELEd opnized [2 ud ou 4 soioa ap t9snq ua oprued [> us omu29 au 9nb aod ‘3e8n opunas ua ‘aeoydxa e epnse epeztrejod eonsjod peprurntico ve ezoreI onb ajqysiaur vonyfod & piqisia sonsjod azius pepyig sfuuaauoour e| X “auDuoTBoo9p1 ‘osooK> |B wIsey oyDay 9p ‘opuLdn! in8as agap vanyod ey ap aiqisia epraed ey anb sesnuoiui “pep [AISIAUE e] ap vaMI1Oq09 ef ofeq S9IqIA OS OI9s svONPNFEAd s2UOID osu $8] —ooIBojoapy onquig oyjdure) un opep— anb ‘orqure> v2 “ep OX “a YI@9foapr «axuauIesapepraa so [oruapI990 vonyfod pyplU -nwio9 eunduyy anb ap aura orusumeu! {9 ‘reiny oud © epnde opqusiaur vonyod & ajqista nonyjod anus upiounsip ey “opeansd ua aoeq 38 onb 9 1a'sIAU! vorazod vj { fooxgnd uP aoip as anb o] ‘sa orsa ‘Iq, 89 0189 1 sopued ap sewarsis 4 sprang (ork g soupens so) s1uoursiaadse 4 gh # 9g “sip se] asu"Z4) opouiod [9p sopEaar> pu peplusnraoye 2p 501 8 99L-LESL VEOKY PY[RI] 9OD es=pysuo> 3 2pUOP “Tp “HPA "TLGI 'a¥HG “Kpmg uoNMAraapom| Y ce7totasof.eg DUBLIN. PURI A sind 2sqoy POY, 10d SOPETTOAED soreqOTS «PHP sppmijuBew™ se] A «pepiinaiay} ap eooiuvi» so olsadsaz 2159 8 3sU" A ge sia voniyjod wy arau9 owsiqe [9 & pepl[iguzeauoour vy Uysas sox0KEML ‘suot2o[oap! sviaus ap OTWARDD|qers> [P 4 ajqusuadsaust uppIsado vj & ‘senrayoxadns se] e vorsjod poprunuzos cun suopueL 9s spi oIuERD vesipau v] Vy ‘S0190 So] & uaSeuN 2p e1uDA FL a1IUa “PEpHIgeia e] & viz018s0 Bj anuD (sealzef—x) PupHGAIAUED v| A pepmuutxo: sodeur ‘sels2z019dns so] soxoUDW UOTDISOdo B| [qestodsaiy “voigjoapr ugieurfau! B] eas 1oUsuE o1ueENd ‘peI9Ue# ewIOU OWE) ‘ore 1u3ur09 ouisanu vaed exzodus anb ] $9 ug}URSIP is “opeatsd ue owNsuOD [> zed suagujed se] & sorem so] e 3puodsaizo> epungas vj anb senuarur “TeIDOs up}IeD!URIUOD ap SOIpow So[ & sepeUNSAP sessuIOad se] A seq ed so] ¥ apuodsaiso9 eiaiulad vy Jen9 Bf 8 suLEOJUOD ‘2jqistAUt y| 2p Jod vy 9p ajqista auaed e) sxpralp ap vuu0y exaoIa1 wun v sows sou ‘sy “OIpmso ud sa[qeuva se] JOD uoIsvIa1I09 vprEn 1s seude eaueyIea ns orad ‘2[Q[StAUL vonsjod | ap [BIND aiuauOdwoD uN s9 2359 anb ap spnp ages oN “solons soren soy & sepaiuar se] ‘sepuagaid 2p oueds: [> ‘osnyjod orsuIp j> :epiduiores * a[qepessesap o1ied os 9 aisisuos < sivowepexady[ap apuoose as aiqistau eonsjod | ‘OpRUDS ‘opunfas un ug ‘seso> se sepor a1qos zn] zefosse sourapod ou anbiod « oinurwp opelseuisp sa anbsod pepifiqisia e] v edeaso oonsfod 0599 ‘oad [op outed wer8 ‘sp1D1u1 op 29999 dnb ‘opus souNsd UN Uy aigistaue vouyod vy & a1gisia vaiysjod vy aniua ‘upreppuaim vf syndsop ‘eiouarafIp vj o1awitd souenyeas ou Is ayqefaueaiuy o8je Ua epinos ud andIauoD 9s ugHsano e159 ‘ofrequIa Ug “eovapuar v] oprisanuy vy as wIOYP anb sTNpE age O39“ SOP -ut8as so] aiqos sosadoad soso ap sosauitad soy wequurwiopasd eypely u3 ‘OL61 9p o1wav9p [> Bisby ‘onb 9p vpnp aqed ou anb O91) ‘upLmNUtsTE -aj24 ap ‘esranut vf w “A upiomzzutprBapsap ap sosa20xd $0] us —vwW21 nied so] ap uo|sruRap wxIsanU ap eiUANd vpIaey— vjfoY 98 [emu vqanad ey “ominy [> tied seansodsiad sey et>ey ‘auelape vipay JesIur dp qeiwsn eioye sourapod ‘ep} UoPeIardiaiut 9] ap z0ds oypnus peprraisteyd yl ‘ommnl rw e ‘upiquer < earefou Upres8orut wun 4 wapiisod uoie8arur bun ane woua.ayIp ef 19Da[qers9 sex], BNE SED s0 valTeoyKS peppeded ns ‘eusIs 9p SOULE Uy “PuD4] “at eonyjod peprunuios e] ap [wor oonywarsis OvusIueUOTDUN) [2 I -1[dxo opand ou anbiod aitauresinasd viey sou wsiwndo uoroerosdio1UT 2] “uouinsor ug “eumnsishue sopnaed so ap vpuasaud w]e o1UsWeS ores qUUPAo15, oer 182 Giovanni Sartori zonas de poca visibilidad deje las expectativas de los electorados antisistema practicamente como estaban ”. Aqui la clave es si las éli- tes efectivamente aplican sus intenciones de relegitimacién completa mente, hasta legar a las masas y al nivel de los medios de co: cacién’ social. Y si bien es posible que los estudios detecten y midan cl ritmo y la medida en que esté ocurriendo una relegitimacién reci- proca al nivel de masas, las proyecciones corrientes de investigacién ‘son poco imaginativas, y las cuestiones més importantes son las que menos se investigan. Por eso no se pueden evaluar correctamente las posibilidades de supervivencia de las comunidades politicas polariza- das. No cabe duda de su fragilidad «externa» y de su debilidad ante ctisis exdgenas —como la de la inflacién en el caso de Weimar y la de Argelia en el de Francia—, que siguen siendo una constante. Pero la superacién de su debilidad «interna» con respecto a los par- tidos (y las actitudes) antisistema sigue siendo, hasta la fecha, un peligro no calculado que se deja en gran medida a criterios opti De momento, lo tinico que sabemos con seguridad es que mis votos signifiean mas_poder. Es tan sencillo tomo todo eso, y eso es lo que detecta mi medida de centrifugacidn. ‘A fin de cuentas, la analogia conforme a Ia cual se predice que Jos partides comunistas seguirén la evolicién de los partidos soci tas olvida unas diferencias criticas. Para empezar, los partidos est configurados por su historia, esto es, por los procesos de socializacion de sus ditigentes y sus cuadros. Ademés, y en particular, lo que queda por ver es —por lo que respects a Ia integracién o la coalescencia de los comunistas— el nivel a que ocurre! Lo que sabemos con seguti. dad es que si una comunidad politica es centrifuga a todos los niveles —al nivel electoral, el parlamentario y el de direccién de los parti dos—, entonces esté condenada. Eso €s lo que ocurrié los tres ‘afios de la Republica de Weimar y durante la presidencia de en Chile. Es decir también, por tanto, que de pluralismo polarizado no puede sobtevivir mas que si centrifuga de la competencia electoral se ve reducida, o en su mo- mento contrarrestada, en otras esferas. Sin duda, esto es lo que ocurre en Italia, Asf, la convergencia centripeta que cabe decir existe entre los dirigentes comunistas y los de los partidos burgueses a los niveles yen en Ja reconversién por le élite de Sugiero que cabe llegar més los votantes de los pai Partidos y sistemas de partidos 183 tiene el historial més largo de supervivencia de todo su tipo; pero deja, hasta Ia fecha, a sus caracterfsticas de sistema ral como se ha desctito, 62. Verificacién de tos casos Lo anterior representa toda la gama de posibilidades y propieda. des que. brinda ‘un sisteme de pluralismo polarizado. Aunque, he hecho referencias de pasada a pafses que confirman este anélisis, deliberadamente me he ocupado de un solo tipo. Esto implica que no debe preverse que ningin sistema concreto exhiba, al menos de forma igualmente destacada, fodos los rasgos del tipo. Pero la cues- tidn prcliminar es la de a qué clase de «tipo» pertenece mi tipo. ¢Se trata de un tipo ideal, de un prototipo, de un tipo puro, de un tipo extremo, de un tipo polar o de alguna otra clase? Dada la confusion metodoldgica en que se basa la tipologia de los tipos —y especial- mente el concepto de Idealtypus—, limitemos la distincion simple. mente a la que existe entre i) tipos polares 0 pures, y ii) tipos empt- ricos 0 extractados *. Los tipos polares lo son porque representan los extremos de un continuo o de un orden serial. No solo sefialan los limites externos dentro de los cuales varian los casos reales, sino que también definen la dimensién en la que se dibuja un continuo. A su vez, los tipos puros lo son porque representan [es notmas, los parimetros 0 los modelos respecto de los cuales se pueden comparar los ejemplos con eretos en términos de mayor o menor proximidad. Las dos clases —tipos polares y puros— estén muy préximas, en el sentido de gue ambas se construyen sobre la base de la concebibilidad, no de la fre cuencia 0 de la probabilidad, de ocurrencia empitica. También cabe decit que los tipos puros-polares son bésicamente invenciones heuris- ticas. A Ia inversa, los tipos empiricos © extractados se adaptan a la frecuencia 0 la probabilidad del acontecer empitico, funcién de acogida, més que heuristica. Claro que un tipo em; también es «ideal», en algtin sentido de la palabra, y puede ser tan abstracto como un tipo puro, La diferencia ¢s que el tipo empitico tiende a estar «extractado» de los datos motfoldgicos o idiogedficos conforme a la base del acontecer o de los promedios. En particular, mientras los tipos polares se interpretan de forma dicotémica (como epuestos), los tipos empiricos representan cualquier cantidad de con tigdedades distinguibles Joho C. McKinney, Constrctive Typology and Social Theory, Apo Geneury.Crots, 1966, un ann yu congeners 1 de los tipos. De hecho, de el he obienica st concep (especialmente les pigs 33° 23) 201 P iow ‘rudns uyisa as anb —sasjed soquie us— se>qput uageied sopepanou stun se] “4se UPS sesOD 5H] anb anared ou otag ‘, (1829qI{ [2) 4oAvur Z9A BpyD Jopearasuo9 opravd JOszmIUE so}) saruMASD ION ) sopnied sopuea sop uo r iS BY sopnted 9p sppuRjoy euIDIsIs [> “L961 wsey Souaws of sod o ‘aitsuBoppiry “., sopnzed ootn> v os1eN9 2P —1L61 ® LP6I 2p oposted Jo ue— dpucIs opiuos ey sopnied ap Spuep wwoIsIs Jap Jeox OYeEIO} |p anb Operipur ay eK ‘ORTEqLUD WIG q S#uosiad 9p S2uDIj!w O20 ‘iDuEpeUiEKode “op a2u8[0A uOHDe;God ¥ anb syed tn exed ajqeiou vuvzey eun so ofany apsop anb ued p1 anb sousw epeu e opeBoy] uoyqey soleg sosttg so] IL61 42 6 *,, sopnaed oy onb souaw epeu ¢Z6] UO vp: wouvMEUIC, ‘ouuaujred [2 UD sopeitissardar sopnavd so] sopoi usiuon9 a8 1g (9.4 ¢ soipens) sojos js 40d upioenyeaa eum uaparaut and 4 spuoiur yeisadsa uouan anb —sorueuig ap 2 & soleg sasieg so] ap j>— sose> sop Avy ‘jonu09 ap a1geHHBA ¥IS9 UD IeIIUD 9p saIUW OIag "T>IRoJOapI ayquitEa y lls ‘S9 0389 ‘o]0s Js Jod seuoruny apand ou o9139 omoadso jep sowanxa sof v anb ,ofdund un apsop souraqes anb opep ‘aiueisinbut ope|seuop e[n$91 OF ugYsnjsu09 eisy -ouISNXD A opsispou oursijeinjd ap sasey9 sey aus ueyI>s0 anb sozisaioz] soses 2p 21298 eun souraua: aonb mop ¥ apearnbo vd Sias & oounp anus euoz vf dnb elexpausur ealsoy ap a1uaptas sey DINO | ser sopnued op snuioisis 4 59 opeztsejod vdnjnut un ap “vuoz w| ua uenUa-o ‘sopepIUs b sasyed so] ap ‘wanisneyxs ou Is Pun so sruainds vy ‘weiu0o vied seustou stu unag So1919U09 SOseD $0] 2 UO!D8DIZHIDA ¥] A UO!oRUapIO vf :oFoNy ap eqonsd ¥ v sowvajon ‘v2pAofoporau esiwaid vs9 ap sooucura ou soprisexyx9. sod) sazi tod opines & opeanzala a1uiout supendape aA as anb ‘sejod odi 98 ojnyydva aso ua opts -oge|2 soannadwoo sewarsis ap anb oprpuaiua aiaweze|> sepanb 9q2p ‘oauei ao “odn tur ap jrujwuro2 soisyae> jo 10d sruow 289.6 ‘saqy apand anb soiueodu, 4 owianxs owsy txoad se] ua ups ‘onduiv vy 199) UOISTA 9p vIpuasne of an spur vjDAaT un. ei8ey opnzed un apsap a uapand wel ap swuiaisfs sO] anb ap vopy UT “4g O!eaIfeI0s OWI9IIxD Ns tOuE 1x9 uN iod oj9s opeMw[ OnuLHOD UN’ ap ‘59 O1S9 ‘ j9 ud ‘ojduale ono sei sod “yap aquo owsyur OF “raqa,y\ # sowsajon arduays osad ‘sont gue veas 19q2Q\ BP uadézppapy SO] aMb aiqsod Arar sq 7fogasqyas9r) Hoqosuseweo) eusooD1p ns gpalqeis> ssluuQ], ab spsap_ sHpip vardusos 4 ‘sepe2i Uuoy 95 SeiaiouG9 sepeparoos soy seasjod sod: ap upipeaps | ‘10d sopepnde uan as & ‘uauodnsaid soot Jd sodis so] ‘oqpaq aq ‘od as9 ap viousasodun ey oumUFEE sp Of ua sonpay ou uppeZ|iaseIe visq “oInd 0/6 sBj0d -vjod owsrfeanyd Jo anb so viunSaid wxowrd of v e: owes 1wura0ts, 186 Giovanni Sartor La descongelacién es menos evidente, o mas dudosa, en los Pa‘ses Bajos, pues en ellos disponemos ya de uha tendencia de diez afios que sugiere que la creciente fragmentacién del sistema de partidos coin- cide en gran parte con el auge y el crepiisculo de los partidos relam- pago. En un Parlamento de 150 miembros, los Campesinos Tlegaron a un mdximo de siete escafos en 1967, pero en 1972 eran tres; los Demécratas 1966 eran 11 en 1971, pera seis cn 1972; los Socialistas Demécratas 1970 también habian vuelto a pasar en 1972 a seis esca- fios, y los «Provos» y «Kabouters», anteriores, nunca obtuvieron una representacién a escala nacional y se han extinguido, Los tnicos a los que fue bien entre 1970 y 1972 fueron los Radicales, pero lo mismo cuttié con otros partidos que desde entonces han ido en decadencia, y a los Liberales, que son un partido tradicional, les fue mejor. Y los Uiltimos datos disponibles, los de las eleeciones provinciales de marzo de 1974, revelan que mientras los liberales siguen progresando, los socialistas van recuperando sus fuerzas iniciales. En cambio, los De- mécratas 1966 se han derrumbado, y se ha confirmado Ja decadencia de los Socialistas Demécratas 1970. La marcha de las cosas en los Palses Bajos pone de relieve la polémica telacién entre las clasificaciones y cl cambio. Una clasifica- cidn