Wrocław Wyborczy Parszywa

czeka strona 30 teatr strona 43 dwunastka strona 27

w w w . p o l s k a - z b r o j n a . p l
T Y G O D N I K

NR 37 (659) 13 września 2009 Cena 3 zł (w tym 7% VAT) INDEKS 337 374 ISSN 0867-4523

strona 8
Chirurg
zarzuca sieć
Czas na wzlot
Siły Powietrzne muszą szybko stworzyć jasną
i precyzyjną wizję swojej przyszłości.
strona 23
dni w
tygodniu

POMNIK LALE ANDERSEN, LANGEOOG – NIEMCY, 2009
I D E O L O
Mit dir, Lilli Marleen
Miłość żołnierza do dziewczyny
jest wieczna, jak wojna.
P
onieważ jakiś czas temu roztrząsali-
śmy fenomen piosenki Royal Army
„Długa droga do Tipperary”, którą
śpiewano także w okopach Wehr-
machtu, czas na rewanż. Oszałamiająca kariera
„Lilli Marleen”, bo tylko o nią może chodzić,
doprowadziła do skandalu. Kiedy żołnierze
brytyjscy zaczęli ją śpiewać po niemiecku
(a dowództwo bliskowschodnie próbowało tego
zakazywać), oburzony tekściarz Tommie
Connor napisał wersję angielską. I znów, jak
w przypadku irlandzkiej ballady, śpiewanej
przez armie strzelające do siebie w poprzedniej
wojnie światowej, ruszyła lawina.
Liese-Lotte Helene Berta Bunnenberg,
znana powszechnie jako Lale Andersen,
w „Kabarett der Komiker” spotkała Norberta
Schultzego, twórcę melodii. Lale nagrała
piosenkę o latarni przed koszarami („Vor der
Kaserne, vor dem grossen Tor, Stand eine La-
terne und steht sie noch davor”.) w 1939 roku.
Każdy bój musi mieć wszak muzyczny motyw
w kulturze popularnej. Czy już powiał duch
wojny? Czy to intuicja, że chłopcy znów za-
mieszkają w okopach, a wielu z nich zostanie
tam na zawsze? Jak często w takich sytuacjach,
nagranie przeszło bez echa. Dopiero w 1941 ro-
ku wylansowała ją niemiecka rozgłośnia oku-
pacyjna Soldatensender Belgrad. Chłopcy
J A S N O W I Z O R
z Afrika Korps, walczący z dala od bawarskich
łąk, piwiarni Hamburga i berlińskich kabare-
tów, tęsknili. Rzewna nuta oraz proste słowa
o rozstaniu i pustym miejscu pod latarnią („Wie
gerne wollt ich mit dir gehn, Mit dir, Lilli Mar-
leen.”) trafiła w czuły punkt podwładnych Ge-
neralfeldmarschalla Erwina Johannesa
Eugena Rommla. On sam poprosił, by była
grana przed capstrzykiem, o 21.55, zamiast
wojskowych marszów. Hitlerowski aparat pro-
pagandowy próbował zabronić jej śpiewania,
bo nie wyrażała wartości. Ale bomb nie da się
zatrzymać w locie. Po chwili śpiewano ją na
wszystkich frontach. Kolejne wykonawczynie
naśladowały pierwotną interpretację. A Marlene
Dietrich, śpiewająca ją zarówno po niemiecku,
jak i angielsku (dla oddziałów alianckich na
froncie europejskim), miała ogłaszać, że śpiewa
właśnie jak Lale Andersen. Mit przetrwał do
dziś. We frapującej interpretacji wykonał tę pio-
senkę w 2004 roku Kazik Staszewski.
To wszystko przeleciało mi przez głowę, kie-
dy starszy chorąży sztabowy w stanie pozorne-
go spoczynku Piotr Bernabiuk zaprowadził
mnie do lasu. Las ów od 1933 roku jest solid-
nie zmilitaryzowany (Niemcy rozpoczęli na-
ówczas w okolicach Dramburg in Pomern bu-
dowę Ostwall). O tym, że Wojsko Polskie, po
zdobyciu tej strefy Wału Pomorskiego przez
FOT. HUEBI
MAREK
SARJUSZ-WOLSKI
żołnierzy 11 Pułku Piechoty 4 Dywizji Pie-
choty imienia Jana Kilińskiego, pozostało
tam do dziś, nikogo w Polsce nie trzeba po-
wiadamiać. Aliści obiekty na (słynącym z wy-
rafinowanej kuchni) poligonie drawskim, były
tajne. Nie wszyscy mogą zatem wiedzieć
o osiągnięciach naszych dzielnych wojaków
(a raczej – świetnych konceptach ich dowód-
ców). Jednym z nich jest betonowy amfiteatr
wybudowany w szczerym lesie pod koniec lat
osiemdziesiątych XX wieku. Zapleczem i in-
frastrukturą może konkurować z Sopotem.
Miał służyć kulturalnemu wypoczynkowi żoł-
nierzy, którzy po poligonowym znoju mieli tu
miło spędzać czas przy grochówce popijanej
oranżadą. Odbył się jeden koncert. Legenda
głosi, że był też drugi, wymuszony. Mamy za-
tem dwa pomniki – żywy i betonowy, czyli
martwy. Proponuję morał następujący: niech
nadal kwitną kołobrzeskie rymy i rosną w siłę
konkursy na współczesną piosenkę żołnierską,
bo to oznacza, że nie zbliża się wojna. Lecz je-
śli w koszarach da się słyszeć „Pieśń młodego
żołnierza na warcie”, której nie udało się wy-
lansować oficjalnymi kanałami, przyspieszmy
modernizację armii, a nie stójmy pod latarnią,
jak ongiś Lilli Marleen. „Dass wir bei der La-
terne stehn, Wie einst Lilli Marleen, wie einst
Lilli Marleen”. 
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 3
 K R Ó T K A S E R I A

ARMIA BEZPIECZEŃSTWO

8 | ARTUR GOŁAWSKI, 43 | MARCIN RZEPKA

TOMASZ GOS Wyborczy teatr
Chirurg zarzuca sieć 47 | MARIUSZ
14 | WŁODZIMIERZ KALETA BORKOWSKI
Profilaktyka na zdrowie Symbol hipokryzji
ARTUR GOŁAWSKI, TOMASZ GOS
18 | MAŁGORZATA 50 | ROBERT CZULDA
Chirurg SCHWARZGRUBER Transatlantycka różnica
zarzuca sieć 8
Świat niebezpieczny inaczej
23 | JERZY GOTOWAŁA
51 | MAREK PIELACH
WOJSKOWI LEKARZE też chcą być Pogoda dla tyranów
sieciocentryczni. Z pożytkiem Czas na wzlot
54 | MARCIN KACZMARSKI
dla żołnierzy pacjentów. 27 | MAGDALENA
Sporne ogniwa
KOWALSKA-SENDEK
55 | ANDRZEJ JONAS
Parszywa dwunastka
Powtórka z rozrywki
30 | ARTUR GOŁAWSKI,
58 | ROMAN KUŹNIAR
BOGUSŁAW POLITOWSKI
Bijatyka historyczna
Wrocław czeka
36 | BOGUSŁAW PACEK
Wylano dziecko z kąpielą HORYZONTY

MARCIN RZEPKA MILITARIA 59 | DARIUSZ OGÓREK

Wyborczy 37 | KRZYSZTOF WILEWSKI

Wrześniowa Warszawa
62 | ZDZISŁAW NAJDER
teatr 43 Górski siłacz Państwo, którego nie ma
AFGANISTAN po wyborach
jest już innym krajem.
40 | TADEUSZ WRÓBEL 64 | ANNA DĄBROWSKA
Innym niż oczekiwano. Pancerna antylopa W kolorze rdzy

tel.: +4822 684 52 30, CA MON 845 230; FOTOREPORTER

Aneta Wiśniewska, tel.: +4822 684 52 13,
CA MON 845 213;
DYREKTOR REDAKCJI WOJSKOWEJ polska-zbrojna@redakcjawojskowa.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marek Sarjusz-Wolski, KIEROWNICY DZIAŁÓW
tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, Anna Dąbrowska, ppłk Artur Goławski,
faks: 684 55 03; CA MON 845 365, Tadeusz Wróbel, tel.: +4822 684 03 55,
845 685, faks: 845 503; CA MON 840 355;
sekretariat@redakcjawojskowa.pl
Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa PUBLICYŚCI
WARSZAWA: Piotr Bernabiuk, Paulina
ZASTĘPCA DYREKTORA Glińska, Marek Pielach, Małgorzata
REDAKCJI WOJSKOWEJ Schwarzgruber, Aaron Welman,
SEKRETARZ REDAKCJI „POLSKI ZBROJNEJ” tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244;
Wojciech Kiss-Orski, tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; BYDGOSZCZ: Krzysztof Wilewski,
wko@redakcjawojskowa.pl tel.: +4852 378 25 90, CA MON 415 200;
GDYNIA: Tomasz Gos, tel.: +4858 626 24
ZASTĘPCA DYREKTORA 13, CA MON 262 413;
REDAKCJI WOJSKOWEJ KRAKÓW: Magdalena Kowalska-Sendek,
ppłk Lech Mleczko Jacek Szustakowski,
„Kwartalnik Bellona”, przeglądy rodzajów sił tel.: +4812 455 17 80, CA MON 131 780;
zbrojnych, lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl, POZNAŃ: Marceli Kwaśniewski,
tel.: +4822 684 56 85; Piotr Laskowski, CA MON 572 446,
mjr Tomasz Szulejko, tel.: +4861 857 52 40,
REDAKTORZY PROWADZĄCY CA MON 572 240;
Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 02 WROCŁAW: Bogusław Politowski,
27, CA MON 840 227; Joanna Rochowicz tel.: +4871 765 38 53, CA MON 653 853;
Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów.
Jarosław Wiśniewski, ZDJĘCIE
tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229; NA OKŁADCE
WSPÓŁPRACOWNICY USAF
Robert Czulda, Andrzej Fąfara,
Krzysztof Głowacki, Janusz Grochowski,
Andrzej Jonas, Marcin Kaczmarski,
Włodzimierz Kaleta, Roman Kuźniar,
Damian Markowski, Marek Orzechowski,
Bogusław Pacek, Roman Przeciszewski, Redaktor
Marek Przybylik, Henryk Suchar wydania
ANETA
DZIAŁ GRAFICZNY WIŚNIEWSKA
tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170;
Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, PRENUMERATA: RUCH SA, KOLPORTER SA,
Monika Klekociuk, Andrzej Witkowski Garmond PRESS, GLM.
Informacja: +4822 684 04 00
OPRACOWANIE STYLISTYCZNE
tel.: +4822 684 55 02, CA MON 845 502; KOLPORTAŻ I REKLAMACJE
Renata Gromska (kierownik), Małgorzata Bellona SA, tel.: +4822 457 04 37,
Mielcarz, Aleksandra Ogłoza 6879 041, CA MON 879 041
BIURO REKLAMY I MARKETINGU DRUK
Adam Niemczak (kierownik), Drukarnia Wydawnicza „Trans-Druk”, Golina
Anita Kwaterowska (tłumacz), Numer zamknięto: 07.09.2009 r.
Małgorzata Szustkowska,
tel. +4822 684 53 87, 684 51 80,
684 55 03, faks: +4822 CA MON 845 387;
reklama@redakcjawojskowa.pl

4 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

 M E L D U N E K

Oferta motywacyjna
Dyrektor Gralik wyjaśniła, że przewiduje się
likwidację trzech grup rentowych, dla których
świadczenia wynoszą obecnie 40, 70 i 80 pro-
cent postawy wymiaru, i zastąpienie ich dwoma
Minister obrony zaakceptował założenia do zmiany kategoriami: niezdolny do służby (świadczenie
w wysokości 70 procent podstawy wymiaru)
systemu emerytalno-rentowego dla żołnierzy zawodowych.

Z
ałożenia, które powstały w Departa-
mencie Spraw Socjalnych Minister-
stwa Oborny Narodowej, są zbieżne
z propozycjami dla funkcjonariuszy
służb mundurowych podległych resortowi spraw
wewnętrznych i administracji. Mają charakter
motywacyjny – zostały pomyślane tak, by za-
chęcały do dłuższego pozostawania w służbie.
Przewidują utrzymanie odrębności systemu
wojskowego od systemu powszechnego, ze
względu na charakter służby i zwiększo-
ne ryzyko zawodowe. Nie bez
znaczenia jest także
to, że odrębne syste-
my emerytalne dla żołnie-
rzy obowiązują w większości
państw NATO.
oraz niezdolny do służby z ograniczoną możli-
nimum 20 lat i będzie wówczas im przysługiwa- wością zarobkowania (renta w wysokości 80 pro-
ło 45 procent podstawy wymiaru świadczenia cent podstawy wymiaru). Jeśli inwalidztwo po-
(dziś po 20 latach otrzymuje co najmniej 53 pro- wstanie w związku ze szczególnymi warunkami
cent). Świadczenie przyrastałoby o trzy procent służby, byłemu żołnierzowi będzie przysługi-
za każdy dodatkowy rok noszenia munduru wało zwiększenie świadczenia o 10 procent
(dziś jest to 2,6 procent). podstawy wymiaru (do 90 procent).
Przewiduje się wpro-
wadzenie rent okre-
sowych na czas
6, 12, 24 i 60 mie-
sięcy. Gdy były żoł-
nierz nie stawi się
na badania kontrol-
ne przed komisją
lekarską w termi-
nie, utraci prawo
do pobierania

Kamilla Gralik, wicedyrektor
DSS, poinformowała „Polskę Zbrojną”,
że nowe regulacje, jeśli przejdą całą ścieżkę le-
gislacyjną, przybiorą zapewne formę nowej
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
(ale ostatecznej decyzji w tej sprawie jeszcze
nie ma) i powinny wejść w życie od 1 stycznia
2011 roku. Zachowane zostaną prawa nabyte
żołnierzy już służących, przy czym będą oni
mieli prawo wyboru, z których rozwiązań eme-
rytalnych – starych czy nowych – skorzystać.
Takiego wyboru będą mogli dokonać nawet
w dniu złożenia wniosku o przyznanie świad-
czenia emerytalnego.
Żołnierze wstępujący do służby w 2011 roku
i kolejnych latach, aby uzyskać prawa do świad-
czenia emerytalnego, będą musieli odsłużyć mi-
Bez zmian pozostaną reguły zwiększania
wysługi z tytułu udziału w misjach czy służ-
by w szczególnych warunkach (piloci, ma-
rynarze, komandosi, nurkowie). Maksymal-
ne świadczenie wyniesie 85 procent podsta-
wy (dziś jest to 75 procent) i będzie przysłu-
giwało w 34. roku służby (dziś w 29. roku).
Podstawę wymiaru świadczenia emerytal-
no-rentowego ma stanowić średnia wylicza-
na z 12 ostatnich uposażeń miesięcznych
wraz z dodatkami o charakterze stałym i na-
grodą roczną.
FOT. SXC.HU
renty okreso-
wej. Warunki
rent stałych
mają pozostać
niezmienione.
Opracowane w resorcie obrony założenia mo-
gą zostać zmodyfikowane w trakcie procesu le-
gislacyjnego, gdyż nie zakończyły się jeszcze
uzgodnienia systemu emerytalno-rentowego dla
funkcjonariuszy służb podległych MSWiA. Po-
za tym projekt ewentualnej ustawy, który zosta-
nie przygotowany albo w MON albo przez Rzą-
dowe Centrum Legislacji, czekają uzgodnienia
międzyresortowe, zatwierdzenie przez Komitet
Stały Rady Ministrów i Radę Ministrów, wresz-
cie prace w parlamencie i ostateczne rozpatrze-
nie przez prezydenta RP. (AG) 

C O M M E N T A R I U M

Wszelkie zmiany w tym obszarze wy interes kadry, zwłaszcza bezdy-

Kwestia zaufania wzbudzają silne emocje wśród żoł-
nierzy. Są one potęgowane często
ANATOL TICHONIUK egzotycznymi komentarzami w czę-
ści mediów między innymi o niebo-
Założenia oraz sposób tycznych wojskowych emeryturach.
wypracowywania zmian Stąd też ośmielam się sądzić, że
zmierzają w dobrym kierunku. publiczna prezentacja założeń no-
wych regulacji wpłynąć może stabi-
skusyjną autonomiczność systemu
oraz odrębność szczegółowych re-
gulacji w odniesieniu do MON. Okre-
ślonej uwagi wymagają zapewne
projektowane zmiany w zakresie
rent inwalidzkich.
Konwent Dziekanów Korpusu Ofice-
rów WP wyraża przekonanie, że dal-

U
stawa o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy
zawodowych obok usta-
wy pragmatycznej jest funda-
mentalna ze społecznego punk-
tu widzenia. W przekonaniu żoł-
nierzy stabilne regulacje eme-
rytalne stanowią filar ich służ-
by, ważny element polityki ka-
drowej oraz gwarancję poczu-
cia bezpieczeństwa żołnierzy
i ich rodzin. Wojskowy system
emerytalny jest dobrze ocenia-
ny i postrzegany, bo zabezpie-
cza materialnie żołnierzy po za-
kończeniu służby. Dlatego mają
oni prawo wiedzieć, czy nie zo-
staną wprowadzone zmiany
uszczuplające ich uprawnienia,
a zwłaszcza czy nie zostaną za-
skoczeni niekorzystnymi roz-
wiązaniami.
lizująco na zaangażowanie w służ- sze prace nad projektami zmian
bie żołnierzy, w kraju i za granicą. podstawowych uprawnień kadry zo-
Jest to probierz zaufania żołnierzy staną poddane konsultacji ze środo-
do państwa. wiskiem żołnierzy zawodowych. 
Założenia oraz sposób wypracowy-
wania zmian wojskowego systemu Pułkownik ANATOL
emerytalnego zmierzają w dobrym TICHONIUK,
kierunku. Doceniamy ich ewolucyj- przewodniczący
Konwentu Dzieka-
ny charakter, w tym generalne uzna-
nów Korpusu
nie praw nabytych żołnierzy zawo-
Oficerów WP
dowych. Respektują one podstawo-

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 5

 M E L D U N E K
WESTERPLATTE

Pamięć
SIEDEMDZIESIĄTĄ
ROCZNICĘ WYBUCHU
II WOJNY ŚWIATOWEJ
uczciło rankiem 1 wrześ-
nia na Westerplatte
20 szefów rządów. Prezy-
dent Lech Kaczyński
zwrócił uwagę, że choć
od zakończenia wojny mi-
nęło kilkadziesiąt lat, to
tragiczne wydarzenie na-
dal wymaga refleksji. Na-
tomiast zdaniem premie-
ra Donalda Tuska pamięć
o okrucieństwach i zagła-
dzie może być najskutecz-
niejszą tarczą przeciw nie-
bezpieczeństwu kolejnej
wojny. „Na Westerplatte
spotykamy się, by pamię-

FOT. BARTOSZ ZAJDA

tać, kto tę wojnę wywołał,
kto był w tej wojnie katem,
a kto ofiarą”, podkreślił
premier. (ANN) 

Święto Wojsk Lądowych Przełom polsko-rosyjski

H istoryczna data wiktorii wie-
deńskiej króla Jana III Sobie-
skiego z 1683 roku – 12 września to
Święto Wojsk Lądowych. Motywuje
nas ono do podtrzymywania chlub-
nych tradycji polskiej husarii, a tak-
że podsumowania naszych sukce-
sów i osiągnięć.
W tym uroczystym dniu Święta
Wojsk Lądowych wracamy myślą
do najpiękniejszych kart na-
szej historii, przypominamy
sławne bitwy oraz wszyst-
kich, którzy na przestrzeni
dziejów z godnością i ho-
norem zdawali egzamin
z męstwa i patriotyzmu, od-
dając życie za Ojczyznę. Nawiązu-
jąc do tych dowodów żołnierskiej
dumy, codzienną służbą i pracą
udowadniamy, że jesteśmy godny-
mi spadkobiercami naszych po-
przedników.
Święto tak istotne dla naszej żoł-
nierskiej społeczności jest oka-
zją do podziękowania wszystkim,
którzy wnoszą szczególne zasługi
w umacnianie obronności Polski,
jak też dają dowody swojej uczci-
wości, odpowiedzialności i pełne-
go zaangażowania, oraz uhonoro-
wania ich.
To także czas refleksji nad podję-
tymi wyzwaniami i realizowanymi
zadaniami. Z satysfakcją przyznaję,
że Wojska Lądowe są nowoczesnym
rodzajem sił zbrojnych, zdolnym do
wykonywania narodowych zadań
i sojuszniczych zobowiązań.
Dla Wojsk Lądowych był to rok
pracowity. Na placach ćwiczeń
i poligonach, podczas codziennego
szkolenia w garnizonach do-
skonaliliśmy żołnierski
profesjonalizm, wykorzy-
stując do tego nowoczes-
ne uzbrojenie, sprzęt bo-
jowy i logistyczny.
W dniu Święta Wojsk
Lądowych wszystkim żołnierzom
i pracownikom wojska, którzy swym
codziennym zaangażowaniem wy-
pisują kolejne chlubne karty naj-
nowszej historii Wojsk Lądowych,
składam gorące podziękowania.
Dziękuję wszystkim za wytrwa-
łość, obowiązkowość i poświęce-
nie, życzę dalszych sukcesów
w służbie i pracy oraz dużo zdro-
wia, szczęścia i wszelkiej pomyśl-
ności w życiu osobistym.
p.o. DOWÓDCA WL
generał dywizji
EDWARD GRUSZKA
P o ponaddziesięcioletniej prze-
rwie wznowiono 1 września,
w ramach wizyty premiera
Federacji Rosyjskiej Władimira
Putina w Polsce, kontakty robo-
cze między siłami zbrojnymi
Polski i Rosji – na szczeblu
szefów sztabów generalnych.
Podczas spotkania generała
Franciszka Gągora z generałem
Nikołajem Makarowem omó-
wiono perspektywy dwustronnej
Mniej wodzów, więcej Indian
Z godnie z aneksem do „Progra-
mu rozwoju SZRP w latach
2007–2012” w szeregach żołnie-
rzy na koniec 2012 roku powinno
służyć do 120 tysięcy osób, bo ty-
le będzie stanowisk, zamiast obec-
nych prawie 150 tysięcy.
Kierownictwo MON ustaliło
zatem, że trzeba zwiększyć licz-
bę stanowisk w korpusie szerego-
wych zawodowych z 17 tysięcy
do 48 tysięcy, zmniejszając jed-
nocześnie liczbę stanowisk dla
oficerów i podoficerów, odpo-
wiednio z 27 tysięcy do 23,5 ty-
siąca oraz z 49 tysięcy do
współpracy wojskowej. Obie
strony zgodziły się, że nie ma za-
sadniczych przeszkód dla jej roz-
szerzenia.
Postanowiono także rozwijać
wojskową współpracę przygra-
niczną oraz przedyskutowano
możliwości przygotowania ofi-
cjalnej wizyty szefa Sztabu Ge-
neralnego Federacji Rosyjskiej
w Polsce w pierwszej połowie
przyszłego roku. (ATD) 
44 tysięcy. Dane te znajdziemy
w projekcie rozporządzenia Rady
Ministrów w sprawie określenia
liczby stanowisk służbowych
w poszczególnych korpusach ka-
dry zawodowej Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej, skiero-
wanym 31 sierpnia do uzgodnień
międzyresortowych. 31 grudnia
2012 roku w wojsku powinno
być do 115,5 tysiąca stanowisk
żołnierzy (w tym do 20 tysięcy
Narodowych Sił Rezerwy) oraz
do 4,5 tysiąca stanowisk prze-
znaczonych dla kandydatów na
żołnierzy. (AG) 

6 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

Przyzwoicie, ale nie idealnie Z głębokim smutkiem przyjąłem wiadomość
Szef resortu obrony przedstawił założenia o tragicznej śmierci
śp. sierżanta Marcina PORĘBY
przyjętego przez rząd pakietu afgańskiego. żołnierza 5 Pułku Inżynieryjnego w Szczecinie

P olski kontyngent pozostanie Przypomniał też, że jeszcze w tym poległego podczas pełnienia służby w Afganistanie,
jeszcze jakiś czas w Afganista- roku dotrze do Afganistanu 17 Ro- odznaczonego pośmiertnie
nie, dlatego potrzebne jest mu do- somaków w wersji bojowej i cztery Krzyżem Kawalerskim Orderu Krzyża Wojskowego.
datkowe wyposażenie. Mówił wozy ewakuacji medycznej. RODZIENIE i BLISKIM Zmarłego
składam wyrazy głębokiego współczucia.
o tym minister Bogdan Klich pod- Minister z uznaniem wyraził się
Cześć Jego pamięci!
czas wizyty 2–3 września u pol- o strategii nowego dowódcy sił
skich żołnierzy w tym NATO w Afganistanie generała
Lech Kaczyński
kraju. Jak zaznaczył, Nie trzeba Stanleya McChrystala
McChrystala,
prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
nasz kontyngent wy- będzie wiele z którym rozmawiał
zwierzchnik Sił Zbrojnych RP
posażony jest przy- zmieniać w Kabulu. Szef polskiego
zwoicie, co nie zna- w działaniach MON podkreślał, że zga-
czy, że idealnie. naszych żołnierzy dza się z generałem, iż
w Afganistanie.
Szef resortu obrony najpierw trzeba zapewnić
przedstawił też założenia bezpieczeństwo, a potem po- Z głębokim smutkiem żegnamy naszego żołnierza
przyjętego przez rząd pakietu moc humanitarną, natomiast pre- sierżanta Marcina PORĘBĘ
afgańskiego. Zakłada on, że w cyzyjne ataki powinny minimali- z 5 Pułku Inżynieryjnego w Szczecinie,
najbliższych dwóch latach wydatki zować straty wśród cywilów. Mi- który służył w misji przywracania bezpieczeństwa,
na zakup broni i wyposażenia dla nister zaznaczył, że zamiary ge- pokoju i wolności w Afganistanie.
polskich kontyngentów za granicą nerała McChrystala są zbieżne SYNKOWI, RODZINIE oraz BLISKIM Zmarłego
wzrosną z 800 milionów do około z zasadami, którymi kieruje się składamy szczere wyrazy współczucia
1,3 miliarda złotych. Minister pod- polski kontyngent, dlatego
kreślił, że dodatkowe wsparcie zo- w działaniach naszych żołnierzy Bogdan Klich
stanie udzielone między innymi w Afganistanie nie trzeba będzie minister obrony narodowej,
Samodzielnej Grupie Powietrznej. wiele zmieniać. (ATU)  generał Franciszek Gągor
szef Sztabu Generalnego WP

Afgański Zginął Polak

pełnomocnik „W
Pułkownik Piotr
Łukasiewicz obejmie nową
funkcję w resorcie obrony.
ojna zabiera moich naj-
lepszych żołnierzy”,
tak pułkownik Rajmund
Andrzejczak, dowódca Polskich
Sił Zadaniowych, żegnał 5 wrześ-
nia w Afganistanie sierżanta
Z głębokim smutkiem przyjąłem wiadomość
o tragicznej śmierci
sierżanta Marcina PORĘBY
wybitnego żołnierza Wojska Polskiego,
który zginął podczas wykonywania misji w Afganistanie.

S pecjalny pełnomocnik do
spraw kontyngentu w Afga-
nistanie zostanie powołany
Marcina Porębę.
Do ataku doszło podczas prze-
jazdu polskiego konwoju z bazy
Cześć Jego pamięci!
RODZINIE i PRZYJACIOŁOM Poległego Żołnierza

w Ministerstwie Obrony Narodo-
wej – zapowiedział 4 września
szef resortu Bogdan Klich. Jak
poinformował, będzie nim wie-
loletni attaché wojskowy przy
polskiej ambasadzie w Kabulu,
znawca tematyki afgańskiej puł-
kownik Piotr Łukasiewicz.
Obejmie on funkcję w ciągu
dwóch tygodni. „Pełnomocnik
będzie koordynował wszelkie
działania dotyczące misji nasze-
go kontyngentu w Afganistanie”,
wyjaśnił szef MON. Dodał też,
że jego zadaniem będzie również
monitorowanie tego, co dzieje się
w tej kwestii w różnych komór-
kach ministerstwa obrony, Szta-
bie Generalnym Wojska Polskie-
go i Dowództwie Operacyjnym
Sił Zbrojnych. (AD)  w I zmianie w Iraku. (ANN)
Ghazni do bazy Giro. Na drodze składam serdeczne wyrazy współczucia.
konwój został zaatakowany przy gen. broni Bronisław Kwiatkowski
użyciu ładunku wybuchowego do- dowódca operacyjny sił zbrojnych
mowej roboty, który eksplodował
pod Rosomakiem. W wybuchu
zginął dowódca sekcji rozminowa-
nia sierżant Poręba, a pięciu żoł-
nierzy zostało poszkodowanych.
Mają rany rąk i nóg, a jeden z nich RODZINIE i NAJBLIŻSZYM
doznał jeszcze złamania kości udo- śp. sierżanta Marcina PORĘBY
wej i urazu miednicy. U jednego poległego 4 września
żołnierza stwierdzono też szok po- podczas wykonywania zadań w Afganistanie,
urazowy. Stan pozostałych ocenia wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia
się jako stabilny i niezagrażający
życiu. Sierżant Poręba na co dzień składają dowódca, kadra zawodowa
pełnił służbę w 5 Pułku Inżynieryj- oraz pracownicy wojska
nym w Szczecinie. Piąta zmiana Dowództwa Wojsk Lądowych.
Polskiego Kontyngentu Wojskowe-
go w Afganistanie była jego drugą
misją. Wcześniej brał udział


POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 7

 P E R Y S K O P
ARTUR GOŁAWSKI TOMASZ GOS
zajmuje się tematyką zajmuje się sprawami
związaną z rozwojem dotyczącymi
Wojska Polskiego Marynarki Wojennej

Chirurg
zarzuca
Wojskowi lekarze też chcą być
sieciocentryczni. Z pożytkiem
dla żołnierzy pacjentów.
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
ARMIA ARMIA
ARMIA Redaktor działu ARTUR GOŁAWSKI

G
dy żołnierz na misji poważ-
nie zachoruje lub zostanie
ranny, decydenci w kraju in-
formują dowódcę kontyn-
gentu, że najbliższy samolot
ewakuacyjny są w stanie wysłać za dzień
lub kilka dni. A przecież trzeba będzie jesz-
cze do niego dotrzeć – jeśli pozwolą na to
teren, pogoda i ewentualni przeciwnicy. Le-
karze w kontyngentach w takich wypad-
kach, jeśli nie są w stanie skierować chorego
od razu do szpitala, zamiast bezradnie cze-
kać, powinni mieć możliwość udzielenia na-
głej pomocy specjalistycznej. Dzięki zdoby-
czom techniki mogliby połączyć się z refe-
rencyjnym ośrodkiem medycznym, by zdiag-
nozować pacjentów w trakcie wideorozmo-
wy ze specjalistą, a następnie podjąć lecze-
nie, zanim chory zostanie ewakuowany.
To nie marzenie – taki system może funk-
cjonować w naszej wojskowej służbie zdro-
wia. Podczas misji w Iraku zestaw do wi-
deokonsultacji był kilkakrotnie w użyciu,
a generał brygady profesor doktor habilito-
wany nauk medycznych Marek Maruszyński
„pokierował” ręką operującego chirurga,
który zatamował krwawienie w otwartej ja-
mie brzusznej rannego żołnierza, prawdopo-
dobnie ratując mu życie. Generał brygady
doktor habilitowany nauk medycznych
Grzegorz Gielerak, dyrektor Wojskowego
Instytutu Medycznego, nie ma wątpliwości.
„Nowe technologie w dziedzinie telemedy-
cyny i teleopieki podbiją wojsko. Jesteśmy
już prekursorem i mamy potencjał do wdro-

sieć
żenia ich na dużą skalę”.

PANACEUM
NA STANY NAGŁE
Wydaje się, że klasyczny model opieki
zdrowotnej w wojsku odchodzi do historii.
Dotyczy to prawie całego NATO, nas też.
Problem braku kadr medycznych będzie
przybierał na sile szczególnie w kontyngen-
tach posyłanych za granicę. Wtedy medykom
przyjdzie posługiwać się telemedycyną.
Systemy telemedyczne powinny sprawdzać
się również w kraju. Starzenie się społe-
czeństw staje się problemem, i w tym obsza-
rze powinniśmy też coraz częściej posługi-
wać się nowoczesnymi technologiami dla za-
pewnienia pacjentom dostępu do opieki
medycznej.
FOT. US NAVY

Dzięki upowszechnieniu telemedycyny le-

karze specjaliści będą mogli na co dzień
pracować w szpitalach, a tylko w nagłych

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 9

 P E R Y S K O P
wypadkach (podczas katastrof, epidemii czy
incydentów w kontyngentach) ruszą do ak-
cji we wskazanym miejscu.
„Nieracjonalne jest wobec tego trzymanie
na przykład torakochirurgów w jednostkach
w oczekiwaniu na postrzały wśród żołnie-
rzy, które w czasie pokoju należą do rzadko-
ści”, przekonuje generał Grzegorz Gielerak.
„Na co dzień powinni oni praktykować
w szpitalach, wykonując zabiegi z chirurgii
klatki piersiowej oraz przygotowując się
w ten sposób do operowania osób z ranami
postrzałowymi, gdy się takie pojawią”.
Generał Gielerak zwraca uwagę na to, że
przyszły system zarządzania kadrami me-
dycznymi będzie bardziej racjonalny.
„Pewnie zostaniemy zmuszeni do posłu-
giwania się medycznymi grupami szybkiego
10 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
 Nieracjonalne jest trzymanie
torakochirurgów w jednostkach
w oczekiwaniu na postrzały wśród
żołnierzy, które w czasie pokoju
należą do rzadkości.
reagowania, takimi jak funkcjonują-
Klasyczny model cy już w siłach zbrojnych Zespół Re-
zapewnienia agowania Epidemiologicznego, któ-
opieki
zdrowotnej rych członkowie na co dzień prakty-
w wojsku kują w szpitalach i laboratoriach. Ta-
odchodzi do kie grupy wysyłane na miejsce zda-
historii. Dotyczy rzenia wykonają badania, wyniki
to prawie całego
NATO, nas też. przekażą telełączami do ośrodków
w kraju, a po konsultacji podejmą de-
cyzje o losie pacjentów”, akcentuje.
W rozproszonych jednostkach
wojskowych, położonych często
z dala od najlepszych klinik i trapio-
nych brakiem specjalistów, teleme-
dycyna może okazać się pomocna,
gdy lekarz z jednostki będzie mógł
skonsultować skomplikowane przy-
padki ze specjalistami z WIM. „Na-
sza przewaga w porównaniu z ośrod-
kami cywilnymi polega na tym, że
lekarz wojskowy skonsultuje pacjen-
ta z ośrodkiem, w którym na ogół
zdobywał doświadczenie medyczne,
zna jego potencjał i kadrę, wie,
z kim i jak rozmawiać”, przekonuje
generał Gielerak.
URZECZYWISTNIANIE
FANTAZJI
Uproszczony system dostępu do
fachowców, podręczników elektro-
nicznych, raportów i materiałów
szkoleniowych, a także odczuwalne
ułatwienia w podejmowaniu decyzji
klinicznych oraz zdobywaniu wie-
dzy, nowych umiejętności i do-
 A R M I A

Papier do lamusa i astmę oskrzelową, czyli w tak zwanych

stanach przewlekłych, a nawet w sytuacjach
niosących ryzyko wystąpienia powikłań
Narzędzia informatyczne (wysoki poziom cholesterolu czy otyłość).
wzmocnią służbę zdrowia. W siłach zbrojnych, których personel nie
jest wolny od wymienionych przypadłości,

F unkcjonujący obecnie sy-

stem zbierania, przetwa-
rzania i dystrybucji informacji
o stanie zdrowia Polaków po-
wstał, gdy nie istniały
elektroniczne środki prze-
syłania danych. Sterty
kartek z opisami
choroby i karty
zdrowia zgro-
madzone często
w kilku placówkach to
dziś anachronizm. Przy-
najmniej w krajach za-
chodnich. Według Vesa
Jormanainena ze Służby
Zdrowia Sił Zbrojnych Finlan-
dii, wykorzystanie do analizy
statystycznej danych z bie-
żącej praktyki lekarzy pierw-
szego kontaktu przesyłanych
przez internet umożliwiło wy-
teleopieka może przysłużyć się profilaktyce
(na przykład chorób układu krążenia), przez
co umożliwi wydłużenie czasu pełnienia
chwycenie wzrostu zachoro- służby wojskowej, obniży wydatki emerytal-
walności na tularemię, no-rentowe (na przedwcześnie zwolnionych)
nefropatię i boreliozę oraz ograniczy koszty hospitalizacji i wizyt
wcześniej, niż zareje- lekarskich. Pacjenci korzystający z jej do-
strowały to zja- brodziejstw będą wysyłać cotygodniowe lub
wisko labora- comiesięczne raporty z monitoringu stanu
toria związane zdrowia, a lekarz przeanalizuje je i wskaże
z fińskim Naro- korespondencyjnie, jakie korekty w leczeniu
dowym Rejestrem Cho- powinny być wykonane. W wojsku taka te-
rób Zakaźnych. Dobrze leopieka może dodatkowo posłużyć do mo-
zastosowane narzędzia nitorowania stanu zdrowia żołnierzy przeby-
informatyczne mogą więc wających na polu walki.
wzmocnić służbę zdrowia. Od 12 lat eksperymentują z teleopieką
Tradycyjny obieg dokumen- Amerykanie. Stosowany w ich flocie Field
tacji na papierze raczej ją Medical Surveilance System to baza danych
osłabia.  o stanie zdrowia personelu marynarki wo-
jennej, współpracująca z programem GIDE-
ON (Global Infectious Disease and Epide-
miology Network). Umożliwia to na przy-
kład wczesne wykrycie zagrożeń chorobami
zakaźnymi. Taki system pozwala uzyskać
informacje o wydolności organizmów żoł-
nierzy, a w przypadku strat, zwłaszcza ma-
sowych, ułatwia kierowanie siłami ratunko-
wymi, których wówczas zawsze brakuje.
Urządzenia teleopieki pozwalają także iden-
tyfikować żołnierzy.

