Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Logiczne podstawy prawoznawstwa

Piotr ukowski
Katedra Logiki i Metodologii Nauk
Uniwersytet dzki

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

lukowski@filozof.uni.lodz.pl
(brak mojej odpowiedzi na dany mail oznacza, i tego maila nie otrzymaem)

Katedra Logiki i Metodologii Nauk

Instytut Filozofii
Uniwersytet dzki
ul. Kopciskiego 16/18, I pitro, pok.13
tel. (42) 635-61-34
dyur: poniedziaki, godz. 1200-1300

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Cytat dla tych studentw prawa, ktrzy uwaaj logik za straszn:

"Kassandra: Widz zniszczenie, widz katastrof.

Jest jeszcze gorzej, widz prawnikw!"
Woody Allen, Jej Wysoko, Afrodyta

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

WYKAD 1
dziay logiki, znaczenie, jzyk,
zdanie, sd, warto logiczna

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Literatura
[1] Kazimierz Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa 1965.
[2] Zygmunt Ziembiski, Logika praktyczna, PWN, Warszawa, [1959-] 2006.

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Dziay logiki
Logika

Semiotyka

Semantyka

Logika formalna

Syntaktyka

Oglna metodologia nauk

Pragmatyka

Psychologia spoeczna
Teoria manipulacji
6

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Znaczenie wyrae (Ajdukiewicz)

Kiedy powiemy, e dwie wypowiadajce si osoby bior dane wyraenie Z w tym
samym znaczeniu?

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Odpowied negatywna pierwsza:

Nie bior, gdy to samo wyraenie Z odnosz do rnych stanw rzeczy lub do rnych
obiektw, czyli gdy nie myl o tym samym np.

problem wieloznacznoci: Czy sowo piro oznacza przyrzd do pisania, czy cz

upierzenia ptakw?
problem nieostroci: Czy stara nauczycielka ma 30, czy 70 lat?
problem okazjonalnoci: Ktra ciana jest za moimi plecami?

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Odpowied negatywna druga:

Nie bior, gdy to samo wyraenie Z odnosz co prawda do tego samego, lecz pod
rnymi wzgldami, czyli gdy stosuj inn metod rozstrzygajc czy uycie
wyraenia Z jest poprawne.

1. sowo heksagon rozumiane jako oznaczajce wielobok o sumie ktw 720 lub
oznaczajce wielobok o dziewiciu przektnych
2. sowo ojciec rozumiane w sensie biologicznym lub prawnym

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Odpowied negatywna trzecia:

Nie bior, gdy funkcja uycia wyraenia Z jest rna.

Wypowied zoona z nastpujcych sw w podanej kolejnoci:

Stach pjdzie do szkoy
Czy chodzi tu o funkcj sprawozdawcz, pytajc, yczeniow (optatywn),
humorystyczn, czy rozkazujc?
Pomoc moe tu by brzmienie wypowiedzi. Jednak nie zawsze (np. powane
opowiadanie dowcipu).

10

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Odpowied negatywna czwarta:

Nie bior, gdy rne jest zabarwienie emocjonalne towarzyszce uyciu wyraenia Z

Jakie jest uycie sowa filozof (prawnik, literat, polityk, nauczyciel),

neutralne, pozytywne, czy negatywne?

Pomoc moe tu by brzmienie wypowiedzi. Jednak nie zawsze... (oczywicie).

11

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Podsumowanie:
Tosamo znaczenia wyraenia Z
zaley wic od jednoczesnego zajcia wszystkich nastpujcych warunkw:
- tosamoci tego do czego Z si odnosi (obiektu, stanu rzeczy)
- tosamoci metody rozstrzygania o poprawnoci uycia Z
- tosamoci funkcji uycia Z
- zgodnoci zabarwienia emocjonalnego towarzyszcego uyciu Z
Problem 1
Rozwamy sytuacj, w ktrej wyraenie pastwo prawa (ewentualnie, rwno wobec prawa) jest
stosowane w rozmowie dwch osb, z ktrych jedna reprezentuje mentalno prawn
pnocnoamerykask, druga za mentalno prawn poudniowoamerykask.
Ktra z czterech wyej przytoczonych przez Ajdukiewicza zgodnoci moe w tej sytuacji zaj, a ktra na
pewno nie zachodzi?
* Mentalno prawna pnocnoamerykaska oznacza przekonanie o (faktycznej) rwnoci wszystkich obywateli wobec prawa.
* Mentalno prawna poudniowoamerykaska oznacza przekonanie, i pewni obywatele (czonkowie elit) stoj ponad prawem.
(terminy te s analogiczne do mentalnoci podatkowej pnocnej i mentalnoci podatkowej poudniowej)

Problem 2
Czy w pastwie demokratycznym, zawd prawnika (polityka) moe by wykonywany przez czowieka o
poudniowoamerykaskiej mentalnoci prawnej?

