1.

Przebieg i postanowienia konferencji jataskiej.

1)

Przebieg

Konferencja obya si w paacu Potockich w Liwadii lecej pod Jat na Krymie w dniach od 4 do
11 lutego 1945 w Jacie na Krymie. Wzili w niej udzia: Jzef Stalin, Winston Churchill oraz
Franklin Delano Roosevelt.

2)

Postanowienia (z wykadu):

Deklaracja o Wyzwolonej Europie

o

Udzielenie pomocy wyzwolonym narodom byych satelitw Niemiec

Prawo wszystkich narodw do swobodnego wyboru formy rzdw

Podzia Niemiec na 4 strefy okupacyjne po bezwarunkowej kapitulacji Niemiec

Powoano Sojusznicz Rad Kontroli w Berlinie z naczelnych dowdcw 4 mocarstw
Reparacje wojenne 20mld dolarw z czego 10 mld dla ZSRR
Zlikwidowanie niemieckiego sztabu generalnego, zniszczenie urzdze wojskowych i ukaranie
zbrodniarzy niemieckich
Utworzenie w Polsce i Jugosawii rzdw narodowych z udziaem rzdw lewicowych,
emigracyjnych i uznanych osobistoci oraz przeprowadzenie wolnych wyborw
Przesunicie granic Polski na zachd kosztem Niemiec i ustalenie granicy na wschodniej na linii
Curzona z odchyleniem 5-8 km na korzy Polski
Zwoa na 25 kwietnia 1945 konferencj zaoycielsk ONZ do San Francisco
Przystpienie ZSSS do wojny z Japoni na 2-3 miesicy po zakoczeniu wojny w Europie

3)

Komentarze (z wykadu)

Pierwotnie Stalin nie mia zamiaru wcza sowieckiej strefy okupacyjnej Niemiec do swoich
stref wpyww. Nie byo to paradoksalnie korzystne. Korzystniejsze byoby utrzymanie
integralnoci Niemiec wraz z jej cakowit neutralnoci, co otwierao drog do dalszej ekspansji.
Niemcy widzia jako bram ekspansji.

Postanowienia z Konferencji Wielkiej Trjki miay suy celowi przygotowaniu konferencji

pokojowej wraz z podpisaniem pokoju

Ostatnim najwikszym sukcesem Roosevelta byy ostatnie dwa punkty postanowie. Za te dwa
punkty Roosevelt by w stanie odda wiele.
2.Przebieg i postanowienia konferencji poczdamskiej
Data i miejsce: Poczdam 17 lipca-2 sierpnia 1945r.
Uczestnicy: Stany Zjednoczone- prezydent Harry Truman
Wielka Brytania- premier Winston Churchill, po przegranych wyborach przez
Churchilla

Clement Attlee
ZSSR- Jzef Stalin
Cel: Suya wypracowaniu wsplnego stanowiska w prowadzonych dziaaniach
oraz omwieniu
zmian jakie miay nastpi po zakoczeniu wojny
W zamian za przesunicie polskiej granicy wschodniej zgodnie z ustaleniami
konferencji jataskiej oraz ustpstwa radzieckie w kwestii reparacji
wojennych USA i Wielka Brytania zgodziy si na oddanie pod zarzd
pastwa polskiego byych terytoriw niemieckich lecych na wschd od
linii Odry i Nysy uyckiej oraz byego Wolnego Miasta Gdask i
poudniowo-zachodniej czci Prus Wschodnich bez Krlewca i obszaru
przylegego. Pozostaa cz PrusWschodnich z Krlewcem zostaa
przekazana ZSRR (ostateczne okrelenie polskiej granicy zachodniej oraz
zmian granicznych w Prusach Wschodnich zostao odroczone do przyszej
regulacji pokojowej).
ZSRR zrezygnowa z uzgodnie podjtych w Jacie w sprawie bezwzgldnych
kwot reparacji i godzi si na ich procentowe okrelenie. Zrzeka si
rwnie reparacji z biecej produkcji przemysu niemieckiego.
Roszczenia Moskwy miay zosta pokryte z demontau urzdze
produkcyjnych w radzieckiej strefie okupacyjnej oraz z niemieckich
aktyww zagranicznych w Finlandii, Rumunii, Bugarii, na Wgrzech i we
wschodniej Austrii.
Roszczenia USA i Wielkiej Brytanii miay by pokryte przez demonta
urzdze produkcyjnych w ich strefach okupacyjnych oraz przez
niemieckie aktywa zagraniczne w pozostaych krajach wiata i w
zachodnich strefach okupacyjnych Austrii.
ZSRR mia otrzyma 10% reparacji przypadajcych na zachodnie strefy
okupacyjne w Niemczech i dalsze 15% reparacji w zamian za dostawy
ywnoci i surowcw ze swojej strefy.
Polskie roszczenia miay by pokryte z puli ZSRR. Roszczenia pozostaych
pastw uprawnionych do odszkodowa miay by pokryte z puli mocarstw
anglosaskich.
Podjto decyzje o przymusowym wysiedleniu ludnoci niemieckiej z Polski,
Czechosowacji i Wgier . Najwiksze znaczenie postanowienie to miao
na terenach przyznanych Polsce. Poniewa wysiedlenia byy przymusowe
i zalegalizowane przez USA, Wielk Brytani i ZSRR, a pniej
realizowane z pomoc Londynu i Moskwy, oznaczay faktyczne uznanie
linii Odry i Nysy uyckiej jako polskiej granicy zachodniej, mimo
odroczenia ostatecznegojej okrelenia do czasu regulacji pokojowej
W stosunku do powojennych Niemiec przyjto zasad ,,cztery d
demilitaryzacja, dekartelizacja, denazyfikacja i demokratyzacja
Demilitaryzacja- likwidacja niemieckiego przemysu zbrojeniowego

Dekartelizacja -likwidacja porozumie monopolistycznych w gospodarce

niemieckiej Denazyfikacja-miaa ukaranie zbrodniarzy wojennych likwidacja
partii oraz organizacji nazistowskich
Demokratyzacja- zniesienie ustawodawstwa narodowo-socjalistycznego
Postanowiono nie powoywa centralnego rzdu niemieckiego. Nie okrelono
rwnie ,w jaki sposb naleaoby utworzy w przyszoci taki rzd, by
mg przej i podpisa warunki przyszej regulacji pokojowej.
Poziom stopy yciowej w Niemczech nie mg przekracza poziomu stopy
yciowej w krajach ociennych, ktre najbardziej ucierpiay z powodu
okupacji hitlerowskiej.
Podzia niemieckiej floty wojennej oraz handlowej midzy trzy wielkie
mocarstwa
Strony uchwaliy ewakuacj wojsk radzieckich z pnocnej, a brytyjskich z
poudniowej czci Iranu, stacjonujcych tam od sierpnia 1941r. na
podstawie porozumie sojuszniczych
Umidzynarodowiono Tanger i obszar przylegy
Uzgodniono, ze sprawa byych kolonii woskich zostanie rozstrzygnita przy
okazji opracowywania traktatu pokojowego z Wochami.
W celu niezwocznego przygotowania traktatw pokojowych z Wochami,
Rumuni, Bugari, Wgrami i Finlandi, a w przyszoci take regulacji
pokojowej z Niemcami, postanowiono utworzy Rad Ministrw Spraw
Zagranicznych. W skad Rady wchodzili ministrowie spraw zagranicznych
USA, ZSRR, Wielkiej Brytanii, Francji i Chin.
Potwierdzono postanowienia konferencji jataskiej w sprawie Japonii
Wstpnie uzgodniono rwnie przebieg linii demarkacyjnej, majcej
oddziela wojska radzieckie i amerykaskie wyzwalajce Kore (wzdu
38 rwnolenika) oraz przebieg linii demarkacyjnej midzy chiskimi a
brytyjskimi siami zbrojnymi wyzwalajcymi Pwysep Indochiski (wzdu
16 rwnolenika)
Strony zgodziy si na rewizj konwencji zawartej w 1936r. w Montreux,
ktra gwarantowaa Turcji samodzieln kontrol cienin Bosfor i
Dardanele. Zalecay jednak przeprowadzenie takiej rewizji drog
dwustronnych rokowa midzy kadym z trzech mocarstw a Ankar.
3. Bilans zniszcze i strat ludnociowych w II wojnie wiatowej.
II wojna wiatowa bya najbardziej krwawym konfliktem zbrojnym w historii.
Uczestniczyo w niej 61 pastw, a walki odbyway si na 3 kontynentach:
Europie, Azji i Afryce. Pod bro powoano ok. 110 mln onierzy. Bilans zniszcze
i strat osign nieznane dotd wielkoci.
Cho dokadne ustalenie liczby polegych nie jest moliwe, opierajc si
gwnie na danych brytyjskich i amerykaskich mona przyj, e bez
uwzgldnienia liczby zaginionych byo to ponad 55 mln ofiar (dla porwnania

4x wicej ni w I wojnie wiatowej). Wzrs take udzia ludnoci cywilnej wrd

polegych.
Najwicej cywilnych i wojskowych ofiar poniosy kraje europejskie, wrd nich
ZSRR (wedug danych radzieckich czne straty ludnociowe tego kraju
wyniosy okoo 16,8 mln osb w tym straty wojskowe ok. 10 mln onierzy.
czne straty pozostaych pastw europejskich wyniosy 15 mln. Najbardziej
bolenie dowiadczona bya Polska ze strat ok. 6 mln osb (ok. 2 mln
rdzennych Polakw, z czego 3 miliony to ydzi) liczc ofiary obu okupacji:
radzieckiej i niemieckiej. Procentowo udzia strat demograficznych w oglnej
liczbie ludnoci by w Polsce najwikszy na wiecie- 17%, co wicej do koca
wojny zostao wymordowanych lub zmaro w wyniku przeladowa ok. 4,9 mln
ydw europejskich, w tym 2,7 mln ydw polskich.
W czasie wojny miliony osb rnej narodowoci zostao objtych deportacjami
lub przymusowymi przesiedleniami. Jedn z najwikszych grup ludnoci
deportowanej przez III Rzesz lub ZSRR do pracy przymusowej, obozw
koncentracyjnych, agrw i innych miejsc odosobnienia stanowili obywatele
polscy- ok. 5,9 mln. Celem deportacji bya praca przymusowa traktowana, jako
forma reparacji wojennych, przewidywana w uchwaach jataskich, ale
niepotwierdzona w uchwaach poczdamskich. Przymusowe przesiedlenia z
Polski, Czechosowacji, Wgier i Austrii, oparte na uchwaach poczdamskich i
uchwale sojuszniczej Rady Kontroli (20.XI.1945) Objy w latach 1945-50 ok.
6,242 mln osb ( z Polski- 3,092, Czechosowacji- 2,9, Wgier- 170 tys., Austrii80 tys.). W 1950 roku liczba ludnoci napywowej na Ziemiach Zachodnich i
Pnocnych wynosia ok. 5 mln osb w tyk 1,5 mln ludnoci reparowanej z
ZSRR. Przymusowe przesiedlenia ludnoci niemieckiej z tych ziem i osiedlenia
tam ludnoci polskiej byo najwikszym tego rodzaju przedsiwziciem w
historii Europy; przesiedlenia objy 73% ludnoci niemieckiej, ale czniewliczajc ewakuacj i ucieczki- na terenach tych, w obszarze ok. 103 km2
wymieniono wwczas ok. 87% ludnoci. W latach 1944-45 wadze ZSRR w
terytorium Polski internoway i wywiozy do obozw w ZSRR 15-17 tys. osb
zwizanych z AK i Polskim Pastwem Podziemnym (oglna liczba innych
europejskich grup narodowociowych 3,934 mln, najliczniejsza
pozaeuropejska grupa- Japoczycy- 3,147mln).
czne wydatki wszystkich pastw przeznaczone na finansowanie wojny
wyniosy 1,166 biliona dolarw (USA-387 mln$, III Rzesza-272 mln$, ZSRR- 192
mln$, W. Brytania- 120 mln$, Wochy 94 mld$, Japonia- 56 mld$). W wyniku
bezporednich i porednich skutkw wojny drastycznie obniya si produkcja
rolna i przemysowa. W 1946r. dla pastw europejskich bez ZSRR spada do ok.
75% produkcji z 1938 roku. Wydatki wojenne pocigny za sob zaamanie
finansw publicznych i rozwj inflacji. Wielko dochodu narodowego
przypadajca na 1 mieszkaca we Francji zmniejszya si z 290$ (1938r) do
260$ (1946r), w Europie Wschodniej bez ZSRR 120$ do 90$, w. Brytanii,
Szwajcarii i krajach skandynawskich wzrosa z 420$ do 580$.
USA jako jedyne z pastw uczestniczcych w wojnie zanotowao dodatni bilans
ekonomiczny, cho poniosy najwiksze wydatki na bezporednie prowadzenie
wojny i wspieranie sojusznikw- cznie 387mld dolarw. Nie poniosy jednak w
zasadzie adnych zniszcze. Dziki prowadzeniu dziaa wojennych poza
wasnym terytorium produkcja przemysowa USA w 1946r wzrosa do 153%
stanu przedwojennego, a w 1943 212%. Produkcja rolna wzrosa o 40%. PKB na
1 mieszkaca z 550$ do 1260$ w 1946r. Bezporednio po II wojnie wiatowej w

USA zostao ulokowane ok. 75% kapitau oraz ok. 70% zapasw zota wiata
zachodniego.
Bilans II wojny wiatowej by najkorzystniejszy dla ZSRR. Oglny obszar zajty
przez ZSRR wynis 678 tys. Km2 z 20 mln ludnoci. ZSRR utworzyo wasn
stref wpyww obejmujc w Europie Wschodniej: Polsk, Czechosowacj,
Wgry, Rumuni, Bugari, Albani i Jugosawi (do 1948r.) a pniej NRD, z
kolei w Azji Mongoli i Kore Pnocn. Po wojnie gospodarka radziecka bya
jednak zrujnowana przez dziaania militarne na frontach. Koniecznym staa si
reorganizacja przemysu zbrojeniowego i zmiana na przemys sucy wzrostowi
gospodarczemu (traktory, ciarwki itp.)
Bilans II w w. by z kolei niekorzystny dla pastw Osi i ich satelitw.
Nawet pastwa bdce w koalicji antyhitlerowskiej poniosy straty np.
Polska, ktra utracia cz swoich terytoriw (ok.20%).
4. Wybuch ery atomowej w polityce midzynarodowej.
6 sierpnia o godzinie 2.45 rano za sterami B-29 zasiad 29-letni pukownik Paul
Tibbets, dowdca eskadry dziesiciu Superfortec wchodzcych w skad 509.
Grupy bombowcw. Jego maszyna miaa tego ranka wykona lot bez
precedensu w dziejach wiata. W skad zaogi wchodzili take kpt. Robert Lewis
(drugi pilot), kpt. Theodore Dutch van Kirk (nawigator), mjr. Thomas Ferebee
(bombardier), por. Jacob Beser (odpowiedzialny za elektronik), sier. Jospeh
Stibork (operator radaru), sier. Richard Nelson (operator radaru), sier. sztab.
Wyatt Duzenbury (inynier lotu), sier. sztab. Robert Caron (strzelec), kpt.
William Deke Persons (odpowiedzialny za bro pokadow), ppor. Morris Jeppson
(ekspert od uzbrojenia).
Enola Gay nazwana imieniem matki Tibbetsa na pokad zabraa tyko t
jedn, specjaln bomb. Miaa dugo 4,2 metra, rednic 1,5 metra i waya
4090 kg, a wic niezbyt wiele dla kolosa zdolnego udwign nawet do
dziewiciu ton bomb. Wraz z Enol Gay do startu przygotowyway si dwa
inne bombowce B-29. Jeden, Great Artist, mia na pokadzie aparatur
badawcz i pomiarow, drugi nienazwany naszpikowany by aparatami
fotograficznymi i kamerami filmowymi. Krtko po starcie, kiedy adunek bomby
o wdzicznej nazwie Little boy zosta uzbrojony przez kapitana Personsa,
pukownik Tibbets powiedzia do zaogi Uwaajcie co mwicie. Kade sowo
przejdzie do historii. Lecimy z pierwsz na wiecie bomb atomow.
O 7.25, po blisko szeciu i p godzinie lotu, bombowce zbliyy si do brzegw
Japonii. Po kilkudziesiciu minutach znalazy si nad celem Hiroszim. Na
widok wrogich samolotw w miecie rozlegy si syreny alarmowe, ale
mieszkacy, przyczajeni ju do amerykaskich maszyn nad gowami, nie
zareagowali na to. By to w duej mierze efekt planu przyzwyczajania
Japoczykw do cigej obecnoci B-29 na ich niebie poprzez czste loty
zwiadowcze pojedynczych maszyn nad Hiroszim. Po wielu takich pozornie
nieszkodliwych dla Japoczykw nalotach obrona przeciwlotnicza oraz myliwce
zrezygnoway nawet z atakowania B-29, po prostu je ignorujc. Nikt zatem
szczeglnie nie przejmowa si, gdy nad centrum miasta przelatywaa samotna
maszyna. O 8.15 bombardier Ferebee zlokalizowa punkt orientacyjny: most Aioi
na rzece Ota. Punktualnie siedemnacie sekund pniej uruchomi mechanizm
zwalniajcy. Little Boy poszybowa w d, podczas gdy Enola Gay uwolniona
od czterech ton ciaru szybko wykonaa dugo wiczony manewr: skok do gry
i peen skrt, na ktrego wykonanie zaoga miaa niecae trzydzieci sekund.
O godzinie 8.16.02 Hiroszim dosiga zagada.

Na wysokoci 565 m nad miastem bomba eksplodowaa. Z olepiajcym

byskiem pojawia si ognista kula, ktra byskawicznie powikszya objto
w cigu sekundy jej rednica wynosia ju 280 metrw. Piekielna temperatura
sigajca 300 000 stopni Celsjusza stopia wszystko w promieniu 300-400 m
w tym take wszystkich ludzi, ktrzy si znajdowali blisko centrum wybuchu. W
odlegoci kilometra ciaa ludzkie paliy si ywym ogniem. Nawet ci, ktrzy
znajdowali si 3,5 kilometra od miejsca eksplozji, doznali dotkliwych oparze.
Pniej pojawia si fala uderzeniowa. Gnajc z prdkoci 800 do 1500 km/h,
zmiataa wszystko na swej drodze, zrwnujc z ziemi kady budynek w
promieniu dwch, trzech kilometrw. Trzynacie kilometrw kwadratowych
zabudowy po prostu znikno. Po pewnym czasie na konajce miasto spad
ciki, czarny, radioaktywny deszcz. Gigantyczny grzyb dymu i pyu unis si
na wysoko pitnastu kilometrw i by dugo widoczny jeszcze z odlegoci
szeciuset kilometrw od miejsca eksplozji.
O mj Boe, co mymy zrobili? wyszepta drugi pilot Enoli Gay. Bomba
atomowa, ktra spada na Hiroszim miaa si dwudziestu kiloton, a wic 20
000 ton trotylu. W jednej chwili zabia 78 000 ludzi. Blisko 40 000 ludzi doznao
cikich ran. Najgorsze jednak byy pniejsze skutki atomowego uderzenia. W
cigu piciu lat na chorob popromienn zmaro w samej Hiroszimie okoo
wier miliona osb, w tym do grudnia 1945 roku okoo szedziesiciu tysicy.
Wielu ludzi, z trwaymi oparzeniami i mocno napromieniowanych, zmaro
jeszcze pniej. Wszyscy mieszkacy Hiroszimy oraz Nagasaki, ktrzy zostali
dotknici potwornymi skutkami wybuchu bomb atomowych, nazwani zostali
Hibakusha.
wiat by wstrznity przeraajc si broni atomowej. Jedna bomba
poczynia ogromne spustoszenia w sporym miecie i zabia dziesitki tysicy
jego mieszkacw. Taki efekt do tej pory udawao si osign dziki setkom
nalotw dywanowych i tysicom ton zrzuconych bomb. Japonia dowiedziaa si
w nocy z 6 na 7 sierpnia, jaki demon unicestwi Hiroszim. Prezydent Truman
zakomunikowa przez radio: Jest to bomba atomowa. Opanowalimy
elementarn energi wszechwiata.Moc, z ktrej Soce czerpie swoj potg,
zostaa rzucona przeciwko tym, ktrzy rozniecili wojn na Dalekim Wschodzie.
Co gorsza, Japonia nie miaa szans, by powstrzyma Amerykanw przed
zrzuceniem kolejnej bomby. Dzie po eksplozji nad Hiroszim wybitny japoski
profesor fizyki atomowej Yoshio Nishina, zapytany przez generaa Kawabego ze
sztabu generalnego o moliwo obrony przed kolejnym atakiem atomowym,
wyranie stwierdzi, e jedynym sposobem niedopuszczenia do zagady
kolejnego miasta jest zestrzelenie kadej Superfortecy, ktra pojawi si na
niebie nad Krajem Kwitncej Wini. atwo powiedzie, ale wykona niezwykle
trudno. Japoskie lotnictwo w sierpniu 1945 roku nie przypominao ju
zwyciskiego lotnictwa sprzed czterech lat i byo cieniem samego siebie.
Japonia moga przeznaczy do obrony nieba zaledwie kilkaset myliwcw
nocnych i dziennych oraz niewielk liczb dzia przeciwlotniczych. W dodatku B29 nie atwo byo zniszczy, poniewa posiaday konstrukcj bardzo wytrzyma
i odporn na ostrza, mogy take liczy na silne wsparcie ze strony Mustangw.
Cesarstwo mogo wic jedynie biernie czeka na to, by nad ziemi japosk
soce wzeszo na niebie po raz drugi. Jake trafna metafora...
Tymczasem Amerykanie szykowali si do kolejnego nalotu na jeden z trzech
pozostaych gwnych celw Kokur. Atak mia by przeprowadzony 11
sierpnia, ale z powodu prognoz meteorologicznych zapowiadajcych

pogorszenie pogody w tym dniu dniem zagady mia si sta 9 sierpnia. O

3.47 rano tego dnia z lotniska na Tinianie wystartowa Bocks Car B-29
pilotowany przez majora Charlesa Sweeneya. Na pokadzie mia drug bomb
atomow, nazwan Fat Man, o wadze 4670 kilogramw, dugoci 3,65 metra i
rednicy 1,52 metra. adunek Fat Mana zawiera pluton, a Little Boya
uran. Byo tak prawdopodobnie dlatego, i kierowano si chci porwnania
mocy niszczcej obu adunkw.
Za kwadrans jedenasta Superforteca znalaza si nad Kokur, jednak gste
chmury skutecznie zakryy miasto przed zaog, uniemoliwiajc lokalizacj
celu. Po 45 minutach bezskutecznego krenia nad miastem, major Sweeney
zdecydowa si zaatakowa cel zastpczy miasto Nagasaki. Tam rwnie
zalegaa warstwa chmur, jednak zaodze udao si odszuka przewit, przez
ktry wida byo zabudowania miasta. Widoczno utrzymywaa si tylko
dwadziecia sekund, ale to wystarczyo, by dokona zrzutu Fat Mana, ktry
eksplodowa na wysokoci p kilometra nad miastem, o godzinie 11.58. Celem
priorytetowym bya wojskowa fabryka Mitsubishi, najwaniejszy obiekt
strategiczny w Nagasaki, jednake wybuch bomby uszkodzi j w niewielkim
stopniu, poniewa bya oddalona o kilkanacie kilometrw od hipocentrum. W
miecie w jednej chwili zostao unicestwionych blisko 70 000 ludzi. Zowieszczy
sup dymu w cigu szedziesiciu sekund wystrzeli w gr na dziesi
kilometrw. W Nagasaki zniszczenia byy mniejsze ni w Hiroszimie, poniewa z
powodu zej widocznoci zrzut by niecelny, take uksztatowanie terenu byo
inne.
Japonia na kolanach. Koniec II wojny wiatowej
Tego samego dnia, kiedy umierao Nagasaki, w schronie pod paacem
cesarskim trwaa burzliwa narada z udziaem cesarza, premiera i najwyszych
dowdcw wojskowych. Ci ostatni zaarcie protestowali przeciwko kapitulacji,
twierdzc z przeraajcym fanatyzmem, i sto milionw Japoczykw
gotowych jest polec w obronie honoru Cesarstwa. Wreszcie o drugiej rano
nastpnego dnia boski cesarz Hirohito, Syn Soca, wypowiedzia znamienne
zdanie: Nadesza godzina zaakceptowania tego, co jest nie do zaakceptowania
i zniesienia tego, co wydaje si nie do zniesienia. Te sowa zakoczyy
praktycznie II wojn na Pacyfiku. Najwysza Rada Japonii na yczenie cesarza
przyja warunki kapitulacji narzucone przez Aliantw. Cesarz uzna, e
kontynuowanie wojny jest cakiem bezcelowe i dalszy opr przyniesie tylko
coraz wicej ofiar wrd narodu japoskiego, a kolejne miasta bd umiera jak
Hiroszima i Nagasaki. Decyzja Hirohito bya witoci i rozkazem dla caego
narodu i musiano j zaakceptowa. Jednak wielu Japoczykw, zwaszcza
wyszych oficerw, nie pogodzio si z kapitulacj. Przez armi po 10 sierpnia
przesza fala samobjstw, popenianych zazwyczaj w rytualny sposb za
pomoc miecza jak nakazywa samurajski kodeks Bushido. Tak zakoczy ycie
midzy innymi twrca idei Kamikaze admira Onisi Takijiro.
14 sierpnia prezydent Truman zakaza dalszych nalotw bombowych na
Japoni. 18 sierpnia nastpio oficjalne zawieszenie broni pomidzy Aliantami a
Japoni. 2 wrzenia na pokadzie amerykaskiego
pancernika Missouriszesnastoosobowa delegacja japoska z ministrem spraw
zagranicznych Mamoru Shigemitsu na czele podpisaa w obecnoci generaa
MacArthura, admiraa Nimitza oraz admiraa Halleya akt kapitulacji. Tego dnia
skoczya si II wojna wiatowa najwiksza i najbardziej krwawa wojna, jak
kiedykolwiek rozptano. Jednake uycie nowej, superpotnej broni kado si

cieniem na dalszej przyszoci wiata. Rozpoczynaa si era atomu i

gwatownych wycigw zbrojeniowych pomidzy mocarstwami. Wkrtce
rozpocza si zimna wojna i kolejne pastwa zaczy wchodzi w posiadanie
atomu.
5. Gwne kierunki, zakres i fale migracji w Europie po zakoczeniu II
wojny wiatowej.
W czasie wojny miliony osb rnych narodowoci zostay objte deportacjami
lub przymusowymi przesiedleniami. Szukano ratunku przed nadcigajcym
frontem. Jedn z najwikszych liczebnie grup deportowanych przez ZSRR i
Niemcy do pracy w obozach byli Polacy. Pastwa osi gwnie III Rzesza i Japonia
prowadziy zakrojone na szerok skal akcje osiedlecze na przyczonych lub
okupowanych terenach. Po wojnie rozpoczy si wielkie powroty a w zwizku
ze zmian granic take przesiedlenia. Najbardziej dotknite byy narody
niemiecki, polski i japoski. Zanim rozpoczto wysiedlanie Niemcw z terenw
Polski Zachodniej, wielu z nich ucieko przed frontem ( prawdopodobnie 5 mln
osb). Poza tym ZSRR deportowa w gb wasnego terytorium, gwnie z
Rumunii, Jugosawii i Polski ok. 874 tys. osb narodowoci niemieckiej. Celem
deportacji bya praca przymusowa, jako forma repatriacji wojennych zgodnie z
uchwaami jataskimi aczkolwiek nie potwierdzonymi w Poczdamie.
Przymusowe przesiedlenia z Polski, Czechosowacji, Wgier i Austrii oparte na
postanowieniach poczdamskich i uchwale Sojuszniczej Rady Kontroli objy w
latach 1945-50 okoo 6,242 mln osb. Najwicej z Polski i Czechosowacji.
Przymusowo wysiedlono te Niemcw z Jugosawii, Rumunii i ZSRR. Polacy
wracali z kresw wschodnich, z ZSRR, z niemieckich stref okupacyjnych.
Napyw ludnoci wynosi w 1950 r 5 mln osb. Jeli chodzi o tereny zachodnie
Polski to wymieniono tam w sumie 87 % ludnoci. Ludno Polska zostaa
dotknita te aresztowaniami w gb ZSRR. 1945-46 z Polski do ZSRR Litwini,
Biaorusi, Ukraicy ponad 500tys. Repatriacje ludnoci Polskiej z emigracji z
Niemiec ponad 2 mln osb. Ze wschodu 1,7 miliona. Akcja Wisa przesiedlenie
okoo 150 tys. ludnoci ukraiskiej z Bieszczad na Ziemie odzyskane. Warto
wspomnie o ZSRR i repatriacjach 1945-46 ponad 5 milionw obywateli
radzieckich, ktrzy poza wojn znaleli si poza granicami kraju. Byli to jecy
wojenni, robotnicy przymusowi, czonkowie formacji narodowociowych
walczcych u boku Niemcw. Co ciekawe ponad 80 % repatriantw trafio do
obozw i agrw w myl skaenia ideologicznego, bakcyla zachodu. W czasie
deportacji i przesiedle ycie stracio wielu ludzi, poza tym deportacje zrodziy
konflikty, ktre dugo ksztatoway stosunki polityczne. Sami Niemcy nieco
upraszczali to zjawisko, ktre w sumie sami rozpoczli. Eksponowano problem
przepdzonych Niemcw, mwiono o 12 milionach ( wczano liczb osb
uciekajcych przed frontem i osobami wysiedlonymi po konf. Poczdamskiej).
DIPISI: okrelenie stosowane przez Aliantw wobec osb, ktre w wyniku wojny
znalazy si poza swoim pastwem i chc albo wrci do kraju, albo znale
now ojczyzn, lecz bez pomocy uczyni tego nie mog. W okresie
bezporednio po zakoczeniu II wojny wiatowej dipisi byy to osoby
wywiezione na roboty przymusowe na teren hitlerowskich Niemiec, przede
wszystkim z terenw Europy Wschodniej oraz uwolnione z obozw
koncentracyjnych.
W czasie wojny miliony osb rnych narodowoci zostay objte deportacjami
lub przymusowymi przesiedleniami. Miliony szukay ratunku przed
nadcigajcym frontem. Jedn z najwikszych liczebnie grup ludnoci

deportowanej przez III Rzesze lub ZSRR do pracy przymusowej, obozw

koncentracyjnych, agrw i innych miejsc odosobnienia stanowili obywatele
polscy. Oglna ich liczba ostronie rzecz biorc wyniosa ok. 5,9 mln osb.
Pastwa Osi gwnie III Rzesza i Japonia prowadziy zakrojone na wielk skal
akcje wysiedlecze na anektowanych lub okupowanych terytoriach. Objy one
ok. 3 mln ludnoci japoskiej i ok. 578 tysicy ludnoci niemieckiej. Ok. 420 tys.
osb narodowoci fiskiej (11% ogu ludnoci) opucio w okresie wojny ze
ZSRR (1939/40 r.) zamieszkiwane dotd terytoria. Nowa fala ewakuacji,
ucieczek przed frontem, deportacji przymusowych przesiedle i dobrowolnej
repatriacji nastpia pod koniec i po zakoczeniu wojny. Najbardziej dotkny
one ludno niemieck, polsk i japosk. Zanim rozpoczto przymusowe
przesiedlenia ludnoci niemieckiej, ewakuowao si lub ucieko przed frontem,
gwnie z ziem pooonych na wschd od Odry i Nysy uyckiej,
prawdopodobnie ok. 5 mln osb. Poza tym ZSRR deportowa w gb wasnego
terytorium, gwnie z Rumunii, Jugosawii i Polski, ok. 874 tysice osb
narodowoci niemieckiej. Celem deportacji bya praca przymusowa traktowana
jako forma repatriacji wojennych , przewidywana w uchwaach jataskich, ale
nie potwierdzona w uchwaach poczdamskich. Przymusowe przesiedlenia z
Polski, Czechosowacji, Wgier i Austrii oparte na uchwaach poczdamskich i
chwale Sojuszniczej Rady Kontroli z 20 listopada 1945, objy w latach 19451950 ok.6,242 mln osb. W tym z Polski 3,092 mln, z Czechosowacji 2,9 mln,
Wgier 170 tys. i Austrii 80 tys. Liczba Niemcw przymusowo wysiedlonych z
Jugosawii, Rumunii, ZSRR lub repatriujcych si z pozostaych pastw
europejskich i krajw zamorskich do niemieckich lub austriackich stref
okupacyjnych albo do dwch pastw niemieckich i Austrii to ok. 975 tysicy
osb.
Na obszarze Polski w jej nowych granicach znalazo si ok.3,643 mln osb
posiadajcych obywatelstwo polskie. A przesiedlonych z dawnych kresw
wschodnich II Rzeczpospolitej lub dobrowolnie powracajcych z innych
obszarw ZSRR, z niemieckich stref okupacyjnych i pozostaych krajw
europejskich. W 1950 liczba ludnoci napywowej na Ziemiach Zachodnich i
Pnocnych wyniosa ok. 5 mln osb, w tym ok. 1,5 ludnoci repatriowanej z
ZSRR. Przymusowe przesiedlenie ludnoci niemieckiej z tych ziem i osiedlenie
tam ludnoci polskiej byo najwikszym tego rodzaju przedsiwziciem w
historii Europy: przesiedlenia objy ok. 73% ludnoci niemieckiej, ale cznie
wliczajc ewakuacje i ucieczki - na terenach tych, o obszarze ok. 103 tysicy
km wymieniono wwczas ok 87% ludnoci. Ludno polsk dotkny rwnie
aresztowania i deportacje w gb ZSRR. Z samego tylko terytorium Polski w jej
nowych granicach wadze radzieckie w latach 1944-1945 internoway i
wywiozy do obozw z ZSRR co najmniej 15 do 17 tysicy osb zwizanych z AK
i Polskim Pastwem Podziemnym. Oglna liczba innych europejskich grup
narodowociowych repatriowanych do krajw pochodzenia wyniosa ok. 3,934
mln osb. Najliczniejsz pozaeuropejsk grup narodowociow, objt
repatriacj powojenn byli Japoczycy: ok.3,147 mln wrcio po 1945 do kraju
pochodzenia z rnych niekiedy bardzo odlegych regionw Azji.
czne wydatki wszystkich pastw przeznaczone na finansowanie wojny
wyniosy kolosaln sum 1,166 biliona dolarw. Najwiksze wydatki poniosy
USA, III Rzesza , ZSRR, Wlk.Brytania, Woch i Japonia. W wyniku bezporednich i
porednich skutkw wojny drastycznie obniya si produkcja przemysowa.
6. Zaoenia i cele koncepcji 4 policjantw.

Koncepcja 4 policjantw jest to koncepcja uniwersalnego systemu zbiorowego

bezpieczestwa oraz utworzenia nowej organizacji midzynarodowej, czyli
pniejszej ONZ, w ktrej czterej policjanci, tzn. USA, WB, ZSRR a take
Chiny, sta bd na stray wiatowego porzdku i bezpieczestwa.
Pomysodawc tej koncepcji by prezydent USA Franklin D. Roosevelt, ktry
przedstawi zarys tej koncepcji podczas spotkania w 1942 r. z radzieckiem
Ministrem Spraw Zagranicznych Mootowem. Po II W USA jako jedyne
pastwo byo w stanie pomc zrujnowanej Europie, jednak nie chcieli bra oni
tego na swoje barki, gdy zdawali sobie spraw z tego, e takie obcienie
wpynie niekorzystnie na ich sytuacj, dlatego te potrzebowali sojusznikw do
zapewnienia bezpieczestwa. Na konferencji pokojowej w Teheranie
odbywajcej si 28.11-01.12.1943 r. Roosevelt zaproponowa nowy porzdek
europejski koncepcja czterech policjantw. Jak pisze Kissinger koncepcja ta
bya strukturalnie podobna do koncepcji witego Przymierza Metternicha.
Kady z tych systemw mia na celu podjcie prby zachowania pokoju poprzez
zawizanie koalicji zwycizcw, ktrych cz wsplnie podzielane wartoci.
Zaoeniami tej koncepcji byo, rozoenie pieczy nad pokojem na cztery kraje
oraz stworzenie swoistego dyrektoriatu dbajcego o bezpieczestwo narodowe.
W ten sposb na USA spoczywao 25 % odpowiedzialnoci, tak jak na innych
czonkach dyrektoriatu. Ponad to Roosevelt zakada, cakowite rozbrojenie
pastw w celu utrzymania bezpieczestwa pod okiem mocarstw tylko one
miay by uzbrojone.
7. Cele polityki USA bezporednio po zakoczeniu II wojny wiatowej i
ich uzasadnienie. Pocztkowo Amerykanie popierali wikszo kwestii
prowadzonych przez ZSRR (gwnie po pokonaniu Niemiec a jeszcze przed
kapitulacj Japonii). Chodzio im gwnie o to, aby Armia Czerwona uderzya na
Japoni od pnocy (USA planowao pocztkowo rozpoczcie inwazji na Japoni
na 1 listopada 1945 roku). Std te Truman zajmowa podczas np. konferencji
poczdamskiej stanowisko blisze Stalinowi ni WB.
Cele USA zasadniczo zmieniy si po kapitulacji Japonii. Jedn z pierwszych
przyczyn takiego stanu rzeczy byy oznaki sabnicia tempa amerykaskiego
rozwoju gospodarczego. Amerykaska gospodarka w czasie wojny przeywaa
gwatowny rozkwit. Po wojnie, wskutek zaprzestania walk zacza sabn.
Postanowiono wwczas, ustanowi amerykaski prymat gospodarczy,
polityczny i wojskowy na wiecie. Przykadem moe by np. Plan Marshalla z
1947 roku, gdzie poszczeglne kraje uzaleniay si gospodarczo od USA.
Osignicie prymatu politycznego i wojskowego byo moliwe dziki posiadaniu
baz wojskowych niemal na caym wiecie oraz monopolu atomowego. Kolejnym
celem miao by zahamowanie ekspansji radzieckiej i przeciwdziaanie
,,wiatowej rewolucji do ktrej zmierza ZSRR. Efektem byo, min. powstanie
doktryny Trumana w 1947 roku, ktra nakazywaa prowadzenie polityki ,,z
pozycji siy. Starano si przy tym realizowa globaln koncepcj ,, Pax
americana, tak eby podporzdkowa sobie militarnie Europ Zachodni i
wykorzysta jej potencja militarny w walce z ZSRR.
Ale rwnie:

a)Koszty wojenne Stanw Zjednoczonych byy stosunkowo mae, a wojna w

ogle nie dosiga ich terytorium, na ktrym nastpio techniczno-gospodarcze
przyspieszenie, w bankach amerykaskich znalazo si tu po wojnie 70%
zapasw zota wiata kapitalistycznego i ok. 75% kapitaw. Std te USA stay
si gwnym wierzycielem midzynarodowym tu po wojnie wspierajc upade
gospodarki pastw europejskich.
b) USA tu po wojnie day wiar zapewnieniom Stalina co do jego pokojowych
dziaa w Europie. Kolejne ruchy ZSRR majce na celu przejcie kontroli nad
pastwami Europy wschodniej i rodkowej dyplomacja USA komentowaa
jedynie swoim wyraeniem niezadowolenia i dezaprobaty, nie podja jednak
adnych krokw. Std te Stany Zjednoczone praktycznie do 1947r. oficjalnie
deklaroway gotowo do prowadzenia dalszej wsppracy z ZSRR, stosujc tym
samym polityk ustpstw wobec poszerzajcej si w Europie wschodniej i
rodkowej radzieckiej strefy wpyww.
c) W lutym 1946 r. z Moskwy do Waszyngtonu dotara depesza Georga F.
Kennana(tzw. Dugi Telegram) radcy ambasady amerykaskiej w ZSRR i
eksperta od spraw radzieckich. Opisywaa ona stan faktyczny na terenach
wpywu ZSRR. Potwierdzaa ona to, co wikszo ludzi w administracji
pastwowej mylao ju od dawna. Std te USA odstpio od swojej
dotychczasowej gotowoci do wsppracy z ZSRR i rozpoczy przejcie
do koncentrowania si na powstrzymaniu dziaa ekspansyjnych Stalina,
a zarazem przechodziy do koncepcji uznania stref wpyww( blok
wschodni i zachodni).
8. Cele polityki ZSRR bezporednio po zakoczeniu II wojny wiatowej i
ich uzasadnienie.
a) Szerzenie doktryny nienawici wobec krajw zachodniej Europy
System, jakim jest komunizm potrzebuje wroga, aby mg funkcjonowa. Bez
wroga zewntrznego, ktremu mona wytyka wady i ktrego mona atakowa
politycznie system Stalina zapadby si.
b) Wymiana kadr partyjnych i nasilenie represji wobec spoeczestwa
Stalin potrzebowa umocnienia dyktatorskiej pozycji po wojnie.
c) Ubezwasnowolnienie krajw podlegych
Kraje te musiay by podlege Stalinowi, prowadzi zgodn polityk, by mg
realizowa swoje zamierzenia w moliwie wielu krajach, a tym samym
przeciwstawi Zachodowi i napdzi Zimn Wojn. Proces ten koczy si w
lutym 1948 wraz z przewrotem w Pradze, co oznacza podporzdkowanie Europy
rodkowo Wschodniej ZSRR. Kontrola tych krajw bya moliwa dziki
Ukadowi Warszawskiemu, Kominformowi czy RWPG, ktre uzasadniay
obecno wojsk radzieckich, miay wpyw na koordynacj partii i gospodarki.
d) Ekspansja
Stalin tak jak car, tylko w innym paszczyku, kontynuowa carski imperializm. Ta
sama ideologia, tylko pod inn przykrywk. Imperializm wie si z ekspansj,
a kierunki to: Europa rodkowoWschodnia, Bakany i Daleki Wschd.
-powikszenie strefy wpyww, o Grecj i Turcj celem od 1946. Grecja: wojna
domowa, miaa wybr suwerenno vs zaleno od ZSRR, bya otoczona przez
kraje komunistyczne (Bugaria, Albania i Jugosawia), partyzantka
komunistyczna, obronia j pomoc USA doktryna Trumana. Turcja: tereny
ekspansji imperium Rosyjskiego, cieniny Bosfor i Dardanele, do ktrych Stalin

wysuwa dania, twierdze Kars i Ardahan, dziki narzdziom USA byli w stanie
si oprze.
e) Stalin rwnie nie chcia wpyww Zachodu za elazn kurtyn
Moliwa ingerencja Zachodu w radzieckiej strefie uwiadomia by masy, co
naprawd si dzieje, a to prawdopodobnie wzbudzioby protesty, na co Stalin
nie mg sobie pozwoli w wielonarodowym pastwie.
f) Powrt do izolacji
Cel: eby nie napyway wpywy z Zachodu, promowanie kultu Stalina i
kontynuowanie polityki. Czemu suya repatriacja w latach 1944-48, czyli
powrt do ojczyzny ludzi ktrzy znaleli si poza granicami np. jecy wojenni,
czy przesiedlenia wewntrz krajw. Wikszo z tych ludzi trafiaa do agrw,
wizie czy zostaa zamordowana, z powodu zetknicia si z buruazyjnym
stylem ycia. Winiowie byli darmow si robocz. Wana w tym aspekcie jest
take danowszczyzna, ktra suya pitnowaniu wpywom Zachodu i
wzmocnieniu czujnoci ideologicznej, rugowaniu ladw wolnej myli i
forsowaniu socrealizmu.
g) Odbudowa gospodarki
Gospodarka po wojnie bya w ruinie. Konieczna bya jej odbudowa, zwaszcza
przemysu cikiego, by dotrzyma kroku USA, pozosta mocarstwem ->
piciolatki; zakady produkujce uzbrojenie trzeba byo reorganizowa (np.
zakady produkujce czogi przerabiano na fabryki traktorw, ciarwek)
h) W krajach znajdujcych si pod kontrol Armii Czerwonej wprowadzono do
organw wadz przedstawicieli komunistycznych partii, ktrych celem miao by
dokonywanie przewrotw i przekazywanie wadz w rce komunistw (czyt.
Stalina).
Wizao si to bezporednio z chci poszerzenia strefy wpyww ZSRR w
Europie i otworzenie furtki do wyjcia z ide komunizmu na Zachd. Stalin
tym samym chcia zama postanowienia konferencji Jataskiej i stworzy
nowe super-mocarstwo, ktre gospodarczo i militarnie(gwnie) dominowaoby
w Europie i na wiecie.
i) Wzmocnienie kultu jednostki
Stalin uniezaleni od partii i podporzdkowa swemu sekretariatowi aparat
terroru, przez co wzmocni swj kult (te dziki wymianie kadr partyjnych i
nasileniu represji)
j) Stumienie oywionych nadziei niepodlegociowych wrd narodw yjcych
w granicach ZSRR, by trzyma je w ryzach i spaja imperium.

Geneza, struktura i znaczenie ONZ dla stosunkw

midzynarodowych.
9.

1)

Geneza

6 stycznia 1941 - Deklaracja Czterech Wolnoci by to pierwszy impuls. Mwia

ona o czterech wolnociach: sowa, kadej osoby do skadania czci Bogu na swj wasny sposb
(religii), od niedostatku, od lku
14.08.1941 Karta Atlantycka nakrelono w niej idee i podstawowe zasady na
jakiej powinien opiera si nowy wiatowy porzdek. Staa si pniej podstaw ONZ. Ogoszona
na pancerniku Prince of Wales przez Churchilla i Roosevelta. Przy tym spotkaniu stwierdzono, e
pki nie bdzie systemu powszechnego bezpieczestwa potrzebne jest powszechne rozbrojenie.
Zawarte w niej idee skupiy si gwnie w 8 punktach:

Kraje nie d do adnej ekspansji terytorialnej lub innej

Nie godz si na adne zmiany terytorialne, ktre nie odpowiadayby yczeniom

ludw zainteresowanych

Prawo wszystkich ludw do wybrania sobie formy rzdu i wezwanie do

przywrcenia praw suwerennych i autonomii tym ktry je odebrano

o
o

Wolno handlu midzynarodowego i rwny dostp do surowcw wiata

Denie do bliskiej midzynarodowej wsppracy gospodarczej w celi postpu
ekonomicznego i bezpieczestwa spoecznego

Przysze ustanowienie pokoju i wolnoci od strachu i niedostatku

Wolno mrz i oceanw

Narody nie bd stosowa przemocy

01.01.1942r. - Deklaracja Narodw Zjednoczonych

o

po raz pierwszy uyte zostao okrelenie zaproponowane przez Roosevelta

Narody Zjednoczone.

Odwoywaa si do Karty Atlantyckiej, ale

co wicej zawieraa owiadczenie, e

1. Kady rzd zobowizuje si do uycia peni swych zasobw wojskowych i

gospodarczych przeciwko tym uczestnikom paktu trjstronnego i ich wsplnikom, z
ktrymi rzd ten pozostaje na stopie wojennej.

2. Kady rzd zobowizuje si wspdziaa z rzdami, ktre podpisay niniejsz

deklaracj, i nie zawiera z wrogiem odrbnego zwieszenia broni lub pokoju.

19-30.10.1943r. Deklaracja czterech mocarstw dot. Powszechnego

bezpieczestwa
o

konieczno utworzenia w czasie moliwie najkrtszym powszechnej organizacji

midzynarodowej, opartej na zasadzie rwnoci suwerennej wszystkich miujcych
pokj pastw i dostpnej dla wszystkich takich pastw, a majcej za cel utrzymanie
midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa.

28.11-01.12.1943r. Konferencja w Teheranie

o

Roosevelt opisuje przysz organizacj midzynarodow oparta na zasadach

Narodw Zjednoczonych,

skad z okoo 35-50 pastw,

spotkania w rnych miejscach na wicie (wzr z Unii Panamerykaskiej),

organizacja powinna mie trzy organy: zgromadzenie oglne wszystkich, komitet

wykonawczy i komitet policyjny

21.08-7.12.1944r. Konferencja w Dumbarton Oaks

o

omawiano nazw przyszej organizacji i jej organw

kontrowersje w sprawie kompetencji Sekretarza Generalnego i Rady

Gospodarczo-Spoecznej

do dalszych rozstrzygni pozostawiono spraw gosowania w RB (weto) i udziay

republik radzieckich w organizacji

26.04.-26.06.1945r. Konferencja zaoycielska ONZ w San Francisco

2)

Struktura

Zgromadzenie Oglne
o
o

Bez realnej wadzy

Budet, wybr nowych czonkw, wybr niestaych czonkw RB, wydawanie
zalece

ZSRR miao 3 gosy za republiki (Biaoru i Ukrain)

2/3 gosw dla najwaniejszych decyzji

Spotkania jesienne raz w roku

Rada Bezpieczestwa
o

5 staych czonkw (Chiny, USA, Fr., WB, ZSRR)

10 niestaych czonkw zmienianych co 2 lata

Wojskowy Komitet Sztabowy z rad i pomoc

Rada Spoeczno-Gospodarcza
Rada Powiernicza
o

Opieka nad terytoriami niesamodzielnymi, ktrych byo w 1945 11

Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci

o

15 sdziw co 9 lat

Sekretariat
o

3)

Zarzdzanie majtkiem, zbieranie skadek czonkowskich, sygnalizowanie

problemw
Znaczenie ONZ dla stosunkw midzynarodowych

ONZ jest organem, ktry ma duy wkad w tworzenie prawa midzynarodowego, aczkolwiek nie
sprawdza si jako organizacja systemu bezpieczestwa wiata. Przykadw jest wiele, a powodami
s sabe punktu ONZ:

Klauzula nieingerencji z art. II ust.7 z Karty Narodw Zjednoczonych

czyni ONZ niegronym dla pastw totalitarnych
Prawo weta w RB niweczy wszelk inicjatyw, do 1955r. ZSRR uyo weta
101 razy.
Przykady bezsilnoci ONZ:
Wojna koreaska
Brak reakcji w sprawie Wgier
Klska sueska Fr i WB
10.Polityka okupacyjna aliantw zachodnich wobec Niemiec.
Podzia stref okupacyjnych pod wzgldem demograficznym i potencjau
ekonomicznego na kraje ( landy ), nowe granice nie pokryway si z
historycznym. Jeden land nie mg by na tyle silny aby zdominowa pozostae
jak niegdy Prusy. Formua pastwa:

USA byo za pastwem federalnym na wzr amerykaski,

Francja za konfederacj lub federacj,

Wlk.Brytania za zdecentralizowanym pastwem unitarnym, lub

scentralizowanym federalnym.
Do prowadzenia jednolitej polityki okupacyjnej powoano Sojusznicz Rad
Kontroli (SRK), ktra miaa podejmowa decyzje jednomylnie. ZSRR czsto
korzystaa z prawa veto.
a) W Poczdamie przyjto, e intencj sojusznikw nie jest zniszczenie narodu
niemieckiego, lecz przebudowanie jego ycia aby funkcjonowao w warunkach
demokracji i pokoju 5 x D (dekartelizacja, demokratyzacja,decentralizacja,
denazyfikacja,demilitaryzacja ) W tym celu postanowiono:

zupenie rozbroi i zdemilitaryzowa Niemcy

zniszczy wojskowe , paramilitarne i nazistowskie organizacje,

zlikwidowa przemys wojenny,

uchyli ustawodawstwo hitlerowskie,

ukara przestpcw wojennych,

zdecentralizowa ustrj polityczny,

usun czonkw partii nazistowskiej z wszelkich urzdw i odbudowa

demokratyczne struktury pastwowe

b) Podkrelanie ekonomicznej roli okupacji, USA stara si podnie gospodark

Niemiec na nogi
c) Demilitaryzacja znacznie wolniejsza ni w wschodnich, tworzenie oddziaw
pomocniczych, w ktre skaday si z wielu profaszystowskich grup. W 1946r
oddziay pomocnicze zostay rozwizane pod presj ZSRR.
d) Denazyfikacja w strefie francuskiej przeprowadzona do szybko i
gruntownie. W strefie USA i Wlk.Brytania raczej tylko powierzchownie. W
tych dwch strefach schronio si najwicej nazistw. Zaledwie niewielki
odsetek zagorzaych nazistw zostaa uznana za winnych. Co
powodowao, e czsto normalnie funkcjonowali w yciu publicznym w
s. USA 43% aparatu sprawiedliwoci byo opanowane przez nazistw, w s.
Wlk.Brytania 35%. W policji byo jeszcze gorzej. Amerykanie nie
wykorzystali w skuteczny sposb kartotek NSDAP, ktre udao im si
zdoby. Przeprowadzili tzw. rejestracj ludnoci, ktra okazaa si mao
skutecznym narzdziem do wyapywania nazistw. Sam amerykaski
genera Lucius Clay agodzi niektre wyroki wydawane zbrodniarzom.
cznie w trzech strefach okupacyjnych postawiono przed sdem 12 457
osb, skazano 6100, w tym na mier 9.
e) Midzynarodowy Trybuna Wojskowy (08.VIII.1945) alianci chcieli procesw
w trybie administracyjnym, ostatecznie ulegli ZSRR, ktre domagao si sdw
midzynarodowych. Dla aliantw w tych procesach najwaniejsza bya kwestia
amania praw czowieka.
g) Demokratyzacja
h) Dekartelizacja nie zrealizowano postanowie SRK w sprawie dekartelizacji i
reformy rolnej. Ostatecznie w 1947r USA i Wlk.Brytania odmwio konfiskaty
majtku wielu firm. Dekartelizacj zastpiono zakazem zbytniej koncentracji
niemieckiej mocy ekonomicznej. Co oznaczao nadzr i tylko czciow
reorganizacj wielkich koncernw. Jednoczenie zacz do niech napywa wielki
kapita amerykaski wspierany przez francuski i brytyjski.
i) Reperacje USA i WlkBrytania przejy wszystkie rezerwy zota niemieckiego
i aktywa zagraniczne, wiksz cz handlowej floty niemieckiej, znaczn liczb
patentw, wynalazkw i urzdze. Co cznie z dobrami przejtymi przez
Francje miao warto 20 mld dol.
11. Polityka okupacyjna ZSRR w Niemczech.
Zgodnie z deklaracj dowdcw czterech zwyciskich armii z 5 VI 1945r. oraz
uchwaami poczdamskimi 30.08.1945 roku wadz zwierzchni w Niemczech
obja Sojusznicza Rada Kontroli. W jej skad wchodzili gubernatorzy
poszczeglnych stref okupacyjnych. Niemcy podzielone byy na 4 strefy
okupacyjne. ZSRR przypada cz wschodnia. Berlin podzielono take na 4 str.
Okupacyjne. Poszczeglne strefy podzielono na kraje i byy to jednostki
administracyjne Niemiec. W strefie radzieckiej utworzono Saksoni, SaksoniAnhalt, Turyngi, Brandenburgi i Meklemburgi- Przedpomorze.
Zwycizcw II wojny wiatowej wkrtce porniy aspekty rozwizania kwestii
niemieckiej. Byy one natury politycznej i ekonomicznej. Dotyczyy m.in.
stosunkw midzy strefami okupacyjnymi. W Poczdamie zgodnie z deklaracj
jatask uzgodniono, e Niemcy zostan rozbrojone i zdemilitaryzowane, a

wojskowe, paramilitarne i nazistowskie organizacje zostan rozwizane.

Deklarowano ch odbudowy niemieckiego ycia politycznego na zasadach
demokratycznych.
Realizacja powyszych postanowie zacza jednak przebiega odmiennymi
nurtami. Pastwa zachodnie staray si oywi rynek europejski przy pomocy
potencjau niemieckiego.
Diametralnie odmienna bya polityka ZSRR. Stalinowi zaleao na utrzymaniu
neutralnoci i integralnoci Niemiec. Miay one stanowi niejako bram do
pniejszej ekspansji komunizmu.
Przede wszystkim akcentowali oni wojskowe, ideologiczne i polityczne
konsekwencje klski faszystowskich Niemiec. ZSRR ponadto miao znacznie
mniejsze moliwoci finansowe, by rozwija swoj cz, w przeciwiestwie do
USA.
Zwizek Radziecki przeprowadzi bardzo szybko cakowit demilitaryzacj
swojej strefy okupacyjnej poczon z demontaem i wywozem technologii, a
jednoczenie przez Sojusznicz Rad Kontroli nalega na dokonanie tego
samego w pozostaych strefach. Co wicej zniszczono odzie podwodne i
podzielono flot niemieck .
Jeli chodzi o denazyfikacj Niemiec, to w strefie radzieckiej zostay szybko
rozwizane instytucje i organizacje faszystowskie. Pozbawiono nazistw
wpywowych stanowisk w aparacie administracyjnym, owiatowym,
gospodarczym. Narastajca rywalizacja z Zachodem wpywaa na konkretne
decyzje zmierzajce do wcigania do wsppracy nazistw, ktrzy byli
niezbdnymi dla radzieckich okupantw fachowcami (np. w dziedzinie
lotnictwa).
W kwestii zbrodniarzy wojennych ZSRR jako pierwszy przeprowadza ich
procesy ju od grudnia 1943r. Strona radziecka w ukadach rozejmowych z
Finlandi, Rumuni i Bugari zagwarantowaa sobie klauzule , w ktrych rzdy
tych pastw zobowizay si do wsppracy z rzdem ZSRR w celu ujcia i
osdzenia zbrodniarzy hitlerowskich.
Zwizek Radziecki chcia, by procesy osdzania zbrodniarzy wojennych miay
charakter odstraszajcej demonstracji przeciwko deformacji systemu
stosunkw midzynarodowych.
Odmienne byo take pojmowanie i realizacja procesw demokratyzacji ycia
spoeczno-politycznego. Radziecka Administracja Wojskowa w Niemczech
szybko umoliwia dziaalno partiom antyfaszystowskim i proradzieckim
(jednoczenie wspieraa zwizanych z ni komunistw). Nalegali na
zjednoczenie partii robotniczych i powstanie Niemieckiej Socjalistycznej Partii
Jednoci (04.1946). ZSRR dokona reformy rolnej i dekartelizacji przemysu. W
tym samym czasie przedstawiciele Sojuszniczej Rady Kontroli z ZSRR namawiali
pozostaych okupantw do rozszerzenia preferowanych organizacji na wszystkie
strefy okupacyjne.
Ze wzgldu na powojenny kryzys w Niemczech odnotowano inflacj. USA
zaproponoway wic reform walutow, polegajc na wymianie marek Rzeszy
na marki niemieckie. ZSRR obawia si, by tracca warto na zachodzie
waluta nie napyna do ich strefy okupacyjnej , zareagowa wic zapowiedzi
stworzenia wasnego rodka patniczego. 23.06.1948 ZSRR rozpocza ow
reform. Nowe banknoty pojawiy si dopiero 25.07.1948r. Te dziaania byy
jedn z przyczyn kryzysu berliskiego.
24.06.1948- rozpocza si blokada Berlina przez ZSRR. Stalin zablokowa drogi
do 3 sektorw okupacyjnych. Co wicej odci dostawy prdu, gazu do
zachodnich sektorw Berlina (pod pretekstem koniecznoci naprawy drg).

Stalin chcia zniechci Zachd do walki o Berlin. Przez pryzmat faktw

dokonanych poszerza swe wpywy. By przekonany, e USA nie bd walczy o
Berlin.
Polityka okupacyjna ZSRR w duej mierze opieraa si rwnie na wnoszeniu
pod obrady Sojuszniczej Komisji Kontroli kwestie oceny realizacji
poszczeglnych wsplnych postanowie( w ten sposb coraz bardziej nasilay
si antagonizmy z Zachodem czego efektem byo choby powstanie NATO).
12. Sytuacja polityczna w Europie Zachodniej w latach 1945-47
Oglne przesunicie sympatii obywateli pastw zachodniej europy w kierunku
lewicy, zafascynowanie komunizmem. Wielkie zniszczenia zachodniej europy
Francji, Niemiec, Woch, rwnie GB ucierpiaa w wynikw nalotw oraz atakw
rakiet V1 i V2
Zmczenie spoeczestwa, panujcy niedostatek, niestabilno spoeczna
Zrujnowane gospodarki, wszystkie kraje miay jednego wierzyciela USA.
Wielka Brytania
a) Jeszcze przed Poczdamem w lipcu 45, Churchil straci wadz. Partia pracy
odniosa spektakularne zwycistwo w wyborach. Byo to konsekwencj:
nieudanej polityki Chemberleina ( rwnie konserwatysty ) przed wojn,
wyrzecze z lat wojny, kojarzonych z Churchilem, oraz fascynacji komunizmem.
obietnice przeprowadzenia przez parti pracy reform: wprowadzenie
ubezpiecze spoecznych, spoecznej suby zdrowia oraz nacjonalizacji czci
gospodarki ( gazi niezbdnych a prosperujcych na granicy opacalnoci np.
transport )
b) Wojna pochona prawie cae rezerwy kruszcw, walut oraz rezerw
zagranicznych. Zaduenie zagraniczne wynosio 13,4mld dolarw, olbrzymi
deficyt handlowy, zniszczenie 1/3 floty handlowej.
c) Udao si czciowo obniy dug zagraniczny wobec USA i jednoczenie
uzyska nowe poyczki przeznaczone na oywienie exportu i przestawienie na
gospodark pokojow.
d) Mimo e Churchil nie by premierem, to jednak nie straci swojej pozycji
midzynarodowej i znaczenia przemwienie w Fulton 05.03.46
f) Do 47r wydali w sumie 3mld dolarw na pomoc midzynarodow Grecja,
Turcja, doywianie Niemiec itp.
g) W 1947r wprowadzenie polityki surowoci maksimum eksportu, minimum
produkcji na rynek wewntrzny, aby poprawi bilans handlu zagranicznego. W
1948r ju by delikatnie na plusie.
h) 21.02.47 informacja do Trumana, e GB musi z przyczyn finansowych
wycofa si z Grecji i Turcji, proba o przejcie tych zobowiza przez USA.
i) Na pocztku 47r podjto decyzj o budowie bomby atomowej, ktrej koszty
zatajono przed parlamentem. Aby nie straci znaczenia midzynarodowego.
j) Dekolonizacja ju w czasie wojny propagowana przez parti pracy, na dobre
rozpoczta w 47r. Brytyjczycy chcieli pozostawi po sobie uporzdkowan
gospodark i pewien ad konstytucyjny, jak rwnie chcieli utrzyma wszystkie
dotychczasowe powizania ekonomiczne. By to cakowity odwrt od polityki
Churchila.
FRANCJA
Niemcy wywieli wikszo zapasw ywnoci i surowcw. Zdewastowano
system transportu i cznoci. Wywieziono duo maszyn. W 1945r produkcja
przemysowa bya nisza o 35-40% w stosunki do 38r.
Spory o wadz midzy obozem Charlesa de Gaullea a rodowiskiem ruchu
oporu, wyzwalajcym Francj i bdcego pod wpywem komunistw.

De Gaulle stopniowo zacz przejmowa wadze, jednak musia si liczy z

mocno lewicowymi pogldami obywateli Francuskich. Rozwizanie milicji
ludowej zrwnoway uaskawieniem sekretarza francuskiej Partii
Komunistycznej Thoreza.
De Gaulle przeprowadzi czciow nacjonalizacj gospodarki, wprowadzono
zasiki rodzinne. Nie udao si powstrzyma inflacji. W grudniu 45r
przeprowadzono dewaluacj.
Wybory w padzierniku 45r wygrali komunici i socjalici, ktrzy stworzyli
pierwszy odrzucony w referendum projekt konstytucji. W kwietniu 46r pomimo
wyboru, sytuacja w parlamencie zasadniczo si nie zmienia. Podczas drugiego
referendum konstytucja zostaa przyjta.
Konstytucj potpi de Gualle, gdy bya ona napisana przeciwko niemu, bya w
niej przewidziana bardzo saba pozycja prezydenta. Ju z pierwszym
komunistyczno-socjalistycznym rzdem de Gaulle nie mg si dogada i na
pocztku 46 zoy dymisj.
Problemy z poparciem miaa prawica gdy bya skaona wspprac z
Niemcami. Powanym problemem byo rozwizanie kwestii kolaboracji ktra
bya podczas okupacji zjawiskiem do szerokim, dotyczya rwnie wielu
wielkich osobowoci Francuskich jak marszaka Phillipa Petaina. Zasug de
Gaulle byo bardzo racjonalne i powcigliwe podejcie do tej kwestii. Wielu
wybitnych francuzw uaskawi. W sumie skazano 120 000 ludzi. 4,7 ty
skazano na mier. Ruch oporu dokona samosdw na 4,5ty kolaborantach
Pod koniec 46r zacza si trwajca 8lat wojna w Wietnamie. Wikszo wiata
stawaa po stronie Wietnamu.
47-48 byy to lata wielkich strajkw pod przewodnictwem komunistw, ktrzy
na scenie politycznej zaczli by separowani.
Dla de Gaulle'a komunici byli wrogiem nr 1, gdy paktowali ze Stalinem i
obawiano si, e doprowadz do sowietyzacji kraju.
Benelux
- zawarcie midzy Luksemburgiem, Belgi i Holandi cisej unii gospodarczej
zwanej Beneluxem jako cao moga odgrywa znaczn gospodarcz i
polityczn rol w zachodniej europie. Ju w 44r podjto decyzj o Unii Celnej.
przeorientowanie zasad polityki zagranicznej z neutralizmu na denie do
integracji z Europ Zachodni.
Najmocniej zniszczona bya Holandia, z kolei Belgia jako jedyna pastwo wyszo
z wojny bez dugw. Zaraz po wojnie byo prawdopodobnie najlepiej
prosperujcym pastwem europejskim, rwnie dziki sprzeday surowcw
strategicznych z Konga. Bardzo duo pomg plan Marshalla.
13.
Upadek wpyww kolonialnych Wielkiej Brytanii po 1945 r.
przejawy
I
Przyczyny dekolonizacji:
a)
Coraz wiksze koszty polityczne i ekonomiczne utrzymania i kontroli
kolonii
b)
Zmniejszajce si przyzwolenie na utrzymywanie represyjnego systemu
c)
Denie narodw do samostanowienia (ruchy niepodlegociowe,
panafrykaskie)
d)
Osabienie mocarstw europejskich przez I i II wojn wiatow i kryzysy
wewntrzne
II
a)

Czynniki dekolonizacji:
rywalizacja mocarstw kolonialnych

b)
nacisk zewntrzny supermocarstw USA i ZSRR po 1945 r.
c)
brak spenienia obietnic za pomoc w czasie wojen
d)
osabienie pastw kolonialnych po II wojnie
e)
Wielka Brytania po II wojnie bya dunikiem rwnie wobec swych
posiadoci kolonialnych
f)
odejcie od polityki gospodarczej Imperium Wielkiej Brytanii na rzecz
budowy sieci powiza z Europ, USA i Japoni
g)
pretensje skolonizowanych ludw
h)
zakwestionowanie w metropoliach korzyci pyncych z kolonii
i)
W czasie I wojny pastwa europejskie osabiay si nawzajem, popierajc
okrelone ruchy nacjonalistyczne: Niemcy wspierali Arabw przeciw Francji;
Anglia i Francja popieraa aspiracje na Bliskim Wschodzie przeciw Niemcom i
Turcji
j)
Wielka Brytania bya bardzo osabiona, niewydolna gospodarczo i
finansowa
k)
Zmiana polityki Wielkiej Brytanii dokonana przez Parti Pracy uwaali
oni, e sytuacja w kraju jest tak dramatyczna, e najwaniejsze jest zaj si
wasnymi wyspami. Poza tym pojcie dekolonizacji ju funkcjonowao od
duszego czasu w tych krgach.
III
USA i ZSRR wobec wpyww kolonialnych Wielkiej Brytanii

Dekolonizacja bya w interesie ZSRR i Ameryki. Oba te pastwa dyy do

dekolonizacji rozbicia imperium brytyjskiego. Ameryk w tych deniach
popieray niektre dominia brytyjskie jak Australia i Nowa Zelandia.

ZSRR zdawao sobie spraw, e po wycofaniu si GB z kolonii, nastpi w

nich chaos i prnia w ktr doskonale moga by si wkomponowa
ugrupowania komunistyczne.

Z kolei dla USA, odblokowane kolonie brytyjskie mogy by by

dodatkowym rynkiem zbytu, do tej pory zyski czerpaa z nich gwnie GB. W
sytuacji dekolonizacji, rwnie amerykaski kapita mgby tam wpyn.
Ponadto wolno narodw i samostanowienie byo czoowymi amerykaskimi
ideaami umieszczonymi w Karcie Atlantyckiej (14.08.41) oraz Karcie ONZ.

Churchill zaciekle broni imperialnej i kolonialnej pozycji GB, jeszcze w

Jacie zarzeka si, e dopki yje, nie pozwol by Anglia komu przekazaa
wadz. Dla Roosevelta Churchill by starym imperialist, w pejoratywnym
tego sformuowania znaczeniu.

