Vous êtes sur la page 1sur 29

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co.

pgina iii #3

iii

Introduo
No mundo atual, escrever sempre importante,
necessrio e frequente. Mostrar que voc sabe
comunicar-se (bem) usando a escrita um dos
fundamentos da capacidade de ser e realizar, da
cidadania e da competncia. A to propalada
era do computador, que, muitos afirmavam,
iria diminuir muito a necessidade de papel e
escrita, fez o inverso: nunca tanta informao e
conhecimento circularam entre tantas pessoas
e de modo to rpido, nunca as pessoas
se comunicaram tanto (e-mails, chats etc.),
fazendo com que todos escrevamos mais e mais.
E escrever bem exige conhecer as regras e
bons autores do idioma em que se escreve. E
nesse momento, em que se exige segurana no
manejo das palavras, que surgem temor, dvida,
desconfiana e sentimento de debilidade diante
dos labirintos da lngua. Estas so as reaes
mais comuns de vestibulandos, alunos de
colgios e cursinhos e outros praticantes da
Lngua Portuguesa quando precisam encarla: produzir um texto correto e elegante, em
que o uso adequado das infinitas e complicadas
regras gramaticais case com as ideias a serem
comunicadas, resultando em algo prazeroso de
ler, parece coisa reservada aos professores de
Portugus, aqueles especialistas que estudam
a lngua portuguesa a ponto de fazerem disso
sua profisso.
Nada mais equivocado. A lngua portuguesa
acessvel a todos, companheira e filha de ns
e da cultura em que vivemos e participamos;
companheira porque a utilizamos continuamente, o veculo de transmisso de nossos
saberes, conhecimento e viso de mundo, e
filha porque uma entidade continuamente
alterada pela vivncia e criaes de todos ns,

falantes da lngua portuguesa espalhados pelo


mundo.
Este Manual de Gramtica foi criado considerando tudo isso. As regras do bom utilizar
da nossa lngua so mostradas no como um
emaranhado de regras frias e inflexveis, mas
como um conjunto de orientaes prticas e
acessveis, como o so de fato, e cuja base deriva
de nossa cultura, que forjou as obras e criadores
nos quais a boa gramtica sempre se baseia.
Assim, no considere a gramtica uma tirana,
mas um corpo de conhecimentos que faz parte
tambm do mundo em que voc vive e que
reflete um pouco da histria de nossa cultura e
de nosso povo.
Adotamos uma apresentao de termos leve
e uma sequncia lgica que facilita o estudo e
entendimento dos fatos gramaticais: dos fonemas e morfemas, tijolos bsicos da lngua, s
palavras, s categorias em que estas se dividem
e finalmente abordamos a construo de frases
e perodos. Exemplos simples, mas expressivos
e trechos dos autores consagrados de nossa
literatura ilustram os conceitos expostos. E,
para fixar os instrumentos aprendidos, milhares
de exerccios, a maioria colhida dos vestibulares
das principais faculdades de todo o Brasil,
garantindo, assim, uma etapa de exerccios
e fixao de conceitos altura dos objetivos
pretendidos por esta obra.
Para aqueles que necessitam ou simplesmente desejam utilizar corretamente nosso
grande patrimnio comum, que a lngua,
criamos esta obra, lembrando que dominar
nosso idioma tarefa complexa, mas muito
gratificante que exige leitura, conhecimento e
escrita.

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina iv #4

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina v #5

Sumrio

Introduo

Sumrio

iii

Captulo 1 Fontica

Conceitos, 1
Fonemas

................................................................................. 1

Fonemas e sua representao, 1


Classificao dos fonemas, 2
Classificao das vogais, 2
Zona de articulao

......................................................................... 2

Semivogais, 2

.........................................................................
.................................................................................
Tritongo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hiato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Encontros voclicos

Ditongos

3
3
4
5

Classificao das consoantes, 5


Conceitos

................................................................................ 6

Encontros consonantais 6= dgrafos, 6

................................................................................ 7
................................................................................... 7

Exerccios
Testes

Respostas da unidade 1: Fontica, 10

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Testes pgina 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Exerccios pgina 5

Exerccios pgina 7

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina vi #6

vi SUMRIO

Captulo 2 Diviso Silbica


12
Slaba, 12
Norma geral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
No se separam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Separam-se . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Observaes especiais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Tonicidade, 14
Acento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Classificao das slabas quanto ao acento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Classificao das palavras quanto ao acento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Vocbulos tonos e tnicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Rizotnico e arrizotnico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Acento bisesdrxulo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Respostas da unidade 2 Diviso silbica, 18
Exerccios pgina 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Exerccios pgina 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Testes pgina 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Captulo 3 Acentuao Grfica
19
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Casos especiais, 20
Acento diferencial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diferencial de tonicidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Verbos ter e vir (e derivados) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dar - ler - crer - ver (e derivados) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ortopia (ou ortoepia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prosdia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dupla prosdia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Respostas da unidade 3 Acentuao grfica, 27
Exerccios pgina 20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Captulo 4 Crase
Regra geral, 29
Casos proibitivos, 29

20
20
20
20
21
21
21
22
22
23
23
24
25
27
28
28

29

Uso da crase Nomes geogrficos, 29


(S)= Para a(s); na(s) / Pela(s); com a(S)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Crase obrigatria, 30
quele / quela / quilo

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

que ao que / qual ao qual

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina vii #7

MANUAL DE GRAMTICA vii

Casos especiais, 30

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
distncia de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Crase facultativa, 31
Pronome possessivo feminino singular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Nomes personativos femininos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
At a + palavra fem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Locuo adverbial feminina de instrumento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
A 6= 6= H, 31
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Respostas da unidade 4 Crase, 37
Exerccios pgina 31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Questes discursivas pgina 32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Testes - pgina 34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Casa modificada

Terra no significando terra firme

Captulo 5 Ortografia
39
Noes gerais, 39
Smbolos das unidades de medida, 40
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Respostas da unidade 5 Ortografia, 48
Exerccios pgina 40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 43 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 44 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Captulo 6 Emprego do Hfen
50
Emprega-se o hfen:, 50
Hfen com prefixos: sempre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hfen com prefixos: (Vogal) (h, r, s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Macetes para o uso do hfen com prefixos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
No se usa o hfen, 52
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Respostas da unidade 6 Hfen, 57
Exerccios pgina 53 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 54 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 55 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40
43
44
48
49
49