KARTA NA ZDROWIE
W naszym wojsku również mamy już na-
miastkę teleopieki. Czipowa karta zdrowia
marynarza to projekt realizowany od 2007
FOT. US NAVY (2)

roku z myślą o personelu Marynarki Wojen-

Dzięki telemedycynie specjaliści będą mogli na co dzień pracować
w szpitalach, a tylko w nagłych wypadkach ruszą do akcji.
świadczenia, mógłby zachęcać lekarzy do
podejmowania służby wojskowej.
Fantazja? Kto piętnaście lat temu spodzie-
wał się, że telefony komórkowe podbiją Pol-
skę, albo pięć lat temu, że odbiornik nawi-
gacyjny GPS będzie dostępny dla każdego
w komórce, handheldzie czy w samocho-
dzie? Za pięć–dziesięć lat w ambulatoriach
mogą pojawić się daleko bardziej zaawanso-
wane i użyteczne gadżety.
W WIM rozpoczęto już przygotowania.
Rozwijana jest infrastruktura informatyczna
placówki. „Powstały nowoczesna sala wi-
deokonferencyjno-szkoleniowa oraz cen-
trum danych, a stosownie do naszych możli-
wości finansowych usługi wideokonferencji
medycznej udostępnianie są kolejnym spe-
cjalistom”, reklamuje pułkownik Piotr
Murawski. „Mamy dobrze określone zada-
nia, pozwalające podnosić jakość opieki,
zwiększać bezpieczeństwo zdrowotne żoł-
nierzy i optymalizować koszty. Ulokowane
w Wojskowym Instytucie Medycznym cen-
trum danych stanowi zalążek systemu wspo-
magania działań medycznych”, podkreśla.
Dziś, kiedy od dostępu do informacji me-
dycznej może zależeć życie, jest to inicjaty-
wa nie do przecenienia.
TELEPROFILAKTYKA
Nową dziedziną medycyny staje się tele-
opieka, która umożliwia sprawowanie bez-
pośredniego nadzoru nad zdrowiem pacjen-
tów. Jest coraz częściej stosowana wobec
chorujących na nadciśnienie, zaburzenia ryt-
mu serca, cukrzycę, zaburzenia oddychania
nej. System jest jeszcze w fazie testów, dla-
tego elektroniczną kartę zdrowia marynarza
(EKZM) wydano na razie niewielkiej gru-
pie. „Zależy nam na pomyślnym wdrożeniu
EKZM”, mówi doktor Zbigniew Dąbrowiecki,
adiunkt Zakładu Medycyny Morskiej i Tro-
pikalnej WIM. „Jeśli to się uda, Marynarka
Wojenna jako pierwszy rodzaj sił zbrojnych
będzie miała zintegrowany system obiegu
informacji medycznej, dostarczający aktual-
nych danych w trybie on-line o stanie zdro-
wia i potencjalnych zagrożeniach epidemio-
logicznych około 8,5 tysiąca ludzi mieszka-
jących w dwóch województwach”, oświad-
cza doktor Dąbrowiecki. Sama e-karta jest
jedynie elektronicznym kluczem do powsta-
jącego, na razie tylko dla floty, Systemu
Nadzoru Medycznego (SNM), który ma,
gromadzić, porównywać i analizować
wszystkie dane związane ze stanem zdrowia
marynarzy. Dzięki niemu będzie można na
przykład błyskawicznie rozpoznać początek

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 11

 P E R Y S K O P
epidemii i podjąć działania zapobiegające
jej rozprzestrzenianiu. SNM ma współpra- Karta zdrowia
cować z odpowiednimi systemami Wielona-
rodowego Centrum Analiz Medycznych marynarza
w Monachium, Krajowym Centrum Zarzą- CZYTNIKI ELEKTRONICZNYCH KART
dzania Kryzysowego czy Systemem Infor- ZDROWIA SĄ ZAINSTALOWANE W:
macji Geograficznej (GIS). Informacje  kilku punktach zbierania danych
z niego mogłyby być dostępne także dla medycznych w Marynarce Wojennej
władz województw. Zaszyfrowane dane (na fregacie ORP „Kazimierz Puła-
w systemie będą przesyłane zwykłymi, a więc ski”, w Ośrodku Szkolenia Nurków
łatwo dostępnymi łączami internetowymi. i Płetwonurków MW)
Elektroniczna karta zdrowia zostanie  kontyngencie wojskowym
przetestowana podczas wrześniowych mane- w Czadzie
wrów na Bałtyku „MEDEX”.  Szefostwie Służby Zdrowia Sił
FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI

„Dzięki niej ratownicy na morzu będą Powietrznych

mogli błyskawicznie wprowadzić do syste-  Wojskowym Ośrodku Medycyny
mu dane dotyczące stanu zdrowia poszkodo- Prewencyjnej w Krakowie.
wanej osoby. To z kolei pozwoli niemal W PKW Czad, SSZSP i WOMP karta
w tym samym czasie lekarzowi na lądzie nazywa się elektroniczną kartą
podjąć decyzję o sposobie leczenia albo ko- żołnierza. 
nieczności wysłania rannego do szpitala
C O M M E N T A R I U M
w innej części kraju. Lekarz podejmujący
taką decyzję uzyska dostęp do pełnej historii
zakodowanych na niej chorób tego pacjen-
ta”, wyjaśnia Zbigniew Dąbrowiecki. Nowe standardy
PAWEŁ WALCZAK
JEDNORODNI PACJENCI Dążymy do podniesienia
Docelowo elektroniczna karta zdrowia ma
być wprowadzona w całej armii. „Teraz dą- stanu gotowości polskiej
żymy do objęcia projektem kontyngentów”, armii i obniżenia kosztów
wskazuje generał Gielerak, ujawniając, iż jej utrzymania.
w porozumieniu z Departamentem Informa-

N
tyki i Telekomunikacji MON zabiega o to, by owe technologie mogą
nowa legitymacja żołnierza, która ma przy- wpłynąć na znaczące
brać formę e-karty, łączyła w sobie funkcje podniesienie jakości
personalne i medyczne. Tak więc w przy- usług medycznych w siłach zbroj-
nych, zapewnić żołnierzom lep-
szą opiekę, zarówno w warun-
C O M M E N T kach bojowych, jak i w okresie
pokoju. W opracowaniu „Założe-
Generał brygady
GRZEGORZ GIELERAK, nia budowy Wojskowego Syste-
dyrektor Wojskowego mu Opieki Zdrowotnej” podkre-
Instytutu Medycznego: ślałem konieczność podjęcia ta-
kich działań z uwagi na ogólne
opieki zdrowotnej, co stwarza
konieczność wypracowania stan-
dardów dla każdego projektu;
brak powszechnie dostępnego
systemu elektronicznego uwie-
rzytelniania dla kadr sił zbroj-
nych; słabe wykorzystanie nowa-
torskich technologii; brak precy-
zyjnych uregulowań prawnych; du-
ża liczba podmiotów działających
w obrębie systemu opieki zdro-
wotnej czy brak jednoznacznych

K ryzys to najlepszy czas na inwestycje

w nowoczesne technologie. Są one
wtedy tańsze, a placówki, które to robią, ła-
trendy i potrzeby opieki zdrowot-
nej oraz konieczność podążania
procedur. 

za standardami wyznaczanymi
twiej radzą sobie na rynku. Gdy natomiast przez inne armie NATO. Przed- PAWEŁ WALCZAK
kryzys minie – zyskują przewagę nad kon- stawiłem tam problemy, na które jest dyrektorem
kurencją. Inwestując w naukę – najcenniej- natykamy się, rozwijając syste- do spraw rozwoju
szy zasób i źródło trwałej przewagi konku- w sektorze
my wspomagające opiekę me-
rencyjnej każdej nowoczesnej firmy – nie
FOT. US NAVY

dyczną w wojsku: brak ogólno- publicznym firmy

zapominamy, że nasza dewiza brzmi: „Pa- Microsoft.
cjent w centrum uwagi”. krajowej koncepcji zapewnienia

szłości żołnierz nosiłby tylko jedną kartę,
spełniającą dodatkowo funkcje książeczki
zdrowia, książeczki szczepień, przepustki,
poświadczenia bezpieczeństwa osobowego
czy świadectwa innych ważnych uprawnień.
Pojemności układów pamięci masowych
w zupełności wystarczają do umieszczenia
w czipie kilkusetstronicowej dokumentacji,
czyli na przykład pełnej wiedzy o dotych-
czasowych schorzeniach i leczeniu żołnie-
rza, o jego uczuleniach czy aktualnych wy-
nikach badań. W przyszłości, udzielając ta-
kiemu żołnierzowi pomocy na polu walki,
lekarz będzie dysponował wiedzą o ryzyku
zdrowotnym, co pozwoli leczyć w sposób
przyczynowy oraz ograniczyć niebezpie-
czeństwo powikłań związanych z interwen-
cją medyczną.
Dyrektor WIM podtrzymuje tezę, że żoł-
nierze pełniący służbę czynną powinni być
leczeni w wojskowych placówkach medycz-
nych – ze względu na ich subiektywne poczu-
cie bezpieczeństwa i istniejącą resortową bazę
medyczną, co stanowi jednocześnie korzyść
dla sił zbrojnych, odpowiadających moralnie
i finansowo za zdrowie żołnierzy służących
w trudnych i szkodliwych warunkach.

12 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

 A R M I A

Dzięki telemedycynie żołnierze w kontyngen-

tach będą przechodzić badania orzekające
o zdolności do dalszej służby jeszcze kilka ty-
godni przed zakończeniem misji i znacznie
wcześniej niż obecnie dostaną ich wyniki.

FOT. MNDI
Telemedycyna
Nowe technologie
w dziedzinie Ta metoda była
telemedycyny
i teleopieki
stosowana w czasie
podbiją wojsko. misji irackiej.
Będą
wykorzystywane
przy wyjątkowo
skomplikowanych
T elemedycyna polega między innymi na
dwukierunkowej transmisji obrazu i gło-
su z odległych miejsc stacjonowania żołnie-


operacjach.
rzy. Służy konsultowaniu ich przypadłości
oraz sposobów i jakości
udzielanej im pomocy
ze specjalistycznym
ośrodkiem kli-
nicznym. W na-
szym wojsku była
stosowana kilka-
krotnie w czasie
misji irackiej, także
w trakcie zabie-
gów operacyj-
nych. Może do-
tyczyć prak-
tycznie każde-
go schorzenia
– dermatologicz-
nego, ortopedyczne-
go, stomatologiczne-
go, kardiologicznego. 

świetny obszar do wdrożenia platformy

Dziś nakłady na telemedycynę i teleopie-
kę nie są już barierą nie do pokonania.
Sprzęt relatywnie tanieje, coraz więcej
urządzeń medycznych ma przystawki tele-
transmisyjne, upowszechnia się dostęp do
internetu.
Pacjent (obraz jego schorzenia) może
więc trafić do lekarza po kablu światłowo-
dowym, a nie przez recepcję. „Jesteśmy,
Polska i nasza
część Europy,
w przededniu
wdrożenia nowych
rozwiązań programistycznych
w zakresie teleopieki.
Udało nam się przekonać światowego po-
tentata w dziedzinie oprogramowania użyt-
kowego do tezy, że środowisko wojskowe to
programistycznej E-Health”, informuje
generał.
W przypadku żołnierzy system
ten obejmie jednorodną grupę za-
wodową, aktywną i wykonującą
podobne czynności, dość zdyscy-
plinowaną, rozproszoną po jed-
nostkach w całym kraju, często
z ograniczonym dostępem do leka-
rzy specjalistów. Ponadto wojskowa
służba zdrowia stanowi funkcjonalnie
jedyną sieć szpitali w kraju, co sprawia, że
nawiązanie współpracy tych placówek nie
jest takim wyzwaniem, jakim byłoby skło-
nienie do kooperacji szpitali cywilnych,
mających różnych założycieli i dysponen-

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 13

 P E R Y S K O P
tów. Rezultatem ustaleń WIM jest zgłosze-
nie się zawiązanego konsorcjum do trzech
projektów badawczo-wdrożeniowych Mini-
sterstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
(program operacyjny „Innowacyjna gospo-
darka”) oraz Centrum Systemów Informa-
cyjnych Służby Zdrowia (agendy Minister-
stwa Zdrowia). „Rozszerzamy tę działalność
w kooperacji z Wojskową Akademią Tech-
niczną, Wojskowym Instytutem Łączności
i Wojskowym Instytutem Medycyny Lotni-
czej. Łączymy podmioty oferujące konkret-
ne rozwiązania z firmami doświadczonymi
we wdrożeniach. To gwarantuje, że pomysły
nie pozostaną na papierze i że nie przyniosą
efektów wyłącznie naukowych. Nauka musi
znaleźć zastosowanie w konkretnych projek-
tach rozwiązujących ważne problemy spo-
łeczne, w tym wypadku zdrowotne”, podsu-
mowuje generał Gielerak. Konsorcja
z udziałem WIM czekają na merytoryczną
ocenę swych propozycji (zaakceptowanych
już pod względem formalno prawnym) przez
komisje ministerstwa i centrum. Pierwsze
rozstrzygnięcia powinny zapaść jesienią te-
go roku, kolejne – w przyszłym.

OD SKALI MIKRO
Wszystkie zgłoszone przez konsorcjum
projekty się uzupełniają. Mają status prac
badawczo-wdrożeniowych i powstały z my-
ślą o zastosowaniu w siłach zbrojnych.
Pierwszy zakłada budowę zintegrowanej
sieci telemedycznej świadczącej usługi te-
lediagnostyczne i teleoptyczne, w szcze-
gólności adresowanej do kontyngentów wy-
syłanych na misje. Drugi przewiduje budo-
wę infrastruktury baz danych medycznych
– bibliotek tekstowych i obrazowych (zdjęć
radiologicznych, endoskopowych, z tomo-
grafii, rezonansu magnetycznego), które
umożliwią lekarzom diagnozowanie przy-
padków ich pacjentów. Po zastosowaniu
anonimizacji danych osobowych posłużą WŁODZIMIERZ KALETA

Profilaktyka
także do kształcenia podyplomowego
i ustawicznego lekarzy oraz wspomogą
działalność naukową i badawczo-wdroże-
niową. Trzeci zmierza do utworzenia infra-
struktury telediagnostyki w dziedzinie ra-
diologii i kardiologii (monitoring pacjen-
tów w trybie on-line).

na zdrowie
Na początek sieć teleinformatyczna – Te-
leMedNet – połączy dwa–trzy szpitale woj-
skowe. Później mogłyby do niej zostać pod-
łączone następne. „Zaczynamy w małej ska-
li, by przekonać decydentów, że warto inwe-
stować w te pomysły, bo wydane pieniądze
się zwrócą. Trudno przekonywać do kosztu-
jących dziesiątki milionów złotych inwesty- W 2010 roku w wojsku przywrócona ma zostać
cji, jeśli się nie ma gwarancji. My dowie-
dziemy, że je mamy”, przekonuje dyrektor dyspanseryzacja – planowa opieka
WIM. Służyć ma temu rozwijane od półtora
roku w instytucie Centrum Badań i Rozwoju
zapobiegawczo-lecznicza nad żołnierzami
Technologii Telemedycznych.  z chorobami przewlekłymi.
14 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
 A R M I A
Klasy zdrowia

Żołnierze, w zależności
od stanu zdrowia, zaliczeni zostaną
do jednej z trzech grup.
GRUPA I – zdrowi – obejmie
Przyjęte już przez
osoby niemające schorzeń
sejm rozwiązanie
jest przykładem, i odchyleń patologicznych.
że obecne GRUPA II – praktycznie
kierownictwo MON zdrowi – obejmie osoby
oraz IWSZ zrobiły
z przewlekłymi schorzenia-
w ciągu dwóch lat
więcej dla poprawy mi związanymi z wie-
opieki zdrowotnej kiem, które jed-
w wojsku niż nak nie mają
poprzednicy przez
minioną dekadę.
tendencji
wzrostowych
i nie obniżają
sprawności fizycznej,
a jedynie wymagają
leczenia ambulatoryj-
nego lub sanatoryjne-
go. Zakwalifikowani
do tej grupy podlegać
będą dodatkowym ba-
daniom dwa razy
w roku, w dru-
gim i czwar-
tym kwartale.
ki lekarskiej. Taki żołnierz znajdzie się pod sta-
łym nadzorem lekarzy wojskowych i oprócz ba-
dań okresowych w pierwszym kwartale roku
będzie przechodzić dodatkowe kontrole. W za-
FOT.WWW.SXC.HU
leżności od potrzeb zostanie kierowany również
na konsultacje specjalistyczne lub zajęcia reha-
bilitacyjne.
Dotychczas profilaktyką medyczną (poza
szczepieniami) w siłach zbrojnych nikt się zbyt-
Ż
nio nie przejmował. Nikt nie stawiał przed woj-
ołnierz złamał nogę. Niefortunnie, skową służbą zdrowia takich zadań i nie rozli-
bo w stawie skokowym. Leczenie czał z ich wykonania. „Po powstaniu kas cho-
trwało prawie rok. Radość z po- rych i wejściu w życie nowych ustaw wszystkie
wrotu do zdrowia nie trwała dłu- prowadzone i planowane programy profilaktycz-
go. Po kilku miesiącach dolegli- ne w armii przeszły w kompetencje ministra
wości wróciły. Diagnoza specjalisty: zmiany za- zdrowia. Wkrótce, z braku pieniędzy, wojsko
palne i zwyrodnienie stawów. W 2010 roku, kie- musiało z nich zrezygnować”, wspomina ko-
dy zaczną obowiązywać przepisy nowej ustawy mandor doktor nauk medycznych Andrzej
pragmatycznej, żołnierz zgłaszający się z takim Zabielski, odpowiedzialny za pion lecznictwa
rozpoznaniem na badania okresowe do lekarza w Inspektoracie Wojskowej Służby Zdrowia.
wojskowego zostanie wpisany na listę osób ob- Profesjonalizacja armii spowodowała między
jętych dyspanseryzacją. To jeden z programów innymi potrzebę wprowadzenia dodatkowych,
badań profilaktycznych mających poprawić uregulowanych ustawowo programów i świad-
opiekę zdrowotną nad personelem sił zbrojnych. czeń dla żołnierzy. Taki pakiet, obejmujący bez-
I nieważne, że wcześniej żołnierz ten leżał w cy- płatną opiekę zdrowotną dla żołnierzy podczas
wilnym szpitalu i leczył się u cywilnego specja- szkoleń i ćwiczeń poligonowych, świadczenia
listy. Liczy się to, że choroba, na którą zapadł, stomatologiczne, szczepienia ochronne oraz dy-
znajduje się w wykazie schorzeń podlegających spanseryzację, IWSZ przygotował już w 2008
leczeniu w ramach mającego obowiązywać od roku. W ustawie z 24 kwietnia 2009 roku
przyszłego roku programu specjalistycznej opie- o zmianie ustawy pragmatycznej oraz niektó-
GRUPA III to osoby wymagające
systematycznej obserwacji le-
karskiej, ze schorzeniami prze-
wlekłymi, dającymi okresowe
zaostrzenia i obniżające spraw-
ność. Potrzebujące leczenia am-
bulatoryjnego i sanatoryjne-
go oraz stacjonarnego
w szpitalu. Ci żołnierze
badani będą dodat-
kowo trzy razy w roku,
w drugim, trzecim
i czwartym kwartale.
Osoby zaliczone do II i III gru-
py znajdą się pod stałą opie-
ką lekarza i będą konsulto-
wane przez specjalistów
szpitali wojskowych. Zosta-
ną im też założone karty
kontrolne intensywne-
go nadzoru dyspanse-
ryzacyjnego. 
rych innych ustaw w artykule 67 znalazł się za-
pis stanowiący, iż żołnierzom przysługują bez-
płatne badania profilaktyczne (wśród nich jest
dyspanseryzacja) na zasadach określonych
w przepisach ustawy z 27 czerwca 1997 roku
o służbie medycyny pracy. Przygotowywane
są rozporządzenia wykonawcze do pragmaty-
ki, określające między innymi tryb i zasady
opieki medycznej nad żołnierzami ze schorze-
niami przewlekłymi.
POWTÓRKA Z PRZESZŁOŚCI
Podpułkownik lekarz Dariusz Kaczorowski,
szef Wydziału Nauki i Innowacyjności IWSZ,
w latach dziewięćdziesiątych jako lekarz w jed-
nostce w Orzyszu prowadził między innymi dys-
pensaryzację. Uważa, że doświadczenia, które
wtedy zebrał, potwierdzają potrzebę przywróce-
nia tej metody leczenia. „To jeden z ważniej-
szych programów badań profilaktycznych, zde-
cydowanie poprawiający poziom opieki zdro-
wotnej nad żołnierzami”, twierdzi.
Profilaktyka, choć kosztuje, jest jednak dużo
tańsza niż rzeczywiste koszty leczenia rozwinię-
tych schorzeń, a prowadzona przez lekarzy
w mundurach wychodzi jeszcze taniej, bo kosz-
ty osobowe świadczeń są częściowo ujęte
w pensjach. Niezbędnie na nią pieniądze już za-
planowano w budżecie na 2010 rok. Generał
brygady doktor nauk medycznych Andrzej
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 15
 P E R Y S K O P
C O M M E N T A R I U M

Profilaktyka
zamiast skalpela
DARIUSZ KACZOROWSKI
W minionej dekadzie
dyspanseryzację marginalizowano.

J
ej wprowadzenie odkładano
na później ze względu na waż-
niejsze potrzeby społeczne.
Tymczasem sprawozdania o sta-
nie zdrowia żołnierzy zawodowych
były coraz gorsze. Rośnie liczba
wojskowych ze zbyt późno wykry-
wanymi chorobami, głównie onko-
logicznymi, układu krążenia czy
płuc. Umieralność z powodu tych
schorzeń w Polsce, wynosząca
średnio 44,9 zgonów na 10 tysię-
cy mieszkańców, jest najwyższa
w Europie. Z danych programu
profilaktyki CORO, który funkcjono-
wał w Wojsku Polskim w latach
FOT. ALEKSANDER RAWSKI
winni pamiętać, iż w wielu choro-
bach zbyt późno podjęte leczenie
zmniejsza szanse na wyzdrowienie
i jest o wiele kosztowniejsze.
Obecnie, kiedy badania profilak-
tyczne nie odbywają się regular-
nie, nie mamy żadnych możliwo-
ści prowadzenia rzetelnych badań
porównawczych dotyczących za-
równo zachorowalności, jak i naj-
częstszych schorzeń, na które za-
padają żołnierze. 
Podpułkownik
DARIUSZ

KACZOROWSKI jest
1993–1998, wiemy, że w grupie żoł- szefem Wydziału
nierzy w wieku 25–60 lat chorobę Nauki i Innowacyj-
wieńcową rozpoznawano u około ności Inspektoratu
10 procent, a nadciśnienie tętnicze Wojskowej Służby
LEKARZ WOJSKOWY, do którego zgłosi się chory, zakwalifikuje go do okre- u 15 procent populacji. Wszyscy po- Zdrowia.
ślonej klasy zdrowia i wyznaczy terminy dodatkowych badań kontrolnych.

Wiśniewski, szef IWSZ, uważa jednak, że jest za
wcześnie na prezentację programu. Wciąż nie za-
kończyło się tak zwane procedowanie ustawy,
a bez niej minister obrony nie może podpisać do-
kumentów wykonawczych. Ostateczny zasięg
programu będzie zależny od możliwości finanso-
wych resortu oraz uzgodnień wewnątrz- i pozare-
sortowych. „Staramy się sprostać zadaniom przy
takich środkach, jakie dostajemy. Jeśli jednak pie-
niędzy będzie zbyt mało, może się okazać, że
w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy pro-
gram ten będzie mniej lub bardziej okrojony bądź
przesunięty w latach”, komentuje generał.
PRZYWRÓCENI SŁUŻBIE
Argumenty studzące dziennikarski entu-
zjazm są logiczne. Ale trudno się dziwić, że
żołnierze są zainteresowani dyspanseryzacją.
Dla większości z nich to nowość i ważny pro-
gram poprawy opieki zdrowotnej.
Podpułkownik lekarz Tomasz Grzelecki,
szef Wojskowej Służby Medycyny Pracy
w IWSZ, wyjaśnia, że dyspanseryzacja doty-
czy wszystkich żołnierzy zawodowych.
W czasie corocznych badań profilaktycznych
lekarze medycyny pracy będą kwalifikować
żołnierzy do danej grupy dyspanseryzacyjnej.
Osoby objęte programem podlegać będą
badaniom kontrolnym, niezależnie od prowa-
dzonych badań okresowych, w takim zakre-
sie, jaki będzie wymagał ich stan zdrowia.
Nie po to, aby zwolnić ich do rezerwy, bo są
chorzy, ale by poprawić ich stan zdrowia,
przywrócić do dalszej służby. Opieka ta obej-
mie także wykrywanie i usuwanie czynników
szkodliwych dla zdrowia oraz wczesne stoso-
wanie środków służących zachowaniu kondy-
cji i sprawności fizycznej.
W kwalifikowaniu do programu ma pomóc
przywrócenie systematycznych badań okre-
sowych, pozwalających zebrać dane o zdro-
wiu żołnierzy. Od 2010 roku wojsko chce
wprowadzić takie badania w pierwszym
kwartale każdego roku. Ich wyniki nie będą
wyciekać (to dane „wrażliwe”) poza wojsko.
Podpułkownik Grzelecki twierdzi, że zasad-
Lista chorób
W ykaz chorób i schorzeń podlegających
dyspanseryzacji liczy 17 pozycji. Obej-
muje on między innymi: chorobę wrzodową
żołądka i dwunastnicy, nadciśnienie, chorobę
wieńcową, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłu-
pa, przewlekłe zapalenia dróg oddechowych
czy jelit, nerwice, cukrzycę i otyłość, schorze-
nia narządów ruchu oraz psychiatryczne.
niczym celem badań okresowych będzie wy-
łonienie grupy żołnierzy, którym potrzebna
jest dodatkowa opieka dyspanseryzacyjna.
Podczas kwalifikacji lekarze uwzględniać bę-
dą dotychczasowe diagnozy, również specja-
listów cywilnych. Osobom zakwalifikowa-
nym do programu lekarz profilaktyk założy
kartę kontrolną intensywnego nadzoru dy-
spanseryzacyjnego.
BADANIA ZORGANIZOWANE
Na badania żołnierze zgłaszać się będą ze
skierowaniem od dowódcy jednostki lub in-
nego uprawnionego przełożonego. Mają być
one prowadzone we wszystkich zakładach
zdrowotnych nadzorowanych przez MON.
Dzięki planom badań oraz organizowaniu ich
w jednostkach kadra nie będzie tracić czasu,
jak czyni to obecnie, na czekanie w kolejkach
do specjalisty czy lekarza pierwszego kon-
taktu. Badania będą się kończyć wydaniem
orzeczenia lekarskiego w formie zaświadcze-
nia ważnego przez 12 miesięcy lub krócej, je-
żeli jest to niezbędne do prawidłowej oceny
stanu zdrowia żołnierza. Po zakończeniu ro-
ku kalendarzowego lekarz jednostki ma skła-
dać meldunek dowódcy oraz przedstawiać
mu listę żołnierzy, którzy nie zgłosili się na
badania okresowe. 

16 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

A R M I A
 N A C E L O W N I K U

Świat
niebezpieczny
inaczej
18 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
 A R M I A
Z profesorem JERZYM KRANZEM
o używaniu siły zbrojnej
w międzynarodowych konfliktach
rozmawia MAŁGORZATA
SCHWARZGRUBER
POLSKA ZBROJNA: Wegecjusz mawiał:
si vis pacem, para bellum. Chcesz pokoju,
szykuj wojnę! W jakim stopniu to powie-
dzenie pozostało aktualne?
JERZY KRANZ: Myślę, że nie straciło na
aktualności. Pamiętajmy jednak, iż pojęcie
wojny podlega ewolucji. Dyplomacja bez siły
jest tyle samo warta, ile siła bez dyplomacji.
Państwa, które dążą do zdobycia broni jądro-
wej, gdy ją już posiądą, staną się szczególnie
niebezpieczne. Nie mówimy o setkach samo-
lotów lub tysiącach czołgów, które potrzebują
czasu, aby zaatakować. Dziś wystarczy naci-
snąć guzik. Pojawia się kwestia – kiedy użyć
siły i kto ma o tym zdecydować.
POLSKA ZBROJNA: Po II wojnie świato-
wej w Karcie Narodów Zjednoczonych za-
kazano użycia siły zbrojnej w stosunkach
międzynarodowych. Od tej zasady są jed-
nak wyjątki.
JERZY KRANZ: Są dwa wyjątki: po pierw-
sze, na użycie siły musi zgodzić się Rada
Bezpieczeństwa ONZ. Od 1990 roku taka
zgoda została już wyrażona kilkanaście razy.
Drugi wariant dotyczy artykułu 51, czyli sa-
moobrony. Pojęcia zarówno samoobrony jako
reakcji na zbrojny atak, jak i samego ataku,
nie są jednak precyzyjnie zdefiniowane. Co-
raz częściej napaści dokonują podmioty nie-
państwowe – rebelianci czy terroryści. I tu się
sprawa komplikuje. O ile działania grup par-
tyzanckich są zlokalizowane terytorialnie,
o tyle terroryści uderzają znienacka, na ca-
łym globie, a atak przebiega szybko, jak mia-
ło to miejsce 11 września 2001 roku w No-
wym Jorku i Waszyngtonie. Pytanie: prze-
ciwko komu w takim wypadku ma zostać
skierowana samoobrona? W praktyce bywa
tak, że zbrojną odpowiedź kieruje się w stro-
nę państw, które udzielają terrorystom zna-
czącego poparcia. I znów mamy kłopot, bo
co określa „znaczące poparcie” – czy fakt, że
dostarczają im broń, czy że ich tylko toleru-
ją? Taką sytuację mamy na przykład w Liba-
nie, gdzie działa Hezbollah, popierany i fi-
nansowany przez Iran i Syrię, nad którym
rząd Libanu nie ma kontroli.
FOT. EWA KORSAK
POLSKA ZBROJNA: Clausewitz twierdził,
że każda epoka ma swoje wojny.
JERZY KRANZ: Głównymi problemami są
obecnie konflikty wewnętrzne zagrażające
bezpieczeństwu międzynarodowemu, terro-
ryzm oraz rozprzestrzenianie broni masowego
rażenia. Takie sytuacje jak napaść Niemiec na
Polskę w 1939 roku nie są dziś częste. Mamy
natomiast do czynienia z operacjami zbrojny-
mi NATO w Jugosławii w 1999 roku (bez
zgody Rady Bezpieczeństwa ONZ), aby za-
trzymać widoczną już gołym okiem hekatom-
bę. Mamy też użycie siły w Afganistanie, po-
czątkowo w samoobronie, potem za zgodą
Rady Bezpieczeństwa, czy też z dwiema ope-
racjami w Iraku – w 1991 roku za zgodą Rady
i w 2003 roku bez takiej zgody. Przed rokiem
1989 myślenie o światowym konflikcie kon-
centrowało się wokół osi Wschód–Zachód.
Ten bipolarny układ, zapewniający swoisty
ład, oparty na koncepcjach odstraszania, rów-
nowagi strachu lub powstrzymywania, stał się
dziś przeżytkiem. Zmieniają się przesłanki
i cele oraz sposoby użycia siły zbrojnej, nie-
którzy aktorzy (zwłaszcza podmioty niepań-
stwowe) oraz zagrożenia. Poza przewidziany-
mi w Karcie Narodów Zjednoczonych sposo-
bami reakcji pojawiły się takie koncepcje jak
interwencja humanitarna (bez zgody ONZ),
zbrojna operacja uprzedzająca oraz zbrojna
operacja zapobiegająca.
POLSKA ZBROJNA: Dziś coraz częściej
zamiast o wojnach mówimy o konfliktach
zbrojnych. Zdecydowana większość z nich
ma charakter wewnętrzny lub jest kon-
frontacją między państwem a jakąś struk-
turą niepaństwową. W 2008 roku mieliśmy
dziewięć wojen – po trzy na Bliskim
Wschodzie i w Afryce, dwie w Azji i jedną
w Europie – oraz 345 konfliktów. Czy ma-
ją rację ci, którzy wzrostu zagrożenia upa-
trują w coraz większej liczbie konfliktów
lokalnych?
JERZY KRANZ: Konflikty zbrojne mają
najczęściej charakter regionalny i toczą się
z reguły w poszczególnych państwach – na-
ród gnębiony jest przez dyktaturę albo też
państwo jest słabe i nie wiadomo, kto rządzi,
bo wszyscy walczą ze wszystkimi. Te kon-
flikty wewnętrzne przeradzają się dziś w mię-
dzynarodowe, mają skutki zewnętrzne, gdy
na przykład do sąsiedniego kraju masowo
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 19
 P OA
N SC ŁE UL OŻ BW IN E I K U
ucieka ludność. Mniej jest natomiast
przypadków użycia siły ze strony
większych państw. Świat stał się glo-
balną wioską – obrona Zachodu ma
także miejsce w Hindukuszu. Nasze
bezpieczeństwo nie jest uzależnione
tylko od relacji z najbliższymi sąsia-
dami, ale od tego, co dzieje się w in-
nych regionach świata.
POLSKA ZBROJNA: W jakich sy-
tuacjach samoobrona uprzedzająca
jest uzasadniona?
JERZY KRANZ: O samoobronie,
która ma charakter uprzedzający,
mówimy wówczas, gdy jakieś pań-
stwo dostrzega zagrożenie nagłym
atakiem na przykład ze strony sąsia-
da, który zmobilizował i skoncentro-
wał już wojska – jest to perspektywa
godzin lub kilku dni. Tego rodzaju
samoobrona jest legalna, ale rzadko
20 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
ma miejsce. Jako przykład podaje się
wojnę z 1967 roku, gdy państwa
arabskie skoncentrowały wojska
i rozpoczęły ograniczony ostrzał, na
co Izrael odpowiedział zmasowanym
atakiem. Rozwija się inny rodzaj re-
akcji – operacja prewencyjna. Polega
ona na zniszczeniu zdolności ataku
przeciwnika, jest jednak w świetle
obowiązującego prawa nielegalna.
W 1981 roku Izrael zbombardował
reaktor pod Bagdadem. Podobnie
może się zdarzyć w Iranie. Jeśli,
wbrew rezolucjom RB, Teheran bę-
dzie kontynuował swój program ją-
drowy, to pojawi się problem uderze-
nia prewencyjnego. Wcześniej nale-
ży wykorzystać wszelkie inne środki,
aby przekonać Iran, że może mieć
program jądrowy do celów pokojo-
wych, ale pod ścisłą kontrolą mię-
dzynarodową. Problem w tym, że
Iran nie chce podpisać dodatkowych protoko-
CELEM NOWEGO łów z Międzynarodową Agencją Energii Ato-
TERRORYZMU
mowej, które by taką kontrolę zapewniały.
jest czysta
destrukcja. Obecnie funkcjonujące systemy międzynaro-
Kogo dziś dowego nadzoru są relatywnie słabe. Mówi
atakują się też na przykład o tym, aby z zewnątrz do-
terroryści?
Zwykłych ludzi.
starczać paliwo jądrowe, a to zużyte odpro-
Chodzi wadzać do międzynarodowego centrum.
o zastraszenie. Wówczas państwa, które chcą używać energii
jądrowej do celów pokojowych, mogłyby roz-
wijać takie programy, ale nie miałyby możli-
wości zmanipulowania tego procesu w celach
wojskowych.
POLSKA ZBROJNA: W jakim stopniu
prewencja zapobiega użyciu siły?
JERZY KRANZ: W umiarkowanym. Weź-
my Iran. Obecna administracja amerykańska
przedstawiła wiele środków do wyboru:
z jednej strony – gotowość do rozmów, z dru-
giej – pewne zachęty, z trzeciej – zapowiedź
roztoczenia parasola ochronnego nad niektó-