Prezydenci USA Truman i Eisenhower uwaali, e brytyjski kolonializm jest

nie do utrzymania, dlatego nie chcieli si z nim utosamia. Zdecydowanie
sprzeciwiali si brytyjskim poczynaniom militarnym w Iranie czy w Egipcie i
stanowczo twierdzili, e takie spory powinny by rozstrzygane na forum ONZ.
IV
Indyjski ruch niepodlegociowy:
Przykad walki trjetapowej, ktra korzeniami siga 1885 r.(zaoenie
Indyjskiego Ruchu Niepodlegociowego, z pniejszymi dziaaczami Mahatm
Gandhi i Jawaharlalem Nehru). Wielka Brytania wprowadzaa tu reformy i
wspieraa ksztacon na Zachodzie elit, chcc mie sojusznika w walce z
tradycyjnymi nacjonalistami. Osabieni po wojnie Brytyjczycy wprowadzali nowe
reformy, w odpowiedzi na coraz silniejszy ruch niepodlegociowy. II wojna
zmusia ich do szukania w Indiach sojusznikw, ale postulaty niepodlegociowe
ponownie doprowadziy do uwizienia przywdcw. Tymczasem wzmocnia si
Liga Muzumaska Muhammada Ali Jinnaha, co w konsekwencji doprowadzio w
1947 r. do powstania dwch pastw: Indii i Pakistanu.


Pakistan 14.08.47 - niepodlego

Indie 15.08.47 niepodlego

Birma 16.06.47 niepodlego, zaraz po tym zapanowa tam chaos w

wyniku ktrego do wadzy dosza dyktatura wojskowa. Jest to przykad
dekolonizacji zbyt szybkiej i nie przygotowanej.
V
Chiski ruch niepodlegociowy:
Tutaj trjetapow walk rozpocz Kang Yu-wei, a widocznym efekem jego walki
stao si powstanie bokserw z 1900 r. Sun Yat-sen postanowi z kolei w 1911 r.
obali dynasti mandursk i powoa Republik Chisk. To jego grupa
wyewoluowaa pniej w Kuomintang. Pocztkowo chcia budowa demokracj,
ale po wojnie sprzymierzy si z komunistami Mao Zedonga. Po mierci Suna w
1925 r. partia podzielia si na zwolennikw Mao i Chiang Kai-sheka. Midzy
nimi wybucha w 1946 r. wojna domowa, podczas ktrej powstaa Chiska
Republika Ludowa, ktra wypara Republik Chin na Tajwan.
VI
Ruchy Bliskowschodnie i afrykaskie:
Decyzj Ligi Narodw:
a)
Irak, Palestyna i Transjordania byy terytoriami mandatowymi Wielkiej
Brytanii
b)
W Egipcie Wielka Brytania miaa due wpywy
Klimat sprzyjajcy dekolonizacji podchwyciy kolonie afrykaskie, dla ktrych
Indie stay si przykadem, znowu zaczo si od kolonii brytyjskich. Ju w 1950r
przyznano autonomi Zotemu Wybrzeu, pniejsza Ghana.

06.03.57 niepodlego Ghany.

01.10.60 niepodlego Nigerii.

VII
Kryzys sueski 1956r
Budowa Tamy Asuaskiej na Nilu staa si przyczyn konfliktu midzy Egiptem
a Francj i Wielk Brytani. Wmiesza si w to Izrael i zaj cz Synaju. Pod
presj USA akcj opanowania kanau przerwano. Ameryka nie chciaa, by
dziaania brytyjsko-francuskie popsuy opini Zachodu na Bliskim Wschodzie.
Jednoczenie za, potpiajc agresj radzieck na Wgry, Stany Zjednoczone
nie mogy popiera ataku na Egipt. Dziki temu Egipt uniezaleni si od obcych
wpyww.

Kryzys ten pokaza, e si mocarstw kolonialnych mona pokona na

forum ONZ i opinii wiatowej, co uaktywnio ruchy afrykaskie.

Kryzys sueski ukaza sab pozycj Wielkiej Brytanii w krajach zamorskich

14.Zmiany polityczne w Europie rodkowej i Wschodniej po II wojnie
wiatowej.
Zaraz po wojnie, celem Moskwy byo nadanie wszystkim krajom satelickim
jednakowego ksztatu politycznego i zwizanie kadego z nich z ZSRR
wszelkimi moliwymi sposobami poza aneksjami. Miay one sta si
demokracjami ludowymi a nie republikami radzieckimi. Moskwa nie aprobowaa
wizji, niektrych komunistycznych zapalecw ktrzy chcieli wczenia ich
krajw do ZSRR. Prawdopodobnie Stalin nie chcia utraci strefy buforowej jak i
rwnie sam ZSRR by na tyle wyniszczony i osabiony, e nie by przygotowany
na tak wielkie zmiany w swojej strukturze.

CZECHOSOWACJA
W momencie zakoczenia II wojny wiatowej pozycja Czechosowacji jako
suwerennego i niepodlegego pastwa wydawaa si by niezagroona. Byo to
zasug zrcznej polityki wadz na emigracji w Wielkiej Brytanii prezydenta
Edwarda Benesa i szefa MSZ Jana Masaryka, ktrzy starali si utrzymywa
dobre relacje zarwno z krajami anglosaskimi, jak i z ZSRR. Z tym ostatnim
zawara 12 grudnia 1943 ukad o przyjani, wzajemnej pomocy i wsppracy
powojennej. Czechosowacja w przeciwiestwie do Polski nie miaa z ZSRR
konfliktw granicznych (Ru Podkarpacka przekazana Zwizkowi Radzieckiemu
29 czerwca 1945), wic spodziewaa si poszanowania swojej suwerennoci,
pomimo silnego ruchu komunistycznego, jednego z najaktywniejszych w
czechosowackiej koalicji antyfaszystowskiej. Owocem polityki Benesa byo
stworzenie w kwietniu 1945 koalicyjnego rzdu z socjaldemokrat Zdenkiem
Fierlingerem na czele. W rzdzie zasiadali take komunici, centroprawicowa
Partia Narodowo-Socjalistyczna, chopska Czechosowacka Partia Ludowa i
reprezentujca chopw sowackich Partia Demokratyczna. Benes, ktry do
kraju powrci niedugo pniej, wydajc tzw. dekrety beneszowskie. Dziki nim
ustanowiono np. nadzr nad niemieckimi przedsibiorstwami, uwaszczenie
ziemi niemieckich i wgierskich posiadaczy.
26 maja 1946 odbyy si pierwsze po wojnie wybory do Zgromadzenia
Konstytucyjnego, w peni demokratyczne. Zwyciyli w nich komunici,
zdobywajc 38% gosw, druga bya Partia Narodowo-Socjalistyczna, ktra
uzyskaa 18% gosw. Zgromadzenie na prezydenta wybrao Benesa, rzd
natomiast zosta zdominowany przez komunistw z Klemensem Gottwaldem na
czele. Z czasem komunici dyli do wprowadzenia modelu radzieckiego,
czemu sprzeciwiali si koalicjanci pojawiao si mnstwo rozbienoci np.
pocztkowo Czechosowacja przyja Plan Marshalla, jednak pod naciskiem
Moskwy zmienia swoje stanowisko. To doprowadzio do utworzenia w
Czechosowacji 2 obozw komunistycznego i niepodlegociowodemokratycznego. Symbolicznie konfrontacja midzy nimi rozpocza si we
wrzeniu 1947 roku, kiedy to komunici rozpowszechnili informacje o rzekomym
spisku antypastwowym, organizowanemu przez Parti Demokratyczn i
kocielnych dygnitarzy na Sowacji (spisek w ylinie). Pod presj manifestacji
rozwizano naczelny organ wadzy na Sowacji Rad Penomocnikw i
wybrano nowy skad zdominowany przez komunistw. Konflikt wzrasta na sile,
efektem czego obz niepodlegociowy dy do upadku koalicyjnego gabinetu
20 lutego 1948 12 niekomunistycznych spord 26 ministrw rzdu zoyo
dymisj na rce prezydenta, postulujc o utworzenie rzdu bez KPCz
przyczyn byo wprowadzenie ludzi obozu niepodlegociowego do MSW
kierowanego przez komunistw. KPCz natomiast nie przyja tego do
wiadomoci, argumentujc, i wikszo czonkw rzdu pozostaa na
stanowisku. Wydarzenia z okresu 13-25 lutego 1948 nazywane s przewrotem
praskim. Odmowa komunistw oraz cakowita bezradno opozycji
spowodowaa, i 25 maja prezydent Benes nominowa nowych ministrw z
KPCz oraz z partii silnie od niej uzalenionych. Wystarczyo kilka miesicy, by
komunici przejli cakowit wadz w Czechosowacji rozpoczto czystki
polityczne, rozbito struktury opozycji, 9 maja 1948 uchwalono stalinowsk
konstytucj prezydent Benes odmwi jej podpisania, dlatego te 6 czerwca
1948 poda si do dymisji. Co istotne, 10 marca szef MSZ Jan Masaryk rzekomo
popeni samobjstwo, wyskakujc z budynku ministerstwa, zamykajc za sob
okno.

WGRY
Pod koniec IIW Wgry znalazy si w trudnym pooeniu wraz z radzieck
ofensyw, stojce po stronie Rzeszy staray si zmieni front. Wysiki regenta
Miklosa Horthyego skoczyy si porak w marcu 1944 III Rzesza rozpocza
okupacj Wgier, a wadz obja faszyzujca formacja strzaokrzyowcw. W
tej sytuacji ZSRR mogo swobodnie tworzy alternatywny orodek wadzy 3
grudnia 1944 utworzono w Debreczynie Wgierski Narodowy Front
Niepodlegociowy, w skad ktrego oprcz komunistw wesza Niezalena
Partia Drobnych Rolnikw, Partia Socjaldemokratyczna, Narodowa Partia
Chopska oraz Mieszczaska Partia Demokratyczna. Partie te niedugo pniej
utworzyy Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe, na czele ktrego stan
komunista Matyas Rakosi. Ju 21 grudnia 1944 Zgromadzenie powoao rzd
koalicyjny, zdominowany przez Wgiersk Parti Komunistyczn na czele
stan genera Bel Dalnoki Miklos. Rzd zobowiza si m.in. do wypaty
odszkodowa ZSRR, Czechosowacji i Jugosawii, wystawi 8 dywizji przeciwko
Niemcom, zlikwidowa wszelkie faszystowskie organizacje. W polityce
wewntrznej realizowano lewicowy program ogoszony w listopadzie 1944 w
Szegedzie konfiskata majtkw zbrodniarzy wojennych, nacjonalizacja
przemysu i bankowoci i sektora energetycznego. Bardzo wanym elementem
staa si reforma rolna z marca 1945, kiedy to wywaszczono wszystkie majtki
ziemskie wiksze ni 576 hektarw. Uzyskano ponad 3 mln ha ziemi, z ktrych
40% zatrzymao pastwo. Jednak nie pomogo to komunistom w zdobyciu
popularnoci mieszkacw wsi, midzy ktrych rozparcelowano pozostae 60%
ziemi. Kompromitujce okazao si dla komunistw odmawianie poparcia dla
tzw. komitetw lokalnych i popieranie wadz centralnych. Do tego, od 1945
Armia Czerwona, ktra zaja Wgry rozpocza polityk terroru wobec
faszystowskich aktywistw, jednak okazywao si, e ofiarami padali czynni
antyfaszyci (przykad szwedzki dyplomata Wallenberg). Niewaciwe decyzje
komunistw oraz zrujnowana gospodarka wgierska doprowadziy chociaby do
gigantycznej inflacji (gdy wprowadzono w 1946 now walut forinta jego
warto oszacowano na 400 tysicy kwadrylionw starej waluty pengo). Miao
to swoje odzwierciedlenie w wyborach, ktre przeprowadzono 4 listopada 1945
zwyciya demokratyczno-niepodlegociowa Niezalena Partia Drobnych
Rolnikw (60% mandatw), na drugim miejscu WPK z 18% mandatw. Jednak
NPDR nie potrafia w peni wykorzysta swojego sukcesu utworzyli oni rzd
koalicyjny, gdzie posiadali wikszo tek, jednak komunistom przypada teka
MSW. Zapaday pierwsze znaczce decyzje 1 lutego 1946 zniesiono
monarchi, 3 dni pniej pierwszym prezydentem zosta Zoltan Tildy z NPDR.
W poowie lutego WPK rozpoczynaa pierwsze akcje majce na celu
zdestabilizowanie NPDR. Jednoczenie wraz z innymi podporzdkowanymi
partiami stworzya Blok Lewicowy, ktry to od razu rozpocz ofensyw
polityczn majc na celu stopniowe eliminowanie przeciwnikw z ycia
publicznego taktyka salami. Blok Lewicowy organizowa manifestacje,
skutkiem czego byo stopniowe osabianie NPDR, rywalizacja midzy nimi
trwaa kolejny rok. Decydujce starcie miao miejsce wiosn 1947, kiedy
kierowane przez komunistw MSW pod zarzutem organizacji spisku
aresztowano sekretarza generalnego NPDR Bele Kovacs, w maju za takie
oskarenie wysunito wobec premiera Wgier Ferenca Nagya. Skutkiem
wydarze z wiosny byo cakowite rozbicie obozu demokratycznego,
zorganizowanie wyborw w sierpniu 1947, w ktrych Blok Lewicowy zdoby
66% mandatw, partie opozycyjne za zostay zepchnite na margines,

wchonite lub rozwizane. W czerwcu 1948 po wchoniciu przez WPK Partii

Socjalistycznej przyja ona nazw Wgierskiej Partii Pracujcych.
BUGARIA
Mimo cisej wsppracy z III Rzesz, Bugaria nie bya w stanie wojny z ZSRR
do 1944 (wycznie z USA i WB). Od wiosny 1944 rzd bugarski szuka
moliwoci porozumienia z Aliantami, majc nadziej na zachowanie zdobyczy
terytorialnych i uratowanie monarchii, jednake Bugaria znalaza si w strefie
planowanych dziaa armii radzieckiej.
W 1942 roku powsta Front Ojczyniany koalicja Bugarskiej Partii Robotniczej
(BRP), Bugarskiego Ludowego Zwizku Chopskiego (BZNS), Bugarskiej
Robotniczej Partii Socjaldemokratycznej (BRSDP) i Koa Politycznego Zweno.
Tylko BRP miaa zaplecze terenowe, partyzantk. Jednake tek premiera we
wrzeniu 1944 obj Konstantin Murawiew z prawicowego BZNS, przeciwnej
bliskiej wsppracy z komunistami. Jednake wikszo spoeczestwa
opowiedziaa si za Frontem zdominowanym przez komunistw rozpoczo si
odbijanie wadzy lokalnej z rk administracji pastwa od 6 wrzenia, dzie
wczeniej ZSRR wypowiedzia wojn Bugarii, by 8 wrzenia rozpocz
ofensyw i 9 wrzenia osadzi w Sofii na szczytach wadzy dziaaczy Frontu i
komunistw, ktrzy objli 4 teki, w tym MSW i resort sprawiedliwoci. Ministrw
zatwierdzili regenci w imieniu maoletniego cara Symeona. Wtedy to
rozwizano parlament, regentw wywieziono do ZSRR, na jego miejsce
powoano nowych wpywy komunistw zaczy gwatownie rosn, skutkiem
czego byy czystki polityczne na mier skazano 3 regentw, 22 byych
ministrw i 68 parlamentarzystw. W tym samym czasie rozpoczynaa si
kampania wyborcza, ktra upyna pod znakiem masowych aresztowa
opozycjonistw. Same wybory miay miejsce w listopadzie 1945 zwyciy
blok rzdowy, zdobywajc 86% gosw, prby porozumienia rzdu i opozycji
zostay zablokowane przez stron radzieck. Komunistyczny rzd doprowadzi
do przeprowadzenia referendum we wrzeniu 1946, na mocy ktrego zniesiono
monarchi i proklamowano Bugarsk Republik Ludow. W atmosferze
sukcesu zorganizowano wybory do Konstytuanty 27 X 1946 tu przed nimi
aresztowano wikszo przywdcw opozycji. Wg danych komunici zdobyli
277 mandatw, opozycja 101, na czele rzdu stan komunista Gieorgij
Dymitrow. Do koca 1948 wszelkie pomniejsze partie zostay rozwizane bd
zostay wchonite przez BRP.
RUMUNIA
Od marca 1944 prb porozumienia z aliantami szuka byy premier Rumunii
Barbu Stirbei, chcia on zapobiec okupacji przez wojska radzieckie i utracie
Besarabii i Bukowiny. Jednak ju od 1943 coraz wiksz popularno zdobywa
zdominowany przez komunistw Antyhitlerowski Front Patriotyczny. 20 sierpnia
1944 natomiast rozpocza si ofensywa radziecka, w tym samym czasie krl
Micha I rozkaza aresztowa dyktatora Iona Antonescu i cz ministrw oraz
nakaza zaprzestanie walk na froncie radzieckim. W odpowiedzi III Rzesza
zbombardowaa stolic Bukareszt, wtedy to Rumunia formalnie wypowiedziaa
Niemcom wojn. Na czele nowego rzdu stan genera Sanatescu, a resort
sprawiedliwoci przypad komunistom. W Modawii i na Bukowinie komunistom
atwo byo wprowadzi nowe porzdki, gdy w obawie przed armi radzieck
wikszo wacicieli ziemskich porzucia swoje majtki. Prby przejcia przez
rzd kontroli nad tymi terenami torpedowaa strona radziecka. Mimo niewielkiej
liczebnoci partii komunistycznej, poparcie ZSRR umacniao ich pozycj. To

komunici byli gwnymi organizatorami wielkich manifestacji, domagajcych

si osdzenia urzdnikw zwizanych z profaszystowskim reimem. mier
kilku osb w jednej z demonstracji z lutego 1945 doprowadzia do zajcia przez
Armi Czerwon sztabu generalnego armii rumuskiej, wtedy to z Moskwy
przyby wiceminister spraw zagranicznych ZSRR Wyszyski, ktry przedstawi
krlowi ultimatum by stworzy rzd z komunistw, socjalistw i liberaw.
Zgoda krla przyniosa powstanie rzdu Petru Grozy (Front Oraczy) 6 marca
1945, przy czym komunici zajli resort spraw wewntrznych i sprawiedliwoci.
Na znak poparcia dla nowego rzdu ZSRR przekaza Rumunii Pnocny
Siedmiogrd. Zachd nie uzna nowego rzdu, a krl domaga si ustpienia go.
Sprzeciw ZSRR doprowadzi do strajku krlewskiego krl Micha I od sierpnia
1945 do stycznia 1946 zaszy si w swojej rezydencji i zaprzesta podpisywania
ustaw. W wyniku konferencji szefw MSZ w Moskwie z grudnia 1945 skad rzdu
poszerzono o ludowcw i liberaw w lutym 1946 zosta uznany przez USA i
WB. W atmosferze terroru rozpoczto przygotowania do wyborw, ktre odbyy
si w listopadzie 1946 wg sfaszowanych wynikw komunistyczny Front
Narodowo-Demokratyczny zdoby 80% gosw. Przez kolejne kilka miesicy
trway przygotowania do ostatecznego rozprawienia si z opozycj czystki
rozpoczy si w lipcu 1947. Liberaowie dziaali jeszcze do 1950 roku. Krl
Micha I wycofa si z polityki, w listopadzie po powrocie z Londynu, zadano
jego abdykacji inaczej wadze rozstrzelaj aresztowanych studentw.
Skutkiem czego 30 grudnia 1947 Micha I abdykowa i jako ostatni monarcha w
krajach radzieckiej dominacji opuci kraj, a 13 maja 1948 roku uchwalono
konstytucj wzorowan na modelu radzieckim.
JUGOSAWIA
Decyzje dotyczce powojennego ksztatu pastwa podjto w 1943 w Jajce, na
posiedzeniu Antyfaszystowskiej Rady Wyzwolenia Narodowego Jugosawii
miaa to by federacja republik. Wyoniony z niej zosta Narodowy Komitet
Wyzwolenia Jugosawii (NKOJ).
Po IIW Jugosawia krajem, gdzie orodki wadzy komunistycznej powstaway
najwczeniej. Ju w grudniu 1943 rzd radziecki uzna NKOJ za naczelny organ
wadzy. W maju 1944 jugosawiaski rzd na emigracji pod wpywem Churchilla
wycofa poparcie dla czetnikw Michajlovicia i popar partyzantw pod wodz
Josipa Broz Tity, doceniajc jego sukcesy w wyzwoleniu kraju. We wrzeniu
1944 Tito zawar porozumienie z armi radzieck, a 20 padziernika 1944
wyzwoli Belgrad. Walki z Niemcami i ustaszami chorwackimi trway do maja
1945, a na wyzwalanych terenach komunici ustanawiali swoj wadz.
Komunistyczna Partia Jugosawii (KPJ) posiadaa znaczne poparcie
spoeczestwa. Tito w sposb bezwzgldny rozprawi si zarwno z faszystami,
monarchistami, zwolennikami demokracji parlamentarnej, jak i z czetnikami
pod wodz Michajlovicia (ten stracony). Pod wpywem mocarstw Tito musia
powoa rzd zoony take z czonkw rzdu emigracyjnego, take poszerzy
parlament o kilku przedwojennych posw. Sabo opozycji, atmosfera terroru
oznaczaa dominacj KPJ i powstanie systemu jednopartyjnego. 11 listopada w
teje atmosferze odbyy si wybory KPJ uzyskaa 90% gosw w wyborach do
izby wyszej, 80% w wyborach do izby niszej. Nowy parlament pierwsz swoj
decyzj znis monarchi i proklamowa Federacyjn Republik Ludow 29
listopada 1945, 31 stycznia 1946 za wesza w ycie konstytucja wzorowana na
radzieckiej. Same stosunki Jugosawii z ZSRR ukaday si bardzo dobrze do
roku 1948 (o nich bardziej szczegowo zagadnienie numer 20).

ALBANIA
Tutaj brak tradycyjnych partii politycznych pierwsz i najlepiej zorganizowan
si staa si utworzona w listopadzie 1941 Albaska Partia Komunistyczna.
Haso walki o niepodlego skupio wok niej szereg dziaaczy, nawet tych
niekomunistycznych. Skutkiem tego byo powoanie Ruchu Wyzwolenia
Narodowego (LNC). Latem 1944 formacja wojskowa LNC rozpocza ofensyw,
w listopadzie 1944 opanowali oni wikszo kraju. Z inicjatywy LNC powsta
Komitet Wyzwolenia Narodowego, ktry to 20 X 1944 przeksztaci si w Rzd
Tymczasowy z Enverem Hod na czele, znalazo si w nim tylko 2
niekomunistycznych czonkw. 2 grudnia 1945 przeprowadzono wybory do
konstytuanty 93% gosw oddano na Front Demokratyczny (tak teraz
nazywao si LNC), 10 stycznia 1946 zebrao si po raz pierwszy Zgromadzenie
Narodowe, ktre proklamowao Ludow Republik Albanii.
15. Repatriacja obywateli radzieckich do ZSRR znaczenie
polityczne
W latach 1945-1946 przeprowadzono wielk akcj ponad 5mln obywateli
radzieckich. Byli to jecy wojenni, robotnicy przymusowi itp. Ponad 80%
repatriantw trafio do agrw i wizie lub zostao od razu zamordowanych ->
stalinowskie zaoenie o skaeniu ideologicznym tych, ktrzy zetknli si z
buruazyjnym stylem ycia. Obozy wypenia take element wrogi klasowo
z terenw przyczonych w wyniku wojny Ukraicy, narody batyckie i z
krajw wyzwolonych przez armi radzieck oraz jecy wojenni Niemcy,
Japoczycy. Liczba winiw wzrosa do okoo 10mln tania sia robocza w
realizacji planw gospodarczych.
16. Polityka Stalina wobec nierosyjskich narodw ZSRR w latach 1945 1953.
Naleaoby zacz od pojcia danowszczyzny, czyli rugowania wpyww
zachodnich, a promowania socrealizmu w kadej dziedzinie ycia, co
wicej polityka ZSRR wobec krajw nierosyjskich, zakadaa, e inne
narody maj rol suebn wobec Rosjan, gdy to jest on najbardziej
wartociowy, ze wszystkich narodw ZSRR
Narody wsppracujce z Niemcami w czasie wojny byy w wyjtkowo cikiej
sytuacji, np. Ukraicy, wobec ktrych bya prowadzona wzmoona czujno,
czego konsekwencj by rwnie wielki gd
Zaufani Stalina sterowali partiami komunistycznymi w nierosyjskich
republikach, a nie lokalni dziaacze, gdy Stalin chcia kreowa tamtejsz
polityk
Rusyfikacja, cho nigdzie nie spisana, np. jzyki narodowe usuwano ze szk
czy administracji
Moskwa nie realizowaa przywilejw zawartych w ustawach, ktre miay
przysugiwa innym narodom, np. Ukraina miaa zagwarantowane prawo do
wasnej armii
Przesiedlanie rdzennych Rosjan, by zmieszali si z miejscow ludnoci, gdy
dono do stworzenia ponadnarodowego obywatela radzieckiego (mieszkacw
tych regionw przesiedlano za w gb Rosji) np. w 1949 w Tallinie byo 49%
Rosjan

Dyskryminacja ydw usuwanie ich ze stanowisk czy przeladowanie w

ramach kampanii przeciwko kosmopolitom bez ojczyzny
Przeladowano narodowe kocioy, np. na Ukrainie zlikwidowano przemoc
Ukraisk Cerkiew Katolick, a ich majtek czsto oddawano patriarchatowi
moskiewskiemu
Przymusowa kolektywizacja rolnictwa, nacjonalizacja podstawowych gazi
gospodarki
Tworzona odgrnie wsplnota opieraa si na wizach ideologiczno-partyjnych i
wojskowych
Polityka zagraniczna tych pastw opieraa si na sojuszu i przyjani z ZSRR
Seria ukadw sojuszniczych w latach 1945-49
Partie komunistyczne poszczeglnych republik realizoway cele Moskwy
Dopuszczenie Ukrainy i Biaorusi do czonkostwa w ONZ miao wymiar
propagandowy, a ZSRR dysponowao 2 dodatkowymi gosami w ZO ONZ
Po Trzech Konferencjach, wygranej na froncie wschodnim Europa rodkowa i
Bakany znalazy si w strefie radzieckiej po II W. Regionami tymi ZSRR byo
oczywicie zainteresowane od XVIII wieku, by to obszar strategiczny
gwarantowa pozycj mocarstwa w Europie, uatwia wymian handlow, dawa
kontrol szlakw komunikacyjnych czy dobr pozycj w walce z Turcj o
dominacj nad Morzem Czarnym. W XX-leciu midzywojennym ZSRR tworzyo
partie wywrotowe, a z drugiej strony podejmowali take wysiki dyplomatyczne,
co miao na celu wcign pastwa w orbit wpyww radzieckich. Uzalenianie
tych pastw odbywao si w 4 etapach: 1941-44 tworzenie frontw
antyfaszystowskich, 1944-45 tworzenie orodkw wadzy, 1946-47 eliminacja
przeciwnikw, 1947-48 uprawomocnienie wadzy.
ZSRR w ten sposb objo wadz w takich pastwach jak: Estonia, Litwa,
otwa, Polska, Biaoru, Ukraina, Rumunia, Bugaria, Albania, Jugosawia,
Wgry, Czechosowacja i NRD. Kiedy ustanowiono rzdy komunistyczne
kolejnym celem byo utrwalenie nowo zajtych pozycji.
Istotna bya dla Stalina kwestia Polski, gdy wychodzi on z zaoenia, e
uzalenienie Polski umoliwi opanowanie sabszych krajw regionu, np. przez
zawieranie dwustronnych ukadw o przyjani, wsppracy i pomocy
wzajemnej, by wzmocni ramy jednoczce blok wschodni. Byy one
odpowiedzi na zachodnie tendencje integracyjne. cilejsze wizi midzy
satelickimi krajami miao uatwi Stalinowi kontrol nad rozwojem sytuacji w
Europie w tym regionie, a take stworzy lepsze warunki do rozwoju
eksploatacji bloku wschodniego. Ukady dwustronne (lata 1945-49)
konsolidoway wojska radzieckie obecne w Polsce, na Wgrzech, Rumunii i
Bugarii.
Bardzo wygodnym instrumentem byy poszczeglne instytucje. Kominform
(Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych, 27 IX 1947-1956)
pozwala kontrolowa dziaalno partii komunistycznych w: Bugarii,
Czechosowacji, na Wgrzech, Rumunii, Polsce, a take Francji i we Woszech.
RWPG (5-8 I 1949), formalnie miaa wspiera planowy rozwj gospodarczy,
podnie poziom industrializacji, a w praktyce koordynowaa polityk
ekonomiczn w Bugarii, Czechosowacji, Polsce, Rumunii, na Wgrzech,
podporzdkowaa j ZSRR. Bya te odpowiedzi na plan Marshalla. Ukad
Warszawski (14 V 1955- 1991) sankcjonowa obecno wojsk radzieckich w
pastwach -satelitach, by instrumentem wsplnej obrony (Albania, Bugaria,
Czechosowacja, NRD, Polska, Rumunia, Wgry, ZSRR).

Poszczeglne pastwa:
Czechosowacja: przewrt praski w 1948 i zdobycie wadzy.
Wgry: terror, deportacje do ZSRR, niekorzystny dla Wgier ukad gospodarczy,
eliminacja przeciwnikw, utworzenie Bloku Lewicowego, faszywe oskarenie
Niezalenej Partii Drobnych Rolnikw (ktrzy wygrali pierwsze wybory),
aresztowanie ich, a w nowych, ju sfaszowanych wyborach wygrywa Blok
Lewicowy, po czym rozwizano inne partie.
Bugaria: terror, wybory w 1945 wygrali komunici, bo opozycja je
zbojkotowaa, w 1946 zniesiono monarchi, 1947 wybory sfaszowano i Bugaria
ju cakowicie podporzdkowaa si Moskwie.
Rumunia: czystki wrd byych urzdnikw, 1946 sfaszowane wybory
wygrywaj komunici, aresztowanie przeciwnikw politycznych, przeladowania
Kocioa Katolickiego, konstytucja (13.04.48) na wzr radzieckiej.
Jugosawia: nie uwzgldniano ZSRR w polityce zagranicznej, konflikt Stalina z
Tito, wycofanie doradcw radzieckich z Jugosawii, wykluczenie z Kominformu, a
pozostae partie zrywaj z nimi kontakty polityczne.
Albania: represje wobec Kocioa Katolickiego i inteligencji, kredyty z ZSRR.

Czterostopniowy mechanizm uzalenienia Europy

rodkowej od ZSRR po II wojnie wiatowej.
17.

Nie bd co do joty opisywa zagadnienia, gdy mona to znale tutaj Patek T.1 s. 67
Obszar ten ju od XVII wieku stanowi teren imperialnych zainteresowa Rosji. Posiada dla Rosji
ogromne znaczenie. Gwarantowa utrzymanie jej mocarstwowej pozycji w Europie, uatwia
wymian handlow, umoliwia kontrol wanych szlakw komunikacyjnych oraz zapewnia
dogodn pozycj w rywalizacji z Turcj o dominacj w basenie Morza Czarnego. W okresie
dwudziestolecia midzywojennego wpywy Rosji w tym regionie zdecydowanie osaby,
aczkolwiek Zwizek Radziecki zacz odbudowywa je , stosujc przy tym charakterystyczn dla
bolszewikw polityk dwutorow. Polegaa ona na z jednej strony tworzeniu wywrotowych partii i
organizacji komunistycznych, usiujcych obali istniejcy ustrj drog rewolucji, z drugiej za
na podejmowaniu oficjalnych wysikw dyplomatycznych, zmierzajcych do wcignicia pastw
tego regionu w orbit wpyww radzieckich.
Wan rol w rozgrywce Stalina odegraa sprawa polska. Stalin wychodzi bowiem z zaoenia, e
uzalenienie Polski bdcej w okresie dwudziestolecia zdecydowanie najsilniejszym pastwem
regionu, a w czasie II wojny w. posiadajcej mocn pozycj w obozie alianckim, to otworzy mu
drog do opanowania pozostaych, sabszych pastw Europy rodkowej i Bakanw.
Mona przyj, e Moskwa zdoaa osign swj cel w czterech zasadniczych etapach.
1)

1941 1944 inspirowani przez Kreml komunici, dziaajcy w okupowanych

poprzez Niemcy krajach Europy, starali si utworzy w konspiracji cakowicie przez
siebie kontrolowane, szerokie sojusze polityczno-wojskowe, tzw. narodowe fronty
antyfaszystowskie, w ktrych skad wchodziy rwnie ugrupowania niekomunistyczne

2)

1945 komunici przystpowali do tworzenia wasnych orodkw wadzy

pastwowej, najczciej o charakterze formalnie koalicyjnym , lub te umiejtnie

wykorzystujc argument siy militarnej Armii Czerwonej, wymuszali swoje

uczestnictwo w rzdach o charakterze niepodlegociowym. Obejmowali w nich przede
wszystkim kluczowe stanowisko ministra bezpieczestwa publicznego.
3)

1946 1947 najwaniejszy etap. Komunici starali si wyeliminowa swych

przeciwnikw z ycia publicznego, uciekajc si najczciej do intryg, zakulisowych
naciskw, szantau, zastraszania, faszywych oskare, masowych represji lub
wzniecania niepokojw spoecznych. Po rozbiciu w ten sposb wszelkich niezalenych
ugrupowa przystpowali z reguy do nastpnego etapu.

4)

1947 1948 uprawomocnienie swej, zdobytej w sposb bezprawny, wadzy

politycznej. Najczciej odbywao si to poprzez wybory parlamentarne, lub zastraszano
wyborcw, aby wymusi na nich oddanie gosw niezgodnie z ich zapatrywaniem.

18. geneza i okolicznoci utworzenia RFN

Wedug dyrektywy Szefw Poczonych Sztabw Niemcy, do stycznia 47r byy
traktowane jako kraj nieprzyjacielski i wrogo nastawiony wobec USA.
a) Plan Byransa - W kwietniu 46r zosta opracowany plan, ktry przewidywa e
Niemcy zostan zjednoczone, bd militarnie neutralne oraz politycznie
kontrolowane przez cztery mocarstwa przez 25 najbliszych lat. Taki ukad
zakada pobyt si amerykaskich na terenie Niemiec. Czego bardzo chciaa
unikn ZSRR, dlatego te t propozycj odrzucia. Ju przed kwietniem 46r. GB
a pniej F, obserwujc nasilajc si sowietyzacj rodkowej europy, zaczli
si obawia, e to samo moe sta si z neutralnymi Niemcami. Plan Byransa
upad.
b) Przeorientowanie polityki powody: - Pary odstpi od pierwotnych planw w
zamian za utworzenie Unii celnej, walutowej i gospodarczej midzy zagbiem
Sahry a Francj - ze strony USA byo to niepowodzenie plany Byransa. -Oraz
priorytetowe denie do przywrcenia rwnowagi ekonomicznej Niemiec, co
byo bardzo trudne do wykonania we wsppracy z ZSRR. - Zaawansowane ju
dziaania ZSRR w NRD majce na celu utworzy nam ustrj demokracji ludowej.
- Wystpienie Churchila 05.03.46 w Fulton.
c) Bizonia 05.09.46 USA i GB podpisali z pominiciem SRK zasady
ekonomicznego poczenia swoich stref ( tworzc wsplne zarzdy rolnictwa,
handlu, przemysu itp. ) 01.01.47 utworzono Bizoni ktra miaa by wyczona
spoza kompetencji SRK.
d) 12.03.47 Doktryna Trumana miaa rwnie swj udzia w stworzeniu RFN,
pogbienie przeorientowania amerykaskiej polityki.
e) Plan Marchala na podstwie dwch konferencji londyskich postanowiono, e
zachodnie Niemcy mog wzi udzia w planie Marschala. Na tyche
konferencjach postanowiono ostatecznie o stworzeniu zachodnich Niemiec. f)

Reforma Walutowa ogoszona 18.06.48 wywoaa zaskoczenie w obozie

radzieckim, moga zrujnowa gospodark wschodnich Niemiec.
g) Blokada Berlina bezporednia reakcja ZSRR na reform walutow w strefach
zachodnich, ju od marca ZSRR robio trudnoci w dostpie do Berlina, a zosta
zablokowany cakowicie 24.06.48 odcito dopyw energii. USA zorganizowao
most powietrzny, ktry mia zapatrywa Berlin zachodni. Dziki pomocy
okazanej przez amerykanw berliczykom nastpio powolne zmiana wrogich
relacji Niemcw wobec USA. Blokada trwa do maja 49 318dni.
h) Utworzenie Trizonii ze stref francusk 08.04.49, dziaania integracyjne miay
miejsce ju od kwietnia 47r.
i) Od 01.09.48 do 23.05.49 dziaaa rada parlamentarna, ktra przygotowywaa
tre ustawy zasadniczej ( zamiast konstytucji ) 08.05.49 Ustawa zasadnicza
zostaa przyjta ( nie ratyfikowaa Bawaria )
j) 12.05.49 uchwalenie statutu okupacyjnego, ktry najkrcej mona streci
sowami, e jeli Niemcy przejmuj wadze i co si zacznie le dzia to wrci
stan z 1945r.
k) 20.06.49 utworzono Wysok Komisj Sojusznicz, ktr bya odpowiednikiem
Sojuszniczej Rady Kontroli ale tylko dla Niemiec zachodnich.
l) W sierpniu odbyy si pierwsze wyboru do Bundestagu, na kanclerza zosta
wybrany Adenauer a prezydenta Huess. 20.09. zaczyna prac rzd, 21.09
parlament ogasza powstanie RFNu
m) W 1950r RFN dosta zgodne na prowadzenie wasnej polityki zagranicznej.
KONSEKWENCJE: - niewtpliwy sukces polityki amerykaskiej, -wzrost znaczenia
politycznego, militarnego i gospodarczego USA w Europie -zahamowanie
wzrostu
popularnoci partii lewicowych, dynamiczny wzrost poparcia dla partii
prawicowych i proamerykaskich. -Ostateczne zlikwidowanie wsppracy na
linii ZSRR-USA. Itd.
19. Geneza i okolicznoci utworzenia NRD.
Genezy utworzenia NRD mona dopatrywa si ju w momencie podziau
Niemiec na 4 strefy okupacyjne. Antagonizmy midzy Zachodem (a wic
strefami amerykask, brytyjsk i francusk) a Wschodem (ZSRR) nasilay si
od pocztku. Szczyt antagonizmw przypada na rok 1948.
Dnia 23.02.1948 rozpocza si w Londynie konferencja 6 pastw zachodnich
(USA, WB, Francja, Benelux) w sprawie Niemiec. ZSRR uzna to za pogwacenie
postanowie poczdamskich, ktry zoy los Niemiec w rce 4 mocarstw. W
obliczu dziaa zmierzajcych do utworzenia odrbnego pastwa
zachodnioniemieckiego, do czego wstpem byo utworzenie Bizonii, a
nastpnie londyska konferencja 6 pastw zachodnich, ZSRR postanowi
zerwa z fikcyjnym dziaaniem Sojuszniczej Rady Kontroli. Zadali wic

ujawnienia szczegw obrad londyskich jako czonkowie Rady- najwyszego

organu wadzy w Niemczech. Gdy Zachd odmwi ZSRR opucio szeregi
Sojuszniczej Rady Kontroli. Tak wic jest to jeden z istotniejszych przejaww
powstania 2 blokw RFN i NRD.
Kolejnym istotnym czynnikiem warunkujcym powstanie NRD (wczeniej RFN)
bya reforma walutowa zapocztkowana przez 3 strefy okupacyjne: WB, USA i
Francj. Pokazaa kolejn rozbieno midzy Zachodem a Wschodem i
wzmoon wspprac Zachodu. Ogoszona zostaa 18.06.1948 roku. Marka
rzeszy zostaa zamieniona na mark niemieck. Owa reforma zmusia tym
samym stref radzieck do reakcji, bowiem jej brak oznaczaby inflacj w ich
strefie. Ogosili swoj reform walutow (nieprzygotowani do takiego kroku
nalepiali na dawne banknoty naklejki).
Efektem reformy walutowej wkrtce sta si kryzys berliski. Poprzedzio go
wydarzenie z 18.06.1948, bowiem w dniu ogoszenia przez strefy Zachodnie
reformy walutowej wadze radzieckie wyday zarzdzenia obronne w celu
zabezpieczenia gospodarki swojej strefy i zapobieenia dezorganizacji obiegu
pieninego. Czciowo zawieszono ruch pocigw osobowych, utrudniono
transport towarw. Faktyczna blokada Berlina zapocztkowana zostaa 2324.06.1948 roku. Wstrzymane zostay cakowicie dopyw energii, gazu, prdu
do zachodnich sektorw Berlina. Stalin pocztkowo tumaczy to utrudnieniami
w transporcie, ale wkrtce przyzna, e to reakcja Wschodu na nielegalne
wprowadzenie nowej waluty w sektorach Zachodnich. Mocarstwa Zachodnie
zareagoway tworzc tzw. Most powietrzny (drog lotnicz dostarczay miastu
niezbdne surowce, ywno). Faktycznie ujmujc zatarg o Berlin doprowadzi
do cakowitego podziau politycznego i administracyjnego miasta.
Bezporedni przesank do powstania NRD byo utworzenie RFN 20.09.1949
roku. Poprzedzia to konferencja we Frankfurcie nad Menem 01.07.1948, kiedy
to gubernatorzy WB, USA i Francji wrczyli 11 premierom krajw stref
zachodnich tzw. Dokumentw frankfurckich wzywajcych do zwoania
zgromadzenia konstytucyjnego (celem wprowadzenie konstytucji
federalistycznej). W wyniku porozumienia rzdw krajowych z okupantami
doszo do obrad Rady Parlamentarnej w Bonn 09-1948 do 05-1949
(przewodniczcym rady zosta K. Adenauer). I rzd koalicyjny powsta
20.09.1949- oficjalne powstanie RFN.
W odpowiedzi na utworzenie RFN w radzieckiej strefie okupacyjnej 07.10.1949
roku proklamowano Niemieck Republik Demokratyczn. Prezydentem
Wilhelm Pieck, MSZ- Johannes Dieckmann w rzdzie Ottona Grotewohla.
Podzia Niemiec na RFN i NRD okaza si klsk dla ZSRR, bowiem zamyka
bezprecedensowo ekspansj komunizmu na Zachd.
20. Charakterystyka stosunkw politycznych wewntrz obozu
komunistycznego do 1956 r.

W latach 1945-1949 Zwizek Radziecki dc do umocnienia pozycji

postanowi doprowadzi do sformalizowania stosunkw midzy pastwami w
swojej strefie wpyww przez zawieranie ukadw dwustronnych o tzw.
przyjani, wsppracy i pomocy wzajemnej. Takie ukady nie mogy zaistnie
bez zgody Kremla, zgodnie z zasadami promienistego schematu relacji
politycznych.

W okresie 1945-1949 blok wschodni odpowiada na kolejne kroki zachodu:

doktryn Trumana oraz plan Marshalla.

Kraje bloku wschodniego szukay stabilizacji i gwarancji swojego

bezpieczestwa ze strony ZSRR. Naley jednak zwrci uwag, e aden z tych

krajw nie prowadzi niezalenej polityki zagranicznej i wewntrznej ( z

wyjtkiem Tito w Jugosawii, ktrego polityk zagraniczn mona nazwa
autonomiczn).

Kady kraj bloku wschodniej pocztkowo planowa samodzielny rozwj ku

demokracji ludowej, ktra uwzgldniaa by lokalne odmiennoci, co niestety
spotkao si ze sprzeciwem Stalina. Poprawnym modelem pastwa by
odpowiadajcy radzieckiemu, a przywdcy, ktrzy prbowali wprowadzi
wasn wizj jak: W. Gomuka w Polsce, Lszl Rajk na Wgrzech, Trajczo
Kostow w Bugarii byli odsuwani od wadzy.

Tylko Tito mia na tyle ugruntowan pozycj, e udao mu si utrzyma

przy wadzy i wdraa wasne pomysy. By bardzo aktywny w prowadzeniu
stosunkw dyplomatycznych, m. in. jego pomysem by Kominform.

22 - 27.09.1947 konwencja partii komunistycznych w Szklarskiej

Porbie:
o
stworzenie Kominformu biura informacyjnego Partii Komunistycznej,
jako narzdzia odpowiedzialnego za zbieranie informacji, nadzr nad partiami
komunistycznymi w rnych krajach bloku wschodniego oraz ksztatowanie
polityki wewntrznej i zewntrznej.
o
W 1949r Kominform zosta wykorzystany przez Stalina do naciskw na
Jugosawi. Za porednictwem Kominformu zmusi pozostae kraje do
rozwizania sojuszu z Jugosawi.

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) utworzona na

konferencji 5-8.01.1949r. w Moskwie z inicjatywy Stalina.

W 1953 wraz ze mierci Stalina wzmogy si niepokoje, ktre przyniosy

ze sob zamieszki w NRD i na Wgrzech.

Po 1953 roku - zmiana polityki wobec satelitw, wiksza swoboda i

ksztatowania socjalizmw narodowych. Przejawem nowej polityki ZSRR wobec
satelitw bya m.in. wizyta Chruszczowa w Belgradzie i porozumienie z Tito.
Jednake nowe stosunki pastw bloku wschodniego z ZSRR rodziy pewne
problemy, ktre polegay na interpretacji swobd ich pierwsz bdn ofiar
byli komunistyczni przywdcy na Wgrzech.

14.05.1955 Ukad Warszawski powstanie sojuszu politycznowojskowego Na powstanie paktu miaa wpyw reakcja bloku wschodniego na
wstpienie RFN do NATO, ale rwnie uzupenienie istniejcych ukadw
bilateralnych. Najwysza forma instytucjonalizacji obozu socjalistycznego na
paszczynie politycznej i wojskowej. UW by stworzony bardziej do kontroli
krajw satelitarnych. Rok pniej UW zosta wykorzystany na Wgrzech.

Wgry w 1956r przekroczyy granic tolerancji chcc opuci Ukad

Warszawski. Chruszczow by skonny na wiele ustpstw z wyjtkiem tego, w
zwizku z czym uyto siy radzieckich czogw.

1956 rok take w Polsce przynis fal strajkw i zamieszek, po ktrych

do wadzy wrci liberalny Wadysaw Gomuka.
21. Geneza i powstanie pastwa Izrael
Pierwsze osiedla ydowskie powstay w 1885 r. W 1897 roku powstaa wiatowa
Organizacja Syjonistyczna pod przewodnictwem Teodora Herzla, wezwano do
odbudowania pastwa.
ydzi chcieli skorzysta z klski Niemiec i utworzy tam swoje pastwo, co
prawda, co ciekawe to wanie ydzi wizali kulturalne przywdztwo z
Niemcami, wszyscy pod wodz Maxa Liebermanna popierali cele wojenne
pastw centralnych (wyjtkiem by Albert Einstein) wic byo o swoistym
absurdem.

Czowiekiem, ktry dostrzeg szans z powodu przegranej Niemiec by Chaim

Weizmann (prezes OP), pochodzcy ze wschodu (Moto nad Prypeci). Ten yd
wyemigrowa do Wielkiej Brytanii, gdzie chcia dziaa na rzecz sprawy
syjonizmu. Przed wojn spotyka si z Balfourem, Churchillem, Lloydem
Georgem. Wszyscy wymieni politycy stali si zwolennikami syjonizmu.
Sojusznikiem w kampanii Weizmanna by Herbert Samuel, wywodzcy si z
ydowskiego establishmentu (wtedy antysyjonistycznego, praca w ydowskiej
Whitechapel przekonaa go do syjonizmu). wczesnym antysemit by premier
Asquith. Lloyd Georgie by wczesnym ministrem skarbu (wedug samego
Asquitha, Lloyd by zwolennikiem koncepcji syjonistycznej ze wzgldu na
niech do Francuzw).
Przeciwnikiem powstania Izraela by take Lord Kitchener, jednak ten uton w
drodze do Rosji. W grudniu 1916 premierem zosta Lloyd Goerge, a ministrem
spraw zagranicznych Balfour co byo biorc pod uwag ich poydowskie
nastawienie bardzo korzystne. Lloyd Goerge by walijskim patriot i Weizmann
chcia na tej paszczynie osign porozumienie, a take na tym, e premier
by znawc Biblii. Bardzo wane te byo przekonanie Balfoura. W styczniu 1917
wojska brytyjskie rozpoczy podbj, w tym samym czasie upado Cesarstwo
Rosyjskie, najwiksza przeszkoda dla poparcia Ententy przez ydw na caym
wiecie. Rosja bya wtedy najwikszym wrogiem ydostwa. Do wojny wczya
si USA, wic sytuacja polityczna bya bardzo korzystna, Arabowie jeszcze nie
byli zorganizowani, najwiksz opozycj stanowili antysyjonistyczni ydzi.
Weizmann przedstawi Balfourowi nastpujcy szkic:
- Palestyna powinna by narodow siedzib ydw
- nieograniczone prawo imigracji
- wewntrzna autonomia
Wedug Chama szkic byby zaakceptowany, gdyby nie interwencja Montau
(yda antysyjonisty, Sekretarz do spraw Indii). Tekst, wic zosta zmieniony, 2
listopada 1917 wydano deklaracj Balfoura. Deklaracja bya kluczowa dla
przyszoci Izraela, i udao si wykorzysta chwilow koniunktur na wiecie.
Prawo ydw do Palestyny miao charakter romantyczny, historyczny, na
dodatek pochodzio sprzed wielu wiekw. Wedug kryteriw (etnicznych,
rasowych)stosowanych w Ukadzie Wersalskim nie posiadali waciwie adnych
praw. W momencie wydania Deklaracji w Palestynie mieszkao 600 tys. ludzi, w
tym 85-100 tys. ydw. Jeli Arabowie zorganizowaliby si w jakikolwiek
sposb, Deklaracji by ju nie wydano. Rok pniej Deklaracja byaby ju
niemoliwa.
Jerozolim zajto w grudniu 1917 roku, przez generaa Allenbyego. Oficerowie
angielscy byli gwnie ustosunkowani proarabsko.
W tamtym regionie istniay ju kolonie, zaoone przez ydw i wspierane przez
Montefiore, przez Edmunda de Rotschilda, ktry zorganizowa moszawot
system administracji szk i opieki zdrowotnej. Rotschild finansowa kilka osiedli
wykadajc 1,7 mln funtw.
W 1909 w rezultacie drugiej Aliji (pierwsza Alija w 1881)zaoono pene
ogrodw przedmiecie Jaffy, ktre stao si Tel Awiwem. Wtedy rwnie
zaoono pierwszy kibuc. W 1909 roku zaoono pierwsz organizacj
samoobrony Szomerin (Stranicy). Mem opatrznociowym tych czasw by
abotyski, ktry wraz z Jzefem Trumpeldorze (jednorkim bohaterem wojny
rosyjsko-japoskiej) doprowadzi do utworzenia Legionu ydowskiego. Legion
jednak rozwizano, abotyski utworzy Hagan.
W roku 1920 oficjalnie w San Remo ogoszono, e Deklaracja Balfoura jest
integraln czci Traktatu Wersalskiego, byo to jedna z niewielu okazji kiedy

delegaci ydowscy i arabscy siedzieli przy wsplnym stole. Istnia nie

rozwizywalny konflikt interesw pomidzy Arabami i ydami, ktrzy nie chcieli
dualistycznego pastwa, poniewa zaprzeczaa temu doktryna syjonistyczna.
Do Palestyny zaczli imigrowa ydzi, co wzbudzao opr Arabw.
Wczeniej uwaano, e z imigracj nie bdzie problemw, bo wydawao si, e
ydw przybdzie raczej za mao ni za duo. W Palestynie wybuchay kolejno
zamieszki, a Samuel (yd) zawiesi imigracj aby rozadowa atmosfer (m.in.
zawrcono 3 statki z ludmi, ktrzy uciekli z pogromw). Nastpca Samuela
zosta Lord Plumer, narzucono prawo i porzdek. Jednak ydzi nie potrafili
zwikszy istotnie imigracji, poniewa Weizmann raczej skania si ku
kulturalnemu i gospodarczemu wzmocnieniu ydw. Jednak byli i inni
przywdcy, ktrzy posiadali odmienne wartoci Ben Gurion, zwolennik
socjalizmu, jednak dla niego to Biblia bya wyznacznikiem mdroci. Wierzy on
w 3 zasady, ktrymi kierowa si przez cae ycie: osadnictwo w Izraelu jest
najwaniejsze, rozwj wedug sytemu socjalistycznego, jzyk hebrajski. W 1930
roku utworzy Mapai, partia pracy. Bardzo trway okaza si syjonistyczny ruch
zwizkowy Histadrut (1921), agencja osadnicza, promotor wszelkich
przedsiwzi finansowych.
Churchill, prosyjonista, w 1922 znis zakaz imigracji, jednak w swej Biaej
Ksidze stwierdzi, e tereny te musz by odpowiednio przygotowane, w
praktyce oznaczao to, e yd musia mie 2500 dolarw. Kabotyski by
zwolennikiem gwatownej imigracji i w tej kwestii sprzeciwia si Weizmannowi i
Brytyjczykom. W 1925 zaoy Uni Syjonistw-Rewizjonistw, w celu
sprowadzenia jak najwikszej iloci imigrantw. W latach dwudziestych
imigracja nie bya dua, z uwagi na prosperity i niepewn sytuacj w
Palestynie. Mimo wszystko imigracja podwoia si do 160 tys. Minister kolonii
Lord Passfield by niechtny syjonizmowi, jego Biaa Ksiga z 1930 roku bya
pierwszym w brytyjskich dokumentach znakiem antysyjonizmu. W nastpnych
latach imigracja gwatownie rosa dochodzc do 62 tys. w 1934 r. W 1937
Brytyjczycy chcieli podzieli obszar na 3 czeci: pastwo arabskie, ydowskie,
mandat brytyjski. W 1938 w Kairze zobowizano si wszystkich pastw
arabskich do niedopuszczenia do utworzenia Erec Izrael. Z powodu rozamu w
rodowisku syjonistycznym pomidzy Mapai a rewizjonistami - Mizrachi.
Rewizjonici oskarali Mapai o zdrad sprawy ydowskiej, a rewizjonistw
uwaano za faszystw. Ben Gurion nazwa Kabotyskiego Wadimir Hitler.
16 czerwca 1933 r. zamordowano Chaima Arlosoroffa, gow Wydziau
Politycznego Agencji ydowskiej. Stao si to koci niezgody.
Wielu ydw m.in. Albert Einstein traktowao Izrael jako Utopi, wikszo
chciaa ugody z Arabami i pokoju. Zdecydowanym zwolennikiem walki by
abotyski.
W latach wojny ydzi pragnli ucieka do Palestyny jednak wadze brytyjskie
nie byy zbyt temu chtne, z uwagi na rop naftow Arabw. Sytuacje
spotgowa tzw. Program Biltmore, przyjty na konferencji Amerykaskiej
Organizacji Syjonistycznej w hotelu Biltmore w Nowym Jorku w maju 1942 r.,
ktry zakada midzy innymi utworzenie pastwa obejmujcego ca Palestyn
i nieograniczon imigracj ydowsk do Ziemi Izraela. Program ten by
zdecydowanie antybrtyjski, sta si podstaw syjonizmu.
USA coraz wyraniej przejawiay zainteresowanie tym regionem, rozumujc, e
moe on mie w przyszoci kluczowe znaczenie dla ich globalnej polityki.
Holocaust by gwnym czynnikiem sprawczym utworzenia pastwa Izrael.
ydzi chcieli mie swj azyl, aby nigdy Holocaust si nie powtrzy. Hitler by
skonny ekspediowa yd do Palestyny, poniewa wtedy problem znika. ydzi

rwnie mieli bardzo trudn sytuacj z Angli, poniewa jej wczesna polityka
bya antysyjonistyczna. Po wygranej pod El Amein Brytyjczycy bardzo
niechtnie patrzyli na wszelkie ydowskie jednostki wojskowe. We wrzeniu
1944 powsta Legion ydowski, dziki osobistej interwencji Churchilla. W sile 25
tys. ludzi. Dowiadczenie tej jednostki okazao si bardzo przydatne w
przyszoci.
Brytyjczycy uwaali pola naftowe za bardzo wane, take przyjacielskie
stosunki z Arabami, tote na wszelkie sposoby utrudniali emigracj. W
listopadzie 1940 roku Hagana zatopia statek z uchodcami zmierzajcy do
Mauritius Patrii (zgineo 250). W lutym 1942 zawrcono Strum statek z
Rumuni, ktry pniej zaton. W momencie zakoczenia wojny w Europie
znajdowao si 250 tys. ydw, ktrych Brytyjczycy nie chcieli wpuci. Nawet
zmiana rzdu na Parti Pracy, zasadniczo prosyjonistyczn niewiele zmieni.
Wizano nadziej z powoan w listopadzie 1945 r. Anglo-Amerykask Komisj
Badawcz, ktrej raport z kwietnia 1946 r. zaleca m.in. niezwoczne
wpuszczenie do Palestyny 100 ty. ydw z Europy, ale si to nie udao z
powodu sprzeciwu brytyjskiego. Wielka Brytania, w obawie o swe pozycje i
stosunki z Arabmi, w tym take dostp do bogatych z ropy naftowej,
prbowali wszelkimi sposobami zapobiec dodatkowych, ponad ustalone limity
imigrantw.
Wrd ydw rozpowszechnione byy 3 sposoby mylenia: Weizmann wierzy w
dobre intencje Brytyjczykw, Ben Gurion chcia najpierw wygra wojn. Istnia
te ekstremistyczny odam Irgunu zwany Grup Sterna ( Bojownicy o Wolno
Izraela, znana take jako Lehi) od nazwiska Abrahama Sterna, ktry zgin w
1942 roku.
Menachem Regin poszed 3 drog, Hagan uwaa za zbyt uleg, Grup Sterna
za organizacj okrutn i mciw. Za wroga uwaa nie Wielk Brytani ale jej
administracj w Palestynie. Chcia j upokorzy. Mia 600 aktywistw.
Stosunki panujce pomidzy tymi grupami nie byo przyjacielskie, w listopadzie
1944 Grupa Sterna zabia lorda Majone, ministra do spraw Bliskiego Wschodu.
Hagana wypowiedziaa wojn Irgunowi, schwytaa cz czonkw a
Brytyjczykom przedstawia list 700 osb zwizanych z Irgunem. Begin uciek,
jednak nie chcia walki z Hagan, poniewa wiedzia, e Hagana przyczy si
do niego. 1 padziernika 1945 Ben Gurion wyda rozkaz walki przeciwko
Anglikom, otworzono Zjednoczony ydowski Ruch Oporu. Hagana atakowaa
tylko i wycznie obiekty wojskowe. Grupa Sterna cele ludzkie. Begin odrzuca
etykiet terrorysty, nie ba si jednak ryzyka. W czerwcu 1946 Brytyjczycy
przejli Agencj ydowsk, aresztowano prawie 3 tys. ludzi. Chciano zmieni
kierownictwo na bardziej umiarkowane, nie udao si poniewa aresztowania
tylko wzmocniy Irgun.
22 lipca 1946 odby si zamach w Hotelu Krla Dawida., 700 funtowy adunek,
o zamachu miaa uprzedzi uczennica. Zgino 41 Arabw, 26 Brytyjczykw, 17
ydw i 5 ludzi innych narodowoci. ydowski establishment zdecydowanie
skrytykowa zamach. Begin aowa tylko mierci ydw. 14 lutego spraw
przekazano na rzecz ONZ.
Begin chcia dalszej walki z Brytyjczykami zgodnie z zasad zb za zb, oko za
oko. Agencja ydowska zdecydowanie potpia to dziaanie. Wydarzenie to
spowodowao zamieszki w Anglii, m.in. spalono synagog w Derby. Brytyjczycy
postanowili si wycofa, co nioso due ryzyko zdmuchnicia si ydowskich
przez Arabw.
Bardzo wane byo stanowisko 2 mocarstw Ameryki i Rosji.