50
51
52
53
54
55
57
57
57

Captulo 7 Homnimos e Parnimos


58
Homnimos, 58
Parnimos, 58
H - A - = Tempo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Mal e Mau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina viii #8

viii SUMRIO

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Sesso, Seo ou Seco e Cesso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Onde e Aonde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Infringir e Infligir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Ante e Anti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Descrio e Discrio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Censo e Senso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Cumprimento e Comprimento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Externo e Esterno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Espectador e Expectador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Estada e Estadia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Insosso e Insulso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Ratificar e Retificar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Vulto e Vultuoso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Cela e Sela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Eminente e Iminente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Emergir e Imergir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Experto e Esperto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Incipiente e Insipiente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Para Consulta, 62
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Descontraia! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Respostas da unidade 7 Homnimos e Parnimos, 71
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Exerccios pgina 64 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Discursivas pgina 66 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Testes pgina 67 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Os porqus

Este, Esse, Aquele

Captulo 8 Estrutura das Palavras


73
Anlise mrfica, 74
Morfemas / Elementos mrficos, 74
Classificao dos elementos mrficos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Desinncias, 74
Desinncias nominais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Desinncias verbais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Cognatos, 75
Exerccio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Radicais gregos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Radicais latinos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Prefixos gregos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Prefixos latinos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Prefixos latinos e gregos que podem corresponder-se no sentido, 79
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Respostas da unidade 8 Estrutura das palavras, 84
Exerccio pgina 75 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina ix #9

MANUAL DE GRAMTICA ix

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Testes pgina 82 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Exerccios pgina 80

Discursivas pgina 81

Captulo 9 Processos de Formao de Palavras


85
Derivao, 85
Composio, 86
Hibridismo, 86
Onomatopeia, 86
Abreviao/Reduo, 86
Abreviatura/Sigla, 87
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questo discursiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Respostas da unidade 9 Formao de palavras, 90
Exerccios pgina 87 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questo Discursiva pgina 88 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 88 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

87
88
88
90
90
90

Captulo 10 Substantivos
91
Classificao dos substantivos, 91
Coletivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Principais coletivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Palavras substantivadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Flexo dos substantivos, 93
Flexo de gnero, 93
Formao do feminino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Mais de um feminino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Substantivos uniformes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Substantivos heternimos (biformes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Substantivos de gnero duvidoso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Mudana de gnero e de sentido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Gnero das siglas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Flexo de nmero: SG/PL, 105
Vogal ou Ditongo oral + S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
O . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Substantivos em O com mais de um plural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
L is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
IL Oxtono e Paroxtono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
R e Z ES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
M - NS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
N NS, NES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
X Invariveis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina x #10

x SUMRIO

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Nomes de letras e nmeros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Substantivos s usados no plural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Mudana de nmero com mudana de sentido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Plural com metafonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Plural dos substantivos compostos, 110
Norma geral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
S varia o primeiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
S varia o ltimo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Guarda + ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Compostos invariveis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Flexo de grau, 115
Aumentativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Aumentativos sintticos irregulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Sufixos aumentativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Diminutivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Diminutivos sintticos irregulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Diminutivos eruditos, 117
Sufixos diminutivos, 117
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Respostas da Unidade 10, 119
Exerccios pgina 95 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Questes discursivas pgina 96 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Testes pgina 96 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Exerccios 102 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Questes discursivas pgina 103 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Testes pgina 103 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Exerccios pgina 112 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Questes discursivas pgina 112 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Testes pgina 113 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Exerccios pgina 117 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Testes pgina 118 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Plural dos diminutivos

Plural dos nomes prprios

Captulo 11 Artigos
Classificao, 121
Emprego do artigo definido

121
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Emprego do artigo indefinido

Captulo 12 Adjetivos
122
Adjetivos ptrios ou gentlicos, 122
Principais adjetivos ptrios: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Ptrios compostos formas reduzidas, 124
Locues adjetivas, 124
Quadro das locues adjetivas, 124
Flexes, 126

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xi #11

MANUAL DE GRAMTICA xi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Adjetivos Biformes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Nmero, 127
Plural dos adjetivos compostos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Emprego do adjetivo, 128
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Grau, 132
Comparativos irregulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Superlativos sintticos eruditos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Descontraia! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Respostas da unidade 12 Adjetivos, 138
Exerccios pgina 128 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Questes discursivas pgina 129 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Testes pgina 130 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Exerccios pgina 135 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Questes discursivas pgina 135 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Testes pgina 136 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Gnero: Uniformes / Biformes

Adjetivos Uniformes

Captulo 13 Numerais
139
Classificao, 139
Quadro dos cardinais e ordinais, 139
Emprego dos cardinais e ordinais, 140
Quadro dos multiplicativos e fracionrios

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Emprego dos multiplicativos e fracionrios, 141

..............................................................................
.................................................................................
Respostas da unidade 13 Numerais, 144
Exerccios pgina 141 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 142 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios
Testes

Captulo 14 Pronomes
145
Pronomes substantivos e adjetivos, 145
Espcies de pronomes, 145
Pessoais, 145
Subdiviso dos pronomes pessoais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Emprego correto dos pessoais, 145
1o : Retos SUJ. / Oblquos C.V. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2o : O, A, OS, AS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3o : LHE, LHES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4o : ME, TE, SE, NOS, VOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5o : EU e TU MIM e TI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6o : SI E CONSIGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7o : COM NS CONOSCO / COM VS CONVOSCO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8o : SE O (S) SE A (S) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

141
142
144
144

145
145
146
146
146
146
146
147
147

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xii #12

xii SUMRIO

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
11o : DE + ELE(S) / ELA(S) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
12o : OBLQUO COMO SUJEITO DO INFINITIVO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Pronomes de tratamento, 148
13o : Pronome de tratamento 3.a pessoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
14o : Vossa ou sua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Exerccio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Abreviaturas usuais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Combinaes verbo-pronominais, 149
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Possessivos, 156
Oblquo em funo de possessivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Ambiguidade do possessivo da 3a pessoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Demonstrativos, 156
Emprego dos demonstrativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Emprego de este/aquele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Indefinidos, 157
Emprego de todo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Outros empregos do indefinido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Interrogativos, 158
Relativos, 158
Emprego dos relativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Respostas da unidade 14 Pronomes, 164
Exerccio pgina 149 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Exerccios pgina 150 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Questes discursivas pgina 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Testes pgina 153 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Exerccios pgina 160 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Questes discursivas pgina 161 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Testes pgina 162 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
9o : OBLQUOS = POSSESSIVOS

10o : CONTRAES

Captulo 15 Colocao Pronominal


166
Regras de colocao pronominal, 166
Regras de colocao pronominal, 167
Observaes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pronome tono com Locues Verbais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Macetes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Respostas da unidade 15 Colocao Pronominal, 172
Exerccios pgina 168 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 169 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 170 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

