Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
EN NHUATL
OA LUZ JIM
Recopilacin de
I N S T I T U T O UK INVESTIGACIONES ANTROPOLGICAS
1 1 miilippj.i / l . i i i f r i s t i c a )
Serie Antropolgica, 27
INTRODUCCIN
ISBN 968-58-2709-5
199209
I. RELATOS COSMOGNICOS Y ET
Los siete cuentos que aparecen
son explicaciones del porqu de
can tanto temas universales
1. In tlaltihpactli
Zazanili ipampan quenin ica omoman tlaltihpactli ihuan
nochiuh tlen ipan onca.
Mitohuaya quename toteotatzin omomanili tlaltihpactli ihuan
ilhuicac it. Omotlanonochiliaya cequi tlacatl quename toteotatzin
omctcquct/inoc ipan centetl apatlahtli. Mitohuaya quename
omanili ccnte totoltetl ixton patoxtetl. Ye yiman omotlamoochilic
u a acopatihpac. Imn on mitohua ohualquiz cente tlacatl ihuan
me cihuatl.
Noihqiii mitohua quemach otechmochihuili ica orne tlaoltoton.
Occequin tlacatl tlanonotzaloya que toteotatzin oquimochiliuilic centetl zoquiconetl, quename cente tlacatl. Oquimoteochil i u i l i c ihuan yomocuep tlacatl. Ye yiman inin tlacatl ocochtaya;
imo quimahtayan cochiztli huel'huelic. Toteotatzin imn ocochlaya in tlacatl oquimoquixtilili ce icicicuil. Acn quimatiz ye
oinocucp cihuatl. Ye yiman oquinmoteochihuili oncuanon mixinalizq.ue quename icihuauh ihuan inamic.
Ye yiman yoquimochihuili tlacatl ihuan cihuatl, chicuacen
lonali omotequitili. Omotlalilic tlanextli: cicitlaltin, metztli.
Yclmanen orne techtlahuilizque ica yohuali ihuan ica tonali techlotoniz tonaltzintli.
Za-ti niman omoteochihuilic tlaoli tlen tihcuazque, xihuitl, cuai nica me, pitzome, metoton, nochi tlen totechmonequiz. Ipampa
on noiqui tehuan titequiti chicme tonali. Ipan chicueyi tonali
lo:co Dios omoteochihuilic inin tonali can tocecehuizque, amo
litcquitizque.
10
1. El mundo
11
2. Teotl
Teotl kocatzin orne tecuicatl: inintzin teotzintli mitohuaya
quemen yehuatzin omocuicatitzinohuaya ilhuicaitic, ihuan mitofina yehuatlin omotlanic tlaoli iztac ihuan coztic. Occequi tlacatl
iniloliua mach yehuatzin omotlanic yehuatl in tlaoli ica tlacualoz.
l l n a i i occet/.in teotl itocatzin orne otli. Yehuatzin in teotzintli
i laiionoi/alo mach omaxili cente totoltetl quemen patox itotolteuh
i l i i i . n i oiiioilamochili acopaticpac. Itic in totoltetl oquiz cente
i l a c a i l luan cente cihuatl.
Ye y i n i a n yeca cihuatl ihuan tlacatl omotlalili in tlanextli.
Tonal!, mctztli ihuan cicitlaltin. Zan niman omotlalilic tlen tih<-na/que: xihuitl, cuanacame, pitzome.
Noiliqi omotlalilic quen ica timiquizque, campa tiazque.
Miloliua onca chicme temamatlatl campa huilohua inon mimi< olma icuac nenecuecuepotzalo huan inomequez cihuame mimiqui
i( liar ejuinpia ipilhuan nozon piltzitzintin noihqui mimiqui.
Telhuiloque icuac ca miqui noihqui techpanoltia chichitoton
{.ni ica tiahue icuac yotimihque mach tihpano ce apatlahtli. Ye
yiinan on chichitoton ta otihtlazotlaque tlaltihpac techpanoltiz
unan (lacamo techtotolochtiz ican amo tihtlazotlaque tlaltihpac.
Ta /.tac chichi coza monenequi techpanoltiz. Ta tliltic chichi
no/o coztic teyecanamihtiuh. Huan quitohua "Nopan ximotlal i l / i n o nohpac. Nimitzmopanoltiliz apatlahtli."