FOT. US DOD
rymi państwami regionu. Iranu obawia się
nie tylko Izrael, ale też Irak i Arabia Saudyj-
ska. Jak powiedziała amerykańska sekretarz
stanu Hillary Clinton – Iran nie ma prawa
uzyskać broni jądrowej. To wielki problem na
przyszłość – sprawić, by nowe państwa mają-
ce cywilny program jądrowy znajdowały się
pod ścisłą kontrolą. Jeśli jednak zawiodą
wszystkie mechanizmy niewojskowe, to sta-
niemy przed tym problemem. Si vis pacem,
para bellum... Jest to jednak gigantyczna
operacja polityczna i wojskowa.
POLSKA ZBROJNA: Sądzi Pan, że taki
scenariusz jest możliwy?
JERZY KRANZ: Nie jestem jasnowidzem.
Także Pakistan ma broń jądrową. Gdyby do-
szło tam do zamachu stanu o podłożu islami-
stycznym, a reżim wymknąłby się spod kontro-
li Zachodu, to broń jądrowa znalazłaby się
w rękach ludzi, którzy myślą inaczej. Musimy
być przygotowani na taki wariant. Obecne pro-
A R M I A
blemy – z Koreą czy z Iranem – są tego zwia-
stunem. Zauważmy, iż siły zbrojne muszą być
do takich zadań przygotowane, a także musi
istnieć strategia i taktyka na okres postkonflik-
towy. Głównym wątkiem wojskowym jest prze-
stawienie się na prewencję oraz na międzyna-
rodowe zarządzanie konfliktami. O wojskowej
interwencji w Iraku w 2003 roku mówiło się,
że jest nielegalna, bo pozbawiona rezolucji Ra-
dy Bezpieczeństwa, akcja w Afganistanie nato-
miast ma taką zgodę. W obu przypadkach po
operacji zbrojnej nastąpił etap postwojskowy,
a w nim podobne problemy – ze stabilnością
regionu, z cywilną odbudową. Z jednej strony,
niezbędne są reformy armii, również polskiej,
z drugiej zaś koniecznością jest wzmocnienie
międzynarodowego komponentu cywilnego.
To są wyzwania na przyszłość.
POLSKA ZBROJNA: Czy prawo między-
narodowe zezwala na stosowanie groźby
użycia broni jądrowej lub
jej użycie? Międzynarodo-
wy Trybunał Sprawiedliwo-
Świat stał się
ści stwierdził, że byłoby to globalną wioską
sprzeczne z normami pra-
wa międzynarodowego od- – obrona
noszącymi się do konflik-
tów zbrojnych.
Zachodu ma
JERZY KRANZ: W tej sa-
mej opinii doradczej sędzio-
miejsce także
wie trybunału orzekli, że nie w Hindukuszu.
jest zakazane użycie broni
jądrowej w samoobronie, jeżeli w grę wcho-
dzi los czy byt państwa. Dean Acheson
stwierdził w okresie kryzysu kubańskiego, że
przetrwanie państwa nie jest tylko kwestią
z dziedziny prawa. Opinia ta dotyczy skraj-
nych sytuacji i w takim kontekście nie po-
winna być właściwie kwestionowana. Nie
musi ona jednak oznaczać negacji prawa, od-
zwierciedla raczej niedoskonałości mechani-
zmów bezpieczeństwa międzynarodowego.
POLSKA ZBROJNA: Czy paradoksalnie
nie jest tak, że broń jądrowa stabilizuje sy-
tuację, bo strach przed jej użyciem jest
ogromny?
JERZY KRANZ: Dotychczas tak było, ale
czasy się zmieniły. Korea czy Iran dążą do
posiadania broni jądrowej, Libia miała roz-
budowany program, z którego niedawno zre-
zygnowała. Dlaczego warto zatrzymać Iran?
Jeśli tego nie zrobimy, zachęcimy inne pań-
stwa do podobnych dążeń. Iran z bronią ją-
drową nie jest zagrożeniem dla USA, bo
długo nie będzie miał rakiet międzykonty-
nentalnych, ale już dziś ma rakiety sięgające
południa Europy i całego Półwyspu Arab-
skiego. To zmienia perspektywę. Paradok-
salnie, Izrael, który dysponuje bronią jądro-
wą, nie będąc stroną traktatu o nieprolifera-
cji broni jądrowej, jest pewną gwarancją,
gdyż wiadomo, że broń ta nie zostanie użyta
w celach agresywnych. Ale jeśli wokół Izra-
ela będą państwa, które zdobędą tę broń, nie
wiem, co się może wydarzyć.
POLSKA ZBROJNA: Prewencyjne działa-
nia międzynarodowej społeczności są nie-
skuteczne. Przedwojenna Liga Narodów
nie potrafiła zareagować na agresję japoń-
ską w Chinach czy włoski atak na Abisy-
nię. Dziś weto jednego z członków Rady
Bezpieczeństwa ONZ paraliżuje podjęcie
decyzji. W 1928 roku zawarto Pakt Brian-
da-Kelloga – traktat wyrzeczenia się woj-
ny. Było to pierwsze międzynarodowe po-
rozumienie, które wyraźnie potępiało woj-
nę jako sposób rozwiązywania konfliktów.
Do 1939 roku podpisały go 63 państwa,
a wojna i tak wybuchła. Czy kiedykolwiek
zniknie użycie siły?
JERZY KRANZ: Na pewno nie zniknie.
Otwarte pozostanie tylko pytanie: jak będzie
obudowane prawnie i poli-
tycznie? Europa jest dziś
kontynentem pokojowym.
Pewne regiony się ustabilizo-
wały, groźba wybuchu kon-
fliktu i jego „wyjścia” na ze-
wnątrz jest mniejsza. Dru-
gim elementem jest ONZ,
która wprowadziła zakaz
użycia siły z dwoma wyjąt-
kami, o których już mówili-
śmy. ONZ, choć czasem nie-
skuteczna, odgrywa pozytywną rolę. W okre-
sie zimnej wojny większość konfliktów nie
była przedmiotem obrad rady. To zmieniło się
po 1990 roku, choć można powiedzieć, że
stosowane środki są niewystarczające, że Ro-
sja czy Chiny czasem blokują bądź wyhamo-
wują na przykład sankcje wobec Sudanu czy
Korei. Jednak lepszy jest niedoskonały instru-
ment niż żaden. Praktyka państw i naruszenia
przez nie prawa może prowadzić do erozji
systemu ONZ, z drugiej strony jednak kraje
starają się o akceptację swych działań przez
organizację i w świetle jej norm oceniają po-
stępowanie innych. Pamiętajmy jednak, że
multilateralizm jest narzędziem, a nie celem
samym w sobie.
POLSKA ZBROJNA: Czy nie jest tak, że
silny – mimo obowiązujących traktatów
– i tak zrobi, co zechce? Przykładem może
być postępowanie Rosji w Gruzji w zeszłym
roku czy USA w Iraku w 2003 roku.
JERZY KRANZ: Silny ma zawsze lepszą
pozycję i może ją przeforsować, ale każdy
patrzy, co mu się opłaca. Traktaty są po-
trzebne – gdyby nie one, byłaby większa sa-
mowola. ONZ ma swoje wady i zalety, nie
widać jednak na horyzoncie niczego, co mo-
głoby ją zastąpić. Przy wszystkich uwagach
krytycznych nie należy popadać w nadmier-
ny pesymizm.
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 21
 N A C E L O W N I K U

W większości konfliktów
po pierwszych sukcesach
wojskowych pojawia się
pytanie, co dalej.
WSPÓŁCZESNYM KONFLIKTOM I ZAGROŻENIOM nie sposób zapobiec jedynie za pomocą siły
zbrojnej albo tylko przez pomoc na rzecz rozwoju. Oba te instrumenty muszą znaleźć odpowied-
nie zastosowanie i na tym polega największa trudność.
POLSKA ZBROJNA: Czy Rosji
opłacał się konflikt z Gruzją?
JERZY KRANZ: Z rosyjskiego
punktu widzenia, krótkoterminowo
zapewne tak. Moskwa wyszła poza
Kaukaz i umieściła tam wojska, któ-
re strzegą granic Abchazji i Osetii
Południowej. W regionie tym krzy-
żują się różne interesy gospodarcze
i polityczne. Rosja jest w gruncie
rzeczy byłym mocarstwem kolonial-
nym, które pragnie realizować swe
imperialne ambicje w regionie tak
zwanej bliskiej zagranicy.
POLSKA ZBROJNA: Świat pró-
buje walczyć z terroryzmem. Ale
czy można skutecznie chronić się
przed kimś, kto atakuje z zaskocze-
nia? Kiedyś walczyły przede wszyst-
kim armie. Cywile cierpieli, gdy
znaleźli się na terenie, gdzie prze-
biegał front. Dziś możemy zostać
zaatakowani podczas podróży sa-
molotem, na koncercie czy w kinie.
Przeciwnik jest niezidentyfikowany,
bez terytorium, bez armii. Jak
z nim walczyć?
JERZY KRANZ: Mówimy głównie
o atakach terrorystycznych na Nowy
Jork, Waszyngton, Madryt i Londyn,
jakby zapominając, że przecież terro-
ryści nie koncentrują się na państwach
zachodnich, a większość zamachów
ma miejsce w krajach Trzeciego Świa-
ta. To nieprawda, że terroryzm wyrasta
z biedy. Finansują go siły, które mają
własne interesy – Al-Kaidę wspoma-
gała przez długie lata Arabia Saudyj-
22 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
ska, sojusznik USA. Celem tego nowe-
go terroryzmu jest czysta destrukcja.
W dawnych czasach zamachowcy
strzelali do cara czy generała w imię
interesów jakiejś grupy czy klasy spo-
łecznej. Kogo dziś atakują terroryści?
Zwykłych ludzi. Chodzi o zastrasze-
nie. Walka ta nie jest łatwa, ale musi
trwać. Nie widzę możliwości jej za-
kończenia, bo terroryści chcą nadal
walczyć z Zachodem.
POLSKA ZBROJNA: Czy współ-
czesne narody mają prawo do wal-
ki narodowo-wyzwoleńczej, aby
nie zostać uznanymi za terrory-
stów? Myślę o Kurdach, Tami-
lach, Palestyńczykach, Tybetań-
czykach, którzy próbują walczyć
o własne państwo.
JERZY KRANZ: W prawie mię-
dzynarodowym nie istnieje dobrze
sformułowana definicja terroryzmu.
Pracowano nad nią, ale niektóre pań-
stwa uważały, że pewne metody sto-
sowane przez ruchy narodowo-wy-
zwoleńcze nie mogą zostać zaklasy-
fikowane jako terroryzm, choć z dru-
giej strony te same kraje mówiły, że
trzeba wprowadzić do definicji zja-
wisko terroryzmu państwowego. Mi-
mo że państwo stosuje czasem prze-
moc, to nieco naciągane tłumacze-
nie. Minęło już apogeum ruchów na-
rodowo-wyzwoleńczych, ich szczyt
przypadł na okres dekolonizacji. Na-
wet jeśli Kurdowie stosują metody
terrorystyczne, nie stanowią tak wiel-
kiego zagrożenia jak Al-Kaida.
POLSKA ZBROJNA: Zagrożenie jest inne,
bo Kurdowie mają inne cele.
JERZY KRANZ: Chcą albo utworzenia wła-
snego państwa, albo daleko posuniętej autono-
mii. To racjonalny cel. Zupełnie inny niż
w przypadku wysadzenia w Madrycie kilku
pociągów podmiejskich czy metra w Londy-
nie. Tam terroryści chcieli tylko przestraszać,
bo nie deklarowali, że chcą coś osiągnąć.
POLSKA ZBROJNA: Największa eskala-
cja konfliktów przypadła na wiek XX. Czy
obecne stulecie będzie spokojniejsze?
JERZY KRANZ: Świat staje się niebez-
pieczny inaczej. To najkrótsza definicja tego,
co czeka nas w XXI wieku. Niewątpliwie bę-
dą problemy z terroryzmem, a także z dąże-
niami nowych państw do zdobycia broni jądro-
wej. Współczesnym konfliktom i zagrożeniom
nie sposób jednak zapobiec jedynie za pomo-
FOT. CANADIAN DOD
cą siły zbrojnej albo tylko przez pomoc na
rzecz rozwoju. Oba te instrumenty muszą zna-
leźć odpowiednie zastosowanie i na tym pole-
ga największa trudność. Winnych wzrostu na-
pięcia, a także trudności w stosowaniu norm
międzynarodowoprawnych szukać należy nie
tylko po stronie państw reagujących na zagro-
żenia, lecz również – a może przede wszyst-
kim – po stronie krajów lub ugrupowań pro-
wokujących zagrożenia. Biorą one na siebie
odpowiedzialność za osłabienie istniejących
reżimów traktatowych dotyczących kontroli
zbrojeń i broni masowego rażenia, a w końcu
ewolucję norm, jeśli chodzi o użycie siły.
POLSKA ZBROJNA: Ograniczanie praw
i wolności jest ceną, jaką płacimy za bezpie-
czeństwo.
JERZY KRANZ: We wszystkich państwach
europejskich trwa dyskusja, jak daleko moż-
ONZ ma swoje na i należy się posunąć. Nastąpiło już za-
wady i zalety, nie ostrzenie pewnych środków. Pojawiają się no-
widać jednak na
horyzoncie we kwestie – na przykład czy można zestrze-
niczego, co lić samolot z terrorystami na pokładzie, który
mogłoby ją nadlatuje nad stolicę? Kurczy się sfera wol-
zastąpić. ności obywatelskich, zwiększa zakres pod-
słuchów i tymczasowych aresztów. Przykład
Guantanamo dowodzi, że trzeba spodziewać
się kłopotów, gdy nie ma mocnych dowodów.
Problem napięcia między wolnością a bez-
pieczeństwem będzie narastał. 
WIZYTÓWKA
JERZY KRANZ, prawnik,
profesor Akademii Leona
Koźmińskiego w Warsza-
wie. Były podsekretarz stanu w MSZ, były
ambasador RP w Niemczech. Autor i redak-
tor naukowy książki „Świat współczesny wo-
bec użycia siły zbrojnej. Dylematy prawa
i polityki”.

JERZY GOTOWAŁA
Czas na wzlot
Nasze Siły Powietrzne muszą możliwie szybko
stworzyć jasną, precyzyjną i klarowną
wizję swojej przyszłości.
D
ysponujemy dziś najnowocześniej-
szym na świecie samolotem wielo-
zadaniowym, maszyną podatną na
techniczne modelowanie w zależno-
ści od skali i potrzeb operacyjnych, a dzięki
możliwości wpięcia do systemu wymiany da-
nych Link-16 gotową do tego, żeby być siecio-
wym elementem systemu bojowego. Wszystko
to powoduje, że F-16 zapewnia naszym pilotom
swobodę uczestnictwa w sojuszniczych opera-
cjach zarówno nad terytorium Polski, jak i poza
krajem.
BLIŻEJ SOJUSZNIKÓW
Tankowanie w powietrzu i korzystanie z po-
wietrznego systemu dowodzenia zapewnia nie-
mal nieograniczony zasięg operowania, mobil-
ność i elastyczność użycia, wielozadaniowość
oraz siłę i precyzję uderzeń ogniowych. Możli-
wości, jakie daje wpięcie tych odrzutowców
w globalną sieć informacyjną, pozwalają na wy-
A R M I A
korzystywanie ich walorów w każdym zakątku
globu w zależności od rozwoju sytuacji. To zaś
zapewnia naszym pilotom swobodę działania
w międzynarodowym towarzystwie i gwarantu-
je wspólnotę z amerykańskim lotnictwem oraz
przemysłem na co najmniej trzydzieści najbliż-
szych lat.
Trzeba jednak mieć świadomość techniczne-
go, lawinowego postępu oraz szybkich zmian
w środowisku walki. Jaka więc będzie następna
generacja sprzętu lotniczego? Jakie samoloty
powinniśmy mieć jutro, a jakie za dwadzieścia
czy trzydzieści lat?
Odpowiedź nie jest prosta. Samolot z I wojny
światowej, zbudowany głównie z drewnianych li-
stew, płótna, zwoju fortepianowego drutu, z uło-
żonymi na silniku dwoma karabinami maszyno-
wymi, razem z kołami stałego podwozia koszto-
wał tyle, ile lepszy samochód osobowy. Za po-
dobną maszynę z II wojny światowej, z chowa-
nym już podwoziem i hydraulicznym synchroni-
FOT. USAF
zatorem prowadzenia ognia, trzeba było zapłacić
tyle, ile za trzydzieści luksusowych limuzyn.
Dziś koszt F-16 wynosi 35 milionów dolarów.
Jego następca, F-22 Raptor, ma kosztować 100
milionów, F-35 – 260 milionów, a cena trudno
wykrywalnego dla radarów bombowca B-2A
Spirit sięga… 2 miliardów dolarów za sztukę!
BEZ CUDU NAD WISŁĄ
Ceny współczesnych samolotów stają się co-
raz większym problemem. A do tego dochodzą
niebagatelne koszty systematycznego doskonale-
nia taktyczno-bojowego pilotów, budowy nowej
infrastruktury bazowej, przeglądów technicznych
samolotów, wymiany wyeksploatowanych ele-
mentów i podzespołów, a także remontów. Czy
zatem stać nas będzie na utrzymanie się w głów-
nym peletonie sojuszniczego lotnictwa?
Jedynie naiwni mogą wierzyć w gospodarczy
cud nad Wisłą, w satysfakcjonującą, wystarcza-
jącą pomoc NATO, gdy chodzi o sprzęt. Mogą
też myśleć, że fundusze – mimo wszystko –
w końcu się znajdą. Myślę, że sensowniej jest
jednak przyjąć za pewnik, że tak ogromnych
pieniędzy nie będziemy mieć ani za rok, ani na-
wet za dziesięć lat. I dlatego warto chłodnym
okiem patrzeć na perspektywy naszego lotni-
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 23
 L O T N I C T W O
ctwa, rozpatrywać tę przyszłość w na-
szych warunkach. Za dwadzieścia lat
bowiem Sił Powietrznych w obecnym
kształcie nie będzie. Nie wolno zatem
kurczowo trzymać się zasady, że sprzęt
przestarzały i wysłużony, ale sprawny
(Su-22, S-125, S-200 Wega) nadaje się
jeszcze do użytku. Okaże się bowiem,
że z tym uzbrojeniem i wyposażeniem
Siły Powietrzne w ogóle nie są potrzeb-
ne. Przykłady armii irackiej i jugosło-
wiańskiej mówią same za siebie.
Ograniczenia budżetowe (dotyczy
to także świadomości decydentów)
będą opóźniały modernizację sił zbroj-
nych, w tym lotnictwa. Już dziś woj-
skowi publicyści coraz częściej przy-
wołują pewne prawidłowości dostrze-
żone przez Normana Augustyna,
znanego amerykańskiego ekonomistę
wojskowego. Szczególnie zaś tę, która
24 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
Nie będzie potrzebnych
aż tylu pilotów,
ponieważ Siły
Powietrzne będą
zamawiać coraz
mniej maszyn.
głosi, że każde wprowadzenie sprzętu
nowej generacji jest dwukrotnie droż-
sze od poprzedniego.
Dziś mamy tyle egzemplarzy F-16,
ile mamy. Utrzymanie w linii 48 ma-
szyn wymagałoby uzupełniania ich sta-
nu średnio o dwa samoloty w cyklu
sześcioletnim. Jeśli w tej sytuacji myśli-
my o przyjęciu za dwadzieścia lat ma-
szyn nowej generacji, łatwo można
dojść do wniosku, że operacja ta prze-
rośnie nasze możliwości budżetowe.
W PRZEDEDNIU
REWOLUCJI
Tymczasem w sferze militarnej cze-
ka nas rewolucja – szczególnie oczeki-
wać jej należy w kosztownym lotni-
ctwie. Ulegające przekształceniom spo-
łeczeństwo oczekiwać będzie z pew-
nością także zmian w siłach zbrojnych,
i to na każdym poziomie – począwszy od dok-
tryny, przez organizację, wyposażenie, strategię,
taktykę, logistykę, aż po codzienne szkolenie.
Trzeba brać pod uwagę, że w miarę jak samolo-
ty stawać się będą bardziej złożone i wszech-
stronne w zastosowaniu, będą też bardziej kosz-
towne. Siły Powietrzne składać więc będą na nie
W NIEDALEKIEJ zmniejszone, coraz skromniejsze zamówienia.
PRZYSZŁOŚCI Nie potrzeba będzie także aż tylu pilotów.
nastąpi Zestrzelenie kapitana Scotta O’Grady’ego
oddzielenie
funkcji nad Bośnią, porucznika Johna Nicollego nad
pokładowych Irakiem czy majora Nikołaja Bairowa nad Cze-
systemów czenią zwiększy jeszcze problem politycznego
bojowych
bezzałogowców
ryzyka związanego z bojowym wykorzystywa-
od bezpośredniej niem samolotów załogowych. Stały się one bo-
ingerencji wiem zbyt atrakcyjnymi celami dla każdego
człowieka. przeciwnika.
Doświadczenia z konfliktów zbrojnych w re-
jonie Zatoki Perskiej, na Bałkanach, w Afgani-
stanie czy z drugiej wojny w Iraku dowiodły, że
podczas operacji powietrzno-lądowych, szcze-

gólnie na wstępnym etapie działań – w walce
o panowanie w powietrzu – siły powietrzne po-
noszą największe straty. Obecnie są one nad-
zwyczaj trudne do zaakceptowania i to nie ze
względu na ubytki kosztownego sprzętu, lecz
z powodu straty pilotów.
Podczas akcji lotnictwa sił sprzymierzonych
w rejonie Zatoki Perskiej w 1991 roku z 29
utraconych samolotów bojowych 12 padło łu-
pem tanich, odpalanych z ramienia, przenoś-
nych rakiet SA-18 Igła; podczas wojny w Cze-
czenii spośród straconych przez Rosjan samolo-
tów i śmigłowców aż 25 zostało zestrzelonych
przez trudne do wykrycia w terenie pociski Igła
i FIM-92 Stinger. Nic więc dziwnego, że tak
usilnie poszukuje się środków i sposobów nisz-
czenia celów z dużej odległości, bez potrzeby
wchodzenia samolotów w niebezpieczną strefę
ognia nieprzyjaciela.
Drogie współczesne samoloty bojowe coraz
częściej służą zatem jedynie do dostarczania
A R M I A
Drogie współczesne samoloty bojowe coraz częściej służą jedynie
do dostarczania środków rażenia w rejon planowanego uderzenia.
FOT. ARTUR WEBER
środków rażenia w rejon planowanego uderze-
nia, nie mają nawet okazji do kontaktu z nie-
przyjacielem. Stanowią zatem bardziej przedłu-
żenie zasięgu przenoszonych środków rażenia
niż element bezpośrednio angażowany w walkę.
Rola pilota coraz wyraźniej ogranicza się do
wprowadzenia przed lotem danych operacyjno-
-celowniczych i parametrów planowanej do wy-
konania misji do pamięci pokładowego kompu-
tera, a potem do kontroli przebiegu lotu.
CZAS BEZZAŁOGOWCÓW
Dyskusje na temat ekonomii prowadzenia
współczesnych działań powietrznych, sensu
niszczenia mało ważnych obiektów drogimi
środkami bojowymi, przenoszonymi przez jesz-
cze droższe samoloty i śmigłowce, nasuwają
mnóstwo wątpliwości. I dlatego postrzega się
bezzałogowce jako źródło oszczędności.
Obecnie bezzałogowe statki powietrzne nale-
żą do najbardziej wyrafinowanych i zaawanso-
FOT. USAF
wanych technologicznie środków walki w no-
woczesnych armiach. Zaczynają wypierać sa-
moloty załogowe nawet w tak ważnych działa-
niach, jak strategiczne rozpoznanie powietrzne
(RQ-4 Global Hawk) czy ogniowe wspieranie
walczących wojsk (RQ-1 Predator).
Nie dziwi więc nikogo coraz większa skłon-
ność amerykańskich dowódców do stosowania
skrzydlatych pocisków manewrujących czy apa-
ratów bezzałogowych, szczególnie we wstępnej
fazie działań – walce o panowanie w powietrzu.
Dziś zestrzelenie i zatrzymanie zestrzelonej za-
łogi nie tylko negatywnie wpływa na opinię
publiczną, lecz także pociąga za sobą niepowe-
towane straty finansowe.
Przy nieco innym podejściu, gdyby wysłać
z misją nawet najdroższego obecnie Global
Hawka, dodać 60 tysięcy dolarów na wykonanie
24-godzinnej, rutynowej misji, i wyposażyć go
w dwa samonaprowadzające się na cel pociski,
to i tak koszt operacji byłby niższy o 40 procent
od takiej samej misji samolotu załogowego.
W niedalekiej przyszłości nastąpi oddzielenie
funkcji pokładowych systemów bojowych bez-
załogowców od bezpośredniej ingerencji czło-
wieka, a zatem załóg lotniczych, od samolotów,
przeniesienie pilota z kabiny samolotu do wy-
godnego pomieszczenia, żeby pełnił funkcję
operatorską. Jest to związane również ze znacz-
nym zwiększeniem jego bezpieczeństwa bez ko-
nieczności ponoszenia bezpośredniego ryzyka,
które niesie planowana do wykonania misja.
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 25
 L O T N I C T W O

Uzbrojony Hawk
może pełnić rolę
lekkiego samolotu
bojowego
Dwóch kandydatów
DO MASZYN TYPU LIFT, które mogłyby dziś lub w niedalekiej przyszłości zasilić polskie lotnictwo,
pretendują w zasadzie jedynie dwie: brytyjski Hawk i południowo-koreański T-50 Golden Eagle. Trze-
ba przy tym brać pod uwagę czas na pozyskanie i wdrożenie do systemu przygotowania bojowego
nowego samolotu i bezzałogowców nie krótszy niż 3–4 lata. Nie mamy się więc na co oglądać.
Poprawi się również operatywność, ponieważ
dzięki bezzałogowcom zostaną wyeliminowane
fizyczne słabości człowieka w pilotowaniu sa-
molotu, nie będą oddziaływały na jego orga-
nizm długotrwałe i duże przeciążenia, zostaną
także zlikwidowane czasowe przerwy powodo-
wane fizycznym zmęczeniem pilota i potrzebą
zregenerowania przez niego sił. Ponadto prze-
szkolenie naziemnego operatora będzie zdecy-
dowanie tańsze, niewymagające wykorzystywa-
nia samolotów do treningu w powietrzu, jak
w przypadku szkolenia pilota samolotu taktycz-
nego, gdy koniecznością jest podtrzymywanie
jego nawyków pilotażowo-bojowych.
ODWAŻNY WYBÓR
Jaka w tym kontekście rysuje się przyszłość
polskich Sił Powietrznych? Uważam, że już
dziś należałoby koncentrować uwagę (i środki
budżetowe) na nowatorskich rozwiązaniach
organizacyjnych oraz systemach technicznych
samolotów następnej generacji. Kumulować
środki na jeszcze ściślejszą współpracę z so-
jusznikami (głównie USA) w rozwijaniu, pro-
dukowaniu i wprowadzaniu do Sił Powietrz-
nych bezzałogowych statków rozpoznawczych.
Bez wątpienia będą one niebawem najnowo-
cześniejszym – w przyszłości zapewne podsta-
wowym – środkiem rozpoznania, precyzyjne-
go niszczenia obiektów z powietrza i prowa-
dzenia walki o przewagę w powietrzu. Smu-
tek, jaki z tego powodu odczuwają dzisiejsi pi-
loci, podobny jest do tego, jaki towarzyszył
kawalerzystom, gdy przesiadali się na czołgi,
czy kosmonautom niemogącym rozstać się ze
swoimi myśliwcami.
26 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
FOT. ARTUR WEBER
Doskonale rozumieją to nasi partnerzy
z NATO: Global Hawki już kupili Niemcy,
Brytyjczycy i Włosi. Czy aby nie powinniśmy
wstąpić na tę samą drogę i, zamiast myśleć
o kosztownym Raptorze F-22, inwestować
w nową generację środków walki, mając na
uwadze zakup pierwszych Predatorów?
Nawet z pobieżnej analizy konfliktów, w któ-
rych moglibyśmy uczestniczyć w ciągu najbliż-
szych 20–30 lat, wynika, że sprostamy im z uży-
ciem eksploatowanego obecnie sprzętu lotnicze-
go. Już dziś musimy jednak myśleć o tym, że in-
westowanie w to, co dla następnego pokolenia
będzie standardem, z pewnością zaprocentuje
zwiększeniem naszej roli, znaczenia naszych sił
zbrojnych w systemie bezpieczeństwa między-
narodowego, a więc wzmocnieniem bezpie-
czeństwa narodowego.
WIDMO NIEWYDOLNOŚCI
Nasz problem polega na tym, że dziś wciąż
posiłkujemy się samolotami MiG-29 oraz
Su-22. Zdajemy sobie jednak sprawę z tego, że
park tych maszyn będzie się szybko kurczył.
Z 48 użytkowanych Su-22 w roku 2012 nie po-
zostanie prawdopodobnie żaden. Widmo sprzę-
towej niewydolności naszego lotnictwa, nie tyl-
ko bojowego, lecz także szkolnego (TS-11 Isk-
ra), wydaje się bliskie.
Rozwiązaniem na najbliższe 20–30 lat powi-
nien być zakup nieodzownego lotnictwu samo-
lotu szkolenia zaawansowanego typu LIFT
(Leading in Fighter Trainer). Ta, tak bardzo po-
trzebna dęblińskiej ,,Szkole Orląt” maszyna, po-
winna właściwościami aerodynamicznymi, wy-
posażeniem i uzbrojeniem być zbliżona do doce-
lowego samolotu bojowego (F-16) i skutecznie
wypełniać lukę ogniową między użytkowanymi
śmigłowcami bojowymi Mi-24 a odrzutowcami
myśliwsko-bombowymi Su-22; w przyszłości
między śmigłowcem a wielozadaniowcem w za-
daniach ogniowego wsparcia Wojsk Lądowych.
Takie rozwiązanie wymaga nowoczesnego sa-
molotu powietrznego szturmu.
Jedynie światowe potęgi lotnicze dysponują
obecnie specjalistycznymi samolotami szturmo-
wymi (A-10 Thunderbolt – Stany Zjednoczone,
Su-25 – Rosja). Siły powietrzne innych krajów
uciekają się do wspierania walczących wojsk lą-
dowych, angażują lub zamierzają angażować
jednostki szkolenia zaawansowanego, wyposa-
żone w wysoko manewrowe i dobrze uzbrojone
samoloty szkolno-bojowe (Hawk, Alpha Jet,
AMX, M-346 czy ,,Pampa”). Oprócz odgrywa-
nia podstawowej roli zaawansowanego szkole-
nia pilotów, ich instruktorskie załogi obarczane
są zadaniami ogniowego wspierania wojsk lądo-
wych, niszczenia powietrznych celów wolno
i nisko latających (samoloty transportowe, śmi-
głowce, aparaty bezzałogowe), prowadzenia roz-
poznania powietrznego czy też zabezpieczania
z powietrza działań grup specjalnych.
Rozwiązaniem przejściowym może być pozy-
skanie dla 4 Skrzydła Lotnictwa Szkolnego
dwóch eskadr (24 samoloty) maszyn typu LIFT.
Zaspokoiłyby one przyszłe potrzeby w zaawanso-
wanym szkoleniu na długie lata, a na razie, wraz
z wycofywanymi Su-22 (potem F-16), pozwoli-
łoby uformować siły bezpośredniego wsparcia
ogniowego walczących wojsk lądowych.
ZANIM DOJDZIE DO POŻARU
Nasze Siły Powietrzne muszą możliwie szyb-
ko stworzyć jasną i precyzyjną wizję swej przy-
szłości. Moim zdaniem, najważniejsze przedsię-
wzięcia z tym związane to: modernizacja samo-
lotów szkolenia podstawowego PZL-130 Orlik
pod kątem przygotowania do szkolenia zaawan-
sowanego na pozyskanym samolocie typu LIFT
i F-16; możliwie szybki wybór i pozyskanie od-
powiedniej liczby szkolno-bojowych samolotów
typu LIFT; sukcesywne zastępowanie samolo-
tów Su-22 maszynami typu LIFT, wykorzysty-
wanymi do szkolenia zaawansowanego; kumu-
lowanie środków budżetowych; przygotowanie
bazy szkoleniowej; zakup i eksploatacja eskadry
bojowych samolotów bezzałogowych oraz roz-
patrywanie przyszłościowej koncepcji prowa-
dzenia działań powietrznych. Personel instruk-
torski powinien być doskonalony w wykonywa-
niu określonych zadań bojowych.
Wprawdzie kryzys nie sprzyja zwiększaniu
wydatków publicznych, a już najmniej na po-
trzeby obronne, ale jeśli lotnictwo w dalszym
ciągu ma być polisą ubezpieczeniową, to trzeba
ją opłacić, zanim dojdzie do pożaru. 
Generał broni w stanie spoczynku
JERZY GOTOWAŁA
jest pracownikiem naukowym
Akademii Obrony Narodowej.