167
167
168
168
169
170
172
172
172

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xiii #13

MANUAL DE GRAMTICA xiii

Captulo 16 Verbos
173
Classificao dos verbos, 173
Regular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Irregular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Anmalo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Defectivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Auxiliar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Abundante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Exerccio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Flexes, 175
Tempos primitivos e derivados, 176
Tempos derivados do Presente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Tempos derivados do Pretrito Perfeito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Tempos derivados do Infinitivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Formao do Imperativo, 177
Formao do Futuro do Subjuntivo, 177
Formao da voz passiva, 177
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Tempos, 183
Do Indicativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Do Subjuntivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Tempos simples e compostos da voz ativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Tempos simples e compostos da voz passiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Formas nominais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Emprego do Infinitivo, 185
Uso do Infinitivo Pessoal, 185
Uso do Infinitivo Impessoal, 185
Aspecto verbal, 186
Formas rizotnicas e arrizotnicas, 186
Verbos irregulares, 187
Irregulares da 1a conjugao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Irregulares da 2a conjugao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Irregulares da 3a conjugao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Verbos defectivos, 201
Grupo I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Grupo II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Grupo III (Unipessoais) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Grupo IV (Impessoais), 204
Verbos anmalos, 204
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Respostas da unidade 16 Verbos, 209
Exerccio pgina 175 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Exerccios pgina 178 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xiv #14

xiv SUMRIO

...........................................................
......................................................................
Exerccios pgina 191 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 192 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 193 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios pgina 205 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 206 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 207 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 179

Testes pgina 181

Captulo 17 Advrbios
212
Classificao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Advrbios interrogativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Locuo adverbial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Palavras denotativas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Graus do advrbio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Emprego do advrbio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Respostas da unidade 17 Advrbios, 218
Exerccios pgina 215 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 215 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 216 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Captulo 18 Preposies
219
Classificao, 219
Locuo prepositiva, 219
Combinaes, 219
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Respostas da unidade 18 Preposies, 223
Exerccios pgina 219 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 221 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 221 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

210
210
210
210
210
210
211
211

212
213
213
214
214
214
215
215
216
218
218
218

219
221
221
223
224
224

Captulo 19 Interjeies
225
Classificao, 225
Locuo Interjetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Captulo 20 Concordncia Nominal
226
I. Concordncia do adjetivo, 226
Regra geral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Anteposto a dois ou mais substantivos, 226
Posposto a dois ou mais substantivos, 227
Concordncia especial, 228
a. Substantivos sinnimos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b. Substantivos e gradao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c. Exigncia do sentido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

226

228
228
228

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xv #15

MANUAL DE GRAMTICA xv

Um s substantivo e mais de um adjetivo, 228


Exerccios

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

II. Adjetivo em funo de predicativo, 229

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Concordando com mais de um substantivo


Adjetivo 6= advrbio

Casos particulares, 230

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Mesmo/prprio/obrigado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
S Ss A Ss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Quite Quites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Meio meia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
proibido, bom, necessrio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Bastante bastantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
O mais . . . . . . . . . . . . possvel Os mais . . . . . . . . . . . . possveis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Um e outro/nem um nem outro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Respostas da unidade 20 Concordncia Nominal, 236
Exerccios pgina 228 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Exerccios pgina 231 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Questes discursivas pgina 232 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Testes pgina 234 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Anexo, incluso, junto, leso
Pseudo/alerta/menos

Captulo 21 Concordncia Verbal


237
I Regra geral, 237
a) O sujeito simples . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
b) Sujeito composto e da 3a pessoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
c) Sujeito composto de pessoas diferentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
d) Sujeito composto resumido por tudo, nada, ningum etc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
II Casos particulares de concordncia, 238
Ncleos do sujeito unidos por ou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Ncleos do sujeito unidos por com . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Ncleos do sujeito unidos por nem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Ncleos do sujeito so infinitivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Sujeito coletivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
A maior parte de; grande nmero de etc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Um e outro; nem um nem outro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Um ou outro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Um dos que; uma das que . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Mais de um; mais de uma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Qual de vs? Quais de vs? Algum de ns, alguns de ns. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Sujeito: relativo quem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Sujeito: relativo que . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Sujeito: pronome de tratamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Substantivos prprios usados no plural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Sujeito oracional verbo na 3a pessoa do singular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xvi #16

xvi SUMRIO

.................................................................................
...........................................................
Se Partcula ou ndice de indeterminao do sujeito = pis ou iis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Haver/fazer impessoais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dar/Soar/ Bater Badaladas Batidas Horas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Concordncia do verbo ser, 245
Verbo parecer, 246
Haja(m) vista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Respostas da unidade 21 Concordncia Verbal, 252
Exerccios pgina 241 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 242 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 242 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios pgina 247 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 249 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 250 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes

Se Partcula Apassivadora = pa

242
244
244
245
245

247
247
249
250
252
252
253
253
253
253

Captulo 22 Regncia Verbo-nominal


254
Regncia verbal, 254
Predicao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
1. Verbos que alteram o sentido conforme alteram a regncia, 255
Aspirar: TD / TI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Assistir: TD / TI / VI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Visar: TD / TI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Chamar: TD / TD/TI + PO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Custar: TI / TDI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Proceder: VI / TI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Querer: TD / TI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Precisar: TD / TD/TI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
2. Verbos com mais de uma regncia e o mesmo significado, 256
Lembrar, esquecer, recordar, admirar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Informar, avisar, comunicar, proibir, ensinar, aconselhar TDI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Necessitar, precisar TD / TI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Pagar/Perdoar TD COISA / TI PESSOA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
3. Verbos com regncia diferente no uso popular e no uso culto, 257
Chegar, ir, vir etc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Estar, morar, residir, situar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Implicar: TD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Obedecer/Desobedecer TI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Preferir: TDI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Simpatizar, Antipatizar TI (com) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Namorar TD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Resumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Observaes importantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Regncia nominal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Exerccio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xvii #17

MANUAL DE GRAMTICA xvii

......................................................................
.................................................................................
Descontraia!, 269
Respostas da unidade 22 Regncia Verbo-nominal, 270
Excerccios pgina 261 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 262 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccio pgina 265 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 265 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 267 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas
Testes