de sistemas de partidos basada en ef atimero de partidos detecta ‘su grado de fragmentacién. Pero si todo se limitara a esto, en realidad no necesitarfamos «clases», Aunque los’ casos pueden trasladarse de ~una clase a otra, sin embargo, una clasifi¢acién imputa una petmanen- cia y unos limites. Si no se justifica esa imputacin, entonces lo més adaptado al mundo real serfan unas ordenaciones por rangos constan. temente cambiantes y unos indices mas|sensibles. Por otra parte, la pardbola holandesa ayuda a confirmar la extraordinaria plasticidad, a lo largo del tiempo, de los formatos de partidos. Asi, una cuenta y recuenta incesantes de los partidos holandeses exagera, o podria exagerar, una dindmica espuria®. La pardbola holandesa parece apo- yar, por tanto, el argumento de que las clasificaciones no son mere mente mecanismos cartogréficos, sino que también, cuando son scer- tadas, constituyen una percepcién de las propiedades del sistema Claro que el formato puede permanecer estable debido precisamente a las modificaciones del comportamiento de los partidos. En el caso con les.» (H, ‘compartido con dos partides no confes ceptions of Party in the Dutch Parlisments,, en CO Wablke, comps., Comparative Le 3 'Sin embargo, y sen mis nor un formato de sels partidos 6 en un gabi nieron D'66 y PPR'{(pero:no DS70) en un gobierno de clevaron el formato de aquella Iegislatura a siete. partidos, Ider, J..G. Rusk, «Per Paterson, John Partidos y sistemas de partidos 187 de los Paises Bajos, los nuevos partidos reldmpago han recibido un apoyo desproporcionado de las nuevas cohortes de edades (que tam- bién estén radicalizando a muchos de los partidos establecidos de casi todos los paises occidentales). Pero la congelacién de los sistemas de partidos occidentales que han sefialado Lipset_y Rokkan no entrafia que los partidos no sean cambiantes. En cambio, Dinamarca resulta interesante por el cardcter repen- tino y la magnitud sin precedentes de su terreno clectoral de 1973. En 1971, slo cinco partidos pasaron el umbral del 2 por 100 y esta: ban representados en el Folketing; en 1973 lo pasaron cinco partidos nds, que se Hevaton més de un tercio del total de votos, En particu: lar, dos partidos nuevos, apenas fundados antes del dfa de las eleccio nes, se Ilevaron casi una cuarta parte de los votos. El alud de 1973 carecia de precedentes se mire como se mire; una cuenta de cudntos votos perdi 0 gané cada partido da un porcentaje de cambio del 60 por 100, Sin embargo, las elecciones de 1975 y 1977 han sido algo thds estabilizadoras, con una importante excepcién: el mantenimiento de la fuerza del Pactido Progresista. Por lo demés, la diferencia (al igual que ocurre con Jos Paises Bajos) es que se produce una mayor radicalizacién, En todo caso, si hubiera-que reclasificar a Dinamarea como sistema de pluralismo extremo, la cuestidn pasaria a ser si Dinamarca también se est transformando en un sistema de plura ismo polarizado. Navuralmente, no es forzoso que los dos aconteci- micntos sean sincrdnicos. Por otra parte, como demostrara el examen del caso de Finlandia, un sistema puede ser extremo por lo que respecta al mimeto de’ partidos y, sin embargo, seguir estando seini- polarizado. Y problemas y preguntas parecidos se plantean —aunque en menor medida— en telacién con Noruega. En las elecciones de 1973, el Partido Laborista Noruego suftié su mayor derrota desde haca veinticineo afios, al conseguir sélo el 35 por 100 de los votos y el 45 por 100 de los escailbs, de modo que aparentemente Noruega hha dejado de pertenecer al sistema de partido predominante ™. Ade- més, las clecciones de 1973 sacaron a primer plano a una sexta uni- dad, que, sin duda, tiene importancia en cl Parlamento: la Alianza Electoral’ Socialista, que es resultado de la combinacién de fucrzas de los partidos Comunista y Socialista Popular (ambos sin represen tacién en el Parlamento de 1969), més un grupo izquierdista escin. dido del Partido Laborista ” % Infra, 63, cuadso 21, y 65. % ‘Acerca de’ Noruega, vétse el capiulo de Stein Rokkan en Dahl, Potitca Onposition in Western Democracies ct su reciente aportaa a “con Henny Valeo en Rose, Electoral Bebovtor, cit, y Vales» Di kate Pokies ham im Norwas, Tavisiok, 1964, Harry Eekstcin, Diotion end Conetan i Dose ‘opouind 21s9 ope ap 0818] o] 8 sioueuedut oplus voy anb'sopuiey + 7 7 6o — + zo st sz rr ¥o FO 90 HT co. 6r re song, Sr ot BE Ceisipafnod od) exisart0rg optzeg > > SF OOM ee Ke ee eS saivorpvadpey Eee eee Es ‘ouenstry sejndog opnieg FEES Ot Ot se cs 16 Co vor Let roe eur 991 sn Cu FLL PeI Ze 1 Seu0penuDs4op, ovr cee ez 9ST sa Cor soe Tie Vs Oe Ow Ce HZ HE 2+ (ousUaA) souEIBY sope2arT Cf ST 6% LT CO LO CT Zz Ce Ce ME TB EF GT (onus crsonduy) eOnEnf mf 2p ope o¢ VL Zt PHI Ost ce es ee RL He oR cB SD TE 2 SPOIPEE S590 pattee tt gates tite iesuaaseeaatseenaas gst «010% 3p sere1spiiapys10g OLE 010 C6 -CLE Ore 2861 F2r_¥6E_C'UF_v'oh ste OOF _8'ZE a smEEyUDpIEDOG se 6b 09 te 19 so es 19 SO = anindog msyer90g apne ete st 9 02 — TO -- - epainbzy ap seis(r905 ce oth oe FT OF eo zt rt ore er se 9 Fer spueq, mstunwory oping LLGI CLT ELGT LLG 89GT 996T HIT OKI LSKI EGGT EST OSGT LHGE Sher LUGESP6I s2]01092249 soporynsry “r21MEN—9 ONGVND ‘opoyed 2189 oper ap o8se] of ¥ wioumioduy, opruas wey anb soprutg ze Le 9S FE Ce BT ST Le 6z OT s0n9 ro 61 Vt gb 12 - > (misipefnod odn) soussodae3 su rrr cor cor Cor zzt se 88 Se HD 2 (GAA) 169° Veoez HZ OT C2 KT KT PZ TZ (aS) HHI HOP of 2 opt sr co re 98 TS 8 68 Ze ge + (FD) s02toIsY soueRst Sle ge 98 66 Le Ke 66 EM Ze zt + (GUY) souevoDNorsuNEY LUl 612 G92 BIE FTE Cle Lee OTe, ¥OE a (AAV) soonoHED ssueIrdog cog b¢ad) PE BOLE He Lees aeet then etree cree eet cee tee 04, segue sestEB0g He viz soz vez Ow vor Lee Ow 96 Car (VPA) seis E05 ro th 89 Sh OO ‘99, SEIwsD9UIIq] oo st FI 6z oe BT oO saisyped sexsten0s. Lt ch oe 9€ 8 Pz eh V9 Le oor snsranery LUST ZL6T TL6L L9GT C96T GEE 96 ZEEE ShGE“9PET LUGU-9F61 SB}AOHIAp sopeHpEry. -solng serA—~¢ OXAVAD 190 Giovanni Sartori Aungue resulta prematuro, como nos ensefa la experiencia holan- desa, reclasificar y extraer conclusiones a partir de sdlo una eleccién, la inspeccidn preliminat de nuestra lista de paises si revele que los sistemas de partidos congelados se encuentran ante un serio desafio, pues es de suponer que los pafses ndidicos se limitan a preceder Io gue va a ser una tendencia més general. En todo caso, y por el mo- mento, el principal problema es cl de cémo decidir si los paises fronterizos (pot lo que respecta a la clasificacién) pertenecen, no pertenecen, al tipo del pluralismo poldrizado. Apliquemos inmediatamente la variable de control: la distancia ideoldgica. Conforme a eve criterio, se ve inmediatamente que Suiza pertenece decididamente al tipo del plurelismo moderado. Lo mismo cabe decit, aunque en menor medida, de los Paises Bajos. La frag mentacién de partidos de ambos paisés refleja una segmentacién, no vuna polatizacién. En especial, Suiza parece el pais mas despolitizado de todo el grupo, es de suponer que porque los cantones.siguen siendo el centro de gravedad de la politica suiza, Desde el punto de vista nacional, el sistema suizo de partidos cs sumamente flexible y descentralizado; el centro federal «administra» y deja que las cuestiones politicas se debatan y se decidan en la periferia®, En cuanto a Dinamarca y Noruega, es muy posible que ambos paises se estén apoximendo a une fase de semipolariacién, pera tesulea demasiado pronto para decitlo, y el hecho es que de ninguno cabe decir que haya dado muestras, hasta ahora, de poser partidos anti- sistema impottantes ni una competencia centrifuga, La extrema iz- quierda danesa (comunistas, socialistas de izquierda y Partido Socia- lista Popular) nunca ha superado el nivel del 12 por 100. La extrema izquierda notuega, que surgié en las glecciones de 1973 con le eti= quera de «Alianza Electoral Socialistay, logré cl 10 por 100 de los votos y vbtuvo 16 escaios; desde entonces se ha dividido y ha entrado en decadencia. Si se tiene todo en cuenta, Suiza, los Palses 0 U cracy: A Study of Norway, Princen estudio. monogréfico de_ gt F tesrice, 3 Los mejores anilisis recientes de Suiza se_han hecho bajo la democracia consociacional (irra, 63, y Botes 73 y 82). Se dispone de una ica en cl cap. 9 de European Political Parties: A. Handboo Henig, Pragger, 1963.” Mei arty Sy gies and Party Syrtems, op. cit, es Ps ersity Press, 1966, sigue siendo u ictung des Schweizetischen Petteiensystems», en Scbwetzerischer jairbuch far Poliiche Wassenchole 1963 pipe Bina a0°y EG Be Parteien, in der Schwaits, Francke, 1969. GA. Codding, The Federal Govern: ment o| Sweitzeriond, Houghton Mifflin, 1961, sigue siendo. una visién ano Partidos y sistemas de partidos wt Bajos, Dinamarca y Noruega no pertenecen al tipo polarizado. Los c#s0s dudosos conforme al criterio numérico dejan de serlo cuando se aplica el critetio ideolégico. Los indicadores* de control disipan toda duda acerca de Suiza y sefialan solamente un comienzo de pola- rizacién cn Jos otros tres patses. Queda otro pais que merece una atencién preliminar y, de hecho, especial: Israel, Isracl es un caso de lo mas dudoso, y ello perfec. tamente aparte de que se trata de un microcosmos de todas las com- plejidades ‘concebibles. Superticialmente —esto es, si se siguen las incesantes escisiones, cambios de nombre y recombinaciones de sus partidos— puede parecer que el sistema istaeli, hasta la fecha, es muy fluide, En cambio, si olvida uno los nombres de los partidos y suma los resultados electorales en tres grandes racimos —izquictda, centro-derecha y religioso— se halla una notable estabilidad en el perfodo 1949-1973, El grupo izquierdista de partidos (cuyos princi- pales componentes son Mapai, actualmente Avodah, esto es, el par. ido laborista dominante, y Mapam, més ptdximo al socialismo marxista) ha exhibido, antes de las elecciones de 1973, variaciones Gel orden de dos puntos de porcentaje por encima 0 por debajo del umbral del 50 por 100. El grupo de partidos de centro-derecha cuyo pivote es el Herut, partido de derecha— ha sido algo més ines- table, pero oscilando (antes de 1973) en torno al 25 por 100. ¥ fa estabilidad de los resultados del grupo de partidos religiosos #3 sor- prendente, sobre todo si se tiene en cuenta que el ntimero de votantes ha aumentado en mds del triple (440.000 en 169. y mas de 1,5 mi- llones en 1973), Sin embargo, en gran parte Jas suinas simplifican demasiado la cuestién, Los resultados sumades son consecuencia de una coleccién sumamente fragthentada, proliferante y tendiente a la escision de partidos que no sélo son muy heterogéneos entre si, sino que ademis estén muy fraccionalizados al nivel subpartido (con una fuerte rai. gambre de compadrazgo y clientela). Tomemes el campo religioso. Dentro de una misma religién, el principal partido teligioso (Mizra chi) interviene en la mayor parte de las coaliciones (y se ha conver- tido, tras las clecciones de 1973, en el partido de coalicién, mis cortejado entre Ia Alianza y el Likud), mientras que Apudat Israel tiene un origen antisionista y, desde 1952, viene negindose a compar: tir las responsabilidades gubernamentales (ni siguiera en el gobierno de unidad nacional de 1967 que inicié la «guerra de los seis dias») Como primera aproximacién, cabria decir que Israel cbmbina la {rap mentacién y el muticonfesionalismo de los Pafges Bajos con la polict: nicidad de Suiza, Pero ésa no es ids que una primera aproximacién Los Partidos Protestante y Catdlico de las Pafses Bajos pueden intro: eumty 28 “apmis ‘aiuayy Soqeiy go0'0DE ‘soun} Pigod | BL ap fexa8 wun eiussaidor nb ‘aqesp uproeigod 28894 “pRIE] 2p ugPeigod ep oumgegus op 00K 0d oz [2 s1uouiepeuirxosde 9 PE wf 9p eouniodu ef uaprur ou soprynssr fany Anu opunis 1 & ‘uopeiqod Uusbpoeid an so | amb SEDATE) ye B svsuaiied joes] ‘opnp urs ‘onb ‘vas Q) “opmuowieay Ant soprzed 2p Buoisis un 4 eppzrinsyy pepoio0s wn uoo assesiuoods OU >Iu9p “woudios Gnu eysos ‘uapaoaid anb sauoiseaydxo sey e suis0yu0r) or A1UUZIPeIUDPI20 wINyIND H & “upIDISodez2CD UO soUDL 0 s0d 0 ‘ugrsisodo up Yis9 9s ‘Oseoe Ig “Ua ‘S1ud191P oot9\sty Odwan UN ¥ Upiquie ous ‘seunyIMD soWUDIOFP B uavauntiad [ps ou sngiat seisa anb “eas G -uyay yo A 3a] [> ‘sOdUp IID paw s9sjed So] ap uapsdoid anb s2yPruzt10 So] oD Sopipunyuoy nut (s2jourdss soj ‘oidioutud un ua) wipirydas sof & ‘ounusute Ing UeBHIO ap sospn so] w UaptIaZdtoD ani tad un u2) aarzousagey soy :sppanaqa> K sooquay sodnil sapusd sop 30d epewisoj visa yours] ap ure|god ey