Yollanqui.
12
2. Los dioses
13
aihmo
-i
quimacazque in
Ihuan
yehuatl
techpoloz quiahuitl huan ta mochihuaz ipan miltin.
16
17
18
19
20
21
22
23
7. In Tepoztecatl
Inin oyeya ce cihuapili ompa Tepoztlan. Ce momoztla oyaya
tlapacaz ach miac tzotzomatli. Ompa atlaco otlacuaya. Oquihuicaya itacatl; oncuan on ta yomayana otlacuaya. Inin cihuapili achi cualtzin, cualtzin ixayac ihuan iyolo. Ompoyon oyaya
momoztla tlapacaya ica panoz.
Amoca oquimatia ta ompa oya ica ompa on ichpocatl oquitaya
papano tototl ica iyixpa. Amoca ipan omomatia ta oztopa yeyecame ompoyon. Icuac oquitaque ichpocatl ye cocoxque. Ichan
yotlacualania tlilcan ihqui on ipa/i omochiuh.
Tatzintli den ichpocatl omoteniquili itlac ce caxtiltecatl aquin
oquimolhuilic "Mochpochtzin ya quipiaz ce conetontli. Nimitzmotlatlauhtilia amo timaguiliz ihuan conetl icuac yecoz ticmotlazotiliz. Hueyiyaz ihuan timotiliz tlen ipatiuh piltzintli."
Ihquin omochiuh. Amo quimagayan cihuaconetl. Icuac oquipix conetl ye tlazotli. Ohueyac ihuan omochiuh telpocatl.
Huan ohuala opaxaloco ica Mxico. Yehuatl oquitlecahui
tepoztlatzilinali ca catedral. Icuac ohuala Mxico oquinhualmamatac itic huacali orne palomaxtin. Ihuan yoyaya ica Tepoztlan
occepa ica cuauhtlatli. Omoce piltontli. lean yauh ciauhtaya
tepitzin omotecac. Hueliz amo cuali oquitzatza huacali. Oquizque
palomaxtin. Huan omotlalique: ce icpac teopantli Tepoztlan
ihuan occente icpac tepetl can chanti Tepozton.
Zan niman oquimati telpocatl que inantzin yauh monamictiz.
Ye yiman teopa calaquiz opeuh yeyeca ihuan omopachoc in Tepozton itlactzinco topixque. Quimolhuilia "Amo tiquinmocencahuiliz ican cihuatontli quipia notelpochton." In topixque amo omotlaneltoquiti. Oquimocencahuilic ihuan oyaque ichan cihuatzintli. Ompoyon otetlaitilo. Ichan telpocatl otlacualo. Imn ye tlacualoz omopachoc Tepozton huan quilhui "Tlican otimonamictic? Ye hueyi totelpoch ihuan otimitzpanoltiani tonehuan."
Amo otlananquili cihuatontli. Opeuh zan niman yeyeca. Oquihuicac ipan oyitic yecamalacatl. Oquintlecahuitl icpac tepetl
campa momati chanti Tepozton.
24
7. El Tepozteco
25
28
29
9. Cicihuantoton Chalma
Zazanili ipampan tlen opapanohuaya achtopan. Mitohua quename oyaque cequi cihuantoton quicuitia Danzas nozo Pastoras.
Oyahque Chalma ipan metztli mayo icuac tlalcuixtia mexicatlaca,
huan Iztapalapan, Coyoacan ihuan tlaxcaltecaz. lean hueyi ilhuitl
nochtinin yahue mohuentizque. Cequi mitotia quimilhuia Danzas.
Occequi quimilhuia Vaqueros ihuan Santiagome. Caxtilteca quicuitia Moros. Noihqui omitotiaya Atzcame huan Apaches.
Ihquin tlanonotzaloya quename cente cicihuanton yocauh, ican
yohuecauh mitotia. Opeuh choca huan quitlatlania "Tlica tichoca?" Otlananquili "Yoniciauh coza."
Occequintin ocuacualanque tlican aihmo oquinec mitotiz. Zan
ompa opolihque amo machix quenin ica oacito itech tepetl. Mitohua que totatzin Chalma oquinmonencantarhui itech tepetl.