265
267

270
270
270
270
270

Captulo 23 Termos da Orao


271
Conceituao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Frase Orao Perodo, 271
Termos da orao, 271
Predicado verbal, 272
Intransitivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Transitivos diretos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Transitivos indiretos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Transitivos diretos e indiretos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
De ligao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
I. Termos essenciais, 274
Sujeito Predicado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Sujeito, 274
Simples . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Composto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Indeterminado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Inexistente ou orao sem sujeito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Predicado, 275
Classificao, 275
Nominal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Verbal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Verbo-nominal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
II. Termos integrantes, 281
Objeto Direto, 281
Objeto direto preposicionado, 281
Objeto indireto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Objeto direto ou indireto pleonstico, 282
Funo sinttica dos pronomes oblquos, 282
Predicativo do objeto, 282
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
Complemento nominal, 286
Agente da passiva, 287
Voz passiva analtica, 287
Passiva sinttica (ou pronominal), 287
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xviii #18

xviii SUMRIO

Testes

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

III. Termos acessrios, 291


Adjunto adnominal, 291
Adjunto adnominal X Complemento nominal, 292
Adjunto adverbial, 292
Classificao

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

Aposto, 293
Vocativo, 294
Anlise do pronome relativo, 294

..............................................................................
......................................................................
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Descontraia!, 299
Respostas da unidade 23 Anlise Sinttica Termos da Orao, 299
Exerccios pgina 276 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 278 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 279 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios pgina 283 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 284 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 285 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios pgina 288 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 289 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios pgina 294 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 295 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 296 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios

Questes discursivas

Captulo 24 Oraes Coordenadas


301
Estudo do perodo e das oraes, 301
Perodo simples . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Perodo composto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Classificao das oraes, 301
Conectivos Conjunes, 302
Oraes coordenadas, 304
Exerccio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Respostas da unidade 24 Anlise Sinttica Oraes Coordenadas, 309
Exerccio pgina 305 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 306 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 306 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Captulo 25 Oraes Subordinadas
310
Perodo composto por subordinao, 310
Oraes subordinadas, 310
Orao subordinada substantiva, 310
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Orao subordinada adjetiva, 316
Classificao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

294
295
296

299
299
300
300
300
300
300
300
300
300
300

301
301

305
306
306
309
309
309

312
313
314
316

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xix #19

MANUAL DE GRAMTICA xix

Funo sinttica do pronome relativo, 317

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

Exerccios

Questes discursivas

Orao subordinada adverbial, 322

.........................................................................
.................................................
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Quanto forma

322

Subor. adverbial causal X coordenada explicativa

323
324
326
326

Oraes reduzidas, 329

.................................................................
....................................................................
Reduzidas de infinitivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reduzidas de particpio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Como analisar a reduzida?

329

Reduzidas de gerndio

329
330
330
330
332
333

Respostas da unidade 25 Anlise Sinttica Oraes Subordinadas Substantivas, 335

...................................................................
...........................................................
Testes pgina 314 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios pgina 317 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 319 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 319 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios pgina 324 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 326 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 326 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios pgina 330 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Questes discursivas pgina 332 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes pgina 333 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Exerccios pgina 312

335

Questes discursivas pgina 313

335

Captulo 26 Valores e Funes do SE e do QUE

336
336
336
336
336
336
336
336
337
337

338

Valores e funes do SE, 338


Classe gramatical
Funes sintticas

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

Valores e funes do QUE, 339

........................................................................
........................................................................
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Descontraia! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Classe gramatical

339

Funes sintticas

340
340
342
344

Respostas da unidade 26 Valores e Funes do SE e do QUE, 345

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

Exerccios pgina 340


Testes pgina 342

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina xx #20

xx SUMRIO

Captulo 27 Pontuao
346
Tipos de pausas, 346
A importncia da pontuao, 346
Uso da vrgula ( , ), 346
Macetes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
No deve ocorrer vrgula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Devem vir entre vrgulas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Devem vir precedidos de vrgula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
RESUMO, 348
Onde cair a vrgula? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
Sinais de pontuao, 353
Exerccios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Questes discursivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
Testes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Respostas da unidade 27 Pontuao, 360
Exerccios pgina 349 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Testes pgina 350 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Exerccios pgina 354 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Questes discursivas pgina 356 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Testes pgina 357 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 1 #21

1 Fontica
Conceitos
FONTICA a cincia que estuda os sons
da fala em suas mltiplas realizaes.
FONOLOGIA a cincia que estuda os
fonemas de uma lngua, ou seja, as unidades
que tm funo distintiva num sistema lingustico.

Fonemas

LETRA: sinal grfico com que se representam


os fonemas. O conjunto de letras forma o
alfabeto.
Ex.: c, s, x... so letras que representam o
fonema /s/.
Num vocbulo, nem sempre h equivalncia entre o nmero de letras e o de
fonemas.
O vocbulo falha, por exemplo, possui:
5 letras (f-a-l-h-a)
4 fonemas /f-a-lh-a/

FONEMAS = SONS DA FALA


FONEMAS so os elementos sonoros mais
simples das palavras. a mnima unidade de
som capaz de estabelecer diferenciao entre
um vocbulo e outro:
f
f

i
i

t
l

a
a

Como se v, a diferenciao entre as duas


palavras acima marcada pelos fonemas /t/
e /l/.

Fonemas e sua
representao
FONEMA 6= LETRA
FONEMA: unidade sonora. Para transcrever o
fonema, usam-se barras oblquas.
Ex.: /s/ Para simbolizar a pronncia
real de um fonema, usa-se o ALFABETO
FONTICO.

Ns, brasileiros, dispomos de 33 fonemas


a serem representados graficamente por apenas
26 letras.
que o nosso sistema ortogrfico no
rigorosamente fontico, mas ainda est preso
origem das palavras. Assim, por fora da
tradio etimolgica, podemos observar, na
figurao dos fonemas portugueses, as seguintes
particularidades:
1. A mesma letra pode representar mais de um
fonema: eXame, Xale, prXimo, seXo.
2. O mesmo fonema pode ser figurado por
mais de uma letra: caSa, eXlio, coZinha =
/ z /.
3. Um fonema pode ser representado por um
grupo de duas letras (dgrafos): maCHado,
muLHer, uNHa, miSSa, caRRo.
4. A letra ou grafema X pode representar dois
fonemas ao mesmo tempo, ou seja, um
fonema dplice /ks/, /cs/. Ex.: tXi, fiXo,
traX, heXacampeo.
5. O H inicial das palavras tambm no
representa fonema algum. Em hora, por
exemplo, h trs fonemas apenas: /ora/.
6. As letras M e N, quando no seguidas
de vogal, tambm no representam um

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 2 #22

2 CAPTULO 1 FONTICA

7.

fonema. So sinais de nasalizao da


vogal anterior.
Em canta, por exemplo, h apenas 4
fonemas: /c--t-a/.
H fonemas que, em certos casos, no
se representam graficamente: bem: /bey/,
batem: /batey/, falam: /falw/, pe: /py/.