eqeiadso 9s owos opeaynsor ey ouag “soiues8) ‘ tun 8 Jessy anbiod seno se] e seun sof sopeadepe sp Koy osog “s0pnoy PENUOD 96 safuTo's>IUOD aUaUlvoHUAINE sopruvd 9p epUDs red n10 oq “SesOHB[ax saseq a4GOs Pepmuspi ns oprusiuEW ey soypnl so] ‘wiodspiqq 2p sous jsum sop ap o8se of e ‘sued Jog ‘ondiquiy sousw oj sod 0 ‘ovlo1spenvod jaded un ¥ ua ‘evadurasep uprBya1 e] anb asepeuy ‘sosor via}s9 Bf seydure so owaidas uy ns anbiod “siqnanpou pe; -UBUNIH]NU 2p sose> sosod so] Bp oun teeauas. sopnied sor anb senuorur ‘epazap-episinbat onumuos et sopmied op seuss & so quip oxd $9 3 nb 1 pay (ugh wpe sppesouad seis BOSDDNE “pHyPT UP TW TOYO) UD 989 eas Posy impgay “doy ‘udeyy ¢ “GOLNE) tig 9p sedeyy UpIsIIT ; o9 co th Te 69 es rer Sr ee we th gt Sh OF ce SZ LL Or Het ost 1 ca roe O9 CZ wiz THe Tue OM sOZ me te ee ssouopeleqel| $0] 2p B57] oe TO CIS Toe Cle Lh gor Hos (1961'S<61) qepony impgay 201084] pp pepiuy, {B96t epee Yenoey) sst6qeT. P| edeyy :3020p¢1 ‘equi, so} 2p opun opaieg ELGL GGL SIT I9GI SGI sbugo se lO 7 “Z961 ‘youqu: wea 4 ‘o96t ses, seypeag, “Cr Besy os a 1 vIseEY “arue suo so wisuspud) ef o1od ‘seuenbod énw uos seu a[eioHs9]P sauOIETIONY $F] ‘weUIA\ UOD >1SB11U0D UD & "sen ypluyid ug -Sox9adse sop se2e1S0p euad v| soaieur O[9s anb avaied “ose 2389 Ug S1UDUINPETTHIP opelgey By a eK (6 ozpEnd) ae eroge ee cn ra grog op N — ty 63 at gz soombapuopy 6s se ge ae 95 Soyer] Bac Heb Ub» Ser ree (og) wm &e woot gt Fr rs shoo th 86 96 96 ene Kor re cue 692 Coe Lee GLE SLOT TL6I 896T CEI SCSI ELI hE ghEE Pee cae eee ere (leg ssomND) GLEE ob6t sep0se sopoimoy -mEM—G ONAWOD “yp amoa1edesep 10d uEqede sojen> soy ap soquie “(q AC) seIndog opraseg fe “eqpo19p-onte> edenuo> ns ap 4 (QC) eprsinbizroxus> ap seisysai¥o1d so] 3P FIsuEpEDEP ¥ UD ‘epoyred [9 oper uD seunS|UDpIAD uos seNy)NU99 Ast sopaied 9p seuss & sopnieg -d ‘FNS ‘961 sdoasigoy 233890 2805 iduiexy a4] se1oug ot seppuapuos sey “¢¢-2E61 U9 wisupHap aw an Go gtistauod af anb re jproinbay stusurwopeumiqe LODE uA euN “BAN e> wnaluez Yep ugtrdsoxo eNUD ef UCD) st ‘Sp olapionnnxa opeail un “eo { saeGny townd ua :sepediounsd sours 2p upuapadxa vy J O€6E GEST PLOT bzEI OET 6T6I £6 ON Cin Sea. Seep PEPE erFee H Ee eee Eee ee eeeeeeee eee eeee eee (eBousqainy) sopronsep opens ‘owns 2p engHdaa—8 OUAYAD ‘snauq opeiseussp 4 oa1909 jouedso oruausada [9 anb ap vpuerz9ape ¥] uo> “[euO!DIPE UDI - weds ¥ ug “pep woo a4njsut as 9cot-leet) euvdsy ra PEP co1d ap Uaps0 UD =: 14 otota spndsacy “sopepuiyond sts & doy AI P| YY ° tuto. dos uRews ab sous SO, IS opiqap avfny ozens ua eA Supezise} wansonur 9 “pap $9 ‘soseD sia uwpanb sou ‘sy seBpsonut anb san 96t 9 owes Giovanni Sartori 198 cl ritmo italiano ha sido lento, pero su rumbo ha sido fijo. En segundo lugar, Italia se caracteriza por un partido de centro mucho més sélida que los existentes en la Republica de Weimar, en Francia y en Chile, como veremos dentro de poco. Y si un partida de centro unifica y dominante es un indicador de solidez y estabilidad del sistem: ‘entonces cabe decir que los demécrata-cristianos italianos reptesen- tan, o han representado durante casi treinta aiios, la «retroaccién» con mis éxito de todos los sistemas polatizados.. Por lo que respecta a Francia (cuadro 10), lo misterioso es la gran cantidad de vatiacién que se explica por la variable constitucio- nal que interviene en la separaci6n|entre la IV Republica y la V, y especialmente por la transformacién de un sistema asambleario en ‘tro presidencial, Otra advertencia preliminar es que ef sistema fran- es de voracién en doble vuelta hace que la comunidad politica sea menos sensible a las distribuciones ¢lectorales, en el sentido de que el sistema electoral subrepresenta invariablemente a los extremos, y en particular al Partido Comunista, Esto no implica que los res tados electorales no sean indicativos| Pero resulta muy dificil compa- rarlos a lo largo de todo el perfodo 1945-1973 por dos motivos: las vi snes constitucionales y los incesantes cambios y combinaciones de sus unidades electorales ”. El problema lo plantean en especial los gaullistas. En mi ani se considera que el movimiento gaullista es antisistema porque el espacio (ordenado en} izquierda-derecha que implica mi concepto no se basa en posiciones socioeconémicas, sino en las de politica «cons- titucional», y De Gaulle se opuso inquebrantablemente a la IV Repd- blica y la deslegitimizé como régimen asambleario inviable. Incluso sis iin en dos vueltas “© Vesse ana evaluacidn general de lof efectos de la ro Fisichella, Seiluppo Democratica e Sittemt Elettorali, cit, yigs. 199 8221 Hay muchos estudios sobre Francia, pero pocos Son Satisfactorios desde cl punto de vista teérico, Sin embargo, vase N. Leites, On the Game of Pole lick in France, Stanford University Press, 1959; Jacques Fauvet, Le IV" Répu bligue, Fagard, 1959; D. Pickles, Phe Forth French Republic, 2° ed.. Methuen, 1938, y The Fijeb French Republic, 3. ed., Methuen, 1963; M. Duvetper, 1 Cinguiéme République, Presses Universitaires, 1968 (4 ed.), y Le VI Repu Dligue et le Régime Préridentiel, Payard, 1960; Roy C. Mactidie, «France», en Macridis y RoE. Ward, comps., Modern Political Systemes Europe, Pret Hall, 1963; Duncan MacRae, Parliaments, Parties and Soctety in Prance, 1946. 1958, St. Martin's Press, 1967; P. M. Williame, The French Parliament, 1958. 67, Allen & Unwin, 1968; S. Ehrmann, Politics ix France, Litile Brown, 1969. ‘Acerca de los paullistes la fuente més importante es: Jean Charlot, LUWN.R., 1 y Le Phénoméne Gaulliste, Fayard, 1970. Desde mii punto de vista, el texto de MacRae es el més stil ecerea de la Cuarta Republica, En cuanto 4 obeas mis recientes, véase Vincent Wright, «Presidentialism and the Parties in the French V Republic», en GO, invieeno’ de 1975. CUADRO 10.—Francia: Resultados electorales 1945-1973 (Cémara Baia) V Repiiblice IV Repiblica 1962 1967 1968 1973 1958 1945 1946 1945 1951 1956 Socialistss de. ixquierda 33 y extrema izquierda Comunistas a 209 218 25 25 189 22 BE 29 2359 261 Comunistas So Socialistas 5 145 150 BS mW 146 179 28 21 ocalistas Radicales (y UDSR) Radicales/Centroinguierda CCristianademdcratas Conservadores 190! 16,5 1908 78 ot 83 aT Us 149 109 263 249 28.1 nt 126? 10,34 12.45 1235 Cristianodemécrates (MRP) Conservadores TW 596 p92 n2 140 128 BB Conservadores pro. gaulistas Gaullistas™ B78 41s 696 31,78 4368 39,10 626 1757 319 43 23, 33 16 217 Gavtlises (RPF en 1951) Poujadistas Otros 1 10°23 16 69 | Otros 62 la 04 03, 08 pendienies (unificado ed ’Estaing, Marcellin). ? Union IR, mas peauetios grupos gaullistas (Giscar ‘entro Nacional de Inde} Independ 2 Centro Nacional de Independientes (Pinay, Reynaud). ? Centso independientes UDR (antes V Republica). ” UD) Democracia (Duhamel), Ci i op {antes UNR). Fesentan etiquetas gaullistas) "Progreso onaldemecratas, © R ietda Socialist y Democrét Centro (Lecanuet) formistas Si IR). ® V Rept 24 ‘i ' Federacién de la I Democritico (Lecanuet}, * como Centro. PDM} Nouvelle Republique (UNI (Los nimesos 7 @ 10 cep ssheopusg sye1pey ag PUOIDEN, aBUvfea “SHU “LEGL. pS9P) Ue ‘opibeg “Ud. ‘sisaxpuddspup pro, eta ind ad, runny eprom wll ep “esnion so, 2p oWWDIUNOHE TgYAL SesHeII96 pat, jog. ee}90g plea) gq [2 A (eHOAe] CHesy optim.) “Fy poe epinpul 2s ou ab scotore opoyad [op sopyied tpeaourd Soy Ysnute ey uP Fun Olmpud Egg1 2p BOA!) Bupa 3p SDUH| Uoe po © oft exod"oron 9] 9p Opt Hod pel. Sajinprsos tos Seb taapisuoo 26 feel Ue) senaRouNl Et oe eel 66, hel SP separ ZT “smo 9p usani e ed FA ‘soleiuoaued so7 “e010 soy 3p ogi 0d Loe > ‘sodo ¥| & (opeusg Io uo sop 3p # sopeindiq] op eovuny us sage. 91 un) 91 46d [zp un wuarge —Igy “yy: ‘d Pregl ap snes) 2 “tyet ug “pet Hed “aL i SUbhy pue sudayseg Khtg “PIBUSCEWN "HY zo zo om a ea Tee ee) EE ot Nd PRS ogg ua ay op ved wot “have or ee 661 eet! Na oda a sa cs seg get Le ee rit Ser ER nce cee eee eee eee ee ree 0a Dog sa td wa 6 Lot , : 2 set fot nt bee fe ee =... Geet oo ger fot she 10g srisyunwory Cont) a ate (omaebuod) ELOSb6L s2pes0%0249 soponsey -2nq—~1L OMAVAD expuriy, anb muz|gord ous |p s0Gous esepor uptpou! uo voted TL ospeno [> ua Uouodea 2s sajuoioay> soperyesal oun “pees 102 sopinied 2p seuissis & soprang poprunagiay ap epeBuoyord & epip ungip sso sun ap a1uand0jp sopesipUt an so aqususApEpIEN Sab fof ‘eior o10n Jap OOT Jod C'zp Je & gp [> sUSUWANE|MUIMI opr igo Urjqey speualvus & wsarO1d ap souopsodo se] 9¢61 & T<6T UD ond “up|peZuo|oosep 9p EUaBpx. sis}I9 ouN op oroedea [> X ouELIOIaId fovpipio un ap vecuaue v] of6q oxpuny as voyqaday Aq vf anb on sq “epezuejod vaned wun ap uoepHosuos of “9¢G] UP ‘A eBnysUaD fae wiguapuas bun ‘T¢6T Uo “FIPUL OL oupend fo ‘owadsax 2169 v XK “eoyjqgday AT #1 $2 opteuraiex soareisa ont of ‘OBsEqND UES “LOT 3 Soppuspierd sovonsaf> se] wIseq souSLE of sod “Ae uOD ewe sis [e uequuresus crad ‘woyqpdoy AT vf woo vwars|sTUv wezD seAsty| “w8 sop anb $9 °\ &[ woo eatfgnday AT e[ ¥ sereduioy jpyyIp exyas9e anb |p tod oanot pediaund Ja ‘sepesaidxe souorseeneM S| uO) (Oo 304 ¢*y [e LZ PP) On spp up{ag un :9¢61 ap sauoID99[9 Sel Ua SASVEASUV addy O49 pp orsuiepeg Jap. soxquTE SO] P g!INO aM OL susueI29;:0d punsiyuo> owoD "BUaISIs|IUE OIA UN 49s wYpUDINIG eISITTMES O04 [> anb 9p oupay 2 BIE OW OT[> “sefeuoLDIPEN saperfs] sas & seondpId sns © (CC6T U9 SY SB] 9p BISpUEG vy] Ofeq oWNIN 10d ord ‘ZCET UE GUY ¥ 9p wpIs9008 8] GOD orawuAd) aaCouENpeIT WOsSAATADS Ae [PP Soperndip soy 1s anb jye aq “¥}qeDUO9 of effeD Ag, OUIOD BIqBDIed opwioeia [2 anb yexors9p9 opazed woo asuoureoqun ‘eognday AT 4] ap oft, 0] opor & ‘ded aiweriodwy ns guaduasap « pepauep! pun ose) OuIsH|fie® Jo “49a op Opou! yur \y “vouBizodusE pyar auDA OIWSIAUE opnuiaw e) oLEUDUELTed [2 & (aIqISIA) fPIONAD opnsed [paiva ugpunsip ¥, anb & ‘sapesoio9j9 sopeypnsas so Ua £ [210109)2 opnued [9 uo eNuD9 95 o1usUINBZe Tu anb aActiar sp oisand ay o1uaUt dws opor ua ‘TOs OWOD Fg “GGT 9 OTBIGR} BP BEY B2HIGED [> UP (envioog sureongndyy 39 0189 “Sy ap tanbpa eaanu By woo) LOIS nb wispy, suUDISts [9 UB atuWEATI3959 soperodioour WorEpanb ou OYTY ap & aye ag ¥ voxtuo!TE: so3sifRes sof aNb xHD—P osNt eyyNsDI onus) dog “eoriqndey AT of Yoo ueqeayTuapt as anb «ezsony ws99701» bap seisyadosna soprised soj v ‘vij2 o> ovun{ "X esuaxoqy ap vedos ng peprWor wy Teapadion ap (siuawEpLn; orsodoud [> uoD 2oURIy “sqpuayy & s9kepy ‘Jaquery ap sauosoy|B09 sv] Ua odionzed ay [> KP verse Peayeoy as 9p Tay PP sopeindip soy © opszaqy vigey aT ACL {C6 op Ost UD “ORTEGA UIg “eUIGPOpUT 9p BION vy v Uy Osnd nb [Ghistunaros soy woseioa upiguies onb ef e) sousiy-sepuay ap eu oppeu ugyorfeoo Ue® vy ua ‘syndsap “K yayuey] ap Uo}|eOD ap oUrD:qOs pp ue giiua sand ‘eworsts Ja 9 opszodiosut opanb (siedu1y afdnag np swouajquiassmy) {aX PP 9xb Ap upPalgo ¥| aszeorue|d epxpod ise ones ueao%, hai 202 Gowan {Cudnto queda explicado por el factor constitucional? Allende legs al poder por les convencionalismos de Ja Constitucién, no por una mayorfa electoral absoluta ". Ademés, la eleccin del presidente por sufragio universal impone alianzas que —en un sistema polarizado— genetan grandes tensiones dentro del grupo central de partidos © inducen a saltos ideoldgicos acrobéticos en Ia dimensién izquierda- derecha. Ast, los radicales (PR) estuvieron con los. conservadores {esto es, a la derecha de los Demécrata-Cristianos 0 PDC) al princi- pio de la campafia clectoral de 1964 para la presidencia que gané Frei; ayudaron al voto de Allende y entraron en su gobierno en 1970, y se sumaron a Ja alianza anti-Allende (CODE) en 1973. Es decir, que durante todo este perfodo los radicales y los demécrata-cristianos han estado invirtiendo sus posiciones y desborddndose unos a otros incesantemente. Obsérvese que estas maniobras no eran nada nuevo. E] caso limite fue la eleccién presidencial de Videla (PR) en 1946, que fue resultado de una alianza nada santa que iba desde la centro requiere un «papel mediadorm, és¢ es un papel que nu desempetado ien los radicales ni, después, el PDC. El mantenia unid: la comunidad politica chilena lo cons 1970), y en ambas ocasiones sus elecciones fueron resultado de los errores de célculo de los demés grupos. La diferencia consistié en que Alessandti pudo desplazarse hacia el centro, mientras que Allende no pudo hacerlo. El rumbo de la presidencia de Allende se caracte- riz6 cada vez mds, por tanto, por el evzefo del centro», que en un sistema polarizado es el preludio de su caida En estas condiciones, se pregunta uno si la variance chilena del pluralisino polarizado tenfa verdaderamente —en términos de par tidos— un centro, 0 si su