12

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Jednak tosamo znaczenia uytego przez dwie osoby tego samego wyraenia Z, nie
dowodzi tego, e obie osoby myl to samo na temat Z lub na temat dotyczcy
wypowiedzi o Z!
Paradoks: ([1], str. 26)
Sowa su ludziom do ukrywania ich myli, uczu, de.
Wniosek Ajdukiewicza: ([1], str. 26)
Aby odgadn czyje myli naley bacznie obserwowa czyny tego kogo
a nie ogranicza si do suchania jego wypowiedzi.

Ha, ha, ha ... wyborco mdry po szkodzie!


13

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Std zwrot Ajdukiewicza w [1]:

wyraenie przy pewnym swym znaczeniu

14

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Jzyk
Jzykiem nazywamy zbir wyrae wraz z dwoma rodzajami regu: znaczeniowych i
skadniowych.

Problem:
Jak si uczymy obcego jzyka?
Banalna odpowied:
Poznajc jego sownik wraz z reguami skadniowymi.
(sownik jzyka, to zbir wyrae wraz z reguami znaczeniowymi)

15

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Jzyk naturalny
Jzyk sztuczny

Problem:
Czym si rni?

Czy spontanicznoci powstawania, rozwojem trwajcym w czasie, otwartoci,

wielostopniowoci, cisoci regu znaczeniowych i skadniowych?

16

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Poziomy jzyka
Jeli jzyk L1 suy do opisu wyrae jzyka L2, to powiemy, e L1 jest metajzykiem
jzyka L2.
Jzyki mog stanowi hierarchi, w ktrej jeden jzyk jest metajzykiem innego
jzyka.
Jzykiem pierwszego stopnia (przedmiotowym) jest jzyk, w ktrym wypowiadamy si
o rzeczywistoci nas otaczajcej (pozajzykowej).
Jzykiem drugiego stopnia jest jzyk, w ktrym wypowiadamy si o wypowiedziach
formuowanych w jzyku pierwszego stopnia.
Jzykiem (n+1) stopnia jest jzyk, w ktrym wypowiadamy si o wypowiedziach
formuowanych w jzyku n stopnia.

17

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Jzyk naturalny (np. polski) zawiera w sobie tak hierarchi (jest tak hierarchi), gdy
naley do niego kade wyraenie sformuowane przy pomocy sw jzyka naturalnego
przy zachowaniu jego regu skadniowych, bez wzgldu na stopie jzyka do ktrego
naley.
Przykad
stopie jzyka
jzyk przedmiotowy
jzyk 2-go stopnia
jzyk 3-go stopnia
jzyk 4-go stopnia
...itd.

zdanie w jzyku danego stopnia

Jan jest ospay.
Jan jest ospay jest krtkim zdaniem.
Jan jest ospay jest krtkim zdaniem jest zdaniem oznajmujcym.
Jan jest ospay jest krtkim zdaniem jest zdaniem
oznajmujcym jest zdaniem jzyka polskiego.
...

18

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Problem:
Jak si uczymy pierwszego w naszym yciu jzyka?

Brak banalnej odpowiedzi.

Pytanie pomocnicze:
W nauce tej dominuje ostensja (wskazywanie), czy definiowanie?

19

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Zdanie, warto logiczna, sd

Zdanie w sensie gramatycznym, to wyraenie o odpowiedniej strukturze.
Zdanie w sensie logicznym, to wyraenie posiadajce warto logiczn (np. prawdy lub
faszu)

Uwaga:
Zdaniem w sensie logicznym najczciej jest zdanie oznajmujce, ale moe by nim
take czasownik, rzeczownik (np. poar), zdanie pytajne (w znaczeniu retorycznym).