Classificao das vogais


1. Quanto zona de articulao

anteriores: , , i
mdia: a
posteriores: , , u

2. Quanto ao timbre

abertas: a, ,
fechadas: , , i, u + nasais
tnicas
reduzidas: a, e, o (finais
tonas) + nasais tonas

3. Quanto intensidade

tnicas: ch ca ra
tonas: ca dei ra

4. Quanto ao papel das


cavidades bucal e nasal

orais: a, , , i, , , u.
.
nasais: , e, , , u

Classificao dos fonemas


Os fonemas classificam-se em: VOGAIS, SEMIVOGAIS e CONSOANTES.
a. VOGAIS base da slaba
So sons que saem pronunciados da via
bucal sem interrupes. Numa slaba, as
vogais se salientam a todos os outros
fonemas.
b. SEMIVOGAIS
So os fonemas I e U tonos que, unidos
vogal vizinha, formam, com ela, uma slaba.
So assilbicos, pois a base da slaba a
vogal.
c. CONSOANTES
So sons que saem pronunciados da via
bucal com interrupo, uma vez que so
fonemas resultantes de um fechamento
momentneo ou de um estreitamento do
canal bucal, ocasionando um obstculo
sada da corrente de ar.

a.
b.
c.
d.

Os fonemas podem ser:


SONOROS: quando h vibrao das cordas
vocais.
SURDOS: quando no ocorre vibrao das
cordas vocais.
ORAIS: quando o ar sai livremente da
cavidade bucal.
NASAIS: quando, com o abaixamento do
palato mole, o ar escapa pelas fossas nasais
e pela boca.

Zona de articulao
ANTERIORES
OU
PALATAIS

/i/ //

CENTRAL
OU MDIA

// // /e/

/a/ //

POSTERIORES
OU
VELARES

/u/ /
u/

// // //

Semivogais
So os fonemas i(y) e u(w) quando se juntam a
um fonema vogal, com ele formando uma s
slaba (ditongo ou tritongo).
Os fonemas I e U podem ser vogais ou
semivogais.
Foneticamente, as semivogais so transcritas: /y/ e /w/.
Ex.:
ri so

ri o
ff

o i vogal /i/

he ri
o i semivogal /y/
noi te
o
mu ro
o u vogal /u/
ru a
ff
cha pu
o u semivogal /w/
qua tro

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 3 #23

SEMIVOGAIS 3

Ateno

Pronncia

Exemplificao

/ay/
/aw/
/ey/
/y/
/ew/
/w/
/iw/
/oy/
/y/
/ow/
/uy/

pai
mau
sei
ris
meu
cu
viu
boi
heri
vou
azuis

As letras e e i, quando semivogais, tm o mesmo


som (fonema) /y/.
me = /my/ pois = /poys/
As letras o e u, quando semivogais, tm o
mesmo som (fonema) /w/.
baro = /barw/ viu = /viw/

Encontros voclicos

1. DITONGOS

DC SV + V
DD = V + SV

2. TRITONGOS SV + V + SV
3. HIATO V + V

Ditongos
V + SV DD
SV + V DC
O encontro de uma vogal + uma semivogal, ou
de uma semivogal + uma vogal recebe o nome
de DITONGO.
Os DITONGOS podem ser:
a) DECRESCENTES e CRESCENTES
b) ORAIS e NASAIS

Ateno
H os seguintes DITONGOS NASAIS DECRESCENTES:
Pronncia

Escrita

Exemplificao

/y/
/w/
/ey/
/y/
/uy/

e, i
o, am
em, en
e
ui

me, cibra
mo, vejam
vem, benzinho
pe, sermes
mui, muito

Obs.: o u pronunciado, que antes assinalado


por trema, sempre SV.

Tritongo

..............................................
Ditongos decrescentes e crescentes
..............................................
Quando a vogal vem em primeiro lugar, o DITONGO se denomina DECRESCENTE. Assim:
caule
pai
cu
muito
Quando a semivogal antecede a vogal, o
DITONGO se diz CRESCENTE. Assim:
guardar
qual
linguia
frequente
..............................................
Ditongos orais e nasais
..............................................
Como as vogais, os DITONGOS podem ser
ORAIS e NASAIS, segundo a natureza de sua
vogal.
So os seguintes os DITONGOS ORAIS
DECRESCENTES:

SV + V + SV
Denomina-se TRITONGO o encontro formado
de SEMIVOGAL + VOGAL + SEMIVOGAL. De
acordo com a natureza (oral ou nasal) de sua
vogal, os TRITONGOS se classificam tambm
em ORAIS E NASAIS.
So TRITONGOS ORAIS:
Pronncia

Exemplificao

/way/
/wey/
/wyw/
/wow/

Paraguai
averiguei
redarguiu
enxaguou

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 4 #24

4 CAPTULO 1 FONTICA

4.

Ateno
So TRITONGOS NASAIS:
Pronncia

Escrita

Exemplificao

/ww/
/wey/
/wy/

uo, uam
uem
ue

saguo, enxguam
mnguem, guem
sagues

Hiato

5.

6.

Para efeito de pronncia:

n doa
DC = H Ex.:
n do a
classifica-se como DC.
No final de vocbulo:
AM
ENS
Tn ou DDn
ENS

amam = DDn
Ex.:
enxguam = TN
Com 3 letras vogais: feio = DD + DC

V+V
Observao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
D-se o nome de HIATO ao encontro de duas
vogais. Assim, comparando-se as palavras pais
(plural de pai) e pas (regio), verifica-se que:
a. na primeira, o encontro ai soa numa s
slaba: pais.
b. na segunda, o a pertence a uma slaba e o i
a outra: pa-s.
Conclui-se, portanto, que em pais h DITONGO; em pas, ao contrrio, HIATO.
Outros hiatos: cime, aorta, preencher,
cooperar, podia, cruel, creem, lagoa, poeira,
doer.

Resumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.
2.

3.

o /a/ sempre fonema vogal.


Num encontro:
aeo
iu

VOGAL
SEMIVOGAL
Ex.: cai
ptria
V SV = DD
SV V = DC
Nos encontros:

IU
Ex.: riu
DD
UI
Rui
Ul DC Ex.: sagui

l
Ex.: cime
H
runa
U

FEIO = DD + DC

Sendo HIATO a ocorrncia de duas vogais


consecutivas em slabas separadas, no h
muita propriedade em dizer-se que nas palavras
seguintes, por exemplo, ocorre hiato: feio/ fei-o,
maio/mai-o, Piau/Pi-au-. Em tais palavras,
ocorre a sucesso, SV + V, e no V + V. O iode
(y) ou o vau (w) estendem-se outra slaba, o
que facilmente perceptvel na pronncia:
Feio/fei-(i)o, maio/mai-(i)o, Piau/Pi-au(u). O embrio semivoclico, que na fala
se prolonga at a outra slaba, origina dois
ditongos.
Conclui-se, assim, que as palavras citadas
possuem, a rigor, dois ditongos, de vez que, na
fontica, analisamos os sons, basicamente:
feio = f e i i o = DD-DC
V SV SV V
DD DC
maio = m a i i o = DD-DC
V SVSV V
Piau = P i a u u = H-DD-DC
V V SV SV V

Entretanto, prtica comum considerar-se


hiato a referida sucesso de fonemas (SV + V).

