Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Transnacional;
Teoria
da
ABSTRACT
The question that is intended to be answered in this article is: how to study the
Transnational Organized Crime, in the sphere of International Relations, based
on the concepts and premises of the Interdependence Theory? To do this, the
artic le identifies and discusses about the concepts and premises of the
1
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
Organized
Crime;
Interdependence
Theory;
INTRODUO
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
Organizado
Transnacional
e,
por
fim,
apresentar-se-o
algumas
como
corporaes
multinacionais,
movimentos
sociais
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
Para entender o que so estes efeitos e como eles podem ser identificados
necessrio,
primeiramente,
destacar
as
noes
de
dependncia
das
formas
pela
qual
os
governos
influenciam
as
relaes
de
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988, p. 22.
Grifos no original.
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
vulnerabilidade
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988, PP. 2425. Grifos no original.
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988, p. 26.
10
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988, p. 29.
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
estrategicamente,
vulnerabilidade
sempre
mais
importante
que
11
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
12
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
13
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
foreign
policy
organs
of
governments1 6
como
interao
14
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988, p. 41.
15
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
16
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Transnational Relations and World Politics: an Introduction. 1971, p. 331.
17
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Transnational Relations and World Politics: an introduction. 1971, p. 332.
18
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Transnational Relations and World Politics: an introduction. 1971, p. 335.
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
Transnacionais agem atravs das fronteiras, sem passar pelo controle dos
governos mas, muitas vezes, com a cumplicidade de agentes estatais.
2
O
CRIME
ORGANIZADO
CARACTERSTICAS
TRANSNACIONAL:
DEFINIES
Transnacional2 0 .
Em
razo
disso,
algumas
das
definies
19
oportuno salientar que o fenmeno aqui estudado no inclui o terrorismo. O terrorismo tambm uma forma
de criminalidade organizada, contudo, tendo em vista que seus objetivos so polticos e que seus agentes
atuam, normalmente, com objetivo de modificar o status quo nacional ou internacional, no ser abordado
neste trabalho devido s suas peculiaridades. Portanto, o que tratado aqui o Crime Organizado stricto
sensu, ou seja, aquele que atua buscando benefcio econmico e no tem interesse na modificao do status
quo, uma vez que procura manter-se oculto e beneficiar-se das estruturas existentes. (FERRO, Ana Luiza
Almeida. Crime Organizado e Organizaes Criminosas Mundiais. 2009. p. 345-346.)
20
21
A Conveno das Naes Unidas contra o Crime Organizado Transnacional foi firmada no ano de 2000, entrou
em vigor em 29 de Setembro de 2003 e conta atualmente com 147 signatrios (ONU, 2010).
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
22
23
24
FERRO, Ana Luiza Almeida. Crime Organizado e Organizaes Criminosas Mundiais. 2009.
25
As caractersticas apontadas pela autora so praticamente as mesmas elencadas no Projeto de Lei n. 7223/02,
o qual foi baseado nos estudos de Luis Flvio Gomes e Ral Cervini, que pretende inclu-las como elementos
que, conjugados, serviro para identificar uma organizao criminosa.
26
FERRO, Ana Luiza Almeida. Crime Organizado e Organizaes Criminosas Mundiais. 2009, p. 497.
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
GOMES, Abel Fernandes. Crime Organizado e suas Conexes com o Poder Pblico. 2000. p. 6.
28
De acordo com o artigo 2, letra b, da Conveno (CONVENO, 2008, p. 74), infrao grave o ato que
constitua infrao punvel com uma pena de privao de liberdade, cujo mximo no seja inferior a quatro anos
ou com pena superior. Por sua vez, as infraes enunciadas na Conveno so: participao em grupo
criminoso organizado, lavagem de dinheiro, corrupo e obstruo justia.
10
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
identificados
eliminados,
se
continuar
havendo
demanda
e/ou
atividades
criminosas
motivadas
pelo
ganho
financeiro
que
tenham
implicaes internacionais. 3 0
Apesar dessas afirmaes, o estudo no menosprezou as Organizaes
Criminosas. O UNODC destacou a importncia das tradicionais Organizaes
Criminosas, como as Trades Chinesas, a Camorra italiana, os cartis mexicanos,
etc., especialmente pelas suas redes de influncia e seus controles geogrficos
que facilitam os negcios criminosos. Uma das concluses desse trabalho a de
que esses grupos conseguem um grande poder com suas aes e com isto
passam a mediar relaes criminosas, prprias ou de outros grupos menos
organizados e poderosos. Entretanto , cada grupo de criminosos apenas mais
um participante nesse mercado, e no a fonte dele.3 1
29
30
31
11
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
sindicatos
criminosos,
tradicionalmente,
organizam-se
de
forma
Although there have been multibillion dollar estimates of the size of the child pornography industry, the
existing data do not support an estimate of more than 1 billion dollars globally, with US$250 million likely a
better approximation. Clearly, child pornography is not a crime that can be reduced to a dollar figure. (UNODC.
The Globalization of Crime: a transnational organized crime assessment. 2010. p. 12)
33
Os crimes constantes no estudo analisado so: trfico de pessoas; trfico de migrantes; trfico de cocana;
trfico de herona; trfico de armas; trfico de recursos ambientais; trfico de produtos falsificados; pirataria
martima; e, crimes cibernticos.
34
35
36
12
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
que consigam comunicar-se dentro da rede, ou seja, desde que compartilhem os mesmos cdigos de
comunicao (por exemplo, valores ou objetivos de desempenho). Uma estrutura social com base em redes
um sistema aberto altamente dinmico suscetvel de inovao sem ameaas ao seu equilbrio. (CASTELLS,
Manuel. A era da informao: Economia, sociedade e cultura. 2006. p. 566)
37
Contudo, segundo Ferro a opo por uma estrutura horizontal no seio de uma organizao criminosa [...] no
implica desconsiderao pela hierarquia, a qual , normalmente, bastante rgida. (FERRO, Ana Luiza Almeida.
