1-4 .

EJ5tH,t

(o

Anna Jnpek-Bnsiacka

Biblioteka Uniwersytecka
w Warszawie

I1111111
III II
1000668396
WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN
WARSZAWA 2009

Projekt

okadki

Maryna

Winiewska

i stron

tytuowych

Redaktor

IW. 5 5 8 11 Q,

- Malgorzata Konarzewska
Redaktor inicjujcy

Anna

Kdziorek
I

Recenzenci

Prof. dr hab. Barbara Kielar

Prof. dr hab. Alicja Pisarska
v

Le droit a miJJe bouches

Copyright by Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 2006

Prawo rozbrzmiewa

tysicem gosw

Cerard Cornu
ISBN 978 c83-01-14854-6

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

02-676 Warszawa, ul. Postpu 18
tel. 0226954321; faks 022 6954031
e-mai: pwn@pwn.com.pl; www.pwn.pl

Buw-n-AO
osnu\-

't~ JAD

u.o.

treci

Spis

Wstp

1.. Waciwoci polskiego dyskursu prawnego

2.. Waciwoci

anglojzycznego

16

dyskursu prawnego /

44

Przekad

3.

umw cywilnoprawnych i .handlowych w obrocie

gospodarczym / 87

4.

Przekad

dokumentw z zakresu prawa

5.

Przekad

aktw normatywnych /

6.

Przekad

aktw prawnych Unii Europejskiej

7.

Przekad sdowy

Podsumowanie /
Bibliografia /

spek

113

137
/

172

209

230

234

sowniki

Polecane
Przekady

terminologii prawniczej (i ekonomicznej) / 249

prawa polskiego i zbiory prawniczych tekstw paralelnych /

Indeks rzeczowy /

252

250

Wstp

Niniejsza publikacja jest powicona teorii i praktyce przekadu prawnego. Opis waciwoci semantycznych, pragmatycznych oraz tekstowych
polskiego i angielskiego dyskursu prawnego stanowi punkt wyjcia do
analizy poszczeglnych gatunkw prawnych, w szczeglnoci umw i innych dokumentw najczciej stosowanych w obrocie gospodarczym,
aktw normatywnych i aktw prawnych Unii Europejskiej, Dodatkowo
ksika porusza problematyk szczeglnego rodzaju tumaczenia - przekadu sdowego.

W swoich podstawach metodologicznych praca opiera si na lingwistyce, translatoryce i na zagadnieniach teorii prawa, wykorzystujc
aparat pojciowy wspczesnej pragmatyki komunikacji i analizy dyskursu. Jzyk prawa jest interpretowany w kategoriach dyskursu prawnego, gdy takie rozumienie jzyka prawa najwierniej oddaje specyfik
komunikacji prawnej i interesujcego nas procesu tumaczenia tekstw
.prawnych. Jednoczenie dyskurs prawny stanowi form komunikacji
midzykulturowej, co jest istotnym elementem teorii przekadu prawnego i praktycznych trudnoci zwizanych' z tumaczeniem tego typu
tekstw.
Istnieje wiele definicji "dyskursu" i jest on chyba rwnie trudny do
zdefiniowania jak "jzyk" czy "komunikacja". Mona jednak przyj ogl- .
ne zaoenie, e dyskurs jest pewnym zdarzeniem komunikacyjnym, zatem obejmuje cao danego aktu komunikacji, tj. zarwno okrelon
werbalizacj (czyli tekst), jak i towarzyszce czynniki pozajzykowe, czyli
przede wszystkim kontekst uycia i uczestnikw komunikacji (Duszak

1998: 19). Tak rozumiany "dyskurs" - spoeczny akt komunikacji - niesie

za sob "konotacj "jzyk w uyciu". W rezultacie tekst jest nie tylko
produktem, ale i procesem, ktry ma charakter dynamiczny.
Wan cech niniejszego opracowania jest rwnie jego interdyscyplinarny charakter. czy ono dwa rodzaje wiedzy specjalistycznej:
lingwistyczn i prawnicz, oraz praktyczn wiedz zdobyt podczas wykonywania przez autork zawodu tumacza, tumacza przysigego, prawnika oraz wykadowcy uniwersyteckiego. Jest rwnie efektem wasnej
pracy badawczej i wykorzystuje wiedz zdobyt podczas pisania pracy
doktorskiej Legal Discourse as Cross-Cultural Communication. '
Niewtpliwie istnieje wzajemna zaleno midzy wiedz specjalistyczn a jzykiem tekstw uywanych w komunikacji specjalistycznej.
Triada jzyk wiedza - tekst umoliwia eksploracj czwartego elementu
- komunikacji specjalistycznej, ktra obejmuje jzyk specjalistyczny.
Takie podejcie zakada rnice w poziomach wiedzy specjalistycznej
midzy specjalistami a laikami. Zrnicowanie wiedzy, zdaniem Sagera
i innych (1980), konstytuuje jzyki specjalistyczne:

Zrnicowanie wiedzy

i niespecjalistyczn (ogln)
ley u podstaw zrnicowania uczestnikw komunikacji na ekspertw
i laikw w danej dziedzinie wiedzy, co znalazo odzwierciedlenie w modelu semantycznym H. Putnama (1975). Zrnicowanie wiedzy i jzykw,
ktrymi posuguj si eksperci i nieeksperci wpywa na sposb" w jaki
koherencja (powstajca w rozumieniu de Beaugrande'a i Dresslera
1981/1990 na podstawie wiedzy pozatekstowej) manifestuje si w tekcie
specjalistycznym przeznaczonym dla rnych adresatw (Lundquist 1991:
234; Lundquist 1989; por. szerzej na temat rnic midzy spjnoci
a koherencj Duszak 1998: 92 i nast.; analiza empiryczna tekstw przeznaczonych dla rnych odbiorcw u jopek 2001 a).
Teksty specjalistyczne niewtpliwie su osiganiu celw komunikacyjnych okrelonych ramami komunikacji specjalistycznej. Od innych
tekstw teksty prawne rni si funkcj "normatywn" (arevi 1997:
63), wyraajc nakazy, zakazy i dozwolenia, a take kreujc prawa i obowizki sankcjonowane przez prawo (por. Cornu 1990: 267).
na

specjalistyczn

Teksty prawne to teksty wadzy, podlegajce szczeglnemu rodzajowi interpretacji, ktra stanowi jeden z gwnych komponentw procesu translacji. rdem wadzy czy autorytetu pastwa, prawa, tekstw
prawnych oraz interpretatorw prawa jest przede wszystkim dyskurs
prawny, legitymizowany i sankcjonowany za pomoc rnych semiotycznych oznak hierachii, statusu i wadzy (por. np. Foucault 1972, 1989;
Fisher i Todd 1986; Gizbert-Studnicki 1986; Goodrich 1987; Habermas
1990).
Interpretacja tekstw prawnych, w przeciwiestwie do innych tekstw, wymaga znajomoci regu wykadni wypracowanych przez teoretykw prawa i logikw. Tumacz tekstw prawnych musi posiada dodatkow, niezbdn wiedz specjalistyczntake w rym zakresie, przy czym
najwaniejsza, niezalenie od systemu prawnego, jest wykadnia jzyko
wa, uwzgldniajca rol kontekstu prawnego. Interpretowanie prawa nie
jest wycznie procesem dekodowania, jak uwaa znakomita wikszo
teoretykw prawa, gdy musi uwzgldnia wiele innych pozatekstowych
aspektw znaczenia, co - mam nadziej - udao si pokaza w prezentowanej publikacji.
Dodatkowym elementem przekadu prawnego jest nowy typ kontekstu, w ktrym funkcjonuje dzisiaj komunikacja prawna, zwaszcza
wspczesne tendencje globalizacji i "europeizacji". Tumaczenie tekstw
prawnych jawi si jako bardzo istotne w dobie rozwoju procesw internacjonalizacji instytucji i norm prawnych (Szczepankowska 2004: 37),
dotyczy to zwaszcza szczeglnej roli tumaczenia w Unii Europejskiej
oraz wpywu tumaczonych tekstw na kultury prawne poszczeglnych
pastw czonkowskich.

strony prawo i dyskurs prawny s zjawiskami wielce

"Prawo rozbrzmiewa tysicem gosw", co w metaforycznym ujciu Gerarda Cornu (1990: 217) stanowi motto niniejszej pracy.
Ta wielogosowo powoduje trudnoci w jego interpretacji i przekadzie.
Z drugiej strony mona optymistycznie powiedzie, e dyskursy prawne
maj pewien wsplny rdze wynikajcy z samej natury prawa, struktura
za tekstw prawnych, niezalenie od systemu prawnego.iodzwierciedla
proces rozumowania prawniczego, ktry przebiega podobnie w przypadku tych samych gatunkw tekstw prawnych. Tumaczenie tektw prawnych jest - jak zdyam si przekona - nie tylko prawdziwym wyzwaniem dla tumacza, ale te fascynujc podr przez rne systemy,
kultury i dyskursy prawne.
Z jednej

wic

zrnicowanymi.

Rozdzia

1. jest i powicony opisowi cech semantycznych, pragmatycznych i tekstowych polskiego dyskursu prawnego. Analiza cech dokonywana jest w szerszym kontekcie polskiej kultury prawnej jako przykad
kultury systemu pra"Ya cywilnego (kontynentalnego). Znajomo kontekstu. prawnego oraz spoeczno-kulturowychuwarunkowa prawa jest niezwykle istotnym elmentern wykadni tekstw prawnych, bez ktrych
proces tumaczenia jest niemoliwy. Prezentowane podejcie interdyscyplinarne pozwala weryfikowa i uzupenia obserwacje pochodzce
z dwch odrbnych rde wiedzy. Dodatkowo, opis komunikacji prawnej
uwzgldnia wybrane i elementy kontekstu instytucjonalnego, w szczeglnoci prawne gatunkimowy w ujciu kontrastywnym. Wrd jzykowych
waciwoci tekstw.prawnych omwiono, z uwzgldnieniem zasad wykadni prawa, takie waciwoci, jak: skrtowo tekstw prawnych (np.
kondensacja norm, zaimki anaforyczne), na poziomie leksykalnym: wieloznaczno terminw prawnych, zwroty niedookrelone i nieostre, neologizmy, czasowniki I normatywne, np. "powinien", "jest obowizany",
"moe", dyrektywno i normatywno skadni.
Rozdzia

2. stanowi wprowadzenie do anglojzycznej komunikacji

prawnej. Wybr jzyka angielskiego zosta podyktowany statusem i funkcjami jzyka angielskiego jako lingua franca wspczesnego wiata. Rozdzia ten jest powicony wskazaniu specyfiki anglosaskiej kultury prawnej (common law), a take semantyce i czciowo pragmatyce dyskursu
prawnego, w szczeglnoci cechom dystynktywnym, odrniajcym dyskurs prawny od innych dyskursw specjalistycznych. Cechy semantyczne
tekstw prawnych zostay pogrupowane w pi kategorii, takich jak:
precyzja (np. definicje), niedookrelono (np. terminy nieostre), specjalizacja (terminologia; budowa terminw), konserwatyzm (np. archaiczne
konstrukcje, zwroty jlaciskie) oraz zoono na poziomie: a) wyrazu
(zbitki wyrazw typu null and void) , b) zdania (np. konstrukcje bierne
i nominalne) i c) tekstutnp. brak interpunkcji).
Rozdzia 3. stanowi analiz jzykow podstawowego z punktu widzenia praktyki tumczeniowej gatunku prawnego- umw. Urnowa jest
podstawowym rdem stosunkw zobowizaniowych, a tym samym
podstawow instytucj obrotu gospodarczego i powszechnego. Szczegln uwag zwrcono na makrostruktur umw uywanych w obrocie
gospodarczym (tj. umw nazwanych i adhezyjnych), standardowe klauzule

umowne, typowe cechy, np. przyswki zoone z prefiksem here-, there-,

wnere- (jzyk angielski), skadni, tzw. klisze jzykowe oraz nazwy stron'
i rodzaje umw.
Z uwagi na swobod obrotu gospodarczego w Polsce, rozwj go spodarki rynkowej oraz czonkostwo w Unii Europejskiej prawo spek jest
jedn z podstawowych dziedzin, w obrbie ktrej dokonywane s wsp
czenie przekady przez tumaczy. Dodatkowym elementem jest wielo
istniejcych na rynku przekadw ustawy Kodeks spek handlowych z 2000
roku oraz rnorodno propozycji terminologicznych i frazeologicznych.
Rozdzia 4. . Celem jest analiza jzykowa, terminologiczna i prawna
.
podstawowych dokumentw" z zakresu prawa spek oraz porwnanie
uywanych terminw prawnych, konwencji tekstowych i stylw redagowania "dokumentw w kontekcie odmiennych uregulowa prawnych w r
nych kulturach prawnych. Przedmiotem analizy s w szczeglnoci takie
dokumenty, jak umowy spki, statuty spek, protokoy z posiedze
i zgromadze oraz uchway.
Rozdzia 5.

opisuje, z uwzgldnieniem zasad techniki prawodawczej

. obowizujcych w rnych krajach, wzorcow struktur, wewntrzn
aktw ustawodawczych, systematyzacj przepisw oraz typowe rodki
techniki prawodawczej w ujciu kontrastywnym. Elementy te s szczeglnie istotne w tumaczeniu aktw normatywnych, poniewa odzwierciedlaj logik rozumowania prawniczego i pozwalaj dokona waciwej
wykadni aktu.
Analiza porwnawcza rnych kultur prawnych wskazuje na zasadnicze rnice midzykulturowe pomidzy stylami formuowania aktw
normatywnych, np. w kulturze kontynentalnego prawa cywilnego i prawa
anglosaskiego.
Rozdzia 6. Szczeglny problem stanowi dla tumaczy nowy dla polskiej kultury prawnej kontekst prawny i polityczny, Unii Europejskiej.
Rozdzia ten pokazuje wpyw procesw globalizacji i integracji w ramach
Unii Europejskiej na polsld dyskurs normatywny i polsk kultur prawn.
Oficjalne tumaczenia dorobku prawnego Wsplnoty (acquis communautaire), zwaszcza aktw prawa pochodnego UE (w szczeglnoci rozporzdze i dyrektyw), mona uzna za teksty-hybrydy z punktu widzenia
kultury docelowej. Std szczeglny nacisk na. zasady tumaczenia i reda-

gowania aktw prawnych UE oraz pokazanie typowych bdw w takich

tumaczeniach funkcjonujcych, niestety, ju powszechnie mimo prb
wypracowania pewnych standardw np. przez Wydzia Koordynacji Tu
macze Urzdu Komitetu Integracji Europejskiej.
Rozdzia 7. Przekad sdowy jest szczeglnym rodzajem przekadu
prawnego, wykonywanym przede wszystkim przez tumaczy przysig
ych*. W wietle nowej ustawy o zawodzie tumacza przysigego z 25
listopada 2004 r. diametralnie zmieni si status prawny tumaczy. Wprowadzono nowe zasady nabywania uprawnie do wykonywania zawodu,
rozszerzajc midzy innymi krg osb mogcych wykonywa zawd tu
macza przysigego na niefilologw. W rozdziale uwzgldniono specyfik
tumaczenia na potrzeby wymiaru sprawiedliwoci, w szczeglnoci przekad pism sdowych i procesowych, a take tumaczenie rozprawy sdo
wej, a wic tumaczenie ustnego dyskursu prawnego, praktycznie nieobecne w polskiej literaturze przedmiotu.

Gwnym celem publikacji jest:

III

przyblienie

adeptom zawodu oraz osobom majcym kontakt z tu

maczami bd efektami ich pracy w postaci konkretnych przekadw specyfiki tumaczenia prawnego oraz jego zoonoci;
pokazanie szczeglnych cech jzyka prawa w ujciu porwnawczym polsko-angielskim, pomocnych przy rozwizywaniu konkretnych problemw translatorskich w kontekcie komunikacji specjalistycznej;
zainicjowanie merytorycznej dyskusji nie tylko rodowiska zawodowego tumaczy, ale rwnie uytkownikw przekadw prawnych i sdowych zainteresowanych ich najwysz jakoci, zwasz
cza w nowych kontekstach komunikacyjnych.

Ksika jest przeznaczona gwnie dla studentw studiw filologicznych i lingwistycznych; w szczeglnoci o specjalnoci tumaczeniowej,
przyszych tumaczy tekstw specjalistycznych z zakresu prawa, adeptw
zawodu tumacza przysigego oraz wszystkich zainteresowanych przekadem tekstw prawnych i prawniczych czy te nauczaniem przekadu

Osobna ksika autorstwa Mirosawa Moczulskiego dotyczca tumaczenia przysig

w 2007 r.

ego ukae si

prawnego, a take prawnikw pracujcych w rodowisku midzynarodo-

wym bd wykonujcych sw prac z wykorzystaniem przekadw tekstw i dokumentw prawnych, dla ktrych profesjonalne tumaczenie
przepisw prawa i dokumentw prawnych jest niezbdnym elementem
praktyki obrotu gospodarczego.
Do chwili obecnej nie byo na polskim rynku wydawniczym ksiki
kompleksowo traktujcej o przekadzie prawnym w aspekcie praktycznym, ktra mogaby suy jako podstawa w ksztaceniu tumaczy prawniczych. Niniejsza publikacja jest skromn prb wypenienia tej luki.
Chciaabym take podkreli, e oprcz specjalizacji tumaczeniowej
w Instytucie Lingwistyki Stosowanej (ILS) i w Katedrze Jzykw Specjalistycznych na Wydziale Lingwistyki Stosowanej i Filologii Wschodnioso
wiaskich Uniwersytetu Warszawskiego (UW), ktrej wanym elementem
s zajcia z terminologii prawnoustrojowej i przekadu prawnego (studia
dzienne i zaoczne), od 1'998 roku przy ILS UW dziaa Interdyscyplinarne
Podyplomowe Studium Ksztacenia Tumaczy (IPSKf), ktre jest najwa
niejszym orodkiem ksztaccym tumaczy w zakresie przekadu prawnego i sdowego. Oprcz tego orodki uniwersyteckie w Polsce - m.in .
. w Poznaniu, Krakowie i odzi - ksztac w tym zakresie tumaczy specjalistycznych na studiach podyplomowych. Elementy lingwistyki obecne
s take w badaniach podejmowanych na polskich uczelniach z zakresu
teorii prawa na wydziaach prawa, ale take np. na kierunkach dziennikarskich.
W tym 'miejscu chciaabym szczeglnie podzikowa mojemu przewodnikowi naukowemu, Pani Profesor Annie Duszak, za dotychczasow
pomoc, cenne rady i czas powicony zwaszcza na dyskusje merytoryczne. Serdecznie dzikuj rwnie Panu Profesorowi Andrzejowi Malinowskiemu z Wydziau Prawa i Administracji UW za konsultacj rozdziaw
1. i 5. oraz yczliwe uwagi. Dzikuj rwnie recenzentom mojej pracy
Pani Profesor Barbarze Kielar i Pani Profesor Alicji Pisarskiej oraz wszystkim, ktrzy pomogli mi dostrzec meandry przekadu prawnego. Na zako
czenie pragn podzikowa moim Bliskim za wsparcie, yczliwo i cierpliwe znoszenie mojej pasji naukowej i zawodowej.

Waciwoci

polsldego dyslmrsll

prawnego

Jzyk prawny jest chodny. rezygnuje z wszelkiego tonu uczuciowego; jest. ostry i s:orstki: rezygnuje z wszelkiego uzasadnienia; jest zwizy: rezygnuje z wszelklefJo zamiaru
pouczania/o
Gustaw Radbruch. Zarys filozofii prawa.
prze. Czesaw Znamierowski. Ksigarnia
Powszechna. Warszawa-Krakw 1938. S. 154.

Badania nad jzykiem prawa, pocztkowo o charakterze terminologicznym, podejmowali ju od XVIII wieku prawnicy i historycy prawa,
za w mniejszym zakresie jzykoznawcy (por. szerzej Lizisowa 1986;
Zajda 2001: 7-10; Szczepankowska 2004a: 35-37 i cytowana tam literatura; Haas 1995: 13, bibliografia w przypisach 14, 26; jopek-Bosiacka
2003: 53-57). Wspczenie badania historyczne nad polskim jzykiem
prawa rwnie znajduj si w polu zainteresowa jzykoznawcw
(np. Zajda 1990, 1997, 1999, 2001; Lizisowa 1995; Szczepankowska
2004).
,
Obecnie badania dotyczce wspczesnej terminologii prawnej s
prowadzone przez prawnikw, a take lingwistw, zarwno o charakterze oglnym (Peczenik 1969; Ziembiski 1972; Gizbert-Studnicki 1983;
Haas 1995; Kierzkowska 2002; Malinowski 2006); jak i w odniesieniu do
konkretnych dziedzin prawa. Przykadowo B. Kielar (1973) i B. Walczak
1

Bdnie zacytowano u' Wrblewskiego (1948: 101).

(2001) skupili si na terminologii prawnoustrojowej, W. Wolter (1972),

T. Gizbert-Studnicki (1982), R. Sarkowicz (1985) - prawa karnego,
a Z. abiski (1983) - prawa cywilnego.
Cechy syntaktyczne stylu administracyjno-prawnego byy obiektem
wielu bada, gwnie jzykoznawczych, prowadzonych m.in. przez
T. Majewsk (1968), H~ Kurkowsk i S. Skorupk (1966), A. Malinowskiego
(1980), T. Gizberta-Studnickiego (1986) oraz M. Wojtak (1992).
Analiza literatury z dziedziny polskiego dyskursu prawnego wskazuje
na brak opracowa szczeglnie z zakresu pragmatyki, analizy aktw
mowy, lingwistyki kognitywnej itd. Luki tej nie wypeniaj dotd niepublikowane prace doktorskie W. Kwarciskiego 2002 czy A. jopek-Bosiackiej
2003. Performatywno tekstw prawnych opisa L. NOwak (1968b)
i E. Grodziski (1980), perswazj za w jzyku prawnym i prawniczym zajli si T. Zgka i M. Zieliski (2003). Dyrektywno i logik
deontyczn charakteryzowali m.in. Z. Ziemba (1968), T. Gizbert-Studnicki
(1983) oraz M. Zieliski (1992). Przedmiotem wielu bada teoretycznoprawnych bya te interpretacja tekstw prawnych (np. Wrblewski 1966;
Nowak 1968a, 1970, 1973; Gizbert-Studnicki 1978; Zirk-Sadowski 1981;
Zieliski 1972; Sarkowicz 1995; Leszczyna 1997), definiowanie poj
prawnych (Ziembiski 1993; Patryas1997), a take zagadnienia aksjologii
(Ziembiski 1990; Zirk-Sadowski 1981, 1984). '
'
Od pewnego czasu obserwuje si zainteresowanie polskich naukowcw badaniami jzykoznawczymi nad komunikacj administracyjno-prawn, genologi, czyli nauk o gatunkach tekstw nawizujc do
gatunkw mowy Bachtina. (1986) i gemw mowy Wierzbickiej (1983).
Z powodzeniem zrekonstruowano takie gatunkowe wzorce tekstowejak
, testament (migrodzka 1997) czy gatunki administracyjne (Malinowska
2001).
Naley podkreli, e jzyk prawa jest analizowany z punktu widzenia teorii prawa raczej za pomoc narzdzi logiki formalnej, semiotyki
logicznej i filozofii jzyka ni narzdzi wykorzystywanych przez jzyko
znawcw. Nastpn istotn rnic w perspektywach badawczych jest,
zjednej strony, konstruowanie formalnego modelu jzyka (o charakterze
normatywnym i preskryptywnyin) pozbawionego dwuznacznoci i niecisoci, a tym samym prawnicza interpretacja tekstw prawnych bez
wykorzystania kontekstu (Zirk-Sadowski 1984: 16; por. take Gizbert-Studnicki 1972; Woleski 1967). Z drugiej strony, przedmiotem bada
Jzykoznawczych jest opis jzyka/Btj\jciU deSkryptywiStyCZ;

\5!V

,,'
I

I,

na poziomie semantycznym, syntaktycznym i pragmatycznym, tj.

z uwzgldnieniem kontekstw jzykowych i pozajzykowych, a wic
take wieloznacznoci i okazjonalnoci (Szczepankowska 2004a: 39, 41;
por. take Szczpankowska 1999).
W polskiej teorii prawa u podstaw rozrnienia jzyka prawnego
i prawniczego ley dychotomiczny podzia dokonany w 1941 roku przez
profesora prawa i postpowania karnego Bronisawa Wrblewskiego,
i opisany w pracy opublikowanej pomiertnie w 1948 roku na podstawie
rkopisu pod tytuemjzyk prawny i prawniczy (Wrblewski 1948). Jzyk
prawny to jzyk ustawodawcy, jzyk, ktrego gwnym rdem s
przepisy prawne (Wrblewski 1948: 56), jzyk prawniczy za to jzyk,
ktrym posuguj si prawnicy, majcy do czynienia z prawem (Wrblewski 1948: 136), przy czym oba te jzyki s wewntrzniezrnicowa
ne (Wrblewski 1948: 104, 141). "Stosunek jzyka prawniczego do
prawnego jest odtwarzajcy i przetwarzajcy" (Wrblewski 1948: 140).
Jzyk prawniczy jest wic metajzykiem w stosunku do jzyka prawnego, a ich rozrnienie zostao dokonane na podstawie kryterium podmiotowego. Co ciekawe, ju Zbir praw sdowych z 1778 roku, zwany
Kodeksem Andrzeja Zamoyskiego, take rozrnia jzyk prawny i jzyk
prawniczy, jednak bez stosowania tych terminw (por. szerzej Szczepankowska 2004a).
Kolejne, znacznie bardziej szczegowe rozwaania na temat podziaw z uzasadnieniem przyjtych kryteriw podziau prowadzili m.in.
J. Wrblewski (1956), Z. Ziembiski (1974), T. Gizbert-Studnicki (1972,
1979, 1986), S. Kalinowski i J. Wrblewski (1987), M. Zieliski (1999).
Przykadowo w ramach jzyka prawnego wyrniono jzyk przepisw
prawnych i jzyk norm prawnych (Ziembiski 1974: 27), a jzyk prawniczy
podzielono na jzyk praktyki prawniczej i jzyk nauki prawa (Opaek
i Wrblewski 1969: 40). T. Gizbert-Studnicki (1972: 224) zaproponowa
nawet wprowadzenie zbiorczego terminu jzyk prawny sensu largo na
okrelenie jzykw prawnego i prawniczego. W niniejszej ksice takim
zbiorczym- uoglnionym pojciem bdzie jzyk prawa.
Wspczenie Maciej Zieliski (1999: 50-72) wprowadzi kategoryzacj jzykw prawnych i prawniczych w oparciu o podzia zaproponowany
przez Bronisawa Wrblewskiego, ktr zilustrowano w tablicy 1.1.

, Tablica 1.1. Kategoryzacja jzykw prawnych i prawniczych

JZYK

Zieliskiego

'0

/~

PRAWNY

JZYK

PRAWNICZY

norm prawnych

praktyki prawniczej

..

M.

. ".0:.

." ':..

przepisw prawnych

wedug

postpowasdowych quasi-sd~
i

nauki

i
P7"e

rezultatw postpowa lub ich uzasadnie

.:

popularnonaukowy

literatury naukowej

dYdalcty~
praktyczno-naukowy
nauk historyczno-prawnych

(1999: 71-72) zaproponowa wyrnienie

uszeregowanych w kolejnoci od najbliszych
prawniczym do najdalszych:

Dodatkowo M.

Zieliski

~U1..gl:; . jzykw okooprawnych,

jzykom

Im'

a)
b)

jzyka urzdnikw;
jzykw

poszczeglnych dyscyplin pomocniczych prawa' lub prawoznawstwa, takich [jak logika prawnicza, kryminologia, wiktymologia,
kryminalistyka, medycyna sdowa, psychiatria sdowa;
c) jzykw politykw i dziennikaryrozprawiajcych o prawie i sprawach
z nim zwizanych;
d) jzykw obywateli poruszajcych kwestie prawne
(por. take Zieliski 2004, gdzie odstpiono od opozycji jzyk prawny
- jzyk prawniczy! i zastpiono j, w sposb szkicowy, opozycj jzyk
prawny - jzyki okooprawne).
Podzia jzykw prawnych i prawniczych wprowadzony przez
M. Zieliskiego (1999) z punktu widzenia przekadu prawnego wydaje
si by wystarczajcy,(zob. tablica 1.1.), dodatkowe za jego przyblienia,
podziay i szczegowe rozwaania" take polemiczne, teoretykw prawa
nie zostay zamieszczone ze wzgldu na ograniczone ramy niniejszej
ksiki (por. np. Ehrlich 1955: 383; Kalinowski i Wrblewski 1978: 1-14,
1987; Lang 1962: 81; yczywek 1960; Malinowski 1980; Opaek 1969,
1985; Woleski 1967; Wrblewski 1969, 1973, 1979; Zakrzewski 1964;
Zieliski 1972; Ziembiski 1964, 1974: 211; Polski sownik prawniczy. Hasa
podstawowe (wersja robocza) 1969: 22-25 - hasa: jzyk prawny i jzyk
prawniczy, Ziembiski 1985a i 1985b).
Polskie badania jzykoznawcze koncentruj si gwnie na badaniach
nad jzykiem prawa w ramach stylistyki, a wic typologii odmian wsp
czesnego jzyka polskiego. Styl ten wyodrbnianyjest przez rnych autorw jako: kancelaryjny, urzdowy, urzdowo-kancelaryjny, administracyjny,
administracyjno-prawny (Furdal 1973; Klemensiewicz 1961;Skubalanka
1984; Wiko 1987, Gajda 2001), jedynie H. jadacka uywa innego okre
lenia: styl prawny i/lub prawniczy (2002: 11). Warto zauway, 'e jzyk
prawa nie jest uznawany przez jzykoznawcw za kategori autonomiczn
i traktowany raczej jako funkcjonalny i sytuacyjny wariant jzyka urzdo
wego (Wojtak 2001) bd styl na pograniczu stylu naukowego i urzdo
wego (Jadacka 2002: 115; jadacka 1996: 112) - por. szerzej na temat
ltatusu jzyka prawnego M. Zieliski (1999: 50'i cytowana tam bibliografia).
L~; jadacka (2002: 10-11) zwraca uwag, e nie mona mwi o "jzyku
p;awnym" w takim samym sensie, w jakim mwi si o jzyku polskim,
poniewa nie zawiera waciwej tylko sobie gramatyki, a jedynie swoist
terminologi oraz zasb charakterystycznych zwrotw (frazeologizmw).
Std mona mwi jedynie o stylu prawnym-i/lub prawniczym, ktry mieci

si

w
, dalej,

obrbie

odmian specjalnych polszczyzny oglnej. jak zobaczymy

rnic wiadczcych o znacznej autonomii jzyka prawa jest nieco
wicej. W ostatnich opracowaniach zwraca si te uwag na wewntrzn
dyferencjacj stylu urzdowego iw ramach tego stylu wyrnia, obok stylu
wypowiedzi kancelaryjnych (stylu urzdowo-kancelaryjnego), styl aktw
prawnych (styl prawno-urzdowy), np. u M. Wojtak (2001: 155).
Na kanwie wspomnianego podziau B. Wrblewskiego (1948) B. Haas
(1995: 39-44), obok jzyka prawnego i prawniczego, dodatkowo wyr
nia funkcjonalne odmiany jzyka: socjooperatywny jf/zyk zawodowy (np.
tekst opinii prawnej, protok rozprawy) i gwarf/ prawnicz (jako przykady
podaje "apostoowie" - awnicy czy "nakaz" ..,. postpowanie nakazowe
i upominawcze, chocia z moich obserwacji wydaje si, e bardziej typowe wyraenia argonowe to np. "w nie-procesie", czyli w postpowaniu
nieprocesowym, wyrok "w zawiasach" - wyrok w zawieszeniu). Mimo
e podzia zaproponowany przez B. Haas moe budzi zastrzeenia
z punktu widzenia kryteriw przyjtej typologii oraz uywanych poj
(por. Kwarciski 2002: 71-73, 77-84), wskazuje on na zmiany w per, spektywie bada nad polskim jzykiem. prawa, implikujc tym samym
rosnce zainteresowanie badaniami w ramach pragmalingwistyki.
Wspczeni bada~ze wyrniaj rne cechy tekstw prawnych,
ktre mona podzielic na trzy kategorie:
1) komunikacyjne: precyzyjno (Wojtak 2001: 162-164), zrozumiao
(Wojtak 2001: 167-170); logika wywodu, adekwatno do przedmiotu
opisu/rzeczowo (ladacka 2002: 115),
2) jzykowe: dyrektywno (Wojtak 2001: 157-159) / kategoryczno
(jadacka 2002: 115;jadaclca 1996: 112), standaryzacja (Wojtak 2001:
165-167), terminologiczno (Haas 1995) i
3) stylistyczne - zalene od gatunku wypowiedzi i cech indywidualnych:
bezosobowo (Wojtak 2001: 160-161) lub (nadmierna) skrtowo
zwizana z deniem do precyzji wypowiedzi. Przykadowo art.
4 2 kk stanowi, e: ,Jeeli wedug nowej ustawy czyn objty wyrokiem zagroony jest kar, ktrej grna granica jest nisza od kary
orzeczonej, wymierzon kar obnia si do grnej granicy ustawowego zagroenia [wyrnienie - A.j.B.] przewidzianego za taki czyn
w nowej ustawie". Ustawowe zagroenie oznacza vi istocie kar,
jak ustawodawca przewiduje wobec sprawcy przestpstwa. Kolejnym przykadem skrtowoci, a nawet anakolutem jest element definicji przestpstwa z art. 1 kk: " ... czyn zabroniony pod grob

kary...", a

Ad -

wic

popenienie

ktrego ustawodawca przewidzia okrelon kar.

'
[~ech jzyka prawa, czsto podnoszon gwnie przez; nieprawnikw
jest (nie)zrozumiaotekstw prawnych. Zdaniem jzykoznawcw stosunkowo atwo mona okreli stopie zrozumiaoci dowolnego tekstu,
ktry wyraa si ,liczb Z zgodnie ze wzorem:
r-

czyn za

= Ls + Lw,

gdzie: Ls to przecitna liczba wyrazw powyej 8 liter wrd 100 wyrazw tekstu, a Lw to przecitna dugo zdania (od kropki do kropki)
mierzona liczb wyrazw. Gdy liczba Z przekracza 50, to wwczas mamy
do czynienia z tekstem trudnym (Gajda 2004: 29). Biorc pod uwag
powysze kryterium, teksty prawne s uznawane za trudne, np. dla KonstytucjiRl' z 1997 r. liczba Z wynosi 57, dla Kodeksu cywilnego - 65, dla
podrcznikw prawniczych - rednio 63-68. S. Gajda (2004: 29) porwnuje liczb Z dla tekstw prawnych i prawniczych z innymi rodzajami
tekstw: teksty artystyczne - rednio 43, teksty naukowe (stanowice
czsty punkt odniesienia dla tekstw prawnych) - 50-60. Z pewnoci
liczba Z jest tylko jednym ze sposobw oceny trudnoci tekstu, a dugo
wyrazw i zda z pewnoci nie zawsze decyduje o poziomie zrozumienia tekstu prawnego",
Poza wskazywanymi tu cechami jzyk prawny niewtpliwiewyrnia
si szczeglnymi reguami jzykowymi i interpretacyjnymi, a ich nieznajomo moe przede wszystkim implikowa niezrozumienie tekstu.
Mona si o tym przekona, analizujc chociaby przykady zaczerpnite
z M. Zieliskiego.

2 Nieco bardziej skomplikowanym sposobem oceny trudnoci tekstw jest test F1escha
- Flesch Reading Ease Test (Tiersma 1999: 225-226). Jest on wykorzystywany do badania
umw ubezpieczeniowych, ktre zgodnie z amerykaskim prawem stanowym musz by
zrozumiae dla konsumentw. Test Flescha mona zapisa nastpujcym wzorem:
Z (F) = 206,835 - (1,015 x Lsw + 84,6 xLsyl), gdzie: Lsw to rednia liczba wyrazw w kadym
zdaniu tekstu, Lsyl to rednia liczba sylab w kadym wyrazie tekstu. Jeeli liczba Z(F)
wynosi 100, oznacza to, e tekst jest bardzo prosty. Test zrozumialy (napisany plain English),
wedug Flescha, to taki, gdzie Z wynosi co najmniej 65 (np. w stanie Floryda wymagane
minimum dla umw to 45). Dla wielu badanych tekstw prawnych liczba Z bya ujemna
(por. Tiersma 1999: 226 za Bensonem 1985). Test Flescha by rwnie krytykowany z uwagi
na przyjte zaoenie, jakoby dugo zda i wyrazw bya bezporednio zwizana ze
zoonoci tekstu prawnego i prawniczego.

Dobr ilustracj

dla

powyszego

twierdzenia wydaje si by przykad,

(2002: 95-96). Sens dwch wyrae:

ktry podaje M. Zieliski

1) Ksika ley na stole.
'2) Na stole ley ksika.
jest wypadkow znaczenia poszczeglnych elementw i szyku, a wic
zastosowanych regu skadni. Zdanie 1. informuje o tym, gdzie ley
ksika, za zdanie 2. o tym, co ley na stole, zgodnie z zasadami
rozczonowania zdania na czon wyjciowy (temat, datum) oraz czon
rozwijajcy (remat, novum), a wic czon, ktry komunikuje now informacj.

W odniesieniu do tekstw prawnych, porwnujc zwroty:

3) "minister wyda wykaz (...)" i
4) "wykaz wyda minister"
rnica ta, a wic relacja pomidzy tematem i rematem, ma fundamentalne znaczenie. Zwrot 3. oznacza bowiem koniunkcj dwch zwrotw:
"minister ma kompetencj do wydania wykazu" i "minister ma obowi
zek wydania wykazu", za zwrot 4. znaczy tylko tyle, e to minister ma
kompetencje do wydania wykazu, a nie kto inny (Zieliski 2002: 96).
Znajomo tych rnic znaczeniowych umoliwia waciw interpretacj
i wybr stosownego ekwiwalentu w postaci np. czasownika modalnego.
Przykadowo w zwrocie 3. bdzie to w tumaczeniu na angielski "rhe
minister shall issue..." w znaczeniu preskryptywnym, za w zwrocie 4.
raczej "the minister is authorised to issue..." w ujciu deskryptywnym,
o czym bdzie mowa poniej.
W tym miejscu warto zwrci uwag, e istniej dwa poziomy interpretacji tekstu prawnego. Po pierwsze, s one istotnym czynnikiem
rnicujcym jzyk prawny i prawniczy. Zygmunt Ziembiski w hasach
, do Polskiego sownika prawniczego (1969: 23-25) charakteryzuje jzyk
prawny jako jzyk preskryptywny, w ktrym zwrot "A czyni C" powinien

by interpretowanyljako "A powinien czyni C". Z kolei jzyk prawniczy

jako metajzyk w stosunku do jzyka prawnego jest jzykiem deskryptywnym. Std zwrot ;,A powinien czyni C" w jzyku prawnym jestinterpretowany W kategoriach normy prawnej, natomiast w jzyku prawniczym stanowi tylko opis normy obowizujcej w opisywanym systemie
prawnym. Po drugie, inna jest interpretacja zwrotw prawnych na obu
poziomach: deskryptywnym i preskryptywnym. W ujciu R. Sarkowicza
(1995), art. 148 1 kk:

Kto zabija czowieka, podlega karze [wyrnienie-A.J.B.] pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy d lat 8. karze 25 lat pozbawienia wolnoci albo karze
doywotniego pozbawienia wolnoci.

na poziomie deskryptywnym odczytywany jest jako informacja o wiecie,

w ktrym za zabjstwo grozi kara (zgodnie z wypadkow znaczenia sw
i regu skadni). Na poziomie dyrektywnym (w ujciu Ziembiskiego
- preskryptywnym) ustawodawca ustanawia zakaz zabijania, a nadto
nakazuje za zabjstwo ukara (Zieliski 2002: 98). Jest to wic poziom;
na ktrym odbywa si interpretacja tekstu prawnego, co wymaga okre
lonej wiedzy pozajzykowej.

Powyszy

prawnych zosta
(por. szerzej Szczepankowska 2004a). J?I~o przyczyn M. Zieliski (2002: 100) wskazuje m.in.
zapewnienie kondensacji tekstu, a wic jego skrtowoci, aby na jego
podstawie mona byo ustali normy postpowania dla moliwie najwik
szej liczby sytuacji faktycznych (por. take Zieliski 1999: 55-56,Ziembiski 1995: 229-230 oraz Zieliski 2002: 103-126 na temat rozczon
kowania syntaktycznego i treciowego norm W przepisach prawnych).
Nie zmienia to faktu, i w obrocie prawnym tak sformuowane teksty
sposb opisowego

formuowania tekstw

uksztatowany przez wielowiekowtradycj prawn

:;odczytywane s na poziomie dyrektywnym jako przepisy wysawiajce

normy prawne. .
."
Proces interpretacji (wykadni) tekstu prawnego zakada zatem roz rnienie przepisw prawnych i norm prawnych. Przepis prawny to jednostka redakcyjna aktu normatywnego graficznie wyodrbniona przez
prawodawc w postaci artykuu, paragrafu, ustpu itd.; najczciej zdanie
w sensie gramatycznym (por. szerzej w: np. Lewandowski, Malinowski,
Petzel 2004: 170). Przepis prawny nie jest tosamy z norm prawn.
Norma prawna to taka norma postpowania, ktra stanowic najmniejszy
i caociowy element systemu prawa okrela podan przez prawodawc
regu zachowania danego podmiotu (czyli adresata normy - szerzej na
ten. temat w: np. Lewandowski i in. 2004: 142-143; Ziembiski 1995:
106-119). Po drugie, interpretacja tekstu prawnego musi uwzgldnia
fakt, i wykadnia polega na odtwarzaniu norm prawnych z przepisw
prawa. Z punktu widzenia procesu tumaczenia zatem poprawne tuma
czenie tekstu prawnego to takie, ktre nie znieksztaca treci norm
prawnych zawartych w tekcie prawnym.
Konieczne jest zatem przyjcie zaoenia o normatywnoci tekstw
prawnych. Zinterpretowanie przepisu art. 355 zd. 1 Kodeksu postpo
wania karnego: "Rozprawa odbywa si jawnie" nie jest moliwe bez
uprzedniej wiedzy prawniczej o sposobie wyraania nakazu-skierowanego
do podmiotu przeprowadzajcego rozpraw, aby dopuci do udziau
wszystkie zainteresowane podmioty (por. Zieliski 2002: 11 f).
W celu zilustrowania relacji pomidzy norm a przepisem M. Zieli
ski (2002) szczegowo opisuje rozczonkowanie norm w przepisach
prawnych: syntaktyczne i treciowe. Rozczonkowanie syntaktyczne
norm to stosunkowo atwa do odtworzenia nawet dla laika metoda
stosowana przez ustawodawc. Wysowiona w przepisach prawnych norma prawna zawiera cztery elementy syntaktyczne:

IA (adresat) IO (okolicznoci) In/z nakaz/zakaz l Z (zachowanie si)

Struktura
1 zd. 1 kc:
A

Kto

syntaktyczna/jzykowa poniszego przykadu

O
znalaz

z art. 183

n
l"
I

rzecz zgubion. powinien

Z

niezwpcznie zawiadomi Q

tym

osob uprawniondo

odbioru rzeczy.

uwypukla poszczeglne elementy normy, za w celu ich odnalezienia

wystarczy,' jak si wydaje, oglne zaoenie na temat normatywnoci
jzyka prawa (por. szerzej Zieliski 2002: 103-114). Oczywicie zdarza
si, e dla osignicia maksymalnej skrtowoci nie zawsze cztery elementy znajduj si w jednym przepisie. Czsto okrelenie adresata i okolicznoci jest umieszczane w innych przepisach po to, aby unikn powtrze.

Przykadowo uzupenieniem

przepisu art. 64 ust. 1 ustawy - Prawo

o aktach stanu cywilnego:

Zgon osoby

naley zgosi najpniej

w ktrym brak jest

okrelenia

cigu

adresata,

Kto zabija czowieka. podlega karze pozbawienia wolnoci

mi czas nie krtszy

od lat 8. karze 25 lat pozbawienia wolnoci albo karze doywotniego pozbawienia wolnoci.

trzech dni od dnia zgonu,

art. 65 ust. 1:

Do zgoszenia zgonu s obowizani w kolejnoci: 1) maonek lub dzieci zmarego, 2) najblisi krewni lub powinowaci. 3) osoby zamieszkae w lokalu. w ktrym nastpi zgon. 4) osoby. ktre byy obecne przy zgonie lub naocznie si
o nim przekonay, 5) administrator domu: w ktrym nastpi zgon.

i art. 65 ust. 2: .
Jeli

zgon

Waciw interpretacj powyszego artykuu umoliwia 144

ust.

11 Zasad techniki prawodawczej, ktry stanowi:

Jeli

norma ma by adresowana do kadej osoby fizycznej, adresata tej normy

wskazuje si wyrazem .. kto".

oraz 145 ust. 1 Zasad techniki prawodawczej:

nastpi

w szpitalu lub innym

obowizany szpital lub zakad.

zakadzie,

do

zgoszenia

zgonu jest

Z kolei rozczonkowanie treciowe norm wymaga ju pewnej wiedzy

specjalistycznej przy interpretacji przepisw. Dla przykadu dwassia
dujce ze sob przepisy Kodeksu postpowania karnego, bdce paragrafami tego samego artykuu, art. 379 1 kpk:

o
Gdy sd wchodzi na
n+Z

.mimo i dotycz tego samego zachowania Z, a wic pozycji stojcej

. podczas rozprawy, stanowi dwa odrbne przepisy, poniewa przewiduj
rnych adresatw i rne okolicznoci (por. szerzej Zieliski 2002:
114-126).
Innym przykadem form wyraania okrelonych treci wyksztaconych
w prawznawstwie, w praktyce prawniczej bd legislacyjnej jest cytowany ju przykad art. 148 kk, ktry w typowy dla tekstw prawnych
sposb, zwaszcza w dziedzinie prawa karnego, odnosi si do adresata
normy:

sal

A
lub j opuszcza, wszyscy obecni

wstaj,

Jeeli

norma ma znajdowa zastosowanie we wszystkich okolicznociach, w przepisie prawnym nie okrela si okolicznoci jej zastosowania.

Cytowany wczeniej art. 148 kk jest te dobrym przykadem kondensacji tekstu poprzez kondensacj norm prawnych (tzw. normy sprz
one). Przepis art. 148 kk zawiera dwie normy postpowania: sankcjonowan, czyli zakazujc kademu czowiekowi We wszelkich okolicznociach zabi innego czowieka oraz sankcjonujc, a wic nakazujc
sdowi 'ukaranie kogo, kto zabi czowieka (Zieliski 1999: 56).
Inny typ kondensacji obserwujemy w przepisach procesowych, zwa
szcza w przepisach postpowania cywilnego. W artykule 209 kpc podkrelone sformuowanie:

i art, 379 2 kpie

Kada

w jej
n+Z
A
O
Wstaje rwnie kada osoba. do .ktrej sd si zwraca lub ktra do
wia, chyba e przewodniczcy zwolni j od tego obpwizku

sdu

przema-

ze stron moe w pimie procesowym da przeprowadzenia rozprawy

nieobecnoci.

. odnosi si zarwno do powoda, jak i do pozwanego, chocia przepis

ten wyraa tylko jedn norm kompetencyjn w tym sensie, e przy-

suguje

ona wymienionym podmiotom odrbnie (por. take Zieliski

2002: 129-130).
Podobnie wart. 87 kpk:
Strona inna

ni oskarony moe ustanowi penomocnika

dotyczy na przykad oskaryciela posikowego, oskaryciela prywatnego.

Uycie zaimka upowszechniajcego..kady", jak w przykadzie "ka

da ze stron", nie jest w tekcie prawnym konieczne - wystarczyoby

napisa jak w art. 226 kpc "strony" lub art, 217 1 kpc "strona". W polskiej kulturze redagowania tekstw prawnych oraz w przyjtym sposobie
interpretacji tekstu i obowizuje zasada, e pominicie zwrotu uoglniajcego kwantyfikacj nie wpywa na odniesienie danej nazwy do kadego
z jej desygnatw, o czym mwi. rwnie 144 ust. 3 Zasad techniki
prawodawczej (Zi~liski 2002: 147; Wronkowska i Zieliski 2004:
276-277). W zwizku z tym naoenie na strony procesowe jakiego
obowizku lub przyznanie im pewnej kompetencji, nawet bez uycia
zwrotu ..kady", i tak odnosi si do kadej ze stron. Niepotrzebne jest
nawet uycie liczby mnogiej, jak w przykadzie art. 226 kpc:
Od zarzdze przewodniczcego
woa si do sdu.

wydanych w toku rozprawy strony mog od--

poniewa uycie liczby pojedynczej i tak zapewnia kwantyfikacj ogln

(..kady"). W przypadku uycia liczby pojedynczej "strona", np. art. 217
1 kpc:

Strona moe a do zamknicia rozprawy przytacza okolicznoci faktyczne i dowody na uzasadnienie swych wnioskw lub dla odparcia wnioskw
i twierdze strony przeciwnej. z zastrzeeniem niekorzystnych skutkw. jakie
wedug przepisw niniejszego kodeksu mog dla niej wynikn z dziaania na
zwok lub niezastosowania si do zarzdze przewodniczcego i postanowie
sdu.

nawet jeli s dodatkowe okrelenia modyfikujce, np. art. 252 kpc:

Strona. ktra zaprzecza prawdziwoci dokumentu urzdowego. albo twierdzi. e
zawarte w nim owiadczenia organu. od ktrego dokument ten pochodzi. s
niezgodne z prawd. powinna okolicznoci te udowodni.
naley odczyta

w nastpujcy sposb: ..kada strona, ktra...".

Naley wskaza

na jeszcze jedn rnic midzy uyciem "kady" jako

. kwantyfikatora odnoszcego si do caej grupy desygnatw a uyciem "ka
dy" jako nazwy (logicznej) na okrelenie ..kadego czowieka", co czsto
stosuje si w przepisach konstytucyjnych dotyczcych zwaszcza wolnoci
.i praw czowieka. W obowizujcej Konstytucji RP prawodawca odrni
normy, w ktrych adresatami s nie tylko obywatele, ale wszyscy ludzie
(Zieliski 2002: 148). Porwnujc dwa 'artykuy Konstytucji, art. 57 zd. 1:
Kademu zapewnia
tniczenia w nich.

si wolno

zgromadze

i uczes-

Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o dziaalnoci organw

publicznej oraz osb penicych funkcje publiczne.

wadzy

organizowania pokojowych

oraz art. 61 ust. 1 zd. 1:

zwraca uwag na rozrnienie norm, w ktrych adresatami s wszyscy

ludzie, riie tylko obywatele (art. 57 Konstytucji) oraz takich, ktre dotycz
jedynie obywateli (poprzez eksplicytne uycie tego okrelenia, jak wart.
61 Konstytucji). Wyjtkiem od konwencji stosowanej w Rozdziale II Konstytucji jest art, 38: ..Rzeczpospolita Polska zapewnia kademu czowie
kowi prawn ochron ycia". Zadecydoway o tym, zdaniem M. Zieliskiego (2002: 148), wzgldy ideologiczne.
.
Angielskie tumaczenie Konstytucji RP w sposb czytelny rozrnia
adresatw norm, uywajc everyone wart. 57 ("The freedom of peaceful
assembly and participation in such assemblies shall be ensured to everyone") i a citizen wart. 61 (,,A citizen shall have the right to obtain information.."). Nie do koca konsekwentne jest 'tv tym wzgldzie tumacze
nie art. 38 Konstytucji RP, ktre brzmi: ..The Republic of Poland shall
ensure the legal protection of the life of every human being".
Podsumowujc wtek skrtowoci i kondensacji tekstu, naley zaznaczy, e te dwie cechy w znacznym stopniu wpywaj na unikanie
redundancji skadniowej w tekstach prawnych. W celu uniknicia powtre czsto wydziela si elementy treciowe rnych norm prawnych
i umieszcza w oddzielnych przepisach, zwykle
przepisach oglnych
danego aktu normatywnego (zob. rozdzia 5.). Niedopuszczanie do skad
niowej redundancji ley u podstaw zaoenia przyjtego w polskiej kulturze prawnej, i przy interpretacji tekstu prawnego kady z elementw
treciowych tekstu prawnego jest elementem znaczcym i nie mona go
pomin (Zieliski 1999: 56).

Kolejn, niezwykle wan, cech tekstw prawnych jako tekstw

specjalistycznych jest obecno terminw fachowych. A zatem bez ich
znajomoci prawidowa interpretacja jakiegokolwiek tekstu prawnego
staje si wrcz niemoliwa.'
Charakterystyk sownika jzyka prawnego (przepisw prawnych)
naleaoby rozpocz od zdementowania rozpowszechnionego wrd
prawnikw pogldu, e w pierwszym rzdzie naley ustala znaczenie
wyrazw i wyrae jzyka prawnego w ich sensie potocznym (domniemanie jzyka potocznego). Wikszoci teoretykw prawa przypisuje bowiem inne znaczenie terminowi "jzyk potoczny" ni jzykoznawcy i traktuje go synonimicznie z terminem "jzyk oglny" (problem ten poruszaj
np. Zieliski 1999: 57; Zieliski 2002: 132-139; Chodu 2004). Trzeba
powiedzie, e generalnie jzyk tekstw prawnych bazuje na jzyku
oglnym w sensie uycia tych samych terminw w tych samych znaczeniach (Zieliski 2002: 138-139). Wyjtek stanowi definicje legalne, o ktrychpdzie mowa w rozdziale 5.
Budowanie jednoznacznoci czy precyzyjnoci tekstw prawnych to
konsekwentne stosowanie terminw prawnych, ktre s jedn z gw
nych przyczyn niezrozumiaoci tekstw prawnych. Naley przy tym paA~ 23 mita o szczeglnej zasadzie, ktr rzdz si teksty prawne jako teksty
specjalistyczne, e do oznaczania jednakowych poj uywa si jednakowych okrele, za rnych poj nie oznacza si tymi samymi okre
leniami, a ktr powtarza 10 Zasad techniki prawodawczej. Jest to
bardzo wana wskazwka dotyczca konsekwencji w przekadzie terminw prawnych, a wic konsekwentnego stosowania jednego, wybranego ekwiwalentu, przynajmniej w ramach danego tekstu lub tekstw
dotyczcych okrelonej dziedziny spraw oraz zakazu stosowania tych
samych terminw dla rnych poj. Ta zasada wiernoci semantycznej
ma o wiele wiksze znaczenie ni przy tumaczeniu innych tekstw specjalistycznych. Zgodnie bowiem z przyjtymi reguami interpretacyjnymi
"zwroty rnoksztatne zostan rnie odczytane" (Zieliski 1999: 59)
niezalenie od intencji nadawcy (ustawodawcy). Przy czym zaimki anaforyczne (np. "ta sama kara") s wykorzystywane w tekstach prawnych
bardzo ostronie, gwnie w obrbie jednego przepisu (Zieliski '1999:
56). O szczeglnym wykorzystaniu anafory w angielskich tekstach prawnych bdzie mowa w rozdziale.....12~
Wybr waciwego terminu stanowi zatem kluczow faz tumaczenia tekstu i wymaga okrelonego poziomu wiedzy fachowej,kulturowej

i jzykowej (w tym kompetencji translatorskiej). Dotyczy to zwaszcza

tekstw pochodzcych z rnych systemw prawnych i kultur prawnych,
przy czym tumaczenie polskich tekstw prawnych, uksztatowanych
'przez system prawa cywilnego, wyrosy na gruncie prawa rzymskiego,
na jzyk angielski i odwrotnie, jest jednym z trudniejszych, jeli chodzi
o kombinacje jzykowe i moliwo porwnywania instytucji prawnych
i zakresw semantycznych terminw. Bdzie o tym mowa przy analizie
tumaczenia rnych typw tekstw prawnych w dalszej czci ksiki.
Charakter jzyka polskiego jako jzyka fleksyjnego rwnie wpywa
na stosunkowo czste wystpowanie terminw zoonych, ktre nie
zostay jeszcze dokadnie zbadane przez jzykoznawcw (Lewicki 1988).
Wiadomo jednak, e w komunikacji specjalistycznej stanowi one element konstrukcji nominalnych w tekcie, za porzdek elementw ska
dowych jest stay, a ich znaczenie (relatywnie) niezalene od kontekstu
(Haas 1995: 73). Terminy zoone bardziej precyzyjnie oddaj znaczenie
poj prawnych. Wikszo z nich, ze wzgldu na ekonomi jzyka,
zawiera przynajmniej dwa terminy (proste), a maksymalna liczba elementw skadowych wynosi cztery (por. analiza jakociowa B. Haas 1995:
82-83,90 dot. 5118.terminw prawnych). Elementy skadowe terminw
. dwuczciowych s najczciej zapoyczeniami- z aciny, np. sentencja
(wyroku) lub greki, np. system (penitencjarny).
Terminy zoone mog by kombinacj terminw i nieterminw (np.
kara pozbawienia praw publicznych) lub wycznie terminw (kara konfiskaty mienia). Pierwsza kombinacja jest kombinacj czstsz, poniewa
zapewnia niezbdn produktywno i otwarto procesu tworzenia terminw prawnych.
Terminy zoone z czterech lub wicej elementw - zwykle form
rzeczownikowych i przymiotnikowych, ktrych jest stosunkowo nieduo
- maj nastpujc struktur: (x+y)+(z+t), np. (warunkowe zawieszenie)
(wykonania kary) lub (x+y)+(z+t, s), np. (kara pozbawienia) (praw rodzicielskich lub opiekuczych) ,(Haas 1995: 72-84)..
Semantyczne zrnicowanie jzyka prawnego zazwyczaj jest wynikiem procesu zapoyczania w rny sposb przez prawo terminw oglnych (por. np. definicje realne Filozofia a nauka. Zarys Encyklopedyczny,
Wrocaw 1987, 80-82, o ktrych wicej w rozdziale 5.). Boena Haas
.(1995: 25) podaje dwa ciekawe przykady, uywane w jzyku oglnym
synonimicznie: "poyczy" i "uyczy". Jednake w jzyku prawnym maj
one rne znaczenie. "Poyczenie", zgodnie z art. 720 kc, oznacza, e
e-

otrzymamy z powrotem rzecz

tak sam

(tego samego rodzaju), ale nie

jedynie pienidze lub rzeczy oznaczone co do gatunku. Natomiast "uyczenie", na podstawie art. 710 kc,
oznacza, e powinnimy otrzyma t sam rzecz (oznaczon co do to
samoci). Std te zwrot: "wypoyczenie" ksiki. nie jest cisy z prawnego punktu widzenia, poniewa sugeruje "umow poyczki" (art, 720
kc), ktra nie zobowizuje czytelnika do zwrotu takiej samej ksiki, nie
mwic ju o tym, e w sensie prawnym w takiej sytuacji taka umowa
w ogle nie mogaby by wykonana.
Dodatkow trudno przy analizie tekstw prawnych, poza terminami prawnymi, stanowi ich niejednorodno w obrbie rnych gazi
prawa (Zieliski 19;99: 58-59). Przykadowo czym innym jest "wina"
w prawie karnym, a .czym innym "wina" w prawie cywilnym. Porwnujc
zakresy znaczeniowe terminu "modociany" w prawie pracy i prawie
karnym, okazuje si, e obie te gazie przypisuj takiej osobie rny
wiek:
e zgodnie z prawem pracy modociany to "osoba, ktra ukoczya 15
lat; a nie przekroczya 18 lat" art. 190 kp:
<ll zgodnie z prawem karnym modociany to "sprawca, ktry w chwili
. popenienia czynu zabronionego nie ukoczy 21 lat i w czasie orze- .
kania w pierwszej instancji 24 lat" art. 115 10 kk.
Podobnie moemy mwi np. o rnicach dotyczcych pojcia "osoby bliskiej" na gruncie prawa cywilnego (art, 446 2 kc, 923 kc) w porwnaniu .np. z ustaw ubezpieceniu spoecznym rolnikw (art. 6 pkt 2)
(zob. haso "osoba bliska/najblisza"w Encyklopedii Prawa,1999).
Pozorne zaburzenie precyzji i jednoznacznoci tekstu prawnego buduj tzw. zwroty niedookreloneznaezeniowo,a wic i po czcinie
ostre zakresowo (por. szerzej Zieliski 2002; 163-171). Wiele zwrotw
niedcokrelonych znale mona np. w kodeksie rodzinnym i opieku
czym, kodeksie postpowania karnego czy kodeksie cywilnym: "spoeczna
szkodliwo czynu", "czynno niecierpica zwoki", "pozostawanie we
wsplnym poyciu",f "stosowne wynagrodzenie" itd. W ten sposb ustawodawca w sposb pragmatyczny buduje elastycznotekstw prawnych
i ich adekwatno do zmieniajcej si rzeczywistoci.Zwroty niedookre
lone wystpuj w wikszoci systemw prawnych.mp, the best interests of
the chi/d, due care and attention czy good faith, a rnice dotycz gwnie
ich interpretacji sdowej. Oczywiste jest, e zadaniem tumacza nie jest
ucilanie tego typu zwrotw, albowiem ich niedookrelono ma charakt sam, poniewa mona "poyczy"

ter zamierzony (por. take Rosenne 1983: 783 na temat traktatw mi

dzynarodowych; arevi 1997: 204 na temat konwencji i umw midzy
narodowych; Ramberg 1992: 107 oraz rozdzia 2.).
Zwroty niedcokrelone naley te odrni od tzw. klauzul generalnych, czyli zwrotw szacunkowych o charakterze ocennym, np. "dobra
wiara", "zasady wspycia spoecznego" itd. (Zieliski 2002: 172-174
i cytowana tam literatura), ktre odwouj si do pozaprawnego systemu
normatywnego i systemu wartoci. Zwroty szacunkowe su rwnie
zwikszeniu elastycznoci tekstu prawnego.
Wyjtkiem od zamierzonej niedookrelonocijest stosowanie eufemizmw. Dotyczy to, jak pisze Zieliski (1999: 60), zwaszcza sfery prawa
rodzinnego. Ustawodawca w tym przypadku nie posuguje si neutralnym
wyraeniem "stosunek pciowy" czy te "wspycie cielesne", ale stosuje
. wieloznaczne, i co nietypowe, nacechowane okrelenie "obcowa z kim"
(art. 85 kro 1: "Domniemywa si, e ojcem dziecka jest ten, kto obcowa z matk dziecka nie dawniej ni w trzechsetnym, a nie pniej 'ni
w sto osiemdziesitympierwszym dniu przed urodzeniem si dziecka.").
Za eufemizmy w jzyku prawnym mog te by uznane zwroty ,,;zabr
cudzego mienia w celu przywaszcznia" (art. 278 kk) zamiast "kradziey", "kara pozbawienia wolnoci" (np. art. 32 kk) zamiast "kara'wizie
nia" czy "zabi czowieka ze szczeglnym okruciestwem" (art. 148
2 kk) zamiast "zamordowa" (pisze o tym Zieliski 2002: 175-176).
Przedostatnim elementem dotyczcym leksyki tekstw prawnych, na
ktry chciaabym zwrci uwag, jest fakt wystpowania neologizmw,
nie tylko w odniesieniu 90 jzyka oglnego, ale take w odniesieniu do
stosowanego jzyka prawnego. Zieliski (2002: 180-181) wyrnia trzy
typy neologizmw:
znaczeniowe (neosemantyczne), np. "omijanie" w ustawie - Prawo
o ruchu drogowym;
' . sownikowe (leksykalne), np. "roboczogodzina";
. frazeologiczne, np. "list elazny", "wina nieumylna".
.. O ksztatowaniu znacze terminw prawnych bdzie mowa w czci
, dotyczcej definicji legalnych w rozdziale 5.
"~
Charakterystycznym elementem tekstw prawnych jest te uywanie
.aciny. Warto podkreli, e pomimo tego, e znajomo aciny wrd
'., C; prawnikw nie jest ju tak powszechna jak nawet w XIX wieku, kiedy to
iJ,W. Bandtkie w 1812roku opublikowaRewizj nowomiejsk,jeden zpro.jektw prawa chemiskiego, bez tumaczenia na jzyk polski, uzasad-

El

';

niajc: " ... dziki niebu nie ma dotd aden prawnik beneficium igtiorantiae
linguae Latinae i nigdy onego mie nie powinien" (Sondel 1997: X, przypis 11), w polskim jzyku prawniczym acina - cho w ograniczonym
zakresie, w postaci paremii aciskich, instytucji prawnych, wyrae - jest
wci obecna. W Kodeksie Andrzeja Zamoyskiego cytaty aciskie peniy
swoist rol intertekstualn, wpisujc go w tradycj polskiego i europejskiego ustawodawstwa, ktrego jzykiem wsplnym bya acina (Szczepankowska 2004a: 32).
W rozwoju polskiego dyskursu prawnego zasadnicz rol odegrao
prawo rzymskie, a take przyjcie przez Polsk chrzecijastwa wraz
z obrzdkiem aciskim. Znajomo prawa rzymskiego w Polsce potwierdzaj ju w XII-XIII w. Kroniki Galla Anonima i Wincentego Kadubka:
acina jako lingua legis wczesnego wiata odcisna swe pitno w morfemachwielujzykw europejskich. aciski sufiks -tio odpowiada w j
zykach angielskim, francuskim i szwedzkim sufiksowi -tion, a w polskim
- sufiksowi -cja (Gajda 1990: 102), jak w przykadach: apelacja (ac. appellatio, ang. appellation, appe'al) , alimentacja (ac. alimentatio, ang. alimentation), kasacja (ac. cassatio, ang. cassation) , legislacja (ac. legislation, ang.
legislation), nowacja (ac. novatio, ang. novation).
Wikszo prostych zapoycze, gwnie za spraw czynnikw pozajzykowych, pochodzi z aciny i greki, poniewa te systemy pojciowe
byy ju uksztatowane, a stosowane terminy nie niosy za sob adnych
konotacji i byy semantycznie neutralne (Haas 1995: 88-89). Oto przykadowa lista takich terminw (za Haas 1995: 89):
a) z rdzeniem aciskim: apelacja (ac. appellatio, ang. appellation, appeal),
kodeks (ac. codex, ang. code) , koncesja (ac. concessio, ang. licence),
nowacja (ac. novatio; ang. novation), prewencja (ac. preventio, ang.
prevention);
b) z rdzeniem greckim: analogia (gr. analogia, ang. analogy), amnestia
(gr. amnestia, ang. amnesty), hipoteka (gr. hypoth-ike, ang. real estate
mortgage);
c) z podstawami aciskimi i greckimi: kryminologia (ac. crimen + gr.
logos, ang. criminology), kryminogenny (ac. crimen + gr. genos, ang.
criminous);
d) z podstawami klasycznymi i rodzimymi: nieretroakcja (zasada nieretroakcji) (pol. nie + ac. retro + ac. actio, ang. non-retroaction).
Innymi rdami zapoycze byy jzyki niemiecki, francuski i angielski. W wyniku rozbiorw Polski w XVIII wieku wpyw prawa rzyrn-

'kiego znacznie zmala, za inne jzyki i kultury prawne zaczy decydo..... a o ksztacie polskiego dyskursu prawnego. Przykadowo jeli chodzi
. ;)J.prawo cywilne, centralna cz Polski od 1815 roku bya pod wpywem
.~francuskiego kodeksu cywilnego, tj. Kodeksu Napoleona z 1804 r. (Code
'Napoleon), ale od 1825 roku obowizywa Kodeks Cywilny Krlestwa
. polskiego (Kongresowego). We wschodniej czci Polski, zaanektowanej
":przez Rosj, obowizywa III Statut Litewski, zastpiony nastpnie przez
)'ustawodawstwo carskiej Rosji, tj. Zwd Praw (Svod Prav). Zachodnia cz
,Polski, pod zaborem pruskim, od 1797 roku podlegaa prawu pruskiemu
skodyfikowanemu w 1794 r. jako "powszechne pruskie prawo krajowe".
poudniowa cz Polski, zagarnita przez Austri, bya od XVIII wieku
:;'pbd rzdami prawa austriackiego (Wolter i in. 1996: 37-40; por. szerzej
'<:Bardach 1981).
,
.
Jzyk polski by pod .duyrn wpywem jzykw aciskiego, francus'kiego i niemieckiego i w porwnaniu z angielskim jzykiem prawa znacznieezciej wykorzystuje acin w postaci terminw, wyrae i paremii.
-: j~li chodzi o zapoyczenia z innych jzykw europejskich, poniej krtka
,/lista przykadw: abandon (fr. abandon), arbitra (fr. arbitrage), indos,
indosament (w. indosso), indosant (w. indossante), indosat, indosatariusz
'(niem. Indossat, lndossatan, konosament (niem. Konnossement lub fr. eon" naissement), protokolant (niem. Protokollant), prokurator (niem. Prokuratur),
,..werdykt (ang. verdiet).
.... Terminy aciskie - czerpane bd tworzone na bazie prawa rzymskiego - mog by czsto lepszymi odpowiednikami instytucji prawa
"Jontynentalnego ni dopasowywane, czsto na si, odpowiedniki prawa
:..col11l11on law. Przykadowo porwnujc tumaczenie terminu "prawa rze~M[ciowe" w trzech przekadach Kodeksu spek handlowych (wydanych
,przez TEPIS, Zakamycze i CH. Beck), najbardziej dokadne wydaje si
<tumaczenie TEPlS-u (art. 8 ksh rights in rem ni np. powszechnie stosow~ny ekwiwalent property rights). Oczywicie, problemem moe by zro;:;zumiao terminw aciskich dla osb nienalecych do obszaru wpy
~:;';'Ww kultury prawa rzymskiego, gdzie si rzeczy powszechna znajomo
::~j\'{;:'terminw aciskich, nawet wrd prawnikw, naley niestety do rzadj;;i.:i/k6ci. Dotyczy to prawnikw wyksztaconych w systemie anglosaskim.
Tumaczenie tekstw prawnych wymaga od tumacza znajomoci
.
'.. czeglnych regu posugiwania si spjnikami alternatywnymi w koniekde prawnym, odbiegajcych od tych powszechnie obowizujcych
jzyku polskim. Dotyczy to w szczeglnoci rozrnienia dwch po-

El

staci alternatywy: ~cznej i rozcznej. W jzyku oglnym spjniki "albo",

naleaoby, zdaniem Wronkowskiej i Zieliskiego (2004: 177), od"lub", "bd", "wzgldnie" itd. uywane s czsto synonimienie do
powiednio zwikszy liczb uytych spjnikw "albo". Lektura kodeksu
okrelania rnych zwizkw logicznych midzy zdaniami skadowymi
karnego, kodeksu wykrocze czykodeksu karnego skarbowego pokazuje,
(por. szerzej Lewandowski i in. 2005: 109-114).
ze ustawodawca poprzestaje na jednym spjniku alternatywnym, odTadeusz Kotarbiski zaproponowa przed laty, aby spjnika "albo"
dzielajc pozostae kary przecinkami, jak w art. 192 1 kk:
uywa wycznie dla oznaczenia alternatywy rozcznej, za spjnika
Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta. podlega grzywnie. karze
"lub" - dla oznaczenia alternatywy nierozcznej, czyli zwykej (Wronograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2.
kowska i Zieliski 2004: 176). W sensie logicznym alternatywa rozczna
" Jest to dopuszczalne na gruncie gramatyki jzyka polskiego, jednak za("albo") dopuszcza tylko jedn z dwch ewentualnoci, natomiast altersady techniki prawodawczej preferuj formu: "podlega karze A albo
natywa zwyka ("lub") dopuszcza kad z dwch ewentualnoci, a nawet '
. ,karze B, albo karze C", a nie czciej spotykan formu: "podlega karze
obie cznie.
\!'!, karze B albo karze C" (Wronkowska, Zieliski 2004: 177). Tym bardziej
Rozrnienie to stao si trwaym elementem polskiej kultury
,-"i'!piepoprawna jest formua posuenia si w jednym przepisie rnymi
prawnej. Znalazo te odzwierciedlenie w 79 ust. 1 i 2 Zasad tech':,:','\:spjnikami, np. "podlega karze pozbawienia wolnoci albo karze ograniki prawodawczej dotyczcym formuowania sankcji w przepisach kar'r;fliczenia wolnoci lub karze grzywny".
nych:
", Dla wyraenia dopuszczalnoci nawet obu kar stosuje si zabieg
1. Przepisowi wyznaczajcemu sankcj karn. dopuszczajcemu alternatywnie
-Wskazany w 79 ust. 1 pkt 2 Zasad:
kilka kar. nadaje si brzmienie:
1) ..... podlega karze... albo karze ..... (jeli dopuszcza si tylkojedn z wymienionych kar);
2) ..... podlega karze... albo karze...albo obu-tym karom cznie" (jell dopuszcza si nawet obie z wymienionych kar).
2. Przepisowi wyznaczajcemu sankcj karn. dopuszczajcemu kumulatywnie.
kilka rodzajw kar. nadaje si brzmienie:
1)
podlega karze i karze.;." (jeli kumulatywnojest obligatoryjna);
2)
podlega karze
obok kary ... mona wymierzy kar .:" (jeli kumulatywno Jest fakultatywna) (...).