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 5 #25

CLASSIFICAO DAS CONSOANTES 5

3 Sublinhe a nica palavra em que h


ditongo nasal:

Exerccios
1 Classifique os vocbulos seguintes, de
acordo com os ditongos:

viajante nogueira mgoa cantavam


hortnsia

ditongo oral decrescente (DDo)


ditongo nasal decrescente (DDn)
ditongo oral crescente (DCo)
ditongo nasal crescente (DCn)
(
(
(
(
(
(
(
(
(

) ouro
) po
) frequente
) muito
) viu
) doido
) mmia
) exguo
) mosaico

(
(
(
(
(
(
(
(
(

4 Sublinhe as palavras em que ocorre hiato:


viva
sueco
ca
beato
preencher
rua
pas

) cibra
) mau
) tnue
) refm
) estavam
) araqu
) quando
) coisa
) caseiro

) Paraguai
) saguo
) circuito
) artria
) quieto
) sagues
) iguaizinhos
) orqudea
) pinguim
) averiguemos
) pia
) cupuau

(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

coeso
runa
lagoa
sara
paje
pais
boia

5 Nas palavras a seguir, os ditongos se


encontram destacados. Distinga os crescentes (DC) dos decrescentes (DD):

2 Classifique os encontros voclicos: DD


DC H T.
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

viu
ruivo
cai
sai
gua
ruim
Tiet

lngua
constri
contrrio
feio
constroem
precisam
exerccio
algodo
txteis
baia

) aguentar
) preestabelecer
) catico
) apaziguei
) triunfo
) gratuito
) prope
) uruguaianense
) sequoia
) rainha
) uai!
) baio

......
......
......
......
......
......
......
......
......
......

depois
brasileiro
clios
redao
podem
Deus
jiboia
mau
pardais
baa

......
......
......
......
......
......
......
......
......
......

Classificao das consoantes


funo das cavidades bucal e nasal

orais

modo de articulao
funo das cordas vocais

surdas

ponto
de articulao

fricativas

sonoras

homorgnicas

bilabiais

[p]

surdas

[d]

(c)
(q)

simples
sonoras

[g] (gu)

mltiplas

sonoras
[m]

[s]

[z]

[ ]

[ ]

[n]
[l]

palatais
[k]

vibrantes

[v]

alveolares

velares

sonoras

homorgnicas
[f]

[t]

sonoras

laterais

[b]

labiodentais
linguodentais

nasais

constritivas

oclusivas

[r]

[]

[ ] (nh)
[R]

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 6 #26

6 CAPTULO 1 FONTICA

Conceitos
Quanto ao MODO DE ARTICULAO:
1. OCLUSIVAS: quando a corrente de ar
encontra, na boca, obstculo total a sua
passagem; portanto, so momentneas,
explosivas.
2. CONSTRITIVAS: quando a corrente de ar
encontra obstculo parcial sua passagem;
portanto, so contnuas, prolongadas.
2.1. FRICATIVAS: a corrente de ar produz
atrito maneira de uma frico.
2.2. LATERAIS: quando a lngua toca o
palato ou os alvolos dentais, e o ar
escapa pelos lados da lngua.
2.3. VIBRANTES: quando a ponta ou o
dorso da lngua vibra ao contato com
os alvolos, provocando uma srie
de brevssimas ocluses da corrente
de ar.
Quanto ao PONTO DE ARTICULAO:
1. BILATERAIS: formadas pelo encontro dos
lbios.
2. LABIODENTAIS: quando o lbio inferior
e dentes incisivos superiores tocam-se,
criando obstculo parcial corrente de ar.
3. LINGUODENTAIS: quando o obstculo se
d pelo contato entre a lngua e os dentes
superiores.
4. ALVEOLARES: ocorre pela aproximao da
lngua com os alvolos dentais.
5. PALATAIS: ocorre pelo encontro do dorso
da lngua com o palato duro (cu da boca).
6. VELARES: quando a parte posterior da
lngua encontra-se com o vu palatino.

Encontros consonantais 6=
dgrafos
ENCONTRO CONSONANTAL o agrupamento de duas ou mais consoantes numa
palavra.
Ex.: trs, testa, obstruir, subdelegado, creme,
plano.
1. O encontro consonantal pode ocorrer
na mesma slaba (clima) ou em slabas
diferentes (advogado).
2. Em palavras como samba, renda, lindo, no
h encontro consonantal, porque m e n, em

3.

final de slaba, no representam fonemas;


so letras nasalizadoras, tm a funo do til:
/sba, rda, ldo/.
A letra X, com valor de /cs/, equivale a
um encontro consonantal: fiXo, tXico
heXgono = /ks/.

DGRAFO o grupo de duas letras que


representa um s fonema.
2 LETRAS = 1 FONEMA
Ex.: ch. O ch representa o fonema /x/.

a.

Dgrafos que representam consoantes:


ch: chapu, cheio
lh: pilha, galho
nh: banho, ganha
rr: barro, erro
ss: asseio, passo
gu (antes de e ou i): guerra, seguinte
qu (antes de e ou i): leque, aquilo
sc (antes de e ou i): descer, piscina
s (antes de a ou o): desa, creso
xc (antes de e ou i): exceo, excitar

Ateno
xs: exsudao, exsurgir

Observao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.

2.

3.

Em palavras em que as duas letras se


pronunciam, os grupos gu, qu, sc e xc no
so dgrafos, como nos exemplos: agudo,
aguentar, aqutico, frequente, escada, exclamar.
Na diviso grfica das slabas, cinco desses
dgrafos (ch, lh, nh, gu e qu) so inseparveis, e os cinco outros (rr, ss, sc s e xc),
separveis: ter-ra, os-so, pis-ci-na, cres-a,
ex-ce-to.
Dgrafo no encontro consonantal,
pois representa um s fonema.

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 7 #27

ENCONTROS CONSONANTAIS 6= DGRAFOS 7

b.

Dgrafos que figuram vogais nasais:


(ressoo nasal ou sinal de nasalizao)
am: tampa /tpa/
an: santa /sta/
em: tempo /tpo/
en: venda /vda/
im: limpo /lpo/
in: linda /lda/
om: ombro /bro/
on: sonda /sda/
um: jejum /jej/
un: mundo /mdo/

Observao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

No fim das palavras, como falam /flw/,


batem /btey/, algum /algey/, am e em no
so dgrafos, porque representam um ditongo
nasal; portanto, dois fonemas (ditongo).

