Avrupa Birlikleri

T.C.
ANKARA NVERSTES
TRK NKILAP TARH ENSTTS
TRKYE- AVRUPA BRL SYAS LKLERNN TARHSEL

GELM
(1951- 2005)
YKSEK LSANS TEZ
Murat Kl
Tez Danman
Prof. Dr. Cemalettin TAKIRAN
Ankara- 2006
NDEKLER
Sayfa
GR......................................................................................................................... 1
BRNC BLM
TRKYE-AVRUPA EKONOMK TOPLULUU(AET) LKLER
1.1
AET NCES TRKYE-AVRUPA LKLER.......................................... 4

1.1.1 Osmanl mparatorluu Dnemi likiler............................................. .. 4
1.1.2 Cumhuriyet Dnemi likiler.................................................................. 7
1.1.1.1 Atatrk Dnemi likiler............................................................. 7
1.1.1.2 kinci Dnya Sava Sonras likiler......................................... 8
1.2
AET DNEM LKLER..................... ........... 10

1.2.1 Avrupa Topluluklarnn Kuruluu.......................... 10
1.2.2 Trkiyenin Ortak Pazar Maceras ........................................................ 13
1.2.2.1 AETye Bavuru .................................................................................13
1.2.2.2 Ankara Antlamas.............................................................................. 16
1.2.2.3 Katma Protokol....................................................................................21
1.2.2.4 Tam yelik Bavurusu........................................................................26
1.2.2.5 Gmrk Birlii.................................................................................... 30
1.2.2.5.1 Amac.......................................................................... .........30
1.2.2.5.2 Faydalar................................................................................32
1.2.2.5.3 Zararlar. ..........34
KNC BLM
TRKYE-AB LKLER
2.1
AVRUPA TOPLULUKLARINDAN AVRUPA BRLNE GDEN
YOL.
2.1.1 Avrupa Ekonomik Topluluunun Geliimi...... 37
2.2.2 Avrupa Ekonomik Topluluunu Genileme Sreci...............................42
2.2 AT/AB ZRVELER............................................................................................43
2.2.1
2.2.2
2.2.3
2.2.4
21-22 Haziran 1993 Avrupa Topluluu Kopenhag Zirvesi....43

10-11 Aralk 1993 Avrupa Topluluu Brksel Zirvesi.......43
24-25 Haziran 1994 Avrupa Topluluu Korfu Zirvesi...43
9-10 Aralk 1994 Avrupa Topluluu Essen Zirvesi....................44
2.2.5 26-27 Haziran 1995 Avrupa Birlii Cannes Zirvesi. .... 45

2.2.6 15-16 Aralk 1995 Avrupa Birlii Madrid Zirvesi .... 45
2.2.7 21-22 Haziran 1996 Avrupa Birlii Florensa Zirvesi.............47
2.2.8 13-14 Aralk 1996 Avrupa Birlii Dublin Zirvesi..... 47
2.2.9 16-17 Haziran 1997 Avrupa Birlii Amsterdam Zirvesi... ....48
2.2.10 12-13 Aralk 1997 Avrupa Birlii Lksemburg Zirvesi ...48
2.2.11 15-16 Haziran 1998 Avrupa Birlii Cardiff Zirvesi.. ...54
2.2.12 11-12 Aralk 1998 Avrupa Birlii Viyana Zirvesi.. ...58
2.2.13 3-4 Haziran 1999 Avrupa Birlii Kln Zirvesi ..........58
2.2.14 10-11 aralk1999 Avrupa Birlii Helsinki Zirvesi....................59
2.2.15 19-20 Haziran 2000 Avrupa Birlii Santa Maria da Feira Zirvesi...67
2.2.16 8-9 Aralk 2000 Avrupa Birlii Nice Zirvesi..67
2.2.17 15-16 Haziran 2001 Avrupa Birlii Gteburg Zirvesi.........68
2.2.18 14-15 Aralk 2001 Avrupa Birlii Leaken Zirvesi.......69
2.2.19 21-22 Haziran 2002 AB Sevilla Zirvesi.. ...69
2.2.20 12-13 Aralk 2002 Avrupa Birlii Kopenhag Zirvesi. ....70
2.2.21 19-20 Haziran 2003 Avrupa Birlii Selanik Zirvesi...72
2.2.22 12-13 Aralk 2003 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.....74
2.2.23 17-18 Haziran 2004 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.. ... 76
2.2.24 16-17 Aralk 2004 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.....78
2.2.25 16-17 Haziran 2005 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi ......84
2.3
AT/AB LERLEME RAPORLARI..................................................................85

2.3.1 1998 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu .....85
2.3.2 1999 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu ....92
2.3.3 2000 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu ....96
2.3.4 2001 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu....105
2.3.8 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye Tavsiye Raporu..........118
2.3.9 Avrupa Birlii Komisyonunun Trkiyenin Avrupa Birlii yelii
Etki Deerlendirme Raporu.....123
2.3.10
Trkiye in Yaynlanan lerleme Raporlarnn Siyasi

Kriterler Asndan Karlatrlmas.........124
2.3.10.1 Parlamento.......124
2.3.10.2
Yarg Sistemi...........125
2.3.10.3 Milli Gvenlik Kurulu ve Ordu.......................................126

2.3.10.4 Medeni ve Siyasi Haklar......................................127
2.4
2.3.10.5
Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar.........130
2.3.10.6
Aznlk Haklar ve Aznlklarn Korunmas.......131
AB PARLAMENTOSU KARARLARI..........133
2.4.1 15 Aralk 2004 Tarihli Avrupa Parlamentosu Karar..........133
2.4.2 28 Eyll 2005 Tarihli Avrupa Parlamentosu Karar. ..........136
2.5
KATILIM ORTAKLII BELGES.............................................................. 138
2.6
ULUSAL PROGRAM VE UYUM YASALARI................................. ........ 140

2.6.1 Ulusal Program. ......... 140
2.6.2 AB Uyum Yasalar. . ..........143
NC BLM
TRKYE-AVRUPA BRL MZAKERE SREC
3.1
MZAKERE SRECNN LEY ..........................................................147
3.2
TRKYE MZAKERE EREVE BELGES...........150
3.3
AB LE GEREKLETRLECEK MZAKEREDE UYGULANACAK

STRATEJ..........................165
SONU....................................................................................................................168
KAYNAKA............................................................................................................173
TEZ ZET...............................................................................................................178
GR
17 Aralk 2004 tarihinde AB Zirvesi iin Brkselde bulunan Trkiye
Babakan
Erdoan,
uann
hazrlanmasn
ve
Trkiyeye
dneceklerini
sylediinde her eyin bittii dnld. Aday lke olarak mzakere tarihi almak
amac ile Brksele gelen Trk heyetinin grmeleri, Gney Kbrs Rum tarafnn
uzlamaz tutumu ve Hollanda Dnem Bakannn Trk tarafna kabul edilmesi
mmkn olmayan bir taslak metin sunmas nedeni ile kmaza girmiti. Bunlara ilave
olarak, ana muhalefet partisi ve CHPnin lideri Baykalda, Trkiyenin teslim
alnmak istendiini, Babakann hemen masadan kalkmasn ve geri dnmesini
istemiti.
te o anda Avrupal liderler durumun ciddi olduunu anladlar. nce ngiltere
Babakan Blair, ardndan Almanya Babakan Schrder ve sonra da talyan
Babakan Berlusconi Trk heyetinin odasna girdiler. Sigara dumanlar arasnda
etin pazarlklar yapld ve rest eken Trk Babakan uzun pazarlklar sonucunda
ikna edildi. Trkiye istedii metni elde etmiti.
Bu yazlanlar belki gerek deildi, belki de abartlmt, ancak gerek olan tek
husus vard, o da Trkiyenin mzakere tarihi almasyd.
3 Ekim 2005 tarihi yaklatnda, Trkiyenin yeliini istemeyen Avrupa
Birlii yesi lkeler bir kez daha ilikilerin gerginlemesine yol atlar. Bu defa ba
aktr Avusturya oldu. Avusturya, Daimi Temsilciler Komitesinde Mzakere ereve
Belgesine mtiyazl Ortaklk ifadesinin girmesinde srarn srdrd. 3 Ekim 2005
tarihi yaklam, ancak herhangi bir orta yol bulunamamt. Dnem Bakan
ngiltere Dileri Bakan Avusturyay ikna iin urayor, ancak Avusturya geri
adm atmyordu. 3 Ekim 2005 tarihinde Avrupa Birlii yesi lkelerin uzlaya
varamadklar,
Lksemburgda
saat
18.00da
planlanan
Hkmetler
Aras
Konferansn iptal edildii haberi Ankaraya bomba gibi dt. Dileri Bakan
Abdullah Gl Lksemburga gidemeyebileceini, ncelikle taslak Mzakere ereve
Belgesini grmek istediklerini, 4 Ekim 2005 tarihinin olamayacan belirtti. Hemen
17 Aralk 2004 tarihi hatrland. O gn de bir uzlaya varlamam, uzun tartmalar

sonucunda bir sonu alnabilmiti. te tam her eyin bittii dnlrken, Abdullah
Gl televizyonda kameralarn karsndayd. Trkiye, taslak Mzakere ereve
Belgesini kabul etmiti ve Abdullah Gl Lksemburga gitmek zere hava alanna
gidiyordu. te o an, gemiten gnmze Trkiye-Avrupa Topluluu ilikilerinin
nasl bir yol ald dnld. Bugnlere hi de kolay gelinmemiti..
te bu tez ile Trkiyenin, balangta Avrupa Ekonomik Topluluu olarak
kurulan, daha sonra ise Avrupa Birlii ismini alan rgt ile olan ilikileri
incelenmitir. Bu tezin kapsad dnem, asl olarak 1951 yl ile balamakta ve tam
yelik mzakerelerinin balad 3 Ekim 2005 tarihinde kadar gelmektedir. Bu tezin
amac, gemiten gnmze Trkiye-AB siyasi ilikilerini inceleyerek, zorlu
geecek mzakere srecine iyi hazrlanmamz salamaktr. Mzakerelerin, dier
aday lkelerden farkl ve daha zor olaca Avrupa Birlii yetkili makamlar
tarafndan belirtilmi, anlan husus, Avrupa Birlii Komisyonu tarafndan hazrlanan
raporlarda da birok kez dile getirilmitir. Bu kapsamda, iki taraf arasnda yaplan
Antlamalar, ABnin yaymlam olduu lerleme Raporlar, AB Konseyinin Zirve
kararlar ile her iki tarafn aklam olduu dier belgeler analiz edilmitir. Ayrca,
bu tez ile Avrupa Birliinin, hlihazrda devam eden mzakere srecinde gndeme
getirebilecei konularn dkm de karlmaya allmtr. Bu nedenle, ncelikle
iki taraf arasndaki gemi dnem incelenmi, ancak ayn zamanda Avrupa
Ekonomik Topluluundan Avrupa Birliine giden sre de konunun bir paras
olduundan dolay yer almtr. Daha sonraki blmlerde ise srasyla Ankara
Antlamas ile balayan, 3 Ekim 2005 tarihinde tam yelik mzakerelerinin
balamas ile yeni bir ivme kazanan srecin iki taraf asndan nemli resmi belgeleri
incelenmitir. Bylece, mzakere srecinde karmza karlabilecek konular,
okuyucularn belleklerinde oluturulmaya allmtr. Son blmde ise elde edilen
veriler nda, mzakere srecinin nasl ileyecei, izlenmesi gereken stratejiler
belirlenmitir. Tez hazrlanrken, konu ile ilgili yazlm eserlerden faydalanmann
yan sra, zellikle AB Komisyonunun yaymlam olduu lerleme Raporlar, AB
Konseyinin alm olduu Zirve Kararlar ile onaylad Katlm Ortakl Belgesi,
dier taraftan ise Trkiyenin bunlara kar taahhtlerini ortaya koyduu Ulusal
Program ile TBMMnin karm olduu AB uyum yasalar incelenmitir. Bylelikle,
yorumdan ziyade, resmi belgeler ile mevcut tablo ortaya koyulmaya allmtr.
Trkiye ile Avrupa Birlii arasndaki ilikileri objektif olarak yorumlamak ok
zordur. Trkiyenin mzakere srecine balamas size bir baar olarak gsterebilir.
Trkiye, Birliin yesi olan ve her Birlik yesi gibi veto hakk bulunan Gney
Kbrs Rum Ynetimi (GKRY)ni tanmad halde mzakerelere balamtr. Kbrs
adasnda mevcut durum deimemitir ve kaybedilen hibir ey olmamasna ramen
kazanlan bir mzakere sreci vardr. Trkiye istedii zaman mzakere srecinden
kendi istei ile ekilebilir. Bunun aksine, gelinen nokta size baarszlk olarak da
anlatabilir. GKRY ve Yunanistan Trkiyenin mzakere srecini zellikle veto
etmemitir. Mzakere sreci, anlan taraflarn kendi isteklerini kabul ettirebilecekleri
bir zemin olacaktr. Kbrs sorunu da AB platformuna tanacak ve Trkiyenin
aleyhine zlebilecektir. Mzakere sreci, Trkiyenin bekleme odasnda
oyalanmasnn baka bir eklidir. Ancak bu bekleme odasndan darya kmak,
verilecek olan tavizler yznden Trkiyeye pahalya mal olacaktr. Grld
zere, her iki grn de kendine gre hakl taraflar mevcuttur. Ancak,umuyorum
ki, bu tezin sonucunda, okuyucular, en azndan iki grten birisini seer duruma
geleceklerdir.
BRNC BLM
TRKYE-AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET) LKLER
1.1
AET NCES TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

1.1.1. OSMANLI MPARATORLUU DNEM LKLER
Tarihte Trklerin Avrupaya bak, Osmanl mparatorluunun ykseli ile
gerileme ve k dnemleri arasnda, kaln izgilerle ayrlacak kadar byk farklar

gstermektedir.
Trklerin Avrupallarla karlamas ilk olarak cephelerde olmutur ve
Avrupallarn tand Trk imaj da byk lde bu atmosfer iinde ekillenmitir.1
1453te stanbulun fethi, Trklerle Avrupallarn ilikilerinde son derece
nemli bir dnm noktas olmutur. stanbulun fethiyle Trk-Avrupal atmasnda
Trkler byk bir stnlk salarken, dier taraftan da bugn de Avrupa Birlii ile
daha ilerilere gtrlmeye allan Batllama sreci balatlmtr.
Osmanl mparatorluunun ykselme dneminde Avrupa karsnda Trklerin
stnlkleri vardr.2
Kanuni Sultan Sleyman ynetimi altnda, bu stnlk en st dzeye
ulamtr. O dnemde, Osmanl mparatorluu Avrupa da dhil her yerde genileyen
Mslman bir imparatorluktur. Osmanl, sadece Arap dnyas olarak nitelendirilen
blgenin byk bir blmn deil, ayn zamanda gneydou Avrupa'nn tamamn
fethetmitir. Bu durum, XVII inci yzylda, Habsburg mparatorunun, baarl bir
biimde Avrupa'nn kalbindeki Viyana'y ikinci Osmanl kuatmasna kar koyarak
korumas ile son bulmutur.
1
2
V.Bozkurt, Trkiye ve Avrupa Birlii, Vipa Yaynevi, stanbul, 2001,s.257.

E.Manisal , Yz ve Perde Arkas ile Avrupa kmaz, Otopsi Yaynevi, stanbul, 2002, s.13.
Duraklama dnemini izleyen gerileme ve k dnemleri srasnda Avrupa,

stnl
ele
geirmitir.
zellikle
byk
Avrupa
lkelerinin
denizar
smrgelerinin yaygnlamas, Avrupann ekonomik, teknolojik ve kltrel adan

dnyann merkezi durumuna gelmesinden sonra Trklerin Avrupaya bak,
Tanzimat anlay ve kltrn dourmutur.
Osmanl mparatorluu, 1793-1796 yllar arasnda Londra, Viyana, Berlin,
Paris ve daha sonra dier bakentlerde kalc bykelilikler kurmutur.
Hkmetlerini temsil etmenin yan sra bu bykeliliklerde alan grevliler
batnn teknik ve idari gelimelerini takip ederek Tanzimat reformlarn daha da
ileriye gtrmekle grevlendirilmilerdi.3
Osmanl mparatorluu zerinde ticari, mali, siyasi ve askeri stnl ellerine
geiren byk Avrupal devletleri karsnda Trkler, Avrupaya zenen ve ona
benzemek iin aba gsteren bir toplum durumuna gelmilerdir.
Bu balamda, Tanzimat dnemi Avrupallama abalarna sahne olmutur.
Osmanl mparatorluu zerinde mali, siyasi ve askeri egemenliklerini genileten
byk Avrupa devletleri, gayrimslim Osmanllarn kendi korumalar altna
alnmalarn salamlar, Avrupa hukukunun ve ynetim biiminin kabul iin bask
yapmlardr.
1838 Balta Liman Anlamas ile n alan, bor anlamalaryla yerleen ve
Glhane Hatt Hmayunu ile sren Bat'ya balanma sreci, on sekiz yl sonra,
Islahat Ferman ad verilen bir baka "yenileme programn" ortaya karmtr.
Batl devletlerin telkin ve zorlamasyla, Padiah Abdlmecit 18 ubat 1856'da Bab-
Ali'de; nazrlar, yksek dereceli memurlar, eyhlislam, patrikler, hahamba ve
etnik topluluklarn temsilcileri nnde, Islahat Ferman ad verilen bir "program"
aklamtr. Bu aklama hi zaman yitirilmeden, istenilenleri yerine getirmenin
gstergesi olarak; srmekte olan Paris Anlamas grmelerinde byk devletlerin
bilgisine sunulmutur.
Islahat Ferman Bat'ya balanma srecini tamamlayan nc giriim
olmutur. 1838 Ticaret Anlamas, Osmanl sanayi ve ticaretini Avrupa'nn denetimi
altna sokmu, 1854'de balayan borlanma sreci ayn ii mali alanda yapmtr.
3
W. Halle, Trk D Politikas 1774-2000, stanbul, 2003, Mozaik Yaynlar, s.7.
imdi, idari ve hukuksal dzenlemeler yaplacak ve Osmanl mparatorluu tam

olarak yar-smrge haline getirilecektir.
Islahat Ferman'yla batllara verilen szlere gre: Osmanl Devleti snrlar
iinde yaayan Hristiyan uyruklara, Fatih Sultan Mehmet zamannda tannm olan
eski hak ve ayrcalklar yeniden uygulanacak, sosyal haklar, vergi ykmll,
askerlik, eitim ve devlet memurluuna atanma gibi konularda, Hristiyan tebaaya
onlar Mslmanlarla eit klan yeni haklar tannacaktr. Bu haklar ek bir fermanla
ilan edilecektir.
Islahat Ferman'nn kanlmaz sonucu, mparatorluk iinde yaayan Mslman
olmayan uyruklar iinde, milliyeti hareketlerin ykselmesi olmutur. Trkler, kendi
lkelerinde ekonomik ve sosyal yetmezlik iinde mmet olarak yaarken, ekonomik
ve kltrel gelikinlik iindeki aznlk milliyetleri adeta bir "anayasaya"
kavumulardr. Deiik etnik ve dinsel unsurlar "Osmanllk" ideolojisi
erevesinde birletirmeyi amalayan Ferman, mparatorluu deil, aznlk
milliyetleri kendi iinde birletirmitir.
Osmanl Hristiyanlar, her geen gn glenip daha ayrcalkl duruma
gelirken, Trk halk, yoksulluun ve ezilmiliin ar basks altna girmitir.
1838 Trk-ngiliz Serbest Ticaret anlamasyla balayan Tanzimat dnemi
lkeyi mahvetmitir.4
1890larda Avrupal devletler Osmanl mparatorluu ile ekonomik
ilikilerini gelitirmeye balamlardr. zellikle Almanya ile mparatorluk arasnda
ticaret artm, Almanya, Osmanl ordusunun yeniletirilme almalarnda nemli
roller oynamaya balamtr. Ancak, bu arada mparatorluun yz yze geldii en
byk sorun hala Balkanlarda ykselen milliyetilik ve Avrupal glerin bu
olaylarla olan ilikisidir. Balkan Savalar sonucunda, Osmanl mparatorluu
Batdaki topraklarn kaybetmitir. Osmanl mparatorluu, Birinci Dnya Savana
Almanyann yannda girmi ve 30 Ekim 1918de Limni Adasnn Mondros
limannda demirli HMS Agamemnon ngiliz sava gemisinde atekes imzalamas ile
sonulanmtr.5
4
5
Bu
atekes
antlamas
sonucunda,
Avrupallar
M.Aydoan, Trkiye zerine Notlar 1923-2005, Umay Yaynlar, zmir, 2005,s.

W.Halle, a.g.e., s.28.
Osmanl
mparatorluunu igal etmiler, bylece yeni ve zorlu bir dnemi balamtr. Bu

zorlu dnemde, Avrupallar ile youn bir mcadele gereklemi ve sonuta sre
Atatrkn nderliindeki Trk milletinin zaferi sonucunda Lozan Antlamasna
kadar gelmitir. Lozana Avrupal lkelerden ngiltere, Fransa, talya, Romanya,
Yunanistan da davet edilmilerdir. Lozan Antlamas sonucunda ilikiler yeni bir
srece girmitir.
1.1.2. CUMHURYET DNEM LKLER
1.1.1.1 ATATRK DNEM LKLER
Atatrk dneminde, Trkiyenin sosyo-ekonomik yaps ve stratejik konumu
d politikaya belirli bir dnya gr ile bakmay, ilikilerde salam dayanaklar ve
antlamalara bal bir politika takip etmeyi gerekli klmaktayd. Bu sebeple Lozan
Barndan sonra, bar bir politikann takibi ngrlmt. 1923 ylndan 1930lu
yllarn ortalarna kadar d ilikiler, i yaplanmann n sraya yerlemesi nedeniyle
geri plana itilmitir. Giriilen inklplarn baarlmas, kalknma hamlesinin
gerekletirilmesi yurt ve dnyadaki bar ortamyla yakndan ilgiliydi. Atatrk,
bunun bilinciyle tm devletlerle iyi ilikiler kurmaya alm, dostluk antlamalar
imzalamt. Onun barlk konusundaki u szleri ok nemlidir. Dnya
uluslarnn mutluluuna almak, baka bir yoldan kendi esenlik ve mutluluuna
almak demektir. Beeriyeti bir vcut ve bir ulusu, onun bir uzvu saymaldr. Bir
vcutta parman ucundaki acdan btn br uzuvlar da ac duyar. Dnyann u
yerinde bir rahatszlk varsa, bana ne dememeliyiz. Onunla ilgilenmeliyiz.
Atatrkn bar politikas yalnzca szde kalmad. Atatrk, Milletler Cemiyetine
katlmamz salam, Balkan, Akdeniz, Sadabat vb. paktlara bizzat katlp
dncelerini anlatmtr. Ayrca, sava kanund sayan Brand-Kellog paktna
Ltvanof protokol ile katlarak sava nlemenin ve antlamazlklar bar
yollarla zmenin arelerini aramtr. Savan sz konusu olduu anlarda ise bir
taraftan nleyici tedbirlere katlrken, dier taraftan Trkiye dndaki bir lkeye
kar sava balatan lke ile bile dost olmann yollarn aramaktan geri durmamtr.
rnein 30 Ekim 1935te, talya, Habeistana saldrm ve 9 Mays 1936da bu
lkeyi ilhak etmitir. Trkiye, talyaya kar, yesi bulunduu Milletler
Cemiyetinin karar gerei zorlama tedbirlerinin uygulanmasna katlmtr. Ama
ayn ekilde, Atatrkn Dileri Bakan Aras, 3 ubatta Milanoya gitmi ve
Mussolininin damad olan, talyan Dileri Bakan Cano ile Akdeniz Statkosuna
Sayg antlamasn imzalamtr.
Atatrkn d politikasndaki temel hedef, Trkiyenin ada uygarlk
dzeyine ulatrlmasdr. Bunun iin batya ynelme istei vardr. Atatrk daha
1923te bunu u szlerle aklamtr. Trkler hep garba doru gitti. Avrupa
Trkiyesi daha dorusu garba tevecch etmi bir Trkiye istiyoruz. Btn
meselemiz Trkiyede asr binaenaleyh garb bir hkmet vcuda getirmektir.
Medeniyete girmek arzu edip de garba tevecch etmemi millet hangisidir?
Trkiye kuruluundan itibaren Bat ile savamasna ramen, Batya
ynelmi, Batnn yalnz tekniini deil metodunu da kabul etmitir. Batya yneliin
nemli sebeplerden biri de gvenliktir.
Bununla beraber, Atatrkn batllama anlaynda taklitilie yer yoktur. O
Batya yneliimizi aklarken Biz bat medeniyetini bir takliti yapalm diye
almyoruz. Onda iyi olarak grdklerimizi kendi bnyemize uygun bulduumuz iin
dnya medeniyet seviyesi iinde benimsiyoruz. demitir.6
1.1.1.2 KNC DNYA SAVAI SONRASI LKLER
Trkiye, kinci Dnya Sava sresince tarafsz kalmtr. kinci Dnya Sava
sonrasnda keskinleen iki bloklu dnyada, Trkiye Bat yannda yer almtr.
Sovyetler Birliinde Stalin ynetiminin bulunmas, bu tercihte en nemli etken
olmutur. Ayrca, Trkiyenin bulunduu corafyann Dou-Bat bloklarnn kesime
noktasnda olmas da taraf semek zorunda kalmamza neden olmutur.
1946 ylndan itibaren balayan Marshall yardm ile Trkiye nceleri ABDnin
etki alanna fiilen girmitir. 1950deki iktidar deiimi, Trkiye kk bir Amerika
olacaktr. anlayn da glendirmitir. Trkiyenin NATOya katlmas ile birlikte
halka tamamlanmtr.7
6
7
http://farabi.selcuk.edu.tr/suzep/tarih/ders_notlari/bahar_yariyili/bolum_13/ bolum13.html
E.Manisal, a.g.e., s.16-17.
1950li yllar, Trkiyenin Bat Avrupada kurulmakta olan siyasal ekonomik

ve kltrel rgtler iinde yer almaya balamas ile Trkiye ile Avrupa arasndaki
ilikilerin yava yava glendii yllardr. Bu dnemde, gl Amerika her eye
ramen siyasilerin gnlndeki nceliini korumaktadr.
Bu arada Bat Avrupa da bu dnemde kendini toparlamaya balamaktadr.
Artk Almanya ve Fransa ortak ekonomik karlarnn egemen olduu bir Avrupa
dzeni gerektiini kavramlardr. ki dnya savandan sonra, byk bir sava hi
kimse bir daha yaamak istememektedir.
Trkiyenin Avrupa ile ilikilerine, 1950li yllarda Trk-Yunan ilikileri de
damgasn vurmutur. Atinann, Grivas adl bir Yunan Subayn 1955te gizlice
Kbrsa kararak E.O.K.A yeralt tekilatn kurdurmas, adann Yunanistana ilhak
iin faaliyetlerine balamas, Ankarada rahatszlk yaratmtr.
Bu gergin dnemlerde, Avrupa Ekonomik Topluluu ile grmelere Ankara
ve Atina hemen hemen ayn tarihlerde balamlardr. ki lke arasnda kyasya bir
rekabet vardr.
Souk Sava btn iddeti ile srmekte, Trkiyedeki fzeler, tamamen
Amerikann inisiyatifinde konulanmaktadr ve snrdaki lke Trkiye, Batnn bu
blgedeki jandarmas konumundadr.
1964te ABD Bakan Johnson, Trklerin Kbrsta katledilmeleri karsnda
mdahale etmek isteyen Trkiyeyi tehdit edince, Trkiyenin o ana kadar mttefik
lkelere olan gveni sarslmtr. Bu, Trkiyenin sava sonrasnda i birlii yapt
lkelere kar geirdii ilk oktur.
Trkiye ile Sovyetler Birlii arasnda bu dnemde nemli baz yatrm projeleri
iin antlamalar yaplmtr. skenderun demir-elik tesisleri ve Seydiehir
alminyum tesisleri bunlarn balarnda gelir.
Ancak yine de iyap tamamen Batya baldr. Trkiyenin i ilerinde bat

egemen durumdadr. Bu arada 1960l yllarda Trk iileri de Avrupann yolunu
tutmaya balamlar, bu sayede Trkiye ile Avrupa arasnda yeni bir kpr
olumutur.8
Avrupa kendini toparladka, Trkiyenin Avrupaya bak da deimeye
balamtr. Almanya, ngiltere, Fransa ve talya Trkiyenin ekonomik ilikilerini
gelitirdii lkelerin banda gelmeye balamtr.
Trkiyede bir yandan ABDnin dorudan etkisi hkim bulunurken,
Avrupallk ya da Avrupal gibi olmak halk arasnda ekiciliini artrmtr.
Trk halk iin Avrupa, artk arzu edilen bir yerdir ve Avrupann ekonomik ve
kltrel etkisi her alanda hissedilmektedir.
1.2 AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET) DNEM LKLER:
1.2.1
AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN KURULUU
Trkiye-Avrupa Birlii ilikilerini anlayabilmek iin ncelikle Avrupa Ekonomik

Topluluunun neden kurulduunu ve yapsn anlamak gereklidir.
kinci Dnya Sava sonrasnda Avrupada yaanan gelimeler ve souk
savan balamas ile savan ykc etkileri altndaki Bat Avrupann gvenlik
kayglar, onu 4 Nisan 1949 tarihinde Amerika Birleik Devletleri ile imzalad
Atlantik Pakt ile ortak savunmasnn temelini atmaya gtrmt.
Baar, amalar belirli alanlara ynelterek psikolojik adan istenen etkiyi
salamak ve giderek daha fazla sorumluluklar alacak olan ortak bir karar verme
mekanizmas kurulmasna bal grlyordu.
E.Manisal, a.g.e, s.18-19.
10
Yaanan politik amazn temelinde ise ekonomik bir sorun yatyordu. Birok
Avrupa lkesinin elik kapasitesi muhtemel bir ar retim krizine yol aacakt.
Talep ve fiyatlar dyor, reticilerin rekabeti nlemek amacyla iki dnya sava
arasnda yaptklar trden bir kartel oluturacaklarna dair iaretler alnyordu.
Yeniden yaplandrma srecinin ortasnda Avrupa ekonomilerinin ana sanayilerini
speklasyon veya kastl bir ktla brakmalar mmkn deildi.
Bugn Avrupa Birlii olarak bilinen yapy oluturan ve Topluluktan ilki
olan Avrupa Kmr ve elik Topluluunun kurulmas ynndeki ilk giriim, 9
Mays 1950 tarihinde Fransz Dileri Bakan Robert Schumanndan geldi. Avrupa
lkelerine yaplan arda, sava sanayisinin ana maddeleri olan kmr ve eliin
retim ve kullanmnn uluslar st bir organn sorumluluunda ynetilmesi
ngrlyordu.
Bu ar ile Fransa, Avrupann dier lkelerinin yan sra Almanyaya,
Avrupa Federasyonunun ilk parasn oluturmak zere, iki lkedeki kmr ve elik
retimini ynetecek bir organda eit artlar ile yer almasn teklif etmektedir. arya
Benelks (Belika, Lksemburg ve Hollanda) lkesinin yan sra, talya da olumlu
cevap vermitir. Schumann Plan esas alnarak yaplan grmeler sonucunda,
Avrupa Kmr ve elik Topluluunu kuran ve ayn zamanda bugnk Avrupa
Birliinin temelini oluturan kurucu Antlamadan birisi olan antlama, Almanya,
Fransa, talya, Belika, Hollanda ve Lksemburg arasnda elli yl sreyle yrrlkte
kalmak zere, 18 Nisan 1951 tarihinde Pariste imzalanm ve 25 Temmuz 1952
tarihinde yrrle girmitir. 9
Avrupa Kmr ve elik Topluluuna ngiltere, rlanda ve Danimarka 1 Ocak
1973, Yunanistan 1 Ocak 1981, Portekiz ve spanya 1 Ocak 1986, Finlandiya, sve
ve Avusturya ise 1 Ocak 1995 tarihinde katlmlardr.
Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, Avrupa Birlii ve Trkiye,
Douum Matbaaclk, 2002, s. 9-12.
11
Avrupa Kmr ve elik Topluluu Antlamas, yrrle giri tarihinden

itibaren elli yllk bir sre iin yapldndan, 23 Temmuz 2002 tarihinde sona
ermitir.
Konseyde yaplan tartmalar sonucunda, 24 Temmuz 2002 tarihinden itibaren
Avrupa Topluluu, Avrupa Kmr ve elik Topluluunun yerini alm ve Avrupa
Kmr ve elik Topluluu ile nc lkeler arasnda yaplm olan tm
antlamalardan doan hak ve borlara halef olmutur.
Avrupa Kmr ve elik Topluluunun nemli bir sorun yaamadan almas
Avrupa Birlii taraftarlarn cesaretlendirmi ve bu ynde almalarna devam
etmelerine yol amtr. Avrupa Ekonomik Topluluu, 25 Mart 1957 tarihinde alt
Bat Avrupa Devleti (Almanya, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg ve talya)
arasnda imzalanan Roma Antlamas ile kurulmutur. Avrupa Ekonomik
Topluluuna hukuken ve fiilen uluslar st bir kurulu olma niteliini kazandran
Antlama, 1 Ocak 1958 tarihinde yrrle girmitir. Avrupa Ekonomik
Topluluunun nihai hedefi, Avrupann siyasal btnlne ulamasdr. Bu hedefe
varmak iin ngrlen ekonomik dengeyi salamak zere, ilk ara olarak ye lkeler
arasnda mallarn, hizmetlerin, sermayenin ve i gcnn serbeste dolat bir ortak
pazar ve Gmrk Birlii kurulmas ngrlmtr. 10
Paris Antlamasn imzalayan alt lke arasnda Avrupa Kmr ve elik
Topluluu ile snrl bir alanda balatlan btnleme abalarn eitli alanlara
yaygnlatrma giriimleri kapsamnda, dier bir giriim de Avrupa Atom Enerjisi
Topluluu kurma giriimidir. Messinada, 1-2 Haziran 1955 tarihlerinde dzenlenen
konferansta Avrupa Ekonomik Topluluunun yan sra, kurulmas kararlatrlan
ikinci topluluk olan EURATOMun kuruluu uzun sre grmeler ve teknik
almalardan sonra 25 Mart 1957 tarihinde bu kez Romada imzalanan Antlama ile
salanmtr. EURATOMun amac, atom enerjisinin barl amalar ile kullanmn
gelitirmek olarak belirlenmitir. EURATOM kurumlar, 1967 ylnda Avrupa
10
H.akmak, Avrupa Birlii Trkiye likileri, Platin Yaynlar, Ankara, 2005., s.20.
12
Kmr ve elik Topluluu ile Avrupa Ekonomik Topluluu ile birletirilince,

EURATOM grnr bir biimde kendi kimliinden uzaklamtr. 11
1.2.2 TRKYENN ORTAK PAZAR MACERASI
1.2.2.1 AETYE BAVURU
Truman Doktrini iinde yer alan, Marshall Yardmna dahil edilen Trkiye,
kinci Dnya Sava sonras Batdaki tm oluumlar yakndan izlemekteydi. 1949
ylnda kurulan NATOya da, daha byle bir organizasyon fikri ortaya atld zaman
bile ye olmak istemi, bu isteine ise deiik nedenler yznden ancak 1952 ylnda
kavuabilmitir. Bu arada zelikle, Avrupa ktasndaki birlik hareketlerinin iinde yer
almaya zen gstermi ve 1949 ylnda Avrupa Konseyi (Council of Europe)ne,
hem de davet edilerek ye olmutur.
Fakat, Trkiye, 1950li yllarda gittike ivme kazanan Bat Avrupa merkezli
entegrasyon hareketlerini, birazck kaygyla izlemitir. Mesela, Avrupa Kmr ve
elik Topluluunun kurulmas, Trkiye tarafndan not edilmitir, ancak Trkiyenin
ne kmr, ne de elik sanayi bylesi bir organizasyona katlmak iin elverili
deildi.12
1950 ylnda iktidara gelen Demokratik Parti, Trk d politikasn Batya daha
fazla yaklatrmaya zen gstermeye balamtr. Trkiye, Truman Doktrini ile
birlikte Batllama srecini hzlandrd ve Bat Savunma ttifaknda (NATO)
antlamaya dayal gvenlik garantisi aramaya devam etmektedir.13
Alt Bat Avrupa lkesinin kendi aralarnda imzaladklar Roma Antlamasnn
1958 ylnda yrrle girmesinden sonra, 15 Temmuz 1959 tarihinde Yunanistan,
31 Temmuz 1959 tarihinde ise Trkiye Toplulua katlmak iin mracaat
etmilerdir.14
Trkiyenin ivedilikle Avrupa Ekonomik Topluluuna katlmak istemesinin iki
nemli nedeni bulunduu, zamann Trk yetkililerince aklanmtr. Buna gre;
Trkiye, uzun dnemde Bat Avrupada kurulabilecek siyasal bir Birliin

dnda kalmak istememektedir.
11
D.Dinand, Avrupa Birlii Ansiklopedisi Birinci Cilt A-G, Kitap Yaynevi, stanbul, 2005, s.100.
.H.al, Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Nobel Yayn, Ankara, Ocak 2006, s.50.
13
H.Bac, Demokrat Parti Dnemi D Politikas, mge Yaynevi, Ankara,1990, s.44
14
Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s.295.
12
13
te yandan Trkiye, Gmrk Birlii iinde Yunanistana verilecek ticari

tavizlerden yoksun kalmamak amacndadr.
Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanlar Konseyi Yunanistan ve Trkiyenin
ortaklk bavurularn 11 Eyll 1959 tarihinde kabul etmitir.
Avrupa Ekonomik Topluluu Komisyonu ile Trkiye arasndaki ilk hazrlk
grmeleri 28-30 Eyll 1959 tarihlerinde icra edilmitir. Buna karlk Yunanistan
ile 1-2 Mart 1960 tarihlerinde Trkiyeden nce mzakereye balanlmtr.
Bunun zerine
17 Mart 1960 tarihinde Trkiye, Avrupa Ekonomik
Topluluu lkelerinin Ankara Bykelilerine Yunanistan ile mzakerelere

balanrken, Trkiyenin geri braklamayacan belirten bir memorandum vermitir.
Avrupa Ekonomik Topluluu Komisyonu, buna karlk, 21 Nisan 1960
tarihinde, Trkiyenin Yunanistan gibi ar ykmllkler altna giremeyeceini
belirtmitir.
Trkiyede ordu, 27 Mays 1960 tarihinde ynetime el koymu, TrkiyeAvrupa Ekonomik Topluluu ilikileri dondurulmutur. Trkiye, ksa bir sre sonra,
yani 14 Ekim 1960 tarihinde, en ksa srede bir antlama imzalanmas iin tm
ykmllkleri almaya hazr olduunu aklam, 27 Mays sonras kurulan yeni
hkmet, Avrupa Ekonomik Topluluundan, Yunanistan ile yaplan antlamann
aynsnn Trkiye ile yaplmasn talep etmitir.
Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanlar Konseyi, 17 Ekim 1960 tarihinde,
beklemeyi daha yararl bulduunu aklam, tm grmeler ertelenmitir.
Buna karlk, Yunanistan-Avrupa Ekonomik Topluluu Ortaklk Antlamas
(Atina Antlamas) 9 Mart 1961 tarihinde imzalanmtr.
Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanlar Konseyi, 20-21 Mart 1961 tarihinde,
Komisyonun nerisini dikkate alarak Trkiyeye iki seenekli bir teklifte
bulunmutur. Bu seeneklerden birincisi 5 yllk bir Ticaret Antlamas yaplmas
14
ve Trk ekonomisinin istenen seviyeye ulamas halinde Gmrk Birlii

Antlamasnn imzalanmasn ierirken, ikincisi Yardm Antlamas yaplmasn
ngrmtr.
Topluluk bir eit ticaret antlamas nerirken, Trkiye srarla bir Gmrk
Birlii oluturmak istemitir. Dnemin Dileri Bakan Feridun Cemal Erkin;
... Biz bir ihdasn istiyor, Mterek Pazar ise, Trkiyenin iinde bulunduu
artlarn elvermeyecei mlahazasyla bunu kabul etmiyordu. Hatta 1962 bandan
evvel cereyan eden son mzakerelerde, bize bir Gmrk Birlii fikrinden muayyen
bir mddet iin uzaklalmas, onun yerine iktisadi, ticari ve mali sahalarda i
birliini derpi eden bir nevi ticaret antlamas yaplmas resmen ifade edilmiti.
Hakikat o idi ki, Trkiyenin durumunun msait olmamas sebebiyle, Gmrk
Birliinin derhal tahakkuku gayri kabil olsa dahi, bu birliin, prensibini muhafaza
etmedike, bat uyum hareketleri karsnda, seyirci kalmalmz mukadder
olacakt...
Erkinin szlerinde, Trkiye ile Topluluk arasnda henz ortaklk grmeleri
srasnda, gelecee ynelik farkl beklentiler olduu anlalmaktadr.15
Trkiye, 21 Austos 1961 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluu
yesi
lkelerinin bakentlerine gnderdii bir memorandum ile AETnin Yunanistan ile

anlamasna ramen Trkiye ile grmelerin balamam olmasn protesto etmi ve
Gmrk Birliinden baka bir modeli kabul etmeyeceini bildirmitir.
Trkiye, 45 Mart 1962 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluuna bir
memorandum vererek, resmi mzakerelere arm ve amacnn Gmrk Birliini
gerekletirmek olduunu tekrarlamtr.
Avrupa Ekonomik Topluluu Konseyi, 24 Temmuz 1963 tarihinde
Trkiyedeki demokratikleme srecini desteklemek hedefiyle, Gmrk Birliine
giden bir anlama iin Trkiye ile resmi grmelerin almasn kararlatrmtr.
15
B.Dedeolu ,a.g.e, s.478.
15
Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanlar Konseyi, 9 Mays 1963 tarihinde

Trkiyeye 175 milyon Dolarlk kredi amay kararlatrmtr.
Sonuta da, Trkiyenin istei dorultusunda, bir Gmrk Birlii oluturmak
zere, 12 Eyll 1963 tarihinde Ankara Antlamas imzalanmtr.
1.2.2.2. ANKARA ANTLAMASI
Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasndaki grmeler zor bir sre
sonunda sonulanm ve 12 Eyll 1963 tarihinde Trkiye ile Avrupa Ekonomik
Topluluu arasnda ortaklk kuran Ankara Antlamas, 12 Eyll 1963 tarihinde
imzalanarak, Topluluk yesi lkeler ile T.B.M.M.de onaylandktan sonra 1 Aralk
1964 tarihi itibariyle yrrle girmitir16
Avrupa Ekonomik Topluluu, Ankara Antlamasn imzalarken, aslnda
Trkiyeyi Bat bloku ierisinde tutmay amalamtr.
Bu dnemde, Avrupa Ekonomik Topluluu yeni kurulmutur. Avrupa
Ekonomik Topluluu bile kendi geleceini henz tam olarak grememektedir.
Avrupa Ekonomik Topluluuna gre,
bu belirsizlikler ierisinde Trkiye ve
Yunanistann Avrupa Ekonomik Topluluunun ortak yeleri yaplmalarnda bir

saknca yoktur. Bu antlama ile Trkiye ieri alnmyor, sadece Avrupa Ekonomik
Topluluunun ilgi ve nfuz alan ierisine sokuluyordu.
Bu oluum, Trkiyede de Avrupa perspektifinin canl tutulmasna yardmc
olacaktr. te yandan, Bat Avrupa zerinde, o tarihlerde byk etkisi bunun ABD
de, Brkselin, Trkiyeyi Avrupa himayesi ve emsiyesi altnda tutmasn, stratejik
nedenlerle desteklemektedir.
16
Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 312.
16
Avrupa Ekonomik Topluluunun Trkiyeye bak asna souk sava

koullar tam anlam ile damgasn vurmutur. kinci Dnya Sava sonrasnda Bat
Avrupa kurumlar arasnda yer almaya balayan Trkiyenin, Avrupa Ekonomik
Topluluuna ortak ye yaplmas, Brksel asndan bu kapsamda alglanan bir
gelimedir.
Nihayetinde Trkiye ortak ye statsndedir ve Avrupa Ekonomik Topluluu
ileriki yllarda i ve d gelimelere gre, yeni deerlendirmeler yapabilir, Trkiye
hakknda kesin kararn ileride verebilecektir.17
Ankara Antlamasnn, Trkiyenin Topluluk ile ilikilerinde uygulanacak
genel kurallar tanmlayan sade bir ereve Antlamas (Accord de Cadre) olduu
grlmektedir.18
Ankara Antlamas, Esas Antlama (33 Madde), Geici Protokol (11 Madde),
Mali Protokol (9 Madde), Son Senet ve i gc konusunda taraflar arasnda teati
eden mektuplardan olumaktadr. Ayrca, Ankara Antlamasna, bir adet Niyet
Bildirisi, iki adet Yorum Bildirisi ve Federal Almanya Hkmetine ait iki Bildiri
eklenmitir.
Bu belgeler iinde asl arlk Esas Antlamadadr. Antlamaya ekli iki
protokolde ise, ortaklk ilikisinin hazrlk dneminde, Avrupa Ekonomik
Topluluunun tek tarafl olarak Trkiyeye tand ticari ve mali ayrcalklar
tanmlanmaktadr.
Geici protokol, Trkiye iin nem tayan ttn, kuru zm, kuru incir, fndk
ile ilgili olarak Avrupa Ekonomik Topluluunun tand ayrcalklara ilikin
ayrntlar ile hazrlk dneminden gei dnemine geii salayacak koul ve sreleri
belirlemektedir.
17
E.Manisal , a.g.e., s.27.

H.Gnuur, Ankara Antlamasnn Hukuksal Deerlendirilmesi, ktisadi Kalknma Vakf Dergisi,
zel Say, Eyll 1988, s.54.
18
17
2 Nolu Protokol oluturan Mali Protokol ise, Antlamann nc

maddesinde
belirtilen
ve
hazrlk
dnemi
ierisinde
Trk
ekonomisinin
kuvvetlendirilmesi suretiyle gei ve son dnem artlarn yerine getirmesini teminin,

Avrupa Ekonomik Topluluu Konseyi tarafndan 9 Mays 1963 tarihinde Trkiyeye
verilmesi kararlatrlan kredi ile ilgili uygulama esaslarn iermektedir.19 Esas
Antlama, birinci ksm lkeler, ikinci ksm Gei Dneminin Uygulanmaya
Konulmas, nc ksm ise Genel ve Son Hkmler bal altnda
dzenlenmitir.
Ankara Antlamasnn amac, Esas Antlamann ikinci maddesinde u ekilde
belirtilmektedir:
Antlamann amac, Trkiye ekonomisinin hzlandrlm kalknmasn ve
Trk halknn alma seviyesinin ve yaama artlarnn ykseltilmesini salama
gereini tm ile gz nnde bulundurarak, taraflar arasndaki ticari ve ekonomik
ilikileri aralksz ve dengeli olarak glendirmeyi tevik etmektedir.
Ankara Antlamas nihai olarak tam yelii ngren bir ereve antlamasdr.
Ortakln gelimesi ve tam btnlemenin salanmas iin bu erevenin katma
protokoller ve Ortaklk Konseyi Kararlar ile doldurulmas hedeflenmitir. Ortaklk
Konseyi, Avrupa Ekonomik Topluluu ve Trkiye'nin eit olarak bakanlar dzeyinde
temsil edildikleri bir kurulutur.
Ankara Antlamasna gre, gmrk birliine uzanan izgi, kademeli bir
sre olarak tasarlanmtr.20 Bunlar;
-
Hazrlk dnemi,
Gei dnemi,
Son dnemdir.
19
Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 310-311.
20
.H.al, a.g.e., s.117.
18
Hazrlk dneminde Trkiye, gei dnemi ve son dnem boyunca kendisine

decek ykmleri stlenebilmek iin, Topluluun yardm ile ekonomisini
glendirecektir.
Anlan hazrlk dnemine ve zellikle Topluluun yardmna ilikin uygulama
usulleri, Antlamaya ekli Geici Protokolde belirtilmitir.
Gei dneminde, Akit Taraflar karlkl ve dengeli ykmler esas zerinden;
Trkiye ile Topluluk arasnda bir Gmrk Birliinin gittike gelien
ekilde yerlemesini,
Ortakln
iyi
ilemesini
salamak
iin
Trkiye'nin
ekonomik
politikalarnn Topluluunkilere yaklatrlmasn, bunun iin de gerekli ortak

eylemlerin gelitirilmesini salamaya almakla sorumlu klnmlardr.
Bu dnemin sresinin, birlikte ngrlebilecek istisnalar sakl kalmak zere,
on iki yl gemeyecei hkme balanmtr. Ayrca, bu istisnalarn Gmrk
Birliinin makul bir sre iinde kurulup tamamlanmasna engel olmayaca da
belirtilmitir.
Son dnemin ise Gmrk Birliine dayand ve Akit Taraflarn ekonomi
politikalar
arasndaki
koordinasyonun
glenmesini
gerektirdii
hkme
balanmtr.
Antlamann ilkeleri ise giri blmnde sralanmtr. Anlan ilkeler;
Hzlandrlm bir ekonomik kalknma ve uyumlu bir biimde ticaretin
artrlmas ile Trk ekonomisi ve Topluluk yesi devletler ekonomileri

arasndaki a kapatmak,
Trk halk ile Avrupa Topluluklar yesi lke vatandalar arasnda sk
balar kurmak,
Trk halknn yaam seviyesinin ykseltilmesi abasna destek vermek
suretiyle Trkiyenin ileride Toplulua tam ye olmasn kolaylatrmak,
19
Roma Antlamasnn esinlendii lky birlikte izleyerek, bar ve
hrriyet gvencesini pekitirmek olarak belirlenmitir.