Zatem dla wyraenia dopuszczalnoci tylko jednej kary stosuje

spjnik "albo", jak w przepisie art. 58 2 Kodeksu wykrocze:

si

Kto ebrze w miejscu publicznym w sposb natarczywy lub oszukaczy. podleg

karze aresztu albo ograniczenia wolnoci.
'

Zdarza si jednak, e w przypadku kary grzywny jest ona wyrnierzan

obok innej kary, tip, kary pozbawienia wolnoci (art. 33 2 kk, art. 2
2 kw). Std te .nie wszystkie kary wymienione, np. wart. 32 kk cz
art. 18 kw, s rozcznie alternatywne (por. szerzej Lewandowski i in
2005: 113).
Poniewa spjnik "albo" jest funktorem dwuargumentowym (inacz
Lewandowski i in. 2004: 11), w przypadku wikszej iloci wymienianyc

"),:'

Art. 106d kks ..Kto bez zezwolenia albo wbrew jego warunkom prowadzi dziaal
no kantorow. podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze

pozbawienia wolnoci do roku. albo obu tym karom cznie.

W przypadku kar przewidzianych cznie, tj. kumulatywnie, 79 ust.

Zasad techniki prawodawczej wprowadza rozrnienie pomidzy spobem wyraania kumulatywnoci obligatoryjnej (dopuszczajcej wycz
je obie kary jednoczenie) i sposobem wyraania kumulatywnoci fakul, nej(dopuszczajcej rwnie drug z kar) (Wronkowska i Zieliski
04: 177).
W polskich tekstach ustawodawczych peno jest bdw spowodowach nieprawidowym uyciem spjnikw. Przykadowo wart. 93 1 kp
deksu pracy), ktry brzmi:
'
W razie mierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania
po jego rozwizaniu zasiku z tytuu niezdolnoci' do pracy wskutek choroby. rodzinie przysuguje od pracodawcy odprawa pomiertna.

de spjnika "lub" sugeruje, e jest taka moliwo, w ktrej mamy do

nienia jednoczenie z sytuacj trwania stosunku pracy i rozwizania
.sunku pracy; waciwe w tym kontekcie byoby uycie spjnika "albo"
'bdnym uyciu spjnikw alternatywnych wart. 226 l kk pisz
andowski i in. 2005: 113).

,I,

Naley jeszcze doda, e rozrnienie tych 'dwch typw alternatyw

dotyczy wszelkich kontekstw prawnych, nie tylko prawa karnego, za
jego konsekwencje prawne s szczeglnie doniose w przypadku jzyka
prawnego. Dlatego - z logicznego punktu widenia - niepoprawne jest
tumaczenie wyraenia "and/or" jako "i/lub", poniewa spjnik "lub"
zawiera ju w sobie koniunkcj "i". W brytyjskim przykadzie z The
ChemicaIs Weapons (Notijication) Regulations 1996 (nr 2503) w objanieniach
"element" definiowany jest w nastpujcy sposb:
'
"unit" means any equipment and/er machinery necessary for the production, .
processing or consumption of a chemical.

W tumaczeniu wystarczyloby napisa, e "element" (w rozumieniu niniejszego aktu prawnego) oznacza jakiekolwiek urzdzenia lub maszyny niezbdne do produkcji, (...), a wic uy jedynie spjnika alternatywnego "lub".
jaki czas temu w ramach pomocy prawnej otrzymaam do prze-,
tumaczenia od, polskiej prokuratury transkrypt zeznania zoonego przez
Polaka podejrzewanego o bigami w jednym z amerykaskich urzdw
Prokuratora Generalnego. Artyku 206 kk, ktrego retranslacji miaam
dokona, w tekcie oryginau wyglda nastpujco:
Article 206 indicates that a person who contracts marriage in spite of remaining
in a marital union is subject to a fine, penalty of restriction of liberty or imprisonment for up to two years.
Uyty

spjnik "or" jest wieloznaczny - mo ze zosta przetumaczony jako alternatywne rozcznie "albo" bd alternatywne niej
rozcznie "lub", co w przypadku przepisw karnych ma znaczenie fun
damentalne. Niezbdne jest zatem signicie do polskiego ,kodeksu karnego i przytoczenie polskiego przepisu, chocia gatunek tekstu, z ktre
go pochodzi pierwotne przywoanie,wskazuje, ze prawdopodobnie chodzi o alternatyw rozczn, co ma zwykle miejsce, cho nie zawsze, jak
w przypadku grzywny, przy wyliczaniu katalogu kar zasadniczych. A zatem zgodnie z art. 206 kk;
w

tekcie

Kto zawiera maestwo. pomimo e powstaje w zwizku maeskim. podleg

grzywnie. karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2.

Na poziomie pragmatyki naleaoby poruszy przede wszystkim kw

tekstw prawnych zwizanej z normatywnoci idyreI

sti modalnoci

Iloci dyskursu prawnego. jak zauwaa Zieliski (1999: 61), teksty

awne nale niewtpliwie do dyskursu dyrektywalnego.iponlewa-tch
6wna funkcja pragmatyczna polega na wpywaniu na zachowanie si,

dzi w sposb-stanowczy, a wic bezwzgldny: wymg danego .zacho- '

. <,ania si. Przy .interpretacji .tekstw prawnych naleyuwzgldnizalo;~'~;;r;enie o normatywnoci tekstw prawnych, niezalenie od formy wy.owienia nakazu czy zakazu, o czym bya ju wczeniej mowa.
'
Z dyskursem prawnym nieodcznie zwizana jest modalnodeon,
czna. jest to - parafrazujc twrc tego' terminu G.' H: von Wrighta"
;modalno obowizku i-zezwolenia (za Lyonsern 1989: 409; por. take
iembiski 1966: 95) lub te modalno koniecznoci i moliwoci. Mo-.
Ino deontyczna jest wewntrznie zwizana z przyszoci, tzn. "war-'
prawdziwociowa" takiego twierdzenia jest ustalana w stosunku do
wnego stanu rzeczywistoci, pniejszego od stanu, w ktrym istnieje
, owizek (Lyons 1989: 410). Celem ustawodawcy jest przede wszystkim
eowanie lub te modelowanie rzeczywistoci. Dlatego logika prawnicza
rela modalno deontyczn jako modalno normatywn. W przypad,.dyskursu prawnego konieczno deontyczna ma swoje rdo deon'.tzne w zinstytucjonalizowanym systemie prawnym, czyli w powszechnie
bowizujcychrdach prawa (np. art. 87 Konstytucji RP) ustanowioch przez powoane do tego organy, wice wszystkich adresatw
. gzekwowane przez wadze publiczne.
Modalno deontyczna tekstw prawnych wie si z gramatyczn
egori trybu oznajmujcego, o czym bya ju mowa. Opisowe wypoedzi typu "w postpowaniu przygotowawczym wiadek podpisuje
',iadczenie" (o odpowiedzialnoci karnej) z art. 190 2 kpk wysawiaj
zwgldnie wice normy prawne (por. take Zieliski 1999: 61-62).
':: Oprcz formy opisowej w bezporednim zwizku z normatywnoci
stw prawnych pozostaj czasowniki normatywne i inne wyraenia
dalne typu "powinien", ,jest obowizany", "moe". Analiza ich r
h znacze (wieloznaczno) podwaa' mit "prawniczej cisoci sforlowa", o czym wspomina Z. Ziembiski (1966: 118; o wieloznacznoczasownikw modalnych w dyskursie prawnych pisz take m.in.
Jiski 2002: .154 i nast.: Lewandowski i.in, 2005: 262-270; Ziembiski
95: 121-127).
Z prawno-logicznego punktu widzenia najwaniejszajest interpreta.tetyczna wypowiedzi modalnej, tj. wypowiedzi orzekajcej o czynie
soby x w odniesieniu do niesprzecznego systemu norm (Lewandowski
i
:1

II

i in. 2004: 45,94-97; por. take Ziembiski 1966: 93). Wypowied modalna w interpretacji .tetycznej przyjmuje jedn z czterech postaci:
O> musi by tak, x czyni c;
1/1 musi by tak, e x nie czyni c;
Gl moe by tak, e x czyni c;
moe by tak, e x nie czyni c (Lewandowski i in. 2004: 94).
Zasadniczo dla celw analizy dyskursu prawnego mona wic wyr
ni dwa funktory modalne: musi (lub rwnoznaczne ..obowizany jest",
"powinien", "naley", "konieczne jest", uycie zdania opisowego w czasie
teraniejszym lub przyszym itd.) i moe (oraz rwnoznaczne, np ...wol-
no", ..dopuszczalne jest", ..zezwala si", ..ma moliwo", ..dozwolone.
jest" itd.) (Lewandowski i in. 2005: 255; 263-264).
Biorc pod uwag operatory nakazu, najbardziej wieloznaczny jest
zwrot powinien, ktry niesie ze sob co najmniej pi znacze: prognostyczne,ocenne (aksjologiczne), normatywne, doradcze i opisowe (Zieli-:'
ski 2002: 154). Dla interpretacji tekstw prawnych najwaniejsze jest'
znaczenie normatywne, cho w wielu tekstach prawnych pojawia si
rwnie znaczenie opisowe. Zwrot ..powinien" w funkcji operatora na..
kazu (znaczenie normatywne) mona, zdaniem Zieliskiego (2002: 156),
wyrni jako uycie:
.'
1) bezosobowe, np. art. 353 1 kpk .Pomidzy dorczeniem zawiadomienia
a terminem rozprawy gwnej powinno upyn co najmniej 7 dni";
2) ..przedmiotowe" (AJ.B.) w odniesieniu dorzeczy lub do stanw rzeczy
w stronie biernej np. art. 173 1 kpk ..Osobie przesuchiwanej mona
okaza inn osob, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania.
Okazanie powiI;)no by przeprowadzone tak, aby wyczy sugesti";
3) ..podmiotowe": (AJ.B:) w. odniesieniu do osb, np.' art. 183 1 zd.
1 kc ..Kto znalaz rzecz zgubion, powinien niezwocznie zawiadomi
o tym osob uprawnion do odbioru rzeczy." (pOL take rozwaania'!
nt ...powinien" w kodeksie cywilnym Ziembiski 1966: 122).
Zieliski (2002: 157) zwraca te uwag na czsty bd w odczytywaniu zwrotu ..powinien" jako zwrotu w interpretacji aksjologicznej (..dob-:
rze by byo .:") przy terminach instrukcyjnych, tzn. niepocigajcych za
sob negatywnychiskutkw prawnych... Instrukcyjno" samego terminu
wynika wszake z braku sankcji za jego niedotrzymanie, a nie z powodu
uycia danego wyraenia normatywnego.
Kolejnym operatorem nakazu, o mniejszym stopniu wieloznacznoci
jest zwrot jest obowizany albo czciej stosowanyma obowizek Pot:

(li

obnie jak zwrot "powinien", mog one wystpowaw funkcji normatyw,ej, a rzadziej opisowej. Wedug Zieliskiego (2002: 157) zwrot ..jest
obowizany" wystpuje bardzo rzadko, i przytacza trzy przykady, z ktrych jeden - art. 102 1 kpk zosta uchylony w 2003 roku. Na przykad
':Xart. 326 2 kpk stanowi: ..Prokurator jest obowizany czuwa nad prai;~,ijdtvidowym i sprawnym przebiegiem caego nadzorowanego przez siebie
,":'\i.:)Ji,.",
"
?:M:postpowama .
'i,m:}, Takich przykadw mona znale znacznie wicej. W kodeksie pracy
" 'znakomita wikszo obowizkw pracownika i pracodawcy wyraana
'est formu ..... jest obowizany.:", co w tumaczeniu K. Michaowskiej
(Wyd. CH. Beck 2004) wyraa si za pomoc czasownika modalnego shall:
, sue (a work certificate), oppose (mobbing), observe (the working time). W 60
'nalizowanych artykuach polskiego kodeksu pracy dotyczcych obowiz
W z zakresu prawa pracy tylko dwa razy pojawia si zwrot ..ma(j)
'bowizek" (art. 208 1 kp i art. 23 2 kp), pozostae wyraaj powinno
a, pomoc wyraenia ,jest obowizany" albo rzadziej - trybu oznajmujcego, co nie jest zgodne z generaln tez M. Zieliskiego dotyczc
i;zstotliwoci wystpowania tych zwrotw.
" Wieloznaczno charakteryzuje te podstawowy zwrot normatywny
, oe, zwaszcza w interpretacji tetycznej uwzgldniajcejzwizek faktu
(ludzkiego dziaania), z normami prawa. W takim przypadku zwrot
',moe" bywa uywany w co najmniej dwch .znaczeniach: 1) "nie jest
)1 zakazane, wolno mu" - do okrelenia czynw dozwolonych i inyferentnych (ani nie nakazanych, ani nie zakazanych) oraz 2) ..ma kometencj" - do okrelenia kompetencji normodawczej, do dokonania
'ynnoci konwencjonalnej itd. (por. szerzej Lewandowski i in. 2005:
69-270; Ziembiski 1995: 124). Czsto w jednym akcie normatywnym
oe" pojawia si w rnych interpretacjach, np. logicznej, tetycznej
z w rnych odmiana~h interpretacji tetycznej (dozwolenie, kornpetena); o waciwej interpretacji przesdza kontekst jzykowy wsparty zaeniem o normatywnoci tekstw prawnych. Oprcz trudnoci w inrpretacji wypowiedzi modalnych z uyciem "moe" naley te rozway
. cie odpowiedniego ekwiwalentu w tumaczeniu, np. may, is authorised,
iempowered itd.
Podstawowym jednak znaczeniem zwrotu ..moe" bez negacji jest
raanie kompetencji czy upowanienia do dokonania czynnoci konencjonalnej (Zieliski 2002: 160). Znacznie rzadziej pojawia si drugie
aczenie - dozwolenie, ktremu czsto towarzysz zwroty ..tylko" i ;,je-

1\

dynie" (Zieliski 2002: 158), np. art. 356 1 kpk: "Na rozprawie oprcz
osb biorcych udzia w postpowaniu mog by obecne tylko osoby
penoletnie, nieuzbrojone" . Czasownik "mc" uywany jest take dla
konstruowania zakazw - z uyciem przeczenia: art. 356 3 kpk "Nie
mog by obecne na rozprawie osoby znajdujce si w stanie nielicuj
cym z powag sdu".
Funkcj zakazu peni te wyraenie nie wolno, np. art. 171 3 kpk:
"Nie wolno zadawa pyta sugerujcych osobie przesuchiwanej tre
odpowiedzi". Podobnie nie mona dla. wyraenia zakazu, za ktrego
przekroczenie grozi sankcja (Zieliski 2002: 158-159), np. art. 170
2 kpk "Nie mona oddali wniosku dowodowego na tej podstawie, e
dotychczasowe dowody wykazay przeciwiestwo tego, co wnioskodawca
.zamierza udowodni".
Podobn rol normatywn do zwrotu "moe" peni w tekstach prawnych wieloznaczny zwrot ma prawo (Lewandowski i in. 2005: 264). Wrd
wielu znacze kilka pokrywa si ze zwrotem "moe": "x-owi jest dozwolone", "wolno mu", "ma kompetencj", ale take "ma roszczenie",
"ma kompetencj", "ma wzgldem kogo uprawnienia". Problemy wieloznacznoci tego wyraenia czciowo rozwizuje sam kontekst, bowiem,
jak pisze Z. Ziembiski (1966: 115), w poszczeglnych dziedzinach prawa
pewnych zncze uywa si czciej ni innych. Przykadowo w dziedzinie prawa cywilnego przewaa znaczenie, ktre odpowiada uprawnieniu
(czyj obowizek wobec uprawnionego, wolno przyjcia wiadczenia,
roszczenie, wolno czynienia uytku z roszczenia) (por. szerzej nt. "cywilistycznego" pojcia uprawnienia Ziembiski 1966: 116-117).
Natomiast w prawie administracyjnym i konstytucyjnym zasadniczym
znaczeniem jest kompetencja organu pastw (i obowizek uczynienia uyt
ku z tej kompetencji) albo mono prawna obywatela. Na przykad art..
70 ust. 1 Konstytucji stanowi o "prawie do nauki", co oznacza, e wadze
publiczne maj obowizek podjcia dziaa zmierzajcych do zapewnienia
obywatelom powszechnego i rwnego dostpu do wyksztacenia, co eksplikuje zreszt ustp 4 wspomnianego artykuu. Po stronie obywatela nie
ma jednak roszczenia prawnego. Obowizek organw w tym zakresie.
wyraany jest w jzyku angielskim poprzez czasownik modalny shall (art..
70.1. .Everyone shall have the right to education").
Uycie zwrotu "ma prawo", chocia niezbyt czste, czsto spotyka
si z krytyk, bo jak pisze Zieliski (2002: 161), "po co mnoy byty\.
ponad konieczno". W art. 244 1 kpk:
.,

policja ma prawo zatrzyma osob podejrzan. jeeli zachodzi uzasadnione przy,puszczenie. e popenia ona przestpstwo. a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia
si tej osoby. albo zatarcia ladw przestpstwa bd te nie mona ustali jej
tosamoci .

raenie "policja ma prawo" mona by rwnie dobrze zastpi wyra;~niem ,..policja moe".
;ci Analizujc trzy sformuowania fragmentw przepisw 'prawnych (za
leliskim 2002: 161-162):
l "Sd jest obowizany dopuci dowd (...)"

) "Sd powinien dopuci dowd (...)"

) "Sd dopuszcza dowd (...)",
.'
fbrmuowanie 3. jest najkrtsze i mniej wieloznaczne od przykadu 2.
'rzyjta forma redakcyjna, tj. uycie trybu oznaj~ujce?o, ;'Y~ikajca
zaoenia o normatywnoci dyskursu prawnego, Jest najczscrej stoso'na przez ustawodawc.Jest ona preferowana w stosunku do bardziej
'~loznacznych czasownikw i wyrae modalnych.
't Mona wskaza znacznie wicej cech tekstw prawnych, jednak
Wet w tym skromnym wymiarze wida, e decyduj one. o wykadni
'~go tekstu prawnego, a brak wiedzy fachowej, w tym dotyczcej regu
erpretacji, uniemoliwia praktycznie waciw interpretacj tego typu
stu. Pozostaje wci aktualna teza T. Gizberta-Studnickiego (1 ~86: 27):

l'

i!'1
;\
li

Waciwoci anglojzycznego

dyskursu prawnego

Czyta ten dokument [testament] z wyranym upodobaniem. rozsmakowujc si szczs'

glnie w nieprzeniknionej dla laika terminologii prawniczej. Delektowa si komplikacj
jurystycznej skadni.
Agatha Christie. Morderstwo w Boe Narodzenie;
prze.

Rozdzia

Andrzej Milcarz. Prszyski i S~k

Warszawa 2002. s. 125

2. powicony jest semantyce dyskursu prawnego, a w szcz

glnoci jego cechom dystynktywnym, odrniajcym dyskurs prawny o
innych dyskursw! specjalistycznych. Cechy semantyczne tekstw prawny
zostay podzielone na pi kategorii, takie jak: precyzja (np. nietypow
anafora), niedookrelono (np. terminy nieostre), specjalizacja (termin
logia, budowa terminw), konserwatyzm (np. archaiczne konstrukcj
zwroty aciskie) oraz zoono na poziomie: wyrazu (zbitki wyrazw typ
null and void), zdania (np. konstrukcje bierne i nominalne) i tekstu (n
brak interpunkcji). Rozdzia ten stanowi jednoczenie wprowadzenie d
anglojzycznej komunikacji prawnej. Wybr jzyka angielskiego zost
podyktowany statusem i funkcjami jzyka angielskiego jako lingua fran
wspczesnego wiata. Dodatkowo specyfik analizowanego dyskursu pra
nego podkrela analiza jego historycznej, prawnej i jzykowej ewolucji.
W ramach jednego rozdziau nie mona, z oczywistych wzgld
przeprowadzi systemowej analizy dyskursu prawnego, ale z pewno
mona zasygnalizowa kategorie cech, ktre go konstytuuj i zaraze
stanowi o jego odrbnoci, z uwzgldnieniem dotychczas przeprow
dzonych studiw z zakresu lingwistyki i psycholingwistyki (m.in. Meli

1963; Dickerson 1965; Crystal i Davy 1969; Gustafsson 1975a, 1975b,

4; Sales i in. 1977; Elwork i in. 1977; Shuy 1978; Shuy i Larkin 1978;
urow i Crandall 1978; Erickson i in. 1978; Charrow i Charrow 1979;
et 1976, 1980; Charrow, Crandall, Charrow 1982; Hiltunen 1984; Tiera 1999; Roszkowski 1999; Gibbons 2003). Opisane niej szczeglne
hy semantyczne dyskursu prawnego, nie za jego "terminologiczno",
Wo.duj zwykle trudnoci w rozumieniu anglojzycznych tekstw prawCh i czyni go bardziej hermetycznym ni inne dyskursy specjalistyczne.
danie to jest tym trudniejsze, e, jak pisze Groot, "there exist as many
guages within a particular language as there are legal systems using
tlanguage as its legal language" (Groot1999: 17). Angielski jzyk prawa
:uywany w wielu systemach prawnych, co pociga za sob przede
stkim rnice terminologiczne i stylistyczne.
.Naley jednake podkreli, za T. Gizbertem-Studnickim (1986: 28),
przynalenoci jakiego tekstu do zbioru tekstw prawnych nie
duj cechy jzykowe (leksykalne i syntaktyczne lub posugujc si
inem Hallidaya - .Jeksykalno-gramatyczne"), lecz zaakceptowana
epcja rde prawa danego systemu. Kryteria przynalenoci maj
m, zdaniem Gizberta-Studnickiego, charakter pozalingwistyczny. Nate dodatkowo uwzgldni fakt, e dyskurs prawny ma charakter
ednorodny, zwizany jest z typologi tekstw prawnych, ich funkcj,
tekstem uycia, oczekiwaniami odbiorcy itd.
oniszy przegld cech konstytuujcych dyskurs prawny bdzie mia
charakter systematyczny, ale nie bdzie wyczerpujcy, za dwie
orie cech semantycznych: leksykalne i skadniowe bd rozpatryena poziomie semantycznym. Pragmatyka dyskursu, jego intertekso oraz cechy dyskursywne nie zostay uwzgldnione z uwagi na
niczony format tej ksiki.
Rozwaania na temat semantyki dyskursu prawnego wypada rozpod koncepcji znaczenia i zmiany znaczenia w komunikacji prawnej.
ernatyka ta jest cile zwizana z gatunkami prawnymi, o ktrych
iemowa w dalszej czci, i z wiedz specjalistyczn; o ktrej ju
czciowo mowa we wstpie.
ady system prawny posuguje si wasnym jzykiem (wasnymi
mi) i ma swoisty system odniesie. Chocia znaczenie jzykowe
rny sposb definiowane w literaturze przedmiotu (por. np.
1'984: 53-59), mona posuy si np. uznan definicj Lyonsa, e
ienie ("referencja" - reference) "dotyczy stosunku midzy wyrae-

niem a tym, co jest jego sygnifikatem w danym wypadku jego uycia"

(Lyons 1984: 176) ("refererice has to do with the relationship which holds
between an expression and what that expression stands for on particular
occasions of its utterance") (Lyons 1977: 174). Warto te przypomnie
trjkt oznaczania Ogdena i Richardsa (1923: 11), zilustrowany wtablicy
2.1 ~ (por. szerzej np. Lyons 1984: 98 i nast.; Lerat1995: 37). A, B i C oznaczaj we wspczesnej terminologii odpowiednio: znak, pojcie i rzecz
(sygnifikat).
Tablica 2.1. Trjkt oznaczania Ogdena i Richardsa
B -POJCIE'

ZNAK - A

.relacja

porednia

. C - RZECZ (SYGNIFIKAT)

'Taka tradycyjna trjczonowarelacja oznaczania jest zgodna z ma,

VOX signijicat (rem) mediantibus conceptibus, czyli "Wyraz oznacza:
(rzecz) za porednictwem poj" (UlImann 1957: 71; cyt. za: Lyons 1984:.
99). Nie wnikajc w teoretyczne rnice d.otyczce samego pojcia ozna
'czania, przyjmuje si, e znaczenie wyrazu jest stron treciow znaku
a wic tym, co znak oznacza.
Chocia prawnikw interesuj gwnie terminy (znaki) i pojcia, ni
naley lekceway obiektw/rzeczy, ktrych one dotycz, poniewa prawo opiera si na triadycznym. pojciu odniesienia (arevi 1997: 231)
W innym ujciu znaczenie znaku jzykowego to rzecz, do ktrego si
odnosi, przy czym nie chodzi tylko o materialnie istniejce przedmioty
ale rwnie relacje, czynnoci i procedury. W zwizku z tym przedmie
ty/rzeczy te mog by albo realne; to znaczy istniejce w rzeczywistoci
albo istniejce jedynie jako konstrukty kognitywne (Kelsen 1979: 26; por.
take Minek 1991 :452).
Jzyk prawa jako jzyk specjalistyczny skada 'si z terminw praw
nych/fachowych, jak i wyrae jzyka oglnego (por. Gmar 1995-11: 9
ksym

1990: 61-65). Liczne terminy -o czym ju bya mowa - bazuj na

cieniu zaczerpnitym z jzyka oglnego (np. rzecz, wasno, krae,czynsz), ale te zyskuj w rnych systemach prawnych nowe, inne
(zenie (por. Lampe 1970: 28).
..-Istniei dwie koncepcje charakteru terminw prawnych:
polisemiczna, tj. zalena od kontekstu i podzielana przez wikszo
zykoznawcw (Cornu 1990; Gernar 1995; Roszkowski1999), oraz
Xdeterministyczna prezentowana przez teoretykw prawa (Keisen
,U1967; Hart 1961; MacCormick 1974;Sarkowicz 1995).
.
edug lingwistw terminy hauk cisych s jednoznaczne, tzn. jeden
'min odnosi si do jednego obiektu, podczas gdy teksty prawne
arakteryzuj si polisemicznoci (zob. Cornu 1990: 89-117; Cernar
5-11: 130). Polisemiczno wymaga, z jednej strony, koniecznoci
elenia znaczenia intencjonalnego na podstawie kontekstu. Z drugiej
reny, fakt, e wikszo terminw prawnych definiowana jest poprzez
by system prawny, implikuje spjno terminologii prawnej (por.
evi 1997: 231).
,.' Wielo systemw prawnych prowadzi czsto do sytuacji braku ekalentnoci poj lub niepokrywania si zakresw znaczeniowych
ruinw. Tak wic nieadekwatno ekwiwalentw lub ich brak w po
eniu z polisemicznoci moe by jedn z gwnych przeszkd w osig
Hu precyzji jzyka prawa, szczeglnie w kontekcie tumaczenia teksbd tworzenia bankw terminologicznych.
iW zwizku z normatywn funkcj dyskursu prawnego pojcia prawautomatycznie implikuj okrelone skutki prawne w ramach da()systemu prawnego (zob. Lampe i 1970: 25). Teza ta staa si przykiem do tzw. teorii wzgldnoci poj prawnych, zgodnie z ktr
cenie terminu prawnego moe by okrelone jedynie w procesie
rakcji midzy faktem a skutkiem prawnym w ramach danego sysu prawnego (zob. Wank 1985: 75-76). To samo pojcie moe rodzi
e skutki prawne w odmiennych sytuacjach (por. arevi 1997:
.247).
iNie powiody si prby jzykoznawcw i filozofw zdefiniowania
'da "znaczenia" jako bytu obiektywnego, bez uycia kontekstu (zob.
R. W. Burch 1973 - meaning in isolation a meaning in use; Stanosz
.; Hirsch 1976, 1977; Wunderlich 1989; por. te krytycznie Searle
: 221-232). Nowsze badania wskazuj na fakt, i znaczenie wyrazu
czciowo zalene od uprzednich dowiadcze uytkownikwjzyka

"

(Barsalou 1992: 34; Wichter 1994: 90; Bromme i Blinder 1994). Rainer
Bromme i Wolfgang Blinder (1994) twierdz nawet, e - przez dowiad
czenie - znaczenie oglne jest wzbogacane i przeksztacane w znaczenie
specjalistyczne (por. te jahr 1993; Wichter 1994; dyskusja u Engberga
2000: 32-34). jest to jedna z wielu hipotez badawczych, ale majca uzasadnienie wynikajce z ewolucji historycznej angielskiego jzyka prawa (np.
Charrow, Crandall, Charrow 1982; Mellinkoff 1963; Tiersma 1999: 7-47).
Interpretacja znaczenia prawnego rni si na przykad od znaczenia
literackiego. T. S. Eliot stwierdzi nawet, e interpretacja czytelnika moe
odbiega od interpretacji autora, a jednak moe by rwnie dobra, a na":
wet bardziej dokadna (1972: 22; zob. take pojcie Anders-Yerstehen
u Gadamera w odniesieniu do tekstw literackich i nauk spoecznych
1975: 280). W przeciwiestwie do interpretacji literackiej interpretacja
tekstw prawnych opiera si na zaoeniu, e maj one jedno waciwe
znaczenie, co zblia teksty prawne do tekstw biblijnych (Sarkowicz
1995: 91; por. take Tiersma 1999: 96). Kade inne zaoenie uczynioby
niemoliwym wydanie jakiegokolwiek orzeczenia czy decyzji przez sd
lub inny organ.
Powysze stwierdzenie o deterministycznym charakterze znaczenia
prawnego wywodzi si wspczenie z prawnych teorii pozytywistycznych, przede wszystkim Hansa Kelsena, rozwijanych przez wspczesnych
filozofw prawa H.' L. A. Harta oraz D. N. MacCormicka (1974). Wedug
Harta (1958: 612):

Koncepcja systemowej determinacji terminw prawnych uwaana

przez prawnikw za dystynktywn cech jzyka prawa, jednak najnowsze tendencje i rozwojowe w lingwistyce, zwaszcza w dziedzinie.
socjolingwistyki i pragmatyki, dowodz, e analiza jzyka prawa musi
uwzgldnia konteksty spoeczne i kulturowe. jako produkt odmiennych
instytucji, historii, ;kultury, a czasem zasad spoieczno-ekonomicznych..
kady system prawny ma swoje wasne realia prawne, wasny system
pojciowy, a nawet struktur wiedzy (Vanderlinden 1995: 328-337).
bya

. zwizku z tym terminologia prawna waciwa roznym systemom

~rawnym jest w duej czci konceptualnie niespjna (arevi 1989: 278;
taicie Arntz 1993: 6). Oczywicie te rnice s wiksze midzy systemem
prawa cywilnego a systemem prawa common law, jednak m~na zauway
znaczce rnice nawet w obrbie systemu cywilnego (Sarevi 1997:
245). Komparatywici wyrniaj nawet systemy "romaskie" oparite na Kodeksie Napoleona oraz systemy "germaskie" wzorowane na
cniemieckim kodeksie cywilnym BGB (Zweigert i Kotz 1984-1: 80).
Prykadowo "etymologiczne" ekwiwalenty contract i eontrat ozna'czajce ten sam obiekt - nie s identyczne na poziomie pojciowym.
..ngielskie pojcie 'contract jest znacznie szersze ni francliski odpowied'nik contrat, ktry dotyczy jedynie transakcji obejmujcych wzajemne
uzgodnienia i zobowizania (zob. Tallon 1990: 284-290; take arevi
1997: 133, przypis 7).
Okazuje si, e nawet obrbie tego samego jzyka ten sam termin
odnosi si do rnych poj w rnych systemach prawnych. Na przykad
termin dotnieile ma jedno znaczenie w prawie angielskim, za rne znaCzenia w prawie amerykaskim (zob. Nadelmann i von Mehren 1966: 195;
anderlinden 1985: 321). Odwrotnie, to samo pojcie moe by wyraane
r nymi terminami w rnych jurysdykcjach majcych jeden jzyk urzdo
. I tak odmienn terminologi w zakresie procedury karnej uywan
;13 hiszpaskojzycznych .krjach wymienia glosariusz Organizacji Naro'w Zjednoczonych Derechos Humanos (1985: vii) (zob. te de Torres Caraal 1988: 449). Nawet terminy, ktrych pojcia s bezporednio przeoszone (transplantowane) do innych' systemw prawnych, nabieraj ingo znaczenia w momencie asymilacji poj przez obcy system prawny
ltur prawn (na temat "transplantw prawnych" zob. Watson 1974: 21).
We wszystkich systemach prawnych zdarza si te, e pewne terminy
maj waciwych odpowiednikw w innych systemach, poniewa nie
tnieje w porwnywanym systemie prawnym rzeczywisty obiekt, rzecz,
osunek, czynno, tryb itd. (arevi 1997: 233). Terminy takie Susan
revi (1988: 455) nazywa terminami zwizanymi z systemem prawa
'stem-bound terms) i zwykle s, one nieprzetumaczalne (por. arevi
997: 233; AIlott 1974: 132), na przykad w tumaczeniu na polski: equity,
ust czy consideration.
. . Precyzja to jedna z najwaniejszych cech jzyka prawa, co bardzo
arwnie uj klasyk David Mellinkoff (1963: 399): .Precision is the loudest
[rtue of the language of the law". Precyzja na poziomie leksyki suy

jl

przede wszystkim nadrzdnemu celowi, jakim jest uwzgldnieniewszyst

kich potencjalnych elementw i zjawisk (all-inclusiveness). Za Mellinkoffe
(1963: 295 i nast.) moemy rozrni dwa znaczenia wyrazu "dokadny"
w dyskursie prawnym: (a) znaczcy dokadnie to samo (tj. majcy cisl
definicj) oraz (b) znaczcy dokadnie tak samo (tj. powtrzenie). Chocia .
jedno znaczenie nie wyklucza drugiego, nie s one tosame.
Dokadne znaczenie (a) wyrnia terminy fachowe, co uatwia ko
munikacj specjalistyczn. Znacznie czciej spotykane w prawie i jego
jzyku jest drugie znaczenie (b) - znaczcy dokadnie tak samo. Powtarzalno pewnych wyrae zwizana jest z rytualizacj prawa, ktra moe
dotyczy: (a) tradycyjnych sposobw wyraania (np. null and void), (b)
pojmowania rzeczy (jak w przypadku kreowania znacze w prawie precedensowym, np. fresh fish nie oznacza ryby wieo zowionej (fish that
was recently caught) , ale ryb, ktra nigdy nie zostaa zamroona (fish
that has never been frozen) , jak podaj Charrow i inni (1982: 179), oraz (c)
wymaganych formu przewidzianych prawem (np. dokadna formua przyrzeczenia wiadka).
l:.p,recyzja na poziomie semantycznym osigana jest poprzez odpo
wiedni dobr sw i wyrae. Aby prawo mogo spenia swoje funkcje
niezbdne jest zachowanie wiernoci semantycznej lub te spjnoc
jzykowejj Wybr danego terminu determinuje jego dalsze uycie, np
w obrbie danego tekstu, za stosowanie synonimw jest niedopusz
czalne, o czym bya ju mowa w rozdziale 1., i co stanowi swoist zasad
uniwersaln (por. np. Weston 1991: 32-33).
Oprcz terminw fachowych czste jest uywanie wieloznacznych
. wydawaoby si, elementw jzyka, na przykad zaimkw upowszechniajcych (np. "kady") i nieokrelonych (np. "ktrykolwiek"). Wjzyk
angielskim mona wskaza nastpujce przykady (tzw. absolutes): al
none, never, unavoidable, uniform, irrevocable, impossible, wherever, whoevet,
Uywa si te wyrae ograniczajcych, np. and 110 more, and no othe
purpose, shall not be deemed (a consenu lub odwrotnie - rozszerzajcyc
znaczenie, np. including but not Iimited to, shall not be deemed to (limit)
without prejudice, nothing contained herein shall. Inne rodki jzykowe, ktr
su precyzji i obejmowaniu caoci zjawisk, to zbitki wyrazw (bin
mials), np. cease and desist lub aid and comfort, ktre zostan omwion

przy okazji analizy zoonoci dyskursu prawnego.

Nominalizacja i stosowanie rzeczownikw odczasownikowych (g
rundiw) zakoczonych na -ing, -tioti, np. assumption of risk lub tnakin

ations pomaga legislatorom w osiganiu wikszej precyzji i "gstoci"

li w aktach ustawodawczych (por. np. Bhatia 1994: 142).
'

, Wyrazem denia do precyzji moe by ograniczanie lub modyfikoiHe znacze. I tak wielokrotne wyszczeglnianie rodkw prawnych,
.uacji faktycznych, kwalifikacji, zakresw stosowania, wyjtkw, praw
obowiza jest typowe dla tekstw ustawodawczych, ktre obfituj
tZw. wtrcenia zastrzegajce (zastrzeenia) - qualificational insertions
alifications) w terminologii Bhatii (1994). Dookrelaj one hipotez,
finiujc adresata i sytuacj faktyczn, lub dyspozycj normy, stanoc okrelenie powinnego zachowania poprzez np. ograniczenie kom:encji podmiotw prawa. Poniej znajduje si ilustracja, opisanego
wiska (wszystkie podkrelone fragmenty) w postaci skonstruowanego
episu opartego na ustawie Housing Act 1980 (Bhatia 1994: 146-147):
Where a secure tenant serves on the land lord a notice in writing claiming to
exercise his right to buy the dwelling-house. and if the landlord refuses to admit
the tenant's right to buy the dwelling-house. then, subject to the following
provisions of this Section. the Secretary of State. if he thinks pro per. may by
-rneans of a written notification make specia regulations in pursuance of hiS
powers under Section 15 of this Act for the purpose of enabling the tenant to
exercise his right to buy the dwelling-house (notwithstanding anything contained
in Section 51 of the Land Registration Act 1925) within a period of six months
- from the date of such a refusal. provided that thedwelling-house. or any part of
it. is not being used for charitable purposes within the meaning of the 'Charitable
Purposes Act 1954'.

Nie chodzi tylko o obecno tego rodzaju wtrce w tekstach ustadawczych, ale o sposb, w jaki s one wkomponowywane w strukt syntaktyczn tekstu. Aby nie zaburzy jasnoci i precyzji zdania
'wnego, wtrcenia umieszczane s obok wyrae, ktre maj charak[warunkujcy, nawet jeeli powstae danie brzmi zawile, niezrcznie
. dziwacznie, jednak nigdy dwuznacznie, jak zauwaa Bhatia (1993:
2).

... Precyzji suy rwnie specjalna, wydzielona, cz powicona obnieniom terminw uytych w danej ustawie czy umowie. Oto przydowa definicja zaczerpnita z podrcznika Legal Business English
.Neymann i T. Ruhana (1993: 27):
"Taxes" means all present and futur income and other taxes, duties. levies.
irnposts. charges. fees. deductions and withholdings whatsoever irnposed by any

governmental or official authority or agency of any kind together with any interest

thereupon and penalties payable in eonnectlen with any failure to pay or delay
in paying any of the above. and any payments of principal. interest, charges,
fees or other amounts made on or in respect thereof. and "Taxation" shall be
construed accdrdingly.

O rodzajach i sposobach formuowania definicji w rnych rodzajach

aktach normatywnych bdzie szerzej mowa wrozdziale 5.
Orientacj w tekcie na poziomie tekstu wspomaga jego podzia
na makrostrukturalne elementy, np. akapity czy ustpy. Wewntrzna
systematyzacja przepisu, np. poprzez wydzielenie elementw hipotezy
i dyspozycji w postaci oddzielnych zda, czyni tekst bardzo precyzyjnym
i spjnym. Jest to czsta technika legislacyjna stosowana w systemie
comtnon law, zwana paragrapbing (Thornton 1987: 64) lub seulpiuring
/ paragraph sculpture (Dick 1985: 117). Pornaga ona oddzieli zdanie,
gwne od zda podrzdnych poprzez ich umieszczenie w oddzielnych
partiach tekstu. Z drugiej strony, technika ta-uwidacznia inn cech
tekstw prawnych - nietypow anafor (unusual anaphara), o ktrej
bdzie mowa poniej. W przykadzie podanym za Susan arevi (1997:
188) wystpuje powtarzanie podmiotu oznaczonego kursyw w poszczeglnych ustpach oznaczonych literami a, b i c (every judge ar other
officer who hears those proceedings), co ma zapobiec niejednoznacznoci.'
tekstu:
Every federal court, other than the 5upreme Court of Canada, has the duty to
ensure that:
(a) if English is the language chosen by the parties for proceedings conducted,
before .it in! any particular case, every judge or other officer who hears those'
proceedings is able to understand English without the assistance of an interpreter;
(b) if French is; the language chosen by the parties for proceedings conducted
before it in any particularcase. every judge or other officer who hears those
proceedings is able to understand French without the assistance of an interpreter; and
(c) if both English and French ar the languages chosen by the parties for
proceedingsconducted before it in any particular case, every judge or otber
officer whohears those proceedings is able tounderstand bothlanguages.
without the assistance of ano interpreter. .
(The Official Languages Act 1969. Canada)

>bne przyldady "nietypowejanafory" odnajduje w polskich tekstach

odawczych H. jadacka (2002: 76, 74).
;':'W przepisach karnych prawa common law elementy hipotezy czy
"pozycji s czsto wyliczane w zdaniach podrzdnych wydzielonych
rrnie ustpw i poczonych spjnikiem ar. W celu wyliczenia katakar o charakterze alternatywnym na pocztku kadego ustpu pozane jest wyraenie is guilty:
<",Every one who... (a) is guilty of X; or (b) is guilty of Y" (Sarevi
97: 188).
.' ; Wystpowanie w dyskursie prawnym rodkw zapewniajcych spj tekstu, jak wyraenia wskazujce, jest ograniczone do minimum
""orwnaniu z innymi odmianami jzyka angielskiego z uwagi na koczno zachowania precyzji.
, Uzywanie wyrae deiktycznych this i that byo przedmiotem szczeowych analiz (Kurzon 1986: 49:-56; por. rnice pomidzy deiks
nafor: Biihler 1934 sachlichesZeigfeld i kontextlichesZeigfeld; Bloomfield
69: 258-260; Lyons 1977, t. 2). D. Kurzon (1986) zauwaa, e deik'zno suy do wskazywania bytw w rzeczywistoci pozajzykowej
szasowei i przestrzennej (odniesienia czasowe i przestrzenne), za
aforaodnosi si do bytw jzykowych w tekcie. Oba wyraenia wskajce - this i that - mog funkcjonowa zarwno deiktycznie, jak i anarycznie, oraz jako zaimki i okrelniki (z wyjtkiem that jako anaforyczo okrelnika).
W dyskursie prawnym istnieje opozycja midzy dwoma wyraeniami
kazujcymi uywanymi deil<tycznie albo anaforycznie. Zwykle peni
e.funkcj okrelnikw. That rzadko wystpuje jako zaimek, this pojawia
za w funkcji zaimka jedynie w utartych wyraeniach testamentowych.
. '5 jest uywane wycznie deil<tycznie, that za - jeeli wystpuje w wy.czeniu wskazujcym, to czsto w czci pocztkowej jako' spjnik
". funkcji anafory.
Wyraenie wskazujce this uywane jest wycznie deil<tycznie, ale
'cile okrelonych przypadkach. W odniesieniach przestrzennych fraza
minalna rozpoczynajca si od this uywana jest do wskazywania tekslub czci tekstu, w ktrej si pojawia (zob. na temat deiktycznoci
kstowej Kurzon 1985b).'
Powysze teoretyczne rozrnienia ilustrowane s przez Kurzona
86: 52-53) dziesicioma przykadami, z ktrych wybrano te najbardziej
prezentatywne:
v

a) This Act may be cited as the Slaughterhouses Act 1974.

b) NOW THIS DEED WITNESSETH as follows: ...
c) In this agreement except as otherwise pravided or where the context other';;'ise
requires words importing the singular number only include the plurai number
and vice versa.

hat W funkcji zaimka pojawia si tylko raz w materiale analizowa.przez Kurzona, a mianowicie w ustawie:

This w funkcji zaimka pojawia si wycznie w testamentach w wyra

eniach typu "I declare this to be my last will". This uywane jest jak
okrelnik (deiksa), co nadaje temu wyraeniu archaiczne brzmienie (zob.
szerzej na temat "zastaychwyrae" - fossilized phrases z uyciem this

.podobnie jak w przypadku wyraenia wskazujcego z this, jest te utarte

zenie z that uywane w dokumentach testamentowycu ,,ALL THAT the
hold property". W. przeciwiestwie do ustawodawstwa angielskiego
merykaskich tekstach ustaw that w ogle nie pojawia si jako okrelnik.
'Kurzon (1986: 55) ilustruje odrbne funkcje this i that w poniszym
ginencie:

poniej).

jako odniesienie czasowe deiksa this wystpuje wycznie w wyrae .

niu oznaczajcym dat sporzdzenia dokumentu, poza tekstami ustawodawczymi:
This settlement is made this Third day of July 1998...
Uycie

that w funkcji anaforycznej ilustruje

poniszy przykad

z usta-

wy:.
lt shal becompetent... for the person in right of the lessor of a lease to grant
during the subsistence of that lease. a lease of and including his interest in th
whole or part of the land subject to the lease first mentioned...
Poniszy przykad

z testamentu ilustruje z kolei

kataforyczn

funkcj

that:
MY EXECUTORS shall have the ... power... to apply for the benefit of any infa
beneficiary ... the whole ar any part of the income fram that part of my estate t
which he is entitled... [podkrelenie w oryginale].

jednak najczstszejest uycie wyraenia wskazujcego z that w wy

wieku i dat, np.:

raeniach dotyczcych

no person who shall have attained the age of twenty one years shal have an
greater interest in ar right to receive such income than if he ar she were und
that age.

lub
. with its usual scale of charges at the time of appointment and on such conditio
as are at that time stipulated for by each Bank or Trust Corporation.

transaction shall not be valid because it involves a price in excess of that

permitted by an order under section 2 of this Act.
-

t~~':

Where it appears to the Director that a consumer trade practice has the effect... of
misleading customers as to their rights and obligations under relevant consumer
transactions. any reference made by the Director under section 14 of this Act with
respect to that consumer trade practice may... include proposais for recommending
to the Secretary of State that he should exercise his-powers under the following
provision of this part of this Act with respect to that consulper trade practice.

nominalne this Act i this Part of this Act odnosz si do caoci lub
tekstu, w ktrych powysze zdania wystpuj, tzn. wystpuj
nkcji deiksy, podczas gdy wyraenie t/lat consumer trade practice ma
. oryczne odniesienie do wyraenia a consumer trade practice.
Nietypowa anafora, czyli niewystpowanie zaimkw w odniesieniu
'osb i rzeczy, suy - o czym bya ju mowa - precyzji tekstu (por.
Crystal i Davy 1969; Shuyi Larkin 1978). Zamiast typowego uycia
'. ka w celu uniknicia powtrzenia w jzyku oglnym w tekstach
':rtych zaznacza si tendencja do powtarzania tego samego elementu,
nie rzeczownika. jak zauwaa B. Danet (1980: 482), taki sposb
ania przypomina zdania z elementarza:
ci

,JilI said. "Help Ben. Bill. Stop the ducks. Help Ben stop the ducks".

dno jednak zgodzi si z krytycznymi gosami Charrow i Crandall

.8 nt. unc1ear anaphora) czy jadackiej (2002: 71-77), e tego typu
ieg! wprowadzaj dwuznaczno w tekcie.
Na poziomie tekstu wskaza mona jeszcze inne zabiegi kompozycji
.u suce zapewnieniu precyzji, np. porzdkowanie poszczeglnych
i tekstu numeracj za pomoc cyfr, liter, tiretw (por. np. Mellinkoff
: 22), do ktrych wrcimy przy makroanalizie tekstu.

',

'dr~kuangieISkim~bki~: zestawienia s szczegowo analizowane

grupy czy zestawienia wyrazw:zwanebinciMials(Malk!

1984; Danet 198P), doublets, double words~(f\elIinl~p,
synonyms (w ujciu arevi 1997: 183) oraz'WyrcC
Termin butomial zosta ukuty, wedugGusta't~sO!1i\(;t
kova Maikiela w ~959 roku izdefiniowany:"~nast

'.

arit:Gustafsson

(1984:123-141), ktra

zacza list

zbitek w dys-

pfa~n~ITI wraz. z czstotliwoci ich wystpowania. Gustafsson

t!~i~?mials jako zesrawieniedwch wyrazw o 'tym samym wzorze

y;!l~re~s poczone sYfltCiktycznie i powizane sem:ntycznfe
;lwoobna defini~j.~,w:Bhatia 1984: 90). Typowa zbItka to

'~(;~ipczeniedws~';~zeczownikw:x and y; x or y, ktre funk':I~~;friZy przys~l)?~e w dr~giej, rematycznej czci zdania.

C15~!prawnych, we~gc,pusta(s~on, zestawienia takie pojawiaj

Termin binomial zaproponowany przez M~ll<ilai bytn

okrelenie pary wyrazw, jednak w jego(~~~ricjiza
elementu relacji semantycznej midzy dwq~~' wyraz,~,
.'
Szczegowe Informacje na temat e ..\plogiij;~E()'\"'i'~ .. nia te~
typu zestawie mona' znale.u Mellinko
1963:ii3~~)~[I~~FY'konceri
ruje si na wyrazach pochodzenia staroangiigoL~~~~i;<:>,~~tielskieg'
Jako jeden z powodw ich uywania w j~~u angieisl<,ifl'l1.dtIMellink
wskazuje na ustn tradycj rytmicznego-f "i.':~owani~\;;\~.~,
,a tal'
na wpywy innych jzykw. Mellinkoff podl([~~l~, e nie~st:?F:"i" tawien
maj swoje rdo w zestawianiu angielski~*oitermin~i;fn~~randzki
albo aciskim, co byo bardzo funkcjonaln~mrozwizanienli~w,redrii
wiecznym, wielojzycznym spoeczest:Wie;jnp'.jitdnd propW (staroai
gielski + francuski), maiittenance and upkeep (frai1CUski+angiel~ki)czy s
and except (francuski + acina) - por. ta~<e'pl'zykadyu Tiersni~tl.~9~:3
i u Gibbonsa (2003: 43).
'ii"",,')
" . t~~'~':'h,
We wspczesnym polskim jryku~pra'ra takie zestaw!:ri'ifnie
stosowane, jednak jeszcze w XIX wieklJz~t,spra}'V dugiej J1Idy~ji,
wodzcej si z okresu staropolskiego.vzestawiano nazwJa;tzi'sk ij
rodzimy odpowiednik, a czasem kilka, np;ip[Qventus,.pozyt~_ek~/bo dach
(Sownik staropolski, pod red. S. UrbaCzyld:l~"tWarszawa195B~2000;c
za Szczepankowska 2004a: 33 i przypis 29)JPodobnie czste~es~ przeci '
stawianie "umowy" i "kontraktu", pr;l:Yczyi';"jakpiszeI.~~~~p~mkowsr
(2004a: 33-34), pojcie umowy jako nazWyirodzimej fiawlzY.wao
aktw dawnego prawa zwyczajowego, letre'dokonywaYsirMr,drbd'
zrytualizowanych, ale zwykle ustnych 'wypowiedzi, podcias~(Iy Iaci
termin kontrakt upowszechniasi zazwyczaj jako nazWIdyn:nocid
konywanej w formie pisemnej (okonotaciach zwizanychz,uyciemty
terminw w tumaczeniu - zob. rozdiia4.).:::J:;!&O:;'
.

,,[OCl~~;.czsciej ni Wj:in,nych rodzjach tekstw i z pewnoci

";~fazi,st cech s~{i~tycznj'zYka prawa niezalenie od wy.
~C'~fp~~i<; kulturo'15M
'.'
l'~~~~a\ analiza Gus~C1f~son obejmujca 4330 wystpie zawieraa
't~metr5Fsyntaktycz~~,~adanych'zestawie: 1) struktur ternatycz,idania, 2) st,f~!#ur zdania (dystrybucja zestawi~ w zda,I1ych i podrz~~,n~F), 3) funkcj zestawie jako czci. zda,:l:estawiej~!~?,.zci mowy.
. . !'s~~tP~awa zestaw,i~g,~:9.Yy zlokalizowane w rematycznej czci
.B~.a?j,5%). Mona.M~i,~,~ uzna .. e ich gwn funkcj jest ko;Clflj~nowej inforni~~ji'w czonie rozwijajcym poprzedzonym
Ii1i;;~~nencj t ius~~,~J,~' przykad zaczerpnity z M. Gustafsson
,i29?:;-'"Uwon the filing';9f such petition the court shall have ex,uridieti\,)O to affirm,or.;s;et aside theorder complained ofin whole.
t" '(PSL~w, 192).
';,
rY~,l1cjarzestawie w\!zdaniach nadrzdnych i podrzdnych nie
;zyk~pra'\ra od innych ddmian angielszczyzny, chocia uznaje si,
,k prawa jest najbardziej zoony strukturalnie. W amerykaskich
, p~C1wny.ch ok. 53% zestawie pojawia si w zdaniach nadrzdbr)h:yjki,ch tekstach - 43% (rednio ponad 70% w powieciach).
y'strYb,ucja~estawie jako czci zdania w tekstach prawnych odbiega
')ich gatunkw, gwnie jeli chodzi o okoliczniki (powyej 50%, tzn.
krotniewicej ni dopenie). Zestawienia najczciej spotyka si
'. erYirych;i:>ozycjach zdania jako przydawki i okoliczniki w opozycji
,ich c~ntr~l,nych elementw jak podmiot i orzeczenie. Wyjania to
-; wo RrzeWag zestawie VI Tematycznej czci zdania.
aliz~!~cz\.vartego pararn,t,fu .syntaktycznego zestawie, a wic ich
j!jako'lczci mowy.pokazuje ich nastpujc dystrybucj' w tekstach
'ryth: jako jprzymiotniki :... 5% w porwnaniu z 13% w angielskiej

~~:!:?~; i'j3:St

!X'
tbl~~/

El

,!

,'
. ;

prozie, jako przyswki - odpowiednio 0,8% i 7,8%. W

innych czci mowy nie odnotowano istotn.:Yl:=h rnic.
r

Poniej

remunerati?~)oranyvalu~b!e thingf()r any person. it shallbs presumsd unless

"the cpn~r,aryJs proved that heaccepted or obtained. or agreed toaccept or
attemptrd~8.9btainthat g;~~ifkation or that valuabls thing, as the cae may.be.
as a Alotivep'rfewardsuchas is mentioned in the sald section161.as the case
rnay b~,without consideration or for a, consideration which he knows to be

'",',

.-'-'i'-

przedstawiono

odniesi~Rl~~'

najczciej

spotykane zestawienia:

ackriowledge and eonfirm

full.true, and correct

act and deed

goods and chattels

ad or omission (practice)

known and distinguished as

advice and conserit (Ll.S, Constitution.

Art. II Sec. 2: "by and with the advice
and consent of the Senate")

last will and testament

aid and abet

(of sound) mind and memory

alter and change

new and novel

by or on behalf of

request and require

cease and destst (e.g. the order of the

administrative agency)

rest, residue and remainder

consist of or include

signed and delivered

fair and equitable

sole and exclusive

false and untrue

under or in accordance with

final and conclusive

'wholly and exclusively

(in) force and effect

without let or hindrance

inade,qu;~te.-.,

frzepis:t.~~o artykuu wskazuje na co najmniej' 48(3 x4x 2 x2) r

WP~~~;~:w'rriyjcia'gratYfikacJii 32 (4 x 2 x f x 2) sposoby przyjcia
'gratYfiI~~;~Ii'bezwiadcz.eniawzajemnego, stanowic poyteczny in-

ment tec~ni~iprawodawczej(Bhatia 1994: 144).

ZjaWisg~~ dw;i- i wieloczonowych zbitek mona okreli bardziej
'Inym terminem "struktur parah~lnych" w przypadku wyszych poziow anali
ngielski termin paralei structures uywany powszechnie
eorii li,
tiry i poetyce (zob. Jakobson 1960; Hawkes 1977) zosta
"~'"'' '
Ii CrandalI
" (1978) do analizy dyskursu
nie
zasl'osowany przez c;~arrpw
,wnego.\Br;endaDanet w analizie jednozdaniowego formularza Citibanumowy"\p'oyczki doliczyta 'si co najmniej 19 struktur paralelnych,
~de 'Yszy~tkim o wzorze A or B (np. now or hereaften, ~I1e take A Ol'
C (...
d herein. or in,;ony note or any other contract Ol' agreement)
and;'B2(i111mediately due'ond payable) (Danet 1980: 481).
\ZoQn~~I1a poziomie, zdania, szczeglnie jeli chodzi o dugo
inia, t().~arta cecha wyr,niajca,dyskursprawny. W analizie brytyjo odp~~iedJiika ustawy o ustroju sdw powszechnych British Courts
1971 Mafita~ustafsson (1975b: 9,...10) stwierdzia, e dugo zda
ieraa od 10 do 179 wyrazw, za rednia dugo zdania w ustawie
iosa 48 Wyrazw. Dla porwnania w angielskich tekstach naukowych
, nia dug? zdania jest prawie dwa razy mniejsza i wynosi .28 wyra; za w utworach scenicznych - 7 wyrazw, czyli prawie osiem razy
iej (Barber 1962; por. take inne analizy dugoci zda wdokumentach
dowych i pll blikacjach handlowych w: Marckworth 'i Bell 1967, w bryiej ustawie () ruchu drogowym w: Hiltunen 1984: 108-109; w inkejach dla sdziw przysigych w: Austin 1984: 62; por. polski jzyk
ny w: Mlinowski 2006: 202-203).
'
rzykad;BhatIi{1993: 106)6dnoszcy si do art. 14A singapurskiej
o po'aatJ<O::'dQ~lt?d0m'm (Section 14A(1) oJ The lncome Tax Act,
, RepUDIi(rf!off.~in'gaporef jest jeszcze bardziej poruszajcy - 271
izw :,'j~dnY!nr;zdaniu stanowicym jeden artyku (section). Marekh i BHi''(-!T9(j7:370-376) uwaaj, e trzy czynniki wpywaj na wyjt-

zA

Zestawienia (binomials) cho przyczyniaj si do zoonoci tekst'

prawnych, to z drugiej strony s bardzo efektywnym rodkiem jzyko
sucym precyzji i objciu moliwie wielu sytuacji faktycznych. Ja
przykad moe suy fragment indyjskiej ustawy antykorupcyjnej z 19
roku (section 4(1) oJ the Ptevention oJ Cortuption Act 1947 from lndi~;
za Bhatia 1994: 144):
Where in any trial of offence punishable under section 161 or section 16'5 of
Indian Penal Code of an offence referred to in c1ause (b) of subsectidn (1
section S of this Act punishable under subsection (2) thereof it is proved that
accused person has accepted or obtained, or has agreed to accept or atternp
, to obtain, for himself or for any other person. any gratification (other tRan I

coqt?ire

,~>.&:.,-.:;:

.\'~';';:-.',

'
'

'"

..

,~:,-

:~.;;

kow dugo zda w niektrych gatunkac~.iprawnych:h),'~;'~'.k",mozna

czenia stylu, potrzeba precyzji oraz,dostpno~,.~pecjalistt?~rlych poj
Wspczenie

P. M. Tiersma (1999: 61)proponujeba,~~~iej' -ironiczn

Prawnicy s wynagradzani za cz:~spracy, pdOkni!jakkied
redniowiecznym 'skrybom pacono od sowa,stdcuj~1{i4~'onizob
wizani do zrobienia na klientach wrae9i'a duego nakadu pracy ity
samym uzasadnienia wysokoci swoich!~tawek.:WY9~Jj(i,itb;1i~J!g~I~,
czynnikami decyd~jcymi o dugoci teks1:Qw s, prz~~\w:szM~~~WP?I .
zwyczajenia i nawyki zdobyte w ptocdie i socjalizacji()rCli~ti;1Q,~j~jsz
.
nauki zawodu.
.
"'j::0~f~'~'-"'E':1'1t~inrl~i~";:
Co wane, nakaz unikania dugich; zda ,wyraony:,!"po;f~'~nio,n
przykad, w 7 polskich Zasad technikij)rawodawczej;~.ni~:~peb
traktowany jako nakaz bezwzgldny. Jal(.z:auwaajS;\f\T;!~l)1kowsk
i M. Zieliski (200.4: 40-41), dugo zdania niejednol(rotni"'ilJ;.iwynil
z niesprawnoci a'utora wypowiedzi, lecz 'zeszczglnie bci~~itej tre
awartej w danymizdaniu. Istotne jest tepowizanie'zoOIl9,:timater
z adekwatnoci ii precyzj wypowiedzi.ijak pisze Tiersmft~9.9:61)..
Dugo zda w tekstach prawnych je!itzwizana,ze~9onoci
gramatyczn, ale nawet dugie zdania mog mie prost struls:J]~r (Qui
i in., 1972: 795). W korpusieanalizowanym przezM.Gustaf~~n(Biitis
Courts Act), zoonym z 289 zda (396. nadrzdnych i431po~!znych
rednio przypadao 2,86 zdania skadowego najedn Iinijkt,\(stu. Ch
cia dyskurs ustny jest zwykle mniej zoony, zwaszcza j.~Ii chod
o liczb zda podrzdnych, np. w 14 instrukcjach.dla sdziWr,przysig
ych analizowanych przez Charrow i Charrow(1979: 1327), najbardzie
zoone zdanie zawierao a dziewi zdapbdrzdnych. Przs{~zyn teg
typu zoonoci moe by - jak sugeruje Bhatia (1994),- prba objci
w danej strukturze (tu: zdaniu) wszelkich.moliwych kombi~~~)i waru
kw i stanw faktycznych. Zoono jzyka wzrasta,gdyi'pr'bujesi
zawrze te wszystkie elementy w jednynizdaniu(Gibbons~1'~~4: 7).
Kolejn istotn cech dyskursu prawnego, wpyWajc-nacjego z
ono, jest stosowanie konstrukcji biernych{(passivization),oCczym wsp
minaj w analizach dyskursu prawnego: Sales; Elworlci A1fini (;1977), Shu
i Larkin(1978), Charrow i Charrow (1979). Sales i in.(1~r7;'l),.iauwaa,
w stronie biernej podmiot gramatyczny :st.a,g:O.wi,w;;rieczy,wistoci po
z podm'l'Q:temliW zasadac
miot psychologiczny, a wic temat pokryWa;si
t,.,.,.,.';'
techniki prawodawczej zaleca si unikaniestronY'biernj",-przYtWyraani.
J.......
. , - .', ';',-.;; , .. ,
norm prawnych (Kindermann 1979: 32; Thorntoi1: 1987:,S:4; iSarcevi
wyjanienie.

-.