Okolicznoci sprzyjajc bya mier Roosvelta (12 kwiecie 1945), w

ostatnich tygodniach ycia sta si antysyjonist. Harry Truman udzieli
Izraelowi poparcia, poniewa liczy na gosy ydowskie. Kiedy Wielka Brytania
przekazaa 14 lutego 1947 spraw Palestyny do ONZ. Zwoana w tym celu
nadzwyczajna sesja Zgromadzenia Oglnego ONZ wyonia Specjaln Komisj
do spraw Palestyny (UNSCOP), ktra miaa 2 koncepcje. 1. projekt
mniejszociowy : dwunarodowe pastwo federacyjne, 2. projekt wikszociowy:
podzia Palestyny na 2 pastwa zczone uni gospodarcz. W rezultacie 29
listopada 1947 r. przy wybitnym zaangaowaniu USA, przyjto rezolucj o
podziale Palestyny na dwa pastwa : ydowskie z terytorium 14 477 km2 (56%
terytorium) z 905 tys. Mieszkacw ( w tym 407 tys. Arabw, czyli 45%) oraz
arabskie o obszarze 11 655 km2 (42%) z 735 tys. (w tym 10 tys. ydw).
Jerozolima i Betlejem miay uzyska status midzynarodowy pod nadzorem
ONZ.
Co ciekawe Anglicy i Amerykanie byli raczej przeciwko powstaniu Izraela,
uznajc to pastwo za zagroenie dla wasnych interesw, szczeglnie
koncerny naftowe (Cal-Tex). Gwnym zaoycielem i czowiek, ktry wspiera
Izrael by Stalin, uwaa on e stanie si ono jako pastwo socjalistyczne ostoj
wpyww ZSSR, a take w nadziei na przyspieszeniu upadku wpyww na
Bliskim Wschodzie. W rezultacie cay blok wschodni gosowa za utworzeniem
pastwa Izrael. 14 maja, w muzeum w Tel-Awiwie Ben Gurion odczyta
MANIFEST NIEPODLEGOCI. Kiedy ogoszono niepodlego Izraela USA uznay
je jako pierwsze, ZSSR 3 dni pniej. Mandat brytyjski wygas o pnocy 14
maja 1948 r. Kilka godzin wczeniej proklamowano pastwo Izrael (Erec Izrael,
Ziemia Izrael). Pierwszym prezydentem zosta Cham Weizmann, a premierem
Dawid Ben Gurion. Nowe pastwo zasadniczo wpyno na zmian ukadu si w
tym rejonie, przyczyniajc si do zantagonizowania stosunkw na Bliskim
Wschodzie. Arabowie uwaali Izrael za przyczek wiata i kultury europejskiej,
a przeciw tej dominacji skierowany by ruch emancypacyjny Arabw. Pozytywny
oddwik powstania Erec Izrael pyn ze wiadomoci ogromu tragedii
ydw. Izrael mia niesamowite szczcie i trafi akurat na sposobny czas,
dziki kampanii terrorystycznej. W 1948 zamordowano Salomona Michoelsa,
rosyjskiego aktora, ydowskiego pochodzenia. Wywoao to fale
antysemityzmu. ZSSR nie udzieli by ju poparcia. USA z uwagi na zbytnie
rozhulanie i wyidealizowanie swojej polityki te nie byy tak przychylne rok
pniej.
Tego samej nocy rozpoczy si bombardowania przez egipskie lotnictwo
W 1950 r. Tel Awiz wyda Prawo Powrtu, na mocy ktrego kady yd mg
osiedli si tam.
Znaczn rol w uksztatowaniu Izraela odgrywali ydzi polscy: Cham Weizmann
(prezydent), premierzy: Dawid Ben Gurion, Menachem Begin, Golda Meir,
Szymon Peres, Icchak Szamir). Przez wiele lat jzyk polski nalea do
najbardziej rozpowszechnionych.
Ogromne zrnicowanie kulturowe, cywilizacyjne, jzykowe, co byo wynikiem
pochodzenia z rnych stron wiata.
Ludno Izraela zasadniczo dzielia si na 3 grupy: Askenazyjczykw (od sowa
Aszkenazy,jak w redniowieczu nazywano Niemcy) pochodzcy ze rodkowej i
wschodniej Europy (ktrych czy jzyk jidysz), Sefardyjczykw (od sowa
Sfarad, Hiszpania) potomkw ydw wypdzonych z Hiszpanii i Portugalii w
kocu XV wieku, osiadych na poudniu Europy, Bliskim Wschodzie, pnocnej
Afryce (jzyk spaniolski (ladino) ), oraz ydzi Orientalni z Afryki i krajw

arabskich. Wystpoway pomidzy nimi kontrasty, przodowali Askenazyjczycy,

obejmujc kierownicze stanowiska. Powane antagonizmy w pastwie.
Najwiksze trudnoci w procesie adaptacyjnym wykazywali ydzi z ZSSR, oraz
kilkunastotysiczna rzesza ydw etiopskich o czarnym kolorze skry
(sprowadzonych mostem powietrznym z Etiopii, ktra przeywaa czas zamtu,
walk, klsk godowych.
22.Konflikty izraelsko arabskie.
Przyczyny szczegowo opisane w poprzednim zagadnieniu, skupi si
wycznie na samych konfliktach.
Pierwsza wojna arabsko-ydowska wojna o niepodlego Izraela
(15 V 1948 20 VII 1949)
Pierwsze starcia midzy spoecznoci ydowsk i arabsk pojawiay si ju pod
koniec 1947 29 listopada Palestyczycy przeprowadzili atak na osiedla
ydowskie, mordujc ludno. Na pocztku 1948 wczyli si do tych akcji
ochotnicy z ssiednich pastw arabskich, jednak ci zostali powstrzymani przez
ydowskie oddziay samoobrony Hagan. Moment przeomowy masakra
przeprowadzona 9 IV 1948 przez ydowskie grupy Irgun i Sterna we wsi Deir
Jassin. Akcja ta doprowadzia do masowych ucieczek ludnoci palestyskiej.
Niemal nazajutrz po proklamowaniu przez Izrael niepodlegoci Egipt, Syria,
Liban, Transjordania, Irak i Arabia Saudyjska zbrojnie zaatakoway nowo
powstae pastwo. Ich siy znacznie przewyszay armi Izraela, ktra, co
wane, bya praktycznie pozbawiona lotnictwa i broni pancernej. Z pomoc dla
Izraela przyszo zarwno ZSRR, jak i niektre kraje Zachodu, ktre to chciay
zdoby przyczek na jake cennym Bliskim Wschodzie po powolnym upadku
imperiw kolonialnych. Wojna zaczynaa przebiega na niekorzy koalicji
arabskiej skconej, pozbawionej wsplnej strategii militarnej. Pojawiay si
prby mediacji pod auspicjami ONZ czy Szwedzkiego Czerwonego Krzya
poniosy one klsk. Niepomylny przebieg dalszych dziaa dla Arabw zmusi
ich do wstrzymania ognia. Prowadzone na Rodos rozmowy pod
przewodnictwem ONZ doprowadziy do podpisania rozejmu z Egiptem (24 II
1949), Libanem (23 III 1949), Transjordani (3 IV 1949) oraz z Syri (20 VII
1949). Przeciwne jakimkolwiek negocjacjom byy Irak i Arabia Saudyjska.
Ustalone zawieszeniem broni linie demarkacyjne powikszyy terytorium Izraela
o blisko 1/3 stanowio ono ju 77% ziem Palestyny, Zachodni Brzeg Jordanu
przypad Transjordanii, cz Strefy Gazy natomiast przesza pod wadztwo
Egiptu. Ostatecznego traktatu pokojowego nie podpisano. Wynik wojny
spowodowa pojawienie si problemu uchodcw palestyskich w 1951 roku
byo to okoo 900 tysicy osb (w latach 80-tych okoo 3 miliony). Pastwa
arabskie, do ktrych Palestyczycy przybywali, sprzeciwiali si ich asymilacji
chcieli i nadal chc pokaza wiatu niegodziwo polityki Izraela.
Druga wojna arabsko-ydowska kryzys sueski
(29 X 1956 7 XI 1956)
Po przeprowadzeniu zamachu stanu w Egipcie i przejciu wadzy przez Wolnych
Oficerw, najpierw przez gen. Nadiba, pniej przez pukownika Gamala Abd-el
Nasera, ide naczeln rzdzcych w Egipcie byo uczynienie z niego centrum
wiata arabskiego. Dyktatura Nasera ju w poowie lat 50-tych zacza
wywiera silny wpyw na stosunki midzynarodowe na Bliskim Wschodzie. W

polityce zagranicznej Egiptu zaczy si wysuwa akcenty gwnie

antyzachodnie, antyimperialistyczne oraz antyizraelskie. Egipt znalaz silne
poparcie w ZSRR i bloku wschodnim. Gwn przyczyn kryzysu staa si
nacjonalizacja Midzynarodowego Towarzystwa Kanau Sueskiego, co miao
miejsce 26 VII 1956 roku. Podjto t akcj w celu sfinansowania wielkiego planu
Nasera, ktry mwi o stworzeniu wielkiej tamy w Asuanie. Miaa ona zosta
stworzona za kredyty z Zachodu, jednake tych nie przyznano, co przesuno
Egipt w stron ZSRR. Nacjonalizacja spotkaa si ze sprzeciwem
wspudziaowcw Francji i Wielkiej Brytanii. W tym samym czasie trwaa
budowa kolejnej antyizraelskiej koalicji podpisywano ukady midzy Egiptem,
Syri, Arabi Saudyjsk, Jemen, Syri i Jordani. Duy wkad w wybuch konfliktu
miao take zablokowanie Izraelowi dostpu do Oceanu Indyjskiego poprzez
odebranie im prawa eglugi w Zatoce Akaba oraz zamknicie Kanau Sueskiego
dla izraelskich statkw, co stao w sprzecznoci z prawem midzynarodowym.
Co wane, w tym samym okresie nasilay si ataki fedainw ochotnikw
palestyskich na pograniczach. W tych warunkach Izrael zdecydowa si na
uprzedzajcy, prewencyjny atak na Egipt, ktry nastpi 29 padziernika 1956
roku w porozumieniu z Francj i Wielk Brytani. Izrael w niecay tydzie
pokona armi egipsk, zajmujc pozycje na Synaju i w Gazie, a wojska
brytyjskie i francuskie opanoway desantem z powietrza i morza rejon Kanau
Sueskiego dziaania koalicji znane s pod nazw Operacji Muszkieter. Pod
siln presj USA (wybory prezydenckie silne ydowskie lobby) i ZSRR
(powstanie wgierskie), dziaania wojenne zostay przerwane 7 listopada.
Wojska izraelskie zostay zobowizane do wycofania si na lini demarkacyjn z
1949 roku, ktr miay strzec take siy ONZ. Konflikt sueski zrujnowa presti
Francji i Wielkiej Brytanii, co przypiecztowa mogo powolny upadek dwch
imperiw kolonialnych. Pomimo militarnego zwycistwa Izraela, kryzys sueski
da on moralne zwycistwo Naserowi, ktry odzyska kontrol nad Kanaem
Sueskim i zacz odgrywa rol przywdcy wiata arabskiego.
Trzecia wojna arabsko-ydowska wojna szeciodniowa
(5 VI 1967 10 VI 1967)
Zawieszenie broni z 1956 roku okazao si nader nietrwae. Od 1963 nasilay si
incydenty graniczne z udziaem fedainw byo to zwizane z dziaaniami
Izraela majcymi na celu odwrcenie biegu wd Jordanu i nawodnienie pustyni
Negew, co kraje arabskie uznaway za powd do wojny. Od 1964 pastwa
arabskie organizoway szczyty o wybitnie antyizraelskim i antyzachodnim
charakterze, jednoczenie oywi si ruch palestyski, czego owocem byo
stworzenie OWP, wzywajcej do utworzenia niepodlegego pastwa Palestyna w
miejsce Izraela. Gwnym inspiratorem konfliktu sta si po raz kolejny Gamal
Abd-el Naser, pragn rozszerzy swoje wpywy w wiecie arabskim.
Uatwieniem mogo by dla niego poparcie ZSRR, dlatego te nasili on swoj
antyizraelsk polityk. Pierwszym symptomem byo oskarenie Izraela o zamiar
dokonania inwazji na Syri owocem by sojusz egipsko-syryjski na wypadek
agresji Izraela. Egipt wycofa zgod na stacjonowanie si ONZ na linii
demarkacyjnej oraz zablokowa Cienin Tirask dla izraelskich statkw bya
to droga do Zatoki Akaba i Oceanu Indyjskiego. W obliczu tych wydarze,
wobec skoncentrowania na granicach Izraela trzykrotnie liczniejszej koalicji
arabskiej, pastwo ydowskie zdecydowao si na nagy atak prewencyjny,
rozpoczty uderzeniem dnia 5 czerwca 1967 na lotnictwo pastw
sprzymierzonych. W cigu jednego dnia siy powietrzne arabskie przestay
istnie zniszczono 441 samolotw, co poskutkowao dominacj Izraela w

powietrzu. Jego siy zbrojne w trakcie byskawicznego, szeciodniowego

natarcia zajy pwysep Synaj, Stref Gazy, syryjskie Wzgrza Golan oraz
Zachodni Brzeg Jordanu. Tereny te trzykrotnie przewyszay wczesne
terytorium Izraela. Wojna zakoczya si klsk arabskiej koalicji, polityka
Nasera odniosa klsk, w odwecie natomiast kraje komunistyczne zerway z
Izraelem stosunki dyplomatyczne (z wyjtkiem Rumunii), a ponadto rozpoczy
u siebie kampani i nagonk o zabarwieniu antysemickim.
Zwycistwo Izraela byo wynikiem wietnej strategii militarnej i pracy
dowdztwa, jak i wsppracy z Zachodem, gwnie z USA. W daniach Tel
Awiwu, poprzedzajcych wojn domagali si oni uznania pastwowoci Izraela
przez pastwa arabskie. W tym te duchu wydana zostaa rezolucja nr 242 ONZ
z 22 XI 1967, przewidujca wycofanie wojsk izraelskich z okupowanych terenw
oraz normalizacj stosunkw ydowsko-arabskich. Rezolucj Izrael przyj,
jednak wobec biernoci pastw arabskich nie zrealizowa jej postanowie,
prowadzc siln polityk osadnicz na w/w terenach. Wojna szeciodniowa
odbia si gonym echem na arenie midzynarodowej, daleko wykraczajc
poza charakter wojny lokalnej. Jej nastpstwem stao si dalsze zaognienie
konfliktu na Bliskim Wschodzie, a take pogbienie sprzecznoci midzy
pastwami arabskimi. Wojna take przekrelia presti pozycj polityczn
Nasera i oznaczaa kres jego ery w wiecie arabskim.
Czwarta wojna arabsko-ydowska wojna Jom Kippur
(6 X 1973 24 X 1973, porozumienie podpisane 18 I 1974)
Po mierci Nasera we wrzeniu 1970 rzdy w Egipcie przej Anwar Sadat.
Zdajc sobie spraw, e konflikt z Izraelem przynosi szkody gospodarcze i
polityczne, a ponadto sprzeczny jest z racj stanu, ktrej celem stao si
otwarcie na Zachd. Sadat zdecydowa si na uregulowanie konfliktu z Izraelem
przez negocjacje lub zbrojny nacisk. Gdy te pierwsze nie przyniosy efektu i
Izrael kontynuowa polityk osadnicz na terenach okupowanych, Sadat
zdecydowa si na drugie z rozwiza. 6 padziernika 1973 w dzie wita
religijnego ydw Jom Kippur, poczone siy Egiptu i Syrii zaatakoway
niespodziewanie Izrael, dajc pocztek czwartej wojnie arabsko-ydowskiej.
Wykorzystujc zaskoczenie, wojska egipskie przekroczyy Kana Sueski i zajy
jego wschodni brzeg, Syria za z pomoc Palestyczykw, zaja cz Wzgrz
Golan. Znaczca cz si ldowych i powietrznych Izraela zostaa zniszczona,
samo pastwo stano w obliczu katastrofy. To byo moliwe dziki sporym
dostawom dla Egiptu z krajw bloku wschodniego m.in. z ZSRR. Zagroony
Izrael zaapelowa o midzynarodow pomoc i uzyska od USA wsparcie w
postaci najnowszej broni. W poczeniu z byskawiczn mobilizacj wojsk
izraelskich i ich determinacj ju 8 padziernika Izrael przeszed do
kontrofensywy. Odzyska utracone w wyniku arabskiej ofensywy tereny, zdoby
nawet przyczek na zachodnim brzegu Kanau Sueskiego, podszed nawet pod
stolic Syrii Damaszek. To przynioso ze sob niebezpieczestwo wczenia
si do konfliktu ZSRR, a wic automatycznie take USA. Po wsplnych,
amerykasko-radzieckich mediacjach doszo do wstrzymania ognia 24
padziernika 1973, w grudniu za do zwoania Konferencji Bliskowschodniej w
Genewie. 18 stycznia 1974 zawarto porozumienie midzy Izraelem a Egiptem
oddziay izraelskie miay wycofywa si w gb Synaju, Egipt odzyska kontrol
nad Kanaem Sueskim. Porozumienia nie osignito z Syri, to nastpio
dopiero w maju Syria odzyskaa cz Wzgrz Golan.
Mimo przegranej przez Egipt wojny presti Sadata wydatnie si zwikszy,
pokazay take jak bardzo stosunki na Bliskim Wschodzie maj wpyw na

stosunki midzynarodowe i polityk ekonomiczn. Pokazao to dobitnie

zastosowanie przez OPEC tzw. broni naftowej w postaci embarga na dostawy
ropy do USA i sojusznikw Izraela oraz ograniczeniu jej wydobycia przy
jednoczesnym podniesieniu cen, dopki Tel Awiw nie wycofa si z okupowanych
terenw. Miao to w dugotrwaej perspektywie doprowadzi do upadku pastwa
Izrael i zaamania gospodarczego Zachodu. Co prawda dziaania te przyniosy
kryzys gospodarczy lat 1973-1974, jednak nie doprowadziy do zamierzonych
celw. Bro naftowa staa si rdem arabskiej potgi gospodarczej i do
wzrostu wpyww na wiecie, wyrazem tego bya chociaby midzynarodowa
izolacja Izraela oraz uznanie OWP jako jednego reprezentanta ludnoci
palestyskiej przez wikszo pastw i ZO ONZ. Symboliczne okazao si take
uznanie przez ZO ONZ w 1975 roku (do 1992) syjonizmu za form rasizmu.
Warto take w kontekcie wojny Jom Kippur wspomnie o procesie normalizacji
stosunkw egipsko-izraelskich. Proces ten trwa stopniowo od 1974 roku, jednak
punktami najwaniejszymi staa si symboliczna wizyta Sadata w Jerozolimie w
1977 oraz negocjacje w Camp David w dniach 5-17 wrzenia 1978. W ich
efekcie przyjto 2 porozumienia - okrelajcego podstawy pokoju na Bliskim
Wschodzie oraz drugiego izraelsko-egipskiego traktatu pokojowego,
pierwszego w stosunkach arabsko-ydowskich. Ukad pokojowy podpisany
ostatecznie 26 III 1979 w Waszyngtonie przewidywa wycofanie wojsk
ydowskich z Synaju w cigu 3 lat, otwarcie dla Izraela Kanau Sueskiego i
Cieniny Tiraskiej, nawizanie penych stosunkw kulturalnych,
ekonomicznych oraz dyplomatycznych, co nastpio w lutym 1980. Ukad
spotka si z wrogoci pastw arabskich, stosujc bojkot polityczny wobec
Egiptu. Obiektem nienawici sta si Sadat, zamordowany w 1981.
Intifada konflikt izraelsko-palestyski
(I Intifada 1987-1993, II Intifada 2000-2004)
Przeduajca si okupacja ziem arabskich i polityka osadnicza Izraela nasilia
opr miejscowej ludnoci palestyskiej. Pod koniec 1987 rozpocza si
zakrojona na szerok skal kampania nieposuszestwa, zwana intifad, czyli
rewolucj kamieni czy wojn na kamienie. Wyraaa si ona w masowych
demonstracjach, bojkocie towarw izraelskich, a take atakowaniu wojsk
izraelskich kamieniami czy koktajlami Mootowa. Po dwch latach intifada
nabraa charakteru wojny domowej, nie przyniosa jednak Palestyczykom
oczekiwanych rezultatw. Jej skutkiem bya ostra i brutalna reakcja Izraela,
ktra wywoaa niejednokrotnie zdecydowan krytyk take pastw
zachodnich. II Intifada rozpocza si z powodu przejcia przez wite miejsca
islamu w Jerozolimie ydowskiego przywdcy Ariela Szarona.
23.Dugi telegram- istota i znaczenie dla zimnej wojny
George Frost Kennan dyplomata amerykaski, sowietolog, uwaany
za architekta polityki zimnej wojny w latach 40. i 50. XX wieku.
Ksztaci si w szkole wojskowej, nastpnie na Uniwersytecie
Princeton (ukoczy w 1925). Po studiach podj prac w
amerykaskiej subie dyplomatycznej. Jego dugi telegram z lutego
1946 r. by pierwsz powojenn analiz polityki zagranicznej ZSRR i jej
cisej wspzalenoci z ustrojem i polityk wewntrzn. Konkluzj
dugiego telegramu by postulat rewizji dotychczasowej polityki USA
wobec ZSRR i rozpoczcie zdefiniowanej w nim wanie polityki
powstrzymywania. Synny artyku Kennana The Sources of Soviet
Conduct by publiczn wersj dugiego telegramu i formuowa

definicj polityki powstrzymywania (okrelanej ju oficjalnie jako

zimna wojna) przyjtej w pocztku 1947 r. przez administracj
Trumana jako doktryna amerykaskiej polityki zagranicznej. Dugi
telegram by depesz (zawierajc 13 stron), w ktrej Kennan wyoy
swoje pogldy na temat radzieckiej polityki zagranicznej. Wysa j w
lutym 1946 roku do Waszyngtonu. Zaleca w niej przystpienie do
dziaa, ktrych celem byoby powstrzymanie komunizmu i radzieckiej
ekspansji za pomoc rodkw politycznych, gospodarczych i
militarnych. Telegram ten odegra ogromne znaczenie w polityce
midzynarodowej, gdy da on podwaliny dla oficjalnej doktryny
politycznej USA, zwanej doktryn powstrzymania. : Praktycznie od
momentu wysania dugiego telegramu polityka USA obrcia si o 180
stopni. Od wyraania dezaprobaty wobec amania przez ZSRR
postanowie konferencji jataskiej Stany Zjednoczone przeszy do
czynw majcych na celu powstrzymanie tych dziaa Stalina.
24 Doktryna powstrzymywania geneza, tre, znaczenie.
Doktryna powstrzymywania, czy te doktryna Trumana to przemwienie
prezydenta USA Harryego Trumana do Kongresu z 12.03.1947 roku.
rde zmiany polityki USA naley szuka ju w mowie Chruchilla w
Fulton (5.03.1946), ktry mwi o elaznej kurtynie dzielcej Europ
na radzieck i prozachodni stref wpyww. Jednak bezporednie
podwaliny doktrynie da dugi telegram Georgea Kennana, radcy
ambasady amerykaskiej w Moskwie i eksperta ds. radzieckich z
22.02.1946 roku. Telegram wysany z Moskwy do Waszyngtonu zmieni
podejcie USA do ZSRR. Kennan uzmysawia, e Stalin nie kieruje si
zachodnim systemem wartoci, a wasnymi interesami, wsppraca
kapitalizmu i komunizmu nie jest moliwa, a co wicej Stalin
kontynuuje carski imperializm, co wyklucza kompromis, a kierunkami
ekspansji s: Europa rodkowo-Wschodnia, Bakany i Daleki Wschd.
Kennan uwaa, e trzeba zmieni polityk. Dugi telegram podkrela,
e Stalin bdzie dy do posiadania zewntrznego wroga, ktry
usprawiedliwi jego dziaania, dla utrzymania tyranii. Stalin rwnie od
1946 zmierza do powikszenia strefy wpyww, a kolejny cel
stanowiy Grecja i Turcja (lata 1950-52). W Grecji trwaa wojna
domowa, w ktrej walczya partyzantka komunistyczna, a WB opucia
kraj, miaa ona do wyboru suwerenno lub zaleno od ZSRR, bya
otoczona przez pastwa podlege komunizmowi. Turcja to tereny
ekspansji imperium, wane strategicznie cieniny Bosfor i Dardanele
oraz twierdze Kars i Ardahan, o ktre upomnia si Stalin. Dugi
telegram da podwaliny polityce powstrzymywania polegajcej na
przeciwstawieniu si Rosjanom przez ich hamowanie.
Prezydent w swoim przemwieniu zwrci si o pomoc dla pastw poza stref
wpyww ZSRR, ktre opieraj si komunizmowi, dla ich rozwoju i stabilizacji.
Potpi take denia do zmiany status quo naruszajce Kart NZ dokonywane
przez ZSRR przez przymus, a take totalitarne formy rzdw narzucone wolnym
narodom. Zada dla Grecji i Turcji 400 mln $ natychmiastowej pomocy.
Kongres zgodzi si, Grecja otrzymaa 250 mln, a Turcja 150 mln z tej puli.
Dziki tej pomocy w Grecji strona rzdowa wygraa z partyzantk
komunistyczn, a w Turcji, dziki narzdziom i przy pomocy USA byli w stanie
oprze si komunizmowi.

Znaczenie:
Zmiana polityki wobec ZSRR -> polityka powstrzymywania i ostateczne
zerwanie z odradzajcym si izolacjonizmem
Grecja i Turcja opary si komunizmowi (powstrzymano dalszy rozlew
komunizmu)
Koniec wojny nie oznacza wycofania USA z Europy
Uwiadomienie, e tylko USA s w stanie powstrzyma rozlew komunizmu
Walka midzy totalitaryzmem a wolnoci
Ogoszenie doktryny Trumana byo de facto wypowiedzeniem zimnej
wojny systemowi sowieckiemu, a jednoczenie zapowiedzi gotowoci
do zaangaowania we wszystkich rejonach globu, gdzie ZSRR
zamierza ustanowi swoje wpywy. Wkrtce okazao si, e
przedmiotem rywalizacji by cay wiat

25.

Plan Marshalla cele, zakres, efekty.

Patek T.1 s.106

Poprzednie kredyty i pomoc dla Europy z lat 1945 1947 nie przywrciy stabilizacji ekonomicznej
na starym kontynencie.
5 czerwca 1947 roku Marshall w krtkim przemwieniu wygoszonym na
Uniwersytecie Harvarda wezwa rzdy pastw europejskich do opracowania wsplnego programu
gospodarczego w ceku wzmocnienia kondycji i odzyskania pozycji starego kontynentu.
CELE. Istot oferty amerykaskiej polegaa na propozycji wykorzystania rodkw
finansowych, towarw i urzdze przemysowych pochodzcych z USA dla zapobieenia dalszemu
upadkowi gospodarki europejskiej, a nastpnie na uruchomieniu cisej wsppracy ekonomicznej
midzy pastwami kontynentu.
Dlaczego blok wschodni nie doczy do planu ? ZSRR przede wszystkim sprzeciwi
si ujawnieniu danych dotyczcych potencjau ekonomicznego.,
CELE. 22 wrzenia 1947 r Komitet Europejskiej Wsppracy Gospodarczej przekaza
administracji amerykaskiej projekt czteroletniego programu odbudowy gospodarki pastw
uczestniczcych w konferencji paryskiej (12.07.1947). Postulowano w nim:
o

Wzrost produkcji rolnej do poziomu z 1938 r.

Wzrost produkcji przemysowej powyej poziomu z 1938

Osignicie wewntrznej rwnowagi finansowej

Rozwj integracji gospodarczej

Likwidacj deficytu dolarowego poprzez rozwj eksportu i pomoc finansow i

gospodarcz USA w wysokoci 19,3 mld dolarw.

ZAKRES. Ostatecznie Truman obniy deklarowan sum pomocy finansowej z 19,3

mld do 17 mld dolarw przedstawiajc Kongresowi Europejski Program Odbudowy (EPO)
19.12.1947 r.

Ostatecznie do 30 czerwca 1952 r. wysoko przyznanych rodkw zamkna si sum

ok. 13,9 mld dolarw.
ZAKRES . 3 kwietnia 1948 r. Kongres uchwali ustaw o wsppracy gospodarczej,
przewidujc przyznanie pastwom europejskim pomocy finansowej i ekonomicznej na okres 4 lat.
Ustawa nie okrelaa wysokoci przyznanych rodkw, co byo rwnoznaczne z tym, i
administracja amerykaska musiaa w kadym roku oddzielnie wnioskowa o przyznanie
odpowiednich kwot. Ustawa zalecaa rwnie utworzenie organizacji, ktra miaaby koordynowa
wspprac pastw europejskich. 4 kwietnia Truman podpisa ustaw.
ZAKRES. 16 kwietnia 1948 r. utworzono Organizacj Europejskiej Wsppracy
Gospodarczej (OEEC). Naleay do niej:
o

16 pastw europejskich zrzeszonych wczeniej w CEEC Austria, Belgia, Dania,

Francja, Grecja, Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Norwegia,
Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Wielka Brytania, Wochy

Przyjte zostay trzy zachodnie strefy okupacyjne Niemiec, a w 1949 RFN

W charakterze czonka zwyczajnego zostaa przyjta w 1959r. Hiszpania

CELE. Kade z pastw objtych ustaw Kongresu dyo do osignicia kilku,

niekiedy sprzecznych ze sob celw:
o

Zwikszenie produkcji, co byo uwarunkowane wzrostem nakadw

inwestycyjnych

Przezwycienie inflacji, wymuszajcego ograniczenia inwestycyjne (sprzeczno

z pierwszym)

Odbudowa wewntrznej rwnowagi finansowej, ktra bya moliwa przez

zwikszenie eksportu. Grozio to jednak pozbawieniem rynkw krajowych dbr
konsumpcyjnych, osabieniem bodcw motywacyjnych i w konsekwencji
niepokojami spoecznymi.

ZAKRES. Europejski Program Odbudowy realizowany by od 4 kwietnia 1948 r. do

30 czerwca 1952 r.
Jedynie pastwa neutralne podczas wojny Irlandia, Portugalia i Szwecja
zobowizane zostay do spaty otrzymanych kwot.
EFEKTY. Pomoc finansowa i ekonomiczna USA uchronia kraje Europy Zachodniej
przed dalsz destabilizacj gospodarcz.
o
o
o

Produkcja przemysowa tych krajw w 1949 r. osigna 110% prod. z 1938 r.,
a w 1951 r. 134% owej wartoci
Ju w 1949 r. oglne obroty handlowe pastw osigny przedwojenny poziom.
Zrwnowaono budety, zredukowano stopy inflacji, osignito wewntrzn
stabilizacj finansow.

Plan Marshalla czy interes amerykaski z europejskim, poniewa rodki

przyznane przez USA byy w zasadzie przeznaczone na zakup towarw i surowcw
amerykaskich

Plan Marshalla stworzy zaczyn dla pniejszej gospodarczej integracji

europejskiej,

W odpowiedzi na plan Marshalla blok wschodni stworzy RWPG

26. Geneza, charakter i znaczenie pierwszego kryzysu berliskiego.

Geneza:
Na konferencji londyskiej pastw Unii Zachodniej I USA(23 luty 6 marca i 20
kwietnia 1 czerwca 1948r) uzgodniono wczenie francuskiej strefy
okupacyjnej do Bizonii i utworzenie Trizonii(zrealizowane 8 kwietnia 1949r.)
Niemcy Zachodnie uznano oficjalnie za uczestnika planu Marshalla.
Zapowiedziano wydanie polecenia do wszczcia przygotowa do powoania
zgromadzenia konstytucyjnego w Niemczech.
Pastwa zwizane z ZSRR nie pozostay bezczynne. W lutym 1948r. ministrowie
spraw zagranicznych Czechosowacji, Jugosawii i Polski potpili metod
separatystycznego rozpatrywania kwestii niemieckiej, a take skrytykowali
sytuacj w strefach zachodnich Niemiec. ZSRR proponowa przeprowadzenie
debaty naforum Sojuszniczej Rady Kontroli nad zagadnieniami demokratyzacji,
demilitaryzacji. Przedstawiciele mocarstw zachodnich odmwili. W ten sposb
przestao istnie ostatnie forum koordynacji polityki czterech mocarstw w
Niemczech, oraz wszystkie instytucje czterostronne.
Zerwanie tej wsppracy dao pocztekwydarzeniom zapocztkowujcym
pierwszy kryzys berliski.
Przebieg:
31 marca marszaek Sokoowski rozcign kontrol na drogi dojazdowe do stref
zachodnichBerlina.
Surowa kontrola na drogach dojazdowych w pierwszych dniach
kwietnia spowodowaa due zakcenia w ruchu i wywoaa due
zdenerwowanie w caej Europie. Do Berlina Zachodniego zaczto
kierowa zaopatrzenie drog powietrzn. Zwielokrotni si pasaerski
ruch samolotowy.
Mocarstwa zachodnie odrzuciy radzieck propozycj przeprowadzenia w
Niemczech jednolitej reformy walutowej. Reforma walutowa w strefach
zachodnich, ktra miaa obj rwnie strefy zachodnie Berlina, ogoszona
zostaa 18 czerwca 1948r.
Decyzja wywoaa zamieszanie w radzieckiej strefie okupacyjnej. Masa starych
rodkw patniczych moga zrujnowa gospodark caego Berlina i strefy
radzieckiej, gdzie pozostawaa w obiegu.
Powoujc si na to, dowdztwo radzieckie ogosio 18 czerwca 1948r.
ograniczenie ruchu pocigw i samochodw midzy strefami zachodnimi a
Berlinem.
24 czerwca wadze radzieckie wstrzymay ruch kolejowy oraz dostawy ywnoci
do zachodnich sektorw Berlina. Wieczorem wojska brytyjskie i amerykaskie
stany w pogotowiu bojowymna granicy z radzieckim sektorem miasta. Tak
rozpocza si blokada Berlina, ktra zapocztkowaa pierwszy kryzys berliski.

26 czerwca Wielka Brytania owiadczya swoj gotowo do prowadzenia

dziaa wojennych
28 czerwca prezydent Truman podj decyzj o utrzymaniu zachodnich stref
Berlina za wszelk cen oraz uruchomienia mostu powietrznego w celu
umoliwienia ruchu pasaerw i niezbdnych dostaw.
Signito te do dyplomacji atomowej: do Niemiec Zachodnich przysano dwa
skrzydastrategicznych bombowcw B029 przystosowanych do przenoszenia
bomb atomowych.
2 sierpnia Stalin przyj ambasadorw mocarstw zachodnich. Omwili oni ze
Stalinem aspekty kryzysu berliskiego. Stalin wyrazi gotowo zniesienia
ogranicze transportowych, jeeli z zachodnich sektorw Berlina zostanie
wycofana odrbna waluta i na jej miejsce wprowadzona bdzie waluta strefy
radzieckiej. Domaga si te odroczenia decyzji w sprawie utworzenia rzdu
zachodnioniemieckiego.
6 sierpnia mocarstwa zachodnie wyraziy zgod na wprowadzenie marki strefy
radzieckiej do caego Berlina, pod warunkiem zdjcia ogranicze
transportowych.
30 sierpnia ustalono wspln dyrektyw dla czterech naczelnych
dowdcw wojskokupacyjnych w Niemczech. Nakazywaa ona znie
ograniczenia w cznoci, transporcie i handlu midzy strefami
zachodnimi a Berlinem oraz midzy strefami zachodnimi i radzieck
stref okupacyjn; wprowadzi mark strefy radzieckiej jako jedyn
walut w Berlinie i powierzy kontrol tej operacji wsplnej komisji
finansowej zoonej z przedstawicieli czterech naczelnych dowdcw.
7 wrzenia wskutek braku porozumienia midzy dowdcami rozmowy zostay
przerwane.
Pod koniec wrzenia kwestia Berlina trafia do rozpatrzenia do Rady
Bezpieczestwa ONZ
W Berlinie zaostrza si konflikt. W strefie brytyjskiej powstay separatystyczne
wadze. W strefie amerykaskiej powstaa komendantura zachodnioberliska.
Z pocztkiem 1949 r. ZSSR zaproponowa wznowienie bezporednich
rozmw w sprawie Berlina i Niemiec. W wywiadzie z 31 stycznia 1949r.
Stalin owiadczy, e gotw jest zlikwidowa ograniczenia
komunikacyjne, jeli uczyni to te mocarstwa zachodnie.
4 maja 1949r. uzgodniono zniesienie ogranicze. Dokonano tego w cigu 7 dni,
tak jak zaplanowano.
Znaczenie: Dokona si ostateczny rozam w kwestii wsppracy pastw
zachodnich i ZSRR.
Niemcy podzieliy si na 2 kraje: RFN(7 wrzenia 1949r.) i NRD (7 padziernika
1949r.).
Wzrosy wpywy amerykaskie w zachodniej strefie Europy, a sam kontynent
podzieli si ostatecznie na 2 czci(wschodni pod kontrol ZSRR i
zachodni). Stan ten utrzymywa si przez cay czas trwania zimnej wojny.
Rozpoczcie przez ZSRR planu atomowego.
27. Pakt brukselski- okolicznoci utworzenia i cele politycznowojskowe.
Utworzenie Kominformu(22-27.09.1947) i oskarenia danowa o prowadzenie
przez pastwa zachodnie polityki imperialistycznej i zmierzanie do wojny
budzio coraz wikszy niepokj wrd pastw zachodnich. Ponadto Moskwa
coraz bardziej umacniaa swoje wpywy w Europie rodkowo-Wschodniej.

Bezporedni przyczyn utworzenia paktu by za przewrt w Pradze

20.02.1948r.
Ju w padzierniku 1947roku francuski MSZ Bidault wezwa kraje Europy zach.
Do wsplnego przeciwstawienia si radzieckiej ekspansji i agresji.
W grudniu tego samego roku szef dyplomacji brytyjskiej Bevin niejako
rozszerzy t propozycj- wystpi z propozycj zawarcia przez pastwa
zachodnioeuropejskie paktu militarnego gwarantowanego przez USA (wczeniej
podj rozmowy z Marshallem i Bidaultem).
Projekt brytyjski we wsppracy z Francj zakada wspprac francuskobrytyjsk w oparciu o porozumienie w Dunkierce (04.03.1947), ktre mwio o
wsplnym przeciwstawieniu si w razie ew. agresji niemieckiej. Pomysowi temu
sprzeciwiy si kraje Beneluxu i zaproponoway, by organizacja opieraa si na
podobnych zasadach, co ONZ. Francja pocztkowo nie chciaa tej ugody, lecz
zmieniono zdanie po tym, jak ZSRR zajo Czechosowacj .
W efekcie 17.03.1948 roku Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia,
Luksemburg podpisay w Brukseli : Pakt o wsppracy militarnej, politycznej,
kulturalnej na 50 lat. Sygnatariusze opowiedzieli si za automatycznym
udzieleniem sobie wzajemnej pomocy militarnej w razie zagroenia, spisano te
dodatkow klauzul mwic o tym, e w przypadku zagroenia ze strony
Niemiec rwnie pastwa podejm wspprac. Co wicej za cel uznali
odbudow wzrostu gospodarczego, a sprzyja temu miay wsplne konsultacje
i dziaania (mia to by wyznacznik samopomocy).
Pakt brukselski stanowi kolejny krok na przekr ekspandujcemu
komunizmowi i by protoplast NATO .
28. NATO i polityczno- wojskowa integracja zachodu
Chcc rozpocz analiz genezy, struktury i znaczenia NATO musz wyj
od paktu Unii Zachodniej, ktry by pocztkiem integracji europejskiej, a
nastpnie przyczyn, dziki ktrej wanie taka forma NATO zostaa
zaakceptowana przez pastwa europejskie.
Unia Zachodnia
Za pomoc doktryny Trumana i planu Marshalla Waszyngton
stara si globaln koncepcj pax americana(nieformalne okrelenie
polityki zagranicznej USA, podkrelajce decydujcy wpyw tego
pastwa na ksztatowanie si stosunkw midzynarodowych w
wiecie. Uywane pod koniec II wojny wiatowej, gdy Waszyngton
wydawa si kreowa przyszy porzdek wiata.), take w dziedzinie
wsppracy z Europ Zachodni , tak aby przyporzdkowa j sobie
militarnie i stworzy siatk sojusznikw.
Jednak Londyn nie godzi si jeszcze z pomysem dwubiegunowego
sojuszu, do ktrego Waszyngton niewtpliwie zmierza. Konserwatyci z
Churchillem na czele wysuwali program integracji europejskiej, ktry Partia
Pracy staraa si realizowa. Brytyjscy politycy uwaali, e Wielka Brytania
powinna przewodzi procesom integracji europejskiej, co odpychaoby
Zwizek Radziecki od spraw europejskich i jednoczenie poredniczyaby w
sprawach midzy USA a Europ, co hamowaoby hegemonizm amerykaski.
4 marca 1947r.- pierwszy krok, czyli sojusz brytyjsko- francuski podpisany w
Dunkierce.
22 stycznia 1948r.- Ernest Bevin( brytyjski minister spraw zagranicznych)
wystpi z propozycj rozszerzenia sojuszu o kraje Beneluksu.
17 marca 1948r. - podpisanie przez 5 pastw:Belgi, Holandi, Francj,
Lksemburg i Wielka Brytani paktu Unii Zachodniej(tzw. traktat brukselski).

Postanowienia traktatu: wsppraca gospodarcza, spoeczna, kulturalna i

wojskowa, przy czym sygnatariusze zobowizali si do pomocy i poparcia
kademu z krajw- sygnatariuszy w przypadku zagroenia zbrojnego w
Europie.
Pojawia si take wojskowa inicjatywa europejska pod adresem USA.
Po podpisaniu traktatu brukselskiego Georges Bidault(francuski minister spraw
zagranicznych) i Ernest Bevin( brytyjski minister spraw zagranicznych) zwrcili
si do Georga Marshalla z propozycj omwienia europejsko- amerykaskiej
wsppracy wojskowej.
11 czerwca 1948- rezolucja Vartenberga uchwalona przez senat, ktra pozwala
na zawieranie sojuszy w czasie pokoju poza kontynentem amerykaskim. Fakt
ten sprzyja zamiarom Departamentu Obrony, ktry dy do wzmocnienia
potencjau wojskowego USA przy pomocy sojusznikw. Wezwanie do tworzenia
blokw militarnych w celu zapobiegnicia sowieckiemu zagroeniu
Geneza NATO
Od maja 1948 zaczto wspomina o utworzeniu paktu atlantyckiego ,
do ktrego miay wej pastwa paktu brukselskiego, USA i Kanada. Ju w lipcu
1948 gen. Lyman Lemintzer( genera armii amerykaskiej) uczestniczy w
obradach Komitetu Wojskowego Unii Zachodniej( komitet ten powsta na
podstawie traktatu brukselskiego). W padzierniku 1948r. Na skutek kryzysu
berliskiego powstao zwarte porozumienie dot. bezporedniej wsppracy w
sferze militarnej midzy USA i Kanad a Uni Zachodni. Miao ono charakter
dorany, poniewa Amerykanom nie odpowiadaa koncepcja rozszerzenia Unii
Zachodniej, oni chcieli utworzenia Paktu Pnocnoatlantyckiego. Taktyk USA
byo, by projekt wstpny opracowany zosta przez Rad Konsultatywn Unii
Zachodniej, natomiast rokowania i ostateczny projekt tworzono w
Waszyngtonie od 10 do 28 grudnia 1948. Negocjacje trway take w pierwszych
miesicach 1949 roku. Jednoczenie trway zabiegi przycignicia kilku pastw
do paktu. Ostatecznie USA i Kanada zaprosiy do uczestnictwa: Norwegi(ktra
wczeniej odpowiadaa si bardziej za uczestnictwem w pakcie
skandynawskim), Dani, Islandi, Portugali i Wochy. Tekst przedstawiony dwa
tygodnie przed podpisaniem Zwizek Radziecki uzna za sprzeczny z
postanowieniami Wielkiej Trjki, z Kart NZ oraz z traktatami sojuszniczymi
ZSRR z Wielk Brytani z 1942r. I z Francj z 1944r.
4 kwietnia 1949r.- podpisano traktat waszyngtoski( dokument, ktry da
podstaw Paktowi Pnocnoatlantyckiemu)
Postanowienia traktatu:
Czonkowie NATO zobowizali si przestrzega Karty NZ, rozwija pokojowe
stosunki midzynarodowe, umacnia indywidualn i zbiorow zdolno
obronn, konsultowa si w razie zagroenia ktregokolwiek z
sygnatariuszy(art.4), udziela sobie pomocy w razie ataku zbrojnego(art5.),
wspdziaa w Radzie NATO i w Radzie Obrony.
24 sierpnia 1949r.- pakt wchodzi w ycie i zostaje zawarty na 20 lat.
Zgodnie z oczekiwaniami Waszyngtonu NATO stao si narzdziem
zwikszenia siy militarnej USA poprzez siatk sojuszy w Europie, instrumentem
wojskowej dominacji w Europie Zachodniej oraz polityki z pozycji siy wobec
ZSRR i zalenych od niej pastw. Pakt otworzy moliwo szerokiego eksportu
broni. Kolejnym nastpstwem podpisania paktu bya proba czonkw Europy
Zachodniej o udzielenie pomocy.
14 padziernika 1949r. Kongres uchwali program pomocy dla zagranicy w
wysokoci 1514 mln dolarw, z czego 1 mln dolarw przekazano pastwom
europejskim.

18 lutego 1952r.- do struktur NATO docza Turcja i Grecja.

5 maja 1955r- ratyfikacja ukadw paryskich( podpisane 1923 padziernka
1954 przez Wielk Brytani, Belgi, Francj, Holandi, Kanad, Luksemburg,
Stany Zjednoczone oraz Wochy i RFN. Gwnym postanowieniem byo
wczenie RFN do struktur NATO). Dodatkowo, poprzez poszerzenie paktu
brukselskiego o Wochy i RFN powstaa organizacja polityczno- wojskowa o
nazwie Unia Zachodnioeuropejska. Zniesiony zosta status okupacyjny RFN,
nastpia te jego czciowa remilitaryzacja, cho utrzymano stacjonowanie
wojsk paktu pnocnoatlantyckiego na terenie RFN.); RFN docza do NATO.
*efektem doczenia RFN do NATO byo powstanie Ukadu Warszawskiego- 14
maja 1955*
Skutki:

zerwanie USA z polityk izolacjonizmu

sojusz wojskowy pastw

integracja ponad kontynentalna

wsplne dziaanie na rzecz obrony przed ZSRR oraz na rzecz pokoju

Podsumowanie i dodatkowe informacje o NATO:
Konsekwencj podpisania Paktu byo zerwanie przez Stany Zjednoczone z
polityk izolacjonizmu. Zgodnie z 51 artykuem Karty Narodw Zjednoczonych,
na ktry powouj si sygnatariusze, ukad ma charakter obronny. Tre jego
przewiduje wzajemn pomoc wojskow na wypadek ataku na jednego z
uczestnikw porozumienia, traktujc j jako wspln obron. Uznano take, e
wsplna obrona bdzie obowizywaa rwnie wtedy, gdy taki atak nastpi na
obszarze na pnoc od zwrotnika Raka. Siedzib wadz NATO byy kolejno
Londyn (do 1952) i Pary (do 1966), nastpnie Bruksela.
Najwyszym i jedynym organem statutowym jest Rada Atlantycka, ktra
ustanawia inne organy i ustala ich kompetencje. Zbiera si kilka razy w roku na
szczeblu ministerialnym, ale praktycznie obraduje stale w osobach staych
przedstawicieli w randze ambasadorw. Pracami Rady kieruje sekretarz
generalny. Do najwaniejszych zada Rady zalicza si: konsultacje polityczne
pomidzy czonkami, wyznaczanie dyrektyw dla wadz wojskowych, obron
cywiln, ustalanie wysiku zbrojeniowego pastw czonkowskich.
Najwyszym organem wojskowym jest Komitet Wojskowy, w skad ktrego
wchodz szefowie sztabw wszystkich pastw czonkowskich oprcz Islandii.
Uchway organw kolegialnych wymagaj jednomylnoci. Obszar strategiczny
dzieli si na trzy dowdztwa: Europy SACEUR, z siedzib w Brukseli, Oceanu
Atlantyckiego SACLANT, z siedzib w Norfolk (Stany Zjednoczone) i kanau La
Manche CHANCOM, z siedzib w Portsmouth (Wielka Brytania), oraz jedn
strategiczn Grup Regionaln KanadaStany Zjednoczone. Pocztkowo NATO
funkcjonowao zgodnie z doktryn masowego odwetu, a od 1961 elastycznego
reagowania.
Cz dodatkowa- dalsze losy NATO w historii.
luty 1966r.- Prezydent De Gaulle stwierdzi, wiat zachodni nie jest ju
zagroony przez Wschd, a prawdziwe zagroenie dla Europy Zachodniej
stanowi NATO- strategia atlantycka, zakadajc na zasadzie eskalacji
wcignicie sojusznikw europejskich w konflikt zbrojny niezalenie od ich woli.
De Gaulle powiadomi prezydenta USA( Lyndon Baines Johnson), nastpnie
pastwa czonkowskie NATO o zamiarach wycofania si z organizacji i usunicia
wszelkich obcych armii z Francji.
30 czerwca 1966r.- Francja odchodzi z NATO. Jej decyzja spowodowaa
zachwianie si dorobku strategicznego i logistycznego organizacji. Straty te
chciano wyrwna modernizujc systemy dowdcze i wzmacniajc integracj

wojskow, a take przygotowujc warianty szybkiego przerzucania si

wojskowych z USA do Europy.
Grudzie 1967r.- raport Harmela - wskazanie potrzeby przeniesienia
ciaru dziaalnoci organizacji ze sfery wojskowej na polityczn( tzw.
drugi wymiar) W 1968r. Podjto starania o konsolidacj NATO w
trzecim wymiarze tzn. wok spraw ekonomicznych, spoecznych,
ochrony rodowiska i wymiany idei.
1969-1974r.- utworzenie 5 letniego planu zbroje. Efekt prb odbudowania
funkcji wojskowych NATO, by zapewni organizacji przetrwanie po 1969r.
Powstanie Eurogrupy jako proces rozszerzenia wymiarw NATO, ktre
przystosoway blok do warunkw odprenia w Europie i osabienia globalnej
pozycji USA( zaangaowanie wojskowe w Wietnamie, zmiana proporcji midzy
USA a EWG na korzy EWG). W idei europeizacji NATO chodzio o ty, by
europejscy czonkowie mieli aktywniejsz i bardziej samodzieln rol ni dotd.
Londyn liczy na wzrost swoich wpyww po wycofaniu si Francji ze struktur.
25 maja 1973r.- sekretarz stanu Henry Kissinger zgosi projekt nowej karty
atlantyckiej. By to projekt zgodny z doktryn Nixona i zakada zaoenie
szerszej wsplnoty atlantyckiej, zoonej z trzech czonw: europejskiego,
amerykaskiego i japoskiego oraz obejmujcej wsplnote w zakresie polityki,
gospodarki, wojska. Jednak Henry Kissinger wycofa si ze swojego planu po ty,
jak zosta on bardzo chodno przyjty w Europie, zwaszcza przez Francj.
Spadek znaczenia USA i NATO jako nosiciela pokoju na rzecz organizacji
europejskich. Rozpoczo si ukazywanie rozbienoci midzy interesami
amerykaskimi i europejskimi, a dodatkowo nieufno podsycay radzieckoamerykaskie pertraktacje na temat ograniczenia zbroje strategicznych.
Stany Zjednoczone nie informoway o przebiegu zdarze swoich sojusznikw.
Na arenie coraz bardziej zaczyna zyskiwa na znaczeniu integracja europejska.
Od 1977r. Pakt Atlantycki przygotowywa projekt programu dugofalowych
zbroje. USA i NATO kontynuowao wycig zbroje, chocia nie odpowiadao to
czci sojusznikw.
Na posiedzeniu Rady NATO w Waszyngtonie na szczeblu szefw pastw i
rzdw wytyczono dwa kierunki zbroje: rednioterminowy i dugofalowych.
Postanowiono zwikszy mobilizacyjn gotowo wojsk, w tym take gotowo
do przerzucania posikw amerykaskich przez Atlantyk. ; zwiksza wydatki na
obron; modernizowa siy w Europie \
12 grudnia 1979r.- uchwaa Rady NATO o dozbrojeniu filaru europejskiego,
ktra na zewnatrz miaa potwierdzi cisy zwizek pastw sojuszu
atlantyckiego i da wyra ambicji wojskowego przecignicia Ukadu
Warszawskiego, wewntrz zmierzaa jednak do zdyscyplinowania europejskich
sojusznikw.
Zamierzenia Waszyngtonu pokazay rnice midzy USA a Europ
wewntrz paktu. O ile Amerykanie chcieli integracji wojskowej, o tyle pastwa
europejskie chciay integracji gospodarczej i spoecznej. Oprcz tego Europa
zachodnia baa si wzrostu zbroje w pastwach Ukad Warszawskiego i zacza
by ulega na wszelkiego rodzaju nurty pacyfistyczne.
29 maja 1982r.- rozszerzenie NATO o Hiszpani.
2 lutego 1989r.- ocena dotychczasowych rokowa wiedeskich(rozmowy w
sprawie wzajemnej redukcji si zbrojnych i zbroje (z wyjtkiem si morskich) w
Europie rodkowej (dotyczyy obszaru Polski, Czechosowacji, NRD, RFN, Belgii,
Holandii i Luksemburga) podjte w 1973 z udziaem pastw NATO i Ukadu
Warszawskiego.), jednak uznano, e trzeba je przenie na forum caej Europy .

Obie strony (NATO i Ukad Warszawski) uznay to za dobry teren do

przyszego rozwizania rozbrojeniowego.
Kilkanacie lat dyskusji nie zaowocowao zawarciem umw (strony nie
mogy si pogodzi co do sposobu ustalania puapw zbroje, zakresu redukcji i
jej przebiegu).
Kolejne rokowania rozpoczy si w 1989. Uczestniczyy w nich 23 pastwa
NATO i Ukadu Warszawskiego, debatujce nad ograniczeniem
konwencjonalnych si zbrojnych w caej Europie. Ich celem byo ustanowienie
rwnowagi si konwencjonalnych w Europie (od Oceanu Atlantyckiego do Uralu)
na niszym poziomie, eliminacja dysproporcji w tym zakresie oraz usunicie
zdolnoci do niespodziewanej napaci. Zakoczyy si 19 listopada 1990
podpisaniem w Paryu na Spotkaniu Paryskim Traktatu o siach
konwencjonalnych w Europie (CFE). Po podpisaniu ukadu wiele pastw musiao
dokona powanej redukcji uzbrojenia.
Now sytuacj na arenie midzynarodowej by fakt podjtych rokowa
NATO- Rosja. Pierwszych efektem ewolucji stosunkw bya zgoda Ambasadorw
sojuszu 11 wrzenia 1996r. Na utworzenia rosyjskich biur cznikowych przy
strategicznych sztabach Belgii i USA uwarunkowane zgod Rosji na
ustanowienie analogicznych placwek przy swoich sztabach.
Dyplomacja rosyjska koncentrowaa swoje zastrzeenia w sprawie
rozszerzenia NATO na kwestii przyblienia wojskowej infrastruktury tego
sojuszu do terytorium Rosji. Przypominaa zapewnienia dane w tej sprawie w
latach 1989-1991 przez czoowe pastwa NATO. Proponowaa te uczynienie
OBWE centralnym ogniwem polityki bezpieczestwa europejskiego.
Javier Solana dowodzi niejednokrotnie, e Rosja dla NATO jest partnerem
trudnym, ale powinna by partnerem strategicznym. Odbyo si wiele
konsultacji w tej sprawie, jednak elementem dominujcym w tym okresie jest
uzgodniony w Moskwie dokument wiadczcy o rozpoczciu nowej ery
stosunkw midzy stronami.
27 maja 1997r.- Akt Stanowicy o Stosunkach dwustronnych, Wsppracy i
Bezpieczestwie midzy Rosj i NATO.
8-9 lipca 1997r.- zaproszenie Polski, Czech i Wgier do NATO.
29. Ukad Warszawski geneza i znaczenie
Ukad Warszawski ( waciwie Ukad o Przyjani, Wsppracy i Pomocy
Wzajemnej ) by to sojusz polityczno-wojskowy zawarty z inicjatywy Zwizku
Radzieckiego pomidzy krajami tzw. bloku komunistycznego. Zosta podpisany
14 maja 1955 roku w Warszawie przez Albani, Bugari, Czechosowacj, NRD,
Polsk, Rumuni, Wgry i ZSRR wchodzc w ycie 6 czerwca 1955r.
Podpisanie Ukadu Warszawskiego byo reakcj na powstanie NATO i
remilitaryzacj RFN (przyjtej do NATO w 1955). Celem wewntrznym sojuszu
byo ujednolicenie struktur wojskowych i podporzdkowanie ich ZSRR oraz
usankcjonowanie obecnoci wojsk radzieckich na terytorium NRD, Polski,
Rumunii i Wgier. Bya to ukryta pod hasami obrony interesw bloku pastw
komunistycznych prba jeszcze silniejszego zacinicia panowania sowieckiego
w Europie rodkowo-Wschodniej. Ukad mia obowizywa 20 lat z
automatycznym przedueniem o 10 lat, o ile adna ze stron go nie wypowie. W
1975 przeduono go o 10 lat, a w 1985 o dalsze 20.
Gwne organy - Doradczy Komitet Polityczny i Zjednoczone Dowdztwo
Si Zbrojnych (z siedzib w Moskwie) - byy przez cay czas istnienia sojuszu

podporzdkowane ZSRR i kierowane przez dowdcw radzieckich. Ukad

Warszawski prowadzi w cigu swego istnienia tylko jedn operacj wojskow
operacj "Dunaj". 21 sierpnia 1968 przeprowadzi interwencj podczas Praskiej
Wiosny w Czechosowacji, w ktrej nie wzia udziau tylko Rumunia.
W wyniku rozpadu bloku socjalistycznego w Europie (1989) nastpio
formalne rozwizanie ukadu na posiedzeniu w Pradze 1 lipca 1991.
30. Rywalizacja nuklearna i wycig zbroje.
Radziecki ekspansjonizm polityczny sta si sygnaem ostrzegawczym dla
reszty aliantw, szczeglnie dla USA. Radca ambasady amerykaskiej Kennan
zaleca opr wobec radzieckiej ekspansji swoje pogldy wyoy w tzw. dugim
telegramie. Dao to podwaliny dla oficjalnej doktryny containment, dajcej
pocztek rywalizacji midzy USA i ZSRR. Zasadniczym jego elementem byo
wejcie przez jedno z mocarstw w posiadanie broni jdrowej. Po zrzuceniu
bomb atomowych na Hiroszim i Nagasaki przez Amerykanw, zamkna ona
drog do budowy i zastosowania broni atomowej przez USA. Od 1942 pod
kierownictwem Roberta Oppenheimera rozpoczto realizacj projektu
Manhattan w bazie w Los Alamos. Owocem prac by pierwszy prbny wybuch
16 lipca 1945 oraz wczeniej wspomniane zrzucenie bomby na Hiroszim i
Nagasaki. W odniesieniu do wzmoonych wysikw pastw w dziedzinie zbroje
zaczto uywa terminu wycig zbroje. Wkrtce po powstaniu NATO USA
straciy monopol atomowy badania nad broni nuklearn prowadzono w ZSRR
jeszcze przed wojn, ale bez wikszych nakadw finansowych i tym samym
sukcesw. W czasie wojny wywiad radziecki systematycznie informowa Stalina
o postpach w projekcie Manhattan, amerykaski wywiad uwaa natomiast, e
radzieckie badania prowadzone byy rwnolegle z amerykaskimi i e radziecka
bro nie powstaa w wyniku kradziey projektw Amerykanw, co byo
ewidentn nieprawd. Po zakoczeniu wojny zintensyfikowano prace nad
programem nuklearnym, ktremu Stalin nada kryptonim programu Borodino.
Skutkiem tyche dziaa stao si przystpienie w 1949 do budowy urzdzenia
atomowego oraz pierwsza eksplozja bomby atomowej 26 sierpnia 1949 w
obecnoci awrientija Berii oraz Igora Kurczatowa (szefa programu Borodino)
wydarzeniu przypisano kryptonim pierwsza byskawica. Nie ogoszono na ten
temat adnego komunikatu, jednak lotnictwo USA odkryo skaenie atmosfery
nie byo jakichkolwiek wtpliwoci amerykaski monopol przesta istnie.
Amerykanie sdzili, e do utraty monopolu dojdzie okoo w poowie lat 50-tych,
biorc pod uwag ogromne zacofanie przemysu radzieckiego. Nie wzili jednak
pod uwag, e cay przemys nuklearny ZSRR tworzony by w swego rodzaju
izolacji, szed on swoim torem, zupenie nie przypominajc typowego
radzieckiego przemysu cikiego.
wczesn zdolno ZSRR do dotrzymania kroku Amerykanom wida na
przykadzie produkcji bomby wodorowej. USA podjy decyzj o realizacji tego
programu w 1950, 2 lata pniej 1 listopada 1952 przeprowadzono pierwsz
eksplozj bomby wodorowej, ZSRR natomiast pierwsz eksplozj przeprowadzi
w sierpniu 1953. Naley wspomnie, i w 1951 roku wydatki na zbrojenia w USA
wynosiy ok. 33 miliardy USD, natomiast w ZSRR ok. 20 miliardw USD. W
pierwszym kraju tak due wydatki zwizane byy z dobr koniunktur
gospodarcz, w ZSRR z postpujc ndz spoeczestwa.
Kolejnym istotnym wydarzeniem stao si umieszczenie przez ZSRR na orbicie
okooziemskiej 4 padziernika 1957 satelity Sputnik wydarzenie to okrelane
tzw. szokiem Sputnika. Dla opinii publicznej by to jednoznaczny znak, e ZSRR
przegonio USA w wycigu zbroje. Dla fachowcw to take dowd, i ZSRR

dysponuje rodkami zdolnymi do przenoszenia broni atomowej do kadego

miejsca na Ziemi. Jeli chodzi o wycig kosmiczny 12 kwietnia 1961 roku
ZSRR dokonao pierwszego zaogowego lotu w kosmos pierwszym
czowiekiem w kosmosie by Jurij Gagarin. Kilka tygodni pniej w kosmos
polecia amerykaski astronauta Alan Shepard.
Charakterystyczn cech wycigu zbroje by fakt, i duopol w posiadaniu broni
nuklearnej utrzyma si stosunkowo niedugo. Do grona posiadaczy doczya
Wielka Brytania (1952), Francja (1960), ChRL (1964), jednak w kontekcie
wycigu zbroje bez wtpienia dwoma motorami napdowymi byy USA i ZSRR.
Znaczcymi momentami w rywalizacji nuklearnej stao si ukady SALT I, SALT II
w latach 70-tych.
31. Znaczenie utworzenia ChRL dla zimnej wojny.
Chiska Republika Ludowa zostaa proklamowana 1. padziernika 1949 roku
przez Mao Tse-tunga. Miejscem proklamacji by plac w Pekinie, a bezporednim
efektem to, co Stany Zjednoczone nazway Utrat Chin, czyli upadek Czang
Kaj-Szeka (przegra wojn domow, po czym wyjecha na Tajwan) i dostanie si
Chin pod przewodnictwo Mao, co doprowadzio do ustanowienia ustroju
komunistycznego. Nastpnego dnia ChRL zostaa uznana przez Zwizek
Radziecki, ktry jednoczenie zerwa stosunki dyplomatyczne z rzdem
Kuomintangu (Chiska Partia Narodowa). Nastpnie stosunki dyplomatyczne z
ChRL nawizay kolejno: Bugaria (3X), Polska, Czechosowacja, Rumunia i
Wgry (4X), KRLD (5X), Mongolska Republika Ludowa (7X) i Albania (21X).
W roku 1949 wiat by ju podzielony na dwa bloki, a proklamowanie CHRL
dawao blokowi komunistycznemu sojusznika i du przewag komunizmu w
skali wiatowej, a Zachodowi ogromne pastwo w Azji, ktre moe by
realnym zagroeniem. Przebieg wydarze w Chinach zosta uznany za wielki
sukces ruchu komunistycznego i jego strategii wiatowego procesu
rewolucyjnego. USA poniosy bolesn porak. Daremna okazaa si dua
pomoc finansowa (400 mln dolarw w 1947r.) i zbrojeniowa USA dla
kuomintangowcw. W ich rkach pozosta Tajwan, ktry przez dugie lata suy
jako amerykaska baza u wybrzey ChRL. Rwnie Chiny zostay w efekcie
podzielone. Kuomintang od duszego czasu korzysta z poparcia i pomocy
Stanw Zjednoczonych. Byo to naturalne w warunkach wsplnej walki z
Japoni, ale po klsce miao ju odmienne cele obron ustrojowego i
politycznego oblicza Chin przed naporem komunistw i ideami rewolucji
spoecznej.
Kilka miesicy po swoim powstaniu, 14 lutego 1950 roku Chiska Republika
Ludowa podpisaa traktat sojuszniczy ze Zwizkiem Radzieckim. CHRL zaja w
polityce i propagandzie radzieckiej specjalne miejsce,( gdy wybucha wojna
koreaska, w ktrej stron bya popierana przez ZSRR Korea Pnocna, Stalin
nie chcc angaowa si otwarcie w konflikt, zada interwencji Chin). Chiny,
niejako w imieniu Zwizku Radzieckiego, interwenioway w wojnie koreaskiej,
wspieray komunistyczne partyzantki w Indochinach, na Malajach i Filipinach.

Aktywno chiska w Azji, zarwno pod wzgldem politycznym,

propagandowym i pomocy militarnej, momentami przewyszaa aktywno
radzieck. Propaganda bloku wschodniego przedstawiaa Chiny jako przykad
wszystkich pastw walczcych o wyzwolenie spod kolonialnego jarzma i
przeciwstawiajcych si amerykaskiemu imperializmowi
To Moskwa udzielia najwaniejszego wsparcia nowo powstajcym Chinom. Mao
nie by jednak zbyt wdziczny. W azjatyckim komunizmie zawsze bardzo silny
by pierwiastek narodowy, co porednio przyczyniao si do jego sukcesw w
walkach zbrojnych. Powodowao to take, i wizi pomidzy bratnimi partiami
nie byy zbyt silne oraz odrzucenie obcej zwierzchnoci, co jednak nie
wykluczao przyjmowania bratniej pomocy. Azjatyccy komunici rnili si od
swoich odpowiednikw z krajw bloku wschodniego tym, e do wadzy doszli
samodzielnie, nie objli jej dziki radzieckim czogom, nie byli wic zaleni od
Moskwy i nie mieli wobec niej adnych zobowiza. KPCh nie chciaa si
podporzdkowa KPZR, co w konsekwencji doprowadzio do zanegowania
przywdztwa ZSRR w wiatowym ruchu komunistycznym.Po mierci Stalina,
gdy tylko nadarzya si okazja, rzuci wyzwanie radzieckim komunistom.
Oskary ich o zdrad ideaw i postanowi obj przywdztwo w wiatowym
ruchu komunistycznym. Po wycofaniu si ZSRR z obietnic dostarczenia Chinom
bomby atomowej wraz z dokumentacj w czerwcu 1959r. dotychczasowa
przyja przeksztacia si w wrogo Pocztkowo przejawiaa si w
ideologicznej wojnie na sowa, w marcu 1969 roku o mao nie przerodzia si w
otwarty konflikt zbrojny. Dwa lata pniej Chiny dokonay kolejnego zwrotu
politycznego i rozpoczy proces normalizacji stosunkw ze Stanami
Zjednoczonymi, zakoczony nawizaniem stosunkw dyplomatycznych 1 marca
1979 roku. Ocieplenie stosunkw ze Stanami Zjednoczonymi nie wpyno
jednak na zmian linii ideologicznej Chin. Do mierci Mao funkcjonowa kult
jednostki. Chiny popieray te skrajny ideologicznie ruch Czerwonych Khmerw,
oraz podjy ekspedycj karn przeciwko Wietnamowi, ktry obali popierany
przez nie zbrodniczy reim Pol Pota. Niezmiennym priorytetem polityki Chin
byo przez te lata, i jest do tej pory, uzyskanie przez Chiny statusu mocarstwa
globalnego i przezwycienie tkwicych gboko w wiadomoci kompleksw
wynikajcych z historycznych dowiadcze obcej dominacji. Dlatego tak wielkie
znaczenie przywizyway Chiny do programu atomowego, zakoczonego
sukcesem w 1964 roku. Mao zdawa sobie zreszt spraw ju w roku 1950 z
tymczasowego charakteru sojuszu ze Zwizkiem Radzieckim. Ekspansjonizm i
zaborczo pnocnego ssiada musiay w kocu doprowadzi do konfliktu z
ambicjami mocarstwowymi Chin. Spr o granic na rzece Ussuri mia te
uwarunkowania historyczne Rosja narzucia Chinom traktat graniczny
wykorzystujc ich wewntrzn sabo. Napite stosunki z ZSRR nie poprawiy
si a do schykowego okresu ZSRR, kiedy w marcu 1985r. na Kremlu pojawia
si reformatorska ekipa Michaia Gorbaczowa. W lipcu 1986 roku we
Wadywostoku Gorbaczow proklamowa now er w stosunkach azjatyckich,

deklarujc zamiar otwarcia Dalekiego Wschodu na handel z Chinami oraz

czciowego wycofania si wojsk z Mongolii i Afganistanu. Na pocztku lat 90tych przystpiono do rozwizania trudnej kwestii granicznej. 16 maja 1991 roku
podpisano porozumienie o ustaleniu wschodniego odcinka granicy radzieckochiskiej, na ktrym w marcu 1969 roku doszo do krwawych star zbrojnych.
18 grudnia podpisano wspln deklaracj o podstawowych stosunkach
dwustronnych, na ktrej Rosja i Chiny zobowizay si do niewchodzenia w
adne ukady, ktre szkodziyby suwerennoci i bezpieczestwu drugiej strony
oraz do niedopuszczenia by ich terytoria byy wykorzystywane przez pastwa
trzecie przeciw suwerennoci i interesom bezpieczestwa ktrejkolwiek ze
stron.
Warto w tym kontekcie pamita, e w stosunki chisko-amerykaskie
pozbawione s podobnych zaszoci historycznych.
Po zwycistwie komunistw w chiskiej wojnie domowej i proklamacji
Chiskiej Republiki Ludowej 1 padziernika 1949 roku USA nie uznay wadzy
komunistycznej w Chinach, a wkrtce powstrzymywanie rozprzestrzeniania si
komunizmu stao si gwnym celem polityki USA w regionie Azji i Pacyfiku. W 2
dni po wybuchu wojny koreaskiej 25 czerwca 1950 roku prezydent USA Harry
Truman ogosi wysanie VII Floty amerykaskiej marynarki wojennej do
Cieniny Tajwaskiej w celu udaremnienia ewentualnego ataku na Tajwan. W
wojnie koreaskiej siy amerykaskie i chiskie walczyy przeciwko sobie gdy
chiscy ochotnicy wkroczyli do Korei Pnocnej w padzierniku 1950 roku z
ofensyw przeciw siom ONZ zoonym gwnie z Amerykanw. Po raz kolejny
Chiny i USA stany po przeciwnych stronach barykady, chocia tym razem nie
bezporednio, podczas wojny wietnamskiej w latach 60-tych i 70-tych, gdy
Pekin wspiera siy komunistyczne w pnocnym Wietnamie. W tym okresie USA
cay czas popieray siy nacjonalistyczne na Tajwanie, z ktrymi 2 grudnia 1954
roku zawarto ukad o wzajemnej obronie.
Zasadnicza zmiana w stosunkach chisko-amerykaskich nastpia za
prezydentury Richarda Nixona w USA. Waszyngton dostrzeg strategiczn
szans wynik z rozamu chisko-radzieckiego i postanowi znormalizowa
stosunki z ChRL. Sygnaem zbliajcego si przeomu byo przybycie
amerykaskiej druyny tenisa stoowego do Chin 10 kwietnia 1971 roku; 14
kwietnia Waszyngton znis ponad 20-letnie embargo handlowe wobec Chin. 911 lipca 1971 roku tajn wizyt w ChRL zoy doradca prezydenta USA ds.
bezpieczestwa narodowego Henry Kissinger, 15 lipca Nixon ogosi, e jako
pierwszy prezydent USA zoy wizyt w ChRL. 21 lutego 1972 roku Nixon
przyby do ChRL; na zakoczenie wizyty 28 lutego wydano tzw. komunikat
szanghajski w ktrym obie strony zadeklaroway wol normalizacji stosunkw
bilateralnych i redukcji ryzyka wybuchu konfliktw midzynarodowych oraz
wypary si de hegemonicznych w regionie Azji-Pacyfiku, za USA przyjy
do wiadomoci, e wszyscy Chiczycy po obu stronach Cieniny Tajwaskiej

utrzymuj, e istniej tylko jedne Chiny i e Tajwan jest czci Chin i wyraziy
zainteresowanie pokojowym rozwizaniem kwestii Tajwanu przez samych
Chiczykw. Nie nawizano jednak stosunkw dyplomatycznych. Ustalono
jedynie, e amerykaski przedstawiciel wysokiego szczebla bdzie regularnie
przyjeda do Pekinu w celu wymiany pogldw. Podre takie co roku odbywa
Kissinger. W grudniu 1975 roku Chiny odwiedzi kolejny prezydent USA Gerald
Ford. Mimo rozwoju kontaktw i wymiany chisko-amerykaskiej pena
normalizacja stosunkw nie bya moliwa, poniewa Stany Zjednoczone dugo
nie realizoway warunku komunikatu szanghajskiego w sprawie Tajwanu, lecz
nadal w praktyce realizoway koncepcj dwojga Chin. 15 grudnia 1978 roku
ChRl i USA ogosiy komunikat o ustanowieniu stosunkw dyplomatycznych, w
ktrym USA uznay rzd ChRL i e Tajwan jest czci Chin. Masakra na placu
Tienanmen w czerwcu 1989 roku wywoaa gboki kryzys w stosunkach
chisko-amerykaskich. Administracja Busha naoya na Chiny sankcje
dyplomatyczne, zamraajc kontakty na wysokim szczeblu, i sankcje
ekonomiczne, midzy innymi zakazujc sprzeday broni i sprztu wojskowego,
zakaz eksportu satelitw, moliwo odmowy sprzeday towarw i technologii
nuklearnej. 24 maja 2000r. Izba Reprezentantw USA uchwalia przyznanie
Chinom normalnych stosunkw handlowych(czyli KNU) po ich wejciu do WTO
(wiatowa Organizacja Handlu). Po zamachach terrorystycznych w Nowym
Jorku i Waszyngtonie 11 wrzenia 2001r. Waszyngton uzna, e przychylno
Chin jest niezbdna w polityce zagranicznej USA globalnej wojnie z
terroryzmem.
Transformacja Chin rozpocza si w styczniu 1972 roku gdy prezydent Richard
Nixon i sekretarz stanu Henry Kissinger w czasie wizyty w Pekinie rozmawiali z
jak si zdawao nieprzejednanym wrogiem. I zmienili bieg historii. Wkrtce
potem, Chiny otwarcie odciy si od Zwizku Sowieckiego. W grudniu 1978
roku Deng Xiaoping ogosi polityk otwartych drzwi, ktra przyczynia si teraz
do tego i Chiny odzyskuj swoj globaln pozycj. Nastpni prezydenci
przesunli stosunki z Chinami bliej centrum Amerykaskiej polityki. Wida byo
niezdecydowanie bo czasami Chiny nazywane byystrategicznym partnerem a
innym razem potencjalnym wrogiem. Ale polityka amerykaska utrzymaa si
na staym kursie zwikszenia obustronnego handlu, inwestycji i dobrobytu. I co
wicej blisze wizy z mocarstwami z Azji Wschodniej przyczyniaj si do
umocnienia bezpieczestwa. W przeciwiestwie do stosunkw amerykaskosowieckich z okresu Zimnej Wojny pomidzy Chinami a USA nie zaistnia gorzki,
niezjednany konflikt ideologiczny. A Chiny stay si entuzjastycznym
zwolennikiem rynku. Oba kraje chc stabilnoci w ich stosunkach i systemu
midzynarodowego, ktry zwiksza obroty handlowe i inwestycje.
Przejcie wadzy w Chinach przez komunistw i proklamowanie na placu
Tiananmen w Pekinie 1.10.1949 przez Mao Zedonga (czyt. Mao Tse-tung)
powstania Chiskiej Republiki Ludowej. -Byo to najwiksz porak polityki

powstrzymywania. Waszyngton odebra ten fakt jako wielki sukces komunistw

i poszerzajc si stref wpyww Stalina.
-Utworzenie ChRL byo kolejnym czynnikiem do zdefiniowania efektu domina.
-dla USA pokonanie Chin byo spraw honoru, uwaali za swj obowizek
obron wiata, szczeglnie Europy przed komunizmem.
-od tego momentu diametralnie zmieni si ukad si na Dalekim Wschodzie
-Amerykanie zaangaowali si w konflikt koreaski i Indochiny, aby
przeciwstawi si efektowi domina.
-W roku 1950 Chiska Republika Ludowa zawara ukad o przyjani i wsppracy
z ZSRR. Dwa kraje komunistyczne stay si dominujc si w regionie. ( do
wojny wietnamskiej, gdzie stosunki Zwizku Sowieckiego i ChRL pogorszyy si)
-Take w 1950 W. Brytania uznaje ChRL ze wzgldu na Hongkong-cz
brytyjskiego imperium kolonialnego.
-7.10.1950 Chiny korzystajc z uwagi zwrconej na Kore wkroczyy do Tybetu i
wcieliy kraj do ChRL -Armia chiska dowodzona przez Lin Piao, potem Peng Tehuaia zostaa wysana do Korei by wesprze Kim Ir Sena. Fakt ten pogbi nie
najlepsze ju wwczas stosunki Pekin-Waszyngton.
- Stany Zjednoczone z obawy przed ekspansj terytorialn Stalina i
rozpowszechnianiem si komunizmu wkroczyy do Wietnamu. -Chiny popary
komunistyczn partyzantk w Wietnamie -8.09.1954 powstanie Organizacji
Paktu Poudniowo-Wschodniej Azji(SEATO) majcej powstrzyma postp
komunizmu w Azji.
- jesieni 1965 roku wybucha w Chinach tzw. rewolucja kulturalna.
Zainicjowana przez Mao Zedonga ( czyt. Mao Tse-Tunga) jako prba
wyeliminowania jego politycznych rywali i wprowadzenia w ycie wasnych
koncepcji ideologicznych.
-Chiny stany na krawdzi wojny domowej, mordowano przeciwnikw Mao i
siebie nawzajem, kraj pogry si w terrorze, ktry pochon mnstwo ofiar
-rewolucja znalaza popularno wrd intelektualistw Zachodu, co byo
spowodowane nieznajomoci chiskich realiw -rewolucja zbiega si z
kulminacj konfliktu chisko-radzieckiego. -przyczyn konfliktu byy rnice
ideologiczne jak i niech chiskich komunistw do przyjcia roli radzieckiego
wasala -realna groba wojny z ZSRR skonia Chiczykw do wyciszenia
konfliktu z USA, ktry z ulg przyj fakt rozpadu bloku chisko-radzieckiego
-1971 amerykaskie poparcie umoliwia Chinom wstpienie do ONZ
-21.02.1972 Nixon przybywa do Pekinu, w konsekwencji ustanowiono misje
cznikowe w stolicach obu krajw. (SZOK NIXONA)

32. Porednie i bezporednie przyczyny wybuchu wojny koreaskiej.

Pwysep Koreaski od zakoczenia wojny rosyjsko-japoskiej w 1905 roku by
okupowany a w 1910 roku zosta anektowany przez Japoni. Stan ten
utrzymywa si a do II wojny wiatowej. Na konferencji kairskiej w 1943 roku
Roosvelt, Churchill i Czang-kaj Szek (generalissimus Republiki Chiskiej)
uzgodnili, e po wojnie Korea bdzie jednym, niepodlegym pastwem.
Natomiast podczas konferencji jataskiej Jzef Stalin zadeklarowa, e ZSRR
przystpi u boku aliantw do wojny przeciwko Japonii. 8 sierpnia wojska
radzieckie wkroczyy do Mandurii, ktr wkrtce zajy, a nastpnie podbiy
rwnie pnocn cz Korei (oddziay zatrzymay si na 38. rwnoleniku).
Tymczasem wojska amerykaskie, po przyjciu kapitulacji japoskiej, wkroczyy
do poudniowej czci pwyspu i obaliy utworzon Koreask Republik
Ludow (nic wsplnego z obecnym KRL-D), a wadz przeja amerykaska
administracja wojskowa (United States Army Military Government in Korea tzw.
USAMGIK). W grudniu 1945, na konferencji w Moskwie, USA i ZSRR ustaliy, e
powoaj midzy sob specjalna komisj, ktra zajmie si stworzeniem
jednego, wsplnego dla caej Korei rzdu, ktry mia zosta wyoniony poprzez
wybory. Jednak przeszkod w realizacji tego celu byy odmienne pogldy i
ustroje obu mocarstw. Na pnocy w lutym 1946 Kim Ir Sen, przewodniczcy
Komunistycznej Partii Korei, powoa Tymczasowy Komitet Ludowy Korei
Pnocnej i stan na czele tej czci pastwa. Wojsko przeladowao
ugrupowania prawicowe i narodowe, promujc idee komunistyczne. Z kolei na
poudniu, w strefie okupacyjnej USA, utworzono dwie gwne partie prawicowe:
Demokratyczn Parti Korei i Parti Narodow, ktre, wsppracujc z
Amerykanami, zajmoway si likwidacj ugrupowa komunistycznych. 10 maja
1948, pod nadzorem ONZ, odbyy si w Korei Poudniowej wybory
parlamentarne. Wyonione z nich Zgromadzenie Narodowe 12 lipca 1948 roku
uchwalio Konstytucj, a 8 dni pniej na stanowisko prezydenta zosta
powoany Li Syng Man. 15 sierpnia, po proklamowaniu przez niego konstytucji,
powstaa Republika Korei. W odpowiedzi na pnocy we wrzeniu utworzona
zostaa Koreaska Republika Ludowo-Demokratyczna, na ktrej czele stan
Kim Ir Sen. ONZ uznaa tylko rzd poudniowokoreaski, a pniej wydaa
rezolucj, zgodnie z ktr obce wojska miay zosta wycofane z Korei. Obydwa
mocarstwa si temu podporzdkoway wojska sowieckie opuciy pwysep w
grudniu 1948, a amerykaskie w czerwcu 1949 roku.
Obydwaj przywdcy podzielonego pastwa chcieli zjednoczy je pod swoim
wasnym reimem. Obydwaj nie mogli jednak zaatakowa wroga bez wsparcia
ktrego z wikszych, silniejszych pastw. Li Syng Man jednak takiego wsparcia
od Amerykanw nie dosta, poniewa USA nie chciao wywoa przez to wojny z
ZSRR i Chinami. Kim Ir Sen te pocztkowo nie by w lepszej sytuacji. To on
bardziej dy do wojny i planowa zrobienie z caej Korei kolejnego
komunistycznego pastwa na wiatowej mapie. Z tego te powodu od
utworzenia KRLD usilnie zabiega o poparcie Moskwy w swojej sprawie. Stalin
pocztkowo konsekwentnie odmawia, gdy rwnie nie chcia wda si w
konflikt z USA, nie dysponowa te w takim przypadku argumentem w postaci
broni jdrowej. Oba pastwa jednak stale czyniy przygotowania do przyszej
akcji militarnej, dlatego mielimy w tym czasie do czynienia z incydentami na
granicy przebiegajcej wzdu 38. rwnolenika, ktre w sierpniu 1949 roku
przybray nawet form maej wojny. W drugiej poowie 1949 sytuacja
zmienia si na korzy Korei Pnocnej. Po pierwsze, sowieci przeprowadzili w
sierpniu pierwsz prb jdrow, dziki czemu wzrs militarny potencja ZSRR.