centro equivalia, en el fondo, a un «trén. sito» de la izquierda a la derecha, y viceversa. Claro que si el con- cepto de centro es puramente relative y depende de la existencia de partidos externos (situados més a la izquierda y a la dev mn “En las elecciones presidenciales de 1970, Allende obtuvo ef 36,3. por 100 de los votas, seguido may de cerca (el 34,9 por 100, esto cs 40.000 votos de’ diferencia) por Alestandri, l candidato conservador, con Tomie (demécrata cristiano. de orien distal en tercer lugar y un mero 28 por 100. Obsérvese que Allende ya habia estado victor s elecciones a tres bandas de 1958, y que su porcer cuando sélo se enfrentaba con Frei, fue superior (36, Presidencia en 1970. En cuanto_a las convenciones cons Congreso se heaara 8 elerir a Partidos y sistemas de partidos 205 ces es cierto por definicién que Chile y cualquier sistema de lismo polarizado ticnen un centro. Sin embargo, la relatividad del goncepto no impide que se pondere su cardcter compacto de fondo. Y en esta thima perspectiva, la principal leccién que se debe extraer de Ia experiencia chilena es que la combinacién de una eleccién presidencial directa con una pauta de centrifugacién y polarizacién impide que se solidifique un polo de centro, lo cual crea la variante més débil y més indefensa de un sistema inherentemente frégil. Chile estaba especialmente expuesto precisamente porque nunca pado esta. bilizar y solidificat —en su estructuraci6n de pattidos— una retro- aecién de centro. ‘Una variable ulterior en la que no hace falta que me detenga ¢s la variable militar. La tradicién (desde 1931) de no intervencién habia establecido Ia imagen de un ejército que se quedaba en segundo plano como guardién de le Constitucién, idea que facilit6, psicoldgi. camenge, la eleccién de Allende por el Congreso. Pero, en cambio, la existencia de un guardién militar condicioné después la actuacién de propio Allende. Esto no equivale en absoluto a sugerir que el «lega lismo» de Allende fuera algo impuesto, sino sefalar, en cambio, que el MIR (el Movimiento de la Tquierda Revolucionaria, de inspira. cién guevarista) y su propio partido planteaban a Allende exigencias imposibles. Pero lo importante es que no se puede generalizar acerca de Ja «via constitucionalista» hacia un Estado marxista a partir de le experiencia chilena. Apatte de cmo acabé, todo el rumbo del experi mento queds seep A Sais. es3to8 ty pu suotsig. Sod, Sp oandosisd pet of Sns1U03» we>" 696 IN wong! 3p) Jo. ays jodie 30839 feted opty OUT EE Tet Wana eanioary i JOON “H, prewOY) «afurtry stH9pI0" Jo 3's v equp & sopnzed op Buon. (SP se] fquiaxdiaus “aburwop elsprsmede ISP PIRVOCDW IZ6t U> "Oj ipurdspar ajgeizes Oxted [ap eed opuena 80 Sin exon apn on opp ot oop rueoude 901 ojousaye9 eOueuL wun BqUdaq a nqey 9s adjo8 fap sous anb &Ogr 40d Q9T [2p epesed vat Up ZLG1_ 9p s9ul} wied onb "so ou “adjotasod sorsxdip i seogifod OU ssUelIpuos op aseh Susu ond ‘of sein] souissd > ey od "UB ]9P [RS0[09 osw>eyy UN pfaAdT UDIqUIE | aod 9p vipat en wun OOS 59 OU FUITIYD BIposen Pr] -,, OSOUTUIO AMOIUYS UN eIUDs sandr ‘ssz0pearasqo soy # upiquies OUTS ‘sS10198 SO B Oj9s OU exEdEOsa o1ago usr oradse 2189 anb Jp x ‘g, WJhpIDOUFDp UpDeUIAgOS wun eIed SOUOISIPUOD se[ sepOr sIUaLHUPIdy! opua!saredesap uLg! an s1>apard Ws5 #19 “eBnyU~D UO_VZLEIOd ns 3p UOTeIAD9e e| 9p ATO OOF 10g “PepHgers ou 9p opersa un © opedayy BIqey oonyfod ewarsts [> anb onj ‘seiovau se] ap ou offany apap € ‘Souoze: se] 9p wun ‘aiuap -aoand sisqfpu [9 uNdag “¢Z61 ap adqo8 jv apyD) © voIwAd|| anb sau -ozes sajdnjqus se] opuanegap sowsyinias odeasn oysnut s1u8im¢y ‘«eiws29wap[epos ugirdnutds> v| e woAs}sDI9eIw pepyrgests aadw vun oprieduios usy Ouerm Jo owes oUDfIYD |B *PIDOS opHiseg JP Oru) ‘sewyE seqonta anua opesmEAsep soa9d seyanu opis sy [eiuapho0 ousyeDs fo anb seworY -OUTI|eIt oulsyfersos jap Pwsiqord oursie ja dpinansucs vy anb «erstjouNIXE wopied> vf 2p WINX UpISIon Eun uEquUssaIdos sOUD[IYD svIst] 81908 Sol “HeBA] sa2701 UA “eipaur asep> x ap upIIeIOdIoOUI ap & sei 908 So] OD UDHe ap pepHn ap e1BatvsIs ajuarnsisu0D wf sod 30399] va vj 10d tapod jap wisinbuod wap sULND0p F] 30d sop odwan oxpnus ueqessy Tog) [9 ONO YODA [> o1uey crs “0, upap anb «ousiepos je eueyeH ea» ve] 9p sopuaide anb opeu BU) Ou apy ap wIsIUMWOr opnivg [> “ZeBn opundiss uy “sepmared Jee9jauy upizendsur 2 seuENDop Sp ‘eproinbar wp eDeY. UoLusoUF oo onua9 ap suRHsD vipuDoWag Gun UD doaId opnied OarDadso fs unquypey sasjed soquin ‘re8ny 1ouHad uy “eyeIy v syur opusrored OPE BIqQEY 28 2IIYD O96T ap ofuar—p Jo UD o1ag “sesaouEsy sean|gnd -2Y AL 8 A IIT 8) Woo $9 aqtuD # se1zduios apand as zolow 1409 “O61 ap onmaDap > ua ezuaruIOD anb ja ‘oporied ose] uN ug “D1UDU soz sopnusd 9p semnisis & soppseg 1UOD [ap opwanionase sy sopnied ap ewaIsis je wqNyxs upIgWeL . sosjed sopuvid so] sopor ap soiqyy souor> -s9f 4 Jeuoronipstos oULaIgo# ap jesorsty sOfaW J2 aEYD Kua ojgs ON “Opsd|gIpHIOS ejAxpor exaiantse OW sopnied ap suIaIsIs [> anb & Ie sndury apand as ot seapgarexp sauoPeH|IS0 ap upIsaINs uprdgs wsy “opuayyy-niue a1uayy Jap apy] OwoD (s2jsoIpes so] ap sepipspd sof ou o1ad) eztany ap ofje eqesednoa anb Sag | A 001 Jod ¢ ol UN v oplonpe: Yd [2 1uo> ‘omud. op euoz Suio> opersprsuos roqey ePIpod as so1ue onb oO opinasap wget] uopezizeod wf anb uosewayuco ¢161 ap sauorssole SU] A “DGd [PP ovans orauny> jap sesuadxo w sequre ‘yoT sod Tz |e equsoaian onb (Nq [> U9 vpluN vIoYe) wyporep vu K QoT 10d ze [P sisey vqefay] on wprainbz; ewanxe vua woD ‘so¥nynuEs su seOpeUinage UvIE vUIaTSIS fap SBUOI SO] anb ouv[9 Anu veges? 6961 > tig “vuoIsuNn aimaWwesTUN wd UOINGIAISIp wS9 anb voswsISOWSP 6961 ap sauopoaya se] ‘ORimqua ug “Opeciiejod owsyeanyd ap mu -aisis un eavd aiqisod vuvs spe ugronginsrp of visey equjeuIs —NAq o— epreinbz-onueo ap opnard ues un ap ugraizede e] ‘sapeimonnsa Sourusiai ua org “901 40d ¢] Ozau UN o T¢ [ap Tesed fu ‘oquinsrap as Seyparap 9p o10A [> anb ous ‘soysoxper sof opEzEape wEBIGNY spel _ anb se109 Sv] ap vie syus «perzagyy ua UOFMNJOADI» BI ap souLIOFaI sns eqvad|] fary atuapsard je o[9s OW :eproInbzr yf wey a1uswEaIseNL opezysap ejqey as onsadse [9 opor anb ore gpanb upiquier co6t UZ ‘euIaIsIs [9p D10ard J> (CGT 2PSP) OPUDIS PJUDA anb opnied Jo 21G08 oii ayueisejde ns sod cog{ U2 epindes “sapeaIpes 50, © Dad [ep ezeusw ¥] “1961 uD ‘ong eprpnoes exourad 7 -opider Aut Ow & sajeuoreiedo us asiproauos © uosezadwa g¢gt 2p svjndog ausig [> 9PSp opuvinpeus urjuEA anb sustwasd sop opuono ‘sond “T96T ua ang -auied wef us epeanbo[q eqeisa vuraisis [ap euaRopua elu juIp P| ‘soanow sosa sopor soq “(9ndog wISHEOS Opnied) asd 2 & gq pp ‘Soppaed sapuess sop Ua “Gc gL wisey ‘SOpIplatp uorsaMss seisipp190s sop anb ap o4>oy |g sipnzediue nisiueqr ejoseur eyenixa vun ap zg6t ua ane [g HUMID OpMAeg JSP gcEI SP6T SHLD UoTodi:Ds0Id wT (1 :SoanOU! san JOU OANESIUBIS Smt S> OU T9GT-CPGT Opojsad [9 “T] C1peno fap soued su] © souDafOA Ig pouagry & pujeg sexTpeuvred ugivztuvSz0 ef “eyserap eUIaMxe ap arwdenuO ns ap ‘oprer spur ‘spap agus owstu o| X “eouenoduN spur ejaepor vp “qusorsaya optiaed owes vqeuomun ou YT [> snbuny “epueodu uvjuar anb ap epap aqea ou & ouza1goo pp ue soisand ueqednoo ord Ssouomosya sup Ua sopeynsar sojpus Anu uvjuanqo (soqeorpes so} ap epsambzt ap wprsiaso by “|gy ®| Upiquie &) sodns8 soiss and o11919 se “Dad [ep Seistwanxe souorstoss sop ‘ues epsoinbzy &| < NAVA ous ruuEse:E) od 206 Giovanni Sartori tico®, Parece que vivimos —incluidos desde luego los politélogos— muy por encima de nuestro intelligere politico, esto es, de nuestra capacidad para comprender y controlar los imposibles y los inevitables de la politica Mientras que Chile se caracteriza por el desencadenamiento de la dinémica del pluralismo polarizado, Finlandia (cusdro 12) representa el mejor ejemplo de cémo se pueden contrarrestar con éxito las pro- pensiones mecdnicas del tipo. Pese a tenet el tercer partido comunista occidental en tamafo, y pese a que la escasa medida de autonomia internacional de Finlandia respecto de la URSS puede imponer a los comunistas como miembros del gobierno, Finlandia se destaca como el ejemplo més esperanzador y con més éxito de polarizacién contro- Jada. Pero un vistazo al cuadro 12 indica que estén actuando tensio- nes centrifugas. Aunque los comunistas vyienen suftiendo graves pér- CUADRO 12—Finlendia: Resultados electorales 1943-1979 1945 1948 1951 1954 1958 1962 1966 19704@972 1975 1979 Comunistss 235 200 21,6 21,6 232 220 212 166 170 190 179 Socialdemécratas 25,0 26,3 2615 26'2 232 19,5 272 240 Partido Rural ee eH 46 Part. del Centro! 214 242 233 241 230 230 21.2 4 Partido Liberal . ~ "Popular Seat ae 37 Partido Sveco 79 77 76 33 Goalie. Nacional? 15.0 1710 146 217 Otros 72 48 08 6a " Agratio: ? Conservadores didas desde 1970, y aunque los socialdemécratas han vuelto —tras sus minimos de 1962— a su fuerza media de una cuarta parte del voto total, sin embargo, la aparicién pro tempore de un nuevo Par tido Rural de protesta, la pérdida de fuerza del Partido Agrario, centrista, y Ia subida de los conservadores, todo ello se adapta a Io ica excepciOn a esta declaracisn (hasta fines de 1974) ilo sobre Chile por Arcura Valenzuela en J. Linz y Alfred Breakdowns and Crises of Democratic Regimes (de prdsima Stepan, publicacién), 3 Supra, 6.1. Véanse otra ideraciones en of Fi gy, matzo de 1964, y, en términos m rales, John Hl Hodgson, Communism in Finland Press, 1967, & Princenton "Unive Partidos y sistemas de partidos 207 que predice el modelo. Finlandia representa, efectivamente, el caso menos proximo, o més distante, del tipo puto. Pero Finlandia se convierte en un caso interesantisimo precisamente porue su sistema politico funciona en torno a la tela de arafia de la semipolatizacion * El cuadro 13, relativo a Espafia, slo puede demostear, como dice Linz, que «en las elecciones de 1933 Espaiia se convirtié en un ciemplo més de un sistema multipartidista polatizado y centrifugo» ® Sin embargo, una razin mas para cstudiat el caso de la Republica Espaiiola es la posibilidad de que Espana vuelva, en un futuro no CUADRO 13.—Republica Espatola, 1931-1936 (sures de escaitos @ derecha) * fequicrda Asamblea Primera * Sey Con Legislewra Le 193133193336 1936 Extrema izquierda ! Socilistas ng a 30 Taquierds. burguesa® 162 38 162 Centro * 126 29 40 FUENTE: Juan Linz, «The Party System in Spain», en Lipset y Rokiean, comps. Party Systems und Voter Aligements, Pree Press, 1967. pigs, 260 4 5 sido’ 22" Las’ cfs : s = nado Lin * Comuni lana, Taquier ale Const . véase Jaakko Ne Harvard University Press, 1971. Una Pertiti Pesonen, «Party Support ina Electoral Behavior. ct, «The Party System of Spain; Past ¥ Stein Rokkan, comps., Party 5) gins nd Futuren, en Seymour M. Lipset ter Aligiments, Free Press, 1967 1 918A [2 pep “eyssispronuAD « eproinber-onus> epssinbay Spry 35 5911 UD UoISIAID wy “ONY aIqos gr ooynie (9 Uy es pd 3b b sa9ade> 4 sopesiae 01 2p yd 9p Fwoxsis un us! ov nb ot ‘ovis 50] 2p olngip [> pv ogap 21 uarqui, upon i © 4 f1Y> w eisadsoz anb of 4od oajts ‘eypaiop-onuao-epromber ‘san us 1a 38 2aqpEU05) Biappa wouns (fod p Anat 59, Np sepuesd sop Ae “g oapend 38 syed 40d peparreniqze as Sb] 9p sauo}sapyiadumr se] UD 98101 21 2nb Josey vied ugisoro1 ap an 20a [9 opedepe ey as ‘opeiapisuos eéey 2s Je 2q “S9IENVS os souo}oaap9 anu sure &"peponaig | ap seue ug “Tisinbut ‘nb sepuopusr seq 3p Up) -yedlsd souoin99|> sop $3] "9pasuE ob 7209 [ap me) enunuoD ajqerreA Bun oWoD Bdoy AT&L ep Os" |> uD onb ;NTOIU) SOj anb ap siso.gdrq ep wuisnea of & Bquinisap 9s ous un U9 sepestapuo> sMuoIDDS|> tou uk w JP aod ‘opous o1s0' ap avian opnd ot oa ab “or 20} vordodoy Ap ey *,Je01 opespisan je omsodsoa fo4 © “onusuine 9p (eipaus paul ujuonb wo uaqap 28 enb ‘opeSaute epe> op ssinjnitay somuomyjoo> sof avis 0. 