'.;-'/:'~"'~".

c.- V'

177~ odmiennie Wronkowska i Zieliski 29,04-: 39-40). Przywo G:. Q; Thornton (1987: 52) twierdzi, e ko~~trukcje bierne s
o nieprecyzyjne. poniewa trudno zidentyfikowa adresata
.' y.
. krcone konstrukcje bierne (truncated passives), wystpujce w zwroimiesowowych, rwnie powoduj trudnoci w rozumieniu tekstw
Dych, zwaszcza gdy utrudniaj identyfikacj agensa, na przykad .Jf...
~ ... is repeated or stated in.varying ways..." (z instrukcji dla sdziw
igych Charrow i in. 1982: 177). Podobn cech charakteryzuj si
~trukcje bierne wystpujce w zwrotach imiesowowych zda podiipych z pominiciem wyrazw typu who, which, where oraz formy
J~owej czasownika "by" (whiz deletion) (por. np. Charrow i Charrow
9; Danet 1980; Charrow, Crandall i Charrow 1982). Przykadowo "reies [which are] available, covenant [that is] contained" (formularz
banku cytowany u Danet 1980: 479).
'W analizie wewntrznej strul<tury zdania tekstu prawnego lingwici
sto koncentrowali si na wtrceniach zda podrzdnych (embedding)
'. np. Gustafsson 1975b: 13; Charrow i Charrow 1979: 1327-1328;
et 1980: 60; Hiltunen 1984: 107-121). Zdanie wtrcone moe w od:ieniu do zdania gwnego znale si w jednej z trzech pozycji: przed
"danie lewostronne - left-branching clause), porodku (= zdanie rod
e - nested).albo po (= zdanie prawostronne - right-branching). Moliwe
wnie dodatkowe podziay zda rodkowych. Oczywicie zdania
icone mog znajdowa si rwnoczenie nawet w trzech pozycjach
unen .1984: 111). Poniej zaznaczono wzory wtrconych zda (Hiln 1984, rdo: the British Road Trajjic Act 1972) nastpujcymi sym"mi L - zdanie lewostronne, P - zdanie prawostronne, - zdanie
kowe:
Part II 50 (6)
In this section 'goods vehicle examiner' has the same meaning as in section 56
(1) of this Act (zdanie gwne) / and in sections 47 and 48 of this Act and this
.section 'goods vehicle' includes a vehicle (zdanie gtwne)/ which is a chassis for,
(P) / ar will otherwise form part of. (P) / a vehlcle / which / when completed ()/
will be a goods vehicle (P).
Part II 57 (7)
Where agoods vehicle has been weighted in pursuance of a requirement (L)
/ imposed under sections 160 of this Act (P) / and it appears to agoods vehicle

.'

\F",',~,l'

'i'1t~1;:

examiner. to a person (L) / authorized with the consent of the Secretary Ofii\Cl:t,
(P) / to act for the purposes of this subsection by a highway authority other,,~~a
the Secretary of State (P) / or to a constable (P) / authorized (P)/ to act for .thos
purposes by ar on benalf of a chief officer of the police - ~P) I
.
.:
(a) that the limit / imposed by the construction and use reqUlremen~ with res,~.
to any description of weight () / which is applicable to that vehlde (P)/H
been exceeded: (P) / and
"
"
.
(b) that as a result there would be an immediate risk to public safety (P)lifI
were used on a road.(P) /
the person / to whom it sa appears () / rnay, / whether ar not a notice is,;give
under subsection (2) above. () / give notice in writing to the person in 1harg
of the vehicle (zdanie gwne) / prohibiting the driving of the vehicle on ci roa
(P) / until that weight is reduced to that limit (P).

Badania Risto Hiltunena (1984: 120) wykazay,

Nagrom'?dzeni~ rzeczo~nikw odczasownikowych (gerundiw) zaoczonych ,n-ing lub -tion i odprzymiotnikowych zauwaa wielu bada, ,na przY~adCrystal i' Dayy (1969), Gustafsson (1975), Shuy i Larkin
78), Charrw.i Charrow (lQ79), Bhatia (1993). Preferowane s w zwiztym rqvvnie konstrukcje nalityczne, a wic zoone z czasownika
ajcegp oglnie czynno oraz rzeczownika wskazujcego jej
iekt, a vYic"rozkadajce".znaczenie czasownika na dwa elementy.
typowyc~'przykadwtakich konstrukcji moemy zaliczy: assumption
risk, recov~lJ' ofdamages, ,kpyment oJ debts, make assignment (zamiast
sign), makeregiilations (zari11ast regulate) itd.
Uderzajcy przykad stylu nominalnego (zob. take Wells 1960), typozwlaszczadla aktw normatywnych, podaje Vijay Bhatia (1994: 142):

w tekstach prawnyc

przewaaj zdania prawostronne (right-branching clauses). Jest to ~o:-"ie

jedyny typ zda Wtrconych, ktry ma charakter otwarty (por. takze ~edn
z pierwszych bada na temat wtrce w: M. Gustafss?n 1975b: 14; or,a'
badania Charrow i Charrow 1979: 1328 dotyczce zdan wtrconych w In,
strukcjach dla sdziw przysigych). Najtrudniejszy w odbiorze, wedu
Hiltunena (1984: 120), okaza si lewostronny typ zda wtrconych z uwa
na ich zoon struktur, co znalazo rwnie potwierdzenie w badaniac
nad dyskursem ustnym (Charrow i Charrow 1979).
Przewag zoonych fraz nominalnych (complex noun phrases - NP~
mona zaobserwowa nie tylko w komunikacji prawnej, ale oglm
w pisemnej komunikacji specjalistycznej (zob. np. badania Quirk i in
1985: 1350 i nast. oraz Varantola 1984: 89; zob. take przeglc;l fra:
nominalnych w komunikacji specjalistycznej u Mtiller 2000). S on,
wykorzystywane z uwagi na swj potencja informacyj~~, )ak zauw~,
Bodil Kragh (1994: 94): .Because of their great extensibility potential
NPs are traditionally regarded as one of the most important 51:);1
markers in LSP; furthermore they are the main carriers of inforllliatio
Le. a great deal of information may be incorporated in these fstru,
tures" . Jako ilustracj tej tendencji moemy przytoczy przykad z Cry~
tala i Davy'ego (1969: 205):
The payment to the owner of the tata I amount of any installment then remainin
unpaid of the rent hereinbefore reserved and agreed to be paid.during the ter
(...).

No obliteration.,interlil1eations ar other alteration rnade in any will after the

execution ther~()f shallbe valid ar have effect except sa far as the words or
effeet of thewilIbefore: such 'alteration shallnot be apparent. unless such
alteration shallbe executed in like manner as hereinbefore is required for the
executi~n of the will; ;
But the,\lViII. w,i~h.such alteration as part thereof. shal be deemed to be duly
executed ifthe slgnature of th~ testator and the subscription of the witnesses
be rnadein the margin or on \~ome other part of the will opposite or near to
such alteration or atthe foot9r end of or opposite to a memorandum referring
to such ateration and written at the end ar same other part of the will.
(Section J 6 af The Wil/s Ad, 1970. Republic of Singapore)
,

grubionymdrukiem zaznaczono 11 rzeczownikw odczasownikowych

, orzonych od 5 czasownikw: obliterate, interIine, alter (x 6), execute,
scribe.
"Stosowartie rzeczownikw odczasownikowych w aktach normatyw'h umoliwia wiksz precyzj tekstu i moliwo zastosowania go
'moliwie wielu sytuacji faktycznych, zauwaa Bhatia (1994: 142). To
'.oduje, tekst jest 'bardziej "gsty" i trudniejszy do interpretacji,
' tarcie do' znaczenia kadej frazy nominalnej/konstrukcji analitycznej
t bardziej czasochonne, wyrnaga znacznie wikszego wysiku i od'
iedniej wiedzy specjalistycznej.
Czsto sI='?tykane w dyskursie prawnym s rwnie zoone wyra e
przyimkowe (complex prepositionai phrases) (por.' np. Quirk i in. 1972:
2; Crystal\i.;'Davy 1969; Gustafsson 1975b; Shuy i Larkin 1978; Charrow
jak i Shuy i Larkin wskazuj nie
harrow 1~i79). Zarwno Gustafsson,
\
'

,j
I

i
II/

,l
tylko na ich wysok czstotliwo wystpie, ale
n
ich nietypowe umiejscowienie, ktre wedug Charrow i Chartw (1979
powoduje trudnoci w odbiorze tekstu przez laikw. Wyraenia przyim;
kowe, podobnie jak wikszo zda okolicznikowych, w zasadzie (tzn
w jzyku oglnym lub w stylu oficialnymnieprawnym) nie "o/Ystpuj
w zdaniu pomidzy podmiotem a orzeczeniem (Quirk i ~~~enbau
1973: 207-242,322-330), co jest typowym zjawiskiem w~,yskursi
prawnym.
'lU?:;
Zoone wyraenia przyimkowe maj nastpujc strukttIf: p-r(przyimek + rzeczownik + przyimek). Typowe przykady wyStpujc,'
w dyskursie prawnym: in accordance with, in.coiisequence oJ, for ~#e purpo
oj, by reason oj, in respect oj, in restraint oj, in. pursuanceoJ,by vittue ofit
W tekstach prawnych preferuje si uycie zoonych wyraen przyi
kowych zamiast przyimkw, na przykad by vittue ofzamiast'by, for t"
purpose oflubin respect ofw miejsce for czy iir accdrdanceC'with i iii pursuan '
of zamiast under, zwaszcza
tekstach ustawodawczych, poniewa zd
niem specjalistw proste przyimki nie s jedneznaczne i dostateczni
jasne (zob. Bhatia 1993: 107).
,'
Charakterystyczne jest rwnie uycie w angielskim jzyku pra
wyraenia przyimkowego rozpoczynajcego si od.as to (por.jChartran
i in. 1997: 24), na przyldad:
"

if there is doubt as to whether the aet of coerclon: amounts to duress or und

influence. an aetion 'may be brought before the: court applyingrto- have
contraet avoided for duress. and pleading in the alternative that thecontract
set aside on the grounds of undue influence
,"
(przykad

~;

za Chartrand i in.' 1997: 24).

the working of depoits in respect of which the expenditure was incurred. be

deduded the arnount of the expenditure (... ).

"Jak twierdzi Bhatia (1993: 112), warunkowe wtrcenia mog "roz~r' ni.e tylko fraz werbaln (przykad powyej), ale fraz nominaln,
, zozon z dwuczonowego zestawienia czy nawet zoone wyraerzyimkowe. Ponisze przykady pochodz z cytowanej ju brytyjskiej
wy British Housing Act, 1980:
r~erwanie

'

frazy nominalnej

,A secure tenant has the right .

'(a) if the dwelling-house is a house. to acquire the freehold of the dwelling~~:

'

: (b) ifthe dwelling-house is a fiat. to be granted a long lease ofthe dwelling-house.

':(Sedion 7(7) of The Housing Ad. 1980. UK)

zrwanie frazy zoonej z dwuczonowego zestawienia

Whe~e a secure tenant serves on the landlord a written notice claiming to exercise
the rightto buy, the landlord shall (unless the notice is withdrawn) serve on the
.,tenant. ,,:ithin four weeks. ar. in a case falling within subsectlon (2) below. eight
cc'weeks. either
(a) a written notice admitting the tenant's right: or
" (b) a written notice denying the tenant's right and stating the reasons why, in
;;\;
the opinion of the landlord. the tenant does not have the right to buy.
ii(Sedion 7(5) of The Housing Ad. 1980. UK)

.,erwanie zoonego wyraenia przyimkowego

';"

Specjaln kategori takich nietypowych przyimkw stanowi

wi'
cenia zastrzegajce (qualificational insertions),czyli. zastrzeenia (qualifi
tions) w ujciu Bhatii (1994: 146-147), typowe zwaszcza di'przepis
prawa. Wtrcenia przerywajce struktur syntaktyczn zdania-s rza '
spotykane w innych gatunkach tekstw (por. zdania wtrco$'~ - emb
dings). Vijay K. Bhatia (1993: 112) cytuje przyklap' z singapurskiej usta
podatkowej The Income Tax Act, 1984,' gdzie warunek zostaje wtrcQ
bezporednio po czasowniku modalnym shall" r;2~rywajc;"Y{,!en spos
fraz werbaln shallbe deducted:
"
_~.:.'\J;
;;

(... ) there shall. if the person has within thatperiod permane~tWabando

such activitieswithout having carried on aytrade which consist$~for inclu

Any power of the Secretary of State to make an order or regulation under this
Ad shall be exercisable by statutary instrument subjed. exceptin the case ,of
egulations under section 22(1).33(2). 52(3). 56(7) or paragraph 11 of Schedule
ran order under seetion 52(4). 60 ar 153. to annulment in pursuance of a relutlon of either House of Parliament.
'
"edian 757(1) of The Housing Aet. 1980. UK)

.ementy przerywajce z dugimi wtrceniami zastrzegajcymi (por.

sze przykady) oraz zdania wtrcone dodatkowo komplikuj i tak
Maktycznie zoony angielski dyskurs prawny, zwaszcza ustawo.;v,.. ~iewtP.liwe stan?wi te przyczynek do psycholingwistycznych
~CI w odbiorze takich tekstw, szczeglnie dla odbiorcy nieprzyfnego (zob. np. szczegowa analiza u Bhatii 1984).

:\

Podkategori

warunkw zastrzegajcych s rozbudowane opis

w pocztkowej czci tekstu, zwaszczausta .
wodawczego(initial case descriptions). Pojawienie si podmiotu wzdani
czsto poprzedza dugi opis okolicznoci, ktremu towarzyszy oko~
nik zaczynajcy si od where, if, a czasem' when. Zastosowanie tej t
niki ustawodawczej jest motywowane, zdaniem Bhatii (1994: 146),
tern, e niewiele hipotez norm ma charakter generalny, w zwizku z';
zasadnicze znaczenie ma uszczegowienie hipotezy I okolicznoci i a
resata normy.' Oto do ekstremalny przykad zaczerpnity z Bha
(1994: 145-146) z brytyjskiej ustawy The Housing Act 1980 (podkrelen
A.j.B.):
okolicznoci faktycznych

Where a conveyance ar grant executed in pursuance of this chapter ,is

dwelling-house situated in a National Park: or an area designated under secti
87 of the National Parks and Access to the Countryside Aet 1949 as an area
outstanding natural beauty. or an area designated by order of the Secretary'
State as a rural area, and it is executed by alocal authority (as defined in seeti
50 of this Aet). a county council, the Development Board for Rural Wales
a housing association ('the landlord') the conveyance or grant may font
a covenant lirnltlng the freedom of the tenant and his successors in title to ldisp
of the dwelling-house in the manner specified below.
'
(Section 19(1) ofThe Housing Act 1980, UK)

Wyliczenia (word lists) i dugie .cigi okrele w dopeniaczu (no

strings) rwnie przyczyniaj si do zoonoci semantycznej dysku
prawnego poprzez prb ogarnicia jak najwikszej iloci sytua
faktycznych. Wyliczenie wygldaoby w nastpujcy sposb: "a witn
who has special knowledge, skill, experience, tra ining, or education
a particular science, profession or occupation ..." (Charrow i in. 1982:.1'
por. take jadaeks 2002: 118 nt. polskiego dyskursu prawnego). Ci
okrele w dopeniaczu s typowe dla dyskursu specjalistycznego i ur
dowego, na przykad waste water treatment [acility implementation .
(Charrow i in. 1982: 177), i powoduj swoist skadniow reakcj
cuchow.
" .
Negacje (negatives, multiple negatives) stanowi kolejn istotn c
dyskursu prawnego, ktra przyczynia si do jego zoonoci i niezr
miaoci w odbiorze spoecznym. Analizy lingwistyczne (Charrowi C
row 1979) oraz psychelingwistyczne (Sales i in. 1977) pokazuj, e n
cje w jzyku angielskim nie ograniczaj si jedynie do wyrazw not i

prefiksWtypu'lJn-:- (,;~::innocent misrecollection is not uncommon"

" wane w: Charrow, Cra,?dall i Charrow 1982), ale obejmuj te spjniki
u unless I except (por. Sarevi 1997: 175). Brenda Danet (1980: 481)
kazuje, e w przytaczanym ju formularzu Citibanku wyraenie in the
. t ofdefault in the payment niesie negatywne znaczenie ifyou don't pay.
, Uycie P'egacjijest uwarunkowane gatunkiem tekstu prawnego. Na
.kad ~~f~~je nk~s~ typowe dla te~<stw ustawodawczych, ktre zgodzasaJIarr l techniki prawodawczej powinny by budowane za pomoc
. tw!~r~:~cych, p~zeka~ujcych tre norm w sposb bardziej bezted!1llprcZYstpny (Thrnton1987: 32). Niemniej jednak, jak zauwaa
":n Sarcevt (1997: 170), istniej sytuacje, w ktrych negacje s czsto
ziej efektywne lub wrcz konieczne do osignicia zamieronych
<wrpra:ypych. Negacja w tekstach normatywnych czsto odnosi si
bdm!otuw dyspozycji normy, jeeli jest potrzeba podkrelenia wa"w p,ozytywnychw hipotezir, normy:

No'persnsh~1I be appointedas a President orVice-President or as a director

,from outside the public service of Canada and no person shall continue to hold
aby such 'office. if that person (a) is a direetor. officer or employee of a lending
;institution: (b) isnot a Canadian citizen or ,otherwise a British subject ordinarily
'f. resi~~l1t in Canada: ~ ..). (Canada N10rtgage and Housing Corporation [RSC 1985],
isectlOn 8(1): cyt.zaSar<::evi'1997: 172).
Y"".

gacj~podmiotu jest czsto kwesti jzykow, a nie prawn; tak

,przypadku przepisw. proceduralnych i przepisw dotyczcych
.terminw. W. przykadzie arevi (1997:173) Z! kanadyjs,kiego
u karnego (subsection (4) of s. 727.6, The Cenadian Ctiminal Code) , .
rzedawnierua jest wyraany w ]zykl;langielskim za pomoc nacego wyraenia:
.
o proceedings under subsection (1) shall be initiated more than 6 years after the
ate of the alleged failure or refusal to comply oralleged default.

gacja podmiotu jest typowa rwnie w przepisach uniwersalnych,

.krela fakt, i zakaz 'dotyczy wszystkich bez wyjtku:
_

; Person shall

be a Representative who shall not have attained' to the Age of

enty five Years. and been seven Years a Citizen of the United States. and who
II not. when elected, be an Inhabitant of that State in which he shall be
sen.
icle I,Sedion 2.2. ofthe U.S Constitution),

1iII

i w normach bezwarunkowych, tzn. be~\~k(lzyW:,~riiaol~~licznoci

stosowania w hipotezie normy w przepisadr ,konstytucYjnych , na p
kad:
.
No Tax ar Duty shall be laid on Articles exportea frorn~ny Stat(...).
(Article l. Section 9.5 of the U.S Constitution)
' . .'.
,.
.,.~

~'1 ~

-."i-':"

Jednak zakazy jako akty mowy czsto WYIfi<nelspo~f~~Z neg,

czasownika modalnego shaJl: shaJl not, oczyrn bdzi~rwnitf?ibDJ9.wap
analizie prawnych aktw mowy.
'c' c;'r,~~bi;h). .., .
Zoono dyskursu prawnego na poziol1Ji,tkst:ll1o.j:Q'dnosi
do topografii tekstu bd globalnej struktury tekstowej W; rpzumi'
T. A. van Dijka (1980). Struktury globalne przewaaj w tkstach 9
szych lub semantycznie mniej przejrzystych, jak susznie za,&waa A
Duszak (1998: 114). W tekstach reprezentujcych typyzdajze teks
wych przestrze tekstu wymaga pewnego uporzdkowania, wyodr
nienia globalnych zwizkw semantycznych (makrostruktur); ktre k
stytuuj ramy znaczeniowe tekstu.
"'~~
"
.~\
Proces rekonstruowania znaczenia wspomagany jest-poprzez wyk
niki formalnej organizacji tekstu, ktre organizuj przestrze teksto
a tym samym usprawniaj proces interpretacji tekst\lI:iChodzi tu prze
wszystkim o tytuy, nagwki i inne rodki. korytekstu,~lizacji o podobu
funkcji tekstowej, innymi sowy, o wszelkie rodki-tekstowewyszczeg
nione graficznie; ktre sytuuj tekst w kontekci~:'p(!)frtagajc odbior
w zrozumieniu treci. Struktury globalne tekstu s' u~.arunkowane
tylko jzykowo li komunikacyjnie, ale rwnie kultdrbwo\ spolecz
i historycznie, o czym bdzie jeszcze mowa (Duszak 1998:173). T
samym odnosz si one bezporednio do zagadnie typologii tekst "
funkcji tekstw prawnych oraz globalnej organizacji poszczeglnych
tunkw prawnych (por. dalsze rozdziay).
_
Zoono dyskursu prawnego na poziomie tekstu moe"'by, przy
mniej czciowo, wyjaniona specyfik interpunkcji, a raczej-jej braklej
Cecha ta jest cile zwizana ztradyj formuowaniadugich zda. Prz
dugi czas sdy W Anglii' nie uznaway interpunkcji za cz tekstu po
legajc zmianie jedynie w wyniku nowelizacji (Thornton 1987: 3
W zwiku z tym do angielskiej tradycji legislacjjnej.naleale.nieuwzgl
nianie w ustawach znakw interpunkcyjnych. David Mellinkff suger
-...nawet, e jej brak by spowodowany maksym "Interpunkcja nie j
czci ustawy" (Punctuation is no part ofthe statute), rozpowszechnio
,

. '

:Fwydawanych precedensw (Mellinkoff 1963: 367). Co wicej,

uznawali znaki, interpunkcyjne za "kobiece" w przeciwie
;;mskich" wyrazw, a za najbardziej "kobiecy" uznawa!i, myl~ik
923: 225, 228). U Mellinkoffa (1963: 367-370) znalezc mozna
entarzy na temat lekcewaenia interpunkcji jako podrzdnej
ekstu, chyba e jej brak spowodowabyniejednoznaczno, nie~'czy nonsensowno tekstu. Waciwie sama interpunkcja nie
edmiotem rozwaa w Anglii i innych krajach a do czasu wprofa druku w XV wieku. Jednak i wtedy waniejszym problemem
~'stosowanie interpunkcji, ale w jaki sposb drukowa rne
(znakw interpunkcyjnych (Mellinkoff 1963: 150, 159).
'pczenie podejcie do interpunkcji nieco si zmienio, hoci~
'glosaskich prawnikw cechuje pewien ekscentryzm. Jak zauwaza
ma (1999: 52), w tekstach prawnych pomija si przy wyliczeniu
el< przed spjnikiem and: rest, residue and remainder. Z drugiej
'do ortodoksyjne podejcie w tej materii prezentuje np. amery-urzd patentowy. Ot wniosek patentowy musi by sformuowany
'taci jednego zdania, za dodatkowa kropka moe by przyczyn
cenia wniosku z przyczyn formalnych (Tiersma 1999: 56 oraz przy8, np. International Visual Corp. v. Crown Metal Mfg. Co., Inc., 991
768 5th Cir. 1993).
,i systemach prawa cywilnego interpunkcja od dawna bya trakto'Jako cz tekstu (arevi 1997: 179).-Oto komentarz Mereditha
niesieniu do Quebecu, "once a bill has become law, no on may
: e one comma in the text, except by an amending statute tabled in
ssernbly" (1979: 56; cytat za arevi 1997: 179).
legislacji wielojzycznej i w tumaczeniu prawnym przyjmuje si,
Sady interpunkcji danego jzyka nie powinny podlega zasadom
ferencji. Wspczenie uwaa si, e teksty prawne podlegaj zasa'interpunkcji waciwym zasadom jzyka oglnego (Thornton 1987:
Przy tym, pomimo protestw reformatorw, zachowana zostaa prak;formuowania artykuu czy, ustpu w postaci pojedynczego zdania
Driedger 1976: 77). Polskie Zasady' techniki prawodawczej ( 55)
tkowo akcentuj samodzielno myli i powizanie treciowe. Ale,
auwaaj Wronkowska i Zieliski (2004: 136), niekiedy ze wzgldw
lstycznych bd logicznych lepiej wyrazi myl w dwch lub wicej
iach Ltym samym wyrni w obrbie artykuu ustpy. Z kolei szwj
Ide zasady techniki prawodawczej wczaj tzw. zasad Eugena Hu-

bera, ojca szwajcarskiego kodeksu cywilnego z, 1907 roku (arevi!

131). Zgodnie z t zasad kady artyku powinien zawiera nie wi
ni trzy ustpy (Absiitze) , kady ustp powinien si skada z jedn
zdania, a kade zdanie powinno wyraa pojedyncz myl. Zasada f
nego zdania nie ogranicza si zatem tylko do jzyka angielskiego. p'
kadem moe by te francuski model formuowaniaorzecze w pos
jednego, czasem bardzo dugiego, zdania (por. np. wyroki belgijski
Sdu Kasacyjnego arevi 1997: 51, 123-124, 180). Na modelu fi
cuskirn opieraj si te struktury polskich orzecze.
i
Wreszcie jzyk prawa to jzyk "uwicony tradycj czasu", maj
swoje korzenie w zwyczaju, jak pisze Peter Goodrich (1987: 178). Leks
prawna rzdzi si zasadami pamici, uznania i uycia, zdefiniowa
z kolei poprzez odniesienie do licznych etymologii, zastygych Zna
i procedur, cytatw, odesa i specjalistycznych komentarzy. 'M'
o ostatniej cesze jzyka prawa - konserwatyzmie. Angielski w sfe
prawa by zdominowany gwnie przez dwa jzyki - francuski i aci
i to przez znacznie duszy okres ni jzyk oglny. W rnych okres
historycznych przewaa ktry z trzech jzykw, wczajc angiel
w zalenoci od:
e dziedziny prawa, np. starofrancuski - law French w przypadku pra
rzeczowego, (Tiersma 1999: 31), acina w sprawach o naruszenie d"
osobistych, a konkretnie o zniesawienie, pocztkowo nalecych
jurysdykcji sdw kocielnych, (Tiersma 1999: 27);
l
uytkownikwi kontekstu uycia, np. przesuchanie Wiadka\v:sd
po angielsku, ustne interakcje pomidzy prawnikami - po francus
za protok spisywany po acinie, (Tiersma 1999: 33-34) oraz'
e dyskursu mwionego / pisanego, np. midzy 1310 a 1480 roki
pisma urzdowe czy nakazy kierowane w imieniu krla do szeryf
(writs) byy pisane po acinie, std te ich aciskie nazwy typu m
damus czy habeas corpus, natomiast ustawy - po francusku (Tiers
1999: 21, 26).
Szerzej na temat fascynujcej historii angielskiego jzyka prawa pi
m.in. David Mellinkoff 1963, Lawrence M. Friedman 1985, J. H. Ba
1990a i b oraz Peter Tiersma 1999: 7-47. Wspistnienie w angielsl
historii prawa, w jzyku prawa i profesji prawniczej trzech jzyk
angielskiego, francuskiego i aciskiego wymagao od prawnikw.rj
zauwaa Tiersma (1999: 33), umiejtnoci rwnolegego dziaania jzy
we go w kilku kontekstach komunikacyjnych (tzw. code-switching).
(li

<iro w. llplowie Xvlllwieku jzyk angielski sta si jedynym

chnym jzykiem prawa w Wielkiej Brytanii (joseph 1995: 25).
. wic . rozpowszechnienie terminw .iaciskich i francuskich
'nacznie przewyszajcym ich uycie w jzyku standardowym.
" istniejcych obecnie zapoycze pochodzi bezporednio z laorednio z francuskiego. Chocia wikszo aciskich terminw
zI1ajdujesi na peryferiach systemu sownikowego, w jzyku
h':!J~ycie jest wci na tyle czste, e stanowi ono jego cech'
i1> (Mellinkoff 1963: 14). Oto niektre przykady: ab initio,
riaiH'anlysimlltandis, certiorari, corpus delicti, ex contractu, ex
post facto, ius, maliim in se, pro forma, res iudicata, quasi, vis

[iektre z

':lciskich

,'sownikowegojzyka

'tum; acina odegraa

terminw i wyrae weszy do oglnego

angielskiego, np. affidavit; alias, alibi, bona
te istotn rol w budowaniu terminologii

wej: versus, in personam, in rem, et al., in re, ex parte, Rex/Regina

Iskich sprawach karnych (np. R v Smith); w opisywaniu stanw
lftych: mens rea, animus revocandi, animus testaudi itd. (Tiersma 1999:
citaz i Hughes 2002:91). Wrd dziedzin prawa acina obecna bya
<zza \tv sprawach o zniesawienie, pocztkowo rozpoznawanych
dy kocielne, dla ktrych acina bya jzykiem postpowania, std
aciskie lub zlatynizowane terminy, jak: colloquium, defamation,
,,6, libel, mitior sensus. per quo d (Tiersma 1999: 27).
. ecnie anglojzyczni prawnicy, w przeciwiestwie do polskich
. ikw, wykorzystuj, acin w niewielkim stopniu. Co wicej, obser"i tendencj do zastpowania terminw aciskich terminami ro, i (angielskimi), na przykad termin cestui que trust zosta zastpiony
. ern beneficiary (Friedman 1964: 566): Zarzdca, the administrator
he will annexed", jest prawdopodobnie czciej uywany ni the
trator "cum testamento, annexo" . Czsto szczeglne powody decy.przetrwaniu poszczeglnych aciskich terminw. Na przykad
icotpus (archetyp aciskiego terminu dla laika) zosta zachowany
rykaskich konstytucjach federalnych i stanowych (por. Konstytucja
. . . U.S. Const. Art. 1, Sec.9(2); Konstytucja Stanu Wiseonsin - Wisc.
,Art l, Sec. 8). Zreszt niektre aciskie terminy i wyraenia, takie
gestae czy res ipsa loquitur trudno byoby nawet precyzyjnie przefi.zy na angielski (Friedman 1964: 566).
Ma cz jzyka prawa, wedug Mellinkoffa (1963: 15), pochodzi
ka francuskiego, co mona w gruncie rzeczy powiedzie rwnie

o angielskim jzyku oglnym. Pod koniec XIX .wiekuPollock i Maitlan

(1898: 81) wyszczeglnili ponad 70 francuskich terminw prawny
oprcz prawa rzeczowego, takich jak: agreement, appeal, artest, assaui
attorneys, counsel, damage, defendant, heir, jurors, misdemeanor, plaintijf, to
trespass, verdict. Mona wyrni take grup francuskich terminw, g
nie starofrancuskich i anglonormandzkich, nazywanych oglnie l
French, rnicych si zarwno od terminw angielskichpochode
francuskiego, jak i wspczesnych terminw angielskich (o kS:4t~towan
si law French pisze m.in. Tiersma 1999: 28-33). Niektreiz;,tyc.~itermin6
.'
to: estoppel, quash, save w znaczeniu except (z Wyjtkiem;:zastrzeenie ..
petty theft, graind larceny. Czsto terminyite zachowatytypowy.d
jzyka francuskiego szyk wyrazw, w ktrym rzeczownikjpoprzed
przymiotnik, jak w fee simple (absolute), fee tail,attorneygeberal, lett
testamentary, malice aforethought czy notary public.
Formy gerundialne poprzez dodanie sufiksu -er weszy dojzyka pra
jako rzeczowniki pospolite: demurrer, joinder, metger;rema!nder, waiver i
Zaobserwowano te odwrotn tendencj ~ inkorporwania terminw fr
cuskich do jzyka i angielskiego w formie czasownikw ~przez pozby
si sufiksu, np. demur, join, merge, remain, waive (Tiersril'a 1999: 30; Bak
1990a: 11). Podobny proces dotyczy rwnie tworzenia rzeczownik'
poprzez dodanie sufiksu -al, np. acquittal, denial, sproposal; rebuttal czy tri
Czasownik w law French czsto tworzyy imiesowy bierne poprzez doda
kocwki -e lub -ee. Pierwotnie.jak zauwaa Tiersma (1999: 31), imies
czasu przeszego od czasownika lesser (/et, lease) mia form lessee (/ease
Obecnie imiesowy te su dookrelania osb, wobec ktrych wykonuj
my jak czynno (the person leased to), w przeciwiestwie do nazw z su
sem -or, ktre oznaczaj osoby bdce sprawcami czynnoci, np. fes
przy umowie dzierawy (szerzej bdzie o tym mowa w rozdziale 3.).
Poczwszy od XVII wieku obecnojzyka francuskiego w angielsk
jzyku prawa ograniczya si do obecnoci terminw (Tiersma 1999:3
Terminy francuskie zdominoway gwnie prawo rzeczowe, np. cestui
use, chattel, conveyance, easement, estate, lease, lien, pledge, property. re
tenure i prawo procesowe (zarwno cywilne, jak i karne); np.: acti
appeal, attorney, bailijf, ciaim, complaint, counsel; court, defendant, eviden
indictment, judge, judgement, jury, justice, parol, party,plaintijf, plea, ple
sentence, sue, suit, summon, verdict, voir dire.
Naley zauway na marginesie preferowanw stosunku dojz
oglnego pisowni terminu oznaczajcego orzeczenie: judg111 t!.
,.

'(:ja forma judgement: judge

+ -ment jest logiczniejsza). Uycie tej

y odrnia prawnikw od nieprawnikw, zwaszcza ameryka
, na co zwraca si uwag w procesie ksztacenia prawniczego
rsrna 1999: 52; por. take Sownik Prawa z 2001 r. autorw
!=ollin i K. Bartnicki, haso judgment in fine), podobnie abridgment
howledgment.
.
Obecno aciny i francuskiego kae zwrci uwag na rnice
, mowie. aciskie zwroty i wyraenia cigle wymawiane s tak jak
asach redniowiecznych w Anglii, z uwzgldnieniem zmian fonetycz, ktrym podlega jzyk angielski (Tiersma 1999: 53), np. nisi wymae jest podobnie do eyesight, raczej ni easy. Podobnie rzecz ma si
zykiem francuskim. Oyez wymawiane jest "o-YEZ" z akcentem na
tni sylab, Ostatnio,' zwaszcza w Stanach Zjednoczonych, pojawia
trend do wymawiania tych wyrazw i zwrotw zgodnie z klasyczn
ow acisk, do ktrej przyzwyczajeni s europejscy (kontynentalni)
nicy, czy te zgodnie ze wspczesn wymow francusk. Wiele
otw wymawianych jest na kilka rnych sposobw, zauwaa Tiersma
99: 55).
>Formuowanie kwestii prawnych jest uwicone tradycj prawn,
waa Mellinkoff (1963: 299), co jest zwizane z konserwatyzmem
ka prawa, a osigane poprzez uywanie formalnych okrele,
zejmych wyrae minionych czasw (approach the bench zamiast come
), eufemizmw okrelajcych np. zmarego/denata(the deceased oraz
dent), wtrce aciskich i francuskich (np. arrested inflagrante delicto
iast caught in the act) itd. Podobne rodki odnajdujemy w:
rokach. Now Therefore, It ls Ordered, Adjudged, and Decreed;
rzysigach: I do solemnly swear (or affirm) that I will faithfully execute
e Office of President of the United States... ; the truth, the whole trutt,
nd nothing but the truth, so he/p you God;
':take w sdzie: Oyez, oyez, oyez - formuka stosowana do zwoywa
ia posiedze Sdu Najwyszego USA.
Inne przykady formalnego uycia wyrazw i zwrotw w kontekcie
nym, majce wpyw na jego konserwatywny charakter, to: prior
iast "before"), subsequent (zamiast "after"), To Ali To Whom These
nts Come, Greetings.
Powtarzalno buduje rytuay. Powtarzanie sprawdzonych, utarformuek jest bezpieczne i wygodne i, jak pisze Tiersma (1999:
archaiczny jzyk reinkarnuje si w postaci wzorw dokumentw,

a jego konserwatyzm nadaje poczucie ponadczasowoci syste'

prawnego. Jzyk wyraajcywaciwe dla danego systemu normy pra
ne, ktry sprawdzi si, wydaje' si skuteczniejszy i cenniejszy
wspczesne wyraenia. Wreszcie konserwatywny, a wic mniej z
zumiay jzyk prawa, strzee dostpu do zawodu (Tiersma 1999: 9.
Prawnik jest nadal potrzebny do interpretacji tekstu prawnego, st
si tumaczem nieznanych. a wic niedostpnych terminw i tajemny

2.2 .. Zoone
ioangielskiego

przyswki

Objanienie

Ekwiwalent

fram naw on;

following this

l. poniej
2. odtd. od
tego czasu

earlier in this
doculllent;
hereinbefore

l.

formuek.

W angielskim jzyku prawa znale moemy wiele ladw jzyk"

staroangielskiego i rednioangielskiego, ktre dawno wyszy z uy
w jzyku oglnym, np: aforesaid i forthwith oraz sowa z here-, the:
i where-: hereajter, hereby, herein, hereinabove, hereinajter, hereof, liere
heretofore, hereunder, hereupon, herewith; thereajter, thereby, therefore, ther.
thereinajter, thereof, thereto, thereunder, thereupon, therewith; whereas, whe
by. S one uywane z powodu ekonomii jzykowej, jednak ich uy
moe czasem rodzi problemy interpretacyjne (Tiersma 1999: 95; Dri
ger 1949: 291, 306). Trudno te poda ich precyzyjne ekwiwalenty
znajomoci kontekstu, std te w tablicy 2.2. zaprezentowano rac'
przykadowe tumaczenia, czasem parafraz czy przyblienia tych wy
zw. Ju zreszt Sd Najwyszy Stanu Kalifornia ponad. sto lat te
stwierdzi, e znaczenie herein jest zdeterminowane kontekstem: .Jt m'
refer to the section, the chapter, or the entire enactment in which it'
used" (w sprawie Pearson's Estate, 33 P. 451, 453 (Cal. 1893); cyt.
Tiersma 1999: 95, przypis 21).
Tablica 2.2. zawiera wybrane - najczciej spotykane w dysku
prawnym - zoone przyswki/przyimki pochodzenia staroangielskie
i rednioangielskiego z here-, there- i where-, wraz z objanieniami, k
tekstami uycia oraz propozycjami ekwiwalentw. Przykady i wyjanie
pochodz z ksiek M. Neymann i T. Ruhan (1993), M. Chartra
C. Millar, E. Wiltshire (1997), Mellinkoff (1963), Vocabulary for Law (20
The Oxford English Dictionary drugie wydanie z 1991 r.' oraz materia

/ przyimki pochodzenia staraangielskiego

powyej

2. wczeniej.
uprzednio

Kontekst

uycia

The parties hereafter agree to

abide by the judges' decision
(=fram then on they agree to ...).
The power to appoint the
members of the Committee
as specified herebefore.
Revoking ali former wills by me
.at any time herebefore made.

by this means;
as a result of
this

l. niniejszym
2. w ten
sposb

We hereby agree to ... (by this

agreement we shall. ..).
I hereby pronounce you man
and wife.

for this: instead

ar in consideration of this

w zamian

For the sum of tvyenty pounds.

being the consideration herefor
given.

in thls.
document

tu. w tym.
w niniejszym

The conditions contained herein

(=the conditions that are in this
document).

earlier in this
document

powyej

See Article 47 hereinabove

(=Article 47 earlier in this
document)

fram now On
in this
docurnent

poniej

BAZ Sp. z 0.0. shall hereinafter

be referred to as "the Buyer"
(= from that point on in the
document BAZ shall be referred
to as "the Buyer").
In the way hereinafter
prescribed.

before in this
document.
statute. etc.

powyej

wasnych.

. Ali and singular the premises

hereinbefore mentioned.

cd. tabeli 2.2.

Zoony

przyswek!

Objanienie

Ekwiwalent

Kontekst uycia

unto or to this
(document.
matter.
subject, etc.)

na
(dokumencie)

as a result of
this

1. co do ninlej- We shall attempt to deliver the

szego. na ten
goods within 10 days but the
temat
parties may not hereupon rely.
2. po czym

In witness whereof they have

hereunto set their hands.

przyimek
hereof

1. tego.
1. of this
(relating to this niniejszego
document or
partof it)
2. the date of
a contract

hereto

heretofore
hereunder

1. Sales shall mean the gross

sales during the term of this .
Agreement or any extenslonsrenewals hereof.
Upon il)e Receipt, h~reof
2. As of tlle date Jlereof

with this
z niniejszym.
(accompanying przy niniejszym.
this document) do niniejszego

to thls matter (do) ruruejsze- Please find attached hereto

the text of Traty on .
go/tego
or document
Europsan Union.
dokumentu/
The acts enurl1erated in the
aktu/...
schedulehereto. .
The obligk'tion of the Parties
hereto (=tdthis contraet).
until now;
formerly

dotychczas

1. subsequently 1. poniej
(mentioned
or set down in
this document);
directing
attention to
a matter
cotained in
the document
which follows
2. zgodnie
2. under the
z niniejszym
authority of
dokumentem;
this (statute.
contract or the na mocy
niniejszego
like)
dokumentu

It was heretofore referred t6'.

"the Palace of justice".
1. This can be found in Artic

after that

nastpnie.

I sued him for trespassing and

pniej

thereafter he has been very

careful to stay on his own land.

by that means

1. w ten
sposb
2. w nastpstwie czego

A resolution was passed thereby

appointing Mr. Dennett as a
Board member.

for that reason

or purpose

std.

Wimbourne Young was the most

accurate accounting firm. and
they were therefore hired by
our company.

.1

hereunder.

in that
document

2. Assignment of rights and

(obligations hereunder (=un
this agreement).
No indictment hereunder s
be quashed for want ofform

Herewith please find 3 copies.

w nastpstwie
(w wyniku)
czego. dlatego
w niniejszym.
w tym

in that part of poniej.

a document
w dalszym
that follows
cigu
niniejszego

I had to rad the contract very

carefully because of the num ber
of conditions contained therein.
The name of the company is
written in the agreement only
once, and thereinafter it is
referred to simplyas "the
Cornpany".

l
I
,I

!.

1\li
'I

to be paid to the publishers.

The intention is that (...) and the
.rules to be made thereunder
shall constitute a complete and
separate code.

cd. tabeli 2.2.

Zoony

przyswek!

Ekwiwalent

Objanienie

Kontekst uycia

przyimek
thereinbefore

mentioned

uprzednio.

previously in
that document

wczeniej.

poprzednio

A general residuary devise of real

property and personal estate not
thereinbefore disposed of.

thereinunder

mentioned in
that section of
that document

He gave 'rnental work' as one

heading. but declined to make
an entry thereinunder.

thereof

of that (relating tego.

niniejszego
to that
document)

The plaintiff alleged that the

defendant had taken his goods
and demanded the return

as a result of
that: uponthat
(in time or order); (directly)
after that

1. w wyniku
Having been declared guilty. the
czego
defendant was thereupon
2. na ten temat sentenced to one year in prison.
3. po czym
For the purposes of the
argument and the decision
following thereupon.

with that
z tym
(accompanying
that document)

In the event that the Licensor

and the Licensee shall elect to
engage in advertising programs.
the Licensor and the Lkensee
shall jointly control the
expenditure of such funds as
may be used in connection
therewith.

considering
jako e.
that: in view or zwaywszy, e
in eonslderation of the fact
that

used to introduce recitals or

preamble (of alegal or other

by which way zgodnie z.

or method:
na mocy
through
which;
in accordance
with which

Article 21 provides for a

procedure whereby both parties
can modify the terms of loan.

for which

Ali sums (not exceeding one

hundred pounds) due in respect
of compensation under the
Workmen's Compensation Act
1906. the Iiability wherefor
accrued before the said date.

thereof.
thereon
thereto

theretofore

thereunder

on or upon
that or it

z tytuu

thereon.

take.
to that
(following that w dodatku
document)

We direct your attention now 1:'

the agreement and the
documents appended thereto.
The by-Iaws theretofore mad
A judgment that alienated
dissenting endowments from
purposes to which they had
theretofore been applied.

in the time
before that
document
was produced
1. under that
part of a document (title.
heading. etc.);
below or
beneath
2. under the '
provisions. or
by the authority of that

After payment of all charges

1. pod nim.
pod tym.
poniej.

w dalszym

1. lt is thereunder assumed th
"the Secretary" refers to
Mr. Roland Nierenberg.
The items Iisted thereunder.

cigu

niniejszego
2. na podstawie.
na mocy

2. A contract with owners of la

(...) for the working of the c
thereunder.

Royalties paid thereunder

formai 'document)

I
i

"

:'1

El

ID

li
j)j:1

-{il

.,lili

Poniej

uycie zoonych

zilustrowano

czeniu

przyimkw

1. This contract is made between John Smith (hereinafter referred to as "t

land lord") and....
2. Intellectual'Property Rights shall mean any and all rights under patents. tra
marks and copyrights presently owned ar hereafter acquired by Licensar
3. Running royalty shal be cornputed and paid every six months.jtermlnatt
the last day of each six-month period (the first period shallbe~in as of t
date hereof).
4. Please find attached hereto the text of Treatyon Eurpear1'lJrtion.
5. The writ ot execution was issued from the court, and the sheriff.thereup
sought to find the judgment debtor.
6. Licensar hereby grants to Licensee the exclusive .rlghts to manufactu
produce. use. transfer and sell the Licensed Products,
7. Neither party may assign its rights ar obligations hereunder without
prior written consent of the other party.
8. C1ause Five provides for a procedure whereby both partle hereto m
modify the terms of mortgage.
9. In witness whereof I have hereunto set my hand and seal the day and y
first abovewritten.
10. The Client will comply with the provisions of the Data Protection Act 19
in relation to all Applicants' details and indemnify the Company against a
losses in connection therewith.
o

, ktre

>.-'L

Kolejnymi przykadami konserwatyzmu w jzyku prawa s: uyc;

witness w znaczeniu powiadczeniazeznania/powiadczeniapodpise
'pod przysig, jak w wyraeniu "In witness whereof [w dowd czeg
I have set my hand, etc." oraz WITNESSETH (staroangielska forma czaso
nika trzeciej osoby liczby pojedynczej trybu oznajmujcego, pisana iwy
le drukowanymi literami), jak w zdaniu .This Agreernent witnesse
(= shows/records) that, whereas (...) the parties therefore agree as fi,
lows...", obecnie zastpione w preambule form "This Agreement is ma:;
between...". 'Wikszo prawnikw, wedug Black's Law Dictionaty (199
1597), nie rozumie znaczenia ani pierwotnego celu uycia tej form
obecnie zbdnej.
Konserwatyzm dyskursu prawnego podkrela uycie said, such i sa .
w funkcji przymiotnikw. Brenda Danet (1980: 481) nazywa takie for
unique determiners(unikalnymi okrelnikami), poniewa pojawiaj si Q'

z rzeczownikami, gdzie zwykle

uyte byyby

inne formy,

any such event zamiast in this event, czy the sald property zamiast
~owego okrelenia przedmiotowej nieruchomoci. Crystal i Davy
), Charrow i Charrow (1979); Shuy i Larkin (1978), Kurzon (1986:
raz Tiersma (1999: '88-91) rwnie odnotowuj to zjawisko wswo:racach. Same zapewnia spjno tekstu, zwaszcza w wyraeniu the

w zdaniach:

zastpuje

rzeczownik:
.

The wife as Settlor ... hereby assigns unto the Trustees ALL the furniture chattels
and effects... absolutely UPON TRUST for the wife until the sald marriage and
after the solemnisation thereof UPON TRUST to permit the husband and wife to
use and enjoy the same during their joint lives.
(Kurzon 1986: 56)

owy~zym zdaniu 'the same zastpuje "ALL the furniture chattels and
'ds".
iW nowszych pracach podnoszona jest kwestia niejednoznacznoci
form. Na przykad Tiersma (1999: 88) pokazuje, e w zdaniu: She
an offer in a letter to buy the machin ery, and [ accepted same,
:~albo the same jest rwnie niejednoznaczne co zaimek it, ktry moe
'bsi si zarwno do listu, jak i oferty , chocia z prawnego punktu
enia tylko zaakceptowanie oferty stworzyoby zobowizanie umowodobnie rzecz si ma w odniesieniu do przydawki such (contract),
moe oznacza konkretn umow (this specific contract) albo umo,w
samego rodzaju (this kind of contracti. Najmniej jednoznaczne jest
"ktre atwo daje si zastpi the albo this.
prcz zapoycze i archaizmw, ktrych brak w oglnym jzyku,
prawa uywa tzw. zastaych wyrae.- fossilized phrases (Kurzon
), zwaszcza z zaimkami this i that. This pojawia si w testamentach
'stpujcym wyraeniu: "I declare this to be my last will". This peni
m wyraeniu funkcj okrelnika (deiksy) i decyduje o archaicznoci ,
wyraenia. Podobne wyraenie z that pojawia si w umowach i aknotarialnych w klauzulach dotyczcych wasnoci zgodnie z brytyjsk
:w Law on Property Act 1925:
o

00

a
o

i'o

THE Vendor ag rees to sell and the Purchaser agrees to purchase for the
sum of f: ALL THAT the freehold property which is regulated at H. M. Land
Registry ( J.

Konkludujc, semantyczne cechy anglojzycznego dyskursupr'

nego pogrupowane w pi zasadniczych kategorii: precyzja, niedooI .
lono, specjalizacja, zoono i konserwatyzm konstytuujwewnr
potencja tekstowy tekstw prawnych. wiadcz ponadto o semantyc
unikalnoci dyskursu prawnego i czyni go odrbnym nie tylko w
niesieniu do etnicznego jzyka oglnego, ale i innych jzykw specj
tycznych.

',przekad

umw
'"lnoprawnych i handlowych
rocie gospodarczym
'j-'"

~,

.' dstaw sprawiedliwoci jest

umowach.

rzetelno.

to jest stao i

prawo

w przyrzeczeniach

Cyceron. Pisma filozoficzne. t. II. O powinnociach.

pre. Wiktor Kornatowski. Pastwowe Wydawnictwo
Naukowe. Warszawa 1960. 1. 7.23-25. s. 338.

ozdzia 3. stanowi analiz jzykow podstawowego z punktu wiia praktyki tumaczeniowej gatunku prawnego - umw. Umowa jest
tawowym
rdem stosunkw zobowizaniowych;
a tym samym
,.
.
. wow instytucj obrotu gospodarczego i powszechnego. Szcze.uwag zwrcono na makrostruktur wybranych umw uywanych
.ode gospodarczym, standardowe klauzule umowne, typowe cechy,
zyswki zoone z prefiksem here-, there-, where- (jzyk angielski),
ni, tzw. klisze jzykowe oraz nazwy stron i rodzaje umw.
prawnego punktu widzenia urnowa jest to czynno prawna za[ca co najmniej dwa zgodne owiadczenia woli zmierzajce do
,tania, ustania lub zmiany stosunku prawnego (Kalina-Prasznic 1999:
Mona powiedzie, e umowa jako instytucja prawna najpeniej
?;~je zasad rwnorzdnoci podmiotw w stosunku cywilno praw(inaczej ni w stosunku administracyjnoprawnym). Ponadto nie ist.aden generalny, prawny obowizek zaspokajania swoich potrzeb
zez zawieranie umw, a wzgldny charakter stosunkw prawnych,
stajcych w wyniku zawarcia umowy, ogranicza si w zasadzie jedy.

nie do jej stron w zakresie ustanowionych praw i obowizkw (wyjtl

np. wpis okrelonego roszczenia do ksigi wieczystej, art. 59 kc, 527 k
690 kc).
'
Ustawodawca pozostawia znaczn swobod yv ksztatowaniu taki
czynnoci prawnych. Strony maj, co do zasady, prawnie zagwarantowa
swobod:

wyboru drugiej strony umowy;

fil ksztatowania treci i typu umowy (w granicach wyznaczonych prz
waciwo czy natur tego stosunku, przepisy bezwzgldnieobowi
zujce oraz zasady wspycia spoecznego) zgodnie z art. 353 1 k'
Przykadowo nie mona zawrze umowy o dokonanie faszywych z_
zna przed sdem, gdy byaby ona niewanaz mocy prawa;
nadawania okrelonej formy owiadcze woli stron (por. szerzej n
zasady swobody umw np. Czachrski 1994: 108-115; jaboska-Bono
2004: 318-320).
Co do formy umw obowizuje regua, e jeeli z mocy ustawy lu
z woli stron nie wynika nic innego, umowa moe by zawarta w dowolne
formie, nawet ustnie. Od reguy dowolnoci formy istniej wyjtki, zar '
no w przepisach kodeksu cywilnego, jak i w przepisach ustaw szczegl
nych. Zastrzeenie okrelonej formy moe by wymagane:
ad solemnitatem (pod rygorem niewanoci),
<iil ad probatlonem (dla celw dowodowych),
fil ad eventum (dla osignicia okrelonych skutkw).
W praktyce obrotu, ze wzgldw dowodowych, dominujc form
jest forma pisemna. Formy szczeglne umowy to akt notarialny i zwyk
forma pisemna oraz powiadczenie daty i powiadczenie podpisu. Wyj
kowe zastrzeenie formy notarialnej pod rygorem niewanoci (adsole
nitatem) dotyczy np. umownego przeniesienia wasnoci nieruchomo
(art. 158 kc). Wyjtkowe zastrzeenie formy pisemnej pod rygorem ni
wanoci dotyczy np. umowy o przejcie dugu oraz zgody wierzyciel
na przejcie dugu (art. 522 kc).
_
Forma pisemna dla osignicia szczeglnych skutkw prawnych (a
eventum) jest stosowana np. przy najmie nieruchomoci lub pomieszczeni
na czas duszy ni rok (art. 660 kc); w przypadku niezachowania t
formy najem uwaa si za zawarty na czas nieoznaczony.
Zastrzeenie formy pisemnej dla celw dowodowych (ad probati
nem) dotyczy np. umowy spki (art. 860 2 kc). Naley doda, e t
formy-wymagaj te niektre owiadczeniajednostronne, np. uchyleni
o

l)

~
~

od skutkw prawnych owiadczenia woli, ktre zostao zoone

'josobie pod wpywem bdu lub groby (art. 88 1 kc) czy owiadhie darczycy skierowane do obdarowanego o odwoaniu darowizny
;,:900 kc).
:,-Szczegln form czynnoci prawnej strony zawsze mog zastrzec
'i mowie, mimo e ustawa takiej formy nie wymaga.
:Fpewne typy umw, powtarzajce si w obrocie, s normowane w spo,,'szczegowy przez przepisy obowizujcego prawa. Ich essentialia
tii (elementy konieczne) s wic objte przepisami ustawy. S to tak
ne umowy nazwane i regulowane gwnie w czci szczegowej ksigi
, odeksu cywilnego. Do umw nazwanych nale: sprzeda, zamiana,
tawa, najem, dzierawa, uyczenie, poyczka, przechowanie, skad,
is, umowa o dzieo, umowa ubezpieczeniowa, spka i inne. Spoza
, eksu cywilnego tytuem przykadu mona przywoa umow wydawz z ustawy z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
.Gdy tre umowy nie jest przewidziana przez adn z postaci umw
zwanych, mona tak umow okreli jako nienazwan (ac. contractus
ominatus). Wystpuje ona wwczas jedynie w konkretnym stosunku,
ry strony tak wanie uksztatoway. Zdarza si, e powtarzanie si
ewnych umw nienazwanych w obrocie jest na tyle czste, e zaczyna
ltworzy nowy typ powtarzajcej si umowy. Po pewnym czasie moe
'oj (cho nie musi) do typu umowy akceptowanej przez ustawodawc
mowy nazwanej). W ten sposb doszo w Polsce do uformowania si
owy obejmujcej stosunek kontraktacji (obecnie art. 613 kc), umowy
stawy, a wczeniej umowy o doywocie. Przykadem umowy nienaanej moe by umowa know-how dotyczca wynalazkw i wiedzy techznej.
, Ostatnia kategoria to tzw. umowy mieszane, np. umowy typowe
"zwane) ze wiadczeniem dodatkowym, charakterystycznym dla innej
inowy (najem pomieszczenia jako wynagrodzenie za usugi typowe dla
mOWY zlecenia).
- ; Mona wskaza take wiele innych podziaw umw dotyczcych
nnoci prawnych, np. konsensualne (wystarczy porozumienie) i realne
danie rzeczy, np. umowa przechowania); odpatne (wikszo) i niepatne (np. darowizna, uyczenie, przechowanie, zlecenie bez wyna,odzenia, poyczka nieoprocentowana). Z translatorskiego punktu wizenia najwaniejszy jednak wydaje si omwiony powyej podzia na
'mowy nazwane, nienazwane i mieszane.

jeli chodzi o interpretacj umw, wskazwk stanowi art. 65 l

ktry mwi, e w umowie naley raczej bada, jaki by zgodny zam]
stron i cel umowy ni opiera si na jej dosownym brzmieniu. Cele
tumaczenia, jak naley sdzi, jest jak najwierniejsze odtworzenie i
tencji stron i celu umowy, a wic zastosowanie jzykowych regu zn
czeniowych przy uwzgldnieniu kontekstu (Radwaski 1993: 162 or
cytowane tam orzecznictwo): Definicje zawarte w dokumencie maj pi
wszestwo przed znaczeniem wyrae ustalonym w uyciu powszec
nym. Powinno si te, jak zauwaa Radwaski, wykorzysta paralingw
tyczne rodki wyrazu zwizane z organizacj wypowiedzi pisemn
w przestrzeni dwuwymiarowej, np. ukad tekstu w obrbie artyku
czy paragrafw, zastosowane odstpy, rozstrzelony druk itd. (szerzej n
wykadni owiadcze woli por. Radwariski 1993: 158-163).
Umowa jako gatunek tekstu odzwierciedla do pewnego stopni
konstrukcj umowy jako czynnoci cywilnoprawnej. Wiedza na terna
gatunku jest wiedz na temat sytuacyjnych i funkcjonalnych warunk
uycia wyrazw (Engberg 2000: 33). jest to take wiedza .na temat ko
wencji tekstowych, typowych zwrotw i sformuowa w danej sytua
komunikacyjnej. Gatunek determinuje take do pewnego stopnia zn
czenie uytych wyrazw i okrele.
Rwnorzdno podmiotw w stosunku cywilnoprawnym odzwier
ciedla symetria czynnoci stron w obrbie zdania czy te mniejszej je
nostki redakcyjnej typu artyku, paragraf, ustp czy punkt w zaleno
od systematyzacji umowy, chocia w polskiej kulturze prawnej preferd
wana jest wanie "metoda legislacyjna" konstruowania umw (na tern
symetrii nadawca-odbiorca por. Trosborg 1997a: 58-62). Przykladow
w umowie o dzieo czytamy: ,, 1. Zamawiajcy zamawia, a Wykonawc
przyjmuje do wykonania dzieo polegajce na...". Oczywicie w sensi
prawnym umowa symetryczna jest pojciem idealnym i w praktyce obro
raczej egzotycznym.
W polskich umowach przewaa jzyk zobowizaniowy, a nie dyre
tywny, tzn. e strony zobowizuj si dobrowolnie do wykonywani
okrelonych czynnoci. Wynika to rwnie z etymologii zobowiza
ktre odpowiadaj, pomijajc rnice statusu dziedzin prawa, angiel
skiemu Contract Law. Std w polskich umowach jest wicej, w porwnani
z umowami anglosaskimi, zobowiza ni uprawnie. Ze wzgldu n
zasad swobody umw, w tym co do treci i formy, mniejszy jest, w st
sunku do tekstw normatywnych, stopie modalnoci deontycznej, al

sza. rnorodno form wyraania czynnoci stron, czsto pojawia

zasprzyszy. Typowe jest te uycie 3. osoby liczby pojedynczej
awiajcy moe odstpi od umowy...") i mnogiej ("Strony ustalaj
ko miesicznego czynszu dzierawnego na kwot ...").
~Z punktu widzenia tumaczenia istotna jest te znajomo struktury
'IJalnej tekstu, wyrae wprowadzajcychposzczeglne czci umowy,
. 'e zwrotw i sformuowa charakterystycznych dla gatunku umowy,
dla poszczeglnych czci. Tekst umowy jest tak zorganizowany,
moliwie precyzyjnie odda wol umawiajcych si stron (Kielar
ichaowska 1994:7). Kolejno okrelone s podmioty umowy, jej przedl, czasami dodatkowo cel zawarcia umowy i wykadnia stosowanych
ez stronyjterrninw, prawa i obowizki stron z zastrzeeniem pro porskazanych powyej, kwestie organizacyjne dotyczce wykonania
wy oraz! odesanie do innych dokumentw zawierajcychszczegleozwizania dotyczce przedmiotu umowy.
.otypowa umowa ma nastpujc struktur:
:Tytu,
Preambua,
Cz deklaratywna,
ifekst zasadniczy:
4a. Definicje,
4b. Owiadczenia stron,
Ac. Zobowizania stron, .
4d. Standardowe klauzule umowne,
Elementy finalne,
Zaczniki).
Kada

umowa zdefiniowana jest poprzez tytu. jego brak, jako elentu istotnego, moe znacznie utrudni uruchomienie procesw intertacyjnych i kontekstualizacj znacze (szerzej na temat funkcji teksej tytuu por. Duszak 1998: 128-136), a tym samym poprawne tuczenie. Anglojzyczne umowy, a wic' nie tylko umowy oparte na
. wie common law, maj w nazwie wyraz Agreement albo Contract. Prawo
glosaskie odrnia bowiem pojcie "umowy" (contract) od agreement
orozumienie", "uzgodnienie" - manifestation oj mutual assent), ktre
t zasadniczo pojciem szerszym (Black's Law Dietlonary 1999: 68). Poljzyczne nazwy umw zawieraj zwykle wyraz "umowa".
Polski dyskurs prawny nie posuguje si,' co do zasady, pojciem
ontraktu" w znaczeniu umowy cywilnoprawnej i handlowej, chocia

w dyskursie prawniczym pojawia si "odpowiedzialno kontraktov

jako jeden z rodzajw odpowiedzialnoci za niewykonanie lub nien
yte wykonanie zobowiza. Rwnie w prawie handlowym midzy
rodowym oraz w obrocie midzynarodowymdo powszechnie u
si terminu "kontrakt". W sensie potocznym wydaje si, e kontrakt j
synonimem umowy handlowej zawieranej z podmiotem zagraniczn
np. "kontrakt z zagranicznym kontrahentem" albo umowy zleceni
wieranej na konkretny okres czasu (umowa cywilnoprawnal.ijakw.p
kadzie ogoszenia z internetu: "Oferujemy prac na.kontraktsdocze
2006 f. lub umow o prac". Rozpowszechnione'jesLiwaszcza u
'terminu "kontrakt menederski" na okrelenie "umowy o zarzdza
(por. analiza zakresu znaczeniowego tego pojcia w: Kubot 20
Z. Kubot negatywnie odnosi si do pojcia "kontraktu menederski
jako umowy polegajcej na nawizaniu stosunku pracy z meneder
bowiem ustawodawca odnosi to .pojcie wycznie do umw nienaz
nych z zakresu prawa cywilnego. Proponuje w zamian takie nazwy; ;
"menederska umowa o prac" lub "umowa o prac menedersk
Zatem inne uycie moe rodzi wtpliwoci co do charakteru prawne
zawartej umowy.
Z pewnoci w przypadku tego terminu moemy mwi o bez
rednim zapoyczeniu z jzyka angielskiego. Co ciekawe, wpyw jzy
angielskiego widoczny jest take w obrocie profesjonalnym. Ostatnioi
polskim rynku wydawniczym pojawiy si, takietpozycje. jak Prawo o ki.
traktach w obrocie gospodarczym (2002 wyd. 3.) J. Rajskiego, W. Koco
i K. Zaradkiewicza oraz Polskie prawo kontraktowe. Zarys wykadu (20
J. Mojaka i J. WidIo. "Prawo kontraktowe" zakrelone zostao bard
szeroko i obejmuje obrt powszechny, profesjonalny (handlowy) wr
z arbitraem oraz obrt konsumencki. Autorzy traktuj instytucj "I<
traktu" jako podstawowy instrument prawnego obrotu majtkowe
a wic poszerzaj zakres semantyczny "umowy"/"zobowizania".
Polski ustawodawca zasadniczo nie posuguje si terminem "k
trakt". Do wyjtkw naley "kontrakt socjalny" okrelajcy sposb wsp
dziaania midzy! osob/ rodzin a orodkiem pomocy spoecznej w .
kresie rozwizywania trudnej sytuacji yciowej (Rozporzdzenie Minis
Polityki Spoecznej z dnia 1 marca ,2005 f. W sprawie wzoru kontrai
socjalnego Dz.U. Nr 42 z 2005 r., poz. 409).
Reasumujc, w tumaCZeniu na jzykplski stosuje si ter';
"umowa';, natomiast .Jcontrakt" ma szczeglne konotacje i nie powini

"ywany w odniesieniu do umw cywilnoprawnych typu: "umowa

dczenie usug", "umowa sprzeday", "umowa dzierawy". W tu
niu na jzyk angielski polskiej umowy sprzedaywaciwie synonire uywa si ekwiwalentw: Contract oj Sale lub Agreement oj Sale.
przykady nazw angielskich to: Agency Agreement, Service Contract,
.Agreement (prosz zwrci uwag na odpowiednie uycie maych
Ikich liter).
reambua umowy ., w sensie prawnym komparycja - zawiera takie
enty, jak: data zawarcia umowy, okrelenie stron (osoby prawne:
spki, siedziba, dane rejestrowe, sposb reprezentacji; osoby fine: imi i nazwisko, miejsce zamieszkania, numer dokumentu to
'ci) oraz wprowadzenie - poprzez wyraenie typu "zwany dalej"
'nafter refetred to as the... "Party" - nazwy strony definiujcej dany
nek umowny oraz czsto krtszej ni firma spki, np. .Zlecenioa", "Spka" itd., wyrnianej w obu jzykach du liter). Okre
'stron jest jednym z najistotniejszych elementw (tumaczonego)
u umowy nalecym do tzw. essentialia negotii.
Firma spki ibusinessfcorporate name oj the company), czyli nazwa
.ktr spka prowadzi dziaalno, skada si z dwch .elementw:
, wasnej (np. Krzak) oraz formy prawnej (np. Spka z ograniczon
wiedzialnoci - w skrcie Sp. z 0.0. - art. 160 kodeksu spek
, lowych ksh), W tumaczeniu na jzyk angielski nazwy "Krzak Sp.
'o." nie naley zmienia polskiego skrtu na angielski Ltd., poniewa
't informuje take o tym, gdzie zostaa zarejestrowana spka.
izku z tym naley zachowa polsk form prawn; dotyczy to take
ej nazwy. Natomiast dopuszczalne, a w wielu sytuacjach nawet wskajest wyjanienie w tekcie formy prawnej, np. "a Iimited liability
pany Krzak Sp. z 0.0." czy te "Krzak Sp. z 0.6. (Iimited liability
any, ewentualnie Ltd.)". Szerzej o angielskich ekwiwalentach polskich
ek prawa handlowego bdzie mowa w rozdziale 4.
,Ta sama uwaga odnosi si do tumaczenia' z jzykw obcych. Przy;. owo w tumaczeniu wypisu z rejestru handlowego wydanego wj
angielskim przez Izb Przemysowo-Handlow Amsterdamie
aoby pozostawi form prawn spki w jzyku niderlandzkim:
oten Vennootschap, za angielsk nazw podan w nawiasie Private
'ited LiabilityEotnpany - przetumaczy jako spka z ogranicon
iowiedzialnoci, ewentualnie spka o ograniczonej odpowiedzialci.

Preambua angielskiej umowy wyglda zwykle nastpujco:

THIS AGREEMENT is made on 12 june 2005 between Adimex Limited. (herein
ter referred to as the "Seller"). having its registered office at 3 Bank Street. Car
Northants NN18 gES and Mr John Colombo (hereinafter referred to as
"Buyer"). residing at (...).

Przede wszystkim warto zwrci uwag na pocztkowe wyraeni

zwykle drukowanymi literami, ktre tumaczymyjako "niniejsza Umowa'
Inne angielskie ekwiwalenty tego wyraeniato "the AgreementfContra
"the present AgreementfContract" (por. Asensio 2003:106 nt. bra]
koniecznoci zaznaczania w tekcie tumaczenia wszystkich podkrel
lub wyrnie).
Po firmie spki pojawia si zwykle, stosowana w umowie, skrto
nazwa bdca jednoczenie okreleniem strony, wynikajca najczci
z danego typu umowy, np. "Zleceniodawca", "Bank", "Najemca", b
te odnoszca si do klasy rzeczy danego gatunku, np. .Przedsibic
stwo", co ma miejsce przy umowach nienazwanych. Nazwa ta jest wpf
wadzana za pomoc wyraenia hereinafter referred to as... czy mniej fi
mainego further called... albo tylko samego nawiasu ("the Distributor
Po polsku formuka ta brzmi: "zwana(-y) dalej", "nazywany w dals
czci Umowy", "zwany w treci Umowy" i podobne.
Nazwy stron zwykle tworz pary typu lessor-Iessee, vendor-vende

Nazwy umw i stron umowy w nomenklaturze kodeksu cywilnego

strona 1

Strona 2

sprzedawca

kupujcy

dostawca

odbiorca

wykonawca

inwestor

wynajmu-

najemca

Strona 3

Nie jest poprawna forma

"' umowa kupne-sprzedsy",
chocia. stosunkowo czsto
pojawia si w obrocie
nieprofesjonalnym; kodeksowe
nazwy stron wydaj si
bardziej czytelne ni np.
"zbywca" i "nabywca".