Stalin jednak nie od razu zgodzi si na wojn, ale Kim Ir Senowi pomogo
jeszcze jedno istotne wydarzenie. 1 padziernika Mao Zedong proklamowa
powstanie Chiskiej Republiki Ludowej (w Chinach trwaa wojna domowa
pomidzy komunistami oraz narodowcami, wspieranymi przez USA, a
proklamowanie ChRL oznaczao wygran komunistw), co rwnie wzmocnio
pozycj pastw nie wspierajcych USA w regionie Azji, tym bardziej, e
Amerykanie niewiele zrobili, by uratowa Chiny przed rewolucj komunistyczn.
Mao natomiast od pocztku wspiera inwazj na Kore Poudniow, co nie moe
dziwi tym bardziej, e wielu Koreaczykw z pnocy pomagao ochoczo w
wojnie domowej chiskim komunistom. Ci weterani odegrali te pniej duo
rol w wojnie w swoim kraju. Zapalnikiem do wybuchu wojny staa si
wypowied sekretarza stanu USA, Deana Achesona, ktry stwierdzi 12 stycznia
1950 roku, e system globalnej obrony USA nie rozciga si na Kore
Poudniow. To wszystko przekonao Stalina do dania Kimowi zielonego
wiata na wojn, ktra rozpocza si 25 czerwca 1950 roku. Agresorem bya
Korea Pnocna, ktra miaa ogromn przewag militarn nad poudniem.
Ju dwa dni pniej rada ONZ uchwalia rezolucj, zgodnie z ktr do Korei
miay zosta wysane siy midzynarodowe. Chocia do wojny przystpio
ostatecznie a 14 rnych pastw, to 95% wojsk stanowili Amerykanie. Zmiana
zdania co do Korei i decyzja o wkroczeniu i obronie poudniowej czci
pwyspu bya podyktowana kilkoma czynnikami. Po pierwsze, administracja
USA baa si teorii domina, zgodnie z ktr, gdy jedno pastwo w regionie
przechodzi na komunizm, inne pastwa wkrtce robi to samo, niczym wanie
domino. Poniewa rok wczeniej rewolucja komunistyczna dotkna Chiny,
istniao due prawdopodobiestwo, e blok wschodni, po podbiciu Korei,
przejmie rwnie wadz w Japonii, ktra bya wanym partnerem i
strategicznym, i handlowym USA. Poza tym bya to okazja, by odnie chocia
niewielkie, bardziej psychologiczne, zwycistwo nad komunizmem i zdoby
jak przewag w wycigu z ZSRR, bez bezporedniego starcia z sowietami.
Korea staa si aren poredniej wojny dwch mocarstw.
25 czerwca 1950 - 27 lipca 1953:
a) przyczyny porednie: brak zainteresowania USA wobec Korei-> NIE JEST
WANA, 1 padziernika 1949 - utworzenie Chiskiej Republiki Ludowej
(rozszerzenie rewolucji komunistycznej, komunizm w stanie cigej ekspansji)->
Daleki Wschd podatny na komunizm: 1. destrukcja infrastrukturalnego
systemu wadzy-> ROZPAD KOLONIALIZMU, 2. zapa cywilizacyjna, 3. walki
narodowowyzwolecze, 4. bieda, wrzesie 1949 - pierwszy radziecki test
nuklearny (projekt Borodino), syndrom Monachium- przekonanie, e raz
zaspokojona agresja moe si powtrzy, zasady USA
b) przyczyny bezporednie: konflikt midzy KRLD (Koreaska Republika
Ludowo-Demokratyczna) a Republik Koreask, nieuregulowana sytuacja w
Korei, sojusz midzy KRLD a ChRL, brak stosunkw dyplomatycznych midzy
KRLD a Republik Koreask, agresja KRLD, zbrojenia KRLD (KRLD-> 250 tys.
onierzy z sowieckim sprztem, weterani wojny domowej w Chinach vs.
Republika Koreaska->
50 tys. onierzy o charakterze policyjnym),
obustronne denia do zjednoczenia Korei, Li Syng Man predystynowany przez
USA do przeprowadzenia demokratyzacji Korei, niezadowolenie spoeczestwa
poudniowokoreaskiego wobec autorytarnych rzdw Li Syng Mana (mier ok.
300 tys. ludzi w wyniku represji), incydenty graniczne, denia Kim Ir Sena

33.
Skutki i znaczenie wojny koreaskiej dla zimnej
wojny.
USA nie spodziewao si ataku pastw bloku komunistycznego w Korei, zakadali , e jeeli
dojdzie do agresji to bezporednio na Stany Zjednoczone lub w Europie Zachodniej. Korea
Poudniowa znajdowaa si poza stref obronn Stanw Zjednoczonych co byo wielokrotnie
zaznaczane w owiadczeniach amerykaskich czonkw sztabu jeszcze w roku 1949. Amerykanie
po wycofaniu swoich wojsk z terenu Korei Poudniowej pozostawili tam armi wyszkolon
waciwie tylko do speniania celw policyjnych.
-Korea Poudniowa nie miaa co prawda dla USA wikszego znaczenia strategicznego, jednak
obrona tego pastwa staa si dla Stanw Zjednoczonych wana ze wzgldw ideologicznych,
jeeli agresja obyaby si bez reakcji ze strony Waszyngtonu, byoby to bierne przyzwolenie na
agresj Komunistw, na co Ameryka nie chciaa i nie moga sobie pozwoli.
-Zwyciska inwazja komunistw w Korei , miaaby fatalny wpyw na Japoni, oddzielon tylko
niewielk odlegoci wanie od Korei, mogoby to spowodowa powstanie czego na ksztat
Komunistycznego monolitu w Azji, a to podwayoby dotychczas prozachodni orientacj Japonii
- USA przystpio do wojny wypeniajc polecenie Rady Bezpieczestwa, interwenioway wic
przeciwstawiajc si atakowi na cay wiat.
-Obie strony postrzegay pocztek konfliktu jako rozpoczcie spisku, Ameryka- Komunistycznego ,
natomiast druga strona amerykaskiego wymierzonego w pastwa bloku komunistycznego.
Kim Ir Sen, zanim podj decyzj o zaatakowaniu ssiada z poudnia, zapewnia Stalina, e atak ten
nie wie si z ryzykiem interwencji USA, bra pod uwag wspomniane wczeniej opinie na temat
tego, e Korea Poudniowa nie ley ju w zasigu obronnym Stanw, jednak on czy Stalin nie
zdawali sobie sprawy z roli systemu wartoci, ktry by i jest tak wany w polityce Stanw
Zjednoczonych.
Amerykanie uwaali, e agresja na Kore Poudniow jest pierwszym posuniciem skoordynowanej
chisko-radzieckiej strategii , ktre moe by wstpem do generalnego uderzenia.
26.11.1950r. Chiny uderzaj na Amerykanw w Korei (Amerykanie po uporaniu si z wojskami
Korei Pnocnej, posunli si zbyt daleko w kierunku granicy z ChRL, Mao obawia si ,e jeeli
nie powstrzyma amerykanw w Korei, bdzie musia z nimi walczy na terytorium Chin). Truman
jeszcze wczeniej wyda rozkazy amerykaskiej flocie wojennej by bronia Tajwanu. Truman
zwikszy rwnie pomoc militarn dla si francuskich zwalczajcych w Wietnamie ruch
wolnociowy kierowany przez komunistw Mao Zedong odbiera posunicia Stanw jako
zagroenie dla wadzy Komunistw w Chinach.
- Kryzys koreaski doprowadzi do wzrostu si w Europie i powstania NATO co pozwolio na
przetrwanie dugotrwaej konfrontacji ,w jak miaa si teraz przeobrazi Zimna Wojna
- po wojnie moemy zaobserwowa pocztek rozamu chisko-radzieckiego, wynikao to z faktu ,
e Chiny nie uzyskay pomocy od Moskwy ( za dostarczone zaopatrzenie Stalin da zapaty w
gotwce, ba si pomaga, poniewa nie chcia konfliktu ze Stanami Zjednoczonymi (i tutaj

malutka dygresja) o czym same Stany nie wiedziay i byy przekonane, e jeeli doszo ju do
konfliktu to za Kore Pnocn i ChRL stoi Moskwa.
- zdana prba przez sojusz Pnocnoatlantycki (dla niewiedzcych NATO XD) ( zaangaowanie
w konflikt) , Stany Zjednoczone zwikszyy 3-krotnie swoje rodki na obronno

Wedug Kissingera wojna koreaska bya pierwsz, w ktrej USA musiay skonfrontowa
sformuowan doktryn powstrzymywania z rzeczywistoci.
Wojna ta:
Ujawnia bezsilno ONZ, ktra moga patronowa wojskom MacArthura tylko dziki
wczeniejszemu bojkotowi ZSRR w RB
Utrwalia reim komunistyczny w Pnocnej Korei
Bya to pierwsza wojna ograniczona, w ktrej wiadomie zrezygnowano z militarnego zwycistwa
wobec groby uycia broni nuklearnej (mimo, e ZSRR nie mia jeszcze rodkw do jej
przenoszenia.)
Realizowano polityk powstrzymywania
Pogbia si wrogo midzy Pekinem, a Waszyngtonem byo to wbrew interesom obu krajw, a
byo celem Stalina. Odbio si to z korzyci dla Tajwanu tzn. utrwalio i ocalio amerykaskie
poparcie dla tej wyspy. Wrogo Pekin-Waszyngton pozwolia radzieckiemu dyktatorowi na
zdystansowanie si od wojny, skierowanie caego gniewu Ameryki na Pekin i wykreowanie ponad
dwudziestoletniego, a absurdalnego w wietle interesw oby stron konfliktu, z ktrego polityczne
zyski mia cign przede wszystkim ZSRR.
Wnioski, jakie wycigny Chiny, nie byy jednoznaczne. Pomimo wyranej przewagi przeciwnika w
dziedzinie materialnej, Chiny w wyniku wielu posuni militarnych i dyplomatycznych zdoay w
starciu z Ameryk uzyska wynik patowy. Rwnoczenie jednak musiay zapaci za t
konfrontacj wysok cen. W toku Zimnej Wojny nie doszo ju do innych star militarnych
chisko-amerykaskich.
Konflikt ten przeduy na jaki czas sojusz chisko- radziecki
Spowodowa take przyspieszenie sprawy remilitaryzacji Niemiec
Wybuch wojny w Korei przyspieszy rwnie zawarcie traktatu pokojowego z Japoni
To starcie na Dalekim Wschodzie uratowao Jugosawi przed projektowan inwazj Armii
Czerwonej
Przywrcono na nowo zbrojenia w USA wracajc do szczytowego poziomu z 1944 r.
Poprowadzi do wzrostu si w Europie i scementowania NATO (zbrojna pomoc aliantw udzielana
Amerykanom), USA zaczy odgrywa rol hegemona w Sojuszu Atlantyckim, od tej pory z
koalicji politycznej przeobrazi si w zintegrowan organizacj militarn, na czele ktrej stan
amerykaski naczelny dowdca.

Wstrzemiliwa i maoduszna pomoc dla Chin od ZSRR staa si zaczynem do rozamu Chisko
radzieckiego
Przegranym tego konfliktu by ZSRR, ktry w przekonaniu USA by inicjatorem caej awantury.
Spowodowao to ponowienie wielkich wydatkw USA na zbrojenia i zjednoczenie si sojuszu
antyradzieckiego z USA na czele.
Rewolucyjny przywdcy Azji Poudniowo-Wschodniej odkryli metod walki i taktyk polegajc na
unikaniu dziaa wojennych na wielk skal, a jednoczenie nkajc i osabiajc odporno
supermocarstwa.
34. Interesy mocarstw wiatowych w Indochinach do 1950 r.
Stany Zjednoczone:
Zakoczenie II wojny wiatowej przynioso zwrot w polityce zagranicznej USA,
ktre stay si stron nowego konfliktu i musiay stawi czoo Zwizkowi
Radzieckiemu.
Amerykanie przegrali batali o Chiny, gdzie zwycistwo odniosy siy
komunistyczne; w konsekwencji Chiny wydostay si spod amerykaskiej strefy
wpyww.
Nowa polityka zagraniczna wobec Azji i Pacyfiku, nazwana doktryn
powstrzymywania, zostaa ogoszona w marcu 1947 roku. Opieraa si ona na
zaoeniach dotyczcych szczeglnej odpowiedzialnoci USA za bezpieczestwo
w regionie.
Wyranie wskazano przeciwnika, czyli pastwa komunistyczne - ZSRR i Chiny
oraz zagroenie, jakim byo szerzenie si komunizmu wrd pastw regionu.
Moliwy "efekt domina" w rozszerzaniu si wpyww komunistycznych na
pastwa azjatyckie stanowi powane zagroenie dla amerykaskich interesw
gospodarczych w tej czci wiata.
ZSRR:
Upatrywa on moliwoci rozszerzenia komunizmu w caym regionie azjatyckim,
a w konsekwencji na caym wiecie. Kraje nalece do strefy wpyww ZSRR
zostay zmuszone do skopiowania ustroju politycznego oraz gospodarczego
ZSRR wprowadzano dyktatur partii komunistycznej i gospodark planow.
Sowieci dyli do wzmocnienia swojej potgi militarnej majcej im da
przewag nad wiatem zachodu, co chcieli wykona poprzez
ekspansjonistyczne zajmowanie kolejnych terenw, tworzc, tzw. zaplecze w
ludziach aby ukaza potg ZSRR.
Nie brali jednak udziau bezporednio w adnym konflikcie w Indochinach. Ich
pomoc ograniczaa si do sprzeday i transportu broni do krajw sojuszniczych.
Francja:
W czasie II wojny wiatowej Indochiny Francuskie byy okupowane przez
Japoczykw, lecz po jej zakoczeniu Francuzi planowali odzyskanie panowania
nad swoimi azjatyckimi koloniami. Doprowadzio to do konfliktu midzy Francj
a Viet Minhen ( Lig Niepodlegoci Wietnamu).
Francja (Pary) uznawaa si za obroc Wietnamu przed komunizmem i dyli
do utrzymania wpyww w tej czci Indochin.

Indochiny byy dla Francji koloni, po wojnie chcieli j odzyska, gdy znalazy
si pod aspiracjami Japonii. Indochiny byy furtk, kluczem, by od poudnia
dosta si do penetracji, eksploatacji Chin za pomoc rzeki- osi w Pn.
Indochinach dokadnie rozwidlenie w Poudniowych Chinach -MEKONG.

W czasie II wojny wiatowej Indochiny Francuskie byy okupowane przez

Japoczykw, lecz po jej zakoczeniu Francuzi planowali odzyskanie panowania
nad swoimi azjatyckimi koloniami. Doprowadzio to do konfliktu midzy Francj
a Viet Minhen (Lig Niepodlegoci Wietnamu) kierowanym przez komunist Ho
Szi Mina ( pseudo: Nioscy wiato).

Brudna wojna trwaa osiem lat, do 1954. Obecno Francji w Indochinach

cieszyo si minimalnym poparciem spoecznym. Armia tak stacjonujca bya
armi najemn, zoon z bezideowych wykonawcw polityki kadego, kto im
paci.

W 1954 roku miaa miejsce bitwa wok obozu francuskiego w Vien Bien
Hu. Wojskafrancuskie zostay otoczone przez Wietnam Pnocny- zaczli
strzela ze wzgrz ale z cikiej artylerii. Co byo szokiem, bo jak z cik
broni wdrapa si na wzgrza? A Wietnamczycy Pnocni pokonali szlak Ho Szi
Mina cieki lene, drki- na rowerach. Rozkrcili bro, spakowali na plecy i
tak im si udao, to, co byo w sumie niemoliwe.

Efektem tego byo to, e Francja musiaa opuci Indochiny.

Ale dla USA w tym momencie miao dylemat, gdy powstawaa luka. Std
pomys, byWietnam Poudniowy broni si sam, tylko naley mu pomc w
demokratyzacji kraju. Stddecyzja
o powoaniu na przywdc Ngo Dinh Diema, ktry wyksztacony by w USA i
pochodzi
z poudniowo- wietnamskiej ucywilizowanej rodziny.

Ta demokratyzacja miaa doprowadzi do obrony przed Pnoc, a take

pniej doprowadzi do wyzwolenia caych Chin.

Diem mimo swojego wyksztacenia stwierdzi jednak, e autorytaryzm

lepsz form rzdw. Prowadzi zacz polityk dyktatury, brutalnoci, presji. I
zamiast zalecza i poparcia sta si znienawidzony przez spoeczestwo.

I ten Diem nie da nic USA, generowa konflikty tumic protesty np.
mnichw buddyjskich- mimo, e nie byli za komunizmem, tylko nie popierali
jego polityki.

Pniej USA si obudzio i stwierdzono, e trzeba zrezygnowa z Diema.

USA obawiao si zalania komunizmem tej czci wiata. Zachowa

chciao jednak neutralno .USA zawsze traktoway Francj jako sojusznika nie
chciay si miesza w jej WEWNTRZNY przecie konflikt. Umywao wic rce
pomagajc tylko finansowo. Dawao im to zabezpieczenie, nie byli
zaangaowani bezporednio. Z czasem coraz wiksza liczba pocztkowo
doradcw amerykaskich, pniej onierzy przesdzia
o bezporednim zaangaowaniu USA do wojny.

Dlaczego? Bycie sojusznikiem Francji byo korzystniejsze, bo stanowia

ona naturaln zapor przed komunizmem. Cho USA popierao denia
niepodlegociowe Wietnamu, to nie szo im to w parze z komunistycznymi
rzdami Ho Chi Mina. USA w kocu II wojny wiatowej lansoway poddanie
Wietnamu pod zarzd powierniczy ( miaa by to Francja) -> niech Wietnamu
do USA. Odrzucenie przez Trumana prb nawizania stosunkw
dyplomatycznych przez Ho Chi Mina, skutkowao tym, e istniao
niebezpieczestwowsppracy z ZSRR.

Pary lansowa si jako obroca Wietnamu przed komunizmem.


Indochiny byy dla Francji koloni, po wojnie chcieli j odzyska, gdy
znalazy si pod aspiracjami Japonii. Indochiny byy furtk, kluczem, by od
poudnia dosta si do penetracji, eksploatacji Chin za pomoc rzeki- osi w Pn.
Indochinach dokadnie rozwidlenie w Poudniowych Chinach MEKONG. Jednak
nadzieje Francji okazay si ponne.

1940 stracone Indochiny ( szczeglnie Wienam) na rzecz Japonii.

Po 1945 Francuzi chcieli i wrcili na swoje kolonie.

Do 1954 speniali rol instrumentu gwarantujcego nie rozprzestrzenianie

si komunizmu na poudnie USA i prowadzili tak polityk : nie chcieli si
angaowa sami, wane i dobrejest to, e Francja tam jest bo broni wasnej
koloni a przy okazji zapobiega EFEKTOWI DOMINA.

USA nie mieli tam adnych interesw. Wpakowali si w konflikt, ktry

tylko pokaza ich sabo. A jak si okazao do zalania komunizmem nie doszo
na tak skal jakiej si spodziewano po wycofaniu wojsk z Wietnamu.

Z drugiej strony USA prezentowao postaw obrzydzenia dla Francji gdy

USA bardzo byo za samostanowieniem narodw, ale Francja postpowaa
inaczej. Ale mimo to, Francja bya zbyt wanym elementem w Indochinach.

26.04-20.07 1954- konferencja genewska zwoana w celu znalezienia

drogi do zjednoczenia Wietnamu oraz zaprowadzenia pokoju w Indochinach
(ZSRR, USA, Francja. Wielka Brytania
i Chiny, reszta pastw uczestniczya tylko w przypadku tematw ktre je
interesoway)

Dyskusja rozpocza si dzie po upadku Dien Bien Phu. Minister

francuski Bidault przedstawi plan francucki: rozcignicie na cay Wietnam
wadzy Bao Daia oraz zastrzegprawo Francji do obrony Wietnamu,

Plan zakoczenia konfliktu: uznanie przez Fr. Suwerennoci i

niepodlegoci Wietnamu Laosu i Kambody na ich terytoriach narodowych;
wycofanie wojsk, wolne wybory w celu powoania rzdu, wejcie pastw
indochiskich w skad Unii Francuskiej.; przerwaniedziaa wojennych.

Najtrudniej byo okreli lini demarkacyjn ustalonej pniej na 17.

rwnoleniku oraz dat wyborw- wyznaczono termin do VII 1956.

Nowym premierem zosta wanie Diem.

Niebawem USA zaczy si bardziej angaowa, wsppracowali z

Diemem, doprowadzili do profrancuskiego ich zdaniem Bao Daia i zastpienia
Pastwa Wietnamskiego Republik Wietnamsk.
35. Teoria domina i utworzenie SEATO.
Pojcie teoria domina pojawio si w 1954 roku, a stworzy je prezydent USA
Dwlight Eisenhover . Teoria zakadaa, e kade wydarzenie spoecznopolityczne wywouje nastpne zgodnie z cigiem przyczynowo- skutkowym.
Bya obecna w polityce amerykaskiej w Azji poudniowo- wschodniej, w czasie
zimnej wojny. Amerykanie zakadali, e jeli jakiekolwiek z pastw podda si
kontroli komunistw, to pozostae regiony wczeniej lub pniej take zostan
opanowane przez ten system.
Teoria domina leaa u podstaw amerykaskiego zaangaowania w Wietnamiepo tym jak w styczniu 1950 roku ChRL i ZSRR nawizay stosunki
dyplomatyczne z Demokratyczn Republik Wietnamu kierowan przez Ho Chi
Minha, 7 lutego Waszyngton uzna popierany przez Francuzw rzd Bao Daia.
Po wybuchu wojny w Korei 25 czerwca 1950 roku USA szybko nasiliy pomoc
gospodarcz i militarn dla pastw indochiskich kierujc si doktryn
powstrzymywania komunizmu: 3 sierpnia do Sajgonu w poudniowym

Wietnamie przybya pierwsza, 35-osobowa grupa amerykaskich doradcw

wojskowych tworzcych Military Assistance Advisory Group, a 23 grudnia USA,
Francja, Kamboda, Laos i Wietnam podpisay w Sajgonie porozumienie o
pomocy wojskowej. W kolejnych 4 latach Amerykanie w coraz wikszym stopniu
pokrywali ciar finansowy francuskich operacji wojskowych w Wietnamie, a
prezydent Dwight Eisenhower uzasadnia to teori domina, mwic e
przejcie Wietnamu przez komunistw oznaczaoby ryche podporzdkowanie
sobie przez nich caej Azji Poudniowo-Wschodniej.
Jako odpowied USA na indochisk klsk Francji 08.09.1954r. powstao
SEATO- a wic Organizacja Paktu Azji Poudniowo- Wschodniej. Utworzon j na
konferencji w Manilii- stolicy Filipin. Skupiaa 8 pastw: Australi, Now
Zelandi, Filipiny, Francj, Wielk Brytani, USA, Pakistan i Tajlandi (protok
do Paktu rozciga jego dziaanie take na nie nalece do SEATO Kambod,
Laos i Wietnam Poudniowy). Siedzib sta si Bangkok. Organizacja miaa
powstrzymywa postpy komunizmu w tym rejonie wiata. By nie dopuci do
zaognienia stosunkw z CHRL nie wczono Tajwanu do organizacji. SEATO za
cel uznao take pokojowe rozwizywanie sporw. Bya to jednak organizacja
nieefektywna gwnie z powodu zaoenia sygnatariuszy- i bd udziela sobie
wzajemnej pomocy w razie zagroenia nie automatycznie, ale zgodnie ze
swoimi konstytucyjnymi procedurami.
Znaczenie SEATO odzwierciedlia wojna USA w Wietnamie. Wwczas w
szczytowym momencie walk, gdzie walczyy USA, Filipiny, Tajlandia, Australia i
Nowa Zelandia , Francja i Pakistan ogosiy wystpienie z organw wojskowych
sojuszu (1967). Wycofanie wojsk SEATO z Indochin i wczeniejszy rozpad
Pakistanu w 1971r doprowadziy bezporednio do upadku organizacji formalnie
rozwizanej 30.06.1977.
36. PRZEJAWY I PRZYCZYNY BEZPOREDNIEGO ZAANGAOWANIA SI
USA W WIETNAMIE
Naley wskaza, e Amerykanie nie mieli w Wietnamie interesw
gospodarczych czy handlowych. Celem podjtych przez nich dziaa byo
powstrzymanie komunistycznej ekspansji na terenie Indochin. Decyzja o
interwencji wynikaa z tzw. teorii domina. Wychodzono z zaoenia, e
zwycistwo komunistw w Wietnamie doprowadzi do komunizacji caego
obszaru Azji Poudniowo-Wschodniej. Obawiano si rozpowszechnienia sie
komunizumu w caej Azji Poudniowo wschodnie, Iniochinach na zasadzie
teorii domina
Zaczo si niewinnie, od obecnoci doradcw amerykaskich i dostaw
sprztu dla poudniowowietnamskiego rzdu.
USA zdecydowaa si rwnie na udzia w konflikcie ze wzgldu na dobre
relacje czce je z Francj,
Zaangazowanie Amerykanw zwiazane byo rwnie z powstanie sojuszu na
terenie Azji poudniowo-wschodniej SEATO( organizacja wojskowo-polityczna
zaoona na podstawie Paktu Manili z 1954, z siedzib w Bangkoku. Bya
elementem systemu amerykaskich sojuszy antykomunisycznych o
charakterze polityczno-wojskowym ),
Kolejny czynnik to sabo struktury lokalnej na tym obszarze ( zacofanie
ekonomiczne; brak administracji, tradycji, waidomoci narodowej, edukacji,
elit politycznych)

 Wpyw na przystpienie Stanw Zjednoczonych do konfliktu mia rwnie

fakt , i Japonia prowadzia do 1945roku na terenie Azji polityke okupacyjn
(ekspoloatacja terenw), czemu USA byo przeciwne,
W 1963 r. w Wietnamie byo 23 tys. onierzy amerykaskich, 2 sierpnia
1964okrty wojenne USA zostay zaatakowane przez jednostki
pnocnowietnamskie w Zatoce Tonkiskiej.
Od poowy lat 1950. CIA prowadzia tajne operacje dywersyjne przeciwko
Pnocnemu Wietnamowi. Polegay one na nocnych rajdach zwerbowanych i
przeszkolonych na Tajwanie poudniowo-wietnamskich komandosw
przerzucanych odziami rybackimi do Wietnamu Pnocnego- gdzie niszczyli oni
wane gospodarczo i militarnie instalacje brzegowe.
7 sierpnia 1964 r. Senat USA zatwierdzi rezolucj w sprawie Zatoki
Tonkiskiej, ktra dawaa pozwolenie prezydentowi Johnsonowi na eskalacj
dziaa zbrojnych przeciw Wietnamowi Pnocnemu., miao to miejsce p roku
po mierci Kennedyego i zmianie na Kremlu.Gdy Kongres USA uchwali
rezolucj, ktra uprawnia prezydenta L. Johnsona do prowadzenia otwartej
wojny na morzu oznaczao to decydujcy krok do penego zaangaowania USA
w wojn w Wietnamie. Liczba onierzy wzrosa z 23 tys. w roku 1964, a w 1967
r. ju 600 tys. Wojna wietnamska bya dla Amerykanw najduszym konfliktem
w ich historii.
Fakt amerykaskiego zaangaowania w Wietnamie naley wiza z wczesn
sytuacj polityczn w skali globalnej. Wyznaczay j: kryzys berliski, rewolucja
kubaskaF. Castro, a take ruchy partyzanckie w Birmie, na Filipinach czy
Malajach. To spowodowao, e Amerykanie podjli si kolejnej krucjaty
antykomunistycznej.
.
Wojna okazaa si dla Amerykanw trudniejsza ni przypuszczano. W
Wietnamie istniay idealne warunki dla dziaa partyzantki. Trzy czwarte
powierzchni tego kraju zajmuj gry, ponad poowa pokryte jest lasami. Rzadka
sie komunikacyjna utrudniaa przerzucanie wojsk. Zagszczenie w koronach
drzew powodowao, i bazy Vietcongu byy niewidzialne dla amerykaskiego
lotnictwa. Warunki terenowe niweloway przewag technologiczn jak
dysponowaa armia USA. Amerykanie mieli take trudnoci z przyzwyczajeniem
si do miejscowego klimatu cechujcego si wysok temperatur i du
wilgotnoci. Zdarzao si, e z powodu chorb unieruchomiona bya jedna
czwarta amerykaskich si.
Wietnam nie by klsk militarn USA. By natomiast powan porak
polityczn i propagandow. Swoista trauma jaka nastpia w jej efekcie
sparaliowaa dziaania Amerykanw na kilka lat. Dopiero Ronald Reagan
przywrci Amerykanom wiar w sens walki przeciwko komunizmowi.
Gdy zrezygnowane strony konfliktu zawary ju rozejm w Korei, pierwszym
testem dyplomatycznej zrcznoci gwnych mocarstw staa si kwestia
przyszoci Indochin, gzie mimo znacznej amerykaskiej pomocy Francuzi
wykazywali coraz mniejsz ch kontynowania walki z Viet Minh.
Niebezpieczestwo, ktrego Waszyngton obawia si ju od kilku lat- zaamanie
si zachodnich wpyww w poudniowo- wschodniej Azji- wydawao si bardzo
bliskie. Przynajmniej od 1949 roku Amerykanie poszukiwali skutecznej polityki
wobec Indochin. Poczony Komitet Szefw Sztabw pocztkowo sprzeciwia si
bezporednimu militarnemu zaangaowaniu Ameryki, podczas gdy Rada

Bezpieczestwa Narodowego stwierdzia 17 V 1951 roku, i amerykaska

interwencja moe co najwyej umoliwi zyskanie na czasie i przygotowanie
obrony acucha [wysp] oraz sprawi, e za sukces w Indochinach komunici
musieliby zapaci wysz cen. Do powszechnie pokadano nadzieje w
amerykaskiej potdze lotniczej i morskiej, korzystajcej z baz na wyspach,
zwaszcza w Japonii. Jednoczenie Poczony Komitet Szefw Sztabw i
prezydent nie chcieli, aby ich postawa wobec Dalekiego Wschodu uznana
zostaa za zbyt defensywn. Siom zbrojnym zaleao, aby zapobiec wszelkimi
stosownymi siami dalszemu rozprzestrzenianiu przy uyciu siy komunizmu na
kontynencie azjatyckim ..., zwaszcza w Indochinach.
Potencja lub znaczenie ekonomiczne poudniowo-wschodniej Azji nadal byo
przedmiotem zainteresowania. Std pochodzio 90% wiatowych dostaw
kauczuku i 60% cyny. Ameryka nie dysponowaa wystarczajcymi rezerwami
tych surowcw. CIA dowodzia, i przejwszy kontrol nad poudniowowschodni Azj, komunici stan si na Dalekim Wschodzie stan si
samowystarczalni, uzyskujc wielk przewag w stosunkach z Japoni, a w
ostatecznym rozrachunku take wobec Zachodu.
Niemniej jednak Waszyngton by coraz bardziej skonny uwierzy, e
Amerykanom moe uda si tam, gdzie Francuzi ponosz klsk. Ci ostatni
istotnie z nadziej wygldali oznak, e Viet Minh (lub Moskwa, obawiajca si
wzrostu chiskich wpyww w poudniwo-wschodniej Azji) jest zainteresowany
kompromisowym pokojem. W przeciwiestwie do Francuzw, amerykaska
komisja midzyparlamentarna stwierdzia 17 III 1954 roku, e nic nie moe
zastpi zwycistwa. W Waszyngtonie panowaa coraz bardziej zgodna opinia,
e Ameryka powinna co najmniej da pokaz siy i zdecydowania. Dulles bra pod
uwag rne moliwoci: 12 III 1954 roku Poczony Komitet Szefw Sztabw
przekonywa, e Stany Zjednoczone nie mog w adnym wypadku by
kojarzone z zawarciem kompromisowego pokoju. Wojskowi zwracali uwag na
grob efektu domina, ktry mgby dotkn nawet Japoni, stanowic
wszak zwornik polityki Stanw Zjednoczonych na Dalekim Wschodzie. Majc
dostp do zasobw poudniowo-wschodniej Azji i Japonii, Chiny byyby
grozniejsze ni Cesarstwo Japoskie u szczytu swej potgi. Twierdzono, i w
dalszej perspektywie Chiny mog uzyska kontrol nad caym obszarem
zachodniego i poudniowo-zachodniego Pacyfiku i zagrozi poudniowej Azji oraz
rodkowemu Wschodowi. Koszty kontynuowania walki w Indochinach
wydaway si nisze ni cena rezygnacji. atwiej byo jednak to powiedzie ni
uzgodni odpowiedni sposb postpowania.
Przedstawione przez admiraa Radforda propozycje wykonania aktw z
powietrza (i ewentualnego uycia broni nuklearnej) w celu przyjcia z odsiecz
francuskiemu garnizonowi oblonemu w Dien Bien Phu nie znalazy poparcia u
pozostaych szefw sztabw ani prezydenta. Dulles mia nadziej, e uda si
odstraszy komunistw dziaajc z pozycji siy poprzez stworzenie
zjednoczonego frontu wikszoci wolnego wiata, ktry poparby Francuzw i
lokalne siy antykomunistyczne w Indochinach. Ale dla Francji groba klski w
Dien Bien Phu stanowia kropl przepeniajc dzban. Francuzi byli
zainteresowani amerykaskim wsparciem, ale nie dla kontynuowania wojny w
Indochinach, lecz w nadziei uzyskania silniejszej pozycji wobec Viet Minh w
rozmowach o zawieszeniu broni. Brytyjczykw myl o zaangaowaniu si w
Indochinach napeniaa przeraeniem i momentami byli wielce zaniepokojeni
wojownicz postaw Amerykanw. Nade wszystko zaleao im, aby wykorzysta
sposobno do rozmw pokojowych na zbliajcej si konferencji w Genewie.
Amerykanie take tracili pewno siebie w miar, jak zdobywali lepsz

orientacj w sabociach rodzimych si antykomunistycznych w Indochinach. 29

IV 1954 roku Dulles donosi z Europy, e postawa Chin i Rosji sugeruje, i w
razie amerykaskiej interwencji wcz si take Chiny, czego skutkiem bdzie
powszechna wojna w Azji. Dochodzi wic do wniosku, e wprawdzie silne
amerykaskie przywdztwo ma nadal zasadnicze znaczenie, ale nie musi mie
ono charakteru militarnego. Tymczasem w Waszyngtonie Eisenhower
sprzeciwia si wysuwanym przez Radforda propozycjom jednostronnego
podjcia krokw przez Stany Zjednoczone.
Oblony w Dien Bien Phu francuski garnizon skapitulowa 8 maja 1954 roku.
Waszyngton na prno stara si o stworzenie jednolitego frontu z Francj,
Australi i Now Zelandi, tymczasowo pozostawiajc Brytyjczykw z boku.
Poczony Komitet Szefw Sztabw opowiada si teraz tylko za interwencj si
morskich i lotnictwa, dowodzc, i skierownie do dziaa w Indochinach wicej
ni minimalnych si amerykaskich oznaczaoby powane obcienie
ograniczonych moliwoci Stanw Zjednoczonych. W owym czasie w rezerwie
strategicznej pozostawao tylko sze dywizji. Gdyby Stany Zjednoczone miay
powanie zaangaowa si w Indochinach, konieczne mogoby si okaza
wysanie dwa razy wikszych si. Dulles nie mia zatem innej opcji oprcz
dziaania na rzecz stworzenia w dalszej perspektywie jakiego ugrupowania
obronnego w poudniowo-wschodniej Azji (gdy sytuacja w Indochinach ju si
wyjania, Brytyjczycy wydawali si skonni do wsppracy). Tymczasem w
Genewie Dulles stara si zademonstrowa najbardziej nieustepliw postaw na
jak mg si odway, otaczajc amerykask polityk aur grozby i
nieprzenikliwoci w nadziei wywarcia wraenia na komunistycznych
negocjatorach.
Anthony Eden, cho czsto zaniepokojony amerykaskim postpowaniem,
docenia take fakt, i generalnie potga jdrowa i polityka Stanw
Zjednoczonych prawdopodobnie zapewniy Zachodowi lepsz pozycj
przetargow, Mootow za zdawa si spoglda w kierunku Waszyngtonu
bacznie i nie bez obawy. W czerwcu Dulles istotnie ostrzeg Chiczykw, e ich
zaangaowanie w Indochinach byoby grozb z rozmysem skierowan
przeciwko samym Stanom Zjednoczonym oraz , e my [Amerykanie] nie
moglibymy unikn ostatecznej odpowiedzialnoci za decyzje bezporednio
dotyczce naszego wasnego bepieczestwa i samoobrony. Waszyngton by
rzeczywicie gotw uy broni nuklearnej przeciwko chiskim celom
wojskowym, cho znw tylko po uzyskaniu aprobaty Kongresu i poparcia
sojusznikw.
W Waszyngtonie panowa nastrj pesymizmu poczonego ze sfrustrowanym
militaryzmem. Byli i tacy, ktrzy zdawali sobie spraw z niebezpieczestwa
wywoania kolejnej wojny z Chinami, co mogo ponownie doprowadzi do
sytuacji, jak w Korei, lub zapocztkowa zasuwanie si po rwni pochyej ku III
wojnie wiatowej. Niektrzy uwaali za konieczne uzyskanie w Azji wikszego
poparcia dla amerykaskiej polityki i w tym kontekcie widzieli potrzeb
zachowania powcigliwoci i ostronoci.
Tymczasem negocjacje w Genewie powoli posuway si ku zawieszeniu broni i
ustaleniu innych punktw porozumienia, zawartego wreszcie 20-21 lipca 1954
roku. Przewidywao ono faktyczny podzia Wietnamu wzdu 17 rwnolenika,
przy czym w 1956 roku w wyborach wyoniony mia zosta jeden wsplny rzd.
Ani tymczasowy reim na Poudniu, ani Stany Zjednoczone nie byy
sygnatariuszami porozumienia. Waszyngton zgodzi si tylko powstrzyma od
uycia siy wojskowej, ktra mogaby zagrozi porozumieniom, ale owiadczy,
e jakiekolwiek naruszenie postanowie ukadu wywoa powane

zaniepokojenie Stanw Zjednoczonych. Zarwno Rosjanie, jak i Chiczycy

wydawali si zadowoleni z osignitych rezultatw. Chiczycy obawiali si, e
kontynuacja wojny doprowadzi do powsatnia amerykaskich baz w Laosie.
Zarwno Moskwa, jak i Pekin wydaway si w pewnych okresach zaniepokojone
grozn postaw Stanw Zjednoczonych. Rosjanie by moe obawiali si take,
i przyjcie zbyt nieustpliwej postaci rzuci Francj w objcia Ameryki, zarwno
w Azji jak i w Europie.
Gdy do koca lipca 1954 roku zapanowa w Indchinach tymczasowy i
wymuszony pokj, mocarstwa zachodnie rozpoczy wspprac przy tworzeniu
do luznej Organizacji Paktu Poudniowo- Wschodniej Azji (SEATO). Powstaa
ona we wrzeniu, a w jej skad weszy Stany Zjednoczone, Wielka Brytania,
Francja, Australia, Nowa Zelandia, Tajlandia i Filipiny. Jednak Waszyngton
zabiega take jednostronnie o swoje interesy w Wietnamie, wypierajc wpywy
francuskie i co wywoao kontrowersje, nawet we wasnych szeregach- dc
do utworzenia wyraznie proamerykaskiego reimu pod przywdztwem Ngo
Dinh Diema. 7 IV 1955 roku specjalny wysannik amerykaski przesa z
Sajgonu raport sceptycznie oceniajcy szanse Diema. Przedstawiona w
Waszyngtonie 2 maja analiza przygotowana przez wywiad, potwierdzaa, i
zwycistwo komunistw moe si w kocu okaza nieuniknione. Jednak wkrtce
Amerykanie zaczli w sposb jeszcze bardziej zdecydowany popiera Diema,
choby dlatego, e nie byo lepszej alternatywy. Tymczasem w amerykaskich
planach kryzysowych nadal przewidywano konieczno osabienia Chin i
spowodowania, aby Wietnam Pnocny wycofa si z bloku komunistycznego.
Dopuszczano take moliwo uycia broni nuklearnej- na przykad przeciwko
celom wojskowym na terytorium pastwa agresorw. Jeszcze wikszy nacisk
kadziono na uszczerbek, ktrego mogyby dozna amerykaskie interesy,
gdyby nie udao si odwrci korzystnego dla komunizmu trendu w poudniowowschodniej Azji.
Stany Zjednoczone do tego stopnia zaangaoway si ju w powstrzymywanie
ekspansji komunizmu w tym regionie, e trudno byo bra pod uwag zmian
polityki. Stany Zjednoczone angaoway si w poudniowo-wschodniej Azji po
kawaku od koca lat 40. Zawsze pod wpywem percepcji zimnej wojny i
komunistycznego zagroenia. Poparcie udzielane przez Ameryk reimowi
Diema w Wietnamie Poudniowym od poowy lat pidziesitych miao w sobie
co desperackiego.
W latach 1956-60 Stany Zjednoczone udzielay wsparcia poprzez nielicznych
doradcw wojskowych, jednak z czasem przerodzio si ono w coraz bardziej
rosnce zaangaowanie militarne.
37. Skutki wojny wietnamskiej dla USA.
- wydatne zwikszenie obecnoci wojsk amerykaskich na terenie
Poudniowego Wietnamu z 30 w roku 1950 do 20 tysicy przed
inwazj w 1964
- stopniowe uzalenienie Francji od USA, poczwszy od operacji
skorupka jaja z 1950,
- osadzenie w Poudniowym Wietnamie proamerykaskiego premiera,
pniejszego prezydenta Ngo Dimh Diema
- powstanie SEATO parasol ochronny przed komunizmem 8 IX 1954
30 VI 1977

- wojna w Wietnamie bya pierwsz przegran wojn w wymiarze psychicznym

w amerykaskiej historii, i jako taka powanie zachwiaa w spoeczestwie
amerykaskim pewno siebie i wiar we wasne moliwoci;
- bya drug co do wielkoci wojn w historii USA co do poniesionych wydatkw
i trzeci co do strat w ludziach;
- przez nastpne dwadziecia lat w amerykaskiej polityce istnia "syndrom
Wietnamu", czyli niech do angaowania si amerykaskich w jakiekolwiek
dugotrwae dziaania zbrojne w krajach Trzeciego wiata;
- w Stanach Zjednoczonych wojna wywoywaa ostre konflikty spoeczne;
- dziaania w Wietnamie wymagay powikszenia wielkoci armii o dodatkowy
milion onierzy;
- powikszenie zakresu poboru i rosnce straty w Wietnamie prowadziy do
masowego uchylania si od obowizkowej suby wojskowej (ucieczki do
Kanady i Meksyku a nawet potajemnie na Kub), 20 tysicy osb znalazo si w
sytuacji ukrywajcych si dezerterw, a okoo tysica osadzono w wizieniach;
- wrd onierzy walczcych w Wietnamie szerzya si narkomania, w 1971 r.
liczba wojskowych hospitalizowanych w szpitalach z powodu przedawkowania
narkotykw znacznie przewyszaa liczb rannych w walce, wedug oficjalnych
danych suby medycznej armii USA 30% powracajcych z Wietnamu
weteranw cierpiao na dugotrwae problemy psychiczne PTSD - zesp stresu
pourazowego a 20% przejciowo;
- zaostrzyy si te konflikty midzy bogatymi i biednymi warstwami
spoeczestwa, jako e poborowi pochodzili w wikszoci z tych biedniejszych
warstw;
- brutalnie rozpdzano demonstracje antywojenne (przypadkiem skrajnym bya
masakra na uniwersytecie w Kencie, gdzie w 1970 r. Gwardia Narodowa
zastrzelia 4 demonstrujcych studentw);
- dochodzenie komisji senackiej USA zakwestionowao rzekomy atak na USS
Maddox z 4 sierpnia 1964 r. i ujawnio nowe nieznane wczeniej okolicznoci
potyczki z 2 sierpnia 1964 r. co postawio w nowym wietle incydent w zatoce
tonkiskiej oficjalny powd przystpienia USA do eskalacji dziaa zbrojnych;
- dua cz spoeczestwa amerykaskiego dosza do wniosku, e dziaania
wojsk amerykaskich w Wietnamie s nielegalne lub wrcz zbrodnicze, co
doprowadzio do ogromnego spadku zaufania do si zbrojnych i instytucji
rzdowych, konflikty te miay wpyw na reorganizacj armii amerykaskiej,
ktra zostaa cakowicie uzawodowiona za Nixona i jego nastpcw;
- po zakoczeniu wojny USA miao ujemny bilans patniczy- 1971-72; dolar traci
na wartoci, a przewaga technologiczna USA nad Japoni i Europ Zachodni
zacza male.
- dua rola mediw- dziki TV ludzie waciwie mogli na bieco ledzi
dziaanie wojenne (wojna w Wietnamie bya jako pierwsza i ostatnia nadawana
bez cenzury);

W wojnie wietnamskiej zgino ok. 56 tys. onierzy amerykaskich, a

ponad 200 tys. odnioso rany. Koszty materiaowe wyniosy 200 mld dolarw.
Bya drug, co do wielkoci poniesionych wydatkw, wojn w historii USA i
trzeci co do strat w ludziach.

W Stanach Zjednoczonych wojna wywoywaa ostre konflikty spoeczne,

pobudzenie nastrojw antyrzdowych i pacyfistycznych. Zaostrzyy si te
konflikty midzy bogatymi i biednymi warstwami spoeczestwa, jako e
poborowi pochodzili w wikszoci z tych ostatnich. Studenci, a wic dzieci
bogatszej czci spoeczestwa, nie podlegali poborowi do wojska.


Dua cz spoeczestwa amerykaskiego dosza do wniosku, e
dziaania wojsk amerykaskich w Wietnamie s nielegalne lub wrcz
zbrodnicze. To doprowadzio do ogromnego spadku zaufania do si zbrojnych i
instytucji rzdowych. Konflikty te miay wpyw na reorganizacj armii
amerykaskiej, ktra zostaa cakowicie uzawodowiona za Nixona i jego
nastpcw.

Wojna zakoczya si klsk polityczn Stanw Zjednoczonych, a

spoeczestwo amerykaskie odzyskao nadszarpnite morale dopiero w
okresie prezydentury R. Reagana i G. Busha.

Powikszenie zakresu poboru i rosnce straty w Wietnamie prowadziy do

masowego uchylania si od obowizkowej suby wojskowej (ucieczki do
Kanady i Meksyku, a nawet potajemnie na Kub). 20 tysicy osb znalazo si w
sytuacji ukrywajcych si dezerterw, a okoo tysica osadzono w wizieniach.

Przez nastpne dwadziecia lat w amerykaskiej polityce istnia "syndrom

Wietnamu", czyli niech do angaowania si amerykaskich w jakiekolwiek
dugotrwae dziaania zbrojne w krajach Trzeciego wiata.

Wedug oficjalnych danych suby medycznej armii USA 30%

powracajcych z Wietnamu weteranw cierpiao na dugotrwae problemy
psychiczne PTSD - zesp stresu pourazowego, a 20% przejciowo.

Po zakoczeniu wojny USA miao ujemny bilans patniczy (1971-72); dolar

traci na wartoci, a przewaga technologiczna USA nad Japoni i Europ
Zachodni zacza male. Silne zaangaowanie w wojn i wydatki zwizane z
badaniami nuklearnymi spowodoway zastj ekonomiczny. W niektrych
dziedzinach Stany Zjednoczone byy dystansowane przez inne pastwa i
zaczy traci przodujc pozycj. Spod ich przywdztwa wyamywaa si
Francja, prbujca podporzdkowa sobie Europ Zachodni. Zaangaowanie
na innych kontynentach powodowao, e Stany Zjednoczone sabiej
interesoway si sprawami europejskimi.

Informacje o korupcji, narkomanii i przestpstwach USA wywoay gboki

kryzys zaufania do systemu politycznego USA. Kryzys dotkn przede
wszystkim mod generacj. Demonstrowano przeciw wojnie, nie zapisywano
si na pobr do wojska. Rozwin si ruch hipisowski (prbowali budowa
spoeczestwo utopijne), a take anarchizm.
38. Skutki wojny wietnamskiej dla Europy Zachodniej i zimnej
wojny.
- powstanie SEATO parasol ochronny przed komunizmem 8 IX 1954
30 VI 1977
- symboliczny kres kolonialnego imperium francuskiego mia on
swoje skutki w kryzysie sueskim i powstaniu w Algierii
- uzalenienie Francji od USA poczwszy od operacji skorupka jaja w
1950
- Francja traci swoje miejsce w Indochinach
- ustanowienie teorii domina przez Dwighta Eisenhowera w 1954, z
teorii domina wynikaa II wojna indochiska

Okazao si, e nawet po zdobyciu Wietnamu Pd. Przez Pn. nie nastpi
efekt domina, ktrego tak si obawiano w USA. Mona wysun wniosek e
nieco to uspokoio USA. ( wniosek wasny).
Wojna wietnamska wpyna na odprenie zimno- wojenne lat 70.
Dtente - "odprenie". Tym mianem okrelono polityk dwch supermocarstw
(i jednoczenie im podlegych blokw) w latach 70-ych XX wieku. Detente dot.
Tzw. doktryny Nixona mwicej o ty, e USA nie bdzie ponosi wycznej
odpowiedzialnoci za obron innych krajw i nie bdzie ich finansowa. I na
podstawie takich przesanek zarwno USA jaki i czoowi sojusznicy rozwinli
aktywno majc na celu ograniczenie wybuchu wojny, zahamowanie wycigu
zbroje, zredukowanie wydatkw zbrojeniowych oraz wytworzenie sieci
wzajemnie korzystnych ukadw, porozumie, ktra miaaby krpowa
ewentualne agresywne dziaania podejmowane przez blok komunistyczny.
Po kryzysie kubaskim (ZSRR chcia zamontowa na wyspie wyrzutnie rakiet
atomowych) w pierwszej poowie lat 60-ych, ktry w opinii niektrych by
momentem, w ktrym wybuch III wojny wiatowej by naprawd bliski, zaczo
opada napicie i USA oraz ZSRR postawiy na troch inny model polityki, bardziej
nastawiony na dialog zamiast pokazywanie siy.
Chyba najwaniejszym wynikiem takiego ocieplenia stosunkw byo podpisanie
w 1972 roku ukadu SALT I , a w 1979 roku ukadu SALT II oraz powstanie KBWE.
Jako ciekawostk mona chyba zwrci uwag na obecno nurtu "Dtente" w
kulturze masowej. Polityka odprenia zostaa zarzucona w pocztku lat 80-ych,
wraz z interwencj radzieck w Afganistanie (1979), a z drugiej strony z dojciem
do wadzy Ronalda Reagana w Stanach.
KWBG. Helsinki 22.11. 1972. Przedstawiciele pastw europejskich oraz Kanady i
USA.( pocztek obrad) Mwiono o bezpieczestwie w Europie. Idea dojrzewaa
duszy czas jednak dopiero 1971-1975 mona byo co zdziaa. Oczywicie
miao na to wpyw zagodzenie wojny w Wietnamie a dodatkowo zagodzenie
konfliktu zwizanego z podziaem Niemiec oraz trudnoci zwizane z kryzysem
energetyczno-paliwowym.
wiat kroczy w okres odprenia i koegzystencji.
Podczas obrad wyodrbniono trzy sprawy do uregulowania- bezpieczestwo,
wsppraca gospodarcza, oraz w dziedzinie humanitarnej i praw czowieka.
Osignito kompromis.
Sama konferencja obradowaa w trzech fazach : pocztek lipca 1973- rozmowy
ministrw spraw zagranicznych, II wrzesie 1973 do lipca 1975: redagowano
dokumenty; ostatnia 30 lipiec/ 1 sierpie 1975 akt kocowy KBWE.
Zasady: poszanowanie rwnoci i suwerennoci pastw i narodw;
powstrzymanie si od uywania siy; nienaruszalno granic; pokojowe
zaatwianie sporw; prawa czowieka, wolno.
Mona powiedzie, e poza Francj, ktra na zawsze ju stracia kolonie w
Indochinach i w sumie prawo gosu tam inne pastwa nie byy zaangaowane w
wojn. By to mimo wszystko odlegy konflikt. Wpywa on oczywicie na polityk
USA a ZSRR, ktra miaa wpyw na wszystkie pastwa Europy po obu stronach
elaznej kurtyny. Jednak Europa miaa swoje problemy, gwne znaczenie wojna
miaa dla USA.
Zimno wojenny spr, po gorcym okresie wietnamskim przygas.
39. Kult jednostki i cechy stalinizmu do 1953r.

Cechy:

nieograniczona wadza Stalina prowadzca w pniejszym okresie do tzw.

kultu jednostki

biurokracja monopartyjna wprowadzajca w czyn jawne decyzje Stalina

aparat terroru ukierunkowany na zwalczanie realnych i domniemanych

przeciwnikw wadzy sowieckiej zastraszenie spoeczestwa

rozbudowany aparat przymusu i kontroli monitorujcy zachowania

wszystkich bez wyjtku, cznie z biurokracj partyjn

gospodarka oparta na centralnym planowaniu inwestycji i centralnej

dystrybucji dbr

kolektywizacja rolnictwa i pooenie nacisku na przemys ciki i

produkcj zbrojeniow

militaryzacja kraju

wspieranie ruchw komunistycznych w innych krajach

polityka imperialna zmierzajca do podporzdkowywania innych pastw

wadzy ZSRR

rusyfikacja

danowszczyzna, czyli masowa krucjata propagandowo agitacyjna

przeciwko zachodnim wpywom w kulturze i na rzecz wzmocnienia czujnoci
ideologicznej. W praktyce oznaczaa pitnowanie i bezwzgldne rugowanie
wszelkich ladw krytyki i wolnej wmyli oraz forsowania socrealizmu jako
kierunku obowizujcego we wszystkich dziedzinach twrczoci
Kult jednostki:
Stalin dba o wasny wizerunek w spoeczestwie, przedstawiajc siebie jako
spadkobierc Lenina. Zlecajc subie bezpieczestwa wykrywanie
nieistniejcych spiskw kontrrewolucyjnych, podsyca w spoeczestwie
atmosfer cigego zagroenia i niepewnoci. Jednoczenie kreowa si na
wodza narodu, co objawiao si ogromnym wpywem na ycie spoeczne i
kulturalne. Od 1929r. rozpocz si okres totalitarnego kultu jednostki
miejscowociom w ZSRR zaczto zmienia nazwy np. Stalinabad, Stalisk,
Szczyt Stalina itd. Imi Stalina nosiy zakady pracy, np. fabryka samochodw w
Moskwie i Zakady Artyleryjskie otrzymay nazw Zawod imieni Stalina. Artyci
zaczli tworzy wiersze i rne pochlebne okrelenia dotyczce przywdcy, np.
soce narodw", "bolszewik z granitu", "czowiek ze stali" czy "uniwersalny
geniusz". O Stalinie powstay take filmy biograficzne. Nie bdc znacznie
wyszym od otoczenia (mia wedug protokou sekcji zwok 167 cm wzrostu),
kaza si portretowa wysokim i silnym. S dane o tym, e portrecici, ktrzy z

rnych wzgldw nie sprostali tym wymaganiom, byli usuwani, a kilku z nich
zabito.
Take artyci spoza ZSRR, o przekonaniach komunistycznych lub lewicowych,
niejednokrotnie uprawiali kult jednostki w 1953 z okazji mierci Stalina, Pablo
Picasso namalowa jego wyidealizowany portret, zosta jednak niespodziewanie
skrytykowany przez parti komunistyczn w ZSRR za niewystarczajcy realizm.
Kult Stalina przybiera nieograniczone i czsto groteskowe formy, w miastach
stawiano niezliczone pomniki przywdcy, a wiele placw otrzymao nazw
Stalina. Take Katowice w latach 1953-1956 nosiy nazw Stalinogrd.
Kult jednostki kult przywdcy w imperialnym, autorytarnym lub totalitarnym
systemie wadzy. Przywdca otaczany takim kultem jest przedstawiany przez
pastwow propagand jako osoba nieprzecitnie utalentowana, nieomylna,
ktrej cay nard jest winien wdziczno. Tak wanie byo ze Stalinem. Jego
wizerunek by powielany w niezliczonych pomnikach, obrazach itd., a
przypisywane mu myli i wypowiedzi byy nieustannie cytowane w ksikach i
innych mediach. Jakakolwiek prba kwestionowania geniuszu osoby otaczanej
kultem bd dewastowania jej wizerunkw w totalitarnym pastwie bya i jest
karana surowymi represjami. Czasami kult przybiera form parareligijn z
rytuaami na cz przywdcy, modlitwami do niego i medytowaniem jego
wypowiedzi. Stalinem sam siebie lansowa na pboga.
Stalinizm - system spoeczno-polityczny i sposb wadania parti i pastwem,
uksztatowany w ZSRR u schyku lat 20. XX w. przez J. Stalina, realizowany we
wszystkich pastwach bloku komunistycznego. Pocztkiem tego systemu by
komunizm wojenny, wprowadzony jeszcze przez Lenina, opierajcy si na
cakowitym scentralizowaniu wszelkich decyzji polityczno-ekonomicznych i
prawie rewolucyjnym, czyli ostrym terrorze wprowadzanym metod ogaszania
ukazw i bezwzgldnego ich egzekwowania bez porednictwa normalnego
systemu prawnego.
Idea stalinizmu - oznacza panowanie aparatu partyjnego nad wszelkimi
dziedzinami ycia oraz przeksztacenie pastwa w dyktatorski reim policyjny.
Biurokracja partyjna, kontrolujca organizacje spoeczne, administracj,
gospodark, rodki masowego przekazu, nauk, szkolnictwo, kultur, siy
zbrojne, milicj, stanowia uprzywilejowan warstw stojc najwyej w
hierarchii spoecznej. Nawet dziaacze partyjni poddani byli szczegowej
kontroli i inwigilacji przez podlegy przywdcy pastwa (w sposb bezporedni
lub poredni) aparat bezpieczestwa, tajn policj. Ten chaotyczny pocztkowo
system wytworzy w kocu, w duym stopniu pod przywdztwem Stalina, swoje
ramy .
Trzema podstawowymi filarami stalinizmu byy: Faktycznie totalna wadza
Stalina; Biurokracja monopartyjna, dziaajca we wszystkich powierzchniowych
obszarach wadzy wprowadzajca w czyn jawne decyzje Stalina; Aparat

przymusu i kontroli realizujcy bezporednio niejawne decyzje Stalina i

kontrolujcy zachowania wszystkich bez wyjtku, cznie z biurokracj partyjn.
Wadza aparatu partyjnego ograniczona bya jedynie przez Stalina, otoczonego
konsekwentnie narzucanym i powszechnym kultem. Jego pozycj umacniay
przeprowadzane co jaki czas tzw. "czystki". Wedug interpretacji
marksistowskiej, stalinizm stanowi wynaturzenie w ruchu komunistycznym i
zaprzeczenie wielu zasad leninowskich. Przeciwnicy tej interpretacji uwaaj, i
stalinizm by jedynie konsekwencj zaoe leninizmu, a proces przeksztacania
systemu rewolucyjnego w pastwo policyjne zapocztkowany zosta w okresie
rzdw W. Lenina.
W Polsce i w innych pastwach bloku radzieckiego stalinizm obowizywa
gwnie w latach 1948-1953. Stopniowy odwrt od stalinizmu rozpocz si po
mierci jego twrcy w 1953, a zwaszcza po XX Zjedzie KPZR w 1956, na
ktrym N.S. Chruszczow skrytykowa w referacie kult jednostki. Odstpiono od
masowych represji, zrehabilitowano ofiary, nie zmieniono jednak podstaw
ustroju, w ktrym nadal partia komunistyczna speniaa kierownicz rol.
Ostateczny rozpad dziedzictwa stalinizmu nastpi u schyku lat 80. XX w.
Stalinizm w jego skrajnej ideologicznie i ustrojowo formie wprowadzi Mao Tsetung (Mao Zedong) w Chinach w latach 1949-1976, E. Hoda (Hoxha) w Albanii
w latach 1944-1985 i N. Ceauescu w Rumunii w latach 1954-1989.
40. Odwil w polityce midzynarodowej termin i przejawy do 1956
r.
Termin: odwil jako zamroony ukad stosunkw midzynarodowych po II W,
ktry mia by tymczasowy, ktry stopniowo, powoli ulega zmianie
(ociepleniu): wewntrz ZSRR, obozu komunistycznego a take stosunkw z
Zachodem. Datuje si na lata 1953-57.
5.03.1953 - mier Stalina, od tego momentu moemy mwi o zmianach
w Zwizku Radzieckim, a razem za zmianami wewntrznymi szy zmiany
zewntrzne
nazwa - od powieci Ilii Erenburga opublikowanej w 1954 roku pod tytuem
"Odwil"- krytykujcej stalinizm.
Czynniki:
mier Stalina 5.03.1953
XX zjazd KPZR 14-25.02.1956
3 paszczyzny odwily:
a Zmiana stylu sprawowania wadzy
Przewartociowania wewntrz bloku i w skutek tego 2 kryzysy w Polsce i
na Wgrzech
Demonstrowanie pokojowego nastawienia do Zachodu i kapitalizmu
doktryna pokojowego wspistnienia
Ultra konserwatywna polityka Stalina (1928-1953) strach przed III W i
nuklearn
Pytanie: Kto bdzie sprawowa wadz po Stalinie i w jaki sposb? Nie
zostawi on nastpcy, ani mechanizmu zdobywania wadzy. Pozostawi

natomiast politycznie wypalon ziemi i miernoty polityczne (nie byli

przygotowani do suwerennego sprawowania wadzy) -> 1953-57
rywalizacja o wadz na Kremlu, co przeoyo si na ich polityk
zagraniczn, a jedn z konsekwencji bya odwil.
Beria ten, ktry mia w rku aparat tajnej policji, czyli to na czym Stalin
opiera swoj wadz, a wic by najbardziej predystynowany do jej
przejcia, tym samym niebezpieczny dla reszty obawiali si oni, e
nadal bdzie tak samo, a nikt nie wierzy w jego gesty (np. zaprzesta
czystek). Stracony w czerwcu 1953 przez jego nastpc Iwana Sierowa.
fakcja liberaw wrd komunistw, z ktrej pochodzi Chruszczow
popierany m.in. przez ukowa (ten wygra militarnie II W i Stalin nie
way si go usun podczas czystek, tylko odsun na boczny tor)
1949 Armia Czerwona -> Armia Radziecka, na czele ktrej w 1954 staje
ukow
Nikoaj Buganin
Gieorgij Malenkow roci sobie pretensje do roli pierwszej postaci,
jednak zosta zdyskredytowany przez Chruszczowa
Walka o wadz doprowadza do zmniejszenia aktywnoci i agresywnoci
polityki zagranicznej ZSRR. Zmiany i rywalizacja o wadz przenosi si na
obrady XX zjazdu KPZPR, na ktrym to dopuszczono bardzo umiarkowan
wymian pogldw w odniesieniu do przeszoci i Stalina; na owym
zjedzie Chruszczow wygosi tajny referat, w ktrym skrytykowa Stalina
(ale nie stalinizm) co przyjto z obaw, bo nie znano jego intencji.
Odrzuca w nim 3 aspekty sprawowania wadzy:
a Kult jednostki ze wzgldu na dobro i interes partii co miao przekaza,
e Stalin przez ten pryzmat szkodzi partii, bo si wywysza, oraz, e
nowa wadza nie bdzie kontynuowa takiego stylu sprawowania wadzy
Czystki, nieuzasadnione represje (uzasadnionych nie potpia, np.
trockizm, czyli majce likwidowa szkodzcych partii) takie, ktre
uderzay w masy partyjne, miao wynika z tego, e Chrzuszczow bdzie
zapewnia spjno partii, ale nie trzeba si obawia takich represji
Bdy w polityce zagranicznej Stalina, ktre doprowadziy do agresji III
Rzeszy na ZSRR, a tym samym mier ponioso miliony obywateli ZSRR
przez zbytnie zaufanie Hitlerowi. By to najbardziej kontrowersyjny
argument, gdy spoeczestwo postrzegao Stalina nadal jako
wyzwoliciela, zwycizc, a nie sprawc nieszcz.
Referat (ktry mia by tajny, ale nie by, bo byli obecni na zjedzie
przedstawiciele partii komunistycznych bloku wschodniego, np. z Polski,
ktrzy to poprosili o referat i przesali do Polski, niedugo potem by on w
Radiu Wolna Europa) wzmg destrukcj systemu
Likwidacja Kominformu odejcie Chruszczowa od cakowitej kontroli;
pewien stopie samowoli pastw i liberalizacji (kwiecie 1956)
Szok Sputnika 4.10.1957; ZSRR wyprzedza USA w wycigu kosmicznym
Sputnik, kryzys berliski i kryzys na Kubie element prowokacji USA
przez ZSRR
mier Bieruta w Polsce znak, e nadchodzi czas zmian zmierzajcych
do destalinizacji
Tendencja do odejcia od jednoosobowego sprawowania wadzy (jeeli w
ZSRR to w innych pastwach bloku te)
Przejawy:
II kryzys berliski i kryzys na Kubie

Budowa muru berliskiego

Kryzys w Polsce (przyczyny: mier Bieruta, XX zjazd) i na Wgrzech
Chruszczow postanowi, e rywalizacja z kapitalizmem bdzie odbywa
si na innych zasadach, przy innych narzdziach wymiarze
technologiczno-naukowym i gospodarczym; wychodzi z zaoenia, e uda
mu si pokona Zachd, jeeli oni zaakceptuj sukcesy komunizmu i sami
si do nich przycz
Wymiana bardzo ostrona pogldw na XX zjedzie KPZPR w
odniesieniu do przeszoci i Stalina, co za jego dyktatury byo
niedopuszczalne
Formalna likwidacja NKWD (1954) -> KGB inna nazwa, ale budzia
wikszy spokj (analogicznie rozwizanie UB w Polsce ->SB)
Polski Padziernik pokojowe rozstrzygnicie kryzysu przez porozumienie
Gomuki z Moskw; poprzedzay to wydarzenia czerwcowe w Poznaniu;
przygotowywano inwazj na Polsk (postulaty wycofania Armii
Radzieckiej i Rokossowskiego); 19.10 wizyta KPZR z Chruszczowem w
Warszawie na VIII Plenum PZPR z zamiarem usunicia Gomuki, ktremu
udao si jednak przekona Chruszczowa o lojalnoci -> masowe poparcie
spoeczestwa, ktre obawiao si wojny domowej, a konflikt pokojowo
rozstrzygnito
Powstanie wgierskie 1956 - wybucho 23 padziernika 1956 i trwao do 10
listopada 1956, kiedy to zostao ostatecznie stumione przez zbrojn
interwencj Armii Radzieckiej. Byo ono prb narodu wgierskiego zdobycia
wolnoci i uwolnienia si spod sowieckiej dominacji; obawa o efekt domina w
bloku; wtedy kryzys sueski na Bliskim Wschodzie; postulaty usunicia
pomnikw Stalina i wyjcia z Ukadu Warszawskiego; 24.10 wojska ZSRR
wkroczyy do Budapesztu (operacja Werteks), 4.11 powstanie stumiono; ok
25 tys. ofiar i 200 tys. emigrantw; rzdy obejmuje Janos Kadar
Przemwienie Malenkowa z 15.03.1953 i porednia deklaracja gotowoci do
poprawy stosunkw z USA
Rezygnacja ZSRR z roszcze terytorialnych wobec Turcji (twierdze Kars i
Ardahan)
Lipiec 1953 - nawizanie stosunkw z Izraelem
Dziki poparciu ZSRR zawarto rozejm w Korei - 27.07.1953
Nowa tendencja w polityce umoliwia zakoczenie wojny midzy Francj
a pastwami Indochin (Genewa 1954)
Ukad radziecko-chiski (10.1954): ZSRR wycofuje si z Portu Artur i
Dalien
Maj 1955 - traktat pastwowy z Austri: wycofanie armii radzieckiej
10.1954 ustanie kampanii antyjugosawiaskiej wizyta delegacji
radzieckiej w Belgradzie w maju 1955; Chruszczow oficjalnie przeprasza
Tit za krucjat
Sierpie 1955 - dekret o redukcji si zbrojnych do koca roku o 640
tysicy
Deklaracja o zakoczeniu stanu wojny z Niemcami stycze 1955, a
wrzesie to wizyta w Moskwie Adenauera
Nawizanie stosunkw z RFN, a jecy wojenni mogli wrci do Niemiec
Wrzesie 1955 - zgodna na zwrcenie Finlandii dzierawionej bazy
marynarki wojennej i wycofanie swojej zaogi

1956 - pozwolenie na powrt do ojczyzny japoskim jecom wojennym

Zaproszenie Moskwy przez pastwa zachodnie do udziau konferencji
szefw rzdw i MSZ czterech mocarstw w Genewie (18-23.07.1955) ->
intencja powrotu do wzajemnej wsppracy, pamitnej z II W w
zwizku z tym mwiono o duchu Genewy jako synonimie odwily

CZ II
1 XX zjazd KPZR i gwne tezy tajnego referatu Chruszczowa.