2182 FT opera [op sepypour se] jena Jap aseq Bj axqos “9 Jojen 34993 (IPUEIULY 2P FP UD SEI A apd ap [> UD LCG] “I Op [> ud L961 *e% SwUHIIA) Bp oseo us warns +t ¥388y) opoyiad ous sod S82419 Se] uD sopelayjas 04 so] Ua Uvseq 95 SepIpoLN sey 4 S¥ur used Bf U2 sowau3x9 sop so} &oypaur jap sued vy ua ‘eysozap PP i9uadns aued vy] ua ‘sisorap wut fexiua ‘vpranbzonuaa ‘eproinber ewarixs (1 S90 v oiedso1 woo oipmisa us seanyfod sop I] S81DUapUAI se] *SO1DexD spn SOUT UD ‘O aaa tistoreces ae [PP [e419] uOPeINP vf sod o1quieD ap jenuE Ese ey ap Lor [nur 8] anb spur so ou aNejnUIMoe eIUapuDs ef TNO vf LE ns9 39 eines BuO} WUT] -s rod 50] ap swzanj 9p sv[auapuan cof weiuosoidox ap seas seYoU6 ery { - A « O€6T 9p Eee 2 openua gry anb ew] ud ‘eya vy o ‘waned vf # d]UEISIp opeiseuap sopmied op sewmsis 4 sopaieg ones "9 902 210 Giovanni Sartor Partidos y sistemas de parti au Hay tres paises que requieren unos breves comentarios. En pri mer Luger, Italia esté representada por tres gréficos a Ja medida’ en que diferentes agregaciones producen diferentes imige- i se desagrega el grypo de la dezecha [grilico 16 c)], nes. Asi, en el grifico 16 a) las tendencias no resultan impt ‘rdidas de la dececha moderada oscurecen las ganan Pero si se desagrega el grupo de Ia izquierda [grafico 165), inme- | clas de la extrema derecha, En segundo lugar, resulta imposible tratar de Fran |) agregacién triple, dado mente que los gaullistas pa’ imen a ser el nuevo régimen. De el V Republica —de la que se tratard en la tiene una extrema derecha, Asi, los geal avance comunista idos de izquiierda DERECHA 19191920 1924192498193 19321921933, ‘Mayo Die. Julio Now. GRAFICO 15.—Tendencias en TZQUIERDA, (— 1,06): Comunistas, Soc ingens CENTRO (= 9,69)- Bemba a cia Repiblica de Weimar ss Independientes, Socalde ie Popule, DERE: nas. 6 centro en Ia politica de les partidos chilenos, La ne apl GRAFICO 16.a—Tend fen tres en Francia se explica en diversos.puintos. TZQUIERDA (+ 0, nos; CENTRO (— i z 212 a3 oxpena ask GO tue 7 -ssugtss wjeasonus ¥ opegai usiogny 26 8 ouoo utien 28 eaqgnday: Ae uo Suaroore “L208 sewers “sand ff wade a of sod enuuns 29 pods: usualy tL 4 zt Sa ct soy by np Un) Stopesisaven “snisyneoug “ses (YH IAWACOMINAD) CL). “oIlsouuoyy eeu CAEN ted RN), SeteepuepoUNNE ap s01283 Ja UD B143]AuOD 98 9 sod 8 anb aIqHSod Anus so ‘soor¥ojoap: sopa:> ap eiuoWie 96 PEpaisos wun opusn’y “sopezjiejod sewiaisis 391 9p oquiny pp. uoroemns ju. Bus ppded saviiodun un vuaduasep vineuopeljul vySojoases; Y] & ‘secure os staqeyrd sey smby ‘seaxZo]dop: soonyjod sapepiunuos sey ¢ souresed opuend viunsip Ants s9 E509 v] aiag “souop!iseq a1709 sopreA tage ¥ oun soaiduia anb onyes soiuaroiins Anus vos ott seusipnizediq seusaisis so] ‘[ejsadsa ug “seoI¥ojoapy souau o ‘seongudexd seonyfod sepeplunuo> se] ap orxouos j9 uo tesqnisn! apand as upmeuiojap eisq “UII 9 sowsDey sou sofaI> spi) wyp [ap enq ¥] ap opueprAyo soutea Sou spit ‘peprinsso ¥| ua ourmp sowLIqE sou spur o1uBN “aX OORIOHE WaINEDAL yg «O|QUSIAUDD vp © OIIadsox UOD «>jq}sIA» ¥otisfod | 9p wouenodin z] 3p upreztutuIE | us soley opeiseurap opr souray Sab 3p ¥] opusis ands “‘ordiound U2 “X “aiuawesziga epeyuato FIse © [eueq 59 so]P10199]9 sowep So] 9p upHeraLdzaNUT wf 1s ap “sen Jeund va ‘opuadep o1s9 orag “soLaIUe upfoo98 2 uo uEzOqSa Bs arb euiaisys Je seane[ai souciseordun 30] sepoi iauoisos exed sajes01391> So1ep 30] weiseq Is 9p J9 opuais ands peronu oyund ja anb “95 ‘sopnied op vurzsts [ap [esmIonns> ugTepHosuo9 8 8 4 eongsowap upioipen e 8 eidadsor anb of Jod s1ueu0dut sywi [p #19 “worae|qod ios0u ap sourotauieoune| sesjed So] 2p OU 32 08 [Ki wig 1s ‘ouvd eno Jog “eyez 9 wu ‘wuEdsy “aewID/, 9p muBLIE[Y vf soRdoIn> aqusuNUOD Jap sosfed sSpuRIs omeND so] v ~-soue vitENOUD SoMN|N so] HI opeIDaJe vy opEztEfod & owaNIK> owsyexnyd Jap vpuswadxe ej anb vijnsar & emurzoduit ns oo vols “RIB! tpsend gap soses ap o1awne 9 ‘spuIopy -onoedso [op «o1sjn Ow» oWwazix9 [ap opurdnoe sowerse hou ‘opor ap spndsap “anb opep ‘coro sa o1so ora ‘odwion [2 woo ‘oiuawspeupmniuoy and spur sect 9p svus|oyns oxeuNE uN yp ou adi [9 anb ap uDIDalqo ef e:2qe7 ‘SAP Bf F189 FHV “soLUDHIxS sop so] ap S9I9121}90> so] 2P BUINS Bf ebT Oxpno [Sp [WU |e d8aBAs 28 ob vf OWOD ‘diorooBn} ~t83u99 ¥] 9p epIpout eun so pypioa ap sasodw anb of anb “eas O “ol uz sopnaed 2p sis & sopnang -uad [2 U2 sopunys ‘sorpowusius sopnied so} ¥ o19adso8 uoD oD! onaedso yop sowoz2x9 so] UD sopemis sopnaed $0] ueuOIDUN OuID $9 eusoduy, pepian ap anb oj anb asiezersap upiquier agaq “prised 40d opnaed soyezoiz9]9 soperjnsoz so] vioey ‘spznv wiowy Hu as Is asutt 21109 Uapand sauoiss0rsip $6 079g “UpISIOISIp vUD! vuN —e1DUaND [2 8pOr oWOS— auaNUOD sooypA so] ap jersia vIouaND0]9 oF i002 wou] Bf BND AOfau oYonUt 25 onua9 fap opriautie ja tied ‘opest! opuniias ap woqgsed run c vpanb eysoi9p eX Sounxprd Anu uyise onan [a 6 iy UOD SISEIUOD soulIDe1 son So| ap soperjNso: so] us SUD O[BaIMNUL fp =3Rp suod e] 9ouaul anb seso> sop Aeqy “spunputy “ein ss0i01 uy ensin pepe 2p souyy vos —seppuepuay < sayes 1 Sop U2 apiaip 9s uo!smuassadas YA F] oxpend 09 Jat [9 'S9 O89 ‘a[dmujnb upIeRasAe a anb -o139j2. sopeny Jp satua!ayja09 ap orunt joo4yatp 9 ope Uusy 98 ou rad “unynaye> 28 sp1ua.34209 so}) eypasap uastNa 6] BYDDI9P OH PPP Vitoawad fearing pase: os ‘Ses “¥CTETTIOZ] (opesscie ounsaps upeomgrnspy 966 mds" OAV Ket est 161 vHOaaa vawarnozi « yo jwUBAOIS) sz wifi 1 383 2 85 11] gas 28 Giovanni Sartor 5 a apa a =| 232 5 ee oe] FS8 cinco partidos importantes, y por eso digo que se trata de un plura: eye leg a gq dy 48) o5 lismo «limitado» (en contraposicién al extremo). 2 189 4 on Bre Si limitamos Jos ejemplos a los pafses occidentales, los que ajfil| is lg 5 8 38 385 gntran en esia clase son la Republica Federal de Alemania, Bélgica, e Peete ete at 222 Irlanda (formato de tres partidos), Suecia, Islandia y Luxemburgo “ls] i ig 8 2 S8 23 | ge! (formato de cuatro partidos), Dinamarca (cuatro hasta el decenio de a See aes 1950 y cuatro o cinco en el de 1960), Suiza, los Pafses Bajos y No- ai [| bE lé & 2 22 11 wae ruega (formato de cinco partidos). Estos formatos no son constantes, Es 7 eH brs Como ya sabemos, los sistemos de partidos danés y notuego pasan 3l@lz|2 123 22 28 12] B88 ya de las dimensiones de cinco partidos, y si bien es posible que los 2 ee ST | ase Paises Bajos estén volviendo a su formato més tradicional, también = 11 ages es 1; | oe2 es posible que Suecia esté pasando, con el Riksdag unicameral inau- a1. {e “ga 2 9 2i6 gurado cn 1971 y la evolucién hacia un sistema electoral muy pro. x |2 srateraeee Toya naneseneey taanioaa (itt porcional, de cuatro a cinco partidos. Pero los formatos que se aca- a Pia i eg g 8 ag iS] Boe ban de indicar han sido los constantes 0 imperantes desde hace un 3 eee are ate cuarto de siglo, y lo notable ha sido su flexibilidad cn el decenio & we fl | 283 3 32 11] 38 de 1960. O sea, que tenemos diez pafses que entran en la clase del s]s et Bee pluralismo limitado. E] Tis} se 1 asa se ee in| sez Si no parece que Ia lista sea del todo convincente, ello no se $ 7 ie B88 debe a que estemos en desacuerdo acerca de la importancia/no impor- 2 3) 128s a1) | ass tancia de un pequefio partido, sino mas bien a que es muy posible gs} _ei(" |? as ° sf as? dudar que los paises de que se trata compartan verdaderamente pro- 378 = 224 em ja] a3e piedades andlogas de sistema, La perplejidad se refiere a cuatro pat- 3 eis t igs ¢ 62 15 )385 ses: por una parte, Irlanda y Belgica, de la que nos ocuparemos al 2 a pees Aig final, y por Ia otra, Suecia y Noruega, los dos paises escandinavos a{{#]S | 12 $8 28 11] S38 a Jos que durante tiempo han gobernado —con interrupciones relat 18 #e6 vamente breves— sus respectivos partidos socialdemécratas. El decir By 7l=]S 1 19 23 33 12] 223 ue ambos son sistemas multipartidistas no es més que una banalided. i Peer 223 Lo que importa, ea cambio, es sino se deberia asignar a Suecia | x all big SS S211] see y Noruega a los sistemas de partido predominante. En consecuencia, ole R= a age en los cuadros 21 y 22 se indican tanto los porcentajes de resultados Bl2ls)2) isp a2 is} eh electorales como los escafios. 3 EE sy wa le] ess Como indica el cuadro 21, el Partido Laborista noruego tavo la 8 8 a2 mayorfa absoluta de escafos hasta 1964, la perdid por un. pelo en elf 1 ig $2 83 11] a8 ese 1961 y en 1969 y, por tanto, hasta 1973 sélo ha sufrido una Poe g 3 2 38s derrota clara, Ia de 1965, Ademds, debe recordarse que el Partido Fle la een ee in| 8 Laborista noruego empezs a gobernar Solo en 1935 (hasta la inva. Z{s | lg 88 ss 13] gos sién alemana de 1940}. Por tanto, si se deja de lado el gobierno de e a 33 Coalicién Nacional de Londres de 1940-1945, el historial general es . j 2 gh ba de un gobierno monocolor constante de los laboristas de 1935 a 1965 eee eee ge ee (salvo una extrafia interrupcién de cuatto semanas en 1963), nn 2 22 3 2435 | ast retomo al poder en 1971 de los leboristas, que lo vuelven a perder, isd Seharers Bun z9pod [> Pe ea ete ie oh lg sapiea ters pate oF = S |Pp ovwrux Au ZA Bped Op Busi 28 |Ee 8 g P ovuropond 9" tr eer ca ee eet ootad Peer fy Pe ou, Ie ‘oBsequia UIs “Wy C461 aie nspoqe'] Opn = 15 1wUEAeID SHI AUEILY | oz 222 Giovanni Sartori de la oposicién no socialista) confiabaimplicitamente en los escaiios que_ocupaba el Partido Comunista * La cuestidn eta saber si nuestra lista estarfa 0 no més limpia en el caso de que asignéramos a Noruega y a Suecia a los sitemas de partido predominante, Elio es permisibie si, a su vez, se rebaja el umbral del 51 por 100 establecido por la definicién operacional del sistema de partido predominante habida cuenta del principio y la prictica de los gobiernos minoritorios, Y, efectivamente, ésa es mi lo porque el «gobierno monocolor» es una caracteristica fa y de largo alcance del sistema, sino también porque esta caractetizacin nos permite ganar mucha perspectiva, A plazo ‘mis largo, por ejemplo desde la primera guerra mundial, Noruega y Suecia valen en general como casos de pluralismo moderado (aun- {que con grandes tensiones en el decenio de 1920 y a principios del de 1930 y con sospechas recurrentes, de polasizacién) caracterizado por coaliciones alternantes de dos bloques. Pezo desde hace treinta aiios un partido predominante ha supervisado, destadicalizado y esta bilizado la comunidad politica sobre una base de bienestar social avanzado, Parece que esta pauta esté llegando a su punto de agota- miento. En tal caso, la disyuntiva en que se hallan Noruega y Suecia es la de si seguir Ia férmula predominante sobre bases centrifuges (esto es, apoyaindose cada vez més en la extrema izquierda) a costa de volver a entrar en una via de polatizacidn, si, por el contra volver a un sistema bipolar de coaliciones alternantes, lo que ayuda. tia a restablecer la competencia centripeta En todo caso, la cuestién general es que el anélisis de Fi y Dinamarca (cn'la seccién anterior) y ahora de Notuega y Suecia destroza la imagen superficial de un grupo homogéneo de paises escandinavos que comparten la propiedad de ser sistemas multiparti. distas viables, Es muy posible que bayan sido «viables», pero desde luego no por motives ni con mecanismos similares. Finlandia, pese & tener que acceder a veces a incluig en sus coaliciones al Partido Comunista por motives de buena vecindad, funciona bisicamente como sistema basado en el centro con una gran inestabilidad guber- namental; por el conttatio, Dinamarca es, desde hace mucho tiempo, un sistema de coaliciones’ bipolares de dos bloques, mientras que Noruega y Suecia llevan mucho tiempo funcionando como sistemas predominantes de gobierno estable de un solo partido ® Se infiere que el gobierno monocolor atribuye hoy al Partido Comunista de Suecia, lo cual encaja con lo indics supra EL as *§ Compirense, en oportancia nota 62, mas, de partido predominante se realiza infra, 6.5. is Andrén, Government and Politics in the Nordic i Pactidos y Sistemas de partidos 205 Tras haber reducido el ndimen de pluralismo limitado a la Repub! Islandia, Luxemburgo, Dinamatca, Suiza y los Paises Bajos, la cues. ién pasa a la mec del tipo, Evidentemente, el pluralismo limi tado tiene derecho al reconocimiento separado en la medida en que sus propiedades de sistema no son las del bipartidismo ni las tel Ploralismo Polaizado ‘especto de las propiedades del bipartidismo, el principal rasgo distintivo del pluralismo moderado es al gobierno de coal ron. Esta faracterfstica se desprende del hecho de que los partidos importantes son por lo menos tres, de que por lo general ningiin partido alcanoa la mayorfa absoluta y de que parece icracional permitic que el partido mayor o dominante gobierne solo cuando se le puede obligar » com partir su poder. Asi, efectivamente, hay gobiernos minoritarios mone. colores, pero como resultado de enfrentamientos individuales mal caleulados 0 conforme a un céleulo preciso (como el traspasat pol ‘as impopulares, aunque necesatias), y en otros casos como coali siones disfrazadas y gobiernos de transicién Para tramitar los asuntos cortientes, En todo caso, los gobiernos minoritarios de un solo. par. tido son —en el contexto del pluralismo limitado y moderado.. gobiernos «débiles», aunque pueden ser duraderos @ Se supone en general, aunque sea implicitamente, que la Repti- blica