NiepopraWna jest czsto

spotykana forma "umowa
wynajmu".

jcy

wydziera-

Czsto

dzierawca

wiajcy

stron:

mylona jest

kolejno

wydzierawiajcy

--7 dzierawca; ot" wydzier-

awiajcy" wydzierawia

mortgagor-mortgagee, donor-dotiee, assignor-assignee, payer-payee, tra"

feror-traizsferee, offeror-offeree, iicensor-icensee, empioyer-emptoyee (Ti
sma 1999: 31; Alcaraz i Hughes 2002: 22; Haigh 2004: 166-167). W;
mienione wczeniej formacje sowotwrcze s pozostaoci law Fre
w jzyku angielskim, a o ich historycznym procesie formowania
i roli sufiksw -or i -ee bya ju mowa w rozdziale 2. Naley jed
zauway, e nie zawsze sufiks -or oznacza stron "aktywn" ty
licencjodawca (licensor) lub sprzedawca (vendor). Na przykad mortga
oznacza w istocie stron bdc dunikiem, a nie wierzycielem, na
zwracaj uwag Alcaraz i Hughes (2002: 22). Oprcz tego mona ws
za inne pary, np. landlord-tenant, creditor-clebtor, borrower-ender,
rniane w tekcie du liter i uywane w kontekcie okrelon
typw umw.
W przypadku polskich umw nazwanych rdem terminologii w
kresie nazw umw i nazw stron umowy jest przede wszystkim po
kodeks cywilny (zob. tablica 3.1.).

Uwagi

przedmiot dzierawy
a nie odwrotnie,
to samo dotyczny stosunku
najmu.
"dzierawcy",

finansujcy

korzystajcy

zbywca

Czsto spotykany jest te

termin "umowa
leasingowa", ale wydaje si,
e bardziej formalny
i adekwatnyzarazem jest
termin kodeksowy" umowa

Ieeslngu".
uyczajcy

biorcy

do

uywania'

'Termin ten nie funkcjonuje

w tekstach umw.

cd. tabeli 3.1.

Umowa

Strona 1

Strona 2

umowa

dajcy

biorcy

poyczki

poyczk

poyczk

Strona 3

paci skadk. niekoniecznie

pokrywa si z terminem

Uwagi

"ubezpieczony" - a wic kto.

na rzecz kogo zawarta zostaa
polisa bd jest uiszczana

Znacznie lepszymi terminam

wzgldu na ekonomi'
jzyka i uzus uycia s termi
ze

skadka.

"poyczkodawca"

i
umowa
rachunku
bankowego

bank

posiadacz
rachunku
bankowego

umowa
zlecenia

dajcy

przyjmujcy

zlecenie

zlecenie

"poyczkobiorca".

zamawia-

przyjmujcy

jcy

zamwienie

umowa
agencyjna

dajcy

przyjmujcy

zlecenie

zlecenie
(agent)

dajcy

przyjmujcy

W tekstach umw stosbje

zlecenie
(komitent)

zlecenie
(komisant)

terminy podane w nawias

"komisant" i "komitent"

przewonik

podrny

Wydaje si. e bardziej

rozpowszechnionym. cho
mniej"eleganckim"termi
jest "pasaer".

umowa
przewozu

(przewz
osb) albo
odbiorca

przedsi

Niejest to "umowa-zlecenie".

umowa
o dzieo

umowa
komisu

przechowawca

skadajcy

(rzecz na
przechowanie)
skadajcy

biorstwo
skadowe

wsplnik

wsplnik

(wsplnik)

porczyciel

wierzyciel

dunik

darczyca

obdarowany

i
ilnej)

W adnym razie nie naley

ich innymi
terminami. np.
"darczycodawca ..
zastpowa

i "darczycobiorca".
nabywca
(nieru-

zbywca

chomoci)

tnik)

(doywo

(przewz
rzeczy)
umowa
spedycji

spedytor

umowa
ubezpieczenia

zakad

dajcy

zlecenie"
ubezpie-

ubezpiecze czajcy

Czsto mylone nazwy stro

zamiast z~kadu ubezpiecz
uywa si rwnie

poprawnego terminu")'
"ubezpieczyciel"; ,
"ubezpieczajcy':

to ~t(J.

,oczywicie kodeksowa terminologia umw nazwanych jest wanym

ktem odniesienia przy tumaczeniu umw cywilnoprawnych, ale trud:'

,obie wyobrazi bezwzgldne zastosowanie uytej tam terminologii.

.omia jzyka przemawia za znacznie krtszymi terminami ni "dajcy
'czk" czy "przyjmujcy zlecenie", a uzus jzykowy w tej dziedzinie
powiada raczej ekwiwalenty typu "poyczkodawca" czy .zleceniobtor,z drugiej strony, zaobserwowane przeze mnie w praktyce zawodo"potworki jzykowe" typu "darczycobiorca"i "darczycodawca"

(oraz ostatnio "nowonabywca" na okr:lenie "kupujc~go") nija,k s,i,.

do terminologii kodeksowej i nie powinny zastpowac .xlarczycy I
darowanego".
'.'
Tumaczenie wyraenia "z siedzib" jest rwnie kopotliwe;
cznijmy od terminu "siedziba" (spki): po an~ielsku: regi~te:ed
(chyba najlepszy i powszechnie zrozumiay ekwlwale~t), ptincipol
of business, seat of the company (uyw~ne przez~olsklch tumac~.
niezrozumiae przez niektre rodowiska prawmcze, np. Austrahj
kw czy Kanadyjczykw), rzadziej headquarters. Problem pojawia
rwnie przy wyraeniu with the registered office at... / whose regrsr
office is at 3 Bank Street. Zgodnie z art. 25 k~ miejsc~m zan:i~szka
siedzib spki, a wic jej organu zarzdzajcego, jest rrnejscow
a nie konkretny adres, chocia obecnie przepisy funkcjonalne defin
siedzib przez adres. Wydaje si, e aby nie by posdzonym o nie
lo, mona by przeformuowa to wyraenie na "z siedzib przy u
w ..." albo posuy si dwukropkiem "z siedzib: ..." i przytoczy a,
w caoci (co jest przydatn strategi przy koniecznoci wykorzysn
adresu dla celw korespondencyjnych). Mona te zamieni kolejnt
z siedzib w ... przy ul. ...". Chciaabym przy tej okazji wsporn
~ oczywistej, wydawaoby si, kwestii, tj. o nietumaczeniu nazw.
Efekt humorystyczny rodzi moe chociaby prba przetumaczem
angielski nazwy Aleje Jerozolimskie w, protokole posiedzenia zarz
"At: 144 Jerusalem Avenue, Warsaw" (Neymann i Ruhan 1993: 41).
Najczstszy ekwiwalent dla miejsca zamieszkania to place of r
dence, std "zamieszkay w ... przy...", to najczciej residing at. .. ~in
. Czsto synonimicznie, zwaszcza w prawie amery~<aski~, t~aktuje;
place of damieile (por. np. Gifis 2003: 442). W prawie angielskim plac
domicile ~ to kraj zamieszkania (A Dictionary ofLaw 1994: 133). W pra
amerykaskim ma ono odmienne znaczenie w rnych stanach, dla.t
te wybr terminu musi by poprzedzony dokadn anali~ odbio
tekstu (por. Nadelmann i von Mehren 1966: 195; Vanderlmden 19;.
321).'
C
Cz deklaratywna umowy tzw. RECITALS / .WHEREAS c.lauses~po
kana jest najczciej \tv tekstach tumaczonych na jzyk polski np. z j "
angielskiego czy francuskiego. Nie wywouje ona konkretnych sl~utk
prawnych (non-operative part), raczej ma tworzy t~ ~la okre.lonej tr
akcji. Dotyczy ona zwykle celu urnowy, przesanek jej zawarcia, podkr
lenia dodatkowych elementw czy faktw, np.:

WHEREAS:
,.1. The company is the owner of certain intellectual property in respect of the
Products specified in Schedule 1 hereto (...).
T,he Distributor is desirous of purchasing the Products pursuant to the terms
of this Agreement for distribution and sale within the following trritory/territories
("the Territary").
(za Chartrand i in. 2003: 55)

.W ,polskich umowach najczciej stosowanym odpowiednikiem

eas jest zwrot "Zwaywszy e ...".

Jekst zasadniczy umowy (main body of the contract), zawierajcy
tanowienia umowne, poprzedza rodzaj wprowadzenia, czsto wyr
,'y drukiem. Poniej przykadowe warianty takiego wprowadzenia:
The Parties agree as follows:
The Parties hereby agree as follows:
The Parties hereby agreeupon the followlng:
The Parties hereto agree as follows:
(Therefore.) it is agreed as follows:
Now, therefore. it is mutually agreed as fo/lows:
, In consideration of the foregoing. the Parties hereto agree/stipulate as, follows:
Whereby (= by this Agreement) it is agreed as follows in consideration of the
mutual cavenants. conditions and payments hereinafter 'set forth:
.

Polskich odpowiednikw tych formu jest znacznie mniej. Naleaoby

,dwie bra pod uwag jedn w dwch odmianach:
(Niniejszym - tu: odpowiednik Whereby) Strony postanawiaj/postanowiy, co
(...).
'

nastpuje:

Definicje umowne (definitions) peni podobn funkcj do definicji

' wowych, a wic s stosowane gwnie w przypadku, gdy ze wzgldu
ateriregulowan umow oraz z woli stron istnieje potrzeba ustaznaczenia danego okrelenia bd doprecyzowania ju istniejcego
ontekcie danego stosunku umownego wicego strony. Definicje
inw poprzedza zdanie wprowadzajce typu:
'

.a

In this Agreernent, unless the context otherwise requires. the following words
and phrases shaIl have the meanings set out opposite them respectively: (...).
Unless the context otherwise requlres, the fo/lowing terms whenever used in this
Contract have the following meaning: (...).

, For the purposes of this Agreement, the follo,,:,ing terf!ls shall have the: foU
respectlve: meaning:
In this Subcontract (as hereinafter defined) all iwords and expressions shal
the same meanings assigned to them in the Main Contract (as hereinafter de
except where the context otherwise requires and except that the followirtg ,
and expressions shall have the meanings hereby assigned to them: (..).

rwno conditions, jak i warranties; dotyczy to zwaszcza wcze

przypadkw (Haigh 2004: 174; Garner: 2001: 925).
o rodzaju owiadcienia w umowach anglojzycznych wyraane
stpujcy sposb:
,e Seller represents that...

he Borrower represents and

Dla celw: niniejszej Umowy ponisze terminy i wyraenia oznaczaj, co

puje: (...).
I

'dpowiadaj one polskim. formuom typu:

Anglojzyczne definicje maj zwykle nastpujc posta: ;,'E

tion date' shaIl mea n / means the date ofsigliing'this'Agreemenf'
nicja rwnociowa klasyczna wskazujcar.tre nazwy - definiti.
intension) albo ,,'Notice' indudes a demand, consentor-waiver" (deff
rwnociowa nieklasyczna polegajca na wskazaniu zakresw nazw
zakresowa - definition by extension por. szerzej Alcaraz i Hughes
129).
.
Zdarza si, e w definicji awarte jest odesanie
stanowienia umowy bd aktu normatywnego, np.:

'Group' shallhave the meaning assigned to that term in section 6.2 ci

Contract.

'Subsidiary' has the meanlng attributed to it by Section 736 of the Comp

Aet,1985.

"Umowa

Gwna"

oznacza

umow zawart pomidzy Wykonawc

bowizania

stron (agreements) okrelaj wzajemne prawa i obodwojakiego oblicza od strony

elnoci i dugu wchodzi od czasw rzymskich do kategorii podch poj jurydycznych", pisze W. Czachrski ('1994: 32). Treci
izania s uprawnienia wierzyciela (strony "czynnej",lip. zlecajcej
anie jakiej czynnoci), ktrym odpowiadaj obowizki dunika
y "biernej", podejmujcej si wykonania jakiej czynnoci).
o typowych aktw mowy wedug koncepcji .Austina (1962) i Searle'a
') nale zobowizania (commiss,ives) wyraane eksplicytnie za potakich angielskich czasownikw peformatywnych, jak: promise,
ant, .pledge, guarantee itd. Przykadowo:
stron.

.Pojcie zobowizania i jego

'::;:
praw

The Agent (hereby) covenants/promises/guarantees...

oliwe

jest

rwnie uycie

innych czasownikw:

';

stron (representations andwarranties) dotycz

woci faktw istotnych dla danej umowy, np., owiadczenie sprzedaj
w zakresie jakoci rzeczy majcej by przedmiotem sprzeday. Wa..
umowy (te.rms of contraet) dziel si m.in. na obligatoryjne (condi~
i fakultatywne (warranties). W zakresie sposobu naprawienia sz]
iremedy for breach) warranties(gwarancje) pozwalaj domaga si,Wp
padku nieprawdziwego owiadczenia, odszkodowania za poniesj
szkod (roszczenie odszkodowawcze - claim for damages). W przypa
nar:uszeniaconditions strona poszkodowana (aggrieved party, wrongedp'
non-breaching party) moe una si za zwolnion z odpowiedzialn
umownej bd dochodzi odszkodowania. Rozrnienie to dotyczy.pt
angielskiego, natomiast w prawie amerykanskim termin warranty
Owiadczenia

przedajcy niniejszym zapewnia Kupujcego, e ...

"arczyca owiadcza, e ...

a Zlec

dawc,
'.
.
....
W niniejszej Umowie termin "Bank" ma zna.czenie okrelone w 3. Umo '
;

warrants to the Buyer that I as follows: ...

The Distributor undertakes to ....

The Borrower agrees to pay to the Bank a sum ...

commit(oneself), consent, acknowledge, offeritd., a take formy czasu

zego (performatywy implicytne), jako e treci stosunku prawnego
ynnoci przysze, np. osignicie okrelonego rezultatu:
The General Contractor confirms that it will make available...
zsto zobowizania wyraane s

za

pomoc

czasownika modalnego

ormatywnego shall (wbrew opinii Searle'a 1979: 11; cyt. za Trosborg

a:

63):

The Tenant shall at its own cost cover ...

li"

Zobowizania

w umowach
formami czasu przyszego, np.
Najemca

albo z

bdzie dokonywa

uyciem

czasownika

na

polskojzycznych wyraane s

wasny

koszt drobnych napraw...

"zobowizywa si":

Strony zobowizuj si dooy wszelkich stara ...

Autor jest zobowizany zawiadomi Wydawc na pimie o...

Standardowe klauzule umowne (boi/er-plate clauses) stanowi wac

cz tekstu zasadniczego, ale zostay wydzielone w celu ich szczeg
wego omwienia jako charakterystyczny element tego gatunku tekstu
one charakterystyczne dla wikszoci umw handlowych niezalenlo
przedmiotu umowy. Etymologia angielskiego terminu bierze si z fu.
ochronnej tych klauzul i jest, zdaniem Chartrand i in. (2003: 59), nast
jca: "These c1auses protect the contract and the origin of the name co
from the plating of iron or steel covering the hulls of ships".
Do typowych klauzul standardowych w umowach anglojzyczn
nale: conjidentiality and disclosure, commencement, termination, stan
warranties, guaranties and indemnities, service oj notices, exclusion oj liabi
whole agreement, disputes, conflict ojlaws, fotce majeure, arbitration, tangu.
and copies/counterparts itd. Powysze typy czsto s rwnie tytuami,

klauzul, przy czym opatrywanie poszczeglnych czci umowy tytu

jest bardziej charakterystyczne dla umw anglojzycznych i dugi
Naley rwnie zauway, i czstotliwo klauzul standardowych zwi
sza- si w miar zbliania si do koca umowy.
Z punktu widzenia tumaczenia ich opanowanie wymaga pozna'
pewnych klisz jzykowych i charakterystycznych strategii translatorsld
oraz cech jzyka umw, o ktrych bdzie mowa poniej; Pomocne m
okaza si modelowe wzory midzynarodowychumw handlowych op
cowane przez Midzynarodow Izb Handlow w Paryu (Internatio
Chamber oj Commerce ICC, dostpne na stronie www.iccwbo.org oraz
Polskiego Komitetu Narodowego ICC Polska (www.iccpolska.pl), a tal
organizacji ORGALIME powstaej w Brukseli w 1954 r. (www.orga
me.org). rdem terminologii mog by te reguy wykadni termin6
handlowych Midzynarodowej Izby Handlowej w Paryu INCOTERMS c
Konwencja Narodw Zjednoczonych o umowach midzynarodowej sp
day towarw z 11 kwietnia 1980 r. I Convention on Contracts Jor t
International Sale oj Goods, zwana popularnie konwencjwiedesk i pu

w wersji

dwujzycznej

'f Dzienniku Ustaw z 1997 r. Nr 45,

..Cytowane rda nie s ograniczone konkretnym systemem

.. , a co za tym idzie stosowana terminologia jest powszechnie
'jaa w rodowisku midzynarodowym. S one szczeglnie przydatrhrPadku tumaczenia na potrzeby handlu midzynarodowego oraz
biorcw niewywodzcych si z systemu anglosaskiego.:
'polskich wydawnictw punkt Wyjcia dla dalszych samodzielnych
a i rozwiza moe stanowi polsko-angielskie wydanie Wzorw
Cd pism, J. Bogudziski, K. Buczkowski, A. Kaznowski (Wyd. CH.
004, wyd. II, z pyt CD). Mimo zamieszczenia polskich tekstw
>Iegych w drugiej kolejnoci teksty angielskie stanowi tumaczenia
ch umw, co dla adepta moe okaza si bardzo pomocne.
ajatwi ej zilustrowa typowo standardowych postanowie umowa wybranych przykadach poszczeglnych klauzul.
pis na sd polubowny (arbitration clause - w tytule np. Arbitration,
es, Settlement ojdisputes, Resolving disputes), czyli klauzula w umowie
iczej, umoliwia rozstrzygnicie sporu pomidzy stronami, w zwi
okrelonym umownym lub pozaumownym stosunkiem prawnym,
,stpowaniu polubownym. Sd polubowny zastpuje z woli stron
. astwowy i zajmuje si rozpoznawaniem i rozstrzyganiem spornej
cywilnej. W Polsce najczciej wybieranym przez strony staym
m polubownym jest Sd Arbitraowy przy Krajowej Izbie Gospodar'(KIG) w Warszawie (www.sakig.pl), dlatego przytocz tre wymagaprzez ten sd klauzuli:
Wszelkie spory wynikajce z niniejszego. kontraktu lub powstajce w zwizku
znim bd rozstrzygane przez Sd Arbitraowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej
W Warszawie stosownie do Regulaminu tego Sdu.

Poniewa sd ten, ktry w istocie sdem nie jest, zajmuje si roz. ganiem sporw o charakterze midzynarodowym i krajowym oraz
wadzeniem mediacji, uycie terminu "kontrakt" jest do pewnego
pnia uzasadnione, chocia preferowanym, moim zdaniem, terminem
aby "umowa".
Oto proponowana na stronie Sdu Arbitraowego przy KIG tre
uzuli w jzyku angielskim (tumaczenie):
Any disputes resulting from or related to this contract are to be settled by the
Court of Arbitration at the Polish Chamber of Commerce in Warsaw pursuant to
the Rules of thls Court.

Dla porwnania zapis na sd polubowny zalecany przez Polski Korni.

Narodowy Midzynarodowej Izby Handlowej MIH (International Chambee
Commerce ICC) jako tumaczenie modelowej klauzuli w jzyku angielskie
Ali disputes arising out of or in connection with the present contract shall be fin
settled under the Rules of Arbitration of the International Chamber of Comm
by one or more arbitrators appointed in accordance with the said Rules; ,
Wszelkie spory wynikajce z niniejszego kontraktu lub w zwizku z nim b
rozstrzygane ostatecznie stosownie do regulaminu arbitraowego 'rY\idzyna
dowej Izby Handlowej przez jednego lub wicej arbitrw wyznaczonychzgod
. .
z tym regulaminem.

'Oto

przykadowe tumaczenie powyszej

klauzuli:

adna

ze stron nie ponosi odpowiedzialnoci za niewykonanie bd opnienie

w wykonaniu zobowiza wynikajcych z niniejszej umowy' innych ni zobowi
zania do zapaty sum pieninych". a spowodowanych nadzwyczajnymi okolicznociami. na ktre strony nie miay wpywu' "'. w szczeglnoci .... uchybieniami
ze strony dostawcw i podwykonawcw. oraz sporami pracowniczymi. lokautami'.... i strajkami.
I

Wydaje si, e angielska klauzulaMIH (lCC) w.porwnaniu.z.tu

czeniem na angielski zalecanym przez KIC brzmi naturalniej (pol'.
shall be settled vs. are to be settled; czciej spotykana kolokacja to. dispu
arise ni disputess result from zgodnie z Selected Englisli Collocati
Ch. Douglas Kozowskiej i H. Dzieranowskiej, WN PWN, Warszawa 19
i moe stanowi punkt odniesienia dla wasnych przekadw.
Z odpowiedzialnoci .odszkodowawcz wie si klauzula siy
szej ({orce majeure, Act oj God, ac.vis maior), przy czym sia wys
definiowana w doktrynie (por. np. Czachrski 1994: 181-182; Radwas
1997: 77) jako zdarzenie zewntrzne, nadzwyczajne, i niemoliwe
zapobieenia, wyznacza granic tej odpowiedzialnoci. Naley zwr
uwag na rnice pomidzy force majeure a Act oj God, ktre nie je
"palcem Boym" ani tym bardziej "dopustem Boym". Force majeureje
pojciem szerszym, zdefiniowanym taicie w prawie wsplnotowym (Cas
11/70, lntemationale Handelsgesellschajt m.b.H. v. Einfuhr und Vorratssteil
fiir Genreide und Futtermittel [1972] C.M.L.R. Pact, 56255), obejmujcy'
zarwno zdarzenia wywoane siami natury, jak huragan, trzsienie ziem
powd, jaki spowodowane przez czowieka, np. zamieszkivstrjl
wojny, embargo itd. Act oj God ogranicza si do zdarze naturalny
i czciej spotykane jest w umowach amerykaskich (42 USCA 9601'(
- United States Code Annotated).
.
Typowym przykadem klauzuli siy wyszej jest klauzula cytowa
'
w Chartrand i in. (2003: 62):
. I

Neither party shall be Iiable to the other for any failure to perform or farem
delay in performance of its obligations hereunder. other than an obligation t .
pay monies. caued by any circumstancesbeyond its reasonable eontref in.
c1uding but not Iimited to defaults of suppliers or sub-contractors forany reaso
whatsoever. and all types of industrial disputes. lock-outs and strlkes,

"zobowizania wynikajce z (niniejszej) umowy" mona zastpi,

aszcza przy duszych zdaniach "zobowizaniami umownymi";
: "monies" to archaiczna, ale stosunkowo czsto spotykana w teksjC~h prawnych forma na oznaczenie "sum pieninych", "kwot pieni-:'.
ch", "funduszy" itd.;
.' taki przekad wyraenia "any circumstances beyond its reasonable
ntrol" jest do pewnego stopniaodzwierciedleniem polskiej definicji

maior:
.Jncluding but not Iimited to" stanowi przykadowe wyliczenie
talog otwarty), dlatego za wskazwkami do 153 ust. 3 Zasad techniki
tawodawczej (Wronkowskai Zieliski 2004: 289-290) posuono si
'i' iwalentym wyraeniem "w szczeglnoci";
z ang. termin przyjty w spolszczonej pisowni: oznacza rodek
osowanyprzez pracodawcw w przypadku podejmowania i kontynuo"~nia akcji strajkowych, polegajcy na zamykaniu zakadw pracy i rozizywaniu z pracownikami stosunkw pracy (Kalina-Prasznic 1999: 312) .
Podobn funkcj

do klauzul siy wyszej peni klauzule wyczajce

"dpowiedzialnojednej ze stron (exclusion clause -w tytule; np. Exclusion
liability - Wyczenie odpowiedzialnoci). Przykadowa klauzula, tym
.zem polska, z umowy o wiadczenie usug prawnych [mat. wasne]
tumaczeniem na jzyk angielski:
Odpowiedzialno za wiadczone usugi
Jan Serce & Wsplnicy [kancelaria prawna] 'nie ponosi odpowiedzialnoci za
niewykonanie lub nienaleyte wykonanie usug bdce nastpstwem udzielenia
nieprawdziwych. niedokadnych lub nierzetelnych informacji przez Klienta. jak
rwnie osb upowanlonych do wystpowania w imieniu Klienta lub dziaaj
cych na jego zlecenie.

Liability
Jan Serce & Partners shall not beliable for non-performance or improper performance of services. resultingfrom the provislon by the Client. aswell as persons

authorized to act on behalf of the C1ient or acting upon the C1ient's ordei
untrue. unreliable or inaccurate information.
. '

Kolejna typowa klauzula reguluje tryb zmian umowy.

klauzula w jzyku polskim brzmi nastpujco:

tumaczeniu K. Michaowskiej (CH. Beck) wyraenie to ma na-

jc posta:

Przykad

.The contracts referred to in Art. 101 1 1 and in Art. 101 2 1 shall be made in
writing, or else shall be invalid.

Zmiany Umowy
Zmiany niniejszej Umowy mog by dokonane pod rygorem niewanoci jedy
za zgod wszystkich stron w formie pisemnego zacznika podpisanego p'
naleycie umocowanych przedstawicieli stron.
.

.W przypadku podpisywania umw w kilku wersjach jzykowych,

le zawiera si w umowie klauzule dotyczce wicego prawa oraz
a umowy.

Changes I Amendrnents
No changes I amendri1ents to this Agreementshall be valid uniess' made
the consent ot each party in the form a written appendix signed by duly'
.thorlzed representatlves of the Parties.

; Niniejsza Umowa podlega prawu Rzeczypospolitej Polskiej.

,Prawo

"Governing I Applicable Law

This Agreement shall be governed by (and construed in accordance with) the

laws of the Republic of P o l a n d :
.

* Podkrelony fragment to jeden ze sposobw tumaczeniawyrae

"pod rygorem niewanoci" na jzyk angielski,
.
Inne sposoby to:

Ali changes (...) shall be made exclusively in writing ar otherwise invalid

and void.

Mona te wyrazi rygor niewanoci

np.

Inne

to:

X Jzyk i egzemplarze umowy

wformie odrbnego zda

1. Niniejsza Umowa sporzdzona zostaa w-jzyku angielskim z zaczonym polskimtumaczeniem dla wygody stron. W przypadku rozbienoci pomidzy dwoma tekstami, wicy(m) bdzie tekst w jzyku angielskim.
2. Niniejsza Umowa sporzdzona zostaa w szeciu (6) jednobrzmicych egzemplarzach, po trzy (3) dla kadej ze stron.

Ali changes C.) shall be made exclusively in writing I in the form ofa
ten appendix (...). Changes in any other form shall be held I deemed nuli'
void.

X Language and counterparts' leopies

1. This Agreement has been executed in the English language with a Polish
translation attached for the convenience of the Parties: In case of discrepancies
between the twa texts", the text in the English language shall be binding...
2. This Agreement shall be executed in six (6) counterparts, three (3) for each
Party.

o funkcji

Umowy, o ktrych mowa wart. 101 1

rygorem niewanoci formy pisemnej.

moliwoci

shall be subject to the laws/jurisdiction (...);

.
This Agreement shall be governed by the laws of ( ) and the Parties hereby
agree to submit to the jurisdiction of the Courts of ( ).

czasownika deem w umowach (i innych tekstach prawn .

bdzie dalej mowa. A zatem sownikowe ekwiwalenty wyraenia "
rygorem niewanoci" - underpain of invalidity Inullity (Piekos 20.
327), "rygor niewanoci" - clause 'of nullity (sownik pod red. L.B
1986: 102; identycznie Ewa Oga Sownik terminologii prawniczej,:(:
I polsko-angielska Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1997: 2(2)'
s stosowane w tekstach prawnych, dotyczy to take tekstw norrha"
nych, np. art. 101 3 kp dotyczcy zakazu konkurencji w brzmieniu: .:

waciwe,

counterpart to inaczej identical capy - Jednobrzmicy egzemplarz;

np. In thecase oJ any eonfilet with regard to the interpretation
eof();
'*** albo the English version shall prevail.
Takich typowych klauzul, oprcz ju wskazanych, mona wymieni
znie wicej, na przykad:
.
iver - zrzeczenie si (praw);
,*

*.* albo

Na kocu umowy, cho rzadko, znajduj si takie elementy jak miejdata. Dotyczy to zwaszcza sytuacji, gdy strony podpisuj umowy
znych miejscach w innym terminie:

service oj notices - dorczanie zawiadomie:

" assignment (ofrights and obligations) - przeniesienie praw i o bowiz]
(stron);
e conflict oj laws - kolizja praw;
o confidentiality - zachowanie poufnoci (poufno postanowie urno
o effective date .L wejcie umowy w ycie;
o termination - rozwizanie umowy (czsto niesusznie traktowane s
nimicznie z expiration - wyganiciem umowy, co ma miejsce
w przypadku zawarcia umowy na czas okrelony, z powodu speni
wiadczenia (art. 354 1 kc), niemoliwoci wfcicICzenia (art. '
1 kc), mierci strony przy zobowizaniach o charakterze osobis
szerzej na ten temat
(np. mier zleceniobiorcy art. 748 kc)
Czachrski (1994: 254-264).
o

Given in Berlin as of 28.1 0.2002 Given in Warsaw as of 31/10/2002

[podpisano w Berlinie dnia 28 padziernika 2002 r.] [...]
Bottler
[Producent Butelek]
[fragment autentycznej umowy
Zaczniki mog,

SIGN ED for and on behalf of [podpisano w lrnleniu i na rzecz...]

Witnessed by [w

obecnoci

powiadczono

przez...]

albo
By... [Podpis]
[Signed by]...
Czsto

podpisy stron poprzedza do podniose stwierdzenie w

dzaju:
IN WITNESS WHEREOF. each ofthe parties hascaused /the parties have ca
this Agreement to be executed (on its/their behalf) as of the date firsta
written / the day and year first above written.
'
,
.
.
IN WITNESS WHEREOF. the parties hereto hereunto set their hands the day,
year first above written.
(Alcaraz i Hughes 2002: 131 nazywaj te formuy testimanium.)

~-

Odpowiadaj

one

sformuowaniom typu:

Strony (upowanieni przedstawiciele stron) potwierdzaj powysze uzgodn,i

wasnorcznymi podpisami.
Niniejsza umowa zostaa zawarta przez strony (waciwie umocowanych
stawicieli stron) w dniu wskaianym we/na wstpie umowy.

anglojzycznej]

ale nie musz, stanowi integralnej czci umowy,

umowie. W tumaczeniu na angielski zwykle odrnia
e dwie sytuacje poprzez dobranie odpowiednich ekwiwalentw.
zniki stanowice integraln cz umowy to Schedules (czasem podzaj podpisy), w przeciwiestwie do Appendices, ktre mimo ich
zenia po podpisach stron su raczej atwoci dostpu do pewdanych czy dokumentw, nie s natomiast czeci umowy (Haigh
: 173). Nie jest to powszechnie uznawane rozrnienie, np. Alcaraz
gbes (2002:132) traktuj terminy exhibits, appendices, annexes i sche,synonimicznie.
Powysze zestawienie zawiera najwaniejsze elementy skadajce si
pow struktur globaln umowy. Nie uwzgldniono, z racji objtoci
'ki, wszystkich 'elementw, np. warunkw wstpnych- Conditions
dent (to Obligations oj Sellertluyer Hereunder), ktre musz by spe
,e przed wejciem umowy w ycie. Nie kada umowa zawierawszyst. skazane elementy makrostruktury, ale W wikszoci przypadkw
kolejno pozostaje niezmieniona. S te rnice w nazewnictwie
rych elementw, np. preambu' nazywana jest czsto cz detywna (WHEREAS ...).
omocne przy tumaczeniu moe by te zwrcenie uwagi na niecharakterystyczne elementy jzyka umw. Nie wypada te nie wspo o konserwatyzmie jzyka umw, o czym bya ju mowa w rozle 2. Pewne osobliwoci pojawiaj si i tutaj, co Wynika czciowo
wielania sprawdzonych wzorw Umw i sformuowa. Sporo jest
cznych wpyww jzyka francuskiego i aciny. Jest wyrana tendencja
orzenia zbitek wyrazw typu null and void(= void) czy sole and
sive (soje OR exclusive), co stanowi pewien zabieg retoryczny podJania przekazywanych treci. Nietypowy jest zwaszcza szyk wyrazw,
krelone jest w

Elementy finalne: wyrazem woli stron zwizania si treci um

zoone podpisy.

Contract Packer
[pakujcy na Zlecenie]

czsto majcy

swoje rda w dosownym tumaczeniu z aciny (Tier

1999: 65) oraz w gramatyce jzyka francuskiego, np. "the provisions
termination hereinafter appearing", "the title above mentioned" (H ,
2004: 162 oraz inne przykady), .meither party may assign its rights .,
obligations hereunder without the prior written consent of the o
party, which consent may not be withheld arbitrarily'' (Chartrand i
2003: 58).
Wrd archaicznych przyswkw i przyimkw zoonych z h
there- i where-, omawianych w rozdziale 2., najczciej uywane s:
the parties hereto = the parties to this contract = "strony niniejszej u,.'
wy [* w tumaczeniu naley zawsze odszyfrowaprzyswek/przyim
nie pozostawiajc wtpliwoci dla odbiorcy tekstu co do znacie
oraz co do umiejtnoci poprawnego posugiwania si jzykiem
skim przez autora, tzn. nie pozostawia elips w rodzaju "strony ni '
szego" - zwraca rwnie na to uwag Asensio 2003: 107];
e the parties hereby agree as follows = strony niniejszym postanawi'
co nastpuje;
Gl hereinafter referred to as the Licensor = zwany dalej Licencjo
@

c;

the licencegranted hereunder (= under the contract) = licencja udziel

na mocy niniejszej umowy;
Gl as of the date hereof(= of the contract) = zgodnie z dat, ktr o
rzona zostaa niniejsza umowa;
e the provisions contained hereinafter (= referred to later on in thisd
ment) = postanowienia, o ktrych mowa w dalszej czci niniejsi
dokumentu;
oraz inne, ktre trudno byoby tutaj wymieni.
Warto zwrci uwag na uycie czasownika deem w umowach (
ustawach), ktry suy podtrzymywaniu fikcji prawnej i oznacza ".
treat (something) as if (1) it were really something else, or (2) i(
qualities that it doesn't have" (Black's Law Dictionary 1999: 425), np.
contract shall be deemed null and void / to terminate" (umowa b
uznana / uwaana za niewan / rozwizan), czy .Notice shall be de'
served 72 hours after having been posted" (Haigh 2004: 161).
Na koniec warto poda wyraenia czsto powtarzajce si w u
wach oraz ich polskie odpowiedniki:
'
o as per the Price List - zgodnie z cennikiem;
provided / providing that - pod warunkiem;

eas required by law - z zastrzeeniem wyjtkw przewidzianych

wem;
, r written consentofthe other party - uprzednia pisemna zgoda drugiej
.ony:

perform setvices with all due care - wiadczy usugi z naleyt staranci,

iezwykle ciekawe i przydatne wskazwki stylistyczne podaje jeden

lepszych podrcznikw do nauki angielskiego jzyka prawa w zakresie
wiza i prawa spek Englishfor Contractand Company Law autorstwa
'hartrand, C.. Millar, E. Wiltshire, wydany w Londynie przez Sweet
'axwell w2003 roku (II wyd.). W tak zwanych points to remember autorzy
. cznikapodaj wane wyraenia, sposoby uycia, wskazwki stylis,~, wszystkie ilustrowane zdaniami, czsto w kontracie do jzyka
ego. Warto zwrci uwag na niektre z nich, zwaszcza na wyraa
gacji w anglojzycznym "dyskursie zobowizaniowym", na przykad:
czasownika fai! - zamiast "the party did not cornply with the
".. s ofthe contract" "the party failed to comply (...)"; czasownikfail
i,l~ontekcie niedotrzymania zobowiza umownych pojawia si barczsto:

kaw konstrukcj negacji: to be under no obligationjliability to [the

mpany] oraz to default, np. "The Party defaulted (= failed to pay) on
,interest payments" czy "He was in defaulton the payment of the
'oice".
Inne omawiane zwroty toso as to bardzo przydatne na wyraenie
iego "w celu" oraz as,to - "co do". Mona wskaza te takie przykonstrukcje, jak: .Upon + rzeczownik (odczasownikowy), np. na
.,ie strony - upon request, po wykonaniu umowy '- upon performance
"contract (por. take Garner 2001: 904). Wicej przydatnych wyrae
pujcych w umowach wraz zobjanieniami mona znale np. u R.
ci (2004: 234-238).
jednej strony, umowy nale do jednego z trudniejszych gatun,ekstw do tumaczenia (Asensio 2003: 96), czsto pisane przez
,ofesjonalistw lub osoby niebdce rodowitymi mwcami jzyka,
elajcych utrwalone formuy, archaiczne wyraenia, zbdne syno;. utrudniajce zrozumienie tekstu. Z drugiej strony, typowo
dardowo pewnych elementw umoliwia ich stosunkowo atwe
'zenie. oraz opanowanie podstawowych strategii translatorskich
. dziedzinie. W kadej kulturze prawnej funkcjonuje pewien proto-

typ, wzorzec gatunku prawnego, uznawartY

w danym rodowisku
,,' '

wodowym za po~raw.nYhodzi jednak o proste podstawianie zapre

W tumaczemu nIe c
,
.'
Ki l '1<
,
c.
jak susznie zauwazaJ B. e ar l .
towanych zwrotw czy torrnut,
,
b

l (1994' 10) ale o takie ich przetworzenIe, a ~ precyz

cha ows <a , , " "
" umowy a jednoczenie odpowiaday u
oddawaly tresc,c'~oUmm:~:z;;o J' zyka 'przekadu w danej dziedz;inie P,r
lonym <onwen ;J
,
'
jak i danego gatu~ku prawnego.
,
p Tiersm(1999: 62) intt{
N zakoczenIe warto przytoczyc za . ,','
". '.~ ' . '
"
a" d en'lei, Arthura Symondsa z 1835 roku (Mchgnlcs;ofLaw-N!
Jcestw l e r z '
,
' . ' " d"
. I iv
1835: 75), jakoby w angielskim jzyku, prawa OSWla czenIe " g '.
that orange",miao nastpujc postac:
'

'Przel(od

dolmmentw
kresu prawa splek

I'

e jeli nie dojdzie pomidzy nami do uzgodnienia co do partycypacji

zyskach i stratach. to jednak wsplna jest midzy nimi w czciach rwnych tak
orzy, jak i strata, Ale jeli udziay zostan wyranie okrelone co do jednego. na
rzykad co do zysku. co do drugiego za pominite. udziay bd a[lalogiczne. w tym
'kk co pominito, [G.3. 150]

to jest pewne.

Gaiinstitutiones/lnstytucje Gaiusa. przeoy, wstpem

i uwagami opatrzy Wadysaw Rozwadowski.

Ars boni et, aequi.

Pozna

2003.

uwagi na swobod obrotu gospodarczego, w Polsce rozwj goski rynkowej oraz czonkostwo w Unii Europejskiej prawo spek
edri z podstawowych dziedzin, ktrej znajomo jest obecnie wym profesjonalnego przygotowania tumaczy tekstw prawnych.
tkowyrn wyzwaniem jest niewtpliwiewielo istniejcych na rynku
adw ustawy Kodeks spek handlowych z 15 wrzenia 2000 roku
. Nr 94, poz. 1037, zpn. zm.) oraz rnorodno propozycji
inologicznych (i frazeologicznych). Trudno opanowania umiejt
przekadu dokumentw dotyczcych (prawa) spek wynika gwnie
mnogoci i zrnicowania. Ponadto w tumaczeniu na jzyk angielley uwzgldni rnice terminologiczne wynikajce z odmiennych
mw prawnych (rnice systemowe).
elem rozdziau 4. jest przede wszystkim analiza terminologiczna,
iejszym zakresie analiza jzykowa i prawna podstawowych dokuw z zakresu prawa spek oraz porwnanie uywanych terminw

prawnych, konwencji tekstowych i stylw redagowania dokumeii

w kontekcie odmiennych uregulowa prawnych i rozwiza syst
wych w rnych kulturach prawnych. Przedmiotem analizy s ws
glnoci takie dokumenty, jak: umowy spki i statuty, protokoy
siedze i zgromadze oraz uchway.
Generalnie spki handlowe - w zalenoci od ich charakteru i,
strukcji prawnej _ dziel si na spki osobowe i kapitaowe. W p~
angielskim podzia ten jest podobny, tzn. spki osobowe to partnd~
za kapitaowe _ companies. Konsekwentnie punktem odniesieni
autorw wszystkich trzech przekadw ustawowej regulacji pr
w tym zakresie, a wic polskiego Kodeksu spek handlowych na
angielski by, co do zasady, system prawa angielskiego i stosowan
terminologia. l tak tytu kodeksu zosta przetumaczonynastpuj
oCode oj Commercial Pdrtnerships and Cmpanies (wyd. TEPIS: Wa'f
publikacja wymiennokartkowa BUSINESS LAW The Polish Law Coli
tum. Anna Setkowicz-Ryszka i Elbieta Gobiowska);
,
e Code oj Commercial Companies (wyd. Zakamycze: Krakw 2004, '
dwujzyczne, Domaski Zakrzewski Palinka, tum. Renata Be,
Kucharska, Joanna Marynowicz, Agnieszka Mczka);
<1'1 Polish Commercial Companies Code (wyd. CH. Beck: Warszawa,
Katarzyna
'.
Tumaczenie tytuu Kodeksu wydanego przez TEPlS jest O<ljbatdz
sowne, a take wyodrbnia rodzaje spek handlowych wystp!
w polsce, czego brakuje w pozostaych tumaczeniach. Std
najbardziej dokadne, najlepiej oddajc specyfik polskich unO~'
prawnych. pozostae przekady tytuu mog sugerowa, e regli
deksu spek handlowych objte s jedynie spki kapitaowe
ebrowski 2003: 59). Cytowane wyej przekady bd rwnie
analizy porwnawczej w dalszej czci rozdziau.
>
Mona si te spotka z innym ujciem terminologicznym'
ktrego wszystkie spki okrelane s jako companies (Gifi~2
a jedynie spki kapitaowe to corporations (wicej na tematr .
zumieniu pojcia corporation w prawie angielskim i amerykas
w: Garner 2001: 225; por. take poredni model australijski 'w,,'
2004a: 50). Dotyczy to ,przede wszystkim USA, jednak niekt
zachoway pewne odrbnoci, dlatego te nie mona mwi,
wentnym stosowaniu tej terminologii w caym amerykaski "
prawnym. W Unii Europejskiej pojcie spki jest pojciem

dwujzyczne; tum.

Michaowska).

wY',

'waz, zgodnie z art. 48 Traktat

. .
'
Je (TWE), dotyczyono wszystkic~ust~n~wI~jcego Wsplnoty ~uro.gospodarcz, z Wyjtldem tych PI~tmlo~ow ~rowa~~~ch,dzIaal
ona na osiganie zyskw (save' ar ryc dZI~alnosc me Jest nag) (Barcz 2006. 11-232.
those whici are not non-profit
.
, por. uwagI na temat ni " I ; '
..'
zakresie _ ibidem) Jed I
'
.
rnerrnec <lej wersji TWE
'ochodn~ 25 rnychs st;;~: europeJ~kim p~awie. spek, ktre
licznymi" i "prywatnY~i" przebr;a;nydi, p~d~Ia midzy sp.kami
g
aw'(Dyrektywa 2005/56IWE' 26 p,?9?bm~ Jak w systemie comz. 25; Dyrektywa89/6671EW~ z 2ta:~zI:rmka 2005 rvDz.U. WE
rzdzenie 2157/2001 Oz UWE
g dnia 1989 r. Dz.U;L395/40,
33). Unijnym terminem ~I~rela.zo~L 2~4/1;po~. take ~wiet!iska
.. co~pany (np. Dyrel<t:ywa 2005J5~%E~Pok. l~a~Ita~w~ !est limited
,'.pnvate limited liability
"
i public limited JWbl11ty company
.
l l
company - Sp. z 0.0.).
systemie anglosaskim funkcjonuje "es
.,
elenie np. spki cywilnej lub in~e" J ~c:e pOJCIe jirm uywane
m tu uycie potoczne lub pras
j ~~okI osobowej, np. Jaw firm;
03: 91). Jest to take "fasz
owe, a,rn~r 2001: 3~9; Chartrand
',tw prawnych na okrelen~ :rzYJacI:1 .?ocz~l~uJ"cego tlumay,
'e oJ a company; compony n ".Irm spki ,czylI Jej nazwy (busilszy.wywd d
ame, arner. corporate name)
.
o
otyczcy
rod iw sol
.
ch ekwiwalentw wy
zajow sp~, ek w prawie polskim i oceny
~deksu splek handlo:~~~~~czenia w pelnym brzmieniu art.

s: spka

ka

,kami handlowymi
jawna s
.'
a komandytowo-akcyjna spk ,p . partnerska, spka komandytowa,
jna.'
, a z ogranrczon odpowiedzialnoci i spka

ki kodeks spek handle

h
,..

ch (art. 4 1 pkt 1 I h wyC rozroznJa. cztery rodzaje spek

,1,' pkt 2 ksh) _
b <sbl)' oraz dwa rodzaje spek kapitaowych
; "
"zo . ta ica 4.1. na s, 116.
:,uJ"c przyjte ekwiwalenty dla spek osobowy h
.
'st, dlaczego ekwiwalent naz
~. .
~ , mozna zap, skoro wszystkie rodzaie ,~ spki Jawnej to registered
',ednak z definicii s '11 ..J Sp? e < ~odl:gaj rejestracji (regi_
" po <l Jawnej wynika z
' lka i
,
, e "spo < Jawn Jest
sobowa, ktra prowadzi prz d . b'
:dnn spk handlow" (art~2~ I~rl:~o :od. wasn .nazw,
iedla zatem sposb zd fi "
.
. . ryjty ekwiwalent
e mrowarua tej spki przez polskiego

Tablica 4.1. Rodzaje spek handlowych w Polsce wraz z polskimi skrtami

anglojzycznymi ekwiwalentami :
SPKI HANDLOWE

OSOBOWE

KAPITAOWE

jawna (sp.j.) registered partnershlp

spka z ograniczon odpowledzia

ci (spka z 0.0. / sp: z 0.0.) Iimited Iiability company

spka

spkaakcyjnil,(~'~:)'"
joint-stock'cpn,panY' .

spka

partnerska (sp.p.) professiorial partnership

spka

komandytowa (sp.k.) limited partnership

spka

komandytowo-akcyjna (S.KA)limited joint-stock partnership

We wszystkich cytowanych przekadach ksh zawarto Jdentycne nazewnictwo s,

(zob. powyej).
Spka partnerska zostaa utworzona dopiero na mocy obowiz
cego Kodeksu spek handlowych z 2000 r. i moe wymaga doda
wego wyjanienia dla odbiorcw z obszaru Wielkiej Brytanii, chocia ,
jej amerykaski odpowiednik, istniejcy w wikszoci stanw, mo'
uzna professional corporation (P.e.) / professional association (PA.) (
2003: 403) czy te limited-liability partnership (L.L.P.) (Black's Law Dictioi
1999: 1142). Z punktu widzenia celu utworzenia, spki partnerskiej-t
konywanie wolnego zawodu wymienionego wart. 88 ksh bd w inn
ustawach, np. adwokata, lekarza czy tumacza przysigego), jejan
jzyczny ekwiwalent zosta bardzo trafnie dobrany.
W przypadku tumaczenia polskich spek kapitaowych na angi
sprawa jest znacznie trudniejsza, poniewa podstawowy anglosaski po
spek kapitaowych wynika z przyjcia innego kryterium, a miano'
czy spka jest notowana na giedzie. Std te spki giedowe to p
cotnpanies, za spki niegiedowe - private companies. Przyjmujc
logik rozumowania, moglibymy uy nastpujcych ekwiwalentw;
gajc do kultury prawnej jzyka docelowego (system prawa angielski,',
e spka z ograniczon odpowiedzialnoci -private limited compaii
spka akcyjna nienotowana na giedzie (niepubliczna) - (privateJj
stock company":

'ka akcyjna notowana na giedzie (publiczna) -

public limited company

analizy porwnawczej terminw "spka z ogra'zon odpowiedzialnoci" i .Jirnited company" w: Kierzkowska
02: 105-109).
problematyczna dla tumacza staje si spka oznaczona gwiazdk,
ewa termin joint-stock company obejmowa w pocztkowym okresie
oju angielskiego prawa spek specyficzn form spek opart na
lnocie kapitau iBlack's Law Dictionary ,1999: 275). Zdaniem M.T.
ickiego (2004a: 51), wywodzca si z XIX-wiecznych doktryn angloich spka bya formacj poredni midzy spk osobow a kapita, i w swej najbardziej rozwinitej formie miaa cechy zblione do
iej spki komandytowo-akcyjnej. Obecnie taforma spki zarwno
ielkiej Brytanii, jak i w USA nie podlega zgoszeniu do rejestru
orporated). Jednak mimo wspczesnych rnic systemowych polski
translatorski nakazuje pozostawi ten rozpowszechniony ju ekalent na oznaczenie polskiej spki akcyjnej, z ewentualnym dodat"m okreleniem: private / publicjoint-stock company.
,opotliwe dla tumacza mog by te skrty typw spek. Oczywi
one czci firmy spki i w zwizku z tym nie podlegaj tlurnau, o czym bya ju mowa w rozdziale 3. Niemniej jednak czasem
,czne jest dodanie informacji w tekcie przekadu o rodzaju spki.
,go te w celu rozszyfrowania skrtu naley ustali, ktrej jurysdykcji
; ga spka. Przykadowe skrty spek z najwaniejszych systemw
nych opartych na common law zaprezentowano w tablicy 4.2. na
8 (por. take Sawicki 2004b: 44). Tablica pokazuje, e skrt .Ltd"
awsze musi oznacza spk prywatn (por. np. w Wielkiej Brytanii
tralii), dlatego te nie naley odczytywa tych skrtw w sposb
matyczny, bez odniesienia do danego systemu prawnego.
Kolejnym istotnym elementem prawa spek jest terminologia dotywadz spki. Prowadzenie spraw spki osobowej, w tym zarzd,
y zwykle do wsplnikw, chyba e ustanowiono prokur (spka
') bd zarzd (spka partnerska). Wadze polskiej spki kapitao
aj podobn struktur, ktrej schemat zamieszczono w tablicy 4.3.
119.
punktu widzenia zasady wyraonej w 10 Zasad techniki prawo.zej naley dobrze oceni terminologiczne rozrnienie we wszystrzekadach dwch rnych poj, tj. "zgromadzenia, wsplnikw"
alnego zgromadzenia". Natomiast "rada nadzorcza" i "zarzd" zo'r.

take przykad

.1'

Tablica4.2.

Przykadowe skrty

rodzajw

spek w

private company
(spka

nienotowana

na giedzie)

wybranych jurysdykcjach
public (publicly tradecl)

company
(spka giedowa publiczn

"XYZ" Co. Ltd

private cornpany Iimited by
shares

"XYZ" pic I PLC

public limited company

Walia

"XYZ" cyf
private Iimited company

"XYZ" CCC
public Iimited company

USA

"XYZ" Ltd Co.

"XYZ" LLC
"XYZ" LC

"XYZ" Inc.
"XYZ" Corp.
"XYZ" Co.
"XYZ" Ud
(np. Texas stock corporation)
Zasadniczo skrty okrelaj form (zawizania) spki. a nie jej st
jako spki publicznej bd prywatnej (por. np. indeksy gied
Nasdaq bd Dow jones).

Kanada

"XYZ" Pty Ud
proprietary (prlvate) Iimited
Iiabilitycompany

"XyZ" Ud
public Iimited company
"XYZ" Corp.
"XYZ" Inc.

"XYZ" Pty Co. Ltd

proprietary (private) Iimited
Iiability company

"XYZ" Co. Ud lub

"XYZ" L1MITED
(public) limited Iiability
company

Wielka
Brytania
(poza Wali)

, Australia

stay przetumaczonejednolicie, ale zaproponowane ekwiwalenty wyma

krtkiego komentarza. Terminy te, odpowiednio supervisary board i man

melitboard, s powszechnie stosowane przez polskich tumaczy na okre
polskich organw spki. Problememmoe by ich zrozumiao w s
zetknicia si dwch rnych modeli wadz spki w istniejcych syste
prawnych: dualistycznego i monistycznego (por. Barcz 2006: 11-253).
Model dualistyczny, obowizujcy w Polsce i w wikszoci pa
UE, zakada cisy rozdzia kompetencji midzy organem zarzdzaj
(zarzd) a organem nadzorujcym (rada nadzorcza). W modelu mo
tycznym, ktry dominuje przede wszystkim w Wielkiej Brytanii, Irla

..

oraz USA (we Francji - obok modelu dualistycznego), zarzdzanie i n

zr nad dziaalnoci spki sprawuje jeden organ administrujcy, zvJ'
zwykle w systemiecommon law "board oJ directors" (skrtowo w doku :
tach board). Przykadowo, zgodnie z amerykask regulacj Revised M
Business Corporation Act 1984 8.01 (b), "all corporate powers shall
exercised by or under the authority of, and the business and affairs
the corporation managed under the direction of, its board of direct .
subject to any limitation set forth in the articles of incorporation". Or
ten (board) peni jednoczenie funkcje nadzoru i reprezentacji .oraz p'
wadzi sprawy spki w osobie rnych czonkw(directors). Std prze
duje si podzia na dyrektorw wykonawczych, (executive directors)
rzdzajcych biecymi sprawami spki oraz dyrektorw niewykonn
czych (non-executive directors), ktrzy sprawuj nadzr, a wic 'bd
niejako odpowiednikiem czonkw zarzdu i rady nadzorczej w mod
'dualistycznym, majcym zastosowanie take w polskim prawie spe
Doprecyzowania wymagaj zatem konteksty, w ktrych pojawia
jedynie termin board bd dircetors. W pozostaych przypadkach mo
by wymagany komentarz, w formie na przykad przypisu tumacza, j
nak na paszczynie midzynarodowej terminy management board i su
visory board s na og zrozumiae. Termin management board stano
ju zreszt "europejski uzus translacyjny" (Kierzkowska 2002: 111). '
.
W prawie wsplnotowym (por. rozdzia 6.); po ponad trzydziesi
latach prac, powoano do ycia ponadnarodow europejsk spk
cyjn Societas Europea (SEJ, Rozporzdzeniem Rady 2157/2001 (Dz.U.
2001 L 294/1), Przyjto w nim' bardzo ciekawe rozwizanie w. zakre
organw spki. Ot zaoycielom spki europejskiej pozostawio
wybr midzy modelem monistycznym a dualistycznym (art. 38 i na
Rozporzdzenia Rady) (por. take Barcz 2006: 11-253-254; wietlisl'
2002: 35). Takie rozwizanie wymaga od tumacza wiedzy na tern
swobody ksztatowania organw spki europejskiej oraz odpowiednie
przekadu statutu takiej spki zgodnie z przyjtym modelem, a tal
znajomoci terminologii przepisw o spce akcyjnej obowizujcy
w pastwie, na jzyk ktrego tekst jest tumaczony (ewentualnie z dod
kowym komentarzem tumacza w formie przypisu).
Pozostae terminy zawarte w tablicy 4.3. odwouj si do rny
systemw prawnych, np. annual i extraordinary general meeting (w tu
czeniu K. Michaowskiej, wyd. CH. Beck) - do systemu brytyjskieg
i mog by ocenione z punktu widzenia wiedzy fachowej odbiorcy fin

"adekwatnoci przyjtego ekwiwalentu danej instytucji prawnej

rze prawnej jzyka docelowego, a wic w zalenoci od tego, dla

dany tekst. Wybr takich ekwiwalentw wiadczy
'e, przynajmniej na paszczynie terminologicznej, jest to, wedug
se (1977: 189), tak zwane tumaczenie ukryte (covert), a wic
dniajce - w przeciwiestwie do tumaczenia ewidentnego (overt)
. enty kulturowe jzyka docelowego.
obrym przykadem analizy porwnawczej jakoci przekadw pol. kodeksu spek handlowych na jzyk angielski jest artyku
Zebrowskiego (2003). Przyjmujc model pragmatycznego tumacze
) Kierzkowskiej (2002), autor analizuje przepisy oglne trzech cytoch przekadw w zakresie imperatywu odbiorcy (dla kogo prze\:my jest przekad), uzusu terminologicznego, oraz przyjtej w zwi
:tym strategii tumaczenia. Naley zgodzi si, e przekad Zakarnyiest najbardziej zorientowany na jzyk docelowy, przekad TEPIS-u
na jzyk rdowy (ebrowski 2003: 67). Strategia tumaczenia
Idada si na ekwiwalencj leksykaln, a wic dobr ekwiwalentw
leniony jest od przeznaczenia przekadu.
I'Wypadkow rnych strategii translatorskich mog by rne wersje
aczeniatych samych terminw bd wikszych fragmentw tekstu.
iszy przykad pokazuje, zdaniem ebrowskiego (2003: 64), gradacj
[sji od najbardziej zblionej do jzyka rdowego (i naj duszej) do
bliszej jzykowi docelowemu (i najkrtszej):
umaczymy

. Art. 21 l ksh:

"Sd

rejestrowy

moe

orzec o

rozwizaniu

.1'

wpisanej do rejestru

spki kapitaowej w przypadku. gdy: (...)" (96 znakw).

CH. Beck: .The registry court may adjudicate the dissolution of a commercial
company registered in the register where: (...)" (107 znakw).
TEPIS: "A registration court may decide on the dissolution of a company entered
into the register in the case if (...)" .(105 znakw).
Zakamycze: "A registry court may decide to wind up a company entered in the
register if (...)" (76 znakw).

Innym przykadem
; 13 1 ksh:

moe by tumaczenie podkrelonego

fragmentu

Art. 13 2 ksh: "Wsplnik albo akcjonariusz spki kapitaowej (...) odpowiada

(...) za jej zobowizania do wartoci niewniesionego wkadu na pokrycie objtych
udziaw lub akcji".

,.

)1

C.H. 'Beck: ,,(...) up to value ofthe contribution (...) which has not been
TEPIS: ,,(...) up to the amount of his unmade contribution (...)".
Zakamycze: ,,(...) up tothe value of the unpaid contribution (...)".
Przekad TEPIS-u jest zorientowany na jzyk rdowy, za prz
Becka - na jzyk docelowy (ebrowski 2003: 64). Przekad Zakarnycza u;
wyraenia unpaid contribution, co mylnie sugeruje, jak zaznacza ebro.
e nie ma wkadw niepieninych (in-kind/non-eash contribution - apo
Na poziomie gatunkw tekstw trzeba wskaza przede wszys
podstawowy dokument konstytuujcyspk, mianowicie umow s
i statut spki. Czym jest umowa spki '(z ograniczon odpowied
no,ci), okrela art. 157 ksh:

Art. 157 1. Umowa spki z ograniczon odpowiedzialnoci powinna

1) firm i siedzib spki.
2) przedmiot dziaalnoci spki.
3) wysoko kapitau zakadowego,
4) czy wsplnik moe mie wicej ni:Z: jeden udzia,
5) liczb i warto nominaln udziaw objtych przez poszczeglnych
nikw.
6) czas trwania spki. jeli jest oznaczony.
2. Umowa spki z ograniczon odpowiedzialnoci powinna by za
w formie aktu notarialnego.

Analogicznie, chocia w sposb bardziej zoony, uregulowany z

wart. 304 ksh statut spki akcyjnej ..
Zakres pojcia "umowa spki" naleaoby porwna z analogici
pojciami w systemie brytyjskim i amerykaskim. W systemie brytyj
do zawizania spki potrzebne s dwa dokumenty: metnorandiui
association oraz artieles of association. Dokument o nazwie memoran
zawiera najistotniejsze informacje dotyczce "zewntrznego" funl<cj
wania spki (odpowiednio art. 157 1 pkt 1-6 ksh), artieles za regli
szczegowe kwestie zarzdzania i struktury spki oraz relacji mi
wsplnikami/akcjonariuszami (por. Chartrand i in. 2003: 86-87;J<i
kowska 2002: 111-112). Razem dokumenty te tworz tzw. compa1JY
stitution (br.) bd company charter (arner.), Amerykaskim odpowie
Idem memorandum s artieles of incorporation, za artieles of associa
przypominaj amerykaskie bylaws. W-skrcie:
br. Memorandum of Association
br. Artie/es ofAssociation

=> amer. Artie/es of lncorporation.

=> amer. (Corporate) Bylaws

"'ystemie common law nie ma obowizku zawarcia takiej umowy

.e aktu notarialnego, chocia w wikszoci wypadkw wymagane
"~e'nie tych i innych dokumentw do odpowiednika naszego rejes;;jRegistrar of Companies; amer. Secretary of State).
. porwnaniu elementw znaczeniowych z interesujcych nas sys'prawnych w oparciu o rda prawnicze tumacz najczciej siga
<;:jalistycznego sownika dwujzycznego, jeeli nie zrobi tego wczeo zazwyczaj jest regu, zwaszcza wrd pocztkujcychtumaczy.
czma do wyboru szereg ekwiwalentw sownikowych na "umow
artieles ofassociation, artieles of incorporation, memorandum of
tion, memorandum of incorporation, deed of association, deed of incor'n, deed ofcompany formation, cotnpany deed, company charter, company
ution. Analogiczne terminy oraz dodatkowo statutes dotycz te
tu spki akcyjnej.
arto zwrci uwag, e termin deed nawizuje do formy polskiego
,hotarialnego. Jeli chodzi o wybr pomidzy terminami association
tporation, termin association akcentuje raczej fakt zawizania spki,
rrnin incorporation - uzyskanie osobowoci prawnej w procesie
acji spki (Sawicki 2005: 56). Warto te sprawdzi uzus transy we wspomnianych przekadach Kodeksu spek handlowych na
angielski; I tak:
.:C.H. Beck: articles of association (art. 157 i nast. ksh). agreernent for commercial
'. company (art. 3 ksh - umowa spki handlowej);
.TEPIS: deed of a limited Iiability company (art. 157 ksh; nastpne artykuy
.~ company deed I deed of the company);
TZakamycze: articles ot association (art. 157 i nast. ksh), deed of the company
. (art. 21 1 ksh).

tumaczeniu Zakamycza oraz CZSCIOWO CH. Becka 'brak jest

oci

terminologicznej w obrbie danego tekstu ustawy, co naleaoceni negatywnie. Ekwiwalent artieles ofassociation (Zakamycze i CH.
) jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych ekwiwalentw
d polskich tumaczy jzyka angielskiego i rodzi okrelone konotacje
szcza dla odbiorcy brytyjskiego, chocia jest jedynie pewnym przy. niem w stosunku do oryginalnego terminu. Jest to tzw. ekwiwalencja
. tacyjna odnoszca pojcia tekstu rdowego do konotatw kultury
a docelowego (Kierzkowska 2002: 95).

:.

Innym rodzajem ekwiwalencji jest strategia wybrana przez tu

TEPIS"u. Termin company deedodwouje si do ekwiwalencji denotac
a wic odnosi tekst przekadu do pozajzykowych denotatw, czyli
i instytucji waciwych dla rdowego systemu prawnego (Kierzko
2002: 95). Wydaje si, e termin ten - wybrany z uwagi na inny ro
odbiorcy oraz charakter polskiej umowy spki - jest do adekw
w pewnych sytuacjach komunikacyjnych.tw.ktrych poredniczytu
Naley si zgodzi z D. Kierzkowsk (2002: 112), i jest oni lepszi
podobny termin - deed of association, ktry stanowiswoisi hyb
wprowadzajc element obcy systemowo (inaczeJSawiCki2005: 56)
Reasurnujc.: wybr waciwego terminu jest gwnie uwarunko
takimi czynnikami, jak: typ odbiorcy (brytyjski, amerykaski, mi
narodowy, inny) oraz rodzaj uzusu (translacyjny, zleceniodawcy,
termin narzucony przez zamawiajcegotumaczenie i inne ~ por. sz
Kierzkowska 2002: 90-94).
Przechodzc na poziom analizy makrostrukturalnej (tekstowej), po
zestawiono przykadowy wzr polskiej umowy spki (s. 130-133) z a
kaskim dokumentem Articles of Incorporation (5. 125-126) oraz brytyj
wzorem (s. 127-129) opartym na brytyjskiej ustawie Companies Act.
(modelowe wzory umw poszczeglnych spek brytyjskich mona zn
w akcie The Comptmies Regulations 1985 Tab/es A to F; Tablica A zo .'.
zmieniona w 2000 r. Order 2000 SI2000/3373). Porwnywanie doknmen'
paralelnych jest nie do przecenienia w kadym rodzaju tumaczenia,
cjalistycznego, take prawnego. Pozwala zaobserwowa nie tylko strul
globalne tekstu, ale rwnie terminologi, frazeologi (kolokacje) i
ciwoci stylistyczne porwnywanych gatunkw prawnych (por. take B
1997; Chroma 2004: 37-59 nt, getire-based approadi to /egal trans/ation)(
Niestety nie moemy powici wicej miejsca na szczegow;
liz tych trzech dokumentw, warto jednak w tym miejscu zwrci-ud
choby na kilka elementw. Polska umowa spki jest obudowana i _
gatunkiem prawnym - aktem notarialnym. Na poziomie skadni in
konstruowane s postanowienia umowne -dokumenty anglojzf
maj czsto posta bezokolicznikow, np.
' ,
br. The Cornpany's objeets are:
B) to carry on any other business or trade (...).
amer. FIFTH: The purpose for which the corporation is organized is: "
To engage in any ad ot activity for which corporations are authorit'
Wyoming:

~of lncorporation '

materiay wasne)
FLED: 091131%000

cm:200DWY Secn:lary ofSIIItc

ARTICLES OF INCORPORATION
OF
INC.

The undersigned, being an individual, does hereby act

corporator in adopting the following Articles of
" ration for the purpose of organizing a corporation
rofit, pursuant to the provisions of the Wyoming
ess Corporation Act.
The corporate name for the corporation is:
INC.

'

shares which the corporation

,000 sharee of commo etock with a par valueof $~.oo.

THIRD. The name and address of the registered agent

follows:
Corporation Service Company
1821 Logan Avenue
Cheyenne, WY 82001
The

nare

and addreee of the incorporator ie fq'

Lamont w.
The Company Corporation

."'tJ

Co,)

The purpose for which the corporationis

To engage in any actor activity for which
."atione are authorized in Wyoming.
Theduration of the corporation shall be

~~nH.

The personal liability of the directors of

,rporation ia hereby 'eliminated to the fullest extent
tted by the provisions of the Wyoming BusinessCorporation
,as ehe samemav be amended and supplemented.
'

are:

EIGHTH.

The names and addresses of the

Joseph

Arch Makarios III,

Arch Makarios III,

~aria

Signed on September 12, 2000.

--,-,

COMPANYL1MITEDBY SHARES

" SPEeI;MEN

;'Memorandum .of :A~so~iation

' ', or'

CONSENT TO APPOINTMENT OF REGISTERED
To the Secretary of State
State of Wyoming

L1MITED

' ..

The undersigned corporation does hereby voluntarily conaent

to serve ~s registered agent of
, INC., on the date
shown above. The undersigned knowa and understands the
of a, registered agent as set forth in the 1989 Wyoming
Business Corpora~ion Act.
Signed on September 12, 2000.