Antlamada ortaklk rejiminin uygulanmasn ve gittike gelimesini salamak
iin Akit Taraflarn, Antlama ile verilen grevlerin snrlar iinde eylemde bulunan
bir Ortaklk Konseyinde toplanmalar n grlmtr.
Antlama ile belirtilen amalarn gerekletirilmesi iin, Antlamann
ngrd hallerde Ortaklk Konseyi'nin karar yetkisi vardr. ki taraftan her biri,
verilmi kararlarn yerine getirilmesinin gerektirdii tedbirleri almakla ykmldr.
Ortaklk Konseyi yararl tavsiyelerde de bulunabilir.
Ortaklk Konseyinin, Antlamann hedefleri gz nnde tutularak ortaklk
rejimi sonularn belli aralklarla inceleyecei, bununla beraber, hazrlk dnemi
boyunca bu incelemeler bir gr teatisi snrlar iinde kalaca belirtilmitir.
Gei dneminin balamas ile, ortaklk rejiminin gereklemesi yolunda,
Antlama amalarnn birine ulamak iin, Akit taraflarn bir ortak davran gerekli
grld takdirde, Antlama bunun iin gerekli davran yetkisi ngrmese bile,
Ortaklk Konseyinin uygun kararlar alaca vurgulanmtr.
Ayrca, akit taraflar, bu Antlamadan doan ykmlerin yerine getirilmesini
salayc her trl genel ve zel tedbirleri almakla mkelleftirler. Taraflarn,
Antlama hedeflerinin gerekletirilmesini tehlikeye drebilecek her trl
tedbirden saknacaklar vurgulanmaktadr.
Ankara Antlamas, Trkiyenin Avrupa Birliine yelik sreci devam ettike
gndemde kalacak bir metindir. Uluslararas hukuk asndan bir antlamann sona
erii baz genel nedenlere baldr. Bunun dnda, antlama metninde sona erile
ilgili bir hkmn yer almas durumunda, bu hkm uyarnca da antlama sona
erebilir. Ankara Antlamasnn hibir yerinde Antlamann sona ermesine ilikin bir
hkm yoktur. Dolaysyla, Antlama devletler hukukunun ngrd nedenler
20
dnda sona erdirilemez. Bu bakmdan Avrupa Topluluklarn kuran Roma

Antlamas ile Ankara Antlamas arasnda bir benzerlik kurulabilir. Her iki
Antlamada geri dnlemez bir entegrasyon sreci balatmtr.21
te yandan, Ankara Antlamasnn yirmi sekizinci maddesi, geni bir yorumla
Antlamann sona ermesine ilikin bir fikir verebilir. Zira yirmi sekizinci madde,
gerekli koullar gerekletiinde Trkiyenin Toplulua tam ye olabilmesinin
zeminini hazrlamaktadr. Bu durumda, Ankara Antlamasnn Trkiyenin tam
yeliine ilikin Katlm Antlamasnn yrrle girmesiyle sona erecei
sylenebilir.
Gmrk Birliinde ve AB Zirve Kararlarnda srekli olarak Ankara
Antlamasna atfta bulunulmas, ayrca Ankara Antlamas ile kurulmu olan
Ortaklk Konseyinin Trkiye-AB ilikilerinin yrtlmesinde en yetkili organ
olmas,Antlamann yrrlkte bulunduunun bir kantdr.22
1.2.2.3 KATMA PROTOKOL
Ankara Antlamasnn yrrle girmesinden sonra, 1 Aralk 1964 tarihinde
Trkiye- Avrupa Ekonomik Topluluu Ortaklk Konseyi ilk defa toplanmtr.
Trkiye-Avrupa Ekonomik Topluluu Karma Parlamento Komisyonu ise
16-17 Mays 1966 tarihlerinde Brkselde toplanmtr.
Brkselde 16 Mays 1967 tarihinde toplanan beinci Trkiye-Avrupa
Ekonomik Topluluu Ortaklk Konseyi toplantsnda, Trkiye, Antlamann ikinci
dnemine gemek istediini aklamtr. Ancak, Avrupa Ekonomik Topluluu
srenin henz dolmadn bildirmitir.
Trkiye, Trkiye-Avrupa Ekonomik Topluluu Ortakl ikinci dnem
almalarnn balatlmasn 5 Nisan 1968 tarihinde tekrar talep etmitir. Ancak,
21
T.ARAT, Avrupa Birlii ile Trkiye Arasndaki likiler ve Gmrk Birlii, A. Hukuk Fakltesi
Dergisi, CXLIV, No1-4 s.591-592.
22
T.ARAT, Avrupa Birlii ile Trkiye Arasndaki likiler ve Gmrk Birlii, A. Hukuk Fakltesi
Dergisi, CXLIV, No1-4 s.594-595.
21
Avrupa Ekonomik Topluluu Komisyonu resmi bir raporla, 29 Nisan 1968 tarihinde,
Trkiyenin ikinci dneme gemeyip, hazrlk dneminin uzatlmasnn daha yararl
olaca konusunda gr bildirmitir.
Trkiye-Avrupa Ekonomik Topluluu Katma Protokol grmeleri 9 Aralk
1968 tarihinde balamtr.
Katma Protokol, Trkiye Byk Millet Meclisinde 5 Temmuz 1971, Senatoda
da, 22 Temmuz 1971 tarihinde onaylandktan sonra, 1 Eyll 1971 tarihinde
kanunlatrlm ve Ankara Antlamasnda olduu gibi, 30 Eyll 1971de GATT
(Gmrkler ve Tarifeler zerine Hkmetler Aras Antlama) sunulmutur.
Sz edilen Protokol ye lke parlamentolarnda da onaylandktan sonra,
1 Ocak 1973te yrrle girmitir.
Ancak, protokoln yrrle girmesinin zellikle Topluluun ilk genileme
sreci de baladndan vakit alaca anlalnca, Trkiye Brkselden ek geici bir
antlama yaplmas talebinde bulunmutur. Bu talep, hakl grlerek, Katma
Protokoln ticari hkmleri "geici antlama" ile 1 Eyll 1971 tarihinde yrrle
konmu ve Avrupa Ekonomik Topluluunun ykmllkleri bu tarih itibariyle
balatlmtr.23
Katma Protokol, Gei Dneminin uygulanmasna ilikin artlar, usulleri, sra
ve sreleri belirlemektedir.
Protokoln giriinde yer alan ilkeler,
Akit taraflar arasnda karlkl ve dengeli ykmllklerin esas olmas;
Trkiye
ile
Topluluk arasnda
bir Gmrk Birliinin
giderek
yerletirilmesi;
Ortakln iyi ilemesi amacyla taraflarn ekonomi politikalarnn
yaknlatrlmas ve ortak faaliyetlerin gelitirilmesinin salanmas olarak

sralanmaktadr.
23
.H.al, a.g.e., s.190.
22
Gmrk Birlii esasna dayandrlm bulunan ve 64 maddeden meydana gelen

Katma Protokol, mallarn serbest dolamn gerekletirecek usul, sra ve sreler de
dhil olmak zere, kiilerin, hizmetlerin, sermayenin serbest dolam; ulatrma,
rekabet, vergileme ve mevzuatn yaknlatrlmas; ekonomi ve ticaret politikalarnn
uyumlu hale getirilmesi konularn hkme balamaktadr.
Katma Protokoln ekonomik, sosyal ve siyasi nitelii Ankara Antlamas ile

paralellik gstermekte ve Protokol, Ankara Antlamasnn ekini oluturmaktadr.
Ankara Antlamasnn drdnc, Geici Protokoln birinci maddesine
dayanlarak hazrlanan Katma Protokol, bir "Uygulama Antlamas" dr. Zira, Ankara
Antlamasnn belirledii genel ereve, Katma Protokol ile doldurulmu ve
uygulamaya geilmitir.
Katma Protokol, doktrinde "Geici Antlama" (interim agreement) olarak ifade
edilmektedir. Bu erevede, sz konusu Protokoln tam yelik ncesi dnemi
dzenleyen bir antlama olduu kabul edilmektedir.
Ankara Antlamasnn otuzuncu maddesine gre Katma Protokol Ankara
Antlamasnn "ayrlmaz parasdr" ve ayn hukuki deere sahiptirler.
Katma Protokoln yrrle girmesi iin sadece Trkiyenin onaylamas
yeterli deildi. Antlamasnn geerlilik kazanabilmesi iin ilgili taraflarn
Trkiyenin kalknmasn hzlandrmak amacyla, Katma Protokol ile birlikte
imzalanan kinci Mali Protokol, Trkiyeye 195 Milyon ECUlk24 bir kredi
amaktadr.
Sz konusu kredinin artlar dorultusunda, dk karl ya da karsz sosyal
amal ve uzun vadeli yatrmlar iin sekiz yl demesiz otuz yl vade ve % 2,5 faiz
24
ye lkelerin dviz kurlarndaki dalgalanmalarn en aza indirmek amac ile oluturulan ve

dolamda olmayan para sepetidir. EURO 1999 ylnda ECUnun yerini almtr.
23
oran uygulanacak; normal karllktaki projeler iin ise, vade ve demesiz dnem
projeye gre tespit edilecek, faiz oran ise % 4,5 olacaktr.
Mali Protokoln sekizinci maddesine gre, Avrupa Ekonomik Topluluu ek bir
kredi ama imknlarn da aratracaktr.25
Katma Protokol, Trkiye-Avrupa Birlii Gmrk Birliinin tamamlanmasna
ilikin koullar belirlemitir. Bu erevede mevzuat uyumu da dzenlenmekte,
zellikle mallarn serbest dolam ve ticaret politikas, ortak tarm politikasna uyum
ve tercihli tarm rnleri rejimi, gmrklere ilikin hkmler, fikri, sna ve ticari
mlkiyetin korunmas, rekabet kurallar, devlet yardmlar, tekeller, kamu almlar ve
vergilendirme gibi alanlarda Avrupa Ekonomik Topluluunun mevzuat uyumuna atf
yaplmaktadr.
Katma Protokoln 23 Kasm 1970 tarihinde imzalanmasnn arkasndan yaplan
seimler sonucunda, Blent Ecevitin CHPsi ile Necmettin Erbakann MSPsi
koalisyon hkmeti kurmulardr.
Trkiyenin youn olarak kendi i sorunlaryla boutuu dnemde, Cunta
ynetiminden kurtulmu olan Yunanistan AETye ye olmak iin 12 Haziran 1975
tarihinde bavurmutu. O srada cunta ynetiminden kurtulan ve demokrasiye yelken
aan Yunanistana Bat dnyasnda byk sempati vard.26
Yunanistann bavuru yapt tarihte, Avrupa Ekonomik Topluluunda,
Trkiye asndan da byle bir bavuru yaplmas ve iki lkenin birlikte
deerlendirilmesi beklentisi vardr. nk Trkiye, zamann Avrupa Ekonomik
Topluluu ile Ankara Antlamasn Yunanistann ortaklk antlamasnn hemen
arkasndan imzalamtr.
25
http://www.foreigntrade.gov.tr/ab/katmapro.htm
Hakk Uyar, Avrupa Yolunda Karlan Frsatlar ya da Ecevitin 1978de AET yeliini Reddettii
ddias, Toplumsal Tarih Dergisi, Aralk 2004,
26
24
Birinci milliyeti cephe Hkmeti (Demirel, Erbakan, Trke), Ecevit

hkmetleri Katma Protokoln altmnc maddesine dayanarak, 25 Aralk 1976
tarihinde, Trkiyenin Toplulua kar olan ykmllkleri konusunda be yllk bir
erteleme talebinde bulunmutur. Bu fiili olarak ilikilerin dondurulmas anlamna
gelmekteydi.27
Blent Ecevitin CHPsi ile Necmettin Erbakann MSPsinin oluturduu
koalisyon hkmetinin 9 Ekim 1978 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluuna
yazd, ilikilerin be yl sre ile dondurulmas, buna karlk Trkiyeye 5 Milyar
Dolar tutarnda mali yardm yaplmas talebinin dondurma ksmna olumlu yant
alnm, ancak parasal destek talebi kabul grmemitir.
1980 ylnda Demirel, Erbakan ve Trkein oluturduu kinci Milliyeti
Cephe aznlk hkmeti iktidarda iken, 5 ubat 1980 tarihinde Brkselde Trkiye
ile Avrupa Ekonomik Topluluu, Trkiyenin katlm srecini hzlandrmak amac
ile siyasi ve ticari ilikilerini yeniden canlandrmak yollarn grmek iin bir araya
gelmilerdir.28 30 Haziran 1980 tarihinde zamann Dileri Bakan Hayrettin
Erkmen, Brkselde dzenledii bir basn toplantsnda, Trkiyenin 1980 sonuna
kadar resmen Avrupa Ekonomik Topluluuna tam yelik bavurusunda bulunacan
aklam, ancak MSPnin verdii ve MHPnin destekledii gensoruyla Bakanlktan
drlmtr.
Bu olaylarn arkasndan lke en byk ekonomik krizlerden birisinin iine
girmi ve 12 Eyll 1980de ordunun ynetime el koymas ile Avrupa ile ilikiler
tehlikeye girmitir.29
Avrupa Ekonomik Topluluu Dileri Bakanlar Konseyi, 12 Eyll ihtilalinin
hemen ardndan 16 Eyll 1980 tarihinde ald kararnda "Askeri ynetime zaman
tanndn ve Trkiye ile i birliinin srdrleceini30" bildirmitir.
27
.H.al, a.g.e., s.200.

B. Meltem Mftler,Trkiye ve AB: Souk Sava Sonras likiler, Alfa Yaynlar, stanbul, 2001,
s.37.
29
N.Bilici , a.g.e,s.80-81.
28
25
Avrupa Ekonomik Topluluu Dileri Bakanlar, ayrca, Topluluun Trkiye

ile i birliinin, yeni askeri ynetimin koulu yerine getirmesine bal olmas
gerektii kararn aldlar.
Bunlar;
Demokratik kurumlar hzla yeniden tesis etmek,
nsan haklarna sayg gstermek,
Siyasal mahkumlarn yaamlarn garanti altna almaktr.
Ancak Avrupa Parlamentosu, 22 Ocak 1982 tarihinde Trkiye'de genel

seimlerin yaplmasna ve yeni parlamentonun oluturulmasna kadar Trk ve
Avrupa Ekonomik Topluluu parlamenterlerinden oluan Karma Parlamento
Komisyonu'nun Avrupa kanadnn oluturulmamasna karar vererek ilikileri fiilen
dondurmutur.
Bu iki karardan, Avrupa Topluluu'nun o dnemdeki tepkisinin temelinde
askeri ihtilal olmakla birlikte, asl zerinde durulan konunun insan haklar ihlalleri ve
demokrasiye dn srecinin uzamas olduu anlalmaktadr.
1.2.2.4 TAM YELK BAVURUSU VE SONRASINDA LKLER
Dondurulan ilikiler 16 Eyll 1986 tarihinde Trkiye-AET Ortaklk
Konseyi'nin toplanmas ile tekrar normal seyrine dnmtr.31
Trkiye'de
1980 sonras askeri rejimin sona ermesi ile birlikte zal
hkmetleri serbest pazar ekonomisine gei iin nemli admlar atmtr. Bu

dnemde yksek ekonomik byme oranlar yakalanm ve Trk ekonomisi belirli
sektrlerde rekabet gcn ciddi anlamda artrmtr. Ocak 1987'de Avrupa nsan
Haklar Mahkemesi'ne (AHM) bireysel bavuru hakkn tanm olma gibi siyasal
gelimeler ile ekonomik alanlarda meydana gelen gelimeler, Trkiye'yi tam yelie
bavurma konusunda cesaretlendirmitir. Dnemin hkmeti 14 Nisan 1987
tarihinde Devlet Bakan Ali Bozer aracl ile Avrupa Ekonomik Topluluunu
30
31
http://www.ikv.org.tr/pdfs/kronoloji4.pdf
R.Karluk , Avrupa Birlii ve Trkiye, IMKB Borsas Yaynlar, stanbul, 1996, s.686.
26
kuran Roma Antlamasnn iki yz otuz yedinci ve Avrupa Kmr ve elik

Topluluu Antlamasnn doksan sekiz ve EURATOM Antlamasnn iki yz beinci
maddelerine istinaden tam yelik bavurusu yapmtr.
Konsey, 27 Nisan 1987de Topluluklar yrtme organ olan Komisyondan, bu
hususa ynelik grn hazrlamasn istemitir.
Bavuruyu uzun sre cevapsz brakan Avrupa Topluluu Komisyonu, nihayet
18 Aralk 1989 tarihinde Trkiye'nin tam yelik bavurusu konusundaki grn
aklamtr. Bu grnde Komisyon, 1993 tarihinden nce Topluluun kendi iinde
gerekletirecei Pazar hazrlklar nedeniyle yeni ye kabul edemeyeceklerini
bildirmitir. Ayrca Trkiye'nin katlmadan nce insan haklar ve demokratikleme
gibi siyasal alanlarda gelimesine gereksinim duyulduunu aklamtr. Komisyon
Trkiye'ye kaplar tamamen kapamasa da grnr gelecekte bir yelik iin herhangi
bir aklamada bulunmamtr. Ancak balangta daha sert olaca umulan
Komisyon gr, eitli faktrlerin etkisiyle en azndan ret olarak kmamtr. 32
Bu faktrler arasnda Krfez Krizi ile birlikte Avrupann Ortadou'daki
karlar asndan Trkiye'nin neminin yeniden gndeme gelmesi nedeniyle,
ilikileri yumuatma yoluna gitme arzusu nemli bir yer tutmutur.33
Dikkat edilirse Komisyonun gr, Avrupa Topluluklarnn Trkiye ile
ilikilerinde izledii, Trkiye ile snrl iliki veya low profile iliki eklinde
aklanan temel politikalar ile rtmektedir.
Komisyon Raporunun Trkiye'ye ilikin ekincesi vardr. Bunlar Trk
ekonomisinin uyum srecinin balatlmas iin henz yeterli olmamas, Trkiye'de
demokratikleme ve insan haklar uygulamalarnn Avrupa standartlarnn ok
gerisinde ve Trk-Yunan ilikilerinin tam yeliin nnde engel olmasdr.34
32
http://www.mfa.gov.tr/MFA_tr/DisPolitika/AnaKonular/Turkiye_AB/TurkiyeninKatilimTalebineKo
misyonGorusu20Aralik1989.htm
33
V.Bozkurt, a.g.e., s.265.
34
D.Da, nsan Haklar ve Demokratikleme: Trkiye ve Avrupa Birlii likilerinde Siyasal Boyut,
mge Yaynlar, Ankara, 1997, s.155.
27
Ancak, Komisyon, Topluluun, Trkiye ile i birliini srdrmesinin

gerekliliini belirterek, Trkiye ile ilikilerini derinletirmesinde ve bu kapsamda
Trkiyenin siyasi ve ekonomik modernleme srecini en ksa srede tamamlamasna
yardm etmede temel bir kar bulunduunu zelikle vurgulamtr.
Komisyon, grnde, Trkiyenin iki tarafn karlkl bamllk ve
entegrasyonunun glendirilmesi imkann salayacak bir seri zl nlemler
alnmasn da tavsiye etmektedir.
Rapor, Trk kamuoyunda, bavurunun, din faktr n plana kartlarak aka
hayr denmesi beklentisinin boa kmas nedeniyle ok fazla tepki grmemitir.
Muhalefet, aklanan Raporu bir "baarszlk" olarak ele alm, iktidar ise
Trkiye'nin Avrupa Topluluklarnn ile olan ilikilerinde bir "aama" olarak
deerlendirmitir. 35
Burada unu da eklemek gerekir ki, Avrupa lkelerinin Trkiye'ye kar
tavrlar kendi aralarnda tam olarak uyum ierisinde deildir. Trkiye'yi evreleyen
blgede, jeopolitik ihtiraslar olan devletlerin hkmetleri, blgesinde nemli bir
g, slam dnyasnda Batnn en salam mttefiki olan bir byk lke ile ilikileri
kesmenin
sakncalarn
bildiklerinden
Trkiye'yi
kendilerine
daha
fazla
balayabilmek iin uyum talebinde Trkiye ile pazarlk yapmaya hazrdrlar. Ancak
parlamentolar ve genel kamuoyu Trkiye'nin Avrupa Topluluklarna katlm
konusunda olduka endielidir.
Avrupa Topluluklar Bakanlar Konseyi, 5 ubat 1990 tarihinde Komisyonun
grn onaylam ve teklif edilen i birlii mekanizmasnn gereklemesine
ynelik olarak somut nerler gelitirilmesini talep etmitir.
Bunun zerine Komisyon, 6 Haziran 1990 tarihinde Gmrk Birliinin
tamamlanmas, mali ibirliinin balatlmas ve derinletirilmesi, snai ve teknolojik
35
V.Bozkurt, a.g.e., s.264-65.
28
i birliinin tevik edilmesi ve siyasi ve kltrel balarn glendirilmesi dahil olmak

zere bir dizi neriyi benimsemitir. (Matutes Paketi). Ancak, bu paket Konsey
tarafndan onaylanmamtr.36
Bu gelimelere paralel olarak, Ortaklk Konseyi 30 Eyll 1991 tarihinde, 1986
ylndan sonra ilk kez toplanmtr.
21
Ocak
1992
tarihinde
Trkiye
ile
Avrupa
Topluluklar
arasnda bir Teknik Birlii Program imzalanmtr.

Trkiye-Avrupa Topluluklar Ortaklk Konseyi'nin otuz nc dnem
toplants 9 Kasm 1992 tarihinde yaplmtr.
Trkiye-Avrupa Topluluklar ilikilerinin yrtlmesinde ortaya kan ticaret
ve gmrklerle ilgili teknik sorunlarn zm iin kurulmu olan ve 12 Kasm
1982'den beri toplanamayan Gmrk Birlii Komitesi, 3 Aralk 1992 tarihinde
onuncu dnem toplantsn gerekletirmitir.
9 Kasm 1992 tarihli Ortaklk Konseyi'nde, Gmrk Birlii konusundaki
kararllk teyit edilmi ve st dzey siyasal diyalog mekanizmas oluturulmutur.
Ortaklk Komitesi gzetimi altnda almas kararlatrlan teknik komitelerden,
Gmrk Birlii Alt Komitesi toplants 24-25 ubat 1993 tarihinde Brksel'de
yaplmtr.
Trkiye-AB Ortaklk Konseyi'nin otuz drdnc dnem toplants 8 Kasm
1993 tarihinde Brkselde yaplm ve 12 yldan bu yana ilk defa siyasi bir karar
alnarak Trkiye ile Avrupa Birlii arasnda btnleme konusunda, sadece Gmrk
Birlii iin adm atlmtr. Taraflar, Gmrk Birliinin 1995 yl iinde
tamamlanmas amac ile bu yndeki iradelerini ortaya koyan bir karar metnini kabul
etmilerdir.
36
Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 310-311.
29
Ortaklk Konseyi'nin 35nci dnem toplants ise 19 Aralk 1993 tarihinde

yaplmtr.
Sonunda, Trkiye-AB Ortaklk Konseyi toplanarak bir karar alm ve 6 Mart
1995 tarihinde imzalanan antlama, 1 Ocak 1996 tarihinde yrrle girmesi iin AB
Parlamentosu tarafndan onaylanmtr.37
1.2.2.5
GMRK BRL
1.2.2.5.1 GMRK BRLNN AMACI
Gmrk Birlii, mallarn tek bir gmrk alan iinde olduu gibi serbeste
dolaabilmeleri ve taraflarn, nc lkelerden gelen ithalat iin ayn d tarife ile
ayn ticaret politikasn uygulamalar demektir. Trkiyenin Avrupa Birlii ile
imzalad Gmrk Birlii, tipik bir Gmrk Birliinin tesine gitmektedir. nk
sz konusu Gmrk Birlii, rekabet, teknik mevzuatn uyumlulatrlmas, tekellerin
kaldrlmas ve fikri mlkiyetin korunmas gibi ilave baz konular iine almaktadr.
Bu ilave unsurlarn amac, piyasalar daha da btnletirmek ve Trkiyeyi Avrupa
Birliine daha ok yaklatrmak olarak belirlenmitir.
Avrupa Birlii-Trkiye ortakln kuran 1963 Ankara Antlamas'nda
ngrld gibi, Gmrk Birlii 1 Ocak 1996 tarihinde yrrle girmitir.
Hukuki olarak, bu, 6 Mart 1995 tarih ve 1/95 sayl bir Ortaklk Konseyi
Kararnn sonucudur.
1/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararnda, Trkiye ile Avrupa Topluluklar
arasndaki Gmrk Birliinin tam olarak ilemeye balamas iin, Trkiye'nin
gmrkler ve d ticaret mevzuat konularnda yerine getirmesi gerekli uyum
almalar yannda, rekabet hukuku, fikri ve sna haklar, sna mevzuat alanlarnda
mevzuatn Avrupa Topluluklar hukuk dzenine yaklatrmas iin gz nnde
37
E.Manisal, a.g.e., s.14.
30
tutmas gerekli mevzuat da belirtilmektedir. Kararda, Trkiye'nin yukarda anlan

alanlardaki mevzuat yaklatrmasnn nemli bir blmn 31 Aralk 1995 tarihine
kadar tamamlamak zorunda olduu vurgulanmtr. Ortaklk Konseyi Karar'nn
dier nemli bir blm de, Gmrk Birliinin 1996 yl ve sonrasnda salkl
biimde ilemesi iin alnmas gerekli tedbirler ile izlenmesi gerekli usulleri tespit
etmekte, bu amala, ortakln kurumsal vehelerini, zellikle danma prosedrleri
asndan takviye edici yeni dzenlemeler getirmektedir.
6 Mart 1995'de toplanan Ortaklk Konseyinden geen ikinci metin, Ortaklk
likilerinin Gelimesine likin ilke karardr. Kararda, ortaklk rejiminin son
dnemine ilikin olarak, Trkiye-Avrupa Topluluu ilikilerinin gelime ynn
belirleyici konularda yaplacak almalarn genel erevesi ortaya konmaktadr. Bu
erevede; Avrupa Kmr ve elik Topluluu Antlamasnn kapsamna giren
rnlerin taraflar arasnda serbest dolamn salayacak mzakerelerin ve tarm
rnlerine karlkl olarak tannacak yeni tavizlere ilikin mzakerelerin 1995
ylnda tamamlanmas ilke olarak kabul edilmektedir. Ayrca, taraflar arasnda
makroekonomik konularda bilgi ve gr al veriinin balamas kabul edilmekte ve
enerji, tamaclk, telekomnikasyon alanlarnda Trans-Avrupa alt yap projelerine
Trkiye'nin katlm bata olmak zere, taraflar arasnda geni bir erevede i
birliinin salanmas amacyla ortak almalar yaplmas dnlen ncelikli alanlar
tespit edilmektedir. Sz konusu ncelikli alanlar arasnda sanayi, ulatrma, enerji,
telekomnikasyon, tarm ve evre gibi sektrlerin yan sra, istatistik, adalet ve
iileri, tketicinin korunmas, kltr, enformasyon ve haberleme gibi konular da
bulunmaktadr.
6 Mart 1995 tarihli Ortaklk Konseyi toplantsnda ele alnan nc metin,
Mali birliine likin Topluluk Bildirisidir. Bildiride Topluluk taraf, Trkiye ile
mali ibirliine, Gmrk Birliinin ilemeye balamasyla birlikte yeniden
balanacan ve bu konudaki ayrntl dzenlemelerin 1995 ylnn ikinci yarsnda
belirleneceini taahht etmektedir.
31
1/95 sayl Ortaklk Konseyi Karar, ayrca, ilenmi tarm rnleri asndan
ithalat rejiminde yeni dzenlemeler yaplmasn da ngrmektedir. Topluluk
tanmlamasna gre, ilenmi tarm rnleri, bnyesinde tahl, eker ve st
bulunduran rnlerdir. 38
1.2.2.5.2 GMRK BRLNN TRKYEYE FAYDALARI
Trkiyenin Avrupa Birlii ile Gmrk Birlii Antlamas yapmas, fayda ve
zararlarna ynelik olarak birok soruyu da beraberinde getirmitir. Gmrk Birlii
kimilerine gre aydnlk ve 2000li yllarn mjdecisi idi39
Gmrk Birlii ile Trkiye, ye lkelerin uyguladklar ortak gmrk ve ticaret
ile ilgili yasalarn gereklerini yerine getireceini taahht etmitir. Buradaki gmrk
ve ticaretle ilgili kurallarn uygulanmas, Trkiye asndan tam yelik srecinde
uyulmas gereken mevzuatn nceden uyarlanmas olarak grlmelidir. Bundan
dolaydr ki, Trkiyenin tm tarife ve tarife d engelleri kaldrmak suretiyle
uygulayaca liberalizasyon politikalar, sosyal refah zerinde de gelecekte olumlu
etkiler douracak bir olgu olarak kabul grmtr.40
Tketiciler iin, Gmrk Birlii, Trk piyasasnda artan rekabet nedeniyle,
daha yksek kalite, daha ucuz rnler ve daha fazla eitlilik getirmitir. Avrupa
teknik normlar kullanldka tketicilerin korunmas artacaktr. reticiler ve sanayi
de, istikrarl ve byk bir ihracat pazarna eriim yannda, daha ucuz ve daha kaliteli
girdilerden yararlanacaklardr. Byk ve istikrarl bir pazarn varl, 1998 ylndaki
ekonomik krizde nemini gstermitir. O dnemde, Trkiyenin Avrupa Birlii
dndaki belli bal pazarlara ihracat azalrken, Avrupa Birlii Trkiye iin balca
ihracat piyasas olmaya devam etmi ve krizin olumsuz etkilerini ksmen telafi
etmitir.
Trkiye-Avrupa Birlii ekonomik ilikileri Gmrk Birlii ile salam bir
temele oturmu ve karlkl ticaret artmtr. Trkiye, Avrupa Birliinin ihracatnda
yedinci sraya gelmi, ithalatnda ise on ikinci srada olmutur. Avrupa Birlii ise
38
http://www.die.gov.tr/Projects/Gumruk/ek.html.
M.Ali Birand, Trkiyenin Gmrk Birlii Maceras 1959-1996, Milliyet Yaynlar, stanbul, 1996,
s.461.
39
32
Trkiyenin hem ihracat hem de ithalatnda birinci srada olmutur. Temel olarak
Gmrk Birlii ile ticarette salanan serbestleme, Trkiyenin Avrupa Birlii ile
olan ticari ilikilerini nemli lde artrmtr. Ancak, halen baz alanlarda, tarm
rnlerinde olduu gibi, karlkl ticarette snrlamalar bulunmaktadr. Mal ticaretine
bakldnda, 2004 ylnda Trkiye, ihracatnn % 31,1ini, ithalatnn ise % 41,2sini
Avrupa Birlii ile gerekletirmitir. Buna karlk, Trkiyenin Avrupa Birliinin
d ticaretinde pay olduka dktr.
Trkiyenin Avrupa Birliine ihracatnda yksek katma deeri olan rnlerin
ve teknoloji arlkl rnlerin pay giderek artmaktadr. zellikle mal ticaretinde
makinelerin ve yol aralarnn pay son yllarda giderek art gstermi ve 1998
ylnda % 19 iken 2003 ylnda % 29a ykselmitir. Buna ramen Trkiyenin
Avrupa Birliine yapt ihracatn % 40a varan blmn (2003 verileriyle) tekstil
rnleri oluturmaktadr. Bu oran Avrupa Birliinin toplam tekstil ithalatnn
% 13dr.
Trkiye, Avrupa Birlii Ortak Rekabet Politikas erevesinde Rekabeti
Koruma Yasasn, Tketiciyi Koruma Yasasn, Patent Yasasn, Kamu hale
Yasasn ve bu yasalarla ilgili ynetmelikleri yrrle koymutur. Trkiye tevik
sistemini deitirerek devlet yardm ve sbvansiyonlar Avrupa Birliine uyumlu
hale getirmitir.
Birlik ierisinde tarife ve kotalarn kaldrlmas, yerli reticileri d rekabetle
kar karya getirecektir. D rekabet monopol ve oligopollerin gcn azaltacaktr.
Verimlilii dk olan ve kalitesiz mallar pahalya reten firmalar, bu sorunlarn
zemedikleri takdirde, piyasay terk etmek zorunda kalacaklardr.41
Gmrk Birlii Trk sanayini geni lde d rekabete amtr. Artan rekabet
eitli sanayi sektrlerinde verimlilik ve kalitenin arttrlmas ve bu sektrlerin
Gmrk Birliine uyum yapmasna imkn vermitir. Bunun en gzel rnei otomotiv
sektrdr. Gmrk Birliinin uygulamaya girmesi ile zorlanan otomotiv ana ve yan
sanayi artan rekabet artlarna uyum yaparak kalite ve etkinlii arttrmtr. Bugn
40
T.Uzun-S.zen, Avrupa Birlii Srecinde Trkiye, Sekin Yaynclk, Ankara, 2004, s.263-265.
33
otomotiv ana ve
yan sanayi dnya
piyasalarna
nemli lde ihracat
yapabilmektedir.
1.2.2.5.3 GMRK BRLNN TRKYEYE ZARARLARI
Trkiyenin, Avrupa Birliine tam ye olmad bu aamada, Gmrk Birlii
antlamasn imzalamasnn zararlarnn da ok fazla olduu kymetlendirilmektedir.
Baka lkeler karsnda Trkiyenin sahip olduu greli avantajlar ve
Avrupadaki byk piyasalara engelsiz ihracat yapma olana nedeniyle, Gmrk
Birliinin bir sonucu olarak byk miktarda yabanc dolaysz yatrm girmesi
gerekirken, Trkiyedeki politik ve ekonomik istikrarszlk, krtasiyecilik, yolsuzluk
ve eksik rekabet yznden, bu gerekleememitir. Trkiye ile Avrupa Birlii
arasnda kurulan Gmrk Birliinin kapsam Tek Avrupa Senedi Antlamasnn
yrrle girmesi ve Avrupa Birliindeki dier ekonomik gelimeler nedeniyle ok
genilemitir. 1 Ocak 1996 tarihinde yrrle giren Gmrk Birlii erevesinde,
Trkiye, Avrupa Birliine ye lkelere gmrk vergileri ve kotalar kaldrmak ve
nc lkelere Avrupa Birlii Ortak Gmrk Tarifesini uygulamak ykmll
yannda Avrupa Birlii Ortak D Ticaret Politikasn ve Avrupa Birlii Ortak
Rekabet Politikasn uygulamay stlenmitir.
Trkiye, Avrupa Birlii Ortak D Ticaret Politikas erevesinde srail gibi
Avrupa Birliinin serbest ticaret antlamas yapt lkelerle serbest ticaret
antlamas yapmtr. Dier nc lkelere uygulad ve %18 olan ortalama
koruma orann, Avrupa Birlii Ortak Gmrk tarifesi ortalama koruma oran olan
%5e ekmitir. Bylece Trk ekonomisi sadece Avrupa Birliine ye lkelerin
deil, ayn zamanda nc lkelerin rekabetine de almtr.
Gmrk Birliinin ticaret saptrc ve ticaret yaratc etkileri yrrle girdii
ilk yl olan 1996 ylnda beklendii gibi Avrupa Birlii lehinde olmutur. 1996
ylnda Trkiyenin Avrupa Birliinden yapt ithalat bir nceki yla gre % 34,7
orannda artmtr. Avrupa Birliinin toplam ithalat iindeki pay 1995 ylnda
41
T.Uzun S.zen ,a.g.e., s.275.
34
% 47,2den 1996 ylnda % 52,9a ykselmitir. 2004 ylnda ABye ithalat % 31,1,
ABden ithalat ise % 33,5 olmutur. Bu yldan sonra Trkiye ile Avrupa Birlii
arasnda d ticaret dengeli bir biimde artmtr. Ancak, bu noktada Trkiye ile
Avrupa Birlii arasndaki d ticaret hacminin esas alarak Trkiyenin uygulad
dviz kuru politikasna ve gerekletirilen byme hzna bal olduunu
belirtmemiz gereklidir. Nitekim, 2001 ylnda Trkiyenin dviz kurunu nominal
apa olarak kullanmas sonucunda Trkiyenin Avrupa Birliinden ithalat byk
lde artmtr. Trk ekonomisinin 2002 ylnda durgunlua girmesi sonucunda ise
Avrupa Birliinden yaplan ithalat gerilemitir. Trkiyenin, bundan sonraki yllarda
Avrupa Birliinden ithalat yine arta gemitir. Kasm 2004 tarihi itibaryla 3.914
Milyon Dolar olan ithalat, 2005 yl kasm aynda 3.962 Milyon Dolar olarak
gereklemitir.42
Gmrk Birliinin salkl bir ekilde iletilebilmesi iin dayanma ilkesi
erevesinde Avrupa Birliinin Trkiyeye mali destek vermesi ngrlmekteydi.
Ancak, Trk ekonomisinin boyutu gz nne alndnda miktar yeterli olmasa da
be yl iinde verilmesi ngrlen 4 Milyar Dolarlk mali yardm gereklememitir.
zellikle, kk ve orta-boy firmalarn Gmrk Birliine uyumu asndan nemli
olan mali yardmn gereklememesi, Gmrk Birliinin etkin ileyii ynnden
olumsuz bir gelime olmutur.
Gmrk Birliinin dinamik bir etkisi olarak dorudan yabanc yatrmlarn da
artaca beklenmitir. Bylece yeni teknolojilerin transferi ve yeni d pazarlara
alma ynnden gelimelerin salanmas mit edilmekteydi. Ancak, bu beklenti ve
mitler gereklememitir.
Gmrk Birlii erevesinde Trkiyeyi ilgilendiren konularda Trkiyenin
karar mekanizmalarnda olmamas, Gmrk Birliinin ileyii asndan bir
olumsuzluk olarak ortaya kmaktadr. Trkiyenin Avrupa Birliine tam yeliinin
gereklemesinin uzamas bu olumsuzluu daha da arttrmaktadr.43
42
http://www.dtm.gov.tr/ead/ekolar1/eko05.xls
O. Morgil , Ekonomik Adan Trkiye-Avrupa Birlii likileri ve Gmrk Birliinin leyii, TSK
veren Dergisi,.Ocak 2003.
43
35
Sonu olarak, tam ye olmayan bir lkenin, sistemin sadece bir blmne
monte edilmesi, Trkiyenin, Avrupa Birlii st kurumlar tarafndan ynlendirilen
ve idare edilen bir lke konumuna gelmesine neden olmutur.44
44
E.Manisal, a.g.e., s.126.
36
KNC BLM
TRKYE-AB LKLER (03 EKM 2005 TARHNE KADAR)
2.1 AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNDAN AVRUPA
BRLNE GDEN YOL
2.1.1 AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN GELM
Avrupa Kmr ve elik Topluluu, Avrupa Ekonomik Topluluu ve
EURATOMun yrtme organlar 1967 ylnda birletirilmitir. ngiltere, rlanda ve
Danimarka 1972 ylnda Toplulua katlm, 1974 sonunda ise Devlet ve Hkmet
Bakanlarn bir araya getiren bir Avrupa Ekonomik Top0luluu Konseyi, ylda en az
kez olmak zere toplanmaya balamtr. 1979 tarihinden itibaren Avrupa
Parlamentosu yeleri, ye lke vatandalarnn genel oyu ile seilmeye balanm ve
Parlamentonun bte konusundaki yetkileri artrlmtr.
1986 ubat aynda ise, Avrupa Tek Senedi, Topluluun yalnzca tek bir
pazardan oluacan, bu pazarda mallarn, kiilerin, hizmetlerin ve sermayenin
serbest dolaabileceini karara balam ve bu hedefin gereklemesi iin gereken
nlemlerin alnmasn ngrmtr.
10 ubat 1991 tarihinde kabul edilen ve 7 ubat 1992 tarihinde imzalanan
Maastricht Antlamas, 1 Kasm 1993 tarihinde yrrle girmitir. Anlan antlama
tek bir Avrupa parasnn hayata geirilmesinin takvim ve koullarn saptamtr.
Antlama da ayrca, Avrupa Ekonomik Topluluunun bundan sonra da Avrupa
Ekonomik Topluluu olarak anlmas, ancak Antlama ile balatlan politik
entegrasyon sreci vurgulanmak istenildiinde, sz konusu kavramn Avrupa Birlii
olarak ifade edilmesi kararlatrlmtr. Avrupa Birlii Antlamas olarak da anlan
Maastricht Antlamas, drdnc kurucu antlama olarak kabul edilmektedir.
Maastricht Antlamasnda, Topluluu birlie tayan alan saptamtr.
Bunlardan birincisi Topluluk politikalardr ve byk lde de Ekonomik ve
37
Parasal Birlik esaslarn kapsamaktadr. Bu alanda anti-damping ilkeleri, blgesel

politikalar, istihdam, istikrar ve byme, enerji, rekabet, haberleme, ortak ticaret ve
tarm politikalar dzenlenmitir. Gnmzde birinci stun ad verilen ve AET,
AKT ve EURATOM ierisine dahil olan tm balklar kapsayan bu alan, ye
devletlerin ilke olarak nitelikli ounlukla karar aldklar alandr. Dier bir deyile,
1958den beri oluturulmu ortakln kemiklemi yapsna karlk gelmektedir.
Erasmus, Arion, Sokrates gibi eitim programlar, 2006da reform yaplana kadarki
hal ile Ortak Tarm Politikas, nc lkeler ile yrtlen ithalat-ihracat politikalar
bu kapsama dhil edilmitir. Dier iki stun ise, bunun dndaki hkmetler aras
nitelikteki alanlara iaret etmektedir.
Maastricht Antlamasnn dzenledii dier bir alan ise, ikinci stun ad verilen
Ortak D ve Gvenlik Politikasdr. Avrupann kendi savunmasn salamada Bat
Avrupa Birliinin glendirilmesi ve canlandrlmasnn yan sra, d politikasn
NATO ile birlikte yrtmesi ilke edinilmitir. Ayrca, genileme konusu da bu
erevede ele alnmaktadr. Maastricht Antlamas erevesinde dzenlenen Ortak
D ve Gvenlik Politikas ierisine, Amsterdam Antlamas ile Ortak Gvenlik ve
Savunma Politikas (OGSP) da eklenmitir.
Antlamann nc stunu ise Adalet ve ilerinde Birliidir. Kiilerin
serbest dolamndan, Avrupa vatandalna, terrle mcadeleden, Avrupa Polis
Gc (EUROPOL) oluturulmasna kadar izlenen sreler anlan balk iinde ele
alnmaktadr.45
Maastricht Antlamasnn dier bir zellii de, iki yeni eylem alannda
topluluu tek bir at altnda toplamas olmutur. Ancak, gzden karlmamas
gereken nokta, sz konusu at altnda her Topluluun da varlklarn ve tzel
kiiliklerini aynen korumaya devam etmeleridir.
Maastricht Antlamasndan ok ksa bir sre sonra, Avrupa Birlii yeleri yeni
bir dzenleme yaplmas gereksinimi duymulardr. Tek Senet dikkate alndnda,
45
B.Dedeolu, Dnden Bugne Avrupa Birlii, Boyut Kitaplar, stanbul, 1993., s.58-59.
38
1958den sonra Avrupa, Topluluk aamasndayken ilk balayc dzenleme iin

yaklak yirmi be sene beklendii grlmektedir. Buna karlk, Birlik aamasnda
ilk deiiklik be yl sonra gelmi ve hatta Nice Antlamas da Amsterdam
Antlamasndan be yl sonra ikinci bir dzenleme zorunluluundan domutur. Bu
durum, byk lde teknik ve ekonomik konularda karlkl bamllklarn
dzenlemede sorun karmayan ye devletlerin, siyasi birlik konusunda ulusal
karlarn dzenlemede zorlandklarnn bir ifadesi gibidir. 46
Amsterdam Antlamas 2 Ekim 1997de imzalanm ve 1 Mays 1999 tarihinde
yrrle girmitir. Antlama ile yaplan en nemli deiikliklerden birisi, 1957
tarihli Avrupa Topluluklar Antlamasnn madde numaralarnn deitirilmesi
olmutur. Antlama ile kurumsal yapda, zellikle karar alma mekanizmalarnda
Avrupa kurumlarnn genileme sonrasnda da dzgn ileyiini salamak amacyla
gerekli
deiikliklerin
gerekletirilmek
yaplmas
istenen
amalanmakla
deiikliklerin
birlikte,
Antlamaya
kurumsal
yanstlmas
yapda
mmkn
47
olamamtr.
Amsterdam Antlamas, daha nceki antlamada yer alan Sosyal Politika,

Ortak D ve Gvenlik Politikas, evre, Irklk ve Yabanc Dmanl ile
Mcadele Politikalar, stihdam ve Byme Pakt, Krsal Kalknma, Tketicinin
Korunmas, Kamu Sal ve Genileme lkeleri konularn somutlatrm ve
bunlara baz yenilikler eklemitir. rnein temel hak ve zgrlklere uymayan ye
devletlerin cezalandrlarak, Birlik karar mekanizmalarndan karlmalar bu
antlama ile olanakl klnmtr.
1992 tarihli Petersberg Grevlerini (nsani yardm, kurtarma, bar misyonlar,
kriz ynetimi) Avrupa Birlii kapsamna alan Antlama ile Konsey Genel
Sekreterlii oluturulmu ve bu kiinin ayn zamanda Ortak D ve Gvenlik Yksek
Temsilcisi olduunu ilan etmitir.
46
47
B.Dedeolu ,a.g.e,s.59-60.
Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e. s.13.
39
Amsterdam Antlamas daha onaylanmadan, Avrupa Birlii Komisyonunun

Ajanda 2000 balkl bir belgeyi hazrlam olmas, aslnda Antlama yrrle
girse bile, sorunlarn zmnde yetersiz kalacann batan bilindiini gstermitir.
Ajanda 2000, Avrupa Birliinin geleceini tartan bir belge zellii
gstermektedir. Bu kapsamda, Avrupann geleceine ilikin nemli kararlarn
alnmas 2000li yllara kalmtr.48
Genileme ile birlikte Avrupa Birliinin demokratik bir yapda ilemesini
salayacak dzenlemelerin gerekletirilmesi amac ile balatlan yeniden yaplanma
sreci, Nice Antlamasnn hazrlklarnn srd 2000 yl Hkmetler aras
Konferans srecinde gndeme gelmitir. Nice Zirvesinde Kurucu Antlamalara
getirilmesi gerekli deiiklikler tartlm ve kurumsal reformlara ilikin eitli
kararlar alnmtr.
26 ubat 2001de, Avrupa Topluluklar ve Avrupa Birlii antlamalarn revize
eden Nice Antlamas imzalanm, ancak Nice Antlamas 2002 sonuna kadar
onaylanmad iin yrrle girmemi ve 1 ubat 2003e kadar beklenmesi
gerekmitir. Bununla birlikte, Euronun 12 Avrupa Birlii yesinde (ngiltere,
Danimarka ve sve hari) 1 Ocak 2002de yrrle girmesi ve ulusal paralarn
tarihe karmas, Avrupa Birliinin en nemli baarlarndan birisi olmutur.
Bamsz ve zerk yapdaki Avrupa Merkez Bankas ile birlikte Euro, Avrupa
Birliinin Europe simgesi olmutur.
Nice Antlamas ile karara balanan nemli konular unlar olmutur;
-
Yeni ye olacak on iki lke dikkate alnarak, AB kurumlarnn
kompozisyonunda ve ileyiinde deiiklik yaplm, kurumlar yirmi yedi yeli bir

AB iin yeniden ekillendirilmitir. Bu ekilde on iki aday lkeye net bir yelik
perspektifi verilmi ve bu lkelerin tam yelikleri ile ilgili hukuki zemin
48
B.Dedeolu, a.g.e., s.60-61.
40
oluturulmutur. Konsey, Komisyon ve Parlamentonun gelecek on yla ilikin yaps

nemli lde belirlenmitir.
Nice Antlamasndan gnmze kadar uzanan sreteki en son aama AB
Anayasas olmutur.
14 Aralk 2001 tarihli Laeken Zirvesinde alnan karar dorultusunda, 28 ubat
2002de balayan giriim, 1 Mart 2002de eski Fransz Devlet Bakan Valery
Giscard dESTAING bakanlndaki harekete gemitir.49
Avrupa Birlii Anayasas 29 Ekim 2004te, 1957de Avrupa Ekonomik
Topluluunu kuran Roma Antlamasnn imzaland salonda dzenlenen bir trenle
Avrupa Birlii yesi lkeler ile aday lkelerin liderleri tarafndan imzalanmtr.
Anayasa, Avrupa Birlii yesi lkelerin siyasi bir birlik kurma yolunda
attklar en nemli adm temsil etmektedir. Anayasa, Avrupa Birliinin temelini
oluturan kurucu antlamalar ve bugne kadar onlar deitiren ek tm antlamalar
tek ve yeni bir metinde btnletirmek ve Avrupa Birliine tzel bir kiilik
kazandrmay amalamtr.
Anayasann yrrle girebilmesi iin her lkenin ulusal yasalarna gre iki yl
ierisinde onaylanmas ngrlmtr.
AB Anayasas ilk olarak spanyada 22 ubat 2005te halkoyuna sunulmu ve
kabul edilmitir. AB Anayasasnn Fransa ve Hollandadaki halk oylamasnda
reddedilmesi Avrupa Birliini krize srklemitir. Bunun zerine, Haziran 2005
tarihindeki AB Zirvesinde, AB Anayasasnn onay srecinin askya alnmas
kararlatrlmtr.
49
B.Dedeolu, a.g.e, s.62.
41
2.2.2
AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN GENLEME
SREC.
Roma Antlamasnn 1958 yl banda yrrle girmesinden sonra, her
Topluluk (Avrupa Kmr ve elik Topluluu, EURATOM ve Avrupa Ekonomik
Topluluu) bakmndan, zellikle de Roma Antlamasnn uygulanmas asndan
baarl olarak nitelendirilebilecek bir dnem balamtr.
Dier taraftan, 1969 ylnda La Haye/Hollandada yaplan Zirvede,
Topluluklara katlma talebinde bulunan ngiltere, rlanda, Danimarka ve Norve ile
konuya ilikin mzakerelerin balatlmas kabul edilmitir. ki yl sren
mzakerelerden sonra ngiltere, rlanda ve Danimarka tam ye olarak, 22 Ocak 1972
tarihinde Toplulua katlmlar, Norvein Katlma Antlamas ise, ad geen lkede
yaplan referandum sonucu yrrle girememitir. 1981 ylnda Yunanistann
Toplulua katlmas ile ye says on olmutur. 1 Ocak 1986 tarihinde spanya ve
Portekizin katlmas ile de Topluluun ye says on iki lkeye ykselmitir.
Toplulua ye lkelerin saysnn on iki lkeye ykselmesi sonrasnda, yelik
iin bavuruda bulunan lkelerin saysnda da art gzlenmitir. Trkiyenin 14
Nisan 1987 tarihinde Toplulua tam yelik bavurusunda bulunmasnn ardndan, 17
Temmuz 1989 tarihinde Avusturya da mracaatta bulunmutur. 4 Temmuz 1990da
Gney Kbrs Rum Ynetimi, 16 Temmuz 1990da Malta, 1 Temmuz 1991de sve,
18 Mart 1992de Finlandiya, 20 Mays 1992de svire, 25 Kasm 1992de Norve,
31 Mart 1994te Macaristan, 5 Nisan 1994 tarihinde Polonya, 22 Haziran 1995te
Romanya, 26 Haziran 1995de Slovakya, 13 Ekim 1995 tarihinde Letonya, 24 Kasm
1995te Estonya, 8 Aralk 1995te Litvanya, 14 Aralk 1995 tarihinde Bulgaristan, 17
Ocak 1996da ek Cumhuriyeti, 10 Haziran 1996da Slovenya mracaatta
bulunmulardr.
1 Ocak 1995 tarihinde Avusturya, Finlandiya ve sve Avrupa Birliine ye
olmulardr.
1 Mays 2004 tarihinde ise 10 lke daha Avrupa Birliine ye olmu ve ye
says 25e kmtr.
42
Bulgaristan ve Romanya ile Katlm Antlamalar imzalanm olup, onay

srecinin sona ermesinden sonra anlan lkelerin Avrupa Birliine ye olmalar
beklenmektedir.
3 Ekim 2005 tarihinde ise, Trkiye ve Hrvatistan ile mzakerelere
balanmtr.
2.2 AT/AB ZRVLER
2.2.1 21-22 Haziran 1993 Avrupa Topluluu Kopenhag Zirvesi.
Avrupa Topluluu Kopenhag Zirvesi, 21-22 Haziran 1993 tarihlerinde
gereklemitir. Bu Zirvede, Trkiye ile ilikiler alt balnda, AT Zirvesi, Trkiye
ile i birliinin, bir gmrk birliinin kurulmasyla ilgili olduu lde, 1964 tarihli
Ortaklk Antlamas ve 1970 tarihli Protokolde n grlen perspektif iinde
gelitirilmesi ve younlatrlmas konusunda, Lizbonda toplanan AT Zirvesinde
kabul edilen esaslarn etkili bir ekilde uygulanmasnn salanmasn Konseyden
ister. eklinde bir karar alnmtr.50
2.2.2
10-11 Aralk 1993 Avrupa Topluluu Brksel Zirvesi.
Avrupa Topluluu Brksel Zirvesi, 10-11 Aralk 1993 tarihlerinde

gereklemitir. Sz konusu Zirvede,Trkiye Nisan 1994 tarihinde Pariste icra
edilmesi n grlen Konferansa davet edilmitir.51
2.2.3
Avrupa
24-25 Haziran 1994 Avrupa Topluluu Korfu Zirvesi.
Topluluu
Korfu
Zirvesi,
24-25
Haziran
1994
tarihlerinde
gereklemitir. Bu Zirvede, Avusturya, Finlandiya ve svein Avrupa Topluluuna
50
European Council in Copenhagen 21-22 June 1993 Conclusons of the Presdency,s.12,

http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/72921.pdf.
51
European Council in Brusells, 10 and December 1993 Conclusons of the Presdency,s.18,

43
katlmalar ve anlan lkelerin Devlet ya da Hkmet Bakanlarnn, Avrupa

Konseyinin almalarna itirak etmelerini ngren antlama imzalanmtr.
Avrupa Konseyi, Gney Kbrs Rum Ynetimi ve Maltann Avrupa Birliine
katlmak iin yaptklar bavurularla ilgili olarak ise kaydedilen nemli gelimeleri
memnuniyetle karladn belirtmi ve hazrlk srecinde nemli bir aamann
tamamlanm olarak grlebileceini kabul etmitir. Konsey, bu koullar altnda,
Birliin bundan sonraki genileme aamasnn Gney Kbrs Rum Ynetimi ve
Maltay iereceini kaydetmitir.52
Trkiye ile ilgili olarak, Konsey, 1964 ylndaki Ortaklk Antlamasnda
ngrlen gmrk birliinin salanmas amacyla AB-Trkiye Ortaklk Konseyinin
toplanmas not etmektedir karar alnmtr. 53
2.2.4
9-10 Aralk 1994 Avrupa Topluluu Essen Zirvesi.
1994 Avrupa Topluluu Aralk Essen Zirvesi, 9-10 Aralk 1994 tarihlerinde
icra edilmitir. Zirve toplantsnda, Avrupa'nn geleceinin alaca ekil zerinde
nemli kararlar almtr. Toplantya 1995 ylnda Toplulua katlan sve, Finlandiya
ve Avusturya ile birlikte, ek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Polonya,
Macaristan, Romanya ve Bulgaristan'n devlet ya da hkmet bakanlar davet
edilmilerdir. Avrupa Topluluu lke liderleri, Zirvede alt aday lkeye tam yelie
en hzl bir ekilde hazrlamak iin yardmc olacaklarn teyit etmilerdir. Gmrk
Birlii ncesi dneme rastlayan bu Zirveye Trkiye'nin davet edilmemi olmas, o
dnemde Trkiye'nin Avrupa Topluluuna alnmayaca eklinde alglanmtr.
Dolaysyla henz imzalanmam olan Gmrk Birlii kararnn, Avrupa ile
btnletirici deil, dlayc bir ilev grecei konusunda, Trkiyede phelerin
artmasna neden olmutur.54
Essen Zirvesi Sonu Belgesi'nde Trkiye'den hibir ekilde ortak ye olarak
bahsedilmemesi, sadece Akdeniz Politikas balkl blmde Trkiye'den "ortak ye"
52
Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 220.