20

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Przykady wartoci logicznych stosowanych w logikach formalnych:

1, P, T - prawda, truth (wszystkie logiki formalne, w tym klasyczna)
0, F - fasz, falsehood (wszystkie logiki formalne, w tym klasyczna)
- dzi nieznana warto logiczna, ktra w przyszoci zastpiona zostanie przez
prawd lub fasz - warto logiczna zda orzekajcych o przyszoci
(trjwartociowa logika ukasiewicza)
U - nieznana warto logiczna, unknown (logika Kleenego)
N - bezsens, nonsens, nonsense (nie absurd!) (logika Bochwara)
liczby rzeczywiste (wymierne) z przedziau [0,1] - stopnie prawdy (logiki
rozmyte)

21

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Sd jest to myl, ktra zdaje spraw z pewnego stanu rzeczy.

Moment asercji (moment przekonania), to psychologiczny element, ktry wystpuje w
sdach wydanych a nie wystpuje w sdach tylko pomylanych.
Rodzaje sdw:
Sd wydany (przekonanie) - przekonaniem danej osoby jest kady sd, w ktry osoba
ta wierzy - jest do niego przekonana - wierzy w jego prawdziwo (silny moment
asercji).
Sd tylko pomylany (neutralny) - sdem tylko pomylanym danej osoby jest kady
sd, co do ktrego osoba ta nie jest przekonana - nie wierzy ani w jego prawdziwo,
ani w jego faszywo (brak momentu asercji).
Przypuszczenie - przypuszczeniem danej osoby e tak jest jest kady sd, dla
ktrego moment asercji dla tej osoby jest silniejszy dla sdu e tak jest ni dla sdu
e tak nie jest.
Wtpienie - wtpieniem danej osoby w to e tak jest jest kady sd, dla ktrego
moment asercji dla tej osoby jest silniejszy dla sdu e tak nie jest ni dla sdu e
tak jest.

22

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Zatem, z definicji sdu i zdania w sensie logicznym wynika, e zdanie w sensie

logicznym wyraa sd, czyli myl odnoszc si sprawozdawczo do jakiego stanu
rzeczy.

Innymi zdaniami, czyli tymi niebdcymi zdaniami w sensie logicznym, s zdania

ktre odnosz si do jakiego stanu rzeczy pytajco, pragnco, nakazujco, artobliwie
(humorystycznie). Reasumujc, w wypowiedziach mog wystpi zdania oznajmujce,
pytajne, optatywne, rozkazujce, humorystyczne. Wszystkie zdania oznajmujce i
tylko te zdania maj warto logiczn (Ajdukiewicz).

23

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Problem:
Jakie powinno by kryterium prawdy i faszu?

Rodzaje kryteriw prawdy i faszu:

klasyczne - prawdziwym jest sd zgodny z rzeczywistoci
koherencyjne - prawdziwym jest sd zgodny (spjny, niesprzeczny) z innymi sdami
oczywistoci (intuicyjne) - prawdziwym jest sd, ktry wydaje si by oczywistym
(zgodno z norm transcendentaln, z ktrej wynikaj nakazy (normy), a wic i nasza
wzgldem nich powinno - Rickert)
strukturalne (formalno-logiczne) - prawdziwo sdu wynika z budowy skadniowej
zdania go wyraajcego, moe te by wypadkow prawdziwoci i faszywoci innych
sdw
autorytetu - prawdziwym jest sd wypowiedziany przez kogo obdarzonego
autorytetem lub przez znawc tematu (prestiowy orodek naukowy, ekspert z danej
dziedziny, wiarygodna gazeta/stacja tv)
zgody powszechnej - prawdziwym jest sd podzielany przez wikszo ludzi
pragmatyczne - prawdziwym jest sd, ktry jest poyteczny
24

Piotr ukowski, Wykad dla studentw prawa

Dwie wane uwagi:

1. Dla kadego powyszego kryterium prawdy istnieje sytuacja, w ktrej rozsdnym
wydaje si by zastosowanie tego kryterium.
2. Dla kadego powyszego kryterium prawdy istnieje sytuacja, w ktrej rozsdnym
wydaje si by powstrzymanie si od zastosowania tego kryterium.

25