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK
Parszywa dwunastka
W przyszłym roku wojsko zacznie zwalniać ze służby
pierwszych żołnierzy kontraktowych. Uczyni to z mocy prawa!
S
zeregowi zawodowi boleśnie przeży-
wają regulacje prawne, które w stycz-
niu przyszłego roku wprowadzi nowela
z 24 kwietnia 2009 roku o zmianie
ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodo-
wych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 79,
poz. 669). W myśl zaktualizowanej pragmatyki
żołnierz kontraktowy będzie mógł służyć przez
okres nieprzekraczający 12 lat.
ZASKOCZENIE
Do dwunastoletniego, to jest maksymalnego,
okresu trwania służby kontraktowej wliczany
będzie czas wojskowej służby zasadniczej i nad-
terminowej oraz służby w formacjach takich,
jak: Policja, Straż Graniczna, Biuro Ochrony
Rządu, Państwowa Straż Pożarna, Służba Wię-
zienna, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrzne-
go, Agencja Wywiadu, Służba Wywiadu Woj-
skowego, Służba Kontrwywiadu Wojskowego
lub Urząd Ochrony Państwa (art. 13 i 17a usta-
wy). Rozwiązanie to ma dotyczyć w szczegól-
ności – choć nie tylko – żołnierzy korpusu sze-
regowych zawodowych, którzy zawodową służ-
bę wojskową mogą pełnić wyłącznie na warun-
kach kontraktu.
Szeregowi nie kryją zaskoczenia. Mówią, że
choć pogłoski o podobnych zmianach krążyły od
jakiegoś czasu, dziwi ich to, iż artykuł 13 za-
cznie obowiązywać już w styczniu 2010 roku,
a więc w bardzo bliskiej perspektywie. „Ta spra-
wa mnie zaskoczyła. Wcześniej mówiło się w ba-
A R M I A
talionie o ograniczeniu służby kontraktowej do
12 lat, ale o szczegółach dowiedziałem się do-
piero miesiąc temu. W armii jestem od 2001 ro-
ku, początkowo jako żołnierz z poboru, później
przez sześć lat jako nadterminowy, teraz w koń-
cu zawodowy. Czy nowe przepisy oznaczają, że
za kilka lat będę musiał zdjąć mundur?”, zasta-
nawia się starszy szeregowy Mariusz Szwarc
z 5 Batalionu Dowodzenia, podlegającego
2 Korpusowi Zmechanizowanemu w Krakowie.
Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest
prosta. Jeżeli żołnierz spełni szereg wymagań
postawionych przez ustawodawcę, a dotyczą-
cych, między innymi, średniego wykształcenia
oraz bardzo dobrej oceny z ostatniego opiniowa-
nia, może zostać skierowany do szkoły podofi-
cerskiej. Problem w tym, że żołnierz kierowany
do szkoły podoficerskiej musi w jednostce mieć
zapewnione stanowisko, a przecież etaty nie bę-
dą tworzone od nowa. Zatem każde proponowa-
ne do objęcia stanowisko musi wcześniej być
zwolnione przez innego żołnierza. Jak to będzie
wyglądało w praktyce? Czas pokaże.
OBAWY O PRZYSZŁOŚĆ
Może się okazać, tak jak jest to w przypadku
szeregowego z 5 Batalionu Dowodzenia, który
szkołę podoficerską skończył w kwietniu tego
roku, że czasowo zawieszona zostanie możli-
wość przechodzenia z korpusu do korpusu
– obecnie dzieje się tak ze względu na oszczęd-
ności. Przypadek ten nie jest odosobniony, w nie-
FOT. ANDRZEJ WOJTUSIK
mal identycznej sytuacji są szeregowi 6 Brygady
Desantowo-Szturmowej, którzy w bieżącym ro-
ku ukończyli szkoły podoficerskie i czekają na
wyznaczenie na stanowiska. Niepewność, po-
czucie zagrożenia, obawa o własną przyszłość,
wielkie rozgoryczenie – wszystko to staje się
udziałem tych, którzy mieli nadzieję na awans,
a teraz słyszą o możliwości zwolnień.
Trudno ustalić, jaka jest skala problemu,
z którym już wkrótce zetknie się wielu szerego-
wych Wojsk Lądowych. Major Wojciech
Kaliszczak z Dowództwa Wojsk Lądowych nie
może podać jednoznacznych danych. Wątpliwo-
ści w tej kwestii nie rozwiewają z różnych
względów także sekcje prasowe 11 Lubuskiej
Dywizji Kawalerii Pancernej ani 21 Brygady
Strzelców Podhalańskich. Nieoficjalnie dowie-
dzieliśmy się jednak, że odpowiednie informa-
cje w Wojskach Lądowych są właśnie zbierane,
a pierwsi żołnierze zakończą służbę wojskową
z tego powodu najpewniej na początku przyszłe-
go roku. Wielu kolejnych czeka to samo w bar-
dziej odległej perspektywie, za dwa–trzy lata,
bowiem jednostki wojskowe przechodziły na za-
wodowstwo w różnym czasie. I tak na przykład
w 18 Batalionie Desantowo-Szturmowym, któ-
ry w 6 Brygadzie Desantowo-Szturmowej został
uzawodowiony jako pierwszy, przyszły rok bę-
dzie pod tym względem przełomowy.
„W 18 bdsz będzie musiało zakończyć służbę
21 żołnierzy, w następnym roku kolejnych czte-
rech. Być może ci, którzy są w innych jednost-
kach, mają jeszcze czas, aby uzupełnić kwalifi-
kacje, w przypadku naszych szeregowych na
niektóre rozwiązania jest już za późno”, mówi
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 27
 S Z E R E G O W I
pełniący obowiązki dowódcy brygady pułkow-
nik Tomasz Piekarski.
Sprawa jest kuriozalna, bo spadochroniarze
stracą doświadczonych żołnierzy. „Jeździli na
misje, mają duży bagaż doświadczeń. Czują, że
wojsko ich oszukało, bo zostali na lodzie”, do-
daje pułkownik.
„Zastanawiam się, dlaczego kolega z jednost-
ki, kucharz, straci pracę po 12 latach służby. Nie
może być awansowany, takiej możliwości nie
ma, gdyż nie ma podoficerów kucharzy. Dlacze-
go będzie musiał odejść, skoro jest dobry w tym
co robi? Ja jestem kierowcą-operatorem. Dla-
czego resort nakłada ograniczenia wiekowe na
szeregowych, nie pozwalając nam tym samym
robić dobrze tego, co umiemy? Przecież mogę
się zajmować tym, czym przez 20 lat się zajmu-
ję. Czemu nie, skoro jestem w tym dobry?”, py-
ta starszy szeregowy Szwarc z 5 Batalionu Do-
wodzenia. Starszy szeregowy Konrad Siwek,
również z 5 Batalionu, służbę wojskową z wła-
snej inicjatywy zaczął trzy lata temu, dziś jest
łącznościowcem. „Biorę udział we wszystkich
ćwiczeniach radiowych, w rozmaitych kursach
i wiem, ile trzeba się szkolić, by być w tym rze-
czywiście dobrym. Jeżeli i ja po 12 latach mam
odejść do cywila, to po co resort wydaje teraz
pieniądze na moje szkolenie?”, pyta starszy sze-
regowy Siwek.
Pułkownik Piekarski zauważa, że nie wszy-
scy szeregowi mają ambicję zostania podofice-
rami. Niektórzy chcą w korpusie szeregowych
nadal robić to, na czym się znają. Dowódca pod-
kreśla jednocześnie, że w 6 Brygadzie Desanto-
wo-Szturmowej dobre wyszkolenie spadochro-
niarza zajmuje trzy lata i to przy założeniu, że
żołnierz nie wyjedzie w tym czasie na misję za-
graniczną. Jeżeli więc 18 bdsz straci w najbliż-
szej przyszłości wielu wartościowych żołnierzy,
a 16 bpd dwa lata później, może się okazać, że
trudno będzie utrzymać ten wysoki poziom, któ-
rym brygada dzisiaj się szczyci.
ŁATWO, LEKKO I PRZYJEMNIE
Dlaczego szeregowi podnoszą larum? Mogli
przecież odpowiednio wcześnie zadbać o wła-
sną edukację. Major Wojciech Kaliszczak przy-
znaje, że choć utrata doświadczonych szerego-
wych to dla wojska duży problem, żołnierze ma-
ją szansę przejścia do korpusu podoficerów.
Wystarczy średnie wykształcenie i bardzo dobra
ocena w opinii. Niestety, choć wielu z nich od-
powiada tym kryteriom już dzisiaj, nie oznacza
to bynajmniej, że w przyszłości nie podzielą lo-
sów kolegów z Bielska-Białej, którzy w przy-
szłym roku będą zmuszeni, z mocy prawa, zdjąć
mundury. Starszy szeregowy Ireneusz Buczek,
szturman z 18 bdsz, bardzo obawia się tego, co
może przynieść mu przyszłość. W przyszłym
roku kończy się mu kontrakt, ale ponieważ ma
za sobą dziesięć lat służby, prawdopodobnie do-
stanie szansę na podpisanie kolejnego. Czy
w tym czasie zostanie podoficerem? Pewności
nie ma, bo dotychczas się to nie udało, mimo że
Z A W O D O W I
NIE WSZYSTKICH
szeregowych
zagrożonych
zwolnieniem uda
się przed nim
uchronić. Nie
wszyscy trafią na
kursy
podoficerskie
i nie dla
wszystkich
w jednostce
będą stanowiska
podoficerskie.
spełnia wszystkie wymagania, by otrzymać skie-
rowanie do szkoły podoficerskiej.
Chociaż otwarcie nikt nie chce tego przyznać,
pewne jest, że nie wszystkich szeregowych za-
grożonych zwolnieniem uda się przed tym
uchronić. Nie wszyscy trafią na kursy podofi-
cerskie i nie dla wszystkich w jednostce będą
stanowiska podoficerskie. Żołnierze obawiają
się również tego, że w drodze do upragnionego
stopnia kaprala przeszkodą mogą być także
szkoły podoficerskie, kształcące przede wszyst-
kim elewów z cywila. Departament Kadr MON
informuje jednak, że po odbyciu nienagannej
pięcioletniej zawodowej służby kontraktowej
szeregowi zawodowi będą mieli pierwszeństwo
w przyjmowaniu do szkół podoficerskich.
Kapral Piotr Spyrka z 16 bdp nie widzi po-
wodów do optymizmu. „Dużo osób obawia się,
że nie doczeka przyjęcia do służby stałej. Rze-
czywistość jest taka, że w jednej drużynie jest
na przykład siedmiu potencjalnych kandydatów
do szkół podoficerskich. Warunkiem, aby któryś
z nich został przez przełożonych skierowany do
szkoły, musi być zwolnienie stanowiska kaprala.
To wyraźnie pokazuje, jak małe szanse mają
szeregowi”.
Żołnierze są zgodni również co do tego, że
szeregowi powinni mieć możliwość ubiegania
się o służbę stałą. Chciałby się do niej dostać
starszy szeregowy Leszek Wodnicki z 16 bdp.
„Z wykształcenia jestem archiwistą, a żołnie-
rzem zostałem, bo chciałem. Teraz słyszę, że
ktoś założył, iż jako szeregowy z czasem prze-
stanę się sprawdzać. Niby dlaczego?”.
ŻYCIOWE DYLEMATY
Szeregowi podkreślają, że nowelizacja usta-
wy pragmatycznej powinna dotyczyć wyłącznie
nowo przyjmowanych do służby, nie zaś osób,
które z wojskiem wiązały się na wcześniejszych
zasadach. Uważają, że człowiek, który wie, że
szeregowym będzie mógł być tylko 12 lat, cał-
kowicie inaczej podchodzi do służby wojskowej.
Opinię starszych szeregowych podziela dowód-
ca 6 Brygady Desantowo-Szturmowej, który
również uważa, że lepiej byłoby, gdyby ten dwu-
nastoletni czas służby kontraktowej dotyczył tyl-
ko żołnierzy, którzy dopiero zaczynają pracę.
Inna kwestia, że szeregowi źle przyjęli wiado-
mość o tym, iż do 12 lat wysługi wlicza się
okres służby nadterminowej. „Wstąpiliśmy do
służby nadterminowej, bo chcieliśmy być w ar-

28 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

 A R M I A

Data ważności żołnierza

Żołnierze twierdzą, że chybiony jest zapis
o dwunastoletnim okresie służby kontraktowej.

T o że w ustawie znalazł się

zapis o dwunastoletnim
okresie służby kontraktowej,
jest wynikiem uzgodnień we-
wnątrzresortowych. „Rozwiąza-
nie zaproponowane w projek-
cie uzyskało akceptację Kon-
wentu Dziekanów Korpusu Ofi-
cerów WP. Dwunastoletni okres
pełnienia zawodowej służby
kontraktowej uznany został za
optymalny z punktu widzenia
potrzeb sił zbrojnych. Zapewnia
bowiem możliwość wykorzysty-
wania w zawodowej służbie
kontraktowej żołnierzy młodych
i najbardziej sprawnych fizycz-
nie, niezamierzających na trwa-
łe wiązać się z wojskiem”, in-
formuje Departament Kadr
MON. Żołnierze oceniają, że za-
pis jest chybiony. Według nich,
wiek 30–40 lat to najlepszy
czas dla żołnierzy, którzy nadal
są sprawni fizycznie. „Niepraw-
dą jest, że żołnierz wypala się
po kilkunastu latach służby.
Uważam, że to brak perspek-
tyw zawodowych może sprawić,
że człowiek w ciągu miesiąca
straci zapał do pracy”, mówi
szeregowy Borgosz. 

dwunastoletni okres służby kontraktowej wpro-

wadził wyraźne rozróżnienie między służbą
kontraktową a służbą stałą. Umieszczony w usta-
wie zapis, który określa zasady nabywania
uprawnień emerytalnych tylko przez żołnierzy
służby stałej, ma zdaniem resortowych decyden-
tów zachęcić żołnierzy kontraktowych do pod-
wyższania wykształcenia i przechodzenia do
FOT. ALEKSANDER RAWSKI

służby stałej w wyższych korpusach kadry, mo-

mii jak najdłużej i doczekać pełnych uprawnień
emerytalnych. Owe 12 lat mogłoby nie uwzględ-
niać służby nadterminowej i myślę, że byłoby to
bardziej sprawiedliwe. Służyliśmy na misjach,
szkoliliśmy się na różnych kursach, myśląc, że
to zaprocentuje w przyszłości. Teraz sprawa wy-
gląda nieco inaczej”, opowiada starszy szerego-
wy Buczek, podkreślając swe rozczarowanie.
„Gdybym dzisiaj, przy takiej ofercie armii, miał
się zdecydować na służbę, pewnie bym do niej
nie wstąpił”, dodaje. „Uważam, że jest to wy-
zysk pracowników. W żadnym miejscu pracy
C O M E N T
Pułkownik TOMASZ
PIEKARSKI pełni obowiązki
dowódcy 6 Batalionu
Desantowo-Szturmowego:
K iedy 11 lat temu żołnierze szli do woj-
ska, sądzili, że wiążą się z armią na całe
życie. Nie zakładali, że będą zmieniać zawo-
dy po 15 latach, nie inwestowali więc w kwa-
lifikacje przydatne w cywilu. Rozwijali za to
umiejętności wojskowe. Liczę na to, że usta-
wa zostanie poddana pewnej analizie i że
koszty ludzkie będą wzięte pod uwagę.
tak nie ma, że już na starcie człowiek się dowia-
duje, że może pracować tylko 12 lat, a później
zostanie zwolniony”.
Starszy szeregowy Leszek Borgosz już wie,
że w przyszłym roku pewnie przyjdzie mu się
pożegnać z armią. Dziś próbuje uzupełnić śred-
nie wykształcenie, ale obawia się, że zabraknie
mu na to czasu. „Armia potraktowała nas jak
śmieci, a przecież szkoliłem się, jeździłem na
misje w Kosowie i Iraku. Teraz chcą mnie zwol-
nić w obawie, że ucieknę na emeryturę po 15 la-
tach służby. Przecież nigdy nie deklarowałem,
że interesuje mnie pozostanie w armii tylko
przez 15 lat!”, mówi spadochroniarz. Dodaje, że
trudna sytuacja dotknie nie tylko jego, ale też
żonę i trójkę dzieci. „Długo ukrywałem przed
żoną fakt, że stracę pracę”, komentuje Borgosz.
„Myślałem, że uda się jeszcze coś zmienić. Dziś
widzę, że to niemożliwe”.
CENA PROFESJONALIZACJI
Przedstawiciele Departamentu Kadr MON
tłumaczą, że intencją autorów projektu ustawy
(formalnie MON, bo to ono wystąpiło z inicjaty-
wą nowelizacji pragmatyki), proponujących roz-
wiązania systemowe dla wojska, było to, aby
tywując ich tym samym do rozwoju. Celem no-
wej regulacji było również uniemożliwienie
wieloletniej służby na danym stanowisku głów-
nie w korpusie szeregowych, zwłaszcza w jed-
nostkach specjalnych i powietrznodesantowych.
Kadrowcy podkreślają, że limit dwunastoletniej
służby kontraktowej nie będzie dotyczył żołnie-
rzy, którzy w dniu wejścia ustawy w życie będą
mieli za sobą 12 lat (lub więcej w przypadku in-
nych służb) czynnej służby wojskowej.
To, co z punktu widzenia żołnierzy wydaje
się absurdem, krzywdą bądź niesprawiedliwo-
ścią, z punktu widzenia resortu i państwa pol-
skiego jest jednak logiczne. Głównym powo-
dem, dla którego wprowadzono tak rygorystycz-
ne rozróżnienie między rodzajami służby – kon-
traktową a stałą – wydaje się chęć przeciwdzia-
łania nieustannemu zwiększeniu wydatków na
świadczenia dla coraz większej liczby emerytów
wojskowych. Większość żołnierzy co prawda
deklaruje, że nie nigdy nie brali pod uwagę pla-
nu minimum, czyli służenia przez 15 lat jedynie
w celu zdobycia podstawowych uprawnień eme-
rytalnych i szybkiego odejścia do rezerwy, ale
fakty są nieco inne. W ostatnim czasie zwięk-
szyła się grupa młodych emerytów, przy czym
w większości żołnierze sami wypowiadali sto-
sunek służby zanim osiągnęli pełne uprawnienia
emerytalne, i na dodatek byli to przede wszyst-
kim podoficerowie. W latach 2006–2008 ze
służbą rozstało się 1400 szeregowych zawodo-
wych bez prawa do świadczeń emerytalnych. 

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 29

 W O J S K A L Ą D O W E

K
oncepcja zmiany siedziby nie-
których najważniejszych do-
wództw od początku budzi
wiele emocji, zarówno wśród
polityków, jak i znawców oraz
pseudoznawców armii. O ile zaprzestano już
komentowania przeniesienia Dowództwa Wojsk
Specjalnych z Warszawy do Krakowa (działa
tam ono całkiem dobrze), o tyle nie ustaje kry-
tyka pomysłu przeprowadzki ze stolicy do Wro-
cławia Dowództwa Wojsk Lądowych (DWL).
Niedawne spotkanie kierownictwa resortu obro-
ny z członkami sejmowej komisji obrony po-
winno jednak rozwiać wszelkie wątpliwości
i spekulacje związane z tym przedsięwzięciem.
Minister Bogdan Klich na różnych forach
wielokrotnie uzasadniał potrzebę zmiany dyslo-
kacji. Kropkę nad „i” postawił 26 sierpnia w sej-
mie. „Przychodząc do MON, zastałem nieupo-
rządkowany system dowodzenia siłami zbrojny-
mi na czas «W». Uznaję za swoje zasadnicze za-
danie to, aby system dowodzenia i kierowania
wojskiem na wypadek ewentualnego konfliktu
zbrojnego dobrze zorganizować”.
Przekonywał posłów, że ze względów ope-
racyjnych uzasadnione jest, aby szczególnie
Dowództwo Operacyjne Sił Zbrojnych
(DOSZ) i Dowództwo Wojsk Lądowych były
usytuowane w różnych garnizonach. Zapewni
to zwiększenie ich żywotności, ponieważ
w przypadku zniszczenia DOSZ to DWL
przejmie jego zadania.
Szef Sztabu Generalnego WP generał
Franciszek Gągor zauważył, że zbyt wiele
dowództw nie powinno być ulokowanych
w jednym mieście, bo blokada nawet jednego
węzła teleinformatycznego spowoduje bloka-
dę informatyczną całego garnizonu i nie bę- ARTUR GOŁAWSKI, BOGUSŁAW POLITOWSKI

dzie miał kto dowodzić wojskami. „Jest sens
w rozmieszczeniu dowództw w kilku miej-
scach i taką tendencję obserwujemy u sojusz-
ników z NATO. Nie jesteśmy więc odosob-
nieni”, akcentował generał, zapewniając
członków komisji, że Wrocław dysponuje
drugimi w Polsce – pod względem jakości
technicznej – obiektami wojskowymi.
Generał dywizji Mieczysław Gocuł, szef Za-
rządu Planowania Strategicznego SGWP, zwró-
cił uwagę posłów na jeszcze jeden aspekt prze-
nosin Dowództwa Wojsk Lądowych do Wrocła-
wia: „Ważne jest, aby DWL było zlokalizowane
niedaleko od poligonów, gdzie znajduje się
większość obiektów szkoleniowych, co pozwo-
li na wykonywanie zadań związanych z uzupeł-
nieniem walczących wojsk”.
REKONESANS
Wśród wojskowych w stolicy przenosiny wy-
wołują minorowe nastroje, natomiast we Wro-
cławiu żołnierze, pracownicy wojska i władze
miasta, a często nawet zwykli mieszkańcy, są
zadowoleni z planu MON. Mimo że decyzje mi-
nisterialne nie znalazły jeszcze odbicia w żad-
nych zarządzeniach czy rozkazach, to w do-
Wrocław czeka
Przeniesienie Dowództwa Wojsk Lądowych
z Warszawy do Wrocławia ma ważne
uzasadnienie strategiczne.
wództwie Śląskiego Okręgu Wojskowego od
dawna trwają symulacje i prace planistyczne.
Przenosiny mają nastąpić w 2011 roku,
a poprzedzone zostaną rozformowaniem do-
wództwa ŚOW (jeśli sejm zdecyduje się przy-
jąć nowelizację ustawy o powszechnym obo-
wiązku obrony, tak by oba okręgi mogły być
rozwiązane). Dzięki rekonesansom specjali-
stów ze Sztabu Generalnego WP oraz DWL
już na wstępnym etapie przeprowadzka jest
precyzyjnie zaplanowana. Wiadomo, która ko-
mórka dowództwa jakie kancelarie ma zająć
w nowym miejscu.
I tak, personel DWL wraz z kadrą elementów
zabezpieczenia zostałby umieszczony w głów-
nym budynku sztabowym przy ulicy Pretfi-
cza 28, gdzie może pracować nawet 1054 osób
przy normie powierzchni 12 metrów kwadrato-
wych na osobę, właściwej dla stanowiska szefa
wydziału. Pojemność tego kompleksu umożli-
wia rozmieszczenie w nim całego dowództwa,
ale faktycznie planuje się ulokować tam około
750 osób z DWL, dyżurnej służby operacyjnej,
klubu DWL i Centrum Wsparcia Mobilnych
Systemów Dowodzenia.
Z tego, co generał Gocuł przedstawił po-
słom, wynika, że planuje się, aby 3 Batalion
Zabezpieczenia po połączeniu z 2 Batalio-
nem Dowodzenia zajął – wraz z innymi in-
stytucjami (oddział żandarmerii, szpital ope-

30 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

 A R M I A

FOT. WWW.SXC.HU, BOGUSŁAW POLITOWSKI (2)

C O M M E N T
MARIUSZ GÓRECKI, zastępca dyrektora
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej we
Wrocławiu do spraw mieszkaniowych
i windykacji:

M amy wstępne informacje z DWL,

że po przeprowadzce do Wrocławia
trzeba będzie zakwaterować około
300 rodzin. Może się to jednak zmienić
po wejściu w życie znowelizowanej usta-
wy o zakwaterowaniu sił zbrojnych.
Rok 2010 będzie dla nas bardzo ważny,
bo właśnie wtedy muszą zacząć się
wszelkie inwestycje budowlane związane
z zapewnieniem mieszkań dla kadry te-
go dowództwa.
Główny budynek sztabu przy ulicy Pretficza 28

Kto pojedzie?
Do nowej siedziby DWL
nie przeniosą się pracownicy wojska.

O becnie 74 żołnierzy spo-

śród 429 z DWL wysłuży-
ło 29 lat, co daje im maksy-
malną emeryturę. Przypusz-
cza się, że zwolnią się ze służ-
by i nie pojadą do Wrocławia.
Pozostałe 80 procent mundu-
rowego personelu (z 429
osób) zdecyduje się na prze-
prowadzkę. W stolicy i okoli-
Obiekty przy ulicy Hallera cach (do 60 kilometrów)
mieszka około 56 procent żoł-
nierzy dowództwa, pozostali
dojeżdżają z odleglejszych
miejscowości. Sztabowcy oce-
niają, że pracy w DWL w no-
wej siedzibie nie podejmie ża-
den z 276 obecnych pracow-
ników wojska. Do personelu
DWL mają więc być inkorporo-
wani żołnierze i pracownicy
dowództwa ŚOW – 246 osób.

racji pokojowych) – kompleks koszarowy nu- działanie i zmniejszy koszty funkcjonowania kwaterowanie kadry). Aby przekonać się, czy
mer 2847 przy ulicy Hallera, trzysta metrów dowództwa. wojskowe instytucje Wrocławia zdołają za-
od głównej siedziby sztabu. Po fuzji jednost- Jedyny mankament, na który warto zwrócić pewnić dobre funkcjonowanie DWL, wykona-
ka ta liczyłaby 729 osób. uwagę, to niedostatek miejsc parkingowych liśmy mały rekonesans. Odwiedziliśmy regio-
Inne instytucje zabezpieczające DWL zna- w otoczeniu wojskowych obiektów. Problemem nalny węzeł łączności i klub ŚOW. Tak zwana
lazłyby się w bloku przy ulicy Gajowickiej tym rejonowy zarząd infrastruktury powinien pojemność węzła zaspokoi potrzeby sztabu
118, zaledwie kilkadziesiąt metrów od głów- się zająć równolegle z pracami konserwacyjny- okręgu, ale czy sprosta obsłudze znacznie
nego kompleksu przeznaczonego dla DWL. mi i renowacyjnymi, które będą konieczne we większego i ważniejszego dowództwa?
Natomiast instytucje mające dziś siedzibę wszystkich budynkach przed oddaniem ich no- Szef węzła podpułkownik Grzegorz
w przy Pretficza 28 i Gajowickiej 118 zosta- wym lokatorom. Majchrzak zapewnił nas, że po częściowej
ną przeniesione do kompleksu przy ulicy modernizacji sieci i niewielkiej rozbudowie
Obornickiej. Dotyczyć to ma między innymi: WSPOMAGANIE DOWODZENIA jego podwładni sprostają oczekiwaniom Do-
Wojskowej Komendy Transportu, Ośrodka Praca sztabowa każdego dowództwa musi wództwa WL. Obawy podpułkownika budzi-
Aktywizacji Zawodowej, Komendy Garnizo- być odpowiednio wspomagana środkami in- ła tylko informacja, jakoby pracownicy węzła
nu Wrocław, delegatur Wojskowej Ochrony formatycznymi i łączności oraz socjalnie (za- z głównego budynku sztabu, gdzie obecnie
Przeciwpożarowej i Departamentu Kontroli urzędują, mieli się przenieść do koszar na
czy Wojskowej Inspekcji Gospodarki Energe- Pojemny garnizon drugim końcu miasta, a więc daleko od swo-
tycznej. Ich nowa siedziba też będzie wyma- ich urządzeń. Informacja ta nie jest jednak
gała remontu.
Zatem lokalizacja dla wszystkich instytucji
jest bardzo dobra. Obszar, na którym położo-
W e Wrocławiu jest 49 jednostek i instytu-
cji wojskowych, użytkujących 40 kom-
pleksów nieruchomości, obejmujących 1500
potwierdzona.
Dowództwo ma w Warszawie do dyspozy-
cji Klub Wojsk Lądowych, koordynujący
ne są obiekty, znajduje się w centrum miasta. hektarów z budynkami o powierzchni użytko- działalność kulturalną w tym rodzaju sił
Ta część Wrocławia ma doskonałe połączenie wej 300 tysięcy metrów kwadratowych. Moż- zbrojnych i pełniący funkcję reprezentacyjną.
z dworcami i lotniskiem oraz dogodny dojazd na tam zakwaterować około 4 tysięcy żołnie- We Wrocławiu jego rolę może przejąć do-
do autostrady i budowanej obecnie obwodni- rzy i garażować 1,3 tysiąca egzemplarzy tychczasowy Klub Śląskiego Okręgu Woj-
cy. Wszystkie budynki i kompleksy położone sprzętu. Garnizon ma dobrą sportową bazę skowego, który znajduje się w głównym kom-
są blisko siebie, co zapewni sprawne współ- szkoleniową i strzelnice. pleksie sztabowym.

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 31

 W O J S K A
Nowi lokatorzy
PO WYPROWADZCE DWL z Cytadeli jej teren zajmie Muzeum Wojska Polskiego. Ma być ono otwarte w 2015 roku. Zostanie tu ulokowane także
– na wyodrębnionym obszarze, niedostępnym dla zwiedzających, gdzie dziś mieści się sztab DWL – mające powstać do końca 2009 roku, Woj-
skowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, w którym będą: Dom Żołnierza Polskiego, Wojskowe Biuro Badań Społecznych, Wojskowe Biuro Badań
Historycznych. Lokum na Cytadeli znajdą też: Centralny Ośrodek Aktywizacji Zawodowej, Biuro Konwentu Dziekanów Korpusu Oficerów WP, Biu-
ro Infrastruktury Specjalnej, Szefostwo Transportu i Ruchu Wojsk oraz osiem innych komórek o charakterze technicznym.
Jak powiedział nam kierownik klubu Stefan
Nowakowski, placówka po niezbędnych za-
biegach kosmetycznych (odnowieniu pomiesz-
czeń) i niewielkich zmianach etatowych podo-
ła roli klubu rodzaju wojsk. Po kapitalnym re-
moncie oddano niedawno do użytku dużą salę
widowiskowo-konferencyjną, którą wyposażo-
no w urządzenia do cyfrowego przetwarzania
obrazu. Klub ma także kilka mniejszych sal
konferencyjnych oraz bibliotekę z dużym zbio-
rem książek. Problemem jest jedynie brak
miejsca na urządzenie sali tradycji. Aby mogła
powstać, trzeba by zaadaptować kilka mniej-
szych pomieszczeń. Deficytu lokali po takim
zabiegu by nie było, bo klub ma filię w willi
zlokalizowanej zaledwie sto metrów od głów-
nego budynku.
Brakuje też zaplecza gastronomicznego.
Działające kasyno kilka miesięcy temu za-
mknięto, podobnie jak wojskową kawiarenkę.
Należy oczekiwać, że do chwili przeniesienia
DWL zaplecze kuchenne byłego kasyna zosta-
nie odremontowane i wyposażone, podobnie
jak sala restauracyjna i kawiarenka. Wówczas
część gastronomiczna zacznie służyć środowi-
sku wojskowemu równie dobrze jak w latach
minionych.
ZAKWATEROWANIE
Po przeprowadzce DWL do Wrocławia przy-
będzie tam kilkuset oficerów, których trzeba
gdzieś zakwaterować. Wojskowa Agencja
Mieszkaniowa powoli przygotowuje się już do
dużej operacji. Ile mieszkań będzie musiała
32 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
L Ą D O W E
zbudować lub pozyskać, tego jeszcze jej urzęd-
nicy nie wiedzą. Czekają na zmianę ustawy
o zakwaterowaniu.
Według nowych przepisów żołnierz zawo-
dowy miałby prawo ubiegać się o miesięczne
świadczenie mieszkaniowe po rezygnacji
z mieszkania służbowego. Co prawda, nie
jest jeszcze znana wielkość takiego świad-
czenia w złotówkach (poszczególne garnizo-
ny mają mieć inny wskaźnik przeliczeniowy),
ale – jak przypuszczają specjaliści z WAM
– po wejściu w życie ustawy wielu żołnierzy
zrzeknie się prawa do kwatery. Wtedy dopie-
ro w garnizonie ustalone zostaną realne po-
trzeby mieszkaniowe.
WAM we Wrocławiu ma tereny, na których
może rozpocząć budowę, gdy tylko znajdą
się na to pieniądze. Pewną pulę lokali może
C O M M E N T
WOJCIECH ADAMSKI, wice-
prezydent Wrocławia, odpo-
wiedzialny między innymi
za sprawy bezpieczeństwa:
B ędziemy się bardzo cieszyć, jeśli tak
wysokiej rangi dowództwo przeniesie
się do naszego miasta. To zaszczyt zarów-
no dla władz samorządowych, jak i miesz-
kańców. Wrocław był, jest i będzie przyja-
zny armii. Tu każda jednostka czy instytu-
cja wojskowa zawsze czuły się dobrze. Wy-
nika to nie tylko z nastawienia mieszkań-
ców, ale także długiej tradycji stacjonowa-
nia dużej liczby wojska w naszym mieście.
FOT. KAROLINA PRYMLEWICZ

też szybko pozyskać na wolnym rynku, a ja-
kaś grupa żołnierzy będzie mieszkała w in-
ternatach.
Jak przyznał Mariusz Górecki, zastępca
dyrektora oddziału agencji we Wrocławiu,
w garnizonie nie rozwiązano jeszcze proble-
mów mieszkaniowych kadry już tu służącej.
Na kwatery czeka około 300 osób. Oddanie
niedawno do użytku dwóch budynków i jed-
nego internatu trochę tę kolejkę skróciło.
CZARNO NA BIAŁYM
W materiale tym opieramy się na wypo-
wiedziach przedstawicieli resortu z posie-
dzenia sejmowej komisji obrony oraz spe-
cjalistów z różnych instytucji. Przypomina-
my, że na temat przeniesienia DWL do Wro-
cławia, poza informacją zawartą w aneksie
do programu rozwoju sił zbrojnych na lata
2007–2012, żadne dokumenty normatywne
się nie ukazały.
Rzecznik prasowy Sztabu Generalnego
WP pułkownik Sylwester Michalski wyjaśnił
nam, że po decyzji na szczeblu kierownictwa
resortu w SGWP trwają prace koncepcyjne
i planistyczne, jednak rozkazów czy zarzą-
dzeń w tej sprawie jeszcze nie ma. Potwier-
dził, że dokonywane są oceny i analizy, znany
jest termin zakończenia dyslokacji, zatem
harmonogramy przedsięwzięć oraz zarządze-
nia powstaną wystarczająco wcześnie, aby tę
operację przeprowadzić sprawnie. Będziemy
obserwować postępy zmiany dyslokacji i in-
formować o poszczególnych jej fazach. 
 A R M I A

ELŻBIETA SZMIGIELSKA-JEZIERSKA Zawód żołnierz to zawód najwyższego ryzy-

Bezrobotny
ka, więc z definicji wymagający również czło-
wieczeństwa najwyższej próby. Etos polskiego
oręża z jego dewizą „Bóg, Honor, Ojczyzna” to
poprzeczka, do której mają dorastać kolejne po-
kolenia wojskowych służących narodowi, jedy-

kapelan?
nemu suwerenowi. W tym treningu człowie-
czeństwa wspierają żołnierzy wszystkich cza-
sów i stopni kapelani wojskowi. Proszę nam
więc nie wmawiać, że człowiek z cenzusem in-
teligenckim, jakim Pan się mieni, nie zna histo-
rii swojej Ojczyzny. Zwłaszcza w roku, w któ-
Etos polskiego oręża to poprzeczka, do której mają dorastać rym zinstytucjonalizowane duszpasterstwo woj-
skowe obchodzi swoją 90. rocznicę.
kolejne pokolenia wojskowych służących narodowi.

W
numerze 33. „Polski
Zbrojnej” ukazał się
tekst generała dywizji
Bogusława Packa
„Modernizacja duchowa”, w którym
autor kwestionuje zasadność dalszej
obecności kapelanów w Wojsku Pol-
skim w związku z profesjonalizacją ar-
mii. Ostatni raz spotkałam generała
Bogusława Packa w maju tego roku na
drodze krzyżowej w Lourdes, we fran-
cuskich Pirenejach. Klęczał przed
ukrzyżowanym Chrystusem ramię w ra-
mię z żołnierzami różnych stopni i po-
koleń. Dodajmy – już tych „sprofesjo-
nalizowanych”. Chociaż jak to w rodzi-
nie, również wojskowej, byli i najmłod-
si oficerowie, i emerytowani pułkowni-
cy z żonami. Z Włochami przyjechali
nasi chłopcy służący w Kosowie.
Młody stażem i wiekiem kapelan
ksiądz porucznik Krzysztof Szpyt mó-
wił do nas wszystkich, chylących gło-
O D P O W I E D Ź
BOGUSŁAW PACEK
Zmiany czekają
wy przed Najwyższym Dowódcą
w cierniowej koronie, o najtrudniej-
szych ludzkich wyborach. Pamięta Pan,
Panie Generale? Przed nami grupa nie-
mieckich żołnierzy niosła na ramio-
nach swoich cierpiących kolegów. Ka-
pelan mówił o sprawach starych jak
człowiek, a przecież wciąż aktualnych.
Bo dotyczących człowieka, niezależ-
nie, czy jego serce bije pod średnio- PRAWDZIWY
wieczną zbroją, a myśl nurtuje pod szy- ŻOŁNIERZ nie
szakiem czy natowskim mundurem dezerteruje,
walczy aż do
„sprofesjonalizowanego” kroju. zwycięstwa.
Ta polska wojskowa pielgrzymka
do Lourdes jeszcze na tydzień przed
wyruszeniem stała pod znakiem za-
pytania (blokady biurokratyczne?).
A przecież wojsko niemal całego
świata w galowych mundurach od
51 lat przybywa do Lourdes ze swo-
imi kapelanami, by pokłonić się Tej,
która uczy trwać z godnością w go-
dzinie próby człowieczeństwa.
musi skłaniać do myślenia.
Kapelani, oficerowie wycho-
wawczy, żandarmi, prokurato-
rzy przez całe lata koncentro-
wali swoją działalność w du-
Nie wierzę, Panie Generale, po przeczyta-
niu pańskiego tekstu w „Polsce Zbrojnej”, że
profesjonalny psycholog, jakim Pan jest, ten
podstawowy fakt świadomie przemilczał.
Chowając się za plecami ostatnich rezerwi-
stów, ubolewa pan nad perspektywą bezrobo-
cia wśród kapelanów po odejściu ostatnich
żołnierzy z poboru. Sugeruje Pan w ten spo-
sób, że tylko żołnierz niezawodowy jest czło-
wiekiem, profesjonalista zaś przestaje nim
być? Taka wizja „profesjonalnego” wojska,
które „nie będzie miało czasu” na rozmowę
z kapelanem, by rewitalizować swoje sumie-
nie (a to przecież jest operacja permanentna,
a nie jednorazowa), mnie, córkę i wnuczkę
wojskowego, już dziś przeraża. Człowiek nig-
dy nie osiągnie prawdziwego profesjonali-
zmu, zawodowej perfekcji bez właściwej mo-
tywacji. A jeśli nawet znajdzie się taki twar-
dziel wyczynowiec, nadmuchany „steryda-
mi” (mirażem oszałamiającej kariery i pro-
porcjonalnego uposażenia), spuchnie już za
najbliższym życiowym zakrętem.
Nie ma lepszej szkoły prawdziwego profe-
sjonalizmu (i mądrości) niż przemierzanie
Drogi Krzyżowej. Bogu niech będą dzięki,
gdy u naszego boku znajdziemy wówczas pro-
fesjonalnego kapelana, bo wybranego przez
najlepszego Specjalistę – samego Chrystusa.
Takim doświadczalnym poligonem owocne-
go przemierzania drogi krzyżowej jest coroczna
pielgrzymka wojskowa na Jasną Górę, nieprzy-

wszystkich żym stopniu na żołnierzach

służby zasadniczej. Prokuratu-
padkowo nazywaną Jasną Górą Zwycięstwa.
Dzisiaj ramię w ramię z naszymi żołnierzami
ra i żandarmeria rozpoczęły idą na przykład żołnierze z USA czy Niemiec.