Ihuan inomequez omohuentito tatin ihuan nantin oquimocochtitili totatzin Chalma.
Ihuan, quinmolhuia "Icuac occe tonali namohuentihue nocxitla,
amonca tlananquilnamiquizque itech namochan nozo namoyoyolihuan nozo occequintin tlaca tlen ompa necahualo ompa namochan. Nanmocenmacazque notech. Inimequez cocone mocahua
notlac', ipampa yemanqui in yolo. Amo nanchoca, tlica mocahua nian namopilhuantoton. Ihquin ica nanechilnamiquizque
cecen xihuitl. Nanhualazque. Nannechtlapalozque. Ihuan oncuan
nanquimihtazque queh ca mitotia cihuantoton ompan itech tepetl,
tlacualiztli. Momalacachotazque. Nocan nanemizque, nanquinextizque namopilhuan."
Yotlan.
30
31
34
35
queni ica mixnenehuiliz in cihuatontli. Yiman yotlan yeyi tonaltin que otlapepehualti oquimahtique yeyi mil tomn.
Ihuan ica yon yoquipiaya tomn ica quimpanoltiz ipilhuantoton.
Icuac ocalac tlapepehualtiz nochtlacatl omomauhti ihuan otzatziya "Macamo calaqui cihuatl! Guache quimihtiz cuacuahue
huan ahque quimixotiz ipilhuan." Nochi otlan yeyi tonali ihuan
amo siquiera, amo huel nel, oquitetehui cihuatl.
Cuacuahue ocholoc itic torocorral. Otlatzicuinalti ica ichan
campa ochantia icihuauh ihuan ipilhuantoton. Ye tlacocaltemic
tzicuini cuacuahue. Tzatzatiuh, "Xihtlapo cali ihuan amo ximomauhti. Nechtocatihuitze cequi tlaca. Can ica tinechtlatiz? Ach
ximochicahua ihuan xicacoquiti caltenco ce mecatl ica onechilpique. Nehuatl onotlatzcoton intech ocoequi ipampan notech
oaciya quename tichoca ihuan coza titequiti impampa topilhuan."
Cihuatl oquilacatzo inamic itic petlatl ihuan oquicaltecho tlacatltech. Icuac tlaca ocalac quitemotihue cuacuahue. Tlali oquitolo. Ocalahque itic cali. Amo oquinextique cuacuahue.
Oyaque tlaca ihuan inin tlacatl itic petlatl oyeya oquiz ihuan
oqurnonotz icihuauh queni quichihuaz ica quipiaz tomn. Huan
aihmo tetixiliz. Oquinpipitzo ipilhuantoton ihuan oya.
39
liz topixque nopampan moteochiuhtzinoz. Axan huel miarrbcontlazocamati tlen topampa otimochihuili."
Occe tonali cihuatontli oya itlac' itelpoch oncuanon quimahtiz
tlen itatzin oquicuilo ipan amatl. Zan cualcan oya cihuatl quitemohua Macario oncuanon quimahtiz amatl. Oquihuitec cali
cihuatl ihuan oquiz metztequitque ihuan quitlatlania, "Nican
ichantzinco tlatihuani Macario?" "Quema, nican. Ta on motlanahuatiltzin?" "Nihmotemolia; nihnequi nihmomahtiliz ce
amaton onechhualhuihuicaltique. Ne nihnequi moquixtiz tlatihuani Macario. Yehuatzin mixmachiliz ahquen oquicuilo."
Metztequitque ocalac. Otelhuito, "Amo quinequi cihuatl quitoz
tlen quinequi. Zan quitohua quinequi tlatoz itlac' noteco." lean
ayemo omehuaya onihnahuatico cihuatl, "Timochiaz tepitzin ma
meuhtzino tlatihuani. Zan niman motlayitiz, za ica hualmicaz
motlauhtzinco. Ximotlalitzino, ximotequichili."