European Councl at Corfu Presidency Conclusions,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00150.EN4.htm.
53
44
deil de "ticari partner" olarak sz edilmesi ve Trkiye'nin adnn aday lkeler ile
deil de Msr, Cezayir, rdn gibi Akdeniz lkeleri ile birlikte anlmas yukarda
sz edilen phelerin kaynan tekil etmitir.
Zirvede, Trkiye ile ilgili olarak, Trkiye ile gmrk birliinin salanmas
hakkndaki grmelerin sonulandrlmas ve bu ortakla ilikilerin glendirilmesi
karar alnmtr.55
2.2.5 26-27 Haziran 1995 Avrupa Birlii Cannes Zirvesi.
lk kez 15 ye lkenin katlm ile, 26-27 Haziran 1995 tarihleri arasnda
Cannesde gerekletirilen Avrupa Konseyi Zirve toplantsnda, Birliin kar karya
bulunduu gncel sorunlar ele alnm ve zm yollar aratrlmtr.
Zirvenin en nemli zelliklerinden birisi, toplantlara ilk kez ye devletler
dnda lkelerin de davet edilmi olmasdr. Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri,
Baltk lkeleri, Gney Kbrs Rum Ynetimi ve Malta gzlemci olarak arldklar
Zirvede gerek son iki lke ile tam yelik mzakerelerinin balatlmas, gerek
Merkezi ve Dou Avrupa ile Baltk lkelerinin Birlie katlmalarnn hzlandrlmas
ynnde bu lkelere kar gsterilen istek ve kararllk dikkat ekmitir.
Buna karlk Birlik, Trkiye ile ilgili olarak sadece Gmrk Birliinin
tamamlanmas konusundaki niyetini ve sk balar nedeni ile memnuniyetini beyan
etmekle yetinmitir. 56
2.2.6
15-16 Aralk 1995 Avrupa Birlii Madrid Zirvesi.
Gmrk Birliinin Avrupa Parlamentosunda onaylanmasndan ok ksa bir

sre sonra, 15-16 Aralk 1995 tarihleri arasnda Madridde yaplan Avrupa Birlii
Zirvesinin ilk gnnde Avrupa Birlii yelerinin kendi aralarnda, ikinci gn ise
54
www.turkishweekly.net.
European Council Meeting on 9 and 10 December 1994 in Essen Presidency Conclusions,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00300-1.EN4.htm
56
Cannes European Council 26 and 27 Jule 1995 Presidency Conclusions,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00211-C.EN5.htm.
55
45
Gney Kbrs Rum Ynetimi, Malta ve Dou Avrupa lkeleri gibi muhtemel ye
lkeler ile toplanmalar planlanmtr.
Trkiye zellikle ikinci gn yaplacak toplantya, dier ye lkelerle hatta onlardan
nce arlmas gerektiini dnyordu. Gmrk Birliini, seim kampanyasnn en
nemli malzemesi olarak kullanan hkmet, bu Zirvede bulunmay yeni bir i
politika malzemesi olarak ok nemsiyordu. Ancak Trkiyenin bu arzusu
Yunanistan engeline takld. Ayrca dier ye lkeler de dnemin Babakan illerin
bu politik hesaplna tepki gsterdiler ve spanya Dileri Bakanl nazik bir
ekilde illere gelmemesi mesajn iletti. 57
Trkiye buna tepki vermekte gecikmedi. Trkiyenin gsterdii sert tepkiden
sonra Fransa Cumhurbakannn giriimleriyle bir ara forml zerinde anlalmtr.
Buna gre, Trkiye Zirveye katlmayacak, ama Zirvenin tamamlanmasndan
hemen sonra, Avrupa Birlii Dnem Bakan, nceki bakan ve sonraki bakandan
oluacak l bir toplantnn (Troika) dzenlenmesi ve Trkiyenin grlerinin
dinlenmesi salanacakt. Dileri Bakan Baykaln kar kmasna ramen,
Babakan iller toplantya katlmaya karar verdi ve Madride gn birlik bir
ziyarette bulundu. iller burada Gmrk Birliinin yeterli olmadn ve Trkiyenin
ana hedefinin tam yelik olduunu vurgulad. illere gre, Trkiye Gmrk Birlii
ile beraber Dou Avrupa lkeleri ile Malta ve Gney Kbrs Rum Ynetiminin nne
gemitir. Bu nedenle Trkiyeye farkl davranlmas gerekmektedir. Ayrca bundan
byle yaplacak Avrupa Birlii Zirveleri ile Hkmetler aras konferansa, bu lkeler
gibi, Trkiyenin de katlmas gerektiini de belirtmitir. Ancak Troika, Trkiyenin
neminin bilincinde olduklarn ve Trkiye ile yaknlamaya olumlu baktklarn
belirtmesine ramen, kesin bir gvence vermekten kanmtr.
Madrid Zirvesinin ardndan yaymlanan ortak bildiride, Avrupa Birliinin
Gmrk Birliinin yrrle girmesine ve Trkiye ile ilikilerin derinlemesine
verdii nem vurgulanm ve Gmrk Birliinin Trkiye ile ekonomik, siyasi ve
gvenlik balarnn glenmesine yol aaca belirtilmitir. Demokratikleme
57
R.Karluk, a.g.e., s.259.
46
alannda, Trkiyede atlan admlardan memnuniyet duyulduuna iaret edilmekle

birlikte, bu srecin devam etmesi istenmitir.58 Aslnda Zirvede, Trkiye iin
Gmrk Birliinin tesinde bir perspektif verilmemeye dikkat edilmitir.59
2.2.7 21-22 Haziran 1996 Avrupa Birlii Floransa Zirvesi.
Hkmetler aras konferans erevesinde gerekletirilen ikinci Avrupa
Konseyi Zirve toplants, 21-22 Haziran 1996 tarihlerinde talyann Floransa
kentinde yaplmtr.
Avrupa Konseyi, Komisyondan, Madrid Konferansnda istedii raporlarn,
hkmetler aras konferansn tamamlanmasnn ardndan en ksa sre ierisinde
hazrlamasn ve bylece hkmetler aras konferansn tamamlanmasndan 6 ay
sonra, konferans sonular dikkate alnarak, Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri ile
yaplacak mzakerelerin ilk aamas ile Gney Kbrs Rum Ynetimi ve Malta ile
balatlacak mzakerelerin balangcnn ayn dneme denk getirilmesini istemitir.60
2.2.8
13-14 Aralk 1996 Avrupa Birlii Dublin Zirvesi.
13-14 Aralk 1996 tarihlerinde Dublinde gerekletirilen Zirve Toplantsnda,

Avrupa Birliinin geliiminin devam iin nemli kararlar alnmtr. Merkezi ve
Dou Avrupa lkeleri, Baltk lkeleri ve Gney Kbrs Rum Ynetimi de toplantya
davet edilmitir.
Topluluun genileme srecinin Madrid Zirvesinde ngrld ekilde
devam ettii ve bu konuda ortaya konulmu olan takvime uyulduu hususu teyit
edilmitir.
58
Madrid European Council 15 and 16 December 1995 Presidency Conclusions,

http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00400-C.EN5.htm.
59
http://www.metu edu.tr/home/wwwstrat/gruplar/yazarlar/arastirmalar/nihatkarademir5.htm.
60
Florence European Council 21 and 22 June 1996 Presidency Conclusions,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/032a0002.htm.
47
Ayrca Konsey, Komisyonun yelik ncesi strateji uygulamalar ve bu

uygulamalarn glendirilmesi abalarndan duyduu memnuniyeti dile getirmitir.61
2.2.9 16-17 Haziran 1997 Avrupa Birlii Amsterdam Zirvesi.
Hkmetler aras konferans sreci, 16-17 Haziran 1997 tarihlerinde
gerekletirilen Amsterdam Zirvesi ile tamamlanmtr. Zirvede, Avrupa Birliinin
genilemesi hedefinin gereklemesine imkan verecek Amsterdam Antlamas
zerindeki almalar byk lde tamamlanm ve Antlamann 1 Ekim 1997
tarihinden
nce
imzalanmasn
salayacak
almalarn
ivedilikle
sonulandrlarak, aday lkeler ile katlma mzakerelerine 1997 Aralk ayndan sonra
balamas kararlatrlmtr.
Bu erevede, Konseyin, Antlamann mmkn olan en ksa srede yrrle
girmesini salayacak tedbirleri almas, Genel ler Konseyinin de Avrupa Birlii
Komisyonunun katlma talepleri ile ilgili olarak oluturaca gr zerinde detayl
bir alma yaparak, Aralk aynda Lksemburgda gerekletirilecek Avrupa
Konseyi toplantsna bir rapor sunmas n grlmtr. Konsey, genileme srecinin
btn ile ilgili karar bu toplantda alacaktr.62
2.2.10
12-13
Aralk
1997
Avrupa
Birlii
Lksemburg
Zirvesi.
Avrupa Birliine ye lkelerin devlet ve hkmet bakanlar 12-13 Aralk
1997 tarihinde Lksemburgda bir araya gelmilerdir.
Zirvenin Trkiye asndan nemi, genileme sorununun kapsaml bir ekilde
ele alnacak olmasyd. Trk hkmetinin bu konuda nemli beklentileri vard.
61
13 and 14 December 1996 Presidency Conclusions,

ttp://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/032a0004.htm.
62
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/032a0006.htm.
48
Zirveden 10 ay nce Dileri Bakanl, Trkiyenin Avrupa Birliine Tam

yelik Bavurusunun Stats ve Komisyon Tarafndan Dier Adaylar in zlenen
Srecin Analizi ad ile bir rapor hazrlam, bu rapor 24 ubat 1997 tarihinde
Trkiye Byk Millet Meclisinde tartlmtr.63
Anlan Zirvenin en nemli konusu genileme blmne ayrlmtr. Zirve
sonucunda, AB hkmet ve devlet bakanlar Gndem 200064 raporunda yapt
nerileri benimsemekle birlikte, lkemiz iin bunun tesine giden ierik
tamamtr.
Bu Zirve Trkiyede hayal krkl yaratmtr. Anlan Zirve Kararlar ile ilgili
olarak Dileri Bakanl 14 Aralk 1997 tarihinde bir aklama yapmtr.
Buna gre,
Hkmetimiz Avrupa Birlii Dnem Bakanl tarafndan aklanan
Lksemburg Zirvesi sonularn incelemi ve yaplan deerlendirmede Avrupa
Birlii ve baz ye lkeler yetkililerinin Zirve toplants ve varlan sonular
balamnda aklamalarnn da dikkate alndn vurgulamtr.
Aklama yle devam etmektedir: Trkiye, Avrupa Birliine tam yelik iin
adayln 1963 Ankara Antlamasndan kaynaklanan bir hak olarak grmektedir.
Avrupa Birliinin bu genileme sreci ncesinde, hkmetimiz, beklentilerini yapc
bir zihniyetle, makul ve gereki bir erevede belirlemi, muhataplarna aka
anlatmtr. Lksemburg Zirve Bildirisinde, Avrupa Birliinin genileme srecinde
Trkiyeye yer verilmesi, Trkiyenin Avrupa Birliine katlmasna ynelik bir
Avrupa stratejisi gelitirilmesi, aday nitelii tamas eklinde baz olumlu unsurlara
yer verilmitir.
63
M.Aydoan, Avrupa Birliinin Neresindeyiz, stanbul, Kum Saati Yaynlar, 2003., s.206.
64
Gndem 2000, AB Komisyonu tarafndan 15 Temmuz 1997 tarihinde kabul edilen belgedir.
Komisyon, bu belgeyi AB Konseyi tarafndan kendisine yneltilen ABnin genilemesi, ortak
politikalarn reformu, 31 Aralk 1999 tarihinden sonra Avrupa Birliinin mali erevesinin nasl
olmas gerektii sorularna yant olarak hazrlamtr. Komisyonun yelik bavurular iin hazrlad
grlerin (avis) de eklendii belge, XXI. Yzyln banda ABnin gndeminde yer alacak sorunlarn
tmn kapsamaktadr.
49
Bununla birlikte, metin Trkiye asndan aadaki nedenlerle kabul edilebilir

nitelikte deildir.
Trkiye, teki aday lkeler ile ayn erevede, ayn niyetli yaklamla ve
objektif kstaslara gre deerlendirilmemitir.
Trkiyeye yeni ve olumlu unsurlar gibi sunulanlarn pek ou aslnda, Avrupa
Birliinin Trkiyeye kar gemiten stlendii ve yllardr yerine getirmedii
ykmllklerdir.
Trkiyenin i yapsna ve Kbrs dahil d politikasna dair yanl, n yargl ve
abartl deerlendirmeler yaplmtr. Bu deerlendirmelere, hkmetimiz dneminde
gerekletirilen iyiletirmeler tmyle gz ard edilmitir.
Bu yanl yaklamlar ile, kabul edilmesi mmkn olmayan art niyetli siyasi
koullar dayatlmak istenmitir.
Dnem Bakannn beyanlar bu yaklamn arkasndaki zihniyeti daha da
belirginletirmektedir. Bu yaklam ve zihniyet deimedike, ilikilerimizin yapc
ve ok ynl bir diyalog iinde gelitirilmesi beklenemez. Bu durumda, iki taraf
dorudan ve birlikte ilgilendirmeyen siyasal konular da kapsayacak bir grme
ortam salanmas mmkn olmayacaktr. teden beri olduu gibi ilikilerimizde
siyasi koul dayatlmasn reddediyoruz.
Avrupa Birliinin tutumu salam ve gven duyabileceimiz bir zemin
oluturmaktan uzaktr. Trkiyenin gelecei ve Avrupa Birlii ile ilikileri bylesine
belirsiz bir zemin oluturmaktan uzaktr. Trkiyenin gelecei ve Avrupa Birlii ile
ilikileri bylesine belirsiz bir zemin zerine ina edilemez.
50
Yukardaki hususlar nda, hkmetimiz Avrupa Birlii ile var olan ortaklk
ilikilerimizi srdrecektir. Ancak bu ilikilerin gelitirilmesi Avrupa Birliinin
ykmllklerini yerine getirmesine baldr.
Trkiye her alanda daha gelierek, byk Atatrkn izdii dorultuda
kararllk ve zgven iinde yrmeye devam edecektir. Trkiye, Avrupa Birlii ile
btnleme iradesini Lksemburg Zirvesinde ortaya konulan tutuma ramen
srdrecektir. Ancak bunun iin Avrupa Birliinin de yneldii hatal ve sakncal
yolda srar etmeme erdemini gstermesi gerekir. Trkiyenin yerinin olmayaca tek
Avrupa Topluluu, kendisini ayrmclk ve hogrszlk temelinde tanmlayp
snrlayan bir Avrupa Topluluudur65
Trkiye Byk Millet Meclisinin yirminci dnem drdnc yasama ylnda,
dnemin Cumhurbakan Sleyman Demirel, 1 Ekim 1998 tarihinde Meclis Genel
Kurulu'na hitaben yapt konumada Zirve kararn eletirmitir. Demirel
konumasnda unlar belirtmitir.
Trkiye ile Avrupa Birlii arasndaki ilikiler, mevcut konjonktrel sorunlara
ramen, Trkiyenin d politika ncelikleri arasnda, nemini ve belirleyici yerini
igal etmektedir. Trkiyenin Avrupa Birliine tam yelik hedefi, iki yzyla
yaklaan bir adalama srecinin neticesi olan kendi zgr tercihidir. Bu
erevede, milli menfaatlerimiz ve gelecee ynelik vizyonumuz, Avrupayla
ilikilerimizi salam bir ortaklk temelinde gelitirmemizi gerektirmektedir. Bu
hedef, Trkiyenin stratejik vizyonunun ayrlmaz bir parasdr.
Trkiye, btnlemi demokratik Avrupa idealine balln kararllkla
srdrecektir. Burada vurgulamak istediim husus, bu ortak ideale balln, her
eyden nce, Trkiyenin kendi menfaatlerinin bir gerei olduudur. Esasen,
Trkiyenin Avrupa Birliine tam ye olmas, Avrupann da kendi menfaatinedir.
Zira,
tarih,
Trkiyesiz
bir
Avrupann
ve
Avrupasz
bir
Trkiyenin
dnlemeyeceini ortaya koymaktadr. Ancak, Lksemburg Zirvesi kararlaryla,

65
14 Aralk 1997 Lksemburg Zirvesi Hkmet Aklamas.
51
Avrupa Birlii, Avrupa tarihinin seyrini deitirmeye kalkmtr. Bu zirvede, tarihe

kar yaplm olan hakszlk ve Trkiyeye ynelik ayrmclk, Trk Halkn
incitmitir. Bu ayrmcla kar, 14 Aralk 1997 tarihli hkmet aklamasyla
gereken tepki gsterilmitir. Trkiye, bu tepkisinde yalnz da kalmamtr.
Trkiyeye kar hakszlk yapld kanaati, Avrupadaki dostlarmz tarafndan
olduu kadar, Amerika Birleik Devletleri tarafndan da paylalmaktadr. Burada
gzden karlmamas gereken en nemli husus, Trkiyenin, Avrupa Birlii
balamndaki uzun soluklu mcadelesinde yalnz olmad gereidir. Trkiyenin,
oulculuu esas alan bir anayasal demokrasiler dayanmas olan Avrupada ve
dnyada dostlar vardr.
Trkiye-Avrupa Birlii ilikilerinin iine girdii tkankln srmesi,
tabiatyla, arzu edilmeyen bir durumdur. Trkiye, Avrupa Birliiyle olan
mktesebatnn dourduu haklarn sonuna kadar mdafaa edecektir; ancak, bunu
yaparken, bir byk devletten beklenen vakar ve serinkanll sergileyecei
hususunda da kimsenin phesinin olmamas gerekir. Trkiye, hisleriyle deil,
aklyla ve sorumluluk duygusu iinde hareket eder. Uzun bir tarihi srecin doal
sonucu olarak ortaya km tarihsel bir tercihin, dnemsel dalgalanmalarla
deimesi sz konusu olmaz. Trkiye, haklarn savunarak, paylalan deerler
zemininde ve ortak gelecek perspektifinde Avrupayla beraber yrmeye devam
edecektir 66
Sonu olarak, Lksemburg Zirvesinde Avrupa Birlii, genileme politikalarn
ele alm ve Trkiye dnda daha nce Amsterdam Zirvesi sonras AB'nin genileme
politikalarna ilikin olarak yaynlanan Gndem 2000 belgesinde belirtilen on bir
lkeyi, aday lke olarak aklamtr. Zirvede alnan karar ile, zaten inili-kl bir
seyir izleyen ilikilerde, yeniden sfr noktasna dnlmtr. Bu dlama, barda
taran son damla olmu ve dnemin hkmeti AB ile siyasi konular grmeme
sadece Ankara Antlamas, Katma Protokol ve Gmrk Birlii hkmleri
erevesinde ilikileri devam ettirme karar almtr.
66
http://www.belgenet.com/arsiv/demirel_tbmm1998-1.html.
52
Gerek Trkiye asndan ngrlen kapsam ve nitelikten uzaklam olmas,

gerekse Trkiye iin dier aday lkelerden farkl zel siyasi koullar ne srlmesi
nedeniyle, anlan Zirve ertesinde taraflar arasndaki siyasi ilikilerde bir tkank
gzlemlenmitir.
Dnemin Babakan Mesut Ylmaz, Zirve sonrasnda, Trkiyeyi tatmin eden
bir karar alnmad takdirde, tam yelik bavurumuzun geri ekileceini
belirtmitir.67
12 Mart 1998 tarihli Avrupa Konferansnn hemen ncesinde Avrupa
Komisyonu tarafndan 4 Mart 1998 tarihinde Trkiye iin Avrupa Stratejisi
balkl bir belge yaymlanmtr.
Anlan belge, 1997 ylnn Temmuz aynda yaymlanan Bildirimin tesine
ok gememekle birlikte, Trkiyenin her alanda Avrupa Birliine yaknlatrlmas
suretiyle tam yelie hazrlanmasnn nemini vurgulamaktadr. Sz konusu belgenin
Trkiye tarafndan yetersiz bulunmasnn ardndan, Trkiye, 22 Temmuz 1998
tarihinde, Trkiye ile Avrupa Birlii ilikilerinin gelitirilmesine dair gr, talep ve
nerilerini ieren mukabil bir Strateji Belgesini Avrupa Birlii tarafna iletmitir.
Strateji Belgesinde, Ortaklk Antlamasnn nihai amacnn, Trkiyenin
Avrupa Birliine yelii olduu belirtilerek, ortaklk ilikilerindeki gelimelerin
ancak bu hedef ynnde gereklemesi halinde bir deer tayabilecei, bu
gereklemenin ise, Avrupa Birliinin ykmll olan mali ibirliinin salkl
biimde ilemesine, Ortaklk Konseyinin etkili ve dzenli almasna ve
Trkiyenin, Gmrk Birliiyle dorudan ilgili konularda Avrupa Birliince alnan
kararlar zerinde etkili olabilmesini salayacak mekanizmalarn salkl ilemesine
bal olduu zellikle vurgulanmtr.
67
Gngr Mengi, Bacy Dvmek Makalesi, Sabah Gazetesi, 18 Aralk 1997.
53
Ayn belgede, ayrca, Trkiye ile Avrupa Birlii ilikilerinin gelimesi

bakmndan ncelikle ele alnmas gereken hususlar da yapc bir anlayla Topluluk
tarafna iletilmitir.
Trkiye, 12 Mart 1998 tarihinde Londrada toplanacak olan Avrupa
Konferansna katlmama karar almtr. Avrupa Parlamentosu, Trkiyenin anlan
karar gzden geirmesine ilikin bir tavsiye karar almtr.68
2.2.11
15-16 Haziran 1998 Avrupa Birlii Cardiff Zirvesi
Cardiffte, 15-16 Haziran 1998 tarihlerinde gerekletirilen Avrupa Birlii

Zirvesinin ardndan yaymlanan Zirve Sonu Bildirgesinin Trkiye ile ilgili
ksmlar, anlan Belgenin Genileme bal altnda yer almtr.69
Avrupa Birliinin en kapsaml genileme perspektifinin belirlendii ve
nmzdeki dnemde Avrupa Birliine katlacak lkelerin tespit edilerek, bu
lkelere ilikin katlm stratejilerinin gelitirildii Lksemburg Zirvesinin Trkiyeye
ilikin ksmlar ile mukayese edildiinde, Cardiff Zirvesi sonularnn Trkiyenin
konumunda nisbi bir ilerleme salad sylenebilir.
Cardiff Zirvesinde, Avrupa Komisyonunun, dier aday lkeler bakmndan
izlenen ynteme uygun olarak, Trkiye iin de Avrupa Birliine yelik ynnde
srdrlen almalar izlemek ve bu alandaki gelimeler hakknda Zirveye dzenli
olarak rapor vermekle grevlendirilmesi, Avrupa Birliinin, Lksemburg'da ald
kararn
dzeltilmesi asndan olumlu bulunmutur.
Ayrca,
Zirve
Sonu
Bildirgesinde Trkiye iin Avrupa Stratejisinin olumlu karland ve bu

Stratejinin Trkiyenin nerileri dorultusunda gelitirilebilecei ifade edilmitir.
Ancak, Trkiye'nin adaylnn, Lksemburg Zirvesinde, Trkiye iin zel olarak
ngrlm bulunan baz siyasi artlara balanm olmas hususunda herhangi bir
68
Gnaydn, AB: Ankara Bir Daha Dnsn, 19 Aralk 1997.

Cardiff European Council 15 and 16 June Presidency Conclusions,s.24.
69
54
deiiklik yaplmamas nedeniyle, Cardiff Zirvesi sonular da Trkiye tarafndan

memnuniyetle karlanmamtr.
Cardiff Zirvesinde alnan karar uyarnca, Trkiye de dier adaylarn dahil
olduu rapor sistemine dahil edilmi ve Trkiyenin Kopenhag kriterleri bakmndan
performansn inceleyen ilk Dzenli lerleme Raporu 1998 ylnda yaymlanmtr.
Trk Dileri Bakanl 17 Haziran 1998 tarihinde Zirve Kararlarna ilikin bir
aklama yapmtr. Aklama aada belirtilmitir:
Lksemburgda yaplan Avrupa Birlii Devlet ve Hkmet Bakanlar
Toplantsndan bu yana Avrupa Birlii ile ilikilerimiz 14 Aralk 1997 tarihli
Hkmet aklamamzda yer alan parametreler erevesinde yrtlmektedir. Geen
dnem zarfnda gerek kamuoyuna yaptmz aklamalarda, gerek Dnem Bakan
ngiltere ve Avrupa Birliine ye lkeler ile eitli vesilelerle gerekletirdiimiz
ikili temaslarda, lmz bu aklama olmutur.
Dn Cardiffte tamamlanan Avrupa Birlii Zirvesini takiben aklanan
Bakanlk Sonular Belgesinin Trkiye ile ilgili blmnde yer verilen hususlar da
ayn lye gre deerlendirilmitir.
ngilterenin Dnem Bakanl sresince, Trkiye ile Avrupa Birlii
ilikilerinin gelitirilmesi iin gsterdii aba memnunlukla karlanmtr.
Sonu belgesinin tetkikinden, Trkiyenin Avrupa Birliinin genileme
srecindeki konumunda nispi bir gelimeye yer verildii anlalmaktadr. yelik
iin ehil ifadesinden vazgeilerek, dorudan yelik aday tanmlamasnn
getirilmesi, bu balamda bir gsterge oluturmaktadr.
Trkiyenin tam yelie hazrlanma durumunu inceleyecek devreyi bir gzden
geirme mekanizmasnn, 1963 Ankara Ortaklk Antlamasnn tam yeliimizi n
gren yirmi sekizinci maddesi erevesinde harekete geirilmesinin kararlatrlmas
olumlu dier bir noktay oluturmaktadr.
55
te yandan, Avrupa Birlii Komisyonunun Trkiye ile ilikilerin gelitirilmesi

amacyla hazrlad Avrupa Stratejisi belgesinin Devlet ve Hkmet Bakanlar
dzeyinde kabul grmesi de olumlu bir gelime olarak mtalaa edilmektedir.
Ortaklk ilikilerimizin bylece entegrasyon dorultusunda da daha da ileriye
gtrlmesi iin en azndan hukuki zemin teekkl ettirilmi bulunmaktadr. Ancak
bu kapsamda nem arz eden husus, gemite rnekleri ska grld gibi bu
kararn da, kat zerinde kalan bir taahhtten teye gemeyen bir noktadan
braklmamasdr. Trkiye kendi ynnden mzakereye hazrdr.
Zirve Bildirisinde Avrupa Stratejisi iin ek mali destek gerektii bir kez daha
ikrar edilmektedir. Somut sonu iermeyen bu ikrarda mali i birlii konusunda
Trkiyeye verilmesi gereken fonlarn nnde duran engellerin Cardiffte de
alamad kabul edilmi olmakla birlikte, Komisyonun strateji iin mali destek
salamak zere uygun zm yollar saptayacann Zirve Sonu Bildirisinde on be
lke tarafndan dile getirilmesi, en azndan Avrupa Birliinin nihayet ahdi
ykmllklerini yerine getirmesi gereinin bilincinde olduunu gstermesi
bakmndan anlam ifade etmektedir. Burada da somut admlar atlmas nem
tamaktadr.
Buna karn, yukardaki nisbi gelime, yeterli dzeyde deildir. Nitekim,
Trkiyeye yaplan ayrmcln Cardiff kararlarnda da devam ettii, dier lkeler
iin bir katlma ncesi stratejisi vazedilirken, yukarda deinildii vehile, Trkiye
iin finansman dahi belirsiz olan ve satrba halinde dncelerden oluan bir
Avrupa Stratejisi ortaya konmaktadr.
14 Aralk 1997 tarihli hkmet aklamamzda da ortaya konduu zere,
lkemizin adaylnn kabul edilmesinin herhangi bir ilave siyasi koula
balanmasn onaylamadmz bu vesileyle bir kez daha ifade etmek istiyoruz.
Bu erevede 14 Aralk 1997 tarihli hkmet aklamamzda ortaya konmu
parametreler geerliliini srdrmektedir.
56
Son gelimelerden ortaya kan bir dier sonu, Yunanistann hala

engellemelerine devam ettiidir. Bu tutumun Trk-Yunan ilikilerine olumsuz
katklarnn bu durumda artarak devam edecei aktr.
Dileri Bakanl szcs Bykeli Necati Utkann kendisine yneltilen bir
soruya cevab ise;
Lksemburg Zirvesinde ele alnan ve GKRY ile Avrupa Birlii arasnda tam
yelik
grmelerinin
balatlmasna
ynelik
kararn
Kbrstaki
zm
parametrelerini ne lde tahrip ettii, mzakere srecini nasl kmaza soktuu

ortadadr. olmutur.
Cardiff Zirvesinde Avrupa Birliinin gereki bir deerlendirme yapmas ve
Kbrs adasndaki blnml her geen gn daha da kalc klan Lksemburg
kararn gzden geirmesi mit edilmekteydi.
Ancak, Avrupa Birlii Yunanistann basklar sonucu bu siyasi kararll
gsterememi ve Gney Kbrs Rum Ynetimi tarafnn hibir hukuki geerlilii
olmayan tek yanl mracaatn devam ettirme yoluna gitmitir.
Anlan Zirve sonras yaplan aklamadan Trkiyenin Zirvenin sonularndan
memnun olmad anlalmaktadr. Ancak, Cardiff Zirvesinde, Trkiyenin ABnin
genileme srecine dahil edilmesi ynnde nceki zirvelere gre daha yumuak bir
slup kullanlm, nceki dokmanlarda ska zikredilen yelik iin ehil olduu
ifadesinden vazgeilerek, st rtk bir biimde yelik aday tanmlamasnn
kullanlmas dikkat ekici olmutur.70
Bunun pratikteki gstergesi de, Trkiyenin dier adaylar gibi screeninggzden geirme srecine dahil edilmi olmas olmutur.
70
.H.al, a.g.e., s.361-362.
57
2.2.12
11-12 Aralk 1998 Avrupa Birlii Viyana Zirvesi.
11-12 Aralk 1998 tarihlerinde gerekletirilen Viyana Zirvesi neticesinde

hazrlanan Zirve Sonular Bildirgesinin genilemeye ilikin ksmnda da, Trkiye ile
Avrupa Birlii arasndaki ilikilerin gelitirilmesine byk nem verildii belirtilmi
ve Trkiyenin Avrupa Birlii yeliine hazrlanmas amacna ynelik olarak
oluturulan
Avrupa Stratejisinin, Lksemburg ve Cardiff Zirveleri sonular da
dikkate alnarak uygulanmasnn tad nem vurgulanmtr. Zirve sonular,

Trkiyenin Avrupa Birlii yeliinin teyit edilmesi asndan olumlu olarak
deerlendirilse de, herhangi bir yenilik getirmemitir. Trkiye, bahse konu Zirve
sonrasnda da, Avrupa Stratejisinin bir katlm stratejisi olarak yetersiz kald ve
gelitirilmesi gerektii ynndeki tutumunu deitirmemitir.
2.2.13
71
3-4 Haziran 1999 Avrupa Birlii Kln Zirvesi.
AB Devlet ve Hkmet Bakanlarnn 3-4 Haziran 1999 tarihlerinde Klnde

gerekletirdikleri Zirvede de zel siyasi koullarn bertaraf edilmesine ilikin bir
gelime olmamtr. Buna karlk, Almanya ve Almanya ile birlikte hareket eden
birka lke Trkiyenin aday lke olarak telakki edilmesini mmkn klacak bir
ifadenin sonu belgesine eklenmesini istemilerdir. Ancak, Yunanistan, sve ve
talyann bu ifadeye kar kmalar sonucunda Kln Zirvesinde Trkiyeye ilikin
herhangi
bir
gelime
yaymlanmasndan
sonra
kaydedilememitir.
toplanan
Zirvede,
1998
lerleme
Trkiyenin
Raporunun
adayl
resmen
onaylanmamtr.72
Avrupa
Birlii
Dileri
Bakanlarnn
4-5
Eyll
1999
tarihlerinde
Saariselka/Finlandiyada yaptklar ve AB Devlet ve Hkmet Bakanlarnn Aralk

aynda Finlandiyann dnem bakanl sonunda yapacaklar zirve toplants iin bir
hazrlk nitelii tayan gayr resmi toplantda, Trkiyeye resmi adaylk stats
kazandrlmas ynnde Avrupa Birlii ye lkeleri arasnda bir gr birlii
71
Vienna European Council 11 and 12 December 1998 Presidency Conclusions,

http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00300-R1.EN8.htm.
72
.H.al, a.g.e., s.365.
58
salanamamtr. Almanya, Fransa, Hollanda ve talya Trkiyeye adaylk stats

verilmesi gerektiini vurgularken, ban sve ve Danimarkann ektii Baltk
lkeleri adaylk stats verilmeden nce Trkiyenin Kopenhag kriterlerine, zellikle
de siyasi alandaki kriterlere uyum salamas gerektiini vurgulamlardr.
Yunanistan prensip olarak Trkiyenin adaylna ve tam yeliine kar olmadn
bildirmi, ancak bunun gereklemesi iin Trkiyenin Gney Kbrs Rum
Ynetiminin Avrupa Birlii yeliine kar benimsedii olumsuz tutumu
deitirmesi gerektiini vurgulamtr.
Trkiyeye ilikin ikinci lerleme Raporu 13 Ekim 1999 tarihinde yaymlanm
ve anlan Raporda, Trkiyenin Avrupa Birlii ile Gmrk Birliini gerekletirme
konusunda ciddi bir performans gsterdiine dikkat ekilerek, aday lkeler arasna
Trkiyenin de dahil edilmesi ynnde gr bildirilmitir.
2.2.14
10-11 Aralk 1999 Avrupa Birlii Helsinki Zirvesi.
Helsinki Zirvesi Trkiyenin Avrupa Birlii ile ilikilerinde dnm

noktalarndan birisi olan bir Zirvedir. Zirve ncesinde Trkiye, yapt reformlarn
takdirle karlanmas iin aba sarf etmitir. Kopenhag kriterlerine ilikin 21 Eyll
1999 tarihindeki aada sunulan hkmet aklamas bunu gstermektedir.
Hkmetimiz, Avrupa Birlii yelii hazrlklarna byk nem ve ncelik
vermektedir. Bu nedenle de Bakanlar Kurulu'nda nsan Haklar st Kurulunun
bugne kadar yapt almalar incelenmi, zellikle insan haklar, demokrasi ve
hukukun stnl konularnda hazrlanan belgeler deerlendirilerek, bu belgelerin
referans ve alma belgesi olarak kabul edilmesi kararlatrlmtr.
Bu alanlarda Bakanlar Kurulu'nun ncelikli hedefleri yledir.
Avrupa Birlii Kriterlerine uyum asndan gerekli tm almalar
hzlandrlmaldr. Bunlar arasnda alma haklar, toplant ve gsteri haklar

siyasi partiler yasas ve Kamu Denetilii Kurumuyla ilgili yasama
almalar yer almaldr.
59
Dnce ve anlatm zgrl gelitirilmelidir.
Yarg sisteminin daha iyi ileyecek bir yapya kovuturulmas iin Adalet
Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunda deiiklik yaplmaldr.

Trkiye Adalet Akademisi ve Ceza nfaz Kurumlar Personeli Eitim
Merkezleri kurulmal ve ilgili tasarlar yasalatrlmaldr. Yarg sisteminin
ileyiinde uygulamada ortaya kan aksaklklarn giderilmesi iin etkili
tedbirler alnmaldr.
Bata ikence olmak zere, insan haklar ihlallerine ilikin iddialar
hassasiyetle aratrlmaldr. Sorumlular belirlenip haklarnda yasal ilem

yaplmaldr. Bu denetimin daha etkili olabilmesi iin Babakanla bal
nsan Haklar Bakanl kurulmaldr,
Blgesel farkllklarn giderilmesi iin Gneydou ve Dou Anadolu
Blgelerinde sosyal ve ekonomik konulara ynelik tedbirlere arlk verilmeli

ve ky e dn projesi hzlandrlmaldr.
Terrle
mcadeleye
paralel
olarak
OHAL'in
kaldrlmasn
abuklatracak koullar oluturulmaldr.
Avrupa Birlii mevzuat konusundaki eitim almalarna hz verilerek
nsan Haklar Eitimi On Yl Program kesintisiz uygulanmaldr. AB ilke ve

hedefleri
hakknda
bata
kamu
kesimindekiler
olmak
zere,
tm
vatandalarmzn aydnlatlmasna ve eitimine byk zen gsterilmelidir.
Avrupa Birlii mevzuatna uyum ve hukuk reformlar ile ilgili yasa
tasarlarndan, Trkiye Byk Millet Meclisi'ne sevk edilmi olanlarn

ncelikle grlmesi salanmaya allmal; henz sevk edilmemi olanlar
da sratle sonulandrlarak Trkiye Byk Millet Meclisine sevk edilmelidir.
Bu erevede Trk Medeni Kanununa ve Ceza Kanununa ilikin
deiikliklere ncelik verilmelidir.
Bakanlar Kurulu, yeni yasama dneminin al ile birlikte insan haklar,
demokrasi ve hukukun stnl alanlarnda kaydedilecek gelimeleri srekli olarak
izleyecek, AB mktesebatna uyum almalarmz dzenli olarak deerlendirecek
ve bu almalarn hzlandrlmas iin gerekli nlemleri alacaktr.73
73
http://www.belgenet.com/arsiv/ab/21091999.html.
60
Babakan Ecevit, Trkiye'nin Avrupa Birliine tam yelie adaylnn ilan

edildii Helsinki Zirvesi'ne katlarak bir konuma yapmtr. Konumas, Trkiyenin
beklentilerini dile getirmesi asndan aada sunulmutur.
Trkiye'ye
AB'de adaylk statsnn tannmas, yalnz Avrupa iin deil,
btn dnya iin nemli bir aamadr. Adaylk ve gerekli koullar salandnda tam
yelik, Trkiye'nin, tarihinden, corafyadan ve 1963 Antlamas'ndan kaynaklanan
hakkdr. Ayrca, Trkiye, son drt yldr, AB'ye tam ye olmadan Gmrk Birliini
tamamlam olan tek lkedir.
Bu nedenlerle, Helsinki'deki doruk toplantsnda, Trkiye'nin oybirliiyle aday
lke olarak kabul ve ilan edilmi olmas ve baka aday lkelerle eit konumda
olacann ak ve kesin bir dille ifade edilmi bulunmas olumlu bir gelimedir.
Bylelikle Trkiye'ye tam yelik kaps da alm olmaktadr.
Trkiye, souk sava yllar boyunca NATO'da Avrupa'nn ve tm Batnn
gvenliine n safta katkda bulundu. Bunun ar ekonomik ykn hi
yksnmeden tad.
Souk Sava ve iki kutuplu dnya dnemi sona erdiinden beri, Trkiye'nin
jeopolitik nemi bsbtn artt. Avrupa ile Asya'nn birleme srecinde, Trkiye,
anahtar lke konumuna geldi. Boazii kprleri, sadece stanbul'un iki yakasn
deil, Avrupa ile Asya'y da birletiriyor... Yalnz corafi anlamda deil, siyasal
anlamda ve kltrel anlamda da iki ktay birletiriyor.
Trkler yaklak alt yzyldr Avrupal... Ama Trkler sadece Avrupal
deildir. Ayn zamanda Asyal, Kafkasyal, Ortadouludur.
Trkiye ayn zamanda Dou Akdeniz'in, Karadeniz'in ve Balkanlar'n ok etkili
bir lkesidir. Trkiye, Hazar Havzas'nn ve Kafkaslarn petrol ve gaz
zenginliklerinin dnya pazarlarna tanaca bir terminal lkesi haline de
61
gelmektedir. Trkiye, yalnz Avrupa ile Asya arasnda deil, Hristiyanlk ve

Musevilikle slamiyet arasnda da canl bir kprdr.
Trkiye, nfusunun byk ounluu Mslman olan lkeler arasnda,
demokrasinin ve laikliin ncsdr.
Trkiye, Rudyard Kpling gibi Dou ile Batnn hibir zaman bir araya
gelemeyeceini syleyen veya Samuel Huntington gibi uygarlklar atmasnn
kanlmazln dnenlerin kehanetlerini de boa karan lkedir. Bu nedenlerle,
Trkiye'nin Avrupa Birlii yelii, en az Trkiye'nin yararna olduu kadar, Avrupa
Birliinin de yararnadr.
Tam yeliimiz iin insan haklar ve demokrasi bakmndan baz
eksikliklerimiz
olduunun
da,
ekonomimizdeki
baz
olumsuzluklarn
da
bilincindeyiz.
Bunlardan, byk lde, uzun yllardr d destekle srdrlen blc terr
sorumludur. Batnn, Balkanlarn ve Kafkasya'nn bar ve esneklii iin
stlendiimiz ar ve yksek maliyetli grevler de bunlardan sorumludur.
Ama d etkenlerin tm bu olumsuz yansmalar ne olursa olsun, her alandaki
eksikliklerimizi sratle tamamlamak ncelikle bizim kendi sorumluluumuzdur.
Alt buuk aydr grevde bulunan partili koalisyon Hkmetimiz, gerek
insan haklar ve demokrasi bakamndan gerek ekonominin dzle karlmas
bakmndan byk atlmlar birbiri ardndan gerekletirmektedir.
Bunlara baz rnekler vermek isterim:
Bir Anayasa deiikliiyle, Devlet Gvenlik Mahkemelerini tmyle sivil
yarg ve savclardan oluur duruma getirdik.
Yine bir Anayasa deiikliiyle, uluslararas tahkimi ve zelletirmeyi
kolaylatrdk. Tahkimle ilgili Anayasa deiikliinin uyum yasalarn da yl
sonuna kadar Meclisten geirebileceiz.
62
Her trl kt muameleye kar caydrc nlemler getirdik.

Kamu grevlilerinin yarglanmasn kolaylatrdk.
rgtl sulara kar etkili nlemler getirdik.
Cezaevindeki yazarlar, gazetecileri zgrle kavuturduk.
Blc terristler iin Pimanlk Yasas karttk.
Parti kapatmay zorlatrc yasal bir dzenleme yaptk.
Kapsaml bir vergi reformu yaptk.
Sosyal Gvenlik Reformu yaptk.
Gmrklerle ilgili bir reformu gerekletirdik.
Doal felaketlere kar alnacak nlemleri gelitiren yasal dzenlemeler
yaptk.
Kadn-erkek eitliini en ileri normlara ulatracak yeni bir Medeni Kanun
hazrladk.
Bunlar Hkmetimizin alt buuk ayda yapt yasama almalarna sadece
birka rnek tekil etmektedir.
Bir yandan da kronik yksek enflasyonu ve yksek faizleri hzla aa ekmek
iin gerekli nlemleri almaya baladk. Bunlarn olumlu sonular da imdiden
alnmaya baland.
Bir yandan alt buuk ay gibi ksa bir srede ar deprem felaketlerinin
yaralarn saryoruz.
Bu konuda, dost lkelerin, o arada Avrupa Birliinin ve Avrupa Birlii
yelerinin deerli katklarn kranla anyoruz.
Ksa
srede
gerekletirdiimiz
bu
atlmlar,
yalnz
Hkmetimizin
uyumluluunun ve kararlnn deil, ayn zamanda halkmzn yeniliklere

yatknlnn da kantlardr.
63
Avrupa Birlii, Trkiye'nin tam yelik koullarn salamasnn uzun yllar

alacan dnyor. Fakat ben inanyorum ki biz bu hedeflere Trk toplumunun
dinamizmiyle ve demokrasiye ball ile ok daha ksa srede eriebiliriz. Tabi,
bunun iin Trkiye'nin ve Avrupa Birliinin stlenmi olduklar sorumluluklar iyi
niyetle yerine getirmeleri gerekir.
Avrupa Birliinin Trkiye ile ilgili kararnn Trkiye'ye de, Avrupa Birliine
de, btn insanla da hayrl olmasn dilerim.74
Helsinki Zirvesi sonucunda Bakanlk Bildirisi yaynlanmtr. Bildirinin giri
blm aada belirtilmitir:
Avrupa Birlii Konseyi 10 ve 11 Aralk 1999 tarihlerinde Helsinki'de
topland. Bin yl Bildirgesi'ni kabul etti. Genileme srecinde yeni bir
aamaya iaret eden kararlar ald. Birliin kendisinin etkili ve reformdan
geirilmi kurumlara, glendirilmi bir ortak gvenlik ve savunma
politikasna ve rekabeti, istihdam yaratan, srdrlebilir bir ekonomiye
sahip olmasn salamak iin de admlar atld.
Grmelerin balangcnda, Avrupa Birlii Konseyi ile Avrupa Parlamentosu
Bakan Bayan Nicole Fontaine, bata genileme, kurumsal reform ve
istihdam olmak zere, gndemdeki balca konular hakknda gr
alveriinde bulundular.
Genileme blm bal altnda ise, Avrupa Birlii Konseyinin , tm
Avrupa ktasnn istikrar ve refah iin Aralk 1997'de Lksemburgta
balatlan genileme srecinin nemini teyit ettii, etkili ve inandrc bir
genileme sreci devam ettirilmesi gerektii vurgulanmtr. Ayrca, Avrupa
Birlii Konseyinin, imdi 13 aday devleti tek bir ereve iinde kapsayan
katlm srecinin ierici mahiyetini tekrar teyit ettii, aday devletlerin, yelik
srecine eit bir temelde katlacaklar belirtilmitir.
Avrupa Birlii Konseyi, anlamazlklarn BM Anayasas'na uygun olarak

bar yoldan zlmesi ilkesini vurgulamakta ve aday devletleri, devam
74
www.belgenet.com/arsiv/ab/helsinkizirve_01.html.
64
eden snr anlamazlklar ve ilgili dier konular zmek iin her gayreti
gstermeye davet etmektedir. Bunda baarl olunamad takdirde,
anlamazl makul bir sre iinde Uluslararas Adalet Divanna gtrmesi
gerektiini belirtmitir. Avrupa Birlii Konseyi, zellikle yelik sreci
zerindeki yansmalaryla ilgili olarak ve en ge 2004 yl sonuna kadar
Uluslararas Adalet Divan yoluyla zme balanmalarn tevik etmek
amacyla, devam eden anlamazlklara ilikin durumu gzden geireceini
vurgulamaktadr. Ayrca, Avrupa Birlii Konseyi yelik mzakereleri
almasnn
art
olarak
Kopenhag
kriterlerine
uyumu
tekrar
hatrlatmaktadr.
Avrupa Birlii Konseyi, 3 Aralk tarihinde New York'ta Kbrs meselesinin

kapsaml bir zmne ynelik olarak balatlan grmeleri memnuniyetle
karladn ve BM Genel Sekreteri'nin bu sreci baaryla sonulandrma
ynndeki gayretlerine gl desteini ifade etmektedir.
Avrupa Birlii Konseyi, politik bir zmn Kbrs'n Avrupa Birlii'ne

katlmn kolaylatracann altn izmekte, yelik mzakerelerinin
tamamlanmasna kadar kapsaml bir zme ulalamam olursa, Konseyin
yelik konusundaki karar, yukardaki husus bir n art olmakszn verecei
ve bu konuda, Konsey tm ilgili faktrleri dikkate alaca vurgulanmaktadr.
Avrupa Birlii Konseyi, Kbrs, Macaristan, Polonya, Estonya, ek

Cumhuriyeti ve Slovenya ile katlm mzakerelerinde balatlan esasl
almay ve kaydedilen ilerlemeyi memnuniyetle not etmektedir.
Avrupa Birlii Konseyi, Komisyonun ilerleme raporunda iaret edildii gibi

Trkiye'de son zamanlarda yaanan olumlu gelimeleri ve ayrca Trkiye'nin
Kopenhag kriterlerine uyum ynndeki reformlarn srdrme niyetini
memnuniyetle karlamaktadr. Trkiye, dier aday devletlere uygulananlar
ile ayn kriterler temelinde Birlie katlmaya ynelmi bir aday devlettir.
Dier aday devletler gibi Trkiye de mevcut Avrupa stratejisine dayanlarak,
reformlarn tevik etmeye ve desteklemeye ynelik bir katlm ncesi
stratejiden istifade edecektir. Bu erevede, insan haklar konusu ve dier
belirtilen konular bata olmak zere, yeliin siyasi kriterlerini karlama
ynnde ilerleme kaydedilmesi zerinde durularak, daha fazla siyasi diyalog
65
sz konusu olacaktr. Trkiye, Topluluk programlarna, ajanslarna ve katlm

sreci balamnda aday devletler ile Birlik arasndaki toplantlara katlma
imkanna da sahip olacaktr. Mktesebatn benimsenmesi iin ulusal bir
program ile birlikte, siyasi ve ekonomik kriterler ve bir ye devletin
ykmllkleri
nda
yelik
hazrlklarnn
younlamas
gereken
ncelikleri ieren bir katlm ortakl nceki Konsey sonular temelinde

oluturulacaktr. Uygun izleme mekanizmalar kurulacaktr. Trkiye'nin
mevzuatnn
ve
uygulamasnn
mktesebat
ile
uyumlulamasn
younlatrmak zere, Komisyon, mktesebatn analitik tarzda incelenmesine

ynelik bir sre hazrlamaya davet edilmektedir. Avrupa Birlii Konseyi,
Komisyondan, tm katlm ncesi tm Avrupa Birlii
kaynaklarnn koordinasyonu iin tek bir ereve
mali yardm
sunmasn talep
75
etmektedir.
Sonu olarak, 10-11 Aralk 1999 tarihlerinde Helsinkide gerekletirilen AB

Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesinde Trkiye, dier aday lkelerle eit artlarda
Avrupa Birliine aday lke olarak kabul edilmitir. Bu gelime, Trkiye ile Avrupa
Birlii ilikileri asndan byk nem tamaktadr. Zirve metninde, Trkiyenin,
dier aday lkelere uygulanan kriterler erevesinde aday lke olduunun ilan
edilmesinin
yan
sra,
yelik
bakmndan
gerekli
olan
reformlarn
gerekletirilmesine ynelik olarak Trkiye iin bir Katlm ncesi Strateji

gelitirilecei belirtilmitir. Ayrca, katlm srecinde, Trkiyenin de Topluluk
Programlarndan faydalandrlaca ve Avrupa Birlii ile dier aday ye lkeler
arasnda yaplacak toplantlara dahil edilecei ifade edilmitir. Bunlara ilaveten,
Trkiyenin
Avrupa
Birliine
katlmnda,
Avrupa
Birlii
mktesebatnn
stlenilmesine ilikin bir ulusal program hazrlamas n grlmtr. Bu dorultuda

Zirvede, Avrupa Komisyonundan, Trkiyenin stlenmesi gereken Avrupa Birlii
mevzuatna ilikin bir alma yapmas ve katlm ncesi salanacak olan tm mali
yardmlarn koordinasyonuna ilikin bir ereve hazrlamas talep edilmitir.
75
http://www.deltur.cec.eu.int/helsinki-sonuc.html.
66
2.2.15
19-20 Haziran 2000 Avrupa Birlii Santa Maria da

Feira Zirvesi.
Madde I.
19-20 Haziran 2000 tarihlerinde gerekletirilen Avrupa
Konseyi Zirve toplantsnda, Avrupa Birliinin gelecei kapsamnda, Genileme,

Hkmetler aras Konferans, Ortak Gvenlik ve Savunma Politikas, D likiler
gibi konular ele alnmtr.76
Madde II.
Madde III.
Avrupa Konseyi, genileme blmnde, genileme srecinin
Avrupa Birlii iin sahip olduu ncelii teyit etmekte ve Helsinkide

gerekletirilen Avrupa Konseyi toplantsndan bu yana mzakerelerde kaydedilen
gelimelerden duyulan memnuniyeti dile getirmitir.
Madde IV.
Trkiyenin
katlm
kriterlerini
karlama
ynndeki giriimlerinin deerlendirilmekte olduu, Helsinkide alnan kararlar

dorultusunda, zellikle insan haklar, hukukun stnl ve yarg alanlarnda somut
ilerlemeler kaydedilmesinin beklendii vurgulanmtr. Avrupa Birlii Komisyonunu
Trkiye ile yrtlecek olan Topluluk mktesebatnn analitik incelemesi srecine
ynelik hazrlklarn durumu hakknda Avrupa Birlii Konseyine bilgi vermesi
gerektii belirtilmitir. Bu dorultuda, Avrupa Birlii Komisyonunun, Trkiyeye
yardm yaplmasn salayacak tek mali ereve ve Katlm Ortaklna ilikin
nerilerini en ksa zamanda sunmaya davet edilmitir.
2.2.16
7-8-9 Aralk
8-9 Aralk 2000 Avrupa Birlii Nice Zirvesi.