'

i -,

I;
I;'

,I

1. ' The Cornpany's name is "

UMITED.,"

.' Wale~. rile Cornpany:s registered offlce is to b~situated. in Engand

~fd

3.The Cornpany's objecis <Ire*:, "

(A)

(B) To carry on any otber trade or business which can, in the

opin.ion of the Board of Directors,be aav<lntageously

carned on by the Cornpany in conneclion wtth, or as
anciIIary to any of the above businesses or the genera
businessofthe Cornpany.
i

__

-------

!lIO

(C) To purchase, take on lease or in exchange, bire or otberwise

ac~ui.re and hod for any estate orinter.est any lands,
buIldlngs, easernents, rtghts, privileges;' concessions.
patents, patent rights, licences, secret processes,
machinery,:plant, stock-in-trade, and any real or persona
pro perty of any kind necessary or convenient for the
purpose of or in eonnectron with the Company's business
or any branch or departmentthereof.

COIAJJ

And it is 'hereby declared that.-

), ADDRESS(ES) AND SIGNATURE(S) OF WITNESS{ES)

(A) the word "Company" in this Clause, ~xcept where

used :iHe~~}Q. t1y.s.fWJlIYT s ha ll be deemed
to inf~e~W-~eill!qv~.r..l!!Qt"body of persens.
whefher corporate or uninc,orpQiale".,wdw_heth.l';.>.
incorporated, reglstered, resident or dornictled in the
United Kingdom or elsewhere, and
(E)

the objects of the Company specified in each of the

foregoing paragraphs of this Clause shall. be distinct
and separate objects of the Companyand shall be no
way limited by referen,ce toany other paragraphs
hereof or to the order in' which the same occur, but
shall: be construed in as wide a sense as possible as if
eachof the said paragraphs defined the objects of a
separate and distinct company.

4.

The IiabiIity of the members is limited.

5.

The Company's share capital ts f

.
shares of f

SPECIMEN

, divided into

each.

WE, the Subscribers to this Memorandum of Association,wish to be

formed into a Company pursuant to this Memorandum, and we agree to
take the number ofshares shown opposite our respective names.
NAME(S),ADDRESS(ES) AND SIGNATURE(S)
OF SUBSCRlBER(S)

Dated this

DATE STAMP

day of

Number of Shares

DATE STAMP

taken byeach
Subscriber

: subscriber whic~ is a company should sign by its authorised

al~ In accordance wIth any relevant provisions in its articles of
tion.
C01A18

Umowa

spki

9.

ograniczon odpowiedzialnoci

(rd: Bogudzisld.

, wSpce s rwne i niepodzielne.

'Wsplnik moe posiada wicej ni jeden udzia.
'dy udzia przypada jeden gos na Zgromadzeniu Wsplnikw.

Buczkowski, Kaznowski, Wzory umw i pism

oJ Legal Templates, t. 6, wzr 9, s. 21, Warszawa 2004)

pendium

9. Umowa spki z ograniczon odpowiedzialnocici"

Repertorium A nr

:1,0.
w podwyszonym kapitale zakadowym mog by pbkrywane wkadami pieninymi
leninymi
. , enie kapitau zakadowego moe nastpi przez podwyszenie wartnd
Inalnej dotychczasowych udziaw bd prz: ustanowienie nowych udziaw.

11.
AKT NOTARIALNY

icy na podstawie uchway podjtej jednomylnie przez Zgromadzenie Wsplnikw

osta zobowizani do wniesienia zwrotnyCh dopat do wysokod
krotnej
"nomlnalnej posiadanych przez nich udziaw. Dopaty mog by zwracane Wspl. eli .nle s potrzebne na pokryde straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym.

(imi i nazwisko notariusza) w

(nazwa miejscowosc! oraz dokadnyadres) stawili si:

roku przed notariuszem

Dnia
Notarialnej w

(imi i nazwisko. imiona ojca i matki, adres zamieszkania), NIP:

a)

(imi i nazwisko. imiona ojca i matki, adres zamieszkania), NIP:

b)

Tosamo stawajcych notariusz ustali na

Ad a)
Ad b)

12.

podstawie:

Urnowa spki z ograniczon odpowiedZialnoci

1.

Stawajcy owiadczaj, e zawizuj spk z ograniczon odpowiedzialnoci, zwan

Spk,.

'
2.

Firma

Spki

brzmi:

Spka

er

ograniczon odpowiedzialnod"

3.
SiedzibSpki

jest
4.

Czas trwania

Spki jest

nieograniczony.
5.

Spka moe dziaa na

obszarze Rzeczypospolitej Polskiej oraz poza jej granicami.

6.

Przedmiotem

dziaalnod Spki jest:

a)
b)
c)

(zgodnie z

Polsk Klasyfikacj Dzie/81noci

- PKD).

e udziaw wymaga zgody zarzdu wyraonej w formie pisemnej.

'Inik zamierzajcy zby swoje udziay jest obowizany zoy zarzdowi pisemny
sek o wydanie zgody na zbyde udziaw, wskazujc ilo zbywanych udziaw,
'alnego na~ oraz cen sprzeday udziaw.
jest zobowizanyzaoferowa zbywane udziay pozostaym wsplnikom w terminie
, dni od otrzymania wniosku, o ktrym mowa powyej w 12 ust. 2, podajc cen
Jaw okrelon przez Wsplnika zamierzajcegozby udziay.
ostaym Wsplnikom przysuguje prawo do nabyda zbywanych udziaw propor'lnie do, iloci posiadanych przez nich udziaw w kapitale zakadowym SpkI.
'~padku zrezygnowania z tego prawa przez'niektrych Wsplnikw przechodzi onona
ch proporcionalnle do posiadanych przez nich udziaw w kapitale zakadowym.
"lnicy mog przyj lub odrzuci ofert nabyda zbywanych udziaw jedynie w caoci
'jest w odnlesiniu do wszystkich zbywanych udziaw) w terminie
dni od daty
ferowania Im tych udziaw przez zarzd.
pi":zyjdu oferty Wsplnicy winni zawiadomi w formie pisemnej zarzd w terminie
lonym powyej w 12 ust. 4. W razie otrzymania takiego zawiadomienia zarzd
ladami w formie pisemnej w terminie
dni Wsplnika zamierzajcegozby udziay
du oferty nabyda udziaw przez pozostaych Wsplnikw'oraz udzieli niezwocznie
na bycle udziaw na rzecz tych Wsplnikw.
a zbywanych udziaw, nie nisza d ceny okrelonej we wniosku, o ktrym mowa
.ej w 12 ust. 2, winna zosta zapacona Wsplnikowi zbywajcemu udziay
terminie
dni od daty wyraenia przez zarzd zgody, o ktrej mowa powyej w
ust. 5. Strony w dobrej wierze uzgodnipomidzy sob pozostae warunki przeniesienia
aw oraz doo naleytych stara w celu zawarcia umowy (umw) zbycia udziaw.
eli Wsplnik zamierzajcy zby udziay nie otrzyma ceny zbycia udziaw w terminie
tonym powyej w 12 ust. 6, zarzd niezwocznie udzieli zgody na zbyde udziaw
rzecz podmiotu okrelonego we wniosku, o ktrym mowa w 12 ust. 2 niniejszej
owy, jednake za cen nie nisz ni okrelona w tym wniosku.

7.
Kapita zakadwy Spki

(sownie:

udziaw,

wynosi
o wartoci

z (sownie:
z (sownie:

13.
zotych)

I dzieli

si

na

zotych) kady.

8.

kapitale zakadowym zostay objte w nastpujcy sposb:

obejmuje
(sownie:
) udziaw o wartod
z (sownte:
zotych) kady, o cznej wartod
z (sownie:
zotych);
b)
obejmuje
(sownie:
) udziaw o wartoci
z (sownie:
zotych) kady, o cznej wartoci
,z (sownie:
zotych).

'
2. Wszystkie udziay, o ktrych mowa powyej w 8 ust. 1, zostan pokryte gotowk.

i.

Udziay w

a)

ia

Wsplnikw w 7Y5kU wynikajcym z rocznego sprawozdania finansowego Spki i

czonym do podziau przez Zgromadzenie Wsplnikw jest proporctonalnv do udziaw
anych w kapitale zakadowym.spki.

14.
zami Spki s Zgromadzenie Wsplnikw oraz zarzd.
umowa spki moe ustanowi rad nadzorcz {ub komisj rewizyjn, tub te obie te wadze. W
u, gdy kapita zakadowy spki jest wyszy ni 500 000 PLN i jednoczenie jest wicej ni 25
,nik6w, istnieje obowizekpowoania rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej).

'III

15.
Uchway Wsplnikw ~apadaj na Zgromadzeniach Wsplnikw. Uchway mog by

bez odbyda Zgromadzenia, jeeli wszyscy Wsplnicy wyra

postanowienie, ktre ma by podjte, albo na pisemne gosowanie.

zgod

na

pimi

u samodzielnie, dwch czonkw zarzdu dziaajcych .cznie, lub czonek zarzdu

.~i:Y czni z prokurentem.
.

23.
~e si pierwszy zarzd w skadzie:

.16.

- Prezes

1. Zgromadzenia Wspqlnlkw mog by zwyczajne lub nadzwyczajne.

'
2. Zwyczajne Zgl:Umadzenle Wsplnikw zwouje corocznie zarzd nie pniej ni w
szeciu miesicy po zakoczeniu roku obrotowego.
3. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wsplnikw zwoujei zarzd, jeeli uzna to za wskazane,
na danie Wsplnikw posiadajcychpnynajmnlej l/lO kapitau zakadowego.
4. Zgromadzenie Wsplnikw jest zwoywane'za pomoc ,listw poleconych' lub
kuriersk za pisemnym potwierdzeniem odbioru, wysanych p~n~jmniej na. c;twa,tyg
przed termlnem Zgromadzenia. W zawiadomieniu na.ley~kreUc w~cz~lnod
godzin I miejsce odbyda Zgromadzenia oraz szczegowy,porzdek: obrad. W plLy
planowanej zmiany Umowy Spki. w zawiadomieniu naley rwnie wskaza i.
elementy treci proponowanych zmian.
.,
5. Pod warunkiem, e wszyscy Wsplnicy zostali prawicllowo zawiadomieni, Zgromadz
Wsplnikw jest wane bez wzgldu na ilo reprezentowanych na nim udziaw.

zarzdu,

- czonek zarzdu,
- czonek zarzdu.

24-

'em obrotowym Spki jest rok kalendarzowy.

25.

'sprawa~ nie

uregulowanych w niniejszej Umowie Spki maj zastosowanie przepisy

u spek handlowych oraz inne obowizu[jc:e przepIsy prawa.

26.
sporzdzenia niniejszego Aktu ponosz Stawajcy w czciach rwnych.

17.
Zgromadzenia Wsplnikw mog si odbywa w siedzibie Spki lub w innym miej
terytorium RzeczypospOlitej Polskiej, jeeli wszyscy Wsplnicy wyra nato zgod na pi
18.

27.
pisy tego Aktu mog by wydawane Stawajcym oraz Spce w dowolnej Iloci.

28.

Uchway'ZgromadzeJ;lia Wsplnikw zapadaj bezwzgldnlwlkszodgosw oddali

chyba .e Kodeks sp&ek handloWych lub postanoWienia niniejszej .Umowy $pki 'Przewl
surowsze warunki podejmowania uchwa.

.. no:.
(wysoko.oraz podstawy pobrania podatku od czynnocicywilnoprawnych,
!Y notanalnej oraz podatku VA 7).
.
ten zosta. odczytany, przyjty i podpisany:

19.
1. Uchway Zgromadzenia Wsplnikw wymagaj sprawy pr;zewidzlane w Kodeksie s

handlowych oraz niniejszej Umowie Spki, a w szczegolnod:

a) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego oraz sprawozdania za
dzlaalnod Spki,

(podpis wsplnika)

b) podzia zysku lub pokryde straty,

c) zbyde i wydzierawienie przedsibiorstwa lub jego zorganizowanej
ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,
.
d) zmiana Umowy Spki,
e) nabyde I zbyde 'nieruchomodalbo udziau w nieruchomod,
f) powoywanie i odwoywanie. czonkw zarzdu,
.
'.
g) udzielanie czonkom zarzdu absolutorium z wykonania przez nich obowlzkow, .
h) zwrot dopat,
2.

~ozporzdzenle

zadgnlde zobowizania

wiadczenia

prawem lub
do
o
dwukrotnie przewyszajcej wysoko kapitau zakadowego nie wymaga
Wsplnikw.

20.
zarzd Spki skada si z jednego lub wikszej liczby czonkw, w tym Prezesa zarzd
sytuacji, gdy zarzd Spki jest jednoosobowy, osoba ta peni funkcj Prezesa zarzd~,;

21zarzd kieruje dziaalnodSpki

i reprezentuje j w

sdzie

I poza. sclem.

22.
Do skadania owiadcze woli I podpisywania w Imieniu' Spki uprawniony. jest,

(podpis wsplnika)

notariusz
(podpis)

"

w porwnaniu z polsk
czasownikowymi:

umow,

ktra

posuguje si

raczej forma

Przedmiotem dziaalnoci spki jest:

a) dziaalno wydawnicza - PKD 22.1 ;
b) badanie rynku i opinii publicznej - PKD 74.13.Z;
c) ....

Istotna jest tutaj ekwiwalencja tekstowo-normatywna, czyli

wanie norm jzykowych i tekstowych przyjtych w danej kulturze
nej jako konwencja waciwa dla danego gatunku prawnego (por.,f
kowska 2002: 96). Wszystko zaley od tego, jak funkcj ma peni'
przekadu, na ile tekst oryginau ma "przewitywac" w tekcie prze "
co wie si rwnie z typem odbiorcy tekstu (por. koncepcja tum
nia ewidentnego w: House 1977). Nie chodzi tu jednak o dosl
kalkowanie konstrukcji zda i wyrae jzyka rdowego. Tekst
kadu, niezalenie od penionej funkcji, musi brzmie naturalnie,
wie si z waciwym uyciem rodkw stylistycznych jzyka przek
Znajomo jzyka prawa na poziomie leksyki, skadni i pragmatyki
waciwoci jzykowych tekstw prawnych jest zatem niezbdny'.
mentern kwalifikacji tumacza tekstw prawnych i prawniczych.
W zakresie stosowanej terminologii, pomimo ogromnych nieraz!"
midzy systemem anglosaskim a systemem polskim, tam gdzie to mol
naley odwoywa si do analogicznych instytucji prawa anglosaski'
bd polskiego, w zalenoci od kierunku tumaczenia. W. przeciw
razie narazimy si jako tumacze na zarzut braku profesjonalizmu,'
wic w przypadku prawa spek, decydujca bdzie forma spki
kapitaowej) (z ograniczon odpowiedzialnoci czy akcyjna), bowiei
tego zalee bdzie, jak przetumaczymy na polski nastpujceternil
e sharesstocks: udziay (sp. z 0.0.) albo akcje (S;A.);
e shareholders: wsplnicy (sp. z 0.0.) albo akcjonariusze (S.A.);
e articles: umowa spki (sp. z 0.0.) albo statut (S.A.);
,
e meeting of shareholders (i inne; por. tablica 4.3.): zgromadzeniew
nikw (sp. z 0.0.) albo walne zgromadzenie (S.A.).
.:
Podobne zasady obowizuj przy tumaczeniu innychigatun
prawnych z zakresu prawa spek. Dotyczy to zwaszcza protokol
zgromadze (minutes por. np. Chartrand i in. 2003: 118 i nast.)
podejmowanych tam uchwa. Oto przykadowa uchwaa (z aktu not
nego - mat. wasny) wraz z tumaczeniem:

UCHWAA NUMER.1
. Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wsplnikw spki pod firm "ABC"
Spka z ograniczon odpowiedzialnoci z siedzib w Warszawie
z dnia 20.08.2004 r. (dwudziestego sierpnia dwutysicznego
czwartego roku)

Zgromadzenie Wsplnikw podwysza kapita zakadowy Spki z kwoty

<4.000.00 (cztery tysice) zotych do kwoty 25.000.00 (dwadziecia pi tysicy)
zotych. to jest o kwot 21.000.00 (dwadziecia jeden tysicy) zotych poprzez
.utworzenie 420 (czterysta dwadziecia) nowych. rwnych i niepodzielnych udzla;w o wartoci nominalnej 50.00 (pidziesit) zotych kady udzia. (...)
Wszystkie nowo utworzone udziay zostan objte przez spk ABC Poland
Spka z ograniczon odpowiedzialnoci z siedzib w Warszawie i pokryte w ca.oci gotwk.

RESOLUTION NUMBER 1:
.
of the Extraordinary General Meeting of Shareholders
'; of the company called "ABC" Spka z ograniczon odpowiedzialnoci
with itsregistered office in Warsaw
of 20.08.2004' (the twentieth of August two thousand and four)
,: The General Meeting of Shareholders resolves to increasethe share capital of the
'. Company frorn the amount of 4.000.00 (four thousand) zlotys to theamount of
25.000.00 (twenty-five thousand) zlotys Le.by the amoLint of 21.000.00 (twenty-one
. thousand) zlotys through the creation of 420 (four hundred and twenty) new. equal
and indivisible shares with the nominal value of 50.00 (fifty) zlotys each share. (...)
. Ali newly created shares will be subscribed by the company called: "ABC Poland"
Spka z ograniczon odpowiedzialnoci with its registered ffice in Warsaw.
Poland and covered fully in' cash.
'
owysze tumaczenie

polskiej

uchway moemy nastpnie porwna

jsk uchwa (zob. s. 136; inaczej bdzie wyglda np. uchwaa

idyjska}.
W tumaczeniu nie chodzi oczywicie o cise dopasowanie struktury
;alnej tekstu oryginau i przekadu, poniewa tak zredagowany tekst
zyku docelowym} nie odzwierciedlaby funkcji oryginau (jako sporz
py dla polskiej spki i najczciej penicy funkcj informacyjn).
.. nocl jednak tekst paralelny jest nieocenionym rdem terrninolorym i stricte jzykowym w zakresie dyskursu specjalistycznego. Jak
aa D. Kierzkowska (2002: 102), "porwnanie jest warunkiem sine
non kadego tumaczenia w kadej dziedzinie". Rnica, jak podkrela
rka, polega na zoonoci procesu porwnywania w przypadku tu-

Resolution for Winding-Up

The Insolvency Act 1986

Przel{ad

aktw normatywnych

CornpanyLimlted by Shares
Extraordinary

Resoution

Pursuant to Section 378(1) of the Companies Act 1985 and 84(1) (c) of the
Insolvency Act 1986

HPI ENGINEERING L1MITED

At an Extraordinary General Meeting of the above-named.Cornpanyrduly converl
and held at Russell Street. johnstone PAS 8BZ. on 20 April 2006. the folio'
Extraordinary Resolution was duy passed:
Resoution

(i) "That it has been proved to the satisfaction of this meeting that the comp
cannot. by reason [of its liabilities. continue its business. and that it should be wo
up voluntarily; and
(ii) That Mr Nlcholas Robinson. Licensed lnsolvency Practitioner. of Practiser. 4 B
Drive, Wemyss Bay. Renfrewshire PA18 6BY. be nominated Liquidator for the
. poses of such wlndlng-up."

Legem brevem esse oportet. quo faciliu5 ab imperitis teneatur.

prawo powinno by zwize, aby tym atwiej mogli je spamita ludzie niedowiadczeni. .'
Stanisaw Kalinkowski. Aurea Dieta --:- Zote Sowa.
WydawnictwVEDA. Warszawa 1997. L-lO. s. 121. ':

Derek Whyte. Chairrnan. HPI Engineering Limited

~rdo: http://www.gqzettes-online.co.ukJ

, naliza porwnawcza rnych kultur prawnych wskazuje na zasad~rnice midzykulturowe midzy stylami formuowania aktw nor-

maczenia prawnego, ktre implikuje porwnywanie instytucji praw

w rnych systemach prawnych, z czym naley si w peni zgodzi
te Pisarska i Tomaszkiewicz 1996: 190).
Powysze rozwaania na temat umowy spki (statutu) orazI
dokumentw z lzakresu prawa spek pokazuj metodologi pra
macza nad tekstami prawnymi, a wic porwnywanie uregulowa'
nych w systemie prawnym rdowym i docelowym, a co za tym',
.; zakresw semantycznych poszczeglnych poj i instytucji praw
porwnywanie formatw tekstowych i gatunkw tekstowych na. pozit
makrostrukturyl.i wreszcie wykorzystywanie elementw mikrostru
tekstu rdowego (w zakresie frazeologii, stylistyki czy skadni) wt
tumaczenia, tak aby efektem kocowym by tekst przekladuekwiw
tny pod wzgldem formalnym i merytorycznym, brzmicy naturalni,
specjalisty-prawnika (por. take metodologia pragmatycznego tum
nia terminw prawnych w: Kierzkowska 2002).

, .' nych, np. w kulturze prawa cywilnego kontynentalnego i prawa ..

I
osaskiego. W rozdziale 5. przedstawiono - uwzgldniajc zasady
niki prawodawczej obowizujce w rnych krajach .:... wzorcow
ur wewntrzn aktw ustawodawczych, systematyzacj przepisw
.typowe rodki techniki prawodawczej w ujciu kontrastywnym. _
sze elementy s szczeglnie istotne w tumaczeniu! aktw nornych, poniewa odzwierciedlaj logik rozumowania prawniczego
alaj na dokonanie waciwej wykadni aktu. .
i,Kada dziedzina prawa ma w pewnym stopniu odmienne reguy ;
'wania norm w postaci przepisw" (Ziembiski 1966:125). Na przyprzepisy prawa cywilnego materialnego zazwyczaj formuuje si
ez wskazanie praw strony stosunku zobowizaniowego (normy
cjonowane, tj. wskazujce na adresata normy i wzr wymaganego
owania). Natomiast przepisy szczegowe prawa karnego materialwysawiaj gwnie normy sankcjonujce, ktre okrelaj, jakie
I

-,
.!'

dziaania powinny zosta podjte przez odpowiednie organy.~

publicznej w celu przywrcenia porzdku prawnego naruszonego,

niku niezrealizowania normy sankcjonowanej przez jej adresata(L~
dowski i in. 2004: 146).
..
Podobnie kady gatunek tekstu ma charakterystyczn dla siebie,
ktur globaln, rodki wyrazu, stosowan terminologi, zasadY'i~
pretaqi, Akty normatywne z punktu widzenia ich konstruowaniaijljj
pretowania podlegaj szczeglnym rygorom z uwagi na ich zasadnI
funkcj stanowienia prawa. Ponadto dyskurs zinstytucjonalizowany ,',
rakteryzuje si "monokultur wzorw i oczekiwa tekstowych waci
dla okrelonych typw dyskursu" (Duszak 1998: 256). Struktury glob
dyskursu zinstytucjonalizowanego - jakim jest tekst aktu normatyw;
- charakteryzuj si sformalizowan hierarchizacj. Podobnie jak'
dardowe s wyznaczniki delimitacji tekstu prawnego - zwykle tytu i
pis, tak samo standardowa jest wzorcowa struktura wewntr
o czym bdzie mowa poniej (Zieliski 1999: 51).
"
Z punktu widzenia globalnej strukturalizacji aktu normatywnego j
tekstu istotn jego cech jest brak spjnoci tematycznej pojfi1oW
jako spjno linearna. Tematy poszczeglnych przepisw, podkrel
Zieliski (1999: 54), nawizuj do tytuu aktu prawnego oraz przepi
oglnych znajdujcych si w czci pocztkowej aktu prawnego. Pad
wi tematyczna wystpuje w obrbie poszczeglnych mniejszyclrfi
mentw tekstu. Najbardziej spjne s wypowiedzi zawarte w poszcze
nych przepisach. Spjno tekstu prawnego jest take rozpat'
w kategoriach koherencji kognitywnej, a wic poprzez odniesieni
oglnego systemu wiedzy uytkownikw danego jzyka, do rze,c,
toci pozajzykowej (por. szerzej Duszak 1998: 98 i nast., 126f',' l,
Naley zwrci uwag na kolejny aspekt koherencji kognitywnej 't' ,
prawnego, wyrniajcy ten gatunek tekstu spord innych, a mial?'W
fakt, e spjno wewntrz danego przepisu, np. midzy ustpaniiprty'
czsto jest podporzdkowana powizaniom treciowym, jakie ';zach, '
midzy niekiedy bardzo odlegymi przepisami innego aktu nor~a~h
(jopek-Bosiacka 2002: 165). Tak wic, pomimo istnienia wyranie, ok
lonych wskanikw delimitacji aktu normatywnego, teksty te sWist"
tekstami z zaoenia otwartymi (Zieliski 1999: 55), poniewa tre dani
'
tekstu jest modyfikowana przez tre innych tekstw.
Akt normatywny - niezalenie od tego, pod rzdami jakiego syste'
prawnego powsta - charakteryzuje si pewnymi wzorcowymi struktvt
i:

nymi. Praktycznie kady akt prawny zawiera takie same elementy

strukturalne, tj. reprezentujce tekstowe znaczenia globalne (Dijk
'jak np. przepisy oglne, przepisy szczegowe i przepisy kocowe
vi 1997: 127), przy czym kolejno ta nie jest przypadkowa.
ez t mona zilustrowa, porwnujc struktur rnych aktw
ktywnych w rnych jurysdykcjach: w systemie common law - na
Jadzie federalnego ustawodawstwa kanadyjskiego, w systemie skowanego prawa cywilnego - na przykadzie federalnego ustawodaw~zwajcarskiego, prawa wsplnotowego (acquis communautaire) oraz
CI polskiego (por. analiza u jopek-Bosiackiej 2002: 165-170). Strukglobaln najatwiej zrekonstruowa na podstawie zasad, techniki
'odawt:zej, funkcjonujcych w wikszoci krajw i narzuconych in'cjonalnie lub prawnie w celu ujednolicenia danego typu tekstu.
.onisze wzorcowe struktury aktw normatywnych, funkcjonujcych
nadzie i Szwajcarii, zostay zaczerpnite z ksiki Susan arevi
pproach to Legal Translation (1997: 127-131). Natomiast makrostrukpolskiej ustawy zostaa opracowana na podstawie Rozporzdzenia
~sa Rady Ministrw z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad
!liki prawodawczej" (Oz.U. z dnia 5 lipca 2002 r., Nr 100, poz. 908).
~tkowo struktur globaln ustawodawstwa wtrnego Wsplnoty Eu[sklej przedstawiono' na podstawie uchway Parlamentu Europejo z 1998 r. The Interinstitutional Agreement oJ 1998 on common guide, r thequality of drafting of Community legislation (Oz.U. WE nr C 098,
4.1999, s. 496) oraz gotowych dokumentw wsplnotowych.
orwnanie makrostrukturalizacji aktw normatywnych wypadao
cz od aktw kanadyjskiego i szwajcarskiego jako przykadw
ch podstawowych systemw prawnych na wiecie: systemu common
i systemu skodyfikowanego prawa cywilnego (zob. tablica 5.1. na
'0-141).
Na przykadzie tablicy 5.1. wida szczeglnie wyranie, e w przecistwie do ustawodawstwa kanadyjskiego w szwajcarskim akcie prawtytuy oraz klauzula o nadaniu mocy prawnej nie nale do przepi,oglnych. Nasuwa si pytanie, jaki jest powd tej rnicy. Ot
Stawodawstwie anglosaskim dugi tytu wskazuje oglny cel danego
. Dugi tytu nalecy do przepisw oglnych po uchwaleniu moe
ega takim samym zmianom jak inne przepisy. Co wicej, dugi tytu
e stanowi podstaw wykadni danego aktu oraz okrela zakres
dmiotowy i podmiotowy (Sarcevi 1997: 128).

Tablica 5.1. Makrostruktura kanadyjskich i szwajcarskich aktw normatywnych

System skodyfikowanego praw
cywilnego (Szwajcaria)

System common law (Kanada)

Gl

Title II tytu

Gl

Short title I krtki tytu

.. Enacting c1ause I klauzula o nadani

mocy prawnej
Preliminary provisions /
przepisy oglne
e

Long title I

Gl

(preambua)

.. Application provisions I
przepisy, dot. stosowania
e

Interpretation provisions I
przepisy dot. interpretacji

, provisions / przepisy kocowe

.. Purpose clause I
klauzula celowociowa
.. Application provisions I
przepisy dot. stosowania '
.. Interpretationprovisions I
przepisy dot. interpretacji

Special rneasures I
rodki nadzwyczajne

yings I

z.astrzeenia

Final provisions / przepisy

Gl

Gl

ostosowujce

Short title I krtki tytu

Enacting clause I
klauzula o nadaniu mocy prawnej

Gl

.. Measures in criminal proceedings /

rodki w postpowaniu karnym
Gl Costs and fees I opaty i koszty

epeals. consequential amendments I

rzepisy uchylajce. przepisy

dugi tytu

" (Preamble) I
Gl

Preliminary,iprovisions /
przepisyoglne

vistons on the making of subdiary legislation. indemnities. etc. I

rzepisy dot. tworzenia ustawodaw-,
a wtrnego itd.

kocowe

Execution provisions I
przepisy wykonawcze
Repeals. consequential provisions /
przepisy uchylajce. przepisy
dostosowujce

ransitional provisions I
rzepisy przejciowe

.. Transitional provisions I
przepisy przejciowe
Gl

Referendum provisions I
przepisy dot. referendum

ommencement provisions I
przepisy o wejciu w ycie aktu

.. Commencement provisionsI
przepisy o wejciu w ycie aktu

$chedules (Annexes) I

.. Schedules (Annexes) I zaczniki

zaczniki

Principal provisions /
przepisy szczegowe

Principa/provisions /
przepisy szqegowe

.. Substantive provilons I
przepisy prawa materialnego

", Substantive provisions I

przepisy prawa materialnego

Administrative provisions I
przepisy o organach i trybie

.. Administrative provisions I
przepisy o organach i trybie

!.

lO

postpowania

postpowania

5upplementaryprovisions /
przepisy uzupeniajce

.. Offences and penalties I

przestpstwa i kary

.. Offences. penalties. remedies /

przepisy karne (i kary pienine)
(odpowiedzialno karna)

Istotnym elementem aktu normatywnego o strategicznej funkcji konstualizacyjnej i interpretacyjnej jest preambua. Wczeniej twrcy, prawa
tnie po ni sigali, aby wskaza cel danego aktu prawnego. Obecnie
ambua zostaa praktycznie pozbawiona swojej poprzedniej funkcji. Na
iykad w ustawodawstwie kanadyjskim jej uycie jest fakultatywne, zwyk:tylko w aktach rangi konstytucyjnej lub midzynarodowej (Sarcevi1997:
przyp. 1). W polskim ustawodawstwie preambua wystpuje przede
ystkim w konstytucji, w innych aktach prawnych jest niechtnie wi'na jako swoisty metatekst prawny (Zieliski 1999: 55).
'
Kolejnym elementem globalnej struktury tekstu prawnego jest krtki
ut, penicy funkcj "etykietki" tekstu prawnego (arevi 1997: 129).
nkcia.ta jest widoczna zwaszcza na przykadzie ustawodawstwaszwa]rskiego, w ktrym aden .z tytuw nie naley do przepisw oglnych,

"

nie okrela wic celu wydania danego aktu, poniewa cel aktu. si#,
skiego jest zdefiniowany w klauzuli celowociowej. W zwizk~!l
tytu aktu szwajcarskiego spenia wycznie funkcj "etykietki",:!s
z jednej strony identyfikujcego dany akt, z drugiej za odr~n~~
go od istniejcych ju aktw prawnych. Dodatkowym uatwIenI."
odbiorcy jest redukowanie krtkiego tytuu do skrtowca, umieszz~
w nawiasie za tytuem. Przykadowo (za arevi 1997: 129):"

isions conferring implementing

ts I przepisy umoliwiajce
onywanie uprawnie
. edural provisions I przepisy
ganach i trybie postpowania

w strukturach globalnych ustawodaws

nadyjskiego i szwajcarskiego nie s a tak znaczce. A zatefu:
przej do omwienia wsplnotowego ustawodawstwa wtrnego
znacznie odbiega od znanych nam wzorw polskich (zob. tap%
poniej).

Tablica 5.2. Makrostruktura wsplnotowych i polskich aktw normatywn~ch::,,':

.}'

GO

CI

Bundesgesetz uber die Frderung der ausserschulerischen jugendarbeitq]

ftirderungsgesetz. JFG).
Pozostae rnice

GO

tytu

Przepisy przejciowe i dostosowujce

nsltional and final provisions /

episy przejciowe i kocowe

Przepisy kocowe

Tytu

..

(Preambua)

., (Short title) I krtki tytu

CI

Preamble I

preambua

Recitals (deklaratywna
dokumentu)

przepisy

CI

przepisy o

wejciu

przepisy o

wyganiciu

CI

obowizujcej

Subject matter andscope I

przedmiot i zakres zastosowania
Definitions I definicje

Przepisy merytoryczne

CI

Przedmiot i zakres zastosowania:

Definicje

(objanienia)

Przepisy szczegowe
II

Rights and obllgations I prawa

i obowizki

ycie

ustawy

mocy

ustawy

(aczniki)

prawa cywilnego, tytu, rozbudowana preambua i cz deklaraa znajduj si przed przepisami oglnymi. Tytu, zgodnie z uchwa

rnentu Europejskiego (pkt 8.), ma okrela zakres przedmiotowy

Przepisy oglne
Ol

e wsplnotowym ustawodawstwie wtrnym, podobnie jak w sys-

cz

Enacting terms / przepisy oglne

uchylajce

Ol

CI

CI

(Przepisy o odpowiedzialnoci
karnej. Przepisy karne.)

lementing measures I
episy wykonawcze

PRAWO WSPLNOTOWE
.. Title I

Przepisy o postpowaniu przed

organami (przepisy proceduralne)

Przepisy zmieniajce

"

(acquis communautaire)

Przepisy o organach (przepisy

ustrojowe)

II

Przepisy prawa materialnego

go unormowania. Preambua, co jest nietypowe dla tego elementu

ry globalnej, formuuje w dokumencie europejskim podstawy praw"nego aktu. Dalej nastpuje deklaratywna cz dokumentu (recitals),
niona dodatkowo literami, penica funkcj klauzuli celowociowej
, O. uchway Parlamentu Europejskiego). Trzon dokumentu stanowi
enacting tertns, zawierajce elementy przepisw oglnych, szczegch oraz kocowych (pkt 15. uchway).
hocia europejskie zasady techniki prawodawczej s znacznie mniej
[rzyste od gotowych realizacji tekstowych dokumentw wsplnoch, jednak globalna struktura europejskiego aktu normatywnego
nie rni si od zaprezentowanych do tej pory.

Warto na tym tle przyjrze si globalnej strukturze polskiego t

prawnego na przykadzie ustawy, w ktrej - zgodnie z zasadami tecl
prawodawczej +- dopuszcza si nastpujc kolejno jej poszczegl
elementw: tytu, przepisy merytoryczne oglne i szczegowe ( ,
nich przepisy: prawa materialnego, ustrojowe i proceduralne oraz k
przepisy zmieniajce, przepisy przejciowe i dostosowujce oraz prz
kocowe (w tym przepisy: uchylajce, o wejciu w ycie ustawy, e
tualnie o wyganiciu mocy obowizujcej ustawy).
Na podstawie analizy wzorcowej struktury wewntrznej polskiej u
na tle innych ustawodawstw zauwaa si, e prawo polskie wpisuje
w tradycj skodyfikowanego prawa cywilnego, natomiast znacznie odq
od wzorca wsplnotowego, ktry w sytuacji czonkostwa Polski w
Europejskiej stanowi ma punkt odniesienia, w zwizku z konieczno
staego procesu harmonizacji prawa polsldego z prawem wsplnotowy
Rwnie z przedstawionego porwnania wynika, e owe strukt
globalne maj przede wszystkim charakter funkcjonalny, tzn. ich miej
w przestrzeni tekstowej jest cile podporzdkowane penionej pr'
nie funkcji. Przykadowo tytu sygnalizuje zakres i typ znacze global
w tekcie oraz, umieszcza go w szerszym kontekcie kornunikacyjf
(por. o funkcji tytuu w: Duszak 1998: 129-135). Tytu ustawy sp
dwie podstawowe funkcje: informacyjn (o rodzaju aktu i jego pozy
w systemie prawa, o organie prawodawczym oraz o treci norm) i irit,
pretacyjn, zwaszcza w zakresie wykadni systemowej i funkcjona
(Wronkowska i Zieliski 2004: 57).
.
W tym miejscu warto zaprezentowa strategie tumaczenia tytu(
polskich ustawi ich poszczeglnych elementw na jzyk angielski. W
tule polskiej ustawy przyjta jest zazwyczaj nastpujca kolejno '(p
ej kilka przykadw ustaw, przetumaczonych niedawno na jzyk
gielski; wszystkie przekady znajduj si w bibliografii):
.. "
, 1) Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz.U.
171, poz. 1800; z pno zrn.):
,
2) Ustawa zdhia 29 wrzenia 19'94 r. o rachunkowoci (tekst jedno]
z dnia 27 marca 2002 r. Dz.U. Nr 76, poz.694,' z pno zm.);
3) Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. Nr24, poz. 141;te
jednolity z dnia 23 grudnia 1997, r. (Dt.U. 1998, Nr 21, poz.'
.z pno zm.);.
;.
" 4) Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. - 'Prawo .upadlociowe i napraW
(Dz.U. Nr 60, poz. 535, z pn. zm.); .
.

tawa z dnia 7 padziernika 1999. r. ,o jzyku polskim (Dz.U. Nr 90,

z. 999, z pno zm.).
polskiej kulturze redagowania tekstw prawnych przedmiot ustaaczej ni w nazwach anglojzycznych) poprzedza data uchwalenia
bd ustanowienia prawa (nie jej wejcia w ycie). Zgodnie z 17
d techniki prawodawczej "dat ustawy poprzedza si zwrotem
nia, a nastpnie zamieszcza si wskazanie dnia zapisanego cyframi
skimi, nazw miesica okrelon sownie oraz wskazanie roku zapigo cyframi arabskimi ze znakiem r., jako skrtem wyrazu rok".
Zwylde wic tytu aktu prawnego ma nastpujcy schemat: "ustawa
ia... o kredycie konsumenckim", "ustawa z dnia...:o ochronie niektrych
konsumentw oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez
kt niebezpieczny" itd. Drugi przykad tytuu ustawy przeczy zasadzie
oci obowizujcej przy okrelaniu przedmiotu samej ustawy w tytule,
ika z niejednorodnoci ustawy, a w konsekwencji prowadzi do naruiia-wymogw poprawnej legislacji (Wronkowska i Zieliski 2004: 60).
W przypadku aktw niszej rangi, np. rozporzdze, tytu 'dodato uzupeniony jest o nazw organu wydajcego dany akt ( 120
, 1. Zasad techniki prawodawczej), za przedmiot rozporzdzenia
oczyna si od wyrazw "w sprawie" '( 120 ust. 6. Zasad techniki
odawczej). Jako przykad mona przytoczy:
Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci
z dnia 17 wrzenia 2001 r.
w sprawie prowadzenia ksig wieczystych i zbiorw dokumentw.

. przy czym zarwno nazw aktu, jak i podmiotu piszemy wielkimi

ami (Wronkowska i Zieliski 2004: 244).
Do aktw normatywnych o charakterze wewntrznym, tj. "uchwa"
arzdze", stosuje si co do zasady reguy dotyczce aktu wykonawo, jakim jest rozporzdzenie ( 141 Zasad techniki prawodawczej).
tek od podanych wyej zasad stanowi ustawy zmieniajce, np.
tawa o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela" albo ustawy wprowadzainn ustaw, np. "ustawa - Przepisy wprowadzajce Kodeks rodzinny
iekuczy" (Wronkowska i Zieliski 2004: 60).
Tak wic okrelenie przedmiotu ustawy moe mie dwojak posta:
pisow - rozpoczynajc si od przyimka "o";
eczow - rozpoczynajc si od wyrazw "Kodeks", "Prawo"
lbo "Ordynacja" pisanych wielk liter, ewentualnie "Przepisy wpro-

wadzajce ..." ( 19 Zasad techniki prawodawczej; szerzej n

okrelania przedmiotu ustawy w tytule w: Wronkowska i

2004: 61).
Warto te w tym miejscu zwrci uwag na odrbno,
skrtw "Dziennika Ustaw" i "Numeru" w stosunku do zasad.
jzyka oglnego. ParagrafY 162 i 158 Zasad formuuj zasad, .
sunku do Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej stosuje si
"Dz.U.". Skrt ten jest niezgodny z normami ortograficznymi i int
cyjnymi jzyka polskiego; powinno by DU - bez kropek, jak
zauwaaj Wronkowska i Zieliski (2004: 292). Niektre sow
Wielki Stwnik Ortograficzny P.WN pod red. E. Polaskiego (2003),
naprzeciw tej uksztatowanej tradycji prawnej i akceptuj skrt
DzURP, jednak bez uycia kropek. Podobna sytuacja ma miej
odesaniu do konkretnego numeru dziennika ustaw; nic nie u
uycia wielkiej litery "Nr" ( 158 ust. 7. Zasad techniki prawod
W tekstach prawnych przyjto pisowni uksztatowan w polskiej
redagowania tekstw prawnych, tzn. Dz.U. i Nr.
'
W aktach tumaczonych na jzyk angielski mona, jako punkt
przyj sposoby formuowania tytuw aktw w Wielkiej Brytanii
nach Zjednoczonych. Brytyjskie ustawy maj zwykle nastpujc
Data Protection Act 1998; Human Rights Act 1998; Disability Discrimin
1995; Nationality, lmmigration andAsylum Act 2002; Enterprise Act 20,
and Religious Hatred Act 2006 (strona Office of Public Sector lnfo
www.opsi.gov.uk; wicej na temat dugich i krtkich tytuw "
brytyjskim w: Alcaraz i Hughes 2002: 105-106). Ustawodawstwo a
skie jest bardziej zrnicowane. Ustawodawstwo federalne jest p
jeli chodzi o tytuy, do ustaw brytyjskich, np. Bankruptcy Abuse P
and Consumer Protection Act oJ 2005 (Public Law 109-8), Patent Fee
and lnnovation Protection Act oJ 1999 (Public Law 106-42), T
Amendments Act oJ 1999 (Public Law 106-43), Organ Donor Leave A
(Public Law 106-56), No Elearonic Theft (NET) Act, Dec. 16, 1997 (Pu
105-147) (zob. www.rchives.gov./federal-registerllaws). W przypa
wa stanowego wystpujju due rozbienoci: cz stanw
kodeksy regulujce kompleksowo prawo miejscowe, np. Califo
(Code) skada si z 29 kodeksw (codes: Corporations Code, Educatz
itd.), Alaska Statutes skadajce si z 47 tytuw (titles typu Title l V
Law) czy General Statutes oJ Connecticut bd akty regulujce poszc
dziedziny prawa stanowego, np. The Illinois Vehicle Code.
'

tytuw

w prawie stanowym jest podobna, np. T/le lllinois

eand Dissolution oJMarria'ge Act, Michigan Family Farm Development
,982, ale te, rzadziej, Child Protection Law oJ 1975 (stan Michigan).
',informacji na temat amerykaskiego prawa stanowego mona
~na stronie: http://www.loc.govllaw/guide/usstates.html oraz u Ber1995: 162-167).
'~c na wzgldzie powysze uwagi, poniej przedstawiono orygi:tumaczenie tytuw piciu' cytowanych. wczeniej (zob.
ustaw wraz z komentarzem:
Telecommunications Law of 16th july 2004 (loumal of Laws Dz.U.
,171, item 1800, with further amendments);
yAccounting Act of 29 September 1994 (consolidated text of27
ch 2002, journal of Laws No. 76, item 694, 'as amended);
sh Labour Code of 26th june, 1974 (joumal of Laws No 24, item
; consolidated text of 23 December 1997 - journal of Laws of
, No 21, item 94, as amended);
Law on Bankruptcy and Reorganisation of 28th February 2003
rnal of Laws No 60, ltem 535, with subsequent amendments);
of 7 October 1999 on the Polish Language (Dziennik Ustaw No.
.
item 999 with subsequent amendments).
zystkie elementy tytuu i odesania zostay przytoczone za dumai, z wyjtkiem wyraenia "z pno zm."; w oryginale przytaczano
Ide zmiany poprzedzone skrtem "zm.". Zacznijmy od tytuu. po
sku ustawa to najczciej Act, "Prawo" za okrela przedmiot usta?y ta wyczerpujco i kompleksowo normuje wyrniony przedwo zakres spraw, cho nie ma charakteru jednorodnego, poniewa
a w rne gazie prawa i uwzgldnia, zasady prawa waciwe dla
azi (Wronkowska i Zieliski 2004: 61-62). Std, gdy w tytule
ustawa z dnia... - Prawo ...", susznie decydowano si jedynie na
alent Law - por. 1) i 4), chocia w anglosaskim' nazewnictwie
si poczenie tych terminw (Family Law Act).
ana jest te kolejno: w polskiej tradycji redagowania aktw
tywnych najpierw podaje si dat, a potem przedmiot ustawy, za
<u angielskim - odwrotnie. A zatem w przykadzie ustawy 5) lepiej
napisa Act on the Polish Language oJ 7 October 1999 albo jeszcze
jak w spisie treci (Business Law. The Polish Law Collection. Wyd.
r The Polish Language Act oJ 7 October 1999. Warto take zwrci
na uycie maych i wielkich liter w obu jzykach. Wydaje si

I,

rwnie, e przy dacie uchwalenia aktu prawnego nie ma potrze

dawania przyrostkw typu -st, -tid, -rd, -th na oznaczenie liczebni
rzdkowego] np. 26th.
Wrd tumaczy toczy si spr o tumaczenie "dziennika urz
go", ktry vi odesaniu ma zwykle posta skrtu "Dz.U.". Ot
zdaniem naley umieci obie wersje, tj. ,Journal of Laws Dz.U."
wa sama wersja angielska uniemoliwi np. ewentualne poszukl
organu promulgacyjnego, Pozostae elementy odesania nie budz
liwoci, a zatem No. (z kropk), item (pozycja). Wyraenie "z pni
zmianami" - "z pno zm." to najczciej:with subsequentffutther:
ments, w wersji amerykaskiej as amended.
Podobne zasady obowizuj przy tumaczeniu aktw wykona
i aktw wewntrznych: "uchwa" i "zarzdze". .Rozporzdzen
zwykle regulation albo czciej ordinance, np. Rozporzdzenie
Finansw z dnia 31 maja 1999 w sprawie szczegowych zasad
kowoci funduszy emerytalnych (The Ordinance oj the Ministry oj
dated 31 May 1999 on the specific principles oJaccountingJor pension:
Warto take w tym miejscu zaproponowa przykadowe tu
nie elementw makrostruktury polskiej ustawy na jzyk angielsk
tablica 5.3.)1

Tablica 5.3. Makrostruktura polskiej ustawy

Ustawa

Polish .legislatve ad

Tytu

Title

(Preambua)

(Preamble)

Przepisy merytoryczne

Principal provisions

- przepisy oglne

- General provisions

zakres

co

o objanienia

- przepisy

szczegowe

subject matter and scope

.. definitions

- *

przepisy prawa materialnego

.. Substantive provisions

przepisy o organach (przepisy

ustrojowe)

Administrative provisions

pisy o postpowaniu przed

nami (przepisy proceduralne)

.. Procedural provisions

pisy o odpowiedzialnoci karnej

episy karne)

.. Offences and penalties

on criminal liability)

~sy zmieniajce

Amendments

sy przejciowe i dostoso-

(provisions

Transitional and consequential

provisions
Final provisions

ptsy uchylajce

.. Repeals

pisy o

wejciu

pisy o

wyganiciu

ycie

wlzujce] ustawy

ustawy

mocy

.. Commencement provisions /
Implementing provisions
.. Provisions
expiration

bind ing law

(Annexes I br. Schedules)

znale odpowiednik dla "przepisw szczegowych" moe rwnie dlatego; e termin
do jzyka prawniczego i jako taki nie pojawi si w tekcie konkretnej ustawy. Znaczenia
le notuj rwnie dostpne sowniki prawnicze polsko-angielskie.

prcz struktur globalnych do tekstowych wskanikw orientacji

cie prawnym porzdkujcych, przestrze tekstow naley cile
na systematyzacja przepisw aktu normatywnego. Wf dalszej ko-i zostanie przedstawiona komparatystyczna systematyzacja przeprawnych analogicznie do struktury aktw normatywnych (zob.
5.4. na s. 150), przy pozostawieniu nazw jednostek redakcyjnych
inale. ~orwnujc ustawodawstwa kanadyjskiei szwajcarskie, przyho za Sarevi jedynie angielsk i niemieck wersj jzykow
i 1997: 129-130). W zwizku z rnymi stylami komunikacji
ej,systematyzacja aktw prawnych - pomimo zachowania rnaksyj precyzji i logiki - rni si od siebie, co wida zwaszcza w odniu do rnych systemw prawnych, ale rwnie w obrbie tej
'tradycji prawnej (arevi 1997: 129).
zyldadowo podstawow jednostk redakcyjn kanadyjskiego aktu
ego jest section. Natomiast w ustawodawstwie niemieckim pod-

Tablica 5.4. Systematyzacja przepisw aktw normatywnych

COMMON LAW (Kanada)

CIVIL LAW (Szwajcaria)

Buch

1. Tei!
Part I

1. Titel

Division I

1. Kapitel

Subdivision a

1. Abschnitt

Section 1

Artikell

Subsection (1)

Absatz (1)

Paragraph (a)

Buchstabe (a)

Subparagraph (i)

COMMUNITY LAW
(acquis communautaire)

POLSKIE USTAWODAWSTW
Cz

I (Part)

Part I

Ksiga

Title I

Tytu

I (Title)

Chapter I

Dzia

I (Section)

Section 1

Rozdzia (Oddzia)

Article 1

artyku

paragraph (1)

ustpt

I (Book)

1.

1 (Chapter)

I (paragraf ) (article)

, (paragraph )

punkt 1) (subparagraph)
subparagraph (a)

litera a) (point)

indent-

tiret - (indent)

stawow jednostk redakcyjn

stanowi artyku, chocia rwnie ez

paragraf (), co jest typowe dla ustawodawstw niemieckojcznych. Po
nie rzecz si ma z aktem prawa polskiego i europejskiego, gdzie
stawow jednostk jest artyku ( 54 polskich Zasad techniki prawod

yjtkiem s akty wykonawcze (rozporzdzenia) oraz akty wene (uchway i zarzdzenia), gdzie podstawow jednostk jest
,'f ( 124 lIst. 1 oraz 141 Zasad techniki prawodawczej). Pode jednostki redakcyjne dziel si na mniejsze czci (np. w przyustawy artyku dzieli si na ustpy, za w przypadku kodeksu'
,'. oznacza si paragrafami). Jednostki redakcyjne s rwnie grue w jednostki systematyzacyjne wyszego stopnia: rozdziay,
tytuy (w przypadku kodeksw tytuy mona grupowa w ksigi,
i czy w czci) (por. 55-62 Zasad techniki prawodawczej
blica 5.4. na s. 150).
mimo rnic zarwno na poziomie globalnej struktury wewntrz
k i systematyzacji samego aktu prawnego naley zauway, e
e te nie s a tak due, jak mona by tego oczekiwa; by moe
o, i globalna strukturalizacja, tekstu odzwierciedla zwykle tok
iczego rozumowania, co zauwaa Sarcevi (1997: 123), a z czego
aj znaczne podobiestwa w obrbie tego samego typu tekstu.
drugiej strony, systematyzacja przepisw sprawia wiele kopotu
:zom, zwaszcza przy przekadzie odesa do polskich aktw normych na jzyk angielski typu: "zgodnie z art. 65 1 kodeksu
nego" czy "na podstawie art. 3 ust. 2 ustawy...". Jest kilka strategii
adu odesa z uyciem jednostek redakcyjnych. W pierwszym przynaj prociej pozostawi symbol paragrafu: pursuant to art. 65 1 ot
lish Civil Code. W drugim przypadku ponisze sformuowanie under
;2 oj... Act zwalnia tumacza z koniecznoci szukania ekwiwalentu
nui.ustp", za tumaczone wyraenie nie staje si z powodu nieumaczenia tego elementu niejednoznaczne. Mona oczywicie sig
'p. do systematyzacji aktu prawa wsplnotowego i zastpi ustp
zem paragraph (pod warunkiem e w tumaczonym akcie albo innym
mencie nie pojawia si paragraf) czy subparagraph, jeli, jak w roz.dzeniu, paragraf dzieli si na ustpy. Subsection jest ju bardziej
cowne z powodu nieprzystawalnoci terminologicznej wewntrznej
matyzacji aktw polskich i anglosaskich. Systematyzacja przepisw,
jednostek redakcyjnych, jest jednym z trudniejszych problemw
atorycznych, ale d spjnego i logicznego, tj. niesprzecznego sysodniesie, a wic take od rodzaju aktu prawnego zaley w duej
e poprawno tumaczonego tekstu.
osugiwanie si odesaniami do innych przepisw (jak wyej) oraz
nywaniern (innych przepisw) naley do szczeglnych zabiegw

sucych

zapewnieniu spjnoci tekstu prawnego (Zieliski 1999:

Do szczeglnych rodzajw odesa nale odesania uatwiajce od
zienie w tekcie przepisw modyfikujcych, o czym wspomina Ziel
(2002: 126):
art. 352 2 kc: ..Do posiadania suebnoci stosuje si odpowiednio pr
o posiadaniu rzeczy (...)";
art. 555 ke: .. Przepisy o sprzeday rzeczy stosuje si odpowiednio dosprz
energii oraz do sprzeday praw".

W jedyny;m dostpnym tumaczeniu k()geksllGY\'\'Unego I1J

angielski (TEPIS w zbiorze The Polish Law ,Collectiori)' proponujesr'
stpujce tumaczenie tych przepisw odsyajcych:
Article 352 2...The provisions on the possession of a thing shall apply
tively to the possession of servitude."
Article 555 "The provisions on the sale of things shall apply to the sale of i
and the sale of rights respectively."

Podobnie jak w przepisach kodeksiJcywilnego moemy fi

o umownych klauzulach odsyajcych do stosownych przepisw p
W sprawach nieuregulowanych w niniejszej Umowie bd miay/maj z
wanie przepisy. Kodeksu'cywilnego.
The provisions of the (Polish) Civil Code shallapply in matters not gover
this Contraet.
Zupenie inn posta maj odesania wprzepisach konstytucyj
Przykadowo:art,. 127 ust. 7 Konstytucji RP stanowi, e "Zasady i.
okrela ustawa", co zostao przeoone na angielski w nastpujcy
sb: Article 127.7. .The principles of and procedure for ... shallbeis
.
fied by statute".
Odesania w przepisach karnych s obwarowane licznymi o
czeniami, o czym szczegowo mwi 75 i 78 Zasad techniki-pi
dawczej (por, komentarz
do : .Zasad: Wronkowska i Zieliski
I
170-175).'
.
Wszystkie dotychczas omwione rdkiljzykowe i redakcyjn
zapewnieniu spjnoci tekstu prawnego. Naley zwrci uwag,"
pierwsze, spjno tekstu prawnego zwizanajestbezporednio
cj wewntrzn tekstu, o czym bya ju wyej mowa, cigoci riu
w obrbie danego aktu prawnego oraz graficznym i strukturalnym
nieniem poszczeglnych elementw tekstu (Zieliski 1999: 55). Pod

atyczna spjno tekstu prawnego nie jest pojmowana jako spjno

arna (Zieliski 1999: 54), ale raczej jako spjno, ktr mona by
. a hipertekstow. Polega ona na tym, e tematy poszczeglnych
,pisw nawizuj do tytuu aktu i przepisw oglnych bd poszczeych - wikszych - czci, takich jak rozdzia. Oznacza to, e najbarj spjne s wypowiedzenia zawarte w poszczeglnych przepisach,
aa M. Zieliski (1999: 54).
mwiona wyej struktura zapewnia rwnie delimitacj tekstu
nego, tzn. oddzielenie go od innych tekstw. Wyznacznikiem pou jest graficznie wydzielony tytu aktu prawnego, za koniec sygowany jest poprzez podpis prezydenta, premiera albo ministra (Zie11999: 50-51).
W tekcie prawnym oprcz spjnoci tematu wana jest taicie spj, determinowana jednoci nadawcy i odbiorcy. Prawnicy zakadaj
enie jednego autora wszystkich tekstw prawnych w danym kraju
. prawodawcy racjonalnego (por. np. Ziembiski 1995: 231; Nowak
: 35 i nast.; Lewandowski i in. 2004: 168). Z jzykoznawczego
u widzenia nie jest to a tak jednoznaczne, co dotyczy zwaszcza
w prawa midzynarodowego, ratyfikowanych przez inne pastwa
. szerzej jopek 2001a: 88.....,92). Podobnie przy tego typu tekstach
wiaj si problemy z identyfikacj odbiorcy (nieutosamianego
wniczym pojciem adresata normy). Z pewnoci z prawnego punidzenia adresatami norm s rne podmioty w zalenoci od norm
nych (Zieliski 1999: 53). arevi (1997: 55-61) przytacza rne
iay i teorie dotyczce odbiorcw (por. take jopek 2001a: 90).
osborg (1997a: 155) - wskazujc na t sam funkcj komunikacyjn
mentw bilingwalnych - proponuje wprowadzenie rozrnienia,
C. Sagerem, na "dokumenty" nastawione na konkretnego odbiorc
>na "teksty" bdce przykadem komunikacji wtrnej - czsto
ukty przekadu. W obliczu midzynarodowej komunikacji prawnej
cyjne rozrnienie nadawcy i odbiorcy napotyka na wiele trudnoci
.inno chyba zosta zmodyfikowane w kierunku zgodnym z ewoluada nad tekstem i dyskursem w wietle. pragmatyki komunikacyjopek 2001 a: 90 i nast.; por. take pojcie "wsplnoty dyskursu"
ales1990: 24-27},
dekwatny kontakt ustawodawcy z odbiorcami aktw normatyw';' niezalenie od pewnych trudnoci z ich identyfikacj, uatwiaj
tpliwie definicje ustawowe (legalne), jak zauwaa M. Zieliski

,I,;

(2002: 188). A zatem ekwiwalentnouytych poj i adekwatnosz

muowania definicji w jzyku docelowym bdzie miao kapitalne z
nie przy interpretacji tekstu prawnego.
. Definiq danego okrelenia formuuje si w akcie normatywn
dane okrelenie jest wieloznaczne, nieostre (podane ograniczeni
ostroci), nie jest powszechnie zrozumiae albo te istnieje po
ustalenia nowego znaczenia w danej dziedzinie ( 146 ust. L
Oczywicie definicje s konieczne, gdy odpowiedni kontekst j
nie eliminuje wieloznacznoci. Zasady te nie byy zapewne znane '.
nym z okrgw stanu Floryda, gdzie w akcie wykonawczym (ordi
starano si bardzo precyzyjnie zdefiniowa "poladki" (buttoeks) tan':
the area at the rear of the human body (sometimes referred to as the
rnaximus) which lies between two imaginary lines running paraliel to the
when a person is standing, the first or top of such lines being one-h
below the top of the vertical c1eavage of the nates (Le. the prominence
by the muscles running from the back of the hip to the back of the leg)
second or bottom line being one-half inch above the lowest point of the cu
of the fleshy pratuberance (sometimes referred to as the gluteal fol.
between two imaginary lines. one.on each side of the body (the outsid
which outside Iines are perpendicular to the ground and to the horiont
described above and which perpendicular outside lines pass through the:
most point(s) at which each nate rneets the outer side of each leg ("')';
U. Smith, "Using 328 Words When, in the End. just One Would Do", L.A.
May 18. 1992, s. El: cyt. za Tiersma 1999: 118)
.

,
Analiza porwnawcza jzyka prawa oraz innych jzykwspecjali
nych, np. jzyka popularnonaukowego, pokazuje tendencj ustaw
do ograniczania zakresw znacze terminw w tekstach prawnych
nowski 1980; zob. take Haas 1995: 54-72 nt. derywacji semanty
na przykad "zamiar", "szkoda", "nieletni". Specjalizacja leksyki j
prawa ujawnia rwnie tendencje do przypisywania wyraeniom Zrl
odbiegajcych od jzyka oglnego, przykadowo: "wypadek przy
(oznaczajcy nie tylko wypadek w miejscu pracy, ale rwnie, na pod
utrwalonego orzecznictwa Sdu Najwyszego, wypadek w drodze do
w delegacji subowej, w' domu podczas przygotowywania nari
pracy itd. - por. np. Komentarz do kodeksu pracy z orzecznictwe
red. M. T. Romer i in. 2006: 496-506), "przemilczenie" (m.in.
wasnoci rzeczy ruchomej na skutek dugotrwaego niewykonywani
wa przez waciciela), "porzucenie" (wyzbycie si prawa wasno

. chomej), "polecenie" (oznacza w istocie polecenie testamentowe,

:rozrzdzenie testamentowe nakadajce na spadkobiercw i zapi.w obowizek oznaczonego dziaania albo zaniechania).
adko jednak si zdarza, e terminy prawne przecz znaczeniom
m w jzyku oglnym. Synny przykad z polskiej ustawy o ryboie rdldowym z 1985 roku, z racji wymogw techniki prawo j, wart. 2 ust. 1 pozwala na uzasadnione domniemanie, e (w
Ieniu tej ustawy) rak jest ryb, nie skorupiakiem.

wie w przypadku aktw normatywnych obowizuje zasada wieremantycznej, a wic zakazu posugiwania si w danym tekcie okre w innym znaczeniu ni zostao to ustalone w drodze definicji ( 147
: ZTP). Zreszt ju w XVIII wieku wczesnym prawodawcom znana
sada unikania synonimw (czyli nazywania tej samej rzeczy rnymi
mi). Sprzeniewierzanie si tej zasadzie ostro pitnuje W. Dutkiewicz
ntarzu do XIX-wiecznego wydania "Zbioru praw sdowych" Andrzeja
kiego, pisze o tym I. Szczepankowska (2004b: 25-30):1
Ide nowe znaczenie w danej dziedzinie wprowadzasi, uywajc
w: "w rozumieniu niniejszej ustawy okrelenie... oznacza...", "ile. niniejszej ustawie jest mowa o.. ~ naley przez to rozumie..."
ZTP). Zdaniem S. Wronkowskiej i M. Zieliskiego (2004: 284) druga
a jest mniej poprawna, poniewa zbytnio podkrela deskryptywny
kter tekstu prawnego kosztem jego normatywnoci.
przypadku wielu okrele wymagajcych zdefiniowania definicje
zamieszcza si w wydzielonym fragmencie przepisw oglnych
l tzw. sowniku, oznaczonym nazw "Objanienia okrele ustach" ( 150 ust. 3. ZTP). Nie jest wic zgodne z aktualnymi zasadami
iki prawodawczej, np. sformuowanie z obowizujcego Kodeksu
,cze z 20 maja 1971 r. "Wyjanienie wyrae ustawowych". "Obia terminw ustawowych" s w istocie najbardziej adekwatnym
eniem angielskich wyrae typu: Definitions. Zgodne z 150 ZTP
nie tzw. definicje nawiasowe, np. art, 96 kc:

Umocowanie do dziaania w cudzym imieniu moe opiera si na ustawie

stawicielstwo ustawowe) albo na owiadczeniu reprezentowanego (pel
nietwo)

oraz definicje agregatowe, zawierajce jeden przepis zoony z pun

w ktrych okrela si poszczeglne pojcia, na przykad: art. 2 u
Prawo telekomunikacyjne z 16 lipca 2004 r.:
Okrelenia uyte

w ustawie oznaczaj:
1) abonent - podmiot. ktry jest stron urnowy zawartejV\i formie pi
o wiadczenie usug z dostawc publiczniedsi:pnychusugtelekom~
nych;
2) aparat publiczny - ...
(...)

53) zasoby orbitalne - ....

"Definiowane jest (...) metod porzdkowania i ksztatowania j

(Lewandowski iin. 2005: 64). W sensie logicznym struktura rwno
(dobrej w ujciu Kotarbiskiego 1961: 29), klasycznej definicji ITi
stpujc posta

Mi UEST) TO ZABAWKA BDCA WYOBRAENIEM NIEDWIEDZIA, ,

gdzie Mi to definiendum zawierajce definiowany zwrot; OESTj

zwrot czcy (cznik), ZABAWKA BDCA WYOBRAENIEM NIED,
DZIA - definiens, a wic zwrot definiujcy.
,
Ustawodawca zdaje si t form definiowania rwnie uwa;
najlepsz, poniewa w 151 ZTP wskazuje, ze do jednoznacznego'
niowania znaczenia okrele (definicja nominalna definicja realn
przedmiotw) najlepiej nadaj si okrelenia:
"okrelenie a oznacza przedmioty b";
o "okrelenie a znaczy tyle' samo co wyraenie b" (rzadko spoty
i do SZtUCZfla formua).
Pierwsze ze sformuowa przywouje relacj oznaczania, tzn. relacj,
zachodzi pomidzy nazw a jej desygnatami. Dlatego te zwrot de]
wany, odnoszcy si do nazwy, musi by uyty w cudzysowie, a "
definiujcy, odnoszcy si do przedmiotu - bez cudzysowu, np. okre
"dom" oznacza budynek mieszkalny (Wronkowska i Zieliski 2004:"
Jeeli wzgldy stylistyczne przemawiaj za inn form definicji,
nie z 151 ust. 2. ZTP, uywa si zwrotu czcego .jestto''. Do

uacji, gdy definicja ma charakter sprawozdawczy, tj. objania znapowszechnie nieznane albo projektujco-regulujcy (ustalajcy
enie danego wyrazu). Powysza forma definicjijest oglnie przyjta,
najczciej z uyciem cznika "jest" zamiast "jest to" (por. "jest"
niejach ustawowych zawartych wart. 115 kk i art. 47 kw, ,jest to"
<,-53 kks), co Wronkowska i Zieliski uwaaj za bdne (2004: 288).
iern autorw, cznik .jest" wskazuje na podrzdno zakresow
ndum i definiensa, w przeciwiestwie do zwrotu ,jest to", coprzeczy
e definicji, chocia logika' dopuszcza rwnie cznik "to".
rd definicji nierwnoci owych istotne znaczenie dla techniki prawczej maj tzw. definicje ikonograficzne, czce sens sowny z ob"jak w przypadku definicji znakw drogowych (Zieliski 2002: 196).
punktu widzenia znaczenia definicji legalnych istotny jest podzia
finicje konstrukcyjne (stipulative) i regulujce (explanatory),okrelane
e jako definicje projektujce (prescriptive). Przyjmujemy jednoczenie
enie, e odczytujemy je na poziomie dyrektywnym, a wic e zaj normy nakazujce uwzgldnienie okrelonego znaczenia, maj
kter normatywny. "Nakazuj one takie postpowanie interpretacyjne
'odtwarzaniu norm z przepisw, by pewne zwroty zawarte w prze, a definiowane w interesujcej nas definicji legalnej, zastpi
ami definiujcymi zawartymi w definiensie tej definicji" (Zieliski
; 203).
Definicje projektujce "projektuj", a wic ustalaj przysze znaie wyrae (por. Wank 1985: 65). Moe to by przyczyn starszej
ki formuowania definicji w jzyku angielskim z pomoc wyra e
hall mean, sugeruje S. arevi (1997: 153), raczej ni form trybu
[mujcego means stosowan obecnie w anglojzycznych aktach
natywnych, zgodnie z zasad, e "prawo zawsze mwi". Chocia
ers (1989: 177) utrzymuje, e zmiana ta znaczco obnia efektywdefinicji legalnych, Driedger (1976: 13) wskazuje, e uycie shall
rszych definicjach nie nakadao nakazu okrelonego dziaania bd
chania, ale wyraao jedynie wadcze uprawnienie prawodawcy do
enia norm prawnych. "The legislaturemay act as its own lexicoer" (Heinrich v. Lorenz, 448 N.W.2d 327, 332 lowa 1989; cyt. za
ma 1999: 117).
rawodawca polski, konstruujc definicje projektujce, przenosi niedo polskich tekstw aktw normatywnych definicje istniejce w insystemach prawnych (Lewandowski i in. 2005: 66). Autorzy jako

przykad przywouj zawart w ustawie o odpadach definicj "re,

gu", ktra odwzorowuje znaczenie tego pojcia w prawie Unii Eu
skiej oraz w prawie wewntrznym jej pastw czonkowskich. Po
istnienia definicji "recyklingu" w innych systemach prawnych jej ,
wadzenie do systemu prawa polskiego warunkuje projektujcy cha
'
definicji (ustalenie przyszego znaczenia terminu "recykling").
WsplczenieSarevi (1997: 153) uwaa definicje legalne za
tywy wykadni, promujce przejrzysto tekstu poprzez obniani
wieloznacznoci oraz umoliwiajce zachowanie spjnoci tekstu
dug Bowersa (1989) zasadnicze znaczenie w tekstach norma
odgrywaj definicje regulujce i konstrukcyjne. Definicje reguluj
pewniaj niezbdny poziom okrelonoci '("provide a necessary q
of definiteness"), bez zasadniczej zmiany konwencjonalnych zn
(Thornton 1987: 54), za 'definicje konstrukcyjne zmieniaj zwyk!
czenie wyrazw poprzez rozszerzenie bd ograniczenie znaczeni
nadaj im cakowicie nowe znaczenie ("the ordinary meaning of
by narrowing or enlarging their sense or by creating a wholly ne
ning for them") (Bowers 1989: 173). Pokrywa si to z rozumienie
rodzajw definicji rwnie w polskiej teorii prawa i logice.
Porwnujc systemy prawne, definicje legalne przewaaj w p
common law. Rolf Wank uwaa, e s one w prawie anglosaskim c
stosowanym rodkiem ograniczajcymswobod uznania sdw, vi. ,
ciwiestwie do systemw cywilnych (Wank 1985: 64).. W ustaw'
stwach opartych na systemie prawa cywilnego definicje zwykych
le umieszczane s w sowniczku w przepisach wstpnych al
przepisach oglnych, natomiast definicje terminw technicznych
staj si czci przepisw szczegowych (arevi 1997: 15
sformuowanie zaley, w znacznej czci, od pozycji w danYITI\
(Sarcevi1997:153). W ustawodawstwach cywilnych i common lti
nicje w objanieniach formuowane s w sposb waciwy defini
natomiast w czci zasadniczej dokumentu maj czsto posta.j
dziwych" przepisw. Chocia nie nakadaj zobowiza ani ni~;
znaj uprawnie, definicje te maj funkcj normodawcz (a law
jimction) (Lampe 1970: 41).