Macario omomauhti icuac oquilhuique cente cihuatl mitzmotemolia ihuan amo quinequi quitoz tlen quinequi. Oquiz Macario
ihuan motlapalohua necoc. "Quen otimotlathuili? Tlen motechtzinco monequi?" Cihuatl quitohua, "Tehuatzin timotocatzin
Macario?" Tlananquilia tlacatl, "Nehuatl. Ximotlatolti." "Amonca nitlatoz. Nianca ce tlacuiloli campa mitzmononochilia motatzin." Macario omomauhti. "Ahquen omitzmaquili? Notatzin ye
huecauh omomiquili." Quitohua in cihuatl, "Huel melahuac
ihqui on onechmolhuili motatzi. Niauh nimitzmononochiliz tlican
onhmohtili ihuan notlac' omononotzino. Ica ye huecauh tlalan
maquititoc mach amoca icatzinco moteochihua, ayac quimomisatilia. Melahuac nehuatl omoteochihuaco ipan teocali yimpampatzinco tlen yominicohuac ihuan amoca quimolnamiquitia.
Motatzin onechmolhuili, 'Cihuapili, huel miac nictlazocamati
quename otinechmomaquixtili. Nianca tlen ica. Nictlazocamati.
Cuach cuali tehuatzin amo quen nimitzmoctilia nopampa otimotlatlatlauhtili. Ica on ximica itlac' notelpoch ihuan ma momachti
inin amatl tlen niquicuilhuia. Amo timoquixtia zan niman. Timotequichiliz tlen quitoz notelpoch. Amo tihmomahtiliz icihuauh
nozo ipilhuan. Huel yehuatl tihmaquiliz. Ica in nohtlazocamati
huel miac.' "
Oquito tetelpoch, "Quenin huelitiz notatzin mitzmaquiliz
tlacuiloli?" Cacoqui cihuatl ixayac itech tepamitl ihuan quihta
42
44
45
46
47
50
51
52
53
56
57
60
61
~~
Ican altepeme oquimactaya que omic cihuatzintli ipan cuauhtlatli, ican yohuecauh omic cihuatl ihuan onecico imac' tlacatl
zan niman ocacique xolalpixquez. Ihuan oquilhuique, "Tlican
ticuica inin xayacatl momac huan tiquitzquitiuh itech itzon? Inin
quitoznequi quename tehuatl otimihtic cihuatzintli. Axcan tiquitaz: yehuatl tlatoz ihuan quito/ ahquehuan oquimihtique. Amo
zan tehuatl."
64
66
67
71
riiiiiiHini.
iiiiu' i
N l l l l l i l l li
< h.
hiiii
linii
72
73
75
74
BIBLIOT
V.
23. In micailhuitl
Achtocopa in nenonotzaloya icuac tocoltzitzihuan, macli <iyi
ce telpocatl tlacihque huan itahtzin yomomiquili. Huan n;iin/
tli oquichoquilitemia itelpoch ica otlica pampa oquizaya. I'mii
zan niman tlathui, mehua zan yahui tlan imaicnehuan ca < > i l
in huinti ica pahtli, in huinti ica neuhtli. Ihuan ayic oquiliiiuyi
"Ye huitz micailhuitl. Tlen ticchihuazque, nonantzin?" Ayic ilnil
quihtoaya.
Ye yiman oacico micailhuitl huan nantli quilhuia "Motel]nuil,
amo ticmati tlen ye topan huitz? Ta xiquitani, ta nemi/(|iilii
motahtzin, axcan ye ohualtlatentazquia. Ye oticohuani inon i|
netlahuililo quicuitia in candelatin; tehuatl amolla mitzteqiii|mi
choa. Cual yez ticnemiliz cana timomaihtoti, ic ompa titequili
ica xicoa ce candela, in popochtli ihuan in papanton, ticmocliiiili
tilizque motahtzin huan mocoltzitzihuan."
Quihto telpocatl "Amo, nonantzin. Ahquen yomic, yomii,
Acnio mayana, acmo amiqui, acmo tlaquilehuia. Nechnamijiil
Ach hueyi namiqui pampa oniquic huey neuhtli huan hucyl
pahtli."