Crime Organizado e Organizaes Criminosas Mundiais. 2009. P. 275)
38
CASTELLS, Manuel. A era da informao: Economia, sociedade e cultura. 2000.; OLIVEIRA, Fernando Moreno
M. de. Redes Narcotraficantes e Integrao Paralela na Regio Amaznica. 2006.
39
CERVINI, Ral. Nuevos aportes al analisis de delito organizado como fenmeno global. 1997.; FERRO,
Ana Luiza Almeida. Crime Organizado e Organizaes Criminosas Mundiais. 2009.; GOMES, Abel
Fernandes. Crime Organizado e suas Conexes com o Poder Pblico. 2000.
40
GOMES, Abel Fernandes. Crime Organizado e suas Conexes com o Poder Pblico. 2000.
13
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
na
realidade
destes
lugares.4 4
Conforme
mesmo
autor,
Por nuestra parte, [...] la nica condicin em la cual puede funcionar uma organizacin permanente y de gran
escala es aqulla en que los agentes de la represin estn neutralizados de algn modo, generalmente por la
corrupcin. Esto, a su vez, slo es factible cuando el crimen y la corrupcin no lesionan los intereses o los
mrgenes de toleancia ticade los grupos dominantes de la sociedade. Entendemos por la mrgene de
tolerancia tica la retrica de valores formales cuyo transbasamiento retroalimenta conflictos
convencionalmente acotados. (CERVINI, Ral. Nuevos aportes al analisis de delito organizado como
fenmeno global. 1997. p. 254)
42
43
44
45
14
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
46
All this illustrates that organized crime is not a niche subject, of interest only to professional investigators and
Hollywood directors. It has become central issue in international affairs, an important factor in the global
economy, and an immediate reality for people around the world. Aside from the direct effects drug addiction,
sexual exploitation, environmental damage and a host of other scourges organized crime has the capacity to
undermine the rule of law and good governance, especially in developing countries. It is time the topic be
placed where it belongs: at the center of our understanding of a globalized world. (UNODC. The Globalization
of Crime: a transnational organized crime assessment. 2010. p. 20)
15
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
47
CASTELLS, Manuel. A era da informao: Economia, sociedade e cultura. 2000.; OLIVEIRA, Fernando Moreno
M. de. Redes Narcotraficantes e Integrao Paralela na Regio Amaznica. 2006.; UNODC. The
Globalization of Crime: a transnational organized crime assessment. 2010.
48
49
NAM, Moiss. Ilcito: O ataque da pirataria, da lavagem de dinheiro e do trfico economia global. 2006, p.
18.
50
16
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
51
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
52
53
54
17
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
aspectos
apontados
permitem
destacar
que
Crime
Organizado
55
56
UNODC. The Globalization of Crime: a transnational organized crime assessment. 2010, p. 36.
57
OLIVEIRA, Fernando Moreno M. de. Redes Narcotraficantes e Integrao Paralela na Regio Amaznica.
2006.
58
18
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
59
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Poder e Interdependencia: La poltica mundial en transicin. 1988.
60
NAM, Moiss. Ilcito: O ataque da pirataria, da lavagem de dinheiro e do trfico economia global. 2006.;
UNODC. The Globalization of Crime: a transnational organized crime assessment. 2010.
61
62
19
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
CONSIDERAES FINAIS
UNODC. The Globalization of Crime: a transnational organized crime assessment. 2010, p. 277.
64
KEOHANE, Robert; NYE, Joseph. Transnational Relations and World Politics: an introduction. 1971.
20
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
21
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
funcionais
da
questo,
alm
de
permitir
identificar
suas
22
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
23
CARDOSO. Arisa Ribas. O crime organizado transnacional: um estudo introdutrio da questo na perspectiva da
teoria da interdependncia. Revista Eletrnica Direito e Poltica, Programa de Ps-Graduao Stricto Sensu em
Cincia
Jurdica
da
UNIVALI, Itaja, v.6, n.1, 1 quadrimestre
de
2011.
Disponvel em:
www.univali.br/direitoepolitica - ISSN 1980-7791
Braslia,
Braslia,
2007.
Disponvel
em:
<
http://bdtd.bce.unb.br/tedesimplificado/tde_busca/arquivo.php?codArquivo=175
5>. Acesso em: 18 maio 2010.
ONU.
United
Nations
Treaty
Collection.
Disponvel
em:
2004.
pp.
9-24.
Disponvel
em
<http://www.piie.com/publications/chapters_preview/381/2iie3705.pdf>. Acesso
em: 06 jun. 2010.
UNODC. The Globalization of Crime: a transnational organized crime
assessment. 2010. Disponvel em: <http://www.unodc.org/documents/data-andanalysis/tocta/TOCTA_Report_2010_low_res.pdf>. Acesso em: 04 jul.2010.
WERNER, Guilherme Cunha. O Crime Organizado Transnacional e as Redes
Criminosas: presena e influncia nas relaes internacionais contemporneas.
2009. 241 f. Tese (Doutorado em Cincia Poltica) Faculdade de Filosofia,
Letras e Cincias Humanas, Universidade de So Paulo, So Paulo, 2009.
Disponvel
em:
<http://www.cnj.jus.br/cji/bitstream/handle/26501/1001/Tese_crimeorganizado
_guilhermecunha.pdf?sequence=1>. Acesso em: 29 mar. 2010.
24