Federal de Alemania no fanciona como Succia, ¥, sin embargo, si vemos los resultados, la diferencia sigue siendo inexplicable, Dee de 1953, la fuerza en ‘porcentaje del Partido Deméctata Cristiano (CDU y CSU) en el Bundestag ha sido del 49,9 (1963), 54,3 (1957), 48,5 (1961), 49,4 (1965) 48,8 (1969), 45,4 (1972) y 49,0 (1976), lo que constituye verdaderamente un historial mejor que el de leg ocialdemseratas suetos. Sin embargo, en Bonn se inicaron los go. biernos de coalicién en cuanto la CDU perdié la mayoria absoluta: CDU ¥ liberales (FDP) en 1961, CDU y socialdemécratas (SPD) en {a agran coalicién» de 1966-69, y socialdemécratas. Gomes Almavise 8 Wika, 1964, fos cusdron 5 9 4 relatives 4 Disanarea D relat a Nemega, tI relat ‘Sncca yo) Apsaite yg t isan en ls due se enum fos teapecne bi cape feeres de Ie rete “tpt "ntti, Ene H geabine and Party Sys in Tan Boropecs Berea, 08D 1971" fg. 288, undo 3, ue Indice que cone TSS BAS de gabinetes abarcados por el estudio, 74 10" han fy a ra resulta algo sorprendeste pes que abe aes sytem citeretes Une lida’ uy eal th Sher sie elie I meroe ee fos Ptr Bao fra ues halla en ie Son pa 160 Bs de paises que entran en le clase ica Federal de Alemania, Belgica, nente del “cardcter ‘inias— en la Alemania de Weimas, Elnlandia, Suecia, Dinnmaca y- Noriegs ‘es Coalition Theories and Cabin Fovenations, op ‘sanbojq sop ap eansaduoo {s espe) aAx pp Sp 8 ‘oBmng sepewowap se] op voza.e sesqo st} P A ‘«opeiuawifas» odnrgqns un ody “Uod 18 498 eLupod aiuamnis eiunaid vy * vasondsor jw ‘sost> sof xeuspi0 wand a 89 opeispour owsseInyd J> 18 races 3 “9109p vt “lied us sauodns aqe> saouow “sapeioan; “Rue soprused uoo sotwenuosus sou anb. sopnred 9p ozawau J opuens “wssgaut vorunpyod ‘eporuatua5 pepomos eun Pun o> upefa1 epavn? upiseiuouteeyy aisa wy “R9I89Io9p! uproeztrejod ef PAN PP uomewouiess vy soouorus “—sojfan 5 “od Puss [9p popruni8ay v] uel TP opusisauonod wants’ sopnsed so, ; 9p oiowmu [> uawine 1g ! ‘opssapou owisypinjd ap os | ‘suonves soy Phaed ov 0 auatiu0> sopnied sop ap axe [e ovourepidys seoupiiaa apond 3s Souipuiny 12139 > 1s rages ap Stes) 9° ~uvisip rodew vun © apuodsasi09 euarsts Bun {5 sBjon1u0> exed ‘s9 0189 tjonua> ap ‘ax spond upiquies od jap stonspraiseap $0] ani quie® Ug ‘sput oUsIs Un ead] opezt¥jod olnsieanya [> 94 uo Sev $0] Sopot ud soustin ouBIs |> sv90I0: NuanBS 98 ou se}suandasa09 sHUpRD IUD: Bun (ur & ‘avjodiq upioyvo> ap uoraeansiquds wu od axaurearieyar eo139}00pt sopnied sns anu. vyanb: HOd wzqaiseie> 95 opeispour owsreunyd ap Buraysrs un EIMHD OLY BP A ‘sapursH Anu uos|so>1Boj09p1 so% sns onb vladaz oj sezuduro> yj ‘oxsser owsiw Jo sownzfin 2152 ow opexspow owsipemyd ja ‘sshd epromnbzt bf £98 ‘opel un ap vpor p1eiss “«; sa Sopnaed sns 2p qeuitaa ugiomod ef © opkisp Sn ure Uproqeo> ey ap Eined ey v opeHtale prenwjod [a £ opsxspow owsipesn| soleg sosjeq so] 8 opu IS “COIN ap SOP 9p Balt ey 38 OW SOLeG Sa5{hq OT a, earned onb euraqgord ouny 189 op onuap sIawunsip suata ‘ofrequia urg -esnieiusipe esas ara apand Is & oumasip oda P $9 vi 95 anb of 9p Ig avjodiq vozugs9u wun 2yqysoduay 23001 anb aoey anb wor? uusisip 9P opesd un ueloija1 sopruvd ould 9p seer anb oid sauorisode uo « wuaists J8 & con jexquin yep esed PLY "Teuowsazuoonjnur 0/6 _youorsusurpayn uppesntizees ®| anb sauodns 5p so “ose ng’ spond as ou wuisis 199p_S9— «opunty owstu» sopor ‘ofzequia ms ‘4 soptised 2n8}s otipo orsadse 2150 rezijexaua8 aqer) 89 UA UOD somIUaLjUD sou StuoWEpIpHop 1 Ou BuLaIsIS [9 IS “sapeiETIG souO!Isodo & TMIOISISHUP 9} Hap euIDISTS un 1S zen ‘a1gey zopraipul un $9 ardwaxg “voyfigjoapr ep PP vopeuawie1; a1u2t2019 fopeatput owod ssiezy(R0 1b aepsoo01 wuad e] 3501 9 ap susMEIU HEN 9s peds> ssuepunpar eyiag ‘Badge eouoiedios (q ‘sorueuodusr GWE SoarDodsar Panu up {8 9nb ‘sap sy “oppztunjod ‘ouaueaisyg “Pyaoiep ef o [PIOWTUN» Bias UprOISodo e] soptusd ap seuss & sopriseg 2 sean} s¥un uod spueurwopard ou #9 “ans A oBanoU sess im souanbod 4 9p a1Gnie!S Spurious ¥ OvUNND. Ssesiva “av 69 1g “optiatop on un apuoulbiopepssn <0 epUUs| Is op apo Fee oy oan pita + epunpo pe ot ee Saray gpeanes wae eos FIND MCT " “no ‘saigeszomingy 19359 Q ub suortssoddQ, we tue somgoury 6 12 oun tonsa, apoE amIR pe we ninaq_ yy ap smuoedur > tuounioe tououeteidionus ay sng, yo “ste nog juofa[y "woe Ua adUsaudee unin, ping 9p oleget fo 2 SitaSN & CE cD nh Pe te Se Ee Peat oe lk Sona Pao mae! all tg EL Me Is 0189 K ‘sauopsisodo owso9 19989]v09 uEpand sauRUIqoR ou copes spor onl hie oc seluuburngnd Sunn ted Sygnodyp ups “inap s9 ‘ota yp wey uriow ae soprued so] spe opetopow ouiseanyd ap; euniys Un vo “soanwaye soup we etic “yesaTg Ssuoitsedo 2p sare ‘anvoureapeption & ‘Ay opens wa, publ /& ssnueiodu wustasnus sopied 2p 200 2 speaponr ounytind ‘anf somad og “operated our ap setae fo] » Onodans too aiuoukiep dtoersop oF ‘emiproedig Stuoisis so] v onadsor uo> sojunuojsoudiwy uwDzaied Ou opsi9p ousrein(d Jap seanunsIp seoaspraioeres se] anb a1qisod $9 UaIq Ig vposapou votnyjod wun % Opuead|| an8}s operpow our -seanjd op eorupoout n| an 2p o4ay Jp o1uyt od tu “eiodjaus0 Op sas nfs sptoioduo> ef 2b ap oysoy 2 PUL ou mouata.p wise ging ‘seagate suomi gp siyeig cuore [sel 8 od song ‘sopuied sop 2p 2B ug“nodag opuos ans opesspow oustund op eomonae 9 aefonaed uy “cutpnavdig (op ta1usous 8] 8 —pepila[duioo ap rose opes’ un uod anbune— miu & und v 9puat operapoUt owsysunyd (ap vauIOW vy ‘sors9dsor spwap so, ap ued soseur y] ud “PIoudtoyIp URIT eIsD oayeg “(soIUCUIEITE sauopvo> ausuns02s03 YoYUEES OU yond of) sPazsoUAd4]0 s2uoI2H902 stp ap eansodsiod of 3p Of1Uop uproyeo> us oUreIGed [> outs "OU ~s1p ouso1go8 [2 59 Ou opmapous Ousteanyd Top EEG) of "SY So1uBID}Ip Uos seuss $0} anb ‘uous -nsor u> lvjodiq so vwnip e189 ap voruyoau vy o[9s anb 59 meee muh wy anb adasng gerUEMa[y ap 8 aUaxaylp Ue opow ap eiDaNg sia Sh ati GL plo al y's Sash ACD ¥ ed bch) ZLET Ua oad uM Jod opps UosaHpred By (aas [PP OOT 30d Z'Ch BNIUOD g'gp) G96 AP SouOID9a]> sey UD omnpa Roysapung, jo Uo VAHKPA KLOKEW F] LOrsTANIURLT sotENsHIIRIeIIOULOp so] 2nb —vpang. uoo uppereduios ua asdurais— 9s94398qQ “6961 owes tuex0is) 7, 226 segmentadas» y aconsociacionales» es el de si todos los paises asi calificados, reui oria propia ”. eH toes shorn, Ton patce reunion ba ta adbrica de laralisoo spnentedo —pot seguir a Val Lowi! son especishmente los Pat ses Ba éigica, Luxemburgo, Suiza y Austria, més Sin Belge, Bape ta ‘amphar la liste para que incluyera a asi ae ee eens ee luego, podla enirar Israel, y la India también resulta un candidao far plausible. Ademés, si'se incluye a Bélgica, con! forme al de In segmentacion resulta difcl excluir al Canad. Al final, i a sugerencia se pone de moda, se verd rdpidamente auc resulta dif trazar la frontera entre las sociedades segmentadas y las canite iaaas como ecalturalmenteheterogénessy. Pero anngue pos conten temos con los Pafses Bajos y Suiza, Israly la India, Bélica, Canadé s metido en el] saco todos los sistemas com- Jethuvos concebibles, Aungue sis para cast otras conn, el Ch ‘Liiphare y Lembruch no clasifica el sistema de aH se coptenta con el témino de ‘edesocrae ormecacon iets de Rontordensdenotrate 7 de un sistema de amvicabiis composito), 9) Lorwin dice «pl lomo see: ‘dor eo holandts, vercuing). Lan er on pate en) vane eh flan one ease Austin Cabe remte 8 iin sehr Dudes “the "Neve: Ongstion in 8 Seger Code bl Poe Sut Pen eas, “Ei Spsemn en! CO. Gerhard Lenbruchs iropordematra Poti “and Politische Kultur in der Schweiz und in Oesterrech, No sy Eee eae pe Ie oer cae {5a Biting nna Nate” Se Gav Stn ketal Sendo FOS 27 Hiya 2,2 ite oct Bons tg oY, lo Ge Bie ug Sie, al e nai Social Fregmen olitical Hostility, Stanford University Press, sScamentd Plain tnd Concattonal Democracy ik Ata oben of Partidos y sistemas de partidos 2a particles. Ni tampoco —permitaseme apresuratme a aclarar— lo pre- feaden ellos. Asi, volvemos a mi pregunta inical, esto es, oft Somunidades politicas segmentadas deben subsumirse, conformie sna Eologia, como subgrupo distinto. Evidentemente, la presuate a ‘eflere a todos mis tipos. Sin embargo, cabe comentathe elon P oomeu tus ose ze oe WE ct Ler best Let 8961 S961 1961 Re6I Psst osst woo eng ofog “Iz “Bye wanxa 1u onuarureutosy usSutu apuaidsap 2s ou offs ap se i§ & soleg sosyeg soy anb aw [PP stiopesfauisap seisuapusy sup reisorM: P| ap aatu Je vurasdns upioeradoon» 1s anb 21s9p out osnqzne anb erouewodw ep syusuesupuD Srosdio1UY 9$ ov anb ere 3p ssuoPeIUaHO $B] A sapnanoe se ap A ofzesap sasioap eoueuoduur e] owed 13 ue [ap opor argos “sepuosde wap: tod uszpaiseie as sa[puopersosu0> seonopsd v sépeo!pap sopepers0s se] anb 's5 onsa ‘ewe Iq) epug anb Bl $9 upPseruoMIAas ap orda5u0> [pp suszinouc> uPszpnae vup] “, «sauoHURy seus se] aUDWpE suourepuny veysduasap soquie & stiunstp siusuesmonnsa sapeprun twos opusno soiuauiias uos sewarsisqns sop» anb seiiusrar ‘seueiuout 1dw09. uos onb ssiuaroyIp sovo|sUNy U>tIDR ‘59 O1s9 ‘s¥sOD sPUIStUT Se| Ua9eq OU SOPEIOUDID}IP seuIaISTSqAS sop canis Guio9 suosseg 1109 "1 VOIq Opepouss vy anb vouaxa}Ip vun ap sre ag “«opeouDTORp> snb owstur of $9 OU «opeiuawfasy anb ands as of 9p ‘popa_os yb08 upoUDANT | ap ezapnde e anb ua eprpaws eB] Ua A “saU0} ‘seonpuSeid souoporsuer ‘souoreo#ou U2 vpour ap vaqujed eaanu vuR > wIDPAIOUIDP v| aUqos safvNIOE 5 38 [PUOTDPIDOS HOS SOL ap SOyDNIAY W¥g youene1 sez 230 ines mecinicas de los formatos de partidos son muy fuertes, pues tn pais recurre a las précticas consociacionales precisamente cuando, y porque, se aproxima a un formato peligroso. "Antes de concluir, volvamos a nuestra lista de paises. Ya se ha tratado de la Repiblica Federal de Alemania, asi como de los Paises Bajos, Dinamarca y, aunque solo de paso, de Suiza ¢ Islandi. Nos queda Luxemburgo, del que dificilmente se pueda discutir que sea tin caso de pluralismo limitado y moderado, y, por ultimo, Bélgica Y' a Belgica ya no se la puede incluir en ei grupo sin mas ni més. ‘Durante por lo menos setenta afios, esto es, hasta 1965, no puede caber duda acerca de Ia clasificacién del sistema belga de partidos Como revela el cuadro 23, es el ejemplo mas duradero y claro de un formato de tres partidos. Desde 1894 hasta la guerra mundial de 1914, la escena la dominaban los catdlicos, con los liberales en segun do lugar y los socialistas (partido constitucional y prosistema desde el principio) muy cerca, en el tercer puesto. A partir de 1919, el tereer partido es el Liberal. Sin embargo, durante el perfodo de entre guerras (1919-1939), los catélicos y los socialistas dieron muestras de tinas fuerzas casi equilibradas (con una media de, aproximadamente, el 36 por 100 cada uno), mientras que desde 1946 los catdlicos (rebautizados en 1945 Partido Social Cristiano) vuelven a sex el partido dominante, aungue con grandes oscilaciones: mayoria abso- Jota de escafios en 1950 (casi recuperada en 1958) y un bajén enorme hasta el 30 por 100 en 1971. En cuanto @ los liberales, han perma necido —entre 1950 y 1965— al nivel del 12 por 100;_ progresaron mucho entre 1965 y 1968 y han permanecido, en el decenio de 1970, en un nivel estable del 15 por 100. Pero a partir de 1965 la pauta se hace més complicada. Fs cierto que el grupo flamenco, de habla holandesa, ya era muy, visible en 1939, pero hasta la segunda mitad del decenio de 1960 la division Exnica y'la crisis lingtif in icrumpido en la liza pol Desde 1968 no sdlo ha aparecido el Partido Nacionalista Flamenco (Wolksunie) como partido considerable, sino que una reaccién fran- céfona (valones y Brusclas) ha entrado en liza con una fuerza casi igual. 