Zan niman inin tlatzicaconetl oyac in huintito occepa itlm
imaicnehuan ihuan zan huiptlatica yacitica in micailhuitl. An
quilhuia nantli, "Tlen mopan mocihua? Amo tocaqui tlen niinl
tzilhuia? Xitetemoti in cuahuitl ica tetoniquizque in mocoh/j
tzihuan. Ca huitze micatzitzintin huan cececoa pampa noclii
yohuali nenenemoa. Ca in yehuantin ilhuicac ic motepilia. Ipampa
oninicnequizquia timotequipachoz tepitzin. Motahtzin hual;i/
huan amolla ticpia tlen ticmacazque. Nehuatl tiquita, ahueli nitcquiti. Amonca canin nitequitiz."
Quihtoa piltontli, "Amo ximotequipacho, tinonana. Amo ticpia cachi cuali candela. Nehua niaz cualcan nicmitiuh ocotl huan
tictlalizque huey ocotl ipan caltemitl."
Zan niman quinto nantli "Ma telhuan cuahuitl."
Oyac piltontli huan zan niman ipan oteotlaquiz. Cuauhthi
omixpolo. Nantzintli quitemoa ipiltzin; chocatinemi ica pan otli.
Nian micailhuitl. Nohuian nacatamalolo. Tlacuachihualo c;i
techialo micatzitzintin. Ahuiac caltin ipampa tlapopochhuilo
ihuan tlanextillo ca candelatin. Huan inin cihuatl chocatinemi.
Amo quinextia itelpoch. Niman oquihto, "Tlen ipan mochihua,
nopiltzin?"
80
82
83
24. El diluvio
88
92
26. In tepoztlamimiloli
Otechnonotzque quename omotequit can ica panos tepozthi.
miloli inon oyaya ica Cuauhnahuac. Inin opapano icuac omet/i
tlatihuani Porfirio Daz.
Omomanilito ca itzalan Tolocan tepoztin tlen ipan momimiloliii
in tepoztlamimiloli. Tlanonotzaloya tlen opanoc ipan ce xohil
itocayoca San Lorenzo Tlatzotzonalo.
Mitoa que mach ompoyon omochantitaya inon amocuali, qiilcuitia xolopictli nozo demonio. Opeuh motequiti in otli. Ic;ui
yaxcan xolopictli amo oquincahuaya tequitizque tlaquhuallin,
lean patlatic atlautli omonemili motlaliz quenin amecali ihumi
icpac opanozquia tepoztlamimilo.
Opehque in tequiti tlaquehualtin ye ce metztli, ye orne metzill,
Yoquitequihtaya tlaca huan otlathuia yoxixiticac. Omotlatlaniay;i
in tlaca tlen ipampa ihqui on mochihua. Occepa oquinenemiti;i
ya in tepamitl. lean ihqui in opapanoya oquinenemilique yazqur
teopa quimohtilizque in topixque. "Tihmononochilizque tlen
topan mochihua. Titequiti cemilhuitl, huan tlathui yoxixihticac
in tepamitl."
Ohuilohuac huan quimononochilique topixque. Yehuatzin ye
yaciantzinco cacito tlen papanoya ipan atlauhtli.
Ihuan topixque oquinmolhuili, "Ahquen anima chicahuac?
Oncuan on yaz tlaxotiz icuac yocencauh tequiti. "Oquimoteochihuili ihuan oquimolhuilic, "Amo ticochiz. Tihpia tlen tiquita/
ahquen quixixititza tepamitl. Amotla tiquilhuiz, zan xiquit;i.
Xicuica motepoztlamachotil. Ihuan xiquita campa aci huan tlen
quimachotia in tepaztli. Moztlatica que axan onanhualaquc
namonochtin. Ihqui on namechia. Nanechnonotzazque tlen oquimahuizo namomaihniuh."
Ihqui in omochiuh. Oyaque moztlatica ihuan inon ahquen
otlaxoti, oquitlatlanique, "Tlen otiquitac?" Huan inon tlacatl
otlananquilic, "Timohtilizquia ipan chiuhnahui tlamachotiloni
ohualquiz cente quixtiano tlachichintihuiz. Ihuan occequi piltzitzintin tlacuitlapilhuia huan cente chichiltique. Ihuan otlacuacuauhhuiaya. Yiman ye nochtin oquehualotaya in quixtiano; zan
ca ce inmihxi oquitlacalia tepamitl."
Ihuan tlacatl inon otlaxotiaya omomauhti. Moztlatica oya ica
imaihnehuan oquimotilito topixque. Oquimononochilique in
topixque. Topixque oquimocaquiti. Huan ye yiman on oquintlalique yeyeyi tlaca cuache oquitlanini inon achto otlaxoti.