Exerccios
1 Faa conforme o modelo:
PALAVRA
descer

REGISTRO

No DE LETRAS

No DE FONEMAS

/deser/

tranquilo
cochichar

4 Sublinhe os encontros consonantais e


passe um trao em volta dos dgrafos:
xampu
equestre
occipital
nascer
cacique
recepo
quase

estranhas
pneumtico
digno
repleto
telha
exceder
quis

entranhas
guitarra
obter
psicologia
facho
verniz
salsicha

5 Escreva nos espaos o valor fontico da


consoante X:
Exemplos:
eixo (ch) fixo (ks) auxlio (ss) exame (z)
elixir
exalar
fluxo
texto
inexaurvel
xodo
hexaedro

sintaxe
vexame
axila
clmax
exmio
lxico
hexacampeo

maxilar
prolixo
exorbitar
mximo
defluxo
cccix
trax

exceo
excesso

6 Indique, nos vocbulos, o nmero de


vogais, consoantes e semivogais:

anexar
frequente

2 Substitua as consoantes surdas pelas homorgnicas sonoras, conforme o modelo:


ponte:
faca:
pote:
cato:
fita:

bonde
..........
..........
..........
..........

farinha:
cace:
coce:
lufa:
assar:

..........
..........
..........
..........
..........

3 Substitua, agora, as consoantes sonoras


pelas homorgnicas surdas:
dedo:
base:
gola:
bolo:
vira:

teto
..........
..........
..........
..........

vaso:
galinho:
vala:
azedona:
babel:

..........
..........
..........
..........
..........

a) aguei:
V ___ C ___ SV ___
b) cantaram: V ___ C ___ SV ___
c) homem: V ___ C ___ SV ___
7 Transcreva do vocbulo PAVIMENTAO:
a)
b)
c)
d)
e)

a consoante bilabial surda: ___


a consoante linguodental oclusiva: ___
a consoante constritiva labiodental: ___
a consoante bilabial nasal: ___
a consoante constritiva alveolar: ___

7 Nos itens 1, 2 e 3 indique o encontro


voclico existente:
1. ruim: ___ 2. gue: ___ 3. distinguiu: ___

Testes
1. (CESCEM-SP) Em que conjunto a letra X
representa o mesmo fonema?
a) txico taxativo
b) defluxado taxar

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 8 #28

8 CAPTULO 1 FONTICA

c) txtil xtase
d) enxame inexaurvel
e) intoxicado exceto
2. (ITA-SP) Examinando as afirmaes de
que o
X na palavra SINTAXE soa como S
X na palavra EXARAR soa como Z
X na palavra EXORCISMO soa como Z
X na palavra EXONERAR soa como Z
verifica-se que:
a) apenas uma est correta.
b) apenas duas esto corretas.
c) trs esto corretas.
d) todas esto corretas.
e) nenhuma est correta.
3. (UCS-RS) A alternativa em que, nas trs
palavras, h um hiato, :
a)
b)
c)
d)
e)

tia, egosmo, anzis.


ba, pas, irmo.
fria, pessoa, iguais.
boa, nua, noite.
rua, lua, leoa.

4. (PUCCAMP) Assinale a correta:


a) Em quanto, arguir, tnue h ditongo
crescente.
b) So corretas as divises silbicas transatln-ti-co, ex-ce-o, a-re-ia.
c) H dgrafo e encontro consonantal na
palavra descesses.
d) As palavras saguo e iguais tm cada uma
trs slabas.
e) n.d.a.
5. (UFDF) Marque a opo em que todas as
palavras apresentam um dgrafo:
a)
b)
c)
d)
e)

fixo, auxlio, txico, exame.


enxergar, luxo, bucho, olho.
bicho, passo, carro, banho.
choque, sintaxe, unha, coxa.
n.d.a.

6. (CEFET-PR) A letra x signo representativo de vrios fonemas. Assinale a


alternativa em que os valores fonmicos
correspondem letra x, das palavras que
seguem:
I) Mximo
II) Desentoxicar
III) Hexaedro
IV) Exangue
V) Defluxo
a)
b)
c)
d)
e)

cs/ch/cs/z/cs
cs/ss/cz/cs/ss
ss/cs/z/cz/cs
ss/cs/cs/z/ss
ss/ss/cz/z/cs

7. (ITA-SP) Assinale a alternativa correta


quanto anlise fontica das vogais da
palavra TORMENTA.
a)
b)
c)
d)
e)

/o/ = anterior, tona, fechada, oral.


/o/ = posterior, tona, fechada, oral.
/e/ = anterior, tnica, aberta, nasal.
/e/ = mdia, tnica, fechada, nasal.
/e/ = posterior, tona, reduzida, oral.

8. (PUC-PR) Na pronncia correta da palavra GUERRA, aparecem:


a)
b)
c)
d)
e)

duas consoantes e duas vogais.


trs consoantes e duas vogais.
duas consoantes e trs vogais.
trs consoantes e trs vogais.
duas consoantes, duas vogais e uma semivogal.

9. (OBJ-SP) Na palavra FIXO h:


a)
b)
c)
d)
e)

4 letras, 2 slabas e 4 fonemas.


4 letras, 2 slabas e 5 fonemas.
4 letras, 3 slabas e 4 fonemas.
4 letras, 3 slabas e 5 fonemas.
n.d.a.

10. (UCPEL-RS) A alternativa em que os


quatro vocbulos possuem um mesmo fonema consonantal :
a) cada/dedo/fico/merece.
b) auxlio/passo/mao/desce.
c) gato/agente/guerra/reger.

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 9 #29

ENCONTROS CONSONANTAIS 6= DGRAFOS 9

d) luxo/dizer/tenso/peso.
e) chave/enxame/fluxo/exlio.
Para resolver as questes 11 a 18, assinale as
alternativas e some seus valores.
11. (UFMS) Assinale as afirmaes corretas
1. A oposio fontica entre pomba e bomba
marcada pela sonoridade.
2. No vocbulo grande h somente um grupo
consonantal.
4. No vocbulo mundo h 3 fonemas consonantais.
8. No vocbulo tambm ocorre ditongo.
16. No vocbulo ruim h um ditongo decrescente.
32. Os fonemas consonantais de BADAR
so, respectivamente, bilabial, linguodental,
alveolar.
12. (PUC-SP) Assinale as alternativas em
que todas as palavras contm dgrafos:
1. massa, piscina, escudo.
2. espelho, esquilo, manh.
4. filha, assombrado, discpulo.
8. jarra, flauta, terreno.
16. aguei, esguio, guerra.
32. quieto, exsudar, exceo.
64. quarto, chato, conscincia.
13. (CESCEM-SP) Assinale as alternativas
falsas:
1. H ditongos orais em: jamais, atribui e
defendeis.
2. H hiatos em: vieram, averigem, comprimiu.
4. Em aguei, caos, mgoa e chato ocorre,
respectivamente, tritongo, ditongo decrescente, ditongo crescente e dgrafo.
8. Em pavimentao ocorre uma consoante
constritiva alveolar () e uma bilabial nasal
(m).
16. Em frequento o u semivogal.
32. Em frequentemente h 14 letras, 12
fonemas, 2 vogais nasais e 3 vogais orais.
64. Em frequente h 2 consoantes oclusivas
sonoras.