2Estamos presenciando, pues, una transicién de un formato de tres partidos a otfo de. cinco partidos? Ademés, ante la ctisis lingtis tico-étnica y las tensiones separatistas consiguientes, ¢se puede man- tenet a Bélgica en un tipo calificado de pluralismo moderado? Es posible que el término suene irénico, Pero la realidad es que, hasta In fecha, los catélicos, los socialistas y los liberales siguen jugando la partida gubernamental entre si, exactamente igual que venian hacien- Go hasta ahora, Desde 1919 hasta la fecha en que esto se escribe, Bélgica ha estado gobernada casi exclusivamente por coaliciones bipar Partidos y sistemas de par lox 21 tidistas altersativas, En el cuadto 24 fi ‘di el cuadso 24 figuran los detalles del peri Siguiente @ Ja segunds guerra mundial. El cuadro no testa itere gante sélo con respecto a Bélgica, sino también como slustraciin de 2s formula que ceracteriza «los sistemas de tes cinco partidos raposicién tanto al bipartidismo como a la alternaciar é de las comunidades polities basadas en cl centsoy eon PeTerica Como se indica en el cuadro 24, en la mecinica tipica lismo moderado no se permiten gob 7 despachar los asuntos corrientes.y pi y medio en total en 1946 y en 195) ued exists mfr que cunndo cst sontenido por una mayoriasbsoluta en una Cémara), como ocurrié, en Bélgica, en 1950- ‘aando hay tres partidos, son viables tres coaliciones alternatives gue de hecho se alternan; ‘catdlicos y slic ae de hecho alteran: atlas y soils, catlcos y liberals socialists y ja pena sefialar, a este tespecto, qu he ‘gran coalicién de los tres partidos a la que recurrid Belgica en 1995 vio impulsada por necesidades de reforma constitueional y fue muy breve. En cuanto a la coalicién tri ién tripartita de 1946 con los comu sistas (once meses y medio en total), no hace mis que refleay el 1 plura- ‘nos minoritarios mas que para 1or poco tiempo (cuatro meses 8), y el gobierno monocolor no CUADRO 24—Bélgica: Coaliciones gubernamentales, 1946-1977 ieee 1954-1958, we 3 1961-1965, Ma t ent | | | | iphurdig wuRisis> < (AA-gg) do ‘ouauoneey aeibinduied of acnonoasty & “opr e “i 1B © 26njoxo os “axerurwepand opnued se =i 0p sob osoxito mnjsay“opnned un Sp rulopoid Fp jad foprnioneira "usgaie 0 “aps> (sours 111 9p fol un 9p ct eee Psa > § aoytoxD Og OAMgO eINIeUODNN Opleg Ta sel BP ue) searing A (czy shou ‘fan andar -oomies dy SORE e ponwed CCC Tn do emo deanaay a crmoedg Dray ‘evan uptstusinay Hsp pepiounos ef wee 2x 38 Sodio: spuap so sopo1 ub cued fe pcs pee Ba Lednon sound ® oiusueamnoye eiigo ourlcumjoo Golo fy anes seen 49 {pepina) sogeota ap yeni ossuip um sopmmar soy Shoe wsrebscea tun 2p ownwop ye opiqap» 3p soe 1p ml 2 ere S361 sald TIN “bong tog fowy E e cd? $461 200 2 wonnpoutaonay JS SHIN Sod opiptan"oym sde3_oumyp fs ows HV. room eetoauy. sy Toltepiioy rope) a Sotunl sojzeo18e1> opnuss ov0d Anw suan anb soiuasayIp we vos Ssuaplunopeiss [2 4 sp/¥ur owsipnitdig ja anb ap o1uoumare fa Uoo SH Tuy adjo8 J> A “epuvjoz ensny & Soprup sopesed 20] “esscbel sy sosjed s2n_Uepanb sou ofps “(aiuamyns upiseunp wun apuia 10d uot pou) anb) soxmse soqssinin ur “eljensny anb ojeurgue sean e}nepen soared wyspod epeury [9 4 ‘somuerroduy, soprized sam o4saq 2p avon Bypnsny ‘sured eno og “opissiqeisa uaiq o8[e ouro> oulaiqo3 op tisiprivdiq vuorsis ns zeipmss [psp axnsat anb sye ap !asoucayfees sopusal> se] o961 eisey uqvonseid UmNsny ‘OBLequiE Ug “Sasjed stor Sourauy —oyuoter eiquiolta— rusny Y souinsu! If spray fe byjensny ‘epusjaz eaanyy ‘sopri sopersq so, ‘wussiefiuy ues eos <9» seisiprisediq seuroiss so] anb aruawesaua¥ szopisuos sepsdod uotuydo ef anb souresip ‘stusioxp »)sy wun ep wisijyoads9 vpy> ou 2D ‘a BBIphavdiq sopeisy 1Z anb sousw epeu —serouanaApe ses 2249p aupeye urs ou anbune— eoipus japuoig “,, dena) [a & 204 ‘yuivurg apuorduseo onb oxauipu ‘oypo v e1y10"e] onal [uecy "4 SOO ns eaieep anb sosped 1 $0] 2p 11 ‘solxay, A syueg unB9g Zuoxsheo seasipnaedy Seuiins soiuync? ‘tountaad vjuas wie dod Sopronbolg awotaregt oz Soppied 9p sousrsis 4 sopiseg Yy sow) sojeios seinsyy sot ap eyabresa{ ej ap ounuades omeiseq orquies ir 3p bd > ole upiedantip op ossotd (2 pis uaeIpe woo ‘> fp nb 9p uppouuye e| a1sapenuan e afeainbs o@ O38 op sopnied 3p bulnsis P 2¥eduios9p smb «oroyjue> 2p uprNIOs 9p UorURy> x UD UPEEE GOD aISISUY ‘c96t ‘wyoD ‘onbs¥jaq 9 anbuayog wowneg #7 ‘iad “3 “oraupe] (“PRE Aan "12 do “atange ieanory “soy 09 “chaos, poidollag = ut a20N) pontog sweijog> “TEL Hox ap ojmsdes [2 A “Ler 9p aiquondes “sq 4 Feuonziuonmapsuy 0. sus3]qou nga poy tity jog OY somteg 0s» ULNA, “AL CLS n2 “do ‘rawmoMeg wise 1a suoMeddg fro eq] wt UyMGO'] op omjdeD [9 siuaupspads> asepA “WOIALDg 9p eIAY ig -2uIUy souls sou ‘se osnppuy “oonpUIsIpeed ose uN umsUDsaKdoN aNb ¥ & seiuviodus sased uos owstpnzediq jo uesnoead anb sasyed soj anb e ‘olfiouas atuoureanefar euoisis un s> anb e agop 98 offy “epi uo 30/2t1 e088 vf ‘oYSNU VOD & 's@ tIsIPHUNdIG UIOISIS (g SesIPHIVdiq seMIOISIS “+9 9 PHO seposuod aU] 2p czionys9 uN UP solvg sosyq so] onb epnau spur owios ‘suaujenios ‘orig v rerspistos a[qisod auaurexzsod so anb ‘Ise s2 orWW], “oWSTUE JS Ua OYDEY UN s9 PEPaIOOS e] 21qos F epiunwios e| ap" «eioperapow ugisaid» Bj “urpeue oun 2959p anb vas dab oj v9§ “|, Uprzteauoweraedwo spas 29a vped pepa!oos cun ap ELD souo[sUD! seuN ¥ D1udxy aszoMIDdzod -oine ‘ays9} v] visey ‘opesoy vy sopnaed ap vBjaq vuuarsis Ja and 2 epipat B] ~o80gufod [pp wannsadssod wy apsap— anb s9 oanvoty “uals spur of ‘oBzequia wig “omuedm ojapour [> amuasop sod prequot opriuowaesy spur sopnaed op euraasis un 1s 0/4 Jes9p2y uoINIs PUN d[geuAeUt sieyMsax ouY |e IS “AeIMp & EA SofBsUe soisa 1s OADId PIP BNsDY ‘Osipraur #9 ssUOIUA wIseY anb of (sop sod BOY dE; 9) sop tf sIpratp ap “Zvodoad ap euroisis un ap aseq ef a1qos 2Iua1 {x9 vonyjod vsmions9 ¢| ap Omusp soaisinIp sauorH so] 9p opow 038 un & sojeuoprpen sopnied ses soy 9p vjey7O1q uo!oeINIDNISI01 eun oppnpord uey —eovewey upiejgod e| 9p a[guiasu! 2 a1uer 21 wUspuadse vf A— oonsmnduy ororTFUOD jo “eOYe vIseFy “opuLsT ovad oduroy ojuea uvaaty anb vuraisis [ap seutiou se] v uEssaze 9s se? fq sejeuomipen sopnied soy ‘sopiSpry spur zan epeD sasvq svun 2iqos olunwopesd nis v uerraye as sa2ens seiesuIapjeioos soy anb pend] “ey sewoue wun ‘oysaq ap ‘wiussordo: 267 9p woxjowd-[eIOgH BIE TOUTE ugryvos wy “Jon:e vuLIO ns ua seIMpsod ‘epand o 'E vkeA eBlaq vongjod pepreniios e anb opusr;pard fois ou 0169 opor uO edoing 2p sed s0Seur | B uNwiod ex v20dp eljanbe uo onb ‘wusaniisod vf op auarque 5 wUMAOID, zee 24 Giovanni Saetori Segrin parece, nos estamos acercando a Ia paradoja de hacer que el tipo ‘més ensalzado de sistema de partidos no tenga ejemplos. La paradoja se debe a que —en este caso Fomo en otros— nos enfren- tamos con dos problemas distintos que generalmente tatamos de resolver de un golpe. Uno es el de decirlir cudndo pertenece un pais a Ja clase del bipartidismo, lo cual depende de las normas para contar. El otro problema es el de decidir si ekiste un tipo bipartidista de sistema La respuesta a la primera pregunta —la de cudndo debe descon: tarse un tercer partido @ incluso varios texceros partidos— puede ser muy directa: existe un formato bipartidista siempre que la existencia de terceros partidos no impide que los partides principales gobieren solos, esto es, cuando las coaliciones resultan innecesarias *, La res- puesta implica que el formato del bipartidismo debe evaluatse en fiimero de escaiios, no de resultados electorales. La razén evidentt- sima de esta necesidad es que los gobiernos se forman, y actian, conforme a su fuerza en el Parlamento, El otro motivo es que casi todas las comunidades politicas en estudio (salvo Austria, que es un pais PR} utilizan un sistema de distritos de un solo miembro, que —como es bien sabido— convierte las) mayorias telativas en abso- lutas, ¢ incluso transforma en minoria parlamentaria una mayoria electoral ® ; Pero el argumento es mds complejo en cuanto preguntamos: ¢Cud- les son las propiedades que caractetizan al tipo bipartidista de siste ma? Si la principal caracterfstica del bipartidismo en que ua partido gobierna solo, inmediatamente debemos afiadir: solo, pero indefini damente. Si siempre es ef mismo partido el que sigue en el. poder una eleccién tras otra, entonces tenemos un sistema de partido pre- 3° sto ex apheable fon sistemas paclameptarioe y de gabine no al sisteme limo, ol argu: Cty igi slant qc ae bce, no hyo En le Gran Brean por Seipor sing pido goed de Tos Comsnes) ha obtenido ame ton 30" por 100 del voto coi bs smn ns acon ts vet P08 pr 100 soe lo conserndoren, pr sts ts ebiviren tne move 1t comua de totes OA contre 335)" Ee camblor ae 1960 is abo sor de 258 «317 estos cu aomenie He oe wes de Sloe 03 por 10D Partidos'y sistemas de partidos 235 dominante, no bipartidista. Esto equivale a decir que la alterna: en el poder es /a sefial caracterfstica de Ia mecénica del bipartidismo. También cabe decir que «dos» no es lo mismo que «tres» siempre gue los terceros partidos no afecten a la larga y a nivel nacional « la les. Sin embargo, ni la cldusula de la «alterna- idamente aplicables debe extender de forma flexible, en io de que implica la expectativa, més bien que el hecho rea del traspaso del gobierno. O sea, que alternacién no significa sino que el margen entre los dos partidos principales es lo bastante estrecho, © que la expectativa de que el partido en la oposicién tiene una ‘oportunidad de echar al partido gobernante es lo bastante creible. Dicho en otros tétminos, el concepto de la alternacidn se {unde con al de Ja competitivided. ‘Conforme a una interptetacién diferente tds estricta, los Estados Unidos —que da la casualidad que son, y de lejos, la comunidad politica bipartidista mids antigua y mds continua — tendrfan unas credenciales may dudosas, pues desde 1861 la pauta estadounidense viene sicndo a, con largos periodos de superio- tidad de un solo partido, Si se observan las clecciones presidenciales, desde Lincoln (1861) hasta Franklin D, Roosevelt los republicanos ccuparon 14 presidencias y los demécratas sélo cinco. Después, de 1933 a 1953, la presidencia fue demécrata, y si uno atribuye las dos victorias (en 1952 y 1956) de Eisenhower a una candidatura supta partidista, os perdicron todas Jas elecciones presidenciales desde 1933 hasta lav Nixon en 1968. En el Congreso, las cosas son algo mas va embargo, desde principios de siglo hasta la Gran Depresién, una mayorfa del pueblo estadounidense votaba tepublicano (salvo wna desviacion en 1910-1914), y desde 1932 hasta la fecha, una mayorla ha votado demécrata (con dos elecciones desviadas en 1942 y 1946 y dos empates en 1950 y 1952). Por tanto, la generalizacién’ podria Set que en nuestro siglo Ia mayor parte de las elecciones federales estadounidenses han sido «de mantenimiento» (0 de desviacién y tes. tauracién), con una sola gran realineacién que afecto al Congreso peaci6n causada por ia gran crisis de 1929 Deal de Roosevelt ”. lcs Sellers, «The Equilibrium Cycle in’ Two-Party 28) Publie Op tartely, primavera de 1965,.que reconstruye.|" 28094 “mpmasny ap oases, "GN Oana pe Oupena [> aivousersadss key adie & Ganrjax ogewer (@ ouen> ue ogee 39 UpICUIP LowoezEduzo> of ey “QOH sot OL 3p Flue Hf US secu Sne ouyrediewr) opnseg > A seB|aq sopesauey soy akb oweseon 3pand 9s “se) op90ey ou vfoas9 ojos, seu13q08 B}:pod anb oped un ant woueitodun auast ooodur ‘spusapyy-(seurdyig osmpput o Kennan, Fp Jalstsele tod) opnied ojos un aod eperussarda ‘eqeiso o “piso ups ‘sod s] onb soj ua stueuruopoid opnaed ap sewarss soy wisi, "put epond 35 upiquier onb jue d¢q “ecouerzoduy Suan ou sapod B 82 woweusay[e wf 2p ousinbar ja jersyprsediq oreus0)10 vioodeat 3nb Ol Hod “sotuarsns9 susipriediq sosyed soz ap aiuaroyip sy, tan snpord apand soine epe> pnb sod sepuoidaton sowsped woxty 9]q3929 eaneroadxa vun opuais Sate {200d (pus uppoeior o| 0 uosseuraye ef (AI ‘ojos douse © owsandsip visa opnsed aisa (10) faiuaionns nseiuouiejed trode eum ofosuod aiaureana9y9 v380] soprazeld sop so} ap oun ( Bdlesqe epoxea | sod snadusos ap souormypuoa ud ueyjey a: sophaed SGP. isatuayndys 59 ‘sand ‘uejr9s ousipiasedig op swutfou 501 ¥ atbley puos sv7 Ss PUN Fas OW «SOP» anb aud URE ‘Sop e240 oun 2p 298 Spand vorseuroite a] copnuss svuaintis U2 ojos svuraqo8> 9p euniow v] sezafIqIx>y e Sopeoijnsn{ souise ‘asny onb sega ‘owsipniediq fap svauiou Sih g auuto}U0> veuoiouny ou woiijag & muvuary ond Ssvaping sq soonorqus Uos ‘ojs129p 380 20d ‘sopnited sop so] ys anvu9 “sauoredee sunon> set uo ‘usxrduroa ou sopriied sop sor anb opnieg [2 & [biog] opnieg jo anua suoue. Uy "089 2p epve esvd ow vIpes a8 A “reiquueD &: #09 9p Sopere ap “uviq fe So] & sv8jaq sojexoqy, ‘s[edjoutad sopnaed sop wee sopiited 9p soworsis « sop Tgeafon eisiogey oprteg 18 pies) ba 2p) sernop "esuat 9 “Usdy ve “Soy © seoyisepar uo ajesuod ejranesed [gy spurt UODn|OS ek “andin oivusoy un op wots av'eye SIC ye “ocaslored Opec PP & porogry opumg [2 anus ‘eno 2] 10d ‘A esuogey opnitd, auiua ‘aimed wun tod ‘Sonpoud 28 ousosqo8 yo us UpIseIae e| IPUP pe padsa wanuejd of vulaigo1d yg “s0I0s svussqo3 9p wpanb sou “ojqineqap 9 ¥peuesy [ap sea BP oon “TeuOP AN opsiig [pp oesaop [prod waroaes 96 Muy? eAonN "Sond “sy aapod |B oxfana wy C16] ap anaed & A “uprodeusayU, jos tun doo Saye a1uiaA atueMp opeusogo! vy [euODeN| Opraity To and sonuomus ‘7761 eisey “oueyeaasne “oxoueduuos rs onb ene IF ‘aeinds> anb cam spacsop 4 (zor ua) eIUIM | “(Spr U9) FDU cud vf gue epuvjoz eaanyy ap eistioge'y opruiva [> “ssuoIs99q9 ZIP ap ‘so}exo spl 198 Bubq “sbtoop ats op eaustoes tun ap ompau Uo £561 9p sti0qy{ BOKSIA e| 0d Epenqes dn 3s upIDeUrD;Te Rs "IPL, onN F ovueno' sy “(ousaduieD ophing.