J estem daleki od kwestiono-

wania zasadności dalszej
obecności kapelanów w woj-
sku. Mam wśród nich bardzo
wielu bliskich przyjaciół. Wie-
lokrotnie też miałem okazję
przekonać się o ich roli w żoł-
nierskim życiu. Z równą żarli-
wością jak inni żołnierze mo-
dliłem się w Lourdes. Pisałem
także w jednym z felietonów,
jak duże wrażenie wywarli na
mnie kapelani, którzy prze-
wodniczyli tej pielgrzymce.
W „Duchowej modernizacji”
zasygnalizowałem jedynie, że
profesjonalizacja dyktuje po-
trzebę dokonania wielu zmian
w armii, w tym dotyczących
oficerów wychowawczych i ka-
pelanów.
Kapelani nadal będą potrzeb-
ni wojsku: i w misjach, i na
pielgrzymkach, i w jednost-
kach. Problem polega na tym,
ilu i gdzie będzie wykonywać
zadania na rzecz wojska. Zni-
koma liczba żołnierzy, która
wybrała się w tym roku na
pielgrzymkę do Lourdes, też
już wprowadzanie zmian re-
strukturyzacyjnych, dostoso-
wując się do wymogów profe-
sjonalizacji. Chcemy czy nie,
czeka to także inne formacje.
Pisząc przyjaźnie o nowej sy-
tuacji i kapelanów, i oficerów
wychowawczych po odejściu
żołnierzy służby zasadniczej,
spodziewałem się raczej dys-
kusji nad nową formułą wyko-
rzystania jednych i drugich.
Pani Elżbieto, to dobrze, że za-
prasza Pani do spotkania na
drodze Prawdy.
Prawdziwy żołnierz nie dezerteruje, walczy
aż do zwycięstwa. I takich spotkałam na tego-
rocznej pielgrzymce – prawdziwych profesjo-
nalistów, nie tylko nominowanych. Była to piel-
grzymka niezwykła, bo też miała się po prze-
kroczeniu rubikonu profesjonalizacji nie odbyć.
Szkoda, że nie miał Pan okazji posłuchać żoł-
nierzy różnych stopni z garnizonów całej Polski
i pooddychać atmosferą tej pielgrzymki. Praw-
dziwi „fighterzy” pod przewodem Hetmanki!
Może wtedy ten smutny tekst by nie powstał?
Do spotkania na Drodze Prawdy i Życia,
Panie Generale. 
 Autorka jest redaktorem dwutygodnika
Ordynariatu Polowego „Nasza Służba”.

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 33

 P O D N A S Z Y M P A T R O N A T E M

Kawaleryjsk
szarża
W 89. rocznicę bitwy pod Komarowem
szarżowała ponad setka ułanów.
O dtwarzający formacje ułańskie spad-
kobiercy kawaleryjskich tradycji, a tak-
że inne grupy rekonstrukcyjne z całej Pol-
ni Stowarzyszenia „Bitwa pod Komaro-
wem”. Obchody uświetniły biesiada ułań-
ska i pokazy kawaleryjskie. Impreza zosta-
ski, wzięli udział w ogólnopolskiej imprezie ła zorganizowana przez Stowarzyszenie
zorganizowanej w ostatnich dniach sierp- „Bitwy Pod Komarowem”, a patronat me-
nia w 89. rocznicę największej kawaleryj- dialny nad nią objęła „Polska Zbrojna”. 
skiej bitwy XX wieku. Stoczyła ją pod Ko-
ANNA DĄBROWSKA
marowem 31 sierpnia 1920 roku polska
1 Dywizja Jazdy, w której pokonała 1 Armię
Konną Budionnego, idącą z odsieczą woj-
skom bolszewickim na północy. Oprócz in-
scenizacji elementów bitwy rozegrano
I Manewry Kawalerii o Buńczuk Przechod-

34 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

 A R M I A

ska
Bitwę p
o
rowem, d Koma-
jak 89 la
temu, w t
y
polscy grali
kawale
rzyści.


UŁANI ubrani byli
FOT. ROBERT TUROWSKI/MAREK NASZYŃSKI(3)

w większości
w mundury
z okresu wojny
polsko-
-bolszewickiej.

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 35


F E L I E T O N
BOGUSŁAW
PACEK
Wylano dziecko z kąpielą
O
d 1 stycznia 2009 ro-
ku, po zmianie części
kodeksu postępowania
karnego, znacznie za-
wężono właściwość
przedmiotowo-podmiotową sądów
wojskowych, a w konsekwencji także
prokuratury i Żandarmerii Wojskowej.
Z całej palety przestępstw i wykroczeń
wojskowym organom ścigania pozo-
stawiono jedynie typowo wojskowe,
czyli przede wszystkim przestępstwa
z części wojskowej kodeksu karnego,
których dopuszczono się podczas lub
w związku z pełnieniem obowiązków
służbowych w obrębie obiektu wojsko-
wego ze szkodą dla wojska lub z naru-
szeniem obowiązku wynikającego ze
służby wojskowej, popełnione prze-
ciwko organowi wojskowemu lub in-
nemu żołnierzowi.
Na pierwszy rzut oka super! Wresz-
cie żołnierz za jazdę po pijanemu bę-
dzie odpowiadał jak cywil i naramien-
niki nie będą miały wpływu na wy-
miar kary. Gdy jednak zbadamy pro-
blem głębiej, sprawa okaże się nieco
skomplikowana. Policja i prokuratura
powszechna faktycznie przejęły w du-
żym stopniu uprawnienia ŻW i pro-
kuratury wojskowej. Trzeba się zatem
liczyć z tym, że czynności procesowe,
nawet wobec oficerów starszych, będą
prowadzić szeregowi policjanci.
Kadra, bez względu na stopień woj-
skowy, w przypadku zatrzymania
przez policję nie będzie odwożona do
domu, lecz do izby wytrzeźwień lub
zatrzymań (trzeba się więc liczyć ze
spotkaniem z menelami). Policja
może podejmować czynności pro-
cesowe na terenie jednostki bez
wcześniejszych uzgodnień,
36 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
W samo sedno
Zamiast nadawać policji uprawnienia wobec kadry, należało
objąć wojskowym sądownictwem wszystkich pracowników wojska
w kwestii przestępstw związanych z ich zatrudnieniem.
z użyciem poddodziałów antyterrory-
stycznych (na przykład w sprawach
narkotykowych) włącznie.
Jak nowa sytuacja ma się do dyscy-
pliny wojskowej? Terminowość pro-
wadzenia spraw karnych w cywilu
wygląda zupełnie inaczej niż w woj-
sku. Kto i kiedy dostarczy dowódcy
informacji o tym, że jego podwładny
gdzieś coś nawywijał? Trzeba się li-
czyć z tym, iż po niejednym awansie
okaże się, że już od kilku miesięcy
trwa policyjne śledztwo dotyczące
awansowanego albo że któryś z są-
dów powszechnych niedawno go ska-
zał. Okaże się albo i nie… Nie ma co
ukrywać, że to policji w jakimś stop-
niu powierzono odpowiedzialność za
dyscyplinę w armii.
W związku z tym pojawia się wiele
pytań. Czy prokuratorzy powszechni bę-
dą jeździć w misje? Jaki sąd jest właści-
wy do rozpoznania sprawy, gdy jednym
czynem pokrzywdzeni zostali zarówno
żołnierz, jak i cywil? Czy
pomyślano o działaniu
organów ścigania na wy-
padek wojny?
Przez wiele lat mieli-
śmy dobrze funkcjo-
nujące wojskowe
organy ścigania
i wymiar
sprawiedliwości. Z doświadczeniem i rozezna-
niem w żołnierskim rzemiośle włącznie.
W związku z profesjonalizacją wystarczyło je
zrestrukturyzować. Oddanie tego wojskowego
pola cywilom to wylanie dziecka z kąpielą. Ktoś
miał dobre chęci, ale nie przewidział, że za parę
lat, gdy już nie będzie czego zabierać z naszego
sądownictwa i prokuratury, powstanie nowa usta-
wa i rozpocznie się budowanie od nowa tego, co
już było. A może jeszcze nie jest za późno?
Zamiast nadawać uprawnienia policji wobec
kadry, należało postąpić wręcz odwrotnie –
objąć wojskowym sądownictwem wszystkich
pracowników wojska w kwestii przestępstw
związanych z ich zatrudnieniem. W profesjo-
nalnej armii cywile zastąpią żołnierzy na wie-
lu istotnych stanowiskach, będą mieli duży
wpływ na ważne sprawy i często ich negatyw-
ne lub przestępcze działanie może bezpośred-
nio wpływać na działalność sił zbrojnych.
Obecnie zakres kompetencji sądów wojsko-
wych w sprawach o przestępstwa polskich pra-
cowników wojska jest węższy niż w sprawach
o przestępstwa osób należących do persone-
lu cywilnego sił zbrojnych innych państw. 
FOT. WWW.SXC.HU
 MILITARIA
MILITARIA

MILITARIA KRZYSZTOF WILEWSKI

specjalizuje się
MILITARIA
Redaktor działu TADEUSZ WRÓBEL

w technice
wojskowej
i uzbrojeniu

Firma Oshkosh wygrała w lipcu wart

ponad miliard dolarów kontrakt na nowy
typ pojazdów MRAP dla amerykańskiej armii.

Górski
siłacz
FOT. OSHKOSH

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 37

 P R Z E K R Ó J

Górski siłacz
M
ieszcząca się w Wisconsin
firma Oshkosh jest jednym
z największych amerykań-
skich producentów cięża-
rówek. Maszyny z jej logo
przemierzają drogi USA już od prawie stu lat.
Choć początkowo koncern specjalizował się
w autach przeznaczonych na rynek cywilny, to
od trzech dekad jest wiodącym dostawcą po-
jazdów specjalistycznych dla US Army.
WSZECHSTRONNY SMOK
Sztandarowym produktem firmy jest cięża-
rówka HEMTT (Heavy Expanded Mobility
Tactical Truck), którą amerykańscy żołnierze
nazywają smokiem. HEMTT występuje w kil-
ku wersjach, między innymi jako ciągnik cię-
żarowy (M983), cysterna do przewozu paliwa
lub wody (M978), wóz ewakuacyjny
(M984A1), mobilna elektrownia (M997 EPP),
samochód do transportu dużych części zapa-
sowych (M977 LRPT) oraz jako wyrzutnia
Patriotów (M985 GMT). Obecnie amerykań-
ska armia ma ponad 13 tysięcy ciężarówek
HEMTT oraz około 3 tysięcy egzemplarzy
zmodernizowanego modelu LVS (Logistics
Vehicle System), zbudowanego dla marines.
Jeżeli wojskowe ciężarówki z firmy Osh-
kosh potraktować jak rodzinę, to najstarszym
bratem jest w niej HETS (Heavy Equipment
Transport System). Produkowana i ulepszana
od 1993 roku maszyna to prawdziwy kolos,
który bez problemu radzi sobie z ładunkami
w granicach 70 ton. Dzięki temu może prze-
wozić nie tylko armaty, samochody, pojazdy
opancerzone, ale także czołgi.
HETS-y, których Amerykanie mają ponad
tysiąc, sprawdziły się we wszystkich konflik-
tach, w które zaangażowane były USA w cią-
gu ostatnich dwudziestu lat, począwszy od
pierwszej wojny w rejonie Zatoki Perskiej do
misji ISAF w Afganistanie. Szczególnie dobrą
opinię zyskały podczas wojny w Iraku, gdzie
błyskawicznie transportowały do baz uszko-
dzone Abramsy i HMWVV.
SUKCES Z PORAŻKI
Oshkosh produkuje nie tylko ciężarówki.
Firma, wyciągając wnioski z misji w Afgani-
stanie, bardzo mocno zaangażowała się w pra-
ce nad odporniejszym na skutki wybuchów
min oraz improwizowanych ładunków wybu-
chowych układem zawieszenia. Wykupiła
również licencję na produkcję australijskiego
MRAP-a – Bushmastera, oraz rozpoczęła ra-
zem z Fordem i izraelską firmą Plasan prace
nad pojazdem, który miał w amerykańskiej ar-
mii wypełnić lukę pomiędzy HMWVV
a większymi samochodami. Niestety, o ile ba-
dania nad nowym zawieszeniem można uznać

Oshkosh M-ATV
Dla firmy Oshkosh kontrakty
na dostawę prawie czterech
tysięcy pojazdów dla marines
to ogromna szansa na rozwój.

Maksymalny
ładunek
1814 kilogramów

Skrzynia
biegów
Allison 3500 SP

Maksymalna
prędkość
105 kilometrów na godzinę

Zasięg
515 kilometrów

38 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

 M I L I T A R I A

za sukces (TAK-4 weszło do produkcji), o tyle
zainteresowanie Bushmasterem okazało się
mniejsze, niż się spodziewano, a opracowany
we współpracy z Fordem Sandcar nie wzbu-
dził większego zainteresowania Pentagonu.
Z obu tych porażek Oshkosh potrafił jed-
nak wyciągnąć wnioski i zamienić je w han-
dlowy sukces. Opracowany dzięki pozyska-
nej od Australijczyków technologii i opance-
rzony przez firmę Plasan, M-ATV (MRAP
All Terrain Vehicle) został wyłoniony pod
koniec czerwca 2009 roku przez Pentagon
w przetargu. Ponad dwa tysiące samochodów
trafi do korpusu marines.
NOWA GENERACJA
Waszyngton zdecydował się na rozpisanie
przetargu na nowy model MRAP, bo wojsko,
po początkowym zachwycie nad ciężkimi i od-
pornymi na skutki wybuchów min i improwizo-
wanych ładunków wybuchowych pojazdami,
zaczęło domagać się aut nie tylko wytrzyma-
łych, ale również zwrotnych i szybkich.
Zwycięstwo Oshkosha i jego pojazdu
M-ATV w wyścigu po miliardowy kontrakt nie
powinno dziwić, choć dla wielu osób było du-
żym zaskoczeniem – firma z Wiscon-
sin pokonała bowiem takie tuzy, jak
koncern BAE (wystawił w szranki po-
jazd BAE GTS M-ATV), konsorcjum
Force Protection i General Dynamics
(MRAP Cheetah) oraz firmę Navistar
(zmodernizowany MXT/Husky).
Prezes Oshkosha Robert Bohn, któ-
ry po ogłoszeniu wyników przetargu
ZWYCIĘSTWO
w przetargu nie ukrywał swojego zadowolenia,
M-ATV Oshkosha podkreślał, że samochód zapropono-
zawdzięcza wany przez jego firmę amerykańskiej
unikatowemu armii ma to, czego do tej pory brako-
zawieszeniu
TAK-4. wało MRAP-om. Możliwości, które
zaważyły o zwycięstwie w przetargu,
M-ATV Oshkosha zawdzięcza unika-
towemu zawieszeniu TAK-4 (dzięki
całkowitej niezależności każdego z kół
zredukowano przenoszenie drgań na
kierownicę i kołysanie się auta na wy-
bojach, dzięki czemu może ono szyb-
ciej jechać w trudnym terenie, a pro-
wadzenie ognia przez strzelca jest
znacznie łatwiejsze) oraz ultralekkie-
mu pancerzowi opracowanemu przez
izraelską firmę Plasan. Warto przy tym
dodać, że choć 370-konny silnik C7
Caterpillar może rozpędzić 15-tonowy
pojazd jedynie do 105 kilometrów na
godzinę, to jednocześnie pozwala za-
brać prawie dwie tony ładunku (kon-
kurencyjny Cheetah tylko tonę).
Dla Oshkosha kontrakty na dosta-
wę prawie czterech tysięcy pojazdów
dla marines (pierwszy opiewa na 2245
egzemplarzy M-ATV, drugi na 1700)
to ogromna szansa na rozwój firmy.
O ile bowiem dwa pierwsze kontrakty
warte są po miliard dolarów każdy, to
Pentagon zapowiada, że docelowo bę-
dzie chciał kupić prawie 10 tysięcy
produkowanych przez Oshkosha po-
jazdów M-ATV.
Wstępnie ocenia się, że firma z Wi-
sconsin może zarobić ponad 5 miliar-
dów dolarów. Pieniądze te pozwolą jej
nie tylko przetrwać kryzys (który bar-
dzo mocno dotknął branżę zbrojenio-
wą za oceanem), ale, jak obiecuje pre-
zes Oshkosha Robert Bohn, wdrożyć
nowe technologie i rozpocząć badania
nad kolejną generacją pojazdów. 

Załoga
Cztery osoby
plus strzelec

Silnik
Caterpillar C7
o mocy 370 koni
mechanicznych

Maszyny
z logo firmy
Oshkosh
przemierzają
drogi USA już
od prawie Waga
stu lat. 14 742 kilogramów

Zawieszenie
TAK-4

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 39

 M I L I T A R I A
TADEUSZ WRÓBEL
Pancerna
antylopa
Jednym z pojazdów przeciwminowych
oferowanych polskiej armii jest RG-31 Mk5E
koncernu BAE Systems. Może zastąpić
wypożyczone od Amerykanów Cougary
używane w Afganistanie. Każdy z modeli RG-31
P
rzedstawiciel koncernu BAE
Systems podczas prezentacji
m i n o o d p o r n e g o p oj a z d u
RG-31Mk5E w Wojskowym In-
stytucie Techniki Pancernej
i Samochodowej w Sulejówku zadeklaro-
wał: „Jeśli nasz pojazd zostanie wybrany,
jesteśmy gotowi uruchomić jego produkcję
w Polsce”.
Pomimo przesunięcia zakupu ze wzglę-
dów finansowych Wojsko Polskie będzie
musiało nabyć około 40 wozów tej klasy,
które uzupełnią wypożyczone od Amery-
kanów Cougary, używane przez nasz kon-
tyngent w Afganistanie. Ze swej strony
BAE Systems oferuje dożywotnią obsługę
zakupionego produktu, czyli jego napra-
wy, konserwacje i modernizacje, jak rów-
nież szkolenie personelu. O tym, jakie są
to koszty, można wywnioskować na przy-
kładzie kontraktu z Hiszpanią na sto
RG-31 Mk5E. Hiszpanie zamówili 85 po-
jazdów w wersji transporter opancerzony,
dziesięć ambulansów medycznych i pięć
wozów dowodzenia, za które zapłacą
64,6 miliona euro. Z kolei kontrakt z ame-
rykańską piechotą morską na 773 wozy
miał wartość 552 milionów. Trudno mó-
wić o cenie jednostkowej pojazdów, gdyż
zależy ona od liczby zamówionych egzem-
plarzy i tego, co klient sobie zażyczy
w ramach całego pakietu.
SPRAWDZONE ROZWIĄZANIA
Wóz ten jest jednym z kilku modeli rodzi-
ny RG-31. Aż trzy z nich należą do serii
Mk5, powstałej z myślą o największym ryn-
40 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
BAE SYSTEMS oferuje doży-
wotnią obsługę zakupionego
produktu, czyli jego napra-
wy, konserwacje i moderni-
zacje, jak również szkolenie
personelu.
oferowany jest
w kilku wersjach
specjalistycznych. Poza
transporterem są wozy
dowodzenia, ambulanse
medyczne, ciężarowe, jak
też platformy uzbrojenia
z szybkostrzelną armatą,
działem bezodrzutowym
czy moździerzem.
ku pojazdów mino-
odpornych, jakim
są Stany Zjednoczo-
ne. RG-31Mk5E ma
s p r aw d z o ny we
wcześniejszych mo-
delach stalowy spawa-
ny kadłub o konstrukcji
skorupowej z podwoziem wy-
profilowanym w kształcie litery V.
Jednak w odróżnieniu od Mk3 wersje Mk5A Obie wersje mają rów-
i Mk5E mają przednie drzwi boczne. Oczy- nież taki sam poziom ochrony
wiście ma też szerokie tylne drzwi balistycznej i przeciwminowej. Kabina za-
i włazy dachowe. Część bocznych okien za- łogi, w której jest miejsce dla dziesięciu
stąpiono pancerzem, gdyż jak pokazały do- osób wraz z kierowcą, ma opancerzenie
świadczenia bojowe, szyby pancerne okaza-
ły się najczulszym elementem konstrukcji
pojazdów minoodpornych. W wersji „E” za-
Szeroki wybór
chowano wiele elementów z konstrukcji
wersji „A”, na przykład zespół napędowy.
Kadłub Mk5E jest o prawie 70 centymetrów
dłuższy niż Mk5A, dzięki czemu zwiększy-
O ferta minoodpornych pojazdów BAE Sy-
stem nie ogranicza się tylko do rodziny
RG-31 Nyala (nazwa gatunku antylopy
ła się objętość kabiny oraz ładowność w swahili). Proponowane są też lżejsze
– z 1,5 tys. do 3,8 tys. kilogramów. Z dru- RG-32M oraz najnowszy RG-34 (wcześniej
giej strony jednak oznaczało to również znany jako Iguana), a także cięższe RG-33
wzrost masy całkowitej do 17 ton. Wersja w wersjach cztero- i sześciokołowych o ma-
Mk5A jest o 2,3 tony lżejsza. sie całkowitej 26 ton.
 M I L I T A R I A

k5E jest
Kadłub M centymetrów
w ie 70
o pra dzięki
iż Mk5A,
dłuższy n kszyła się
ię
czemu zw biny oraz
ka
objętość – z 1,5
ładowność
ny.
do 3,8 to

Pojazdy przeciwminowe RG-31

Mk5E Mk6E
Masa całkowita (t) 17 21
Ładowność (t) 3,8 6,5
Długość całkowita (cm) 680,9 680,9
Szerokość (cm) 248,7 255,5
Szerokość (cm) 248,7 255,5
Pojemność kabiny (m3) 8,6 10,1
Silnik Cummins QSB Cummins ISB
6-cylindrowy 6-cylindrowy

FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI (3)

Pojemność silnika (cm3) 6700 5900
Moc silnika (kW/KM) 205/275 224/300
Moment obrotowy (Nm) 780 1100
Wskaźnik jednostkowy 12,2 10,7
mocy (kW/t)

i mniejszy niż dwaj „starsi bracia”. Ma

chroniące przed pociskami przeciwpancer-
nymi 7,62 x 51 milimetrów i 7,62 x 54 mi-
limetry, czyli według STANAG 4569 na
poziomie 3. Testy przeprowadzone w Re-
publice Południowej Afryki wykazały, że
RG-31 Mk5E wytrzymuje wybuch pod
kadłubem miny przeciwpancernej zawiera-
jącej 7 kilogramów trotylu i dwóch takich
min pod dowolnym z kół.
Pojazdy RG-31 są wysokie. Stąd tylne
drzwi do przedziału załogi zostały umiej-
scowione ponad metr nad ziemią, a boczne
jeszcze kilkadziesiąt centymetrów wyżej.
Wysokość pojazdu to aż 2,72 metra. Kie-
rowca, dowódca i operator uzbrojenia siedzą
przodem do kierunku jazdy. Fotele dla po-
zostałych pasażerów ustawiono bokiem do
kierunku jazdy, mocując je do bocznych
ścian kadłuba.
WIELKA RODZINA
Każdy z modeli RG-31 oferowany jest
w kilku wersjach specjalistycznych. Poza
transporterem są wozy dowodzenia, ambu-
lanse medyczne, ciężarowe, jak też platfor-
my uzbrojenia z szybkostrzelną armatą,
działem bezodrzutowym czy moździerzem.
W Afganistanie i Iraku RG-31 służą jako
pojazdy patrolowe lub wozy zespołów sa-
perskich (EOD). Najmłodszym członkiem
rodziny jest RG-31 Mk5LHM, lżejszy
sześć metrów długości, jest również niższy
i węższy od wcześniejszych „piątek”. Masa
całkowita LHM to 12,5 tony. Mimo to mo-
że zabrać o pół tony ładunku więcej niż
Mk5A. Zewnętrznie jest podobny do Turów
z AMZ Kutno czy Eagle Mowag. Kadłub
ma tę samą konstrukcję co wcześniejsze
modele. Kabina, w której mieści się pięć
osób wraz z kierowcą, została skrócona,
dzięki czemu w tyle znajduje się skrzynia
ładunkowa. Tym samym jest to typowy po-
jazd patrolowy.
W fazie prototypu są dwa następne pojaz-
dy – RG-31Mk6B i RG-31Mk6E. Pierwszy
z nich ma taką samą długość jak Mk5A, ale
jest szerszy i wyższy. Za to pod względem
ładowności i pojemności kabiny parametra-
mi przypomina Mk5E. Największy z rodzi-
ny to Mk6E, o ładowności aż 6,5 tony i ma-
sie całkowitej przekraczającej 20 ton.
Pojazdy z rodziny RG-31 cieszą się spo-
rym zainteresowaniem klientów. Najwięk-
szym nabywcą są siły zbrojne USA, które
zamówiły ich prawie 2 tysiące. Sto zakupiła
Hiszpania, która może zwiększyć zamówie-
nie jeszcze o 80 egzemlarzy. Wcześniej
75 RG-31 nabył kanadyjski resort obrony,
76 tych pojazdów trafi z RPA do Zjednoczo-
nych Emiratów Arabskich. 

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 41

 M U Z E U M B R O N I P A N C E R N E J

Pan c erne  klechdy

MARCELI KWAŚNIEWSKI

O tym, jak Rudy został

gwiazdą filmową
„Rudy” 102 to nie jeden konkretny czołg. W serialu „Czterej
pancerni i pies” wykorzystano kilka różnych egzemplarzy T-34.

W
przechowywanym dziś w han-
garze czołgu, jednym z dwóch
wykorzystywanych w czasie
produkcji serialu egzemplarzy,
które znajdują się w Muzeum Broni Pancernej
w Poznaniu, powstawały wszystkie najważniej-
sze sceny. Maszyna z usuniętymi elementami
pancerza nadawała się do filmu. Kamery były
bowiem wówczas tak duże, że żadna nie zmie-
ściłaby się w prawdziwym czołgu. Gdy kręco-
no sceny akcji bojowych, „Rudego” stawiano
na bujance – specjalnie zbudowanej platformie,
która imitowała ruch maszyny podczas jazdy.
Kiedy „Rudy” w jednym z odcinków prze-
prawiał się kanałami wodnymi w Berlinie, nad
Wiesławem Gołasem stał asystent reżysera ze
spryskiwaczem do kwiatów i kapał na niego
wodą cieknącą ze źle uszczelnionego włazu.
„Rudy” 102 wystąpił jeszcze dwukrotnie na
ekranie: u Filipa Bajona w obrazie „Czerwiec
1956”, i w filmie Krzysztofa Magowskiego na
ten sam temat. Ten sam czołg rzeczywiście
uczestniczył w poznańskich wydarzeniach.
Kustosz muzeum kapitan Tomasz
Ogrodniczuk opowiada też historię, kiedy to
asystent reżysera poprosił o wyczyszczenie lu-
fy przed zdjęciami do następnego odcinka. Ko-
mendant wysłał żołnierzy służb technicznych
do pracy. Następnego dnia lufa świeciła jak lu-
stro. Kiedy na plan przyjechał reżyser, był roz-
czarowany. „Przecież prosiłem, żeby wyczy-
ścić lufę”. „Jak to?”, zdziwił się szef służb
technicznych. „Przecież aż się świeci w środ-
ku”. „Ale ja chciałem, żeby była czysta na ze-
wnątrz! Zaraz będzie się na niej kładł Janek!”.
Egzemplarzy, pojawiajacych się jako
„Rudy” w „Czterech pancernych”, było kilka,
ponieważ wykorzystywano czołgi T-34 akurat
znajdujące się na poligonie, na którym kręco-
no film. W kolejnych odcinkach wprawne oko
dostrzeże różnice.
T-34 wszedł do uzbrojenia Armii Czerwonej
w 1939 roku, lecz nie była to jeszcze jego naj-
doskonalsza wersja. Mimo to, jeśli wziąć pod
uwagę trzy podstawowe czynniki: siłę ognia,
osłonę pancerną i manewrowość, maszyna ta
była w owym czasie rewelacją – żadna armia na
świecie nie miała czołgu 26-tonowego, który
byłby uzbrojony w armatę kalibru 76 milime-
trów i miałby opancerzenie grubości 45 milime-
trów nachylone pod kątami 30, 40, 45 stopni.
Pierwszy egzemplarz znajdujący się w mu-
zeum to wersja T-34 z 1943 roku, w której
zmieniono kształt wieży, zwiększono ilość
amunicji, przeniesiono radiostację do po-
mieszczenia strzelca i zamontowano pięcio-
biegową skrzynię biegów. Czołg znajdował
się pierwotnie w Armii Radzieckiej, jednak
po remoncie w Stalingradzie został przekaza-
ny pododdziałom pancernym WP i trafił do
3 Szkolnego Pułku Czołgów.
Do strzelania z armaty służyły
trzy rodzaje pocisków:
odłamkowo-bu-
DWA EGZEMPLARZE T-34,
które wykorzystywano
w serialu „Czterej pancerni
i pies”, można obejrzeć
w Muzeum Broni Pancernej
w Poznaniu.
rzące OF-350, przeciwpancerne ze smuga-
czami BR-350 A oraz podkalibrowe BR-354
P. Rosjanie przestali produkować te czołgi
w 1946 roku, a licencję sprzedali nam w 1951
roku. W chwili rozpoczęcia produkcji pol-
skiej wersji T-34 były to już czołgi technolo-
gicznie przestarzałe.
Drugi egzemplarz z poznańskiego muzeum,
który dziś można by nazwać trenażerem, jest
nowszą wersją czołgu z armatą kalibru 85 mili-
metrów. Został uszkodzony podczas walk o lot-
nisko w podpoznańskich Krzesinach i następnie
przyholowany do szkoły wojsk pancernych.
Postanowiono go nie naprawiać, lecz wy-
ciąć w jego pancerzu spore fragmenty, aby
służył słuchaczom jako pomoc w nauce. Poka-
zując przekrój maszyny, najłatwiej było wytłu-
maczyć szczegóły konstrukcyjne. Choć trochę
zdekompletowany, bo służył też jako magazyn
części zamiennych dla drugiego T-34, dobrze
spełniał swoje funkcje dydaktyczne. I mimo że
od dawna nie grał w żadnym filmie, to pancer-
ny amant do dziś wzbudza spore emocje
wśród gości odwiedzających
muzeum. 
FOT. TOMASZ SZULEJKO

W Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu można obejrzeć

37 pojazdów pancernych. Większość eksponatów była
wykorzystywana podczas II wojny światowej. Nieetatowym
kustoszem muzeum jest kapitan TOMASZ OGRODNICZUK.

42 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
MARCIN RZEPKA
specjalizuje się
Redaktor działu MAREK PIELACH

w tematyce etnicznej
krajów Bliskiego
i Środkowego Wschodu

Wyborczy
teatr Afganistan po wyborach jest już innym krajem.
Innym niż oczekiwano.
FOT. US DOD

W
ybory w Afganistanie miały
być dowodem trwałych prze-
mian społeczno-politycznych
i pokazać, że jego mieszkańcy,
doświadczeni przez komunizm czy fundamen-
talny islam, będą podążać drogą demokracji na
wzór państw Zachodu. Okazało się jednak, że
obnażyły one dramat tego kraju: iluzoryczność
przemian, niewydajność i nieskuteczność pro-
wadzonych dotąd działań pomocowych (bo jak
inaczej rozumieć wezwania o nowy plan strate-
giczny), alienację kobiet w życiu publicznym,
a ponadto ukazały partykularne interesy grup
walczących o władzę – czyli wszystko, z czym
Zachód próbuje walczyć już od ośmiu lat.
Oczywiste staje się pytanie o to, kto wygrał
afgańskie wybory, choć może łatwiej byłoby
powiedzieć, kto w Afganistanie przegrał. Głos
krytyków, że przegrali wszyscy, niczego nie
wyjaśnia. Stwierdzenie, że porażkę ponieśli ta-
libowie, również nie przekonuje. Wydaje się,
że przegrał Karzaj, nawet jeśli będzie sprawo-
wał urząd prezydenta przez następne lata.
A Afganistan, chociaż niewątpliwie inny, po-
został bytem niedookreślonym, co do którego
nie ma konkretnych planów. Czego więc może-
my spodziewać się w przyszłości?

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 43

 A F G A N I S T A N
Wyborczy teatr
Kiedy w 1839 roku Brytyjczycy
przekraczali Przełęcz Chajberską, gdy
wieźli do Kabulu nowego władcę
Szaha Szudżę, który miał zająć miej-
sce panującego wówczas emira Dost
Mohammada, mieli dla Afganistanu
plan. Stanowił on cześć traktatu zna-
nego bardziej jako Simla Manifesto,
podpisanego w lipcu 1838 roku, na
mocy którego kraj ten miał między in-
nymi uznać niezależność Sikhów.
W rzeczywistości jednak traktat ozna-
czał wypowiedzenie wojny Dost
Muhammadowi.
Chociaż osadzenie na tronie
Szudży zostało przez część społeczeń-
stwa afgańskiego przyjęte z zadowole-
niem, ze względu na nadzieje pokła-
dane we władcy z rodu Sadozajów (po
śmierci Ahmada Szaha Durraniego
dochodziło do walk między pasztuń-
skimi rodami: Sadozaj i Muhamma-
44 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
dzaj), to dość szybko dawni zwolenni-
cy odwrócili się od władcy. Doprowa-
dziło to do wybuchu pierwszej wojny
między Brytyjczykami a Afgańczyka-
mi, a w konsekwencji do śmierci
Szudży. Odtąd władca ten symbolizu-
je króla-marionetkę w rękach obcych
mocarstw. Do niego był przyrówny-
wany Babrak Karmal, który wjechał
do Afganistanu na radzieckich czoł-
gach. Z nim porównywano również
Karzaja, zwłaszcza po 2006 roku,
kiedy w jego polityce zaszły ogromne
zmiany, które doprowadziły do odej-
ścia z rządu polityków kojarzonych
z bohaterem Tadżyków – Ahmadem
Szahem Masudem (jednym z nich
jest obecny przeciwnik Karzaja
– doktor Abdullah).
Trochę paradoksalnie do takich po-
równań uciekał się mułła Omar, który
próbował wykazać „obcość” Karzaja.
Szah Szudża jest więc wyobrażeniem obcego,
który jednak pochodzi z Afganistanu. Napię-
cia, jakie wywołuje dyskusja o tym, co jest
swoje, a co obce, dzisiaj są bardzo widoczne
w tym kraju.
W AFGANISTANIE
AFGAŃSKIE ROZMOWY
żyją przynajmniej Swego czasu Karzaj dowodził, że obcym
dwie grupy, w Afganistanie jest ten, kto zabija Afgańczyka.
których cele są Twierdził, że Afgańczyk nie może zabić roda-
całkowicie różne. ka, a jeśli to robi na przykład talib, to z pew-
Jedni pragną
modernizacji nością Afgańczykiem nie jest. Sięgamy tu do
i demokracji, problemu wzajemnej kategoryzacji mieszkań-
drudzy – wręcz ców Afganistanu, która determinuje pamięć
przeciwnie. Czy zbiorową. Z jednej strony, może być ona źród-
może istnieć
między nimi łem pojednania, z drugiej zaś, konfliktu. Przy-
porozumienie? jąć jednak należy, że w Afganistanie żyją przy-
najmniej dwie grupy, których cele są całkiem
różne. Jedni pragną modernizacji i demokracji,
drudzy – wręcz przeciwnie – dążą do zachowa-
nia tradycyjnych wartości. Czy może istnieć
między nimi porozumienie?
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

Międzynarodowy kocioł
W Afganistanie nie da się zaprowadzić
pokoju bez porozumienia z krajami sąsiednimi.