2000 tarihlerinde gerekletirilen Avrupa Konseyi Zirve
toplantsnda Temel Haklar art, Genileme, Ortak Gvenlik ve Savunma Politikas,

Ekonomik ve Sosyal Avrupa in Yeni Atlm, Vatandalar Avrupas gibi konular ele
alnmtr.77
76
Presidency Conclusions Santa Maria da Feira European Council 19 and 20 June 2000,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00200-r1.en0.htm.
77
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00400-r1.%20ann.en0.htm.
67
Genileme srecine yeni bir ivme kazandrlmas iin zamann geldii, bu

erevede en fazla hazrlkl aday lkelerin mzakerelerde daha hzl ilerleme imkn
bulacaklar vurgulanmtr. Avrupa Birliinin Helsinki Zirvesinde belirlenen
hedeflerine paralel olarak, 2002 yl sonuna kadar hazrlklarn tamamlayan aday
lkelerin yelie kabul edilmesi ve yeni yelerin nmzdeki dnemde
gerekletirilecek Avrupa Parlamentosu seimlerine katlmalar mit edilmitir.
Trkiye iin katlma ncesi stratejisinin uygulanmasnda kaydedilen ilerleme
ve 4 Aralk 2000 tarihli Konsey toplantsnda Katlm Ortakl ereve Ynetmelii
konusunda varlan anlama memnuniyetle karlanmtr. Avrupa Konseyi,
Trkiyenin Helsinki Zirvesi sonular erevesinde Birlik ile ilikilerinin
glendirilmesi bakmndan sz konusu Belgenin nemini vurgulam, Topluluk
mktesebatnn stlenilmesine ilikin Ulusal Programn, Katlm Ortakl Belgesi
erevesinde hazrlanarak sunulmas talep edilmitir. 78
Madde V.
Madde VI.
2.2.17
15-16 Haziran 2001 Avrupa Birlii Gteburg
Zirvesi.
Madde VII.
15-16 Haziran 2001 tarihlerinde gerekletirilen Avrupa
Konseyi Zirve toplantsnda genilemenin baar ile tamamlanmas konusunda

anlalm ve Zirvede, Birliin geleceine ilikin tartmalar gereklemitir.
sve Dnem Bakanl dneminde, katlma mzakerelerine ilikin nemli
gelimeler yaand, aday lkelerin katlm kriterleri konusunda nemli aamalar
kaydettii belirtilmitir. Bu erevede, temel hedefin, aday lkelerin 2004 ylnda
gerekletirilecek Avrupa Parlamentosu seimlerine ye devlet olarak katlmalarnn
salanmas olduuna yer verilmitir.
Helsinki Zirvesinde alnan kararlarn Trkiye ile Avrupa Birlii ilikilerini
younlatrd, Avrupa Birliine ynelik yeni bir oluum srecine girildii
belirtilerek, Trkiye ile siyasal diyalog kapsamnda hzlandrc grmeler yaplmas
benimsenmitir.
68
Trkiyenin Ulusal Program bu anlamda olumlu karlanm, ancak, zellikle insan

haklar konusunda ileri dzenlemelere ihtiya bulunduu ifade edilmitir. Bununla
birlikte, Trkiyenin somut gelimelerin hzlandrlmas konusunda istekli olduu,
Avrupa Birliinin, IMF ile zerinde anlalan ekonomik programn ekonomik
artlarn
iyiletirilmesinin
salanmas
amac
ile
kararllkla
uygulanmasn
79
beklediine de yer verilmitir.

2.2.18
14-15 Aralk 2001 Avrupa Birlii Leaken Zirvesi.
14-15 Aralk 2001 tarihlerinde gerekletirilen Avrupa Konseyi Zirve

toplantsnda, Avrupann gelecei, 11 Eyll saldrlar sonrasnda Birlik tarafndan
gerekletirilen eylemler, ekonomik ve sosyal geliim ile srdrlebilir kalknma,
zgrlk, gvenlik ve adalet alannn glendirilmesi konular ele alnmtr.
Avrupann gelecei blmnde, genileme ile ilgili olarak, son dnemde
mzakerelerde nemli lde ilerleme kaydedilerek baz gecikmelerin telafi edildii,
hazr olan aday lkeler ile 2002 yl sonuna kadar katlm mzakerelerinin
tamamlanmasn ve anlan lkelerin 2004 ylnda gerekletirilecek
Avrupa
Parlamentosu seimlerine katlmalarnn planland ifade edilmitir.

Trkiye tarafndan Ekim 2001de gerekletirilen Anayasa deiiklikleri,
Trkiye ile mzakerelerin balatlmas ynnde nemli bir gelime olarak
deerlendirilmi ve Trkiyenin siyasi ve ekonomik kriterlere uyum ynnde
reformlara devam etmesinin nemi vurgulanmtr. Ayrca, sz konusu Zirvede,
Trkiyenin mktesebata uyum durumunun deerlendirilmesinde yeni bir aamaya
geilmesi gereine dikkat ekilmitir.80
2.2.19
21-22 Haziran 2002 AB Sevilla Zirvesi.
21-22 Haziran 2002 tarihlerinde gerekletirilen Avrupa Konseyi Zirve

toplantsnda, Avrupann Gelecei, Genileme, stihdam ile G ve ltica Politikalar
konular ele alnmtr.
78
Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Genel Mdrl, a.g.e., s.252.

Presidency Conclusions Gtebourg European Council 15 and 16 June 2001, s.2,
http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00200-r1.en1.pdf.
80
Presidency Conclusions European Council Meeting in Laeken 14 and 15 December 2001, s.3,
79
69
Yln ilk alt aynda katlm mzakerelerinde nemli ilerleme kaydedildii,

dolays ile mzakerelerin artk son aamaya geldii teyit edilmitir. Kbrs
konusunda,
Avrupa
Birliinin
pozisyonunun
Helsinki
kararlar
temelinde
belirlenmekte olduu belirtilmitir. Avrupa Birliinin tercihinin, adann tamamnn

tam yeliinden yana olduu vurgulanmtr. Avrupa Birlii, BM Genel Sekreterinin
abalarn tamamen desteklediini ifade etmi ve Rum Kesimi ile Trk kesimi
liderlerine, grmelerini BM Gvenlik Konseyinin kararlar ile uyumlu olarak
younlatrma ve hzlandrmalar iin arda bulunmutur.
Madde VIII.
Trkiye ile ilgili olarak alnan kararda, yaplan reformlarn
memnuniyetle karland belirtilmitir.

Madde IX.
Trkiyenin,
Katlm
Ortakl
Belgesinde
belirtilen
nceliklerin tamamlanmas konusundaki gayretlerinin desteklendii belirtilmi,

siyasi ve ekonomik reformlarn hayata geirilmesiyle Trkiyenin Avrupa Birliine
katlm ihtimalinin ortaya kaca ifade edilmitir. Trkiyenin adaylnn bir
sonraki
aamasna
belirtilmitir.
2.2.20
ilikin
kararn
ise
Kopenhag
Zirvesinde
alnabilecei
81
12-13 Aralk 2002 Avrupa Birlii Kopenhag Zirvesi.
12-13 Aralk 2002 tarihlerinde gerekletirilen Avrupa Konseyi Zirve

toplantsnda, Kbrs bal altnda, Gney Kbrs Rum Ynetiminin yelik
mzakerelerini tamamlad ve ye devlet olma hakkn kazand, Avrupa Birliinin
Kbrs birleik olarak ye almay tercih ettii, bu nedenle taraflarn 28 ubat 2003
tarihine kadar BM Genel Sekreterinin nerileri temelinde almalarnn arzu
edildii, bir zme ulalmas halinde, Kbrs Trk toplumu ile ilgili hkmlerin
uyarlanmasna karar verilecei, bir zme ulalamamas halinde ise Avrupa Birlii
mktesebatnn Adann Kuzey kesiminde uygulanmasnn askya alnaca ve Kuzey
Kbrsn ekonomik kalknmasna destek olunaca ifade edilmitir.
81
Sevile European Council 21 and 22 June 2002 Presidency Conclusions, s.7,

70
Trkiyenin Kopenhag kriterlerine uyumu ynnde, 2002 yl iinde kaydettii

ilerlemelerin olumlu karland belirtilmi, ancak siyasi kriterlere uyum
bakmndan uygulamann da nem tad vurgulanmtr. Zirvede, Komisyonun
gr ve tavsiyeleri nda, Aralk 2004te toplanacak Zirvenin Trkiyenin
Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirdii ynnde bir karar almas halinde,
Trkiye ile
mzakerelerin gecikmeksizin balatlaca ifade edilmitir. Ayrca,
Kopenhag Zirvesinde, Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan 9 Ekim 2002 tarihli

genilemeye ilikin Strateji Belgesinde yer alan Trkiye iin Katlm Ortakl
Belgesinin gzden geirilmesi ve Trkiyeye salanacak mali yardmn artrlmas
ynndeki yaklam kabul edilerek, Komisyon, Trkiye iin yeni bir Katlm
Ortakl Belgesi hazrlamaya davet edilmitir. 82
12 Aralk 2002 Kopenhag Zirvesi ile Trkiye'nin Avrupa Birlii macerasnda
yeni bir sayfa almtr. Bu Zirve ile Avrupa Birlii'ne ye Devlet ve Hkmet
Bakanlar, Trkiye'ye Aralk 2004 tarihinde koullu randevu tarihi vermilerdir.
Alnan karara gre, Aralk 2004 tarihinde Trkiye'nin Kopenhag Kriterleri'nin
gereini yerine getirip getirmedii deerlendirilecek, eer yerine getirdiinde karar
klnrsa yelik mzakerelerine balanabilecektir. Ayrca mzakere srecinin mutlaka
yelikle sonulanmas gerekmeyecei Trkiye'ye hatrlatlmaktadr.
Kopenhag Zirvesinde Trkiye ile ilgili olarak alnan karar hem byk bir
baar hem de bir fiyasko olarak deerlendirenler bulunmaktadr. Kimilerine gre
Trkiye'ye mzakere tarihi garantisi verilerek Avrupa treni rayna oturmutur.
Kimilerine gre ise alnan karar Avrupa Birliinin yllardr yapt aldatmacaya
devam etmesinden baka bir ey deildir.
Zirvenin Trkiye asndan deerlendirilmesinde bu trden grler olsa da,
Kopenhag Zirvesi'nde deerlendirilen asl nemli konu Kbrs'tr. Kbrs ile ilgili
olarak Zirve'de alnan karar zetle yle demektedir: Avrupa Birlii, sonu
belgesinde birleik bir Kbrs' almak istediini aka belirtmitir. Ancak Kbrs'ta
71
28 ubat 2003 tarihine kadar bir uzlamaya varlmamas halinde Gney Kbrs Rum
Ynetimi'nin tek bana yeliinin mmkn olaca da aklanmtr.
Kopenhag Zirvesi'nin en nemli sonucu belki de, Kbrs'n Trkiye'nin pazarlk
konusu olmaktan kp, Avrupa'nn kozu haline gelmi olmasdr. Zirve ile, 28
ubat'a kadar anlamaya varlmamas halinde Gney Kbrs Rum Ynetiminin
yeliinin garanti olduu belgelenmitir. Bylece Avrupa Birlii bu durumu bir nevi
tehdit unsuru olarak kullanma eilimine dmtr.83
2.2.21
19-20 Haziran 2003 Avrupa Birlii Selanik Zirvesi.
19-20 Haziran tarihlerinde yaplan Avrupa Birlii Konseyi Selanik Zirvesinde,

Avrupann Gelecei Kurultay, Hkmetler aras Konferans, G, Snrlar ve
Snma Hakk, Genileme, Kbrs Sorunu, Bat Balkanlar ve Geni Avrupa-Yeni
Komuluk Stratejisi-Lizbon Stratejisi, D likiler ve Savunma Politikas konular
ele alnmtr.
19-20 Haziran tarihli Avrupa Birlii Konseyi Selanik Zirvesi Sonu
Bildirgesinde, Trkiye, Bulgaristan ve Romanya gzlemci sfatyla 1 Ekim 2003te
almalarna balamas beklenen Hkmetler Aras Konferansa davet edilmitir.
Hkmetler Aras Konferans, Avrupann Gelecei Kurultaynn hazrlad taslak
metin temelinde bir Avrupa Birlii Anayasasn mzakere edecektir. Avrupa Birlii
Konseyi Sonu Bildirisinde, Genileme bal altnda Trkiye ile ilgili aadaki
paragraf yer almtr84:
Avrupa Birlii Konseyi, Trk Hkmetinin reform srecini devam ettirme
ve zellikle geriye kalan yasal almalar 2003 sonuna kadar tanmlama
kararlln memnuniyetle karlar.
82
Copenhagen European Council 12 and 13 December 2002 Presidency Conclusions, s.5-6,

83
http://www.stradigma.com/turkce/nisan2003/makale_08.html.
84
Thessaloniki European Council 19 and 20 June 2003 Presidency Conclusions, s.11,

72
Avrupa Birlii ile yelik mzakerelerinin balamas amacyla Kopenhag

siyasi kriterlerini yerine getirme abalarn destekler.
lerlemeler dikkate alndnda bu amaca ulamak iin yeni abalarda
bulunulmas gerekmektedir.
Trkiyenin bu hedefe ulamasna yardmc olmak amacyla, Avrupa Birlii
Bakanlar Konseyi, yenilenmi bir Katlm Ortakl Belgesini onaylamtr.
Helsinki kararlarna uygun olarak Trkiyenin bu nceliklere uyumu AB
yelii yolunda ilerlemesine yardmc olacaktr.
Katlm Ortakl Belgesi, zellikle Avrupa Birlii Konseyinin Aralk
2004te alaca karar dikkate alndnda, Avrupa Birlii-Trkiye ilikilerinin
temel direidir.
Sonu Bildirisinde Kbrs ile ilgili u grlere yer verilmitir:
Kbrsn Avrupa Birlii yelii iki toplum arasndaki sorunun zm iin
gerekli koullar oluturmaktadr.
Avrupa Birlii, BM Genel Sekreterinin abalarn, BM Gvenlik
Konseyinin kararlarna uygun olarak desteklemektedir.
Yakn zamanda Trk ve Rum Kbrsllar arasndaki temas ve iletiimi
engelleyen kstlamalarn yumuamas olumludur ve iki toplumun birlemi ve
Avrupa Birlii yesi bir adada beraber yaayabileceklerinin kantdr. Bununla
birlikte Avrupa Birlii bu sorunun genel zm iin yeterli olmad
grndedir.
Bu nedenle Avrupa Birlii Konseyi zellikle Trkiye ve Kbrs Trk
yetkililer bata olmak zere tm taraflar BM Genel Sekreterinin nerileri
temelinde mzakerelere yeniden balamaya davet etmektedir.
Avrupa Birlii, BM Gvenlik Konseyinin ilgili kararlarna uygun olarak,
Kbrs sorununa adil srekli ve ilevsel bir zm bulmak iin almaya devam
edecektir.
Avrupa Birlii, kurulu ilkelerine uygun olarak zm koullarn oluturma
istekliliini hatrlatr.
Bu balamda, Avrupa Birlii Konseyi, Avrupa Birlii Komisyonunun,
Avrupa Birlii mktesebat erevesinde hzl bir zm iin yardm teklifini
memnuniyetle karlamaktadr.
73
Bu ynde Avrupa Birlii Konseyi, Avrupa Birlii Komisyonunun, Kbrsn

Kuzey kesiminin ekonomik kalknmasn destekleyen giriimini kutlamaktadr.
Avrupa Birlii Konseyi bu giriimlerin, Kbrs hkmetine danarak ve
Kopenhag
Zirvesinin
sonularna
uygun
bir
ekilde
uygulanmasn
beklemektedir.85
2.2.22
12-13 Aralk 2003 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.
Avrupa Konseyinin 12-13 Aralk 2003 tarihlerinde Brkselde gerekletirdii

toplantda u konu balklar ele alnmtr.
Ekonomik Byme
zgrlk, Gvenlik ve Adalet
Genileme
D likiler
Avrupa Birlii Anayasas
Genileme konusuna ilikin olarak, ek Cumhuriyeti, Estonya, Kbrs Rum
Kesimi, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovenya ve Slovakyann 1
Mays 2004 tarihinde Birlie tam ye olacaklar belirtilmitir. Bu balamda, yeni ye
olacak lkeler, yelik hedefi dorultusunda nihai hazrlklarn tamamlamaya davet
edilmitir.
Bulgaristan ve Romanyann da son bir ylda yelik hazrlklar ynnden
byk ilerleme kaydettii ve bunun da katlm mzakerelerinde kaydedilen
ilerlemeye yansd ifade edilmi ve sz konusu lkeleri Ocak 2007de tam ye
olarak kabul etmenin 25 yeli Avrupa Birliinin temel ncelii olduu hususu
vurgulanmtr. Bu balamda, Romanya ve Bulgaristana yelik kriterlerini
karlama hususundaki hazrlklarna devam etmeleri gereklilii hatrlatlmtr.
85
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=755&id=44.
74
Trkiye ve Kbrsa ilikin olarak ise aadaki hususlara yer verilmitir86:

Avrupa Konseyi, Trk hkmetinin Avrupa Birliinin uyum kapsamnda
gerekletirdii reformlar hzlandrma hususunda gstermi olduu ciddi ve
kararl abalarn memnuniyetle karladn ifade etmitir.
Trkiye tarafndan gerekletirilen reformlarn etkin uygulanmas ynnde
en nemli admlar tekil eden Anayasa uyum paketleri ve Kopenhag siyasi
kriterleri ile gzden geirilmi Katlm Ortakl Belgesindeki bir ok nceliin
karlanm olmasnn Trkiyeyi Avrupa Birliine daha da fazla yaklatrd
vurgulanmtr.
Ayrca, Avrupa Konseyi, Trkiyenin Kopenhag ekonomik kriterlerini
karlama hususunda ciddi ilerleme kaydettiini belirtmitir. Bununla beraber,
zellikle yargnn bamszl ve ileyiinin glendirilmesi, rgtlenme, ifade
ve din zgrl gibi temel zgrlklere ilikin genel erevenin
iyiletirilmesi, asker-sivil ilikilerinin Avrupa Birlii uygulamalar ile daha da
uyumlatrlmas, Gneydou Anadoludaki durumun ve kltrel haklarn
iyiletirilmesi konusunda daha fazla aba gsterilmesi gerektiinin alt
izilmitir.
Trkiyenin
ayrca
makro-ekonomik
dengesizliklerinin
ve
yapsal
eksikliklerinin de stesinden gelmesi gerei vurgulanmtr.

Dier taraftan, Kbrs sorununa zm salanmasnn Trkiyenin Avrupa
Birlii yelik hedefinin gerekletirilmesine byk lde yardmc olaca ifade
edilmitir.
Aralk 2004te alnacak karar erevesinde, Avrupa Konseyi, Trkiyeyi
katlm mzakerelerinin balanmasna ynelik olarak gsterdii almalar
daha da ileri gtrmesi konusunda tevik etmekte ve Trkiyeye ynelik
uygulamakta olduu katlm ncesi stratejisine devam etme konusundaki
taahhdn vurgulamaktadr.
86
Brusells European Council 12 and 13 December 2003 Presidency Conclusions, s.11-12.

75
Avrupa Konseyi, birleik bir Kbrsn 1 Mays 2004te Avrupa Birlii yesi
olmas ynndeki tercihini tekrar ifade etmektedir. Avrupa Konseyi, Kbrs
sorununa ilikin olarak 1 Mays 2004e kadar BM kararlar erevesinde uygun
bir zme ulalabileceini belirtmekte ve BM Genel Sekreterinin nerileri
temelinde mzakerelere yeniden balanmas konusunda btn taraflara
zellikle de Trkiye ve KKTCye arda bulunmaktadr. Konuya ilikin
olarak, Avrupa Birliinin kurulu prensiplerine uygun bir zme ulalmas
ynndeki istekliliini de vurgulamaktadr. Soruna ilikin olarak bir zm
bulunmas durumunda, Birliin adann kuzeyinin gelimesi konusunda mali
yardm salamaya hazr olduu vurgulanmaktadr.
2.2.23
17-18 Haziran 2004 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.
Avrupa Birlii Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesi 17-18 Haziran 2004

tarihlerinde Brkselde icra edilmitir.
Anlan Zirve sonrasnda yaynlanan Sonu Bildirisi; zgrlk, Gvenlik ve
Adalet Alanlar, Terorizme Kar Mcadele, Genileme, Finansal Bak As,
Ekonomik Sorunlar, stihdam ve evre Konular, D likiler (ODGP/AGSP), Yeni
Ortak nisiyatifleri Tesis Etmek balklar altnda dzenlenmitir.
Genileme kapsamnda Trkiye ile ilgili olarak87;
Avrupa Konseyi tarafndan, Mays aynda yaplan Anayasa deiiklikleri
dahil olmak zere, Trkiyenin reform srecinde bugne kadar gsterdii
ilerlemeler takdirle karlanmakta,
Trk hkmetinin Kopenhag kriterlerini karlama yolundaki kararl
abalarndan duyduu memnuniyet dile getirilerek, geri kalan yasama
almalarnn tamamlanmasnn ve lke apnda kamu ynetiminin tm
dzeylerinde reformlarn tamamen ve zamannda kararl bir ekilde
uygulanmasnn hzlandrlmasnn nemine dikkat ekilmekte,
87
Brusells European Council 17 and 18 June 2004 Presidency Conclusions, s.6-7.

76
Katlm ncesi stratejisinin uygulanmas ve gerekli hazrlklar (zellikle

yargnn almas ve bamszlnn glendirilmesi, temel zgrlklerin
uygulanmas, kltrel haklar, sivil-asker ilikilerinin Avrupa normlarna
uyumlu hale getirilmesi ve lkenin gneydousundaki durum)
iin
Trkiyeye yardm etmeye devam edilecei belirtilmekte,

Avrupa Birliinin, Aralk 2004 tarihinde Avrupa Konseyi, Avrupa Birlii
Komisyonu lerleme Raporu ve Tavsiye Kararna dayanarak, Trkiyenin
Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirdiine karar verildii takdirde,
Trkiye ile yelik mzakerelerine geciktirmeden balayaca sz tekrar teyit
edilmekte,
Avrupa Birlii, Trk hkmetinin yapsal reformlar tam anlamyla
uygulayarak, makro ekonomik ve mali istikrar koruma konusunda kararl
tutumunu srdrmesini desteklemekte,
Avrupa Konseyi, Trkiyeyi 25 ye lke ve Avrupa Topluluunu temsil
eden Avrupa Birlii Komisyonu ile Ankara Antlamasnn yeni ye lkelerin
katlmn hesaba katacak ekilde uyumlandrlmas iin mzakereleri
sonulandrmaya davet etmekte,
Kbrsta kalc bir zm iin Birlemi Milletler Genel Sekreterinin
abalarna,Trkiyenin
olumlu
katklarndan
dolay
Avrupa
Birlii
Konseyinin duyduu memnuniyet dile getirilmektedir.

Sz konusu Bildirgenin, genileme bal ierisinde Bulgaristan ve
Romanya ile ilgili blmnde;
Avrupa Birliinin genel hedefinin, sz konusu
lkeleri, hazr olduu takdirde Haziran 2007 tarihinde Avrupa Birlii yesi lkeler
olarak grmek olduu belirtilmektedir.88
Sonu Bildirisinin Trkiye blmnde olumlu ilerlemelerin takdirle
karland belirtilmesine ramen, Trkiye, GKRY ile Gmrk Birlii Antlamas
yapmaya zorlanarak, Gney Kbrs Rum Ynetiminin Trkiye tarafndan fiilen
tannmasna alld deerlendirilmektedir.
88
Brusells European Council 17 and 18 June 2004 Presidency Conclusions, s.6.

77
Ayrca, katlm ncesi stratejisinin uygulanmas ve gerekli hazrlklar bal

altnda belirtilen konular, Avrupa Birlii Komisyonunun 2003 yl Trkiye lerleme
Raporunda ve Avrupa Birliinin Aralk 2003 Zirve Bildirisinde de ayn srayla
belirtilmi, mteakiben anlan Zirvede de tekrar vurgulanmtr.
2.2.24
16-17 Aralk 2004 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.
16-17 Aralk 2004 tarihlerinde Brkselde icra edilen Avrupa Birlii Zirvesi
sonrasnda yaynlanan Sonu Bildirgesi; Genileme, Terorizm, 2007-2013 Mali
ereve: Prensip ve Ana Hatlar, zgrlk, Gvenlik ve Adalet Alanlar: 20052012 Avrupa Birlii Uyuturucu Stratejisi (EU Drugs Strategy), D Olaylar,
Dier Sorunlar balklar altnda dzenlenmitir.
Sonu Bildirgesinin Genileme bal altndaki Trkiye blmnde zetle
u ekildedir89;
Avrupa Konseyi, Trkiye hakknda Helsinkide verdii, Trkiye, dier aday
lkelere uygulanan ayn kriterlere gre Avrupa Birliine katlmay amalayan bir
aday lkedir ve buna bal olarak, eer Avrupa Konseyi, Trkiyenin Kopenhag
Siyasi Kriterlerini yerine getirdiine, Komisyonun tavsiyesi ve raporu temelinde
2004 Aralk Zirvesinde karar verirse, Trkiye ile mzakerelere gecikmeksizin
balayacaktr. eklindeki kararna atfta bulunmaktadr.
Avrupa Konseyi, Trkiyenin geni apl reform srecindeki kararl
ilerlemesini memnuniyetle karlam ve Trkiye bu sreci srdreceine
ilikin gvenini ifade etmitir.
Siyasi reform srecinin ve onun zellikle de temel zgrlkler ve insan
haklarna tam sayg hususlarnda tam, etkin ve kapsaml uygulamasnn geri
dnlmezliini salamak iin bu sre Komisyon tarafndan yakndan
izlenmeye devam edilecektir. Komisyon, 2004 ylnda yaynlanan rapor ve
tavsiye kararnda belirlenen ikence ve kt muameleye sfr tolerans
politikasnn uygulanmas da dahil olmak zere, tm endie verici konular
89
Brusells European Council 16 and 17 December 2004 Presidency Conclusions, s.4-6.
78
hakknda Konseye dzenli olarak rapor vermeye davet edilir. Avrupa Birlii,
reform sreci iin ncelikleri ortaya koyan bir Katlm Ortakl Belgesini
esas alarak siyasi reform srecini yakndan izlemeyi srdrecektir.
Tartmalarn en ok younlat on dokuzuncu paragrafta Avrupa
Konseyi; Trkiyenin, on yeni yenin katlmn dikkate alarak Ankara
Antlamasnn
uyarlanmasna
ilikin
protokol
imzalama
kararn
memnuniyetle karlandn ifade etmektedir. Bunun nda Trkiyenin

Trk hkmeti, katlm mzakerelerinin fiili balangcndan nce, bir
mutabakata varldktan ve Avrupa Birliinin mevcut yeliinin nda
gerekli olan deiiklikleri tamamlamay mteakip Ankara Antlamasnn
uyarlanmasna ilikin protokol imzalamay teyit eder deklarasyonunu
memnuniyetle karlamaktadr.
Avrupa Konseyi, iyi komuluk ilikilerine ynelik ak (unequivocal)
taahhtlere
olan
ihtiyac
vurgularken,
Trkiyenin
komular
ile
ilikilerindeki gelimeleri ve BM szlemesinin sorunlarn barl zm

prensibi dorultusunda snr sorunlarnn zm iin ilgili ye lkelerle
almaya devam etmeye hazr olmasn memnuniyetle karlamaktadr.
Avrupa Konseyi, bata Helsinkidekiler olmak zere bu konuda daha
nceden alnm kararlara bal olarak nemli ihtilaflara ilikin durumu
yeniden gzden geirmitir ve bu maksatla gerekletirilen istikafi temaslar
memnuniyetle karlamaktadr. Buna bal olarak katlm srecini olumsuz
etkileyecek zlmemi ihtilaflarn, zm iin gerektiinde Uluslar Aras
Adalet Divanna gtrlmesi grn teyit etmektedir.
Avrupa Parlamentosunun 15 Aralk 2004 tarihinde onaylad kararn
not etmektedir.
Bildirgenin 22nci paragrafnda; Avrupa Konseyi, Komisyon tarafndan
belirlenen alt yasann kabul edilmesini memnuniyetle karlamtr. Avrupa
Konseyi, yukarda belirtilenler ile Komisyon Raporu ve tavsiyesi nda,
Trkiyenin
bu
alt yasann yrrle
girmesi kayd ile
Katlm
Mzakerelerinin balatlmas iin gerekli Kopenhag Siyasi kriterlerini yeterli

oranda karladna karar vermitir. Avrupa Konseyi, Komisyonu, yirmi
nc paragrafta belirlenen esaslara gre Trkiye ile mzakereler iin bir
79
Mzakere erevesi teklifi sunmaya davet etmektedir. Konseyden, katlm

mzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde balayaca dncesi ile mzakere
erevesini onaylamasn rica etmitir ibaresi kullanlmtr.
Sz konusu Bildirgenin Mzakerelerin erevesi blmnde aadaki
hususlar bulunmaktadr; 90
Avrupa Konseyi, her bir aday lke ile katlm mzakerelerinin bir
mzakere erevesi esasna gre yaplacan kabul etmitir. Beinci
genileme sreci ve mktesebatn (acquis) geliimindeki tecrbeleri dikkate
alarak ve Komisyonun bir teklifi ile, Konsey tarafndan oluturulacak her bir
ereve, her bir aday lkenin kendi deerleri (merits) ve zel durumlar ile
karakteristiklerine gre aadaki unsurlar ierecektir.
nceki mzakerelerde olduu gibi, bir tarafta tm ye devletlerin, dier
tarafta ilgili aday lkenin katlm ile gerekletirilecek ve kararlar iin oy
birliinin gerekecei
bir Hkmetler Aras Konferansta yrtlecek
mzakere maddeleri, her birisi zel bir alan kapsayan
blmlere
ayrlacaktr.
Konsey, Komisyonun bir teklifi zerine, oy birlii ile hareket ederek her
bir blmn geici olarak kapatlmas ve uygun olduunda almas iin
kstaslar (benchmarks) belirleyecektir (lay down). Blmn konusuna bal
olarak bu kstaslar, Avrupa Birlii ile antlamalara dayanan ilikilerden
kaynaklanan zorunluluklar olduu kadar, mktesebatn (acquis) yasal
dzenlemeler ve tatminkar bir uygulama kaydn da referans alacaktr.
Uzun gei dnemleri, istisnalar (derogations), zel dzenlemeler veya
daimi koruma tedbirleri gz nnde bulundurulabilir. Bu hkmler, koruma
tedbirlerine temel oluturmak iin srekli olarak uygulanabilir olacaklardr.
Bu hususlar, gerektiinde Komisyon tarafndan her bir ereve iin verilecek
tekliflerde, kiilerin serbest dolam, yapsal politikalar veya tarm alanlar
konularnda yer alacaktr. Ayrca, kiilerin serbest dolamnn ileriki
90
Brusells European Council 16 and 17 December 2004 Presidency Conclusions, s.6.

80
dzenlemelerine ilikin karar verme sreci, ye devletlerin her birinin azami

rol oynamasna imkan salamaldr. Gei dzenlemeleri ya da kstlamalar,
rekabet ya da dahili pazar sisteminin almas zerindeki etkilerine gre
gzden geirilmelidir.
Bir aday lkenin katlmnn mali ynleri, uygulanabilir bir Mali
ereve kapsamnda hesaba alnmaldr (must be allowed). Bu nedenle,
katlmlar, mali reformlar gerektiren nemli mali sonular dourabilecek
aday lkeler ile alacak katlm mzakereleri, ancak 2014 sonras periyotta
Mali erevenin oluturulmasndan sonra sonulanabilecektir.
Mzakerelerin ortak (shared) hedefi katlmdr. Bu mzakereler, sonucu
nceden garanti edilemeyen ak ulu (open ended) bir sretir. Tm
Kopenhag Kriterleri dikkate alndnda, eer aday lke, yeliin btn
ykmllklerini tamam ile yerine getirebilecek (assume) bir pozisyonda
deil ise, ilgili aday lkenin Avrupa yaplar ierisine mmkn olan en
kuvvetli ba aracl ile tam olarak apa atmas (anchored) garanti
edilmelidir.
Aday bir lkenin, Birliin zerinde kurulu olduu, zgrlk, demokrasi,
insan haklarna sayg, temel zgrlkler ve hukukun stnl ilkelerini
ciddi ve srarla ihlal etmesi durumunda, Komisyon, kendi giriimi ile ya da
ye lkelerin te birinin talebiyle, mzakerelerin askya alnmasn tavsiye
edecek, daha sonra tekrar balamasna ynelik artlar ortaya koyacaktr. AB
Konseyi, bu konuda aday lkenin grlerini aldktan sonra mzakerelerin
kesilmesine ve tekrar balama artlarna nitelikli ounlukla karar verecektir.
ye lkeler, hkmetler aras konferansta, hkmetler aras konferansta
genel oy birlii art prensibinin dnda olmasna ramen n yargsz olarak
(without prejudice to the general requirement for unanimity in the IGC.)
Konseyin
kararna
gre
hareket
edecektir.
Avrupa
Parlamentosu
bilgilendirilecektir.
Katlm mzakerelerine paralel olarak, Birlik her aday lkeyle youn
siyasi ve kltrel diyalog gerekletirecektir.
Ayrca, genileme bal altnda Avrupa Konseyi;
81
Avrupa Komisyonu tarafndan 6 Ekim 2004 tarihinde hazrlanan raporu

ve Avrupa Parlamentosunun Bulgaristan, Romanya ve Trkiye lerleme
Raporunu, Bulgaristan, Romanya ve Hrvatistann Strateji Belgesini, Trkiye
ile ilgili nerileri ve Trkiyenin Avrupa Birlii yelik perspektifinden ortaya
kan sorunlara ilikin belgeyi memnuniyetle karlamakta,
On yeni lkenin Avrupa Birliine baarl bir ekilde katlmasndan
sonra, srecin devam iin kararlln, Avrupann birliine, gvenliine,
istikrarna ve refahna katkda bulunacak aday lkeler ile angaje olduunu
ifade etmekte,
Ayrca, Avrupa entegrasyonu gayretleri srdrlrken, Birlikin yeni
yeler hazmetme (absorb) yeteneinin, hem Birliin hem de aday lkelerin
genel karlar dorultusunda nemli bir husus olduuna atfta bulunmaktadr.
Sz konusu Zirve kararlarnda; Trkiyeye mzakere tarihi verilmesi ile
komular ile snr sorunlarnn zmnn sadece ilgili AB lkeleri ile
mzakere edilmesi (Ermenistan konusu gndem d kalmtr) hususlar
nispeten olumlu olarak nitelendirilmektedir.
Sz konusu Zirve kararlarnda olumsuz hususlar olarak mzakerelere fiili
balang iin kamuoyunda yanl olarak yanstlan Koulsuz Mzakere Tarihi
alnd grnn aksine,
Trkiyenin katlm mzakerelerinin fiili balangcndan nce, Ankara
Antlamasnn uyarlanmasna ilikin protokol imzalamas,
Trkiyede alt yasann (Dernekler Kanunu, Yeni Ceza Kanunu, stinaf
Mahkemeleri Kanunu, Adli Kolluk Kanunu, Ceza Usul Kanunu, Ceza nfaz
Kanunu yrrle girmesi hususlarnn mzakereler iin n koul olarak
nmze srlmesi,
Hrvatistan ile yaplacak olan mzakereler iin hazrlanacak olan katlm
erevesi iin usuller belli olmamasna ramen, ayn durumda bulunan
Trkiye iin hazrlanacak Mzakere erevesi iin Ucu ak, daimi
kstlamalar, mzakerelerin askya alnmas gibi nceden belirlenmi
olumsuz hususlarn yer ald metnin yirmi nc paragrafna atfta
bulunulmas,
82
Avrupa
Konseyinin, Avrupa
Komisyonunun hazrlam olduu
raporlara atfta bulunmas ile 15 Aralk 2004 tarihli Avrupa Parlamentosu

kararlarn not ettiinin belirtilerek, bu kurumlar tarafndan kabul edilen
olumsuz hususlarn mzakere srecinde karmza karlabilecek olmas,
Mzakerelerin amacnn tam yelik deil, katlm olarak nitelendirilmesi,
(The shared objective of the negotiations is accession) ve bunu takip eden

maddede mzakerelerin olumlu sonulanmamas halinde, aday lkenin sk
balarla Avrupa yaplar ierisinde tutulmas ifadesinin yer almas (mtiyazl
Ortaklk sonucunu dourabilir),
Birliin yeni yeler hazmetme (absorb) yeteneinin, hem Birlikin, hem
de aday lkelerin genel karlar dorultusunda nemli bir husus olduuna

atfta bulunulmas ve mzakere sonucunda referandum uygulayacan
aklayan lke saysnn giderek artmas (Fransa ve Avusturya) Zirve
kararnn olumsuzluunu ispatlamaktadr.
Mzakere erevesi unsurlar arasnda yer alan Kiilerin serbest dolamnn
ileriki dzenlemelerine ilikin karar verme sreci, ye devletlerin her birinin azami
rol oynamasna imkan salamaldr. Gei dzenlemeleri ya da kstlamalar, rekabet
ya da dahili pazar sisteminin almas zerindeki etkilerine gre gzden
geirilmelidir. ifadesinden;
Kstlamalarn belirli bir sre ile snrlandrlacan,
Belirlenen srelerin sonunda, lkelerin mnferiden de kendi yaplar
gerei kstlamalar srdrebilecekleri deerlendirilmektedir.
Sonu olarak, Zirve kararlarnn genel yaps gz nne alndnda;
Komisyonun ve Avrupa Parlamentosunun hazrlad raporlardaki
olumsuz
hususlarn
ayrntl
biimde
yer
almamasnn
kamuoyunu
yanltabilecei kymetlendirilmektedir.
Mzakere
tarihinin
artl
kymetlendirilmektedir.
83
verildii
(GKRYni
tanma)
Zirve karalar ierdii hususlar itibari ile (Deregasyonlar,ak ulu,

askya alma, mzakerelerin baarszl halinde ilikilerin devam gibi
hususlar) tam yelik perspektifi vermemektedir.
Mzakere srecinde nmze getirilecek dier hususlarn (Dier
raporlara ve Parlamento kararna atf yaplmas) nemli problemler
yaratmtr. Trkiye iin hazrlanan Mzakere ereve Belgesinde, anlan
olumsuz hususlar ayn ekilde korunarak yer almtr. Ayrca, Mzakere
ereve Belgesinde Parlamento kararlarna atfta bulunularak, anlan
kararlarn AB Mktesebat sayld belirtilmi ve Trkiyenin sz konusu
kararlar AB mktesebat olarak kabul etmesi istenmitir. Bylece, Trkiye
bir ok olumsuz kararlar ieren ve AB Konseyinin de 17 Aralk 2004 AB
zirvesinde not ettii Parlamento kararnn gereklerini yerine getirmek zorunda
kalacaktr.
2.2.25 16-17 Haziran 2005 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.
Avrupa Birlii Konseyi Brksel Zirvesi 16 - 17 Haziran 2005 tarihlerinde
Brkselde gereklemitir. Avrupa Birlii Konseyi zirvesinde grlen konular ve
alnan baz kararlar aada sunulmutur.
Genileme:
Avrupa Birlii Konseyi 25 Nisan 2005 tarihinde Lksemburg Dnem

Bakanl
ile
Bulgaristan
ve
Romanya
arasnda
Katlm
Antlamas
imzalanmasndan duyduu memnunluu ifade etmitir. Konsey ayrca 17-18 Haziran

2004 ve 16-17 Aralk 2004 tarihli Konsey zirvelerinde genileme ile ilgili alnan
kararlar hatrlatmakta ve bu kararlarn tam olarak uygulamaya konulmas gerektiini
bildirmektedir.
Avrupa Birlii Anayasas:
Avrupa Birlii Anayasas genilemi bir Avrupa Birliinin daha demokratik,
daha saydam ve daha etkin bir ekilde ilemesi iin oluturulmutur. Bu noktada
84
Avrupa Birlii vatandalarnn sorduu sorulara en iyi ekilde cevap vermektedir.

Anayasann yeniden grlmesi ve zerinde deiiklik yaplmas mmkn deildir.
ye lkelerde vatandalarn, sivil toplum kurulularnn, sosyal ortaklarn, ulusal
parlamentolarn ve siyasi partilerin katlmyla bir tartma ve fikir alverii sreci
balatlacaktr. Bu srecin sonular 2006 ylnn ortasnda Avusturya Dnem
Bakanlnda deerlendirilecektir. Avrupa Birlii Anayasasnn onay srecinin
sonuca ulatrlmas iin daha nce belirlenen 1 Kasm 2006 tarihi, 1 Kasm 2007
senesi ortasna ertelenmitir.
Mali Perspektif:
Konu zerinde gr birliine ulalamamtr. 1 Temmuz tarihinde Avrupa
Birlii Dnem Bakanln devralacak olan ngilterenin konuyla ilgili tartmalar
srdrmesi ve tartmalar bir sonuca ulatrmas beklenmektedir.91
Sz konusu Zirvede, daha ok mali perspektif bal tartlm, Trkiye
konusunda ise 17-18 Haziran 2004 ve 16-17 Aralk 2004 tarihli Konsey zirvelerinde
alnan kararlara atfta bulunularak konu tartlmak istenmemitir.
2.3. AT/AB LERLEME RAPORLARI
2.3.1
1998 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu.
Haziran 1998 tarihinde Cardiffte yaplan Avrupa Birlii Zirvesinde,

Komisyonun Trkiye hakknda Trkiye-Avrupa Topluluu Ortaklk Antlamasnn
yirmi sekizinci maddesi ile Lksemburg Zirvesi sonularna dayanan bir rapor
sunmas kabul edilmitir. Avrupa Birlii Komisyonu, Trkiyeye ilikin ilk lerleme
Raporunu, dier aday lkelerin lerleme Raporu ile birlikte Aralk 1998 Avrupa
Birlii Viyana Zirvesi iin hazrlamtr.92
91
Brusells European Council 16 and 17 June 2005

http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/85349.pdf .
92
Presidency
Karluk Rdvan, Avrupa Birlii ve Trkiye, Beta Yaynlar, stanbul, 2005, s.886.
85
Conclusions
s.1.
1998 lerleme Raporunun girii ksmnda, Haziran 1993te yaplan Kopenhag

Avrupa Birlii Konseyinin, katlm iin bir dizi politik kriter zerinde mutabk
kald belirtilmi, anlan kriterler anlatlmtr.
Ayrca, Komisyonun, Cardiff Avrupa Birlii Konseyi Zirvesinde alnan karar
gereince, talep edilen deerlendirmeyi yapmak iin eitli bilgi kaynaklarn
kulland, bu bilgi kaynaklarnn Trk makamlarnn katks, uluslararas
kurulularn (zellikle Avrupa Konseyinin) deerlendirmeleri, sivil toplum
kurulularnn raporlar ve Avrupa Parlamentosunun ve ye devletlerin raporlar
olduu belirtilmitir.
lerleme Raporunun, kamu otoritelerinin rgtlenii ve ileyii ile temel
haklarn korunmasyla ilgili mekanizmalarn sistematik bir incelemesinden olutuu,
sadece biimsel bir anlatm yerine, demokrasinin ve hukukun stnlnn etkin
ileyiini deerlendirmeye alld vurgulanmtr.
Bundan
sonraki
blmde,
Trkiyedeki
durum
hakknda
nceki
deerlendirmeler ile Komisyonun Trkiye hakkndaki grleri anlatlmtr.