Definicje w sowniku (objanienia okrele ustawowych)

Definicje legalne rwnociowe, podobnie jak inne definicje, mo
tworzone na dwa sposoby: jako definicje klasyczne (intensional)

~syczne/~akresowe/przez wyliczenie (extensional) (Lewandowski i in.

:67-69; Sarevi 1997: '154). Podczas gdy definicje klasyczne zawiedefiniendum jedynie definiowany wyraz/wyraenie, definicje zawe wymieniaj w definiensie czci nazwy definiujcej, ktrych zadaj cznie zakres nazwy definiowanej. Poniej znajduj si przy.
"
.definicji rwnociowych:
efinicja klasyczna
'Bank' means any person engaged in the business of banking.
(The US Uniform Commercial Code)
.ol

efinicja nieklasyczna
'Securities' includes bonds. debentures and obligations, secured or unsecured.
'whether issued within or outside Canada, and rights in respect of such bonds.
.debentures and obllgations, but does not include shares of capital stock of corporations or rightsin respect of such shares.
(Driedger 1976: 46; cyt. za Sar~evi 1997: 154)

,kje legalne, wyraajc relacje logiczne, wyznaczaj definiendum za

~ relacji ekwiwalencji (X means Y), wczenia (X includes Y) oraz
ezenia (X does not include Y), jak rwnie kombinacji tych relacji:
walencji i wczenia (X means y and includes Z) lub ekwiwalencji
czenia (X means Y but does not include Z).
olsl<ie defiriicje zakresowe nie rni si form od definicji rwowych, w przeciwiestwie do definicji formuowanych w systemie
on law. Maj one nastpujc posta: "A oznacza B lub C lub D",
Wyraz "zboe" oznacza pszenic, yto, jczmie, owies, kukurygryk lub proso" (Wronkowska i Zieliski 2004: 289) albo "A
cza B, C i D'~, gdzie spjnik koniunkcji "i" zosta uyty w znaczeniu
eracyjnym (Wronkowska i Zieliski 1993: 148 i nast.). Jeeli wylil,e wszystkich elementw zakresu definiowanego pojcia jest niejwe lub niecelowe, wzgldnie wyliczenie ma mie charakter szcze.. i wyjaniajcy w stosunku do definicji rwnociowej, zgodnie
53 ust. 2. i ust. 3. polskich Zasad techniki prawodawczej, naley
y si zwrotami: " ... i inne wskazane w przepisach...", "w szczeci", ewentualnie "zwaszcza" (definicje' zakresowe niepene).
ie stosujc rozrnienia na definicje klasyczne i zakresowe, Dried. ieli definicje legalne na sze grup (1976: 45-47; przykady cyt. za
vi 1997: 154-155):
.

'icje w przepisach szczegowych

'.' icje leg~lne umie~zczane w przepisavch szczegowych maj co do
?y ~ostac ,~pr~wdzlwych" przepisw (Sarevi 1997: 156). W zwizku
:.me stosuje SI cudzysowu ani kursywy, za definiendum nie oznacza
,inu. Zamiast zwrotw typu means czy includes zwykle uywa si
. le, typu is albo is deemed to be (por. Bowers 1989: 177). Poniszy
ad, cyt?w~ny przez Fredericka Bowersa u Susan Sarcevi (1997:
pokazuje, Jak ta sama definicja byaby sformuowana w sowniku
episach oglnych oraz w przepisach szczegowych:
tzw. sowniczku:
'

1) definicje ograniczajce znaczenie za pomoc ekwiwalencji (mog;

nie musz zmienia znacze ustalonych w jzyku oglnym):
'person' means a natural person, an entity ar a personal representative
(the Canadian Trust and Loan Coinpanies Act [SC 1991 ]);

2) definicje ograniczajce zakres znaczenia, ale bez zmiany znacz:

ustalonego w jzyku oglnym:
'cornpany' means a body corporate to which this Act applies
(the Canadian Trust and Loan Companies Act [SC 991 l);

3) definicje ograniczajce znaczenie terminu w stosunku do jzyka

nego przez wylczenie-

. 'pensionable age' means\(a) in the case of a man, the age of 65

(b) in the case of a woman. the age of 60.

[expressis verbis] 'earth' do es not include topsoil and peat

(Aggregate Resources Act or Ontario - Revised Statutes or Ontario 1990);
[ograniczenia] 'grain' includes wheat. oats. barley and rye
(the Canadian Wheat Board Act - RSC 1985);

episach

nego:

.'

5) definicje ograniczajce zakres znaczenia w stosunku do jzyka'

nego oraz wyranie wyczajce albo wczajce pewne ele
definicji w celu ich podkrelenia:
'fiduciary' means any person acting in a fiduciary capacity and includes,
sonal representative of a deceased person
(the CanadianTrust and Loan CompaniesAct [SC 1991]);
'affairs' with respect to a company means the relationships among the c
and its affiliates and the shareholders, directors,and officers of the compa
its affiliates, but does not lnclude the business of the company ar a~,
affiliates
'
(the Canadian Trustand Loan CompaniesAct [st 1991]);

6) definicje stosujce 'skrty odnoszce si do nazw spek, Uf2:,

instytucji itd.:
'Minister' rneans the Minister of Finance
(the Canadian Trust and Loan Companies Act [SC 1991]).

aktu normatywnego:

.The pensionable age of a man is the age of 65. and of a wornan, the age of 60.

4) definicje rozszerzajce zakres znaczenia w stosunku do jzyka

'real property' includes a leasehold interest in real property
(the Canadian Trust and Loan Companies Act [SC 1991]);
'guarantee' includes a letter of credit
(the Canadian Trust and Loan Companies Act [SC 1991 l);

szczegowych

efinicje ~ pr,zep~s~ch szc~egowych zawieraj elementydeskryp, ~le pve~ ~~wnIez funkcj normatywn, stanowic prawne kryteria
. ow (Sarevi 1997: 156). W przepisach karnych ustawodawstwa
n !aw prz:stpstwa czsto definiuje si poprzez enumeratywne
,enI~ zna~lIon p~zestpstwa oraz elementw hipotezy normy, tj.
ta I okohc~noscl. Na przykad w celu ustalenia, czy mier nowo
.onego dZI~ck? moe by zakwalifikowana jako dzieciobjstwo
le : kan?dYJsklm I~o.~eksem karnym (the Cenadian Critninal Code),
opl:ra:sl na.definICJI zakresowej dzieciobjstwa (infanticide) w rozanej hipotezie normy wart. 233 (section 233):.
'
.
.female person commits infanticide when by a wilful act ar omission she causes
e death of her newly-born child. if atthe time of the act ar omission she is not
lIy recovered from theeffects of giving birth to the child and by reason thereof
of the ffect of lactation consequent on the birth of the child her mind is then
sturbed.
ction 233 oi the Canadian Criminal Code; cyt. za Sartevi 1997: 157)

ycja normy dotyczcej dzieciobjstwa zawarta jest wart. 237

237):
ery female person who commits infanticide is guilty of an indictable offence
,d liable to imprisonment for a term not exceeding five years. .
.
,
:ection 237 ot the Canadian Criminal Code; cyt. zaarevi 1997: 157)

Anglojzyczne definicje, w przeciwiestwie do zwykych defiri

czsto formuowane

za pomoc negacji, na przykad X is not Y. Kan

kodeks karny podaje nastpujcy przykad negacji w przepisie p'"
cym zbrodni: "Culpable homicide that is not murder or infantf
rnanslaughter" (section 234 ofthe Canadian Criminal Code; cyt. zaS
1997: 157). Nie jest to typowy sposb fomuowania definiqi.]
w polskich przepisach karnych (por. 75-81 ZTP). W myl polsk
sad znamiona czynu zabronionego okrela si w sposb wycier.
( 75 ust. 1.), std kanadyjski przepis dotyczcy dzieciobjstwa,q
jcy do innego przepisu (cytowany powyej) byby sformuow~ny:
prawnie. Na gruncie polskich zasad dopuszczalne byoby negatywll
muowanie "Kto nie dopenia obowizku, o ktrym mowa w
(Wronkowska i Zieliski 2004: 173).
Definicje w prawie midzynarodowym
Definicje legalne w prawie midzynarodowym sprzyjaj jednolitej
pretacji i stosowaniu aktw prawa midzynarodowego.Poniewa'[
niewielka liczba terminw prawa midzynarodowego jest definf
w sposb jednakowy (de Groot 1991: 283), istotne jest, eby:
uzgodniy midzy sob znaczenie i zakres terminw oraz wczyy,
cje do traktatw 'czy konwencji (arevi 1997: 158). Pociga toz
brak w definicjach terminw technicznych i terminw uwarunko
danym systemem prawnym oraz nieznanych w systemie prawny
natariuszy umowy, konwencji czy traktatu. Ich umiejscowienie '
biega od zasad stosowanych w przypadku innych aktw norma
Definicje regulujce w tekcie merytorycznym dokumentu
formuowane s przy uyciu zwrotu means, za termin jest uj
w cudzysw albo pisany kursyw. Poniszy przykad definicji
nieszkodliwego przepywu pochodzi z art. 18 Konwencji Narod
noczonych prawa morza z 1982 r. (cyt. za arevi 1997: 158): "
Meaning of passage
, 1. Passage means navigation through the territorial sea for the purpose
a) traversing that sea 'without entering internal waters or calling at a
or port facility outside internal waters; or (...).
(Article 18 of the UN Convention on the Law
the Sea of 1982)

ar

Przy okazji warto zwrci uwag na rozrnienieterminolo

law ofthe sea oraz maritime law, oznaczajce odpowiednio "prawo

'y prawa midzynarodowego) oraz "prawo morskie" (normy prawa,

Weg o).

'

efinicje konstrukcyjne w tekcie merytorycznym formuowane s'

le jak przepisy. Midzynarodowi prawnicy czsto zapoyczaj ter- ,
<z innych dziedzin i nadaj im nowe znaczenia, zauwaa arevi
,: 158). Przykadowo geograficzny termin "szelf kontynentalny" zo- .
zaadaptowany przez Komisj Prawa Midzynarodowego (the lnterna! Law Commissiam (Tabory 1980: 133), a znaczenie .prawne tego
inu zostao zdefiniowane w Konwencji NZ prawa morza:
Article 76
., Definition of continental shelf
1. The continental shelf of a coastal State comprises the sea-bed and subsoil of
the submarine areas that extend beyond its territorial sea throughout the natural
" prolongation of its land territory to the outer edge of the continental margin. or
' to a distance of 200 nautical miles from the baselines from which the breadth of
c the territorial sea is measured where the outer edge of the continental margin
does not extend up to that distance.
(Article 76 of the UN Convention on the Law of the Sea of 1982; cyt. za Sartevi
\1997: 158-159)

t"a zakoczenie rozwaa o definicjach naley pamita o nieforej zasadzie obowizujcej w systemie anglosaskim, dotyczcej graego wyrniania terminw (por. Garner 2001: 258). Chodzi mianoo pisanie ich wielk liter, kursyw bd 'wytuszczon czcionk.
ma (1999: 117) wspomina o przypadku, w ktrym sd amerykaski
: rowa szczeglne znaczenie' przypisane, przez strony umowy ter,Wi "praca" (work), poniewa nie zosta on wyrniony wielk liter.
ryan A. Garner (2001: 258, 473-474) podaje te przykady niewa
h sformuowa uywanych do formuowania definicji, np. bears the
ing, means and includes czy indudes only zamiast means, shall mean,
have the meaning, shall mean and refer to oraz is where i is when, jak
aniu "A bill oJexchange is when a person takes money in one country
upon exchange, and draws a bill.;".
, zatem podstawowym zadaniem prawodawcy jest wskazanie syspoj sucych do wyraenia norm prawnych. "... [A]dekwatno
rego i odebranego komunikatu zaley od tego, czy uczestnicy prokomunikacyjnego posiadaj te same kompetencje jzykowe, przejce si w dysponowaniu tym samym jzykiem (jego siatk termi-

nologiczn i pojciow, a zatem i reguami rozumienia)" (Zieliski 2

14; por. take Kielar 1998: 32).

.
Szczeglnym przykadem aktu normatywnego jest konstytucja..
ustawa zasadnicza. Zwaywszy na fakt, i niewielu tumaczy b
miao za zadanie przeoenie konstytucji, warto odwoa si do t
czenia polskiej konstytucji na jzyk angielski przede wszystkim z p
widzenia uytych 'ekwiwalentw instytucji ustrojowych, ktre bd
korzystywane w innych tekstach prawnych i prawniczych. jed
quasi-oficjalnymI bo wydanym przez Kancelari Sejmu RP, tumacze
Konstytucji RP na jzyk angielski jest przekad dokonany przez Al
Pola i Andrew Caldwella (por. bibliografia - przekady prawa polsk
i zbiory prawniczych tekstw paralelnych). Szerzej na temat fU'
anglojzycznego tekstu Konstytucji pisze B. Kielar (1998: 31-33),
skupimy si tylko na ocenie wybranych ekwiwalentw tekstu przek
ktry naley oceni do wysoko pod wzgldem uytych konw
stylistycznych (tak te Kielar 1998) pomimo drobnych bdw, w
szoci poprawionych w wydaniu Polish Constitution and the StUli

Orders oJ the Sejm (2003).

Chciaabym przede wszystkim odnie si do tumaczenia rodzi,

instytucji prawnych i ustrojowych, ktre s zakorzenione w polskiej

turzei systemie:prawnym, za przyjcie waciwej strategii przez tu "
wymaga najpierw odpowiedzi na pytanie, jaki' jest cel tumaczenia '
ma by odbiorc tekstu docelowego. Przekad ma umoliwi dost ..
tekstu oryginalnego przez pryzmat wasnego jzyka i kultury no'
odbiorcy - odbiorcy wtrnego (por. np. House 1997; Kielar 1998).
Chodzi przede wszystkim o terminy typu "Marszaek Sejmu" ,i
szaek Senatu" Tumacze Konstytucji RP zdecydowali si na zachov
odrbnoci polskiej tradycji parlamentarnej, pozostajc przy term'
Marshal oJ the Sejm i Marshal oJ the Senate, zachowujc' przy tym
niszej izby parlamentu w oryginalnym brzmieniu "Sejm" (np. art.114 Konstytucji' RP). B. Kielar (1998: 33) krytykuje to rozwizanie, uz
e w jzyku angielskim termin marshal ma konotacje wojskowe'
sdowe i dworskie. Proponuje zrozumiay dla odbiorcy anglojzyc
w kontekcie parlamentarnym termin Speaker. Wydaje mi si, e
waciwego terminu zaley gwnie od funkcji tekstu przekadu. W
noci od tego, czy celem jest uwypuldenie odrbnoci kulturowych t,
oryginau (adekwatno z punktu widzenia zaoonego celu), ci
prostu ekwiwalentno komunikacyjna i funkcjonalna pod wzgl

ntycznym i pragmatycznym, moliwe byoby uycie obu terminw,

terminu Speaker.
Dotyczy to te instytucji samorzdu terytorialnego (od II po. XIX w.
-'govemment - por. nt. genezy pojcia samorzdu terytorialnego Panejko
'; Izdebski i Kulesza 2004), np. "gminy", gdzie tumacze zdecydowali
a dobre, moim zdaniem, rozwizanie, tzn. powszechnie zrozumiay,
za spraw prawa wsplnotowego, ekwiwalent commune z dodan
wiasie polsk nazw (art. 164 Konstytucji). Na marginesie warto wspo propozycje tumacze innych instytucji samorzdowych i adrninijnych oraz jednostek podziau terytorialnego, poniewa przed kilku
, Polsce toczya si na tym tle burzliwa dyskusja. Jej wyrazem byy
zycje Departamentu Instytucji Europejskich i Polityki Regionalnej
,R) Ministerstwa Spraw Zagranicznych przyjte przez Konwent Marw Wojewdztw RP oraz do gwatowna reakcja w postaci dyskusji
lowei zapisanej w formie artykuu pod wiele mwicym tytuem .Krtzprawa midzy Doktorem, Marszakiem i Ambasadorem, czyli jak
g przegra z Biurokrat" (Szpila 2000: 517-543).
Wrd zaoe Konwentu Marszakw przyjto jako zasad utrzye w tumaczeniu tradycji historycznych oraz uwarunkowa kulturo. ' co z gry narzucio "konotacj obcoci" czci ekwiwalentw
Ha 2000: 518). W wypadku nazw wojewdztw utworzonych po 1999
"zalecono stosowanie nazw zgodnie z ich brzmieniem w ustawie, tj.
rmie przymiotnikowej. W tablicy 55. na s. 166-168 zamieszczono
'zycje Konwentu Marszakw, opinie filologw i tumaczy jzyka
Iskiego, gwnie T. Baluk-Ulewiczowej z Uniwersytetu jagiello
o jako wynik dyskusji panelowej (Szpila 2000) oraz Wielkiego Sow
Angielsko-Polskiego WN PWN-Oxford (2002), a take inne uwagi.
Przede wszystkim naley odnie si do ekwiwalentw wojewdztwa
ku angielskim: voivodeship i province, jako dwch podstawowych;
odajmy, nie jedynych. Voivodeship jest terminem dobrze udokumennym w jzyku angielskim od koca XVIII w. (Szpila 2000: 527),
miastprovince jako ekwiwalent funkcjonalny dynamiczny bdzie zroiaiy dla odbiorcy wtrnego. W obszernym raporcie "The Econornist"
;10-2.11.2001 r. na temat Polski .Lirnping towards normality" rozia si stare wojewdztwa - voivodeships (governorships) oraz nowe
ions (s. 10-11 raportu). Ta ostatnia propozycja potwierdza suszno
ego z ekwiwalentw sdu okrgowego (dawnego wojewdzkiego)
nal Court, o czym bdzie mowa w rozdziale 7. Bardzo dobre rdo
'ferencj dla

Tablica 5;5. Nazwy wojewdztw Rzeczypospolitej Polskiej

Nazwy
wojewdztw
dolnolskie

Propozycje
Konwentu
Marszakw*
Dolnolskie

Voivodeship

kujawsko-pomorskie

lubelskie

lubuskie

dzkie

Kujawsko-Pomorskie
Voivodeship

tumaczy**

1. The Voivodeship
of Cuiavia &
Pomerania
2. Kujawy-Pomerania province

Lubuskie
Voivodeship

1. The Voivodeship
of Lubusz
.2. Lubuskie
province

dzkie

Maopolskie

Mazowieckie
Voivodeship

1. The Voivodeship
of Opole
2. Opole province

Podkarpackie
Voivodeship

.1. The Voivodeship Nazwa geograficzof Subna Podkarpacia

-Carpathia
pochodzi od gr
2; Podkarpackie
the Carpathian
province
Mountains I the
Carpathians.

Podlaskie
Vofvodeship

1. The Voivodeship Funkcjonuj te

of Podlassia
inne ekwiwalenty:
2. Podlasie
Pod/asia.
province
Pod/achia.

Pomorskie
'Joivodeship

1. The Voivodeship
of Pomerania
2. Pomerania
province

1. The Voivodeship
ot Lower Silesia
2. Lower Silesia
province

1. The Voivodeship
of Lublin
2. Lublin province

Voivodeship

mazowieckie

Lubelskie
Voivodeship

Voivodeship
maopolskie

Propozycje
filologw

Opolskie
Voivodeship

Pomerania - n
sowiaska

w brzmieniu
skim. wystpuj
rwnie np. w
psw: Pornera
dog (szpic du

lskie Voivodeship

Lubusz - da
admi
cyjny ziemi lu
kiej (obecnief
Lebus).

orodek

1. The Voivodeship
of d
2. d province
1. The Voivodeship
of Lesser Poland
2. Maopolska
province
1. The Voivodeship
of Mazovia
2. Mazovia
province

witokrzyskie
Voivodeship

Warmisko

Inaczej Little
Po/and. d.
Minor.

-mazurskie
Voivodeship

Wielkopolskie
Voivodeship

por. pkt 2.

1. The Voivodeship
of Silesia:
2. Silesia province
1. The Voivodeship Np. wencyklopedii
of Kielce
Britanriica pojawia
2. witokrzyskie
si nazwa Gr
province
witokrzyskich
jako the Ho/y Cross
Mountains.
1. The Voivodeship
of Varmia and.
Masuria
2. Warmia-Mazuria
province
1. The Voivodeship
of Greater
Foland

2. Wielkopolska
province

Inaczej Great
Po/and. d. Po/ania
Maiar.

c.d. tablicy 5.5.

zachodniopomorskie

Zachodniopomorskie Voivodeship

1. The Voivodeshlp
of Western
Pomerania
2. West Pomerania
province

por. pkt 2.

* W oryginale nazwy wojewdztw pisane s drukowanymi literami.

.
",
** Propozycje filologiqzne podawane s wnastpujcej kolejnoci: l. T. Bauk-Ulewkzowg (
2000: 526-532); 2. Wielki Slownik Angielsko-Polski WN PWN-Oxford (2002: CXII-CXIII)

terminologiczne w zakresie instytucji sdowych stanowi Administ

justice in Poland autorstwa M. Jankowskiego i A. Siemaszko (1'
stanie ono wykorzystane w ostatnim 7. rozdziale dotyczcym p
sdowego.
,
Chocia w jzyku angielskim przyjmuje si zasad uywania
nych nazwach jednostek terytorialnych form rzeczownikw dla
gionw, nie nazw przymiotnikowych (Szpila 2000: 527), w wyniku
lokalnych rodowisk powstay wojewdztwa typu lubuskie czy Wi,
Ide, ktre zaburzyy spjn pocztkowo nomenidatur nowo utwo
wojewdztw. Std bardziej spjna i ldarowna wydaje si wersja
przez Konwent Marszakw, a nastpnie przez MSZ (tzw. wersja,
na" - Szpila 2000: 535). Implikuje ona, poprzez uycie voivodeship;
province, okrelon strategi tumaczenia, ktr Venuti (1995) na
zotyzacj" (foreignization), czyli innymi sowy przetransportowani
nika do autora (Schleiermacher 1813; por. Hejwowski 2004: 46).
z drugiej strony powstaje problem, co zrobi z kocwkami fle]
przy zmianie rodzaju: The Lubelskie Voivode, The Lubelski Voivode?
Nazewnictwo zaproponowane w Wielkim Sowniku Angielsk'
WN PWN-Oxford (2002) naley oceni jako wewntrznie niesp
Maopolska province versus Mazovia provittce, chocia istniej
odpowiedniki Malopolski, np. Lesser Poland czy Little Poland, cz

je w wersji staropolskiej, z ktrych wikszo zostaa zanglizowana

,;redn~ctwemjzyka aciskiego. Polecam te, m.in. ze wzgldw
[nologicznych, artyku "Polish Constitutional Law" (Kosewic~-Zubkowski 1970: 215-272) oraz nowe wydanie ksiki NorDaviesa God's Playground. A History oj Poland. Vol. 1: The Origins to
~raz Vol. 2: 1795 to Present Rev (Oxford University Press 2005)
nej w Polsce pod tytuem Boe Igrzysko. Historia Polski (jednotomowa
nie 2001 Wyd. Znak).

,wnie wiele trudnoci co tumaczenie nazw wojewdztw sprawia

,czom przeoenie nazw organw administracji publicznej i samoterytorialnegn (zob. tablica 5.6.).
a 5.6. Organy administracji publicznej i

samorzdu

terytorialnego

TRZY SZCZEBLE WADZY [3 LAYERS OF GOVERNMEN1J

REGIONALNY
[REGIONAL]

LOKALNY
[LOCAL]

administracja
rzdowa

wojewoda,
izby skarbowe

samorzd

administracja

terytorialny
sejmik
wojewdztwa,

rzdowa
urzdy

marszaek

skarbowe

samorzd

terytorialny

inspekcje,

wojewdztwa,
zarzd

wojewdztwa

POWIAT
rada powiatu.
zarzd powiatu.
starosta

packie province versus Opoleprovince.

Wanym rdem

angielskich nazw historycznych ziem

regionw i miast jest rkopis z 1598 r. A Relation oj the State o
sporzdzony prawdopodobnie przez G. Carewa na zlecenie
Elbiety (obecnie w British Library, wydany w serii Elementu a,
editiones Karoliny Lanckoroskiej) (Szpila 2000: 530). Cz n'

'

el centralny

GMINA
rada gminy,
wjt,
burmistrz,
prezydent

rawia on kopotu tumaczom, a wiele odpowiednikw mona znakons~ucji, ~~. Prezes Rady Ministrw (PresidentoJthe Council oj
,ers - Prime Minister - art, 147 Konstytucji) oraz w internecie na

stronach rzdowych (zwaszcza, e nazwy ministerstw stosunkowo

ule~aj zmianom - por. take Izdebski 2006: 119).
Szczebel regionalny
W ramach administracji rzdowej organem nadzoru jest wojew
voivode, (the) Voivode. provincial governor, ktremu podlega m.in,
wojewoda (vice-voivode; provincial deputy governor). Kade wojew
ma swj statut: statutes ofthe voivodeship, charter ofthe province. Or
samorzdowymi wojewdztwa (voivodeship authorities I seJ.f-govern
the voivodeship l locol.govemment ofthe voivodeship) s: sejmik wojew
(organ stanowicy) - Sejmik of the Voivodeship (MSZ), Regional Par
(T. Bauk-Ulewiczowa TBU), provincia assemby, voivodeship porliamei:
kolegialny organ wykonawczy - zarzd wojewdztwa (voivodeship
governing board of voivodeship, government of the province), ktremu
wodzi marszaek wojewdztwa (organ wykonawczy): Marshal

Voivodeship (MSZ), (the) ,President of the Voivodeship / (the) Voivodeshipi

dent (TBU). Urzd wojewdzki to Office oftheVoivodeship (MSZ). W sei
zasiadaj radni (councillors), ktremu przewodniczy przewodniczcy
man ofthe Sejmik - MSZ; Speaker ofthe Regional Parliament - TBU; ,
of ProvinciaAssemby).
Szczebel lokalny
POWIAT - poviat (MSZ), district, czasem county, przyjmujc n
klatur angielsk (por. take Izdebski 2006:'68), chocia poczenie'
of Sieradz (powiat sieradzki) znalezione w Wielkim Stowniku Polskoskim WN pWN-Oxford (2002: CXIlI) nie wydaje si njszczliwsze..
wiecie organem stanowicym jest rada powiatu (poviat counci / co ,
the poviat - MSZ; district council itd.), Kolegialnym organem wykona
jest zarzd (poviat board - MSZ; (governing) board of the poviat (dis
ktremu przewodniczy starosta (staroste - MSZ; starost; district go

head of the poviat; poviat mayor).

GMINA miejska (urban) i wiejska (rura/) - gmina (MSZ); commun
tum. Konstytucji RP), municipa/ity; local cotnmunity (w znaczeniu s
noIokalna), district (UK; por. gmina Sieradz za Wielkim Stow.
Polsko-Angielskim WN PWN-Oxford 2002: CXIII - Sieradz urban d
W gminie organem stanowicym jest rada gminy (gmina council I:
of the gmina - MSZ), od 2002 r. nie ma zarzdu, za jednosoli
organem wykonawczym jest wjt (voit'- MSZ; chief administrator.
officer of.a group ofvillages) w gminach wiejskich, burmistrz (mayor

~yor) w gn:inach miejsl~ic~, prezydent (president oj the city _ MSZ;

Je d nooso' bowym
,',Ident)
'
Iw miastach powyzeJ 100 tys. mieszkacw
"

fi, "':Y<ona~~zym zebrania wiejskiego, czyli zgromadzenia ogu

ancow WSI, Jest sotys (soltys - MSZ head oithe vill
'II
,'t'" t
,
~
I age; VI age
ra Ol'.)'

~entujc ~owysze przykady, naley wskaza na rne strategie

.
",~ce
, okrelone wybory tumacza. Ministerstwo Spraw Zagramcz-

arzucr o strate,gi~, ktr Z. Berdychowska (Szpila 2000: 542) nazywa

"tumaczeme'Jako
reprezentacia kultury" ,co
w e
. kt
. , '
rr
m
oryc h przyj

h da~o w ~umle, dosc humorystycny i "egzotyczny" efekt, np.

POVla.t, VOlt" gmina czy soltys. Dodajmy, e strategia ta nie jest
. entme r:~hzo,,:,ana, np: w Dzienniku Ustaw Nr 200 z 2005 r.,
'.,54 znalezc mozna oficjalne tumaczenie organu "wojewdzki
or:trans~or:u d~o~owego"jako county road transport inspector. Nie
udao
kulturjzyka 1M""

, SI rowmez .zasymilowa
.
"JJsclowego
w J~e~owym. Pozostje WIC pytanie: czy projekcja kultury w jzyku
em~ byaby w przypadku instytucji samorzdu terytorialnego
na I zarazem moliwa (Szpila 2000: 542)?
'
j

Przel~ad

aldw prawnych

U'nii Europejsldej

Art. 22 (11-82)
Unia szanuje rnorodno kulturow (...) i jzykow

The Union shall,respeet cultura/(...) ard Iinguistic diversity.

Karta Praw PodStawowych Unii Europej
Charter of FundamentalRights of the European

Stosunkowo nowy 'dla polskiej kultury prawnej kontekst p ,

i polityczny Unii Europejskiej stanowi dla tumaczy szczeglne wyz
W rozdziale 6. pokazano wpyw procesw globalizacji i integracji
mach Unii Europejskiej na polski dyskurs normatywny i polsk ku
prawn. Oficjalne tumaczenia dorobku prawnego Wsplnoty (acqiJis
munautaire), zwaszcza aktw prawa pochodnego UE (w szczegl
rozporzdze i dyrektyw), mona z punktu widzenia kultury docel,
uzna za teksty+hybrydy. Std szczeglny nacisk pooono na z
tumaczenia i redagowania aktw prawnych UE oraz zwrcono u
na typowe bdy w takich tumaczeniach, ktre s stosunkowo
pomimo standardw wypracowanych przez Wydzia Koordynacji T
cze Urzdu Komitetu Integracji Europejskiej.
Przepisy prawa wsplnotowego publikowane s obecnie w'
dziestu jednakowo brzmicych wersjach jzykowych (jzykach Uf
wych) na podstawie art. 21 i 290 Traktatu ustanawiajcego Wsp
Europejsk (TWE)~ Od 1 stycznia 2007 r. status jzyka urzdd,
uzyska irlandzki, za po rozszerzeniu o Bugari i Rumuni jz'

bdzie 23. Jak wana jest wielo jzykw w Unii, pokazuje

a wsplnotowych aktw prawnych, pierwsze rozporzdzenie EWG

" iS z 15 kwietnia 1958, roku (nr 1/58) dotyczyo wanie statusu

w. Dodajc do tego 25 systemw prawnych; mona, sobie wyob<zoono funkcjonowania Unii Europejskiej na paszczynie jzy
j i prawnej.
godnie z powyszym rozporzdzeniem zarwno pastwa czonkw
jak i jego obywatele mog si zwraca do instytucji wsplnotowych
wolnym jzyku urzdowym, czyli w kadym jzyku pastwa czon
kiego, za instytucje te s obowizane udzieli im odpowiedzi w tym
ITI jzyku. Na realizacj prawa obywateli UE do komunikowania si
ucjami w ich wasnym jzyku zwraca te uwag "Biaa Ksiga
rawie europejskiej polityki komunikacyjnej z 1 lutego 2006 r.",
relajc, e "wielojzyczno jest integralnym aspektem zwizanym
ltymacj prawn, przejrzystoci i demokracj projektu: europej-

"
czywicie

sytuacje, w ktrych wersje jzykowe

'si pomidzy sob; Rozwizywaniu tegotypu problemw suy
"zenie prejudycjalne wydawane przez Europejski Trybuna Sprawiedci (ETS) na wniosek sdw krajowych o dokonanie wykadni prawa
Inotowego na podstawie art. 234 TWE.Jak pisz M. Ahlti M. Szpu2005: 64), trudno jest precyzyjnie wskaza zasady, ktrymi kieruje
buna przy rozwizywaniu sprzecznoci pomidzy wersjami jzykoi. Zaley to od okolicznoci konkretnego przypadku. Przykadowo
eczeniu ETS-O 1969, Stauder, 29/69, 419, Trybuna uzna, e pierw,stwo naley przyzna tej wersji jzykowej, ktra najmniej obcia
" ioty indywidualne, a wystarcza do osignicia zamierzonego celu
"i Szpunar 2005: 60; por. take orzeczenie ETS 283/81 CILFlT v.
try of Health, Zb. Orz. 1982, s.3415 o innych problemach, jakie
oduje wielo, oficjalnych jzykw w UE). Wydaje si, e' obecnie
rzecznictwie Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci wykadnia
iatyczna (jzykowa) peni coraz czciej jedynie funkcj pomocnicz,
oraz bardziej na' znaczeniu zyskuje wykadnia systemowa i' teleczna (orzeczenie C-n/95 Aannemersbedrijf P.K. Kraaijeveld BV e.a.
uteerde Staten van Zuid-Holland Zb. Orz. 1996 s. 1-5403).Takie .stasko Trybunau nie tylko akceptuje istnienie rozbienoci pomidzy
iarni jzykowymi, ale podkrela take jednakowy status wszystkich
ii jzykowych.
nie do

uniknicia s

J,

jzyki pastw czonkowskich maj w Unii Europejskiej status

kiego rodzaju:
o jzyki autentyczne traktatw, ktre maj jednakow moc praw
podstaw wicej interpretacji traktatw (obecnie 20 jzyk
. take art. 61 Aktu Przystpienia (AP)3 dot. m.in. jzyka polskieg
jzyki urzdowe (wg jednogonych ustale Rady na podstaw
290 TWE) - s to w~zystkie jzyki pastw czonkowskich poz.
dzkim, co ulegniezinianie od 1 stycznia 2007 r. Na mocy art.i
porzdzenia nr 1/58 ze zmianami Dziennik Urzdowy Wsplna
pejskich publikowany jest we wszystkich jzykach urzdowych
not. W postpowaniu przed Trybunaem obowizuje generalna
uywania jzyka powoda, jeeli skarga jest skierowana prz
, pastwu;
<ll jzyki robocze uywane w codziennej pracy s to -:- wedug we
nych ustale - angielski, francuski i niemiecki. jzykiem rob'
sdziw Trybunau jest jzyk francuski (Piekos 1999: 193-196'
2006: 69-70). Parlament Europejski umoliwia deputowanym
wiadanie si we wszystkich jzykach urzdowych, mona wic p
dzie, e jest instytucj prawdziwie wielojzyczn.
Zasady tumaczenia aktw UE na jzyki nowych pastw czo
skich reguluje art. 58 Aktu Przystpienia z 2003 r. Obecnie koszt
cze w przeliczeniu na mieszkaca UE wynosi rocznie 2,28 euro.a
M. Ahlt i M. Szpunar (2005: 64) s zdania, e: " ... w pie
okresie czonkostwa naszego kraju w UE, szczeglne trudnoci ..
wynika z bdw w tumaczeniu prawa wsplnotowego na jzyk p
Dobrym, cho niechlubnym przykladern, byo polskie tumaczenie,
tatu ustanawiajcego Konstytucj dla Europy uchwalonego prze .
lament Europejski 12 stycznia 2005r. Nastpnie polskie Ministe
Spraw Zagranicznych ogosio, e po weryfikacji tekstu odnalezion
ko sto bdw merytorycznych, jzykowych i stylistycznych. Wr
bdw znalazy si, na przykad:
(II

3 Pena nazwa: AKT dotyczcy warunkw przystpienia Republiki Czeskiej, R

Estoskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki otewskiej, Republiki Litewskiej, R
Wgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Sowenii i Re
Sowackiej oraz dostosowa w Traktatach stanowicych podstaw Unii Europejskiej
nik Ur.zdowy L 236 z 23 wrzenia 2003 r.),

: Article 111-271
1. [...]
Thes areas of crime are the following: terrorisrn. trafficking in human beings
and sexual exploitation of women and children. illicit drug trafficking. illicit arms
trafficking. money laundering. corruption. counterfeiting of means of payment.
computer crime and organised crime.
Art. 111-271.1
Powysze dziedziny przestpczoci obejmuj: terroryzm. handel ludmi. seksualne
;- wykorzystywanie kobiet i dzieci. nielegalny handel narkotykami. handel broni.
pranie pienidzy. korupcj. faszowanie rodkw patniczych. przestpczo komputerowi przestpczo zorganizowan.

Pominicie

tumaczeniu wyraenia

sugerowaoby, e kady

illicit arms trafficking przymiot-

broni jest, zgodnie z art.

1 Traktatu, rodzajem powanego przestpstwa o charakterze transicznym, a tak przecie nie jest. jest to powany bd tumaczeniowy,
ug klasyfikacji H. Dzieranowskiej (1988: 101) - nieadekwatno
antyczna spowodowana tzw. luk w przekadzie.
Innym przykadem takiego bdu tumaczeniowego w planie treci
ominicie znacznie wikszego, podkrelonego fragmentu, w tekcie

illicit

handel.

kadu:

'Article 111-217
The Council shall, by a simple majority. adopt a European decision establishing
a Social Protection Committee with advisory status to promote cooperation on
social protection policies between Member States and with the Commission. The
Council shall act after consulting the European Parliament. (...)
Artyku

111-217
Rada przyjmuje decyzj europejsk ustanawiajc Komitet ds. Ochrony Socjalnej
o charakterze doradczym. celem wspierania wsppracy w dziedzinie ochrony
socjalnej midzy Pastwami Czonkowskimi oraz Komisj. Rada stanowi po konsultacji z Parlamentem Europejskim. (...)
rdo: http://europa.eu.int/eur-lex!lex!pl/treaties/dat/12004V/htm/12004V.html

.Obecnie nie ma ju takich problemw terminologicznych z przelem ustawodawstwa wsplnotowego jak jeszcze kilkanacie lat temu,
ksztatoway si polskie odpowiedniki unijnych instytucji, nazw aktw
.nych czy te odpowiedniki tekstowe poszczeglnych struktur (por.
,tiechowski 1995; Miler 1995). Przykadowo Court of Auditors przez
Jen czas nazywano m.in. "Trybunaem Rewidentw", "Trybunaem

Audytorw" czy "Trybunaem Rewidentw Ksigowych Wsplnof

pejskich" (Ernrnert i Morawiecki 2000), zanim ustalia si nazwa "T
Obrachunkowy". Problemy zwizane z nazewnictwem dotyczyy te
szoci nowych,irtstytucji unijnych i aktw prawnych nieznanych w p.
porzdku prawnym (por. Wojciechowski 1995). Zreszt "Wskaz '
tumaczy aktw prawnych Wsplnot Europejskich" opracowane
Sekretariat Zespou Ekspertw ds. harmonizacji prawa polskiego
wem Wsplnot' Europejskich ewoluoway od 1997 r. (I wydanie
kresie nazw instytucji wsplnotowych, struktury aktw prawny
ksztatu jzykowego pojedynczych wyrae. W2002L ukazao si
nie III poprawione wydanie "Wskazwek dla tumaczy aktw praw
Europejskiej", ktre bdzie punktem odniesienia w zakresie wypr
nych ostatecznie przez Departament Tumacze Urzdu Komitet
gracji Europejskiej (UKIE) wzorcw tumaczeniana jzyk polski po
glnych rodzajw aktw prawa wsplnotowego.
Przed dokonaniem analizy poszczeglnych rozwiza translat
nych wypada zacz od krtkiego wprowadzenia do systemu pra .
UE. Pastwa czonkowskie Wsplnot Europejskich zostay zobowi
na podstawie art. 5 Traktatu o Utworzeniu Wsplnot Europej]
(TWE), do podejmowania wszelkich rodkw- oglnych i szczeg
_ niezbdnych do wypenienia zobowiza wynikajcych z trakta
z dziaa podjtych przez instytucje Wsplnoty (Evans 1996: 91).
gania te pocigaj za sob zobowizania do zapewnienia przestrz,
prawa wsplnotowego na ich terytorium.
'.
Naley w tym miejscu rozstrzygn kwesti zakresu pojcie
dwch terminw uywanych czsto zamiennie: prawo wsplnotowewo europejskie. Pojcie prawa europejskiego mona rozumie jak
wo europejskie sensu stricto i sensu largo. Prawo europejskie sensu
(Ahlt 1998: 1) 'obejmuje prawo wszystkich zachodnioeuropejski
ganizacji midzynarodowych, tj. Wsplnot Europejskich: Europe
Wsplnoty Wgla i Stali (EWWiS), Europejskiej Wsplnoty Energii
mowej (Euratom) i Wsplnoty Europejskiej (WE, poprzednio EWG
ganizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Unii Zach
4 Tak nazw Traktatu przyjmuj F. Emmert i M. Morawiecki (2000). Odmien
M. Ahlt (1995, 1998) w tum. A. Rubinowicz - Traktat ustanawiajcyWsplnot Eur
(TWE), identycznie "Wskazwki dla tumaczy ..", a A. Evans (1996) w tum. W. Czapli'
- Traktat o WE.

[sklej (UZE), Rady Europy, Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego

'; (EFTA) oraz Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie
),
'romiast prawo europejskie sensu stricto obejmuje prawo Unii
[sklej", za prawo europejskie sensu strictissimo - prawo Wsplnot
jskich (prawo wsplnotowe"). Znaczenie terminu "prawo euro" budzi wtpliwoci wrd rnych autorw. Na przykad C. Mik
21) uwaa, e w tekstach prawnych nie powinno si uywa tego
li z uwagi. na jego. pojemno semantyczn. Prawo europejskie
.e by, zdaniem autora, uzurpowane do prawa tworzonego
esie integracji europejskiej. Z kolei M. Szpunar (1997: 13-14)
f o pojcie za jak najbardziej poprawne z zastrzeeniem, i same
roty nie wyczerpuj pojcia europejskoci ani w znaczeniu geo. .ym, ani kulturowym. W niniejszej pracy posugiwa si bdzie
ciem prawo europejskie sensu strictissimo, a wic oznaczajcym
.wsplnotowe.
awo wsplnotowe dzieli si na prawo pierwotne (primary law)
o wtrne/pochodne (secondary law). Na prawo pierwotne stanojak pisze M. Ahlt (1998: 18), "konstytucj Wsplnoty" skadaj si:
aty zaoycielskie ustanawiajce EWWiS (Pary 1951), Europejsk
lnot Gospodarcz (EWG) orai Euratom(Rzym 1957) wraz z zaonymi protokoami i owiadczeniami (art, 311 TWE);
taty uzupeniajce i rewidujce, szczeglnie Traktat o Fuzji (TFuz.)
65 L, traktaty o przystpieniu nowych czonkw, Jednolity Akt
pejski UAE) z 1986 r., Traktat o Unii, Europejskiej (TUE), czyli
at z Maastricht (1992) wraz z przyjtymi przez pastwa czon
'skie protokoami-i owiadczeniami, Traktat ustanawiajcy WsplEuropejsk (TWE), czyli TraktatAmsterdamski (1997) orazTraktat
cei (2001) (zob. tablica 6.1. na s. 178-179).
ermin "prawo Unii Europejskiej", postulowany przez np. M. Ahlta (1995, 1998),
jest przez niektrych autorw (np. C. Mik 1998a, Z. Knypl 1997, M. Szpunar
niepoprawny. M. Szpunar (1997: 13) uzasadnia to tym, i prawem' wsplnotowym
okrela jedynie te postanowienia traktatw i prawa pochodnego, ktre' podlegaj
ietwu Trybunau.
Ang. Community law, fr. droit communautaire, niem. Europiiisches Recht. Wydaje
C. Mik (1998: 21) susznie odrzuca pogld Z. Knypla (1997: 43-44), jakoby ponie si terminem "prawo wsplnotowe" byo z punktu widzenia jzyka polskiego
awne.

Tablica 6.1. ,Najwaniejsze akty.wsplnotowego prawa pierwotnego

Traktat ustana-

Traty Establishing

wiajcy Europejsk

the European Coal

Wsplnot Wgla

an d Steel Communlty

i Stali

Traktat ustanawiajcy Europejsk Wsplnot

Treaty estabfishing
the European Econornic Community

Gospodarcz

Vertrag uber die

Grundung der

traite institu~.

Europaischen

peene
d l'du . cha
et e acter

Gernelnschaft fur
Kohle und Stahl
Vertrag zur

traite instituarit
Communaute
economique
schaftsgemeinschaft europeenne
Gnindung der
Europalsdten Wirt-

Traktat ustanaTreaty establishing Vertrag zur

wiajcy Wsplno- the European Com- Grundung der
t Europejsk
munity
Europaischen
(od 1993 r.)

Traktat ustanawiajcy EuropejEnergii Atomowe]

Traktat o Unii
Europejskiej

Treaty on European
Union

Vertrag uber die

Europaische Union

Traktat z Nicei

Treaty of Niee

Vertrag von Nizza

Traktat o Pryst- Treaty of Accession

pieniu...
of.,,

Vertrag uber den

Beitritt...

Akt Przystpienia....

Aet of Accession
oL

Beitrittsakte

Ukad oglny
w sprawie taryf
celnych i handlu
(GATT)

General Agreement
on Tariffs and
Trade (GATT)

Allgemeines Zoilund Handelsabkommen (GATT)

Porozumienie
o Europejskim
Obszarze Gospodarczym

Agreement on the
Abkommen uber
European EconC?mie den Europaischen
Area (EOG)
Wirtschaftsraum

,tat: ustana.. cy Konstytu'la Europy*

Einheitliche
Europaische Akte

Aete unique
europeen

Treaty estabrishing
a Constitution for
Europe

Vertrag uber eine

Verfassung fUr
Europa

tralte etabfissant
une Constitution
pour I'Europe

zosta ratyfikowany przez pastwa czonkowskie UE.

.~.

Comrnunauts

Oprcz pierwotnego prawa pisanego wyrnia si rwnie prawo

isane (Ahlt 1998: 18), do ktrego zalicza si oglne zasady prawne
" wadzone przez Europejski Trybuna Sprawiedliwoci z konstytucji
wodawsn pastw czonkowskich,jak rwme zawartych przez nie
midzynarodowych, ze szczeglnYm uwzgldnieniem ~uropejskiej
,encji Praw Czowieka. Prawo zwyczajowe jako prawo niepisane
r~eciwiestwie do oglnych zasad prawa niema, jak si wydaje,
- zego znaczenia praktycznego.

peenne de
atomique

crawo wtrne (pochodne) tworzone jest przez organy Wsplnoty

trait

institua

Cornrnunauts
Europeenns

Gemeinschaft
Traty establishing Vertrag zur
the European
Grundung der
Atomie Energy
Europalsdten
Community
Atomgemeinschaft

sk Wsplnot

C~mmunaute

Single European
Aet

tralte

lnsttuar

re

Accord genf
les tarifs dou
et le comme
(AGETAC)

-ejskiej na podstawie odpowiednich upowanie zawartych w pra,ierwotnym. Wtrne prawo wsplnotowe obejmuje akty prawne
Id, ktre zostay wydane przez jeden lub kilka organw Wsplnoty,
,rych zalicza si -zgodnie z Czci V Traktatu ustanawiajcego
'Inot Europejsk (TWE) - Parlament Europejski, Rad Unii Europej~
Komisj Europejsk, Trybuna Sprawiedliwoci i Trybuna Obrachun.
, oraz opieraj si na kompetencji udzielonej w pierwotnym prawie
h:iotowyrn. Pastwa czonkowskie nie uczestnicz wic bezporednio
orzeniu rde wtrnych.
,
-rtyku 249 TWE stanowi, e Parlament Europejski wsplnie z Rad
sarna Rada, albo sama Komisja "Wydaj rozporzdzenia i dyrektywy,
muj decyzje, wydaj zafecenia oraz wyraaj opinie".
Q prawa wtrnego niektrzy autorzy (Ahlt 1998: 20; Lasok 1997:
Iiczaj rwnie umowy midzynarodowe; ktre Wsplnota Euro,', zawiera z pastwami trzecimi. Takie umowy midzynarodowe,
te w trybie art. 300 TWE, maj pierwszestwo przed pozostaymi
i prawa Wtrnego, co wynika z art. 300 ust. 7 TWE, nie bd one
przedmiotem naszych rozwaa.

zporzdzenia,

)~mi,

dyrektywy i decyzje s obowizujcymi aktami

publikowanymi w serii L (Iegislation) Dziennika Urzdowego

.red'nio~ W~wszys:kich pastwach czonkowskich. Mog by ad-

"'.

Wsplnot Europejskich (fficialJournaJ ofthe European .Co~munities)

lenie rodzaju aktu prawn~go przez ustawodawc me J~st, w ra
pliwoci, wice (por. art. 173 II TWE w pol. SP. 16 I 17/?2,
/-igumes, zb. 1962, str. 961 (977 i nast.)). przyp~:zdl~owame a
wnego do jednej z trzech wicych kategoru akto,:" praw . .
dyrektyw, decyzji lub rozporzdze) odbywa Si czme na po
dwch kryteriw:
.
. '
$
kryterium adresata: pastwa czonkowskl.e (dy~ektyw~); adr,
adresaci indywidualni (decyzja); adresat zbiorowy. okreslany w
abstrakcyjny (rozporzdzenie);..
" .
.:
e kryterium oddziaywania:obOWiZUJe w caloci (rozporz~dze
decyzja);dotyezy konkretnego rezultatu (dyrektywa): posiad
ter riiezobowizujcy,stanowi polityczne wytycz~me celu:
dzenie pogldu (zalecenie albo opinia) (Emmert I Morawie

102-103).'
. '
.,
Kady akt prawa wtrnego musi by wydanyw o~arclU o ~. .
prawn zawart w TWE. Zgodn.ie.z .a~.. 5 TWE "Wspolno.ta d:Ia
mach uprawnie przyznanych Jej mmejszym Trak:atem I cel? i
wyznaczonych", za art. 7 ust. 1 ~E konkretyzule w ostatm~~
i "kada instytucja dziaa w zakresie uprawmen przyznanyc~Je,
szym Traktatem". Traktat ustanawiajcy Wsp~lnot, Europejsk
precyzuje, jaki organ Wsplnoty moze wydac okreslony rodza
wtrnego.
. '
Zgodnie z art. 254 TWE, roz~orz.dze?ia,. dyrektywy ski.e
do wszystkich pastw czonkowskich,Jak rowmez dyrektywy l
wydane w trybie art. 251 musz zosta .?publiko~ane w D
Urzdowym Wsplnot Europejskich w seru L. J~dyme dyre~(,
rowane do poszczeglnych pastw czonkowskich,wszyst~(le ~.
wizujce opinie i zalecenia, jak rwnie pozostae deCYZJe m"
by publikowane w Dzienniku Urzdowy~. Akty ~ra~ne obo.;
od dwudziestego dnia po ich opublikowamu w DZlen~lku Urz
(por. take Regulamin Rady przedr~kowany w.~~rton~s ~I, n.f'1
Emmert i Morawiecki 2000: 104), o Ile data wejscia w zycie me
okrelona w samym akcie.

:,c

Najwikszy wpyw na krajowy system prawny pastw ~zonk

maj rozporzdzenia (regulations) , bdce w praktyce instru

unifikacji prawa. Zgodnie z art, 249 u~t. 2. TWE, ro~p.o~zdzerl

charakter oglny i abstrakcyjny, obOWiZUJ w caloci I s sto

ane zarowno dopanstw czonkowskich,jak rwnie do osb fizycz. prawnych w pastwach czonkowskich. Wszystkie za organy
~zonkowski,ch zobowizane s do przestrzegania i stosowania
rzd:ze, co oznacza zakaz zastpowania rozporzdze przepisami
.krajowego (128/79 Commission v. United Kingdom(1979), ECR 419;
'.19Q7: 25).
","ii rzd:enia s stosowane bezporednio, co oznacza, e s
l~8.<;:,e me tylko dla pastw czonkowskich, jak w przypadku
'IJr~WnOlJ1idzynarodowych,ale rwnie wewntrz pastw czon
ic~.[~ dl.a wszystkich osb, ktrych mog dotyczy. Bezporednie
z:ywa.me rozporzdze oznacza take brak wymogu przyjmowataw "Implementujcych" ani jakiegokolwiek wewntrzpastwo
ktu :ransformacji, jak rwnie ogoszenia zgodnego z przepisami
. krajowego, wymagane jest jedynie, zgodnie z art. 254 ust.
WE, ich opublikowanie w Dzienniku Urzdowym Wsplnot Euroch. .
ansformacja rozporzdze przez pastwa czonkowskie jest nie
bd?a, .ale rwnie,niedopuszczalna. Woska praktyka dosownego
rza~la rozporzdzen przez krajowe ustawy zostaa zakazana przez
~s'<~TrybunaSprawiedliwoci (ETS) w wyroku z dnia 10 padzier
973 r. W sprawie 34173, Variola (zb. 1973, str. 981; za Emmert
wi,ecki 2000: 104). Takie "wczanie" rozporzdze do krajowych
kow prawnych mogoby wprowadza w bd co do wsplnotowet~lq~ru. da~ej normy, a w konsekwencji prowadzioby do tego, e
\ obowizki zawarte w normach krajowych nie miayby pierwsze
osowania przysugujcego normom wsplnotowym: Zagrozioby
wycznej kompetencji Trybunau w zakresie interpretacji prawa
otowego.

zalenoci o~ ~rzekadu

art, 249 TWE{ang. a regulation shaJJ havegeneral apstosowane" (Dokumenty Wsplnot Europejskich,
Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydlo-Tefelska, Lublin 1994, s. 149; tak te wersja
owana na stronach UKIE) albo "bezporednio wykonywane" (por. Z. M. Doliwa,19~3: ~47); ~ersja niemiecka mwi o bezporednim obowizywaniu rozporz
alllescl.soscl w przekadzie wskazuje J. Galster (1998:9 i nast.). Niestety skona,\VersJa Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk nie jest obecnie dojzyku polskim na oficjalnej stronie UE w bazie Eur-Iex.
.

>,rozporzdzenIe J.est .. bezporednio

.>.:;\
;;,1

l,

Rozporzdzenia staj si automatycznie prawem krajowym;

czym moliwe jest kwestionowanie ich wanoci przed sdami kr .
mi, a jedynie Trybuna Sprawiedliwoci moe orzec o uniewa
rozporzdzenia w warunkach okrelonych wart. 230 Traktatu (a
119, 12e176 Olmiihle Hamburg v. HZA Hamburg Walteshof(1977), ECR
273/81 Societe 'Laitiere de Gad v. Forma (1982), ECR 4193; prz
D. Lasok 1997: 26).
Rozporzdzenia si.ustawarni" Wsplnot Europejskich (Ahlt
20), przy czym prawo wsplnotowe nie przewiduje znanego w p
krajowym rozrnienia midzy ustaw a rozporzdzeniem. Mo
wyrni rozporzdzenia o znaczeniu podstawowym dla funkcjo .
nia Wsplnot, ktre wydaje Rada Unii Europejskiej oraz rozporz
o charakterze Wykonawczym (mniejszej wagi), ktre wydaje Ra
oraz Komisja Europejska. Tak wic nawet rozporzdzeniawykon
Komisji Europejskiej w rozumieniu art. 211 pkt 4 TWE zaliczane
rozporzdze w sensie cytowanego powyej art. 249 ust. 2 TWE
1998: 20).
Dyrektywy (directives) jako akty prawne wsplnotowego prawa.
nego s wydawane przez Rad UE lub Komisj Europejsk. W
wiestwie do rozporzdze nie maj odpowiednika w prawie kraj
Niekiedy przyrwnuje si je do tzw. ustaw ramowych (Emmert i Mo
cki 2000: 105), sucych m.in. harmonizacji prawa regulujcego
cjonowanie rynku wewntrznego (por. art. 100 TWE; za Ka
-Wyrzykowska i Synowiec 1996: 56). S one, zgodnie z art. 24
3 TWE, wice dla pastwa czonkowskiego (jako jedynego ad
dyrektywy), do ktrego s skierowane tylko co do zamierzonego' .
Tak wic dyrektywy pozostawiaj wadzom krajowym swobod
boru form i metody osignicia danego celu. Pastwa czonkowsk
bowizane s na podstawie art. 249 ust. 3 TWE oraz art. 10
wydania w okrelonym terminie przepisw krajowych, odpowiadaj
treci dyrektywy. Jest to tzw. dwustopniowy proces stanowienia p
(Ahlt 1998: 21). Oczywicie w przypadku bardzo szczegowego'
muowania celu pastwa czonkowskie maj stosunkowo niewiei
decyzyjny, pozostaje im prawo wyboru formy realizacji dyrektywy (
lub rozporzdzenie) oraz zakresu kompetencji wewntrz pastwa
Kolejna istotna rnica midzy rozporzdzeniem a dyrekt:yw,
w tym, e dyrektywa nie moe nakada obowizkw na jednostki;
ona jedynie przyznawa im uprawnienia.

mJ

dyrektywach ustala si zwykle termin, w cigu ktrego pastwa

nkowskie musz przedsi~wzi niezbdne rodki do realizacji celu
ktywy. Po upywie tego terminu Komisja lub pastwo czonkowskie
e wszcz postpowanie. w trybie nadzoru odpowiednio na' podje art. 226 lub 227 TWE (por. Emmert i Morawieclei 2000: 106,
187).
'
,'. o prawidowej i cakowitej realizacji dyrektywy wadze pastwowe
.sdy powinny dokonywa wykadni przepisw krajowych w wietle
jdyrektywy w sposb wycznie korzystny dla podmiotw indywinych, tj. osb fizycznych i prawnych (Ahlt 1998: 27 i nast.). Zgodnie
iern z art. 1D TWE i art. 249 ust. 3 TWE pastwa czonkowskie i ich
obowizane s do takiego' interpretowania prawa krajowego, aby
n cel dyrektywy, nawet bez jej realizacji (por. ETS-O 1994,
S-Faccini Dori; za Ahlt 1998: 27).
ecyzje (decisions), zgodnie z art. 249 ust. 4 TWE, reguluj indywie przypadki, obowizujc tych, do ktrych s skierowane, a 'wic
no osoby fizyczne i prawne (decyzje wydawane przez Komisj
ejsk), jak i pastwa czonkowskie (wydawane przez Rad UE). Tym
m - w przeciwiestwie do rozporzdze i dyrektyw - decyzje nie
lnymi i abstrakcyjnymi aktami dla nieokrelonej liczby przypadkw,
tanowi. konkretne, indywidualne regulacje. Przykadowo decyzj
powoany zosta Sd Pierwszej Instancji (Decyzja 88/591, Dz.U.
,.25.11.1988, POD01-DOD8).

, dy adresatami w sferze wewntrzpastwowej s osoby fizyczne lub

!d
.
.
e, ecyzjernozna porwna do krajowych decyzji. administracyj. Przykadem moe by decyzja Komisji Europejskiej o wydaniu ponia na fuzj przedsibiorstw, dorczana wnioskodawcy/-om i pubana w Dzienniku Urzdowym Wsplnot. Natomiast decyzje skierol do pastw czonkowskich wykazuj cechy zblione do dyrektyw,
. wa wymagaj zwykle transformacji do prawa wewntrznego.
ecyzje, podobnie jak rozporzdzenia, obowizuj bezporednio
,stwach czonkowskich i mog swoim adresatom przyznawa uprawa (np. w postaci zwolnie od pewnych wiadcze) i nakada na
bowizki i sankcje bez porednictwa krajowych parlamentw i rz
,Zasadniczo decyzje od rozporzdze rni przede wszystkim inuaIizacja adresatw. Zwykle decyzja okrela swoich adresatw
nie, a je] dorczenie zaley od liczby adresatw. Jeeli decyzja jest
wana do wikszej grupy (np. wszystkich uczestnikw kartelu), mo-

na zrezygnowa zjej indywidualnego dostarczenia. Wchodzi ona wi

wraz z opublikowaniem w Dzienniku Urzdowym Wsplnot. Jee"
rwna decyzj z dyrektyw, to - w odrnieniu, od tej ostatniej - de
wie adresata
caoci, a nie tylko w odniesieniu do celu.
Na podstawie Traktatu Amsterdamskiego podpisanego 2 pa
nika 1997 r. (TWE) wprowadzono dwa nowe rodzaje aktw ws
rewego prawa wtrnego, ktre mog by przyjmowane przez Ra
w obszarze spraw wewntrznych i wymiaru sprawiedliwoci (1lI
"decyzje ramowe" i "decyzje w sprawach pozostaych" (Emrnert i
wiecki 2000: 531-532, 570).
Decyzje ramowe, ktrych skutki prawne oraz procedury wdr
s podobne do dyrektywy wydawanej na podstawie art. 249 ust.
, (wice co do celu, swoboda wyboru form i metod impleme
suy maj stopniowej' harmonizacji niektrych przepisw z z
prawa wewntrznego i wymiaru sprawiedliwoci. Decyzje w pozos
sprawach powinny suy wszystkim innym dziaaniom urzeczywis
cym cele 1lI Filaru, nie mog jednak implikowa zbliania prze
prawa. Do przyjmowania rodkw wykonawczych do decyzji ram
i decyzji w sprawach pozostaych upowaniona zostaa Rada Min
UE. Jednake akty prawne 1lI Filaru nie s skuteczne bezpored
oznacza, e osoby fizyczne i prawne nie mog na ich podsta
chodzi swoich praw (por. art. K. q II pkt b i c TUE; za Emmert i Mo
cki 2000: 570).
Zalecenia (recommendations) umoliwiaj instytucjom Wsplrr
raanie stanowiska w' okrelonych kwestiach i postulowanie pe
dziaa, przy czym nie s one aktami wicymi. Tak wic wobec'
adresatw (tj. organw Wsplnoty, pastw czonkowskich lub
i stron trzecich nie ustanawiaj adnych praw i obowizkw. Mi
mog one odnosi skutek prawny w szczeglnoci, jeeli pastwo
kowskie ksztatuje prawo krajowe zgodnie z jakim zaleceniem, s '
ono podstaw do interpretacji prawa krajowego (ETS 1989,4407;
1998: 22). Zalecenia maj raczejznaczenie polityczne i moralne, a
to nie podlegaj procesowi legislacyjnemu, w przeciwiestwie do
niej opisanych form wsplnotowych aktw prawnych (Ka:
-Wyrzykowska i Synowiec 1996:' 57). Autorem zalece jest naje
Komisja Europejska.
.
Trybuna Sprawiedliw'oci wzmocni w drodze orzecznictwa
nie tej kategorii aktw prawnych, wskazujc j jako formalny inst

zypadkach, gdy Rada i Komisja nie mog uyinnych narzdzi w prodecyzyjnym, a istnieje konieczno podjcia pewnych dziaa
ecka-Wyrzykowska i Synowiec 1996: 57~.
Opinie (opinions) , podobnie jak zalecenia, nie s wice dla adw, czyli organw Wsplnoty lub pastw czonkowskich, jednak
one wywiera skutki prawne. Na przykad, w myl art. 226 ust.
E, przed wniesieniem przez Komisj Europejsk skargi o naruszenie
przez pastwo czonkowskie, musi ona, wyda opini z uzasad.ern, zawierajc przedstawienie spornych okolicznoci sprawy,
,dalszej kolejnoci ocen prawn, a wic wskazanie' norm prawa
lnotowego, ktre zdaniem Komisji zostay naruszone przez pa
(czonkowskie. W zakoczeniu opinii Komisja wzywa pastwo do
stania naruszania prawa wsplnotowego i wyznacza ostateczny

n.
pinie, podobnie jak zalecenia Komisji, nie wymagaj specjalnego
nienia, na mocy art. 211 pkt 2 TWE. Zgodnie z tym artykuem,
ja moe wydawa zalecenia i opinie nie tylko w przypadkach przeanych Traktatem, ale zawsze gdy uwaa to za konieczne, natomiast
oe je wydawa tylko na podstawie art. 308 TWE, chyba e przezeglny przewiduje inne penomocnictwo (np. art. 43 ust. 2 TWE;
It '1998: 23).
dnak opinie maj zastosowanie przede wszystkim W relacjach midzy
ami Wsplnot, tj. w procesie podejmowania decyzji (Kaweckakowska.i Synowiec 1996: 57). Wwczas zarwno Komisja, Parlament
[ski, Komitet Ekonomiczno-Spoeczny, jak i Komitet Regionw maj
lub obowizek wyraenia opinii, ktrej brak moe spowodowa
lonych przypadkach naruszenie procedury decyzyjnej.
zostaych aktw prawnych, niewymienionych wart. 249 TWE,
ych dziaa lub porozumie pastw czonkowskich", nie uwaa
/ prawo wtrne z dwch powodw. Po pierwsze, akty te nie s
lane przez organy wsplnotowe, nawet jeeli Rada realizuje takie
mienia; dotyczy to np. wsppracy pastw czonkowskich w obwymiaru sprawiedliwoci i spraw wewntrznych (art. K3 TUE).Po
" nie opieraj si one na upowanieniach zawartych w prawie
"

to w

szczeglnoci uzupeniajce

umowy zawierane na podstawie art. 293 TWE,

'e np. Europejskiego porozumienia na temat waciwoci sdowej i egzekwowania wyrokw

w sprawach cywilnych i handlowych.

l ..

pierwotnym; jednak pastwa czonkowskie jako samodzielne pod

prawa midzynrodowego mog dziaa w tym obszarze rwnie'
.'
umocowania w prawie pierwotnym.
Oprcz wymienionych aktw wsplnotowego prawa wtrnego
rnia si te inne akty nienazwane (sui generis). Nosz one rne na
np. uchway, rezolucje, deklaracje, wyjanienia, ko~unikaty, spraw
nia zawiadomienia; memoranda, programy, plany itd. Ich status pr.
nie' jest jednolity.' Wraz z, zaleceniami i opini.ami zaliczane. s. d?'.
mikkiego prawa wsplnotowego (soft law), tj. do prawa mewlz
formalnie, ale majcego znaczenie praktyczne (Barcz 2006: 193). "
Poniej w tablicy 6.2. przedstawiono nazewnictwo najwaniej"
rodzajw aktw prawa wtrnego, w tym nalecych do tzw. rnik
prawa wsplnotowego.
Tablica 6.2. Akty prawa wtrnego oraz "mikkie prawo wsplnotowe"

Podsumowujc rozwaania na temat prawa wsplnotowego, naley

reli, i jego specyfik jest wystpowanie bogatego katalogu rde

a wtrnego, a take innych aktw - generalnych i indywidualnych
adajcych si na wsplnotowy porzdek prawny, Prawo wtrne
odne) jest skuteczne w krajowych porzdkach prawnych, za pod'owym rdem tej skutecznoci jest wsplnotowe prawo pierwotne,
szczeglnoci postanowienia traktatw zaoycielskich.
Istot wsplnotowego porzdku prawnego oraz jego odniesienia do
a stanowionego przez organy krajowe oglnie okreli mona
sb nastpujcy (piontek 1995: 91-:-92; Garlicki 1999: 117):
bno prawa wsplnotowego jko samoistnego porzdku prawo, odrbnego zarwno od prawa midzynarodowego, jak i od,

.wa krajowego;

,lWszestwo norm prawa wsplnotowego wobec krajowego po rzd

'prawnego, niezalenie od zasady lex pasterier derogat legi priori
owizek egzekwowania tej zasady naley do sdw krajowych);
,nolite obowizywanie norm prawa wsplnotowego we wszystkich

decyzja

Decision

decislon

dyrektywa

Directive

directive

stwach czonkowskich;

deklaracja

Statement

dedaration

zporednie stosowanie norm prawa wsplnotowego przez organy

opinia

Opinion

avis

program dziaania

Action Programme

programme d'action'

protok

Protocole

protocole

rozporzdzenie

Regulation

reglernent

rezolucja

Resolution

resolution

konkluzje
(Rady Europejskiej)
wnioski - w innych
przypadkach

Conclusions

conclusions

wsplne dziaanie

Joint Action

action commune

komunikat

Communication

zalecenie

Recommendation

recommandation

rdo: Wskazwki dla tfumaezy aktw prawa Unii Europejskiej, wyd. III popr. Warszawa:

s.10-11.