XX zjazd KPZR odby si w lutym 1956 roku.

Wczeniej przy KC partii utworzono specjaln komisj do spraw rehabilitacji, na
ktrej czele stan partyjny ideolog Piotr Pospieow. Wyniki jej prac zostay
przedstawione na XX zjedzie.
Zjazd partii przebiega wedug dotychczasowego rytuau i bez adnych nowoci,
do chwili, gdy Chruszczow uzyska zgod Prezydium KC KPZR na ogoszenie na
zamknitym posiedzeniu wynikw prac komisji Pospieowa
Referat Chruszczowa wygoszony by w nocy 25 lutego 1956 roku.

Z wicze:
Chruszczow w referacie krytykowa:

kult jednostki
wyroki bez procesw
represje wobec narodw
spraw postpowania Stalina wobec Jugosawii
nieudolno Stalina na pocztku II w. w zwizku z zbyt duym zaufaniem dla
Niemiec
pochwali Stalina za postpowanie z Beri
Stalin mia sta si kozem ofiarnym

Z wykadu:

Chruszczow skrytykowa Stalina, ale nie stalinizm, bo sam by czowiekiem,

ktry wczeniej dziaa zgodnie ze stalinizmem.
Krytykowa 3 elementy:
o Kult jednostki
o Czystki i represje (ale tylko te nieuzasadnione, oglnie nie potpia
represji wobec wrogw)
o Bdy w polityce zagranicznej, ktre doprowadziy do agresji Niemiec na
ZSRR

Skutki XX zjazdu.

Referat Chruszczowa zrywa ze Stalinowsk polityk i by wprowadzeniem do

przyszej doktryny pokojowego wspistnienia.
Referat oznacza
gwarancj bezpieczestwa osobistego dla partyjnej
nomenklatury, wsppracownikw i wykonawcw woli Stalina - ludzi ktrych do
wadzy wynis terror lat 30. XX wieku.
Jednoczenie oznacza on te pozytywne zmiany dla milionw zwykych ludzi w
ZSRR i w podporzdkowanych mu krajach satelickich. Chruszczow ogosi
amnesti
dla milionw winiw Guagu i ograniczy system obozw
koncentracyjnych - od tej pory trafiali do nich w zasadzie winiowie kryminalni.

2. Teoria ,,Pokojowego Wspistnienia

Oznacza to po prostu, e ZSRR nie prowadzi z Zachodem wojny w klasycznym znaczeniu tego
sowa, e milcz armaty, ale nie znaczy, by miaa usta rywalizacja midzy dwoma obozami
mwi o pokojowym wspistnieniu Raymond Aron, filozof i socjolog francuski
Nazwa ,,Pokojowe Wspistnienie odnosi si do polityki zagranicznej ZSRR. Sformuowa j
Chruszow, w czasie tzw. odwily postalinowskiej( chodzio o zagodzenie kursu, zrezygnowanie z
terroru na masow skal, wie si to z XX Zjazdem KPZR i tajnym referatem).
Jeli mowa o takiej czystej teorii to jest to zasada z zakresu stosunkw midzynarodowych,
mwica o bezkonfliktowym wspistnieniu pastw o cakowicie odmiennych systemach
spoeczno-politycznych i ideologiach. Zawieraa w sobie m.in. zasady wzajemnego poszanowania
integralnoci terytorialnej, wzajemnej nieagresji i nieingerencji w sprawy wewntrzne. Jej celem
byo zmniejszenie wrogoci pomidzy mocarstwami i wyeliminowanie moliwoci wybuchu kolejnej
wojny wiatowej.
Sowa, sowami, ale jaki to ma wyraz w praktyce?
Dobrze wiemy, e podczas narastania zimnej wojny, wida bardzo wyranie ad dwubiegunowy,
ktry zosta opaty na rwnowadze 2 supermocarstw: USA i ZSRR.
Konieczna rwnie jest uwaga o rwnowadze strahu, oba bieguny byy zbyt silne , wojna nie
wchodzia wic w gr, mimo wszystko oba pastwa pogbiaj zbrojenia.
Nie wiem na ile jest to wane, ale warto wspomnie o celach USA:
- powstrzymanie rozprzestrzeniania si komunizmu pyncego z ZSRR
- unikanie bezporedniej konfrontacji zbroje lub konfliktu nuklearnego,
- prowadzenie polityku globalnej i realizacja celw we wszystkich moliwych miejscach
1.
ZSRR prezentuje ograniczone otwarcie na wiat. Przykady:
a.
s one widoczne tuz po mierci Stalina w 1953 r.. W tym roku zawarto rozejm koczcy
wojn koreask -> ZSRR rezygnuje z roszcze odnonie Turcji i nawizuje kontakty
dyplomatyczne z Izraelem.
b.
Nastpnego przykadu nie trzeba daleko szuka-ju w 1955r. miao miejsce bardzo istotne
wydarzenie. Maj 1955r. Chruszczow wybiera si z oficjaln wizyt do Jugosawii, czego skutkiem
jest wznowienie stosunkw dyplomatycznych, ktre zostay zerwane w 1948r. (Warto przypomnie
jak doszo do zerwania stosunkw. Kryzys ten by wynikiem stopniowo narastajcych napi
midzy obiema stronami. U jego podoa staa eksponowana przez Jugosawi, "wasna koncepcja
komunizmu" oraz prowadzenie cakowicie samodzielnej polityki na arenie midzynarodowej (m.in.
zaangaowanie w wojn domow w Grecji, planowanie stworzenia federacji bakaskiej czy
zaangaowanie w sprawy Albanii, co Stalin odebra jako ch uczynienia z niej jugosowiaskiego
protektoratu), ktre to cechy odrniay kraj Josipa Broz Tito od innych krajw socjalistycznych.
Broz Tito nie reagowa na coraz wyraniejsze "sugestie" Stalina, aby ten cakowicie
podporzdkowa si radzieckiej polityce. Od marca do czerwca 1948 roku ZSRR nasili atak

propagandowy na SFRJ( Socjalistyczna Federayjna Republika Jugosawii), ktrej zarzuca midzy

innymi odejcie od koncepcji marksizmu-leninizmu, porzucenie pozycji klasowych, nacjonalizm,
zbyt szybk kolektywizacj, pogwacenie demokracji wewntrzpartyjnej, antyradziecko.
Stanowisko Zwizku Radzieckiego szybko popary: Bugaria, Czechosowacja, Wgry i Rumunia.
28 czerwca 1948 roku Komunistyczn Parti Jugosawii wykluczono z Kominformu. Kraje bloku
wschodniego zryway stopniowo kontakty z Belgradem; rozpocza si izolacja Jugosawii w
Europie rodkowo-Wschodniej. Stalinowi, gwnie za spraw pomocy gospodarczej Zachodu i
polityce wewntrznej Broz Tity, nie udao si obali jugosowiaskiego przywdcy. Jugosowiaska
"wasna wizja komunizmu" staa si faktem, co objawiao si midzy innymi we wprowadzeniu
systemu samorzdowego oraz polityczno-ekonomicznej decentralizacji, a pniej rwnie w
okrelaniu przez rady robotnicze polityki przedsibiorstw, szpitali czy szk, realizacj "trzeciej
drogi" czy polityk niezaangaowania. Jugosawia nigdy nie wrcia do grupy pastw
podporzdkowanych ZSRR.)
c.
W tym samym roku ogoszono zakoczenie wojny z Niemcami i podpisano traktat koczcy
okupacj Austrii w zamian za gwarancj neutralnoci tego pastwa, a radziecka delegacja udaa
si do Stanw Zjednoczonych i Kanady celem zapoznania si z tamtejszymi metodami
stosowanymi w rolnictwie.
2.
Koncepcja pokojowego wspistnienia dopuszczaa moliwo politycznego kompromisu z
krajami kapitalistycznymi i nawizanie wielostronnych kontaktw gospodarczych, kulturalnych i
innych.
3.
Gwnym zaoeniem nowej, postalinowskiej polityki zagranicznej ZSRR bya rezygnacja z
koncepcji wojny wiatowej pomidzy blokiem wschodnim i zachodnim na rzecz doktryny
pokojowego wspistnienia krajw o rnym ustroju spoeczno-politycznym i zasady
niepodzielnoci terytorialnej oraz wzajemnego nieingerowania w sprawy wewntrzne. Politycy
radzieccy wychodzili z zaoenia, e zwycistwo komunizmu w krajach zachodnich jest i tak
nieuniknione w wyniku procesu dziejowego, za Kraj Rad powinien dawa przykad, a nie dy do
konfrontacji. Jednoczenie zakadano pomoc ruchom partyzanckim o charakterze
narodowowyzwoleczym i lewicowym na caym wiecie, czego wynikiem bya wzmoona
radziecka ekspansja polityczna i ideologiczna w krajach Trzeciego wiata.
Skutek:
Polityka pokojowego wspistnienia doprowadzia do odprenia w stosunkach radzieckoamerykaskich, czego efektem w nastpnych latach byo midzy innymi podpisanie ukadw o
ograniczeniu i nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej (SALT I, SALT II) czy wsplny zaogowy lot
kosmiczny Sojuz-Apollo. Jednoczenie doktryna radzieckiej ekspansji w krajach Trzeciego wiata
doprowadzia do wybuchu kryzysu kubaskiego. Efektem polityki pokojowego wspistnienia by
take rozam radziecko-chiski, jako e Chiny uznay radzieck polityk za rewizjonistyczn i
sprzeniewierzajc si zaoeniom marksizmu-leninizmu.

3.Przejawy zimnowojennej ekspansji ZSRR w latach 1956-58.

Po mierci Stalina rozpocz si okres odwily w stosunkach midzynarodowych. Nie by to jednak proces
szybki. ZSRR zwrcio si ku polityce pokojowego wspistnienia. Koncepcja ta zakadaa moliwo
politycznego kompromisu z krajami kapitalistycznymi. Zakadali jednoczenie pomoc ruchom partyzanckim
i lewicowym na caym wiecie, czego przejawem bya wzmoona radziecka ekspansja polityczna i
ideologiczna w krajach 3 wiata. Tak wic nie zrezygnowali z zapdw ekspansyjnych, a rywalizacja
przeniosa si raczej na aspekty technologiczne i ideowe. Miaa jednak niewtpliwie wymiar agodniejszy.
Pierwszym z przejaww ekspansji by kryzys sueski. Przywdca Egiptu Gamal Abd-el Naser chcia uczyni
z Egiptu centrum wiata arabskiego. ZSRR popiera Egipt-docenia znaczenie, rol i potencja pastw

arabskich ,Egipt mg mu uatwi penetracje samego Egiptu, ale i caego arabskiego wiata. 30.09.1955
miaa miejsce umowa ZSRR i Egiptu(+Czechosowacja) w wyniku ktrej Sowieci dostarczali ogromne
dostawy sprztu bojowego, rozszerzeniu ulega take wsppraca ekonomiczna tych krajw. Zaangaowanie
si Zwizku Radzieckiego w Egipcie byo jedn z gwnych przyczyn wybuchu kryzysu.29.10.1956 mia
miejsce atak Izraela na Egipt. Egipt ponis klsk, gwnie dlatego, e Rosja bya skoncentrowana na
rewolucji wgierskiej. Zwycistwo Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii byo jednak pozorne. W
rzeczywistoci Naser uzyska presti, a Izrael pod presj ZSRR wycofa si na lini rozejmu z 1949r. (USA
nie chciay uwika si w konflikt z p. arabskimi, bo to oznaczao napicie z ZSRR). Tak wic
zaangaowanie ZSRR w tych rejonach miao wymiar ,,wojny zastpczej, poszerzenia zasigu swoich
wpyww i demonstracja ich przez p. zachodnimi.
Innym przejawem ekspansji zimnowojennej byo wystrzelenie Sputnika (I sztuczny satelita) 4 X 1957roku.
Wydarzenie to stanowio duy sukces ZSRR, bowiem wyprzedzio I potg wiata- USA w wycigu
kosmicznym (a wic technologicznie) ZSRR podkrelao nawet nad wyraz, e s bardziej zaawansowani
technicznie ni USA. Miao to wymiar take psychologiczny, uwiadomio USA, e wroga nie mona
lekceway, co przeoyo si w niedugim czasie na zwikszenie wydatkw USA na badania i rozwj. (*
ciekawostka ajka 3 XI 1957 pierwszy pies w kosmosie).
Kolejnym istotnym przejawem bya wizyta Chruszczowa w USA IX 1959 roku. Podr po Ameryce miaa
waciwie charakter informacyjny, ale w czasie rozmw z Eisenhowerem omawiano problem niemiecki,
stosunki sowiecko-amerykaskie, ograniczenie zbroje. Chruszczow zosta w USA przyjty dosy
entuzjastycznie. Celem wizyty w praktyce byo pokazanie prestiu, siy, wyeksponowanie, e jest wanym
graczem w skali globalnej- odbywa prestiow wizyt w USA (prestiowym tupolewem TU-114)
(po wizycie zarzdzi KUKURYZACJ ZSRR na wzr USA-> absurdalny charakter systemu)
Rewolucja wgierska take pokazaa wymiar polityki ZSRR. Na Wgrzech po mierci Stalina proradziecki
Rakosi utraci wpywy, ostatecznie naciski spoeczne na fali odwily w innych krajach bloku
komunistycznego zmusiy go do ustpienia. Nowym sekretarzem zosta Erno Gero (take
prokomunistyczny). Nie ustabilizowao to jednak napi. Ju 25 X 1956 odwoano z funkcji I sekretarza
Gero, a nowym zosta Janos Kadar. KPZR zgodzio si na rozwizanie niestabilnej sytuacji bez ich
interwencji.
Interwencj ZSRR przyspieszyo ogoszenie przez Imre Nagya wystpienia Wgier z Ukadu
Warszawskiego 1 XI 1956 oraz wniosek do ONZ o pomoc w utrzymaniu statusu pastwa neutralnego.
Obawiajcy si ZSRR uzyskawszy poparcie wadz polskich, rumuskich, czechosowackich, bugarskich,
jugosawiaskich, 3 XI 1956 aresztowali delegacj wgiersk z MON gen. Palem Maleterem. W tym samym
dniu Janos Kadar utworzy samozwaczy Wgierski Rewolucyjny Rzd Robotniczo- Chopski, ktry zwrci
si do ZSRR o pomoc w walce z kontrrewolucyjnym powstaniem. Proba ta stanowia formalny pretekst dla
zbrojnej inwazji. Konflikt nabra charakteru wojny partyzanckiej , ZSRR udao si opanowa powstanie
(wadza- Kadar).
Powstanie byo potwierdzeniem istnienia silnej radzieckiej strefy wpyww w Europie rodkowej. (*
wymiar rywalizacji ZSRR z Wgrami eksponoway np. Olimpiada w Melbern- Australia- mecz piki wodnej
fina ZSRR-Wgry; rywalizacja gimnastyczek)

4.
Polityczne znaczenie wystrzelenia w kosmos Sputnika
a) podstawowe dane
Sputnik = sztuczny satelita Ziemi
Data wystrzelenia: 4 padziernika 1957 godz. 19:28
Port kosmiczny: Bajkonur (ZSRR)
Masa: 83,46 kg
rednica :58 cm

wystrzelony przez: rakiet non R-7 (zaprojektowan przez Siergieja Korolowa),

przenoszc gowice atomowe
okra Ziemi 15 razy na dob z prdkoci 7,57 km/s rednio 587 km nad
powierzchni
b) znaczenie polityczne w USA, ZSRR oraz na caym wiecie
geneza (dotyczy wiata jako ogu): Ludzi od zawsze fascynoway zagadnienia
zwizane z kosmosem. Wczeniej tj. na pocztku XX w. t tematyk uwaano za
science fiction -wczenie powsta film Podr na Ksiyc".
Jednak to wszystko byy tylko fantazje. Zmian przyniosy kolejne lata XX wieku, gdy
ju nie tylko artyci wizjonerzy, ale i naukowcy zapowiadali, e czowiek moe w kocu
trafi w kosmos. Przepowiednia ta przebijaa si do opinii publicznej, ale raczej wolno
USA wobec Sputnika: Amerykanie zostali rozzoszczeni. Zawsze uwaali, e s najlepsi
we wszystkim, w kadej dziedzinie ( opinie wadzy i obywateli ) Fakt, e Sowieci
posiadaj obiekt, ktry moe swobodnie przelecie nad dowolnym punktem globu,
gboko niepokoi amerykaskich generaw.
Prezydent USA Dwight Eisenhower przed kamerami umiecha si i bagatelizowa
znaczenie lotu Sputnika. Jednak zaraz po wystrzeleniu pierwszego sztucznego satelity
zwoa narad, w ktrej uczestniczyli najwiksi tuzowie wczesnej nauki i technologii.
Temat spotkania: Jak Sowietom udao si nas wyprzedzi, czy rzeczywicie s lepsi i jak
nadrobi stracony dystans.
Edwin Land, wynalazca aparatu fotograficznego Polaroid : Podczas gdy Ameryka pawi
si w luksusie, spoeczestwo ZSRR na piedestale stawia nauk i traktuje j jak styl
ycia. Zatem, by stawi czoa Rosjanom, naley gnunego, zadowolonego z siebie
jankesa zapdzi do biblioteki i laboratorium.
Decyzje podjte na tej naradzie: w 1958 r. Eisenhower podpisa National Defense
Education Act. To ustawa, ktra przeznaczya na cele naukowe niebagateln wwczas
sum miliarda dolarw.
Wystrzelenie sputnika byo bodcem dla Amerykanw. Byli zaskoczeni takim
osigniciem ZSRR. Nie chcieli pozwoli sobie zosta w tyle. Na mocy National
Aeronautics and Space Act powstaa agencja rzdu Stanw Zjednoczonych
odpowiedzialna za narodowy program lotw kosmicznych NASA, ustanowiona 29 lipca.
1958 r. Od pory wystrzelenia Sputnika moemy mwi o wycigu kosmicznym USAZSRR.
ZSRR:
W ZSRR wystrzelenie Sputnika byo postrzegane jako wany znak potencjau
naukowego i inynieryjnego narodu radzieckiego. By to jak dotd najwikszy sukces.
W ZSRR, kraju podnoszcym si po wyniszczajcej wojnie, wyniesienie Sputnika na
orbit oraz program eksploracji kosmosu spotka si z szerokim zainteresowaniem ze
strony opinii publicznej. Dla mieszkacw Zwizku Radzieckiego wydarzenie
to byo dowodem na potg techniczn kraju w nowej powojennej erze.
Wystrzelenie Sputnika miao charakter prestiowy dla ZSRR- stali si oni w oczach
wiata silni, innowacyjni oraz zostali zakwalifikowani do ragi godnego przeciwnika dla
USA. Byli wiadomi swojej pozycji- na dzie 4.10.1957r. to oni wygrywali. Z ich
mylenia powoli zacza wychodzi obawa przed innym mocnym pastwem oni
zaczli przodowa. Sukces ten znaczco odbi si na negocjacjach dyplomatycznych
na linii USA-ZSRR.
wiat:

Panowaa powszechna panika. Narody wystraszyy si, a nastpstwem tego byo

budowanie spekulacji co bdzie dalej, czy ZSRR wykorzysta now technologi aby
zaatakowa, co bdzie z broni nuklearn? Wg opinii po tym wydarzeniu ju na dugo
w wiecie wyksztaciy si 2 pozycje mocarstwowe w kadej dziedzinie- ZSRR i USA.
Nikt nie by w stanie im dorwna. wiat zosta uzaleniony od tych 2 obozw.

5. Rywalizacja ZSRR i USA w kosmosie

Rywalizacja ta nazywana jest inaczej WYCIGIEM KOSMICZYM.
I etap- pocztek wycigu oraz wysanie ajki
Wszystko zaczo si od zimnej wojny midzy USA a ZSRR , ktrej celem by prymat ideologii kapitalizmu
bd komunizmu. Kady z krajw dysponowa silnym zespoem naukowym, wspartym fachowcami od
technologii rakietowej z pokonanej Rzeszy Niemieckiej. W zespole amerykaskim byo 118 niemieckich
specjalistw z von Braunem na czele, ktrzy zdecydowali si powierzy swoj wiedz wolnemu krajowi,
jakim bya Ameryka.
Jednak to Zwizek Radziecki rozpocz wycig. Wybudowa on pierwszy port kosmiczny o nazwie
Bajkonur, gdzie konstruowano i testowano rakiety zdolne unie si w przestrze kosmiczn. Stamtd 4
padziernika 1957 roku bez adnej zapowiedzi wystrzelono w kosmos pierwszego satelit o nazwie Sputnik.
Dopiero to obudzio Ameryk i zmobilizowao j do dziaania. Jednak zanim Amerykanie zdoali wysa
cho pierwszego satelit Explorer 1 w kosmos, co nastpio 31 stycznia 1958 r, Rosjanie wyprzedzili ich a
do tego stopnia, e wysali na orbit pierwsze ywe stworzenie - suczk imieniem ajka, podrujca w
1957 roku na pokadzie radzieckiego Sputnika 2 .
W wyniku stresu i przegrzania poniosa mier niedugo po osigniciu przez pojazd przestrzeni kosmicznej.
W roku 1960roku radzieckie psy Strzaka i Wiewirka po udanym pobycie na orbicie bezpiecznie powrciy
na ziemi.
Rosjanie po raz kolejny byli pierwsi, bardziej innowacyjni- to znowu ich trzeba pokona. Gwnym
zamiarem byo wysanie czowieka w kosmos. W tym celu Amerykanie powoali w 1959 roku pierwszych
przyszych astronautw - Sidemk Programu ``Merkury''. Zostali oni wybrani spord oblatywaczy, a zatem
z ludzi testujcych nowe samoloty, czyli przyzwyczajonych do stresu i grocego im przez cay czas
niebezpieczestwa.
Rok pniej rwnie Rosjanie zaczli trenowa swoich pierwszych potencjalnych astronautw, cho tam
poza umiejtnociami i zdrowiem, o byciu wysanym w kosmos decydowao rwnie urodzenie, zgodne z
socjalistyczn propagand. I tak wycig trwa, a zwycistwo w pierwszym etapie naleao niewtpliwie do
Rosjan.
II etap- czowiek w kosmosie
Wynik w rywalizacji na rok 1961 by nadal pozytywny dla ZSRR. Rosjanie wysali I czowieka w kosmos.
By nim Yuri Gagarin, 2 kwietnia 1961 roku zosta wystrzelony w kosmos z rosyjskiego portu kosmicznego
Bajkonur, w kapsule o nazwie Vostok 1. wiat zosta poinformowany o tym fakcie, gdy Rosjanie upewnili
si, e Gagarin dotar na orbit. Gagarin dokona pojedynczego okrenia Ziemi w 108 min po czym
powrci cay i zdrowy skaczc ze spadochronem ze statku na wysokoci 7 km nad Ziemi. Caa misja bya
automatycznie sterowana i astronauta nie mia adnej moliwoci manewru.
(Gagarin trenowa do roli astronauty przez rok i 29 dni, z czego ledwo przez dwa ostatnie dni wiedzia, e
zostanie pierwszym czowiekiem w kosmosie- w ZSRR panowaa ogromna propaganda, widoczne jest to
jeli chodzi zaog i konstruktorw oraz jeli chodzi o obywateli- byli oni przesyceni pozytywnym
rozwojem techniki a co za tym idzie ROZWOJEM ICH ZWIZKU RADZIECKIEGO- hasa z plakatw:
Ojczyzno! Zapalia nad Ziemi gwiazd postpu i pokoju. Chwaa nauce, chwaa pracy! Chwaa
radzieckiemu ustrojowi!; Urodzilimy si, by bajka staa si rzeczywistoci!; Synowie padziernika
pionierzy Wszechwiata!; Droga w Kosmos jest radziecka!;)
Drugim czowiekiem w kosmosie, a pierwszym Amerykaninem zosta Alan Shepard - czonek Sidemki
Programu Mercury''. Lecz by on nie tylko pierwszym ``wolnym czowiekiem'' w kosmosie, jak nazywali go
Amerykanie, ale i pierwszym, ktry wyldowa na Ziemi w statku kosmicznym dajcym astronaucie
moliwo sterowania pojazdem, podczas gdy Rosyjscy astronauci musieli uywa spadochronu. Miao to
miejsce 5 maja 1961 roku, kiedy rakieta Freedom 7 uniosa statek Merkury 3'' z astronaut na pokadzie.
Wartym zaznaczenia jest te lot statku kosmicznego Voskhod 1, ktry by pierwszym mogcym wynie w
przestrze kosmiczn wicej ni jedn osob. Jego pierwsz zaog stanowili: pilot - Vladimir Komarov,
Konstantin Feoktistov i Boris Yegorov. By to te pierwszy lot podczas ktrego astronauci nie mieli
zaoonych kombinezonw kosmicznych. Voskhod stanowi konkurencyjny projekt do Amerykaskiego
programu Gemini, ktry pozwala wynie tylko dwie osoby w przestrze kosmiczn. Sowieci mieli przez to
zamiar znaczco wyprzedzi Amerykanw w podboju kosmosu, a w ramach propagandy zamierzali te
wysa na orbit fragment komunistycznej flagi z Paryskiej rewolucji z 1871 roku, co jednak w kocu nie
doszo do skutku.
III etap- mocarstwa walcz o Ksiyc

Wycig supermocarstw nabra najwikszego rozpdu, gdy celem sta si Ksiyc. Walk o pierwszestwo
stanicia na tym globie zapocztkowa prezydent USA John F. Kennedy, kiedy 12 wrzenia 1962 roku
wygosi przemwienie:
``Decydujemy si na lot na Ksiyc. Decydujemy si to zrobi w tej dekadzie i dokona wiele innych rzeczy,
nie dlatego e s one atwe, ale dlatego e s trudne, bo wanie te cele posu zorganizowaniu i zmierzeniu
tego co najlepsze z naszych energii i umiejtnoci, poniewa to wyzwanie jestemy gotowi podj i nie
mamy zamiaru go porzuci, zamierzamy je wygra i inne te.
Niestety nie byo mu dane doy spenienia obietnicy ktr zoy wiatu, ale to wanie on zapocztkowa
misj Apollo, ktra miaa doprowadzi do ldowania czowieka na Ksiycu.
Pierwsz misj, ktra udaa si w okolice Ksiyca aby go okry, bya misja statku Apollo 8. Dziao si to
w dniach od 21 do 27 grudnia 1968 roku, a zaog statku stanowili: Frank Borman, Jim Lovell, William A.
Anders. Statek wraz z zaog podrowa w stron Ksiyc przez trzy dni, po czym okra go przez 20
godzin. Lot ten zosta istotnie przyspieszony, ze wzgldu na rosyjskie postpy w misji. Bya to te pierwsza
misja, podczas ktrej nadawano na ywo'' z wntrza statku dla jednej ze stacji telewizyjnych.
Misja Apollo czynia due postpy i zdoaa wysaa w kosmos ju trzeci statek kosmiczny 21 lipca 1969
roku Neil Armstrong jako pierwszy czowiek stan na Ksiycu. By on czonkiem 3-osobowej zaogi statku
Apollo 11 a caa misja trwaa od 6 do 24 lipca 1969 roku. Poza Armstrongiem na Ksiycu stan te jego
kolega Buzz Aldrin, podczas gdy Collins pozosta na orbicie. Za miejsce ldowania obrano paski obszar
Morza Spokoju. Misja ta stanowia spenienie obietnicy prezydenta Johna F. Kennedyego, ktry zapewnia
e czowiek stanie na Ksiycu jeszcze w latach szedziesitych jak i zapewniaa zwycistwo Amerykanw
w wycigu kosmicznym. Aby odda atmosfer tamtych czasw i odtworzy reakcj wiata na to dokonanie,
dobrze jest przytoczy fragment artykuu z 25 lipca 1968 roku w magazynie Times: ``Biao ubrana posta,
niczym zjawa, schodzi powoli z drabiny. Osignwszy ostatnim stopie zanurza si ona w wazo-ksztatny
cie Ora, module ksiycowym Apolla 11. Wtedy wyciga ona swoj lew stop, z ciekawoci i napiciem
jakby sprawdzaa wod w basenie - i faktycznie, testuje przecie zupenie nowe rodowisko dla czowieka.
Ta szukajca po omacku stopa odziana w ciki, wielowarstwowy but pozostawi niezatarty lad w umysach
milionw, ktrzy ogldaj j w telewizji, jako symbol ludzkiej determinacji by kroczy - i zawsze prze do
przodu - naprzeciw nieznanemu. to byo dla ludzi ogromnym przeyciem, wrcz niewyobraalnym, ale
udao si.
Nieszczliwy lot Apollo 13, a ktrego zaog stanowili: Jim Lovell, Jack Swigert i Fred Haise. Misja ta
miaa miejsce w dniach od 11 do 17 kwietnia 1970 roku. Statek zdoa szczliwie wystartowa, ale dwa dni
po starcie doszo do wybuchu w module serwisowym, przez co statek zacz traci tlen i energi. Zaoga
zostaa zmuszona porzuci myl o ldowaniu na Ksiycu i uy moduu Ksiycowego jako odzi
ratunkowej. Modu ten jednak nie by przygotowany do przewozu a trzech osb, a take zaoga
dysponowaa tylko minimaln moc, przez co musiaa oszczdza na ogrzewaniu i na owietleniu co w
warunkach przestrzeni kosmicznej stanowio prawdziw udrk. Pomimo wielu trudnoci udao si
wszystkich bezpiecznie sprowadzi na Ziemi.
Prawdziwe ukoronowao Ksiycowych misji kosmicznych stanowia poczona misja Amerykaskiego
programu Apollo i Rosyjskiego Soyuz. By to rwnie najbardziej widoczny znak zakoczenia zimnej
wojny. Jego Rosyjsk zaog stanowili: Alexei Leonov, Valery Kubasov, Tom Stafford, za Amerykask:
Vance Brand i Deke Slayton. Misja ta miaa miejsce od 15 lipca tj. startu statku Soyuz 19, przez 21 lipca,
kiedy wystartowa statek Apollo 18, a po 24 lipca 1975 roku. Niestety, by to te koniec programw
kosmicznych, w ramach ktrych czowiek stawa na innym globie.
WYNIK: I etap dla ZSRR, II i III walka- cige dorwnywanie; kocowy: w miar wyrwnany, lecz na plus
dla USA( chodzi o umiejtno wykorzystania osignicia)
SKUTKI: Wycig kosmiczny mona rozpatrywa w ujciu wielu moliwoci. Z jednej strony skutki wycigu
byy jak najbardziej pozytywne. Zarwno na jednej, jak i na drugiej stronie konfliktu istniejcy wycig
wymusza w pewien sposb poszerzanie horyzontw naukowych i technologicznych. Badanie orbity
okooziemskiej czy te spacerowanie po Ksiycu wizay si
z koniecznoci rozwoju nauki w tym zakresie. Duo wiksz uwag zaczto przykada do edukacji z
zakresu fizyki i astronomii, czy te wiksze nakady finansowe zostay naoone na badania technologiczne i
inynieryjne. Wycig kosmiczny umoliwi take powstanie komunikacji satelitarnej oraz wysyanie misji
planetarnych.
Za wady wynikajce z wycigu kosmicznego, mona z kolei uzna powikszajcy si jednoczenie wycig
zbrojeniowy pomidzy skconymi pastwami. Osiganie sukcesw przez jedn ze stron wizao si z
prbami dorwnania jej przez drug, czsto za wszelk cen. Ponadto, wycig kosmiczny odegra ogromn

rol w procesie umoliwienia ataku nuklearnego czy te wysania za pomoc rakiet lub satelitw bomb
chemicznych. Oglnie przyczyni si do zwikszenia zagroenia na wiecie.
Wycig kosmiczny mia ogromne znaczenie dla przebiegu zimnej wojny, a skutki jego przebiegu mona
zaobserwowa do dnia dzisiejszego, gdy wyniki poczynionych wwczas postpw naukowych i
technologicznych stanowi podwaliny pod dzisiejsze badania na tych polach.
6. Przejawy odprenia midzynarodowego w dobie Chruszczowa.
Tutaj zajm si okresem od XX Zjazdu KPZR w 1956 do odwoania Chruszczowa w 1964
roku.
Po referacie wygoszonym przez Chruszczowa w nocy z 24 na 25 lutego 1956 roku
doprowadzi do 2 rodzajw zjawisk:
Odwily w bloku wschodnim,
Pokojowego wspistnienia ze wiatem zachodnim
Blok wschodni:
Najwaniejszym elementem nadchodzcej liberalizacji stao si rozwizanie
Kominformu w kwietniu 1956 roku pozwolio to na ograniczon samodzielno partii,
delikatne odejcie od myli jak mwi Moskwa, tak mwi inne partie.
Nazwa pochodzi od powieci Ilji Erenburga opublikowanej w 1954 roku pod tytuem
"Odwil". Po mierci Stalina, partia zliberalizowaa kurs. Bardzo istotny wpyw na
sytuacj w bloku wschodnim miay czerwcowe wydarzenia poznaskie z roku 1956.
Przyczyniy si one do zmiany na najwyszym stanowisku I sekretarza PZPR - po
ustpieniu Edwarda Ochaba funkcj t obj Wadysaw Gomuka, za czasw
stalinowskich wiziony, oskarany o odchylenia prawicowo-nacjonalistyczne, otwarcie
sprzeciwiajc si kolektywizacji polskiego rolnictwa. Gomuka zdoby
niekwestionowan popularno wrd spoeczestwa, ktre oczekiwao od niego
przeprowadzenia wielu reform. Proces demokratyzowania socjalizmu zwany polskim
padziernikiem zosta jednak bardzo szybko zahamowany.
Po powstaniu robotnikw w czerwcu 1956 w Poznaniu i po wyborze Wadysawa
Gomuki na pierwszego sekretarza PZPR, obudziy si nadzieje take
wewntrzpartyjnej opozycji wgierskiej, na podobny, przebieg wydarze na Wgrzech.
WPK bya podzielona na skrzyda reformatorskie i stalinowskie, jednake znacznie dalej
ni nadzieje wewntrzpartyjnej opozycji sigay wolnociowe roszczenia studentw
domagajcych si wolnoci obywatelskich, demokracji parlamentarnej i narodowej
niepodlegoci. By rozpowszechni swe dania, kolportowali je w instytucjach,
zakadach pracy i na innych uniwersytetach. Prbowali rwnie (bezskutecznie) skoni
wgierskie radio do odczytania ich owiadczenia. Jedn z gwnych przyczyn
powstania bya take polityka terroru Matyasa Rakosiego przykadowo na Wgrzech
w okresie gdy rzdzi Matyas Rakosi byo trzy razy wicej winiw politycznych ni w
Polsce przy trzykrotnie mniejszej liczbie ludnoci. Jak wiadomo, wybuch powstania
wgierskiego zakoczy si brutaln interwencj armii radzieckiej, przywdca
powstania, przedstawiciel partyjnego skrzyda liberaw Imre Nagy zosta skazany na
tajnym procesie na kar mierci, ktr wykonano w 1958. Natomiast na czele WPK
stan przedstawiciel partyjnego betonu Janos Kadar.
Pokojowe wspistnienie:
Nastpia cakowita zmiana polityki zagranicznej ZSRR rozpoczto nawizywanie

gwnie stosunkw kulturalnych i gospodarczych z Zachodem, co istotne

zrezygnowano z koncepcji, propagowanej przez Stalina, o koniecznoci wybuchu wojny
wiatowej midzy kapitalizmem a komunizmem, gdy nie s one zdolne do
koegzystencji.
Jednoczenie zakadano pomoc ruchom partyzanckim o charakterze
narodowowyzwoleczym i lewicowym na caym wiecie, czego wynikiem bya
wzmoona radziecka ekspansja polityczna i ideologiczna w krajach Trzeciego wiata doktryna radzieckiej ekspansji w krajach Trzeciego wiata doprowadzia do wybuchu
kryzysu kubaskiego.
Bardzo wanym sta si fakt, i nastpca Stalina odbywa podre zagraniczne po
krajach Zachodu punktem kulminacyjnym staa si wizyta Chruszczowa w USA we
wrzeniu 1959 roku. Take jeden z czoowych przywdcw USA wiceprezydent Nixon
tak wizyt odby. Jej symbolem staa si debata kuchenna. Nixon ogldajc wystaw
na midzynarodowych targach w Moskwie, wda si w dyskusj z towarzyszcym mu
przywdc ZSRR Nikit Chruszczowem. Przywdcy na przykadzie wyposaenia
kuchennego zaczli dyskutowa, ktry kraj stoi wyej w rozwoju cywilizacyjnym.
To take na ten okres przypada wycig technologiczny naley wspomnie tu o Szoku
Sputnika z 4 padziernika 1957, kiedy to ZSRR tymczasowo wyprzedzio USA w
wycigu kosmicznym, umieszczajc na orbicie pierwszego sztucznego satelit. To
take do ZSRR naleao wysanie pierwszego ywego stworzenia w kosmos (ajka 3
XI 1957) oraz pierwszego czowieka Jurij Gagarin 12 kwietnia 1961.
7. Destalinizacja w ZSRR i Europie rodkowo Wschodniej to zagadnienie jest
mega dugie, bo i temat szeroki, ma charakter pogldowy, niech kady z tego wybierze
dla siebie najistotniejsze informacje.
Walka o wadz po mierci Stalina
Po mierci Stalina (5 marca 1953 r.) Prezydium KC KPZR zdecydowao si w ogle nie
obsadza stanowiska szefa partii oraz rozdzieli funkcje partyjne i pastwowe
(ustanowienie zasady kolegialnego kierownictwa).
awrientij Beria (zawiadujcy Ministerstwem Spraw Wewntrznych MWD) i Gieorgij
Malenkow (nowy przewodniczcy Rady Ministrw) by pocztkowo uwaany za
najmocniejszy duet. Du rol odgrywa te Wiaczesaw Mootow (ponownie na czele
MSZ). Chwilowo zepchnity do defensywy Nikita Chruszczow (bez stanowiska
ministerialnego) mia skupi si wycznie na pracy w sekretariacie KC KPZR. Wanie
w oparciu o partyjny aparat rozbudowywa on swe wpywy, rugujc rwnoczenie z KC
Malenkowa (pozostaa mu funkcja premiera). Stronnikami Chruszczowa w rzdzie byli
powoani na jego wniosek do kierownictwa resortu obrony Nikoaj Buganin i Gieorgij
ukw (wiceminister).
awrientij Beria by najaktywniejszym pretendentem do przejcia maksimum wadzy ,
zwaszcza e po przyczeniu do MWD Ministerstwa Bezpieczestwa Pastwowego sta
na czele jednorodnej centrali aparatu terroru. Wikszo nominowanych w latach
1952--1953 wysokich funkcjonariuszy partyjnych zostaa zdegradowana lub odesana
na prowincj na przykad Leonid Breniew trafi do kierownictwa partii w
Kazachstanie.
W czerwcu 1953 r. z inicjatywy Chruszczowa aresztowano (po czym stracono) Beri,
ktrego nie bez podstaw podejrzewano o denie do ustanowienia dyktatury. Od tego
momentu pozycja Chruszczowa zacza dynamicznie zwykowa, Malenkowa za
stopniowo odsuwano na drugi plan. Sprawa Berii unaocznia przywdcom ZSRR, e
niezbdnym czynnikiem stabilizacji wadzy jest przywrcenie stanowiska szefa partii, I
sekretarza. Nastpio to we wrzeniu 1953 r. Szefem takim, I sekretarzem KC KPZR,
zosta Nikita Chruszczow.

W 1954 r. powoano now policj polityczn KGB (Komitet Bezpieczestwa

Pastwowego), ktra miaa podda tajne suby bezporedniej kontroli partii i oczyci
je ze zwolennikw zgadzonego ministra spraw wewntrznych. Na czele KGB stan
popierajcy Chruszczowa Iwan Sierow, organizator deportacji z okupowanych polskich
Kresw Wschodnich w latach 1939-1941 oraz aresztowania szesnastu przywdcw
polskiego pastwa podziemnego. Przywdca partii doprowadzi wkrtce do usunicia
Malenkowa ze stanowiska premiera (w lutym 1955 r.). Szefem rzdu zosta Nikoaj
Buganin, a ministrem obrony marszaek ukw. W 1955 r. powrci do Prezydium KC
(po przejciowym odsuniciu w latach 1953-1954) Michai Susow.
Liberalizacja w polityce wewntrznej
W marcu 1953 r. premier Malenkow stwierdzi, e obowizkiem rzdu jest troska o
autentyczny dobrobyt narodu. Natychmiast zwikszono nakady na rozbudow
przemysu lekkiego i spoywczego. Bardzo wydatnie obniono te podatki pacone
przez chopw i wacicieli dziaek przyzagrodowych. Umorzono zaduenia w zakresie
podatku rolniczego. Zniesiono podatek od posiadania krw i wi.
Rezultaty wymienionych posuni byy natychmiastowe: wsie i miasta pooone w
regionach sabiej zurbanizowanych przestay odczuwa chroniczny brak ywnoci.
Przyczynia si do tego przede wszystkim wiksza swoboda uprawy dziaek
przyzagrodowych mimo e stanowiy one zaledwie 2% caoci uprawianych ziem.
Z inicjatywy Bei zwolniono z agrw czonkw rodzin kierownictwa partyjnopastwowego (m.in. on Mootowa), ogoszono amnesti dla kryminalistw. Minister
spraw wewntrznych wyda sensacyjny komunikat, w ktrym pado stwierdzenie o
amaniu praworzdnoci w czasach Stalina. Beria zama tabu do prokuratury
napyny tysice poda o rewizj procesw i rehabilitacj. Rozpocz si proces
uwalniania winiw politycznych (w latach 1953-1955 zwolniono ich ok. 12 tysicy).
W agrach zela rygor, co przynioso seri buntw (m.in. w agrach Workuty, Norylska,
Karagandy i nad Koym wszystkie w 1953 r.).
Nieustajca rywalizacja w onie elity partyjno-pastwowej skonia Nikit Chruszczowa
do uycia drastycznych instrumentw w walce o peni wadzy. Zdecydowa si on na
czciowe zdemaskowanie zbrodni okresu minionego i selektywn rehabilitacj ofiar,
na co naciskay rodziny wpywowych dziaaczy partyjnych i oficerw represjonowanych
w latach trzydziestych i czterdziestych.
Przy KC partii utworzono specjaln komisj do spraw rehabilitacji, na ktrej czele stan
partyjny ideolog Piotr Pospieow. Wyniki jej prac zostay przedstawione na XX
zjedzie KPZR.
Referat Chruszczowa, wygoszony w nocy 25 lutego 1956 r., podczas XX zjazdu KPZR ,
ogranicza si tylko do omwienia przestpstw Stalina popenionych na wiernych
czonkach partii (m.in. niedwuznacznie ukaza rol Stalina w zabjstwie Kirowa).
Pomimo tak wskiego spojrzenia raport ten dostatecznie wyranie przedstawi
mechanizm terroru i system samowoli. Obarczy take Stalina pewn
odpowiedzialnoci za kompromitujce klski pierwszej fazy wojny z Niemcami.
Chruszczow przedstawi ponadto bezprawny charakter masowych deportacji caych
narodw w latach 1943-1944 (m.in. Tatarw krymskich, Kamukw, Bakarw,
Czeczecw i Inguszy). Za bd uzna zerwanie stosunkw z Jugosawi. Pozytywnie
natomiast zostaa oceniona walka Stalina z wewntrzpartyjn opozycj (Trockim,
Kamieniewem, Zinowiewem itd.).
Decyzja Chruszczowa o czciowym napitnowaniu zbrodni Stalina bya bardzo
ryzykowna dla samego autora wspierajcego przecie i realizujcego osobicie
stalinowski system przemocy w latach trzydziestych i czterdziestych. By on midzy
innymi w czasie wielkiego terroru sekretarzem moskiewskiej organizacji partyjnej, a w
okresie 1938-1949 (z przerw w 1947 r.) sta na czele KP Ukrainy i by odpowiedzialny
za jej pacyfikacj.

Referat I sekretarza pomimo klauzuli tajnoci uzyska szeroki rezonans, wywoujc

oglne wzburzenie, oywienie i konsternacj jako najwyszej miary sensacja
polityczna. Ludzie po raz pierwszy od wielu lat nie kryli si z wyraaniem swych
pogldw. Powstay zalki opinii publicznej. Aktywno spoeczn rozbudzali w
znacznej mierze powracajcy z agrw winiowie polityczni.
Po XX zjedzie KPZR w rnych czciach ZSRR powstawa zaczy nieformalne grupy i
organizacje stawiajce sobie za cel przeciwdziaanie powrotowi kultu jednostki,
respektowanie demokratycznych norm prawnych oraz poszanowania swobody
twrczej, co okrelano zrazu jako nawrt do norm leninowskich". Formujce si w ten
sposb zalki opozycji byy jednak natychmiast zmuszane do zejcia do podziemia.
W 1961 r. duy rozgos (gwnie na Zachodzie) zyskao wystpienie generaa-majora
Petra Hryhorenki, wykadowcy Akademii Wojskowej w Moskwie, na temat
poszanowania norm leninowskich, a zwaszcza ograniczenia przywilejw partyjnych. Po
przeniesieniu na Daleki Wschd Hryhorenko zaoy tam Zwizek Walki o Odrodzenie
Leninizmu.
Skoczy si monopol realizmu socjalistycznego w literaturze i sztuce. W 1962 r.
opublikowano powie Aleksandra Soenicyna: Jeden dzie Iwana Denisowicza, w
ktrej znalaz si opis dnia powszedniego radzieckiego skazaca. Sam Soenicyn sta
si sztan-darow postaci odradzajcego si realizmu rosyjskiego.
Wszystkie opisane powyej wydarzenia, trendy i zjawiska stanowiy o istocie krtkiego
okresu liberalizacji (od 1953 r.), ktry bardzo trafnie poczto okrela mianem
odwily" (wzitym z tytuu powieci Ilji Erenburga). Jej nieodcznym aspektem byy
rwnie zmiany w polityce narodowociowej i odrodzenie wrd nierosyjskich narodw
ZSRR, jak rwnie poruszenie w krajach bloku.
Polityka narodowociowa
Po mierci Stalina za spraw Berii nastpi zwrot w polityce narodowociowej. Na
Ukrainie plenum KC KPU usuno ze stanowiska I sekretarza Rosjanina Leonida
Mielnikowa za jak podano oficjalnie pomijanie rodzimych kadr w zachodnich
obwodach republiki i rusyfikacj tamtejszego szkolnictwa wyszego. Analogiczne
zarzuty wytoczono na plenum KC KP Litwy wobec tamtejszego szefa partii, Anastasa
Sniekusa. Jednak nie jego usunito ze stanowiska, lecz II sekretarza Rosjanina.
Analogicznie postpowano w Estonii, na otwie i Biaorusi. Na wniosek Berii prezydium
KC KPZR zaaprobowao te zmiany i zwolnio Rosjan z wysokich funkcji w innych
republikach oraz wyznaczyo na ich miejsce przedstawicieli odpowiednich narodw.
Dodatkowo podjto decyzj, e stanowiska te maj by piastowane przez dziaaczy
rodzimego aparatu partyjnego take w przyszoci.
mier Stalina wywoaa pocztek spontanicznej migracji na ziemie ojczyste narodw
zesanych podczas wojny. Postawiony przed faktami dokonanymi Komitet Centralny
KPZR przywrci narodow autonomi Czeczecom, Inguszom, Kamukom, Karaczajom
i Bakarom (1956 r.). Reszt deportowanych narodw pominito milczeniem ich
dramat trwa do dzi (m.in. Tatarzy krymscy, Turcy meschetyscy).
Liberalizacja ta przyniosa szybkie odrodzenie ruchw narodowych w republikach
zwizkowych zwaszcza na Ukrainie. Powstao tu kilka organizacji o charakterze
niepodlegociowym, z ktrych najbardziej oryginalny program posiada Ukraiski
Zwizek Robotniczo--Chopski (przewodniczy ewko ukianenko). Program tej
organizacji powoujc si na artykuy konstytucji ZSRR i Ukraiskiej SRR,
przewidujce prawo republiki do wystpienia ze Zwizku, gosi potrzeb walki o
niepodleg, komunistyczn Ukrain. Wadze z niespotykan w tamtych latach
surowoci rozprawiy si w 1961 r. z czonkami grupy. ukianenko otrzyma wyrok
mierci, zamieniony pniej na pitnacie lat agrw.

Innym przejawem odrodzenia narodowego byo oywienie kulturalne na Ukrainie

towarzyszce pojawieniu si nowego pokolenia poetw, pisarzy i publicystw,
nazwanego szestydesiatnykamy pokoleniem lat szedziesitych.
Szybko okazao si jednak, e czciowe ustpstwa na rzecz nierosyjskich narodw w
bezporednio postalinowskim okresie miay nader krtki ywot. Poczwszy od XX
zjazdu KPZR partia oficjalnie zadeklarowaa wol dziaania na rzecz wzajemnego
zblienia narodw ZSRR i zacierania rnic midzy nimi.
Na przeomie lat 1958-1959 przeprowadzono reform szkoln o zasigu
oglnozwizkowym w wyranym zamiarze krzewienia rosyjskoci w nierosyjskich
republikach ZSRR. Nowa regulacja prawna daa rodzicom mono decydowania, do
jakich szk chc posa swe dzieci: do tych z ojczystym jzykiem wykadowym czy z
rosyjskim. Przy trwajcym od pocztku lat trzydziestych krzewieniu rosyjskoci, przy
publicznym deprecjonowaniu kultur i jzykw narodowych, w czasie, gdy nie ustaway
oskarenia o buruazyjny nacjonalizm narodw nierosyjskich, a istniejce ju szkoy
rosyjskojzyczne miay wyranie wyszy poziom i lepsze wyposaenie, wspomniana
reforma otworzya szeroko drzwi tzw. dobrowolnie przymusowej rusyfikacji.
W konsekwencji coraz wiksza cz modego pokolenia w republikach zwizkowych i
autonomicznych (take w obwodach autonomicznych) przestaa styka si z mow
ojczyst, przez co mowa ta najwyraniej i nader skutecznie wychodzia z uycia
(wschodnia Ukraina, miasta centralnej Ukrainy, Biaoru). Jzyk rosyjski w owym czasie
by nie tylko instrumentem porozumiewania si midzy narodowociami, lecz peni
take funkcj drugiego jzyka ojczystego nie-Rosjan.
Realizacja planw gospodarczych prowadzia do odpywu milionw Ukraicw,
Biaorusinw, otyszy i in. na Syberi i do Kazachstanu, gdzie zmieszani z Rosjanami
ulegali szybkiej rusyfikacji. Konsekwencje takiej polityki byy katastrofalne
szczeglnie dla Kazachstanu, gdzie Kazachowie stali si mniejszoci we wasnej
republice, i otwy, gdzie otysze stanowili poniej 60% mieszkacw republiki.
Gospodarka doby Chruszczowa przyniosa nie koczcy si cig reform i innowacji w
zarzdzaniu gospodark, ktre byy pochodn inwencji generalnego sekretarza.
W lutym 1956 r. XX zjazd zatwierdzi szsty picioletni plan rozwoju gospodarczego.
Ju w grudniu stao si jednak oczywiste, e jest on cakowicie oderwany od realiw.
Pospiesznie opracowano plan przejciowy na okres 12-24 miesicy, po czym pojawi
si nowy tym razem siedmioletni na lata 1959-1965. Potrzeb siedmiolatki
Chruszczow motywowa szkodami gospodarczymi powstaymi w wyniku dziaalnoci
grupy antypartyjnej". W rzeczywistoci chodzio o zdobycie maksymalnej iloci czasu
na wykazanie si sukcesami gospodarczymi. Przez pewien czas mocn podpor wadzy
Chruszczowa by aparat terenowy, ktrego prerogatywy wzrosy na skutek czciowej
decentralizacji zarzdzania gospodark. W 1956 r. utworzono w republikach
ministerstwa o charakterze branowym: na przykad w Azerbejdanie Ministerstwo
Przemysu Naftowego, w Kazachstanie Hutnictwa Metali Nieelaznych, kilka
ministerstw na Ukrainie.
W 1957 r. zmodyfikowano struktur zarzdzania poprzez utworzenie rad gospodarki
narodowej (sownarchozw) ogem 105 w caym ZSRR. Zwierzchnictwo nad nimi
sprawowali przewodniczcy rad ministrw republik zwizkowych. W wyniku reform
Komitet Planowania ZSRR (Gospan) zacz odpowiada tylko za oglne planowanie,
koordynacj planw i podzia waniejszych funduszy pomidzy poszczeglne republiki.
Jedynie ministerstwa odpowiedzialne za przemys zbrojeniowy zachoway sw
centraln, dominujc pozycj.
Decentralizacja staa jednak w sprzecznoci z natur radzieckiej biurokracji.
Sownarchozy, powoane do kierowania rozwojem gospodarczym caych regionw, nie
byy w stanie wykrzesa oczekiwanej inicjatywy skoncentroway si wic na
stereotypowym zarzdzaniu lokalnym przemysem. Ju w 1959 r. rozpocza si
spontaniczna akcja przyczania si sabych" sownarchozw do wikszych.

Chruszczowowskie reformy systemu zarzdzania przemysem skoczyy si powrotem

do bardziej scentralizowanego modelu. Ich pozostaoci bya rozbudowana
administracja i niejasne rozgraniczenie kompetencji pomidzy centralnymi a
terenowymi organami zarzdzania.
Pomimo niedoskonaoci systemu w latach 1953-1964 udao si rozbudowa znacznie
baz energetyczn ZSRR. W energetyce zaczto wykorzystywa rop naftow i gaz
ziemny. Produkcja energii elektrycznej wzrosa we wspomnianym okresie przeszo
trzykrotnie. Podobn dynamik wykazywao hutnictwo elaza, grnictwo wglowe i
wydobycie ropy naftowej.
Po mierci Stalina zerwano z doktrynerskimi uprzedzeniami wobec genetyki i
cybernetyki. Wyoono ogromne rodki na badania naukowe, w tym na realizacj
radzieckiego programu kosmicznego. W tej ostatniej dziedzinie ZSRR doby
Chruszczowa wid prym w skali wiatowej (wystrzelenie pierwszego sztucznego
satelity Ziemi 4 padziernika 1957 r., odbycie pierwszego zaogowego lotu na orbicie
okooziemskiej 12 kwietnia 1961 r.). Zwizek Radziecki zdystansowa USA w
konstrukcji rakiet nonych, ktre mona byo wykorzysta nie tylko do wynoszenia
satelitw szpiegowskich, lecz take do przenoszenia gowic atomowych.
Stosunek do religii
W 1958 r. z inspiracji Chruszczowa rozpoczto w caym kraju zmasowan kampani
antyreligijn. Bya ona odpowiedzi/na rosnce zainteresowanie religi wrd ludnoci.
W 1961 r. zreorganizowano zarzdzanie parafiami rosyjskiej Cerkwi prawosawnej.
amic prawo o zwizkach religijnych z 1929 r. postanowiono, e sprawami parafii
kierowa bdzie nie walne zgromadzenie wsplnoty, lecz dwudziestu jej czonkw z
zatwierdzanym przez wadze lokalne (w tym KGB) starost. Surowym zakazem objto
dziaalno charytatywn Cerkwi, pielgrzymki oraz ceremonie religijne urzdzane na
wieym powietrzu i w mieszkaniach prywatnych. Koci prawosawny ponownie
zosta sprowadzony do rygorystycznie rozumianych ram kultowo-liturgicznych. Praca
katechetyczna wrd dzieci i modziey traktowana bya jako czyn o charakterze
kryminalnym.
W Czechosowacji, Bugarii, Rumuni i NRD nastpiy mae zmiany personalne. Gorzej
przedstawiaa si sytuacja w Polsce (Poznaski Czerwiec 1956 roku). Wadze w Polsce
chcce samodzielnie zadecydowa o obsadzeniu na stanowisku I Sekretarza
Wadysawa Gomuki spotkay si z ostr krytyk Moskwy. Do Warszawy przyby sam
Chruszczow wraz z wanymi personami eby zapobiec tej zmianie. Po kilkugodzinnych
negocjacjach zgodzi si jednak na t kandydatur.
Grona z perspektywy Moskwy panowaa sytuacja na Wgrzech gdzie w lipcu 1956
roku miejsce krwawego Matyasa Rakoszego zaj jego wsppracownik. Wywoao to
liczne protesty mieszkacw, ktrzy domagali si na to stanowisko liberalnego Imre
Nagaya. Sytuacja przybraa na tyle niebezpieczny obrt (na Wgry wkroczyo wojsko
sowieckie), e w kocu zdecydowano si ustpi i 24 padziernika 1956 roku
premierem zosta Nagay, ktry wynegocjowa z przedstawicielami ZSRR: Mikojanem,
Susowem i Andropowem wyjcie z Wgier wojska sowieckiego. 01 listopada Nagay
powoa niekomunistyczny rzd i ogosi neutralno kraju. Na odpowied z Moskwy nie
czekano dugo. 3 listopada w Uzhorodzie (teren ZSRR) nowy szef wgierskiej partii
komunistycznej Janos Kadar proklamowa Rewolucyjny Rzd Robotniczo-Chopski i
wezwa o pomoc wojska radzieckie. Do interwencji przyczyy si kraje Ukadu
Warszawskiego. Nagay wezwa natomiast na pomoc ONZ, nie odnioso to jednak
oczekiwanego skutku. Tumienie protestw trwao do 4 listopada. W tym czasie na
Wgrzech panowa krwawy terror. Nagayowi nie udao si utrzyma wadzy, ktr
dano Kadarowi. Samego Nagaya zamordowano po tajnym procesie w 1958 roku.

8. Midzynarodowe znaczenie rewolucji wgierskiej w 1956 r.

trwanie rewolucji 23.10 -10.11.1956

obawa o efekt domina w bloku wschodnim

prba narodu wgierskiego zdobycia suwerennoci i uwolnienia si spod

sowieckiego jarzma

brak reakcji ONZ na ogoszenie przez Nagyego neutralnoci Wgier i

wystpienie z Ukadu Warszawskiego (1.11)

Krwawe stumienie powstania przez ZSRR pokazao, e bdzie utrzymywao

swoj stref wpyww si w razie koniecznoci

Nie byo wtpliwoci, e Zimna Wojna bdzie trwa dugo, a co wicej bdzie
bardzo zacieka

Ukazao niezdolno ONZ wniosek przekazany przez USA do Rady

Bezpieczestwa rozpatrzono ju po podjciu interwencji ZSRR; oczywicie
rezolucja zostaa zawetowana przez Rosj, zignorowano take rezolucj
wgiersk Zgromadzenia Oglnego (Zgromadzenie Oglne podjo rezolucj
domagajc si, by ZSRR wycofa swoje wojska z Wgier. dano te
wpuszczenia obserwatorw ONZ na Wgry i przeprowadzenia demokratycznych
wyborw)

Sprzeczno goszonych tez, a rzeczywicie popartych przez USA (czyny nie byy
zgodne ze sowami)

Nowe podejcie grupy krajw niezaangaowanych (s. 617 Dyplomacja)

Poczynania ZSRR nie osabiy ich pozycji wobec pastw niezaangaowanych,

pozycja USA natomiast ulega nadwtleniu

Due znaczenie dla Zimnej Wojny: ZSRR utrzyma pozycj w Europie Wschodniej
i znalaz drog do obejcia doktryny powstrzymywania

ZNACZENIE DLA USA i SOJUSZNIKOW:

-zanim doszo do powstania, USA day Wgrom mnstwo zapewnie o ewentualnej
pomocy z ich strony, jednak tak na prawd nigdy dokadnie nie okreliy granic, do
jakich byy gotowe poprze. Amerykascy przywdcy nie chcieli ryzykowa ycia
Amerykanw w sprawie, ktra nie zagraaa bezporednio USA. Mogli jednak ostrzec
ZSRR, e za represje wobec Wgier zapac wysok cen, zamiast tego zachowali si
(USA i ich sojusznicy) jak przygodni widzowie, niezainteresowani bezporednio tym co
si dziao. To pokazao, e Stany nie s w stanie stawi czoa dwm kryzysom
(rewolucja i moliwo interwencji Zwizku Radzieckiego)
-> pozycja USA i demokracji zachodnich na Bliskim Wschodzie ulega osabieniu, gdy
ZSRR znalaz drog obejcia polityki powstrzymywania
ZNACZENIE DLA ZSRR:

-ZSRR by gotw na podjcie wikszego ryzyka dla zachowania swojej pozycji w

Europie Wschodniej, ni chciayby ryzykowa Stany dla sprawy Wgier
-Moskwa wycigajc wnioski z tych wydarze, jakby rwnowaga si przechylia si na
ich stron, rzucia kolejne wyzwanie Zimnej Wojnie, jakim byo ultimatum w sprawie
Berlina
-Kreml za swe poczynania nie ponis adnej kary
-tak naprawd walka Wgrw z radzieck dominacj od pocztku bya skazana na
porak; byy one jedn z ofiar rosyjskiego ekspansjonizmu
-paradoksem jest to, e zdarzenia na Wgrzech ujawniy sabo komunistw (jednak
w owym czasie nikt tego nie dostrzega), jedyne rewolucje jakie miay miejsce w
krajach rozwinitych, wybuchay w komunistycznej strefie wpyww, ZSRR ponosi
odpowiedzialno za wewntrzn stabilno i rozwj gospodarczy tych krajw,
istniejca sytuacja bya dla Kremla obcieniem finansowym
INNE:
-jedynym krajem, ktry udzieli pomocy militarnej bya Hiszpania
-powstanie spotkao si z ywioow reakcj w Polsce, do 12.11 w kraju zgosio si 11
tys. honorowych krwiodawcw dla wgierskich braci, zebrano medykamenty i
materiay pierwszej pomocy

Jzsef Mindszenty

9.Znaczenie Polskiego padziernika dla sytuacji bloku wschodniego.