& [eaQPT ophteg) sop 39900 ofuwop 2p saned eun ap stzisonur ep eysisay a0 "#5" © “LL6T & SL6I 9P SBUOIRDAD so] Ue oroprod v pialoas " swuIaN oyprur s9'0u anb of ‘ugioisodo ap sour spanuian 2p oged [e°Zz6t eo apod [e o1ajon wifenstry 9p wisiioqeT optised ie "ISy "ehodey opestg le (1961 $2) ated un & (9pgt Wo) eo OLN wom OU By 0198 "Z/6T MISKY OFET 9p “eI[EuISMy ‘SauOIRoeI> zaxp UR shy 8 sofour oypnus va 9] Ot ‘uOpeUIDITE P| @ 29ds9r anb of 40, orzeg yuueacig, 9ee 238 Giovanni Sas incluir « Austria desde 1946). Por otra parte, y por lo que respecta al formato, se deberia excluir a Australia, y se podria excluir al Ca nada. Si, en cambio, nos remitimos a la mecdnica del bipartidismo, vemos que las propiedades fundamentals del bipartidismo se pueden ajustar aun formato tripartidista. Por tanto, si convenimos en que el requisite del gobierno monocolor se puede aplicar a sélo uno de los partidos (dado que el otro partido es una coalescencia de dos en uno), volvemos a contar con Australia, y si no hace falta que el gobierno de un solo partido sca un gobierno de la mayorta, también el Canada supera la prueba, Sin embargo, este iiltimo aspecto no puede pasar sin una explica- cin. Pese al alud electoral canadiense dé 1958, que elevé al Partido Conservador al 53,6 por 100 del voto total e hizo bajar al Partido Liberal a un minimo del 33,6 por 100, es evidente que el partido més fuerte es este timo, con ocho victorias electorales en 11 enfrenca mientos (1943-1974). Pero la peculiaridad del sistema canadiense reside en la resurteccidn ciclica y la persistencia en el tiempo de dos pequeiios partidos: i) el CCF, actualmente (desde 1962) NPD, Nuevo Partido Democratico, a la izquierda de los liberales, y ii) el Partido del Crédito Social, La existencia de dos terceros partic se puede explicar, sucintamente, sefialando que el «sistema bipartidista ha sido mds débil en las zonas en las que las proporciones de origen brité- nico han sido més bajas» *. Y la anomalia consiste en que los dos ~partidos menores logran muchas veces impedir que cualquiera de los mayores obtenga una mayorfa absoluta én la Camara de los Comu nes”, Asi, pues, el Canada no cumple con el requisito del gobierno mayoritario de un solo partido: muchas veces estd gobernado (tras una sola experiencia, traumética y breve, de coalicién en 1917) por gobiernos monocolotes mrinoritarios. Pero esta pauta demuestra, més que ninguna otra cosa, la fuerza de Ja Idgica interna del sistema del bipartidismo. También cabria decir —coh respecto a los «convencio- nalismos» de la Constitucién— que los canadienses son mas britani- cos que los propios briténicos ™. Mildred A. Schwartz, ef ogy -soxp 7 2 £50 9p spt [> Sob saucdns 3p 2 pats Se We Sopnied 2p seuss « so Leg ite am eum a ape sinpinivdig owos ve 1g © 6. ied 28 9p upiodo vy 59 tiep “exon, a] iis s0f0s 2p son| wo QOL 0d ee fp HEU warn eo (9961 eisny) sou sHUI2G68 UossHnyaad. nb stspusedses our oe en fetes og yong non ee Seen aed pan 2 spe sopaind Soque 3 ‘one ope! tty yeuolpeimsyon Fes -otiap e| ap osdaauo> Je fesuoo ¢ anh sorfoqs 20) Slate sinismy onb opnp oradsar 31% uo “sepuagard fy 3b tose 3p osojnansu! buliss 0 dO so2013 a (np) gy ‘oxusunoigg ‘$6 Bodo op oovjnishe BUDS 2G i218 My UE SuOsnEOdUO) Pottpod "IMEC UD “aUOINSEII Fo UL iusnye suuvuspaiug 5 “4 ud opsoyes Ug gis “onone> ee bd oj anus soue SiuHbA Sp jeauaaeussqn® eZUUije e| ap Opeiyaras 109 OMIDD > IU any anb ‘caodoud 9p oDeINENE BUDS fa Ve whould) s2UIg "y A JPRog umysuig "5 9p F019} $0] asuEpA FP BEY ae SPE A Len pop sad Sp opined iasios efondaas au Gy oS ‘6961 “Qe nose) aenssexd peo samsung Jo kpmig Y ssoutpog stag wenpee {BoE "HL mes 4 “eel. wusuDdiagL oxy ornog ius “oesene 2p 9903 HOqOy saWoUEBedsa vsez0 ‘souopaiuH seigo se Suu CeuomeSgng. soem yoy PONE 2p soar “(1L61) OLGERIG! s21IsHOIg HoH 24 Luoquouinyien, gigas (6961) oborRIGE stmiey sHov22/3 hunpuowenfieg Geniag "Hers eA A oon “wruvuiary 2xs0N [9p so} 2p ang op serexD9wop soy v vIedds as Fs UN) Soperse] SO Is2u9 ue}ypod vpsof\oxe9 w1s9 ua A) soipaut sop < “BypeisNY fg o:paur A oun ap das UOdeL [2p [> ‘wisuanoasti09 Ug “o1paut & sopnsed sop & sop ‘oipaur & opazed un ap seuarsis 9P welqey 4 saiupooaid sapeprlajduios se] 9p o1pour us sod ofeie 9 openuoaua oqeq usoored saiomne ap a}as eun ‘aruatedtty|A, ‘pq otmsipaaediq ap eniiadsom jap vusiw uoDedsu x wos anb ‘twodoud 4 uorvos wexd ap sous arulan uo> ord ‘or29}I0¢ misipniedig owwuiz0} Un 996] ® CFEI ap wINSNY v somouaT OUI 20d “eHoI>BjsNesUY UoroMUTAR|e As A Osopnp anb symm so o1BULIO} NE ‘wyeasny Usa seBoy CHEND UY “eLOIDE}sHWS BoUGIIM wun oad ‘oo 2PAP oveurLO} uN WOd ‘ypeuED [e apuodsoxi09 9] axsond 19919) [4 “198 estaqep anb 0] $2 ou ofpupd jap upIDeT!950 B] O1ad ‘198 apand an O28P 01 opor so visipriediq, oweusso; [a epuyja7 Bony & soplun, sopeisy so] uadno0 of 085] opundas [> ‘exzasey8uy ap sendso¢y #f 388oj] 20d eqeise eyaepor anb uossoxput ‘soutos9 So 9 O01 40d 9F¢¢ uN { so10A so} 2p QOT s0d G'¢} UN UOD sazopensoN “woo so] ¥ Japed Jp uoraiAjoaap anb ‘EZ6t ap Sauo‘9]9 sey ‘OBrequIO woRag puueAorey ove 242 Giovanni Sartori ticnen gran importancia en una serie de respectos. Pero yo si negaria, en cambio, que el funcionamiento de! sistema que hace el bipartidis mo sea tan diferente de los sistemas de partido predominente y del multipartidismo en general se derive en modo alguno de que los enfrentamien:os en las circunscripciones se hagan en solitario, entre dos 0 entre tres, ni de lo cerca que estén Ios enfrentacios unos de otros. En términos mds precisos, las condiciones en que los diputados van al Parlamento son, de hecho, muy diferentes segiin la circuns- ctipeién y, en general, segdin las comunidades politicas bipartidis- tas"; pero estas diferencias no afectan a las propiedades del sistema establecicas por mi andl He concedido desde un principio que las cuatro condiciones en que se predica mi definicién del bipartidismo son flexibles, y las he aplicado con toda la flexibilidad posible. Incluso asf, resulta que los sistemas bipartidistas son escasos.| Esto resulta en especial evi- dente si se aplica una perspectiva longitudinal: Austria es, hasta ahora, el tinico pais occidental nuevo en la categoria, y todavia resulta algo temprano para decir si la pauta cstablecida en 1966 va a echar raices duraderas y si encajard en la categoria en cuanto a alternacién se refiere (en el decenio de 1970, los spcialistas han ganado todas las elecciones). También debe recordarse a este respecto que la longevi- dad del bipartidismo inglés es en gran|medida un mito. No se puede hablar de un sistema bipartidista briténico nivel de toda la nacién hasta 1885, y desde entonces el Reino Unido ha seguido tres pautas diferentes ", Entre 1885 y 1910 —cuando los partidos principales eran el Conservador y el Liberal—, seis elecciones generales de ocho no produjeron un verdadero gobierno monocolor: los conservadores, necesitaban el apoyo de los liberales unionistas (Ia escisién liberal de Joseph Chamberlain}, mientras que los liberales se apoyaban en los nacionalisias irlandeses. Durante el perfodo de entreguerras (en 1918, y 1935), el Partido Laborista pasé a ser el segundo en importancia, pero fos liberales sobrevivieron como tercer partide importante y todo el periodo se caracterizé por Ia inestabilidad y las coaliciones. Por tanto, resulta que los briténicos sélo Hevan actuando conforme a las normas clésicas del bipartidismo desde la segunda guerra mundial. La rareza del caso sugiere que los sistemas bipartidistas son «di ciles». Pero el hincapié se hace sobre todo cn la opinién de que los 1 Por ejemplo, J. A.A. Lo ha a rea ls Cnn oT cong tin mts PR ca Fe Cortech," es epealnad Sans ea Pee Rose, Herd Bela, ie, pg, 484, 0 Partidos y sistemas de partidos 243 sistemas bipartidistas representan un caso patadigmético, una solucién Sptima. En general, se ha venido diciendo —salvo los sltimos des: contehtos— que los sistemas bipestidistas dan resultados beneliciosos para la comunidad politica como un todo, Mas exactamente, los siste mas bipartidistas siempre « jos ab “yum “anutumuiop opted [ep auindnoo } aaqonn“tggt pa czétarnpei ua dann of Sal gf fp enaseo AT or < THY tap) soeoouesy Soyonpn Set 9 cto souang ‘odes 209! Souonti tomo utapnaci us cig! "TUL “ul © fing eoarg ayp> “hap Seiad jaepor 9 aH tioned ephutae op busi ino 28 OF Upisnjuoe eiquaoye> A eras Lan sng) an uel ep eeoningp eer uvusaop opin est ‘sed “n> 7 Wy & ekeiey “oupL eemye) “epeajroeRN ipa “eotapy ‘snbung ‘ep of Uo esaudlwionm Sopnml eaonsee up gues sus usta [2 uD “Utusfon ‘Ogh ae" pigr -epuuos taeunter f prowsiy oe Zhe Oy siya ho de aay Butdopsoaq 241 fo. smog 291 sui, “evaye) & puoury > “punt “eb "Syd y7 “0d “opet. Sostitionuy eousig, abopouey. oF guvey tes “PUN *D u9 wsondntog shied SP wPooRee we aBNSaNGs Sumy OF “449 ify apeun a8 Humoel op OyoroW Fy I) Vo “eau Siang ‘sxpratisieyog 9 outors ojos en ap ssauauiang ee je suE}u09 1729119 [9 vetfeuo!>eIado as sazan seIEyy . “us UOESTFIOD 12 Yoo “A exsy[ &| opuETUDLINE op! ey sour soy uor | Kenereg fap) ‘sopeuororpe sojduuafa sojqysod owioo “K o3txsyyy ‘sopregy SOPHIE SO] UE ANE OPIS [> ‘RLOBD}ED v{ ap soxe|a sojdiaala oes {220 «jeHoIMD|p ou auEUIEOP Oprred> un eUO!DUDU UaISUD;G “puowy 9p osn jap mex © swuwaIgeqord °, s1puy ¥] ap osax#u0, PP opsie To 4 sonsurpussss seisinguiapyetoos sopisted soy “ose ‘wo1) Sajpoipex soj were z98:0anq] equ} anb sojdula soy -puouy « poliang ‘dun oust Je sous o spuu ‘uoromigns vf s1usUIWop opriied jap eyiolores vy “ssxone solveA uyiqey anb ap sjuourwop Opitied [2 wos “ugwor uw ood nus auaH oxpy ap A “opIoUIe> of ououuopeid opiised ap viuzzsts wa anb anadot weed vy s>a19yy syueupopaad oppied ap semasis “9 sre sopnied 2p seuarsis & sopnieg ounsieid pun soupy “s2iNog “$2 “OQ *h 2 a tmaouag ioral sag tig andr noupary snowsoNa 34, ir] O8t9A ‘eStwoUONE! s so] 3p u9psoxa anb owsprtisdig 9p so1v9dse somo 9p oF ‘BCE ¥ ccc “pd “Teer av] sitfirydunog ay pur snusieg pontog yo “Weyoung, [Bq 28994 “S2iURI0N Ou 3p SOUO|IUL Q9 K Qj S81ua ap PHSUDISEXD F] 2190e Sygay ws ‘easy sump song Suning Bano, pur voneisifaye IY Mfarg osepa “upiodiiosu vy 2p o!vounpadwt to a1qos ‘ie “do ‘saropssonuac] wdayte gy us suorrtsoddg [oortpog U2 swonsoddg wsonawy sil» [ye] ap o7sNae> ja U9 woxq eOHdxD S6 OIG. sopnued ap ewaisis 9p ody ono praoezede 4 sop op spui 198 w upsved sopnied so} anb 198 91d sowegap sumoc 2p ojapou ja azaynbar won euofuny ou zisipn -sediq orean10y us anb exainb opuens anb yyw acy “seuurusey svorBopoapt sepurisip svun sod epvzisaioeia yensastios Anu voriyjod pepoiz0s vun uaonpord 0/4 uauodnsad anb ardurars ‘s9 o1sa ‘ueworouny opuen anb spur sumady upponyos wun ueyudordas ou sewuarsis sose “org Sop ardwipjs ueuolsuny seisipnisediq seuraisis so, anb seuns1ye oougiia $9 fouuen tog “visiphiediq turarsis un <9 euoTDUNysIP spus ‘ToxROIOapr I> -umIsip vf vas soKeu ClueND ‘eszaAUI ¥| Y “OMIpRINdIQ [> YeUOETy aiusiivsojwoWre spur ‘ugtusdo ap svisuol9pIp se] tbas Ssu0UDUE o1uEND anb atuapiss s2 opeunaarap causwout saiAbjens us ‘oBrequio ‘sa|qeioaey souoirpuoo svsa ‘eprpaut ues ua ‘opeapjow < opiaowoud ey owsipniediq |2 anb visaide as seisipniedig sasred soy ap BOHDISIY UOInIOAD Bf CUNEIea 9s Ig “a1 “Sa[eIUSUEDEN; souoNsoND Se] 83g0s osuasucd ‘Jeinzjno pyplatiaowoy ‘sojquioney souarsIpuoD 9p 2uds kun PBuodnso1d owsIpHaedtq Jo anb otpay sod asiep oqop ou ‘oie: 20g “2[q[sod vas oWOD seDUDHIxD & sasororur ‘sodnud sore mrurgjewe Je eannedwioo pepyens) iseno ns uovotuew anb sexoped are Souisiued10 498 wagap sopnaed soy ‘oustpruediq jp ug ‘sopnsed anud epusadwos v] ap vo19ei ¥] exueIpow auarueW 9s & auoLIgo as up}eyos0 & onquinbs ap easipruediq Od fo ‘siwautuapiag [end Se e2z0ny wun UeRuD) soprized sop anb ap oysoy J2 [BUIpIIIe O «[e4 “mpi seapisuoa apand 2s oiusuIpyIp “aq exOyY “oUssIqO8 jo UE wo}ouiayy ap eaneivadxo vy] ap ‘oysoy ap UgloeUIdIp® Bf ap Ou FS ‘9p “uadap ousipnzediq jg “ewausts [op eorfigy wun Koy 0359 opor ug , 9U9h Ou aiuawovapraa anb epURAdfOs ‘UROA Ou an soiwaIsa SO sued yuwaajox ofje wx2n} vonyod ef Is OuoUpadwy un 49s eyspod awusup}syEp upioduosur e] ep ousinbor fy “sszols9yur sovess9 so] o apes uBi0A Ou sousIMb anbiod ayuowepsedso outs “sop TUN) Sopersy SO[ UP UeION oO onb seuosiad ap aferuD270d OWNS;ITE [> Jod o[9s ou syu2.ed vwi0} ap. epejanar aa 98 sorDrJUOD so] eZUULLN sopnied ap uraisis [2 onb ua eprpaw e] x“, 2su9pranopeise ousIp ong yourA0y, we

Vous aimerez peut-être aussi