.
[owe, w szczeglnoci przez sdy;
poredni skutek norm prawa wsplnotowego, awic zdolno tych
rm do tworzenia praw, obowizkw i roszcze jednostki;
czno wykadni Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci (ETS)
ustalaniu znaczenia norm .prawa wsplnotowego, z czego wynika
pwizek wystpowania sdw krajowych do Trybunau o wydawanie
ecze wstpnych.

rzytoczone zasady stanowi podstaw prawa wsplnotowego i choczsto nie maj podstawy prawnej w traktatach zaoycielskich
Inot Europejskich ani w jakimkolwiek przepisie stanowionego prawa
lnotowego (Mik 1998b: 12-39), s wynikiem dziaalnoci orzecz. Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci.
prawem wsplnotowym cile czy si pojcie acquis communau,ktre obejmuje zarwno dorobek legislacyjny Wsplnot, jak i cae
' nictwo Trybunau Sprawiedliwoci. Acquis communautaire musi zorzyjty w caoci przez kade pastwo przystpujce do Wsplnot
ejskich (szerzej nt. implementacji prawa wtrnego w polskim pou prawnym por. jopek-Bosiacka 2001b). Nie tumaczymy tego terna jzyk polski, tak te uczyniono w angielskim tekcie Traktatu

'!'!!

z Maastricht (Traktatu o Unii Europejskiej z 1992 r. - por. np. a

43 wersji skonsolidowanej). Artyku 2 TUE brzmi nastpujco:

6.3.

Najwaniejsze instytucje UE i WE (w tumaczeniu na jzyki robocze Unii)

European Economie
Community

Cornrnunaute
econornique
europeenne

European Coal and

5teel Community

Europaische
Gemeinschaft
fur Kohle und 5tahl

Cornmunaute
Europeenne du
charbon et de I'acier

European Atomie

Eriergy Community

Europaische Atomgemeinschaft

Cornrnunaute
europeenne de
l'energie atomique

European
Parliament

Europaisches
Parlament

Parlament
europeen

The Union shall set itself the following objectives:

( ... )

_ to maintain in fuli the acquis

communautaire (wyrnienie':"

A.J.S.l.

on it with a view to (...).

powodem pozostawienia bez tumaczenia acquis communau

fakt, i termin ten jest bardzo pojemny: moe oznacza dorobek,
Wsplnot, ducha Wsplnot, idee integracji europejskiej, polityk
notow. orzecznictwo itd. (por. take Wojciechowski 1995: 4; Bar
182). Najczciej termin ten oznacza "dorobek wsplnotowy'
2006: 182).
.
Struktura instytucjonalna Unii Europejskiej opiera si na inst
Wsplnot Europejskich wymienianych wart. 7 TWE:
.'

Parlament Europejski,
Rada,
Komisja,

Trybuna Sprawiedliwoci,

e
e

Trybuna Obrachunkowy (por. take art. 249 i nast. TWE)"

Na podstawie Traktatu z Nicei instytucje UE zostay poszerzon

Pierwszej Instancji. Osobne przepisy TWE stanowi podstaw d
Europejskiego .Banku Centralnego (art. 8) oraz Europejskiego B
westycyjnego (art. 9) (Barcz 2006: 153). Oprcz tego do najistot
organw pomocniczych instytucji wsplnotowych naley zaliczy'
Ekonomiczno-Spoecznyoraz Komitet Regionw.
Na ssiedniej stronie przedstawiono najczciej przywo
stytucje wsplnotowe (zob. tablica 6.3. na s. 189-190).
Na poziomie jzykowym i tekstowym Wskazwki UKl
www1.ukie.gov;pIlHLP/files.nsfl) oraz Wskazwki OPOCE (Urzdu
nych Pub li ka cj'i Wsplnot Europejskich), Luksemburg 2002 '(ci
na stronie: http://europa.eu.intlcomm/dgs/translation/workin
freelance/guide/polish/interinstitutionaLstyle_guide_pl.doc) do
tumaczom cennego materiau, jak tumaczy poszczeglne
przypisy, odesania, daty, liczby i wiele innych.

Pi!'II!9\'II

ejska
nota
Atomowej

Europalschen
Wi rtschaftsgernelnschaft

Court of justice

. Geriehtshof

Cour de justice

Court ofFirst
Instance

Gerieht erster
Instanz

Tribunal de prerniere instance

Council of the
European Union

Rat der Furopalschen Union

Conseil de l'Union
europeenne

Committee of
Permanent
Representatives

Ausschuss der
standlgen Vertreter

Cornlte des

Court of Auditors

Europaischer
Rechnungshof

Cour des comptes

European Central
Bank

Europaische
Zentralbank

Banque centrale
europeenne

European Investment Bank

Europaische
Irivestiti onsban k

Banque
europeenne
d'investissement

European Bank of
Reconstruction and
Development

Europaische Bank
fur Wiederaufbau
uhd Entwicklung

Banque
Europeenne pour la
Reconstruction et le
Developpement

representants
permanents

mi

cd. tablicy 6.3.

Podstawowa struktura aktw normatywnych

Economic and
Social Committee

Wirtschafts- und
SozialausschuB

Komitet
Regionw

Committee of the
Regions

AusschuB
der Regionen

Komisja
Europejska

European
Commission

Europaische
Kommission

Europejski
Rzecznik Praw
Obywatelskich

European
Ombudsman

BGrgerbeauftragter

Rada Wsplnot
Europejskich

Council of the Euro- Rat der Europaipean Cornmunities schen Gemeinschaften

Rada Europejska"

European Council

Komitet
Ekonomiczno-Spoeczny

Artykuy

Tytuy (I. II)

Litery (A. B)
Punkty (1. 2)
Tabele
Wykresy
Rysunki

Umocowanie

Akapity

Komitet Doradczy Advisory

ds ..,.
Committee on ...

Europaische Rat
Beratender
AusschuB fur ...

Cornite

pour...

(wielk liter)

Litery
a). b) .
O. ii) .

* Nie naley

myli Rady Europejskiej (w skadzie szefw pastw i :zdw pastw

UE) i Rady Unii Europejskiej (zoona z ministrw pastw czonk~wskl~h UE) z Rad ~uro
of Europe). ktra jest odrbn organizacj midzynarodow. ruezwizan formalnie z,
pejsk.

Dalej przedstawimy najistotniejsze elementy wskazwek r

n y c h . "
Wypada zacz od struktury. wsplnotowych aktw ,W
o czym bya ju czciowo mowa w rozdziale 5. Wskazw;
prezentuj ciekawy schemat ilustrujcy podstawowe ele~enty a ,
nego oraz relacje tekstowo-przestrzenne zachodzce midzy po,;
nymi elementami (zob. tablica 6.4.).
.
Umocowanie oznacza cz po tytule suc do podania
prawnych aktu, zoon ze zda zaczynajcych si od whereas;'
glne wiersze umocowania kocz si przecinkiem.

. (kalka z francuskiego motifs) wprowadzane s zwrotem "a

jc na uwadze, co nastpuje". Kady motyw zaczyna si du
oriczy kropk.

u, wedug

wskazwek UKIE, zawiera zwykle nastpujce elea) rodzaj aktu prawnego (np. rozporzdzenie, dyrektywa);
rzypadku rozporzdze - skrt Wsplnoty wydajcej akt (w
~, np. WE, EWG); c) numer dokumentu; d) nazwa instytucji wy_
dokument (AUTOR w nomenklaturze Wskazwek OPOCE);
rzyjcia aktu prawnego; f) temat. Oto przykad ze Wskazwek

DIRECTIVE 98/4/EC OF THE EUROPEAN PARLlAMENT AND OF THE CO

.
of 16 February 1998
dl
D: ctive 93/38/EEC coordinating the procurement procedu
amen mg Ire
. . .;
ting in the water energy transport and telecomrnuntcations
..
enttties opera I
. "

DIRECTIVE 98/4/CE DU PARLEMENT EUROPEEN ET DU CONSEIV

du 16 fevrier 1998
modifiant la direetive 93/38/CEE portant coordination des. procedur
assation des marches dans les seeteurs de l'eau, de l'energle, des tra.
p
. t'ions
.
et des telecommunIca

DYREKTYWA 98/4/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO IRA'

(
z dnia 16 lutego 1998 r.
zmieniajca dyrektyw 93/38/EWGw sprawie koordynacji pro ...
udzielania zamwie przez podmioty dziaajce w sekt~rac~ gos
wodnej, energetyki, transportu I telekomumkaCjI

OUNCIL

OF THE

EUROPEAN

regardto the Treaty establishing

uwzgldniajc

pean Community.

Wsplnot Europejsk.

regard to the ACP-EC Partnership

ent signed in Cotonou on 23 june

rozporzdzenie Rady (EWG) nr. ../88 z dnia...... 1988 r: ~ sprawie ....

regleinent(CEE) no ..../88 du Conseil. du ... 1988; relatif a......
Council Regulation (EEe) No ..../88 oL. 1988 on........

Preambua ma zwykle nastpujc posta (wersjaparalelnej

tywy z bazy Eur-lex):

Traktat

ustanawiajcy

.and in particular, Article 96

uwzgldniajc Umow o partnerstwie

AKP-WE podpisan w Kotonu dnia 23
czerwca 2000 r.. w szczeglnoci jej

f,

art. 96.

. regard to the Internal Agreement

uwzgldniajc

ures to be taken and procedures

[lowed for the implementation of
.-EC Partnership Agreement and in

w sprawie przyjcia rodkw i stosowania

procedur w celu wykonania 'Umowy o partnerstwie AKP-WE. w szczeglnoci jej

lar Article 3 thereof,

art, 3,

; regard to the proposal from the

uwzgldniajc

lon.

(przy czym zawsze naley sprawdzi obowizu~c polsk w.e ;

stronie http://wwW2.ukie.gov.pVdtc.nsf albo ;,bazle Eur-Iex, zarum
dzielnie bdziemy si starali przetumaczyc dany akt prawny alb
poszczeglne elementy).
. ' . .
Nie jest to jednak typowy przykad t~maczen:a tytuu. bow~e
tury wskazwek OPOCE moemy wywmoskowac, ze nazw ms
ktra wydaa akt prawny, zwykle umie~zczamy. pr~e? numret
(chyba e mamy do czynienia z kilkoma instytucjanu, Jak w przy
UKlE):
Przykad (OPOCE):

RADA UNII EUROPEJSKIEJ.

Umow.

wewntrzn

wniosek Komisji. a take

majc na uwadze, co nastpuje:

s:
essential elements referred to in
of the Cotonou Agreement have
lated.
IDED AS FOLLOWS:
OPTED THE FOLLOWING
ECTIVE:

(1) Naruszono elementy zasadnicze Umookrelone w jej art. 9.

wy z Kotonu
(... )

STANOWI CO NASTPUJE:
. /PRZYjMUjE NINIEJSZ DYREKTYW:

odnie ze Wskazwkami UKlE (2002: 7), w podstawie prawnej pre.dokurnentu odpowiednikiem sformuowa ang. having regard to
jest imiesw "uwzgldniajc". Na kocu wylicze dodaje si
dej wersji wyraenie "a take majc na uwadze, co nastpuje:"
one dwukropkiem, ktre zapowiada waciw tre preambuy.
nastpujce po dwukropku rozpoczynaj si maymi literami i ode s od siebie rednikami, za wystpujce na pocztku tych zda
kie whereas i francuskie eonsiarant que s opuszczane.
"s to wszystkie uwagi dotyczce ksztatu jzykowego i formalnego
y, ale Wskazwki.UKIE bardzo szczegowo reguluj m.in zasady
kcji, uycie maych i wielkich liter oraz proponuj konkretne roza translatorskie w zakresie terminologii, frazeologii czy skadni,
.zajc tym samym wybory tumacza do niezbdnego minimum.

e wyraenia (Wskazwki UKIE 2002: 13-17)

Wskazwki UKIE (2002: 8) okrelaj te w jaki sposh

tumaczy poszczeglne czci aktu normatywnego {zob. tablit
przy czym celem autorw Wskazwek byo maksymalne zblienf
zakresie do systematyzacji przepisw aktu normatywnego
w polskiej kulturze prawnej, o czym bya ju mowa we wczeni

rozdziaach.

Tablica 6.5.

Podzia czci

cz

tytu
rozdzia

sekcja
artyku
ustp

akapit-e
punkt
litera; punkt
tiret***
zacz l1 i k****

. dodatek

This Regulation shall enter into

force on...

. . .. stosuje

Article... shall apply from ...

si

od...

od ...

normatywnej aktu prawnego

Preamble
Part
Title
Chapter
Section
Artide
Paragraph*
Subparagraph
Subparagraph

preambua

ze rozporzdzenie wchodzi
e z dniem;..

Indent
Annex
Appendix

preambule
part
titre
chapitre
section
article
paragraphe/polnt/allnea
alinea

alinea/polnt/sousparagrap
point
tiret
annexe
appendice

* Ang. paragraph 2 oznacza ..ustp 2" (w prawie pierwotnym penym wyrazem, w prawie
- w skrcie: .ust. 2", za second paragraph to ..drugi akapit".
** Akapit moe si mieci w dowolnej z wymienionych czci; tu: druga w kolejnoci cz
Odniesienie w tekcie: "akapit pierwszy" (OPOCE 2002: 13).
*** Odniesienie w tekcie: "tiret pierwsze" (OPOCE 2002: 13).
"
**** Jeeli jest tylko jeden zacznik w dokumencie, to piszemy wielk liter (OPOCE 200'

Podsumowujc kwesti odesa i przywoa przepisw prawa,:

Article 1 (2) tumaczymy jako art, 1 ust. 2, ale

Artide 1 second paragraph jako art. 1 akapit drugi, za
Artide 1 (2) second paragraph jako art. 1. ust. 2 akapit drugi.
Z ciekawszych, mniej technicznych wskazwek, mona przyt
przykady staych zwrotw dotyczcychwejcia w ycie aktw pra
wprowadzania zmian i uchylania przepisw.

with effect from ...

~si skuteczna od...

shall take effect on ...

shall enter into force

. iec okresu

obowizywania

,tosowana do dnia wejcia w

... , ale najpniej do ...

applicable until the entry into

force of.. .. but at the latest until...

shall expire on ...

.moc... (z dniem)
. taje

by

niej

shallbe repealed on ...

stosowana z dniem

do ...

shall cease to be applicable on...

by... at the latest/by...

-;.';

rowadzanie zmian
9zporzdzeniu

wprowadza

si

pujce zmiany:

art, 3 ust. 1

skrela si

wyrazy

"
art.4 ust. 2 akapit pierwszy
.muje brzmienie: "
"
zporzdzenu (decyzji itp.)
'owadza si zmiany, zgodnie
tpujcymi artykuami [zgodnie
iejszym rozporzdzeniem].

Regulation ... is hereby amended as

follows:
(1) In Article 3 (1), the terrns " ...... " shall
be deleted
(2) In Article 4 (2), the first subparagraph
shall be replaced by the following: " ...... "
Regulation (Decision, etc.) ... shall be
amended in.accordance with the
following Articles [in accordance with this
Regulation].

lenie/uchylenie/utrata

e zastpienie

Art. 3 rozporzdzenia... otrzymuje

brzmienie:
"Artyku 3 ... "
w art. 3 ust. 1 rozporzdzenia... cz
zdania wprowadzajcego... otrzymuje
brzmienie:
wart. 3 ust. 1 rozporzdzenia ...
akapit drugi otrzymuje brzmienie:

Article 3 of Regulation ... shall be r

by the following:
"ArticIe 3..':
in Article 3 (l) of Regulation .... t
of the introductory phrase shall b
.rcplaced by the following:

w ... wyrazy"... " zastpuje si

wyrazami " "
w ... wyraz " " zastpuje si
wyrazem " "
w ... dat ... zastpuje si dat. ..

in Article 3 (1) of Regulation .... tf

second subparagraphshall be repl
by the following:
in.... the phrase "..." shall be
the following: "..."

repla

in.... the word [term] "..." shall b

replaced by .the following: "..."
in.... the date ... shall be replaced

oL.
zacznik III do, rozpordzenia ..
zastpuje si

tekstem znajdujcym
si w zaczniku do niniejszego

Annex III ofthe Regulation ... shall

replaced bythe text appearing in
Annex to this Regulation.

rozporzdzenia.

. 3 rozporzdzenia...
El zdanie.
orzdzenie...

mocy

'skrela si

traci moc.

Regulation

ia
si art. 3.
-v :

jszy

otrzymuje
a w ust. 1 dodaje
w brzmieniu:

shall be repealed.

Article 3 shall be repealed.

zacznik

zenie I.

The second sentence of Article 3 of

Regulatibn shall be deleted.

si

na lit. F) otrzymuje oznaczenie

).

The Annex shall become Annex I and the

following point shall be added to
paragraph l:
The former subparagraph (f) shall
become (g).

powyszego zestawienia wynika, e polskim odpowiednikiem aniego shall, oznaczajcego nakazowo przepisw prawa, jest tryb
[mujcy czasu teraniejszego. W dyrektywach wyjtkowo - ze wzgl
a ich specyficzny charakter zobowizujcy pastwa czonkowskie
o podjcia okrelonych dziaa w przyszoci - mona stosowa,
ug Wskazwek UKIE (2002: 8) i w zalenoci od kontekstu, czas
szy.

.. dodanie*
W rozporzdzeniu ... dodaje si art,
10a w brzmieniu:
"Artyku 1Oa
." .
Wart. 25 rozporzdzenia dodaje si.
ust. 3 w brzmieniu: ,,3
"

The following Article shall be inse .

Regulation ...
"ArticIe l Oa
..
The following paragraph shall be a
to Article 25 of Regulation ....
"3 .......

Wart. 25 ust. 2 dodaje si nastpujcy The following subparagraph shall

added to Article 25 (2): ...
akapit: ...
do niniejszego The certificate annexed to this
Regulation shall be added as Annex.
rozporzdzenia dodaje si jako
zacznik ....
wiadectwo zaczone

Po polsku nie ma rnicy midzy umiejscowieniem nowego artykuu w rodku i na kocu

vs. insert).

Przepisy kocowe w aktach wsplnotowych, podobnie jak we wszystaktach normatywnych, maj standardow posta, ktr przytoczymy
.ej, za Wskazwkami OPOCE (2002: 19-20) i rozporzdzeniem werznym Rady (decyzja 2002/682/WE, Euratom) opublikowanym
kienniku Urzdowym L 230 28 sierpnia 2002 r.
.
W zalenoci od rodzaju aktu prawnego zmienia si adresat, o czym
mowa wczeniej. Std okrelenie adresata znajduje si w aktach
tatnim artykule i ma nastpujc posta:
.
dyrektywach:
iniejsza dyrektywa jest skierowana do Pastw Czonkowskich".
decyzjach skierowanych do wszystkich pastw czonkowskich:
Niniejsza decyzja jest skierowana do Pastw Czonkowskich."
decyzjach skierowanych do niektrych pastw czonkowskich:
iniejsza decyzja jest skierowana do [Krlestwa Niderlandw]" (pena
azwa pastwa).

,rozporzdzeniach:

"Niniejsze rozporzdzenie wie w caoci i jest bezporednio

wane we wszystkich Pastwach Czonkowskich".
albo
"Niniejsze rozporzdzenie wie w caoci i jest bezporednio
wane we wszystkich Pastwach Czonkowskich, zgodnie z Traki
ustanawiajcym Wsplnot Europejsk, w przypadku gdy dany a'
jest stosowany we wszystkich Pastwach Czonk,?wskich"..
We wszystkich aktach prawnych zapis dotyczcy miejsca i da
nastpujcy:
,
"Sporzdzono w Luksemburgu, dnia 5 lipca 2002 r." (miesic
sownie; jest to data przyjcia aktu).
Wyjtkiem s umowy, w ktrych rok pisze si sownie:
"Sporzdzono w Brukseli, dnia 6 sierpnia dwa tysice drugiego
Podpisy wygldaj nastpujco:
lIJ w aktach prawnych:
W imieniu Parlamentu
Europejskiego
Przewodn iczca

W imieniu Rady

W imieniu Ko
Mieszanego

Przewodniczcy

W imieniu Komisji
Czonek

Komisji

Wiceprzewod

w umowach:
W imieniu Rady
(podpis)

.' skazwki OPOCE i UKIE reguluj te bardzo szczegowe kwestie

J.zcezapisu liczb (np. odstp pomidzy cyfr a symbolem procentu
p), pisowni dat, uycia maej i wielkiej litery w nazwach, instytucji,
nw i aktw prawnych. Naley na przykad pamita, aby pastwa
',. ko~sl<ie w tekcie byy wymieniane alfabetycznie, z uwzgldni
" pisowni ich jzyka rdowego, Jednak gdy wymieniamy jednonie pastwa czonkowskie i pastwa nienalece do UE, stosujemy
i porzdek alfabetyczny (OPOCE 2002: 40, 42). Kolejno wyrniea jzykw jest alfabetyczna - inna w kadym jzyku Unii (OPOCE
: 49). Jednak w przypadku, gdy umowa zostaje spisana rwnie
'yku kraju trzeciego, jzyki Wsplnoty, ze wzgldw protokolarwymieniane s przed tym jzykiem, np. "Niniejsza umowa zostaa
,dzona w jzyku angielskim, francuskim, niemieckim, woskim
skim."
powyszego podsumowania wida, e Wskazwki maj na celu
ymalne ujednolicenie rnych rodzajw tekstw, zwaszcza ich war;formalnej, ocierajc si wrcz o kazuistyk. Tumaczowi nie pozoa si wic zbyt wiele swobody w tworzeniu tekstu tumaczenia,
'iwnie - ma on za zadanie powielanie wskazanych wzorw w maalnie szerokim zakresie, przynajmniej w odniesieniu do elementw
ardowych. Zreszt Wskazwki UKIE zamieszczaj nawet wzory maruktur poszczeglnych aktw prawnych, czego nie.stosuje si w tak
kim zakresie w adnych innych zasadach techniki prawodawczej
e w innych wskazwkach redakcyjnych (zob. tablica 6.6.) .
ca 6.6. Wzr rozporzdzenia w wersji polskiej i angielskiej

W imieniu Wsplnot Europ

(podpis)

Ciekawym problemem terminologicznym, rozstrzygnitym

Wskazwki (UKIE 2002: 9; OPOCE 2002: 22), jest wybr midzy "z
nikiem"i "aneksem". Angielski Annex i francuski annexe tumaczy si
"zacznik", gdy dokument ten jest publikowany jednoczenie z
mentern gwnym oraz jest cile z nim zwizany (zazwyczaj z
pewne ucilenia natury technicznej, ktre ze wzgldu na przejrzy
tekstu nie s umieszczane w czci normatywnej aktu prawnego)!
miny te tumaczy si jako "aneks", gdy jest to dokument zmieni.
postanowienia porozumienia lub umowy (np. aneks do umowy):

ROZPORZDZENIE

RADY NR ... / ...

z dnia

r.

(dotyczce)

w sprawie

RADA WSPLNOT EUROPEJSKICH

[obecnie Unii Europejskiej].
; uwzgldniajc Traktat .... w szczeglnoci jego art.....

uwzgldniajc.
'uwzgldniajc wniosek Komisji, przedoony po konsultacji z Komitetem
.
Doradczym
:utworzonym na mocy powyszego rozporzdzenia.
~'.'uwzgldniajc projekt rozporzdzenia przedstawiony przez Komisj.
konsultacji z Komisj.

uwzgldniajc opini Parlamentu Europejskiego.

uwzgldniajc opini Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego.

uwzgldniajc opini Komitetu Regionw.

uwzgldniajc opini Trybunau Sprawiedliwoci.

uwzgldniajc opini Komitetu ds. Regulaminu Pracowniczego.

stanowic zgodnie z procedur okrelon wart. 189c Traktatu.

a take majc na uwadze. co nastpuje:

zdania rozpoczte ma liter. po akapicie rednik

PRZYJMUJE NINIEJSZE ROZPORZDZENIE:

Artyku

/;Having regard to the draft Regulation submitted by the Commission.

:;'After consulting the Commission.
Jlaving regard to the Opinion of the European Parliament.
. Having regard to the Opinion of the Economic and Social Committee.
Having regard to the Opinion of the Committee of the Regions.
.'Having regard to the Opinion of the Court of justice,
Having regard to the Opinion of the Staff Regulations Committee.
Acting in accordance with the procedur laid down in Article 189c of the Traty.
Whereas
; .
Whereas
..
HAS ADOPTED THIS REGULATlON:

Artyku ...

Niniejsze rozporzdzenie wchodzi w ycie z dniem ...

Niniejsze rozporzdzenie wchodzi w ycie .... dnia po jego opubliko
(z dniem jego opublikowania) w DziennikuUrzdowym Wsplnot Europej
Niniejsze rozporzdzenie stosuje si od dnia
,. (do
).
.
Niniejsze rozporzdzenie traci moc....
Niniejsze rozporzdzenie wie w caoci i jest bezporednio stosowane
we wszystkich Pastwach Czonkowskich.
Sporzdzono w

dnia

This Regulation shall enter into force on...

" This Regulation shall enter into force on the (
its publication
.ln the Official journal of the European Communities.
It shall apply from

(to

It shall expire on
.
This Regulation shall be binding in
Member States.

). day (following that) of

).

Its entirety and directly applicable in all

W imieniu Rady

Dorie at Brussels,
Przewodniczcy

COUNCIL REGULATlON (... ) No ... / ...

ot...
concerning (on)...
THE COUNClL.OF THE EUROPEAN UNION.
Having regard to the Treaty.... and.in particular Article(s)... thereof.
Having regard to ....
Having regard to the .proposal from the Commission. presented
consultation with
(followingcon~ultationswithin) the Advisory Comrnlttee. as provided for
said Regulation. .
'

For the Council

The President

. rdo: Wskazwki dla tumaczy aktw prawa Unii Europejskiej 2002:,22-23. 3i-32.

iw portalu prawnym UE Eur-lex (http://eur-Iex.europa.eu)monazna

wszelkie akty prawne, take w wersji paralelnej' (widok dwujzyczny

ngual display), co znakomicie uatwia ich porwnywanie. Jako przykad
na przytoczy Rozporzdzenie Komisji nr 440/2006 z 15 marca
6 r. (Dz.U. nr L 080 z 17.03.2006, str. 23):

Commission Regulation (EC)

No 440/2006 of 15 March 2006
establishtng a prohibition of fishingfor
northern prawn in NAFO zone 3L by vessels flying the flag of Poland
THE COMMISSlON OF THE EUROPEAN
COMMUNITIES.
Having regard to the Treaty establishing
the European Community.
Having regard to Regulation (EC) No
2371/2002 of 20 December 2002 on the
conservation and sustainable exploitation
of fisheries resource,sunder the common
fisheries policy [1 I. and in particular,
Artide 26(4) thereof.
Having regard to Council Regulation (EEC)
No 2847/93 of 12 October 1993 estabIishing a control system applicable to common fisheries policy [2]. and in particular
Article 21 (3) thereof
Whereas:
(1) Council Regulation (EC) No 51/2006
of 22 December 2005 fixing for 2006 the
fishing oppor:unities and associated eonditions for certain fish stoeks and groups
of fish stoeks applicable in Community waters and forCommunity vessels. in waters
where catch Iimitations are required [3].
lays down quotas for 2006.

Rozporzdzenie

Komisji (WE)
nr 440/2006 z dnia 15 marca 20
ustanawiajce zakaz pooww"

pnocnej w strefie NAFO 3L pr~

pywajce pod bander Polski

,therefore necessary to prohibit

for that stock and its retention
d. transhipment and landing.
PTED THIS REGULATlON:

Artyku

uwzgldniajc rozporzdzenie!
nr 2371/2002 z dnia 20 grudnia
w sprawie ochrony i zrwnowa
ploatacji zasobw rybowstwa
wsplnej polityki rybowst
w szczeglnoci jego art. 26' ust.

ng quota allocated to the Member

ferred to in the Annex to this
on for the stock referred to therein
shall be deemed to be exhausted
e date set out in that Annex.

a take majc na uwadze. co nast

(1) Rozporzdzenie Rady 0NE) nr ,
z dnia 22 grudnia 2005 r. ustalaj
koci dopuszczalne pooww na 20
ne zwizane z nimi warunki dla ni
zasobw rybnych. stosowane na w
rytorialnych Wsplnoty oraz w od
d6 statkw wsplnotowych na wo
ktrych wymagane s ograniczenia
we [3]. okrela kwoty na rok 2006

(2).Wedug informacji przekazanyc

(2) According to the information received
sji statki pywajce pod bander'
by the Commission. catches of the stock
czonkowskiegookrelonego w Za
referred to inthe Annex to this Regulation '
do niniejszego rozporzdzania lub
by vessels f1ying the flag of or registered
trowane w tym pastwie czonk
in the Member State referred to therein
wyczerpay kwot na poowy
have exhausted the quota allocated for
w nim okrelonego przyznan na
2006.

Kwot poowow przyznan

pastwu

czonkowskiego

na 2006 r.

okrelonemu

w Zaczniku do niniejszego rozporzdze

nia w odniesieniu do zasobu w nim okrelonego uznaje si za wyczerpan z dniem
wymienionym w tym Zaczniku.
Artyku 2

uwzgldniajc rozporzdzenie

Ra
nr 2847/93 z dnia i 2 padziernik
ustanawiajce system kontroli m
stosowanie do wsplnej polity
wstwa [2]. w szczeglnoci jeg
ust. 3.

Wyczerpanie kwoty

Traktat

Wsplnot Europejsk.

PRZYJMUJE NINIEJSZE
ROZPORZDZENIE:

KOMISJA WSPLNOT EUROPEjS"

uwzgldniajc

(3) Naley zatem zakaza pooww tego

rodzaju zasobw oraz jego przechowywania na pokadzie. przeadunku i wyadun
ku.

Zakazy
.for the stock referred to in the
() this Regulation by vesels flyag of or registered in the Memte referred to therein shall be
lted from the date set out in that
)It shall be prohibited to retain
rd. tranship or land such stock
'by those vessels after that date.

gulation shall enter into force

ay following its publication in
ficial journal of the European
gulation shall be binding in its
and directly applicable in all
r States.
t Brussels. 15 March 2006.

Z dniem wymienionym w Zaczniku do

niniejszego rozporzdzenia zakazuje si
pooww zasobu okrelonego w Zacz
niku przez statki pywajce pod bander
lub zarejestrowane w pastwie czon
kowskim w nim okrelonym. Po tej dacie zakazuje si przechowywania na pokadzie. przeadunku lub wyadunku
omawianego zasobu zowionego przez
te statki.
Artyku

Wejcie

ycie

Niniejsze rozporzdzenie wchodzi w y

cie nastpnego dnia po jego opublikowaniu w Dziennku Urzdowym Unii Europejskiej.
Niniejsze rozporzdzenie wie w cao
i jest bezporednio stosowane we
wszystkich Pastwach Czonkowskich.

ci

, Sporzdzono w Brukseli, dnia 15 marca

2006 r.

For the Commission

W imieniu Komisji

jorgen Holmquist

jorgen Holmquist

Director-General for Fisheries

and Maritime Affairs

Dyrektor Generalny ds. Rybole

i Gospodarki Morskiej

[1] Oj L 358. 31.12.2002. p. 59

[1] Dz.U. L 358,31.12.2002. str

[2] Oj L 261. 20.10.1993. p. 1. Regulation as last amended by Regulation

(EC) No 768/2005 (Oj L 128.
21.5.2005. p. 1).

[2] Dz.U. L 261 z 20.10.1993.

Rozporzdzenieostatnio zmienio
porzdzeniem (WE)
nr 768
(Dz.U. L 128 z 21.5.2005, str. 1

[3] Oj L 16. 20.1 :2006. p. 1.

- - - - - - - -, - - ~ -- ANNEX No 102]

[3] Dz.U.,L16 z 20.1.2006. str.

- - - -.- - - - - - - - - - - - ~

----

ZACZNIK Nr 1021

Member State I Poland I

Pastwo czonkowskie Polska I

Stock I PRA/N3LI

Zasb 1PRA/N3LI

Species I Northem prawn

borealis) I

(Pandalus

Gatunek 1Krewetka pnocna (Pa

borealis) 1

Zone.] NAFO 3LI

Strefa I NAFO 3LI

Date 124 February 20061

Data 124 lutego 2006 LI

Jak wida, w stosunku do Wskazwek UKIE i OPOCE, pisownia'

zmianie (obecnie ma liter), co jest z
z polskimi normami ortograficznymi. Wskazwki UKlE i OPOCE
s odpowiednio na wskazwkach wydanych przez Sekretariat Gen
Rady Wsplnot Europejskich Manual ojPrecedents ojActs estab/ished'
the Council oj the European Communities (wyd. HI 1990) oraz Urzd O
nych Publikacji Wsplnot Europejskich lnterinstitutional style
Vade-mecum Jor editors (1997 edition).
W sposb odgrny rozstrzygane s rwnie kwestie terminolot
w celu zachowania spjnego systemu odniesie, Przy dokonywani
kadu naley pamita o zalenoci terminologicznej prawa wt
od prawa pierwotnego, nawet jeeli tumacz uzna, e proponowal
w polskiej wersji traktatu termin mona zastpi lepszym elewiwale
W przypadku wtpliwoci naley, w miar moliwoci, porwna'
wersje jzykowe. Przykadowo w polskim tumaczeniu traktatu T
jawia si "zarzdzanie kryzysami" - crisis management (np. art. 1
2 d. art. J. 7), mimo i bardziej odpowiednim terminem w po
warunkach byoby "zarzdzanie kryzysowe".
stwaczonkowskie" ulega

omocne w tym zakresie s liczne bazy terminologiczne, ktrych

jest upowszechnianie jednolitej terminologii. Departament Tuma
\UKlE opracowa glosariusze tematyczne w czterech jzykach: andm, francuskim, niemieckim i polskim'':
sariusz terminw prawa celnego Wsplnoty (CCC);
isariusz terminw Traktatu o Unii Europejskiej (TUE);
sariusz terminw Ukadu Europejskiego (EA);
sariusz terminw dotyczcych rynku wewntrznego (INT);
sariusz: ekonomia - finanse - pienidz (EKOFIN);
sariusz: polityka regionalna (REG);
sariusz: Raport Okresowy Komisji Europejskiej (RAPORT).
gi na wyczerpanie nakadu powysze glosariusze tematyczne s
ie dostpne w postaci bazy danych: http://www1.ukie.gov.pVdtt.nsf,
la tumaczy tekstw prawa wsplnotowego waniejsze s narzdzia
etowe czy elektroniczne ni tradycyjne sowniki, ktre s praktycz uywane. Dlatego te poniej zamieszczono niektre wane adresy.
internetowych przydatne dla poszukiwa terminologicznych i trans~znych.
.
odstawowe bazy terminologiczne:
ODlCAUTOM: http://www.europa.eu.int/eurodicautom/ - wielojzy
y bank terminw Komisji Europejskiej, zawiera ok. 5,5 miliona hase
.8 dziedzin, niedostpny w "nowych" jzykach Unii; np. polskim;
cnie nieaktuaIizowany, zawarto ma si znale w nowej bazie
dzyinstytucjonalnej wymiany terminologicznej IATE (lnter-Agency
inology Exchange).
,(Terminological lnforrnation System) - wielojzyczny bank terrniRady UE, dostpny w 12 starych jzykach Unii oraz w' jzyku
, skirn, 20 tys. hase, w wersji internetowej nieaktualizowany od
nia 2004 r., zawarto ma si znale w IATE.
RPE - baza Parlamentu Europejskiego, obecnie dostpna jedynie
ranie TRADOS: http://muwLtrados.com/MultiTermWebAccess/ (po.bne haso), zawarto ma si znale w IATE.
.
',- terminologiczne zespoy Rady przygotowuj baz terminologiczeonsolidujc bazy EURODlCAUTOM (Komisja),TIS (Rada), EUTERPE
ament), ktra ma by dostpna w drugiej poowie 2006 r.' dla
: szystkie hasa s dostpne w jzyku angielskim i polskim, niektre ponadto
.francuskim i niemieckim.

jako jedna z najwikszych internet

baz terminologicznych wiata.
Dostpna jest rwnie baza danych dotyczca euroi
http://europa.eu.int!abd/eurojargon/inde''-.en.htm oraz glosarius
czcy integracji europejskiej. oraz instytucji i dziaalnoci UE:,
europa.eu.intlscadplus/glossary/, gdzie pojawiaj si trudne termi
comitology (procedura komitetowa / komitologia, tj. tworzenie
sw wykonawczych przez Komisj Europejsk z udziaem specj
komitetw zoonych z przedstawicieli pastw czonkowskich)
cision (wspdecyzja) czy mainstreaming (uwzgldnianie/wczani
kwestii do ...), jednak ha dodanie jzyka polskiego do wielu dost
baz terminologicznych trzeba bdzie jeszcze poczeka. Naley
godzi si z faktem, e tumaczowi unijnemu czsto przychodzi
si z tumaczeniem nowomowy unijnej, a wic np. terminw
typujlexicurity (marketflexibility+ job security), czyli "elastyczno
pieczestwo zatrudnienia" (por. nt, polskiego euroargonu :
Kosecki 2002: 235-241 czy liberalizmu jzykowego i hybryd jzyk
oraz internacjonalizacji, jzyka w: Markowski 2005: 138, 145, 2
W takich sytuacjach tumacze pracujcy w instytucjach UH
zawsze skorzysta z pomocy terminologw. Jednake terminek
sarni te miewa wtpliwoci.Jak pisze Krzysztof Szczurek (2
w elektronicznym magazynie dla piszcych po polsku "Co brzmi
nie" (http://europa.eu.int!comm/translation/language_aids/polish_e
duy problem stanowi np. tumaczenia nazw europejskich a
funduszy, biur i agend. Na przykad European Refugee Fund to: a
pejski Fundusz na Rzecz Uchodcw (UKIE), b) Europejski F
Uchodcw (Komisja Europejska), c) Europejski Fundusz Uc
(Urzd ds. Repatriacji i Cudzoziemcw). W takiej sytuacji nale
wa si wiarygodnoci rde. W kadym przypadku (nieatwy)
naley do terminologa.
",
Podsumowujc zoony, bo poddany szczeglnym rygorom:
noprawnym, przekad dokumentw wsplnotowych, naley zau '
nastpuje. W ramach Wsplnoty Europejskiej obserwujemy ujedn
typw komunikacji na naszym kontynencie, tzw. "europeizacj
mian nie tylko jako proces jzykowy, ale przede wszystkim sp
i kulturowy. "Europeizacja" jest przejawem globalizacji w sferze
komunikacyjnych, o czym szerzej pisze David Katan (1999). Poj
wskazuje na swego rodzaju napicie w sposobie funkcjonowania'
,

uytkownikw zewntrznych

rym procesom globalizacji przeciwstawiane s procesy regionalizaierunkowane na uwypuklanie tradycyjnej specyfiki kulturowej i j
ej wsplnot komunikacyjnych (lopek-Bosiacka 2002: 161; por. taicie
lization u Robertsona 1995).
wa opozycja globalizacja-regionalizacja sprzyja polaryzacji postaw
cznych, ktra przekada si w oglnej komunikacji jzykowej na
przeciwstawne tendencje: z jednej strony puryzm jzykowy, uto-,
,ajcy czysto jzyka z wiernoci wobec tradycji jzykowej, kuli;wej czy nawet. narodowej, z drugiej za przyzwolenie na proces
acjonalizacji jzyka, zwaszcza na paszczynie leksykalnej (por.
as 1991).
'
,ieco inaczej przebiega komunikacja fachowa, specjalistyczna. Opoglobalizacja-regionalizacja nie jest elementem kluczowym; puryzm
owy czsto przegrywa z procesami internacjonalizacji z uwagi na
zno osignicia okrelonego specjalistycznego celu komunikacji.
ie do ujednolicenia terminologii i sposobw wyraaniajest - w odniu do tekstw specjalistycznych - zjawiskiem powszechnym i chyturalnym. Jak pisze F. Grucza (1994: 17), "skutkiem dokonujcego
,naszych oczach rozwoju cywilizacyjnego Jest z jednej strony coraz
-: odczuwane zapotrzebowanie na jzykow unifikacj w wymiarze
narodowym, a z drugiej strony coraz dalej idce i coraz prdzej
pujce jzykowe rnicowanie si wspczesnych spoeczestw".
wstaje pytanie: jak proces "europeizacji" w sfer~e prawnej wpynie
niejc typologi polskich tekstw prawnych, 'jak rwnie na ich
In strukturalizacj? Dziki przekadowi prawa wsplnotowego na
.polski mamy w Polsce do czynienia nie tylko z komunikacj na
zyni~ prawnej, ale rwnie z komunikacj midzykulturow.
,
?zostajc na styku kultur, polski przekad stanowi zawsze swego
,u tekst-hybryd, tzn. jak wskazuj badacze [Schaffner i Adab 1995;
org 1997b), jest wynikiem (produktem) procesu tumaczenia i jego
tura wewntrzna odbiega od wzorca utrwalonego w kulturze doce., tj. kulturze jzyka przekadu. Tak wic tumacz dokumentu wsplego adaptuje "europejsk" przestrze tekstow dla polskiego odi poprzez np. bardziej przyjazny dla polskiego odbiorcy ukad
ny, sposb odsyania do innych przepisw, numeracj, interpunkcj
"drugiej jednake strony tumacz jest zwizany struktur tekstu
wego, dlatego te konieczne jest pozostawienie w tekcie docelolementw obcych polskiej tradycji redagowania aktw prawnych.

W wyniku procesu tumaczenia z kultury rdowej do kultury.

lowej przenoszone s nie tylko nowe typy tekstw, ale rwnie
czy konwencje tekstowe. Ma to ZWizek nie tylko z przynaleno'
wikszej wsplnoty midzynarodowej, gdzie szczeglnie intensywni
biegaj procesy internacjonalizacji, ale taicie e standaryzacj r
typw tekstw prawnych, oraz z uksztatowaniem si odrbnego, sp
nego jzyka prawa, ktry wyksztaci si na obszarze Unii Europejs .
euroargonem. Wpyw europejskiej kultury prawnej na proces kom
midzyludzkiej jest taicie dostrzegalny w innych pastwach czonko
gdzie przekady tekstw prawnych n'ie s postrzegane przez ich u'
nikw jako teksty autentyczne, a wic nie, zostay zaakceptowan
rodzimy~h uytkownikw. Pozostaj one wasnoci Wsplnoty (co
ownership), reprezentujc wielo jzykw i kultur (Trosborg 1997
Z analiz przedstawionych powyej oraz w rozdziale 5. wyn
proces przekadu acquis communautaire na jzyk polski naley rozpr
w kontekcie szeroko pojtej "europeizacji" komunikacji jzykowej
stawanie pod wpywem dominujcej kultury prawnej skutkuje ni
zapoyczeniami na paszczynie leksykalnej, ale przede wszystki
polskich wzorcw 'tekstowych, przeamywaniem schematw teks
powstawaniem tekstw-hybryd. Trudno powiedzie, czy w dobie
zacjihybrydyzacja stanowi zjawisko przejciowe, jak rwnie jakie
mog powodowa potencjaln asymilacj takich tekstw w kulturz
docelowego, a wic uznanie ich za okrelone typy tekstw z cha
tycznymi dla nich strukturami globalnymi. Niewtpliwie jednak, wr
ncym znaczeniem dyskursu multilingwalnego i multikulturoweg
tekstw na styku kultur bdzie w polskiej kulturze prawnej cora

Przel{lod

sdowy

eba stara ~i zro~umie, e ten potny organizm sdowy' utrzyma si 'zawsze

(~ego :~dzaju c~o~by chwiejnej rwnowadze i e jeli czowiek co sa~owolnie na
orm miejscu ~ml.ema, u:uwa sobie ziemi spod wasnych stp i moe sam run,
~zas gdy wIelkI. orgamzfT} ~atwo.powetuje sobie to drobne zakcenie na innym
escu - wszy~k.o jest przecez powIzane - i zostanie niezmieniony, a nawet co jest
wdopo.dobme!s~e, stanie si jeszcze bardziej zwarty, jeszcze baczniejszy, jeszcze
rowszy I bardzIej zawzity.
Franz Kafka, Proces 10 , prze. Bruno Schulz, GRAF-PUNIXT,
Warszawa l 994; s. 120-121.

Wane

adresy:
www.ukie.gov.pl-strona UKIE
www.ukie.gov.pl/dtc.nsf .; baza dokumentw UKIE
wwwt.ukie.gov.pl/dtt.nsf - baza terminologiczna UKIE
www.europa.eu.int - strona Unii Europejskiej (z odniesieniami,
instytucji unijnych, baz terminologicznych, baz dokumentw i glo]
http://eur-Iex.europa.eu/pljlegis.,-- baza dokumentw UE Eur-lex
polskim
http://europa.eu.intJeurodicautom/Controller - sownik Eurodic
http://libr.sejm.gov.pl/oide/ - Orodek Informacji i Dokumentaj
pejskiej

}ekawe uw~gi na temat tumaczenia angielskiego tytuu Procesu Franza Kafki

Je R. A. :osner (1998: 130, przypis 2). Jego zdaniem Tria/(Prozess) powinien zosta
o~y Jako "Case" albo "Proceeding", poniewa Proces Kafl<i parodiuje niekon~y, ~n~entalnyproces karny (proceeding), nie za anglosaski proces karny (tridQ
aS~lema, m~deH<ontradyktoryjny wystpuje, co do zasady, w procesie kam rn
saskiego, gdzie proces toczy si w formie sporu rwnouprawnionych stron przed
ym sdem (Marsza 1997: 69). W procesie karnym typu europeiskiego kontynensada kontradykt
. ..
.
"
,
"
.
.
0ryJ~O:CI Jest realIzowana w odniesieniu np. do prawa polskiego
~m za.kresle. P~zeclwlenstwem tej zasady jest zasada ledcza wystpujca w pro'; zycYJ~ym, ktora zakada sku~ienie w rku sdu wszystkich funkcji procesowych,
9~r~wle ,karnym ma ona duze znaczenie w postpowaniu przygotowawczy'~
, 7.69, 71).

ct

Przekad sdowy jest szczeglnym rodzajem przekadu

wykonywanym przede wszystkim przez tumaczy przysigych.;;
nowej ustawy o zawodzie tumacza przysigego z 25 listopad
(Dz.U. Nr 273, poz. 2702 z pno zm.) zasadniczo zmieni,
prawny tumaczy. Wprowadzono nowe zasady nabywania upra
wykonywania zawodu, tym samym ustawodawca rozszerzy I
mogcych wykonywa zawd tumacza przysigego na osoby n
wyksztacenia filologicznego.
Ponadto uwzgldniona zostaa specyfika tumaczenia na
wymiaru sprawiedliwoci, zwaszcza przekad pism sdowych i
,wych, a take tumaczenie elementw rozprawy sdowej, a wi
czenie ustnego dyskursu prawnego, praktycznie nieobecne w/'
literaturze przedmiotu.
Mwic o przekadzie sdowym poruszamy si przede ws
W obszarze jzyka prawniczego, a cilej rzecz ujmujc, w krg
prawniczego praktyki orzeczniczej, o czym bya ju mowa w roz
jzyk ten, jak pisze Zieliski (1999: 64)11, ma dwie odmiany:
G jzyk, w ktrym tocz si postpowania sdowe i quasi-sdo ,
o jzyk, w ktrym formuowane s rezultaty tych postpowa
uzasadnienia,
Jzyk postpowa jest w znacznym stopniu jzykiem mwlon
:wyrnia go spord innych odmian jzyka prawniczego. W trakc
prawy gwnej formuowane s wypowiedzi nawizujce z jednej
do jzyka procedury cywilnej, karnej lub administracyjnej, w zale.
od rodzaju postpowania, z drugiej za operujce sownictwem'
potocznego, zrozumiaym dla nieprawnikw uczestniczcych w r,'
wie. Wrd typw wypowiedzi pojawiaj si wypowiedzi opisow
mowa obrocza, uzasadnienie wyroku), interakcje (np. przesu
wiadka) oraz pytania ze strony sdu i innych uczestnikw postpo'

powiedzi performatywne. Z prawnego punktu widzenia zasada

jest jedn z naczelnych zasad postpowania sdowego w sprailnych l karnych (por; przede wszystkim art. 210 1 kpc oraz
"kpk) w przeciwiestwie' do, postpowania administracyjnego (art.
I~pa). Dotyczy ona formy, w jakiej ma by przedstawiany sdowi
fal<tyczny i dowodowy (Siedlecki i wieboda 1998: 61; Marsza
6-77).
miana pisana jzyka dotyczy dokumentw procesowych i pism
ch oraz sentencji wyrokw wraz z ich ewentualnym uzasadnie, ,terminologii polskiego kodeksu postpowania cywilnego "pisma'
'we", czyli pisma stron lub uczestnikw postpowania kierowane
anw procesowych, np. wnioski, owiadczenia (art. 125 kpc) odsi od "pism sdowych" pochodzcych od sdu, ktre przeznas dla stron lub uczestnikw postpowania, np. wezwania, orzeOodowski i in. 1997: 243). Na zbiorcze okrelenie obu rodzajw
ywa si terminu kodeksowego "pisma sdowe:' (np. art. 131 2,
3.. 136 2,1134, 1135 2 kpc).
,rminologia postpowania cywilnego zaley w duej mierze od
toczcego si' postpowania, tj. od tego, czy mamy do czynienia
powaniern procesowym, czy nieprocesowym. W duym uproszpolskie postpowanie cywilne zostao przedstawione w tablicy
as. 212.
uczowy, z punktu widzenia tumacza, jest podzia na postpowanie
owe i nieprocesowe, przede wszystkim z uwagi na zasadnicze
e terminologiczne (zob. tablica 7.2. na s. 213).
ostpowanie nieprocesowe jest zwykle bardziej pisemne ni sam
s (Siedlecki i wieboda 1998: 62).
dokumentach sdowych (np. orzeczenia, pozwy) stosuje si szczesposoby jednoznacznej identyfikacji stron procesu poprzez decj dwustopniow:

najnowszego podziau M. Zieliskiego (2004: 14) ,jzyk sdowy"

(zgodnie z now nomenklatur) mieci si w kategorii zrnico
socjolektalnie ,jzykw okooprawnych". Por. take typologia tekstw z dziedzin
Gajdy (2004: 28) oparta na genologii, czyli nauce o gatunkach - w kontekcie p
sdowego mona powoa teksty sdowe (np. akt oskarenia, zeznanie, ekspertyza
wezwanie, mowa kocowa prokuratora i obrocy, wyrok, postanowienie, nakaz
towania, nakaz rewizji, ugoda itd.) oraz teksty wyraajce roszczenia prawne (np.
.odwolanie, skarga, apelacja).
11

Wedug

,jzyk okoosdowy"

krypcj bezporedni za pomoc imienia i nazwiska oraz

skrypcj poprzez terminy prawne (role procesowe), np. powd i po(lny (Marczyk 2004: 159).

bnie przebiega identyfikacja w jzyku angielskim. Role procesowe

'.wane s jak nazwiska, std te nie uywa si przedimka okrelonego
'iersma 1999: 123), przykadowo .Plaintiff sued Defendant for negice" czy "As a result of such injuries, Plaintiff Cook has incurred
'cal expenses and has sustained physical pain and mental anguish".

, :1

Tablica 7.1.

Rodzcijepostpowaniacywilnego w polskim systemie prawn

7.2. Podstawowe rnice midzy polskim postpowaniem procesowym

cesowym

POSTPOWANIE CYWILNE

sdowe

POSTPOWANIE

POSTPOWANIE

PROCESOWE

NIEPROCESOWE

dwie

nieograniczona liczba

powd -7 pozwany

wnioskodawca - uczestnicy
(min. jedna. np. postpowanie
o sprostowanie aktu 'urodzenia
wnioskodawcy)

rozpoznawcze

procesowe

egzekucyjne

nieprocesowe:
, .,
i) uznanie za zmarego i stwierdzenie zgonu'
2) ubezwasnowolnienie
3) sprawy z zakresu prawa rodzinnego.
opiekuczego i kurateli. np. separacja.
przysposobienie
, 4) sprawy z zakresu prawa rzeczowego. np.
stwierdzenie zasiedzenia. przepadek rzec
zniesienie wspwasnoci. ustanowienie
drogi koniecznej. postpowanie
wieczystoksigowe
,
5) sprawy z zakresu prawa spadkowego. np.
wyjawienie przedmiotw spadkowych.
stwierdzenie nabycia spadku. dzia spadku
6) sprawy zzakresu przepisw
o przedsibiorstwach pastwowych
i samorzdzie zaogi przedsibiorstwa
pastwowego
,
7) zoenie przedmiotu wiadczenia
do depozytu sdowego
8) postpowanie rejestrowe

l,

oglne

odrbne:

1) w sprawach maeskich
, 2) w sprawach ze stosunkw midzy
rodicarni a dziemi
3) w sprawach z zakresu prawa pracy
i ubezpiecze spoecznych
4) w sprawach o naruszenie posiadania
5) w sprawach gospodarczych
6) postpowanie nakazowe i upominawcze
7) postpowanie uproszczone

tylko z inicjatywy strony

wytoczenie powdztwa
(rodek procesowy) poprzez
wniesienie pozwu (pismo
procesowe)

nie zawsze. czasem z urzdu.

np. sd opiekuczy

spr (kontradyktoryjno)

co do, zasady brak spornoci

tak

tylko gdy ustawa tak stanowi

wyrok (ewentualnie nakaz

postanowienie*

zapaty)

jest. i jeeli kodeks postpowania cywilnego nie przewiduje wydania wyroku lub,nakazu
wydaje postanowienie (art. 354 kpc). W procesie postanowienie moe, te 'koczy
wanie w sprawie '(np. postanowienie o umorzeniu postpowania w sprawie - art. 355 kpc)
zstrzygakwestie proceduralne (np. ,art. 236. art. 394 1 pkt 1-1 i kpc, np. odmowa
ia od kosztw sdowych). W przypadku wtpliwoci tumacz moe posuy si pojciem
- orzeczenie; nie dotyczy to. oczywicie. tytuu dokumentu.
sd

postpowaniu

karnym dobr terminw jest uzaleniony od etapu

powania, a wic od-tego, czy chodzi o postpowanie przygotowaw..
ledztwo, dochodzenie),czy o postpowanie przed-sdem oraz od
[u postpowania. W postpowaniu przygotowawczym stronami s
rzywdzony" i "podejrzany" - od chwili rozpoczcia.przesuchania
299 kpk i art. 325g kpk). W sprawach mniejszejwagi o wykroczenia
cych si wedug kodeksu postpowania w sprawach o wykroczenia,

,I

Tablica 7.3. Proces karny a cywilny

angielskim

podstawowe

rnice

my o "obwinionym"; nie dotyczy to postpowania w sprawach

i wykroczenia skarbowe (art. 120 kks), gdzie stron jest
e "oskarony". Naley te pamita o tym, e podejrzany ma obro
pokrzywdzony - penomocnika (art. 315 kpk), Podejrzany staje
karonym od wniesienia aktu oskarenia do sdu pierwszej instancji
332 i nast. kpk). W jzyku angielskim rwnie bardzo wyranie
iela si terminologi procedury karnej od procedury cywilnej (zob.
[ca 7.3. na s. 214).
Postpowanie administracyjne rwnie ma swoj specyfik, a wic
wnictwo stron (strona skarca - organ oraz inne, np. zobowizany
6stpowaniuegzekucyjnym) i rodzaje rozstrzygni (decyzje, poowienia, ugody administracyjne). W praktyce rola tumacza jest
iejsza w postpowaniu administracyjnym, chocia samo tumaczenie
, szeroko wykorzystywane, np. przez Europejski Trybuna Praw Czioka w Strasburgu w coraz czstszych sprawach obywateli polskich
'eciwko Polsce zwizanych przykadowo ze zwrotem tzw. gruntw
tszawskich.
il tak, w sprawie BELLER przeciwko Polsce (wyrok Trybunau z 1 luo 2005 r. ze skargi nr 51837/99) rozrniono w jzyku angielIn dwa terminy, ktre s kluczowe dla polskiej procedury: adrnini'cyjnej: "uchyli" i "stwierdzi niewano". W tablicy 7.4. przediono terminy proceduralne wraz z objanieniem ich skutkw pro-

terminologiczne

'estpstwa

LAW
criminal

dvil

public/criminal wrong
(crime. offence)

private/civil wrong
tort v. civil wrong
a breach of contract
defamation
negligence
trespass
conversion
PROCEEDINGS

(to take

lega

proceedings against sb)

CRIMINAL

CIVIL

prosecutor - defendant
prosecutes
to be prosecuted for sth
a criminal charge

plaintiff* - defendant
sues
brings an action against
cause of action

(indictment)

FAMILY CASES
petitioner - respondent

outcome
verdict + sentence

outcome
judg(e)ment

guilty (of..)
judg(e)ment for/in favour of
(the plaintiff/the defendant)

Iiable (for. jon the contraet)

not guilty
discharged. acquitted. released

damages

~bwych.

lica 7.4. Polska procedura administracyjna w wyrokach Europejskiego Trybunau

przykadach orzeczenia w sprawie BELLER przeciwko Polsce -'
urnaczeniu autorki na jzyk polski).

WCzowieka (na

TERMIN POLSKI

guilty but...
probation

* Od wprowadzenia w Wielkiej Brytaniireformy procedury cywilnej (CiviI Procedure Ru/es) w kwi'

.1999 r. p/aintif( zosta zastpiony terminem claimant. statement of claim (pozew) - od 1999
the writ of summons to obecnie claim form (pozew na formularzu). zamiast minor uywa si t,
child itd. Wicej informacji na temat zmian mona znale na oficjalnej stronie http://www
gov.ukI. Zmiany w zakresie terminologii s dostpne np. na stronie http://w''w.compad
co.ukIfree-legaLarticles/woolf2.html (por. take Alcaraz i Hughes 2002: 79-86).

OBJANIENIE

EKWIWALENT

art. 154 i 155 kpa:

art. 161 kpa (koniecno
zabezpieczenia wanego
interesu publicznego)

quash
On 25 August 1997 the
Warsaw Governorquashed
the 1949 decisiot: and
remitted the case for

re-examination. [BELLER
v. Poland 1.02.2005. s. 4]

cd. tablicy 7.4.

stwierdzi niewano

apelacja.

odwoanie

czternastu dni. zgodnie

z art. 129 kpa].
[BELLER v. Poland
1.02.2005. s. 9]

usunicie

z obrotu
annul
prawnego ostatecznych
On 13 December!
i nieostatecznych decyzji
President of the CJ
i postanowie dotknitych Housing and Urb'
wad. np. naruszenia
Development ann
prawa materialnego. np.
decision 0[25 A
art. 156 1 kpa
1997, by which th
(niewaciwo organu):
refusal to grant te'
skutek: stwierdzenie ich
ownership tothe
wadliwoci z moc
'applicant's father
wsteczn od chwili wydania quashed. [BELLER'
v. Poland 1.02.2()
Prawnym

rodkiem

zaskarenia decyzji

w postpowaniu
administracyjnym jest
odwoanie (art. 127 kpa).
w postpowaniu cywilnym
i karnym>- apelacja.

appeal
Artiele 16 of the
Administrative Pro,
stipulates that thos'
administrative deci
a~ainst which no fi
appeal is available;
final. A decision b
final if. interalia, n.
against it has been .
with the competent
authority within tw'
as laid down by Artl.
ofthe Code.
.
[Przepis .art. 16 Kc,;
postpowania

administracyjnego
stanowi. e decyzje
ktrych nie suy
odwoanie

[w administracyjny
instancji]. s ostate
Decyzja staje si
ostateczna. jeeli,
innymi. nie wniesi
odwoania do wtac
organu w terminie.

Przedmiotem skargi moe

m.in. zaniedbanie lub
nienaleyte wykonywanie
zada przez waciwe
organy lub ich
pracownikw. naruszenie
interesw obywateli.
a take przewleke
zaatwianie. spraw
(dzia VIII kpa).
Inn odmian skargi jest
skarga do Wojewdzkiego
Sdu Administracyjnego
(poprzednio do' Naczelnego
Sdu Administracyjnego).
skarga na bezczynno.
oraz skarga na czynnoci
egzekucyjne.
Zarzuty procesowe
(apelacyjne. egzekucyjne)
jako rodki
by

obrony/zaskarenia s

zwykle wnoszone
w pimie procesowym
bd ustnie do protokou.
Z uwagi na trwae.
nieusuwalne przeskody.

complaint, appeal
The applicant lodged an
appeal with the Supreme
Administrative Court
[skarca wystpia

ze

do NSA]
[BELLER v. Poland

skarg

1.02.2005. s. 6]. '

On 16 December 2003 the

Court examined the
admissibility of both
complaints [Trybuna
bada dopuszczalno.obu

zarzutw] - that is. those

made under ArtiCle 6

1 and Artiele 1 of the
Protocol No. 1- and
unanimously deelared both
of them admissible.
[BELLER v. Poland
1.02.2005. s. 14'
- PARTLY DISSENTING
OPINION OF JUDGE
PAVLOVSCHI]

discontinue proceedings

On:.31 August 1999 the

Regional Prosecutor
postpowania.
withdrew her objection and
postpowanie w danej
subsequently tne
sprawie nie bdzie
proceedings concerning the
kontynuowane oraz
annulment ofthe decision
sprawa nie zostanie
of 12 November 1997
rozstrzygnitaco do istoty: were discontinued.
bezprzedmiotowo

w formie decyzji.

[BELLER v. Poland
1.02.2005. s. 4]

ii

cd. tablicy 7.4.

przesanek decydujcych

zawiesi postpowanie

oddali (skarg.

wniosek)

wstrzymanie dalszego
biegu postpowanie. np.
w przypadku mierci
strony. na wniosek;
w formie postanowienia
Skutki:
- wstrzymanie biegu
terminw
- wstrzymanie czynnoci
procesowych

odmowa udzielenia przez

ochrony
prawnej ze wzgldu
na bezpodstawno

sd/organ danej

zgoszonego dania

z punktu widzenia
materialnoprawnych
przesanek postpowania:
rozstrzygnicie

merytoryczne - co do
istoty sprawy
odrzuci

odmowa merytorycznego
rozpoznania przez
sd/organ z powodu braku
ustawowych

o moliwoci rozpoznania
i rozstrzygnicia sprawy
w drqdze danego rodzaju

proceedings were -:
On 24 January 20QO'
app/icant requested

Supreme Adminirtr,
Court to dismiss the
petition to have the . . .
enforcement of that.;
decision stayed. In r
the COUrt informed
app/icantthaUhe .
enforcement had be
""
stayed ex.Iege.
[... skarca zwrcia'
Naczelnego Sdu
Administracyjnego;
o oddalenie wniosku
w przedmiocie
zawieszenia w kona
decyzji. W odpowie
NSA poinformowa
skarc. e ost o
wykonawcze zostao
zawieszone z mocy p'
[BELLER v. Poland
1.02.2005. s. 5]
dismiss
On 25 March 2004 t
Warsaw Regional
Administrative Court .
dismissed the applica
appeal. [WSAw Wars
oddali skarg wniesi
przez skarc].
[BELLER v. Poland
1.02.2005. s. 6]

postpowania (czsto

z przyczyn
formalnoprawnych. np.

excessive. [Rzd wnosi

o odrzucenie roszczenia
.skarce] przez Trybuna
jako wygrowanego.]
[BELLER v. Poland
1.02.2005.5. 12]

niewaciwo sdu)
utrzyma w

mocy
apelacji,
skargi, odwoania itd.)
(bezzasadno

uphold (pursue comp/aint)

On 30 April 2002 the
President of the Office for
the Housing and Urban
Development. after the
re-examination of the case
requested by the applicant.
'upheld his own decision of
13 December 200 l.
[I3ELLER v. Poland
1.02.2005. s. 6]

rnienie

c(ismiss-rejeet jest

rwnie bezwzgldnie

stosowane w

postpowaniu

cywilnym.

.
Warto te przypomnie struktur sdownictwa w Polsce wraz z procwanymi - angielskimi -ekwiwalentami rodzajw sdw. Struktura
. zy sdowniczej w Polsce nie ma jednolitego charakteru (Garlicki
: 353). Art. 10 ust. 2 Konstytucji RP zalicza do tej wadzy sdy
unay. W Rozdziale VllI Konstytucji zatytuowanym Sdy i trybunay,
owa, oprcz sdw, o Trybunale Konstytucyjnym i Trybunale Stanu.
cj sdw jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci, czemu daje
z art. 175 ust. 1 Konstytucji RP:
.

reject*

Wymiar sprawiedliwoci w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuj:

sdy powszechne. sdy administracyjne i sdy wojskowe.

Sd Najwyszy.

The Government invite.

Court to rejectthe
applicant's claim a~

The administration of justice in the Republic of Poland shall be implemented by

the Supreme Courts, the com mon courts. administrative courts and military
courts [tum. A. Pol i A. Caldwell]

;'

W dalszej czci rozdziau (zob. tablica7.5A i 7.5B na s. 22

zilustrowano graficznie wymiar sprawiedliwoci w Polsce, cz'
w. oparciu o diagram zamieszczony w ksice Administration ofJ
Poland autorstwa M..jankowskiego i A. Siernaszko (1999), bdc
rym, chocia nieco zdezaktualizowanym obecnie rdem informa
wietnym rdem terminologii (na kocu zamieszczony jest na'
gielsko-polski glosariusz najwaniejszych terminw). Ponadto tabli
zawiera proponowane ekwiwalenty w jzyku angielskim.

7.5BY Administration of Justice in Poland

CONSTITUTIONAL
TRIBUNAL

SUPREME COURT'S
MILITARY CHAMBER
r-----~---------------------- ----------~--------,I

S
P
E
C

Tablica 7.5A. Wymiar sprawiedliwoci w Polsce

KRAJOWA RADA

TRYBUNA

TRYBUNA

SDOWNICTWA

KONSTYTUCYJNY

STANU

PROVINCIAL COURTSI
REGIONAL* COURTSI
C1RCUIT COURTS
(former VOIVOD(E)SHIP
COURTS)
(FIRST/S ECOND
,'IN5TANCE COURTS)

IZBAWOjSKOWA
SDU NAJWYSZEGO

WOJSKOWE
SDY

p
O

L
C
O
U
R

..
I
I

DISTRICTI
PROVINCIAL*
MILITARY
COURTS

HIGH
ADMINISTRATIVE
COURT

I
GARRISON
MILITARY
COURTS

REGIONAU
VOIVOD(E)SH IP*
ADMINISTRAT'VE
COURTS

T
S

OKRGOWE

s
Y

TRIBUNAL
OFSTATE

Z
SDY OKRGOWE'

(d. WOJEWDZKIE)
(I albo II INSTANCJI)

W
S

C
Z
E
G

L
N

Z
E
C

DISTRIU COURTS
(FIRST INSTANCE COURT5)

WOJSKOWE
.sDY

GARNIZONOWE

WOjEW
ADM
TRACYj,
(WSA)

SDY

inologia stosowana przez Ministerstwo Sprawiedliwoci (por. przypis 12.).