Totalnie nie wiem, czy dobrze to opracowuj. Materia bior z Calvocoressiego.
Opis Polskiego padziernika
mier Stalina w marcu 1953 r. wzmoga niepokoje w Europie Wschodniej , ktre
zaczy si ju wczeniej ( na przykad strajki w Czechosowacji w poprzednim roku).
W czerwcu 1953 r. doszo do powanych rozruchw w Niemczech Wschodnich, ktrych
wadze nie byy w stanie opanowa bez pomocy radzieckich czogw. Na Wgrzech
wadze umieciy dziesitki tysicy ludzi w obozach karnych, co byo rezultatem
kampanii skierowanej gwnie przeciwko chopom wikszo mieszkacw tego
kraju. W czerwcu 1954 r. Moskwa zasygnalizowaa nowe podejcie do stosunkw
z satelitami, odprzedajc uch rzdom swe udziay w mieszanych spkach,
utworzonych po wojnie w celu zapewnienia ZSRR kontroli nad kluczowymi
przedsibiorstwami przemysowymi i handlowymi.
Mniej wicej w tym samym czasie w krajach satelickich naladowano radziecki
przykad likwidacji Berii. Na Wgrzech szef bezpieki zosta skazany na doywocie, a
pierwszego sekretarza partii zmuszono do przyznania, e w poprzednich latach wiele
osb aresztowano na podstawie fabrykowanych oskare i zezna faszywych
wiadkw. W 1956 r. Polska i Wgry w znacznym stopniu zagroziy dominacji ZSRR.
W czerwcu 1956r. wybuchy w Polsce w Poznaniu strajki i rozruchy. Byy gwnie
protestem przeciwko niskim pacom i zym warunkom pracy. Niepokoje wrd
robotnikw zbiegy si z fermentem w koach intelektualnych i z sierpniowymi
demonstracjami katolikw w Czstochowie. Pierwszy sekretarz partii Edward Ochab

da si ju przekona, e Gomuka powinien wrci do ask i wadzy. W czasie wizyt w

Moskwie i Pekinie Ochab zdoa, jak si zdaje, przekona Chiczykw do potrzeby takiej
zmiany stanowiska partii wobec Gomuki, ale nie przekona Rosjan. W padzierniku
Biuro Polityczne postanowio dokooptowa do swego skadu Gomuk i wykluczy
Rokossowskiego. 18 padziernika przybya do Warszawy delegacja radziecka, w ktrej
skad wchodzili: Chruszczow, Mootow, Mikojan i Kaganowicz. W tym czasie wojska
radzieckie stacjonujce na terenie Polski i Niemiec Wschodnich opuciy garnizony.
Gomuk wczono do zespou majcego spotka si z delegacj radzieck. Jej
czonkowie nie zostali zaproszeniu do udziau w posiedzeniu Komitetu Centralnego
polskiej partii i po 24 godzinach opucili Warszaw. Nastpia wymiana ostrych sw,
ale nie doszo do interwencji wojsk radzieckich. 21 padziernika Gomuka zosta
mianowany pierwszym sekretarzem partii. 29 padziernika Rokossowski uda si do
Moskwy. Po paru dniach pojecha tam rwnie Gomuka. Rosjanie, ktrzy
przypuszczalnie przybyli do Warszawy z zamiarem wzicia w karby Gomuki i jego
partii, w kocu postanowili go zaakceptowa. Alternatywa bezporednie uycie wojsk
radzieckich w Polsce bya zbyt ryzykowna, poniewa armia polska mogaby stawia
opr, a walka zbrojna w Polsce wywoa powane reperkusje i kopoty w innych
krajach. Gomuka by komunist i nie mia wtpliwoci co do tego, e Polska powinna
pozostawa w moliwie dobrych stosunkach z ZSRR. Nie zamierza wycofa Polski z
Ukadu Warszawskiego ani dzieli wadzy w kraju z antykomunistami. Mg wic by
tolerowany. W grudniu podpisano nowy ukad, dajcy ZSRR prawo do pozostawienia
wojsk w Polsce.
Znaczenie dla sytuacji bloku wschodniego.
Po powstaniu robotnikw w czerwcu 1956 w Poznaniu i po wyborze popularnego wtedy
Wadysawa Gomuki na pierwszego sekretarza PZPR wbrew woli Moskwy i bez
sowieckiej inwazji, obudziy si nadzieje wewntrzpartyjnej opozycji wgierskiej, na
podobny, bez sowieckiego udziau, przebieg wydarze na Wgrzech. Wgierska Partia
Komunistyczna bya podzielona na skrzyda reformatorskie i stalinowskie, jednake
znacznie dalej ni nadzieje wewntrzpartyjnej opozycji sigay wolnociowe roszczenia
studentw uniwersytetu technicznego w Budapeszcie domagajcych si w
owiadczeniu z 22 padziernika wolnoci obywatelskich, demokracji parlamentarnej i
narodowej niepodlegoci. By rozpowszechni swe dania, kolportowali je w
instytucjach, zakadach pracy i na innych uniwersytetach. Prbowali rwnie
(bezskutecznie) skoni wgierskie radio do odczytania ich owiadczenia.
Jedn z przyczyn powstania bya te ch pomszczenia krzywd wyrzdzonych w czasie
masowego terroru okresu rzdw Rakosiego przykadowo na Wgrzech w okresie gdy
rzdzi Matyas Rakosi byo trzy razy wicej winiw politycznych ni w Polsce przy
trzykrotnie mniejszej liczbie ludnoci i faktycznym braku na Wgrzech podziemia
zbrojnego.
Ot Polski padziernik da przykad Wgrom, gdzie wybucha rewolucja tu po
uregulowaniu sytuacji w Polsce. Na Wgrzech granice radzieckiej tolerancji zostay
przekroczone, co spowodowao zbrojn i krwaw interwencj caego Ukadu
Warszawskiego.

10. Oznaki napicia na linii Wschd - Zachd w latach 1958 - 1962.

Wprowadzenie:
Na konferencji Poczdamskiej trzej zwycizcy podjli decyzj o tym, e Berlin bdzie rzdzony
przez cztery mocarstwa okupacyjne Stany Zjednoczone, Wielk Brytani, Francj i Zwizek
Radziecki ktre bd wsplnie administroway rwnie caymi Niemcami. Tak si jednak zoyo,
e administracja czterech mocarstw w Niemczech trwaa niewiele ponad rok. W 1949 r. z
zachodnich stref okupacyjnych utworzono Republik Federaln Niemiec, a strefa rosyjska
przeksztacia si w Niemieck Republik Demokratyczn.
Zgodnie z postanowieniami czterech mocarstw dotyczcymi Berlina, miasto nie byo czci
Niemiec ani Wschodnich, ani Zachodnich ale formalnie pozostawao pod wadz czterech
mocarstw alianckich. ZSRR okupowao wschodni cz miasta, Amerykanie sektor poudniowy,
sektory angielski i francuski zajmoway zachodnie i pnocne czci miasta. Cay Berlin sta si
teraz wysp wewntrz Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W miar upywu lat dla Niemiec
Wschodnich i ZSRR stawao si jasne, e trzy zachodnie sektory Berlina to kolec w ich ciele
[Lebioda: sl w oku]. Najwaniejsze jednak byo to, e Berlin Zachodni suy za kana emigracji
dla mieszkacw Niemiec Wschodnich.
Pomimo czteromocarstwowego statusu miasta nigdy nie podjto negocjacji w sprawie niejasnych
zasad dostpu do Berlina. Wprawdzie cztery mocarstwa wyznaczyy rne drogi i korytarze
powietrzne, ktrymi mona byo do Berlina dotrze, nie opracowano jednak i nie uzgodniono
jednoznacznych mechanizmw korzystania z nich. Z tej luki w 1948 r. prbowa skorzysta Stalin
wprowadzajc blokad Berlina pod pretekstem remontu drg dojazdowych. Pastwa zachodnie
odpowiedziay na to utworzeniem mostu powietrznego [Amerykaska operacja: Little Lift i
Vittles, Brytyjska operacja: Plainfare] co po roku zakoczyo si sukcesem i zmusia wadze
ZSRR do zdjcia blokady miasta, ale jego status prawny nadal pozostawa nie okrelony.
Ultimatum Chruszczowa Kryzys Berliski 1958-1963

10 listopada 1958 r. Nikita Chruszczow wygosi przemwienie, w ktrym domaga si

pooenia kresu czteromocarstwowemu statusowi Berlina i ostrzega, e Zwizek Radziecki chce
przekaza kontrole nad dostpem do miasta swojemu wschodnioniemieckiemu satelicie.

27 listopada zawar on tezy tego przemwienia w oficjalnej nocie wystosowanej do USA,

WB i Fr. W nocie tej ogosi czteromocarstwowe porozumienie w sprawie Berlina za niewane i
domaga si by Berlina Zachodni zosta przeksztacony w zdemilitaryzowane wolne miasto. Jeli
w cigu szeciu miesicy nie osignie si w tej sprawie porozumienia, ZSRR podpisze z Niemcami
Wschodnimi traktat pokojowy i zrzeknie si swoich praw okupacyjnych, a kontrol tras
dojazdowych przekae Niemieckiej Republice Demokratycznej.

Stawiao to Zachd przed dylematem: albo uzna wschodnioniemieckiego satelit ZSRR i

jego kontrol szlakw dojazdowych do Berlina albo podj ryzyko wojny.

Ultimatum Chruszczowa maskowao rzeczywist sabo Moskwy. Za same Niemcy

Wschodnie okazay si najbardziej kruchym ogniwem radzieckiej strefy wpyww. Ssiadujce z
wielkimi, kwitncymi Niemcami Zachodnimi, uznane dyplomatycznie jedynie przez radzieckich
satelitw, NRD byo pastwem, ktremu brakowao uzasadnienia swojego istnienia. Masowe
ucieczki siy roboczej przez Berlin zagraay jego istnieniu. Przywdcy z Berlina Wschodniego
uwaali, e jeli czego si nie przedsiwemie, cae pastwo zawali si w cigu kilku lat.
Oznaczaoby to straszliwy cios dla radzieckiej strefy wpyww, ktr Chruszczow usiowa
skonsolidowa. Mia nadziej, e przecinajc drog ucieczki uratuje ycie swemu
wschodnioniemieckiemu satelicie. A zmuszajc Zachd do cofnicia si, osabi jego wizy z RFN.

Kolejnym wanym wydarzeniem jakie wpyno na zwikszenie si napicia na linii Wschd

Zachd byo zestrzelenie amerykaskiego samolotu szpiegowskiego U-2 nad Zwizkiem
Radzieckim co doprowadzio do zerwania konferencji przez Chruszczowa, ktra miaa si odby w
Paryu w maju 1960r. [ Spotkanie czterech mocarstw okupujcych Berlin, w sprawie jego statusu).


Obawiano si, e Chruszczow znalaz w kocu pretekst do demonstracji siy, jednak szybko
stao si jasne, e radziecki przywdca szuka czego wrcz przeciwnego pretekstu by uycia
siy unikn.

Gdy w drodze powrotnej z niedoszego szczytu w Paryu przywdca radziecki zatrzyma si

w Berlinie, wbrew powszechnym oczekiwaniom ogosi kolejne odoenie terminu ultimatum, tym
razem na okres po wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych.

Gdy urzd obj John F. Kennedy, miny trzy lata od czasu, kiedy Chruszczow ogosi
swoje pierwsze ultimatum. I wanie kiedy sprawa Berlina wydawaa si ucicha, nieudana prba
administracji Kennedyego obalenia rzdw Castro, oraz niezdecydowanie w sprawach Laosu
przekonay Chruszczowa, e Kennedy to miczak.

W trakcie spotkania na szczycie w Wiedniu w czerwcu 1961 r., Chruszczow ponowi

ultimatum z okresem szeciomiesicznym, otwierajc okres najostrzejszych konfrontacji w caej
Zimnej Wojnie.

We Wrzeniu 1960 r. Chruszczow zerwa nieformalne porozumienie o wstrzymaniu prb

jdrowych, ktrego obie strony przestrzegay od trzech lat.

Czci podjtego przez Kreml programu prb jdrowych by monstrualny wybuch o sile
pidziesiciu megaton [ Bomba Car - Detonacja miaa miejsce 30 padziernika 1961 roku w
archipelagu Nowej Ziem ][Bya to demonstracja siy, zabieg polityczny, element zastraszenia]

[Mur Berliski] 13 sierpnia 1961 r. Mieszkacy Berlina Zachodniego obudzili si dosownie

uwizieni. Niemcy Wschodnie wzniosy zasieki z drutu kolczastego pomidzy sektorem radzieckim
a sektorami okupowanymi przez trzy mocarstwa zachodnie, a cae miasto otoczono murem. W
miar upywu dni mury umocniono, a pola minowe i stranicy z psami stali si symbolem
podzielonego miasta i nieludzkiego charakteru komunizmu.

Sabo komunizmu, ktry nie by w stanie skoni ludzi, by nie opuszczali wasnego kraju,
stao si dla caego wiata jasne.

Wzniesienie muru postawio demokracje Zachodu przed berliskim dylematem. Byy one
gotowe broni Berlina przed jawn agresj, ale nie byy zdecydowane jak odpowiedzie na co
[mur] co nie zasugiwao na miano agresji.

USA stwierdzio, e postawienie muru nie odpowiada amerykaskiemu pojciu agresji i

postanowiy nie sprzeciwia si temu przy uyciu rodkw militarnych.

Wydarzeniem kulminacyjnym, ktre wpyno na stosunki Wschodu z Zachodem byo

przystpienie ZSRR w padzierniku 1962 r. do instalowania radzieckich rakiet redniego zasigu
na Kubie. Po wykryciu przez wywiad USA na pocztku sierpnia 1962 dziwnych budowli na Kubie
oraz nadmiernego ruchu radzieckich statkw w kubaskich portach, nastpnie po wykryciu
urzdze i rakiet, w odpowiedzi na zagroenie prezydent USA John F. Kennedy wprowadzi
kwarantann morsk Kuby [blokada transportu rodkw bojowych] i zada wycofania rakiet.
Potencjalny globalny konflikt nuklearny nabra realnych ksztatw, gdy do Kuby zaczy si zblia
radzieckie statki wiozce kolejne materiay militarne. Konflikt zosta zaegnany, kiedy po daniu
prezydenta USA, przywdca radziecki Nikita Chruszczow 28 padziernika rozkaza zawrci statki
oraz wyrazi zgod na demonta wyrzutni rakietowych, w zamian za gwarancje nieagresji USA na
Kub, a take wycofania rakiet amerykaskich z Turcji.
11.Rola CHRL w polityce midzynarodowej w latach 1949-1969.
Do II wojny wiatowej Chiny byy raczej przedmiotem polityki midzynarodowej ni jej
podmiotem. Sytuacja zmienia si po 1949r. wraz z powstaniem ChRL z Mao tse
Tungiem na czele. Nie byo to na rk ani ZSRR ani USA. Celem Stalina byo
utrzymanie rozczonkowania Chin i niedopuszczenie do powstania silnego, centralnego
rzdu chiskiego. Z kolei USA chciao Chin silnych, mogcych przeciwstawi si ZSRR,

ale nie odpowiada im komunizm (popierali rzdy obalonego Czang Kaj-Szeka).

Pojawienie si CHRL byo problemem, z jakim dotd Moskwa si nie zetkna.
- Bardzo istotn rol CHRL odegraa w wojnie w Korei (1950-53). Rzutowaa ona
stosunki midzy azjatyckimi i nieazjatyckimi partnerami zaangaowanymi w procesy
zachodzce na Bliskim Wschodzie. Chiny zamiast skupi si na budowie wasnego
kraju musieli zaj si zachowaniem bezpieczestwa. Po desancie wojsk MacArthura
koo Inczon sytuacja na froncie diametralnie si zmienia. Siy ONZ pary w kierunku
Mandurii. 26.11.1950 Chiny zaatakoway, co byo do przewidzenia, gdy w 1931 Chiny
zostay zaatakowane przez Japoni wanie przez teren Mandurii. Teraz wic obawiali
si ataku ze strony USA. Zaatakowali wic jako pierwsi. Interwencja Chin zmienia
charakter wojny i wywoaa dyskusj jak naley j prowadzi. Po listopadzie coraz
bardziej przeksztacaa si w konflikt Chiny- Ameryka. MacArthur opowiada si za
atakiem na Chiny jednak Waszyngton obawiajc si dugoletniej wojny by temu
przeciwny. Ofensywy chiskie z 1951 zostay zatrzymane i rozpoczy si negocjacje.
W ich toku przywdca Korei Pd (Li Syngman) przekonywa USA do ataku na CHRL. W
1953r osignito jednak porozumienie (Kesong, potem Panmundon).
Wzrost si Chin i ich aktywno coraz bardziej wic niepokoi USA (szczeglnie
obawiano si zalania Azji fal komunizmu).
- CHRL zaangaowana bya take w kwestii Tajwanu. Ju po wybuchu wojny koreaskiej
Truman obieca Czang Kaj-Szekowi, e bdzie chroni Tajwan i Peskadory przed
chiskim atakiem (nie byoby to trudne ze wzgldu na wrcz prymitywny stan
chiskiej marynarki wojennej). Czang mia jednake kontrol nad wieloma wyspami
wzdu wybrzea. Szczeglnie 3 wyspy byy przedmiotem sporu chisko- tajwaskiego:
Tachen, Quemoy i Matsu. Chiny w 1954 rozpoczy obstrza Quemoy . W 1955 pod
ogniem dzia z kontynentu Czang Kaj- Szek wycofa si z Tachen. W 1958r. po
zadaniu przez Pekin zwrotu wysp, Amerykanie owiadczyli, e s gotowi do walki
(ryzyko wojny). Naciski sojusznikw USA i opinii publicznej doprowadziy jednak do
osabienia napicia. Mimo to stosunki chisko- amerykaskie byy ze, wanie m.in.
przez poparcie USA dla Tajwanu, czy wojn w Korei (take przez Wietnam, teori
domina, teori rewolucji wiatowej goszonej przez Pekin).
- Chiny uwikane byy rwnie w konflikt z ZSRR. Napicie zaczo narasta w latach
50. Chiny nie chciay odgrywa roli satelity ZSRR. Ju w 1955roku Pekin doprowadzi do
opuszczenia przez Rosjan baz morskich w Dairenie i Porcie Artura. CHRL miaa
pretensje o zbyt ma pomoc radzieck. Mimo to Mao potrzebowa technicznej i
ekonomicznej pomocy ZSRR, wic stosunki pozostaway zrwnowaone. Do ich
zaamania doszo w 1956r. Mao mia nadziej, e po mierci Stalina uda mu si obj
wadz w ZSRR. Referat Chruszczowa i potpienie Stalina oburzyo go, co wicej
Zendog nie akceptowa nowego przywdcy ZSRR. Mimo obiecanego udostpnienia
technologii atomowej Chinom ZSRR tego nie uczynio.
Co wicej rozbienoci pogldowe midzy Chinami a ZSRR ujawniy si, gdy
Chruszczow podj inicjatyw naprawy stosunkw z Jugosawi. Chiny z jednej strony
popieray Jugosawi za ch uniezalenienia si od ZSRR, ale z drugiej uwaali, e
szerzy si tam herezja. Podobnie w przypadku Polski. Chiny popieray Gomuk
prbujcego uniezaleni si od Moskwy.
Ponadto widoczny antagonizm pojawi si, kiedy ZSRR rozpoczy rozmowy z USA
zmierzajce do uniknicia III wojny wiatowej. Rosjanie odeszli od doktryny, e wojna
jest nieunikniona i zaczli kierowa si zasad pokojowego wspistnienia. Z kolei
stanowisko Chin byo bardziej skrajne. Wierzc w przewag militarn bloku

wschodniego Mao mawia, e wiatr wschodni wzi gr nad zachodnim. Chiny chciay
eskalacji konfliktw wierzc, e wojna wiatowa przyczyni si do zwycistwa rewolucji.
Rozbienoci w polityce CHRL ZSRR dotyczyy take pomocy dla innych krajw Afryki,
Am. aciskiej i Azji. Rosjanie byli bardziej pragmatyczni i udzielali pomocy kademu
rzdowi o antyzachodnim nastawieniu, za Chiczycy chcieli pomaga wycznie
komunistom. Poza tym Rosjanie popierajc roszczenia Pekinu wobec Tajwanu, dalecy
byli od zaangaowania si w ten konflikt. Skrytykowali rwnie Wielki Skok, zajli
neutralne stanowisko wobec sporu Chiny- Indie w 1959r.
Kiedy take w tym roku Chruszczow pojecha na spotkanie z Eisenhowerem w Camp
David , Chiny uznay, e ZSRR spiskuje z USA w celu podporzdkowania sobie wiata z
wyczeniem Chin. Mao twierdzi, e naiwnoci jest okazywanie zaufania USA.
W dalszych latach konflikt ZSRR Chiny nabiera na sile. W 1965r. Chiny storpedoway
radzieckie plany zwoania wiatowej konferencji pastw komunistycznych. Pekin
potpi rosyjsk interwencj w Czechosowacji w 1968. Kulminacj sporu by konflikt w
rejonie rzeki Ussuri w 1969r. Doszo tam do regularnego boju z uyciem broni
pancernej i lotnictwa. Pojawiy si nawet opinie o moliwoci radzieckiego ataku na
chiskie wyrzutnie nuklearne (nie doszo to tego, ale w nastpnych latach relacje obu
pastw nie ulegy poprawie).
- Stosunki z USA-> konflikt z ZSRR skoni Chiny do porozumienia si z USA, te za z
ulg nawizay te stosunki (rozpad bloku chisko- radzieckiego). Ju w 2 po. Lat 50tych toczyy si rozmowy chisko-amerykaskie, ale zaamay si przy fakcie uznania
przez USA Tajwanu. Potem wojna wietnamska uniemoliwia porozumienie. Dopiero
pocztek rokowa paryskich umoliwi rozpoczcie tajnych rokowa
zintensyfikowanych tzw. Dyplomacj pingpongow. Zelao embargo na handel z
Chinami. Rozmowy (m.in. Kissingera) doprowadziy ostatecznie do szoku Nixona, czyli
do 1 wizyty prezydenta USA w Chinach w 1972r. Rok wczeniej poparcie USA
umoliwio przyjcie Chin do ONZ. W ten sposb zakoczy si okres izolacji Chin w
polityce midzynarodowej.
- Od zakoczenia II wojny wiatowej rola Chin systematycznie wzrastaa. Ich celem
byo uzyskanie statusu niezalenego mocarstwa nuklearnego oraz zdobycia pozycji
przywdcy krajw i narodw najuboszych. Architektem tej koncepcji by Czou En-laj,
ktry umocni pozycj Chin w Azji, a take odby podr po Afryce.
Przed zdobyciem broni atomowej CHRL uprawiaa taktyk ograniczonej aktywnoci, nie
mogc zaj Tajwanu, zaanektowaa Tybet w 1951, w 1959 uwikaa si w spr
graniczny z najwikszym nuklearnym pastwem Azji- Indiami. Nie zamierzaa take
pomc Wietnamowi Pn bojc si konfrontacji z USA. Pierwszego wybuchu atomowego
Chiny dokonay w 1964r. zwikszajc tym samym swoje znaczenie na arenie
midzynarodowej.
12. Drugi kryzys berliski i budowa muru berliskiego
- Na konferencji Poczdamskiej trzej zwycizcy podjli decyzje o tym,ze Berlin bdzie
rzdzony przez cztery mocarstwa okupacyjne, ktre to rwnie bd administroway
caymi Niemcami. Trwao to jednak tylko rok, w 49 z zachodnich stref okupacyjnych
utworzono RFN, a ze strefy rosyjskiej -NRD. Berlin nie by czci adnej z nich, sta si
wysp wewntrz Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
-w cigu kilku lat miasto stao si wielkim centrum przemysowym(w praktyce tylko
zachodnia jego cze)

- Chruszczow, ktry chcia przecign Stany w produkcji przemysowej szuka miejsca,

w ktrym mona byoby zademonstrowa trwae przesunicie wspzalenoci sil,
jednoczenie wzi sobie za cel saby punkt - Berlin, czu te przewag nad Zachodem
dziki sukcesowi SPUTNIKA
- wywarcie presji na USA miao spowodowa oddanie Berlina Zachodniego pod kontrol
NRD, jednoczenie wyeliminowaoby to najwiksz grudk soli w oku komunistw
-10.11.1958 przemwienie Chruszczowa, w ktrym domaga si, eby Berlin zachodni
sta si wolnym miastem
- Chruszczow chcia ukry sw sabo - Niemcy Wsch. goszce si robotniczym
rajem traciy tysice osb (tys. dziennie, razem szacuje si, e ucieko ok.3 mln)ktre
uciekay do RFN, a potem dalej na Zach.Berlin stal si dziura w elaznej Kurtynie
-to mogo oznacza cios dla radzieckiej strefy wpyww
-poza tym Berlin Zach. By dla pastw zachodnich punktem wgldu do strefy
komunistw
-16.02.1959 pastwa zachodnie mimo obawy przed wojna nuklearna odrzuciy projekt
radziecki
-11.05-20.06 i 13.07-5.08.1959 konferencje w Genewie, pastwa Zach. przedstawiy
plan zjednoczenia Berlina drog wolnych wyborw( jak chcia Adenauer),odmowa ZSRR
-Eisenhower zaprosi Chruszczowa do USA, jednake wizyta ta przyniosa niewiele(ch
denia do partnerskich relacji z ZSRR)
-16.05.1960 konferencja w Paryu (poprzedzio ja zestrzelenie amerykaskiego
samolotu szpiegowskiego U-2 leccego do Turcji nad Zwizkiem Radzieckim),
-Chruszczow oburzy si, ze wzgldu na to, e USA deklarowao wspprac a wysanie
samolotu byo przejawem amania tej deklaracji
- konferencja zakoczya si fiaskiem
- pogbienie kryzysu, gdy Kennedy wygra wybory - Chruszczow uznawa go za
todzioba ,co w kocu uzna za kolejn okoliczno sprzyjajc - chcia wykorzysta
niedowiadczenie prezydenta -poraka Kennedyego w Zatoce wi 13-14.04.1961
potwierdzia przypuszczenia Chruszczowa
-wzmacnia presj co do Berlina - albo USA go odda, albo NRD sam go odbierze,
Kennedy nie uleg presji
-13.08.1961 Chruszczow zdecydowa si na ostateczny krok, ktry go pogry
-NRD wznioso zasieki z drutu kolczastego miedzy sektorem wschodnim i zachodnim
przerwano poczenia kolejki podziemnej i nadziemnej
-potem postawiono solidny mur z betonowych segmentw( 4m) o dugoci 166km dlugosc granicy
-po stronie wschodniej znajdowaa si tzw. strefa mierci
-wwczas dla Chruszczowa byo sukcesem to, e zahamowa ucieczki, jednak nie
uzyska tego co zamierza pierwotnie i musia si pogodzi z istnieniem przyczka
Zachodu wewntrznej strefy radzieckiej
13. Fiedel Castro i rewolucja kubaska.
Kuba uzyskaa niepodlego w 1898 roku dziki amerykaskiej pomocy wojskowej. Mimo oficjalnie
obowizujcej demokratycznej konstytucji kolejne rzdy Kuby miay charakter dyktatorski. Dominujc
postaci ycia politycznego Kuby by od lat 30-tych pk. Fulgencio Batista, ktry w 1940 roku ustanowi
wasn dyktatur. Jego nastpca Ramon Grau San Martin rwnie rzdzi w latach 1944-48 metodami
dyktatorskimi. Gospodarka kubaska, cakowicie oparta na monokulturze trzciny cukrowej i turystyce, bya
zupenie uzaleniona od USA. Rodzio to nastroje nacjonalistyczne, ktre po ponownym dojciu Batisty do
wadzy w 1952r. i ustanowieniu terrorystycznej dyktatury wojskowej wykorzystaa grupa lewicujcych

intelektualistw z brami Fidelem i Raulem Castro Ruz na czele. Fidel Castro podj 26 lipca 1953r. prb
zdobycia wadzy si. Prba nie powioda si ,Castro zosta uwiziony, lecz jego ruch, znany potem pod
nazw ruchu 26 lipca, zyska znaczn popularno. Po dwch latach Castro zosta zwolniony i
wyemigrowa do Meksyku, by tam przygotowa kolejny spisek zbrojny. Jesieni 1956 roku wybucho na
Kubie powstanie, a w grudniu 1956 r. bracia Castro i sformowany przez nich kilkudziesicioosobowy
oddzia wyldowali na wyspie. Desant zosta rozbity przez wojska Batisty, ale niewielkiej czci oddziau
udao si przedrze w gry Sierra Madre na poudniu Kuby, gdzie Castro zacz tworzy oddziay
partyzanckie.
Wojna domowa trwaa ponad dwa lata i kosztowaa ok. 20 tys. istnie ludzkich. W 1958 r. Castro otrzyma
pomoc radzieck. Umoliwia mu ona podjcie jesieni tego roku ofensywy. 1 I 1959r. Batista uciek,
nastpnego dnia oddziay kierowane przez Argentyczyka Ernesto Che Guevar zajy Hawan. Istotn rol
w obaleniu dyktatury Batisty odegra take spisek wojskowy w armii dyktatora, na ktrego czele sta gen.
Cantilla.
Na czele nowego rzdu stan pocztkowo dziaacz demokratyczny Miro Cardona. Po kilku tygodniach
zosta jednak odsunity od wadzy, po ktr sign sam Castro. Najwaniejszym jego posuniciem bya
reforma rolna zarzdzona 17 maja 1959r., ktrej ksztat wymierzony by przede wszystkim w kapita Stanw
Zjednoczonych zainwestowany w plantacjach i przetwrstwie trzciny cukrowej. W nastpnym roku doszo
do wywaszczenia obcego kapitau i nacjonalizacji bez odszkodowa amerykaskich kompanii ropy
naftowej, a wkrtce potem pozostaych przedsibiorstw amerykaskich. Stosunki z USA gwatownie si
pogorszyy. Jesieni 1960r. rzd USA zastosowa embargo handlowe wobec Kuby, a 3 I 1961r. zerwa
stosunki dyplomatyczne z Hawan. Kuba uzyskaa wtedy powan pomoc gospodarcz od ZSRR i krajw
demokracji ludowej. Jej istota polegaa na kupowaniu cukru (bojkotowanego przez USA) po cenach
wiatowych i sprzedawaniu Kubie po symbolicznej cenie ropy naftowej, ktr Kuba czciowo
reeksportowaa. Pomoc ta wynosia ok. 2 mld. $ rocznie. W 1961r. Castro stan na czele Komunistycznej
Partii Kuby. Kuba zostaa cakowicie izolowana na terenie Ameryki, a w 1962r. usunito j z Organizacji
Pastw Amerykaskich.
Terrorystyczny kurs polityki Castro spowodowa, e wiele osb, w tym take byli partyzanci z gr Sierra
Madre, musieli szuka schronienia poza granicami Kuby przed czystkami prowadzonymi przez Castro. W
latach 1960-70 do USA wyemigrowao ok. 500 tys. Kubaczykw. Powodem emigracji bya take trudna
sytuacja gospodarcza kraju. Wiosn 1961r. emigranci kubascy w USA przy pomocy Centralnej Agencji
Wywiadowczej prbowali obali wadz Castro. Po ataku powietrznym na bazy lotnicze na Kubie (15 IV)
doszo (17-19 IV) do tzw. inwazji w Zatoce wi (desantu na Playa Giron) na pd. wybrzeu wyspy.
Ldowao tam ok. 1400 dobrze uzbrojonych i wyszkolonych emigrantw. W trudnym, bagnistym terenie, w
walce z liczniejsz armi Castro mogli oni liczy tylko na ywioowe powstanie w Hawanie. Tam jednak
dokonano 200 tys. aresztowa w cigu 2 dni. Czogi Castro rozbiy oddziay kontrrewolucjonistw i
wziy wikszo z nich do niewoli, z ktrej wykupili ich potem Amerykanie.
Po nieudanej inwazji w Zatoce wi Castro przyspieszy proces przemian socjalistycznych na Kubie, z czym
wizao si poszerzenie wsppracy z ZSRR i jego satelitami. Podczas pobytu na pocztku lipca 1962r. w
Moskwie kubaskiej delegacji wojskowej z Raulem Castro na czele, podjto ostateczn decyzj o udzieleniu
pomocy militarnej rewolucyjnej Kubie. W kocu lipca tego roku na Kub zaczy przybywa pierwsze
dostawy sowieckiej broni strategicznej. Wg szacunkw wywiadu amerykaskiego, do poowy X 1962r. ok.
100 sowieckich statkw dostarczyo na Kub m.in.: 42 wyrzutnie rakiet balistycznych ziemia-ziemia
redniego zasigu (do 1100 mil), 144 wyrzutnie rakiet ziemia-powietrze (SAM), 42 myliwce bombardujce
I-28 oraz 42 myliwce MIG-21. Rwnoczenie na Kub przysano ok. 22 tys. radzieckich onierzy i
technikw. 4 IX prezydent John Fitzgerald Kennedy- nie znajcy jeszcze szczegw radzieckich dostaw na
Kub owiadczy, i USA nie zgodz si nigdy na rozmieszczenie na tej wyspie rakiet ziemia-ziemia, ani
jakiejkolwiek innej strategicznej broni ofensywnej. W kilka dni pniej ambasador ZSRR w Waszyngtonie
A. Dobrynin zapewni Roberta Kennedyego brata prezydenta, i na Kubie nie zostan zainstalowane
rakiety ziemia-ziemia. 12 wrzenia ukazao si w tej sprawie owiadczenie agencji TASS stwierdzajce
m.in.: ... Zwizkowi Radzieckiemu nie jest potrzebne przemieszczenie znajdujcych si w jego posiadaniu
rodkw dla odparcia agresji, dla kontruderzenia, do jakiegokolwiek kraju, na przykad na Kub... .
Rwnoczenie specjalici sowieccy korzystajc ze sprzyjajcych warunkw atmosferycznych
kontynuowali na Kubie monta wyrzutni rakiet balistycznych. 15 X po poprawie pogody samolot
zwiadowczy U-2 sfotografowa zbudowane ju wyrzutnie rakiet ziemia-ziemia, ktre znajdoway si w
rejonie San Cristobal kilkadziesit km na S-W od Hawany. W kierownictwie USA doszo w nastpnych
dniach do dramatycznej dyskusji na temat sposobu reakcji na sowieck prowokacj. Radykaowie na czele z
Deanem Achesonem proponowali zmasowany atak powietrzny na wyrzutnie. Umiarkowani (Robert

Kennedy, Robert McNamara) opowiadali si natomiast za zastosowaniem wojskowej blokady Kuby. W tym
czasie Rosjanie nie wiedzc jeszcze o amerykaskim odkryciu nadal zapewniali USA o nieobecnoci na
Kubie swoich rakiet. 18 X minister spraw zagranicznych ZSRR Andriej Gromyko potwierdzi to w
rozmowie z prezydentem Kennedym. Wreszcie 22 X prezydent USA w przemwieniu telewizyjnym
poinformowa nard amerykaski o zaistniaej sytuacji, nazywajc wczeniejsze twierdzenia Gromyki
kamstwem. Kennedy zapowiada te wprowadzenie z dniem 24 X kwarantanny na wodach otaczajcych
Kub. 180 amerykaskich okrtw wojennych rozpoczo tego dnia blokad wyspy, rewidujc wszystkie
statki pynce na Kub. 20 radzieckich transportowcw z kolejn parti sprztu wojskowego zatrzymao si
tu przed lini graniczn obszaru kwarantanny. Siy nuklearne USA i ZSRR postawione zostay w stan
najwyszej gotowoci. Dowdztwo amerykaskich si zbrojnych rozpoczo przygotowania do inwazji na
wysp, w ktrej uczestniczy miao 340 tys. onierzy. 24 X rzd radziecki zaprotestowa przeciwko
blokadzie Kuby i po raz kolejny owiadczy, e na wyspie nie ma nuklearnej broni ofensywnej. W armii
sowieckiej wstrzymano urlopy i demobilizacj starszych rocznikw, a na Kub uda si czonek najwyszych
wadz KPZR A. Mikojan. 25 X Kennedy wysa do Moskwy depesz, zawierajc danie przywrcenia na
Kubie stanu poprzedniego, czyli wycofania rakiet. 26 X Nikita Chruszczow przysa odpowied, w ktrej
proponowa USA przerwanie blokady i oficjalne zobowizanie si do nieinterwencji na Kubie. W zamian
obiecywa demonta rakiet. Tego samego dnia jeden z amerykaskich samolotw zwiadowczych zosta
zestrzelony nad Kub przez radzieck rakiet przeciwlotnicz. Spowodowao to nasilenie przez dowdztwo
armii USA presji na prezydenta w celu natychmiastowego rozpoczcia ataku na wysp. Rankiem 27 X
Chruszczow przesa Kennedemu drugi list, w ktrym do dotychczasowych da doczy kolejne USA
miay usun z terenu Turcji rakiety redniego zasigu Jupiter. By to najbardziej krytyczny moment w
trakcie kryzysu kubaskiego. Kennedy zignorowa nowe danie Moskwy ( zostao ono jednak w
pniejszym okresie spenione) i odpowiedzia pozytywnie na pierwszy list Chruszczowa., zapewniajc, i
nie dojdzie do inwazji na Kub, jeli Rosjanie usun z jej terytorium bro ofensywn. 28 X Chruszczow
wyrazi zgod na demonta wyrzutni oraz na inspekcj i obserwacj amerykask w czasie operacji ich
wywoenia z Kuby. Takie rozwizanie kryzysu wywoao negatywn reakcj F. Castro i doprowadzio do
przejciowego ochodzenia stosunkw sowiecko-kubaskich. Kryzys kubaski by najpowaniejszym
konfliktem radziecko-amerykaskim i postawi wiat w obliczu wojny nuklearnej. Do jego rozwizania
przyczynia si mediacja sekretarza generalnego ONZ U Thanta, papiea Jana XXIII i innych wybitnych
politykw. Kryzys przyczyni si do wzrostu popularnoci Kennedego, natomiast osabi pozycj
Chruszczowa, ktry nie mg (mimo naciskw Fidela Castro) zdecydowa si na rozptanie wojny i
ostatecznie widzc bezkompromisowe stanowisko USA - ustpi. Konsekwencj kryzysu byo te
utrwalenie na Kubie komunistycznego rzdu F. Castro, ktremu przestaa zagraa bezporednia interwencja
amerykaska.
14. Kryzys rakietowy na Kubie
Po objciu wadzy na Kubie w styczniu 1959 przez Fidela Castro i obaleniu reim
proamerykaskiego, zamroono kontakty handlowe oraz zerwano stosunki
dyplomatyczne z USA. Wadze amerykaskie dlatego te powanie zastanawiay si
nad moliwoci wykorzystanie kubaskich emigrantw w celu obalenia skrajnie
lewicowej dyktatury. Poczyniono powane kroki, tworzc chociaby 21 marca 1961
Rad Rewolucyjn (rzd na emigracji), natomiast 17 kwietnia Brygada 2506 zoona z
emigrantw, wyldowaa w Zatoce wi byo to okoo 1400 onierzy. Akcja
zakoczya si cakowit klsk, gdy w cigu 3 dni siy Castro rozbiy siy
proamerykaskie, biorc do niewoli ponad 1000 osb. Doprowadzio to do
wzmocnienia pozycji marksistowskiego, proradzieckiego i antyamerykaskiego reimu
na Kubie.
W pocztkach wrzenia 1962 roku pojawiy si pierwsze informacje, mwice o
potajemnym umieszczaniu na Kubie radzieckich wyrzutni i pociskw redniego zasigu
z moliwoci zainstalowania gowic nuklearnych. To powanie godzio w
bezpieczestwo pastwa amerykaskiego. Wywiad USA potwierdzi, i jedynie do
poowy padziernika 1962 ZSRR dostarczyo na Kub wyrzutnie rakiet balistycznych,
rakiet ziemia-ziemia oraz ziemia-powietrze, a take kilkadziesit myliwcw i blisko 20

tysicy onierzy. Administracja prezydenta Kennedyego obawiajc si interwencji

Kremla nie posuna si do ostrzejszych sankcji wobec reimu kubaskiego.
ograniczono si wycznie do telewizyjnego wystpienia JFK, ostrzegajc Fidela Castro
przed ograniczaniem i zagraaniem interesw USA na Karaibach. Przywdca radziecki
Nikita Chruszczow za porednictwem ambasadora w USA odpowiedzia, i
interwencja na Kubie mogaby zagrozi pokojowi wiatowemu.
Sytuacja zmienia si zasadniczo, gdy 15 X 1962 wywiad amerykaski odkry
zamontowane ju radzieckie wyrzutnie rakiet redniego zasigu. To spowodowao
zwoanie si amerykaskiej Rady Bezpieczestwa Narodowego podczas dyskusji
zostao wyonionych 6 wariantw dziaania:
brak reakcji ze strony USA,
naciski dyplomatyczne i ostrzeenie dla Moskwy, utworzenie specjalnej komisji
ONZ i nadzwyczajne spotkanie Chruszczow-Kennedy,
poufne kontakty i negocjacje z Fidelem Castro,
blokada wojskowa Kuby wersja wybrana przez USA,
zbombardowanie wyrzutni i innych celw wojskowych,
inwazja na Kub w celu obalenie Fidela Castro.
Mimo odkrycia przez USA oczywistych ju faktw, administracja radziecka staraa si
zapewni USA, i na Kubie nie rozlokowano adnych wyrzutni. 22 padziernika 1962
wic Kennedy w kolejnym wystpieniu telewizyjnym poinformowa o kamliwych
zapewnieniach Chruszczowa, postanawiajc o szczelnej blokadzie morskiej Kuby i
wzicie moliwoci prewencyjnego ataku na wysp.
Spowodowao to postawienie w stan gotowoci strategicznych si USA i ZSRR, wiat
za stan przed grob wybuchu globalnego konfliktu nuklearnego. Zgodnie z
zapowiedziami, 24 padziernika na wodach terytorialnych Kuby zacza obowizywa
kwarantanna i ju tego samego dnia zosta zatrzymany pierwszy radziecki transport.
Dzie pniej JFK przesa Chruszczowowi kategoryczne danie wycofania rakiet z
Kuby w zamian za zniesienie blokady i nieinterwencj na wyspie. Po strceniu nad
Kub 26 X amerykaskiego samolotu Pentagon wzmg naciski na Kennedyego, by
rozpocz interwencj zbrojn, jednak ten opowiedzia si za kontynuacj rokowa. 28
padziernika 1962 roku o godz. 9:00 po niepowodzeniu prby powizania kwestii rakiet
na Kubie ze spraw wycofania z Turcji amerykaskich rakiet, Chruszczow przekaza do
Waszyngtonu zgod na demonta wyrzutni rakietowych na Kubie pod nadzorem
inspektorw midzynarodowych.
Decyzja Chruszczowa oznaczaa jego osobist klsk w dziedzinie polityki
zagranicznej, co przynioso utrat stanowiska w 1964 roku, na rzecz Leonida
Breniewa. Castro z kolei rozczarowa si co do szczeroci intencji Moskwy,
przystpujc tym samym do usamodzielnienia swojej dyktatury. Prezydent Kennedy
natomiast odnis wielki sukces, ktry potwierdzi jego autorytet zarwno na arenie
wewntrznej, jak i midzynarodowej.
15. Charakterystyka stosunkw radziecko chiskich do pocztku lat 70
LATA 1949-1957
-Chiny komunistyczne nie mogy by lekcewaone przez ZSRR ze wzgldu na ich
potencja ekonomiczny, ludnociowy i odmienn drog do wadzy.
-Chiny byy 3 razy wiksze i silniejsze, jeli chodzi o wojsko
-Due znaczenie geopolityczne Chin w Azji Stalin poprzez sojusz z nimi mgby
rozcign swoje wpywy na wiele regionw Dalekiego Wsch.

-1.10.1949-utworzenie komunistycznych Chin przez MAO TSE-TUNGA, byo le

odebrane przez Stalina, ktrego rola w tym sukcesie bya nika (oprcz dostaw
broni),poza tym wola widzie ogromnego ssiada sabego i podzielonego
-Da on wyraz swej niechci do Mao w trakcie jego wizyty w Moskwie w 1950 r.
[kaza mu czeka kilka dni]
-14.02.1950 - traktat sojuszniczy Chiny -ZSRR
-25.10.1950 Chiny (wspierajce Kore Pn) atakuj na Kore Pd (atak uzgodniony z
Rosj)
-Mao prosi Moskw nie tylko o pomoc ideologiczn, gospodarcz ale i o militarn, za
ktr Stalin kaza sobie paci [kredytowo, krtkie terminy spaty],
-na tle wojny koreaskiej ujawniy si rnice w polityce zagranicznej,rozpocz si
wycig w propagandzie ideologicznej Moskwy i Pekinu,obaj chcieli przeforsowa swoje
pomysy
-Chiny w I fazie swej pastwowoci potrzeboway stabilizacji gospodarczej ,czyli
surowcw
i nowoczesnych technologii,
-ZSRR udziela pomocy wymiana handlowa z Moskw w 1950 r. wynosia 25% a w
1956 r.60%,
-2% wiatowej wymiany handlowej stanowiy relacje Chiny-ZSRR
-1953 r. zachwianie w miar dobrych stosunkw[co wizao si ze mierci Stalina]
-Chruszczow chcia poparcia Mao jako poparcia w wiecie komunistycznym, stara si
kontynuowa wspprac z Chinami.
-1955 mimo pozornie dobrych stosunkw, Pekin doprowadzi do opuszczenia przez
Rosjan baz w Dairenie i Porcie Artura
-1955 ZSRR pomaga Chiczykom w posiadaniu instalacji atomowej(budowa reaktora,
cyklotronu, pozwolenie na obecno chiskich naukowcw w podmoskiewskim orodku
atomowym)
-25.02.1956 referat Chruszczowa na XX zjedzie,potpienie kultu jednostki przeoone
na kraje komunistyczne oburzyo Mao bo oznaczao konieczno zmiany w stosunkach
partii komunistycznej w Chinach (utrata pozycji Mao), Mao odebra referat jako
upokorzenie, gsy Chruszczow z nim tego nie uzgodni - powane pogorszenie relacji
LATA 1957-1970
-po 1957r stopniowe pogarszanie stosunkw
-2.11.1957 - konferencja w Moskwie-przyjcie deklaracji o dalszym rozwoju obu
krajw, rozbienoci pojawiy si na tle jej interpretacji:

interpretacja ZSRR -zaleno Chin od Moskwy, dominujca pozycja Zwizku

Radzieckiego

interpretacja Chin-zgoda Moskwy na ich wiksz autonomi

-rywalizacja ekonomiczna na terenie Mongolii

-ZSRR nie przekazuje Chinom obiecanej technologi atomowej,w odpowiedzi Pekin
odmawia podpisania moskiewskiego ukadu o czciowym zakazie dowiadcze z
broni jdrow
-1959 Chruszczow uda si do USA, co zostao le odebrane w Chinach
-w tym samym roku polecia do Pekinu, gdzie wprost skrytykowa chisk
wojowniczo

-03.1969 bitwa nad Misouri (walki toczyy si w czasie pozostawania w mocy traktatu o
sojuszu i przyjani)

16. Dekolonizacja Afryki gwne etapy. (opracowane na kilka sposobw do

wyboru)
I sposb - w najwikszym skrcie z naszych wicze:
Proces dekolonizacji Afryki przebiega w trzech fazach.
- I faza to lata 50. - w gronie pastw niepodlegych znalazy si kraje arabskie Afryki
Pnocnej oraz dwa kraje czarnej Afryki Ghana i Gwinea
- II faza, ktr zapocztkowa rok czarnej Afryki - 1960. W tej fazie a 17 krajw Afryki
uzyskao niepodlego gwnie kolonie francuskie, a take kolonie angielskie.
- III faza trwaa od poowy lat 70 do 1990r., kiedy po niepodlego signy kolonie
portugalskie, Komory, Seszele, francuskie Terytorium Afarw , Issw, Rodezja i Afryka
Poudniowo-Zachodnia.
W ten sposb na terenach europejskich posiadoci kolonialnych w Afryce powstao 50
niepodlegych pastw, ktre weszy (z wyjtkiem RPA) w skad Organizacji Jednoci
Afryki.
II sposb
LATA 1945-1955
1.ARABSKA AFRYKA
Kolonie woskie
-w zwizku z klsk woskiego faszyzmu najwczeniej dojrzaa sprawa ich rozwizania
tj. Erytrei, czci Somalii i Libii
-10.02.1947 Wochy zrzekaj si posiadoci w Afryce
-11.1949 plan Zachodu zapowiada niepodlego Libii -1.01.1952, Somali poddawa
na 10 lat powiernictwu Woch, dalszej kolejnoci ustalono wczy Erytree do Etiopii na
zasadach federacyjnych
Kolonie francuskie
a)Algieria rozruchy i konspiracje antyfrancuskie; 1952 odkryto zoa ropy na Saharze;
1954 powstaje Front Wyzwolenia Narodowego (FLN), ktry rozpoczyna powstanie;
1958-60 Francja pacyfikuje kraj, jednak wikszo Francuzw i rzdu nie chcieli
naraa si na represje midzynarodowe; gen. De Gaulle i negocjacje zakoczone
porozumieniem 3.07.1962 -> niepodlego Algierii
b)Tunezja i Maroko Francja nie chciaa rozszerza wojny algierskiej, silne
ugrupowania arabskie; 1954 Habib ibn Ali Bourgiba na czele Nowej Partii
Konstytucyjnej zosta premierem tunezyjskich wadz samorzdowych, a w marcu 1956
uzyska dla kraju niepodlego; 1953 Fr pozbawia wadzy w Maroko sutana Jusufa,
spowodowali jego emigracj, a pniej wezwali do powrotu, 1955 utworzy on rzd z
przedstawicieli partii Istiqlal, a w marcu 1956 jako Mohammed V zosta krlem

2.CZARNA AFRYKA
(bezporednio po wojnie nie uywano tej nazwy, posugujc si pojciami: Francuska
Afryka Zachodnia; Brytyjska Afryka Zachodnia; Afryka Rwnikowa)
-zainteresowanie mocarstw tym regionem wizao si z chci rozstrzygnicia losu
terytoriw mandatowych Ligii Narodw - Francja(cz Togo i Kamerunu);
Belgia(Ruanda, Urundia);
Wielka Brytania(Tanganik, cz Togo i
Kamerunu)
Brytyjskie kolonie
-1950 autonomia Zotego Wybrzea
-1957 niepodlego Ghany
-1951 autonomia Nigerii, 1960 jej niepodlego
-w Afryce Pd.-Wsch: protektoraty Rodezji Pn i Nyassy oraz kolonia Rodezji Pd., w 1953
te terytoria poczono w Federacje Afryki rodkowej
Francuskie kolonie
-tzw. terytoria zamorskie
-wedle charakterystycznej dla kolonializmu franc. po wojnie asymilacji, Afrykaczycy z
tych terytoriw stawali si obywatelami franc., 1946 Druga Konstytuanta utworzya
Uni Francusk
3.PRZELOM W PROCESIE DEKOLONIZACJI CZARNEJ AFRYKI PO 1955 ROKU
-w nastpstwie konferencji w Bandungu i wojny algierskiej zacza si ewolucja tej
strefy, posiadoci kolonialne weszy w okres wstrzsw i rozpadu
-procesowi dekolonizacji sprzyjay nie tylko pastwa nowo wyzwolone, ale i 2
mocarstwa
1)Francja:
-Pary stara si zmodernizowa swoje panowanie w Afryce Zach. i Rwnikowej
-wedug de Gaulla utrzymywanie sil systemu kolonialnego nie suy prestiowi Francji,
za korzystniejsze uwaa uznanie ich suwerennoci i oparcia stosunkw na zasadach
wsppracy
-1959 konstytucja dawaa wszystkim czonkom Wsplnoty prawo do wystpienia z niej;
przeksztacono j we wsplnot umown
-1960 niepodlego Togo
-1960 niepodlego Kamerunu (na zasadach federalnych)
-1960 niepodlego Senegalu -doprowadza do niepodlegoci Republiki Mali(dawny
Sudan Francuski)

-1960 niepodlego: Madagaskar, Kongo, Gabon, Czad, Republika rodkowoAfrykaska

-1960 te kraje, ktre odmwiy naleenia do wsplnoty umownej, ale signy po
niepodlego: Wybrzee Koci Soniowej, Grna Wolta, Dahomej, Niger, Mauretania
-w 1960r. cznie 15 byych kolonii fr. miao ju niepodlego polityczn
2)Wielka Brytania
-pierwszy wyom nastpi w Ghanie - 1957 niepodlego (prezydent Nkrumaha stal
si wzorem walki o wolno)
-1960 autonomia Nigerii(pozostawaa we Wsplnocie Bryt.)
-1961 republika Sierra Leone-tak samo ja Nigeria
-1961 niepodlego Tanginiki
-1962 niepodlego Ugandy
-1963 niepodlego Kenii i Zanzibaru
-w 1964 unia Tanganiki i Zanzibaru -> Tanzania
-1965 niepodlego Rodezja Pd. i Gambia
*06.1960 proklamacja niepodlegoci Kongo(kolonia belgijska) i kryzys kongijski- bunt
onierzy kongijskich, domagaj si odesania oficerw belgijskich
4.WSPOLPRACA M.NARODOWA PANSTW AFRYKANSKICH
-25.05.1963 w Addis-Abebie uchwalono Kart Organizacji Jednoci Afrykaskiej
III sposb
Z biegiem czasu koszty utrzymania imperium kolonialnego zaczy przewysza zyski.
W znacznej mierze byo to spowodowane koniecznoci tumienia powsta zbrojnych,
takich jak powstanie Mau-Mau w Kenii (1952-1960) czy wojna w Algierii (1954-1962).
Kosztowne wojny kolonialne drenoway zasoby finansowe pastw europejskich, miay
te gboki wpyw na ich wewntrzn sytuacj polityczn. Stopniowo rzdy mocarstw
kolonialnych zaczy dochodzi do wniosku, e bardziej praktycznym rozwizaniem jest
przyznanie koloniom niepodlegoci przy jednoczesnym zachowaniu decydujcego
wpywu na ich gospodark i porednich wpyww politycznych.

Spord krajw afrykaskich najprdzej po II wojnie wiatowej niepodlego uzyskay

kraje pooone w pnocnej czci kontynentu, nalece do krgu kultury arabskiej. W
duej mierze wynikao to z ich wzgldnie najwyszego stopnia rozwoju politycznego i
gospodarczego. 25 grudnia 1951 roku, na mocy decyzji Organizacji Narodw
Zjednoczonych (ONZ), status niepodlegego pastwa uzyskaa Libia, bdca
dotychczas wosk koloni (od 1942 roku okupowan przez Wielk Brytani). W marcu
1956 roku Francja przyznaa niepodlego swoim protektoratom: Tunezji i Maroku.

Bardziej zoona sytuacja panowaa w Algierii. Ze wzgldu na liczn populacj

Europejczykw, Algieria nie miaa statusu kolonii ani protektoratu lecz terytorium
zamorskiego. Z tego wzgldu Francja nie chciaa zrezygnowa z jej posiadania co
doprowadzio do trwajcej w latach 1954-1962 niezwykle krwawej wojny o
niepodlego Algierii w wyniku ktrej ponioso mier 1,5 miliona osb.
W 1956 roku jako pierwsza afrykaska kolonia Wielkiej Brytanii, niepodlego uzyska
Sudan. W 1957 roku niepodlego uzyskaa Ghana (brytyjskie "Zote Wybrzee"). W
1958 roku Francja dokonaa reformy swego imperium kolonialnego. W miejsce
istniejcej od 1946 roku Unii Francuskiej powstaa Wsplnota Francuska. W jej ramach
kolonie uzyskay szerok autonomi, za w rkach Francji pozostay kwestie waluty,
obrony i spraw zagranicznych. Jedynie Gwinea wybraa w referendum natychmiastow
niepodlego i zerwanie wizw z Francj.
Rok 1960 przeszed do historii jako "rok Afryki" gdy niepodlego uzyskao a 17
pastw. Byy to: Kamerun, Togo, Mali, Senegal, Madagaskar, Kongo Belgijskie, Somalia,
Dahomej (obecnie Togo), Niger, Grna Wolta (obecnie Burkina Faso), Wybrzee Koci
Soniowej, Czad, Afryka rodkowa, Kongo (Brazzaville), Gabon, Nigeria i Mauretania.
W 1961 roku niepodlego uzyskay Sierra Leone i Tanganika, w 1962 roku Rwanda,
Burundi, Algieria i Uganda, w 1963 roku Kenia, w 1964 Malawi, Zambia i Zanzibar,
ktry poczy si z Tanganik tworzc Tanzani. W 1965 roku niepodlegym pastwem
staa si Gambia. Ponadto, w Rodezji Poudniowej tamtejsi biali kolonici, aby nie
dopuci do przekazania wadzy Murzynom, ogosili tzw. Jednostronn Deklaracj
Niepodlegoci. Wprawdzie aden kraj nie uzna formalnie niepodlegoci Rodezji,
jednak w praktyce otrzymywa on poparcie od rasistowskiej Republiki Poudniowej
Afryki i Portugalii. Rok 1966 przynis niepodlego Botswany, Lesoto, Swazi,
Mauritiusa i Gwinei Rwnikowej.
Od 1961 roku w kolonialnych posiadociach Portugalii: Angoli, Mozambiku, GwineiBissau i na Wyspach Zielonego Przyldka trwaa wojna narodowowyzwolecza.
Ostatecznie Gwinea-Bissau wywalczya sobie niepodlego w 1973 roku, za pozostae
kolonie portugalskie, w tym Wyspa w. Tomasza i Ksica, uzyskay j w roku 1975.
W 1975 roku niepodlegym pastwem stay si Seszele, a w 1977 Dibuti. W roku 1980
dobiegy koca rzdy biaej mniejszoci w Rodezji Poudniowej, ktra zostaa uznana
jako niepodlege pastwo: Zimbabwe. Zarzdzana przez RPA Afryka Poudniowo
Zachodnia staa si niepodlegym pastwem w 1990 roku (jako Namibia). W 1993 roku
niepodlego ogosia Erytrea, dawna kolonia woska przyczona w 1950 roku do
Etiopii.

IV sposb - z Patka: Dekolonizacja 1948/49-1962

- Libia jako pierwszy kraj z pnocy kontynentu po II W odzyskaa niepodlego; na jej
terenie istniay bazy wojskowe WB i USA. Kiedy w 1958 odkryto zoa ropy, stay si
one rdem dochodw krlestwa i pocztkiem destabilizacji

- Sudan (Egipt i WB) 1953 samorzd, a 1958 niepodlego; wtedy te dokonano

zamachu stanu -> rzdy dyktatorskie obejmuje gen. Ibrahim Abbud (bardzo okrutny)
Francja:
- Algieria formalnie cz Francji; rozruchy i konspiracje antyfrancuskie; 1952 odkryto
zoa ropy na Saharze; 1954 powstaje Front Wyzwolenia Narodowego (FLN), ktry
rozpoczyna powstanie; 1958-60 Francja pacyfikuje kraj, jednak wikszo Francuzw i
rzdu nie chcieli naraa si na represje midzynarodowe; gen. De Gaulle i negocjacje
zakoczone porozumieniem 3.07.62 -> niepodlego
- Tunezja i Maroko Francja nie chciaa rozszerza wojny algierskiej, silne ugrupowania
arabskie; 1954 Habib ibn Ali Bourgiba na czele Nowej Partii Konstytucyjnej zosta
premierem tunezyjskich wadz samorzdowych, a w marcu 1956 uzyska dla kraju
niepodlego; 1953 Fr pozbawia wadzy w Maroko sutana Jusufa, spowodowali jego
emigracj, a pniej wezwali do powrotu, 1955 utworzy on rzd z przedstawicieli partii
Istiqlal, a w marcu 1956 jako Mohammed V zosta krlem
- Kiedy Francja zrezygnowaa z najcenniejszych posiadoci, nie byo sensu zwleka z
niepodlegoci dla biednego poudnia (na poudnie od Sahary), 1958 rozwizanie
Francuskiej Afryki Rwnikowej i Zachodniej, podzielono je na republiki autonomiczne
(weszy samodzielnie do powoanej wtedy Wsplnoty Francuskiej odrzucia tak
moliwo Gwinea (niepodl. 1958), pozostae afrykaskie kraje czonkowskie stay si
suwerennymi w 1960, np. Mauretania, Mali, Niger, Czad, 1975 Komory, 1977 Dibuti;
status niesamodzielny tylko Reunion
Wielka Brytania:
- 1957 Ghana - z poczenia kolonijnego Zotego Wybrzea i Togo (posiadoci bryt.)
- Nigeria (najcenniejsza kolonia WB) 1954 czciowy samorzd, 1960 niepodlego
- 1961 Sierra Leone i Tanganika + 1964 Zanzibar -> Tanzania
- 1962 Uganda
- 1965 Gambia
- Kenia silny ruch niepodlegociowy wok plemienia Kikuju, ktry doprowadzi do
powstania Mau-Mau - w 1952 stumione w 1959 przez wadze brytyjskie, 1963
suwerenno z Kenyattem na czele
Belgia:
- Kongo Belgijskie ogoszono niepodlego 30.06.1960; po kilku tygodniach
najbogatsza cz Katanga ogosia niepodlego -> krwawa wojna domowa + walka
o wpywy gospodarcze i antagonizmy Wschd-Zachd, zakoczona 1965, a peni
wadzy obejmuje dowdca kongijskiej armii gen. Mobutu Sese Seko
- W czasie konfliktu kongijskiego Belgia wycofaa si z Ruandy-Urundii, ktre
podzielono na Rwand i Burundi, 1962 niepodlego
Wosi w 1947 oficjalnie zrezygnowali z zamorskich posiadoci, Libia -> brytyjski zarzd
w imieniu ONZ, Erytet wczono do Etiopii jako autonomiczn prowincj, a Somali

Woskie z Ogadenem zczono z Somali Brytyjskim. Ogaden w 1948 wraca do Etiopii.

1960 Somali Woskie + Brytyjskie -> Somalia
RPA przez wiele lat polityka apartheidu, masakra w Sharepeville, segregacja
spoeczna, ekonomiczna i polityczna -> potpienie opinii wiatowej -> 1961
wystpienie ze Wsplnoty Brytyjskiej, a 31.05.1961 proklamowanie RPA jako
niepodlegego i suwerennego pastwa
17.Ruch pastw niezaangaowanych idea, pastwa uczestniczce,
znaczenie.
1 Idea - Dlaczego powsta ten ruch ?
Inspiracj dla nowopowstaych pastw Azji i Afryki byo:
Zdominowanie polityki midzynarodowej przez wielkie mocarstwa
Nienawi do wszelkich form kolonializmu
Pragnienie prowadzenia wasnej polityki
2 Konferencja w Bandungu 18-24 kwietnia 1955
Uczestnicy 27 niezalenych wwczas pastw Azji i Afryki (bez ZSRR i Izraela, Chiny
jako obserwator) + kraje ktre miay zaraz otrzyma niepodlego (Sudan i Ghana)

Opowiedzieli si za ostateczn likwidacj kolonializmu i walk w z wszelkimi

przejawami dyskryminacji rasowej
Zadeklarowali neutralno wobec polityki supermocarstw
Zadeklarowali potrzeb oywienia gospodarczego krajw Azji i Afryki
dali zmian w skadzie Rady Bezpieczestwa ONZ (chcieli wikszej
reprezentacji Azji i Afryki)
Za wytyczne przyjli regu Pacza Sila (pi zasad pokojowego wspycia)
o Wzajemne poszanowanie integralnoci terytorialnej i suwerennoci
o Nieingerencja w sprawy wewntrzne
o Nieagresja
o Rwno i zasada wzajemnych korzyci
o Pokojowe wspistnienie

Konferencja miaa by pocztkiem wspdziaania i solidarnoci ludw Trzeciego

wiata, ale tak si nie stao przez:

Rosnc rywalizacj Chin i Indii w Azji

Liczne sprzecznoci interesw poszczeglnych pastw
Przeciwstawne cele wielu ruchw antykolonialnych

Znaczenie tej konferencji sprowadzio si do wartoci moralnych i symbolicznych.

Aczkolwiek konferencja ta pooya fundamenty pod rozwj ruchw pastw
niezaangaowanych.
3 Ruch pastw niezaangaowanych
Czoowi ideolodzy: Josip Broz-Tito, Gamal Abd-el Naser, Jawaharlal Nehru
Konferencja w Belgradzie 1961 25 pastw uczestniczcych. W myl zaoe
czonkowie tego gremium mieli:

Prowadzi konsekwentn polityk opart na zasadach pokojowego

wspistnienia

Popiera ruchu narodowowyzwolecze

Nie bra udziau w adnym ukadzie wojskowym
Nie nawizywa dwustronnych paktw z wielkimi mocarstwami
Deklarowano walk z wszelkimi formami kolonializmu, imperializmu i rasizmu
Deklarowano stara o pokj, rozbrojenie i odprenie w stosunkach
midzynarodowych
Deklarowano poparcie dla stara o nowy wiatowy ad ekonomiczny
Zasadnicz cech bya antyzachodnia orientacja

Grono tych pastw powikszao si stopniowo osigajc liczb 101 w 1983 roku.
Znaczenie: Przez antyzachodnia orientacja si ruch ten sta si sojusznikiem ZSRR i
Chin, ktrych znaczenie w Trzecim wiecie zaczo systematycznie wzrasta. Wkrtce
goszone przez nich hasa byy jedynie fikcj suc gwnie do propagandowej i
ideowej walki z Zachodem.
2 Rywalizacja USA i ZSRR w III wiecie w latach 70.
przykady i przejawy.
3 Pierestrojka i glasnost gwne wyznaczniki i
znaczenie dla obozu socjalistycznego.