25 sierpnia 2009 roku

Nie da się wygrać w Afganistanie, opierając
się jedynie na siłach militarnych.
Plakaty wyborcze kandytatów na prezydenta
naklejone na przydrożnej tablicy
Richard Holbrooke spot-
kał się w Turcji z szefem minister-
stwa spraw zagranicznych Iranu
Manouchehrem Mottakim, który
zasugerował, że Iran zacznie roz-
mowy z USA na temat Afganistanu,
gdy te zrezygnują z ingerowania
w wewnętrzne sprawy tego kraju.
Cena wyborów afgańskich może
znacznie wzrosnąć.
Sprawą otwartą jest wysłanie
przez Chiny wojsk do Afganista-
nu. W listopadzie 2008 odrzuci-
ły one możliwość współpracy
z wojskami NATO w tym kraju,
a jedynie zgodziły się, aby być
częścią sił pokojowych ONZ. Bio-
rąc jednak pod uwagę interesy
Pekinu w Afganistanie i Pakista-
nie, jego rola, również militarna,
może w przyszłości wzrosnąć.
Ponadto większe zaangażowa-
nie państw azjatyckich mogłoby
pozytywnie wpłynąć na sytuację
w tym regionie.
Nie da się również zaprowadzić
pokoju bez porozumienia z kraja-
mi, które sąsiadują z Afganista-
nem. Przede wszystkim z Pakista-
nem. Stosunki afgańsko-pakistań-
skie charakteryzuje zdjęcie agen-
cji AFP przedstawiające pracowni-
ka komisji wyborczej z Mazar-e
Szarif, a więc z północy kraju,
gdzie mieszkają przede wszystkim
Tadżycy i Uzbecy. Na ścianie znaj-
dującej się za plecami pracownika
widnieje mapa Afganistanu z za-
znaczonymi prowincjami i krajami,
z którymi ten graniczy. Za połu-
dniową granicą rozciąga się ob-
szar, jak głosi napis w paszto,
Pasztunistanu. Owszem to Pasztu-
nistan, ale część Pakistanu, a więc
obcego państwa, a to, jak widać,
czasem nie mieści się w wyobraź-
ni politycznej Afganów. 


mu więc mogło zależeć na fałszowaniu wybo-
rów? Karzajowi? Pewnie tak. Choć on zadbał
o głosy, bynajmniej ich nie fałszował. Sprowa-
dził natomiast do kraju generała Dostuma
– Uzbeka odpowiedzialnego między innymi za
masakry talibów, i zatwierdził szyickie prawo
FOT. US DOD (4)
jest czas. Nie tylko po to, by przeliczyć głosy,
uwzględnić zażalenia i skargi, lecz także spró-
bować wynegocjować porozumienie między
Karzajem a Abdullahem. Zaangażowały się
już w to Stany Zjednoczone.
Zanim doszło do rozmów Karzaja z amery-

Patrol na ulicy
Asadabadu
w prowincji Konar
podczas wyborów
16 sierpnia tuż przed wyborami w progra-
mie państwowej telewizji afgańskiej odbyła się
debata między kandydatami na urząd prezy-
denta: Karzajem, Baszardostem i Ghanim.
Pokazała ona zupełnie nowy wymiar komuni-
kacji politycznej w Afganistanie. Przeciwnicy
dyskutują, dowodzą swoich racji. Czy jednak
będą w stanie rozmawiać po wyborach, zwłasz-
cza Abdullah z Karzajem?
Niewątpliwie na kształt rozmów wpłynie lista
nieprawidłowości i skarg, jakie notuje niezależ-
na komisja wyborcza. A tych, które określono
jako poważne, jest już prawie siedemset. Wobec
ogromu uchybień wyborczych Abdullah
oświadczył, że nie zaakceptuje wyniku wybo-
rów, a przy tym zarzucił Karzajowi, że za ich
fałszowanie odpowiada państwo.
Ciekawe jest jednak to, że przed wyborami
Rangin Spanta, minister spraw wewnętrznych
Afganistanu, sugerował, iż może dojść do prób
fałszowania wyników i wzywał społeczność
międzynarodową do wzmożonej kontroli. Ko-
rodzinne, jawnie dyskryminujące kobiety.
ABDULLAH I KARZAJ
Te działania skompromitowały Karzaja
i nie pozostawiły złudzeń co do jego rzeczywi-
stych priorytetów. Dlaczego więc nadal cieszy
się poparciem? Może ono wynikać z różnych
powodów – dla jednych to wciąż ich przywód-
ca, ich reprezentant, Pasztun, dla innych to
Szah Szudża, który pozostawiony u władzy
daje możliwość walki w imię obrony zagrożo-
nej afgańskości.
W przypadku Abdullaha taka analogia nie
byłaby zasadna, wszak uczestniczył w afgań-
skim dżihadzie przeciw Sowietom. Ale z kolei
on związany jest z Tadżykami, a to przecież
Pasztunowie tradycyjnie rządzili Afganista-
nem. Niegdyś Karzaj, jeszcze przed wybora-
mi w 2004 roku, roztaczał wizję Afganistanu,
w którym prezydentem będzie reprezentant in-
nej grupy etnicznej, Tadżyk, a nawet Hazara.
W obecnej sytuacji nawet Abdullah nie przy-
pomni Karzajowi tych słów.
Ogłoszenie oficjalnych wyników zaplano-
wano na 17 września, ale już mówi się o moż-
liwym przesunięciu tego terminu. Potrzebny
kańskim wysłannikiem Richardem
Holbrookiem, ten spotkał się z Attą Nur
Mohammmadem, gubernatorem prowincji
Balch, który w dużym stopniu odpowiada za
sukces wyborczy Abdullaha w tej części kraju.
Gdyby zatem udało się przekonać Nur
Mohammada, by wpłynął na Abdullaha, żeby
ten zrezygnował z drugiej tury lub zaakceptował
podzielenie się władzą z Karzajem, czyli przy-
jął posadę premiera, o czym mówiło się już przed
wyborami, mielibyśmy wówczas bodaj najlepsze
rozwiązanie tych wyborów. Pojawia się jednak
pytanie o to, czym można by skusić gubernatora
Balchu, by zechciał realizować taki scenariusz.
Niektórzy sugerują, że głową Dostuma, który
znów musiałby udać się na banicję.
KOSZTY WYBORÓW
Nieco przewrotnie mówi się, że gdyby
Karzaj po wygranych wyborach chciał wy-
wiązać się z wszelkich obietnic, jakie złożył
w zamian za poparcie, należałoby utworzyć
kilka nowych prowincji, aby gubernatorami
w nich zostali ci, którzy przyczynili się do jego
sukcesu. Niewątpliwie jednak możemy oczeki-
wać głębokich przemian, włącznie ze zmianą

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 45

 A F G A N I S T A N
Hamid Karzaj

Abdullah Abdullah

 Zdaniem
niektórych,
KARZAJ miał
wygrać i nic nie
mogło tego
zmienić.
Świadczy
to jednak
o ogromnej
frustracji, apatii
i zniechęceniu,
FOT. US DOD (2)

jakie panują
w kraju.

konstytucji i powstaniem nowego ośrodka
władzy – w postaci urzędu premiera.
Z drugiej strony, obecność w kraju
Dostuma, który być może znajdzie posadę
państwową, czy Fahima, Tadżyka zamie-
szanego w przemyt narkotyków, którego
Karzaj zgłosił na urząd wiceprezydenta,
dowodzi, że w rzeczywistości Afganistan
pozostanie krajem układów, korupcji. Para-
doksalnie władza
Karzaja może przyczy-
nić się do konsolidacji
opozycji i silniejszego
Czy
wpływu opinii publicz-
nej. Na to jednak, biorąc Afganistan
pod uwagę podziały
w społeczeństwie afgań- będzie jeszcze
prezydenta grup etnicznych. Karzaj przedsta-
wił Qasima Fahima, Tadżyka, i Karima
Chalilaego, Hazarę. Abdullah – Hamajuna
Wasefi, Pasztuna i Czeraka Alego, Hazarę.
Warto więc mieć na uwadze również podziały
w obrębie poszczególnych grup, na przykład
wśród Hazarów. Nie wiadomo, czy Karim
Chalili, niegdyś przywódca hazarskiej partii
Hezb-e Wahdat (Narodowa Partia Jedności),
obecnie popierający
Karzaja, spodziewał się
tak dużego poparcia okaza-
nego Baszardostowi.
Z tych afgańskich po-
działów najbardziej wyra-
ziste są te między Pasztu-
nami a Tadżykami. W za-
nieprawidłowości wyborczych, do których do-
szło właśnie na tych terenach. Tradycyjnie jed-
nak to Pasztunowie rządzili Afganistanem, nie-
mniej już od czasu inwazji radzieckiej inne gru-
py aktywnie uczestniczą w walce o władzę,
zwłaszcza Tadżykowie, którym udało się po
upadku rządu Nadżibullaha powołać własny
gabinet. Przewagę Tadżyków z Frontu Północ-
nego widać było w powołanym tymczasowym
rządzie Karzaja po 2001 roku.
FRUSTRACJE I ZNIECHĘCENIE
Czy po wyborach Afganistan będzie jesz-
cze bardziej podzielony? Jego mieszkańcy,
którzy angażowali się w wyborach, a jedno-
cześnie dokumentowali wszelkie nieprawid-
łowości, przesyłając do agencji prasowych

bardziej
skim, trzeba poczekać.
Przeciwstawia się
Karzaja Pasztuna Ta-
dżykowi Abdullahowi,
ponieważ zakłada się, że
podzielony?
ich naturalnymi sojusz-
nikami są grupy etniczne, które reprezentu-
ją. Oczywiście jest to słuszne, bo gdy bra-
kuje ukształtowanych partii, to współple-
mieńcy stanowią naturalne zaplecze poli-
tyczne. Faktem jednak jest, że w Afganista-
nie nie da się wygrać, mając poparcie tylko
własnej grupy etnicznej.
Pewną prawidłowością w tych wyborach
było zaprezentowanie jako wiceprezyden-
tów przedstawicieli innych niż kandydat na
sadzie można mówić
o dwóch kulturach poli-
tycznych: pasztuńskiej i ta-
dżyckiej. Zdecydowanie
bardziej aktywni są obec-
nie Tadżykowie, którzy po-
dejmują wiele inicjatyw, takich jak utworzenie
Zjednoczonego Frontu Narodowego czy prze-
prowadzenie, tuż przed wyborami, na stronach
internetowych sondaży, według których więk-
szą przewagę miał Abdullah.
Południowe prowincje (pasztuńskie), trakto-
wane jako źródło poparcia Karzaja, wykazują
znacznie mniejsze zaangażowanie polityczne
i zrozumienie potrzeb dzisiejszego Afganistanu,
czego dowodzi też liczba, udokumentowanych
zdjęcia, informacje na ten temat, mają świa-
domość uczestniczenia w swego rodzaju tea-
trze politycznym. Zdaniem niektórych,
Karzaj miał wygrać i nic nie mogło tego
zmienić. Świadczy to jednak o ogromnej fru-
stracji, apatii i zniechęceniu, jakie panują
w kraju. Sugerowane masowe protesty, na
wzór tych z Iranu, nie wydają się jednak
prawdopodobne. Choć oczywiście można je
brać pod uwagę, podobnie jak dwa inne roz-
wiązania: porozumienie między Karzajem
a Abdullahem i drugą turę wyborów.
W przypadku drugiej tury, która mogłaby
okazać się katastrofą, zarówno pod wzglę-
dem frekwencji, jak i bezpieczeństwa, może-
my mieć do czynienia z rzeczywistym kryzy-

46 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009


sem politycznym, związanym przede wszyst-
kim z wygaśnięciem kadencji Karzaja.
WOJNA I POKÓJ
Już od dawna mówi się głośno, że nie da się
wygrać w Afganistanie, opierając się jedynie
na siłach militarnych. Po części miarą zaanga-
żowania jest liczba obecnych tam żołnierzy,
ale także personelu cywilnego. Zmiana strate-
gii amerykańskiej, zapowiedzianej przez
Baracka Obamę, z pewnością przyczyni się
do zwiększenia jego liczby. I to jest też prze-
słanie dla Polaków – by w większym stopniu
prowadzono badania nad potrzebami miejsco-
wej ludności. Trzeba jednak zakładać długo-
terminowy proces. Przeprowadzone wybory
w Afganistanie miały coś z iluzji – niestety
nie idzie za nimi rzeczywista i głęboka prze-
miana społeczeństwa.
Czy grozi nam powrót Szaha Szudży do Af-
ganistanu? To pytanie można jednak nieco ina-
czej rozumieć. Biorąc pod uwagę ogromną
liczbę uchodźców afgańskich, można zapytać,
czy mogą oni wrócić do swojego kraju, do oj-
czyzny? Czy Afganistan może być ich do-
mem? To pytanie w rzeczywistości skłania do
przyjęcia nieco innej perspektywy. Dla prze-
ciętnego Afgańczyka możliwość wyboru mię-
dzy Karzajem a Abdullaham nie powinna
być sprawą najważniejszą.  w pierwszych wyborach do rad komunalnych,
Doktor MARCIN RZEPKA
jest pracownikiem Uniwersytetu Papieskiego Jana
Pawła II w Krakowie i Uniwersytetu Jagiellońskiego.
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
MARIUSZ BORKOWSKI
Symbol
hipokryzji
Zachodni model demokracji nie ma szans
przyjąć się w krajach islamu. Zawsze będzie
traktowany jak niechciany prezent.
W
Maghrebie, a także na
Bliskim i Środkowym
Wschodzie – tu gdzie do-
minuje świat islamu – de-
mokracja zdewaluowała
się, zanim w ogóle się pojawiła. Co więcej, sa-
mo pojęcie demokracji – symbol, a zarazem
„towar eksportowy” Zachodu – zostało do-
szczętnie zdyskredytowane. W opinii publicz-
nej świata islamu demokracja stała się prze-
klętym symbolem hipokryzji, wyświechtanym
sloganem używanym przez tamtejsze reżimy
autokratyczne, ukrywającym rzeczywistość:
umacnianie władzy elit poza wszelką kontrolą
i wolą społeczeństw. Za hasłem „demokracja”
kryły się też amerykańskie interwencje zbroj-
ne neokonserwatystów Busha w Iraku i Afga-
nistanie oraz polityczne naciski w innych kra-
jach islamu.
Z drugiej strony, gdy pod szyldem demokra-
cji lokalne społeczności opowiadały się w wol-
nych wyborach za ugrupowaniami antyzachod-
nimi, Zachód dyskredytował ten wybór i karał
te społeczności sankcjami, tak jak to zdarzyło
się po wyborach w Gazie, które demokratycz-
nie wygrał fundamentalistyczny Hamas.
PIEKIELNE WYNALAZKI
21 sierpnia, dzień po wyborach w Afgani-
stanie, specjalny wysłannik USA Richard
Holbrooke pojawił się u dotychczasowego
prezydenta Hamida Karzaja (ubiegającego
się o drugą kadencję) i zażądał zorganizowa-
nia drugiej tury tych wyborów. Doskonale
wiedział, że afgański prezydent manipuluje
przy urnach. W odpowiedzi Karzaj wyszedł,
trzasnąwszy drzwiami, a następnego dnia jego
współpracownicy zaczęli głosić, że wygrał już
w pierwszej turze – choć nie policzono jeszcze
nawet połowy głosów.
Niespełna 20 lat wcześniej w Algierii
do których dopuszczono islamską opozycję,
społeczeństwo masowo głosowało na islami-
stów, ponieważ wierzyło, że ci, nieskalani wła-
dzą, nie są skorumpowani i zapewnią lepszą
przyszłość. Zaraz potem miały odbyć się wybo-
ry parlamentarne. Po ogłoszeniu zwycięstwa li-
der islamistów Abassi Madani oświadczył
dziennikarzom bez ogródek, że są to pierwsze
i ostatnie zarazem wybory demokratyczne
w Algierii, bo „islam nie potrzebuje żadnych
piekielnych wynalazków Zachodu i sam wie
najlepiej, jak kierować państwem”.
NIECHCIANY PREZENT
Zakończenie zimnej wojny między super-
mocarstwami, a potem upadek muru berliń-
skiego zrodziły na Zachodzie nadzieje, że fala
demokracji dotrze do krajów islamskich i bę-
dzie to prezent przekształcający tamtejsze
ustroje polityczne i społeczeństwa według ich
wzorców. Wprowadzane natomiast – nie tyle
pod presją, ile usilną perswazją – zachodnie
standardy polityczne, jak również wymóg po-
szanowania praw człowieka, spowodują zde-
mokratyzowanie się tamtejszych reżimów au-
tokratycznych.
Jednocześnie Zachód się spodziewał, że
zmiany strukturalne w sferze gospodarki (pro-
ces prywatyzacji i ograniczania roli państwa
w ekonomice, rozbudowa prywatnego sektora
i zwiększająca się rola inwestycji zagranicz-
nych) doprowadzą do powstania prężnej klasy
średniej, która od środka stanie się katalizato-
rem przemian demokratycznych.
W roku 2009 można niestety powiedzieć, że
rachuby te całkowicie zawiodły. Co gorsza, spo-
łeczeństwa krajów islamskich uznały, że demo-
kracja jest kolejnym narzędziem używanym
w celu osiągnięcia zachodniej dominacji
i wprowadzenia niezgodnych z praktyką islamu
rozwiązań politycznych. „Reformy” narzucane
przez Zachód krajom islamu nie wprowadziły
ich na drogę wiodącą od liberalizacji gospodarki
do realnej demokracji. Przeciwnie, udowodniły,
że nie istnieje żaden mechanizm przechodzenia
z jednej fazy do drugiej. Reżimy autokratyczne
nie uległy presji demokratyzacji i się nie zmieni-
ły. One tylko wykorzystały narzędzia demokra-
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 47
 A F G A N I S T A N
cji i jej symbole do… zmodernizowania się
i prezentowania w nowej wersji. Klasyczny za-
bieg marketingu politycznego.
W rzeczywistości w krajach islamu istnieją
obecnie dwa typy rządów: twarde, takie jak
w Libii czy Syrii, gdzie nie ma żadnych realnych
oznak pluralizmu, oraz hybrydy, jak w Algierii,
Egipcie, Jordanii, Maroku, Libanie, gdzie silna
władza pozwala na istnienie pewnych form plu-
ralizmu politycznego, a nawet do nich zachęca.

KLUCZ LOJALNOŚCI
„Dla mnie najważniejsze jest, bym mógł roz-
wijać mój biznes, by rządowi biurokraci nie
byli zbyt pazerni i nie żądali zbyt wysokich ła-
pówek, a przepisy dawały swobodę manewru”,
przekonywał pewien zamożny przedsiębiorca
arabski. „Wdawanie się w politykę przeciwko
rządowi jest niezdrowe i nieopłacalne. Mogę
stracić nie tylko swój biznes. Ponadto nowy
rząd to nowi biurokraci i mogą na przykład
dojść do władzy islamiści, którzy dopiero
utrudnią nam, przedsiębiorcom, życie”. Ten
pogląd nie jest wcale odosobniony.

Islam zawiera elementy o charakterze

zarówno prawicowym, jak i lewicowym,
ale zakłada sztywne trzymanie się tradycji

Tak zwane klasy średnie w krajach islamu to

różnorodne grupy społeczne: korpus oficerski
i kadra urzędnicza, zawdzięczające wszystko
państwu, wolne zawody (lekarze, prawnicy, na-
uczyciele i tym podobni), osoby na garnuszku
państwa opiekuńczego, wielcy przedsiębiorcy,
którzy zawdzięczają autokratycznej władzy
wpływy gospodarcze i lukratywne kontrakty,
a wreszcie drobni kupcy i wytwórcy, którzy
podporządkowując się dość skomplikowanym
i często absurdalnym przepisom biurokratycz-
nym (i omijając je dzięki łapówkom), mogą
funkcjonować na rynku. Wszystkie te grupy są
uzależnione od przychylności państwa, które
dzieli swe dochody (często z eksportu gazu
i ropy) według klucza lojalności. Zmiana ukła-
du politycznego to zawsze wielka niewiadoma,
na której częściej można stracić niż zyskać.
I dlatego też klasy średnie – wbrew kalkula-
cjom Zachodu – są zachowawcze i raczej nie-
chętne zmianom.
W krajach o zagwarantowanym wysokim
dochodzie (bogatych w gaz i ropę) niewielu
odczuwa potrzebę wprowadzania jakichkol-
wiek zmian strukturalnych – czy to w gospo-
darce, czy w polityce – bo po co zmieniać, jeśli
jest (na razie) dobrze. W krajach, w których nie
ma bogactwa naftowego (na przykład w Egip-
cie), pieniądze z Zachodu mogą stanowić
„opatrznościową mannę”.
Między władzą a grupami zależnymi od niej
tworzy się układ pan–klient. Lojalność wobec
władzy rekompensowana jest kolejnymi bene-
ficjami: dobrym kontraktem, posadą, karierą
wojskową, stanowiskami w administracji. Rzą-
dy są dość stabilne. Wynik głosowania w wy-
borach, zwłaszcza niebywała sięgająca 99 pro-
cent uprawnionych, frekwencja to efekt zarów-
no „cudów nad urną”, jak i stosowania w prak-
tyce zasady „jak dobrze żyjesz z partią rządzą-
cą, to i tobie dobrze będzie się żyło”. Zresztą
zdarzało się, że zadeklarowana chęć głosowa-
nia na opozycję kończyła się albo brakiem wpi-
su na listę wyborców, albo bardziej bolesnym
doświadczeniem z interweniującymi aktywi-
stami partii rządzącej.
STRASZAK TERRORYZMU
Poza tym układem są ludzie rozczarowani.
Wywodzą się z bardzo różnych warstw, i są to:
studenci, dziennikarze, ci, którzy weszli w kon-
flikt z państwem, czy też ci, którzy nie dostaną
nic z „manny” rozdzielanej przez (ostatnio co-
raz bardziej słabnące) opiekuńcze państwo au-
tokratyczne, czyli biedacy.
Osoby lepiej wykształcone (które są
w mniejszości) próbują tworzyć laicką opozy-
cję, mającą jednak nikłe wpływy w społeczeń-
stwie. Reszta (wielu ludzi wykształconych) też
tworzy opozycję, ale pod szyldem islamskim.
Skuteczniej trafiają do ludu. Tłumaczą, że je-
dynym rozwiązaniem i ratunkiem przed ko-
rupcją, złym rządzeniem i niesprawiedliwoś-
cią jest powrót do zasad islamu, czyli do
wspólnoty (ummy), gdy prymat nakazów reli-
gijnych obowiązujących w sprawowaniu wła-
dzy i zarządzaniu gospodarką, a także powie-
rzanie funkcji albo duchownym (Iran, Liban),
albo ortodoksom islamskim przyniesie zba-
wienną odpowiedź na agresję polityczną, du-
chową i gospodarczą Zachodu. Nie ma tu
miejsca na zasady demokracji zachodniej, sta-

48 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009


wiającej na prymat praw człowieka. W islamie
obowiązują prawa boskie i boski porządek
świata ustanawiający co prawda równość wier-
nych, ale dający dostęp do władzy tym, którzy
zostali wybrani przez imamów.
Te proste recepty znajdują coraz więcej zwo-
lenników wśród zmarginalizowanych warstw,
w tym biedoty. W skrajnych przypadkach bunt
i ekstremizm religijny prowadzą do powstawania
ugrupowań terrorystycznych.
Paradoksem jest to, że to nie te grupki ludzi
budzą obawy rządów autorytarnych. Przy silnym
wsparciu USA szybko zaczęły się one rozpra-
wiać z terroryzmem islamskim, tak że groźba
destabilizacji z tej strony praktycznie nie istnieje.
Jednakże po to, by uzasadniać twarde represje
wobec wszelkiej opozycji, rządy autokratyczne
umiejętnie starają się wykorzystywać straszak
terroryzmu w kontaktach z Zachodem.
Ekipy autokratyczne w państwach islamskich
tak naprawdę obawiają się destabilizacji ze
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
„Reformy” narzucane przez Zachód krajom islamu nie wpro-
wadziły ich na drogę wiodącą od liberalizacji gospodarki do
realnej demokracji.
strony islamistów zdobywających
stopniowo sympatię i wpływy wśród
warstw zmarginalizowanych. Propa-
ganda islamistów opiera się na atrak-
cyjności tez islamu, wielkiej religii na-
kierowanej na zbawienie i głębszy
Wszystkie grupy
sens życia.
społeczne Islam sprzeciwia się indywiduali-
w islamie są zmowi, masowej konsumpcji. Zawie-
uzależnione od ra elementy o charakterze zarówno
przychylności
państwa, które
prawicowym, jak i lewicowym. Ale
dzieli swe zakłada sztywne trzymanie się trady-
dochody według cji, zasad i hierarchii. Szerzenie tej
klucza lojalności. wiary jest łatwe. Oferuje ona bowiem
możliwość uproszczonego pojmowa-
nia świata i kontrastuje ze skompliko-
wanymi, niezrozumiałymi dla więk-
szości społeczeństw Zachodu zasada-
mi współczesnego świata i jego me-
chanizmów politycznych oraz gospo-
darczych.
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
FOT. US DOD (2)
To właśnie te czynniki spowodowały,
że Palestyńczycy w Gazie, zniechęceni
beznadzieją blokady politycznej i nara-
stającą nędzą, masowo głosowali na
Hamas. Ten sam mechanizm sprawia,
że coraz szersze kręgi społeczeństw
krajów islamu gotowe są głosować na
islamistów i oddać im władzę. A ci go-
towi są w takim przypadku, po raz
pierwszy i ostatni, wykorzystać zasady
demokratyczne.
A potem? Później może będzie jak
ostatnio w czasie wyborów w Iranie.
Kandydaci nienamaszczeni przez ima-
mów nazywani są wrogami islamu,
a tych, którzy na ulicach domagają się
respektowania w wyborach demokra-
tycznych zasad, piętnuje się jako wro-
gów ludu i religii. 
MARIUSZ BORKOWSKI
jest dziennikarzem Polskiego Radia.
49
 P R Z E P I S Y
C na to  NATO
ROBERT CZULDA
Transatlantycka
różnica
Różnic między europejskimi członkami NATO a Stanami Zjednoczonymi
jest niewątpliwie wiele. Jedna z ich to... stosunek do
homoseksualistów w mundurach.
P
roblem homoseksualizmu wśród
wojskowych i jego rozwiązanie
były jednym z elementów kampa-
nii prezydenckiej Billa Clintona
w 1992 roku. Kandydat Partii Demokra-
tycznej obiecał znieść zakaz służby w si-
łach zbrojnych dla osób o odmiennych pre-
ferencjach seksualnych. Ostatecznie wpro-
wadził kontrowersyjną politykę „nie pytaj,
nie mów”, polegającą na tym, że przełożo-
nym nie wolno pytać o preferencje seksual-
ne żołnierzy, a ci nie mogą ich ujawniać.
Zdaniem organizacji walczących o równe
prawa, w amerykańskich siłach zbrojnych
tolerancja dla gejów nadal nie jest wystar-
czająca, a wojsko łamie konstytucyjne pra-
wo do wolności wypowiedzi. Mimo to, le-
galność ustawy była kilkukrotnie podtrzy-
mywana decyzjami sądów.
Co ciekawe, większość Amerykanów nie
ma nic przeciwko służbie homoseksuali-
stów w wojsku. Jak wynika z badań „Wa-
50 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
FOT. US DOD
shington Post” z 2008 roku, 75 procent an-
kietowanych uważa, że powinni mieć oni
prawo do służby. 26 procent wojskowych to
zwolennicy takiego rozwiązania, a 37 pro-
cent wyraziło swój sprzeciw. Pod koniec
2007 roku były przewodniczący Kolegium
Połączonych Szefów Sztabów John
Shalikashvili stwierdził, że nie ma powodu
do wykluczania homoseksualistów z woj-
ska. Jego opinię poparło w liście otwartym
28 emerytowanych generałów. Przeciwko
obecnym rozwiązaniom prawnym wypo-
wiedział się również admirał Mike Mullen,
a Barack Obama obiecał usunąć ten zakaz.
Aż do 2000 roku podobne przepisy obo-
wiązywały w Wielkiej Brytanii. Każda
osoba, która okazała się homoseksualistą,
mogła być z wojska usunięta. Nie istniała
żadna droga odwoławcza. Społeczna dys-
kusja na ten temat pojawiła się już pod ko-
niec lat sześćdziesiątych. Jednym z naj-
większych krytyków obecności homosek-
sualistów w wojsku był marszałek Bernard
Montgomery, bohater II wojny światowej.
„Musimy walczyć z tymi nienaturalnymi
praktykami, a nie je wspierać”, mówił we-
teran przed obliczem Izby Lordów. „Sły-
szałem głosy, że takie rzeczy są dozwolone
w innych krajach NATO i we Francji.
Dzięki Bogu, nie jesteśmy Francuzami”.
Odpowiednie zmiany przyszły dopiero pod
koniec lat dziewięćdziesiątych, kiedy to
Europejski Trybunał Praw Człowieka
uznał, iż taka polityka jest niezgodna z pra-
wem. W 2005 roku rozpoczęto nawet spe-
cjalną kampanię zachęcającą homoseksu-
alistów do wstępowania w szeregi marynar-
ki wojennej.
Pozostałe kraje NATO utrzymujące za-
kaz wcześniej lub później unieważniły sto-
sowne przepisy. Pierwszym członkiem so-
juszu, który zniósł zakaz, w 1974 roku, by-
ła Holandia. Stowarzyszenia gejowskie
przekonały władze, iż dopuszczenie homo-
seksualistów do służenia w armii nie osłabi
zdolności bojowych sił zbrojnych. Podob-
nie postąpiono w Danii i Francji. Swoboda
służby obowiązuje też w Niemczech, gdzie
preferencje seksualne nie są tematem zain-
teresowania przełożonych tak długo, jak
żołnierze zachowują dyskrecję. We Wło-
szech przepis zniesiono w 1985 roku.
Aż do 1992 roku zakazy istniały w Kana-
dzie. Oficer miał obowiązek poinformować
przełożonych o podejrzeniu o homoseksu-
alizm jednego ze swoich podwładnych.
Przeprowadzano stosowne śledztwo, które
mogło zakończyć się usunięciem z wojska.
W najlepszym wypadku żołnierz tracił
szansę na awans. Obecnie kanadyjskie siły
zbrojne zezwalają na jednopłciowe małżeń-
stwa oraz nieskrępowaną służbę transseksu-
alistów. Niektórzy z nich oficjalnie uczest-
niczą w paradach równości.
Odejście Wielkiej Brytanii od tej polity-
ki sprawia, iż obecnie Stany Zjednoczone
to jedno z trzech państw NATO, które mają
tak surowe przepisy w kwestii służby czyn-
nej homoseksualistów. Pozostałe to Grecja
i Turcja. O ile w tym pierwszym można za-
uważyć pierwsze ślady seksualnej liberali-
zacji, o tyle muzułmańska Turcja jest nie-
ugięta, stoi na straży tradycji. Nawet jed-
nak i tu zmiana prawa zdaje się kwestią
czasu. Chęć wstąpienia do Unii Europej-
skiej sprawia, że turecka klasa polityczna
musi zdobywać się na daleko idące kom-
promisy. W 2004 roku przyjęto delegację
homoseksualistów w parlamencie. 

MAREK PIELACH
Pogoda dla tyranów
Nie ma tak odrażającej postaci,
żeby Zachód jej nie zaakceptował, jeśli uzna,
że leży to w jego interesie.
M
yśliwce wykonujące
podniebne akrobacje,
ośmiuset tancerzy,
wielkie orkiestry, tysią-
ce ton fajerwerków i pomalowana na
jaśniejszą zieleń trawa. Tak wyglądała
największa impreza w historii Afryki,
która właśnie zakończyła się w Libii.
Bohater był tylko jeden – pułkownik
Muammar Kadafi. Hucznie święto-
wał 40-lecie dokonanego przez siebie
zamachu stanu. 1 września 1969 roku
jako sierżant obalił prozachodniego
króla Idrisa I, a potem zniewolił włas-
ny naród, znacjonalizował zagraniczne
firmy i wspierał działających w Euro-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
pie terrorystów. Mimo to na uroczy-
stości Kadafiego mieli zjawić się
i Nicolas Sarkozy, i hiszpańska para
królewska, i Silvio Berlusconi.
Ostatecznie nie skorzystali z za-
proszeń, bo gazety wciąż wypomina-
ły im, że dyktator Libii ucałował ostat-
nio na lotnisku Abdelbaseta Alego
al-Megrahiego – zwolnionego z wię-
zienia w Szkocji sprawcę zamachu na
samolot, który spadł na Lockerbie
21 grudnia 1988. Zginęło wówczas
259 pasażerów. Aż do 11 września
2001 roku był to największy atak
terrorystyczny. Jednak to właśnie po
tragedii w Nowym Jorku Kadafi
FOT. US DOD
Przywódcy
Libii
Muammarowi
Kadafiemu marzy się
stworzenie Stanów
Zjednoczonych
Afryki.
umiejętnie wkupił się w łaski Zachodu. Za-
oferował pomoc w zwalczaniu terroryzmu,
przyznał, że miał udział w zamachu nad Lo-
ckerbie i wypłacił odszkodowania rodzinom
ofiar. Odtąd ekscentryczny przywódca Libii
mógł odwiedzać światowych przywódców
(uczestniczył na przykład w jednym ze szczy-
tów G8), a i oni chętnie wybierali się do jego
namiotu w Trypolisie. Mówi się, że nawet
zwolnienie Al-Megrahiego było wspólną de-
cyzją Kadafiego i Brytyjczyków. Przyznał to
syn dyktatora, który powiedział wprost, że
Londyn zabiega o lukratywne kontrakty. Tak
się bowiem składa, że Libia ma bogate złoża
INTERESY
ropy naftowej i gazu ziemnego.
wyznaczają Wydanie mordercy własnych obywateli
granice, w zamian za korzyści gospodarcze? Brytyj-
w których czycy uznali, że to dobry interes. Także
mniejsi lub
więksi despoci Kadafi miał w serdecznym powitaniu terro-
mogą się rysty swój cel. Marzy mu się bowiem stwo-
poruszać. rzenie Stanów Zjednoczonych Afryki, musiał
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 51
 Z A G R O Ż E N I A
AZJA
EUROPA Islom Karimov
Aleksander Łukaszenko – Uzbekistan, od 1991
– Białoruś, od 1994 Nursułtan Nazarbajew
– Kazachstan, od 1994
Ilham Alijew
– Azerbejdżan, od 2003
Gurbanguly
Berdimuhamedow
AMERYKA POŁUDNIOWA – Turkmenistan – od 2007
Fidel Castro – Kuba, od 1959
Emomali Rahmon
Hugo Chavez – Wenezuela, od 1999
– Tadżykistan – od 1994

AFRYKA
Muammar Kadafi – Libia, od 1969
Idriss Déby – Czad, od 1990
Omar al-Baszir – Sudan, od 1989
Robert Mugabe – Zimbabwe, od 1987
AZJA

Wybrani
Kim Dzong Il – Korea Północna, od 1994
Hu Jintao – Chiny, od 2002
Than Shwe – Birma, od 1992

dyktatorzy
Choummaly Sayasone – Laos, od 2006

BLISKI WSCHÓD

świata
Baszar al-Assad – Syria, od 2000
król Abdullah ibn Abdulaziz al-Saud
– Arabia Saudyjska, od 2005

więc podnieść swój autorytet wśród tamtej- go nie mają. Przypomina to trochę ich rela- spijskiego znajdują się spore zasoby ropy),
szych przywódców i pokazać, że nie we cje z byłym prezydentem Pakistanu mogą robić wszystko. Jeśli bowiem narażą
wszystkim ulega Zachodowi. Pervezem Musharrafem. Rządził on kra- się Stanom Zjednoczonym, z chęcią obronią
Na razie wydaje się jednak, że to przywód- jem od 1999 roku, kiedy to przeprowadził ich Rosja i Chiny.
cy wolnego świata bardziej ulegają jemu niż krwawy zamach stanu. Następnie wspierał Każdy z tych krajów marzy o kontroli nad
odwrotnie. Co gorsza, nie dotyczy to tylko talibów, ale po 11 tym rejonem świata.
Libii. Nie ma tak odrażającej postaci, żeby września 2001 roku Symbolem miejscowe-
Zachód jej nie zaakceptował, jeśli uzna, że
leży to w jego interesie. „To jest sukinsyn,
postąpił tak samo jak
Kadafi – zadeklaro- „To jest go przywódcy (po
śmierci wznoszącego
ale nasz sukinsyn”, mawiali Amerykanie
w czasach zimnej wojny i ta zasada nadal
wał pełne poparcie dla
wojny z terroryzmem. sukinsyn, ale sobie złote pomniki
władcy Turkmenistanu

nasz sukinsyn”,
obowiązuje, choć już mniej oficjalnie. Na deklaracjach się nie Saparmyrata Nyýazowa)
skończyło. Musharraf jest prezydent Uzbeki-
NIE MA LEPSZYCH wysłał ponad 70 tysięcy stanu Islom Karimov.
Inną kwestią jest, że na przykład w Azji
Środkowej i na Bliskim Wschodzie, nawet
żołnierzy na pogranicze
pakistańsko-afgańskie mawiali Pozostaje on u władzy
od 1989 roku. Najpierw
jeśli odbywają się wybory, nie wygrywają
ich prozachodni politycy ceniący kompro-
i wydał Amerykanom
kilkuset członków bądź Amerykanie jako sekretarz partii ko-
munistycznej, później

mis, nieskażeni korupcją i walczący o prawa
człowieka. Nie dlatego, że zdobywają za
mało głosów, ale tacy osobnicy po prostu
nie istnieją.
Najlepszym przykładem jest prawdopo-
dobny zwycięzca październikowych wybo-
rów w Afganistanie Hamid Karzaj. Ow-
szem, zna on sześć języków, a z CIA współ-
pracuje już od lat osiemdziesiątych, ale
oszałamiającą skutecznością wykazał się
tylko w wydawaniu pieniędzy z pomocy za-
granicznej (z których wiele trafiło podobno
do jego kieszeni). Amerykanie z chęcią
przestaliby go wspierać, ale nikogo lepsze-
w czasach
to Al-Kaidy, bądź bojó-
wek talibskich.
Problem w tym, że
prowadząc taką polity-
kę, stracił poparcie włas-
zimnej wojny
nego narodu. Zmienił
więc front i zaczął negocjować z przywódcami
plemion pusztuńskich. Wtedy stracił poparcie
Amerykanów. Nie pomógł mu stan wyjątkowy,
który wprowadził w listopadzie 2007 roku. Nie-
długo po nim musiał odejść ze stanowiska.
Takich problemów nie mają dyktatorzy
w Azji Środkowej. Korzystając ze strategicz-
nego położenia regionu (w szelfie Morza Ka-
prezydent.
Podobnie jak wszyscy
dyktatorzy, po 11 wrześ-
nia 2001 roku poparł on
wojnę z terroryzmem,
ale sojusz skończył się
w 2005 roku, kiedy Zachód nie mógł już przy-
mknąć oczu na jego krwawą rozprawę z opozy-
cją. Karimov wyjaśnił co prawda – podobnie
jak Władimir Putin – że ci, których zabił, byli
groźnymi islamskimi fundamentalistami, ale
zdaje się, że ta formułka już się zużyła.
Takich jak Karimov jest w regionie wielu.
Nursułtan Nazarbajew nie ma tyle krwi na

52 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009


Fidel Castro – Kuba
GRAF. MARCIN DMOWSKI
rękach, ale rządzi Kazachstanem od 1984 ro-
ku. Z tego samego pokolenia pochodził
Hejdar Alijew (zmarł dwa miesiące po wy-
borach, w których wystawił kandydaturę
swojego syna). Ilham Alijew rządzi więc
Azerbejdżanem od 2003 roku. Jeszcze krót-
szy staż ma Gurbanguly Berdimuhamedow,
który w 2007 roku został prezydentem Turk-
menistanu, uzyskując 89 procent sfałszowa-
nych głosów. Historia wyklucza jednak praw-
dziwą demokrację w tym rejonie świata.
Władca jest jeden i jeśli Zachód tego nie ro-
zumie, to nie będzie rozmów o dostawach ro-
py i gazu.
NIEBEZPIECZNE ZWIĄZKI
Tyranów akceptuje się więc z braku innych
możliwości. Gorzej, jeśli ci obracają się prze-
ciwko swoim patronom. Realpolitik Zachodu
bywa bardzo krótkowzroczna. George W.
Bush mógł szczerze nienawidzić Saddama
Husajna za to, że „chciał zabić jego tatusia”,
ale nie kto inny jak Donald Rumsfeld, sekre-
tarz obrony w jego administracji, odwiedził kie-
dyś Husajna w Bagdadzie, a w czasie wojny
iracko-irańskiej USA dostarczały mu uzbroje-
nie. Rumsfeld i tak zachowywał się powścią-
gliwie w porównaniu z Jacques’em
Chirakiem, który, będąc wtedy premierem
Francji, próbował sprzedać Husajnowi reaktor
nuklearny i podpisał z nim kontrakty na dostar-
czenie sporej ilości francuskiej broni. Jako pre-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
Tyranów akceptuje się często z braku innych możliwości. Na zdjęciu Donald Rumsfeld
podczas wizyty w Taszkiencie rozmawia z prezydentem Uzbekistanu Islomem Karimovem.
FOT. WWW.AFRO.COM
Robert Mugabe – Zimbabwe
zydent Francji Chirac przyjął z honorami Ro-
berta Mugabe, dyktatora Zimbabwe, który
wypędzał z kraju białych farmerów.
To wszystko są jednak dość niebezpieczne
związki, i to dla obu stron. Wystarczy przypo-
mnieć, że Saddam Husajn, który nie chciał iść
na żadne ustępstwa wobec Ameryki, skończył
na stryczku. Znacznie bardziej niebezpieczny
Kim Dzong Il, który zlecił pracę nad bombą
atomową (w przeciwieństwie do Husajna, nie-
dysponującego nawet bronią biologiczną), śpi
jednak spokojnie.
Wszystko dlatego, że administracja George’a
W. Busha wolała zaatakować kraj z dużymi za-
sobami ropy naftowej, a nie państwo, w którym
telewizja podaje obywatelom przepisy na „po-
żywną zupę z trawy”. Zatem znowu interesy…
To one wyznaczają granice, w których mniejsi
lub więksi despoci mogą się poruszać.
Trzech najgorszych dyktatorów XXI wieku
– Kim Dzong Il, Omar al-Baszir i Robert
Mugabe – może mordować własną i sąsiednią
ludność, a także obrażać zachodnich polityków
najgorszymi epitetami. Dopóki nie wspierają
terrorystów, a w ich kraju nie ma znaczących
surowców, dopóty włos im z głowy nie spadnie.
Jeśli nawet mają surowce, ale są skłonni się ni-
mi podzielić, jak Kadafi, również mogą być
pewni, że dożyją późnej starości, a ich potom-
kowie przejmą „rodzinny interes”.
Nietykalni są również dyktatorzy zarówno
nic nieznaczący, jak i znaczący zbyt wiele. Do
Hu Jintao – Chiny
FOT. US DOD (3)
pierwszej kategorii należy z pewnością
Aleksander Łukaszenko. Nie ma on broni
atomowej, a gaz musi kupować (fakt, że na
bardzo korzystnych warunkach) od Rosji. Nie
wspiera też terrorystów, ani nie masakruje
opozycji. To sprawia, że bez końca będzie
mógł zarządzać swoim wielkim kołchozem
(jak złośliwi czasem nazywają Białoruś).
Na tle innych satrapów Łukaszenko wypa-
da tak korzystnie, że w tym roku Unia Euro-
pejska wpuściła go nawet na swoje teryto-
rium. W kwietniu prezydent Białorusi poje-
chał do Włoch, gdzie spotkał się z Silvio
Berlusconim. W Watykanie przyjął go pa-
pież. Z zupełnie innych powodów nieusuwal-
ny jest Hu Jintao – sekretarz generalny Ko-
munistycznej Partii Chin i zarazem prezy-
dent tego kraju.
NAJWIĘKSZA DYKTATURA
Ze względu na relacje gospodarcze z Chi-
nami nie mówi się głośno, że ten kraj jest kla-
syczną dyktaturą. I to największą na świecie.
Według Freedom House, to w Chinach mieszka
połowa zniewolonej ludności świata. Na po-
rządku dziennym są tortury i zabójstwa doko-
nywane na Tybetańczykach, Ujgurach, chrześ-
cijanach, członkach wspólnoty Falung Gong,
a także niepokornych chłopach i dysydentach
politycznych. Tylko jak tu zadzierać z chińskim
przywódcą, skoro i ze znacznie mniejszymi ka-
cykami Zachód sobie nie radzi? 
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 53
 R O S J A

Na Wsch dzie  bez zmian?