Daha sonraki blmde ise, Trkiyedeki son politik gelimeler ortaya
koyulmutur. Bu ksmda,
geen bir ka ylda, Trkiyedeki politik durumun
nispeten istikrarsz olduu anlatlarak, siyasi partiler ve hkmet kurma almalar

ile ilgili bilgiler verilmitir. 1999 baharnda erken parlamento seimleri yaplmasnn
muhtemel olduu vurgulanmtr.
leriki blmde, demokrasi ve hukukun stnl bal altnda, 1982
Anayasasna gre Cumhuriyetin nitelikleri anlatlm, 1995 ylnda, TBMM
tarafndan
Anayasada
yaplan
baz
deiiklikler,
Trkiyede
demokrasinin
glendirilmesine katkda bulunan olumlu admlar olarak nitelemitir. Ancak, siyasi

partilerin ileyii konusunda ve yurt dnda yaayan Trk vatandalarnn seme
hakk konusunda henz herhangi bir yasa karlmamas eletirilmitir.
86
Parlamento blmnde, Trkiye Byk Millet Meclisinin yasama faaliyetleri

ile yasalama sreci anlatlmtr.
Milletvekilleri seimi hakkndaki yasa, % 10luk bir lke barajna tabi olarak
nisbi temsil esasna dayanmas nedeni ile eletirilmitir. 1995te yaplan son genel
seimde, bu barajn, kullanlan 28 milyon geerli oydan yaklak 4 milyon oyun
Mecliste temsil edilmemesine neden olmas anlatlmtr 93
Yrtme blmnde, Cumhurbakan ve Hkmetin seilme esaslar ve
faaliyetleri anlatlm, Genelkurmay Bakannn, resmi olarak Savunma Bakanna
kar sorumlu olmad ve Yksek Askeri ura tarafndan teklif edilerek Babakan
tarafndan atand zellikle belirtilmitir.
1997 ylnda, Trk gazetelerinde kan baz haberlere gre, Kuzey Irakta
Krdistan i Partisinin (PKK) slerine kar Trk Silahl Kuvvetlerince yaplan iki
operasyonun, Genelkurmay Bakan tarafndan hkmete nceden herhangi bir
bildirimde bulunulmakszn gerekletirildii belirtilmitir.
Ayrca, bu ksmda, Trkiyenin ynetim yaps ile ilgili bilgiler verilmi,
yolsuzluk, kayrma ve nfuz kullanma olaylarnn ok olduu vurgulanm ve
yolsuzluun nedenleri sralanmtr.
Yarg sistemi blmnde, Anayasaya gre Trkiyedeki yarg sistemi
anlatlmtr.
Parlamentonun hlihazrda, anlan raporda belirtilen ve Mecliste Bekleyen baz
tasarlar kabul etmesi halinde, Trk mevzuatnn, Avrupa standartlarna nemli
lde yaklam olaca belirtilmitir.
Milli Gvenlik Kurulu balnda, sz konusu Kurulun nasl kurulduu ve
yaps anlatlmtr. Bu kurumun varlnn, temel bir demokratik yapya ramen,
93
1998 Trkiye Dzenli lerleme Raporu, s.11.
87
Trk anayasasnn, ordunun sivil bir rol oynamasna ve siyasi hayatn her alanna
mdahale etmesine imkan verdiini gsterdii vurgulanmtr.
zetle, Trkiyede kamu otoritelerinin rgtlenii, demokratik bir sistemin
temel zelliklerinin ouna sahip olduu, otoritelerin, genel olarak, Topluluk
mktesebatyla uyumlu mevzuat hazrlama ve uygulama kabiliyetinde olan ehil bir
idareye sahip olduu anlatlmtr. Ancak, eitli faktrlerin, bu otoritelerin, Avrupa
Birliinin ye devletlerindeki gibi ilenmesine engel olduu belirtilmitir. Bu
kapsamda, Milli Gvenlik Kurulu, Devlet Gvenlik Mahkemeleri eletirilmitir.
nsan Haklar ve Aznlklarn Korunmas bal altnda, Trkiyenin, Medeni
ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesi haricinde, insan haklarnn korunmasyla
ilgili nemli szlemeleri onaylad vurgulanmtr. Trkiyenin, kenceye Kar
BM Szlemesini ve kencenin ve Dier Gayr nsani veya Aalayc Muamele
veya Cezalarn nlenmesi iin Avrupa Szlemesini ve 4, 6 ve 7 sayl Protokoller
haricinde, nsan Haklarnn Korunmas iin Avrupa Szlemesini de onaylad
belirtilmitir. Trkiyenin, lm cezasn mevzuatnda tutmaya devam etmekte
olduuna fakat bu cezann uygulanmad belirtilmitir.
Trkiyenin, Ulusal Aznlklarn Korunmas iin ereve Szlemesini
imzalamad ve Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesinin 1996 ylnda ald bir
karar gereince, Trkiyedeki insan haklar durumunun, Avrupa Konseyinin izleme
prosedr altnda olduu belirtilmitir.
Medeni ve siyasi haklar blmnde, ifade zgrlnn tam olarak teminat
altna alnmad ve ok sayda kstlamaya tabi olduu vurgulanmtr. Medeni ve
siyasi haklarn ihlal edilmesi olaylarnn ounun, u veya bu ekilde, hkmetin ve
ordunun lkenin gneydousundaki sorunlara gsterdikleri tepkiyle balantl
olduu belirtilmitir.
Trk makamlarnn, zellikle 1995 ylnda, cesaret verici gibi grnen bir
demokratik reform srecini balatm olduklar, fakat Mart 1997de gzalt
88
mevzuatnda yaplan nemli deiiklik haricinde, bu srecin devam ettirilemedii

ifade edilmitir. Trkiyede, kayg verici belirli sorunlardan ayrntl olara rnekler
verilerek bahsedilmitir.
Ekonomik, sosyal ve kltrel haklar blmnde, polis ve askeri personel hari,
iilerin serbeste rgtlenmek ve sendika kurmak hakkna sahip olduu
anlatlmtr. 1995 tarihli anayasa deiiklii ve sendikalar yasasnda 1997 ylnda
yaplan bir deiiklik ile sendikalarn siyasi faaliyetlerde bulunmasna engel olan
kstlamalarn kaldrld anlatlmtr. Devlet memurlarnn da, sendika kurma
hakkn kazandklar, fakat grev veya toplu pazarlk hakkn elde edemedikleri
belirtilmitir.
1991 ylnda, Trkeden baka dillerdeki yaynlarla ilgili yasann kaldrlmas,
Krte dahil yabanc dillerde yayn yaplabilmesinin mmkn klnd anlatlmtr.
Krtenin, kltrel faaliyetler erevesinde artk yasak olmad, fakat siyasi
iletiim veya eitim alanlarnda kullanlamad ve
Krt dillerinden herhangi
birinde radyo ve televizyon yaynclnn yasak olduu vurgulanmtr.

Din zgrl konusunda, devlet ilkokullarnda dinsel eitimin (Snni)
zorunlu olduu anlatlmtr. Gayr Mslim vatandalar ile ilgili brokratik
kstlamadan bahsedilmitir. Sryani Ortodokslarn, bir dinsel aznlk olarak
tannmamakta olduu ve dinsel eitimlerinin icrasnda basklara tabi olduu
vurgulanmtr. Trkiyenin Alevi Mslmanlarnn en az 12 milyon kii olarak
tahmin edildii belirtilmitir. Snni din adamlarnn aksine, hkmetten maa alan
Alevi din adamlarnn olmad aklanmtr.
Trk toplumunda laiklik ilkesinin korunmasnda ordunun, bu ilkeye kar
olduklar dnlen baz slami akmlara kar aktif bir rol oynad ve
Milli
Gvenlik Kurulu erevesinde ordunun, hkmete baz uyarlarda bulunduu

belirtilmitir. Ayrca, ordunun, laiklik ile badamayan faaliyetlere kartklar kabul
edilen kiileri kendi saflarndan dzenli olarak ihra ettiine dikkat ekilmitir.
89
Rapora gre, son zamanlarda Trkiye ekonomik ve sosyal haklarn yasal

erevesini iyiletirmeye alm olmakla beraber, sendikalar ile ilgili olanlar bata
olmak zere bu haklar hala bir takm kstlamalara tabidir ve haklarn pratikte
kullanm, Avrupa Birlii lkelerinde geerli olan standartlar dzeyinde deildir.
Raporda, kltrel haklar arasnda, din zgrl, resmen tannan dinsel aznlklara
(Lozan Antlamas) ve engellerle kar karya olan dier dinsel aznlklara farkl
muamele edilmesi yznden snrl kald deerlendirmesi yaplmtr.
Aznlk Haklar ve Aznlklarn Korunmas blmnde, Trkiyenin nfusunun
62 milyondan fazla olduu ve bu rakamn iinde, bilgi kaynana bal olarak 8 ve
15 milyon arasnda olduu tahmin edilen Krt kkenli bir nfusun dahil olduu
vurgulanmtr. Lozan Antlamasna gre Trk devletinin resmen aznl
tand, bunlarn, Ermeniler (50.000), Museviler (25.000) ve Rumlar (5.000).olduu
anlatlmtr. Bu aznlklarn, kendi kiliselerini, okullarn ve hastanelerini serbeste
ynettikleri ve resmen tannan bu aznln mensuplarnn yetkili makamlara kayt
yaptrmakla ykml olduu anlatlmtr. Bu aznlklarn yelerinin kimlik
kartlarnda, onlarn mensubiyetlerinin belirtildii ve ileri Bakanlnda aznlklar
ile ilgilenen bir daire olduu belirtilmitir.
Raporda, Krt kkenli vatandalarn politik ve ekonomik hayata katlmalar
nnde hukuki engeller olmad, fakat aka veya politik olarak etnik kimliklerini
ne sren Krtlerin, taciz edilme veya takibata urama riskine girdii
vurgulanmaktadr. Krt nfusun ounluunun, lkenin gneydousunda yaad ve
bu blgede on yldan daha uzun bir sredir Trk hkmetinin, Trkiyenin
gneydousunda bamsz bir Krdistan devleti kurma amacn gden ve terrist
yntemler kullanan Krdistan i Partisi (PKK) ile silahl atma iinde olduu
belirtilmitir. Bu durumun dorudan bir sonucu olarak, Trk gvenlik gleri
tarafndan ilenen insan haklar ihlalleriyle birlikte, kylerin geni lekte zorla
boaltldn ve tahrip edildiini gsteren kantlar olduu vurgulanmtr.
Rapora gre, Trkiyede, Lozan Antlamas erevesinde resmen tannan
aznlklara ve bu antlamann kapsam dnda kalan aznlklara yaplan muamele
90
asndan hukuki ve fiili bir farkllk vardr. Trk makamlar, bir Krt aznln
varln tanmamakta, onlar Krt kkenli Trkler olarak telakki etmektedir.
Krtlerin, Trkiyenin her yerinde bulunduu, fakat esas olarak gneydouda
younlat, ekonomik ve sosyal bakmdan dezavantajl bir konumda olduklar ve
OHALin yrrlkte olduu illerde, devam eden terrist eylemlerin tm sonularn
ve medeni ve siyasi haklarn normal kullanm zerinde OHALden kaynaklanan
kstlamalar yaadklar belirtilmitir. Bu balamda, rapora gre, Trkiye,
gneydou sorununa siyasi ve gayr askeri bir zm bulmaldr. Bugne kadar
grlen esas itibariyle askeri yaklam, insani ve mali adan maliyetlidir ve blgenin
sosyal ve ekonomik gelimesine engel olmutur. Ayrca, bu yaklam Trkiyenin
uluslar aras imajna da zarar vermitir. Rapora gre, bir sivil zm kapsamnda,
Krt kltrel kimliinin belirli biimleri tannabilir ve ayrlkl veya terrizmi
savunmamas artyla, o kimliin ifade edilme yollarna daha fazla hogr
gsterilebilir.
Kbrs Konusunda ise raporda aadaki hususlardan bahsedilmitir.
Trkiye, 1974ten beri Kuzey Kbrs igal altnda tutmakta ve yaklak olarak
35.000 kiilik bir ordu bulundurmaktadr. 1983 ylnda, adann bu kesimi, bamsz
bir cumhuriyet olduunu ilan etmitir. Trkiye dnda, uluslararas toplum bu devleti
tanmamtr. Muhtelif BM kararlar, Kuzey Kbrsn Trkiye tarafndan igalini ve
Kbrs Cumhuriyetini kuran antlamalara aykr olarak igal altndaki kesimde bir
bamsz cumhuriyetin tek tarafl ilann knam ve mevcut durumun kabul
edilemez olduunu belirtmitir.
27 Ocak 1997 tarihinde, Denkta ve Cumhurbakan Demirel, Kuzey
Kbrsn kademeli olarak Trkiye ile btnlemesi hakknda bir ortak aklama
yaptlar. Bu aklama, Avrupa Birliinin Kbrs ile katlm mzakereleri balatma
kararn tarihsel bir hata olarak knyordu ve ABye tek tarafl yelik yolunda
Rum Ynetimi tarafndan atlan her admn KKTC
ve Trkiye arasndaki
btnleme srecini hzlandracan belirtiyordu. Temmuz aynda, Trkiye ve

Kuzey Kbrs, ekonomik ve mali btnleme, gvenlik, savunma ve d politika
91
alanlarnda ksmi btnleme salamak iin gerekli tedbirleri oluturmakla grevli

bir Ortaklk Konseyi kuran bir Ortaklk Antlamas imzaladlar.
Komisyon Trkiye tarafndan alnan tedbirlerin, Avrupa Birliinin onaylad
ilgili BM kararlarnda ifadesini bulan uluslararas hukuk ile badamad
grndedir. Komisyon, BM Gvenlik Konseyinin ve Avrupa Birliinin tam
desteiyle BM Genel Sekreteri tarafndan yrtlen iyi niyet misyonunun ilgili tm
taraflarca aktif ekilde desteklenmesi gerektiine inanmaya devam etmektedir.
Komisyon, Kbrs Trk toplumunun garantr olarak Trkiyenin, esas olarak
iki blgeli ve iki toplumlu bir federasyon kurulmasna dayanan ilgili BM kararlarna
uygun biimde Kbrs sorununa adil ve haka bir zm bulunmas iin zel ilikisini
kullanmas gerektiine inanmaktadr.
Genel deerlendirme blmnde, politik adan, deerlendirmenin, kamu
otoritelerinin ileyiinde baz anormallikler olduunu, insan haklar ihlallerinin
devam ettiini ve aznlklara muamele konusunda nemli eksikler bulunduunu
gsterdii anlatlmtr. Rapora gre, Ordunun sivil denetiminin olmay, kayg
vericidir. Milli Gvenlik Kurulu kanalyla ordunun politik yaamda oynad byk
rol, bunu yanstmaktadr. Komisyon, Trk hkmetinin lkedeki insan haklar
ihlallerine kar mcadele etmede kararlln kabul etmektedir, fakat bunun imdiye
kadar pratikte nemli herhangi bir sonucu olmamtr. Trkiyenin 1995te iine
girdii demokratik reform sreci devam etmelidir.
Bu sorunlarn zlmesine ek olarak, Trkiye, muhtelif komu lkelerle tm
anlamazlklarn uluslararas hukuka uygun olarak bar yollarla zmlenmesine
yapc bir katkda bulunmaldr.
2.3.2 1999 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu.
Avrupa Birlii Komisyonu, ikinci raporunu ise Aralk 1999 Helsinki Zirvesine
sunulmak zere hazrlamtr.
92
Son gelimeler bal altnda, Trkiye zerine en son Dzenli Raporun

kabulnden bu yana, ikili ilikilerin byk bir deiim olmakszn gelitii
vurgulanmakta ve gelimeler ayrntl olarak anlatlmaktadr. 94
Avrupa Birlii-Trkiye ilikilerinin, terrist ba PKK lideri Abdullah
calann tutuklanmas ve yarglanmasndan ve 29 Haziran 1999da Ankara Devlet
Gvenlik Mahkemesince lm cezasna mahkm edilmesinden de etkilendii
vurgulanmakta ve sre zetlenmektedir. Ayrca, Avrupa Birliinin lm cezasna
kar olduu vurgulanmaktadr.
Son gelimeler blmnde, yine 1998 lerleme Raporunda olduu gibi
Trkiyedeki politik durum, siyasi partiler ve hkmet kurma almalar ile ilgili
bilgiler verilmitir.
calan davas ve Austos depreminin, Trkiyedeki iki byk hadise olduu
vurgulanmtr. Depremin, afet yardm dzenlemekte ge kalan Trk makamlarnn
etkinlii konusunda kamuoyunda tartmalara yol at ve sivil toplumun Trkiye
siyasetindeki varlnn giderek artmakta olduunu gsterdii belirtilmitir.
Demokrasi ve hukukun stnl ksmnda, siyasi partiler sistemiyle ilgili
olarak, Trkiye Byk Millet Meclisinin,
Austos 1999da Siyasi Partiler
Kanununda siyasi partilerin kapatlmasn ve yelerinin siyasi hayata katlmaktan

men edilmelerini zorlatran baz deiiklikler yapt belirtilmitir.
Parlamento ksmnda, Parlamentonun yapsnda deiiklik olmad ve
TBMMnde bir siyasi partinin temsil edilmesi iin %10luk ulusal barajn,
kullanlan otuz bir milyon geerli oydan yaklak be milyonunun temsil
edilmemesine neden olduu vurgulanmtr.
94
1999 Trkiye Dzenli lerleme Raporu.
93
Yrtme ksmnda, yrtme organnda nemli herhangi bir gelime

gzlenmedii aklanmtr. Yeni hkmetin, memur almlarnda usulszl
nlemek iin, renci Seme ve Yerletirme Merkezi (SYM)nin gzetimi altnda
merkezi bir snav yoluyla memur alnmas iin bir sistem kurarak olumlu bir adm
att vurgulanmtr.
Yarg ksmnda, yarg sistemindeki balca yasal deiimin, siyasi sularla
ilgilenen Devlet Gvenlik Mahkemeleri (DGM) reformuyla
ilgili olduu
belirtilmitir. DGMlerden askeri hakimi karan anayasal ve yasal deiikliklerin

TBMM tarafndan kabul edilerek 22 Haziran 1999da yrrle girdii ve bu
reformun dorudan bir sonucu olarak, calan davasna bakan Ankara DGMde
askeri hakim yerine 23 Haziran 1999da bir sivil hakim getirildii anlatlmtr.
Bu mahkemelerde sanklara tannan haklar konusunda hala baz kukular
olmakla
beraber,
bu
reformun
DGMnin
ileyiini
aka
iyiletirecei
vurgulanmtr. imdiki hkmete ve gemi hkmetlerce yaplan ve halen

Parlamentoda olan bir dizi teklifin yarg sisteminin ileyii zerinde olumlu bir etki
yapabilecei belirtilerek, yasa teklifleri ayrntl olarak anlatlmtr
Son dzenli rapordan bu yana, yolsuzluklara kar herhangi bir yeni mevzuat
karlm olmad vurgulanmtr.
Milli Gvenlik Kurulu ksmnda, Milli Gvenlik Kurulu kanalyla askerlerin
siyasi yaamn pek ok alannda nemli bir etki sahibi olmaya devam ettii ve Milli
Gvenlik Kurulunun, siyasi yaamda byk bir rol oynamay srdrd
vurgulanmtr. Ayrca, olaanst mahkemeler sistemi devam ederken, Devlet
Gvenlik Mahkemelerinde askeri hakimin yerine bir sivil hakim getirilmesi yargnn
bamszl asndan kesin bir iyilemeyi temsil ettii de olumlu olarak
anlatlmtr.
nsan Haklar ve Aznlklarn Korunmas ksmnda, Trkiyede insan
haklarnn durumunun, Avrupa Konseyi tarafndan 1996da alm olan izleme
94
prosedrleri altnda olduu vurgulanmtr. Ekim 1998den bu yana baz olumlu

admlar atlm olsa da, Trkiyede kayg verici medeni ve siyasi haklar bakmndan
baz sorunlarn hala mevcut olduu belirtilmitir.
Rapora gre, yetkili makamlarn son zamanlardaki olumlu jestlerine ramen,
ifade zgrlyle ilgili durum kayg verici olmaya devam etmektedir.
Raporda, genel olarak, son rapordan bu yana, Trkiyede medeni ve siyasi
haklar ile ilgili durum nemli lde deimi olmad anlatlmtr. Ekonomik,
sosyal ve kltrel haklar ile ilgili zel bir gelime olmad belirtilmitir.
Aznlk Haklar ve Aznlklarn Korunmas ksmnda, kltrel kimlik
kapsamnda 1998 Dzenli Raporda belirtilenlere atfta bulunulmutur
Teslim olan ve rgt hakknda bilgi veren PKK mensuplar bata olmak zere
af imkn getiren ve alt ay sreyle geerli olan Pimanlk Yasas ile PKK lideri
calann, Austos 1999da, rgtnn yelerini, Trk hedeflerine kar saldrlara
son
vermeye
ve
Trk
topraklarndan
ekilmeye
armasn
olumlu
deerlendirmektedir.
Kbrs konusunda, 1998 lerleme Raporundan bu zamana kadar olan sre
ayrntl anlatlarak, bir garantr lke olarak Trkiyenin, G8in davetiyle balatlan
BM sreci erevesinde iki taraf bir araya getirmek iin gl taahht gstermesi
gerektii vurgulanmtr.
1996 ylnda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Kuzey Kbrstaki
emlaklarna eriim imknndan mahrum edilmi olan bir Kbrsl Rum kadnn
(Bayan Loizidou) davasnda Trkiye aleyhine bir karar ald ve Temmuz 1998de
ald ikinci bir kararla, Mahkemenin davac lehine parasal tazminat hkmetti ve
tazminat demesi iin Trkiyeye Ekim 1998e kadar sre tand anlatlmtr.
Trkiyenin bugne kadar, sz konusu arazinin Trkiyede deil KKTCde
bulunduu gerekesiyle, mahkemenin kararna uymad ve Nisan 1999da, Avrupa
95
Konseyi Bakanlar Komitesi Bakannn, Trkiyenin Mahkeme tarafndan belirlenen

tazminat demekle ykml olduunu hatrlatt vurgulanmtr.
Genel deerlendirmede, son gelimelerin, Trkiyede bir demokratik sistemin
temel zellikleri mevcut olmakla beraber, lkenin Kopenhag siyasi kriterlerini hala
karlamadn teyit ettii vurgulanmtr. Rapora gre, nsan haklar ve aznlklarn
korunmas konularnda ciddi eksikler vardr. kence sistematik deildir fakat hala
yaygndr ve ifade zgrl yetkili makamlarca devaml olarak kstlanmaktadr.
Milli Gvenlik Kurulu, siyasi yaamda byk bir rol oynamaya devam etmektedir.
Yargnn bamszl konusunda baz iyilemeler olmu ise de, olaanst
mahkemeler sistemi devam etmektedir. Son aylarda, demokratikleme ynnde baz
yeni cesaret verici iaretler olmutur. Hkmet ve Parlamento, siyasi yaam, adalet
sistemini ve insan haklarnn korunmasn dzenleyen baz nemli yasalarn kabul
edilmesi iin almlardr. Bu tedbirlerin etkisini deerlendirmek iin henz
erkendir fakat bu abalar srdrlmeli ve Krt kkenli olanlar dahil tm vatandalar
iine almaldr. Komisyon, bu tedbirlerin olumlu etkisinin, Abdullah calana
verilen lm cezasnn infazyla yok edilmeyeceini umut etmektedir.
2.3.3. 2000 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu
Avrupa Birlii Komisyonu, nc raporunu ise Aralk 2000 Nice Zirvesine
yelik kriterleri ana bal altndaki siyasal kriterler alt balnda, Haziran
1993te Kopenhag AB Konseyi tarafndan belirlenen, aday lkelerce katlm iin
yerine getirilmesi gereken siyasal kriterlerin, bu lkelerin demokrasiyi, hukukun
stnln, insan haklarn ve aznlklarn saylmasn ve korunmasn garanti eden
kurumlarn istikrarn salam olmasn ngrd 1998 lerleme Raporunda
olduu gibi tekrar vurgulanmaktadr.
96
Ayrca, Trkiyenin katlm ynnde ilerlemesi zerine 1999 Dzenli

Raporunda,
Komisyonun
sonu
blmnde
belirtilen
hususlar
tekrar
vurgulanmaktadr.
Son gelimeler bal altnda, Trkiye iin hazrlanan son Dzenli Raporun
kabulnden bu yana, ikili ilikilerin byk bir deiim olmakszn gelitii
vurgulanmakta ve gelimeler ayrntl olarak anlatlmaktadr.
Demokrasi ve hukukun stnl blmnde, 1982 Anayasasnn yrrlkte
olduu, ancak, siyasal evrelerde, Anayasann ada demokratik standartlara uygun
olarak, rnein ifade zgrl bakmndan deitirilmesi gerektii yolunda genel
fikir birlii olduu belirtilmitir. Halen, TBMM bnyesinde bir Partiler Aras Uyum
Komisyonu ve Anayasa Komisyonunun anayasa deiiklikleri zerinde alt da
vurgulanmtr.
Parlamento
blmnde,
parlamentonun yapsnda
deiiklik olmad,
yetkilerine sayg gsterilmeye devam edildii ve muhalefetin, parlamentonun

faaliyetlerine tam olarak katld belirtilmitir.
Ayrca, gerekleen Cumhurbakan seimleri arifesinde, parlamentonun
yasama iinden byk lde uzaklat, bunun bir sonucu olarak, beklenen siyasal
reformlar konusunda ok snrl parlamento almas not edilebildii vurgulanmtr.
Yrtme blmnde, yrtmenin yapsnda nemli bir deiikliin, katlm
amacna ynelik olarak Avrupa Birlii konularnda isel koordinasyonun
glendirilmesi olduu belirtilmitir. Bu yln balarnda, teknik ve ekonomik
konularda ilgili Bakanlklar arasnda tam koordinasyon salamak iin, Dileri
Bakan, d ticaretten sorumlu Devlet Bakan ve zelletirmeden sorumlu Devlet
Bakanndan oluan bir Avrupa Birlii Ekonomik ve Teknik Koordinasyon Konseyi
kurulduu ve bu grev imdi Babakan Yardmcs Ylmaza verildii anlatlmtr.
Ayrca, Avrupa Birlii-Trkiye ilikileriyle balantl btn hkmet ilerinin etkin
koordinasyonunu salamak zere, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii adnda bir
yrtme organnn Haziran 2000de parlamento tarafndan ihdas edildii ve Genel
Sekreterliin personel says yaklak 70 olaca belirtilmitir.
97
Rapora gre, ordunun zerinde sivil kontrol gelitirme ihtiyac srmektedir.

Avrupa Birlii, NATO ve AGT standartlarna aykr olarak, Savunma Bakanna
kar sorumlu olmak yerine, Genelkurmay Bakan hala Babakana kar sorumludur.
Yksek renim kurumlarnn faaliyetlerini kontrol eden Yksek retim
Kurulunun yeleri arasnda, Genelkurmay Bakan tarafndan seilen bir yenin
olduu da grlmektedir.
Rapora gre, blgesel ve yerel ynetim dzeyinde belirgin bir deiiklik
olmamtr. Merkezi ynetimin yerel ynetim zerindeki kontrol gl olmaya
devam etmektedir.
Yarg sistemi blmnde, geen bir yl iinde gerekleen olumlu bir
gelimenin, yarg ve savclarn saysnn (adaylar dahil) 8.300den 9.947ye kmas
olduu anlatlmaktadr.
Mart 2000de ie alnan yeni personel ile, bu saynn
10.347ye ykselmesi sz konusudur. Adalet Bakanl, bu artn, ekstra personel

ihtiyacn karlad grndedir.
Bununla beraber, yarg sisteminin etkinliini arttrmaya ynelik baka spesifik
tedbirler yoktur. Yarg sistemi, halihazrda, byk bir dava ykyle uramakta
zorluk ekmektedir (1 milyondan fazla ceza davas srmektedir). Ceza davalar ok
uzun srmeye devam etmektedir (on be yandan kk ocuklar tarafndan ilenen
sular yarglayan ocuk mahkemelerinde ortalama 655 gn).
Rapora gre, yeni mevzuat bakmndan cesaret verici bir gelime, nceki
dzenli rapor zamannda zaten beklenmekte olan, devlet memurlarnn ve dier kamu
grevlilerinin yarglanmasyla ilgili yasann kmas olmutur. Aralk 1999da kabul
edilen bu yeni yasa, zellikle, gvenlik grevlilerinin yarglanmasn kolaylatrma
amacna yneliktir. Bu yasaya gre, takibat balatlmas, artk yerel idari kurullarn
onayna tabi deildir. Bu ileriye doru bir admdr. Ancak, valilerin ve
kaymakamlarn onay gerekli olmaya devam etmektedir. Bu adan ilave
iyiletirilmelere ihtiya vardr.
98
Geen yln dzenli raporunda da belirtilmi olan, Ceza Kanunu tasars ve

Ceza Usul Kanununu deitiren yasa tasars ile ilgili olarak, bu nemli yasalar
henz kabul edilmemitir. Bir adli polis kurulmas ve bir kamu hakemlii makamnn
ihdas edilmesi gibi konular kapsayan mevzuat taslaklarnn Kopenhag siyasal
kriterlerine uygunluunu salamak amacyla, Adalet Bakanlnn, son aylarda
youn alma yapm olduu kaydedilmelidir.
Devlet Gvenlik Mahkemeleri konusunda yeni admlar atlmas gereklidir.
Haziran 1999da bu mahkemelerden askeri hakimlerin karlmasndan beri, bu
konuda ilave herhangi bir deiiklik olmamtr.
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tarafndan Avrupa nsan Haklar
Szlemesine aykr grlen mahkmiyetlerin sonularnn telafisine ynelik
dzenlemelerin Trk mevzuatna dhil edilmesi gerei de vardr. Bu tr
dzenlemeler, mahkmiyet sonucunda kstlanan medeni ve siyasi haklarn iadesini,
davann yeniden almasn ve ceza kaytlarnn silinmesini salamaldr.
Yolsuzlua kar tedbirler blmnde, bu yln bandan beri, yolsuzluk
konusunun siyasal gndemin st sralarnda olduu, iki parti bakanna ynelik
yolsuzluk iddialar hakknda meclis soruturmalar yapld belirtilmitir. Yolsuzluk
yaygn olmaya devam etmekte ve ciddi bir kayg konusu olmay srdrmektedir.
Milli Gvenlik Kurulu blmnde, Trkiyenin siyasal yaamnda Milli
Gvenlik Kurulunun oynad rolde herhangi bir deiiklik olmad, radikal
slamc ve ayrlk hareketler ile balantl olduklarndan phe edilen devlet
memurlarnn iten atlmas konusunda son zamanlarda cereyan eden tartmada
grld gibi, Kurulun kararlar, aklamalar veya tavsiyeleri, siyasal sreci gl
bir ekilde etkilemeye devam ettii vurgulanmaktadr.
Ayrca,
rapora
gre,
Kurulun grlerinin, pratikte hkmete oynanan rol ciddi ekilde snrlad

grlmektedir. Bunun yannda, savunma ve gvenlik konularnda Parlamentoya kar
pek az sorumluluu olduu anlalmaktadr. Milli Gvenlik Kurulunun sivil ye
99
saysn arttrma imknnn siyasi ve askeri evrelerde tartlmakta olduu not

edilmitir.
nsan haklar ve aznlklarn korunmas blmnde, Austos 2000de,
Trkiyenin insan haklar sahasnda iki nemli uluslararas belgeyi imzalad,
bunlarn Siyasi ve Medeni Haklar Uluslararas Szlemesi ve Ekonomik, Sosyal ve
Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi olduu vurgulanmaktadr. Ancak rapora
gre, yaknda balamas beklenen TBMMdeki onay srecinde, bu szlemelerin
herhangi birinde yer alan spesifik hkmlere herhangi bir spesifik ekince konulup
konulmad grlecektir. Ancak, lm cezasnn kaldrlmas hakknda Avrupa
nsan Haklar Szlemesine ek 6 numaral protokol ve Her Trden Irk
Ayrmclnn Tasfiyesi Szlemesi dahil, Trkiyenin henz katlmam olduu
baz nemli insan haklar belgeleri vardr. Trkiye, Avrupa Konseyi Ulusal
Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesini ve Uluslararas Ceza Mahkemesi
Tzn de imzalamamtr.
Son Dzenli Rapordan bu yana, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Trkiyeyi
iine alan mnferit davalarda baz kararlar almtr. Trkiyedeki genel insan haklar
durumu, 1996 ylnda Avrupa Konseyi tarafndan alm olan izleme prosedr
altndadr.
Medeni ve Siyasi Haklar blmnde, bu alanda geen yln dzenli raporunda
belirlenen sorunlar pek fazla deimedii ve ancak snrl bir ilerleme kaydedildii
anlatlmaktadr. Siyasal alandaki ifade zgrl dahil, ifade zgrl konusunda
hala ciddi sorunlar vardr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin pek ok kararnda
teyit edildii gibi, var olan mevzuat, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde garanti
edilen ifade zgrln ihlal eden yorumlara yol amaya devam etmektedir. Rapora
gre,Trk mahkemeleri, zellikle Krt kkenli nfusun durumu ile ilgili olarak,
devletin kabul etmedii grlerin ifade edilmesini kstlamaya devam etmektedirler.
Yeni ihlallerden kanmak iin, bu alanda hem mevzuatn hem de uygulamann genel
bir reformdan geirilmesi acilen gereklidir. Bu arada, hakimler ve savclar, cezai
100
sorumluluun iddeti tahrik eden beyanlar ile snrlanmas gerektiini belirleyen

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihadna tam olarak riayet etmelidirler.
Rapora gre, din zgrl ile ilgili olarak, Yahudi cemaati yannda, Yunan
Ortodoks, Ermeni, Katolik ve Sryani Ortodoks Kiliseleri bata olmak zere, baz
Gayr Mslim cemaatlere ynelik daha byk bir hogr olduunu gsteren
iaretler vardr. Aralk 1999da, yetkili makamlarn yaynlam olduu bir genelgeye
gre, dinsel cemaatler, hayr ve ibadet binalarn tamir etmek iin devletten izin
almak zorunda olmayacaklardr. Genel olarak, bu olumlu yaklam daha da
gelitirilmeli ve 1923 Lozan Antlamasnn kapsamna girsinler veya girmesinler,
Gayr Mslimlerin somut talepleri, Heybeliada ruhban okulunun kapal kalmaya
devam etmesi konusu dahil, gerektii gibi incelenmelidir.
Alevilere ynelik resmi yaklamda herhangi bir deiiklik olmad
grlmektedir. Alevilerin ikayetleri, sadece Snni camileri ve dinsel vakflarnn
inas iin mali destek salanmas yannda, okullarda ve ders kitaplarnda Alevi
kimliini yanstmayan zorunlu din eitimi verilmesi zerinde younlamaktadr. Bu
konular son derece hassastr; ancak, bunlar hakknda ak bir tartmaya girmek
mmkn olmaldr.
Ekonomik, sosyal ve kltrel haklar blmnde, kltrel haklar ile ilgili
olarak, 31 Mart 2000 tarihinde Yargtay tarafndan kabul edilen ve Medeni Kanun
erevesinde bireylerin, ocuklarna, (Krte adlar dahil) kendi setikleri herhangi
bir ad verme zgrln teyit eden karar ile, olumlu bir gelime gereklemitir.
Uygulamada,
baz adlar,
nfus kayt memurlar tarafndan bazen
kabul
edilmemektedir. Yargtayn karar, mevzuatta bir deiikliin yolunu amaldr.

Trkeden baka dillerin kullanm asndan, 1923 Lozan Antlamas
kapsamna giren aznlklara mensup vatandalar (Yahudiler, Ermeniler, Rumlar) ile
ilgili olarak belirli bir problem bildirilmi deildir. Ancak, Lozan Antlamasnn
kapsam dndaki gruplara mensup olanlar iin, zellikle TV/radyo yayncl ve
eitim asndan, durum iyilememitir. 3984 sayl yasa, evrensel kltrn ve
bilimin gelimesine katkda bulunacak diller hari, radyo ve televizyon yaynlarnn
101
Trke olmasn ngrmektedir. Uygulamada, Krt dilinde baz yaynlara bazen

msamaha gsterilmektedir. Eitim alannda (temel ve yaygn eitim), Milli Eitim
Bakanl tarafndan aka msaade edilmedike, Trkeden baka hibir dil eitim
amacyla kullanlamaz. Ne mevzuat, ne de uygulama, etnik kkenlerinden bamsz
olarak btn Trkler iin kltrel haklarn kullanmna engel olmamaldr. Nfusun
byk lde Krt kkenli olduu gneydoudaki durumun dzelmesi iin, bu husus
zel nem tamaktadr.
ocuk haklar ve ocuk emei asndan, yasalar ve ynetmelikler ocuk
Haklar Szlemesine uygun olmakla beraber, bunlarn icras arzu edildii gibi
olmaktan uzaktr.
Aznlk haklar ve aznlklarn korunmas blmnde, Trkiyenin, Ulusal
Aznlklarn Korunmas in Avrupa Konseyi ereve Szlemesini henz
imzalamad ve Lozan Antlamas ile tarif edilenlerden baka aznlklar tanmad
vurgulanmaktadr.
Trkiyenin, kltrel bir kimlie ve ortak geleneklere sahip herhangi bir etnik
grubu ulusal aznlk olarak kabul etmeye istekli olup olmamasndan bamsz
olarak, bu tr gruplarn mensuplar, hala aka baz temel haklardan yoksun
braklmaktadr. Ana dillerinde yayn yapma, ana dillerini renme veya ana
dillerinde eitim alma hakk gibi, etnik kkenleri ne olursa olsun btn Trklerin
sahip olmas gereken kltrel haklar garanti edilmi deildir Ayrca, bu vatandalara,
bu konulardaki grlerini ifade etme frsatlar verilmemektedir.
Son Dzenli Rapordan bu yana, olaanst hal blgesinde eitli gazete ve
dergiler yasaklanm ve baz Krt taraftar dernekler kapatlmtr.
Rapora gre, gneydouda gvenlik durumunun byk lde dzelmi
olduu ve Trkiyenin blgede bir sosyo-ekonomik kalknma programna girimekte
olduu da dikkate alnrsa, kltrel haklar konusu, blgedeki durumun iyiletirilmesi
iin nemlidir.
102
Son Dzenli Rapordan bu yana, gneydouda geni lekte silahl iddet

durmu grnmektedir.
Sosyo-ekonomik ynden, Trk yetkililer, blgenin kalknma dzeyini arttrmak
iin abalarn hzlandrmaya balamlardr. Ancak, eitim, salk ve su temini ile
ilgili olarak byk ilave abalara ihtiya vardr. Yetkili makamlar, gemite gvenlik
nedenleriyle boaltlm kyler ve mezralardaki nfusun ksmen geri dnmesine izin
verme iradesini de gstermitir.
Kbrs konusunda hali hazrdaki duruma ilikin gemi sre ayrntl olarak
anlatlmtr.
Rapora gre, Trkiyenin, kuzeydeki mlkne gitmesine engel olarak,
Loizidou adl bir Kbrsl Rumun haklarn srekli olarak ihlal etmi olduu yolunda
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin verdii karar gereince, Avrupa Konseyi
Bakanlar Komitesi, Temmuz 2000de bu konuda ikinci bir Ara Karar kabul
etmitir. Bu kararda, Bakanlar Komitesi, Bir yksek akit tarafn Mahkemenin
kararn yerine getirmemesinin daha nce hi grlmemi bir ey olduunu
vurgulad belirtilmitir. Ayn kurum, Trkiyenin Mahkemenin kararn yerine
getirmeyi reddetmesinin, onun uluslararas ykmllklerine aka aykr
olduunu beyan etmi ve Trkiyenin, daha fazla gecikmeksizin, Avrupa nsan
Haklar Mahkemesinin 28 Temmuz 1998 tarihli kararna tam olarak uymasn
srarla talep ettiini vurgulamtr.
Kbrsllar tarafndan Trkiye aleyhine alan ve halen nsan Haklar
Mahkemesi nnde bulunan yz elli-iki yz kadar benzer dava olduu tahmin
edildii de belirtilmitir.
Genel deerlendirmede, son dzenli rapordan bu yana olumlu bir gelimenin,
Trk toplumunda, Avrupa Birliine katlm amacyla gerekli olan siyasal reformlar
konusunda geni apl bir tartmann balam olmas olduu vurgulanmaktadr. Bu
balamda iki nemli giriimde bulunulmutur: Baz uluslararas insan haklar
103
belgelerinin imzalanmas ve nsan Haklar Koordinatr st Kurulunun almasnn

hkmete ksa bir sre nce onaylanmas. Ancak, geen yla kyasla, temel
durumda pek az iyileme olmutur ve Trkiyenin durumu Kopenhag Siyasal
Kriterlerine hala uygun deildir.
Bir demokratik sistemin temel zellikleri var olmaya devam etmektedir,
Trkiye demokrasiyi ve hukukun stnln garanti etmek iin gereken kurumsal
reformlarn uygulanmasnda yava davranmaktadr. Avrupa Birlii-Trkiye ilikileri
asndan yrtme alannda deiiklikler olmu, fakat ordu zerinde sivil kontrol gibi
baz temel kurumsal sorunlar henz ele alnmamtr. Yarg ile ilgili olarak, devlet
memurlarnn yarglanmasn kolaylatran yeni prosedr cesaret verici bir
gelimedir. Geen yln dzenli raporunda sz edilen, yargnn ileyiine ait nemli
yasa tasarlar hala sonulanmamtr. Devlet Gvenlik Mahkemeleri ile ilgili olarak,
Haziran 1999daki son reformdan beri ilave herhangi bir iyileme olmamtr.
Yolsuzluk bir kayg konusu olmaya devam etmektedir.
Abdullah calan davas dahil, lm cezas infaz edilmemektedir. Ancak, insan
haklarnn genel durumu birok bakmdan endie verici olmaya devam etmektedir.
Konunun yetkili makamlar ve parlamento tarafndan ciddiye alnmasna ve insan
haklar alannda eitim programlar uygulanmasna ramen, ikence ve kt
muamele kk kaznm olmaktan uzaktr. Trkiye cezaevi sisteminde nemli bir
reform yapmaya hazrlanmakta olsa da, cezaevi koullar dzelmemitir. fade,
rgtlenme ve toplant zgrlkleri hala srekli olarak kstlanmaktadr. Din
zgrl asndan, Gayr Mslim topluluklara ynelik olumlu bir yaklam
benimsenmi grnmektedir. Bu yaklam, Snni olmayan Mslmanlar dahil, btn
dinsel topluluklar iin gelitirilmelidir.
Rapora gre, geen yla kyasla, ekonomik, sosyal ve kltrel haklara ilikin
durum,zellikle etnik kkene baklmakszn btn Trkler iin kltr haklardan
yararlanma sz konusu olduunda, iyileme gstermemitir. Nfusun arlkl olarak
Krt olduu gneydouda durum pek fazla deimemitir.95
95
104

Avrupa Birlii Komisyonu, drdnc raporunu Aralk 2001 Leaken Zirvesine
Rapora gre, Haziran 1993 tarihli Kopenhag Avrupa Konseyi sonularna gre
yelik iin siyasi kstaslar "Demokrasi, hukuk devleti ve insan haklarn gvenceye
alan istikrarl bir kurumsal yap, aznlklara sayg ve aznlklarn korunmas" olarak
belirlenmitir.
Baz alanlarda ilerleme kaydetmesine karn Trkiye Kopenhag Siyasi
Kstaslarna henz uymamaktadr. Buna bal olarak Trkiye, lke apnda tm
vatandalar iin insan haklar ve temel zgrlklerin yasalar ve uygulamalarda tam
olarak
korunmasn
salanmak
iin
reform
srecini
younlatrlmak
ve
hzlandrlmak konusunda cesaretlendirilmektedir.

3 Ekim 2001 tarihinde Trk Parlamentosu tarafndan onaylanan anayasal
deiiklikler insan haklar ve temel zgrlkler ve lm cezasnn kstlanmas
konularnda garantilerin glendirilmesi ynnde nemli admlardr. Bu anayasa
deiiklikleri zellikle, ifade ve dncelerin yaylmas, basn ve dernekleme
zgrlkleri konusunda kstlama alann daraltmtr. Artk dikkatler bu nemli
deiimlerin uygulanmasna ynelmitir. Bu deiikliklere ramen temel haklarn
kullanmnda kstlamalar srmektedir. Trkiye'de bireylerin temel haklarnn
kullanmnda ilerleme salanmas; anayasal deiikliklerin yorumu, uygulama
yasalarnn ayrntlar ve yasalarn yetkililer tarafndan gerek uygulamalarna
baldr. Orantllk ilkesinin getirilmesi ve reformun genel amacnn insan haklarna
sayg ve hukuk devletine saygnn n plana karlmas olmas cesaret vericidir.
Anayasa reform paketi erevesinde giriimler Katlm Ortakl Belgesi (KOB)
ncelikleri konusunda ilerlemeyi kolaylatrmaldr.
105
lm cezasna kar moratoryum korunmutur. Terrizm sular iin tannan

istisna, (hibir ekinceye izin vermeyen) Avrupa nsan Haklar Szlemesi 6 Nolu
Protokolne aykrdr. Bununla birlikte sava sular alannda istisna bu protokole
uygundur. Anayasa deiikliinin yrrle girmesi iin ceza yasasnda yaplacak
ilgili mevzuat deiikliklerinin ardndan Trkiye'nin, Avrupa nsan Haklar
Szlemesi 6 Nolu Protokol'n imzalamas ve onaylamasnn mmkn olup
olmad deerlendirilebilecektir.
Ekonomik, sosyal ve kltrel haklar alannda olumlu gelimeler kaydedilmitir.
1982 Anayasann yirmi altnc ve yirmi sekizinci maddelerindeki, kanunla
yasaklanan dillerin kullanmn engelleyen hkmler kaldrlmtr. Trke'den baka
dillerin de kullanmna olanak verebilecek bu gelime olumludur. Trk yetkililerin de
onaylad gibi, anayasal reformun uygulanabilmesi iin kstlayc mevzuat ve
uygulamalarn ortadan kaldrlmas gerekmektedir. Etnik kkenine baklmakszn
tm Trk vatandalarnn kltrel haklardan gerek anlamda yararlanabilmesi
konusunda bir gelime olmamtr.
Trkiye, hapishaneler konusundaki kkl reformlarn etkin bir ekilde
uygulanmas
konusunda
desteklenmektedir.
Hapishane
protestolarnn
bastrlmasnda, orantsz g kullanm knanmaktadr. Alk grevleri sonucu can

kaybnn srmesi insani adan kabul edilemez bir durumdur. Greve katlanlarn
siyasi
gerekelerine
baklmakszn
lmlerin
engellenmesi
iin
abalar
hzlandrlmaldr. Bu konularda serbest tartmaya olanak verilmelidir.

Adalet sistemi reformu balatlmtr. Yarg Bamszl, Devlet Gvenlik
Mahkemeleri'nin ve Askeri Mahkemelerin yetkileri ve Avrupa nsan Haklar
Mahkemesi kararlarna uyum konular endie verici konular olmaya devam
etmektedir.
Anayasann on dokuzuncu maddesi yarglama ncesi tutukluluk alannda, toplu
sular iin tutukluluk sresini drt gne indirmitir. Tutuklulara kar kt
106
muamelenin nlenmesi asndan olumlu olan bu durum, DGM yetkisi altndaki

davalar ve olaanst hal blgelerinde de geerli olmaldr.
Mevzuatlarn saydamlnn arttrlmas ynnde pek ok giriime karn
yolsuzluk ciddi bir sorun olmay srdrmektedir. Avrupa Konseyi'nin yolsuzluk ve
para aklama konularndaki szlemelerinin imzalanm olmas olumlu bir gelimedir.
Gneydou
blgesinin
ekonomik
durumunun
iyiletirilmesi,
blgesel
dengesizliklerin giderilmesi ve vatandalarn ekonomik, sosyal ve kltrel

olanaklarnn gelitirilmesi iin daha fazla etkinlik gsterilmelidir. Bu blgedeki drt
ilde olaanst hal uygulamas srmektedir.
Trkiye'de demokratik sistemin esas zellikleri var olmakla birlikte, ordu
zerinde sivil denetim gibi temel meselelere etkin bir ekilde eilmek gerekmektedir.
Anayasal, yasal ve idari alanlarda deiikliklere karn Trkiye'de, bireyleri
etkileyen
haliyle,
hlihazrdaki
insan
haklar
durumunun
iyiletirilmesi
gerekmektedir.
Kbrs konusunda ise rapora gre, Rauf Denkta'n Birlemi Milletler (BM)
grmelerinden ekilmesine ve BM Genel Sekreteri'nin New York'taki grme
davetini reddetmesine Ankara'nn verdii destek gz nnde bulundurularak; Kbrs
konusuna kalc bir zm bulunmas ynnde BM Genel Sekreteri'nin abalarna
destek olaca ynnde siyasi diyalog erevesinde ifadesinin ardndan, zm
kolaylatrmak amacyla, Trkiye'nin somut admlar atmas gerekmektedir.
nsan Haklar, Kbrs ve Snr Anlamazlklarnn Bar zm gibi
Katlm Ortakl'nn nceliklerinin oluturan konularda ilerlemelerin ivme
kazandrlmas
iin
geniletilmi
siyasi
yararlanlmaldr.96
96
http://www.belgenet.com/arsiv/ab/ab_rapor01_12.html.
107
diyalog
srecinden
tam
olarak

Avrupa Birlii Komisyonu, beinci raporunu Aralk 2002 Brksel Zirvesine
Raporda,
yelik ncesi stratejisi erevesinde, son rapordan bu yana,
Trkiyenin siyasi, ekonomik yelik kstaslar ve AB mktesebatna uyum

alanlarnda ilerleme kaydettii vurgulanmaktadr.
Raporda Trkiye ile tam yelik mzakereleri konusuna girilmemektedir.
Avrupa Birlii Komisyonunun yelik ncesi stratejinin glendirilmesi olarak
tanmlanan neriler ise, sreci yavalatc ve mzakere hedefinden uzaklatrc
olabilir endiesi yaratmaktadr. Rapora gre baz nemli deerlendirmeler aada
belirtilmitir.
Trkiye siyasi kstaslara uyum konusunda kayda deer (noticeable) ilerlemeler
kaydetmitir. Anayasal reform ve yasal deiiklikler paketi araclyla Katlm
Ortaklnda belirlenen temel nceliklerin pek ou ele alnmtr. zellikle,
Austos 2002 tarihinde Meclisin onaylad yasal deiiklikler, geni etkili reformlar
yapmak konusunda Trkiyenin istekliliini gstermesi asndan son derece olumlu
karlanmtr.
Reformlarn gerekletirilmesi, Trk siyasi liderlerinin byk blmnn
Avrupa deerleri ve standartlarna uyumda ilerleme kaydedilmesi ynnde
kararllnn nemli bir iaretidir. Avrupa Birlii Komisyonu, gelimeleri olumlu
karlamaktadr ve Trkiyedeki siyasi ortam erevesinde bu gelimenin neminin
farkndadr. Reformlar ok zor koullar altnda onaylanmtr. Bu reformlar, Trk
siyasi sisteminin imdiye kadar ok hassas grlen alanlarda dahi ilerleme kaydetme
istek ve kapasitesini kantlamadr.
Bununla birlikte Trkiye siyasi yelik kstaslarna tam olarak uyum
salamamaktadr:
108
Reformlar, temel hak ve zgrlklerin tam olarak kullanm asndan baz

nemli eksiklikler iermektedir. zellikle basn ve yayn da ieren ifade zgrl,
bar toplanma zgrl, dernekleme zgrl, dini zgrlkler ve yasal tazmin
hakk alanlarnda nemli kstlamalar srmektedir.
Reformlarn ounun yrrle girmesi iin ilgili ynetmelik ve idari
tedbirlerin onaylanmas ve tm lkede deiik dzeylerde yrtme ve yarg
makamlar tarafndan uygulanmaya geirilmesi gerekmektedir. Yksek Seim
Kurulunun nemli bir siyasi partinin liderinin 3 Kasm seimlerine katlmn
engelleyen karar, reformlarn ruhunu yanstmamaktadr.
Halen, siyasi kstaslar erevesinde bir dizi nemli konunun uygun ekilde ele
alnmas gerekmektedir. Bunlar arasnda ikence ve kt muamele ile mcadele,
ordu zerinde sivil denetimle ilgili baz sorunlar, iddet iermeyen grlerini dile
getirmeleri sonucunda hapiste bulunan kiilerin durumlar ve Avrupa nsan Haklar
Mahkemesi kararlarna uyum bulunmaktadr.97
Son yllarda gerekleen nemli ilerlemeler ve daha fazla dikkat gerektiren son
alanlarn
nda,
Trkiye,
yasal
olarak
ve
uygulamada,
demokrasinin
glendirilmesi ve insan haklarnn korunmas alanlarnda, reform srecinin

srdrlmesi konusunda cesaretlendirilmelidir. Bylelikle Trkiyenin siyasi
kstaslara tam olarak uyum alannda kalan son engelleri amas mmkn olacaktr.
Kbrs konusunun zm ile ilgili abalarn Trkiye ile AB arasnda
geniletilmi siyasi diyalogun bir paras olduu hatrlatlmaktadr. AB Komisyonu,
tm taraflarn ve hlihazrdaki erevede zellikle Trkiyenin, bu yl iinde Kbrs
sorununda kapsaml bir zme ulalmas iin Birlemi Milletlerin abalarna tam
destek vermesini istemektedir. 98
97
98
http://www.belgenet.com/arsiv/ab/ab_rapor02_1.html.
109
2.3.6
2003 AB Komisyonu Trkiye lerleme Raporu.
Avrupa Birlii Komisyonu, altnc raporunu, Aralk 2003 Brksel Zirvesine

Raporun siyasi kstaslar blmnde, son 12 ay iinde Trkiyenin, etkileyici
yasal abalarn srdrerek Kopenhag siyasi kstaslarna uyum ynnde nemli bir
ilerleme salad, bununla birlikte yargnn bamszl ve ileyiinin, dernekleme,
ifade ve din zgrl gibi temel haklarn kullanmnn genel erevesinin
glendirilmesi, sivil-ordu ilikilerinde Avrupa uygulamalarna daha da yaklalmas,
Gneydounun durumu ve kltrel haklar bata olmak zere, bu raporda yer alan
sorunlarn giderilmesi gerekmektedir. Trk vatandalarnn Avrupa standartlarnda
insan haklar ve temel zgrlklerden yararlanmasn salamak amacyla tam ve
etkin uygulama salanmas gerektii vurgulanmaktadr.
Ayrca Trkiye, Kbrs sorununa kapsaml bir zm getirilmesi abalar iin
kararl bir destek salamaldr. Sorunun zmsz kalmas, Trkiyenin Avrupa
Birliine ynelik hedeflerinde nemli bir engel oluturabilir.
Avrupa Komisyonu 2004 yl Ekim aynda Trkiyenin siyasi kstaslara uyumu
konusunda bir rapor ve tavsiye aklayacaktr. Bunun sonucunda, Aralk 2004
tarihinde toplanacak olan, Avrupa Birlii Konseyi Trkiye ile yelik mzakerelerinin
alma olasl konusunda karar alacaktr.
Son yl iinde Trk hkmeti reformlar hzlandrmak ynnde byk bir
kararllk gstermi ve etkin uygulama alannda nemli admlar atmtr. Dnce ve
gsteri zgrl, kltrel haklar, ordu zerinde sivil denetim gibi hassas alanlara
deinen reformlar byk bir siyasi neme sahiptir. Katlm Ortakl erevesinde
yer alan pek ok ncelik ele alnmtr.
Kamu idaresi alannda, zellikle insan kaynaklar idaresinin saydamlatrlmas
reformu yolsuzlukla mcadeleyi glendirecektir.
110
Milli Gvenlik Kurulunun grev, yetki ve ileyii ile ilgili nemli reformlar
sivil-ordu ilikilerini Avrupa Birlii uygulamalarna yaknlatrmtr. Ancak, Milli
Gvenlik Kurulu temsilcilerinin Radyo Televizyon st Kurulu (RTK) ve Yksek
retim Kurumu (YK) gibi sivil kurumlarda yer almas ve askeri harcamalarn
onay ve denetiminde parlamento yetkisi konular da ele alnmaldr. 99
Yarg sisteminin etkinlii ve bamszl ynnde gelimelere ramen, hala
yaplmas gerekenler vardr. Devlet Gvenlik Mahkemelerinin, savunma hakk ve
adil yarglama alanlarnda Avrupa standartlarna getirilmesi gerekmektedir.
Reform uygulamalar dzensizdir ve baz durumlarda yasa uygulaycs ve
yarg
makamlarnn
getirdii
kstlamalar
sonucunda
amalanan
hedeflere
ulalamamaktadr. Bu nedenle hkmet bir Reform zleme Grubu oluturmutur.