18. Rola Dalekiego Wschodu w polityce zagranicznej USA do pocztku lat 70.
Po IIW USA stay si przywdc swiata niekomunistycznego. Zasadami ich polityki zagranicznej
stay si przeciwdziaanie rozszerzaniu wyww ZSRR oraz pomoc gosp i bezpieczenstwo dla
krajw pod wpywem kontroli komunistw Doktryna Trumana
JAPONIA
2.09.1945 na pokladzie Misouri gen.MacArthur przyjal kapitulacje Japoni.
Cay jej obszar( ZSRR mimo roszcze do okupacji Hokkaido, musiao zadowoli si tylko
niewielkimi Wyspami Kurylskimi ) zosta zajty przez USA, zaczto reformowa system. Mac
Arthur jako hegemon mg ignorowa zarzdzenia ustanowionej w Tokio Sojuszniczej Rady (USA,
ZSRR, WB, Chiny) Okupacyjna przebudowa bdca dla Japonii drug rewolucj (1-sza to XIX
wieczne reformy Meiji) staa si dzieem jednego czowieka - MacArthura. MacArthur ustanawia
Kart Praw dla Japonii 5.10.1945 r.:
- przywrcenie i rozszerzenie zniesionych przez obalony totalitaryzm swobd obywatelskch
(likwidacja cenzury, przyznanie praw wyborczych kobietom itd.)
-rozwizanie 148 organizacji nacjonalistycznych MacArthur usuwa ze stanowisk blisko 200 tysicy
prominentw - czym uzdrawia, unowoczenia i odmadza aparat wadzy.
W latach 1946-1951 pomoc dla Japonii z USA, gwnie bezzwrotna wyniosa ogem 2,5 miliarda
dolarw - haso MacArthura "przylijcie mi ywno lub kule".
Tworzenie wew. rynku masowej konsumpcji:
Od 11-go padziernika 1946 roku - dziki MacArthurowi nastpuje uwaszczenie ponad 4,7 mln
chopw Japoskich reforma rolna oraz reforma zwizkw zawodowych
Utworzenie nowej Konstytucji dla Japonii:
3.11.1946 (art 9-ty: Japonia "po wieczne czasy" wyrzeka si prawa do prowadzenia wojny i
utrzymywania si zbrojnych. Art 11 potwierdza i wymienia raz jeszcze postanowienia
"podstawowych praw czowieka" z Karty Praw, akcentujc rewolucyjn rwno obu pci jak dla

wczesnej Japonii - a wizao si to z now dla Japonii rol Rodziny, w ktrej to MacArthur widzia
gwn odtrutk na "zaraz totalitaryzmu" )
-1948 z powodu skoncetrowania uwagi na Chinach,USA zezwala na odbudowe japonskiego
potencjalu gospodarczego,od tego moment Japonia nie jest ju od Stanow uzalezniona
Stalin:Japonia wlokla nedzny zywot pod butem amerykanskiego imperializmu
CHRL
Rozbicie gwnej japooskiej siy ldowej - Armii Kwantuoskiej - miao due znaczenie zarwno dla
przyspieszenia zakoczenia wojny na Dalekim Wschodzie, jak i dla stosunkw miedzy
komunistami a kuomintangowcami w Chinach. Chiny reprezentowane przez rzd Czang Kai-czeka
uzyskay czonkostwo w Radzie Bezpieczeostwa ONZ i status wielkiego mocarstwa. USA chciay,
zeby Chiny byy ich przyczkiem na Dalekim Wschodzie(Chiny Stanami Zjednoczonymi Azji
miay wpywa na demokratyzacj Azji i neutalizowa konflikty z Japoni). Pod naciskiem USA
Czang Kaj-Szek kreowany przez Waszyngton na szefa wielkiego mocarstwa i glwnego partnera
USA w Azji,rozpoczal(08.45) rozmowy z komunistami-da rozwiazania ich armii by zapobiec
wznowieniu wojny domowej. Komunici odmawiaj.
Armia Kuomintangu KMT postanawia ostatecznie(07.1946) rozprawic si z komunistami, Czang
Kaj-Szek jest pewny zwyciestwa: jednak z powodu relacji pieniadza pomoc USA jest za mala,a
strumienie dostaw wojskowych kierowanych do Chin zasilaly komunistow.
01.1949 rozbito dywizje KMT (kampania Hwai-Hai)Waszyngton nie mia moliwoci wsparcia
poniewa siy zbrojne ulegy demobilizacji po kapitulacji Japonii.
-1.10.1949 proklamacja Chrl przez Mao Tse-Tunga(Utrata Chin przez USA) ChRL opowiedziaa si
w wojnie koreaskiej opowiedziaa si po stronie Korei Pn(ktr wspieraa ZSRR)
Zmieniony ukad si na Dalekim Wschodzie. Przed ZSRR i ChRL otworzyy si nowe moliwoci,
poniewa ideologia komunistyczna zaczea zdobywa ogromn popularno w krajach Trzeciego
wiata. Uwaano komiunizm za szybk droge wyjcia z biedy i zacofania. Ponadto sta si
popularn ideologi wrd ruchw narodowo-wyzwoleczych i antykolonialnych stopniowe
instalowanie rzadw komunistycznych w tych krajach. USA obawiao si e stan si otoczone
przez te kraje i ulokowane na ich terytoriach bazy wojskowe ZSRR. Dlatego gwnym celem
angaowania si USA w konflikty na Dalekim Wschodzie byo powstrzymywanie rozlewu
komunizmu: udzia w wojnie koreaskiej 1950-53 i w wojnie w Wietnamie 1964.
KOREA
Od 15.08.1945 podzielona przez aliantow, pd ze stolica w Seulu zajely USA na czele z
prezydentem Li Syng Manem. W odpowiedzi w pnocnej strefie opanowanej przez komunistw
utworzono we wrzeniu tego samego roku Koreask Republik Ludowo Demokratyczn, ktrej
prezydentem zosta Kim Ir Sen. Podzia Korei na dwa pastwa sta si usankcjonowaniem
przeciwstawnych kierunkw trzyletniego rozwoju politycznego i spoeczno-ekonomicznego obu
czci pwyspu. Byo to odejciem od uzgodnien midzysojuszniczych z kocowego okresu II
wojny wiatowej i wyrazem rozprzestrzenienia zimnej wojny" na Daleki Wschd. Wbrew
twierdzeniom obu stron, utworzenie i uznanie dwch pastw koreaoskich problemu nie tylko nie
zamkno, lecz jeszcze bardziej go skomplikowao i zaostrzyo. Komisja proponowaa przyj do
ONZ Republik Koreask, natomiast ZSRR popiera przyjcie KRLD. Na pocztku 1949 r. Rada
Bezpieczestwa odrzucia kolejno oba wnioski wskutek zastosowania veta radzieckiego, a
nastpnie amerykaskiego. W grudniu Zgromadzenie Oglne NZ utworzyo Sta Komisje NZ do
Spraw Korei ,ktra nie bya uznawana przez paostwa bloku radzieckiego. Od poowy 1949 r., kiedy
powsta oglnokrajowy Zjednoczony Demokratyczny Front Patriotyczny, ktry wysun plan
pokojowego zjednoczenia Korei w drodze powszechnych wyborw, rzd KRLD i powizane z nim
organizacje obu pastw koreaskich kilkakrotnie ponawiay propozycje zjednoczenia kraju.
Wszystkie one napotykay wrogi stosunek rzdu w Seulu i niech Waszyngtonu. Rozbudowa si
zbrojnych na poudniu i pnocy uczynia 38 rwnolenik pilnie strzeon granic, wzdu ktrej
mnoyy si prowokacje przypisywane drugiej stronie i przez Seul, i przez Phenian

25.08.1950 rozpoczyna si wojna w Korei: armia Kim Ir-Sena (Korea Pnocna)opanowuje prawie
cala Koree Pd: duza role w tym wszystkim odegray wypowiedzi czoowych amerykaskich
politykw, i Tajwan i Korea Poudniowa nie maj znaczenia dla bezpieczestwa Stanw
Zjednoczonych. Rosja oznajmi w maju 1950 roku Przewodniczcy senackiej Komisji Spraw
Zagranicznych Tom Conally moe zaj bez interwencji amerykaskiej Kore Poudniow,
poniewa nie ma ona wikszej wartoci. Natychmiastowa pomoc USA dotarla do portu Pusan,ale
oddzialy zostaly rozbite(pod Taejon) 09.1950 MacArthurodbija Seul MacArthur nie popieral
koncepcji wojny ograniczonej,domagal si nuklearnego ataku na Mandzurie,za co zostal
zdymisjowany-gen.twierdzil,ze jeeli przegraja wojne z komunizmem w Azji,to nieunikniony bdzie
upadek Europy. 27.07.1953 rozejm w Panmudonie
Skutki:

zginelo ok.33tys Ameryk,

wojna ujawnia nieskuteczno ONZ,

nie udao si USA zwalczyc komunizmu, pierwsza wojna ograniczona,

poglebienie wrogoci Waszyngton-Pekin,

przyspieszyla traktat pokojowy z Japonia stajaca si(po utworzeniu ChRL) bastionem

wplywow Zach.na Dalekim Wsch.
WIETNAM
USA miao mae interesy w Wietmanie, jenak obawiali si teorii domina - zajcie przez
komunistw caego Wietnamu bdzie krokiem do dalszego opanowywania Azji.W 1954 po porace
Francji w brudnej wojnie i opuszczeniu w konsekwencji Indochin, kto musia ja zsatpi, wic
USA pokryway najpierw 40%, 60%, a w kocu 78% kosztw finansowych wojny indochiskiej, a w
kocowym jej etapie wzili udzia amerykascy doradcy wojskowi. Ponadto Diem(Wietnamczyk
wyksztacony w USA) zosta prezydentem Wietnamu,mia zdemokratyzow pd.,powstrzyma
presj komunizmu a nawet wyprowadzi Wietnam spod wpyww komunistycznych. Jednak on
zacz realizowa polityke rzdw autorytarnych i wprowadza terror. USA postanowiy wspiera
Wietnam nie tylko doradcami ale take militarnie. W listopadzie 1963 pucz wojskowy USA chc
zbrojnie go obali Diem (podobna akcja CIA jak w Iranie i na Kubie) 08.1964(po incydencie w
Zatoce Tonkiskiej( DRW atakuje amerykanskie myliwce Maddox i Turner Joy)do Wietnamu Pd.
wkraczaj Amerykanie. Po zwyciestwie Chin w Korei umocnilo si przekonanie ze dalszej
ekspansji komunizmu nie wolno tolerowa. W1964 r nowy przez USA Lyndon B. Johnson wyda
rozkaz zwikszenia obecnoci militarnej w Wietnamie Pd. W zwizku z tym wysano tam doradcw
wojskowych zwiekszajac czn liczb wojsk USA do 21 tys. Obrona Wietnamu Pd. Bya
traktowana jako czesc strategii powstrzymywania,a sam konflikt jako decydujace starcie Zimnej
Wojny. Od1968 idea WIETNAMIZACJI WOJNY WIETNAMSKIEJ-stopniowe wycofanie si z
Wietnamu. Kluczem do tego mialo by zneutralizowanie poparcia chiskiego dla wietnamskiej
partyzantki-dyplomacja ping-pongowa staa si pretekstem do rozmw. W 1971 Kissinger kilka
razy by w Pekinie,doprowadzi te do wizyty Nixona 02.1972- normalizacja stosunkw z ChRL(ale
nie mona tego nazwa jeszcze nawizywaniem stosunkw dyplomatycznychto.dopiero w 79za
Cartera) to tworzyo moliwo wyjcia z konfliktu z twarz. Jednak przez cay rok 1972
prowadzono negocjacje, ktre nie doprowadziy do adnego konsensusu. 17-28.12.1972 Kissinger
i Nixon chc zachci Wietnamczykw:Akcja Bombek-naloty na miasta Wietnamu Pn
W dn 27.01.1973 w Paryu Kissinger i Le Duc Tho podpisuja porozumienie pokojowe w
Wietnamie: USA ma opuscic Wietnam w ciagu 2 lat, tak jak armia Pn. Jednak Pn nie dotrzymaa
obietnic- do 1975 USA wychodzi z Wietnamu.
Skutki:

koszt wojny 147 mld.dol,

spada presti USA rozwizanie SEATO W 1977,


wpyw na wew sytuacj USA poniewa wojna z pocztku bya emitowana w mediach
niezadowolenie spoeczestwa,

utrata Indochin(Wietnam podporzdkowa sobie Laos i Kambode)

19. Porozumienie SALT1 i SALT2- przedmiot i znaczenie polityczne.
Od koca lat 60. Dialog midzy USA a ZSRR by gwn osi stosunkw WschdZachd. W USA przeomem w polityce midzynarodowej staa si doktryna Nixona.
Przywdcy republikascy uwiadomili sobie, e z pozycji siy nie s skuteczni wobec
ZSRR. Nixon proponowa pokojowe wspzawodnictwo. Haso ,,aby po erze konfrontacji
nastaa era negocjacji stao si gwnym hasem doktryny.
Z kolei ZSRR cechowaa kontynuacja gwnych elementw koncepcji i praktyki polityki
zagranicznej. Ich celem stao si denie do utrwalania i rozszerzania zasad
pokojowego wspistnienia narodw o odmiennych ustrojach, do usuwania zagroe
tych zasad i tym samym ulepszania klimatu dla rozwoju midzy Wschodem a
Zachodem (realizowano poprzez dziaania suce odpreniu np. tworzenie systemw
bezpieczestwa zbiorowego). Szczegowy 6-punktowy program pokoju przyjty
zosta przez KPZR midzy 30 III- 9 IV 1971r.
Midzy doktryn Nixona a radzieckim ,,programem pokoju wystpoway pewne
zbienoci np. uznanie parytetu jdrowego obu mocarstw, co znacznie zbliyo do
dialogu USA i ZSRR.
SALT1 Dialog USA- ZSRR obj gwnie kwestie wojskowe, gdy obie strony byy
wiadome, e wycig zbroje rujnuje ekonomicznie pastwa. 17.11.1969 w Helsinkach
rozpoczy si rozmowy wstpne ws. Ograniczenia zbroje strategicznych,
przeksztaciy si niebawem w cig negocjacji (Helsinki lub Wiede) trwajce cznie
30 miesicy. Na marginesie tych rokowa doszo do podpisania przez 67 pastw (bez
Francji i ChRL) w Londynie 11.02.1971 traktatu ws. Dezatomizacji dna mrz i oceanw.
Nastpnie podpisano wielostronny traktat ws. Zakazu broni bakteriologicznej
10.04.1971( I w historii ukad rozbrojeniowy).
30.09.1971 w Waszyngtonie zawarto porozumienie USA-ZSRR ws. Zmniejszenia
ryzyka wybuchu wojny jdrowej midzy dwoma pastwami. Tego samego dnia
podpisano te porozumienie ws. Udoskonalenia ,,czerwonej linii.
Podsumowaniem SALT1 stay si ukady podpisane w Moskwie w trakcie wizyty Nixona
22-30.05.1972r. Z 10 podpisanych dokumentw 2 dotyczyy SALT :
Ukad w sprawie redukcji systemw obrony przeciwrakietowej 26 V , na czas
nieograniczony podlegajcy przegldowi co 5 lat. ZSRR i USA zobowizay si
utrzymywa tylko po dwa systemy przeciwrakietowe( dla osony stolicy i rejonu
wystrzeliwania pociskw antybalistycznych) . Miao to zapobiec wycigowi
zbroje.
Tego samego dnia podpisano w Moskwie tymczasowe porozumienie o niektrych
rodkach ograniczenia strategicznych zbroje ofensywnych. Zawarto je na 5lat.
Obie strony ustaliy limit poszczeglnych rodkw przenoszenia broni
nuklearnych o zasigu midzykontynentalnym.

Oba porozumienia okrelay now jako w stosunkach na linii USA-ZSRR (odprenie

w stosunkach midzynarodowych).
Uzupenieniem ukadw SALT I byo porozumienie bilateralne 25 V 1972 ws.
Zapobiegania incydentom na morzu otwartym i przestrzeni powietrznej nad nim
(celem zapobieganie sytuacjom konfliktowym i zapewnienie bezpieczestwa eglugi i
lotw).
SALT 2
Miejscem spotka midzy USA a ZSRR staa si Genewa, a rozmowy rozpoczto ju 21
VII 1972. Celem byo przygotowanie staego ukadu w sprawie ograniczenia
strategicznych zbroje ofensywnych. Negocjacje byy trudniejsze ni w przypadku SALT
I ze wzgldu na bardziej zoon tre negocjacji. W USA pojawiay si gosy, e
ilociowe ograniczenia zbroje strategicznych w ramach SALT bd wyrwnywane w
tym kraju wycigiem technologicznym w zakresie jakoci broni (odmienne pojmowanie
formuy jednakowego bezpieczestwa i rwnych korzyci obu stron).
Do podpisania SALT II nie doszo wic podczas wizyty Breniewa w Waszyngtonie (VI
1973), a przygotowano tylko 2 dokumenty:
1. Podstawowe zasady rokowa ws. Ograniczenia ofensywnych zbroje
strategicznych.
2. Porozumienie ws. Zapobiegania wojnie jdrowej.
Porozumienia weszy w ycie od razu po podpisaniu. Kolejny termin, by podpisa SALT
II take si nie powid (1974). Hamulcem byy amerykaskie opory w sprawie objcia
ukadem rakiet wielogowicowych z samodzielnym naprowadzeniem (bo USA miao w
nich przewag), co wicej USA nie chciao si zgodzi na objcie porozumieniem
amerykaskiego systemu baz wojskowych. Dlatego podczas ponownej wizyty NIXONA
w ZSRR ( 27.VI-03.VII 1974) podpisano 3 porozumienia czciowe. Komunikat wizyty
by ostrony, bo mwi o potrzebie opracowania staego porozumienia w sprawie
ograniczenia strategicznych zbroje ofensywnych przed upywem wanoci
porozumienia tymczasowego (czyli do 1977).
-Nastpnie osaby rozmowy nad podpisaniem SALT II (rezygnacja Nixona z urzdu i
objcie go przez Geralda Forda).
-Wznowiono je w XI 1974spotkanie we Wadywostoku Forda z Breniewem.
Potwierdzio to wiksz gotowo do podpisania ukadu czego efektem byo
porozumienie o ograniczeniu strategicznych zbroje ofensywnych na okres do 1985r.
- Kolejno pojawiay si utrudnienia np. polityka J. Cartera promujca prawa czowieka
odbierana bya przez ZSRR jako atak na radziecki system polityczny.
- Poniewa zblia si termin wyganicia SALT I (3 X 1977) wydano owiadczenie ws.
Zainteresowania obu pastw ograniczeniem zbroje jdrowych na zasadzie rwnego
bezpieczestwa, a take inne sprzyjajce przyjaznej atmosferze do podpisania SALT II.
Faktyczne rokowania trway jednak jeszcze dugo.
15-18. VI 1979- Wiede doszo do spotkania amerykasko- radzieckiego na
najwyszym szczeblu. Ostatniego dnia Leonid Breniew i Jimmy Carter podpisali ukad
w sprawie ograniczenia strategicznych zbroje ofensywnych i protok do tego ukadu.
Postanowienia:

-ukad mia suy: polepszeniu stosunkw midzy stronami, umacnianiu pokoju i

bezpieczestwa na wiecie i utrwalaniu stabilnoci strategicznej.
-wprowadza ograniczenia ilociowe wszystkich wyrzutni rakiet jdrowych dla kadej
strony do 2400, w tym wyrzutni rakiet midzykontynentalnych batalistycznych do
1200, a wyrzutni wielogowicowych rakiet niezalenego naprowadzania do 820.
- weryfikacja postanowie miaa by poddana narodowym technicznym rodkom
kontroli. Kwestie zwizane z kontrol miaa rozstrzyga Staa Komisja Konsultacyjna.
- Obie strony zdecydoway si kontynuowa rozmowy na temat ograniczania broni
strategicznych.
Ukad SALT II i zwizane z nim dokumenty wzbudziy nowe nadzieje na przyspieszenie
procesu odprenia midzynarodowego oraz postp wiedeskich rokowa w sprawie
redukcji si zbrojnych i zbroje w Europie rodkowej. (Pojawiy si jednak przeszkody:
dokument przesany do Senatu USA do ratyfikacji wzbudzi niepewno zwizan z
brakiem demokratycznej wikszoci i przewag koalicji konserwatywnej. Ratyfikacji we
waciwym czasie przeszkodzi sam Carter, ktry pod pretekstem wkroczenia wojsk
radzieckich do Afganistanu wstrzyma ze wzgldw wyborczych proces ratyfikacyjny w
senacie (I 1980)
20. Wpyw konfliktu wietnamskiego na opini publiczn Zachodu i USA
USA: /ale te Zachd/ - pierwsza przegrana wojna w wymiarze psychicznym zachwianie amerykaskiej pewnoci siebie i wiar we wasne moliwoci - zszokowanie
kataklizmem i rozmiarem zbrodni (pod wpywem mass mediw, relacje
nieocenzurowane) - nie rozumienie obecnoci USA w Wietnamie - chciano powrotu
mw i synw - syndrom Wietnamu, czyli niech wysyania onierzy
amerykaskich w dziaania na terenie krajw Trzeciego wiata - konflikty na linii
bogaci-biedni (zazwyczaj biedni jechali do Wietnamu, a bogaci studiowali) - uchylanie
si od poboru wojskowego - narkomania wrd onierzy - onierze powracajcy
cierpieli na problemy psychiczne zesp stresu pourazowego - dua cz
spoeczestwa amerykaskiego dosza do wniosku, e dziaania wojsk amerykaskich
w Wietnamie s nielegalne lub wrcz zbrodnicze - gboki kryzys zaufania do systemu
politycznego USA - demonstrowano przeciw wojnie - ruch hipisowski (prba budowy
spoeczestwa utopijnego); anarchizm; mistyka Dalekiego Wschodu narkotyki i inne
uywki - spoeczestwo ma wtpliwoci, jakie interesy tam ma USA, dlaczego gin
niewinni ludzie - Kissinger i Nixon twrcy idei wyjcia z Wietnamu (dziki czemu
Nixon wygra wybory w 1969) ZACHD: /reakcje nie koniecznie zwizane z
Wietnamem, ale ludzie szli za ciosem/ - tendencje anarchistyczne - strajki,
domaganie si wpywu studentw na losy uczelni - POLSKA: walka z cenzur,
nacjonalistycznym ruchem partyzanw, walczono o demokracj, otwarto na Zachd,
ochron kultury
21. Dyplomacja pingpongowa i normalizacja stosunkw USA z Chinami.
Termin dyplomacja pingpongowa oznacza podjcie wstpnych rodkw, z reguy z dala od meritum sprawy,
ktrych celem jest wznowienie stosunkw dyplomatycznych midzy pastwami. Okrelenie to ma swoj
genez w wydarzeniach lat 60 i 70 XX wieku.
Geneza:

Po radziecko- chiskich starciach granicznych (marzec 1969r.) i rozpoczciu rozmw midzy

Moskw a stolic Chin, Pekin konsekwentnie odrzuca radzieckie projekty: aktu o nieagresji( lipiec 1969r),
traktat w sprawie wyrzeczenia si siy (stycze 1971r.) i traktatu o nieagresji( lipiec 1973r.) Ponadto
przeciwko ZSRR zosta skonstruowany w chiskiej konstytucji zapis tezy o walce z socjalimperializmem.
Wszystkie te dziaania sprawiy, e kontakty USA-Chiny zaczy si oywia.
W kwietniu 1971r. zaproszono do Pekinu amerykask druyn pingpongow.
15 lipca 1971r. - Prezydent Richard Nixon potwierdzi otrzymanie zaproszenia i skorzystanie z niego. 20
lipca 1971r.- Komitet Centralny Komunistycznej Partii Chin ( KC KPCh) okreli to zaproszenie jako
wany manewr strategiczny zmierzajcy do izolacji radzieckiego rewizjonizmu- socjalimperializmu, gdy
sprzecznoci radziecko- chiskie maj charakter antagonistyczny i s najwaniejszymi sprzecznociami w
stosunkach Chin ze wiatem zewntrznym.
Po zaproszeniu Nixona do Chin zrezygnowa on z goszonej koncepcji dwojga Chin Nieoficjalnie
nastpio to w czasie wizyty Hennry'ego Kissingera zoonej w Chinach pod koniec trzeciego miesica
dyplomacji pingpongowej. Bya to cena za przywiezione z Pekinu zaproszenie, ktre natychmiast zostao
przyjte przez Nixona.
Stosunki USA- Chiny:
Pozorujc wierno sojuszowi z Tajwanem, a zarazem potwierdzajc swoje ustpstwo wobec ChRL,
USA zaproponoway na najbliszej sesji Zgromadzenia Oglnego NZ przywrcenie praw ChRL w ONZ, ale
bez wspominania o Tajwanie. Na forum ONZ od dawna znana bya teza, z ktr wystpowa Zwizek
Radziecki i jego sojusznicy, e ChRL powinna zaj miejsce bezprawnie okupowane przez przedstawiciela
Tajwanu. Dyplomacja pingpongowa uwiarygodnia ow tez wrd wielu czonkw ONZ. Rezolucja
amerykaska zostaa w gosowaniu odrzucona.
26 padziernika 1971 r. -Zgromadzenie Oglne przyjo natomiast znaczn wikszoci gosw rezolucj
albask, ktra mwia o zastpieniu Tajwanu przez ChRL. Bya to poraka dyplomacji amerykaskiej w
chwili, kiedy Kissinger wanie udawa si do Chin w celu przygotowania podry prezydenta.
21 do 28 lutego 1972 r.- wizyta Nixona w Chinach. Przeprowadzi on rozmowy z Mao Tse-Tungiem i Czou
En-lajem( od 1949 premier Chin i rwnoczenie min. spraw zagranicznych) oraz zwiedzi Chiny. Polityczn
tre wizyty wyrazi opublikowany ostatniego dnia w Szanghaju wsplny komunikat amerykasko- chiski,
ktry zarejestrowa zbienoci i rozbienoci pogldw obu stron. USA wyraziy m.in. przekonanie, e
redukcji napi moe sprzyja polepszanie komunikowania si pastw o odmiennych ideologiach, a tym
samym zmniejszanie ryzyka konfrontacji bdcej nastpstwem przypadkw, bdw lub nieporozumie.
Strona amerykaska:

uznaa prawo narodw Indochin do samostanowienia;

zapowiedziaa przysze wycofanie swoich wojsk z tego regionu;

podkrelia zarazem wol utrzymywania cisych wizw z Republik Koreask i Japoni;

Strona chiska:

owiadczya, e Chiny nie bd nigdy supermocarstwem;

przeciwstawiaj si wszelkiej polityce hegemonicznej i z pozycji siy;

wyrazia te poparcie dla walki narodw Indochin i propozycji Koreaskiej Republiki LudowoDemokratycznej( KRLD) w sprawie pokojowego zjednoczenia Korei.
Obie strony wypowiedziay si:

przeciwko czyjejkolwiek hegemonii w Azji i w rejonie Pacyfiku;

przeciwko podziaowi wiata na sfery wpyww wielkich mocarstw;

wyraziy te zainteresowanie normalizacj stosunkw midzy Chinami a USA, ktre pozostawiy

kwesti Tajwanu pokojowemu uregulowaniu przez samych Chiczykw.
W rezultacie wizyty ustalono dalsze kontakty i rozwijanie w rnych dziedzinach wymiany chiskoamerykaskiej, nie nawizano jednak stosunkw dyplomatycznych. Ustalono jedynie, e amerykaski
przedstawiciel wysokiego szczebla bdzie regularnie przyjeda do Pekinu w celu wymiany pogldw.
Podre takie co roku odbywa Kissinger. W 1973 r. w Pekinie i Waszyngtonie ustanowiono misje
cznikowe o charakterze dyplomatycznym (przez pewien czas istniay wic w stolicy USA misje dwojga
Chin). Mimo rozwoju kontaktw i wymiany chisko-amerykaskiej pena normalizacja stosunkw nie bya
moliwa, poniewa Stany Zjednoczone dugo nie realizoway warunku komunikatu szanghajskiego w

sprawie Tajwanu. Po spotkaniu Leonid Breniew( I sekretarz KC KPZR)- Gerald Ford (prezydent USA) we
Wadywostoku (listopad 1974 r.) stosunki chisko-amerykaskie ulegy nawet ochodzeniu (prasa pekiska
zacza pisa o zmowie supermocarstw). W samych Chinach zaostrzya si w latach 1975-1976 walka
polityczna zakoczona zmian ekipy kierowniczej. Stopniowe wycofywanie wojsk amerykaskich z
Tajwanu (z 9 tys. onierzy w 1972 r. do 1165 w 1977 r.) oraz wizyta prezydenta G. Forda w Chinach
(grudzie 1975 r.) nie zadowoliy Pekinu, gdy USA nadal realizoway w praktyce koncepcj dwojga
Chin. Dodatkowym powodem niezadowolenia kierownictwa chiskiego by wzrost politycznej roli Japonii
na Dalekim Wschodzie przy penej akceptacji Waszyngtonu.
22. Rewolucja 1968 r. w Europie Zachodniej i w USA.
Wydarzenia roku 1968 nazywane s rewolucj seksualn bd rokiem Niespokojnego
Soca.
Krtka definicja rewolucja 1968 jest to fala buntw studenckich, ktra w latach 19671968 wstrzsna Europ Zachodni oraz Stanami Zjednoczonymi, skierowana
przeciwko rzdom poszczeglnych krajw. Protesty te miay zabarwienie lewackie,
anarchistyczne (tzw. Nowa Lewica), antyburuazyjne, goszce hasa walki z
imperializmem amerykaskim oraz nieograniczonej wolnoci.
Postawa ruchw studenckich roku 1968 miaa zabarwienie komunistyczne,
anarchistyczne, maoistowskie. Popularno zdobywali filozofowie tzw. szkoy
frankfurckiej (Adorno, Horkheimer), ktrzy rozwijali tzw. krytyczn teori mia na celu
rozbicie wczesnego systemu politycznego.
Lata 60. to take okres dobrej koniunktury gospodarczej oraz rozwoju techniki, co
powodowao rozwj konsumpcjonizmu. Wtedy to te narodzia si popkultura.
Konsumpcyjnemu stylowi ycia, masowoci sprzeciwiay si ruchy dzieci-kwiatw,
organizacje ekologiczne.
Oglne przyczyny rewolucji 1968 (szczeglne dla danych krajw podane bd pniej):
Lata 50. i 60. charakteryzoway si niekwestionowaniem status quo istniejcego
po wojnie, panowao przekonanie, e jest to klucz do wewntrznej stabilnoci
pastw przekaz z lekcji z lat 30. cechy charakterystyczne wiara w
demokracj, niech od wszelkiego rodzaju ekstremizmw. Sytuacja
diametralnie ulega zmianie, kiedy na scen ycia spoeczno-politycznego
weszo pokolenie nietknite traum IIW.
W drugiej poowie lat 60. nastpi gwatowny wzrost liczby studentw w USA i
Europie Zachodniej. Stanowili oni co w rodzaju samodzielnej grupy politycznej
o licznej reprezentacji, co nie przekadao si na wspudzia w np. ksztatowaniu
programw nauczania i wspzarzdzania uczelniami na uniwersytetach
panoway anachroniczne, hierarchiczne stosunki kadra-studenci, autokratyczny
model zarzdzania, skostniao systemu, zwaszcza w wydziaach
politologicznych, socjologicznych czy filozoficznych.
Niezadowolenie z wczesnego spoeczestwa konsumpcyjnego (odrzucenie
pustej kultury masowej), pragnienie absolutnej wolnoci walka ze
wspczesnymi systemami politycznemu, jako takimi, ktre s mocno
represyjne, inspiracja romantyczn tradycj bd prdami rewolucyjnymi.
Charakterystyka poszczeglnych pastw:
FRANCJA
Przyczyna tradycje dominacji lewicy w yciu intelektualnym oraz 10 rocznica

przejcia wadzy przez gaullistw lata 1958-1968 przyniosy niepowodzenia w

polityce spoecznej i gospodarczej.
Do pierwszych wikszych konfrontacji zaczo dochodzi ju w listopadzie 1967 roku
symbolem strajk studentw w uniwersytecie w Nanterre pod Paryem. Studenci caego
Parya rozpoczli demonstracje w lutym 1968 roku, doprowadzajc do zamieszek i
demolowania budynkw uniwersyteckich. Za jednego z przywdcw uznaje si
neoanarchist Daniela Cohn-Bendita, zaoyciela Ruchu 22 Marca. Apogeum
demonstracji przypada na maj-czerwiec 1968 i miay one charakter wyranie
antygaullistowski. Bunt studentw jednoznacznie popary zwizki zawodowe, ktre 13
maja rozpoczy strajk generalny studenci okupowali uczelnie, robotnicy fabryki.
dano m.in. podwyek pac, wprowadzenia 40-godzinnego tygodnia pracy,
reorganizacji studiw wyszych. Co wane, protesty wspary niektre federacje
nauczycieli, pikarze, intelektualici, gwiazdy telewizji. Ogromne niezadowolenie
spowodowao miesiczny parali caego pastwa, dlatego te prezydent de Gaulle
rozwaa rne moliwoci rozwizania tego konfliktu rozwaenie zamania protestw
si, czy wprowadzenie stanu wojennego. Ostatecznie postanowi pj na ustpstwa i
wprowadzi postulaty zgaszane przez opozycj i protestujcych. Rozpisano take
nowe wybory, w ktrych zdecydowanie wygraa gaullistowska Unia Demokratw na
Rzecz Republiki. Poraka lewicy spowodowana bya ogromnym rozdrobnieniem i
wieloma prdami od socjaldemokracji, po maoistw i anarchistw. Zwycistwo de
Gaulla byo iluzoryczne demonstracje podwayy jego autorytet, spowodoway
upadek koniunktury i zaamanie gospodarcze we Francji. Skutkiem czego w kwietniu
1969 Charles de Gaulle poda si do dymisji.
REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC
Przyczyna walka z blisko 20-letnimi rzdami chadekw i brak rozliczenia moralnego z
okresem IIW.
W RFN protestowano przeciwko rzdom tzw. wielkiej koalicji (CDU/CSU + SPD), od
1967 organizowano wiece i demonstracje przeciwko polityce rzdu niemieckiego
maa liczba studentw, abiturientw, kadry akademickiej, przestarzae struktury
organizacyjne. Pod wpywem Socjalistycznego Niemieckiego Zwizku Studentw (SDS)
protesty ulegy radykalizacji symbolem zostay zamieszki w czasie demonstracji
studentw przeciwko wizycie szacha Iranu Rezy Pahlawiego w RFN. W tych warunkach
uksztatowa si produkt koalicji antysystemowej, ktry podkrela brak alternatywy w
obecnym ustroju spoeczno-politycznym przeszed do historia jako Opozycja
Pozaparlamentarna (APO) jednym z czoowych przywdcw by Rudi Dutschke.
Sprzeciwiaa si ona agresji USA w Wietnamie, wszelkim formom rzdw
dyktatorskich, podwaano chrzecijask etyk, goszono pochwa swobody
seksualnej. Odcinano si od pokolenia splamionego zbrodniami reimu nazistowskiego,
a problem niemiecki uznawali za nierozwizany rwnoznaczne z poparciem dla
zjednoczenia Niemiec.
Luty 1968 wielka kampania przeciwko magnatowi prasowemu Axelowi Springerowi
gazety tego koncernu krytycznie wypowiaday si o dziaalnoci APO.
Ruch ten nie sab w swojej aktywnoci, mia ogromny zasig Berlin Zachodni, Bonn,
Brema, Hamburg, Kolonia, Stuttgart. Midzy innymi przerywano wykady, zgaszano
projekty reform, domagano si wpywu w zarzdzaniu uniwersytetami. Potpiano
tendencje nacjonalistyczne, popierano kosmopolityzm. Tym samym rzd w Bonn
zmuszony by do ustpstw generalna reforma edukacji wyszej.

Ruch zacz sabn dopiero w 1969, kiedy wadz objo SPD z liberaami, na czele
rzdu stan Willy Brandt. SPD wczyo do swojego programu cz postulatw
studenckich, studenci byli wczani do rad wydziaw, senatw uczelni, uzyskali prawo
o wspdecydowaniu o ich losie.
USA
Przyczyna wojna w Wietnamie, niech modych do uczestniczenia w niej, rozwj
ruchw pacyfistycznych, nieocenzurowane przekazy medialne z Wietnamu (przykad
masakra w wiosce My Lai Amerykanie wymordowali kilkaset osb). Wan kwesti
emancypacja ludnoci murzyskiej.
Demonstrujcy studenci czyli si z ruchem o prawa obywatelskie dla Czarnych,
walk przeciw wojnie w Wietnamie. Od 1964 dochodzio do zamieszek w murzyskich
dzielnicach amerykaskich miast w samym tylko lipcu 1964 zginy w nich 34 osoby.
Demonstracje studentw swego rodzaju przedueniem walk osb czarnoskrych.
Zamieszki w Detroit 24-28.07.1967 protest dziesitek tysicy modych ludzi, do
pacyfikacji demonstracji uyto wojska, zabijajc 43 osoby, ranic kilkaset. Wystpienia
studenckie w USA objy okoo 200 orodkw akademickich, miay w wikszoci
przypadkw tak samo burzliwy i krwawy charakter.
Pod wpywem wydarze prezydent Lyndon Johnson uzna pacyfikacje buntw za
nieskuteczne, skutkiem czego bya rezygnacja z ubiegania si o fotel prezydenta.
Wyrazicielem tendencji reprezentowanych przez ruch antywojenny, emancypacyjny
by brat JFK Robert Kennedy, zosta on jednak w 1968 roku zamordowany na wiecu
wyborczym.
HISZPANIA
Przyczyna pragnienie obalenia dyktatury generaa Francisco Franco.
W poowie lat 60. Radykalizacja nastrojw przeciwko dyktatorowi nasilia si.
Pierwszym wyzwaniem dla wadz byo demonstracje studentw w Barcelonie
skutkiem byo zamknicie tamtejszego uniwersytetu. Wiosn 1968 ruch modziey
obj ju wikszo orodkw akademickich w Hiszpanii Madryt, Sewill, Walencj,
Malag.
WOCHY
Przyczyna walka z dugoletnimi rzdami chadekw oraz brak moralnego rozliczenia z
okresem IIW
Woski ruch studencki zyska rozgos na przeomie kwietnia i maja 1966, kiedy
demonstracje studenckie w Rzymie zakoczyy si zamieszkami z siami
porzdkowymi. Druga fala buntu cigna si od listopada 1967 do koca 1968 roku
domagano si reorganizacji studiw wyszych, podwyszenia stypendiw. Jednak z
czasem, jak w caej Europie ruchy te przybray charakter antysystemowy i
antyburuazyjny.

Podsumowanie oraz skutki:

Ruchy studenckie rewolucji 1968 przyniosy zmiany na uniwersytetach, przetasowania
na najwyszych szczeblach wadzy, day pocztki ruchom ekologicznym, lewackim.
Jednake rok 1968 na fali rewolt przynis narodziny organizacji terrorystycznych
radykalni dziaacze swoje postulaty pragnli wprowadza jawn przemoc. Najbardziej

znane organizacje to Rote Armee Fraktion (RAF) z RFN, woskie Czerwone Brygady i
Zbrojne Komrki Rewolucyjne, Action Direct we Francji. Organizacje te wsppracoway
ze sob, znajdoway sowite wsparcie m.in. w pastwach arabskich, ale take w ZSRR i
NRD w celu destabilizacji pastw buruazyjnych. Najbardziej znane akcje to
zamordowanie przez czonkw RAF prezesa jednego z wikszych niemieckich bankw
w 1977 oraz porwanie i zamordowanie popularnego woskiego polityka Aldo Moro w
1978 roku.

23. Praska wiosna i interwencja w Czechosowacji.

Praska wiosna jest to wydarzenie zwizane z prb reformy systemu komunistycznego
i osignicia w nieco wikszym stopniu niezalenoci pastwowej. Za pocztek
procesu uwaa si wybranie na stanowisko I sekretarza Komunistycznej Partii
Czechosowacji (KPCz) Alexandra Dubceka w dniu 05.01.1968 r. By on zwolennikiem
reform. Udao mu si skupi wok siebie grono partyjnych reformatorw i
przeforsowa program zmian politycznych i gospodarczych. Na przeomie marca i
kwietnia doszo do wymiany ekipy rzdzcej. 22.03.1968 prezydent Antonin Novotny
pod naciskiem opinii publicznej zosta zmuszony do ustpienia z piastowania swojego
urzdu, a na jego miejsce 30.03 Zgromadzenie Narodowe wybrao bohatera
wojennego Ludvika Svobod. Zmiany zaszy rwnie na stanowisku premiera [Oldrich
Cernik], przewodniczcego parlamentu [Josef Smrkovsky]. Nowi ludzie objli take
resort spraw wewntrznych oraz ministerstwo spraw zagranicznych. Wszystkie te
zmiany sprzyjay aktywizacji spoeczestwa, gwnie wrd rodowisku studenckim. W
prasie pisano o tym miao i otwarcie. Organizowano demonstracje i spotkania,
domagano si wikszej wolnoci dla wyzna religijnych i partii niekomunistycznych,
pod naciskiem spoeczestwa otwarto granice. Powstay te nowe organizacje o
wyranym nastawieniu antykomunistycznym, jak Klub Zaangaowanych Bezpartyjnych
czy Klub 231, skupiajcy osoby skazane w minionym okresie z paragrafu 231 Kodeksu
karnego za dziaalno antypastwow. Bardzo duy wpyw na radykalizacj nastrojw
miay organizacje modzieowe - Zwizek Studentw Czech i Moraw, Federacja Klubw
Modzieowych i skauci. Cech charakterystyczn praskiej wiosny byo jednak to, e
og spoeczestwa czechosowackiego nie pragn przywrcenia kapitalizmu, lecz
akceptowa socjalizm, w odpowiednio zreformowanej i niezalenej od Moskwy postaci.
Przemiany zachodzce w Czechosowacji w ramach Praskiej Wiosny byy bacznie
obserwowane w Moskwie i pocztkowo aprobowane z nadziej e ograniczone
ustpstwa wpyn na zagodzenie napicia spoecznego. Demokratyzacja zachodzca
w Czechosowacji wywoaa poruszenie na Kremlu. Breniew podjudzany przez
Gomuk i Ulbrichta zareagowa na manifest 2000 sw ostrym atakiem, poniewa
sytuacji w Czechosowacji dziaaa negatywnie na Ukrain. W lipcu 1968 r.
zgromadzeni w Warszawie: Breniew, Gomuka, Kadar, Ulbricht i iwkow wystosowali
do Pragi ostrzeenie przed tolerowaniem wrogw socjalizmu. Nikt w Czechosowacji
nie mg zrozumie dlaczego liberalizacja miaa stanowi zagroenie dla systemu
socjalistycznego. Majowe, czerwcowe oraz lipcowe manewy Ukadu W. na terenie Polski
i NRD miay zastraszy kierownictwo KPCz oraz byy okazj do zbrojnej interwencji.
Dwustronne rozmowy [Breniew - Dubecek] prowadzone w Bratysawie i Czernej nad
Cis przyniosy wyczekiwany skutek zagodzenie napicia. Ze strony Moskwy by to
jedynie kamufla. W nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 r. rozpocza si operacja Dunaj
ponad 600 tysicy onierzy radzieckich, polskich, wgierskich i bugarskich i
wschodnioniemieckich wkroczyo do Czechosowacji (udzia armii NRD ograniczy si
do ok. 30 onierzy jednostki cznoci w sztabie armii inwazyjnej).
Pretekstem do inwazji by niepodpisany list opublikowany w radzieckiej prasie, w
ktrym rzekomo czechosowaccy przywdcy zwracali si do Kremla o niezwoczn
pomoc, cznie z uyciem si zbrojnych. List ten pocztkowo uwaano za faszerstwo,
na pocztku lat 90. wadze Rosji przekazay jednak prezydentowi Vclavovi Havlovi

kopi listu, ktry, jak si okazao, zosta podpisany przez Vasyla Bilaka, Oldicha
vestk, Drahomra Koldera, Aloisa Indr i Antonina Kapk, reprezentujcych
stalinowskie skrzydo w KPCz. Atak nastpi z terytorium PRL i NRD. Kierownictwo KPCz
zostao aresztowane. Oskarenie radzieckie zostao nazwane tzw. doktryna Breniewa
o ograniczonej suwerennoci krajw obozu radzieckiego.
24. Doktryna Breniewa tre i znaczenie dla polityki midzynarodowej.
Sformuowa j Michai Susow (sprawowa kontrol nad ideologi partii
komunistycznej, propagand i kultur), ale Breniew j zaakceptowa i twardo
realizowa. Powstaa w sierpniu 1968 r. w celu usprawiedliwienia interwencji zbrojnej
wojsk Ukadu Warszawskiego w Czechosowacji, by zakoczy tzw. "prask wiosn".
Inaczej doktryna ograniczonej suwerennoci Doktryna ta to teza o ograniczonej
suwerennoci pastw socjalistycznych oznaczajca moliwo interwencji zbrojnej
innych pastw socjalistycznych, gdyby zostay naruszone "podstawy ustroju
socjalistycznego" w ktrym z pastw czonkowskich Ukadu Warszawskiego. Breniew
twierdzi, e nadrzdnym celem jest budowa wiatowego komunizmu, a dopiero
pniej dziaanie na rzecz swego narodu. Ta ograniczona suwerenno polegaa na
tym, e to Breniew decydowa, czy polityka danego kraju nie szkodzi wiatowemu
komunizmowi. Zakada, e ZSRR nie moe ustpi ze swoich stref wpyww, ale
powinien je rozszerza. Gwne przesanie doktryny Breniewa wskazywao na
moliwo interwencji (nawet zbrojnej) innych pastw socjalistycznych, w tym ZSRR, w
wypadku gdyby zostay naruszone podstawy ustroju socjalistycznego, w ktrym z
pastw czonkowskich Ukadu Warszawskiego. 1968 L.I. Breniew na V Zjedzie PZPR w
Warszawie stwierdzi, e wsplnota socjalistyczna jako cao ma prawo do
interwencji na terytorium kadego pastwa czonkowskiego bloku socjalistycznego w
sytuacji, gdy wewntrzne lub zewntrzne siy, wrogie wobec socjalizmu, usiuj
zakci rozwj tego kraju i przywrci ustrj kapitalistyczny. Staa si norma
sankcjonujc uzalenienie pastw socjalistycznych od ZSRR. Funkcjonowanie
doktryny Breniewa mona podzieli na dwa etapy: dyscyplinowanie krajw
socjalistycznych (Czechosowacja, Polska), a nastpnie wiatowa ekspansja
(Afganistan, Salwador, Angola). Czynnie zastosowana wobec Czechosowacji (1968), a
take w formie zastraszenia w stosunku do PRL 19801981 (koncentracja wojsk
radzieckich w 1980 na granicy z Polsk, oraz manewry Ukadu Warszawskiego Sojuz w
1981). Potpiy j pastwa zachodnie oraz pastwa socjalistyczne niezalene od ZSRR
(Chiny, Albania, Jugosawia), a take zachodnie partie komunistyczne (co
zapocztkowao tzw. eurokomunizm). Nie zaakceptowaa jej rwnie Rumunia.
Obowizywaa w praktyce do Jesieni Ludw w 1989, kiedy zostaa wyparta przez
doktryn Sinatry. Bya to kalka pojciowa przyjta na wzr USA, gdzie rzeczywicie
definiowano zaoenia polityki zagranicznej, nazywajc je doktrynami. Na gruncie
pastwa totalitarnego jakim by ZSRR, utrzymujcym si w podlegoci pastwa
satelickie, doktryna polityki zagranicznej bya tylko dziaaniem propagandowym i
niczym wicej.

25.
Rywalizacja USA i ZSRR w III wiecie w latach 70.
przykady i przejawy.
Temat obszerny i sam nie wiem, czy zawarem cho poow tego o co chodzi
Lebiodzie.
Lata 70-te XX wieku to okres nazywany Dtente, oznaczajcy z francuskiego
odprenie. Mwi si o tym okresie nazw zapoyczon z jzyka francuskiego, aeby
nie myli odprenia lat 70-tych z odpreniem po mierci Stalina. Okres dtente
przejawia si ju w pocztkach lat 70-tych, aczkolwiek jego punktem kulminacyjnym

byo podpisanie Aktu Kocowego KBWE w 1975 roku. Zakoczeniem okresu dtente
bya Radziecka interwencja w Afganistanie.
W Stanach pewien zwrot w polityce zagranicznej spowodowaa doktryna Nixona.
Richard Nixon ju w toku swojej kampanii w 1968 r. krytykowa niesuszno polityki z
pozycji siy wobec Zwizku Radzieckiego i proponowa pokojowe wspzawodnictwo.
W przemwieniu inaugurujcym pierwsz kadencj swojej prezydentury (20 I 1969r.)
Nixon powtrzy wczeniejsze hasa uzupeniajc je hasem wymiany ludzi i idei, jak
rwnie propozycj wzmacniania struktury pokoju poprzez pokojowe
wspzawodnictwo. Zaoenia te obowizyway w Biaym Domu do koca prezydentury
Geralda Forda, czyli do stycznia 1977 r.
Tymczasem Zwizek Radziecki w omawianej dekadzie cechowaa kontynuacja
gwnych elementw koncepcji i praktyki polityki zagranicznej. Najwaniejszym
czonem radzieckiej polityki zagranicznej byo denie do utrwalenia i rozszerzania
zasad pokojowego wspistnienia pastw o odmiennych ustrojach, do usuwania
wszystkich zagroe tych zasad i, tym samym, ulepszania klimatu dla rozwoju
stosunkw midzy Wschodem, a Zachodem. Znajdowao to wyraz w inspirowaniu,
podejmowaniu i realizowaniu dziaa sucych odpreniu, zawaszcza przez
tworzenie systemw zbiorowego bezpieczestwa.
Rywalizacja:

Wietnam. Kukuka s.237 - Wietnamizacja wojny amerykaskiej w

Indochinach bynajmniej nie przybliya pokoju. Mimo, e redukowano liczb
onierzy przebywajcych w tym rejonie to zarazem nasiliy si amerykaskie
naloty na DRW. Kampania wyborcza Nixona i wzburzone spoeczestwo
domagay si penego wycofania USA z Wietnamu. Tak si stao dziki ukadowi
paryskiemu. Ukad oznacza fiasko koncepcji amerykaskiej polityki w
Indochinach i, wraz z tym, wielkie zwycistwo nad potnym przeciwnikiem.
Tym samym stworzy impuls dla dalszych przemian w pastwach Azji
Poudniowo-Wschodniej. Niestety w szybkim czasie Wietnam Poudniowy zosta
zajty przez komunistw. Co wicej rozszerzy on swoje wpywy zalewajc inne
republiki Azji Poudniowo-Wschodniej, takie jak Laos i Kamboda. Z
wczeniejszych wpyww i marionetkowych rzdw amerykaskich pod koniec
lat 70 nic nie zostao. Komunici wspierani byli oczywicie przez ZSRR.
Ostatecznie Chiny zaczy si obawia sytuacji na pwyspie interpretujc to
jako okranie Chin przez ZSRR.
Otwarcie Chin - Po radziecko-chiskich starciach granicznych ( III 1969 r.) i
rozpoczciu rozmw, strona chiska wysuna problem terytorialny, aby
przedua rozmowy w nieskoczono. Rwnolegle ulegay oywieniu kontakty
chisko-amerykaskie. W kwietniu 1971 r. zaproszono do Pekinu amerykask
druyn tenisa stoowego. Nastpnie prezydent Nixon powiadomi pras o
otrzymaniu i przyjciu chiskiego zaproszenia do zoenia wizyty. W pi dni
pniej komunikat KC KPCh nazwa to zaproszenie wanym manewrem
strategicznym zmierzajcym do izolacji radzieckiego rewizjonizmu
socjalimperializmu, gdy jak dodawano sprzecznoci radziecko-chiskie
maj charakter antagonistyczny i s najwaniejszymi sprzecznociami w
naszych stosunkach ze wiatem zewntrznym. Przy okazji zaproszenia Nixona
do Pekinu doszo do rezygnacji przez Waszyngton z goszonej od dawna

koncepcji dwojga Chin. Nieoficjalnie nastpio to w czasie wizyty Kissingera

zoonej w Chinach pod koniec trzeciego miesica dyplomacji pingpongowej.
Bya to cena za przywiezione z Pekinu zaproszenie, ktre natychmiast zostao
przyjte przez Nixona.
Kryzys bliskowschodni. 6 padziernika 1973 r. poczone armie Egiptu i Syrii
zaatakoway Izrael, dajc w ten sposb pocztek kolejnej, czwartej wojnie
arabsko-ydowskiej, zwanej wojn Jom Kippur. Szybki postp wojsk agresorw
by moliwy dziki olbrzymim dostawom nowoczesnego sprztu wojskowego z
ZSRR, ktry po ochodzeniu stosunkw z Egiptem w 1972 r. liczy na ponowny
wzrost wpyww w tej czci wiata. Zagroony Izrael zaapelowa o pomoc
midzynarodow i uzyska j od USA w postaci dostarczonej drog powietrzn
broni najnowszego typu wartoci okoo 2,2 mld dolarw. Niebezpieczestwo
wczenia si ZSRR do walk po stronie Egiptu spowodowao postawienie w stan
gotowoci bojowej wikszoci amerykaskich si zbrojnych w kraju i za granic.
Oby dwa mocarstw stany w obliczu jednego z najpowaniejszych od 1962r.
kryzysw we wzajemnych stosunkach. Wyrazem zwycistwa realizmu
politycznego bya wsplna amerykasko-radziecka mediacja w konflikcie, w
rezultacie ktrej ostatecznie 24 padziernika 1973r. doszo do przerwania ognia.
rodkowy Wschd. W latach 1968-1981 WB zmuszona do rezygnacji z czci
imperialnych interesw wycofaa si z rejonu Zatoki Perskiej. Niektre jej
pozycje w samej Zatoce i na Oceanie Indyjskim przejy Stany Zjednoczone.
Najwiksze pastwa tego regionu zaktywizoway swoj polityk regionaln pod
patronatem amerykaskim. Ujawniy si przy tym w polityce pastw tego
regionu tendencje konserwatywne (Iran, Arabia Saudyjska) i progresywne
(Jemen Poudniowy, Irak). USA wspieray pastwa konserwatywne i pakt CENTO,
za Zwizek Radziecki zacienia wspprac z pastwami o nastawieniu
radykalnym.
Ameryka aciska. Z czasem kraje Ameryki Poudniowej zaczy domaga si
wikszej swobody i prawdziwej autonomii. Chciay si uniezaleni od USA.
Rozpocza to Panama, pniej czyniy Chile, Peru i Kolumbia. Czsto
nacjonalizoway one amerykaskie kapitay i zaczynay dziaalno we wasnym
uznaniu. USA si to nie podobao, ale tylko w Chile pomogli w dokonaniu
zamachu stanu i oddaniu wadzy proamerykaskiemu Pinochetcie. Od 1963
roku w blokadzie gospodarczej i izolacji dyplomatycznej trzymana bya Kuba.
Kwesti stosunkw z Kuba w 1972 r. na forum OPA podnioso Peru, a pniej
poparo wiele innych krajw. Wbrew interesom USA kraje
poudniowoamerykaskie nawizay stosunki z tym komunistycznym krajem.
Pniej przez cae dziesiciolecie dyskutowano w OPA nad utrzymaniem, bd
odrzuceniem sankcji wobec Kuby. Wszystkie te sytuacje byy spowodowane
umacnianiem si orientacji prosocjalistycznej w Ameryce aciskiej.
Afryka. W Afryce w latach 70 dochodzio do kolejnych dekolonizacji. Dugo
zwierzchno nad terenami w Afryce utrzymywaa Portugalia. Upadek ustroju
Salazara przynis jednak odwieenie. Pierwsza o sw niepodlego walczya
Angola. I tutaj cieray si ZSRR i USA. W Angoli na przykad dziaa Narodowy
Front Wyzwolenia Angoli. Bya to organizacja prozachodnia z licznymi
powizaniami z CIA. Rwnoczenie uaktywni si istniejcy od 1956 r.
marksistowski Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli. W Mozambiku rwnie dziaa
organizacja marksistowska Front Wyzwolenia Mozambiku.

26. Polityka wschodnia RFN (1969-74)

Brandt (waciwie Karl Herbert Frahm) w 1969r. zosta szefem rzdu, wtedy te wyszed ze mia
tez, e skoro prby zjednoczenia Niemiec z pomoc Zachodu nie wychodz, naley zabiega o
zjednoczenie poprzez zblienie do obozu komunistycznego. Wzywa on do uznania
wschodnioniemieckiego satelity Moskwy, inaczej ni gosia Doktryna Hallesteina, do
zaakceptowania granicy z Polsk (na Odrze i Nysie uyckiej) i do poprawy stosunkw ze
Zwizkiem radzieckim. Brandtowska Ostpolitik wywoywaa wiele kontrowersji u amerykaskiego
prezydenta Nixona, gdy ba si o spjno bloku zachodniego (wycofanie Francji z NATO i obawa
przed wycofaniem si RFN), uwaa e NRD i tak otrzymaa uznanie midzynarodowe, czego nie
da si odwrci. W wyniku mudnych rokowa, latem 1971r., uzgodniono nowe czterostronne
porozumienie, gwarantujce wolno Berlina Zachodniego, a sojusznikom dawao wolny dostp do
miasta, bya to tzw. Regulacja berliska, podpisali j ambasador USA Kenneth Rusk, ambasador
WB Roger Jackling, ambasador Francji Francois Seydoux oraz ambasador ZSRR w NRD Piotr
Abrassimow. Powstaa take traktaty o przyjani midzy Niemcami Zachodnimi a Polsk, midzy
pastwami niemieckimi i midzy Niemcami Zachodnimi a Zwizkiem Radzieckim.
12 sierpnia 1970r. Aleksiej Kosygin i kanclerz Brandt podpisali w Moskwie traktat, tzw. Traktat
Moskiewski, midzy ZSRR a RFN. Strony zobowizay si do respektowania
terytorialnej integralnoci wszystkich pastw europejskich w istniejcych granicach oraz
nienaruszalnoci granic teraz i w przyszoci, w tym linii na Odrze i Nysie. Zadeklaroway rwnie,
e nie bd wystpowa z roszczeniami terytorialnymi. Postanowienia te wpisano take do traktatu
z 7 grudnia 1970r. midzy Polsk (premier Jzef Cyrankiewicz) a RFN (kanclerz Brandt),
podpisanego w Warszawie
11 grudnia 1973r. premier Czechosowacji, Lubomi Strougal, i Willy Brandt, podpisali w Pradze
ukad o stosunkach wzajemnych. Strony uznay nienaruszalno swych granic, zobowizay si do
wzajemnego respektowania terytorialnej integralnoci oraz zadeklaroway, e nie bd wysuwa
adnych roszcze terytorialnych.
Wszystkie traktaty zawarte pomidzy RFN z ZSRR, Polska, NRD i Czechosowacj zawieray
klauzul o rezygnacji ze stosowania siy lub groby jej uycia w stosunkach wzajemnych oraz
postanowienie w sprawie rozwoju i rozszerzenia wsppracy.

1969 - owiadczenie Gomuki odnonie ,,braku przeszkd prawnych do uznania granicy zach. PRL
28. 09. 1969 - wybory w RFN (koalicja socjaldem + libera), eksponowanie kwestii relacji z PRL i
NRD (,,europaische Friedensordnung), kanclerzem zostaje Brandt, MSZ Scheel
1970 - podpisanie w Moskwie ukadu o wyrzeczeniu si przemocy i grb uzycia sily, brak
roszcze terytorialnych oraz nienaruszalno granic (take PRL i NRD)
1970 - ukad o normalizacji stosunkow z PRL, uznanie granicy, odejcie od doktryny Hallsteina,
brak represji/sankcji wobec pastw uznajcych NRD
1971 - nowy ukad odnonie statutu Berlina Zach. (ukad z Bonn) - opieka konsularna
mieszkancow Berlina Zach przez RFN, wobodny przejazd przez NRD
1972 - ukad o komunikacji na linii RFN i NRD, ratyfikacja ukladow z PRL i ZSRR, ukad z NRD o
podstawach stosunkow ( w tym dobrosasiedztwo, nienaruszalno granic, wymiana
przedstawicielstw, traktowanie NRD jako czegos na ksztat ,,kraju zwiazkowego'')

1973 - proby normalizacji stosunkow z Czechoslowacja, uznanie niewaznosci Ukaldu

Monachijskiego, anulowanie roszcze terytorialnych, nawizanie stosunkow dypl. z Bugaria i
Wegrami.

27. Wspistnienie Wschodu i Zachodu w latach 1972-80.

Na okres odprenia (detente) w latach 1972-80 miay wpyw:
Doktryna Nixona- 25 VII 1969, mwia ona, i USA nie bd ponosiy wycznej odpowiedzialnoci
za obron swoich sojusznikw. Gwny ciar wojny powinien si opiera na pastwach dotknitych
konfliktem. USA miao stopniowo si wycofywa, ale jednoczenie podj starania o ograniczenie
ryzyka wybuchu wojny, redukcj zbroje oraz polepszenie stosunkw z blokiem komunistycznym .
Ocieplenie w stosunkach USA-CHRL- zapocztkowane wizyt R. Nixona w Pekinie 21-28 II 1972;
efektem wizyty byo nawizanie misji cznikowych; due znaczenie miao symboliczne ucinicie
doni Mao przez Nixona- przeamanie w stosunkach tych pastw. Zapocztkowao kres izolacji
Chin. Normalizacja stosunkw z Chinami pokazaa, e wiat komunistyczny nie jest monolitem, a 2
pastwa komunistyczne (ZSRR- CHRL) mog te rywalizowa. Dyplomacja pingpongowa bya w
tym przypadku sukcesem Nixona.
Nawizanie stosunkw dyplomatycznych USA-CHRL od 1979r. Byo to wymierzenie ciosu w ZSRR, bo
stosunki radziecko- chiskie byy bardzo napite. ZSRR, by unikn izolacji prbowa polepszy relacj z
USA.
Przeomowym wydarzeniem w stosunkach USA/ZSRR sta si ukad SALT I w sprawie
ograniczenia broni strategicznej (26 V 1972- podczas wizyty R. Nixona w Moskwie). Cho ukad
naruszy rwnowag strategiczn USA, bo dotyczy zbroje nuklearnych, a nie konwencjonalnych,
ktre posiadao w znaczcej iloci ZSRR, to ukad przejawia gotowo mocarstw do rozmw.
(Od 1972 USA niejako arbiter w stos. ZSRR CHRL dla swych potrzeb to realizowano)
Najwaniejszym zdarzeniem dla wzajemnych stosunkw zantagonizowanych NATO i Ukadu
Warszawskiego, a take punktem szczytowym odprenia midzy blokiem wschodnim i zachodnim
bya helsiska Konferencja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (30.07.-01.08. 1975) Podczas
spotkania 35 szefw pastw/ rzdw podpisano Akt Kocowy KBWE skadajcy si z 3 czci:
1. Pierwszy koszykdotyczy kwestii bezpieczestwa militarnego na kontynencie(powstrzymanie
od uycia siy, pokojowe rozwizywanie sporw, nienaruszalno granic itp.)
2. Drugi koszykdotyczy wsppracy w dziedzinie gospodarczej, technicznej, ochronie
rodowiska, naukowej (wymiana licencji, patentw, wsplna ochrona rodowiska, wymiany
handlowe)
3. Trzeci koszykdotyczy wsppracy w dziedzinie humanitarnej i dziedzinach pokrewnych
(przestrzeganie praw czowieka i jego podstawowych wolnoci, uatwianie w czeniu rodzin,
zawieraniu maestw z ludmi rnego pochodzenia)

Szczyt by punktem kulminacyjnym polityki odprenia. Wiele kwestii byo zbienych dla krajw.
Kolejnym przejawem bya druga runda rokowa USA-ZSRR (SALT II) Ustalono
limity ilociowe i jakociowe (dot. broni nuklearnej) .Podpisano 18 VI 1979 w
Wiedniu: Jimmy Carter i Leonid Breniew.

28.Konferencja Bezpieczestwa i Wsppracy Europejskiej geneza,

przedmiot, znaczenie.
GENEZA
Po najbardziej niebezpiecznym okresie zimnej wojny (pomidzy zachodem - Stanami
Zjednoczonymi i wschodem - Zwizkiem Radzieckim blisko byo do rozpoczcia wojny
atomowej) i nastaniu okresu odwily w pastwach komunistycznych (wzgldna
liberalizacja stosunkw politycznych po okresie stalinizmu), politycy wrcili do idei
budowania oglnoeuropejskiego adu midzynarodowego. Zachcaa do tego Karta
Narodw Zjednoczonych, przewidujca istnienie regionalnych organizacji
midzynarodowych zajmujcych si zapewnieniem pokoju i bezpieczestwa. W latach
szedziesitych XX wieku na forum Organizacji Narodw Zjednoczonych wielokrotnie
postulowano wprowadzenie mechanizmw budowy zaufania pomidzy zachodem pastwami NATO (Organizacja Paktu Pnocnoatlantyckiego) i wschodem (pastwami
Ukadu Warszawskiego, w tym Polski). Propozycj zwoania specjalnej konferencji
przedstawi w 1964 roku polski Minister Spraw Zagranicznych, Adam Rapacki. Na
miejsce konferencji obrano Helsinki, stolic neutralnej (nienalecej do adnego bloku
wojskowego) Finlandii.
PRZEDMIOT
Ostatecznie w Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (KBWE) wziy
udzia wszystkie pastwa Europy (poza Albani), Zwizek Radziecki, Stany
Zjednoczone i Kanada. Dlatego te mwi si, e mechanizm KBWE obejmuje obszar
"od Vancouver (w Kanadzie) po Wadywostok" (miasto pooone na rosyjskim dalekim
wschodzie).
Uroczyste podpisanie Aktu Kocowego KBWE miao miejsce 1 sierpnia 1975 roku. Byo
to wydarzenie wielkiej wagi, poniewa po raz pierwszy w warunkach istnienia elaznej
kurtyny i podziau wiata na przeciwstawne bloki, udao si osign porozumienie
pomidzy pastwami niezalenie od rnic ideologicznych.
Akt Kocowy KBWE skada si z czterech czci negocjowanych osobno, potocznie
nazywanych "czterema koszykami".
Koszyk pierwszy dotyczy bezpieczestwa i zawiera dziesi zasad bezpieczestwa i
wsppracy w Europie. S to: suwerenna rwno pastw, powstrzymanie si od uycia
siy i groenia uyciem siy, nienaruszalno granic, integralno terytorialna pastw,
pokojowe rozstrzyganie sporw, zakaz ingerencji w wewntrzne sprawy innego
pastwa, poszanowanie praw czowieka i podstawowych wolnoci, w tym wolnoci
przekona, myli, sumienia i religii, rwnouprawnienie narodw i ich prawo do
samostanowienia, deklaracja wsppracy i wano prawa midzynarodowego, ktrego
wyrokom naley poddawa si w dobrej wierze. W drugiej czci koszyk ten przewiduje
utworzenie mechanizmw budowy zaufania, takich jak: komisje dokonujce inspekcji
sprztu wojskowego, loty zwiadowcze nad terytorium innych pastw, wzajemne
ustalanie limitw na dany rodzaj broni.

Koszyk drugi dotyczy gospodarki, techniki, nauki i ochrony rodowiska. Wedle KBWE
bezpieczestwo jest procesem zoonym, a dla budowy zaufania midzy narodami
potrzeba wicej, ni tylko wsppraca wojskowa i zasady prawa. Dlatego te drugi
koszyk kreli zasady wsppracy handlowej, transferu technologii, wymiany w zakresie
nauki czy zasady midzynarodowej odpowiedzialnoci za ochron rodowiska. Do
drugiego koszyka dodano te rozdzia dotyczcy wsppracy w regionie Morza
rdziemnego.
Trzeci koszyk by najtrudniejszy do wynegocjowania ze wzgldw ideologicznych.
Dotyczy, bowiem tak zwanego wymiaru ludzkiego, w tym szczegowo praw
czowieka. Akt Kocowy KBWE przewidywa swobod wymiany informacji i myli, take
midzy obywatelami, a nie tylko instytucjami, swobody kontaktowania si midzy
obywatelami rnych pastw, wsppracy w dziedzinie edukacji, kultury, sportu i
turystyki. Warto doda, e w pastwach komunistycznych wiele praw zapisanych w
"trzecim koszyku", cho czsto istniay "na papierze", w rzeczywistoci nie mogo by
egzekwowanych. W warunkach cenzury i zamknitych granic swoboda wymieniania
informacji midzy obywatelami rnych pastw bya wielk nowoci.
Koszyk czwarty dotyczy kontynuowania procesu KBWE i zapowiada regularne
zwoywanie konferencji przegldowych.
ZNACZENIE
Dla obywateli Polski i innych niedemokratycznych pastw bloku wschodniego,
najwaniejsze znaczenie mia tak zwany "trzeci koszyk" okrelajcy zasady wsppracy
w wymiarze ludzkim. Dokument Kocowy Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w
Europie podpisany w 1975 roku w Helsinkach by pierwszym aktem midzynarodowym,
ktry potwierdza obowizywanie praw czowieka w rozumieniu pastw
demokratycznych, take w pastwach komunistycznych. Po 1975 roku Polska i wiele
innych pastw komunistycznych uznao Midzynarodowe Pakty Praw Czowieka
Organizacji Narodw Zjednoczonych. Dlatego te w okresie stanu wojennego w Polsce
dziaacze opozycji mogli domaga si przestrzegania praw czowieka powoujc si na
Akt Kocowy Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie. W 1982 roku
zawizaa si Midzynarodowa Helsiska Federacja na rzecz Praw Czowieka oraz
Komitet Helsiski w Polsce. Komitet Helsiski dokumentowa naruszenia praw
czowieka podczas stanu wojennego i przekazywa pozyskane dowody zagranicznym
partnerom. W 1989 roku Komitet Helsiski zaoy Helsisk Fundacj Praw Czowieka,
nadal nawizujc w swej nazwie do procesu KBWE, zajmujc si promowaniem praw
czowieka i monitorowaniem ich przestrzegania w Polsce i na wiecie.
Pierwszy koszyk, pomimo trwajcej nadal zimnej wojny, pokaza, e moliwa jest
wsppraca wojskowa dla pokoju na wiecie nawet pomidzy wrogimi obozami.
Wcielone w ycie zapisy pierwszego koszyka umoliwiy pod koniec lat
osiemdziesitych wyhamowanie wycigu zbroje.
Konferencja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie zebraa si jeszcze wielokrotnie:
w Belgradzie (1977 - 1978), Madrycie (1980 - 1983; obrady byy trudne ze wzgldu na
agresj Zwizku Radzieckiego na Afganistan i stan wojenny w Polsce, naruszenia praw
czowieka w Polsce dokumentowa dla KBWE Komitet Helsiski), Wiedniu (1986 - 1989),
Kopenhadze (1990 - KBWE przyja wan deklaracj dotyczc ochrony mniejszoci
narodowych) i ponownie w Helsinkach w 1992 roku, gdzie rozpocz si proces
instytucjonalizacji KBWE.
29. Konflikt amerykasko-iraski

 Zaczo si w 1953 roku zamachem stanu zorganizowanym przez CIA, w wyniku ktrego obalony
zosta iraski rzd wybrany w demokratycznych wyborach i zainstalowaniu reimu szacha Rezy
Pahlaviego. Ponadto rok 1964 i uchwalenie przez iraski parlament Madles ustawy dotyczcej
immunitetu dyplomatycznego dla obywateli amerykaskich, ktrzy za popenione zbrodnie w Iranie
mogli by sdzeni jedynie w USA. Ustaw t Iraczycy okrelili mianem ustawodawstwa
kapitulacyjnego. Przeprowadzona przez Rezy Pahlaviego modernizacja kraju pozostawaa w jawnej
sprzecznoci z tradycjami islamskimi(rwnouprawnienie kobiet, poprawiono system opieki
zdrowotnej, rozwijano owiat, reforma rolna, unowoczeniano przemys). Zaniedba jednak
rozwinicie systemu demokratycznego, rzdzc w sposb absolutny, brutalnie tumic wszelk
opozycj. Sprzeciw wobec dyktatorskich rzdw szacha i naruszania zasad religijnych doprowadzi
do wystpie antyrzdowych zapocztkowanych w 1978 roku przez rozruchy studenckie. Do walki
wczyli si duchowni, wrd nich najwyej postawieni w hierarchii szyickiej ajatollahowie,
nawoujc do powszechnego oporu.
Upadek reimu szacha w styczniu 1979 roku i ustanowienie pastwa islamskiego w Iranie
spowodowao kryzys w stosunkach dwustronnych, ktry trwa do dnia dzisiejszego. Mimo i nowe
wadze iraskie zaczy okrela USA wielkim szatanem prezydent USA Jimmy Carter prbowa
jako doj do porozumienia z Teheranem. Jednak gdy 22 padziernika 1979 roku do Nowego Jorku
w celach leczniczych przyby za zgod Waszyngtonu obalony szach, w Iranie doszo do radykalizacji
nastrojw. 4 listopada 1979 roku radykalni islamscy studenci zajli zbrojnie ambasad USA w
Teheranie, biorc 66 zakadnikw. 12 listopada Carter wprowadzi embargo na import ropy naftowej
z Iranu, a 14 listopada nakaza zamroenie iraskich aktyww w bankach amerykaskich. 19-20
listopada irascy porywacze zwolnili 13 zakadnikw (kobiety i Afroamerykanw), jednak nie
zamierzali zwolni reszty. 7 kwietnia 1980 roku USA zerway stosunki dyplomatyczne z Iranem, a
17 kwietnia naoyy na Iran embargo importowe. 24 kwietnia 1980 spektakularnym fiaskiem
zakoczya si tajna misja odbicia zakadnikw, gdy w kolizji migowca z samolotem
transportowym na iraskiej pustyni zgino 8 onierzy amerykaskich. Carter, ktremu
amerykaska opinia publiczna przypisaa odpowiedzialno za poniajc porak, przegra w
listopadzie 1980r. wybory prezydenckie. Kryzys dotyczcy zakadnikw dobieg koca dopiero 20
stycznia 1981 roku, gdy w dniu zaprzysienia prezydenta Ronalda Reagana po 444 dniach 52
zakadnikw amerykaskich zostao uwolnionych.