14. (UFBA) Assinale as afirmaes corretas


relativas anlise do vocbulo atmosfera:
1. t = consoante oclusiva, linguodental, surda,
oral.
2. m = consoante bilabial, sonora, nasal.
4. s = consoante oclusiva, alveolar, sonora,
oral.
8. f = consoante constritiva, labiodental, sonora, oral.
16. r = consoante vibrante, velar, surda, oral.
32. o = vogal posterior, fechada, tona, oral.
64. e = vogal anterior, fechada, tnica, oral.
15. (PUC-MG) Assinale as alternativas corretas relativas anlise do vocbulo estimular:
1. A vogal e anterior, fechada, tona, oral.
2. A vogal i anterior, tona, fechada, oral.
4. A vogal u posterior, aberta, tona, nasal.
8. A vogal a mdia, aberta, tnica, oral.
16. A consoante l constritiva lateral, alveolar,
sonora.
32. A consoante s constritiva fricativa,
alveolar, sonora.
64. A consoante t oclusiva fricativa, linguodental, surda.
16. (UFCE) Identifique, dentre as palavras
a seguir, as que se escrevem com o mesmo
dgrafo de crescei:
1. descendente
2. enriquecer
4. florescente
8. alvorecer
16. miscelnea
32. resplandecer
17. (UFSC) Com relao estrutura fontica, assinale as alternativas corretas:
1. Em bicho e quips, h, respectivamente,
um dgrafo e um encontro consonantal.
2. As palavras gutural, linguagem, animais
e vaqueiro possuem ditongo.
4. Contm hiato as palavras vivia, baranas,
razes e ruivos.
8. As palavras gratuito, circuito e fortuito
esto grafadas corretamente quanto ortoepia e prosdia.

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 10 #30

10 CAPTULO 1 FONTICA

16. Em goiabas, meias, Uruguai e saguo


h tritongos.
32. A palavra bicharada tem 9 letras e 8
fonemas.
18. (UFPR) Assinale as alternativas em que,
na lngua culta, h em todas as palavras o
mesmo nmero de fonemas:
1. Chave, quero, hbil, aguar.
2. Carro, quilo, gua, desa.
4. Canhotos, txico, extrair, prossegui.
8. Horrvel, velhaco, crescer, excessos.
16. Classes, anexa, horrores, esquina.

19. (CEFET-PR) Assinale a alternativa que


contm o nmero de fonemas existentes
na palavra nasceram:
a)
b)
c)
d)
e)

8
6
7
3
5

20. (CEFET-PR) Indique a palavra que apresenta, simultaneamente, ditongo decrescente e ditongo crescente:
a)
b)
c)
d)
e)

possua
distinguiam
Uruguai
conluio
fortuito

Respostas da unidade 1: Fontica


Exerccios pgina 5
1)
ouro DDo
po DDn
frequente DCn
muito DDn
viu DDo
doido DDo
mmia DCo
exguo DCo
mosaico DDo
2)
Paraguai T
saguo T
circuito DD
artria DC
quieto H
sagues T
iguaizinhos T
orqudea DC
pinguim DC
averiguemos DC
pia H

cibra DDn
mau DDo
tnue DCo
refm DDn
estavam DDn
araqu DCn
quando DCn
coisa DDo
caseiro DDo

5)
lngua DC
constri DD
contrrio DC
exerccio DC
algodo DD
txteis DD
feio DD
mau DD
pardais DD
redao DD

constroem DD
precisam DD
baia DD
depois DD
brasileiro DD
clios DC
jiboia DD
podem DD
Deus DD
baa DC

Exerccios pgina 7
aguentar DC
preestabelecer H/DD
catico H
apaziguei T
triunfo H
gratuito DD
prope DD
uruguaianense T/DC
sequoia T/DC
rainha H
uai T

3) cantavam
4) viva; sueco; ca; beato; preencher; rua; pas; ruim; Tiet;
coeso; runa; lagoa; sara; paje.

1)
tranquilo /trkwilo/ 9 5
cochichar /koxixar/ 9 7
exceo /esesw/ 7 6
excesso /eseso/ 7 5
anexar /aneksar/ 6 7
frequente /frekwte/ 9 8
2)
ponte: bonde
faca: vaga
pote: bode
cato: gado
fita: vida
3)
dedo: teto
base: passe
gola: cola
bolo: tolo
vira: fira

farinha: varinha
cace: gaze
coce: goze
lufa: luva
assar: azar ou asar
vaso: fao
galinho: calinho
azedona: acetona
vala: fala
babel: papel

Srie Manuais PROVA 1 3/2009 Maluhy&Co. pgina 11 #31

RESPOSTAS DA UNIDADE 1: FONTICA 11

4)
xampu
equestre
occipital
nascer
cacique
recepo
quase

estranhas
pneumtico
digno
repleto
telha
exceder
quis

6)
V2
V3
V2

entranhas
guitarra
obter
psicologia
facho
verniz
salsicha

C1
C3
C1

SV 2
SV 1
SV 1

7)
a) /p/
b) /t/
c) /v/

d) /m/
e) /s/ ()

5)
elixir /ch/
exalar /z/
fluxo /ks/
texto /ss/
inexaurvel /z/
xodo /z/
hexaedro /ks/

sintaxe /ks/ ou /ss/


vexame /ch/
axila /ks/
clmax /ks/
exmio /z/
lxico /ks/
hexacampeo /ks/

maxilar /ks/
prolixo /ks/
exorbitar /z/
defluxo /ss/
mximo /ss/
cccix /ss/
trax /ks/

8)
1. H

2. DC

3. DD

Testes pgina 7
1-c
2-d
3-e
4-a
5-c

6-d
7-b
8-a
9-b
10 - b

11 - 43
12 - 38
13 - 70
14 - 35
15 - 27

16 - 21
17 - 40
18 - 30
19 - c
20 - d

Vous aimerez peut-être aussi