Trkiye Avrupa Konseyi Yolsuzluk Szlemesini onaylam ve bu alanda
eitli giriimlerde bulunmutur. Bununla birlikte kamu hayatnn pek ok alannda
yolsuzluk srmektedir.
Trkiye sivil ve siyasi haklara, sosyal ve ekonomik haklara ynelik Avrupa
szlemelerini imzalamtr. Ancak Avrupa nsan Haklar Mahkemesi hkmlerine
uyum ynnde sorunlar srmektedir.
kence ve kt muamele ile mcadele alannda yasal sistem Avrupa
standartlarna yaklamtr. kencenin boyutlar azalm olmakla birlikte baz
davalarla ilgili raporlar endie yaratmaktadr.
Hapishane koullarnda ve hkmllerin haklarnda iyilemeye ramen, avukat
edinme hakknn uygulamada her zaman kullanlamad grlmektedir.
Yeniden yarglanma hakk az dava iin kullanlabilmitir. DEP davasnda
savunma hakkna sayg konusunda endieler srmektedir.
99
2003 Trkiye Dzenli lerleme Raporu., s.19.
111
Reform paketleri ifade zgrl alannda nemli kstlamalar ortadan

kaldrm ve ceza davasnda getirilen yeni hkmler sonucunda pek ok kii serbest
braklmtr.
Toplanma ve gsteri hakk alannda nemli kstlamalar kaldrlrken baz
gsterilerde gvenlik glerinin ar iddet kulland grlmtr.
Dernek kurma zgrl alannda baz kstlamalarn kaldrlmasna karn
derneklerin ar ilemlere tabi olduu ve zellikle insan haklar derneklerine kar
davalar olduu grlmektedir.
Parti kapatmann zorlatrlmasna karn HADEP kapatlm, DEHAPn ise
kapatlmas istemiyle dava almtr.
Din zgrl alannda reformlara karn yasa uygulayclarnn kstlayc
yorumlar nedeniyle, zellikle tzel kiilik ve mal edinme, eitim ve din adamlar
eitimi alanlarnda, Avrupa standartlarna gre nemli snrlamalar srmektedir.
Trke dnda dillerde radyo, televizyon yayn ve eitimde yasaklar kaldran
tedbirlere karn uygulamada bir deiiklik grlmemektedir.
Gneydouda
olaanst
hal
uygulamasnn
kaldrlmasnn
ardndan
yerlerinden ayrlm kiiler ve blgenin sosyal ve ekonomik geliimi konularna

kapsaml bir ekilde eilmek gerekmektedir. Genel anlamda kltrel haklar konusu
da ele alnmaldr.
Trkiye, Kbrs sorununun zm konusunda desteini eitli frsatlarla dile
getirmitir. Kuzey Kbrs ile Trkiye arasnda Gmrk Birliinin yrrle
girmeyeceini aklamtr.
112
Trkiye ile Yunanistan arasnda gven arttrc tedbirler alnmas ynnde

abalar ve Ege konusunda Dileri Bakanlar arasnda temaslar srmektedir. 100
NATO yesi olarak Trkiyenin, AB yesi olmayan NATO yelerinin, NATO
kaynaklarnn kullanld Avrupa Birlii liderliinde operasyonlara katlmas ile
ilgili yntemleri onaylamas, Avrupa Savunma ve Gvenlik Politikas ynnde
nemli bir engeli ortadan kaldrmtr.
2.3.7
2004 AB Komisyonu lerleme Raporu.
Avrupa Birlii Komisyonu, yedinci ilerleme raporunu 17 Aralk 2004 Brksel

Zirvesine sunulmak zere hazrlamtr.
lerleme Raporunun incelenmesinden, raporun genelde olumlu bir dille
yazld gze arpmakla birlikte, Kopenhag Kriterleri ve AB mktesebat asndan
olumsuz hususlara da yer verilmitir. Rapor Giri, yelik Kriterleri ve Katlm
Ortaklnn Global Deerlendirilmesi olmak zere blmden olumaktadr:.
Raporun sonuna ise 3 EK konulmutur (Aday lkelerin Onaylad nsan Haklar
Szlemeleri, Trkiyeye Uygulanan Metodoloji ve Trkiyeye Ait statistiksi
Bilgiler.)
Anlan Rapor;
Trkiye-Avrupa
Birlii
ilikilerini
zellikle
Ortaklk Antlamas
erevesinde tarif etmekte,

Kopenhag Siyasi Kriterleri (demokrasi, hukukun stnl, aznlklarn
korunmas) asndan mevcut durumu analiz etmekte,
Kopenhag Ekonomik Kriterleri (ileyen bir piyasa ekonomisi, Birlik
iindeki pazar gleri ve rekabet basksyla baa kma kapasitesi) ile tarif
edilen ekonomik kriterlere ilikin durumun ve beklentilerin deerlendirmesini
yapmakta,
Trkiyenin
yelik
ykmllklerini
kapasitesini sorgulamaktadr.
100
http://www.belgenet.com/arsiv/ab/ab_rapor03_1.html
113
yerine
getirip
getirememe
Raporun sonunda, raporda ayrntl olarak incelenen hususlar ve Katlm

Ortaklnda belirtilen nceliklerin ne lde karland incelenmektedir. Mays
2003te Avrupa Birlii Konseyi, Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Belgesini
kabul etmitir. Bahse konu belgenin maksad, yelik iin gerekli kriterleri karlama
abalarnda Trk makamlarna yardmc olmaktr. Raporda, balklar halinde ayrntl
olarak yaplan inceleme ve sonulara ilikin zet bilgi aada belirtilmitir.
Trkiye, Gzden Geirilmi Katlm Ortakl belgesinde belirtilen ncelikler
zerinde almaya devam etmitir. Genel olarak ilerleme salanmtr, fakat
ngrlen grevleri yerine getirmek iin hala daha nemli admlarn atlmasna
ihtiya duyulmaktadr.
Gelitirilmi siyasi diyalog ve siyasi kriterlerin ncelikleri asndan, zellikle
de geen yln ilerleme raporunda belirtilen ncelikler bata olmak zere, yasamaya
ilikin nemli ilerleme kaydedilmitir. Uygulama alannda da nemli ilerlemeler
kaydedilmitir. Bununla birlikte, eksiklikler kalmtr ve daha fazla btnlemeyi ve
birlemeyi salamak iin siyasi reformlarn gerektii aktr.
Kbrs konusunda, Trkiye getiimiz yl boyunca BM Genel Sekreterinin
Kbrsta kalc bir bara ulamak iin srdrd zm abalarn desteklemitir.
Snr anlamazlklarnn barl yollarla zlmesine ilikin olarak, Yunanistanla
ilikiler olumlu ynde gelimitir.
Ortak D ve Gvenlik Politikasna ilikin olarak: Trkiyenin d politikas
Avrupa Birliinin d politikalaryla byk lde uyumludur. Trkiye, ulusal
politikalarnn ve onlarn uygulamalarnn ABnin ortak tutumlaryla uyumlu
olmasna dikkat etmeli, onlar uluslar aras ortamlarda savunabilmeli, Avrupa
Birliinin tm yaptrmlarn ve kstlayc tedbirleri koulsuz artsz uygulayabilmek
iin aba sarf etmeli ve bu hususlar salamaldr.
114
Trkiye, baz durumlarda belirgin rezervasyonlar olmasna ramen, kendisiyle

ilgili Avrupa Konvansiyonlarnn birounu kabul etmitir ve Avrupa nsan Haklar
Mahkemesinin kararlarnn birounu uygulamak iin abalarn artrmtr. lm
cezasnn her artta kaldrlmas iin gerekli 13 No.lu Protokol Haziran 2004te
imzalanm, mevcut yasal mevzuatta lm cezasna ilikin btn referanslar
kaldrlmtr.
kenceyle ve kt muameleyle mcadeleyi glendirmek iin daha fazla aba
sarf edilmitir. Otoriteler ikence yapanlara kar sfr tolerans gstermektedir ve
ikence yapanlarn cezalandrld baz davalar olmutur. Mahkeme ncesi
tutukluluk sresine ilikin usuller Avrupa standartlarna uyumlu hale getirilmitir.
Bununla birlikte, tutuklular hala yasa uygulayclar tarafndan yasal haklarnn ne
olduu konusunda bilgilendirilmemekte, savclar, ikenceyle sulanan kamu
grevlileri hakknda her zaman sratle ve yeterince ilem yapmamaktadr. Bu
metotlar ortadan kaldrmak iin abalarn srdrlmesine ihtiya vardr.
Temel zgrlklerin Avrupa standartlarnda kullanlabilmesi erevesinde
belirgin bir aama kaydedilmitir. Tre cinayetlerine ceza indirimi getiren ifadeler
yasalardan karlmtr. Kadn haklar, ayrmclk yaplmamas ve ikence ve kt
muameleye ceza getiren yeni bir ceza kodu yrrle sokulmaktadr.
Anayasal deiiklikler yaplarak basn zgrl glendirilmitir. fade
zgrl aikar bir ekilde artm olmakla birlikte, hala baz problemler mevcuttur
ve gazetecilerin ve vatandalarn, iddet iermeyen dnceleri ifade etmelerinden
dolay mahkemeye verildikleri rnekler vardr.
Yeni bir rgtlenme yasas Parlamento tarafndan kabul edilmi, ancak
Cumhurbakan tarafndan veto edilmitir. Eer kabul edilirse, bu yasa derneklerin
faaliyetlerine devlet mdahalesi ihtimalini azaltacaktr. Gstericilere kar ar g
kullanm hala srmektedir ve insan haklar savunucular hala adli tacizlere maruz
kalmaktadr.
115
Dini inan zgrl Anayasa tarafndan garanti edilmi olmakla birlikte,

Mslman olmayan topluluklar hala ciddi problemlerle kar karyadr. Bu sorunlar
arasnda, uygun yasal mevzuatn kabul edilmesiyle ortadan kaldrlabilecek; yasal
kiilikler, mlkiyet haklar, ruhban snfnn eitimi, okullar ve i ynetim konular
yer almaktadr. Aleviler, Mslman aznlk olarak kabul edilmemektedir.
Aznlk haklarnn korunmas konusunda, kltrel haklara ilikin reformlarn
yrrle konulmasnda ilerleme kaydedilmitir. Krte dersleri, Gneydou da
Trkiyedeki baz zel dil okullarnda balamtr. Trke dndaki diller ve
lehelerde yayn yaplmasna izin verilmitir. Kltrel haklarn kullanlmas
alanndaki tedbirler, halen devam eden nemli snrlamalar kald srece sadece bir
balang noktas saylabilir. Bu kapsamda, Trkiyenin, eitim hakk ve aznlklarn
korunmasna ilikin BM insan haklar szlemelerine koyduu rezervasyonlar kayg
uyandrmaktadr.
Btenin effafl konusunda gelime salanmtr. Ordunun sivil kontrol
glendirilmitir. Saytayn askeri ve savunma harcamalarn denetlemesine izin
verilmitir. Bte harici fonlar genel bteye dahil edilmi, bylece Parlamentonun
tam denetiminin yolu almtr. MGKnn yaps ve fonksiyonlar deitirilmi,
MGK tam bir danma kurulu niteliine kavuturulmu, RTK ve YKteki askeri
temsilciler ekilmi, Austos 2004te MGK Genel Sekreterliine ilk kez bir sivil
atanmtr. Bununla birlikte, Silahl Kuvvetler gayr resmi mekanizmalar vastasyla
etkisini srdrmeye devam etmektedir.
Yargnn bamszl ve etkinliinin glendirilmesi konusunda, DGMler
kaldrlm ve yetkilerinin bazlar Ar Ceza Mahkemelerine devredilmitir.
Yksek gvenlikli cezaevlerinde tecrit uygulamasnn ciddi bir problem olarak
devam etmesine karn, mahkumiyet sistemi gelimeye devam etmitir. Trk
makamlar ileri Bakanl, Adalet Bakanl, Jandarma ve Polis Kuvvetlerindeki
ilgili personele insan haklar konusunda eitim programlarn uygulamaya
koymutur.
116
Terorizm kurbanlarnn zararlarnn tazmin edilmesi konusundaki yasa

onaylanmtr. Gneydouya ilikin almalar balatlm olmakla birlikte, blgesel
eitsizliklerin giderilmesi ve blge halknn ekonomik, sosyal ve kltrel
ihtiyalarna ilikin hibir entegre strateji ortaya konmamtr. Gneydouda
yerlerinden edilmi kiilerin evlerine dn ok snrl kalm ve ky korucular,
kara maynlar ve materyal eksiklii metni ile engellenmitir.
Ekonomik kriterlere ilikin ksa vadeli ncelikler ksmen karlanmtr. Bir
taraftan mali sektre ilikin reformlar devam ederken, dier taraftan da enflasyonu
drme konusundaki cari program da etkinlikle uygulanmaya devam etmektedir.
Direkt d yatrm kolaylatrmak iin yasal ereve gelitirilmitir. Ancak,
zelletirme konusunda daha yaplacak i vardr.
yelik ykmllklerini yerine getirme kabiliyeti asndan, birka blmdeki
ksa dnemli ncelikleri yerine getirme asndan gelime kaydedilmitir. Mallarn
serbest dolamn salamak iin gerekli yasal alma ilerlemi, fakat henz
tamamlanmamtr. Bununla birlikte, rekabet konusunda devlet yardmn izleme
otoritesinin tekil edilmesine ilikin olarak hibir gelime kaydedilmemitir. Orta
vadeli ncelikler konusunda ise, 2003 Katlm Ortakl Belgesinde tanmland
gibi, Trkiye ekonomik kriterlere ilikin konular zerinde almaya devam etmitir.
Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Antlamas, Trkiyenin AB yeliine
hazrlk almasna rehberlik eden temel vasta olmaya devam etmektedir. Katlm
Ortaklnn uygulamaya konulmasna devam edilmelidir. Ona siyasi dikkat
verilmesi gereklidir ve kendi yasal ve kurumsal oluum gndemini oluturmas
konusunda Trkiyeye yardmc olmaldr.
Trkiye lerleme Raporu, Kopenhag Siyasi ve Ekonomik kriterlerini karlama
durumunu ve seviyesini tespit edebilmek ve Tavsiye Raporuna esas tekil etmek
maksadyla hazrlanmtr.
117
Raporda,
yalnzca
Krt
kkenli
vatandalarmzn
deil,
Alevi
vatandalarmzn da aznlk statsnde saylmas, GKRYnin Gmrk Birlii

Antlamasna dahil edilerek fiili tannma yolunun almak istenmesi, aznlklarn
mlk edinmesi ve ruhban snfnn eitiminin gndeme getirilmesi, Ermenistanla
ilikilerin normalletirilmesi konular, nmzdeki dnemde bizden bu konularda da
olmadk tavizler isteneceinin iaretleri olarak grlmelidir.
2.3.8
2004 AB Komisyonu Trkiye Tavsiye Raporu.
Avrupa Birlii Komisyonu, yedinci ilerleme raporu ile birlikte e zamanl

olarak 17 Aralk 2004 Brksel Zirvesine sunulmak zere bir de Tavsiye raporu
hazrlamtr.
Tavsiye belgesinde yer alan olumlu gelimeler aadadr:
ncelikle hem Tavsiye belgesinde hem de lerleme Raporunda
Kopenhag siyasi kriterlerinin yerine getirmi olduunun tespit edilmesi ve

Tavsiye belgesinin nc sayfasnda yelik mzakerelerinin balatlmasnn
aka tavsiye edilmi olmas olduka nemli bir noktadr. Bu tavsiyeyle
Trkiye, 2001'den bu yana olduka enerjik biimde giritii reform srecinin
mkfatn alm ve olduka rahatlamtr. Bu noktada Babakan Recep
Tayyip Erdoan'n da belirttii gibi kritik eik almtr. Bu adan,
Trkiye'nin Avrupa Birlii macerasnn geri dn olmayan bir srece
girdiini sylemek yanl olmaz. Bu vesileyle ayrca 1999 Helsinki Zirvesinde
Trkiye'ye verilen adaylk statsnn sanal bir stat olmad da ayrca
ispatlanm olmaktadr. Daha ak bir ifadeyle, Ankara Antlamasyla balayan
Katma Protokol ve Gmrk Birlii kararyla devam eden ve Helsinki ve
Kopenhag Zirveleriyle somutlaan srecin, bir "makyaj"'dan ibaret olmad
ayan beyan ortaya kmtr.
Tavsiyede ayrca Trkiye'yle yelik mzakerelerinin bir erevesi
izilmi ve bu noktada stundan oluan bir stratejinin izlenecei

kaydedilmitir ( Tavsiyenin dokuzuncu sayfas). Bu stunlu stratejinin ilk
stununu ibirlii oluturmaktadr. Bu noktada Trkiye'de gerekletirilen
118
reformlarn geri dndrlemezliinin salanmas iin Birlik tarafndan ciddi bir

takibatn srdrlmesinin gereklilii ifade edilmektedir. yelik mzakereleri
esnasnda izlenecek stratejinin ikinci stunu yelik mzakerelerinin yrtlme
biimiyle ilgilidir. Tavsiyede ak biimde yelik mzakerelerinin Hkmetler
aras Konferans eklinde yrtlecei ve kararlarn oybirliiyle alnaca ak
biimde ifade edilmektedir. Nihayet nc stun, Trk ve Avrupa halklar
arasnda
glendirilmi
kltrel
ve
siyasi
bir
diyalog
kurulmasn
ngrmektedir. Bu noktada iki husus dikkati ekmektedir. Bir yandan eski

Babakanlardan Mesut Ylmaz'n da belirttii gibi yelik mzakereleri
esnasnda sivil toplum kurulularna olduka nemli bir rol dmektedir. Dier
yandan Trkiye'nin adayl konusunda ekingen ve kart bir tavr taknan
Avrupa kamuoyunun bilgilendirilmesi ve ikna edilmesi de bu erevede yer
almaktadr.101
Tavsiye karar biraz daha dikkatli okunduunda, olduka rahatsz edici bir
takm hususlarda bulunmaktadr. Bu hususlar yle sralamak mmkndr:
ncelikle Tavsiyenin nc sayfasnda yer alan Trkiye'nin yelik
srecinin dier aday lkelerin yelik srecinden fakl olaca ynndeki

deerlendirmenin altn izmek gerekir. Bu nokta daha balangta oluan
olumlu havay bir anda datmaktadr.
Rahatszlk oluturan ikinci nokta serbest dolamla ilgilidir. Daha ak
bir ifadeyle Birliin istihdam pazarnda oluabilecek ciddi bir karkl

engellemek iin serbest dolam konusunda kalc bir koruma nleminin
alnabilecei gayet net biimde ifade edilmektedir. Bu da Trkiye'den Avrupa
Birlii lkelerine olacak bir i gc aknna ilelebet Avrupa Birliinin
kaplarn kapatmas anlamna gelmektedir. Bu husus Tavsiyenin bir sonraki
sayfasnda (drdnc sayfasnda) yer almaktadr. Dahas bu husus, Tavsiyede
tam kez tekrarlanmtr. Ayrca kullanlan ifadeler dil asndan (metinde
"kalc nlemler ngrlebilir" ; "kalc nlemler ngrlebilecektir" herhangi
bir yoruma izin vermeyecek kadar aktr. Daha ak bir ifadeyle byle bir
yolla baz yorumcular tarafndan dile getirilen Trkiye'ye ikinci snf yelik
konusunun zemini hazrlanm olmaktadr.
101
AB Komisyonu o6 Ekim 2004 Tarihli Tavsiye Karar.
119
Ancak, Tavsiyede kalc kstlamann ngrlebilecei ifadesinin hemen

ardndan, Trk nfusun dinamikliinin Avrupa'nn yalanma problemine bir zm
oluturabilecei ifade edilmektedir. Bu noktada muhtemelen bir ara forml
bulunarak her iki taraf da memnun edilmeye allmtr.
Tavsiyede yer alan bir dier rahatsz edici nokta, yelik mzakerelerinin
yaplma ekli ile ilgilidir. Tavsiyede yelik mzakerelerinin Hkmetler aras

Konferans eklinde organize edilecek olmasyla ilgili olduka detayl
aklamalar yer almaktadr. Aslnda doruyu sylemek gerekirse dier aday
lkelerle yaplan mzakereler de Hkmetler aras Konferans eklinde
yaplmtr. Ancak bu noktann bylesine detayl bir biimde Tavsiyede yer
almas ister istemez akllarda bir takm phelerin olumasna yol amaktadr.
in doas gerei, Hkmetler aras Konferans mantna girildii andan
itibaren, ulusal menfaatler devreye girecek ve ye devletler Trkiye'den
olmadk tavizler koparmaya alacaklardr. Zira mzakereye konu olan
mktesebat balklarnda mzakerelerin sona erdirilebilmesi iin oybirliiyle
karar alnmas gerekmektedir
Dolaysyla tm ye devletlerin teker teker
"evet" demesi ya da en azndan hibirinin "hayr" dememesi gerekmektedir.
yelik mzakerelerinin yaplma biimiyle ilgili bir dier rahatsz edici
durum,
mzakerelerin
olduka
sk
koullara
balanmas
biiminde
somutlamaktadr. Bu da aslnda dier aday lkelere yaplmayan hususlar

arasnda yer almaktadr. Daha ak bir ifadeyle, 2004 genilemesinin
mzakereleri esnasnda, aday lkelerden alnan szl vaatler gerektiinde ilgili
balktaki mzakerelerin sona erdirilmesi iin yeterli saylm, ancak daha
sonra yaplan denetimlerde bu szl vaatlerin hibirinin yerine getirilmedii
grlmtr. Bu noktada, Komisyon tarafndan Kasm 2003'te yaplan
denetimler olduka arpc sonular ortaya koymutur.
te tm bunlardan ders alan Komisyon, Trkiye'yle mzakerelerde ii sk
tutmak istemektedir. Hatta Tavsiyenin yedinci sayfasnda sadece konuyla ilgili yasal
dzenlemelerin yaplm olmasnn yeterli olmayaca, gerektiinde tatmin edici bir
uygulamann da istenebilecei ak biimde ifade edilmektedir.
120
Baz yorumcular, Trkiye'nin insan haklar, hukuk devleti gibi konularda
ciddi ve srekli ihlaller olmas durumunda yelik grmelerinin askya

alnabilecei hususunu (Tavsiyenin dokuzuncu sayfas) rahatszlk verici bir
durum olarak nitelemektedirler. Bu hususun dier aday lkeler iin bu kadar
ak biimde ifade edilmemi olduu dorudur. Bu noktada bir ifte standarttan
sz edilebilir. Bununla birlikte, bu noktay fazla abartmamak gerekir. Zira
Amsterdam Antlamasndan bu yana, Avrupa Birlii yeleri iin de ayn
hususlarda ciddi ve srekli ihlali durumunda yeliin askya alnmas sz
konusudur. Hatta Nice Antlamasyla bu prosedre bir "erken uyar" (alerte
prcoce) sisteminin eklendiini de hatrlatmak gerekir. Dolaysyla bu hususu
pek de gocunulacak ve sorun yaratacak bir husus olarak grmemek gerekir.
Bu erevedeki son rahatszlk verici nokta yelik mzakerelerinin resmi
olarak balamasnn hemen ardndan Komisyon tarafndan bir tarama srecinin

(screening) balatlacak olmasdr. Bu da ister istemez efektif olarak
mzakerelere geilmesini geciktirecek bir durumdur. Trkiye bu noktada bu
tarama srecinin e zamanl (yani mzakerelerle birlikte) olarak yaplmasn,
aksi takdirde gereksiz biimde vakit kaybedileceini ileri srmektedir. Ayrca
Gmrk Birlii ve ilgili balklarda yelik mzakereleri balamadan nce
Trkiye tarafndan daha nce yerine getirilmesi gereken ykmllklerin
yerine getirilip getirilmediine baklacak ve mzakerelerin balamas iin bu
balklarda yer alan ykmllklerin tamamen yerine getirilmesi istenecektir.
Tavsiyede yukarda ele alnan rahatszlk veren hususlarn yan sra bir de baz
belirsizlikler bulunmaktadr. Bu belirsizlikleri ksaca yle ele almak yerinde
olacaktr:
ncelikle yelik mzakerelerine balama tarihi ak biimde Tavsiyede
yer almamaktadr.
Mzakerelerin balamas kadar bitii de Tavsiyede mulak braklmtr.
Zira her eyden nce Tavsiyede en az iki defa mzakerelerin uzun yllar
alaca, Birliin 2014 sonras mzakerelerin tamamlanmas iin mali bir takm
121
nlemler almas gerektii belirtilmektedir ( Tavsiyenin dokuzuncu sayfas). Bu

noktadan mzakerelerin 2015 sonrasn bulabileceini tahmin etmek hi de zor
deildir.
Mzakerelerin biti tarihi kadar nihai sonucun ne olaca da Tavsiyede
bilinli olarak ak braklmtr. Tavsiyenin onuncu sayfasnda yer alan ve

olduka d krkl yaratan ifadeye gre mzakerelerin ucu ak olup
sonular nceden garanti edilemez. Bu nokta, Tavsiyede en zor kabul
edilebilecek hususlardan biridir. Zira bundan nceki hibir aday lkeye aka
bu sylenmemitir. Bu noktada da gene bir ifte standarttan sz edilebilir.
Hukuken mzakerelerin ucunun ak olmas aslnda pek yadrganacak bir
durum deildir. Daha ak bir ifadeyle ye devletlerden birinin katlm
antlamasn onaylamamas durumunda, hukuken katlm antlamas yrrle
giremeyecek ve tam yelik gereklemeyecektir. Ancak henz daha
mzakereler balamadan bunun ak ak sylenmesi akllarda bir takm
sorularn olumasna sebep olmaktadr. Dahas 2006 ve 2007'de ye
devletlerden
ounluunda
seim yaplacak olmas ve
sa eilimli
hkmetlerin ibana gelecek olmas ii daha da karmaklatrmaktadr. Bu

durumda Trkiye'ye mzakerelerin ortasnda "size zaten daha balangta
mzakerelerin tam yelikle sonulanmayabileceini sylemitik ve siz bunu
bilerek masaya oturdunuz" eklinde diplomatik bir kurnazlk yaplarak
imtiyazl ortaklk (association privilegie) teklif edilmesi durumunda kelimenin
tam anlamyla bir hsran yaanacaktr.
Bu erevede son nokta, Birliin Trkiye'yi kabul etmeye hazr olup
olmamasyla ilgili belirsizliktir. Tavsiyenin yedinci sayfasnda yer alan

ifadelere gre mzakerelerin ilerlemesi sadece Trkiye'nin abalarna bal
olmayacak, Birliin de Trkiye'yi ye olarak kabul etmek iin bir takm
hazrlklar yapmas gerekecektir. Bu durumda pekala Birliin eline koz verilip
verilmedii ve Birliin "ok yoruldum", "u an canm istemiyor", "u sralar
maddi olarak ok skntl bir durumdaym" trnden bahaneler uydurup
uyduramayaca sorusu akla gelmektedir.102
a)
102
http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=2
122
2.3.9
Avrupa Birlii Komisyonunun Trkiyenin Avrupa

Birlii yelii Etki Deerlendirme Raporu.
Avrupa Birlii Komisyonu tarafndan, 06 Ekim 2005 tarihinde lerleme

Raporu, Tavsiye Karar ile birlikte ayn zamanda bir de Trkiye'nin Avrupa
Birliine muhtemel yeliinin etkilerinin incelendii bir rapor hazrlamtr.
Avrupa Birlii Komisyonu, giri blmnde, anlan raporun, Avrupa
Parlamentosunun ubat ayndaki talebi sonucunda hazrlandn ve raporun elli drt
sayfa olduunu belirtmektedir.
Raporun, Trkiye'nin muhtemel yeliinin etkilerini deerlendirmek amacyla
hazrland ve Aralk ayndaki Zirve ncesinde herhangi bir ilave kriter ya da koul
getirmedii vurgulanmaktadr. Rapor, Jeopolitik Boyut, Ekonomik Boyut, Pazar
ve lgili Politikalar, Tarm, Veterinerlik Konular ve Balklk, Blgesel ve Yapsal
Politika, Adalet ve ileri ve Kurumsal ve Btesel Boyut olmak zere yedi ana
blmden olumaktadr. Anlan blmlerde, Trkiyenin Avrupa Birliine yeliinin
olumlu ve olumsuz ynleri ayrntl bir ekilde ortaya koyulmutur.103
Trkiye'nin Avrupa Birlii yeliinin, Birlie etkilerini deerlendiren ciddi ve
detayl bir rapor hazrlanmasnn, Avrupa Birliinin konuya ciddiyetle yaklatn ve
Trkiye'nin Avrupa Birlii ile 45 yllk ilikilerinde, Birlie yelie en yakn noktada
olduunu gsteren nemli bir gelime olduu deerlendirilmektedir.
te yandan, sz konusu deerlendirme, Trkiyenin temel grleriyle
badamayan ve rahatszlk veren baz gr ve temennilere yer veriyorsa da; bir
btn olarak bakldnda, deerlendirmenin byk lde Trkiyenin Avrupa
Birlii yeliini destekler mahiyette olduu, Trkiyenin Avrupa Birlii yeliine
kar olan Avrupa Birlii evrelerinin argmanlarn zayflatc ve korkularn
giderici birok hususu ihtiva ettii, bu nedenle AB kamuoyunun kazanlmasnda
raporun bu ynnden geni bir ekilde yararlanlabilecei deerlendirilmektedir.
103
Avrupa Birlii Komisyonu Trkiyenin Avrupa Birlii yelii Etki Deerlendirme Raporu.
123
2.3.10
Trkiye in Yaynlanan lerleme Raporlarnn Siyasi

Kriterler Asndan Karlatrlmas
Trkiye iin u ana kadar toplam yedi adet ilerleme raporu yaynlanmtr.
Anlan raporlarn, incelenen balklara gre karlatrmas aada sunulmutur.
2.3.10.1
Parlamento
Parlamento alannda, Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM)nin ve Yksek

Seim Kurulu (YSK)nun ileyii ile ilgili herhangi bir ciddi probleme
deinilmemitir. Seimlerin genelde demokratik, dzenli, gizli oyla ve usule uygun
olduunun alt izilmitir. Hemen hemen her ilerleme raporunda vurgulanan dier
husus, muhalefetin Parlamentonun faaliyetlerine tam olarak katlmasndan duyulan
memnuniyettir. Seim sisteminde Avrupa Komisyonunun eletirilerine maruz kalan
en nemli konu %10luk barajdr. Bununla ilgili olarak, 1998 yl lerleme
Raporunda, 1995 ylnda yaplan genel seimde kullanlan 28 milyon geerli oydan
4 milyonu Mecliste temsil edilmediine, 1999 yl lerleme Raporunda da 18 Nisan
1999da yaplan genel seimlerde otuz bir milyon geerli oydan yaklak be
milyonunun temsil edilmediine deinilmitir. Bu konuyla ilgili olarak 3 Ocak 2005
tarihinde yaplan bir habere gre, Adalet Bakan Cemil ieke %10luk seim
barajnn aa ekilmesiyle ilgili bir soru sorulduunda yant u ekilde olmutur:
Barajn aa ekilmesi, etnik kkene dayal partilerin bir anlamda mecliste temsili
gibi bir niyeti tayor...%10 baraj her zaman lkede istikrar temin etmedi. Ama,
parlamenter sistem ierisinde lkeyi ynetmekse, %10 baraj kalmal, hatta bakaca
dzenlemeler yaplmal ama buna karlk da meclis dnda kalan partileri temsil
edecek baka bir forml bulunabilir. Ama devaml istikrar isteniyorsa, bu bakanlk
sistemiyle mmkn olur." Bu aklama, Trkiyede konunun hassas ve ok fazla
tartmaya yer vermeyecek bir zeminde olduunun bir gstergesi olabilir. 104
104
http://www.turkishweekly.net/turkce/makaleler.php?type=11
124
u ana dein Meclisten geirilmi olan siyasi reform paketleri de ilerleme

raporlarnda olumlu olarak gsterilen gelimelere dier bir rnektir. rnein,
3 Ekim 2001 tarihinde 34 maddelik bir anayasa deiiklii paketi kabul edilmesiyle
birlikte Ekim 2000 ve Haziran 2001 dneminde toplam 117 yeni kanun kabul
edilmitir (2001 Yl lerleme Raporu). ubat, Mart ve Austos 2002de de reform
paketi kabul edilerek 2001-2002 dneminde toplam 45 civarnda yeni kanun kabul
edilmitir (2002 Yl lerleme Raporu)
2003 Yl lerleme Raporunda 3 Kasm 2002 tarihinde yaplan seimlerin
uluslararas standartlara uygunluu bir kez daha teyit edilmitir.
15 Nisan 2003 tarihinde Avrupa Birlii Uyum Komisyonu denilen bir
Parlamento Komisyonunun kurulmas, sre asndan olumlu bulunmutur. 6 Ekim
2004 tarihinde son yaynlanan lerleme Raporunda ise, Hkmet partisi (AKP) ile
ana muhalefet partisi (CHP) arasnda Avrupa Birliine katlm politikas konusunda
gl bir mutabakat bulunduu tespit edilmi ve bu mutabakatn, Avrupa Birliine
uyum ile ilgili birok reformun byk bir ounlukla kabul edildii anlamna geldii
belirtilmitir
2.3.10.2
Yarg Sistemi
Trkiyedeki yarg sistemi, Avrupa Komisyonu tarafndan 1998den bu yana,

pek ok ynden eletirilere maruz kalmtr. Her sene yinelenen eletirilerden biri,
yargnn ileyii ile ilgili olarak, davalarn ok uzun srmesi, srekli ertelenmesi, ar
dava yk, dk maalar dahil zor alma artlar ve ok saydaki yolsuzluk
vakasdr. Son yaynlanan ilerleme raporunda da bu durumla ilgili olarak herhangi bir
olumlu gelimeden bahsedilmemektedir.
Bununla birlikte yarg sistemi ile ilgili dier bir sorunu da Devlet Gvenlik
Mahkemeleri
(DGMler)
oluturmutur.
Balangta
Devlet
Gvenlik
Mahkemeleri hakiminden birinin asker olmas sonucunda, bu mahkemelerdeki

hakimlerin tarafszlna inanlmyordu. Ayrca davalarn ok yava ilerlemesi ve pek
125
ok sann yarglama sresi boyunca tutuklu kalmalar da Avrupa Komisyonu

tarafndan eletirilen dier bir konuydu. Trkiye bu konudaki reform almasna
1999 ylnda DGMlerden askeri hakimi karan anayasal ve yasal deiikliklileri
TBMM tarafndan kabul ederek balad. 2002 ylnda ise getirilen baz deiikliklerle
DGMlerin grev alanlar daraltld (Bankaclk sektrndeki rgtl sular ve
sahtecilik, DGMlerin grev alan dnda kalmtr). Fakat yine de ilerleme
raporlarnda bu mahkemelerin grev, yetki, sorumluluk ve ilevlerinin Avrupa
standartlaryla uyumlu hale getirilmesi gerektiinden bahsedilmitir. Her ne kadar
aka ifade edilmese de, esasnda Trkiyeden beklenen, DGMlerin tamamen
kaldrlmasyd. Trkiye 2004 ylnda DGMleri tamamen kaldrm ve bunlarn
yerine Blgesel Ar Ceza Mahkemeleri kurulmutur. Bu gelimeden 2004 Yl
lerleme Raporunda vgyle bahsedilmektedir. Yine ayn yl iinde Eyll aynda
Trkiye, 80 yllk eski Ceza Kanunu deitirilerek yeni bir Ceza Kanunu kabul
etmitir. Bununla beraber Ceza nfaz Yasas ve Ceza Muhakemesi Usul Kanunu
(CMUK) da deitirilmitir. Yeni Ceza Kanunu, baz insan haklar ihlallerine kar
yaptrmlar glendirmekte ve soykrm ve insanlk sular, ayrmclk ve kiisel
bilgilerin suistimali gibi uluslararas ceza hukukundaki son gelimeleri yanstan yeni
sular da kapsamna ald iin Avrupa Komisyonu tarafndan olumlu bir gelime
olarak karlanmtr.
2.3.10.3
Milli Gvenlik Kurulu ve Ordu
Milli Gvenlik Kurulunun varl, Avrupa Birlii asndan, Trkiyenin

demokratik yaps ile ilgili olarak her zaman endie verici bir sorun olarak
grlmtr. Trkiyede tam bir demokratik yapnn salanabilmesi iin ordunun,
sivil ve siyasi hayatn etki alanlarndan karlmas gerektii her ilerleme raporunda
belirtilmitir.
Askeriyenin
siyasi
alandaki
etkisini
azaltmak
dorultusunda
Trkiyenin yapt ilk giriim 2000 ylnda Milli Gvenlik Kurulunun sivil ye
saysn arttrma imknnn siyasi ve askeri evrelerde tartlmaya balanmas
olmutur. Bu dorultuda 2001 ylnda, anayasa reformu paketinin bir paras olarak,
MGKda askeri temsilcilerin says 5te braklrken, sivil yelerin says 5ten 9a
ykseltilmitir.
Ayn
zamanda
MGKnn
126
rol
danma
organ
dzeyine
indirgenmitir. Fakat 2002 Yl lerleme Raporunda, bunun eylemsel olarak

MGKnn alma tarzn deitirmedii vurgulanmtr (Kararlar oy okluuyla
alnsa da, askeri yelerin grleri arln korumaya devam etmektedir) Avrupa
Komisyonunun zerinde durduu bir dier konu da btenin onaylanmas ve
denetimi ynnden, askeri harcamalar zerinde tam parlamento kontrol
salanmasdr.
2004 Yl lerleme Raporunda ilk defa Milli Gvenlik Kurulu ile ilgili olumlu
gelimelerden bahsedilmitir. rnein, 2003 yl boyunca Milli Gvenlik Kurulunun
ileyiine ilikin reformlar, sivil-asker ilikilerindeki dengeyi sivillere doru
deitirmi ve bu alanda kamuoyu tartmasn tevik etmitir. Yine ayn dnemde,
askeri ve savunma harcamalarnn effafln artran tedbirler alnmtr, askeri
harcamalar zerinde sivil otoritelerin denetimini salayan iki nemli reform paketi
kabul edilmitir. Ayn raporda, eitim harcamalarnn ilk defa savunma
harcamalarndan yksek olduu yazlmtr. Fakat yine de konu ile ilgili olarak
sylenen son sz, Trkiyede Silahl Kuvvetlerin gayri resmi mekanizmalar
vastasyla etkili olmaya devam ettii olmutur.
2.3.10.4 Medeni ve Siyasi Haklar
Bu balk altnda deinilen sorunlarn banda lm cezas, ikence, kaybolma
ve yargsz infaz, ifade zgrl, Trk hapishanelerindeki artlar, rgtlenme ve
toplanma zgrl ile din zgrl gelmektedir.
lm cezasyla ilgili olarak 1998 ylnda yaynlanan ilk ilerleme raporunda,
Trk mevzuatnda bu cezann hala var olduu, fakat 1984 ylndan beri
uygulanmad belirtilmi ve kaldrlmas ynndeki beklenti ifade edilmitir.
Abdullah calann 29 Haziran 1999da lm cezasna mahkm edilmesi, 1999 Yl
lerleme Raporunda eletirilmitir. 2000 ylnda, cezann kaldrlmadndan fakat
ceza infaz zerindeki de facto moratoryumdan bahsedilmitir. 2002 ylndaki
Austos reformlaryla birlikte lm cezalar kaldrlarak, mr boyu hapse
evrilmitir. 2003 ylndaki raporda bu konuda kaydedilen gelimelere ek olarak
127
Haziran 2003te Meclisin, Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS)ne EK 6

Numaral Protokol imzalad belirtilmitir (Protokol, lm cezas konusunda
terrizm sular iin tannan istisna hakkndadr). 2004 ylnda ise Trkiyede lm
cezas her trl koulda kaldrlmtr.
kence ve kt muameleyle ilgili olarak Trkiyedeki sorunlar mevcut durum
dahil her zaman olmutur. 1998 Yl lerleme Raporunda ikence, kaybolma ve
yargsz infaz olaylarnn sistematik olduu belirtilirken, 1999 ylndan itibaren bu
olaylar sistematik olmaktan karlmtr. Fakat yine de mevcut olduu her frsatta
vurgulanmtr. 2002 ylnda ilk defa yarglama ncesi gzalt sresinin azaltlmas,
2002 lerleme Raporunda olumlu bir gelime olarak not edilmitir. 2003 ylnda ise
Hkmetin ikenceye kar sfr hogr politikas benimsedii yazlm, fakat
durumun olumsuz olduu ve ikencelerin devam ettii belirtilmitir. 2004 Yl
lerleme Raporunda da bir nceki yl yazlandan farkl bir ey gze arpmamaktadr.
Trkiyedeki cezaevi koullar da Avrupa Komisyonu asndan bir dier kayg
verici unsurdur. 1998 ylnda yaynlanan rapora gre, Trk hapishanelerindeki
artlar, Avrupa Konseyi tarafndan konulan standartlara hatta Birlemi Milletler
(BM)nin minimum standartlarna dahi uygun deildir. Hapishanelerin ou ar
kalabalktr ve yeterli salk hizmeti sunmamaktadr. 2002 ylnda Trkiyenin
uygulamaya balad hapishane sistemi reformu ile birlikte genel durum olduka
iyilemesine ramen, F tipi cezaevlerindeki artlarla ilgili sorunlar devam etmektedir
(2003 Yl lerleme Raporu). 2004 yl raporunda ise cezaevi sistemi ile ilgili olarak
1999 ylndan bu yana nemli lde iyileme olduu, F tipi cezaevlerinde mevcut
koullarn, mahkumlarn tecridinin ciddi bir sorun olmaya devam etmesine karn
yksek standartlarda olduu sonucuna varlmtr.
fade zgrl konusu da, 1998 ylndan bu yana, Raporlarda Trkiyenin
ciddi problemleri arasnda yer almtr. Avrupa Komisyonu tarafndan yaynlanan
raporlarda her sene, Trkiyede ifade zgrlnn gvence altnda olmad
belirtilmitir. zellikle calann yakalanmasndan sonra bu durumun daha da
ktletii ifade edilmitir. Raporlara gre, Krt kkenli nfusun durumu ile ilgili
128
olarak, devletin kabul etmedii grlerin ifade edilmesindeki kstlamalar devam

etmektedir. 2003 yl raporunda, baz kstlamalarn kaldrld, fakat yasal
deiikliklere karn problemlerin srd ifade edilmektedir. Son yaynlanan
ilerleme raporunda ifade zgrl konusunda nemli ilerlemeler kaydedilmesine
karn baz sorunlarn hala devam ettii belirtilmitir.
rgtlenme ve toplant zgrlyle ilgili olarak, Trkiyenin durumu her
zaman iin eletirilmitir. Bu konudaki zgrlklerin snrlamaya tabi olduu, ve
bunlara sayg gsterilmedii belirtilmitir. Ancak 2003 ylnda getirilen drdnc ve
yedinci reform paketleri kapsamnda yaplan deiiklikler uyarnca bu kstlamalar
gevetilmitir. Fakat yine de, rk, din, mezhep, blge veya baka herhangi bir aznlk
temelinde dernekler kurulmasyla ilgili snrlamalar dahil, nemli baz snrlamalar
devam etmektedir (2003 Yl lerleme Raporu). 2004 Raporunda sz konusu konuyla
ilgili olarak yeni Dernekler Kanununun kabul edilmesinin, devletin derneklerin
faaliyetlerine ve rgtlenmeye mdahale olasln azaltacan ve sivil toplumun
gelimesine katkda bulunaca ifade edilmitir.
Din zgrl ile ilgili olarak ilerleme raporlarnda srekli sylenen, Lozan
Antlamas ile tannan dinsel aznlklar ve dier dinsel aznlklar arasnda bir
muamele farkllnn hala mevcut olduudur. Avrupa Komisyonu, bu farklln
zellikle tzel kiilik, mlkiyet haklar, isel ynetim ve ruhban eitiminin
yasaklanmas asndan belirgin olduunu iddia eder. Ruhban eitimi ile ilgili olarak
Heybeliada Ruhban Okulunun almas beklentisini ilk defa 2000 Yl lerleme
Raporunda aka ifade edilmitir.
Alevi cemaati ile ilgili olarak Trkiyenin, sadece Snni camilere ve dinsel
vakflara mali destek salad, okullarda ve din derslerinde Alevi kimliini
yanstmayan zorunlu din dersleri verdii iin eletirmektedir. Son yaynlanan
ilerleme raporunda bu konuyla ilgili dikkate deer farkllkta bir ey yazlmamtr.
129
2.3.10.5
Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar
Bu balk altnda deinilen konular kadn-erkek eitlii, sendikal haklar, ocuk

haklar ve kltrel faaliyetlerdir. Frsat eitlii bakmndan kadn-erkek eitsizliinin
byk olmas ve namus cinayetleri dahil, aile iinde kadnlara ynelik iddet
sorununun kayg verici olduu her raporda dile getirilmitir. 2001 ylnda kabul
edilen Anayasa reformu paketi ile birlikte glendirilmi kadn-erkek eitlii ile ilgili
anayasal gvenceleri etkileyen bir takm deiiklikler getirilmitir fakat bu, aile
iinde kadna ynelik iddet sorunun varln etkilememitir (2001 Yl lerleme
Raporu).
1 Ocak 2002 tarihinde yrrle giren yeni Medeni Kanun, bu yln raporunda
olumlu bir gelime olarak not edilmitir. Bu kanun sayesinde kadn-erkek eitlii
alannda aile reislii kavram kaldrlm ve aile hayatnda kadnlar ve erkekler iin
frsat eitlii getirilmitir. 2003 ylnda ise cinsiyet eitlii konusunda, 6 nc reform
paketinin bir paras olarak, namus cinayetleri ilenmesiyle ilgili sorunlar zmek
amacyla Ceza Kanununda deiiklik yaplmtr. Bu da olumlu bir gelime olarak
2003 Yl lerleme Raporuna not edilmitir. u andaki mevcut durumda nemli bir
deiiklik olmamtr.
Sendikal haklar ve grev zgrlyle ilgili olarak, bu alandaki kstlamalardan
ve kark prosedrlerden bahsedilmitir. 2001 ylndaki Anayasa reformu paketinde
sendikalarn hak ve zgrlklerinin kapsamnn geniletilmesi ile ilgili dzenlemeler
bulunmaktadr, fakat bu deiiklikler mevcut durumu ok fazla deitirmemitir
(2001, 2002 ve 2003 yllar lerleme Raporlar) Son yaynlanan ilerleme raporunda
ise sendikal haklarn hala ILO (International Labor Organization) standartlarnn
gerisinde olduu ifade edilmitir.
ocuk haklaryla ilgili olarak Trkiyedeki gelimeler her ilerleme raporunda
kayg verici olarak ifade edilmektedir. Getirilen eletirilerin en banda Trk
Hkmetinin, ocuk iliinin Ortadan Kaldrlmas ile lgili ILO Szlemesini ve
130
ocuk Haklarnn Uygulanmasna likin Avrupa Szlemesini imzalamam olmas

gelmektedir.(2001 Yl lerleme Raporu).
Son yaynlanan ilerleme raporuna gre ise, ocuk haklarnn glendirilmesine
karn ocuklarn altrlmas, ciddi kayg yaratan bir sorun olmaya devam
etmektedir.
Kltrel faaliyetlerle ilgili olarak ise, Lozan Antlamasnda belirtilen
aznlklar dndaki gruplara mensup olanlar iin TV/radyo yayncl ve eitim
asndan Trke dndaki dillerin kullanm konusundaki yasal kstlamalar ve adli
kovuturmalar Anayasann bu konuyla ilgili iki maddesi deitirildiyse dahi (26 ve
28nci madde) devam etmitir.
2.3.10.6
Aznlk Haklar ve Aznlklarn Korunmas
1998 ylndaki lerleme Raporuna gre, Aznlk haklar ve aznlklarn