W latach 1980-88 USA popieray Irak w konflikcie iracko-iraskim. Bro amerykaska nie
pyna jednak wycznie do Iraku, lecz rwnie do Iranu. Po tym jak w 1982 roku rozpocza si
fala porwa Amerykanw w Libanie administracja Ronalda Reagana postanowia w 1985 roku
sprzeda Iranowi bro rzekomo w nadziei, e Teheran wpynie na szyickich porywaczy w Libanie.
Transfer broni do Iranu wyszed na jaw w listopadzie 1986 roku i wywoa gony skandal IranContra. Na marginesie wojny iracko-iraskiej w 1988 roku doszo do kilku incydentw iraskoamerykaskich w Zatoce Perskiej, z ktrych najgoniejszym byo omykowe zestrzelenie 3 lipca
iraskiego samolotu pasaerskiego z 290 osobami na pokadzie przez krownik USS Vincennes.
Dopiero 22 lutego 1996 roku USA zgodziy si wypaci Iranowi 61,8 miliona dolarw
odszkodowania za mier 248 Iraczykw w tej katastrofie.

19 stycznia 1984 roku USA uznay Iran za pastwowego sponsora terroryzmu, twierdzc e
pastwo to byo odpowiedzialne za zamach samobjczy na kwater amerykaskiej piechoty
morskiej w Bejrucie 23 padziernika 1983 roku, kiedy zgino 241 Amerykanw. 29 padziernika
1987 roku Reagan naoy embargo na import wszelkich produktw pochodzenia iraskiego. W
obliczu tak zych stosunkw dwustronnych Iran krytykowa interwencj przeciw Irakowi w obronie
Kuwejtu w 1991 roku jako pretekst do wzmocnienia obecnoci wojskowej USA na Bliskim
Wschodzie.

 Od 1979r Iran jest pastwem teokratycznym i ten fakt determinuje jego polityk wewntrzn i
zagraniczn. Relacje USA Iran zwaszcza za prezydenta Khatamiego, to byy one poprawne,
zwaszcza za kadencji B. Clintona i jego sekretarz stanu M. Albright. To wwczas znikny z ulic
Teheranu napisy Ameryka wielki szatan.
Kryzys stosunkw na linii Teheran Waszyngton nastpi w 2002r. gdy G. Bush zakwalifikowa
Iran do synnej osi za obok Iraku i Korei Pnocnej. W przypadku Korei Pnocnej taka decyzja
bya uzasadniona faktem, i kraj ten otwarcie deklarowa posiadanie broni nuklearnej, w przypadku
Iraku okazao si, e przypuszczenia Amerykanw nie sprawdziy si, tak w przypadku Iranu zakwalifikowanie tego pastwa do osi za wzbudzio due kontrowersje zwaszcza w kontekcie w
miar dobrych relacji za czasw administracji Clintona. Sformuowanie w miar poprawne relacje
ma o tyle istotne znaczenie, e nie wolno zapomina, i od 1980roku stosunki midzy Iranem a USA
byy zerwane.
30. Interwencja ZSRR w Afganistanie - znaczenie dla zimnej wojny.
Rys historyczny konfliktu.
Po obaleniu monarchii w Afganistanie w 1973, bezapelacyjnie podtrzymujcej i
hodujcej idei pastwa niezaangaowanego, wadz przejli wysi wojskowi
zorientowani proamerykasko, nastawieni na wspprac z Arabi Saudyjsk i Iranem.
Wobec zapnienia cywilizacyjnego oraz penetracji przez KGB szef pastwa genera
Mohammad Daud nie by w stanie ugruntowa swoich rzdw. W kwietniu 1978 roku
miaa miejsca rewolucja kwietniowa wadz przeja komunistyczna LudowoDemokratyczna Partia Afganistanu, ktra rozpocza bezwzgldne eliminowanie swoich
przeciwnikw. Komunistyczny reim przy uyciu terroru przeksztaca zacz typow
dla Afganistanu struktur rodowo-plemienn na mod radzieck, pogwacajc typowe
zasady dla muzumaskiego spoeczestwa. Efektem tego staa si wojna domowa,
ktra ogarna cay kraj. W obliczu pogarszajcego si pooenia komunistw
afgaskich oraz moliwoci rozprzestrzeniania si islamskiej rewolucji z Iranu, Moskwa
zdecydowaa si na bezporedni interwencj.
Na zaproszenie reimu w Kabulu siy zbrojne ZSRR wtargny do Afganistanu w
grudniu 1979 roku, dokonujc czystek wrd przeciwnikw politycznych, jak i
wewntrz obozu komunistycznego. ZSRR musiao walczy z nasileniem konfliktw
wewntrznych, gdy teraz stery wadzy dzierya mniejszo tadycka i uzbecka, co
wzbudzio sprzeciw Pasztunw grupy dominujcej w Afganistanie. Stanowisko USA
byo jednoznaczne prezydent Carter postanowi naoy embargo na dostawy zboa
dla ZSRR, zaapelowa o zbojkotowanie Letniej Olimpiady w Moskwie w 1980. Na
Kremlu dziaania Cartera potraktowano jako przejaw wrogoci, zwaszcza e pastwa
Europy Zachodniej, oprcz Wielkiej Brytanii odmwiy poparcia dla stanowiska USA.
Powane problemy ZSRR napotkao nie tylko na arenie midzynarodowej, ale w samym
Afganistanie prnie rozwijaa si pasztuska partyzantka mudahedini,
korzystajcy z baz w Pakistanie i Iranie. Sabo ZSRR potwierdza fakt, e potrafili oni
kontrolowa wiksze miasta i arterie komunikacyjne, trudny grski teren uniemoliwia
uporanie si z nieprzyjacielem. Jaki z tego wniosek? Siy ZSRR prowadziy wojn nie do
wygrania, kierownictwo partyjne obarczao win wojskowych nie pamitajc, e sami
postawili armi w sytuacji bez wyjcia. To spowodowao niezadowolenie w korpusie
oficerskim, w rezultacie czego armia staa si zwolenniczk umiarkowanych reform
proponowanych przez Andropowa, jak i Gorbaczowa.

Narastajce trudnoci wewntrzne zmusiy Kreml na mocy porozumie genewskich z

kwietnia 1988 do wycofania swoich wojsk, co nastpio w lutym 1989 roku.
Skutki i znaczenie interwencji w Afganistanie:
Po podpisaniu Aktu Kocowego KBWE nastpia faza pokojowej koegzystencji i
dialogu pomidzy mocarstwami detente - bya gotowo do wsppracy i
negocjacji. Zakoczeniem okresu dtente staa si wanie radziecka
interwencja w Afganistanie,
potpienie przez wiele pastw, w tym i USA tej agresji, rozpoczcie dostaw broni
do Pakistanu przez Stany Zjednoczone (w Pakistanie swoje bazy mieli
mudahedini, jak ju wczeniej wspomniaem),
interwencja afgaska przyczynia si (midzy innymi) do tego, i w 1981r. kiedy
w Polsce ogoszono stan wojenny, ZSRR nie zdecydowao si na interwencj w
naszym kraju,
napicie w stosunkach trwao na dobr spraw jedn kadencj prezydenta
Reagana, w 1984 roku w kampanii wyborczej Reagana mwiono o maksymalnie
konstruktywnym dialogu z ZSRR,
sabo doktryny militarnej pastwa radzieckiego w starciu z partyzantami,
spowodowaa zmian postrzegania na arenie midzynarodowej rzeczywistej
wartoci bojowej Armii Radzieckiej i jej przyszych szans w ewentualnym
konflikcie z pastwami zachodnimi,
wojna w Afganistanie spowodowaa przyspieszony upadek Zwizku
Radzieckiego, mimo i w stosunku do caoci budetu wojskowego coroczne
koszty interwencji byy niskie, systematycznie rosnce koszty wojny zamkny
si kwot ponad 100 mld dolarw amerykaskich.
31. Znaczenie Solidarnoci i papiea Polaka dla polityki midzynarodowej
doby zimnej wojny.
Solidarno
ukoronowanie wczeniejszej dziaalnoci opozycyjnej: np. KOR Komitet Obrony
Robotnikw.
wyom w systemie bloku wschodniego
demonstracje nie studentw ani intelektualistw ale robotnikw
w latach 80-tych wielu dziaaczy odchodzio od partii komunistycznej, z
kolei Solidarnozyskiwao miliony nowych zwizkowcw.
Porozumienia Sierpniowe
Uznanie przez protestujcych:
wiodcej roli partii komunistycznej w Polsce
ustroju socjalistycznego
czonkostwa w bloku radzieckim
Uzyskanie:
prawo do strajku
prawo do tworzenia niezalenych zwizkw zawodowych
moliwo wpywania w jakim stopniu na polityk ekonomiczn,

 zagodzenie cenzury
zasada nominacji i awansu w zalenoci od kwalifikacji a nie przynalenoci
partyjnej,
poprawa warunkw pracy, mieszkaniowych, podwyka pac i emerytur
regularne transmisje niedzielnych mszy witych
dodatkowe dni wolne od pracy.
To wszystko byo nie do pomylenia w caym bloku komunistycznym, samo to e rzd
Gierka rozmawia z Solidarnoci, ktra z godnie z obowizujcym prawem bya nie
legalna, podobnie jak cay zwizek.
Papie
umidzynarodowienie kwestii Polski,
w roku 1980 cokolwiek by nie zrobiy wadze komunistyczne przeciwko opozycji
( np. uycie siy ) wiat by si o tym dowiedzia, za porednictwem Watykanu.
Polak, najwyszy przedstawiciel Kocioa Katolickiego, jako przedstawiciel
Zachodu
papie szybko zyska autorytet i szacunek wadz amerykaskich R. Reagana w
szczeglnoci.
Pielgrzymka 1979 :
dodanie odwagi Polakom, danie im nadziei, wsparcie. W 1979r podczas
pielgrzymki wystpowa jako
na mszach papieskich zbieray si miliony ludzi.
Jan Pawe II nawoywa do poszanowania narodowej godnoci i tradycji. Podkrela
znaczenie wolnoci w yciu spoecznym i wzywa do poszanowania podstawowych
praw przynalenych kademu czowiekowi.
W rozmowach z wieloma wpywowymi politykami z zachodu mg przedstawia
czym jest komunizm od rodka, jako wychowany w komunizmie mg doradza jak
go zwalcza.

32. II zimna wojna doby Regana - przyczyny i przejawy.

*40 prezydent USA; w latach 1981-1989
a) Przyczyny:
- prby osabienia ZSRR kosztownym i wyczerpujcym wycigiem zbroje
- prba przeniesienia rywalizacji midzy ustrojowej z paszczyzny spoecznoekonomicznej na paszczyzn wojskowo-technologiczn, ktra Reaganowi zdawaa si
by atwiejsza do wygrania i bardziej wyrana. By pewien przewagi USA.
- wczeniejsza instalacja radzieckich rakiet ss-20 w NRD, Czechosowacji i zachodniej
czci ZSRR, wycelowanych w stolice pastw zachodnioeuropejskich

- polityka odprenia lat 70-tych nie przyniosa spodziewanych efektw->prba czego

innego
- rezygnacja z planu wielostopniowej eskalacji i pocztkowego demonstracyjnoodstraszajcego atakowania celw nie majcych pierwszorzdnego znaczenia na rzecz
bezporedniego ataku na cele najwaniejsze dla radzieckiego potencjau politycznego,
militarnego i gospodarczego
- plan eskalacji horyzontalnej USA odpowiedz na denia ZSRR do dominacji w
rejonach ywotnie obchodzcych Zachd np. nad Zatok Persk wzmoonym
oddziaywaniem politycznym, propagandowym i gospodarczym na strefy radzieckich
wpyww czy zainteresowa w miejscach najbardziej odpowiadajcych Zachodowi, np.
w Ameryce, na Dalekim Wschodzie, a nawet w Europie -> koniec biernego
powstrzymywania komunizmu na wiecie, a kada kolejna prba osabienia pozycji
Zachodu spotka si z dziaaniem, ktre przyniesie wyrane straty ZSRR, ktre jeli
rozpta wojn, celem USA bdzie jego zniszczenie
b) Przejawy:
- przemwienie z 9.03.1983 w Orlando Reagan nazwa ZSRR imperium za, 23.03
plan skonstruowania supernowoczesnego systemu obrony przeciwrakietowej, ktry
mia by umieszczony czciowo w kosmosie (plan uwaany za jedn z istotnych
przyczyn upadku ZSRR nazwano Inicjatyw Obrony Strategicznej, popularnie Wojny
gwiezdne)
- kolejne decyzje wzmacniajce nuklearny arsena
- koniec 1983 i rozmieszczenie w Europie Zachodniej amerykaskich pociskw
nuklearnych redniego zasigu Cruise i Pershing II, co przywracao rwnowag w
arsenale broni jdrowej w Europie
- forsowane przez Waszyngton dozbrojenie spowodowane chci przeniesienia
zagroenia wojn atomow rwnie na teren Europy, oraz prby zdyscyplinowania
sojusznikw Europejskich
- decyzja o budowie broni neutronowej (sierpie 1981)
- program produkcji strategicznych rakiet MX, bombowcw B-1, oraz okrtw
podwodnych (padziernik 1981)
- opracowany przez pentagon 5-letni program zbroje mia kosztowa 1,5mld dolarw
- produkcja i instalacja w Europie Zachodniej rakiet redniego zasigu
- wspieranie Afgaczykw w wojnie z ZSRR, embargo na zboe amerykaskie
-Reagan wspiera denia Polakw do obalenia komunizmu zarwno ze wzgldu na
Poloni amerykask, jak i na znaczenie tego ruchu w konfrontacji z ZSRR. Za jego
zgod CIA przekazywaa polskim opozycjonistom fundusze na walk z wadzami
komunistycznymi. Reagan wspiera te akcj pomocy dla dziaaczy ruchu Solidarnoci
po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, a take doprowadzi do
naoenia na Polsk Rzeczpospolit Ludow sankcji gospodarczych. Sankcje pogbiy
kryzys gospodarczy w Polsce. Kryzys zmusi polskie wadze do reform, co wkrtce po
zakoczeniu kadencji Reagana doprowadzio do obrad Okrgego Stou i
przeksztacenia Polski w kraj demokratyczny o gospodarce wolnorynkowej. W tym

czasie rwnie ZSRR pogry si w kryzysie i rozpad ostatecznie 3 lata po

zakoczeniu rzdw Reagana.
Dodatkowo:
c) Skutki
- ZSRR nie mogc sprosta narzuconemu tempu, zaczo coraz goniej stosowa
retoryk antyzbrojeniow
- Napicie w stosunkach trwao na dobr spraw jedn kadencj, w 1980r Regan
wygra wybory retoryk siy, w 1984r w kampanii wyborczej Ragana mwiono o
maksymalnie konstruktywnym dialogu z ZSRR
Z Patka:

Po wygranych wyborach prezydenckich polityka bya nieufna wobec Moskwy,

opieraa si na faktach, a nie obietnicach

5.06.1981 decyzja o podjciu prac nad bomb neutronow

Reagan popiera antykomunistyczne partyzantki w Afganistanie i Nikaragui,

podnoszono te problem amania praw czowieka w ZSRR

1982 rozpoczcie prac nad rakietami redniego zasigu w USA, co miao by

odpowiedzi USA na radzieckie pociski

Po mierci Breniewa, Reagan ogosi zniesienie embarga na dostawy

technologii i wyposaenia gazocigu dla ZSRR, wznowiono te rokowania
genewskie ws redukcji zbroje strategicznych

Cieniem na ocieplenie stosunkw pooyy si: zestrzelenie przez ZSRR

poudniowokoreaskiego samolotu pasaerskiego i pocztek rozmieszczenia w
RFN amerykaskich rakiet redniego zasigu -> zerwano rozmowy genewskie

USA podczas szczytu grupy G7 w Londynie (czerwiec 1984) wzywa Moskw do

wznowienia rokowa rozbrojeniowych i w zamian proponuje czciowe
zniesienie sankcji wobec Polski

Gorbaczow -> wznowiono rozmowy w Genewie i ogoszenie przez niego w 1985

zaoe programu szerokich przeksztace spo.-gosp. w ZSRR i przyjcia nowej
polityki, co doprowadzio do osignicia zblienia

Szczyt USA-ZSRR w Genewie -11.1985- brak wikszych osigni, np. przez

nieustpliwo Reagana ws programy Inicjatywy Obrony Strategicznej
(gwiezdne wojny); kolejne spotkanie padziernik 1986 - bezowocne spory ws
gwiezdnych wojen, ale ZSRR zgodzio si na czciowe wycofanie kontyngentu z
Afganistanu

Reagan, dla lepszej pozycji, zwikszy liczb bombowcw -> deklaracja

Gorbaczowa do dalszych negocjacji

8.12.1987 ukad o eliminacji rakiet redniego i krtszego zasigu

rozmieszczonych w Europie mowa o niszczeniu zapasw broni nuklearnej

Czerwiec 1988 ukad o ostatecznej ratyfikacji porozumie genewskich ws

likwidacji broni redniego i krtszego zasigu i o zamierzonej redukcji arsenau
pociskw midzykontynentalnych

12.1988 Gorbaczow proponuje na forum Zgromadzenia Oglnego ONZ 10%

redukcj liczebnoci Armii Radzieckiej w Europie wstp do negocjacji

*Plan Reagana 1 IX 1982 podczas koczcej si ewakuacji Palestyczykw z Bejrutu

ogosi, wykorzystujc USA jako mediatora, e ju w czasie walk rozpocz
przygotowania inicjatywy ws sprawiedliwego i trwaego pokoju na Bliskim
Wschodzie. Proponowa, by Palestyczycy i pastwa arabskie (oprcz Egiptu) uznali
Izrael i podjli z nim rokowania. By przeciwny aneksji Cisjordanii i Gazy przez Izrael
oraz tworzeniu niezalenego pastwa palestyskiego (samorzdno na warunkach
stowarzyszenia z Jordani) -> wtedy Izrael powinien wycofa si z okupowanych
terytoriw. Zapowiedzia, e USA bd przeciwstawia si propozycjom zagraajcym
Izraelowi. Plan ten odrzuci Izrael. Wikszo pastw OWP bya ostrona, pastwa
arabskie rwnie.

33.
Pierestrojka i glasnost gwne wyznaczniki i
znaczenie dla obozu socjalistycznego.
W marcu 1985 r. na stanowisko sekretarza generalnego KPZR zosta wybrany Michai
Gorbaczow. Zdawa on sobie spraw, e kraj wymaga reform. Komunistyczne imperium
nie byo w stanie prowadzi skutecznie wycigu zbroje z USA. Niedowadu gospodarki,
patologii trapicej spoeczestwo w rnych dziedzinach i degradacji rodowiska
naturalnego nie mona byo duej ignorowa. Na czoo planw Gorbaczowa wysuwaa
si ch uzdrowienia imperium w imi norm leninowskich bez naruszania stalinowskich
podstaw ustrojowych. Gorbaczow wyuszczy swe zamiary na plenach KC KPZR w
kwietniu i padzierniku 1985 r. Wwczas po raz pierwszy pady brzemienne w
nastpstwa hasa przebudowy (pierestrojka), jawnoci (gasnost) i przyspieszenia
(uskorienije). Szefem wydziau ideologicznego KC mianowa prof. Aleksandr Jakowlew,
ktry okaza si intelektualnym motorem pierestrojki i gasnsti.
Istot pierestrojki bya modernizacja gospodarki, czciowe jej urynkowienie,
zwikszanie swobd obywatelskich i ocieplenie stosunkw z pastwami zachodnimi. W
zakresie pobudzania gospodarki spotkay Gorbaczowa jednak same niepowodzenia.
Podzieli on los tych, ktrzy chcieli j usprawni, nie rezygnujc z centralnego
zarzdzania. Wprowadzone plany antykryzysowe byy jedynie form kuracji objawowej,
nie naruszajcej chorych zrbw systemu. Dodatkowo od samego pocztku do
pogbiania kryzysu przyczyniaa si gasnost. Spoeczestwo, uwiadomiwszy sobie
rozmiar zapaci cywilizacyjnej, zakamania, naduy, malwersacji i marnotrawstwa, do
szcztu stracio zapa do nastpnego zrywu i faszywych nadziei, jakich wymagaa
kolejna przebudowa.

Co zmieniono:

zmiana warty odsunicie konserwatywnych funkcjonariuszy partyjnych,

powizanych pocztkami kariery z okresem stalinowskiej wielkiej czystki.
Odchodzili starcy, ale te skrajnie dogmatyczny typ rzdw. Po trzech latach
pierestrojki 80% ministrw pochodzio ju z nominacji Gorbaczowa.
Na XXVII zjedzie KPZR (luty-marzec 1986r.) zatwierdzono program podwojenia
dochodu narodowego do roku 2000
Poczyniono powane ustpstwa na rzecz wolnoci sowa uwolniono winiw
politycznych (m.in. powrci Sacharow)
Odrodzia si opinia publiczna i inicjatywy spoeczne
Krytykowano niekompetencje funkcjonariuszy aparatu i zbrodni minionych
czasw
Klasa rzdzca liczya, e Gorbaczow si opamita, ale i w cigu kilku lat
pierestrojki i w onie nomenklatury zaszy znaczce zmiany zaangaowaa si
ona czciowo w prywatne i pprywatne inicjatywy gospodarcze
Na XIX zjedzie konferencji partyjnej w czerwcu-lipcu 1988 r. uchwalono
powoanie nowej instytucji Zjazdu Deputowanych Ludowych i zaaprobowano
postulat rozdziau wadz na ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz.
Pierestrojka rozbudzia denia narodowe krajw satelickich ZSRR

Chciano wzmocni parti, a uzyskano wynik przeciwny spadek notowa partii w

spoeczestwie. Nastpi rozpad starych struktur ustrojowych. Zaamanie si reimw
komunistycznych w pastwach bloku wschodniego dodatkowo przyspieszyo
rewolucyjn zmian ustrojow w ZSRR formalne wyrzeczenie si monopolu wadzy
przez parti komunistyczn i w marcu 1990 r. na plenum KC KPZR utworzono urzd
prezydenta z Gorbaczowem na czele.
Wprowadzenie pieriestrojki miao dalekosine skutki dla globalnego bezpieczestwa
w bipolarnym podziale powojennego wiata. Stao si niezamierzonym powodem
osabienia, a nastpnie cakowitej destrukcji zarwno samego ZSRR jak i caego bloku
wschodniego, dziaajc na korzy interesw politycznych USA i europejskich pastw
zachodnich. W wyniku zniszczenia konkurenta gospodarczo-wojskowego pastw
euroatlantyckich USA pozostao jedynym supermocarstwem.
34. Geneza i midzynarodowe uwarunkowania zjednoczenia Niemiec
- koniec zimnej wojny znaczcy wpyw czynnikw zewntrznych
- na zjednoczenie pozwolono mocarstwa
- Jesie Ludw
- upadek systemu komunistycznego w Europie, take w NRD
- brak traktatu pokojowego ekwiwalent traktat 12 IX 1990 - Konferencja dwa plus cztery
zorganizowana w 1990 roku seria spotka przedstawicieli dwch pastw niemieckich oraz
czterech mocarstw koalicji antyhitlerowskiej, dotyczcych zjednoczenia Niemiec
podzielonych po II wojnie wiatowej. W spotkaniach tych udzia brali: Niemiecka Republika
Demokratyczna, Republika Federalna Niemiec, Francja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania
i Zwizek Socjalistycznych Republik Radzieckich. 12 wrzenia 1990 roku w Moskwie kraje te
podpisay Traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec, zwany take Traktatem
dwa plus cztery, ktry otworzy drog do zjednoczenia Niemiec.
- regulacja granicy z Polsk
- poczucie wsplnoty narodu niemieckiego

- podzia Niemiec jako zagroenie dla pokoju

- pogbiajca si dysproporcja ogromne migracje z NRD
Pozytywna zmiana klimatu w globalnych stosunkach midzynarodowych wywara zasadniczy
wpyw na widzenie problemw niemieckich w Europie. Poza niektrymi organizacjami wewntrz
RFN nikt spoza niej nie zamierza narusza terytorialno-pastwowego statusu quo na kontynencie.
W dobrze rozwijajcych si stosunkach midzy dwoma pastwami niemieckimi spr wywoaa
sprawa Berlina Zachodniego. Kohl mwi, e ,,nie tylko konstytucja, lecz take wikszo
wszystkich Niemcw stoi na gruncie jednoci narodu oraz domaga si przezwycienia podziau
rodkami pokojowymi. Wraz z postpami dyplomacji ustpstw w dziedzinie wojskowej oraz
rozpoczciem reform politycznych w Europie rodkowo-Wschodniej polityka ,,zmiany przez
zblienie zacza grozi trwaoci totalitarnego systemu NRD. Dodatkowym zagroeniem staa si
akceptacja przez Moskw konsekwencji ,,okrgego stou w Polsce oraz wizyta Gorbaczowa
w RFN bez konsultacji z wadzami NRD. Peter Jenkins (komentator londyskiego dziennika
,,Independent) pisa: ,,Zjednoczenie obu pastw niemieckich stanowi w tej chwili jedynie bysk w
bardzo odlegej perspektywie, ale jeli sprawy Europy Wschodniej bd toczy si z tak
szybkoci jak do tej pory, to moe on przemieni si byskawicznie w duy pomie. Woski
premier Andreotti uwaa, e ,,europejska wsppraca jest waniejsza a zjednoczenie Niemiec to
nieaktualne mrzonki, natomiast Bush stwierdzi, e ,,zjednoczenie jest kwesti, o ktrej maj
zdecydowa wschodnie i zachodnie Niemcy. David Marsh uzna, e zjednoczenie Niemiec bdzie
moliwe pod trzema warunkami:
1) kontynuacji odprenia midzy supermocarstwami;
2) przeprowadzenia reform politycznych w NRD;
3) udzielenia przez Zachd pomocy gospodarczej NRD.
9 XI 1989r. ogoszono zniesienie wszelkich ogranicze w ruchu osobowym oraz otwarcie granicy z
RFN
i Berlinem Zachodnim. Politycy europejscy powoli oswajali si z ide zjednoczenia Niemiec. 28 XI
1989r.
zosta ogoszony 10-punktowy ,,plan Kohla, ktry przewidywa pomoc dla NRD po likwidacji
monopolu wadzy jednej partii i we wprowadzeniu systemu rynkowego. W poowie grudnia 1989r.
NATO wypowiedziaa si za swobodnym samostanowieniem narodu niemieckiego z
zastrzeeniami, e ,,proces ten powinien przebiega pokojowo i demokratycznie, przy penym
poszanowaniu odpowiednich porozumie i ukadw oraz ,,odbywa si w perspektywie integracji
europejskiej. Pod wpywem Moskwy w NRD pojawiy si dwa ,,plany realizacyjne wizji
zjednoczeniowej:
1) ,,plan Gregora Gysi (6 I 1990r.) przewidywa on utworzenie konfederacji oraz zmniejszenie
obu armii pastw niemieckich o poow (plan ten zosta odrzucony);
2) ,,plan Modrowa (1 II 1990r.) utworzenie konfederacji, neutralno militarna obu pastw
oparta na traktacie pokojowym z czterema mocarstwami (USA, WB, Francja i ZSRR).
Z inicjatywy Bakera powstay konferencje ,,dwa plus cztery (NRD i RFN + USA, WB, ZSRR i
Francja), na ktrych dyskutowano m.in. o zjednoczeniu Niemiec. Cztery mocarstwa wiadomie nie
zdecydoway si na formu konferencji pokojowej w sprawie Niemiec, poniewa brayby w niej
udzia 72 pastwa, ktre zawary ju wiele ukadw z obu pastwami niemieckimi. Wybory w NRD
(18 III 1990r.) doprowadziy do zwycistwa opcji przyczenia ,,landw tego pastwa do RFN.
Dopiero po spotkaniu Gorbaczowa z Kohlem w Stawropolu na Kaukazie, Rosja zgodzia si na
zjednoczenie Niemiec. 18 V 1990r. dwa pastwa niemieckie podpisay w Bonn ,,ukad pastwowy
o ustanowieniu unii walutowej, gospodarczej i socjalnej. Ostatnia runda rokowa ,,2+4 w
Moskwie (12 X 1990r.) doprowadzia do podpisania ,,ukadu o ostatecznym uregulowaniu spraw
Niemiec. Ustalono, e Niemcy odzyskaj suwerenno pastwow, bd posiada armi do
370tys. osb i bd mogy nalee do sojuszu atlantyckiego. Zgodzono si, e Niemcy obejm

obszar obu pastw niemieckich i Berlin Zachodni. Ukad moskiewski ,,2+4 oraz ukad
zjednoczeniowy midzy RFN i NRD weszy w ycie 3 X 1990r.
35. Skutki zjednoczenia Niemiec.
- pokazanie, e ustrj NRD by patologiczny, co odzwierciedlao ustrj ZSRR,
a symbolem tego byo wchonicie RFN przez NRD na zasadzie ustawy
zasadniczej
- po upadku muru i zjednoczeniu Niemiec upadek ZSRR nieunikniony
- uznanie granicy z Polsk , by to warunek zjednoczenia
-upadek elaznej kurtyny
- Odzyskanie suwerennoci pastwowej przez Niemcy
-Zderzenie dwch systemw gospodarczo- spoecznych: kapitalizmu i socjalizmu; oba
miay swoje wady i zalety, jednak to sytuacja Niemiec Wschodnich bya z natury
gorsza (byy mniejsze, sabiej zaludnione, sabsze gospodarczo; o niesprzyjajcej tam
sytuacji wiadczyy chociaby masowe ucieczki ludnoci zwaszcza specjalistw do
1961r.)
- Prywatyzacja pastwowej gospodarki NRD. Spraw dodatkowo skomplikowano,
uznajc prawo byych wacicieli i ich spadkobiercw do zwrotu ich majtkw. W
przypadku will, gruntw budowlanych, ogrodw prowadzio to do krzywdzcych
wywaszcze osb, ktre nabyy je od NRD.
- Specyficzne potraktowanie ludnoci zamieszkujcej bye NRD przez rzd RFN. Ludzie
musieli dostosowa si do komunistycznego reimu i tkwili w nim a 45 lat, a wic
naturalnym byo istnienie osb gotowych do pracy w aparacie rzdowym, partyjnym,
ideologiczno- propagandowym, czy policyjnym. Rzd RFN potraktowa ich jako
przestpcw (tylko nielicznym wytoczono procesy). Najgorzej potraktowano zwykych
onierzy granicznych, ktrzy strzelali do uchodcw (naleao to wwczas do ich
obowizku).
- Rozpad ludnoci zjednoczonych Niemiec na tzw. ,,Wschodniakw i ,,Zachodniakw,
ktrzy domagali si pacenia podatku solidarnociowego; byli przekonani, e socjalizm
rozleniwi ludzi, a wschodniacy s biedni, bo odzwyczaili si od pracy (cho nie mieli
pojcia o trudnociach ycia w komunistycznym reimie). {Akcentowanie rnicy
standardw ycia}
- Pojawienie si straszliwej klski bezrobocia. Prywatny kapita nie by chtny
inwestowa w byym NRD, traktowano te tereny jako rynek zbytu, czego efektem stao
si 15% bezrobocie w 1995r., w zachodnich Niemczech ok. 8%, a wic take duo.
- Ogromne koszty zjednoczenia: konieczno sfinansowania wycofania wojsk
radzieckich, przeniesienia stolicy na powrt do Berlina, pokrycia czci kosztw wojny
USA z Irakiem w 1991. (odnosio si wraenie, e dopiero po zjednoczeniu Niemcy
spacaj dug po II wojnie wiatowej) Co wicej 2 biliony euro Niemcy zachodnie
przekazay do 2009 roku wschodnim krajom zwizkowym w celu dostosowania
wschodnioniemieckiej gospodarki i infrastruktury do poziomu zachodnich krajw
zwizkowych (m.in. w formie podatku solidarnociowego).
- Z powodu wysokich kosztw zjednoczenia w 1996 wejcie na drog oszczdnocicicia budetowe, ograniczenia wiadcze socjalnych.

- Z powodu braku przyrostu naturalnego Niemcy zaczli sprowadza do kraju osb

pochodzenia niemieckiego (de facto byo to jedn z przyczyn bezrobocia)
- Z pewnoci pojawienie si nowego silnego pastwa w Europie, ktre bdzie walczy
o odzyskanie znaczenia na arenie midzynarodowej
*(ocecie sami, czy jest to skutek)
36. Polska wobec zjednoczenia Niemiec

1985 r minister Hans Dietrich Gensher mwi o potrzebie niemiecko

polskiego pojednania -> seminarium w Loccum na temat perspektyw porozumienia
midzy RFN a Polsk.

Pocztkowo rozmowy pierwszego niekomunistycznego rzdu z Kohlem w 1989r

tyczyy si pomocy gospodarczej dla Polski, kwestii niemieckich mniejszoci
narodowych, lub problemw uchodcw z NRD w ambasadzie RFN w Warszawie. O
zjednoczeniu nie byo jako takim mowy.

Po ogoszeniu 10-punktowego programu Kohla ( 28.11.1989), reakcja rzdu

Tadeusza Mazowieckiego bya stonowana. Informowano w niej, e Polska nie
sprzeciwia si zjednoczeniu, ale musi by z miejsca uregulowana kwestia granic.
Polacy nalegali rwnie aby stworzono zapis, ktry mwiby e stao granicy polsko niemieckiej ma by fundamentem pokoju w Europie. Mazowiecki domaga si rwnie
udziau Polski w konferencjach 2+4, jako pastwa bezporednio zainteresowanego
spraw ( aby nie powtrzya si sytuacja z Jaty, kiedy to dyskutowano o sprawach
Polski bez jej udziau ) Na trzecim spotkaniu 2+4 17 lipca 1990 roku w Paryu, z
udziaem polskiego ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego, rzd
niemiecki owiadczy, e uzna granic z Polsk ( Odra i Nysa).

Polska bya przeciwna neutralnoci Niemiec, jako rdo niepokojw. Obawiano

si rwnie, e po przyczeniu NRD do RFN a przy tym i do EWG znacznie osabnie
polsko-NRDowska wymiana handlowa.

Niektrzy politycy jak Marek Jurek opowiadali si za hamowaniem zjednoczenia

tak aby polska odniosa moliwie najwiksze korzyci, byaby to do ryzykowna
strategia.
14 LISTOPADA 1990 TRAKTAT GRANICZNY

17 czerwca 1991 roku premier Jan Krzysztof Bielecki i kanclerz Kohl podpisali w
Bonn polsko-niemiecki traktat o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy,
okrelajcy podstawy wsppracy we wszystkich istotnych dziedzinach, gwarantujcy
granice i prawa mniejszoci narodowych, przewidujcy mechanizm konsultacji na
rnych szczeblach.

W Polsce ponadto obawiano si dominacji silniejszego ssiada, oraz

zorganizowanej akcji kolonizacyjnej, e Niemcy zaczn wykupywa Polsk ziemi, ale
na to nie byo zgody polskiego rzdu.

Niemcy byy wielkim ordownikiem wstpienia Polski do NATO i UE, oraz

najwikszym partnerem gospodarczym.

Rwnie przewidziano w przyszoci rozwizanie kwestii odszkodowa dla

polskich ofiar totalitaryzmu niemieckiego z lat II W
37. Aksamitna rewolucja pojcie, wyznaczniki, skutki.
17 listopada 1989 roku, w Bratysawie miaa miejsce demonstracja studentw wycelowana przeciwko
uciskowi wadzy komunistycznej. Zapocztkowaa ona wydarzenia znane dzi jako aksamitna rewolucja.

Strajk w rocznic mierci Jana Opletala

I Wyznaczniki aksamitnej rewolucji:
a)
Sama nazwa aksamitna rewolucja pochodzi od jej charakteru, ktry jak na rewolucj by
wyjtkowo agodny i bezkrwawy
b)
Do wybuchu rewolucji znaczco przyczyniy si inne podobne wydarzenia z Europy rodkowoWschodniej (w Polsce ju przeprowadzono czciowo wolne wybory, wadze komunistyczne ustpiy
rwnie w NRD i na Wgrzech), ktre pokazay, e silnej narzuconej wadzy mona si przeciwstawi
c)
Aksamitna rewolucja przybraa nieco inny charakter gdy nie pocigna za sob swojego rodzaju
kryzysu gospodarczego, ktry dotkn inne odbudowujce si kraje np. Wgry, Polsk
d)
Trwaa w Czechosowacji niecae 10 dni.
II Przebieg aksamitnej rewolucji
Milicja zagrodzia protestujcym drog i mimo, e obdarowali oni funkcjonariuszy kwiatami, caa
demonstracja zostaa brutalnie spacyfikowana. Takie zaatwienie sprawy tylko podburzyo mieszkacw
Bratysawy, szczeglnie innych studentw, ktrzy ju w nocy rozpoczli kolejn demonstracj, do ktrej
przyczyli si rwnie aktorzy.
19.11.89 Vaclav Havel, ktry zwoa spotkanie wszystkich grup opozycyjnych i razem z nimi stworzy tak
zwane Forum Obywatelskie, ktre mona porwna do Polskiej Solidarnoci. Pomimo, e Forum nie byo
zwizkiem zawodowym to jednak znaczco przyczynio si do uwolnienia Czechosowacji z
komunistycznego ucisku. Jego przedstawiciele przede wszystkim domagali si swoich ludzi wrd
najwyszych stanowisk pastwowych zajtych do tej pory tylko przez komunistw. Forum poparo take
propozycj strajku generalnego na terytorium caego kraju.
20.11.89 doszo do wielkiej demonstracji na placu Wacawa. Wzio w niej udzia a 200 tysicy ludzi, a
policja tym razem ju nie interweniowaa. Z balkonu na pobliskim budynku przemawia Vaclav Havel gono
powtarzajc dania Forum Obywatelskiego wobec komunistw, a cay tum mu wtrowa skandujc hasa
antykomunistyczne.
27.11.89 cay kraj znalaz si w sytuacji strajku generalnego, a coraz liczniejszy ju tum otwarcie domaga
si rozpisania wolnych wyborw, jednak wczesny, prorosyjski premier Adamec nie da si zama i
oficjalnie zapowiedzia, e zmian w rzdzie nie bdzie. Wtedy jednak sytuacja midzynarodowa ulega
radykalniej zmianie. Niepodlego uzyskay takie kraje jak Polska czy Wgry, a Michai Gorbaczow,
wczesny I sekretarz KPZR w oficjalnym przemwieniu potpi atak Ukadu Warszawskiego z 1969 roku co
wielu uznao za nieoficjalne zezwolenie Rosji Radzieckiej na zmiany w Czechosowacji.
7.12.89 nieoczekiwanie do dymisji poda si Adamec, a nastpny premier by ju bardziej ugodowy ni jego
poprzednik i poszed na liczne ustpstwa i kompromisy z Forum Obywatelskim. Wkrtce do rzdu weszo
wielu czonkw opozycji, a triumf zosta osignity w niebywaym tempie. Ju kilka dni po rozmowach
Forum z premierem, minister zwizany z komunistami nalea do rzadkoci
29.12.89 Havel zosta mianowany prezydentem. Dzie ten jest oficjalnie uwaany za upadek komunizmu na
ziemiach Czechosowackich.
III Skutki aksamitnej rewolucji:
a)
Doprowadzia do bezkrwawego obalenia rzdw komunistycznych w tym kraju, elit sprawujcych
wadz i przeprowadzenia transformacji ustrojowej.
b)
Pozwolia Czechosowacji wstpi na drog demokracji parlamentarnej. Doprowadzono do
delegalizacji Komunistycznej Partii Czechosowacji.
c)
Konsekwencj Aksamitnej Rewolucji i odzyskania niezalenoci by rozpad na Czechy i Sowacj,
byo to efektem wysuwania zbyt daleko idcych da przez przywdc Sowakw - Vladimira Meciara
najpierw komunisty, pniej nacjonalisty.
38. Jesie Ludw w Europie Wschodniej
Krtka definicja i przyczyny:
Jesie Ludw to termin okrelajcy wydarzenia, ktre miay miejsce w tym regionie na
przeomie lat 80. i 90. XX wieku (gwnie by to rok 1989), zwizane z obaleniem
porzdku komunistycznego w takich krajach jak NRD, PRL, Czechosowacja, Wgry,
Rumunia, Bugaria. Swoje rda ma w rozwoju ruchw opozycyjnych (np. Solidarnoci

w Polsce) oraz polityce pierestrojki i glasnosti (inne zagadnienie).

Na przeomie lat 80. i 90. XX wieku pastwa Europy rodkowo-Wschodniej
podporzdkowane stopniowo odzyskiway suwerenno pastwow, rozpoczto
gruntown liberalizacj ycia politycznego, ekonomicznego i spoecznego. Byo to
moliwe dziki zaamaniu si pozycji ZSRR i utraty tytuu supermocarstwa
spowodowanej rozpocztym ju w latach 40. intensywnej walki technologicznej,
politycznej i ideologicznej ze Stanami Zjednoczonymi.
Jednym z podstawowych celw pastw po odzyskaniu suwerennoci stao si
skuteczne zabezpieczenie przed grob nawrotu rosyjskich tendencji
imperialistycznych.
Teraz opisz poszczegln, zwart histori pastw tej czci kontynentu. Polski nie
ujmuj, raczej jest to wiedza znana wszystkim.
CZECHOSOWACJA
Po wydarzeniach praskiej wiosny roku 1968 stumiono wszelkie wzmoone ruchy
dziaalnoci opozycyjnej, tote w latach 70. organizacje te nie stanowiy
powaniejszego zagroenia dla ekipy Gustava Husaka (np. ruch Karta 77). Jednake
narastajce kopoty gospodarcze i wraz z nimi bez wtpienia nadcigajcy rozpad
bloku wschodniego spowodowa upadek rzdw komunistycznych. CSRS byo
przeciwne wszelkim prbom liberalizacji, ktre odbyway si w Polsce, jak i w ZSRR
kierowanym przez Michaia Gorbaczowa. W roku 1987 Gustav Husak ustpi ze
stanowiska sekretarza KC KPCz, a jego nastpc zosta, wbrew woli liberaw,
zatwardziay komunista Milos Jakes. Zmiana ta przyspieszya konsolidacj i
zjednoczenie czechosowackiej opozycji, ktra to osigna kulminacj w dniach 15-22
stycznia 1989, kiedy to zorganizowano wielk demonstracj w rocznic mierci Jana
Palacha, mimo to siy porzdkowe brutalnie rozbiy pochd. Domagano si
demokratyzacji ycia spoeczno-politycznego Karta77 w czerwcu 1989 ogosia
formalnie tzw. Kilka Zada, w ktrej wezwaa do demokratyzacji. Kolejne protesty
miay miejsce w sierpniu i w padzierniku 1989. Przeomowe okazay si demonstracje
z 17-19 listopada 1989, kiedy to tum na ulicach Pragi zmusi do faktycznego oddania
wadzy (tzw. aksamitna rewolucja inne zagadnienie). W grudniu 1989 utworzono
nowy rzd z Marianem Calf na czele, a prezydentem CSTRS zosta Vaclav Havel.
Pierwsze wolne wybory parlamentarne odbyy si 8 czerwca 1990, kiedy to koalicja
antykomunistyczna zdobya ponad 50% mandatw. Co ciekawe, przewodniczcym
parlamentu zosta znany z praskiej wiosny Aleksander Dubcek.
Wkrtce po odzyskaniu niepodlegoci symbolem stao si opuszczenie wojsk Armii
Czerwonej do gosu doszy antagonizmy midzy Czechami a Sowakami. Sowacja,
dyskryminowana w czasie komunizmu domagaa si penej niepodlegoci, tendencje
te popieraa prawicowa Obywatelska Partia Demokratyczna Vaclava Klausa, ktra
gotowa bya pozby si Sowacji, zapnionej gospodarczo i kulturalnie.
Przeprowadzone wybory parlamentarne w 1992 przyniosy sukces teje partii,
skutkiem byo uzyskanie suwerennoci przez Sowacj, a dat rozwizania
Czechosowacji ustalono na 1 stycznia 1993.

WGRY
Pod koniec lat osiemdziesitych sytuacja ekonomiczna Wgier stawaa si coraz
bardziej dramatyczna rosa inflacja oraz zaduenie kraju. To spowodowao dania

demokratyzacji ycia i liberalizacji. Skutkiem byo ustpienie zagorzaego komunisty

Janosa Kadara ze stanowiska sekretarza generalnego WSPR 22 maja 1988 roku,
tworzc dla siebie dekoracyjne stanowisko honorowego szefa partii. Stanowisko
sekretarza przej Karol Grosz, dotychczasowy premier, szefem rzdu zosta za
zwolennik reform Laszlo Nemeth. Tempo przemian zachodzcych na przykad w Polsce
czy w ZSRR pokrzyoway plany komunistw, chccych utrzyma si jak najduej przy
wadzy. 8 maja 1989 Kadar zosta pozbawiony wszelkich stanowisk w partii i w
pastwie, 2 miesice pniej zmar. Do rangi symbolu urs fakt, e jego mier
nastpia tego samego dnia, gdy wgierski Sd Najwyszy ogosi pen rehabilitacj
Imre Nagya, bohatera powstania wgierskiego.
Koniec epoki tzw. kadaryzmu otworzy moliwo rozmw midzy opozycj a rzdem
miay one miejsce w okresie od 13 czerwca do 18 wrzenia 1989 roku (tzw. obrady
Trjktnego Stou). Uzyskano zgod komunistw na utworzenie wielopartyjnego
systemu na Wgrzech, sama WSPR staa si Wgiersk Parti Socjalistyczn, zblion
pogldami do zachodnich socjaldemokracji.
Gwnym osigniciem obrad byo przeprowadzenie wolnych wyborw
parlamentarnych 25 marca 1990 i 8 kwietnia 1990 roku. Przyniosy one zwycistwo
opozycji antykomunistycznej, ktra cznie zdobya okoo 70% mandatw. W wyniku
zwycistwa pierwszym niekomunistycznym prezydentem zosta Arpad Goncz, a ekipa
opozycji antykomunistycznej rozpocza proces penej demokratyzacji, czego skutkiem
byo chociaby wycofanie si Armii Czerwonej z Wgier w 1991 roku.

NIEMIECKA REPUBLIKA DEMOKRATYCZNA

Pierwsze protesty przeciwko wadzy komunistw wybuchay ju w poowie lat
osiemdziesitych, jednake byy one brutalnie pacyfikowane przez Stasi. Gdy
ogoszono polityk gasnosti demonstracje powrciy ze zdwojon si. Pocztek
przemian natomiast ogasza si na maj 1989, kiedy to w NRD odbyy si wybory
komunalne, ktre okazay si zwycistwem komunistw. Zdobyli oni 98,85% gosw, co
dobitnie pokazuje, i dopuszczono si ogromnych faszerstw. Wtedy to doszo do
czego niebywaego na standardy pastw bloku wschodniego jeden z ruchw
opozycyjnych wystpi na drog sdow przeciwko faszerstwom. Wkrtce jednak
pojawi si nowy powd, ktry rozwcieczy i tak ju niezadowolonych obywateli.
Wadze NRD w czerwcu 89 jako jedne z niewielu na wiecie popary dziaania
chiskich komunistw, ktre krwawo rozprawiy si ze studentami na Placu Tiananmen
w Pekinie. Rozpocz si masowy exodus obywateli na Zachd przez Wgry, ktre
otworzyy swoje granice z Austri, obywatele szukali te schronienia w ambasadach
RFN w Pradze i w Warszawie. Natomiast centrum opozycji NRD sta si Lipsk, gdzie
cotygodniowo odbyway si pokojowe marsze.
Kryzys osign swoje apogeum 7 X 1989, kiedy to Erich Honecker, pomimo
dramatycznej sytuacji w pastwie, zorganizowa obchody 40-lecia istnienia NRD.
Podczas rozmw Honeckera i Gorbaczowa wezwano do wprowadzenia radykalnych
zmian. W tym samym czasie dochodzio do gwatownych zamieszek w Berlinie, Lipsku
czy Halle. Jak wiadomo, wojsko i Stasi gotowe byy do ostatecznej rozprawy z opozycj,
jednak 18 padziernika nastpio przesilenie Erich Honecker ustpi ze stanowiska
sekretarza generalnego SED, na jego miejsce zasiad komunista Egon Krenz. Chcia on
broni monopolu partii, wprowadzajc uatwienia w podrowaniu dla obywateli,
amnesti dla aresztowanych opozycjonistw, obieca kary dla najbrutalniejszych
funkcjonariuszy Stasi. Byo to bezowocne, poniewa 4 listopada 1989 roku w Berlinie

doszo do demonstracji, w ktrej wzio udzia milion osb, domagajcych si wolnych

wyborw, wolnoci prasy i penej swobody podrowania. Owocem tych protestw
stao si otwarcie granicy z RFN 9 listopada 1989 roku.
28 listopada 1989 kanclerz RFN Helmut Kohl opracowa 10-punktowy plan dziaania
prowadzcy do demokratyzacji oraz zjednoczenia Niemiec. Kolejne tygodnie przyniosy
niesychan aktywno opozycji powstaway dziesitki organizacji, najwiksz z nich
byo za Nowe Forum. Pierwsz form udziau niezalenych ugrupowa byy obrady
okrgego stou, na ktrych ustalono dat wolnych wyborw na 6 maja 1990. Jednak w
samym NRD nie malao napicie masowe demonstracje skierowane przeciw SED
doprowadziy chociaby do zajcia siedziby byej Stasi w Berlinie. Nadal trway ucieczki
mieszkacw NRD do RFN. W 1989 osiedlio si w Zachodnich Niemczech 344 tysice
mieszkacw NRD, w samym styczniu 1990 byo to 58 tysicy osb. W tej sytuacji
ustalono, e powszechne wybory naley przyspieszy i ustalono dat na 18 marca
1990. Wybory, z rekordow 93,5% frekwencj, przyniosy zwycistwo Sojuszowi na
Rzecz Niemiec, popartemu przez Helmuta Kohla (niecae 50% gosw), pozostae
miejsca to SPD i PDS. Wyborcy poparli Sojusz, poniewa roztacza on wizj Kohla o
szybkim i bezbolesnym zjednoczeniu pastwa niemieckiego. Nowy rzd NRD rycho
skoncentrowa si na przygotowaniach do niego, pomimo perturbacji w koalicji. 23
sierpnia 1990 parlament NRD stosunkiem gosw 294 za do 63 przeciw przyj ustaw
o wstpieniu NRD do RFN na zasadach zachodnioniemieckiej Ustawy Zasadniczej.
Szczegy za ustalono i przyjto w Ukadzie Zjednoczeniowym z 31 sierpnia 1990,
zgodnie z ktrym zjednoczenie miao nastpi 3 padziernika 1990 roku.

RUMUNIA
W Rumunii Jesie Ludw miaa najkrwawszy przebieg. Zamach stanu z 1989 mia
zrealizowa 2 cele obalenie dyktatora Ceausescu i zapewnienie poparcia dla nowej
ekipy rzdzcej. Pretekstem do wybuchu niezadowolenie w Rumunii staa si sprawa
przeniesienia jednego z wgierskich pastorw Laszlo Tokesa. Ten odmwi i
powiadomi, e trzeba go bdzie przenosi si. Oburzeni wierni rozpoczli szturm na
lokaln siedzib partii, a wadze podjy decyzj o uyciu siy w stosunku do
demonstrantw, co niewtpliwie zaognio sytuacj. rodowiska opozycyjne domagay
si usunicia dyktatora i zaprzestania uycia siy. 20 grudnia 1989 Ceausescu
wypowiedzia si publicznie o nadchodzcej interwencji radzieckiej i zwoa na
nastpny dzie wiec poparcia dla komunistw i jego samego. Skoczy si on ogromn
klsk i by pocztkiem do walk w Bukareszcie. W dniach 20-21 grudnia zamieszki
objy wszystkie wiksze miasta Rumunii. Dyktator, odcity od wiata w budynku
Komitetu Centralnego wprowadzi stan wyjtkowy, a 22 grudnia postanowi uciec
helikopterem z Bukaresztu. Jednake zosta on schwytany, po krtkim procesie
skazany wraz z on Elen na mier. Sama egzekucja miaa miejsce 25 grudnia 1989.
W dzie aresztowania dyktatora wadz przeja grupa komunistw pod
przywdztwem Iona Iliescu, ktra nakazaa wojsku powrt do koszar, a sama siebie
okrelia Frontem Ocalenia Narodowego. 29 grudnia powsta rzd rewolucyjny, gdzie
niekomunistom przypady 2 miejsca. Pierwsze wolne wybory odbyy si w maju 1990,
w ktrych opozycja poniosa druzgocc porak, gdy Front Ocalenia Narodowego,
ktry stopniowo przeksztaca si w Rumusk Parti Socjaldemokratyczn uzyska
66% gosw, a w wyborach prezydenckich zwyciy Iona Iliescu.

BUGARIA
W latach 1988-1989 aktywno opozycji stopniowo wzrastaa, co spowodowao
zdecydowane dziaania bugarskich komunistw. Fala spoecznego niezadowolenia
osigna gigantyczne rozmiary 20 maja 1989, kiedy to wojsko zamordowao 30
uczestnikw pokojowych demonstracji. Prby spacyfikowania demonstracji przez
wadze okazyway si nieudane, bunty miay miejsce w samym kierownictwie BPK.
Przeciwnicy I sekretarza iwkowa z byym szefem MSZ Petyrem Madenowem
oskaryy iwkowa o zrujnowanie gospodarki bugarskiej i wypdzenie setek tysicy
Turkw. Dziaacze ci, majc poparcie Gorbaczowa odsunli iwkowa od wadzy 10
listopada 1989, a nowym sekretarzem zosta Madenow. Pod wpywem trwajcych
demonstracji rozpocz si dialog z opozycj i demokratyzacja ycia spoecznopolitycznego. W styczniu 1990 zniesiono przepis o kierowniczej roli partii, w tym
samym czasie rozpoczy si obrady okrgego stou. Efektem byo zachowanie
socjalistycznego ustroju pastwa, autonomia dla Turkw bugarskich oraz ustalenie
wyborw na 8 czerwca 1990 roku, ustalenia nie dotyczyy kwestii gospodarczych. Co
wane, miadce zwycistwo odniosa Bugarska Partia Socjalistyczna
(postkomunici) z powodu niespjnoci programu bugarskiej opozycji. Prezydentem
zosta Madenow, jednak po ujawnieniu dokumentw, i zamierza on uy siy
przeciwko demonstrantom doprowadzono do jego dymisji, nastpc jego zosta
opozycjonista eliu elew. Za symboliczny kres komunizmu przyjmuje si 29 listopada
1990, kiedy to upad postkomunistyczny rzd ukanowa, a na jego miejsce powsta
taki z udziaem opozycji, ktra przeja resorty gospodarcze, co dao moliwo
reformy np. polityki cenowej.
39. Rozpad ZSRR.
1988-1991 autonomie i niepodlegoci. 1988 Zjazd deputowanych Ludowych, 3podzia
wyniszczajcy wycig z zachodem
Afganistan jako mier ZSRR
Pierwszego kwietnia 1991 roku przestay istnie struktury wojskowe Ukadu
Warszawskiego. Nastpio to z inicjatywy Moskwy, ktra chciaa unikn
indywidualnego wychodzenia pastw z Ukadu. Pierwszego lipca tego roku rozwizano
Ukad Warszawski ostatecznie. Zaamywaa si rwnie RWPG (Rada Wzajemnej
Pomocy Gospodarczej), ktra bya drugim filarem istnienia bloku wschodniego.
Ostatecznie rozwizano j 28 czerwca 1991 roku (a waciwie 90 dni po tej dacie, tak
mwi dokument). Jej rozwizanie, sprawio jeszcze wiksze trudnoci gospodarcze w
ZSRR. Poszczeglne kraje ZSRR zaczy ogasza niepodlego- w kolejnoci Litwa,
Estonia, Gruzja, otwa, Ukraina, Uzbekistan. Modawia, Biaoru, Turkmenistan,
Tadykistan, Azerbejdan, Kazachstan, Kirgistan, Armenia. Saby wpywy rzdu
centralnego co doprowadzio do konserwatywnego puczu w Moskwie w sierpniu 1991
roku. Pucz si zaama, ale przeszkodzi planom ponownej federacji. Po negocjacjach
podpisano 8 grudnia 1991 roku na spotkaniu w Puszczy Biaowieskiej umow, ktra
ogaszaa powstanie Wsplnoty Niepodlegych Pastw i zakoczenia istnienia ZSRR.
Porozumienie ustalono ostatecznie w Amacie 21 grudnia 1991 roku. Kres istnienia
ZSRR nastpi 31 grudnia 1991 roku w Misku, gdy ogoszono pocztki funkcjonowania
WNP, a sam Gorbaczow 5 dni pniej przekaza ca wadz Jelcynowi i poegna si ze
spoeczestwem jako prezydent.

40. Bilans zimnej wojny.

Zimna wojna trwaa od 1946 r. - czyli od rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i

ustanowienia w Europie rodkowej wycznej strefy wpyww ZSRR, natomiast jej
koniec datuje si na rok 1989 - kiedy to doszo do upadku muru berliskiego symbolu
zimnowojennego podziau. Najwaniejsz przyczyn zakoczenia zimnej wojny byy
dziaania Michaia Gorbaczowa. Zosta on wybrany na przywdc ZSRR w 1985 r. jako
najmodszy i zarazem najmniej dowiadczony czonek Biura Politycznego. Miao to
wpyw na jego polityk wprowadzenia pierestrojki, gasnosti i uskorienji.
Do
przyczyn porednich zaliczamy mikk si liberalnych idei oraz zbytnie rozcignicie
liberalne ZSRR. Przyczynami pierwotnymi byy: upadek ideologii komunistycznej i
klska radzieckiej gospodarki. Do upadku ideologii przyczynia si reforma jawnoci
wprowadzona przez Gorbaczowa. Natomiast powodem klski gospodarczej bya zbyt
dua produkcja na rzecz wojska oraz wyniszczajcy wycig zbroje z Zachodem.
Niemay wpyw na rozwj i przebieg zimnej wojny mia proces instytucjonalizacji
stosunkw midzynarodowych. Po stronie zachodniej doszo do utworzenia m.in. Unii
Zachodnioeuropejskiej, EWWiS, EWG, NATO i Rady Europy. Szczeglnie proces
tworzenia struktur wojskowych NATO zosta odebrany przez ZSRR jako wrogi. Szal
goryczy przelao przyczenie do nich RFN w 1955r. Stao si to pretekstem do
utworzenia przez pastwa blok socjalistycznego Ukadu Warszawskiego. Innymi
organizacjami Europy rodkowo-Wschodniej by m.in. Kominform i Rada Wzajemnej
Pomocy Gospodarczej.
8 grudnia 1991r. doszo do rozpadu ZSRR. Na mocy porozumienia podpisanego przez
przywdcw Biaorusi, Rosji i Ukrainy w daczy Wiskula pod Brzeciem, przesta istnie
ZSRR, a w jego miejsce utworzono Wsplnot Niepodlegych Pastw. WNP zrzeszao 12
czonkw, jednak po wycofaniu si z jej struktur Gruzji pozostao ich 11. Efektem
rozpadu Zwizku Radzieckiego bya diametralna zmiana sytuacji midzynarodowej. Na
arenie wiatowej pozostao jedno supermocarstwo USA. Na terenie byego ZSRR
powstao 15 nowych republik. S to: Federacja Rosyjska, Estonia, otwa, Litwa,
Biaoru, Ukraina, Modawia, Gruzja, Armenia, Azerbejdan, Kazachstan, Kirgistan,
Turkmenistan, Tadykistan oraz Uzbekistan. Doszo do wytworzenia na tym obszarze
wielu wzajemnych powiza i zalenoci. Powstao kilka organizacji skupiajcych
pastwa byego Zwizku Radzieckiego. Dzieli si je ze wzgldu na zaangaowanie w
ich strukturach Rosji, na te z i bez jej udziau. Maj one gwnie za zadanie utworzenie
stref wolnego handlu, uatwianie wymiany handlowej pomidzy czonkami, rozwj
wsppracy politycznej i ekonomicznej, oraz zwikszenie niezalenoci wobec Federacji
Rosyjskiej. Upadek ZSRR umoliwi rwnie wycofanie wojsk radzieckich z Europy
Wschodniej oraz wiksz normalizacj stosunkw pastw tego rejonu z pastwami
postradzieckimi.
Pod koniec lat 80. i na pocztku 90. XX wieku miao miejsce wiele procesw i zdarze,
ktre mogy wiadczy o zakoczeniu zimnej wojny. Najczciej wymienianym
powodem zaamania si systemu dwubiegunowego jest upadek Zwizku Radzieckiego
31 grudnia 1991. Natomiast, istnieje jeszcze kilka istotnych wydarze, na ktre naley
zwrci uwag. Wrd nich czsto wymienia si nastpujce:
-Jesie Ludw. Rewolucje roku 1989, ktre obaliy ustroje komunistyczne i
spowodoway upadek tego ustroju w krajach Europy rodkowo-Wschodniej, poczwszy
od nasilenia ruchw opozycyjnych w Polsce do rozpadu Czechosowacji.
-Zjednoczenie Niemiec. Poniewa podzia Niemiec na RFN i NRD by wynikiem konfliktu
zimnowojennego midzy Wschodem a Zachodem, logicznym wydaje si wniosek, e
upadek elaznej kurtyny i zjednoczenie obu czci pastw niemieckich w padzierniku
1990 roku rwnie miay oznacza zakoczenie zimnej wojny.
-Przyjcie Paryskiej Karty Nowej Europy. 21 listopada 1990 w Paryu zostaa podpisana
tzw. Karta Nowej Europy, proklamujca koniec trwajcej niemal p wieku konfrontacji
dwch blokw polityczno-wojskowych oraz pocztek nowej ery demokracji, pokoju i
jednoci.
-Rozwizanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (28 czerwca 1991) i Ukadu
Warszawskiego
(1 lipca 1991). W 1991 roku zostay rozwizane dwa najwaniejsze
sojusze Zwizku Radzieckiego sojusz polityczno-wojskowy (Ukad Warszawski) oraz

sojusz gospodarczy (RWPG), co oznaczao ostateczny upadek systemu

komunistycznego.
-Wycofanie wojsk rosyjskich z pastw byego Ukadu Warszawskiego. Terytorium Polski
wojska radzieckie zaczy opuszcza 8 kwietnia 1991 roku. 17 wrzenia 1993 roku
zostaa wycofana ostatnia grupa rosyjskich onierzy.
A take w wyniku Zimnej Wojny:
-Zdynamizowanie ruchw i pastw na Bliskim Wschodzie, ktre chciay skorzysta na
globalnej rywalizacji, co rwnie wpyno na dynamik dziaa spoecznych
-Wojny zastpcze, np. wojna w Afganistanie 1979-1989
-Porozumienia START I 1991 i START II 1993 mwice o redukcji broni atomowej (strach
przed wojn atomow i jej nastpstwami)
-Nowe technologie (pniej szybko udao si rozpocz podbj kosmosu)
-Bezkrwawe zakoczenie zimnej wojny jako niewtpliwy sukces polityki
-Ponowne zjednoczenie Niemiec
-Dokument kocowy Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie podpisany w
Helsinkach, wprowadzajcy "od Wadywostoku po Vancouver" wymiar praw czowieka.
Umoliwio to powstawanie jawnej opozycji w pastwach komunistycznych, w tym
Solidarnoci w Polsce.
-Rozpad Jugosawii - proces zapocztkowany w 1980 mierci byego przywdcy
Jugosawii Josipa Broz Tito, w wyniku ktrego stopniowo od 1991 doszo do rozpadu
Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosawii. W 1991 trzy z szeciu republik
tworzcych Jugosawi jednostronnie ogosiy niepodlego po przeprowadzonych
wczeniej referendach:
Republika Chorwacji (25 czerwca)
Republika Sowenii (25 czerwca)
Republika Macedonii (17 wrzenia)
5 kwietnia 1992 suwerenno ogosia rwnie Republika Boni i Hercegowiny. Po tym
rozpad Jugosawii sta si faktem. 28 kwietnia 1992 dwie pozostae republiki (Serbia i
Czarnogra) rozwizay formalnie Socjalistyczn Federacyjn Republik Jugosawii,
powoujc w jej miejsce Federaln Republik Jugosawii ze stolic w Belgradzie.
-Rozpad Czechosowacji 1.01.1993, jako aksamitny rozwd. Za autorw decyzji o
podziale Czechosowacji uwaa si Vclava Klausa i Vladimra Meiara. Klaus
stwierdzi, e odczytali oni nastroje spoeczne. Byy dysydent i pierwszy czeski minister
spraw zagranicznych Ji Dienstbier powiedzia z kolei, e bezporedni przyczyn
rozpadu pastwa byy wielkie osobiste ambicje zarwno Klausa, jak i Meiara, ktrzy
nie chcieli dzieli si wadz w pastwie, woleli by przywdcami swoich mniejszych
krajw i tak prowadzili negocjacje, by zakoczyy si one rozdzieleniem
Czechosowacji.
Zalety:
rozwj techniki ->pniej szybko udao si rozpocz podbj kosmosu, logistyki,
medycyny ratujcej, nakady finansowe na loty kosmiczne przyniosy w efekcie wiele
rozwiza dla ludnoci cywilnej, instytucjonalizacja stosunkw atwiejsza koordynacja
np. UZE, EWWiS, EWG, NATO, Rada Europy Ukad Warszawski, Kominform, RWPG,
zdynamizowanie ruchw i pastw na Bliskim Wschodzie, ktre chciay skorzysta na
globalnej rywalizacji, co rwnie wpyno na dynamik dziaa spoecznych,
bezkrwawe zakoczenie zimnej wojny jako niewtpliwy sukces polityki, ponowne
zjednoczenie Niemiec, dokument kocowy Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w
Europie podpisany w Helsinkach, wprowadzajcy "od Wadywostoku po Vancouver"
wymiar praw czowieka.
Wady:
Jeli patrze na przykadzie Polski to wojna dla rozwoju przemysu nie przyniosa
adnych korzyci a wrcz przeciwnie. Przemys zyskuje na wojnie tylko wtedy gdy ta
toczy si w innych krajach a zbyt mamy do obu walczcych stron(plan Marshall by

dobrym rozwizaniem nie tylko dla Europy ale i dla USA). W cywilizacji aciskiej wojna
jest to zastj i zniszczenie. Wojna przynosi korzyci cywilizacji turaskiej(np.Rosja)
gdy rozwija si ona dziki niej, zacofanie gosp. Europy rodkowo-Wschodniej.
Najwiksz wad s ofiary miertelne w Afganistanie (ponad 2 mln cywili po stronie
Mudahedinw, a strona sowiecka ok 15 tys.), Korei (S ponad 400 tys., N ponad 1
mln)i Wietnamie
Wady/zalety:
USA jedynym supermocarstwem

rozpad ZSRR i utworzenie WNP, spadek pozycji Rosji na arenie midzynarodowej,

postp technologiczny np. Internet, straty demograficzne w wyniku konfliktw
peryferyjnych, rozpad bipolarnego podziau wiata, hegemoniczna rola USA w
pozimnowojennym wiecie, problem uoenia nowego systemu stosunkw
midzynarodowych, zjednoczenie Niemiec, utrwalenie podziaw na wiecie np.
Pwysep Koreaski, rozpad Jugosawii, kryzys gospodarczy i trudna droga do
demokracji pastw byego bloku wschodniego.