94
26. El ferrocarril
V. CUENTOS DE HADAS
104
105
Jlric.
108
109
115
114
Zazanili ipampa huitlatztlacatl ihuan Jorge ican ichpocatl princesa. Technonotzaya quenane inin huitlatztlacatl oquipiaya cente
cali achi cualtzin campa oquicaltzauhtaya ichpocatl princesa.
Ce tonaltica Jorge opapanotaya ica ixpan cali huan oquitac
ichpocatl zazan cualtzin oyoleuh itech ichpocatl. Huan quilhuia
huitlatztlacatl, "Tlican nian tihpia in ichpocatl? Amo nian yez.
Yehuatl oc cuachi hueyi ihuan mahuiztic cihuaconetl. Nehuatl
nimitzmotlatlania."
Ocaxilti cempuali carga cuahuitl huan oc huiquilic huitlatztlacatl. Imn oacico quilhuia, "Yonicxelo cuahuitl; yonicualicac.
Otiquitoc icuac nimitzmahtiz tlen otiquitlan, tihcacahuaz in princesa.
Oquilhui huitlatztlacatl, "Oh polihui cente tequitl tihchihuaz.
Nihnequi tihtemitiz aacaxton ihuan imn on nihcacahuaz ichpocatl." Oquito Jorge, "Xinechmomahtili tlen ica niczacaz atl."
116
117
118
119
\)s
Cuentan de cmo haban vivido unos seores. E
saba lo que andaban haciendo. Y un da un lea; sij
en el monte. Estaba sentado en la rama de un itarf
se venan correteando los hombres. Se asust y -boj
para que no lo fueran a matar. Estuvo espiando. ' i)9
estos hombres comenzaron a decir, "Cueva, brt''ie
cueva y se metieron. Dentro de la cueva iban a d(<!" f
ban. Cuando ya haban guardado su dinero dec^ lo
rrate!" Y la cueva se cerraba.
"lG
hi
122
123
acito mimixpan alfc'pcmch huan oquitlatolanque, "Can otilicauh tlatihuani? Cilmaizintli quitohua azo yotihmihti. Huele/
zan otihcuaman campa onca tomn. Xiquihto can otihcauh."
126
127
33. Policarpio
Zazanili ipampatzinco ce tlatihuani itocatzin Policarpio.
Inin tlatihuani tlanonotzaloya que oquimopahtiliaya omilehuiliaya ach hueyi tomin. Amo omoyolalitzinohuaya ica tkn oquimaquili toteotatzin. Inin tlatihuani oquipiaya icihuauh ica orne
o yeyi ipilhuan. Cihuanton ye ichpocatl ihuan orne piltzitzintin
oc tepitoton. Inin tlacatl oquipipiaya itlalhuan quintocaya. Amotla oquipolohuaya.
Ce tonali tlacatecolotlacatl quen oquito quitzatziliz in xolopitli
ihuan oquilhui, "Amo pahtoc noyolo ica tlen nihpia; nihnequi/quia oc cuachi tomin. Mitohua mach tehua tixolopitli titepakhuia. Nihnequizquia tepitzin xinechpalehui." Oquito in xolopitli. "Tlen tihnequi? Xiquito, tlacatl!"
Oquinanquili, "Mitohua mach tehua tihtemaca nochi tlen
motlani. Nehuatl amo nihnequi ta ohcentetl. Xinechtlacoli centc
tlacotl. Inin tlacotl nihnequi icuac ta niquilehuiz zan nihmatoca/
ica tlacotl huan mocuepaz tlen nihnequi."
Oquimacaque tlacotl. Oacic ichan opeuh quinmamatoca ica
tlacotl icihuauh, zan niman ichpoch, zatepa piltzitinti. Nochi
tlen ipan cali oyeya oquinmamatocatl ican tlacotl. Icuac oquinmihtac nochti aihmo molinia. Omocuepque tepozcoztin.