korunmasyla ilgili olarak Avrupa Komisyonunun zerinde durduu en nemli konu
Krt sorunudur
Lozan Antlamasna gre Trk devleti resmen aznl tanmaktadr:
Ermeniler (50.000), Museviler (25.000) ve Rumlar (5.000). Anayasa, Krtleri ulusal,
rksal veya etnik bir aznlk olarak tanmaz. Trk hkmetinin PKK ile silahl
atma iinde olmas sonucunda Trk gvenlik gleri insan haklar ihlalleri
ilemitir ve Gneydoudaki kyleri zorla boaltp tahrip etmitir. Bu durum,
gneydoudan batdaki byk kentlere zoraki bir g olmasna yol amtrTrk
hkmeti PKK ile mzakere etmeyi daima reddetmitir. Trkiye, gneydou
sorununa siyasi ve gayri askeri bir zm bulmaldr. Bir sivil zm kapsamnda,
Krt kltrel kimliinin belirli biimleri tannabilir ve ayrkl veya terrizmi
savunmamas artyla, o kimliin ifade edilme yollarna daha fazla hogr
gsterilebilir
131
1999 ylnda calann yakalanmasyla bu sorunun zm konusunda

ilerleme olaca beklentisinin boa kt ilerleme raporunda belirtilmitir. 2001
ylndaki raporda ise 21 Mart tarihindeki Nevruz kutlamalarnn olaysz bir ekilde
gemesi olumlu bir gelime olarak gsterilmitir.
2004 ylnda ise Krte ve dier dillerin kullanlmasna ilikin yasan
kaldrlmas ve bu dillerdeki yaynlara izin verilmesi ve snrl lekte balatlmas
yine olumlu olarak ifade edilmitir. Ancak, aznlk dillerinde eitim konusundaki
kstlamalarn devam etmesi eletirilmitir.
Yine Krt sorunu ile ilgili olarak gneydou blgesinde Trk Hkmetinin
PKK ile girdii atmalar sonucunda kylerini boaltmak zorunda kalan
vatandalarla ilgili olarak kye dn program balatlmas ilk bata olumlu
olarak nitelendirilse de, bu programn ky koruculuu sistemi ve maddi destek
olmamas nedeniyle aksamas 2004 yl raporunda eletirilen konulardan biri
olmutur.
Komisyon tarafndan her sene, blgenin sosyoekonomik ynden kalknmas
iin ekonomik yardm ve kalknma program hazrlanmas ynnde tevikler
olmutur. Trk hkmetinin bu yndeki giriimleri hibir zaman tam olarak
memnuniyet verici eklinde nitelendirilmemitir. Bu balamda, 2004 Yl lerleme
Raporunda da blgeye ynelik daha sistematik bir yaklamn benimsenmesini
amalayan almalarn devam etmesine karn, blgesel farkllklarn azaltlmas ve
yerel nfusun ekonomik, sosyal ve kltrel gereksinimlerin karlanmasna ynelik
btncl bir stratejinin henz oluturulmamas eletirilmitir.
132
2.4
AVRUPA PARLAMENTOSU KARARLARI
Avrupa Parlamentosu tarafndan Trkiye hakknda deiik zamanlarda farkl

konulara ilikin raporlar hazrlanmtr. Avrupa Parlamentosu kararlar, balayc
olmasa da, Avrupa kamuoyunu etkilemektedir. Bu nedenle, anlan balk altnda bu
raporlardan en gncel olan son iki rapor incelenmeye allmtr.
2.4.1
15 Aralk 2004 Tarihli Avrupa Parlamentosu Karar:
Sz konusu rapor, AB Komisyonunun hazrlad 6 Ekim 2004 tarihinde

yaymlanan
2004
bulunmaktadr.
105
Yl
lerleme
Raporuna
ve
Tavsiye
Kararna
atfta
Avrupa Parlamentosu sz konusu raporunda;
Trk hkmetinin getiimiz yllarda parlamento ile i birlii ierisinde,
nemli anayasal ve yasal deiiklikler gerekletirdiini ve uygulamaya

koyduunu,
2001 ve 2004 yllarndaki iki nemli Anayasal reform paketi nemli
deiiklikler getirmi olsa da Trkiye de 1982 ylnda kabul edilen Anayasann

muhafaza edildiini,
Kabul edilen reformlar erevesinde askeri harcamalar ve bunlarn
denetlenmesi zerinde parlamentonun tam kontrolnn salanmasna ihtiya

olduunu,
Trkiyenin, inan zgrlnn glendirilmesi konusunda, mlkiyet
haklar, yasal stat, okullar, i ynetim, evre dzenlemeleri ve din adamlarnn

yetitirilmesi dahil tm dini topluluklar ve aznlklara ynelik eit muamelenin
hzl bir ekilde garanti altna alnmas iin reformlar devam ettirmesi
gerektiini belirtmektedir.
Ayrca, sz konusu raporda;
105
Avrupa Parlamentosunun 15 Aralk 2005 Tarihli Karar.,s.4.
133
Leyla Zana ve meslektalarnn haksz tutuklanmalarndan sonra
salverildii ve u anda Krtlerin Trk siyasi hayatna daha iyi entegre olmas
ynnde almalarda bulunduu,
Trk ve Krt siyasi glerinin, sivil toplum kurulularnn, dini rgtlerin
ve Trkiyenin ileri gelen kiilerinin, mzakerelerin balamasnn Trkiyedeki

reform srecini derinletirecei ve hz kazandracan umduunu ve AB ile
katlm mzakerelerinin balatlmasn yrekten destekledii,
Hkmetin, zel dil merkezlerinde Trke dndaki ana dillerde eitim
verilmesine, medya programlar yaymlanmasna, dier dillerde yaym yapan

istasyonlar almasna ve iletilmesine izin veren hukuki deiiklikleri
memnuniyetle karlanmasna ramen, Hkmet, Krte ve Ermenice de dahil
olmak zere, aznlk dillerinde yayn yaplmas ve eitim verilmesi konusunda
kalan tm kstlamalar kaldrmaya davet edilmekte,
AB Parlamentosunun, seim sisteminin yzde 10 barajnn azaltlmas
suretiyle yeniden dzenlenmesi ve bu sayede TBMMde siyasi glerin,

zellikle de arlkl olarak Krt nfusun hakim olduu siyasi partilerin daha
geni temsil olana salama ynndeki arsn yenilemekte,
Krtlerin, Trk toplumunun nemli bir parasn temsil ettii ve bu
nedenle haklarnn tmyle tannmas gerektii,
Avrupa Parlamentosunun, Trk makamlarna daha nce de bavurmu
olmasna ramen, Heybeliada Ruhban Okulunun halen almad,
Gneydouda yaayan yerel nfusun ekonomik, sosyal ve kltrel
ihtiyalarna ynelik btnletirilmi bir stratejinin hayata geirilmemi olduu

ve bu blgedeki kye dn almalarnn ky koruculuu sistemi ve yetersiz
maddi imknlarndan dolay sekteye urad ifade edilmektedir.
Avrupa Parlamentosu bunlara ilave olarak;
Trkiye-Ermenistan snrnn Trk makamlar tarafndan henz almam
olmas nedeniyle Ermenistan ile iyi komuluk ilikilerinin gelitirilmesi

frsatnn karlmakta olduunu belirtmekte ve Trkiyeden Ermenistan
snrn yakn bir tarihte amas ynnde arda bulunmakta,
134
Kuzey Anadoludaki Ermeni Mozolesinin tekrar ziyarete almas,
Krte ve Ermeniceyi de ieren, aznlk dillerinin kullanlmasna ilikin

yasan kaldrlmas, Trk tarihiler tarafndan Soykrm konusuna dair
almalar yrtlmesi, Ermenistan Cumhuriyeti ile devlet ilikilerinin yeniden
kurulmas iin ileriye ynelik hayati admlar tekil etse de, bu srecin, TrkiyeErmenistan snrnn tekrar almas ynndeki mantki sonucu dourmas
gerektiini belirtmekte,
Kbrs sorununa ilikin olarak, uluslar aras toplumun Trkiyenin Kbrs
Cumhuriyetini tanmamasna ilikin kayglarn srdrdn ve 30.000 Trk
askerinin Kuzey Kbrsta konulanmaya devam ettiini ifade etmektedir.
Artan blgesel istikrar ve komu lkeler ile ilikilerin iyiletirilmesi
kapsamnda, Trkiyeden Atatrk Barajnn yaplmas nedeni ile su aknn

azald ran ve Irakn bulunduu Mezopotamya gibi blgelerin su ihtiyalar
konusunda daha hassas olmasn istemekte ve kayna Trkiye topraklarndan
olan akarsulardan gelen suyun adil ve eit dalmn salamak zere Suriye de
dahil olmak zere tm komularnn yer alaca bir alma grubu
oluturmasn talep etmekte,
Avrupa Birlii Parlamentosu raporunda sonu olarak; Avrupa Komisyonunun
raporunda ortaya koyulan ilerlemeyi dikkate alarak AB Konseyini Trkiye ile
mzakerelere gereksiz gecikme olmadan balamas iin arda bulunulmaktadr.
Avrupa Birlii Parlamentosunun hazrlam olduu rapor, Avrupa Birlii
Komisyonunun Trkiye ile ilgili hazrlam olduu raporlar ile karlatrldnda,
Trkiye hakknda daha sert ifadelerin kullanlmas, (rnein, Ermenistan ile
ilikilerin yer ald blmde Soykrm ifadesinin kullanmas gibi) tarafmzdan
kabul edilmesi mmkn olmayan talepler iermesi asndan olumsuzdur.
17 Aralk 2004te icra edilen Avrupa Birlii Zirvesinde aklanan Zirve Karar
Bildirgesinde Avrupa Parlamentosunun 15 Aralk 2004 tarihli kararnn kararlarnn
135
not edildiinin vurgulanmas, raporda belirtilen olumsuz hususlarn mzakere

srecinde karmza getirilebileceini gstermesi asndan dikkate deerdir.
2.4.2
28 Eyll 2005 Tarihli Avrupa Parlamentosu Karar:
Raporun giri ksmnda, Avrupa Parlamentosunun ve Avrupa Birlii

Komisyonu ve Konseyinin daha nce ald kararlarn dikkate alnd belirtilmitir.
Avrupa Parlamentosunun 15 Aralk 2004 tarihinde, mzakerelerin ilk
aamasnda nceliin siyasi kriterlerin tam olarak uygulanmasna verilmesi karar
alnmas artyla mzakerelerin almasn tavsiye ettii; bu nedenle bakanlk
dzeyindeki mzakerelerin gndeminin bata insan haklar ve btn temel
zgrlkler olmak zere siyasi kriterlerin yerine getirilmesinin teori ve uygulamada
deerlendirilmesi ile balayaca, bu srada dier konu balklarnn mzakere
gndemine girmesine de frsat yaratlaca vurgulanmtr.
Raporda, Avrupa Parlamentosu, Kbrs Rum toplumunun demokratik iradesine
sayg duymakla birlikte bir zme varlamam olunmasndan duyduu znty
ifade etmekte ve Kbrs sorununa Annan Plan ve ABnin dayand temel ilkeler
erevesinde mzakere edilecek adil bir zm bulunmasna ynelik yapc
tutumlarn srdrmeleri ve ilgili BM kararlarna uygun olarak belirli bir takvim
erevesinde askerlerini adadan geri ekmeleri konusunda Trkiyeye arda
bulunmaktadr. Avrupa Parlamentosu, Trk askerlerinin geri ekilmesinin,
gerginliin daha fazla azaltlmas, taraflar arasndaki diyaloun yeniden balatlmas
ve kalc bir zme hazrlk yaplmas asndan gerekli bir adm olduuna ilikin
inancn dile getirmektedir.
Avrupa Parlamentosu, ayn zamanda Trk makamlarn Kbrs bandral ve
ABye ye bir lkeyle ticaret yapan Rum gemilerine uygulanan mevcut tm
kstlamalar kaldrmaya davet etmektedir.
136
29 Temmuz 2005 tarihinde, Trkiyenin Ankara Antlamasn 10 yeni ye

lkeyi iine alacak ekilde genileten Ek Protokol imzaladn; ancak, ayn
zamanda ve protokole paralel olarak, Protokoln imzalanmas, onaylanmas ve
uygulanmasnn, Protokolde atfta bulunulan Kbrs Cumhuriyetini hibir ekilde
tanmak
anlamna
gelmediini
ifade
eden
bir
deklarasyon
yaymlad
belirtilmektedir. Anlan deklarasyonun, Trkiyenin Protokoln tm hkmlerini

tamamen uygulama konusundaki gnlllne glge drd belirtilmekte ve
Komisyondan bu tek tarafl deklarasyonun Trk Parlamentosundaki onay srecinin
bir paras olup olmadna ilikin Trk Hkmetinden alaca cevab Avrupa
Parlamentosuna iletmesini istemektedir.
Ayn zamanda Trkiyenin, Kbrs bandral gemiler ve Kbrs limanlarndan
gelen gemilerin Trk limanlarna giriine ve de Kbrs uaklarnn Trk hava sahasn
kullanmasna ve Trk havalimanlarna inmesine izin vermeyerek uygulad
ambargoyu srdrmesi ile 18 Haziran 1987 tarihli Avrupa Parlamentosu kararnda
yer alan
Ermeni konularyla
ilgili taleplerin halen yerine
getirilmemesi
eletirilmektedir.
Ermeni soykrmn tanmas konusunun, Avrupa Birliine katlmn bir n
koulu olduu belirtilmektedir.
Avrupa parlamentosu, Konseye szn tutmas ve Kbrs Trk toplumunun
izolasyonunun sona erdirilmesi arsnda bulunmakta, ABnin Kbrs Trk
toplumuna
ynelik
taahhtlerinin
yerine
getirilmesi
amacyla
halihazrda
ngilterenin Bakanlk ettii Konseye Kbrsn kuzeyine ynelik mali yardm

paketi zerinde uzlamaya varlmas ve ticaretin kolaylatrlmasyla ilgili
dzenlemelerin yaplmas konusunda yeniden aba gstermesi iin arda
bulunmaktadr.
Bakanlar dzeyindeki her mzakere oturumundan nce siyasi kriterlerin hem
teori hem uygulamaya ilikin olarak deerlendirilmesi ve bylece gerekli reformlarn
devam ettirilmesi iin Trk makamlar zerinde srekli bask kurulmasn talep
137
etmekte, siyasi kriterlerin yerine getirilmesi iin ak hedefler, takvim ve son tarihleri
ieren bir program oluturulmas gerektii ifade edilmektedir.
Rapor, bir ok olumsuz husus iermektedir. Sz konusu rapor balayc olmasa
bile, Trkiyenin mzakere sreci sonunda Avrupa Parlamentosundan katlm iin
mutlaka onay almas gerektii dnldnde, ilerisi iin bir sorun tekil edecektir.
2.5
KATILIM ORTAKLII BELGES
Katlm Ortakl Belgesi; Trkiyenin Avrupa Birliine katlm erevesinde

kaydettii ilerlemeye ilikin, Avrupa Birlii Komisyonunun yllk ilerleme
raporlarnda belirlenen ve daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerektii ifade edilen
ncelikli alanlarn, bu gelimelere yardmc olmak zere Trkiyeye salanacak mali
imkanlarn ve bu yardmn tabi olaca artlarn tek bir erevede sunulmasdr.
Trkiyeye ynelik ilk Katlm Ortakl Belgesi
8 Mart 2001 tarihinde
aklanm ve 14 Nisan 2003 tarihinde revize edilmitir.106

Avrupa Birlii Komisyonu tarafndan revize edilen ve Avrupa Konseyi
tarafndan 14 Nisan 2003 tarihinde kabul edilen nihai metne gre siyasi kriterlere
ilikin ncelikler;
Helsinki Zirvesi sonular uyarnca, BM Genel Sekreterinin iyi niyet
misyonunun ve nerileri temelindeki mzakerelerin srdrlmesi yoluyla,

mevcut Kbrs sorununa kapsaml bir zm bulunmas ynndeki abalarn
kuvvetle desteklenmesi,
Birlemi Milletler artnn, uyumazlklarn barl yollardan halli
ilkesi uyarnca, Helsinki Zirvesi sonularnn drdnc bendinde belirtildii

zere mevcut snr anlamazlklarnn ve balantl dier meselelerin zme
kavuturulmas iin her trl abann sarf edilmesi,
106
14 Nisan 2003 Tarihli Katlm Ortakl Belgesi.
138
Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslar Aras Szleme ile htiyari
Protokolnn ve Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin Uluslar Aras

Szlemenin onaylanmas, Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS)nin 6
nolu. Protokolnn onaylanmas, nsan Haklarnn ve Temel Hrriyetlerinin
Korunmasna Dair Avrupa Szlemesine (Szlemenin II nci blm)ne
uygun hareket edilmesi,
AHSnin nc maddesi ve Avrupa kenceyi nleme Komitesinin
tavsiyeleri dorultusunda kolluk kuvvetleri tarafndan yaplan ikence ve kt

muamele ile mcadele edilmesine ilikin tedbirlerin uygulanmas,
Trkiyenin taraf olduu ilgili uluslar aras szlemeler ve Avrupa
szlemeleri dorultusunda dil, rk, renk, cinsiyet, siyasi gr din ve

inanlarna gre ayrm yaplmakszn, tm bireylerin insan haklarndan ve
temel hrriyetlerinden hukuken ve fiilen tam olarak yararlanmasnn teminat
altna alnmas,
Basn zgrl, ifade zgrl ile ilgili reformlarn srdrlmesi ve
uygulanmas,
Barl toplant yapma ve dernek kurma zgrlklerine ilikin
reformlarn srdrlmesi ve uygulanmas, ulusal ve yabanc derneklere ilikin

yasal kstlamalarn kaldrlmas, sivil toplumun gelitirilmesi,
AHSnin dokuzuncu maddesi dorultusunda tm bireylerin ve dini
topluluklarn dnce, din ve vicdan zgrlklerini kullanmalar ile ilgili

hkmlerin uyumlatrlmas ve uygulanmas, AB yesi lkelerin uygulamalar
dorultusunda bu topluluklarn faaliyet gsterebilmeleri iin gerekli artlarn
oluturulmas, sz konusu topluluklarn kendilerini yelerinin ve topluluk mal
varlklarnn, verilen eitimlerin
din adam atanmas ve yetitirilmesinin
hukuken etkili bir biimde korunmas ve bu topluluklarn mlkiyet hakkndan

yararlanmas,
Kltrel eitliliin salanmas ve kkenlerine baklmakszn tm
vatandalarn kltrel haklarnn teminat altna alnmas,
Radyo/TV yaynlarna Trke dndaki dillerle yaplan eitimin ilave
edilmesi,
139
Ordu zerindeki sivil denetimin AB yesi lke uygulamalar ile uyumlu
hale getirilmesi iin, MGKnn ileyiinin bu lkelerinkine uyarlanmas,

Yargnn
bamszlnn
ve
etkinliini
glendirilmesi,
AHM
itihatlarnn tm adli makamlarca dikkate alnmas, DGMlerin ileyiinin

Avrupa standartlar ile uyumlu hale getirilmesi, istinaf mahkemelerinin
kurulmas,
Hapishane artlarnn AB yesi lkeler standartlarna getirilmesi,
kence ve kt muamele kapsamnda, insan haklar ve modern aratrma
teknikleri konularnda kolluk kuvvetlerinin eitiminin glendirilmesi,

Tm
vatandalarn
ekonomik
sosyal
ve
kltrel
imknlarnn
gelitirilmesi amacyla zellikle Gney Doudaki durumun iyiletirilmesi, bu

kapsamda, yurt iinde yerinden edilmi kiilerin eski yerleim yerlerine
dnmelerinin desteklenmesi olarak tespit edilmi ve Trkiyeden istenmitir.
2.6 ULUSAL PROGRAM VE AB UYUM YASALARI
2.6.1 ULUSAL PROGRAM
Ulusal Program; Avrupa Birlii Komisyonu tarafndan hazrlanan Katlm
Ortakl Belgesine cevap nitelii tamakta olup, Trkiyenin, Avrupa Birlii
Mktesebatn stlenebilmesi amacyla, ksa ve orta vadede belirtilen hedefleri, ne
zaman, ne ekilde uygulayacana ynelik hazrlanan bir yol haritasdr. 19 Mart
2001 tarihinde toplanan Bakanlar Kurulunda grlerek karar haline getirilen
Ulusal Program, 24 Mart 2001 Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.107
Bakanlar Kurulu, tm kamu ve kurulularnn Programda yer alan almalar
zamannda
ve
ngrlen
hedefler
dorultusunda
gerekletirmeleri,
AB
mktesebatnn ulusal mevzuata aktarlmas ve uygulanmas iin gerekli idari

dzenlemeleri ve personel eitimini yapmalar, Ulusal Programn uygulanmasna
ilikin koordinasyon grevinin Avrupa Birlii Genel Sekreterlii tarafndan yerine
getirilmesi ynnde bir dizi karalar almtr.108
AB Komisyonu tarafndan, daha nceki tm aday lkelerde olduu gibi,
14 Nisan 2003 tarihinde yeni bir Katlm Ortakl Belgesi hazrlanmtr.109 Bu
107
.H.al, a.g.e, s.432.

AB Ulusal Programnn Kabulne Dair Bakanlar Kurulu Karar, Resmi Gazete, 24 Mart 2001,
Say:24352.
109
.H.al, a.g.e, s.459.
108
140
kapsamda, tm kamu kurum ve kurulularn katklaryla, mevcut Ulusal Program,

nceki Ulusal Programa AB Komisyonunun ynelttii eletiriler kapsamnda
gzden geirilmi ve 23 Haziran 2003 tarihinde Bakanlar Kurulu Karar ile Trkiye
Ulusal Program 24 Temmuz 2003 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanarak
yrrle girmitir.110
23 Haziran 2003 tarihinde yaymlanan Ulusal Programda Siyasi kriterler
bal altnda aadaki hususlarn yerine getirilecei belirtilmitir.
Dnce ve fade zgrl; fade zgrlnn snrlarn belirleyen
AHSnin on, on yedi ve on sekizinci maddelerinin yeniden gzden geirilecek ve
ifade zgrl alann genileten yasal ve idari deiikliklerin etkin uygulanmas
salanacaktr. Basn zgrlnn evrensel standartlarda uygulanmas, Trk
vatandalarnn gnlk hayatta kullandklar farkl dil ve lehelerde yayn yaplmas
veya farkl dil ve lehelerin renilmesine ilikin hkmler hayata geirilecektir.
Dernek Kurma zgrl, Bar Toplant Hakk ve Sivil Toplum;
Dernek kurma zgrl balamnda dernekler ve vakflar ile toplant ve gsteri
yryleri mevzuatlar gzden geirilecek, toplant ve gsteri yrylerine ilikin
yasal ve idari deiiklikler etkili uygulanacaktr.
kence ve Kt Muamelenin nlenmesi; Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu
ile Yakalama, Gzaltna Alma ve fade Alma Ynetmeliinde yer alan dzenlemeler
etkin bir biimde uygulanacak ve denetlenecektir.
Kamu
Grevlilerinin
nsan
Haklar
Konusunda
Eitilmeleri;
Kamu
grevlilerinin insan haklar konusunda eitimleri yaygnlatrlacaktr.

Yargnn levsellii ve Verimlilii; AHS ve AHM itihad konusunda
yrtlen eitim programlar, yksek mahkeme yeleri dahil, tm yarg mensuplarn
kapsayacak ekilde yaygnlatrlacaktr.
110
Ulusal Program ve AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programnn

Uygulanmas, Koordinasyonu ve zlenmesine likin 2003/5930 Sayl Bakanlar Kurulu Karar, Resmi
Gazete, Say:25178.
141
Cezaevleri, Tutukevleri ve Nezarethane Koullarnn yiletirilmesi; Bu

yerlerin uluslar aras standartlarla uyumlatrlmas, Ceza nfaz Hakimlii kurumu ve
cezaevleri izleme kurullar etkin altrlacak, cezalarn infazna ilikin mevzuat
gzden geirilecektir.
Tm Bireylerin, Ayrm Yapmakszn Tm Temel Hak ve zgrlklerden
Tam Olarak Yararlandrlmasnn Salanmas; Trkiyenin taraf olduu tm
uluslar aras szlemelerden kaynaklanan ykmllklerini yerine getirmesi
srdrlecek, kadn-erkek eitliinin uygulanmas salanacak, ibadet zgrlklerinin
deiik din ve inan gereksinimleri dikkate alnacak ekilde uygulamas
kolaylatrlacak,
Trk
vatandalarnn
gnlk
yaamda
geleneksel
olarak
kullandklar farkl dil ve lehelerde yayn yaplmasna ilikin hkmler

uygulanacaktr.
Yrtmenin levsellii Konusunda; MGKnn danma organ nitelii,
Anayasa ve ilgili yasa deiiklikleriyle yeniden tanmlanmtr. levleri bu
niteliklerle uyumlatrlacaktr.
Szlemeler bal altnda; AHS ve Ana Hrriyetleri Korumaya Dair
Szlemeye EK On nc Protokol ve BM Uluslar Aras Medeni ve Siyasi Haklar
Szlemesinin htiyari Ek Protokolnn imzalanmas iin gerekli almalar
balatlacaktr.
2.6.2
AB UYUM YASALARI
Avrupa Birlii yelik srecinde mevzuatmz, Avrupa Birlii mevzuatna

uyumlu hale getirmek zere Anayasa'da ve mevcut yasalarda eitli dzenlemeler ve
eklemeler yaplarak; uyum yasa paketleri hazrlanmtr. Anayasa deiiklii paketi
ve ilk uyum paketi, DSP-MHP-ANAP iktidar dneminde; dier uyum paketleri
ise AKP iktidar dneminde karlmtr.111
111
T.Ssl, AB Srecinde Uyum Yasalar, Piramit Yaynlar, Ankara, 2005, Arka Kapak.
142
19 ubat 2002 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan Birinci Uyum Paketi

ile112;
Dnce zgrl kapsamnda Trk Ceza Kanununun yz elli dokuz ve
yz on ikinci maddeleri ile Terrle Mcadele Yasasnn yedi ve sekizinci
maddelerinde deiiklikler yaplm,
Hapis cezas sreleri drlm, Devlet Gvenlik Mahkemelerinde on be
gne kadar uzatlabilen gzalt sresi drt gne indirilmi,
zel hayatn gizlilii, haberleme ve konut dokunulmazlna gvence
getirilmitir.
9 Nisan 2002 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan ikinci Uyum Paketi ile;113
Dernekler Yasas ile Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu deitirilerek,
snrlamalar azaltlm,
kence ve kt muamele sebebi ile Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin
hkmettii tazminatlarn, bu sular ileyen Devlet Memurlarna dettirilmesi
dzenlenmi,
Partilerin kapatlmas zorlatrlarak, Basn Kanunundaki yasaklanm dil
kavram kaldrlm,
Su ileyen basn kurulularnn kapatlma sresi de otuz gnden on be gne
indirilerek, basl eserlerin toplatlmas, basm makineleri ve aletlerine el
konulmasnn ise mahkeme karar ile olmas kararlatrlm,
Dernek, sendika ve meslek kurulularnn amalar dnda da toplant ve
gsteri yry yapabilmeleri salanm, bu toplantlar dzenleme ya yirmi
birden on sekize indirilmi,
112
http:www.belgenet.com/yasa/k4744.html.
143
Parti kapatmalar zorlatrlarak, partilere hazine yardmndan men cezas

verilebilmesi de salanm,
Kaymakamlara sadece Mlki dare Amirlii snfndan olanlarn vekalet
edebilmesi
(Jandarma
Komutanlarnn
kaymakamlara
vekalet
edememesi)
kararlatrlmtr.
9 Austos 2002 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan nc Uyum Paketi
ile;
Anayasa deiiklii erevesinde kanunlardaki idam cezalar kaldrlarak
yerine mebbet ar hapis cezas getirilmi,
Aznlk vakflarnn tanmaz mal edinmelerinin nndeki engeller kaldrlm,
Dnce ve ifade zgrlnn snrlar geniletilmi,
Radyo ve Televizyonlarda Krte yayn yaplmasna ilikin dzenleme hayata
geirilmi,
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Trkiye aleyhine verdii kararlarn
yeniden yarglanma sebebi saylmasna ilikin deiiklikler yaplmtr.
11 Ocak 2003 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan drdnc Uyum Paketi ile
Siyasi Partiler Yasas ve Adli Sicil Kanununda deiiklik yaplarak, siyasi yasaklar
yumuatlmtr.114 Ayrca siyasi yasakllarn milletvekili seilmelerinin nndeki
engeller kaldrlm, ikence cezalarnn paraya evrilemeyecei ve ertelenemeyecei
ynndeki deiiklikler gerekletirilmitir.
113
114
09.04.2002 tarih ve 24712 sayl Resmi Gazete.

144
4 ubat 2003 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan beinci Uyum Paketi ile
Avrupa
Haklar
nsan
Mahkemesi
kararlar
gerei,
yeniden
yarglama
115
kolaylatrlmtr.
Yasann kapsamna daha nce kesinlemi kararlar da alnarak, bylece eski

DEP milletvekillerinin de yeniden yarglanmasnn yolu almtr.
19 Temmuz 2003 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan altnc Uyum Paketi
ile;116
Terrle Mcadele Yasasnn Devletin blnmez btnl aleyhine
propaganda yapma suunu tanmlayan sekizinci maddesi kaldrlm,
zel televizyonlarla birlikte TRTnin de Krte yayn yapmasna imkan
salanm,
ocuklara baz isimlerin konulamayacana ilikin yasak kaldrlm,
Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda deiiklik yaplarak Devlet Gvenlik
Mahkemeleri ile dier mahkemeler arasndaki yarglama farkllna son verilmi,
AB
Mktesebatnn
stlenilmesine
likin
Trkiye
Ulusal
Program
erevesinde, Trk Ceza Kanunu, Vakflar Kanunu, Nfus Kanunu, mar Kanunu
gibi kanunlarda deiiklikler gerekletirilmitir.
7 Austos 2003 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan yedinci Uyum Paketi
ile;
Milli Gvenlik Kurulu (MGK)nun grev tanm deitirilerek yetkilerine baz
snrlamalar getirilmi,
MGK Genel Sekreterliinin kurul kararlarn takip ve kontrol yetkisi
kaldrlm,
115
145
Sivillerin, MGK Genel Sekreteri olmasnn yolu alm ve ayda bir toplanan
MGKnn iki ayda bir toplanabilecei hkme balanm,
Saytayn askeri harcamalar gizlilik esas erevesinde denetlemesi imkn
getirilmi,
Sivillerin bar zamannda askeri mahkemelerde yarglanmas kaldrlmtr.
Avrupa Birliine uyum adna yaplan bu almalar, Avrupa Birlii ve baz
taraflarca baar olarak gsterilmitir. Milliyet gazetesinin haberine gre, ngiliz
Gazeteleri TBMMden geen yedinci Uyum Paketini Atatrk dnemindekilerle
karlatrlabilecek lde devrimler olarak nitelemekteydi.117
Bazlarna gre ise, Trkiyenin ABye uyum adna son bir buuk ylda
bombardman halde yaplan dzenlemeleri Trkiyeyi abandone etmitir.paket
adndaki dzenlemeler, alelacele, yeterince tartlmadan, hatta konuyla ilgili
kurululardan gr dahi alnmadan ve de para para yaplmtr. Bu da tablonun
btnn grmeyi engellemi, bunun sonucunda ise meseleyi derinlemesine
bilmeyenler
ve kamuoyunda, yaplanlarn sradan, normal dzenlemeler olduu
kanaati yerlemitir.118
116
117
.H.al, a.g.e, s.459.
118
S.Somuncuolu, Avrupa Birlii Uyum Paketlerinden Federasyona, Ankara Ticaret Odas, Ankara,
2003, s.2.
146
NC BLM
TRKYE-AVRUPA BRL MZAKERE SREC
3.1
MZAKERE SRECNN LEY
Bu blmde, Trkiyenin, 3 Ekim 2005 tarihinde Hkmetler aras

Konferansn toplanmas ile birlikte tarama sreci ile balad mzakere srecine
ilikin, Trkiye Mzakere ereve Belgesi ve dier aday lkeler ile yaplan
mzakerelerdeki rnekler kapsamnda, yrtlecek olan mzakere sreci anlatlmaya
allmtr.
Mzakereler tarama sreci ile balamtr. 3 Ekim 2005 tarihinde sembolik
olarak Hkmetler aras Konferans toplanmtr. Avrupa Birlii adna Dnem
Bakan ve ngiltere Dileri Bakan STRAW, Avrupa Birliinin Trkiyeden neler
beklediine ilikin bir konuma yapmtr. Trkiye adna ise Dileri Bakan
Abdullah GL, mzakerelerin genel erevesine ilikin genel esaslar hakknda kendi
grlerini ieren bir konuma yapmtr.
Hkmetler aras Konferans sonrasndaki birka hafta iinde Komisyon,
tarama iin hazrlklar sonulandrm ve 20 Ekim 2005 tarihinde Bilim ve
Aratrma alannda ilk tarama sreci balamtr.
Bir mktesebat balnn taramas bittiinde, o balkla ilgili fiili mzakere
srecine geilecektir. Bir mktesebat balna ait tarama sreci devam ederken,
tarama sreci sona ermi ve fiili mzakereleri balam bir dier mktesebat bal
da ayn anda mzakere edilebilecektir.
Her bir mktesebat balnda, tantc ve ayrntl tarama aamalar olacaktr.
Tantc blmde, AB Komisyonu mktesebat hakknda bilgi verecektir. Ayrntl
blmde ise, lkemize uyum ve uygulamaya ynelik sorular sorulacak, ilgili
147
mevzuatmz talep edilecektir. Baln kapsamna bal olarak, tarama srecinin

birka gn ile bir iki ay arasnda srebilecei kymetlendirilmektedir.
AB Komisyonu, tarama sreci sonunda her bir mktesebat bal iin ayr ayr
birer rapor hazrlayacaktr. Mktesebat balklarnn alp kapanmasnda her bir ye
lkenin veto hakk bulunacaktr.
Mktesebat balnn almas srecinde, AB Komisyonu, Trkiyeden baz
benchmarklarn (kstas) yerine getirilmesi art ile o mktesebat balnda
mzakerelere geilmesini isteyebilecektir.
Mzakerelerin fiilen balatlmas karar alnan balklarda, Trkiye, Avrupa
Birlii Komisyonu iin mktesebata nasl ve ne zaman uyacana dair taahhtleri
ieren bir Tutum Belgesi sunacaktr. Avrupa Birlii Komisyonu, anlan tutum
belgelerini inceleyecek ve her bir balk iin Avrupa Birliinin Ortak Taslak Tutum
Belgesini hazrlayacaktr.
Taslak Tutum Belgesi, zerinde mutabakata varlmak ve onaylanmak zere AB
yesi lkelere gnderilecektir. ye lkelerin taslak tutum belgesi zerinde
anlamalarndan sonra, anlan belge, Konsey tarafndan oy birlii ile onaylanarak,
resmen Birliin ortak pozisyon belgesi haline gelecektir. Belge, aday lkeye
gnderilecek, daha sonra ilgili konu balnda hkmetler aras konferansta oy
birlii ile karar alndktan sonra mzakere bal alacaktr.119
Hukuksal yaptrm olan ve her mktesebat bal iin ayrca belirlenmi
Avrupa Direktifleri de mevzuatn bir paras kabul edilecek, Trkiye kendi tutum
belgesini hazrlarken bu konuyu da gz nnde bulunduracaktr.
Mzakere srecinde, Trkiyenin ulusal mevzuat, Avrupa Birlii mktesebat
ile uyumlatrlmaya allacaktr. Bu kapsamda, Trkiye, Avrupa Birlii
119
R.Karluk, a.g.e., s.864.
148
Komisyonuna ortak tutum belgeleri ile birlikte, takvim n gren bir uygulama plan
da verecektir.
Mzakere balklarna ilikin, gerek Avrupa Birlii tarafnn, gerekse
Trkiyenin isteyecei istisnai talepler ile gei srelerinin kabul edilmesi de
mzakereler srecinde belirlenecektir. Bu kapsamda, Avrupa Birlii tarafndan talep
edilen uygulamalarn;
Aday lke devlet btesine ar yk getirmesi,
Ulusal karlarla elimesi,
Sz konusu karlarn Avrupa Birlii asndan byk nem tamas

(Sektr temelinde, uygulamann douraca olumsuz etkilerin bilimsel
ve somut ekilde ortaya koyulmas) hallerinde Avrupa Birlii
mevzuatnn
stlenilmesine
ynelik
geici
ertelemeler
grlebilecektir.
Avrupa Birlii mevzuat mzakere sreci ierisinde deiebilmektedir. Bu
durumda, aday lke tarafndan stlenilen Avrupa Birlii mevzuatna da anlan
deiikliklerin uygulanmas zorunluluu gndeme gelmektedir. Bu nedenle, zerinde
mutabakat salanan mktesebat bal kapanm olsa bile, gerek grldnde
tekrar alabilmektedir.
Mzakerelerin tamamlanmasndan sonra, Komisyon tarafndan taslak Katlm
Antlamas hazrlanacak, anlan Antlama, ye lkeler, Trkiye, Komisyon ve
Konsey temsilcilerinin yer ald bir alma grubunda tartlacaktr.
Antlamaya son ekli, Hkmetler Aras Konferansta (HAK)ta verilecek ve
onaylanmak zere Avrupa Parlamentosu ve Konseye gnderilecektir.
Antlama, Parlamentoda toplam ye saysnn yarsndan bir fazlas ile (salt
ounluk) onaylanacak, Konseyde oy birlii ile kabul edilecektir.
149
Bu onaylardan sonra Antlama, ye lkeler ve Trkiye tarafndan kendi

anayasal usullerine gre imzalanacak, Birlik tarafndan imzalarn bittii tebli
edildikten sonra yrrle girecektir.
3.2
TRKYE N HAZIRLANAN MZAKERE EREVE

BELGES
Avrupa Birlii Komisyonu, 29 Haziran 2005 tarihinde, 17 Aralk 2004 AB

Zirvesinde alna karar gereince, Trkiye Mzakere ereve Belgesini hazrlamtr.
Anlan belge, 3 Ekim 2005 tarihinde AB Konseyi tarafndan onaylanmtr.120
Mzakere ereve Belgesinin maddeleri ve maddeler hakkndaki yorumlar aada
sunulmutur.
Blm 9.01
Blm 9.02
hazrlanan ve
Mzakere ereve Belgesi, tasla AB Komisyonu tarafndan
AB Konseyi tarafndan onaylanan, Avrupa Birlii ile mzakere
srecine giren aday lke arasndaki mzakere srecinin yol haritas nitelii
tamaktadr.
Blm 9.03
Blm 9.04
Trkiye iin hazrlanan mzakere ereve belgesi, blm
ve toplam yirmi maddeden olumaktadr. Birinci blmde, mzakerelerin

yrtlmesindeki ilkeler, ikinci blmde mzakerelerin usulleri, nc blmde
ise mzakerelerin ileyiine ilikin esaslar bulunmaktadr. ayr bir belge olarak,
mzakerelerin organizasyonu ve yntemleri ile bu belgenin Ekindeki mktesebat
balklar yer almaktadr.
Blm 9.05
Blm 9.06
hususlar
Mzakerelerin yrtlmesindeki ilkeler bal altndaki

bir-dokuzuncu maddeler arasndaki blmde belirtilmitir. Bu
blmn birinci maddesinde, mzakerelerin hangi artlar altnda sonlandrlabilecei

ve mzakerelerin hznn, Trkiyenin yelik artlarn karlama ynnde
kaydedecei ilerlemeye bal olaca anlatlmtr.
Blm 9.07
120 http://www.dtm.gov.tr/ab/Son Gelismeler/muzakerecerceve.doc
150
Blm 9.08
Bu blmn ikinci maddesinde, Aralk 2004 AB Zirvesinde
zerinde mutabk kalnd zere bu mzakerelerin, Avrupa Birlii Antlamasnn

krk dokuzuncu maddesini temel ald ve mzakerelerin ortak hedefinin katlm
olduu belirtilmektedir.
Blm 9.09
Blm 9.10
Ayrca, anlan maddede, bu mzakerelerin, sonucu nceden
garanti edilemeyen ak ulu bir sre olduu, birliin hazmetme kapasitesi de dahil
olmak
zere,
Kopenhag
ykmllklerinin
Trkiyenin
kriterlerinin
tamam
dikkate
alnarak,
yelik
tmn tam olarak yerine getirebilecek durumda deilse,
olabilecek en gl balarla
Avrupa
yaplarna
tam
olarak
balanmasnn (demirlenmesinin) salanmas gerektii belirtilmitir.

Blm 9.11
Blm 9.12
devletlerin
iinde
Bu blmn nc maddesinde, genilemenin, birlik ve ye

bulunduklar
devaml
oluum
ve
btnleme
srecini
glendirmesi gerektii belirtilmektedir.

Blm 9.13
Blm 9.14
Birliin uyum ve etkinliini korumak iin gerekli her trl
aba gsterilmelidir. 1993 Kopenhag Zirvesi sonular dorultusunda, Avrupa

entegrasyonu ivmesi muhafaza edilirken, Birliin Trkiyeyi hazmetme kapasitesi
gerek Trkiye, gerekse birliin karlar asndan gz nnde bulundurulmas
gereken nemli bir husustur.
Blm 9.15
Blm 9.16
Komisyon, bu yelik koulunun karlanp karlanmadna
ilikin olarak Konsey tarafndan yaplacak deerlendirmeye k tutmak amacyla,

Trkiyenin yelik perspektifinden kaynaklanan sorunlara ilikin 6 Ekim 2004 tarihli
Etki Deerlendirme Raporunda yer alan tm hususlar asndan deerlendirmek
suretiyle, mzakereler srasnda bu kapasiteyi izleyecektir.
Bu blmn drdnc maddesinde, Trkiyenin 1993 Kopenhag siyasi
kriterlerini yerine getirdii belirtilmi, ancak Trkiyenin reform srecini devam
ettirmesi ve hangi alanlarda (ifade zgrl, ibadet zgrl, kadn haklar,
sendikal haklar da dahil olmak zere uluslararas alma rgt standartlar ile
151
aznlk haklarna ilikin) dzenlemeleri uygulamas gerektii ifade edilmitir. Ayrca,

bu maddede Birliin Trkiye ile youn bir siyasi ve sivil toplum diyaloguna girecei
vurgulanmtr.
Bu blmn beinci maddesinde, Birliin temelini oluturan, zgrlk,
demokrasi, insan haklarna ve temel zgrlklere sayg ve hukukun stnl
ilkelerinin Trkiyede ciddi ve devaml bir biimde ihlal edilmesi halinde,
komisyonun, kendi inisiyatifi veya ye devletlerin te birinin talebi zerine,
mzakerelerin askya alnmasn tavsiye edecei belirtilmitir.
Ayrca, Komisyonun, ileriki bir dnemde mzakerelerin tekrar balatlmas
iin artlar nerecei de belirtilmitir. Konsey, byle bir tavsiye zerine, Trkiyeyi
dinledikten
sonra,
mzakerelerin
askya
alnp
alnmayacan
ve
tekrar
balatlmasna ilikin artlar nitelikli ounlukla kararlatracaktr.

ye devletler Hkmetler aras Konferansta, oybirlii genel kuralna halel
getirmeksizin, Konsey kararna uygun hareket edeceklerdir. Avrupa Parlamentosu
bilgilendirilecektir.
Bu blmn altnc maddesinde, mzakerelerin ilerleyiini, ekonomik ve
sosyal uyum ile atfta bulunulan Komisyon raporlar erevesinde Trkiyenin
katlm hazrlklarnda kaydettii ilerlemelerin ynlendirecei ve bu ilerlemenin
zellikle Kopenhag kriterleri ile dier hususlar gz nnde bulundurularak
llecei belirtilmitir.
Sz konusu hususlar;
Trkiyenin iyi komuluk ilikileri konusundaki koulsuz taahhd ile
sregelen snr anlamazlklarnn gerektiinde Uluslararas Adalet Divannn yarg
yetkisi de dahil olmak zere, birlemi milletler szlemesinde yer alan
anlamazlklarn bar yollarla zmlenmesi ilkesine uygun olarak zmlenmesi
ynndeki ykmll,
152
Trkiyenin, Kbrs sorununun BM erevesinde ve birliin kurucu ilkelerine

uygun olarak kapsaml zmnn salanmasna ynelik srekli desteinin,
kapsaml bir zm iin uygun ortamn yaratlmasna katkda bulunacak admlarn
atlmas da dhil olmak zere, devam etmesi ve Kbrs Cumhuriyeti de dhil olmak
zere, Trkiye ile AB yesi devletler arasndaki ikili ilikilerin normalletirilmesi
ynnde ilerleme kaydedilmesi,
Dzenli olarak gzden geirilen Katlm Ortakl Belgesinin uygulanmas ve
zellikle AB-Trkiye arasndaki Gmrk Birlii ile ilgili olanlar olmak zere
Trkiyenin Ortaklk Antlamas ve Ortaklk Antlamasn tm yeni AB yesi
devletlere genileten ek protokolden doan ykmllklerini yerine getirmesidir.
Bu blmn yedinci maddesinde, katlma kadar geecek olan sre zarfnda,
Trkiyenin nc lkelere ynelik politikalarn ve uluslararas rgtlerdeki
tutumlarn (tm AB yesi lkelerin bu rgtlere yeliklerini ve dzenlemelere
katlmlarn da ierecek ekilde) Birlik ve ye devletler tarafndan kabul edilen
politikalar ve tutumlarla tedricen uyumlu hale getirmesi istenmektedir.
Bu blmn sekizinci maddesinde, katlm mzakerelerine paralel olarak,
Birliin Trkiye ile youn bir siyasi ve sivil toplum diyaloguna girecei ifade
edilmektedir. Bu kapsayc sivil toplum diyalogunun amacnn, zellikle Avrupa
vatandalarnn katlm srecine desteinin salanmas dncesi ile halklar bir
araya getirerek karlkl anlaylar gelitirmek olaca belirtilmitir.
Bu blmn dokuzuncu maddesinde, Trkiyenin dier tm katlm
mzakerelerinin sonularn katlm anndaki ekliyle kabul etmesi gerektii
belirtilmektedir.
Mzakere ereve Belgesinin ikinci blmn, onuncu madde ile on yedinci
maddelerde yer alan, mzakerelerin ierii bal altndaki hususlar oluturmaktadr.
Bu blm, mzakerelerle ilgili teknik dzenlemeleri iermektedir. Trkiyenin kabul
etmesi gereken AB mktesebat, uzun gei sreleri, derogasyonlar, zgn
153
dzenlemeler veya daimi koruma tedbirleri gibi mzakere srecinde uzun pazarlklar
yaplmas gereken hususlar bu blmde incelenmitir.
ereve Belgesinin mzakerelerin ierii blmnde yer alan
onuncu
maddesinde, katlmn, birliin mktesebat olarak bilinen ve birliin sistemi ve

kurumsal erevesine bal hak ve ykmllklerin kabul anlamna geldii,
Trkiyenin sz konusu mktesebat katlm annda olduu ekliyle uygulamas
gerektii vurgulanmtr. Ayrca, katlmn mevzuat uyumuna ilaveten, mktesebatn
zamanl ve etkin uygulanmas anlamna da geldii, mktesebatn srekli olarak
evrim geirdii belirtilmi ve mktesebatn hangi hususlar ierdii anlatlmtr.
Trkiyenin,
katlmdan uygun bir sre
nce,
mktesebatn Trke
tercmelerini yapmas ve katlm sonrasnda AB kurumlarnn uygun bir ekilde

ilemesi iin yeterli sayda tercman ve mtercim yetitirmesi gerektii de bu
maddede vurgulanmaktadr.
On birinci maddede, Trkiyenin bir ye lke olarak benimsemesi gereken tm
hak ve ykmllklerin; Topluluklar ve Trkiye arasnda mevcut olan tm ikili
antlamalarn ve Trkiye tarafndan imzalanan ve yeliin ykmllklerine aykr
olan tm uluslararas antlamalarn geersiz klnmas anlamna geldii, Ortaklk
Antlamasnn mktesebattan ayrlan herhangi bir hkmnn ise katlm
mzakereleri srasnda emsal olarak kabul edilemeyecei belirtilmektedir.
On ikinci maddede, Trkiyenin mktesebattan doan hak ve ykmllkleri
kabul etmesinin, mktesebata belirli uyarlamalar yaplmasn gerektirebilecei ve
istisnai de olsa katlm mzakereleri srasnda tanmlanmas gereken geici
nlemlerin ortaya kmasna neden olabilecei belirtilmitir.
Gerekli hallerde, mktesebata yaplacak belirli uyarlamalar konusunda,
mktesebatn ieriinde var olan ve mktesebatn kabul srasnda, ye devletlerin
uyguladklar ilkeler, kriterler ve parametreler temelinde ve Trkiyenin zellikleri
gz nnde bulundurularak bir mutabakata varlaca vurgulanmtr.
154
Ayrca, Birliin, zaman ve kapsam asndan snrl olmas ve mktesebatn

uygulanmas iin aka belirlenmi aamalar ieren bir plann da mevcudiyeti
kouluyla, Trkiyenin gei tedbirlerine ilikin taleplerini kabul edebilecei
anlatlmtr. geici dzenlemelerin hangi artlarda kabul edilebilecei ayrntl
olarak belirtilmitir.
Yine bu maddede, uzun gei srelerinin, derogasyonlarn, zgn dzenlemeler
veya daimi koruma tedbirlerinin, yani korunma tedbirlerine temel tekil etmek
zere daimi olarak elde tutulan hkmlerin gz nnde bulundurulabilecei
anlatlmtr. Komisyonun, bu tedbirleri uygun olduu lde kiilerin serbest
dolam, yapsal politikalar veya tarm gibi alanlarda nerecei anlatlmtr. ayrca,
kiilerin serbest dolamnn zaman iinde tesisiyle ilgili karar alma srecinin, her
bir ye devletin azami bir rol oynamasna imkan salamas gerektii vurgulanmtr.
Katlm mzakereleri srasnda mktesebata ayrntl teknik uyarlama yaplmas
gerekmeyecektir. Uyarlamalar Trkiyeyle ibirlii halinde hazrlanacak ve katlm
gn yrrle girmelerini teminen uygun bir zamanda birlik kurumlar tarafndan
onaylanacaktr.
On nc maddede, uygulanabilir mali erevede, Trkiyenin katlmnn
mali vehelerine yer verilmesi gerektii, Trkiyenin katlm nemli mali sonular
getirebileceinden, mzakerelerin ancak 2014 sonras dnemin mali erevesinin
oluturulmasndan
sonra
ve
buna
bal
olarak gerekletirilebilecek mali
reformlardan sonra sonulandrlabilecei belirtilmitir. Her dzenlemenin, mali

yklerin tm ye devletler arasnda adil bir ekilde paylatrlmasn salamas
On drdnc maddede, Trkiyenin katlmndan itibaren ye lke olarak
ekonomik ve parasal birlie derogasyonla itirak edecei ve konseyin, Trkiyenin
gerekli artlar yerine getirdii ynndeki deerlendirme temelinde alaca karar
155
dorultusunda, Trkiyenin Euroyu milli para birimi olarak kabul edecei, bu alanda
geri kalan mktesebatn katlmla birlikte tam olarak uygulanaca vurgulanmtr.
On beinci maddede, Trkiyenin katlmla birlikte, zgrlk, adalet ve
gvenlik alanlar bakmndan Avrupa Birliine yeliinin, Schengen mktesebat da
dahil olmak zere, bu alandaki mktesebat tam olarak yerine getirecei anlamna
geldii,
Bununla birlikte, sz konusu mktesebatn bir blmnn, Konseyin,
Trkiyenin hazr olup olmadna ilikin olarak uygulanmakta olan Schengen
deerlendirmesi temelinde, i snrlarda kiiler zerindeki kontrolleri kaldrma
konusunda karar almasnn ardndan, sadece Trkiyede uygulanaca belirtilmitir.
On altnc maddede, Avrupa Birliinin, nkleer gvenliin tm veheleri de
dahil olmak zere evrenin st dzeyde korunmasnn nemine iaret ettii
vurgulanmaktadr.
On yedinci maddede, mktesebatn tm alanlarnda, mktesebat etkin olarak
uygulamak veya gerekli olduu takdirde katlmdan makul bir sre nce etkin bir
biimde uygulamaya muktedir olmak amacyla Trkiyenin, hem ulusal hem
blgesel dzeyde kurumlarn, ynetim kapasitesini ve idari ve yarg sistemlerini
birlik standartlar seviyesine getirmekle mkellef olduu belirtilmektedir.
Mzakere ereve Belgesinin nc blmn on sekizinci madde ile yirmi
nc maddelerde yer alan mzakerelerin usulleri bal altndaki hususlar
oluturmaktadr.
Bu blmde, genel olarak, mzakereleri yrtecek organ, tarama sreci ile
tarama sreci sonrasnda mzakerelerin nasl yrtlecei, AB ve Trkiye ortak
tutum belgelerinin neler olduu ve mzakere balklarnn alp kapanmas ile ilgili
hususlar dzenlenmitir.
156
On sekizinci maddede, mzakerelerin esasnn bir tarafta tm ye devletlerin,

dier tarafta ise aday lkenin yer alaca Hkmetler aras Konferansta ele alnaca
belirtilmitir.
On dokuzuncu maddede, Komisyonun, mktesebat Trk makamlarna
anlatmak, belirli alanlarda mzakereleri amak iin Trkiyenin hazrlk durumunu
deerlendirmek ve mzakerelerde gndeme gelmesi kuvvetle muhtemel konulara
dair ilk verileri toplamak iin tarama olarak adlandrlan,
mktesebatn
incelenmesine dair resmi sreci yrtecei belirtilmitir.