Zachód. Dla Turkmenistanu Azerbejdżan jest
najistotniejszym partnerem w polityce energe-
tycznej zmierzającej do zmniejszenia zależno-
ści tranzytowej od Rosji. Próba eksportu gazu
ziemnego do Europy przez Iran i Turcję
spotkałaby się z pewnością z negatywną
reakcją państw UE i Stanów Zjednoczonych.

ROLA DOSTAWCY POKOJU

Obecnie rysujące się napięcia mogą dopro-
wadzić oba państwa do rywalizacji. Sytu-
Źródłem acja taka jest korzystna przede wszyst-
sporów na obsza- kim dla Moskwy, która mogłaby usta-
rze poradzieckim wić się w pozycji regionalnego arbi-
jest stosunek tra i poważnie opóźnić plany unijne
innych państw
utworzenia tak zwanego energetycz-
do Rosji.
nego korytarza południowego, którego
jednym z najważniejszych elementów jest
FOT. RUVR

gazociąg Nabucco.
Jednocześnie postępująca militaryzacja ba-
senu Morza Kaspijskiego w najlepszej pozycji
MARCIN KACZMARSKI ustawiłaby właśnie Rosję. Przyjęta w 2009 ro-

Sporne ogniwa
ku „Strategia bezpieczeństwa narodowego FR
do roku 2020”, jeśli chodzi o możliwości wy-
buchu konfliktów zbrojnych o surowce, wska-
zuje między innymi region kaspijski i Azję
Środkową. Zwiększanie się potencjałów mili-
Największe korzyści ze sporów azersko-turkmeńskich tarnych poszczególnych państw dałoby Mo-
może czerpać Rosja. skwie idealny pretekst do ustawienia się w roli

W
regionalnego „dostawcy pokoju” i użycia siły
ydawać by się mogło, że głów- wał o utworzeniu na wybrzeżu Morza Kaspij- dla wzmocnienia swojej pozycji.
nym źródłem sporów na obsza- skiego bazy do ochrony granic morskich Narastanie napięć między Azerbejdżanem
rze poradzieckim jest stosunek i wybrzeża. Przygotowywane są również za- i Turkmenistanem może zachęcić do większego
poszczególnych państw do Ro- kupy kutrów patrolowych oraz rakietowych. zaangażowania politycznego państwa zachod-
sji. Należałoby oczekiwać, że kraje, które nie W odpowiedzi Azerbejdżan skrytykował pla- nie. Jak dotychczas, starania Europy o wcią-
zaliczają się do grona najbliższych sojuszni- ny Aszchabadu oraz opowiedział się za demi- gnięcie państw regionu do współpracy energe-
ków Federacji Rosyjskiej i dążą do zmniejsze- litaryzacją regionu kaspijskiego (chociaż jego tycznej przynoszą znikome efekty. Podpisano
nia zależności od Moskwy, temu celowi pod- potencjał militarny kilkakrotnie przewyższa wprawdzie wiele wstępnych porozumień odno-
porządkują całokształt swoich relacji. Miałoby turkmeński). śnie do gazociągu Nabucco, ale jednocześnie
to dotyczyć bogatych w surowce państw, które Miesiąc wcześniej Berdimuhamedow Azerbejdżan zawarł umowę na dostawy gazu
powinny jak najściślej współpracować i wspól- zapowiedział wystąpienie do Międzynarodo- do Rosji. Jego ilość gazu była raczej symbolicz-
nie promować budowę niezależnych od Rosji wego Sądu Arbitrażowego o ustalenie przyna- na – 500 milionów metrów sześciennych rocz-
gazociągów i ropociągów, otwierających im leżności złóż naftowych Osman, Omar i Ser- nie, ale umowa miała wyraźny charakter ostrze-
drogę do klientów na Zachodzie. dar, których eksploatację, zdaniem Turkmeni- żenia dla Unii Europejskiej. Odrodzenie sporu
stanu, Azerbejdżan bezprawnie rozpoczął. azersko-turkmeńskiego może okazać się kolej-
SŁOWNY WYŚCIG ZBROJEŃ Spór turkmeńsko-azerski o rozdzielenie wła- ną przeszkodą na unijnej drodze dywersyfikacji
Takie podejście jest jednak złudne, o czym sności złóż surowcowych obu krajów na Morzu importu surowców ze Wschodu. 
najlepiej świadczy spór azersko-turkmeński, Kaspijskim toczy się od początku rozpadu
który w ostatnich tygodniach przekształcił się ZSRR. W 2001 roku doprowadził do odwołania WIZYTÓWKA
w słowny wyścig zbrojeń. Oba kraje, bogate przez Turkmenistan ambasadora z Baku. Dopie-
w ropę naftową i gaz ziemny, są z punktu wi- ro od roku 2007, wraz z dojściem do władzy MARCIN
dzenia Unii Europejskiej kluczowymi ogni- w Turkmenistanie obecnego prezydenta, relacje KACZMARSKI
wami w staraniach o dywersyfikację zasobów zaczęły się poprawiać. W 2008 roku turkmeński Analityk Ośrodka Studiów
i budowę infrastruktury przesyłowej z regio- ambasador wrócił do Azerbejdżanu. Wschodnich, pracuje
nu, omijającej Rosję. Wydawało się, że oba kraje są zgodne co do również w Instytucie Stosunków Międzynaro-
30 sierpnia prezydent Turkmenistanu konieczności współpracy w tworzeniu koryta- dowych Uniwersytetu Warszawskiego, autor
Gurbanguly Berdimuhamedow poinformo- rza transportowego do eksportu surowców na książki „Rosja na rozdrożu”.

54 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

 Mi g a w k i z e ś w i a t a
Hugo Chavez sięga po coraz to nowe obszary
społecznej i gospodarczej wolności obywateli.
Powtórka z rozrywki
J
uż to przerabialiśmy. Dzia-
ło się tak na naszych
oczach. Ale najwidoczniej
każde pokolenie musi mieć
własne doświadczenia. Za-
równo obserwatorzy, jak i – co gorsza
– uczestnicy zdarzeń. Hugo Chavez,
prezydent zamożnego latynoskiego
państwa Wenezuela, konsekwentnie
i wytrwale realizuje w swej ojczyź-
nie program, który jego wielki mistrz
Fidel Castro z równą konsekwencją
i wytrwałością zrealizował w swojej
ojczyźnie Kubie.
Inne były czasy i inne,
do pewnego stopnia,
okoliczności. Świat był
podzielony i Moskwa
dążyła do umocnienia
swojej pozycji wszędzie,
gdzie to możliwe. Pro-
tekcja dla ruchu anty-
amerykańskiego była
więc zapewniona, i to na
wielką skalę. Kubański
reżim Batisty, nazywa-
ny lokajem USA, sta-
nowił klasyczny splot
terroru i degrengolady.
Każda alternatywa była
dobra, szczególnie ta
opromieniona perspekty-
wą raju dostatku i spra-
wiedliwości.
Perspektywa rychło oka-
zała się mirażem, ale pano-
wie Castro głęboko zakorze-
nili się na Kubie. Mimo po-
wszechnej świadomości dramatu,
F E L I E T O N
mieszkańcy wciąż jednak mają na-
dzieję na zmianę scenariusza. „Re-
wolucja” kubańska wyrosła, uprasz-
czając oczywiście, z populizmu
i antyamerykanizmu. Grunt był ży-
zny – panowały bieda i terror.
Hugo Chavez posługuje się tymi
samymi narzędziami: populizmem
i antyamerykanizmem. Grunt jest
jednak mniej żyzny. Sytuacja gospo-
darcza i polityczna
ANDRZEJ
JONAS
redaktor
naczelny
„The Warsaw
Voice”
w Wenezueli nie przypomina kubańskiej
z czasów Batisty. A i dzisiejsze Stany Zjed-
noczone nie są takie same jak w tamtych la-
tach. Po doświadczeniach kubańskich, chilij-
skich czy nikaraguańskich, po aferach
Noriegi, Iran-contras i innych, po zmianach
w Brazylii, Argentynie. O takich Stanach
Zjednoczonych pozostała jednak pamięć.
Hugo Chavez potrafi ją znakomicie wyko-
rzystać. Jest sprawnym „kucharzem” i do-
brze sobie radzi z „przyprawami”.
Być może, powta-
rzając znaną skądi-
nąd maksymę, „tę-
py lud to kupi”, sięga
więc po coraz to nowe ob-
szary społecznej i gospodar-
czej wolności obywateli. Ucztę za-
czął od deseru, ale na jej końcu jest
seria dań trujących i obywatele Wene-
zueli zaczynają zdawać sobie z tego
sprawę. Ciągnąc dalej tę niesmaczną
metaforę, aż strach pomyśleć, co ich
czeka na końcu „przyjęcia”.
Nie tylko zresztą ich. Opary chave-
zowej uczty zatruwają atmosferę i stają
się jednym z głównych zagrożeń dla la-
tynoskiej części Ameryki. Jak zawsze
w takich przypadkach, padają pytania,
czemu do tego doszło i jak temu zara-
dzić. Jedna odpowiedź wydaje się pew-
na – tej choroby nie mogą leczyć Stany
Zjednoczone, gdyż sama osoba lekarza
wpłynie na zaognienie i rozprzestrze-
nienie przypadłości. Może wręcz wy-
wołać epidemię. Obecnie Hugo Chavez
sięga po radio i telewizję. Nie, by je
przejąć, tę robotę już wykonał, lecz aby
zakneblować. Skąd my to znamy? 
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 55
 L O T N I C T W O
MICHAŁ FISZER, JERZY GRUSZCZYŃSKI
Znaki zapytania
Przed ogłoszeniem werdyktu komisji badania wypadków lotniczych,
prześledźmy ostatnie sekundy tragicznego lotu Su-27 na radomskim Air Show.
D
o Polski przyleciały
27 sierpnia, dwa dni
przed pokazami, trzy sa-
moloty: zmodernizowany
Su-27UBM należący do 61 Myśliw-
skiej Bazy Lotniczej w Baranowi-
czach, bombowy Su-24M ze
116 Gwardyjskiej Krasnoznamien-
sko-Radomskiej Bombowo-Rozpo-
znawczej Bazy Lotniczej w Ross oraz
Ił-76MD z 50 Mieszanej Bazy Lotni-
czej z Maczuliszcze pod Mińskiem.
Następnego dnia po południu puł-
kownicy Aleksander Morfickij
i Aleksander Żurawlewicz wystar-
towali na Su-27 do treningu przed
właściwym air show. Ich pokaz był
piękny i bardzo dynamiczny. Pogo-
da nie pozwoliła jednak na zaplano-
wany występ. Wreszcie w niedzielę
piloci mogli zaprezentować swoje
umiejętności. Kierowani z wieży
przez białoruskiego pilota opera-
cyjnego lotów, który sam spędził
wiele godzin na Su-27, Morfickij
i Żurawlewicz wystartowali do
swojego ostatniego lotu.
56 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
Początkowo nic nie zapowiadało
tragedii. Ich lot przebiegał normal-
nie. Piloci zrobili kilka efektow-
nych figur. Po zakończeniu kolejnej
pętli samolot wykonał lot plecowy
z zachodu na wschód, wzdłuż linii
pokazu. Po odwróceniu do normal-
nego położenia wykonał zakręt na
wznoszeniu i płynnie przeszedł do
obszernych beczek w prawo. Pierw-
sza była zrobiona na wznoszeniu,
ale w drugiej samolot zaczął tracić
wysokość, jednocześnie skręcając
na północ – wprost na zgromadzoną
publiczność. W tym momencie bia-
łoruski kontroler dwukrotnie krzyk-
nął „wyprowadzaj!”, co oznaczało
przerwanie manewru i przejście
do lotu poziomego. Załoga samolo-
tu przed wyprowadzeniem skiero-
wała jednak maszynę w lewo, nad
puste pole na południe od lotniska.
Dopiero po zmianie kierunku lotu
zaczęło się zdecydowane wycho-
dzenie z nurkowania pod kątem. Sa-
molot osiągnął bardzo duże kąty
natarcia i z zadartym do góry no-
FOT. ARTUR WEBER
sem dosłownie „tonął”. Wielu obserwują-
cych wiedziało już, że Su runie i zadawało
sobie pytanie, dlaczego załoga nie próbuje
się ratować. W tym czasie kontroler dwu-
krotnie podał zdecydowaną komendę, żeby
się katapultowała, jednak to nie nastąpiło.
Samolot zniknął za lasem, gdzie po chwili
pojawiła się chmura ciemnego dymu.
Niewykluczone, że tragedię zapoczątkował
błąd pilota, polegający na dopuszczeniu do
przejścia samolotu na zniżanie pod kątem
ostrym w czasie wykonywania drugiej beczki
w prawo, na stosunkowo małej wysokości.
Można odnieść wrażenie, że na etapie wypro-
BYĆ MOŻE wadzenia z lotu nurkowego w samolocie bra-
tragedię
zapoczątkował kowało ciągu silników. W przeciwnym razie
błąd pilota. udałoby się rozpędzić samolot i powstrzymać
Są to opadanie, co nie nastąpiło. Oczywiście nie
jednak tylko oznacza to, że nie pracowały oba silniki bądź
przypuszczenia
i dopiero praca działał tylko jeden (choć i to nie jest wyklu-
komisji pozwoli czone). Jedną z przyczyn mogło być, na przy-
nam poznać kład, późne włączenie dopalania. Po urucho-
prawdę. mieniu go znacznie rozszerzają się dysze
wylotowe (by zapobiec rozerwaniu komory
dopalania przez nadmierne ciśnienie gazów
wylotowych), a dopiero po zasygnalizowaniu
pełnego otwarcia dysz następuje rozpłomie-
nienie dodatkowego paliwa, wtryskiwanego za
turbiną (na tym polega dopalanie). W czasie
od otwarcia dysz do wejścia dopalaczy do pra-
cy silniki mają znacznie mniejszy, niemal ze-
rowy ciąg. Cały ten cykl mógł nastąpić w kry-
tycznej fazie lotu.
To jednak są tylko przypuszczenia i dopiero
praca komisji pozwoli nam poznać prawdę.
Kombinacji możliwych przyczyn, które dopro-
wadziły do wypadku, jest bardzo wiele. 

Nalot pod Kunduzem
Prawdopodobnie bomby koalicji
znowu zabiły cywilów na północy Afganistanu.
AFGANISTAN. Nie ma bez-
piecznych miejsc w Afganistanie.
Rebelianci ostrzeliwują nawet je-
go stolicę, Kabul. Rosną też straty
sił koalicji, które w tym roku sięg-
nęły już 320 zabitych. Niemniej
jednak wydarzeniem był atak
przeprowadzony 4 września przez
samolot F-15E pod Kunduzem na
dwie ukradzione przez talibów
cysterny z paliwem, w którym
miało zginąć ponad sto osób.
Wśród ofiar nalotu było ponoć
wielu cywilów. W mediach poja-
wiła się informacja, że niemiecki
dowódca wydał rozkaz ataku na
poszukiwane cysterny, gdy miej-
scowy informator przekazał, że
wokół pojazdów są tylko talibo-
wie. Śmierć cywilów potwierdzi-
ło dowództwo amerykańskie. Jed-
Walki na pograniczu
PAKISTAN. W ubiegłym tygo-
dniu armia pakistańska przepro-
wadziła operację przeciwko rebe-
liantom na przełęczy Chajber na
północnym zachodzie kraju, przez
którą przebiega jeden ze szlaków
zaopatrzeniowych sił koalicji
w Afganistanie. Była to reakcja
na samobójczy zamach na przej-
ściu granicznym Torkham, gdzie
zginęło 22 strażników. Władze
poinformowały, że 5 września
podczas ataku na jedną z ich kry-
jówek zginęło 35 talibów. Kilka
dni wcześniej podano, że zostały
zniszczone cztery bazy ugrupo-
wania Lashkar-e-Islam. Przed-
Rewolta szyitów
Coraz większy niepokój budzi sytuacja w Jemenie.
JEMEN. W nocy z 4 na 5 wrześ-
nia doszło do walk między woj-
skami rządowymi a rebeliantami
szyickimi w północnej prowincji
Sada, na pograniczu z Arabią
Saudyjską. Według napływają-
cych z regionu informacji, po obu
stronach są dziesiątki zabitych.
Z rejonu walk uciekło już 35 tysię-
cy mieszkańców. Jednym z powo-
dów rewolty szyitów jest niezado-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
FOT. ISAF
nak niemiecki resort obrony pod-
trzymał 6 września deklaracje
swego szefa Franza-Josefa
Junga, że nie było ich wśród za-
bitych. Wyraził też wątpliwość co
do upowszechnianej liczby 125
ofiar śmiertelnych incydentu.
Wyjaśnienia okoliczności ataku
zażądała Francja. Szef francuskiej
dyplomacji Bernard Kouchner
oświadczył, że zbombardowanie
cystern było „wielkim błędem”.
Przeprowadzenie śledztwa zapo-
stawiciel lokalnych władz Tariq
Hayat Khan poinformował, że
podczas akcji zabito bądź aresz-
towano około 80 rebeliantów.
Armia pakistańska poinformo-
wała, że 105 talibów złożyło
broń w dolinie Swat, nad którą
udało się odzyskać kontrolę, a 45
innych zabito. Niemniej jednak
rebeliantom udało się dokonać
samobójczego zamachu na po-
sterunek policji w Minorga. Ży-
cie straciło co najmniej 14 kade-
tów. Jednocześnie wojsko za-
przeczyło zarzutom o rozstrzeli-
wanie schwytanych talibów bez
sądu. (WW)  leuszowego szczytu z okazji
wolenie z rosnących wpływów
w kraju wywodzących się z Arabii
Saudyjskiej wahabitów – radykal-
nych wyznawców sunnickiego is-
lamu. Amerykanie i inne państwa
zachodnie niepokoi to, że rozdarty
wojną Jemen może stać się bazą
terrorystów z Al-Kaidy. Natomiast
dla sunnickich krajów arabskich
rewolta szyitów to znak rosnących
wpływów Iranu. (WT)  bonie jesienią 2010 roku. (W) 
wiedział już sekretarz generalny
NATO Anders Fogh Rasmussen.
Chce go też kanclerz Niemiec
Angela Merkel.
Ostatnio wiele mówi się o po-
szukiwaniu rozwiązań politycz-
nych sytuacji w Afganistanie.
O zorganizowanie jeszcze w tym
roku, pod auspicjami Organizacji
Narodów Zjednoczonych, konfe-
rencji poświęconej temu krajowi
zaapelowali brytyjski premier
Gordon Brown i kanclerz
Angela Merkel. Ich stanowisko
popiera też prezydent Francji
Nicolas Sarkozy. Podczas konfe-
rencji miano by wypracować plan
przekazywania Afgańczykom od-
powiedzialności za bezpieczeń-
stwo. Sama ONZ planuje na
początku przyszłego roku szczyt
poświęcony afgańskiej polityce
i gospodarce. O większe zaanga-
żowanie i pomoc finansową dla
tego kraju zaapelował polski
minister spraw zagranicznych
Radosław Sikorski. (W)  Eksplozja w górze
Pierwsze
spotkanie
NATO. W kwaterze głównej
sojuszu w Brukseli z ambasado-
rami państw członkowskich spot-
kali się eksperci mający zająć się
przygotowaniem koncepcji strate-
gicznej, zwani „grupą mędrców”.
Jednym z 12 przedstawicieli
państw członkowskich jest były
szef polskiej dyplomacji Adam
Daniel Rotfeld. Polski przedsta-
wiciel był wcześniej zaangażowa-
ny w przygotowanie „Deklaracji
o bezpieczeństwie sojuszu”, przy-
jętej podczas tegorocznego jubi-
60-lecia NATO.
Grupę powołał na początku
sierpnia nowy sekretarz generalny
sojuszu Anders Fogh Rasmussen.
Jej zadaniem jest wypracowanie
założeń nowej koncepcji strate-
gicznej, która uwzględni nowe
wyzwania, przed jakimi stoi pakt.
Eksperci mają zaprezentować ra-
port wiosną przyszłego roku. Bę-
dzie się on odnosił do kwestii
kierunków zmian w siłach zbroj-
nych, jak też stosunków z Rosją.
Sama koncepcja ma być nato-
miast przyjęta na szczycie w Liz-
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
S-300 w ładowni
AUSTRIA. Nie ustają spekula-
cje wokół tajemniczego porwania
w końcu lipca frachtowca „Arctic
Sea”. Korespondent austriackiego
dziennika „Salzburger Nachrich-
ten” w Jerozolimie podał, powołu-
jąc się na „dobrze poinformowane
źródła izraelskie”, że na statku
przemycano rakiety S-300 dla Ira-
nu. Ponoć transport zorganizowała
rosyjska mafia, w której szeregach
są byli wojskowi. Podobno Rosja
zdecydowała się przechwycić „Arctic
Sea”, gdy zachodnie służby wywia-
dowcze przekazały Federalnej Służ-
bie Bezpieczeństwa informację
o kontrabandzie. Udało się to w po-
bliżu Wysp Zielonego Przylądka.
SERBIA. Siedem osób, w tym
sześć kobiet, zginęło 3 września
w serii wybuchów, do których do-
szło w ulokowanej wewnątrz góry
fabryce amunicji („Prvi partizan
Užice”) w Užicach, 150 kilometrów
na południowy zachód od Belgra-
du. 15 osób zostało poważnie ran-
nych. Eksplozja spowodowała po-
żar, który po kilku godzinach udało
się opanować. Minister spraw we-
wnętrznych Iwica Dacić poinfor-
mował, że aresztowano pięciu pra-
cowników zakładów. Możliwe, że
ich zaniedbania przyczyniły się do
tragedii.
Strzykawka bronią
CHINY. Piątego września poja-
wiła się informacja, że stanowisko
stracił Li Zhi, szef Komunistycznej
Partii Chin w Urumczi, stolicy regio-
nu autonomicznego Sinkiang. Dy-
misja nastąpiła po kolejnych za-
mieszkach na tle etnicznym, do
których doszło w mieście w ubie-
głym tygodniu. Według władz, pięć
osób zginęło, a 14 zostało ran-
nych. Tym razem na ulice wyszli
przedstawiciele napływowej ludno-
ści Han. Powodem były tajemnicze
ataki Ujgurów z użyciem strzyka-
wek. Od 20 sierpnia było ich po-
nad pół tysiąca. Eksperci medycz-
ni próbują ustalić, co zawierały
strzykawki. (W) 
57

F E L I E T O N
ROMAN
KUŹNIAR
szef Zakładu Studiów
Strategicznych
w Instytucie Stosunków
Międzynarodowych UW
Bijatyka historyczna
O
bchody rocznicy wy-
buchu II wojny świato-
wej w Polsce pokazały,
jak bardzo zasadniczo
słuszny sens polityki
historycznej można przez brak wyczu-
cia i niewłaściwe metody przeobrazić
w bijatykę historyczną. 1 września
oraz Westerplatte to nie był ani wła-
ściwy czas, ani miejsce, aby domagać
się od premiera Putina przeprosin za
zbrodnie popełnione przez Związek
Sowiecki na Polsce i Polakach w okre-
sie II wojny światowej. Są po temu in-
ne daty i miejsca. Pisałem już o tym
kilka tygodni temu.
Podjęta przez część naszej klasy po-
litycznej oraz obóz prezydencki natar-
czywa próba wymuszenia na Rosji ta-
kiego aktu właśnie przy tej okazji
wzbudziła nie tylko zażenowanie, ale
przyniosła skutki odwrotne od zamie-
rzonych, a przy tym stworzyła zagro-
żenie dla naszych ważnych interesów
narodowych. Niemały udział miały
w tym media, które wespół z tymi po-
litykami oraz historykami specjalizu-
jącymi się w bijatyce historycznej
podgrzały atmosferę do granic histerii.
To był poważny błąd, który obciąży
wizerunek Polski, niezależnie od sta-
rań rządu, aby tym obchodom nadać
właściwy wymiar. Zresztą rządowa
część obchodów przebiegła bez zarzu-
tu i na dobrym poziomie. I chyba rów-
nież to prowokowało ludzi, którzy już
od dobrych kilku lat wykorzystują hi-
storię do konsekwentnego psucia na-
szych stosunków z Rosją dla wzbu-
dzania nacjonalistycznych
nastrojów oraz
w nadziei, że
58 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
Powiększenie
Próba wymuszenia od Putina przeprosin miała wiele
niezamierzonych konsekwencji. Prawdziwym bohaterem obchodów
stał się rosyjski premier, a nie polski żołnierz broniący Westerplatte.
wzmocni to ich pozycję wewnętrzną.
Tak samo ocenił to na łamach „Inter-
national Herald Tribune” profesor
Anatol Lieven z Wydziału Studiów
Wojennych londyńskiego King’s Col-
lege. Lieven słusznie napisał, że „Po-
lacy i inne narody powinni porzucić
sugestię o wspólnej, jednakowej odpo-
wiedzialności Związku Sowieckiego
i nazistowskich Niemiec za II wojnę
i żądanie od dzisiejszej Rosji uznania
tego stanowiska. To jest nie tylko ob-
raźliwe dla wszystkich Rosjan, zwłasz-
cza tych, którzy także cierpieli przez
Stalina, ale skutecznie będzie też blo-
kować normalizację stosunków pol-
sko-rosyjskich oraz podtrzymywać
wrogość między Polakami a Rosjana-
mi. Przywódcy państw nie są od tego,
aby ten stan umacniać, tylko odmie-
niać na lepsze”. Szkoda, że niektórzy
politycy w Polsce do tej prawdy nie
dorastają.
Ta małoduszna, nachalna i nieuda-
na próba wymuszenia od Putina tego,
czego wymusić się nie da, miała wiele
niezamierzonych konsekwencji. Jedną
z nich było to, że prawdziwym boha-
terem obchodów w Polsce stał się ro-
syjski premier, a nie polski żołnierz
broniący Westerplatte, i nie naród pol-
ski, będący pierwszą ofiarą II wojny
światowej. Próba zbudowania przewa-
gi moralnej nad Putinem i Rosją na
tym gruncie przyniosła też zaskakują-
ce i nieoczekiwane przez
Czechów potę-
pienie zaboru Zaolzia przez Polskę w następ-
stwie monachijskiego porozumienia. Czesi tego
nie oczekiwali, bo oni są znacznie od nas
zdrowsi w sprawach polityki historycznej.
Oczywiście, to był błąd Polski przedwrześnio-
wej, ale jak wiemy, Praga nie przeprosiła za za-
bór Zaolzia, w czasie, gdy bolszewicy stali pod
Warszawą. Takie postawienie sprawy było zde-
zawuowaniem Becka, a podtrzymaniem stano-
wiska Stalina, który nienawidził Polaków i mi-
mo próśb polskich komunistów przekazał Zaol-
zie z powrotem Czechom.
Trudno powiedzieć, czy bijatyka historyczna
przyniesie jej uczestnikom jakieś pożytki we-
wnątrzpolityczne. Z pewnością jednak w pew-
nej mierze osiągnęli drugi cel: w stosunkach
z Rosją znowu zagościły chłód i nieufność. To,
że wystawiono na szwank nasze bezpieczeństwo
energetyczne i interesy gospodarcze oraz wy-
rządzono szkodę położeniu geopolitycznemu
Polski, nie jest dla nich ważne. Ważniejsze, że
narażając nasze interesy narodowe, będą mogli
iść pod wodę z ręką wyciągniętą ponad jej po-
wierzchnię, pokazującą znak: „strzyżono”. 
W STOSUNKACH Z ROSJĄ
ZNOWU ZAGOŚCIŁY CHŁÓD
I NIEUFNOŚĆ
 HORYZONTY
HORYZONTY
HORYZONTY HORYZONTYDARIUSZ OGÓREK
służy w warszawskim
Redaktor działu ANNA DĄBROWSKA

Pułku Ochrony

Wrześniowa
Warszawa
Konsekwencją braku szczegółowych zadań
obronnych dla Warszawy było nieprzygotowanie
stolicy do roli miasta frontowego.