Opeuh mahcatzatzi, "Tlen nopan mochihua? Nocihuauh aihmo
tlatohua. Nochpoch amo molinia. Nochi quen tlapetlantoc itic
cali." Mahcatzatzi, "Tlacotl, tlacotl, xiquinmamatoca nocihuauh,
nochpoch ihuan oc orne nopilhuan. Aihmo nihnequi tepozcoztic.
Tlacotl, xinechpalehui." Ican oquinequia nochi tlen itic ical onca
omocuepani nochi tepozcoztic, omomauhtic. Mahtzatzi, "Tlen
onihchiuh? Aihmo nihpia nocihuauh, nan nopilhuan."
Yehua omotlapololti. Omocuatemotzolcuia ihuan ihquin omic
tlacatl. Amolla oquichiuh ican tepozcoztic. Omic titicuintlacatl.
128
33. Policarpio
Cuento sobre un seor llamado Policarpio.
129
132
133
136
137
138
139
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
I
quezqui tonaltin. Occepa omonamihqu huan molhuia, "Quon
tipano? Quen tiauh?" "Axcan quema; yoniccencauh nocal. Tili
nequi tiquitatiuh?" Tlacuatzin oquito, "Tiahue. Nihnequi niquix
matiz mocal; oncuanon tihchihchihuaz nocal." Tzicuini inehu:ui.
Oacito tlacuatzin huan tochtli. Huan quilhuia in tlacuat/.in,
"Xicalaqui itic nocal. Azo ticonehuiz itic." Ocalac tlacuatzin ihuan
tochtli paqui acotzicuini huan quilhuia, "Axcan quema para
tehuatl yodan mundo. Para nehuatl oc nihtzitzicuiniz."
Yotlan.
156
157
161
(Aunque el texto nhuatl de este cuento fue transcrito ntegramente, despus de haber fallecido la informante los recopiladores se dieron cuenta que
faltaba la parte final. Aparece adelante, sin embargo, en la traduccin al
castellano.)
162
163
164
165
166
167
REFERENCIAS BIBLIOGRFIC
BARLOW, R. H.
1960 "Un cuento sobre el da de los muertos", Estu
Nhuatl, v. n: 77-82. Instituto de Investigaci
UNAM, Mxico (texto nhuatl con traducci
Hermn Haeberlin
"Ten Folktales in Modern Nhuatl", Journ
Folklore, v. xxxvii: 345-370 (texto nhuatl co
'ingls; dictados por Isabel Ramrez Castaeda
cio", nativos de Milpa Alta; contiene: "The O
and the Rabbit", "The Fox and the Coyote", "T
the Prairie Dog", "Coyote and the Tlacuache"
Peeler", "The Witch", "The Woman Who Bec
"The Od King Who Died of Cold", "The Ring
Sons" y "The Boy Who Was Afraid").
HORCASITAS, Fernando
1968 De Porfirio Daz a Zapata: memoria nhuatl
Instituto de Investigaciones Histricas, UNAM
169
1978
JIMNEZ, Luz
1950a "Tewewentsin iwan tetepeh", Mexihkatl Itonalama: El Pen
dico del Mexicano, n. 18, septiembre de 1950 (cuento sobre los
cerros; slo aparece el texto nhuatl).
NDICE
INTRODUCCIN
1950
In tlaltihpactli
El mundo .
Teotl
Los dioses
Zazanili ipampan Iztaccihuatl 1 . . .
Cuento sobre la Mujer Blanca 1
Zazanili ipampan Iztaccihuatl II
Cuento sobre la Mujer Blanca II
Yeyi tlaca ihuan atl
Los tres hombres y el agua
Tlatihuanime Cuauhnahuac, Tepoztlan ih
pocatepetl
6. Los seores de Cuernavaca, Tepoztlan
pocatpetl
7. In Tepoztecatl
7. El Tepozteco
170
171
CUENTOS MORALIZADORES
.
.
.
.
.
VI.
Qui. .
.
ACONTECIMIENTOS LOCALES
2 4 . I n hueyi quiahuitl . . . .
24. El diluvio
25. Zan huel matcatzin ximopanolti
25. Favor de pasar despacito . .
2 6 . I n tepoztlamimiloli . . . .
26. El ferrocarril
CUENTOS CMICOS
34.
34.
35.
35.
36.
REFERENCIAS BIBLIOGRFICAS
V. CUENTOS DE HADAS .