Yirminci maddede, tarama ve tarama sonrasnda gerekletirilecek mzakereler
iin mktesebatn, her biri belli bir siyasi alan ilgilendiren bir takm balklara
blnecei,
Mzakerelerin belli bir balk hakknda Trkiye ya da Avrupa Birlii
tarafndan ifade edilen herhangi bir grn, hibir surette dier mktesebat
balklarnda benimsenebilecek tutumu etkilemeyecei,
Mzakereler srasnda, btn balklar zerinde anlamaya varlmadan, ksmi
olanlar olsa bile belli balklar zerinde anlamaya varlm olmasnn, bunlarn
sonulandrld anlamna gelmeyebilecei belirtilmitir.
Yirmi birinci maddede, Konseyin, Komisyonun ilerleme raporlarn ve bilhassa
tarama srecinde edindii bilgileri dikkate alacan, Komisyonun tavsiyesi zerine
ve oybirliiyle mzakere balklarnn geici olarak kapatlmas ve gerekli hallerde
her bir mktesebat balnn almas iin performans kriterlerini (benchmarks)
belirleyecei,
Birliin sz konusu performans kriterlerini Trkiyeye bildirecei ve
performans
kriterlerinin
mzakere
balna
bal
olarak;
ileyen
piyasa
ekonomisinin varl, yasal mevzuat anlamnda mktesebata uyum ve mktesebatn
157
ana unsurlarnn idari ve adli kapasitenin varln gsterecek ekilde tatminkar bir
biimde uygulanma siciline ilikin olaca belirtilmitir.
Ayrca, ilgili durumlarda, performans kriterlerinin ayn zamanda Ortaklk
Antlamas ve bilhassa Avrupa Birlii-Trkiye Gmrk Birliine ilikin taahhtlerin
ve mktesebat erevesindeki benzer gereklerin uygulanmasn da ierecei,
Mzakereler uzun bir zaman dilimine yaylmsa, ya da rnein geici olarak
kapatlm bir mktesebat balna, yenilik dolaysyla geri dnlm ise mevcut
performans kriterlerinin gncellenecei belirtilmitir.
Yirmi ikinci maddede, Trkiyeden mktesebatn stlenilmesine ilikin
pozisyonunu bildirmesi ve performans kriterlerini karlamada ne kadar ilerleme
saladna dair bilgi sunmasnn talep edilecei ve Trkiyenin mktesebat doru
bir ekilde i hukukuna aktarmas ve uygun idari ve adli yaplar araclyla etkin ve
verimli biimde uygulamasnn mzakerelerin hzn belirleyecei vurgulanmtr.
Yirmi nc maddede, Avrupa Birlii Komisyonunun, Komisyonca ya da
Komisyon adna uzmanlar tarafndan yerinde inceleme de dahil olmak zere eldeki
tm aralar kullanmak suretiyle, Trkiyenin her alandaki ilerlemesini yakndan
izleyecei,
Avrupa Birlii Komisyonunun, Avrupa Birlii ortak tutum taslaklarn
sunarken, Konseye Trkiyenin ilgili balkta kaydettii ilerleme hakknda bilgi
verecei,
Konseyin, sz konusu baln mzakerelerine ilikin ileri admlar atlmasna
karar verecei zaman bu deerlendirmeyi de dikkate alaca,
Avrupa Birliinin her bir mktesebat balnda ihtiya duyabilecei ve
Trkiye tarafndan Konferansa sunulacak bilgilere ilaveten, bir mzakere bal
geici olarak kapatldktan sonra bile, Trkiyeden mktesebatn uyumu ve
158
uygulanmasnda kaydedilen ilerleme hakknda, dzenli olarak ayrntl ve yazl bilgi

vermeye devam etmesini isteyecei,
Geici olarak kapatlm bulunan balklarda, Trkiyenin nemli performans
kriterlerini karlamada ya da taahhtlerini uygulamada baarsz olmas halinde,
komisyonun ilgili balktaki mzakerelerin yeniden almasn tavsiye edebilecei
vurgulanmtr.
Mzakerelerin organizasyonu ve yntemlerinin ierisinde ise Trkiye ile AB
arasnda
yrtlecek
olan
mzakerelerin
hangi
mktesebat
balklarnda
yrtleceine ilikin 35 mktesebat bal mevcuttur.

Deerlendirme :
Mzakerelerin yrtlmesindeki ilkeler blmnn ikinci maddesinde,
mzakerelerin ortak hedefinin katlm olarak belirtilmesi AB yelik perspektifimiz
asndan
olumlu
olarak
Ayn
blmn
drdnc
maddesinde, Trkiyenin 1993 Kopenhag AB Zirvesinde kararlatrlan ve byk bir

blm daha sonra Avrupa Birlii Antlamasnda yer alan ve Temel Haklar artnda
ilan edilen siyasi kriterleri yeterli lde karladnn vurgulanmas hususunun,
mzakere srecinde argman olarak kullanlabilecei deerlendirilmektedir.
Blm 9.17
Blm 9.18
Ayrca, ayn blm bal altndaki sekizinci maddede,
Birliin Trkiye ile youn bir siyasi ve sivil toplum diyaloguna girecei ve bunun
amacnn zellikle Avrupa vatandalarnn katlm srecine desteinin salanmas
dncesi ile halklar bir araya getirerek karlkl anlay gelitirmek olacann
belirtilmesi olumlu olarak kymetlendirilmektedir.
Blm 9.19
Blm 9.20
Mzakerelerin yrtlmesindeki ilkeler blmnn ikinci
maddesinde, Trkiyenin mktesebattan doan hak ve ykmllkleri kabul

etmesinin, mktesebata belirli uyarlamalar yaplmasn gerektirebilecei ve istisnai
de olsa katlm mzakereleri srasnda tanmlanmas gereken geici nlemlerin ortaya
kmasna neden olabilecei ve mktesebata yaplacak belirli uyarlamalar hususunda
159
Trkiyenin zelliklerinin de gz nnde bulundurularak bir mutabakata varlaca

belirtilmektedir. Trkiye, bu maddeyi referans gstererek AB mktesebatn
stlenmesi ile ilgili baz ekincelerini ortaya koyabilecektir.
Blm 9.21
Blm 9.22
Ayrca, ayn maddede katlm mzakereleri srasnda
mktesebata ayrntl teknik uyarlama yaplmasnn gerekmeyecei belirtilmitir. Sz

konusu uyarlamalarn Trkiye ile i birlii halinde hazrlanaca ve katlm gn
yrrle girmelerini teminen uygun bir zamanda birlik kurumlar tarafndan
onaylanaca vurgulanmaktadr. Trkiye, bu maddeyi referans gstererek, katlm
mzakereleri srecinde biraz daha tolerans gsterilmesini isteyebilecektir.
Yirminci maddede, mzakerelerin belli bir bal hakknda Trkiye ya da
Avrupa Birlii tarafndan ifade edilen herhangi bir grn, hibir surette dier
balklarda benimsenebilecek tutumu etkilemeyecei belirtilmektedir. Bu erevede,
GKRYnin Gmrk Birlii kapsamndaki itirazlarnn, dier mktesebat balklarn
etkilemeyecei, dolays ile sorunlu mktesebat balklarnn uzun bir srece
yaylarak,
dier
mktesebat
balklarnn
kapatlmasnn
salanabilecei
deerlendirilmektedir.
Mzakerelerin yrtlmesindeki ilkeler balndaki ikinci maddede, sonucu
nceden garanti edilemeyen ak ulu olan srecin sonulandrlmas iin, Kopenhag
Siyasi Kriterleri arasnda yer alan birliin hazmetme kapasitesinin zellikle
vurgulanmas olumsuz olarak nitelendirilmektedir. Bu kapsamda, Trkiye kendi
sorumluluklarn yerine getirse bile, anlan madde referans gsterilerek, Trkiyenin
Avrupa Birlii yelii sonulandrlamayabilecektir.
Ayrca, ayn maddede, yelik ykmllklerinin tmn tam olarak yerine
getirebilecek durumda deilse, Trkiyenin olabilecek en gl balarla Avrupa
yaplarna tam olarak balanmasnn (demirlenmesinin) salanmas gerektii ifadesi
ile imtiyazl ortaklk ima edilmektedir.
160
Ayn balk altndaki nc maddede, Avrupa Birlii Komisyonunun,

mzakereler srasnda birliin hazmetme kapasitesini izleyebilmesi iin, Trkiyenin
yelik perspektifinden kaynaklanan sorunlara ilikin 6 Ekim 2004 tarihli Etki
Deerlendirme Raporunda yer alan tm hususlarn gz nnde bulundurulaca
belirtilmitir.
Sz
konusu
olumsuz
hususlar,
Ermenistan
ile
ilikilerin
normalletirilmesinin istenmesi ve szde Ermeni soykrmnn tannmasnn ima

edilmesi, Dicle ve Fratn sularnn ortak ynetimi, Krt kkenli vatandalarmzn
aznlk olarak nitelendirilmesi, Trkiyenin yeliinin ABye ekonomik olarak ar
bir yk getirebilecei gibi konulardr. bahse konu olumsuz hususlarn mzakere
srecinde karmza karlaca kymetlendirilmektedir.
Drdnc maddede, Avrupa Birlii Komisyonunun, anlan maddede belirtilen
aznlk haklar gibi kritik alanlarda kaydedilen ilerlemenin geri dnlmezliini temin
etmek ve zellikle temel haklar ve insan haklarna tam sayg gsterilmesinin tam ve
etkin bir ekilde uygulanmasn salamak amacyla, 2004 yl lerleme Raporu,
Tavsiye Karar ve yllk raporlarnda atfta bulunulan tm kayglar ele alacak ekilde
Avrupa Konseyine dzenli olarak rapor sunmaya devam etmesi istenmektedir.
AB Komisyonunun 6 Ekim 2004 tarihinde yaymlanan lerleme ve Etki
Deerlendirme
raporlarnda
Krt
kkenli
vatandalarmz
aznlk
olarak
nitelendirilmektedir. lerleme Raporunda Alevi vatandalarmz da dini aznlk olarak

kabul edilmekte ve kendilerine aznlk statsnde davranlmas talep edilmektedir.
erkez, Bonak ve Arap kkenli vatandalarmz da zmnen aznlk olarak
nitelendirilmeye allmaktadr. lerleme Raporunda ayrca, yarg sisteminin ileyii,
yolsuzlukla mcadele, ikence ve kt muamele ile mcadele, temel hak ve
zgrlklerin kullanlmas, Yunanistan ile ilikiler, Kbrs sorununun zm gibi
konularda eletiriler yer almaktadr. Anlan belgeler incelendiinde, zellikle Krt
kkenli vatandalarmza ve Gneydouya ynelik hususlarn nemli bir yer tuttuu
grlmektedir.
2004 lerleme Raporu, Tavsiye Belgesi ve yllk raporlardaki
olumsuz hususlar dikkate alndnda, bu maddenin Trkiyenin aleyhine

kullanlabilecei kymetlendirilmektedir.
161
Altnc maddede, dzenli olarak gzden geirilen Katlm Ortakl Belgesinin

uygulanmas ve zellikle AB-Trkiye arasndaki Gmrk Birlii ile ilgili olanlar
olmak zere, Trkiyenin Ortaklk Antlamas ve Ortaklk Antlamasn tm yeni
AB yesi devletlere genileten ek protokolden doan ykmllklerini yerine
getirmesinin istenmesi hususunun, ileride GKRYnin fiilen tannmasna yol
aabilecei, en azndan Trkiyenin bu konuda giderek artan oranda baskya maruz
kalaca deerlendirilmektedir.
Yedinci maddede, katlma kadar geecek olan sre zarfnda, Trkiyenin
nc lkelere ynelik politikalarn ve uluslararas rgtlerdeki tutumlarn (tm
AB yesi lkelerin bu rgtlere yeliklerini ve dzenlemelere katlmlarn da
ierecek ekilde) Birlik ve ye devletler tarafndan kabul edilen politikalar ve
tutumlarla
tedricen
uyumlu
hale
getirmesi
istenmektedir.
Anlan
madde
incelendiinde, lkemizin, GKRYnin, zellikle NATO ve BO gibi uluslararas

kurululara ye olma ile uluslararas antlamalarda taraf olmas hususundaki
vetosunu kaldrmasnn istendii kymetlendirilmektedir.
Ancak, Trkiyenin giriimleri sonucunda,
Konseyin onayyla yaplan
bakanlk aklamasnda Mzakere ereve Belgesinin, ilgili tm uluslararas

rgtleri kapsayan yedinci paragrafnn, bu uluslararas rgtlerin ya da yelerinin,
ya da Avrupa Birlii ye lkelerinin karar verme zerkliine ve haklarna halel
getirecek ekilde yorumlanamayaca belirtilmitir.
Yedinci maddenin, GKRYnin NATO VE BOya ye olmak iin yapabilecei
muhtemel giriimlerinden ok daha nce, ksa vadede neden olabilecei en nemli
saknca, GKRYnin AB emsiyesi altnda, NATO-AB stratejik i birliine ve Berlin
Plus dzenlemelerinin uygulamalarna dhil olmas iin Trkiyeye bir bask
uygulanmasnn ihtimal dhilinde olmasdr.
Yrrlkteki NATO-AB i birlii antlama ve dzenlemelerine gre, NATO ve
BO yesi olmayan GKRY ve Malta, bahse konu i birliinin dnda
braklmlardr. Bu erevede, GKRY, NATO imkan kabiliyetleri kullanlarak icra
162
edilen AB operasyonlarna katlamamakta (Berlin Plus), NATO Konseyi (NAC)- AB

Siyasi Ve Gvenlik Komitesi (PSC) toplantlar ile iki rgtn askeri komitelerinin
ortak toplantlarna itirak edememektedir. GKRYnin yedinci maddeyi istismar
ederek ve ABnin de desteiyle, bu konuda lkemize kar zaten var olan basky
daha da artraca kymetlendirilmektedir. buna karlk, Trkiyenin de mevcut
antlama ve dzenlemeler ile, Bakanlk aklamasn argman olarak kullanmak
suretiyle, bugne kadar srdrd kararl tutumunu bundan sonra da srdrmesi
uygun ve gereklidir.
Avrupa Birlii, 21 Eyll 2005 tarihinde kabul ettii kar deklarasyon ile,
Adann tek temsilcisi olarak Kbrs Cumhuriyetini tandn yeniden beyan etmi ve
bu konudaki niyetini aka ortaya koymutur.
Onuncu maddede, Katlmn, Birliin mktesebat olarak bilinen ve Birliin
sistemi ve kurumsal erevesine bal hak ve ykmllklerin kabul anlamna
geldii, Trkiyenin sz konusu mktesebat katlm annda olduu ekliyle
uygulamas gerektii vurgulanmtr.
Avrupa Birlii, GKRY dhil on yeni lke ile 16 Nisan 2003 tarihinde
imzalad katlm antlamasnn 10 Nolu protokolnn dibace ksmnda; AB
mktesebatnn Kbrs hkmetinin etkin denetimi altnda olmayan Kbrs
cumhuriyeti topraklar zerinde uygulanmasn askya alnaca belirtilmitir.
Bu kapsamda, Trkiyenin, Kbrs sorunu zlmeden Avrupa Birlii yesi
olsa bile, Birliin mktesebatn kabul edecei iin, GKRYyi Kbrs Cumhuriyeti
olarak adann tek temsilcisi olarak tanmak zorunda kalaca,
Ayrca, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti blgesinde Avrupa Birlii mktesebat
uygulanamadndan, Trkiyenin, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti ile siyasi,
ekonomik
ve
askeri
ilikide
bulunmasnda
163
sorunlarla
karlaabilecei
Avrupa Birlii mktesebatnn nelerden olutuu anlatlrken, balaycl

olmasa bile, kararlar, aklamalar ve tavsiyelerin de mktesebatn paras olduu
belirtilmektedir. Bylece, szde Ermeni soykrm, Gney Kbrs Rum Ynetiminin
resmen tannmas ve Kbrstan asker ekilmesi gibi hususlar isteyen Avrupa
Parlamentosu kararlar ve deklarasyonlarn nmze birer engel olarak kabilecei
On birinci maddede, Trkiyenin bir ye lke olarak benimsemesi gereken tm
hak ve ykmllklerin; Topluluklar ve Trkiye arasnda mevcut olan tm ikili
antlamalarn ve Trkiye tarafndan imzalanan ve yeliin ykmllklerine aykr
olan
tm uluslararas antlamalarn geersiz klnmas anlamna
gelecei
belirtilmektedir. Burada belirtilen husus ile ileride, aznlklar konusunda dzenleme

isteyen Avrupa Birliinin, bata Lozan Antlamas olmak zere Trkiyenin
imzalad
Londra
ve
Zrih
Antlamasnn
iptalini
isteyebilecei
deerlendirilmektedir.
Ayrca, Ortaklk Antlamasnn mktesebattan ayrlan herhangi bir hkmnn,
katlm mzakereleri srasnda emsal olarak kabul edilemeyecei belirtilmitir.
Trkiye iin Avrupa Birlii ile ilgili asl hukuki belge Ankara Ortaklk
Antlamasdr. Anlan belgenin mzakere srecinde tartma konusu yaplmasnn,
bu
antlamalardan
doan
haklarmzn
kaybedilecei
anlamna
gelecei
On nc maddede, uygulanabilir mali erevede, Trkiyenin katlmnn
mali vehelerine yer verilmesi gerektii, Trkiyenin katlm nemli mali sonular
getirebileceinden, mzakerelerin ancak 2014 sonras dnemin mali erevesinin
oluturulmasndan
sonra
ve
buna
bal
olarak gerekletirilebilecek mali
reformlardan sonra sonulandrlabilecei belirtilmitir.
her dzenlemenin, mali
yklerin tm ye devletler arasnda adil bir ekilde paylatrlmasn salamas

164
Mzakere srecinde, Trkiyeden, Avrupa Birlii mktesebatna uyum

kapsamnda mali sonular getirebilecek bir ok yapsal dzenleme istenmektedir.
Buna ilikin mali yardmn ancak 2014 sonrasnda yaplabileceinin belirtilmesi,
ayrca bu hususun katlm srecinin ok uzun olacan iaret etmesi, olumsuz olarak
nitelendirilmektedir.
Yirmi birinci maddede, mzakere balklarnn almas veya kapatlmas iin
belirlenecek olan performans kstaslar arasnda, ayn zamanda ortaklk antlamas ve
bilhassa AB-Trkiye Gmrk Birliine ilikin taahhtlerin ve mktesebat
erevesindeki benzer gereklerin uygulanmasnn bulunduu belirtilmitir. Bu
hususun, GKRY tarafndan istismar edilebilecei kymetlendirilmektedir.
3.3
AB LE GEREKLETRLECEK MZAKERE SRECNDE

UYGULANACAK STRATEJ.
3 Ekim 2005 tarihinde Trkiye ile AB arasnda mzakere sreci balamtr.

AB
ile
srdrlecek
mzakereler
Mzakere
ereve
Belgesi
esaslar
dorultusunda srdrlecektir. Mzakere sreci, AB mevzuatna uyumu amalayan,

teknik dzenlemeler arlkl bir sretir. Mzakere srecinde, ayrca siyasi kriterler
de ele alnacaktr. Trkiye ile AB arasnda srdrlecek mzakerelerin dier AB
yesi lkelerden farkl olaca, AB makamlar tarafndan dile getirilmektedir. Bu
nedenle, Trkiyenin anlan srece ok iyi hazrlanmas nem arz etmektedir.
Yetersiz bir hazrlkla balatlan mzakerelerin sresi, tahmin edilenden ok
daha uzun olaca iin Trkiyenin bu yndeki hedefini ve uygulayaca stratejiyi
ok net olarak ortaya koymas gereklidir.
Trkiye, AB ile mzakere srecinde AB yesi lkeler ile mcadelenin yan
sra, AB mktesebatn kabul ve yerletirme konusunda kendi i kamuoyu ile de
mcadele edecektir.
165
Trkiye AB yeliine ancak kendi gayretleri ile ulaabilir. Bunun iin

mzakere hazrlklarnn tm ulusal kurulularn katlmyla olmas nemlidir.
ncelikle, AB Komisyonunun lerleme raporlarnda, Etki ve Tavsiye
raporlarnda, Komisyon kararlarnda, Avrupa Parlamentosu kararlarnda, Katlm
Ortakl Belgesinde yer alan AB yetkililerinin beyanlarnda Trkiyeden talep
edilen tm taleplerin bir listesi kartlmaldr.
Bundan sonraki aamada, Trkiyeden istenen taleplerin ksa ve uzun vadede
karlanabilme durumu gzden geirilmelidir. Karlanamayacak taleplere ilikin
kuvvetli
argmanlar
gelitirilmeli,
anlan
argmanlar
mzakere
srecinde
savunulmaldr.
Ayrca, Trkiyenin, AB uyum yasalar ile kltrel alanda yapt
dzenlemelerin yeterli grlmedii son lerleme Raporu ve Avrupa Parlamentosunun
alm olduu kararlar
gerekletirebilmek
iin
incelendiinde anlalmaktadr. Trkiyenin, yeliini

Avrupa
kamuoyundaki
olumsuz
tepkileri
lehine
evirebilmesi;
(a)
Etkin bir kamu diplomasisi ve yaygn bir tantm seferberlii yapmas,
(b)
AB lkeleri ile ekonomik ve ticari ilikilerinin st seviyeye karlmas,
(c)
Mzakereler srecinde yeterli d yatrm ekmesi,
()
Acil bir eitim altyaps ve seferberlii oluturmasna baldr.
Mzakere srecinin uzun bir sreci kapsayacak olmas ve bu srete, siyasi

partiler, kamuoyu ve dier etkenlerin nemli bir rol oynayaca ciheti ile, Trkiyeyi
olumlu ynleri ile AB lkelerine tantacak olan ikili ilikilerin kurulmas nem
tayacaktr.
lgili devlet kurumlar tarafndan, medyay da etkin bir ekilde kullanmak
suretiyle, uzun dnemli bir kamu diplomasisi planlanmasnn ve AB yesi lkelerde
sratle uygulamaya konulmasnn uygun olaca deerlendirilmektedir.
166
Mzakere sreci aday lkenin AB mktesebatn ne ekilde ve hangi takvim

erevesinde kabul edip, uygulayacann ve uygulama iin gereken idari yapy
nasl oluturacann saptand bir sre olduundan, bu sistemin siyasi ve
toplumsal dzeyde doru alglanmas nemlidir. Bu kapsamda, stratejimizin bu
dorultuda belirlenmesi gerekmektedir.
167
SONU
Avrupa haritas yirminci yzylda yaanan iki dnya sava ile nemli
deiimlere uram ve zellikle ikinci dnya savandan sonra oluan bloklamalar
Avrupay gerek siyasi gerekse ekonomik anlamda ikiye blmt. Bu bloklamann
bir tarafnda kapal ekonomileriyle Varova Pakt yesi lkeler, dier tarafnda ise,
liberal ekonomik politikalar tam anlamyla uygulayan Bat Avrupa lkeleri yer
almaktayd.
kinci
Dnya
Sava
sonrasnda
1950lilerin
Bat
Avrupas,
hzla
smrgeciliin tasfiye edildii, sosyal devlet prensibinin yerletii ve liberal

ekonominin tm kurumlaryla uyguland bir blok haline gelmitir.
Nitekim,
dnyada ve Avrupada meydana gelen deiikliklere bal olarak, Trkiye politik ve

ekonomik sisteminde nemli deiiklikler yapma zorunluluu duymu ve abalarn
bu ynde younlatrarak, 1960lara kadar Avrupann btnlemesi amacna dnk
olarak kurulan nemli kurululardan, Avrupa Konseyi, OECD ve NATOya ye
olmutur.
Bu geliim izgisi ierisinde Trkiyeyi daha ilk kurulu yllarndan itibaren
Avrupa Ekonomik Topluluuyla iliki kurmaya iten etkenlerin banda politik
nedenler yer almtr. Bu durum, Trkiyenin Bat dnyas ierisindeki konumunu
koruma ve gelitirme asndan nemli saylaca gibi, gen Cumhuriyetin yeniden
ekillenen dnya haritasndaki gvenlik araynn da bir ifadesidir.
Bu balamda, Trkiyenin iktisadi, siyasi, askeri ve sosyal sorunlar ama
gayretleri iinde olduu byle bir dnemde Yunanistan, Avrupa Ekonomik
Topluluuna katlabilmek iin 15 Temmuz 1959da resmen bavuruda bulunmutur.
Yunanistann bavurusu, Trkiyenin AET dnda kalmas halinde Batdaki
konumunu yitireceini aka belli etmitir. Yaplan deerlendirmeler sonucu,
Trkiyenin ortaklk iin AETye bavurusunun kanlmaz olduu anlalm ve
Yunanistann bavurusundan iki hafta sonra 31 Temmuz 1959da, Trkiye, AETye
ortaklk talebinde bulunmutur. Bu talep dorultusunda, taraflar arasnda drt yl
168
sren grmeler sonucunda imzalanan Ankara Antlamas ile Trkiye, Avrupa

Ekonomik Topluluu ile ortaklk ilikisini tesis etmitir.
Ortaklmzn genel erevesini belirleyen bu Antlamann ngrd
Hazrlk Dnemini mteakiben 1 Ocak 1973 tarihinde yrrle giren Katma
Protokol ile taraflar arasnda giderek bir Gmrk Birlii kurulmasn amalayan
Gei Dnemi balatlmtr.
Ortaklk ilikisinin seyri ortaklmzn gelecei konusunda i tartmalar
srerken, 1978 ve 1980 yllarnda Avrupa Birlii ile olan ilikiler iki kez kesintiye
uramtr. Oysa bu sre zarfnda, 1981 ylnda Yunanistan ve 1986 ylnda spanya
ve Portekiz Avrupa Topluluuna tam yelik sfatn kazanmlar ve Topluluk
emsiyesi altnda ekonomik ve siyasi adan nemli avantajlar elde ederek
Avrupann gelecei zerinde sz sahibi olmulardr.
Trkiye, bu gelimeler zerine, Roma Antlamasnn iki yz otuz yedinci
maddesi erevesinde, Avrupa Birliine 14 Nisan 1987 tarihinde tam yelik
bavurusunda bulunmutur. lkemiz, tam yelik bavurusuyla gerek Yunanistan,
gerekse Portekiz ve spanyann tam yeliin n koulu olan Gmrk Birliini
Topluluk iinde tam yelik avantajlarndan yararlanarak gerekletirmek dncesi
dorultusunda hareket etmitir.
Bu bavuruya, iki yldan biraz daha uzun bir sre sonra cevap gelmitir. AB
Komisyonunun, 18 Aralk 1989 tarihindeki Komisyon grnde ise, Trkiyenin
Toplulua katlmaya ehil olduu vurgulanmakla birlikte, lkemiz asndan
ekonomik, Topluluk asndan ise, mevcut yapdaki deiikliklere dayal baz
gerekelerle zamana ihtiya duyulduu belirtilmitir.
Gerekten de bu dnemde Topluluk, genilemeyi bir tarafa brakarak
derinleme srecine girmi, bir dier ifade ile, Tek Pazar, Ekonomik ve Parasal
Birlik ve Siyasi Birlik ynndeki almalarn younlatrmtr.
169
Trkiye ise, ayn dnemde Avrupa Birlii ile ilikileri erevesinde ertelemi
olduu ykmllklerini hzlandrlm bir takvim dahilinde yerine getirmeye
balam ve btnleme srecini yeni bir mecraya sokmutur.
lkemizin Gmrk Birliini tamamlamaya alt sre, ayn zamanda Orta
ve Dou Avrupa lkelerinde demokratikleme ve serbest piyasa ekonomisine gei
almalarnn balad, iki Almanyann birletii, SSCBnin blnmesiyle ortaya
kan Bamsz Devletler Topluluu, Kafkaslarn ve Karadenizin yeniden nem
kazand, ayrca AB tarafndan bir yandan Merkezi ve Dou Avrupa lkelerine tam
yelik stratejilerinin hazrland, dier yandan 2010 ylna kadar bir Avrupa Akdeniz alan yaratma almalarnn balatld bir dneme rastlamtr.
Avrupann bylesine youn sre yaad bu dnemde, Trkiye-AB ilikileri
de Kasm 1992 tarihli Ortaklk Konseyi Toplants ile yeni bir ivme kazanmtr.
9 Kasm 1992 tarihli Ortaklk Konseyinin baars, Topluluun, 25-27 Haziran
1992 tarihli Lizbon ve 21-22 Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvelerinde ifadesini
bulan, Trkiye ile ilikilerin Ortaklk Antlamasna uygun olarak gelitirilmesi ve
ibirliinin younlatrlmas ile en st siyasal diyalog mekanizmasnn altrlmas
eklindeki yaklamndan da kaynaklanmtr.
Trkiyenin AB ile kurduu ortaklk ilikisi; ortaklk kurma ve bunu tedricen
gelitirerek ABne tam katlm gerekletirme esasna uygun olarak, Gmrk
Birliinin tesisi ile ngrlen bir aamaya ulatrlmtr.
Gmrk Birlii, Trkiye ile Avrupa Topluluu arasnda imzalanan ve gerek
TBMM, gerek Avrupa Topluluu lkeleri ulusal parlamentolar tarafndan
onaylanm bulunan 1963 tarihli Ankara Antlamas ile Ekini oluturan 1973 tarihli
Katma Protokolden kaynaklanan kesin bir ahdi ykmllktr.
Trkiye-Avrupa Birlii Gmrk Birliinin tamamlanmasna ilikin 6 Mart
1995 tarihli Ortaklk Konseyi Karar erevesinde 1.1.1996 tarihinde tesis olunan
170
Gmrk Birlii, Trkiyenin, Avrupa ile btnleme politikas dorultusunda nemli

bir aamay oluturmaktadr.
Gmrk Birlii kapsamnda, ticari ve ekonomik ilikilerimiz bu ekilde
seyrederken Aralk 1997de gerekletirilen ve AB yesi lkelerin Hkmet ve
Devlet bakanlarnn yan sra, Avrupa Birliinin genileme perspektifinde yer alan
aday lke temsilcilerinin de katld Lksemburg Zirvesi sonunda alnan kararlar,
Trkiye-AB ilikilerinde yeni bir sre balatmtr.
Zirvede Trkiye ile ilgili olarak alnan kararlar kapsamnda, Trkiyenin
Toplulua katlma konusunda sadece ehil olduu teyit edilmekte ve dier bavuran
lkelerle ayn kstaslara bal olarak muamele grecei belirtilmektedir. Bunun yan
sra Trkiyeye; Ankara Antlamasnn erevesinin geniletilmesi, Gmrk
Birliinin derinletirilmesi, mali ibirliinin yrrle konulmas, AB yasalar ve
prensiplerine uyumun salanmas ile Topluluk mali programlarndan Trkiyenin
adm adm yararlandrlmas gibi baz neriler getirilmektedir.
Ardndan, AB Konseyi Dnem Bakanlnn ngiltereden Avusturyaya
devredildii 15-16 Haziran 1998li Cardiff Zirvesi sonras yaymlanan bakanlk
bildirisinde Lksemburg Zirvesi Sonu Bildirgesi ile belirlenen aday lkelerle
genileme srecinin srdrlecei, dier bir ifade ile lkemizin daha nce
belirlenmi aday lkeler arasna eklenmeyecei, Komisyon tarafndan hazrlanacak
aday lkelere ilikin raporlarn yan sra Trkiye iin kaleme alnacak raporda
Ortaklk Antlamasnn yirmi sekizinci maddesi ile Lksemburg Zirvesi Sonu
Bildirgesinin esas alnaca ve Trkiyenin ABne yelie Hazrlanmasna likin
Strateji (European Strategy For Turkey) Belgesinin, Trkiyenin grleri de
dikkate alnarak, zaman iinde zenginletirilebilecei ifade edilmektedir.
Bu dorultuda Trkiye, AB ile ilikilerinin seyrinde herhangi bir deiiklie
gitmemi olmakla birlikte, AB Komisyonu tarafndan hazrlanan Strateji Belgesine
ilikin olarak gr ve nerilerini bir kar taslak metninde derleyerek Austos
1998de Avrupa Birliine gnderilmitir.
171
10-11 Aralk 1999 tarihlerinde dzenlenen Helsinki Zirvesinde, Trkiye

13nc Avrupa Birlii aday olarak aklanmtr. Ancak yelik mzakerelerine
Kopenhag
Siyasi
Kriterlerinin
yerine
getirilmesini
mteakip
balanaca
belirtilmitir.
Bundan sonra icra edilen btn Avrupa Birlii Zirvelerinde, Trkiye hakknda
Helsinki Zirvesinde alnan karar teyit edilse de, Kopenhag Siyasi Kriterlerinin
yerine getirdii ifade edilmemitir.
16-17 Aralk 2004 tarihlerinde Brkselde icra edilen AB Zirvesinde,
Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterlerini yerine getirdiine karar verilerek, katlm
mzakerelerinin fiili balangcndan nce, Trkiyenin Ankara Antlamasnn
uyarlanmasna ilikin protokol imzalamas durumunda, Trkiye ile yelik
mzakerelerine, 3 Ekim 2005 tarihinde balatlmasna karar verilmitir. Trkiye,
29 Temmuz 2005 tarihinde, mektup teatisi ile sz konusu protokol imzalam ve bir
de protokoln bir paras olmas kapsamnda GKRYyi tanmadn da belirten
ALTI maddelik bir deklarasyonu AB Dnem Bakanna gndermitir. Bundan
sonra, anlan protokoln onay sreci balamtr. Avrupa Parlamentosu Gmrk
Birliini on yeni yeyle genileten uyum protokolnn onayn ertelemitir.
Avrupa Birlii Komisyonu, Trkiyeye ilikin Mzakere ereve Belgesini
hazrlamtr. Anlan Belge, Avrupa Birlii Konseyi tarafndan onaylanmtr.
Bundan sonraki sre, Trkiye ile Avrupa Birlii arasnda zorlu geecek olan
mzakere srecidir.
172
KAYNAKA
DOKMANLAR
1.
AB Komisyonu 1998 Yl, Trkiyenin Katlm Ynnde lerlemesine

likin Komisyon 1998 Dzenli Raporu
2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.
AB Komisyonunun 06 Ekim 2004 Tarihli Tavsiye Karar
9.
AB Komisyonunun Trkiyenin AB yelii Etki Deerlendirme

Raporu
10.
Ankara Antlamasn Yeni yelere Genileten 2005 Tarihli Uyum

Protokol (Ek Protokol)
11.
Avrupa in Bir Anayasa Oluturan Antlama
12.
Avrupa Parlamentosunun 15 Aralk 2005 Tarihli Karar
13.
Avrupa Parlamentosunun 28 Eyll 2005 Tarihli Karar
14.
Brusells European Council 12 and 13 December 2003 Presidency

Conclusions
15.
Brusells European Council 17 and 18 June 2004 Presidency Conclusions
16.
17.

Conclusions
18.

Conclusions
173
19.
20.
Cannes European Council 26 and 27 Jule 1995 Presidency Conclusions
21.
Cardiff European Council 15 and 16 June Presidency Conclusions
22.
Copenhagen European Council 12 and 13 December 2002 Presidency

Conclusions
23.
Dublin European Council 13 and 14 December 1996 Presidency

Conclusions
24.
European Council in Copenhagen 21-22 June 1993 Conclusons of the

Presdency
25.
European Council in Brusells, 10 and December 1993 Conclusons of

the Presdency
26.
European Council at Corfu Presidency Conclusions
27.
European Council Meeting on 9 and 10 December 1994 in Essen

Presidency Conclusions
28.
Florence European Council 21 and 22 June 1996 Presidency

Conclusions
29.
Katlm Ortakl Belgesi (14 Nisan 2003 Tarihli)
30.
Lksemburg Zirvesi/1997 Hkmet Aklamas.
31.
Madrid European Council 15 and 16 December 1995 Presidency

Conclusions
32.
Presidency Conclusions Santa Maria da Feira European Council 19 and

20 June 2000
33.
Presidency Conclusions Gtebourg European Council 15 and 16 June

2001
34.
Presidency Conclusions European Council Meeting in Laeken 14 and 15

December 2001
35.
Sevile European Council 21 and 22 June 2002 Presidency Conclusions
174
36.
Thessaloniki European Council 19 and 20 June 2003 Presidency

Conclusions,
37.
Trkiye-AET Ortaklk Antlamas (1963 Tarihli Ankara Antlamas)
38.
Ulusal Program (23 Haziran 2003 Tarihli)
39.
Vienna European Council 11 and 12 December 1998 Presidency

Conclusions
40.
14 Aralk 1997 Lksemburg Zirvesi Hkmet Aklamas
YARARLANILAN KAYNAKLAR (KTAP,DERG, MAKALE)

1.
Aydoan Metin, Avrupa Birliinin Neresindeyiz, stanbul, Kum

Saati Yaynlar, 2003
2.
Aydoan Metin, Trkiye zerine Notlar 1923-2005, zmir, Umay

Yaynevi, 2005
3.
Arat TURUL, Avrupa Birlii le Trkiye Arasndaki likiler ve

Gmrk Birlii , A..Hukuk Fakltesi Dergisi, CXLIV, No1-4
4.
Bal dris, Trk D Politikas,stanbul, letiim Yaynlar,2002
5.
Bac Hseyin, Demokrat Parti Dnemi D Politikas, Ankara, mge

Kitabeevi Yaynlar,1990
6.
Babakanlk
Ticaret
Mdrl,
Avrupa
Mstearl
Birlii
ve
Avrupa
Trkiye,
Birlii
Ankara,
Genel
Douum
Matbaaclk, 2002
7.
Bilici Nurettin, Trkiye Avrupa Birlii likileri, Ankara, Sekin

Yaynclk, 2004
8.
Birand M.Ali, Trkiyenin Byk Avrupa Kavgas, stanbul,

Milliyet Yaynlar, 2005
9.
Birand M.Ali, Trkiyenin Gmrk Birlii Maceras (1959-1996),

stanbul, Milliyet Yaynlar, 1996
10.
Bozkurt Veysel, Avrupa Birlii ve Trkiye, stanbul, Vipa

Yaynlar, 2001
175
11.
Canpolat S.brahim,
Avrupa Birlii ve
Genileme
Srecinde
Trkiye le likiler, stanbul, Alfa Basm Yaym Datm, 2002

12.
akmak Haydar, Avrupa Birlii Trkiye likileri, Ankara, Platin

Yaynlar, 2005
13.
al aban H., Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Ankara, Nobel

Yaynlar, 2006
14.
D.Da hsan, nsan Haklar ve Demokratikleme: Trkiye ve

Avrupa
Birlii
likilerinde
Siyasal
Boyut,
Ankara,
mge
Yaynlar, 1997
15.
Dedeolu Beril, Dnden Bugne Avrupa Birlii, stanbul, Boyut

Kitaplar, 1993
16.
Desmond
Dinan,
eviren
Hale
Avrupa
AKAY,
Birlii
Ansiklopedisi, stanbul, Kitap Yaynevi, 2005

17.
Gnlbol, Mehmet, Olaylarla Trk D Politikas (1919-1995), Ankara,

1996, Siyasal Kitabevi, 1995
18.
Karluk Rdvan, Avrupa Birlii ve Trkiye, stanbul, IMKB Borsas

Yaynlar, 1996
19.
Karluk
Rdvan,
Avrupa
Birlii
ve
Trkiye,
stanbul,
Beta
Yaynlar, 2005
20.
Hale William, Trk D Politikas 1774-2000,
stanbul,
Mozaik
Yaynlar, 2003
21.
Manisal Erol, Yz ve Perde Arkas ile Avrupa kmaz,

stanbul, Otopsi Yaynevi, 2002
22.
Mengi Gngr, Bacy Dvmek Makalesi, Sabah Gazetesi, 18 Aralk

1997
23.
Mftler B. Meltem, Trkiye ve AB: Souk Sava Sonras

likiler, stanbul, Alfa Yaynlar, 2001
24.
zen Serap - Uzun Turgay, Avrupa Birlii Srecinde Trkiye,

Ankara, Sekin Yaynclk, 2004
25.
Sander Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, Ankara, mge Yaynevi,1998
26.
Somuncuolu
Sadi,
Avrupa
Birlii
Uyum
Federasyona, Ankara, Ankara Ticaret Odas,2003
176
Paketlerinden
28.
Ssl Tolga, AB Srecinde Uyum Yasalar, stanbul, Piramit

Yaynlar, 2005
YARARLANILAN KAYNAKLAR (NTERNET ADRESLER)
1.
http://abhaber.com
2.
http://abgs.gov.tr
3.
http://www.abm-istanbul.org
4.
http://www.belgenet.com
5.
http://www.canaktan.org.
6.
http://www.curia.eu.int
7.
http://www.deltur.cec.eu.int
8.
http://www.die.gov.tr
9.
http://www.dtm.gov.tr
10.
http://www.euro-ombudsman.eu.nt
11.
http://www.foreigntrade.gov.tr
12.
http://www.metu.du.tr
13.
http://www.stradigma.com
14.
http://www.tarihdersi.com
13.
http://www.tisk.org.tr
15.
http://www.turkishweekly.net
16.
http://www.imlakilavuzu.8m.com/
177
TEZ ZET
Bu tez ile Trkiye-Avrupa Birlii arasndaki siyasi ilikilerin 1951 ile 03 Ekim
2005 tarihi arasndaki geliimi ele alnmaktadr.
lk blmn ilk ksmnda, Osmanl mparatorluu dneminden balayarak
Atatrk ve kinci Dnya Sava dneminde Avrupa ile olan ilikiler, Avrupa
Ekonomik Topluluuna bavuruya kadar geen srece kadar incelenmitir.
lk blmn ikinci ksmnda, Trkiyenin Avrupa Ekonomik Topluluu
dnemindeki ilikilerinden tam yelik bavurusu ve sonras srece kadar olan
ilikiler ele alnmtr. Bu dneme ilikin olarak Ankara Antlamas, Katma Protokol
tam yelik bavurusu ile gmrk birlii ayrntl olarak incelenmitir.
kinci blmde, Trkiye-AB ilikileri ele alnmtr. Bu blmde,
Avrupa Topluluklarnn geliimi ve genileme sreci,
Trkiye hakknda Avrupa Zirve kararlar, Zirve hakknda siyasetilerin
deerlendirmeleri,
Trkiye hakknda Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanm olan
Dzenli lerleme Raporlarnda yer alan siyasi hususlar,
Avrupa Parlamentosunda Trkiye hakknda hazrlanan ve onaylanan son
iki rapor,
Avrupa Birlii tarafndan Trkiyeye sunulmu Katlm Ortakl Belgesi
ile buna karlk Trkiyenin anlan belge karlnda taahhtlerini ieren

Ulusal Programda yer alan siyasi hususlar,
Avrupa Birlii mktesebatna uyum kapsamnda kabul edilen Avrupa
Birlii Uyum yasalar ayrntl olarak incelenmitir.

nc blmde ise, Trkiye ile Avrupa Birlii arasnda gerekleecek olan
mzakere sreci anlatlmtr. Bu balk altnda, mzakere srecinin ileyii ele
alnm ve Trkiye hakknda Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan Mzakere
ereve Belgesi analiz edilmitir.
Son blmde ise mzakere srecinde izlenmesi gereken stratejiye ilikin genel
esaslar ortaya koyulmaya allmtr.
178
THESIS SUMMARY
This thesis analyzes the development of political relations between Turkey and
the European Union during the 1951-3 October 2005. period.
In the first part of the first chapter, Turkey-EU relations are analyzed beginning
from the Ottoman period, continuing in the course of Atatrk era and the Second
World War, until Turkeys application to European Economic Community.
In the second part of the first chapter, Turkeys relations, starting from the
period of
European Economic Community until Turkeys application for full
membership were analyzed. Regarding to this period, Ankara Agreement, Alignment

Protocols and the Additional Protocol are examined in detail.
In the second chapter, Turkey-EU Relations are analyzed. In this chapter;
The development and enlargement periods of European Communities.
The Summit conclusions regarding Turkey and the comments of the
political figures on the Summit,
The political issues in Regular Progress Reports of the Commission on
Turkey,
The last two European Parliament reports on Turkey,
Accession Partnership Document of Turkey and the political issues
including Turkeys commitments, which reflected on the National Programme.
European Union Alignment Laws which were adopted in order to
harmonize with the European Union legislation were also analyzed in detail.
In the third chapter, negotiation process between Turkey and the European
Union is described. Under this heading, the functioning of the negotiation process is
examined and Negotiation Framework Document on Turkey is analyzed.
In the final part, the general principles regarding to the strategy that should be
followed during the negotiation process are tried to be assessed.
179

Avrupa Birlikleri

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Avrupa Birlikleri

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

T.C.

TRKYE- AVRUPA BRL SYAS LKLERNN TARHSEL

YKSEK LSANS TEZ

AET NCES TRKYE-AVRUPA LKLER.......................................... 4

AET DNEM LKLER..................... ........... 10

AVRUPA TOPLULUKLARINDAN AVRUPA BRLNE GDEN

21-22 Haziran 1993 Avrupa Topluluu Kopenhag Zirvesi....43

2.2.5 26-27 Haziran 1995 Avrupa Birlii Cannes Zirvesi. .... 45

AT/AB LERLEME RAPORLARI..................................................................85

Trkiye in Yaynlanan lerleme Raporlarnn Siyasi

2.3.10.3 Milli Gvenlik Kurulu ve Ordu.......................................126

Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar.........130

Aznlk Haklar ve Aznlklarn Korunmas.......131

KATILIM ORTAKLII BELGES.............................................................. 138

ULUSAL PROGRAM VE UYUM YASALARI................................. ........ 140

MZAKERE SRECNN LEY ..........................................................147

TRKYE MZAKERE EREVE BELGES...........150

AB LE GEREKLETRLECEK MZAKEREDE UYGULANACAK

17 Aralk 2004 tarihi hatrland. O gn de bir uzlaya varlamam, uzun tartmalar

AET NCES TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

gerileme ve k dnemleri arasnda, kaln izgilerle ayrlacak kadar byk farklar

V.Bozkurt, Trkiye ve Avrupa Birlii, Vipa Yaynevi, stanbul, 2001,s.257.

Duraklama dnemini izleyen gerileme ve k dnemleri srasnda Avrupa,

smrgelerinin yaygnlamas, Avrupann ekonomik, teknolojik ve kltrel adan

W. Halle, Trk D Politikas 1774-2000, stanbul, 2003, Mozaik Yaynlar, s.7.

imdi, idari ve hukuksal dzenlemeler yaplacak ve Osmanl mparatorluu tam

M.Aydoan, Trkiye zerine Notlar 1923-2005, Umay Yaynlar, zmir, 2005,s.

mparatorluunu igal etmiler, bylece yeni ve zorlu bir dnemi balamtr. Bu

1950li yllar, Trkiyenin Bat Avrupada kurulmakta olan siyasal ekonomik

Ancak yine de iyap tamamen Batya baldr. Trkiyenin i ilerinde bat

AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN KURULUU

Trkiye-Avrupa Birlii ilikilerini anlayabilmek iin ncelikle Avrupa Ekonomik

E.Manisal, a.g.e, s.18-19.

Avrupa Kmr ve elik Topluluu Antlamas, yrrle giri tarihinden

Kmr ve elik Topluluu ile Avrupa Ekonomik Topluluu ile birletirilince,

Trkiye, uzun dnemde Bat Avrupada kurulabilecek siyasal bir Birliin

te yandan Trkiye, Gmrk Birlii iinde Yunanistana verilecek ticari

17 Mart 1960 tarihinde Trkiye, Avrupa Ekonomik

Topluluu lkelerinin Ankara Bykelilerine Yunanistan ile mzakerelere

ve Trk ekonomisinin istenen seviyeye ulamas halinde Gmrk Birlii

lkelerinin bakentlerine gnderdii bir memorandum ile AETnin Yunanistan ile

B.Dedeolu ,a.g.e, s.478.

Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanlar Konseyi, 9 Mays 1963 tarihinde

bu belirsizlikler ierisinde Trkiye ve

Yunanistann Avrupa Ekonomik Topluluunun ortak yeleri yaplmalarnda bir

Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 312.

Avrupa Ekonomik Topluluunun Trkiyeye bak asna souk sava

E.Manisal , a.g.e., s.27.

2 Nolu Protokol oluturan Mali Protokol ise, Antlamann nc

kuvvetlendirilmesi suretiyle gei ve son dnem artlarn yerine getirmesini teminin,

Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 310-311.

.H.al, a.g.e., s.117.

Hazrlk dneminde Trkiye, gei dnemi ve son dnem boyunca kendisine

Trkiye ile Topluluk arasnda bir Gmrk Birliinin gittike gelien

politikalarnn Topluluunkilere yaklatrlmasn, bunun iin de gerekli ortak

Hzlandrlm bir ekonomik kalknma ve uyumlu bir biimde ticaretin

artrlmas ile Trk ekonomisi ve Topluluk yesi devletler ekonomileri

Trk halk ile Avrupa Topluluklar yesi lke vatandalar arasnda sk

Trk halknn yaam seviyesinin ykseltilmesi abasna destek vermek

suretiyle Trkiyenin ileride Toplulua tam ye olmasn kolaylatrmak,

Roma Antlamasnn esinlendii lky birlikte izleyerek, bar ve

hrriyet gvencesini pekitirmek olarak belirlenmitir.

dnda sona erdirilemez. Bu bakmdan Avrupa Topluluklarn kuran Roma