W
funkcjonowaniu każdego
państwa stolica zajmuje
szczególne miejsce, zarówno
w czasie pokoju, jak i wojny.
W tym drugim wypadku znaczenie to jeszcze
wzrasta, bo zdobycie miasta stołecznego
przez nieprzyjaciela to sukces nie tylko mili-
tarny, lecz także psychologiczny, wpływający
na morale wojsk. Z kolei dla żołnierzy i lud-
ności państwa zaatakowanego skuteczna
obrona stolicy jest zachętą do trwania w opo-
rze przeciwko najeźdźcy.
MIASTO OTWARTE
W latach trzydziestych Warszawa była
miastem otwartym, nie miała żadnych nowo
zbudowanych fortyfikacji. Niektóre stare
forty rosyjskie zostały w okresie 1919–1939
częściowo zniszczone, częściowo zaś wraz
z Cytadelą wchłonięte przez szybko rozra-
stającą się stolicę. Cytadelę przeznaczono
na koszary dla dwóch pułków piechoty:
21 „Dzieci Warszawy” i 30 „Strzelców Ka-
niowskich”. W fortach mieściły się też ar-
chiwa i składnice.
W Warszawie znajdowały się główne
ośrodki władz państwowych, przedstawi-

POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 59

 P O W R Ó T
cielstwa dyplomatyczne, zgrupowane były
tu także centralne organy dowódcze Wojska
Polskiego: Kwatera Główna Naczelnego
Wodza, Sztab Generalny, Ministerstwo
Spraw Wojskowych, Generalny Inspektorat
Sił Zbrojnych oraz Wyższa Szkoła Wojenna
i koszary. W stolicy i jej okolicach koncen-
trował się przemysł metalowy, maszynowy
i elektrotechniczny, pracujący też na potrze-
by armii. Znajdował się tu centralny węzeł
łączności radiowej, a warszawskie urządze-
nia telefoniczne umożliwiały za pomocą 330
łączy uzyskanie połączeń międzymiasto-
wych ze wszystkimi ośrodkami władz admi-
nistracyjnych w kraju.
PLANY WOJENNE
Polscy stratedzy na wypadek wojny spro-
wadzali rolę Warszawy przede wszystkim
do miejsca pobytu naczelnego wodza, a więc
traktowali ją jako najważniejszy z punktu
widzenia wojskowego węzeł komunikacyjny
oraz bazę magazynowo-rozdzielczą dla
dwóch–trzech ugrupowań operacyjnych.
FOT. NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE
Stolica była też ośrodkiem zapasowym kilku
jednostek i miejscem mobilizacji: 21., 30.,
36. pułków piechoty, 1 Pułku Szwoleżerów,
1 Pułku Lotniczego, Pułku Artylerii Prze-
ciwlotniczej, 28 Dywizjonu Artylerii Cięż-
kiej, 1 Dywizjonu Artylerii Konnej, War-
szawskiej Brygady Obrony Narodowej i Puł-
ku Radiotelegraficznego. Jeśli więc spodzie-
wano się ewentualnie zagrożenia miasta, to
tylko atakami lotniczymi. Dlatego Warsza-
wę wytypowano jako ośrodek obrony prze-
ciwlotniczej, OPL nr 1, przeznaczając do jej
obrony balony i reflektory przeciwlotnicze
oraz – tylko dla tego OPL – lotnictwo my-
śliwsko-pościgowe. Dopiero w trakcie dzia-
łań wojennych pod wpływem tempa natarcia
niemieckich dywizji pancernych wyłoniło
się drugie zagrożenie – bezpośredni atak na
miasto wrogich czołgów i oddziałów zmoto-
ryzowanych.
Pułkownik Marian Porwit w opubliko-
wanych po wojnie wspomnieniach przyznał:
„Jeśliby istniał plan strategiczny, a w konse-
kwencji dowodzenie byłoby funkcjonalne,
jeśliby zrobiono (…) rachunek sił, to może
dostrzeżono by rolę obszaru Warszawy nie
jako miasta i przeprawy, ale jako szerszego
place darmes, wyrażając się językiem daw-
niejszym, lub po prostu bazy niezbędnej na
czas prowadzenia operacji na zachód od Wi-
sły”. W niemieckim planie wojny Warszawa
odgrywała natomiast zasadniczą rolę – była
nie tylko centrum dyspozycyjnym państwa,
głównym ośrodkiem politycznym i admini-
stracyjnym, lecz także, z wojskowego punk-
tu widzenia, najważniejszym węzłem komu-
nikacyjnym. Tu miały się spotkać armie na-
cierające z południa i północy, aby odciąć
Wojsko Polskie walczące w wielkim łuku
Wisły i uniemożliwić mu przeprawę na pra-
60 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
Problem nadmiaru
Na początku września zgłaszało się
w Warszawie za dużo chętnych do walki.
P odczas o g ł o s zo n e j
31 sierpnia powszechnej
mobilizacji powołano do czyn-
nej służby wojskowej oficerów
rezerwy i tak zwanego pospo-
litego ruszenia, obejmującego
kategorię mężczyzn zdolnych
do służby wojskowej, mają-
cych karty mobilizacyjne bez
czerwonego pasa. Ponadto
powoływano oficerów, podofi-
cerów, starszych szeregowych
wy brzeg rzeki. Już w pierwszych dniach
konfliktu stało się jasne, na jakich kierun-
kach rozwijać się będzie natarcie niemiec-
kich armii. Strona polska przewidywała je
zresztą jeszcze przed wybuchem wojny, na
podstawie meldunków wywiadu.
PRZYGOTOWANIA CYWILNE
Od wiosny 1939 roku, gdy stosunki mię-
dzy Niemcami a Rzecząpospolitą stawały się
coraz bardziej napięte, w kraju podjęto sze-
reg przedsięwzięć mających na celu przygo-
towanie społeczeństwa do ewentualnej woj-
ny. Główny nacisk położono na obronę miast
oraz ich mieszkańców przed skutkami nalo-
tów. Ludność cywilna miała uczestniczyć
w służbie dozorowania oraz biernej obronie
przeciwlotniczej, której głównym celem,
oprócz ochrony ludzi i obiektów przed nalo-
tami, była likwidacja ich skutków.
Miejskie zakłady użyteczności publicz-
nej: wodociągów i kanalizacji, gazownia
i elektrownia, miały własną, wydzieloną
służbę OPL. Zarząd miejski przewidział
w budżecie na lata 1939–1940 specjalne
kredyty na inwestycje i zakupy sprzętu słu-
żącego obronie przeciwlotniczej ludności.
Zużyto je na przygotowanie schronów pu-
blicznych, zapewnienie zastępczych źródeł
i szeregowych rezerwy do 40
roku życia włącznie, którzy nie
otrzymali kart i zaświadczeń
mobilizacyjnych. Stawiła się
tak ogromna liczba ochotni-
ków, że warszawskie komendy
uzupełnień z powodu braku
broni nie mogły przyjąć wszyst-
kich. Zasilili oni później szere-
gi Straży Obywatelskiej
i Ochotniczych Batalionów
Obrony Warszawy. 
24 SIERPNIA
rozpoczęto akcję
kopania rowów
przeciwlotni-
czych. Na apel
prezydenta
Warszawy
odpowiedziało
ponad cztery
tysiące
ochotników.
wody na wypadek unieruchomienia wodo-
ciągu miejskiego oraz przystosowanie piw-
nic do pełnienia funkcji schronów, czyli
wzmocnienie stropów i osłonę otworów.
Najskuteczniej w stolicy przebiegało zaopa-
trywanie się przez mieszkańców domów
w najprostsze środki obronne, takie jak pia-
sek, łopaty, łomy i bosaki, służące do gasze-
nia pożarów.
W sierpniu rozpoczęła się rejestracja osób
podlegających świadczeniom osobistym. By-
li to ludzie mający ważne dla obrony kraju
kwalifikacje zawodowe, środki transportowe
lub urządzenia. Powołano również Szefostwo
Służby Technicznej Wodociągów i Kanaliza-
cji oraz przystąpiono do tworzenia rezerw
paliwowych w elektrowni i gazowni. Opra-
cowany został plan wymiany kadr dla komu-
nikacji miejskiej na wypadek mobilizacji.
24 sierpnia rozpoczęto akcję kopania rowów
przeciwlotniczych. Na apel prezydenta War-
szawy Stefana Starzyńskiego odpowiedzia-
ło ponad cztery tysiące ochotników i liczba
ta ciągle rosła, tak że 28 sierpnia pracowało
ponad 20 tysięcy warszawiaków w 195 punk-
tach. Planu, który zakładał wykopanie
125 kilometrów rowów – schronienia dla
około 300 tysięcy osób – nie wykonano. Do
1 września powstało ponad 18 kilometrów

rowów przeciwlotniczych i rozpoczęto prace
na dalszych 22 kilometrach.
PLAN ROZPROSZENIA
Jednym z elementów ochrony przed ataka-
mi lotniczymi był plan rozśrodkowania lud-
ności miast. Opracowany w czerwcu 1939 ro-
ku, przewidywał dobrowolne opuszczenie
miasta przez 120–200 tysięcy mieszkańców.
Akcją miał kierować Komisariat Rządu, ko-
rzystający z pomocy organizacji społecznych
i młodzieżowych. Przewidywano, że rozpo-
częcie rozproszenia nastąpi w chwili poprze-
Głos z Warszawy
W stolicy znajdował się
centralny węzeł
łączności radiowej.
W Raszynie mieściła się mająca ówcze-
śnie najsilniejszy sygnał na świecie
radiostacja nadająca program radiowy
Warszawa I. W Forcie Mokotowskim nato-
miast znajdowała się radiostacja Warsza-
wa II. Były tam również nadajniki, które wy-
korzystywano do przekazywania progra-
mów dla Polonii.  wek, każda po 20 pojazdów.
H O R Y Z O N T Y
dzającej mobilizację bądź w ciągu 48 godzin
po jej ogłoszeniu, tak aby nie utrudniało to
rezerwistom dojazdu do wyznaczonych jed-
nostek. Ludność miała przemieszczać się do
wyznaczonych rejonów koleją oraz autobusa-
mi. Na miejsca rozproszenia przewidziano
powiaty: błoński, grójecki, miński, radzymiń-
ski oraz część powiatów warszawskiego
i rawskiego. Niestety, przy opracowaniu pla-
nu zabrakło właściwej koncepcji wprowadze-
nia go w życie, nie przygotowano też zaple-
cza. Nie wzięto pod uwagę możliwości opa-
nowania przestrzeni powietrznej przez lotnic-
two przeciwnika już w pierwszych dniach
wojny. Z powodu braku czasu na dopracowa-
nie wszystkich założeń plan nie został wpro-
wadzony w życie.
Przygotowująca się do obrony Warszawa
mogła korzystać wyłącznie z własnych za-
pasów lub zasobów znajdujących się w naj-
bliższej okolicy. Zapasy były obliczone na
30–40 dni dla 60 tysięcy żołnierzy, pod wa-
runkiem, że nie ulegną zniszczeniu i będą
służyły wyłącznie wojsku. Zgromadzone dla
bezpieczeństwa w czterech punktach mia-
sta, miały być dostarczane do oddziałów sa-
mochodami. Dowództwo obrony Warszawy
dysponowało sześcioma kolumnami ciężaró-
Założenia polskiego planu obronnego na
wypadek wojny z Niemcami wyznaczały War-
szawie skromną rolę. Zmieniła się ona w toku
działań wojennych. Niestety, konsekwencją
braku uszczegółowienia miejsca stolicy w sys-
temie obronnym kraju było całkowite nieprzy-
gotowanie jej do roli miasta frontowego. Woj-
skowe, polityczne i ekonomiczne walory War-
szawy nakazywały przygotowanie jej do dłu-
gotrwałej obrony. Sprzyjał temu duży kom-
pleks miejski i zwarta zabudowa. Uzasadniały
to również geograficzne właściwości terenu,
dające możliwość wysunięcia obrony na dale-
kie przedpola miasta. W zasadzie jedynym
trafnym posunięciem było wytypowanie War-
szawy jako ośrodka nr 1 OPL. Miasto od 1 do
8 września było bowiem celem jedynie nalo-
tów bombowych, kierowanych głównie na
obiekty węzła kolejowego oraz urządzenia in-
frastruktury miejskiej.
W kolejnych dniach września niemiecka
4 Dywizja Pancerna próbowała opanować
miasto przez zaskoczenie, ale atak został od-
party. Obronę wojsko prowadziło wspólnie
z mieszkańcami. Warszawa stała się miastem
frontowym ze wszystkimi tego konsekwen-
cjami. Zważywszy na to, że nie była przygo-
towywana do oblężenia, tym bardziej należy
docenić ogrom pracy oraz sprawność organi-
zacyjną wojskowych i cywilnych władz stoli-
cy. Istotnym elementem w koordynacji dzia-
łań było powołanie przez generała brygady
Waleriana Czumę komisarza cywilnego
przy Dowództwie Obrony Warszawy, którym
został prezydent Stefan Starzyński. Jest on
też symbolem obrony stolicy.
KŁAM ZADANY SOWIETOM
Przez wiele lat historycy zajmujący się pro-
blematyką kampanii wrześniowej próbowali
znaleźć odpowiedź na pytanie, czy obrona mia-
sta w 1939 roku była potrzebna. Skoro Warsza-
wy nie ujęto w planie obronnym na wypadek
wojny z Niemcami, czy nie lepiej było ją pod-
dać? Dzisiaj wiemy, że każdy dzień obrony
stolicy wpływał na opóźnienie wydania przez
Stalina rozkazu wkroczenia wojsk sowieckich
na polskie Kresy Wschodnie. Gdyby nie zde-
cydowana obrona Warszawy, Sowieci weszliby
do Polski nie 17, ale – jak podają źródła rosyj-
skie – w nocy z 12 na 13 września. W Mo-
skwie od początku września organizowane by-
ły antypolskie wiece, na których cieszono się
z sukcesów wojsk niemieckich. Tak więc każ-
dy dzień obrony stolicy był jednocześnie cio-
sem w sowiecką propagandę. Obrona miasta
nie mogła zmienić losów kampanii, ale była
walką o honor i dokumentowała wolę obrony
niepodległości państwa za wszelką cenę. 
Starszy sierżant DARIUSZ OGÓREK jest absolwen-
tem studiów historycznych Instytutu Nauk Humani-
stycznych Akademii Obrony Narodowej oraz studiów
podyplomowych na kierunku bezpieczeństwo naro-
dowe na Wydziale Strategiczno-Obronnym AON.
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009 61

F E L I E T O N
ZDZISŁAW NAJDER
Etos rycerski dominował w naszej kulturze do połowy
XX wieku. Był istotnym elementem „polskiej marki”.
Państwo, którego nie ma
N
asz hymn narodowy powstał
wśród polskich legionistów, wal-
czących pod francuskimi sztan-
darami o wyzwolenie Włoch.
„Jeszcze Polska…” stała się póź-
niej wzorem dla hymnów Izraela i Ukrainy. Ma-
zurek wzywał generała Dąbrowskiego, by pod
jego przewodem legioniści „połączyli się z na-
rodem”. Komu i czemu Polacy mieli być wier-
ni, jeśli nie mieli swojego państwa?
„Boże, coś Polskę”, druga pieśń odgrywająca
rolę hymnu narodowego, adresowana była do…
cara Aleksandra I, koronowanego w 1815 na
króla Polski. Sam Jan Henryk Dąbrowski ła-
twiej wydawał komendy po niemiecku niż po
polsku. Kościuszko po III rozbiorze wyemigro-
wał. Książę Józef
Józef, niezłomny patriota, był sym-
bolem żołnierskiego honoru, ale nigdy nie miał
szans, by stać się wodzem całego narodu.
Po roku 1795 przez sto dwadzieścia trzy lata
Polscy niepodległościowcy trwali w wierności
idei własnego państwa, którego nie było.
Joseph Conrad, urodzony jako Józef Teodor
Konrad Korzeniowski, pisał w 1909 roku
o „tym kraju, który żąda, by go kochać bardziej
niż jakikolwiek kraj był kochany, żałobną miło-
ścią, jaką się darzy niezapomnianych zmarłych
i uczuciem płomiennym, niewygaszalnym, bez-
nadziejnym, jakie tylko żywy, oddychający
i ciepły ideał może wzniecić w naszych ser-
cach”. Wierność wymagała ofiary, prowadziła
do więzień, zsyłek, wygnania, a czasem na szu-
bienicę. Szukano myśli jednoczących naród.
Konstytucja 3 maja była pięknym aktem sym-
bolicznym, manifestem zgody narodowej, ale
jej treść szybko stawała się anachroniczna.
WIZYTÓWKA
Profesor ZDZISŁAW NAJDER
W 1976 roku założył podziemne Polskie
Porozumienie Niepodległościowe. W latach
1982–1987 był dyrektorem Rozgłośni Polskiej
Radia Wolna Europa. Skazany w 1983 roku
zaocznie na śmierć przez Sąd Wojskowy
w Warszawie. W 1991 roku założył Klub
Atlantycki, postulujący wejście Polski do NATO,
i został jego pierwszym prezesem.
62 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
Rycerskie sprawy
(36)
Polacy pozostawali więc wierni idei
własnego niepodległego państwa, cho-
ciaż nikt jej nie uosabiał, nie reprezen-
towała żadna instytucja. Uporczywie
przypominali o nim poeci, pisząc
o „kamieniach, rzucanych na szaniec”.
Zaborcy i ugodowcy szydzili, że sza-
niec jest pusty, że nie ma czego bronić.
Wielu zmęczonych i zrezygnowanych
nadzieje pokładało w obcych monar-
chach, już to w cesarzu Austro-Węgier
(„przy Tobie, Najjaśniejszy Panie,
stoimy i stać chcemy”), już to w carze
Rosji, głowie Królestwa Polskiego
(„żadnych mrzonek, Panowie”, odpo-
wiedział im w 1861 Aleksander II).
Pod koniec XVIII wieku w życiu
Europejczyków zaczęła dominować
moralność pragmatyczna, naturalna
dla mieszczaństwa, oparta na przewi-
dywaniu konsekwencji. Etos rycerski
należy do innej tradycji, tradycji etyki
opartej na zasadach obowiązujących
niezależnie od okoliczności i skutków.
Właśnie wtedy, kiedy na zachodzie
Europy (na wschodzie zresztą także,
choć z innych powodów) zaczęła domi-
nować myśl o pożytku i zysku, Polska
utraciła niepodległość. I chociaż, jak
w każdym „normalnym” społeczeń-
stwie, także wśród Polaków, podzielo-
nych teraz na trzy zabory, statystycz-
nie przeważała skłonność do pogo-
dzenia się z losem – ambitni i upar-
ci szaleńcy trwali w sprzeciwie.
Znaleźli oparcie w rycerskim oby-
czaju drobnej szlachty polskiej,
wspaniale wyrażanym przez po-
etów, kompozytorów i powieścio-
pisarzy. Etos rycerski dominował
w naszej kulturze do połowy
XX wieku. Był istotnym elemen-
tem „polskiej marki”. 
Wierność
wymagała ofiary,
prowadziła do
więzień, zsyłek,
wygnania, a czasem
na szubienicę

Serdeczne wyrazy współczucia
dla Państwa
Marii i Edwarda ŚWIĄTCZAK
z powodu śmierci
MATKI
składają
kadra i pracownicy wojska
Punktu Bazowania Hel.
Panu kapitanowi Markowi
BRZOZOWSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
BRATA
składają
dowódca oraz kadra i pracownicy wojska
13 Elbląskiego Pułku Przeciwlotniczego.
Z głębokim żalem
przyjęliśmy wiadomość
o śmierci naszego przyjaciela i kolegi
pana Jerzego ŁUBA
Pogrążonym w smutku
RODZINIE i BLISKIM
wyrazy szczerego współczucia
składają
dowódca, kadra i pracownicy wojska
6 Bazy Lotniczej w Dęblinie.
Panu ppłk. Janowi PRZYJEMSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
OJCA
Pana Pułkownika w stanie spoczynku
Stanisława PRZYJEMSKIEGO
wieloletniego sędziego Sądu Najwyższego
– Izby Wojskowej,
zasłużonego oficera,
składają
żołnierze i pracownicy
Biura Analiz Rynku Uzbrojenia.
H O R Y Z O N T Y
Rodzinie Zmarłego
Stanisława Marii PRZYJEMSKIEGO
wieloletniego prokuratora
Naczelnej Prokuratury Wojskowej,
sędziego w st. spocz.
Sądu Najwyższego,
wyrazy głębokiego współczucia
składają
naczelny prokurator wojskowy,
prokuratorzy i urzędnicy
Naczelnej Prokuratury Wojskowej.
Panu płk. Jerzemu TOMICKIEMU
oraz Jego RODZINIE
wyrazy żalu i współczucia
z powodu śmierci
MATKI
Wiesławy TOMICKIEJ
składają
kadra i pracownicy wojska
1 Bazy Materiałowo-Technicznej w Toruniu.
Wyrazy szczerego współczucia
i głębokiego żalu
Panu mjr. Michałowi KOZERZE
z powodu śmierci
OJCA
składają
dowódca, kadra i pracownicy
Brygady Wsparcia Dowodzenia
Wielonarodowego Korpusu
Północny-Wschód.
Z ogromnym żalem
żegnamy naszą koleżankę
Elżbietę RUTKOWSKĄ
której odejście jest dla nas wielką stratą.
Z wyrazami współczucia
dla BLISKICH
koleżanki i koledzy NSZZPW
z 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej
z Międzyrzecza i Wędrzyna.
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
N I E T Y L K O
O D Ś W I Ę T A
Dostrzegacie drzazgę
w cudzym oku,
a belki w swoim
nie widzicie.
N
iektórzy, mówiąc o drugim
człowieku, że jest nieszczery
i fałszywy, nazywają go faryze-
uszem. I to określenie pochodzi
z dzisiejszej ewangelii. Byli to ludzie
tworzący zgrupowanie religijno-poli-
tyczne, którzy pilnowali dokładnego
wypełniania prawa mojżeszowego.
Zwracali uwagę na bardzo szczegó-
łowe przepisy, ale sami tego prawa
nie przestrzegali. Jezus za taką wła-
śnie postawę krytykował ich: „Ple-
mię żmijowe, plemię przewrotne
– dostrzegacie drzazgę w cudzym
oku, a belki w swoim nie widzicie”.
W dzisiejszej ewangelii Jezus po-
nownie występuje przeciw faryze-
uszom. „Ten lud czci mnie wargami,
lecz sercem swym jest daleko ode
mnie. Ale czci na próżno, ucząc za-
sad podanych przez ludzi. Uchylili-
ście przykazanie Boże, a trzymacie
się ludzkiej tradycji”.
Pokusa uchylenia prawa Bożego na
rzecz różnych przepisów prawa ludz-
kiego istnieje również w dzisiejszych
czasach. Wielu na przykład, chociaż
są zdrowi i przez cały tydzień cho-
dzą do pracy, uważa, że wystarczy,
jeśli w niedzielę wysłuchają mszy
świętej przez radio czy telewizję. In-
nym przykładem jest odkładanie
spowiedzi aż do Wielkanocy. We-
dług Bożego prawa chrześcijanin
powinien natychmiast po popełnie-
niu grzechu ciężkiego klęknąć przy
konfesjonale, by odzyskać utraconą
łaskę uświęcającą. Ale skoro prze-
pis prawa ludzkiego przewiduje ko-
nieczność spowiedzi raz w roku,
wielu dostosuje się do tego przepi-
su, a nie do wymagań Boga.
Zachowywanie przepisów ludzkich
z pominięciem prawa Bożego jest
nieporozumieniem. 
Ksiądz kapitan MARIUSZ ANTCZAK
63
 P O W R Ó T
BUDOWA MUZEUM
rozpocznie się w 2011
roku, a pierwsi
zwiedzający będą mogli
podziwiać zbiory w nowej
siedzibie w 2014 roku.
Zwycięska koncepcja architektoniczna nowego muzeum zespołu WXCA Szczepan Wroński, Wojciech Conder
ANNA DĄBROWSKA
W kolorze rdzy
Ogromny budynek o geometrycznym kształcie oraz dwa pawilony otaczające
plac Gwardii – tak będzie wyglądało Muzeum Wojska Polskiego w Cytadeli.
M
iędzynarodowy konkurs na
urbanistyczno-architektonicz-
ną koncepcję tego kompleksu
wygrali młodzi architekci:
Szczepan Wroński, Wojciech Conder,
Zuzanna Bujacz, Jan Jaworski, Grzegorz
Sławiński i Kuba Kupikowski z warszaw-
skiej pracowni WXCA. Zwycięzcy dostali
84 punkty na 100 możliwych. Swój werdykt
jury uzasadniło: „Praca uzyskała najwyższą
nagrodę za pełną realizację programu w kla-
rownej dyspozycji przestrzennej, dobrze wpi-
sanej w historyczne otoczenie”.
O zwycięstwie młodych twórców zadecy-
dowały, zdaniem sędziów konkursu, także
oszczędna, zwarta forma obiektu oraz świet-
nie uchwycone wartości historyczne Cytade-
li. Dzięki odpowiedniej kompozycji i mate-
riałom użytym do budowy muzeum, plac
Gwardii z centralnie zlokalizowanym wej-
ściem do holu głównego nabierze reprezenta-
cyjnego charakteru. Uwagę jury zwrócił też
zwarty i przejrzysty układ budynku rozplano-
64 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
wany na trzech kondygnacjach naziemnych
i jednej podziemnej, przeznaczonej na par-
kingi i magazyny.
„Architekci nawiązali do pierwotnej zabu-
dowy Cytadeli i dawnej osi z aleją Wojska Pol-
skiego. Zaplanowali też dobrą drogę zwiedza-
nia”, podkreślał profesor Janusz Cisek, dy-
rektor Muzeum Wojska Polskiego, podczas
uroczystej prezentacji zwycięskiego projektu.
Na terenie Cytadeli powstaną budynki mu-
zealne o powierzchni około 39 tysięcy metrów
kwadratowych. Planowana jest także zadaszo-
na ekspozycja plenerowa, zajmująca 15 tysię-
cy metrów kwadratowych. Budowle otoczą
ogromny (hektarowy) plac Gwardii, na któ-
rym w przyszłości mają się odbywać uroczy-
stości wojskowe i patriotyczne.
Projektanci starali się wkomponować nowo-
czesne budynki w istniejącą zabudowę Cyta-
deli tak, aby pasowały kolorystycznie do ce-
glanych murów XlX-wiecznej twierdzy. „Dla-
tego budowla ma rdzawy kolor”, tłumaczy
Szczepan Wroński. Architekci zaprojektowa-
Zmagania architektów
Wyniki konkursu na koncepcję
kompleksu Muzeum Wojska
Polskiego w Cytadeli
NAGRODY DLA ARCHITEKTÓW
 I nagroda – 150 tysięcy złotych oraz za-
proszenie do negocjacji w trybie zamówienia
z wolnej ręki na szczegółowe opracowanie
prac konkursowych – WXCA Szczepan
Wroński, Wojciech Conder, Warszawa
 II nagroda – APA Markowski Architekci,
Projektor Architekci – Bylka, Kossowski,
Lewandowski, Zmorka z Warszawy
 III nagroda – Maciej Kuryłowicz, architekt
z Warszawy
WYRÓŻNIENIA
 OVO Grąbczewscy Architekci Oskar
Grąbczewski, Katowice
 Karczewski & Bernier Architects i ATI,
Warszawa, Paryż
 Studio Lisiak, Poznań
 NOW Biuro Architektoniczne, Łódź
FOT. MUZEUM WP
 Kaps Architekci Korneluk Parysek Słowik,
Warszawa
 AMC – Andrzej M. Chołdzyński, Warszawa
 Mąka Sojka Architekci, Warszawa
li elewację ze stali kortenowskiej. W metalu
pojawią się mniejsze i większe otwory, dla
których inspiracją była wojskowa siatka ma-
skująca. Dzięki nim do środka będzie sączyło
się rozproszone światło.
„Cieszymy się, że wreszcie Cytadela
otworzy się na miasto i stanie integralną czę-
ścią dzielnicy”, zaznaczył podczas prezenta-
cji projektu Witold Sielewicz, wiceburmistrz
Żoliborza. Jak podkreślał dyrektor MWP,
większość polskich narodowych bohaterów
to ludzie w mundurach, potrzebna jest nam
więc instytucja, która ich uhonoruje i upa-
miętni. Podobnego zdania był Tomasz
Merta, podsekretarz stanu w Ministerstwie
Kultury i Dziedzictwa Narodowego: „Mu-
zeum Wojska Polskiego jest szczególnie
ważne, ponieważ nasza historia jest właści-
wie historią wojskowości, walk i powstań”.
Zdaniem ministra Bogdana Klicha, trudno
sobie w Polsce wyobrazić lepsze miejsce na
to muzeum niż Cytadela.
Koszty inwestycji szacowane są na 470 mi-
lionów złotych. „Realizacja programu tworze-
nia nowej siedziby muzeum konsekwentnie
postępuje mimo kłopotów finansowych”, za-
pewniał szef MON. Jak zaznaczył, na razie
trwają prace przygotowujące inwestycję, mię-
dzy innymi wykopaliska archeologiczne. Szef
resortu obrony dodał też, że do kaponiery
w Cytadeli zostanie przeniesione Muzeum
Katyńskie, którego otwarcie planowane jest na
2011 rok. 


KSIĄŻKA
Nowa strategia
Czy współczesne stosunki międzynarodowe
da się opisać w naukowy sposób?
C zy w plątaninie zdarzeń, które nie
układają się w spójną całość, da się
ustalić fakty, wyciągnąć wnioski, postawić
prognozy? Autorzy książki „Świat współ-
czesny wobec użycia siły zbrojnej” udo-
wadniają, że tak. Jak każda publikacja
akademicka, zaczyna się ona od historii.
Doktor habilitowany Roman Kwiecień opi-
suje relacje między prawem a siłą zbroj-
ną, od doktryny wojny sprawiedliwej po-
czynając, przez tezy Grocjusza, na Karcie
Narodów Zjednoczonych kończąc.
System ONZ, ze szczególnym uwzględ-
nieniem Rady Bezpieczeństwa, jest z ko-
lei przedmiotem zainteresowania redak-
tora naukowego tej publikacji – profeso-
ra Jerzego Kranza (Rozmowę z profeso-
rem Jerzym Kranzem można przeczytać
na stronie 18). W obszernym artykule
udowadnia on, że coraz trudniej jest sto-
sować dotychczasowe pojęcia, takie jak
wojna, konflikt zbrojny, samoobrona.
Produktem naszych czasów są interwen-
cje humanitarne, operacje uprzedzające
i prewencyjne, wobec których prawo czę-
sto jest bezsilne. Nie znaczy to jednak,
że trzeba zaprzestać działań, za którymi
prawo to nie nadąża. „Jeśli ONZ lub inna
organizacja, a także państwa oferują
rozwiązania dyplomatyczne, wiedząc
z góry, że nie są skłonne (lub zdolne) po-
sunąć się w skrajnym przypadku do uży-
cia siły, to osłabiają swą pozycję,
a wzmacniają napastników i lekceważą
ofiary”, uważa profesor Kranz, dodając,
że i tak nazbyt często „okazuje się, iż
chętnych do umierania za Gdańsk, Sara-
jewo czy Darfur nie ma wielu”.
H O R Y Z O N T Y
Zmianę strategii we współczesnych kry-
zysach i konfliktach zbrojnych zauważa
profesor Stanisław Koziej. Analizuje on
interwencję NATO na Bałkanach
w 1999 roku, działania w Afganistanie
od 2001 roku, o dwa lata późniejszą
operację w Iraku i zeszłoroczny konflikt
rosyjsko-gruziński. „Chyba najważniej-
szym dylematem, przed jakim stoi spo-
łeczność międzynarodowa w dziedzinie
bezpieczeństwa, jest: co i jak należy
zrobić, aby logicznie i operacyjnie uza-
sadnioną koncepcję wyprzedzania za-
grożeń w wydaniu amerykańskim skory-
gować, poprawić, udoskonalić i przyjąć
jako strategię międzynarodową”, kon-
kluduje generał Koziej.
Nadzieję w globalizacji widzi też profe-
sor Katarzyna Żukrowska, która szuka
związków pomiędzy siłą gospodarczą
a bezpieczeństwem. Jej zdaniem, kry-
zys będzie tylko sprzyjał współpracy
między państwami. „Docelowo można
spodziewać się powołania jednego
światowego banku centralnego. Poprze-
dzić ten proces powinno tworzenie jed-
nolitego rynku globalnego. A to zwięk-
szy możliwość stosowania jego siły
w stosunkach międzynarodowych”,
przewiduje profesor Żukrowska. Innymi
słowy: bogaci są też bezpieczniejsi. Po-
dejrzewano to od dawna, ale w końcu
są na to naukowe dowody. (MP)  zdecydowanie za długi.
Jerzy Kranz (red.), „Świat współczesny
wobec użycia siły zbrojnej. Dylematy
prawa i polityki”, Instytut Wydawniczy
EuroPrawo sp. z o.o., 2009
P o s ł u ż b i e
 Nie przegap
 Warto
 Niezłe
 Nie warto

FILM
Po przejściach
K ilkunastu niemieckich
jeńców wojennych po
II wojnie światowej trafia do
sowieckiego obozu przej-
ściowego. Byli najeźdźcy
stają się ofiarami… kobiet,
które są ich strażniczkami.
Nie mogą one zapomnieć
krzywd, jakie Niemcy wyrzą-
dzili im i ich rodzinom, więc
głodzą, biją i upokarzają
więźniów. Wstrząsająca jest
scena, kiedy każą mężczy-
znom rozebrać się do naga
na mrozie i zaganiają ich
pod prysznice. Niemcy są
przekonani, że zostaną za-
gazowani. Tymczasem

Verdun Wschodu
KSIĄŻKA
K siążka Michała
Klimeckiego jest pierw-
szą pozycją wydaną w Pol-
sce od czasów dwudziesto-
lecia międzywojennego do-
tyczącą wielkiej bitwy pod
Gorlicami, do której doszło
w maju 1915 roku. Niezbyt
szczegółowy opis działań
wojennych w masywach
górskich Beskidu Niskiego
i na Pogórzu Karpackim po-
przedza wstęp, który jest
Autor opisuje bowiem, jak
doszło do wojny i opowiada
pierwsze dziewięć miesięcy
konfliktu. I wszystko byłoby
w porządku gdyby nie to, że
POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009
strażniczki polewają ich lo-
dowatą wodą i się z nich
naśmiewają. Pierwsza
część obrazu Toma
Robertsa, opartego na au-
tentycznych wydarzeniach,
jest znakomita. Niestety
później film zmienia się
w mało wiarygodny melo-
dramat. Warto go jednak
obejrzeć, chociażby dla kre-
acji aktorskich Johna
Malkovicha i Jewgienija
Mironowa. (AWIS) 
„Wojna uczuć”, Rosja,
Wielka Brytania,
dystrybutor: Monolith Video
właściwy opis bitwy zaczyna
się dopiero w połowie nie-
wielkiej książki.
Zmagania ponad 300 ty-
sięcy żołnierzy poznajemy
głównie na szczeblu korpu-
su i dywizji, rzadziej mniej-
szych jednostek. Trochę
szkoda, ponieważ fragmen-
ty wspomnień walczących
na stokach gór, w trudnych
warunkach terenowych
i pogodowych, mogłyby
znacznie podnieść atrakcyj-
ność pozycji. (DM) 
Michał Klimecki, „Gorlice
1915”, Dom Wydawniczy
Bellona, 2009
65
 Strefa sportu
F E L I E T O N

ANDRZEJ
FĄFARA
dziennikarz
sportowy
Niezależnie od wyniku ostatnich meczów eliminacyjnych
trzeba się pożegnać z Leo Beenhakkerem z klasą.

Leo a sprawa polska

G
dy dobiegał końca pił-
karski mecz Polski
z Irlandią Północną
w Chorzowie, a nasi
nieudolnie próbowali
zdobyć wyrównującą bramkę, wy-
obraziłem sobie rosnącą z każdą
chwilą kolejkę chętnych do skopania
tylnej części ciała Leo Beenhakkera.
Podopieczni Holendra jakimś cudem
wyrównali, zachowując szansę na
awans, ale jestem przekonany, że lista
kolejkowa nie przestała istnieć. Są-
dząc po bardzo marnej grze polskiego
zespołu, jawni i utajnieni przeciwnicy
sędziwego szkoleniowca prędzej czy
później przystąpią do dzieła.
Raczej prędzej niż później. Piszę
ten tekst tuż przed wyjazdowym spo-
tkaniem ze Słowenią, którego wynik
być może da począ-
tek egzekucji. Media
będą miały ruch w in-
teresie, publikując
liczne rozmowy
z kopiącymi, któ-
rzy na pewno
FOT. WWW.SXC.HUI
przedstawią szczegółowe uzasadnie-
nia wyroku. Nawoływanie w tej sytu-
acji do umiaru mija się z celem, bo
publiczność od niepamiętnych cza-
sów uwielbia takie zabawy. Nie ma
więc chyba rady: widowisko musi się
odbyć aż do ostatniej sceny, w której
Leo Beenhakker opuści Polskę
w czapce hańby.
Ja też, podobnie jak wszyscy zaja-
dli wrogowie Holendra, uważam, że
jego czas w Polsce minął. I to nieza-
leżnie od wyniku ostatnich elimina-
cyjnych meczów. Uważam jednak, że
trzeba się pożegnać z panem Leonem
z klasą. Podziękować za kilka lat pra-
cy, wypłacić wszystko, co z racji kon-
traktu mu się należy, i nie wylewać
pomyj na jego głowę. Być może
Beenhakker powinien zdziałać wię-
cej podczas pobytu w Polsce, być mo-
że bywał arogancki i zbyt wysoko no-
sił głowę, ale czy on sam czuł się
u nas komfortowo?
Był nieprzerwa-
nie szarpany
przez media
z powodów pozapiłkarskich. Stawiano mu nie-
WIZYTÓWKA prawdziwe zarzuty, że pracuje w Polsce niele-
galnie, że jest związany tajemną umową z Try-
ANDRZEJ nidadem i Tobago, że foruje niektórych piłka-
FĄFARA rzy, bo ma z tego korzyści przy transferach.
Wybrał zawód W Polsce od pewnego czasu panuje moda
dziennikarza na zatrudnianie zagranicznych trenerów do
sportowego, prowadzenia reprezentacji narodowych. Na-
gdyż wydawał sza małostkowość, niechęć do obcych oraz
mu się skłonność do zawiści sprawiają, że każdego
najłatwiejszy.
szkoleniowca z zagranicy czekają podczas
Po co zatem
pobytu w Polsce trudne chwile, a na koniec
przez pięć lat
studiował burzliwe rozstanie. Przekonał się o tym Ar-
ekonomię? gentyńczyk Raul Lozano, który poprowadził
Tę zagadkę naszych siatkarzy do wicemistrzostwa świa-
próbuje ta, a jednak odjeżdżał z Polski w atmosferze
rozwiązać napięcia. Jestem przekonany, że taki sam los
do dziś. spotka następnego opiekuna siatkarskiego ze-
społu, Daniela Castellaniego, oraz selekcjo-
nera koszykarzy Mulego Katzurina.
Z drugiej wszakże strony, każdy pobyt
zagranicznego trenera w Polsce, połączony
z publicznym ustalaniem wzajemnych rela-
cji, to jakaś tam lekcja tolerancji. Bardzo
kosztowna, to fakt. W przypadku Leo
Beenhakkera cena wynosiła 60 tysięcy eu-
ro miesięcznie. 

66 POLSKA ZBROJNA NR 37 | 13 WRZEŚNIA 2009

lupd
luexv lolwdu|rihuxmhqrzdwruvnlhlnrqnxuhqñ
f|mqh ur}zlŒ}dqld rgsrzldgdmŒfh dnwxdoq|p lsu}|ñ
v} |psrwu}herpu|qnxórgohnnlfkl«uhgqlfkwdnñ
w|f}q|fk vdprorw¥z wudqvsruwrz|fk grfl˜¸nlfk
wudqvsruwrzf¥zâzlhor}dgdqlrz|fkvdprorw¥zwudqvñ
sruwrzrñwdqnxmŒf|fk õ ö l z|vshfmdol}rzdq|fk
vwdwn¥zsrzlhwu}q|fksu}h}qdf}rq|fkgrplvmllvwrwñ
q|fkgodqdg}ruxrev}duxpruvnlhjrlnoxf}rz|fkgod
eh}slhf}h¡vwzd qdurgrzhjrÝ lupd
luexv lolwdu|
surzdg}lg}ld doqr«qdvndo˜joredoqŒâdmhmz|ure|
fkdudnwhu|}xmŒvl˜qdmz|¸v}Œhihnw|zqr«flŒzsr Œñ
f}hqlx}qdmqrzrf}h«qlhmv}ŒwhfkqrorjlŒÝ