H
.~ . Dla porwnania diagram ilustrujcy brytyjskie sdownictwo cywilne i karne znajduje

N
E

ritha

(SDY

GRODZKIE)

i Keenana (1979: 1&-:.17), sdownictwo amerykaskie u Brostoffi Sinsheimer

48) oraz u Ciarka i Kindera (1988: 12, 14). Wiele cennych informacji na temat
nictwa angielskiego prezentuje M. Szerer (1959). Zob. te:Przewodnik po wysprawiedliwoci dostpny na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwoci
.ms.gov.pVprzewodniklprzew01.pdf oraz
.ms.gov.pVprzewodniklprzew01e.pdf.

"

Przechodzc na paszczyzn pragmatyki komunikacyjnej.ej

zauway, e model komunikacji w procesie sdowym charakte
si wysokim stopniem konwencjonalizacji i formalizacji, "
wszystkim na paszczynie instytucjonalnej. W tym przypadku ni
mwi o rytualizacji dziaa werbalnych i niewerbalnych w omaw:
ukadzie komunikacyjnym. Z racji hierarchizacji rl procesowyc
wpisanego w ten model autorytetu wadzy stanowi on niesyrneri
model sytuacji interakcyjnej (Rzeszutko 2002: 193-195, zob. de
rytuau w: Gajda 12004b). Rytualizacji podlegaj poszczeglne faz
prawy sdowej, co wynika z waciwych procedur prawnych, sta,
cych algorytmy postpowania (kodeks postpowania cywilnego, 15
czy administracyjnego). Odstpstwo od przyjtego algorytmu
nie jest tolerowane, co najlepiej ilustruje nastpujca sekwen
gielskiej rozprawy sdowej (Carlen 1976: 110-111; cyt. za Danef
18).
'
CLERK:
DEFENDANT:
CLERK:
DEFENDANT:
MAGISTRATE:

Do you plead guilty ar not guilty?

Yes, l did it. 1 said l did it.
No. Do you plead guilty ar not guilty?
Yes. 1 did it. 1just want to get it over,
(to probation officer) Can you be of help here?

(The probation officer goes over to the defendant and eventually go

court with her, Later in the morning the case is 'called on' again.)
MAGISTRATE:
DEFENDANT:
MAGISTRATE:
DEFENDANT:
MAGISTRATE:
DEFENDANT:
MAGISTRATE:

Do you plead guilty or not guilty?

Yes. l did it.

No, 1'm asking you whetheryou plead guilty or
You must use eitherthe words 'not guilty' or 'gUl,
(Iooking toward probation officer) She said, 'Say guil'
No, you must say whatyou want to say.
Yes. 1''' say whatyou like. 1 did it.
No. You must use the language of the court. (To

officer) Did she understand?

PROBATlON OFFICER: Yes. she understood.
Only after the probation officer whispered to the defendant what
did she finally pronounce the word 'guilty'.

Rnice midzykulturowe w zakresie stylw komunikacji

dotycz rwnie stopnia bezosobowoci oraz uprzejmoci (por,

Brown i Levinson 1978;' nt. komunikacji prawnej Lakoff 1989,

2001). Kultura prawa cywilnego preferuje styl bezosobowy; mnl

dni, co odzwierciedlaj przepisy prawa kontynentalnego wyrazajce

rsalne nakazy, zakazy i dozwolenia (arevi 1997: 177; za Soui.i Lerat 1975: 46).
'
rzenoszc te rozwaania na poziom gatunkw tekstowych oraz
t w obrbie kultury anglosaskiej w kontekcie pragmatyki jzykowej,
, n (2001) omawia strategie uprzejmoci w uzasadnieniach orzecze
ch. Uzasadnienia angielskie s bardzo uprzejme, a czsto nawet
adnie uprzejme (over-polite) i, jak zauwaa Pannick (1987: 160), ich
no naraa sdziw na mieszno ("The artificial politeness that
cterizesthe English judicial style is so far removed from the realities
eryday speech that it threatens to make lawyers ridiculous"), Nato. amerykascy sdziowie s bardzo bezporedni - przechodz od
, o sedna sprawy.
'
przejmo sdziw moe by tez analizowana w kontekcie autoi wadzy w odniesieniu do sdziw sdw niszych instancji.
is Kurzon przeanalizowa 33 wybrane losowo uzasadnienia orzecze
odwoawczych pod ktem strategii uprzejmoci stosowanych
sdziw brytyjskich i amerykaskich. W orzeczeniach sdw drugiej
cji sdziowie odwouj si do argumentacji zawartej w orzecze;sdw n~szej instancji, popierajc te argumenty bd je obalajc,
lenoci od rozstrzygnicia (utrzymanie w mocy orzeczenia sdu
szej instancji, zmiana, uchylenie i przekazanie do ponownego roznia bd umorzenie postpowania).
ormalno i oficjalny charakter dyskursu prawnego niejako ex dejizakadaj istnienie strategii uprzejmoci, jednak odnotowuje si
zakresie zasadnicze rnice midzy kultur brytyjsk i ameryka
aszcza jeli chodzi o wyraanie odmiennej opinii. Wrd sdziw
skich wyrana jest tendencja do agodzenia rozbienoci stanowisk
e poprzez:
aenie alu z powodu koniecznoci niezgodzenia si z kolegami
innymi sdziami (np. ,,1 regret that I cannot agree...");
ad' rem nie ad personam, a wic dotyczcy jedynie tekstu, a nie
ra (np. .The court will always respect the trial judge's primary
,)lgS of fact, and does so here. But here I find a mismatch between
,~e findings of fact and the conclusion here.");
ersonifikowanie caej 'sprawy poprzez krytyk orzeczenia "sdu",
. poszczeglnych czonkw skadu sdziowskiego (np. ,,1 carmot
e with the Divisional Court's conclusions.");

krytykowanie kolegw, sdziw sdw niszej instancji lub s

noczenie agodzenie krytyki poprzez stwierdzenie,ejest to
opinia/osobiste zdanie konkretnego sdziego, np. in my view,
wanie, e obecny krytyczny osd dotyczy jedynie danej sp
limited to the present case on/y).
Amerykascy sdziowie stosuj zazwyczaj inne strategie. W
uprzejmoci zostay odnotowane przez D. Kurzona jako formy
z nalenym szacunkiem, zdania odrbnego (respectfiilly dissent);
w formie agodnej .krytyki na pocztku zdania podrzdnego,
wiestwie do opinii sdziego wyraonej nal.kocu.w zdaniu g
Jednak w wikszoci przypadkw wyraania niezgody krytyka jes
bezporednia.lawic sdziowie sdw niszych instancji oraz pe
nicy "nie' maj racji", (are simp/y incorrect) , "powanieznieks
(grass/y distort) fakty/kwestie prawne oraz mwi rzeczy "bez.
(which make no sense).
Podsumowujc, rne formy (nie)uprzejmoci wuzasadnienia
tyjleich i amerykaskich orzecze sdowych pojawiaj si w tych'
nieniach wyrokw, ktre uchylaj lub zmieniaj wyrok sdu ni
stancji oraz w zdaniach odrbnych. Z analizy przeprowadzon
Kurzona (2001) wynika, e natenie tej cechy jest znacznie
w wyrokach amerykaskich,w porwnaniu z brytyjskimi, co s
o odrbnoci kulturowej obu jurysdykcji. Jest to kolejny argumeri
e nie mona traktowa stylu anglosaskiego jako monolitu mo
stanowi punkt odniesienia dla innych kultur prawnych.
Przekad powinien uwzgldnia te odrbnoci, tym bardziej:
skie orzeczenia sdw odwoawczych s znacznie bardziej forrnal'
wouj si doi argumentw merytorycznych/rzeczowych. Poniej'
zacytowane fragmenty uzasadnie (w czci wprowadzanej formu
"Sd Okrgowy zway, co nastpuje") wyrokw sdw odwoa
zwaszcza tych oddalajcych apelacje w caoci lubw czci:
Ell

Przytoczone w uzasadnieniu wyroku orzeczenie Sdu Najwyszego z

maja 1969 r. wyranie dopuszcza zamieszczenie jedynie wzmianki ws,
o solidarnoci osoby pozwanej i innej osoby. w stosunku do ktrej za'
prawomocny wyrok zasdzajcy od niej t sam naleno. Trudno nat'
uzna za" wzmiank" okrelenie: "zasdza od pozwanej solidarnie
jakiego l,Iy Sd pierwszej instancji. [podkrelenie i inicjay A.J.B.l~
(wyrok Sdu Okrgowego w Warszawie V Wydzia Cywilny Odwoawe
akt V Ca ~ 499/04. niepubl.).

C?gld Sdu Wojewdzkiego. e w sprawach. ktrych przedmiotem s prawa

qbowizki wynikajce ze wspwasnoci. po stronie wspwacicieli zachodzi

wsze wspuczestnictwo konieczne. nie jest trafny. Kwestia ta- skornpll()wana zreszt c- musi by rozwaana na tle konkretnego stosunku prawnego
. yrnienie A.J.B.; drugie zdanie mona potraktowa jako zagodzenie krytyki]
; yrok Sdu Najwyszego z dnia 20 padziernika 1975 r. sygn. akt III CRN
88/75).
godzi si w konsekwencji naley z zarzutami rewizji. i w stanie faktycznym
ystpujcym w niniejszej sprawie. nie byo podstaw do wszczcia postpowania'

. dowegoze skutkiem w stosunku do pozwanych (...) i uchylenia prawomocnego

rakazu zapaty w zakresie dotyczcym tych pozwanych. skoro nie wnieli oni
przeciwko temu nakazowi zarzutw. Poniewa jednak Sd Wojewdzki bez
odstawy prawnej postpi inaczej. z mocy art. (...) w zwizku z art. (...)
. aleao uchyli zaskarony wyrok w czci dotyczcej pozwanych, (...) i umorzy
postpowanie sdowe (...).
(bardzo powany zarzut merytoryczny - wyrok Sdu Najwyszego z dnia 23
listopada 1982 r. sygn. akt IV PR 329/82).

razem polskie pisma procesowe, jak choby pozew, s znacznie

iej kategoryczne. Na przykad wyraenie "wnosz o ..." w petitutn,
daniu pozwu (czasem takie "dam"), mona przetumaczy
stpujcy sposb:
.
. I reguest that the court impose an injuction restrainingdefendant frorn infringing
.the registered trademark.
I pray the court for an injuction ...
;I/We move (that) the court impose an injunction ...
aley stosowa czsto spotykanego zwaszcza u pocztkujcych
czy tekstw prawnych czasownika ,,(1) demand". Najczciej wykoan konstrukcj w formalnym uyciu jest tzw.. tryb mandative
,nctive. Dotyczy da, polece, silnych sugestii i uywa si go m.in.
'mi czasownikami i przymiotnikami, jak: require, request,' insist,
d, order, stress, imperative (It will be imperative that...) oraz suggest
ose. Przykadowo:
'

The statute required that mens rea be [bare infinitive 1 forma bezokolicznika bez
"to"] established.
" The judge ordered that the lawyers not discuss the case until then.
t will be imperative that the jury be able to believe the witness.

Im

i'

(wszystkie przykady pochodz z ksiki American Legal Eng/ish a"

D. Lee', Ch. Halla i M. Hurley 1999: 181-183; tam te znajduj
czenia gramatyczne).
Szerszym aspektem kwestii grzecznoci w kontekcie pragmali
(por. np. Kalisz 1993) dyskursu prawnego jest performatywno,
prawnego, w szczeglnoci jego swoista sia ilokucyjna o charaki
kaniajcym w rozumieniu deontycznej teorii aktwrnowyjohna '
(1962) i rozszerzonej przez johna R. Searle'a (1969, 1975). Oprcz n'
znanego przykadu performatywnoci dyskursu prawnego, tj.
zawarcia lubu (Austin 1976: 5) legitimizowanej odpowiednim kol
instytucjonalnym, wskaza mona instytucj prawn "uznania za z
Zgodnie z art. 29 1 polskiego kodeksu cywilnego, zaginiony mo "
uznany przez sd za zmarego, jeeli upyno 10 lat od koca ro]
darzowego, w ktrym, wedug istniejcych wiadomoci, jeszcze'
jako przykady performatyww o charakterze instytucjonalny
(1976: 5) podaje nastpujce wypowiedzi:
1) 1 do (take tl1is woman to' be my /awjUl wedded wife).
2) 1 nam e this ship the Queen Elizabeth.
3) 1 give and bequeath my watch to my brother.
List

performatyww rozszerza o konstrukcje bierne:

4) You are hereby authorized to pay...

5) Passengers are warned to cross the traek by the bridge only~,

6) Notice is hereby given that trespassers will be prosecuted. ','

(Austin 1976: 57)13
,
Przyswek hereby w przykadach 4) i 6) oraz jego potencjaln

w przykadzie 5) (tj. .Passengers are hereby warned"), wskazuje

eksplicytny, e dana wypowied jest wypowiedziperformatywn
1986: 7; por. take Tiersma 1999: 207).
Trudno w zwizku z tym zgodzi si ze zwolennikami t ,
Language Movement ,(USA) / Plain English Campaign (Wlk. Brytan'
szerzej nt. p/ain English Tiersma 1999: 211-230; Garner 2001: 6
a wic uproszczenia jzyka prawa, e przyswek hereby to tzw.
13 Podkrelenia wymaga fakt, i Austin nie by konsekwentny w uywaniu pr
terminu "perform~tywny", poniewa, jak sam zauway "the term 'performatf
used in a variety of cognate ways and constructions" (Austin 1962: 6). Std A
o perfomatywnych wypowiedziach (peiformative utterances), formuach (per[ormat{
i czasownikach (peiformative verbs).

#iacz tekstu (f/otsam phrase)(Gamer 2001: 402; Faulk i Mehler 1994:

"arice 1994: 183). Wyraenie "W~ hereby agree as follows" nie jest
'1lca ekwiwalentne wyraeniu "We agree as follows", poniewa
1: hereby (niniejszym) w .sposb eksplicytny informuje o perfor,npci danego wyraenia w tekcie prawnym.
ieodcznym elementem etykiety sdowej jest tzw. system zwrotw
'tYWnych, ktry jest w znacznym stopniu zrytualizowany (Zgka
"ski 2003: 189) i charakteryzuje si znacznym stopniem oficjalnoci
;:.'
.'
.
ski 1999: 66). Chodzi zwaszcza Q konieczno uywania w od'lii do sdu zwrotu "Wysoki Sdzie" czy rzadziej .Panile) Sdzio",
nomocnikw stron - bezosobowo, np. "Czy penomocnicy maj
t:;Wnioski formalne?" bd mniej formalnie .Panie Mecenasie", do,
:','lkzestnikw postpowania, np. ;,Czy wiadek widzia ...?". To
'lOtyczy .sposobu wypowiedzi poszczeglnych uczestnikw, np.
',stanowi dopuci dowd", "Obrona wnosi o przesuchanie wiad
,~,(Zieliski ,1999: 66).
)'g6glojzycznym dyskursie sdowym do sdu, czyli skadu orzeka'::7;Wracamy si w zalenoci od stanowiska sdziego i systemu
w trzeciej osobie: Your Honour, Your Lordship, Your Worship
s'2003: 82; Garner 2001: 947), ewentualnie w trzeciej osobie lf
'tiour p/eases
.... W odniesieniu do innych sdziw - His/Her Honour
'.Il
.
;''\y sdzie amerykaskim w formach adresatywnych uywa si te
k,,'hp.judge Scot albo nawetjudge (por. szerzej Gibbons 2003: 83).
s~o stosowan form adresatywn jest zwrot mylout esteemed
~'e uywany zwaszcza w odmianie amerykaskiej przez sdziw
~~~ieniu do sdziw, czasem w odniesieniu do innych osb - pe
~i1~vv' adwokatw, prawnikw, np.:
\.

go

ut' 'esteemed collea ue. Mr justice Eakin. also contends that 357 does not
Sherwood. in the 5upreme Court
Jrer'lnsylvania. j-166-2003. opinion of Mr Chief justice Cappy. s. 3. przypis 2);

Rply., (First (jtizens National Bank v. Arthur W.

l,":':,;' ;0,:

;ar;n,::not unaware of the cases cited by my esteemed colleague Mr. justice Puno
stabHshing the rule (...) (People of the Philippines vs fsparas and Libed. Philippine
~p'teme Court Decisions GR No. 120034. 20 August 1996. separate opinion of
sticeFranclsco):
.... ,,',-'1,:

DGE'ORIE: (...) But before going through the agenda. l'd first liketo be informed.

'r:'~akrac. whether you have been fully informed by previous counsel and
,hether you received al! the documents you need in order to, defend Mr. Cesic.

.1

;-'1

zelca'' w czasie teraniejszym, co podkrela ich performatywno.

.ast w przypadku postanowie nierzadko uywa si wyraenia ,,(sd)
owi", ktre moe mie take charakter opisowy. Angielskimi od- .
dnikami polskich performatyww mog by nastpujce wyraenia:

MR. BAKRAC: [Interpretation] Yes,' Your Honour.ln the second half 9

of this year. my esteemed colleague the previous counsel gave me al
porting material that he received from the Prosecution (...). (Internati
inal Tribunal for the former Yugoslavia. case number IT-95-10/1 ~PT.
cutorversus Ranko Cesic. p. 38 of the transcript. 24 April 2003).

he court held / ruled / found that the defendant had been negligent,
Ihe court found / ruled for the claimant.
\The court delivered judgment for / in favour of plaintiff / claimant.
Chartrand. Miflar. Wiltshire 2003: 16)

Podobnie mog zwraca si do siebie penomocnicy lub obrocy

jc zwrotu my (learned) friend, ewentualnie w trzeciej osobie Co

the Prosecutionlthe !Defence.

;
Jak wskazuj Zgka i Zieliski (2003: 189),~zwr?tyadr.:sa "
w wypowiedziach: prawniczych "sposobem wywierania presji pe
nej" i jako takie nie powinny by pomijane w tumaczeni~ sdo
traktowane jako "ozdobniki" wypowiedzi osb' uczestniczcyc
. cesie (por. take Gibbons 2003: 114-115; Tiersrna 1999: 181-19
giej strony nie naley dodawa form gnzecznociowych. ktre nie
si w tumaczonej wypowied~i, co jest do~czsto spotykane;
kadzie sdowym( 68 Kodeks tiumacza-przysiegtegu z komentarze
77; Gibbons 2003: 251-252). Zwroty adresatywne odzwiercied
nie zhierarchizoW'an struktur spoeczn, dlatego' czsto .
nazwiska, zwaszcza w Wielkiej Brytanii i Australii. Amerykaski
sdowy jest znacznie mniej sformalizowany w tym zakresie ( "
I
2003: 83).
','
."
Wrd charakterystycznych wypowiedzi dla jzyka praktyki.
niczej s take wYPowiedzi performatywne, np. "O~i:ramp~s~.
sdu", "Ogaszam wyrok w imieniu Rzeczypospoht~J ,PolskieJ
orzek, co nastpuje" itp. (Zieliski 1999: '65). OCZywIstym prz
gatunku prawnego, ktry peni funkcj performatywn jest 01'
sdu (wyrok). Gatunek ten, jak zauwaa ~orte Madsen (2?00.:
prezentujejzykowo zaleny fakt instytucjonalny w rozumienIU;;,
(1995). Moc sprawcz wyroku skutecznie warunkuj:. kontekst:
cjonalny, a wic okrelone miejsce (sala rozpraw waciwego s~
lonej instancji), fakt publicznego ogoszenia przez przewodm
waciwego skadu orzekajcego (art. 417 1 kpk; art. 326 kpc,.
kpc) itd. (szerzej" na temat rytualiza'cji rozprawy s<;lowej w: Rz
2002).
,
.
Na pewn niekonsekwencj w posugiwaniu si zwrotami
peni funkcj performatyww w orzeczeniach sdo~ch ",,:,
M. Zieliski (1999: 65-66). W przypadku wyrokw zawsze uywa SI
'i

W wyroku Europejskiego Trybunau Praw Czowieka]:

R THESE REASONS. THE COURT
Ids unanimously that there has been a violation of Article 6 1 of the Conven-

tron: (...)

[WOBEC POWYSZEGO. TRYBUNA orzeka jednogonie o naruszeniu artykuu

fi 1 Konwencji: (...) - tumaczenie A.J.B.]
ismisses unanimously the remainder of the applicant's c1aim for just satisfaetion.
oddala jednogonie roszczenie skarcej w pozostaej czci dotyczcej susznego
adouczynlenia - tumaczenie A.J.B.].

9wysze rozwaania sygnalizuj zaledwie niektre istotne problemy

~du sdowego i w adnym razie nie mog pretendowa do' kom- .
wego ujcia wszystkich aspektw tej niezwykle zoonej. materii.
czowi sdowemu stawia si wysokie wymagania w zakresie znaj 0jzykw: rdowego i docelowego, wiedzy oglnej oraz wiedzy
istycznej w zakresie waciwoci dyskursu prawnego, konwencji
. ch, a take znajomoci procedury sdowej i prawa materialnego,
asad etyki zawodowej.
podstawowego kanonu lekturtumacza sdowego naley niewtp
aliczy Kodeks tiumaczaprzysigego z komentarzem (2005)J Bogata
.rafia na temat tumaczenia prawnego ustnego i pisemnego znaj u Hertoga (2001) (por. take Gibbons 2003: 232-255 oraz cytoarn pozycje).
e jest chyba bowiem tak, e - jak to uj jeden z byych sdziw
ajwyszego Australii - tumacz sdowy ma peni funkcj "prze" ("electric transformer, whatever is fed into him is to be.fed out
duly transformed" -WelIs 1991: 329, cyt. za: Gibbons 2003: 247).
to bowiem powrt do kodowego modelu komunikacji (por.
jan i in. 1986: 395-398), za metafora przekanika nie oddaje ani
: oci, ani wagi tumaczenia sdowego.

1'iaYl.'j rozdzia 2.), przekadajc si na wiele aspektw tumaczenia

:',nicie~o.!Metodologia przekadu prawniczego zostaa przedstawiona

podsumowani~

I said there was a Society of Men among us, bred up from their

Youth in the Art of proving by words multip/ied for the Putpose,

that White is Black, and Black is White, according as they are paid.
To this Society ail the rest of the People are Slaves....
ItJs Iikewise to be observed, that this Society hath a pecu/iar Cant
and jargon of their own. that no other Morta/,can understand, and
wherein ali their Laws are written, which they take special Care to
multiply; whereby they have whol/y confounded the very Essence of
Truth and Falsehood, of Right and Wrong (...).
jonathan Swift Gulliver's Travels,

Fragment Podry Guliwera Jonathana Swifta jest chyba jednym

bardziej wyrazistych literackich opisw dyskursu prawnego. Po
jego specyfik oraz odrbno ze wzgldu na szczeglny charakte
rytetu prawa w spoeczestwie, a co za tym idzie, moc tekstwpra
wywo'ujcych okrelone skutki prawne. Prawo naley traktowa
pewne zoone zjawisko o charakterze spoecznym, tj. kulturo
chologicznym, politycznym, historycznym czy aksjologicznym. T
miane wyznacza rne paszczyzny i wymiary szeroko rozumianej
nikacji prawnej.
. Prawo, przynajmniej prawo stanowione, nie moe istnie bez'
To trywialne by moe na pierwszy rzut oka stwierdzenie im
okrelone podejcie metodologiczne do bada nad dyskursem pr

gl)Nrn' zarysie w rozdziale 4. Wydaje si, e metody i wyniki analizy

i:Irsp JJlog by szczeglnie przydatne w procesie tumaczenia w fazie
'izY:t~kstu rdowego. Naley jednak doda, e w porwnaniu ze
ern-l:>~ga nad anglosaskimdyskursem prawnym polski dyskurs praw?!?taI zbadany w znacznie mniejszym stopniu; dotyczy to zwaszcza
'1.lrsu ustnego.
'
,.';c.
erawo ''::'',rozumiane nawet sensu stricto jako system generalnych i abscYJpych norm prawnych - aktualizuje si w poszczeglnych (narodo)jzyk,ach prawa i kulturach prawnych w postaci wasnych kodw
tern.'\;Vprawnych. Kady prawny gatunek mowy! ma swj repertuar
l:lyskursywnych, rodkw wyrazu, uksztatowanych przez wieowie
~traciycj prawn. Dotyczy to zwaszcza dokumentw angielskich,
. ch,hi~toryczne korzenie przedstawione w rozdziale 2., odcisny
'pitno na wspczesnym dyskursie prawnym. Tak wic tumaczenie
,iyk(artgielski wymaga w sposb szczeglny korzystania z tekstw
I'lnych, Angielski dyskurs prawny bowiem znacznie bardziej rni
JdJi:yka oglnego; nawet na paszczynie skadniowej, ni ma to
s:~Wjjrzypadku jzyka polskiego.
'
. ,,' ,j"'"
'
Trzeba, mie te na wzgldzie zmiany, jakie dokonay si ostatnio,
;S~Cz~IW Stanach Zjednoczonych, w zakresie uproszczenia niektrych
tw: prawnych, szczeglnie uywanych w obrocie konsumenckim
h!ng/ish movement). Zreszt przekonanie, e prawo powinno by
e/ ~ro?te i dostpne dla kadego, formuowane byo od co najmniej
v.yiek~, np. przez Tomasza More'a czy Martina Lutra. czyo si ono
'Rz reguy z utopiami spoecznymi i pozostao w wielu wypadkach
jh~~';an~lojzyczny dyskurs prawny i prby uproszczenia go nie s
"tkie,m.
.
.,fzd,Y.'frozdziawksiki prezentuje specyfik przekadu prawnego
f,bie,r6nych dziedzin prawa: prawo zobowiza oraz prawo han~',' V-{. obrocie gospodarczym (rozdzia 3.), prawo spek (rozdzia 4.),
l,:, ,.. l ' "
o,pub.~iczIie (rozdzia 5.), prawo europejskie (rozdzia 6.) oraz prawo
esowe Jr:()zdzia 7.). Dokumenty prawne z wymienionych dziedzin
~.cz~tszYI11 przedmiotem tumaczenia w polskich realiach, przy czym
znie.wicej tumaczy si tekstw prawniczych ni prawnych.
ak.jak w kadym przekadzie tekstw specjalistycznych, w przeieprawnym istnieje konieczno poczenia dwch rodzajw wiedzy

specjalistycznej: jzykowej i translatorskiej (strategii translatorski

wiedzy prawniczej Zarwno analiza dyskursu prawnego, jak i
niczenie w komunikacji prawnej wymaga obu tych rodzajw
Pytanie dotyczy proporcji: czy lepszym' tumaczem tekstw pr.'
bdzie prawnik przeszkolony w zakresie przekadu czy te I
ta/filolog dysponujcy rozleg wiedz w dziedzinie prawa i sta
noszcy swoje kwalifikacje zawodowe? W praktyce najczciej m
czynienia z drugim przypadkiem. Wydaje si wic, e jest to cz
odpowied na postawione pytanie.
Kolejne pytanie dotyczy rnic pomidzy przekadem tekst
cjalistycznych a przekadem tekstw prawnych. Z pewnoci nie
tumaczenie zupenie rne od tumaczenia innych tekstw speq,
nych czy nawet literackich. Wiele strategii translatorskich mon
rzysta w kadym rodzaju tumaczenia. Inna jest natomiast ska
noci i analizy tekstw prawnych i prawniczych Z uwagi na cz
przystawalno systemw prawnych oraz istnienie szczeglnyrf
wykadni (interpretacji) tekstw waciwych dla rozumowania.pra
go oraz logiki. Dobr ekwiwalentw determinuj przede wszystl
tern prawny, prawny gatunek tekstu oraz tYP odbiorcy.
Inn szczegln wag przykada si. te do bdw w tum
prawniczym. Najpowaniejsze bdy w przekadzie prawnym mog
nawet wpyw na skutki prawne wywoywane przez taki dokument i
tumacza na odpowiedzialno prawn. S to bdy wynikajce naj
z nieznajomoci bd niedostatecznej wiedzy na temat kultur i sy
prawnych waciwych dla tekstu rdowego i docelowego. Bdyj'
bd tumaczeniowe maj zazwyczaj charakter wtrny, obnijo
tumaczenia i wpywajc na estetyk tekstu, ktra pozostaje raczejs
kowym walorem tekstu prawnego, ni jego elementemsinequa no
Nowy kontekst komunikacji prawnej, a tym samym kolejny r
w tumaczeniu tekstw prawnych, wyznaczaj procesyglobalizacji:
peizacjidyskursu prawnego, o czym traktuje rozdzia 6. Oficjalne
czenia europejskich aktw prawnych s przykadem prby pog
odrbnoci rnych systemw prawnych i stylw redagowania t'
w postaci tekstw-hybryd. S jednoczenie form komunikacji,
. kulturowej, dialogu pomidzy rnymi kulturami prawnymi i obo
jcymi w nich stylami formutowania aktw 'normatywnych.
'
Czy zatem, w obliczu niezwykej zoonoci procesu tluma'
tekstw prawnych i prawniczych, termin legaJ trattslation, jak prze~r

Patrick Nigel Chaffey (1997: 69), nie jest swego rodzaju oksyrnoro-

? Czy autoironia autora na temat niemonoci tumaczenia prawni" ("As translators we all know deep in our hearts that legal transis impossible") nie jest do pewnego stopnia uzasadniona? Podobne
ie zadaje we wstpie do ksiki na temat kognitywno-komunikacyj- .
eorii przekadu Krzysztof Hejwowski, rozwaajc czy tumaczenie
w ogle moliwe. Niechaj jego odpowied posuy za zakoczenie.
~jksiki i natchnie optymizmem adeptw trudnej sztuki przekadu
nego i sdowego: ,,[w]ydaje si, e ostatnie kilka tysicylat, w trak-' .
rych ludzko dokonaa milionw najprzerniejszych,tumacze,I:
dobitn, twierdzc odpowied na to pytanie" (Hejwowski 2004: 8), "
.oi

Bibliografio

~ch J., Senkowska-Gluck M. (red.), 1981 Historia pastwa i prawa Polski. Tom m. Od
dzbiorw do uwfaszczenia. Warszawa: PWN.
alou L. W., 1992 "Frames, concepts, and conceptual fields". W: Lehrer A., Feder Kittay
E. (red.) Promes, Fields, and Contrasts. HiIIsdale, NJ: Lawrence Erlbaum, 21-74.
hes R., 1967 Elements of Semiology. London: jonathan Cape.
miski J. (red.), 2001 Wspfczesny jzyk polski. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
Curie-Skodowskiej.

Abel R. L. (red.), 1980 Centemporary lssues in Law and Social Science, Lawand Society Rvle
A Dictionary oj Law, E. A. Martin (red.), 1994 Oxford!New York: Oxford UniversityPr~
Ahlt M., 1998 Prawo europejskie. Warszawa: CH. Beck.
'
.,
Ahlt M., Szpunar M., 2005 Prawo europejskie. Warszawa: CH. Beck.
Akmajian A., Demers R. A., Harnish R. M., 1986 Linguistics: An lntroduction to Langua~e
Communication. Cambridge USA, London: The MIT Press,
.
Alcaraz E., Hughes B., 2002 Legal Translation Exptatned. Manchester, UK & Northam
MA: St. jerorne Publishing.
.
" . '
Allott A., 1974 "Law and language in Africa". Zeitschrift fUr vergleichende Rechtswissenf
74, 124-136.
.
'...
Arntz R., 1993 "Termiriological equivalence and translation". W: Sonneveld H. i Leenin
(red.) Terminology. Applications in lnterdisciplinary Communication. Arnsterdam/Philadel '1
Benjarnins, 5-19.
. "')
Asensio R. M., 2003 Translating Official Documents. Manchester, UK & Northampton~rv11
jerorne Publishing.
I
'. ",
Austin A. D., 1984 ComplexLitigation Confronts thejury System: A Case Study. Fredensk(
University Publications of America.
. .
''::.
Austi~J. L., 1962 [1976] How to Do Things with Words. New York/ondon: Oxford Unive
Press.
.,'.
Bachtin M., 1986 Estetyka twrczoci sownej. Warszawa: PIW.
:'
..... "
Bachtin M., 1986 "Problem gatunkw mowy. Problem tekstu w lingwistyce, filologii ,.i~
naukach humanistycznych". W: Bachtin M., 348-438.
Baker J. H., 1990a Manual oJ Law French. Aldershot, Eng.: Scolar Press,
Baker J. H., 1990b An lntroduction to English Legal History. London: Buttersworths-.:
Barber C L., 1962 "Some measurable characteristics ofmodern scientific prose' .W:.Be"
F. (red.) Contributions to English Syntax and Philolqgy (Gothenburg Studies in English']
Gothenburg, Sweden: A1mqvist and Wiksell.
.. . .,',' ii'
Barcz j., (red.), 2006 Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe. Prawo materialnidpoli'
Warszawa: Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza.
.

rande R. de, Dressler W.,.198111990 [lntroduction to Text Linguistics] Wstp do lingwistyki

kstu. [London: Longrnan] Warszawa: PWN.
ionR. W., 1985 "The end oflegalese. The game is over". N.Y.U. Rev. L& Soc. Change 13/519.
tnhard R., Geck W. K., jaenicke G:, Steinberger H. (red.), 1983 Festschrift fUr Hermann
:,Mosler. BerliniHeidelbergiNew York: Springer.
ring R. c, 1995 Finaing the Law. St. Paul, Minn.: West Publishing Co.
tia. V. K., 1984 "Syntactic discontinuity in legislative writing and simplifications for
~c~demic legal purposes". W: Pugh A. K., Ulijn J. M. (red.) Readings Jor Professional
Purposes - Studies and Practices in Native and Foreign Languages. London: Heinemann
Educational Books, 90-96.
.a V. K., 1993 Analysing Genre: Language Use in Projessional Settings. LondonINewYork: Longman.
tia V. 1<:', 1994 "Cognitive structuring in legislative provisions", W: Gibbons J. (red.),
136-155.
tia V. 1<.,1997 "Translating Legal Genres". W: Trosborg A. (red.) 1997c, 203-216.
k's Law Diaionary 1999, Garner B. A. (red.), St. Paul, Minn.: West Group.
mfield L., [1933] 1969 Language. London: George Allen and Unwin.
wers F., 1989 Linguistic Aspects oJ Legislative Expression. Vancouver: University of British
Coiumbia Press ..
mme R., Btinder W., 1994 "Fachbegriffe und Arbeitskontext: Unterschiede in der Struktur
chemischer Fachbegriffe bei verschiedenen Nutzergruppen". Sprache & Kognition B,
;178-:190.
stoffT. K.,Sinsheimer A., 2000 Legal English. An lntroductionto the Legal Language and
. Culture oJ the United States. Dobbs Ferry, New York: Oceana Publications.
wn P., Levinson S. C, 1978 "Universals in language usage: politeness phenornena", W:
;GQody E. N. (red.) Questions and Politeness: Strategies in Social lnteraction. Cambridge:
Cambridge University Press, 56-289.
hler K, 1934 Sprachteorie. Die Darstellungsjimktion der Sprache. jena: Fischer.
rchR. W., 1973 "Cohen, Austin and Meaning". Ratio 11'10/.
irns H., 1957 "Language of jurisprudence". W: Anshen R. N. (red.) Language: An Enquiry
into lts Meaning and Function. New York: Harper& Brothers, 232-269.
en P., 1976 Magistrates' justice. London: Martin Robertson.
ffey P.. N., 1997 "Language, law and reality". W: Rybiska Z., Kierzkowska D. (red.) On
Jhe Practice oJ Legal and Specialised Translation. Warszawa: TEPIS, 69-84.
rrow V. R., Charrow R. P., 1979 "Making Legal Language understandable: a psycholinguistic study of jury instructions". Columbia Law Rev{ew 79, 1306-1374.
rrow V. R., Crandall J., 1978 "Legal Language: what is it and what we can do about it?"
'-Paper presented at the American Dialect Society Conference/Georgetown NWAVE Con'
ference, Washington D.C, October, 1978.

Charrow V. R., Crandall J. A., Charrow R. P., 1982 "Characteristics and functions ofLeg
Language". W: Kittredge R., Lehrberger J. (red.), "175-190.
.
Chartrand M., Milar
Wiltshire E., 1997 (2003 Wyd. 2.) English for Contract and Compa
.
Law. London: Sweet & Maxwell.
Chase S., 1938 The Tyranny ofWords. New York: Harcourt, Brace and Company.
Chodu A., 2004 .jzyk prawny a jzyk potoczny". W: Malinowska E. (red.), 77-86.
Chroma M., 2004 Legal Translation and the Dictionary. Ttibingen: Max Niemeyer.
Clark L. S., Kinder P. D., 1988 Law and Business. New York: McGRAW-HILL.
Conldin W. E., 1998 The Phenomenology ofModern Legal Discourse: thejuridical Production CI
the Disc/osure of Suffering. Aldershot: Ashgate Dartmouth.
i".1
Cornu G., 1990 Lingiiistique juridique. Paris: Montchrestien.
Crystal D., Davy D.,1969 lnvestigating English Style. London: Longman:
Czachrski W., 1994Zobowiqzania. Zarys wykadu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PW
Czapliski W., Lipowicz 1., Skoczny T., Wyrzykowski M. (red.), 1999 Suwerenno i integra
europejska. Materiay pokonferencyjne. Warszawa: Centrum Europejskie Uniwersytetu Wa
szawskiego.
.
Danet B., 1976 "Language and the' Construction of Reality in the Courtroom", Worki
Paper, Boston Uruversity.
Danet B., 1980 "Language in the lega process", W: Abel R. L. (red.), 445-565.
Danet B., 1997 "Speech, writing and performativity: an evolutionary view of the history
:
constitutive ritual". W: Gunnarsson B.-L., Linell P., Nordberg B. (red.), 13-41.
Derechos Hurnanos/Human Rights/Drolts de l'hornrne, 1989 Language Service for t
United Nations at Genewa.
Dick R. c., 1985 Legal Drafting. Toronto/CalgaryNancouver: CarswelI.
Dickerson R., 1965 The Fundamentais of Legal Drafting. Boston: Little, Brown and Co:
Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
'
Dijk T. A. van, 1980 Macrostructures.
,
.
Dobrzyska T., janus E. (red.), 1983 Tekst i zdanie. Wrocaw: Ossolineum.
Doliwa-Klepacki Z. M., 1993 Wsplnoty europejskie. Biaystok: Wydawnictwo Stowarzysze
Absolwentw Wydziau Prawa UW.
Driedger E. A., 1949'''Legislative Drafting". 27 Canadian B. Rev.
Driedger E. A., 1976The Composition of Legislation. Ottawa: Department ofjustice.
Dubisz S., Gajda S. (red.), 2001 Polszczyzna XX wieku. Ewalucja i perspektywy rozwoju. W
szawa.
Duszak A., 1998 Tekst, dyskurs, komunikacja midzykulturowa . Warszawa: Wydawnic
Naukowe PWN.
Dzieranowska H., 1988 Przekad tekstw nieliterackich na przykadzie jzyka angielskiego
Warszawa: PWN.'
.
.
Ehrlich S., 1955 "O metodzie formalno-dogmatycznej". Panstwo i Prawo 3, 374-404.
Eliot T. S., 1972 Szkice krytyczne. Warszawa: PIW.
.
.
Elwork A., Sales B. D., AlfiniJ. J., 1977'1uridic decisionsi in ignorance of the law or in li
of it?" Law and Human Behavior 1/163.
Emrnert F., Morawiecki M., 2000 Prawo europejskie. Warszawa/Wrocaw: Wydawnic'
Naukowe PWN.
Engberg J., 2000 "Does routine formularion change rneaning? - The impaet of genre"
word semantics in the legal dornain". W: Lundquist L.;'Jarvella R. J. (red.), 31-48..

c,

rlckson B., Lind E. A., Johnson B. c., O'Barr W. M., 1978 "Speech style and impression
format in a court setting: the effects of 'powerful' & 'powerless' speech". journal of
Experimental Social Psychology 14, 26&-:-279.
Evans A., 1996 Prawo integracji europejskiej. tum. W. Czapliski, cz, 1, Warszawa: Dom
Wydawniczy ABC.
.
Evans A., Falk P., 1996 Prawo integracji europejskiej. Wybr rde, cz. 2, Warszawa: Dom
Wydawniczy ABC.
aulk M., Mehler I. M., 1994 The Elements of Legal Writing. New York: Longman..
eatherstone M., Lash S., Robertson R. (red.), 1995 Global Modernities. London: Sage.
isher S., Todd A. D. (red.), 1986 Discourse and lnstitutional Authority: Medicine, Education and
the Law. Norwood, NJ: Ablex.
ucault M., 1972 The Archaelogy of Knowledge. London: Tavistock.
rank J., [1930] 1949 Law and the Modern Mind. New York: Coward-McCann.
riedman L. M., 1964 "Law and its language". George Washington Law Review 33,
563-579.
riedman L. M., 1985 A History ofAmerican Law. New York: Simon andSchuster.
urdal A., 1973 Klasyfikacja odmian wspczesnego jzyka polskiego. Wrocaw.
adamer H.-G., 1975 Wahrheit und Methode. Ttibingen: j.C.B. Mohr.
ajda S., 1990 Wprowadzenie do teorii terminu. Opole: Instytut lski.
.ajda S. (red.), 1992 Systematyzacja poj w stylistyce. Materiay konferencji z 24-26 X 1991 ;
Opole: WSP.
jdaS., 2001 "Historia XX-wiecznej polszczyzny literackiej i jej odmian stylowych", W:
Dubisz S., Gajda S. (red.), 2001,175-192.
ajda S., 2004a ,Jzyk administracyjno-prawny w perspektywie jzykoznawczej i prawoznawczej". W: Malinowska E. (red.) 2004, 19-31.
ajda S., 2004b .Rytualizaqa vs. kreacja w zachowaniach jzykowych". W: Mazur T. (red.) 2004.
alster J., 1998 "Teoretycznoprawne aspekty obowizywania, stosowania i przestrzegania
prawa wsplnotowego w porzdku krajowym", W: Mik C. (red.), 9-17.
arlicki L, 1999 .Pozyqa prawa wsplnotowego wobec krajowego porzdku prawnego".W:
W. Czapliski, I. Lipowicz, T. Skoczny, M. Wyrzykowski (red.), 107-127.
arlicki L., 2004 Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykadu. Warszawa:. L1BER.
arner B. A., 2001 A Dictionary of Modern Legal Usage. Oxford: Oxford University Press.
ernar J:-c., 1995 Traduire ou l'art d'interpreter, Langue, droit et societe: elem/mts de jurilinguistique, tome 2: Application- Traduire le texte juridique. Saint-Nicolas. Quebec: Presses de
l'Universite du Quebec.
, ibbons]. (red.), 1994 Language and the Law. London/New York: Longman.
, ibbons.j., 2003 Forensic Linguistics:An lntroduction to Language in the justice System. Oxford,
England: Blackwell.
ifis S. H., 2003 Law Dictionary. New York: Barron's Educational Series, Inc.
[izbert-Studnicki T., 1972 ,Jzyk prawny a jzyk prawniczy". Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
jagidlonskiego - Prace prawnicze 55, 219-233.
Izbert-Studnicki T., 1978 Wieloznacznoleksykalna w interpretacji prawniczej. Krakw.
izbert-Studnicki T., 1979 "Czy istniej jzyk prawny?", Patistwo i Prawo 3, 49-60.
izbert-Studnicki T.. 1982 "Znamiona czasownikowe w kodeksie karnym. Zagadnienie czasu
gramatycznego i aspektu". Studia Prawnicze 1-2.

i.

.1

Gizbert-Studnicki T., 1983 "O sposobach formuowania dyrektyw". Studia Semiotycz

91-111.
Cizbert-Studnicki T., 1986 jzyk prawny z perspektywy socjolingwistycznej, Zeszyty Na
Uniwersytetu Jagielloskiego - Prace z nauk politycznych 26.
"
Goodrich P., 1987 Legal Discourse. Studies in Linguistics, Rhetoric and Legal Analysis. Ld
Macmilan.
'
Gowers E., 1948 Plain Words: A Guide to the Use of English. London: His Majesty's St~'
Office.
Grodziski E., 1980 Wypowiedzi performatywne. Z aktualnych zagadnieti filozofii jzyka)
aw/Gdask: Ossolineum.
Groot G.-R. de, 1991 "Recht, Rechtsprache und Rechtssystern". Terminologie et Tradu
279-316.
Groot G.-R. de, 1999 "Cuidelines for choosing neologisms". W: Tomaszczyk J:
17-21.
Grucza F., Kozowska Z. (red.), 1994 jzyki specjalistyczne. Materiay z XVl/ Oglno
Sympozjum ILS UW Warszawa 9-11 stycznia 1992. Warszawa: WydawnictwoAkapi
, Grucza F., 1994 "O jzykach specjalistycznych (= technolektach) jako'pewnych sk~d
rzeczywistych jzykw ludzkich". W: Grucza F., Kozowska Z.(red.), 7-27.
"
Gunnarsson B. L, LinellPi, Nordberg B. (red), 1997 The Construction ofProfessional Dr
London and New York: Longman.
.
Gustafsson M., 1975a Binomial Expressions in Present-Day English: A Syntactic and
Study. Annales Universitatis Turkuensis B: 136. Turku: Turun Yliopisto (Publicati
136).
. "
Gustafsson M., 1975b Some Syntactic Properties of English Law Language. Turku; ',F'
University of Turku, Department of English (Publication No. 4).
'i'i.
Gustafsson M., 1984 "The syntactic features ofbinomialexpressions in legal Engli$ht
513, 123-141.
'. ,
Habermas j., 1990 Moral Consciousness and Communicative Action. Cambridge: Polity]
Habrajska G. (red.), 2001 jzyk w komunikacji: d: Wydawnictwo WSHE, vol. 1-~.j;'
Haigh R." 2004 Legal English. London: Cavendish Publishing.
','
Halliday M. A. K, 1973 Explorations in the Functions of Language. London: Edward, ,;;
HallidayM. A. K, 1985 Introduction to Functional Grammar. London: Edward Arn~I(1.
Haas B., 1995 Terminologia.jezytca prawnego. Zielona Gra: WSP TK.
'l
Hart H. L A., 1958 "Positivism and the separation of1aw and morals" . Harvard Law
71/4, 593-629.
Hart H. L. A., 1961 The Concept of Law. Oxford: Clarendon Press.
Hawkes T., 1977 Structuralism and Semiotics. London: Methuen.
Hejwowski K, 2004 Kognitywno-komunikacyjna teoria przekfadu. Warszawa:
Naukowe PWN.
Hertog E. (red.), 2001 Aequitas. Access to justice across Language and CuItureih,t
Antwerpen: Lessius Hogeschool.
I,'",!
Heydrich W., Neubauer F., Petf J. S., Szer E. (red.), 1989 Connexity and CohereH,
Analysis ofText and Dlscourse. BerlinINew York: de Gruyter.
Hiltunen R., 1984 "The typeand structure of clausal embedding in legal English".,Ti
107-121.
.

ch E., 1976 The A'ims of Interpretation. ChicagoILondon: University of Chicago Press.

ch E., 1977 Validity in Interpretation. 'New Haven: Yale University Press,
slev L., 1961 Prolegomena to a Theory ofLanguage. Wisconsin: Wiseonsin University
ress.
se J., 1977 A Model for Translatlen Quality Assessment. Ttibingen. Giinter Narr.
se J., 1997 Translation Quality Assessment. A Model Revisited. Ttibingen: Giinter Narr.
bski H., Kulesza M., 2004 Administracja publiczna. Zagadnienia oglne. Warszawa:
IBER.
bski H., 2006 Introduction to Public Administration and Administrative Law. Warszawa:
!BER.
ska-Bonca j., 2004 Wprowadzenie do prawa. Introduction to Law: Warszawa: LexisNexis.
ka H., 1996 "Styl tekstw prawnych na tle innych odmian polszczyzny". Przegld
egislacyjny.
.
ka H., 2002 Poradnik jzykowy. dla prawnikw. Warszawa: Wydav&nictwo Naukowe
emper.
S., 1993 Das Fachwort in derkognitiven und sprachlichen Repriisentaticn. Essen: Die blaue
ule.
bson R., 1960 "Concluding Statement: Linguistics and Poetics". W: Sebeok T. A. (red.),
50-377.
nwski M., Siemaszko A, 1999 Administration 'of justice in Polarid. Warszawa: Oficyna
~~.

wski J., Resich Z., Lapierre J., Misiuk-jodlowska T., 1997 Postpowanie cywilne. Warawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN.
A., 2001a "Relacja nadawca-odbiorca w polskim dyskursie prawnym i prawniczym
wietle pragmatyki komunikacyjnej". W: Habrajska G. (red.), 82-97.
-Bosiacka A, 2001 b Implementacja prawa wtrnego Wsplnot Europejskich w polskim
orzdku prawnym. Niepublikowana praca magisterska napisana pod kierunkiem S.
awickiego. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydzia Prawa i Administracji.
k-Bosiacka A., 2002 "Niektre problemy 'europeizacji' polskich tekstw praw"
ych", W: Kopczyski A, Zaliwska-Okrutna U. (red.),jzyk rodzimy a jzyk obcy - kounikacja, przekfad, dydaktyka. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,
1-172.
-Bosiacka A, 2003 Legal Discourse as Cross-Cultural Communication. Niepublikowana
raca doktorska napisana pod kierunkiem A. Duszak. Pozna: Uniwersytet im. Adama
ickiewicza, Wydzia Neofilologii, Instytut Filologii Angielskiej.
ph], E., 1995 "Indeterminacy, Translation andthe Law". W: Morris M. (red.) Translatioti
nd the Law. Amsterdam!Philadelphia: John Benjamins, 13"-36.
. -Prasznic U. (red.), 1999 Encyklopedia Prawa. Warszawa: C.H. Becie
wski S., Wrblewski J., 1978 Zagadnienia polskiej terminologii prawniczej. Materiafy
'Konferencji Terminologicznej. 5-6 czerwca 1978, Warszawa.
owski S., Wrblewski J., 1987 "Zagadnienia polskiej terminologii prawnej i prawniczej".
tudia Prawno-Ekonomiczne 39, 17-34.
I
R., 1993 Pragmatyka jzykowa. Gdask: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego.
. D., 1999 Translating Cultures. An lntroduction for Translators, lnterpreters and Mediators.
anchester: St. jerorne Publishing.

. f

"

Kawecka-Wyrzykowska E., Synowiec E. (red.), 1996 Unia Europejska. Integracja Polski z U

Europejsk. Warszawa: Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego.
Kelsen H.,' 1967 The Pure Theory of Law. Berkeley: University of California .Press.,.,
Kelsen H., 1979 Al/gemeine Theorie der Normen. RinghoferK; Walter R. (red.), Wien: MaIl
Kielar B., 1973 Angi~lskie ekwiwalenty polskich terminwprawno-ustrojowych. Warszawa: PW
Kielar B., 1998 "UvJagi na marginesie angielskiego przekadu Konstytucji Rzeczypospoli
Polskiej". Lingua Legis 6, 31-33.
Kielar B. Z., Michaowska K., 1994 "Umowa handlowa - angielskie i polskie wzorce te,
towe". Lingua Legis 1, 6-11.
Kierzkowska D., 2Q02 Tumaczenie prawnicze. Warszawa: TEPIS.
"
Kindermann H., 1979 Ministerielle Richtlinien der Gesetzestechnik. BerlinIHeidelberg: Sprin~'
Kittredge R., Lehrberger j. (red.), 1982 Sublanguage. StudiesofLanguage in Restricted Sema
Domains. Berlin/New York: de Gruyter.
.
Klemensiewicz Z., 1961 W krgu jzyka literackiego i artystycznego. Warszawa: PWN.
Klemensiewicz Z., 1961 "O rnych odmianach wspczesnej polszczyzny". W: Kle .
siewicz Z., 101-157.
Klinek D. R., 1992 The Word of the Law. Ottawa. Canada: Carleton University Press.
Knypl Z., 1997 Wprowadzenie do prawa europejskiego. Warszawa: Centrum Europejskie
wersytetu Warszawskiego.
Kodeks tumacza przysigego z komentarzem. 2005 pod red. D. Kierzkowskiej. Wars
TEPIS.
Kosecki K., 2002 "Euroargon jako jzyk specjalny". W: Szpila G. (red.), 235-241.
Kos-Rabcewicz-Zubkowski L., 1970 "Polish Constitutional Law". W: Wagner W. J. (
215-272.
Kotarbiski T., 1961 Kurs logiki dla prawnikw. Warszawa: PWN.
Kragh B., 1994 "Noun phrases in translation. Translating LSPtexts: some theoretical
siderations", 'Copenhagen Studies in Language 16,' Copenhagen: Samfundslitte
89-109.
,
Kubot Z., 2003 "Kontrakty menederskie jako pojcie prawne". Pastwo i Prawo 4.
Kurkowska H., Skorupka S., 1966 Stylistykapolska. Zarys. Warszawa: PWN.
Kurzon D., 1985b, "Signposts for the reader: A corpus-based study of text-deixis". Te
187-200.
Kurzon D., 1986 l~ is herebyperformed...: Explorations in legal speech acts. Arnsterdarn/Phi
phia. B e n j a m i n s . ,
Kurzon D., 2001 "The politeness ofjudges: American and English judicial behaviour't.jc
of Pragmatics 33/1, 61-85.
Kwarciski W., 2002 A Speech Act Approach to Legal Discourse. Niepublikowana prac
torska napisana pod kierunkiem B. Kryk-Kastovsky. Pozna: Uniwersytet im. A
Mickiewicza, Wydzia Neofilologii, Instytut Filologii Angielskiej.
LakoffR., 1989 "The limits ofpoliteness: therapeutic and courtroom discourse". Mult(
812-3, 101-129.
Lampe E. j., 1970 juristische Semantik. Bad Homburg v.d.H./Berlin !ZUrich: Gehlen.
Lang W., 1962 Obowizywanie prawa. Warszawa: PWN.
Lasok D., 1997 "Porzdek prawny Wsplnoty i Unii Europejskiej". Pastwo i
z. 3, 22-29.

;,v,~ry U. A., 1923

"The Language of the Law". American BarAssociation journal 7~8.

'e D.S., Hall Ch., Hurley M., 1999 American Legal English. Using English in Legal Context.
Ann Arbor: The University of Michigan Press.,
fevere A. (red.) 1992 Translation. History. Culture, A sourcebook. London-New York: RoutIedge.

rat P., 1995 Les languesspecialisees. Paris. Presses Universitaires de France.

}czyna H., 1997 Hermeneutyka prawnicza. Rozumienie i interpretacja tekstu prawnego. Warszawa: Oficyna Naukowa.

,irA. j., 1937 "Language, Symbol Cyc1es, and the Constitution". United States Law Review
;:71,258-267.

: andowski S., Machiska H., Malinowsld A., Petzel J., 2005 Logika dlaiprawnikw. Warszawa: LexisNexis.
andowski S., M.alino~ski A., Petzel J., 2004 Logika dla prawnikw.
Warszawa: LexlsNexls.
.icki

~. ,M..' .1988

Sownik encyklopedyczny.

"Frazeologia stylu naukowego". W: Z problemw frazeologii polskiej

'/ sowlanskie) V. Wrocaw: Ossolineum. Wyd. PAN, 7-37.

isowa. M. T., 1986 "Z bada nad terminologi
WSp, Krakw - Prace jzykoznawcze 5, 5-20.

prawn". Rocznik Naukowo-Dydaktyczny

.

isow~ M. T., 1995, Podstawowe terminy prawnicze wstatutacn staropolskich na tle sowiaskim.
Stud~um semanty~;ne. Krakw: Wy~aw~ictwo N~ukowe Wyszej Szkoy Pedagogicznej.
dquist L., 1989 Coherence In scientific texts '. W: Heydrich W. Neubauer F Petofl J
5., .Sozer E. (red.), 122-149.
, , " "
quist L., 1991 "Some considerations on the relations between text linguistics and the
study oftexts for specific purposes", W: Schroder H. (red.), 231-243.
dquist L., Jarvella R.J. (red.), 2000 Language, Test, and Knowledge: MentalModels ofExpert
Communication. Berlin!New York: Mouton de Gruyter.,
ns J., [.1977] 1?78 / 1984 [1989] Semantics. Vol.l and II / Semantyka 1 i 2. Cambridge,
Cambridge Umversity Press / Warszawa: PWN.
'
atka A. (red.), 1973 Metody badania prawa. Wrocaw: Ossolineum.
ek. R., 1960 "Sownik gwarysdowej". Prawo j ycie 21/117, vol. v, 16.10.1960, 5.
~orm/ck D. N., 1974 "Law as Institutional Fact". Law Quarter/y Revlew 90, 102-129.
isen D.,. 2000 "Communicative situations as reflecred in text structure: On legal text
roduction and background knowledge". W: Lundquis,t L.,JarvellaR.j.(red;), 163-187.
eH. 5., 1930 Ancient Law. London: John Murray.
wska T., 1968 "Z historii polskiego jzyka kancelaryjnego. Uwagi o
,"

skadni" . Poradnik

'n;owsk~ E., 2001 Wypowiedzi administracyjne - struktura i pragmatyka.

Opole: WYdawnic-

zykowy 6, 306-318.
,0 U~lwersytetu

Opolsldego

"

owsk~ E. (red.), 2()04 jzyk - prawo - spoeczestwo. Opole: Uniwersytet Opolski.

nowski A., 1980 "Waciwoci statystyczne jzyka prawnego na tle wlaciwocijzyka
otocznego". Pastwo i Prawo 9, 67-76.
;owski A; 2006 :Polski jzyk prawny. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Lexisbexis.
iel Y., 1959 "Studies in irreversiblebinomials~'. Lingua 8, 113-160.
'
,
kworth ~.l., Bell L M., 1967 "Sent'ence-Iength distributionin the corpus", W: Kucera
Fracis W. N. (red.) Computationat Analysis. Providence: Brown University Press.:

Marczyk K., 2004 "Formalizacja jzyka prawniczego praktyki orzeczniczej (naprZyki'

tekstu wyroku sdowego wraz z uzasadnieniem)". W: Malinowska: Ev : ( .
157-166.
'
',
Markowski A., 2005 Kultura jzyka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne. Warszawa:Wy
nictwo Naukowe PWN.
Marsza K., 1997 Proces karny. Katowice: Wydawnictwo ."Volumen".
. ....
Mazur T. (red.), 2004 Rytualizacja w komunikacji spoeczriej i interkulturowej. Lublin:'l,1n'
syte t Marii Curie-Skodowskiej.
Mellinkoff D. 1963 The Language ofthe Law. Boston: Little, Brown and Compariy,
Mencken H. 'L., [1936] 1977 The American Language. New York: Alfred A. Knopf.
Mik C, 1998a "Metodologia implementacji europejskiego prawa wsplnotoweg'o.w
wych porzdkach prawnych". W: Mik C (red.) 1998, 21-54.
Mik C, 1998b "Zasady ustrojowe europejskiego prawa wsplnotowego a pols!dpor
konstytucyjny". Pastwo i Prawo 1998, z. 1, 12-39.
.','. >.'
Mik C (red.), 1998 Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych porzdkdch
nych. Toru: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa "Dom Organizat'
Miler J. 1995 "Transposing ECTerminology into Polish Language - Breaking New ~,rOU
Lingua Legis 2, 5-8.
.
l.....
Minek W., 1991 "Die Problematik von Recht und Sprache in der Obersetzung von Ret'
ten". ArchivfUr Rechts- und Sozialphilosophie 77, 446-465.
..', .. i .
Morrison M. J., 1989 "Excursions into the Nature of Legal Language". Clevelaijd.'St
Review 37, 271-336, repr. in: Schauer F. (ed.), 1993 Law and La~guag; lde
Dartmouth, 3-68.
.: .
Mosioek-Kosiska K. i Zgka T. (red.), 2003jzyk perswazji publicznej. Pozna: Wyda
two Poznaskie.
. .:. I .
MOlier H. H., 2000 "Noun phrases in specialized communication. The cognitive p~oc.
ofthe Danish s-genitive constructlon.". W: Lundquist L., Jarvella R. J. (~ed;);49 .
Nadelmann K., Mehren von A., 1966 "Equivalences in treaties in the conflicts fiel~l'.:t\in
journal ofComparative Law 15, 169-199.
'.
Neymann M., Ruhan T., 1993 Legal Business English. Warszawa: Poltext.
.'
Nowak L., 1968a "Interpretacja prawnicza a interpretacja krytyczno-literacka.", Nurt
Nowak L., 1968b .Performatywy a jzyk prawny i etyczny". Etjka 3, 147-158.\.>,
Nowak L., 1970 "Kilka uwag o postulacie jasnoci i pojciu analizy jzyko~ej'i;W:
. (red.), 1 0 9 - 1 2 2 . , / . ....
Nowak L., 1973 Interpretacja prawnicza. Studium z metodologii prawoznawstwa. War~zawai.'.
Ogden C K., Richards I. A., 1923 The Meaning of Meaning. London: Routledgeand I<
Paul.
..'
Opaek K., 1969 "Przedmiot prawoznawstwa a problem tzw. paszczyzn praw~~'i P~
i Prawo 6, 983-995.
'.'
Opaek K., 1985 "Interdyscyplinarne zwizki prawoznawstwa". Studia Filologic~n~2
Opaek K., Wrblewski J., 1969 Zagadnienia teorii prawa. Warszawa: PWN.
....
Oga E., 1997 Sownik terminologii prawniczej. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza.Bran
Panejko J., 1934 Geneza i podstawy samorzdu europejskiego. Wilno: Skad Gwny wKsi
w. Wojciecha.
Pannick D., 1987 judges. Oxford: Oxford University Press.

ryas W., 1997 Definiowanie poj prawnych. Pozna: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama
Mickiewicza.
enik A., 1969 "Rodzaje analizy poj prawnych". Krakowskie Studia Prawnicze 3-4, 43-66.
J. (red.), 1970 Studia semiotyczne X.' Wrocaw-Krakw.
ntek E., 1995 "Obowizywanie prawa wsplnotowego". Palestra 1995, 1-2, 85-93.
rek W. (red.), 1999 Polszczyzna 2000. Ordzie o staniejzyka na przeomie tysicleci. Krakw:
Orodek Bada Prasoznawczych UJ.
rska A., TomaszkiewiczT., 1996 Wsplczesne tendencje przekadoznawcze. Pozna: Wydaw'. nicrwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
iakov A. V., 2004 ObCaja teoria prava: problemy interpretacii v kontekste kommunikativnogo
podchoda. Sankt-Peterburg: 'Izdatel'skij Dom Sankt-Peterburgskogo Gosudarstvennogo
Universiteta.
lock F., Maitland F. M., 1898 The History of English Law: Before the Time of Edward l.
2 vols. Cambridge: University Press.
ki sownik prawniczy. Hasa podstawowe (wersja robocza). Wrblewski j., Ziembiski Z.
(red.) 1969 Warszawa: Instytut Nauk Prawnych PAN.
ner R. A., 1998 Law and Literature. Revised and Enlarged Edition. Cambridge, Massachu.setts/Londcn, England: Harvard University Press.
am H., 1975 Mind, Latiguage and Reality. Cambridge: Cambridge University Press, vol. 2.
irk R., Greenbaum S., Leech G., Svartvik J., 1972 A Grammar of Contemporary English.
London: Longman.
rk R., Greenbaum S., 1973 A Consise Grammar of Contemporary English. Philadelphia:
Harcourt Brace jovanovich,
k R., Greenbaum S., Leech G., Svartvik j., 1985A Comprehensive Grammar ofthe English
Language. New York, Longman.
waski Z., 1993 Prawo cywilne - cz oglna. Warszawa: C.H. Beck/PWN.
waski Z., 1997 Zobowizania - cz oglna. Warszawa: CH. Becie
berg j., 1992 "Contractual aspects ofprivatization". W: Sarcevi P. (red.), 97-108.
ertson R., 1995 "Glocalization: time-space and heterogeneity-homogeneity". W: Featherstone M., Lash S., Robertson R. (red.), 25-44.
enne S., 1983 "The rneaning of 'authentic text' in modern treaty law". W: Bernhard R.,
Geck W. K., Jaenicke G., Steinberger H. (red.), 759-784.
zkowski S., 1999 "The language oflaw as sublanguage". W: Tomaszczyk ]. (red.), 7-16.
s D., 1938 "Our obsolete lega English''. New York Lawjournal 99 (23 April 1938).
ce P., 1994 Legal Writing and Drafting. Oxford: Oxford University Press.
utko M., 2002 "Rytualny charakter interakcji w rozprawie sdowej". W: Szpila G.
ed.), 193-201.
.
r J., Dungworth D., McDonald P., 1980 English Special Languages. Wiesbaden: Oscar
Brandstetter Verlag.
B. D., ElworkA., Alfini J. J., 1977 "Improving comprehension for jury instructions".
: Sales B. D. (red.) Perspectives in Lawand Psychology: The Criminaljustice System 1. New
ork: Plenum.
evi S., 1988 "Translation of legislation - with special emphasis on languages of Iimited
diffusion". W: Nekeman P. (red.) Translation, Dur Future. l1thWorld Congress ofFIT.
Maastricht: Euroterm, 455-462.

arevi S., 1989 "Conceptual dietionaries for translation in the field of law". Internati

journaI oJ Lexicography 2/4, 277-293.

,
arevi P. (red.), 1992 Privatization in Central and Eastern Europe. London: Graham & Tra ,
Sarcevi S. 1997 New Approach to LegaI Translation. TheHague: Kluwer Law Internati0,n
Sarkowicz R., 1985 i"Jzykowe sposoby wyraania przyczynowoci w tekcie prawnym. (
przykadzie kodeksu karnego z 1969 r.). Studia Prawnicze 1-2, 143-180.
Sarkowicz R., 1995 Poziomowa interpretacja tekstu prawnego. Krakw: Wydawnictwo Uni
sytetu Jagielloskiego.
Sawicki M. T., 200fI.a "Translacyjne dylematy polskiego prawa spek (cz.
3 (34),49-51.
,
Sawielei M. T., 200~b "Translacyjne dylematy polskiego: prawa spek (cz. 2)". TemiW
4 (35), 43-44.
, ";
Sawielei M. T., 2005 "Prawniczy kcik jzykowy. Translacyjne dylematy polskiego pra'
spek (cz. 3)". Temidium 1 (36), 5 5 - 5 6 ' 1
Schaffner ch., Adab B., 1995 "Translation as intercultural communication - Contad:
Conflict". W: Snell-Hornby M. i in. (red.) 1995,325-337.
'
Schiffrin D., 1994 Approaches to Discourse. Oxford: Blackwell. '..
",
Schleiermacher F., 1813 "Ober die verschiedenen Methoden des Ubersetzens" (tum. a
"On the different methods of translating"). W: Lefevere A. (red.) 1992.
'
Schrder H., (red.), 1991 Subject-oriented Texts. Berlin: Walter de Gmyter.
Searle J., 1969 Speech Acts: An Essay in the Philosophy oJ Language. Cambridge: Cambri
University Press.
Searle j., 1975a "Indirect speech acts", W: Cole P., Morgan ], (red.) Syntax and Sema
vol. 3. Speech Acts. New York: Academic Press, 59-82.
Searlej., 1975b "A taxonomy ofilocutionary acts". W: Guriderson K. (red.) Language, Mi
and Knowledge. Minneapolis: University of MinnesotaPress, 344-369.
'
Searle J., 1976 "The Classification of IIIocutionary Acts." Language in Society 5, 1-:-24.'1
Searle J., 1989 "The Background of meaning", W: Searle J., Kiefer F., Bierwisch M. (rq
291-312.
f
Searle J., 1995 The Construction cf Social Reality. London: Penguin Press.
,
Searle J., Kiefer F.,,: Bierwisch M. (red.) 1989 Speech Act Theory and Pragmatics. Dordre
ReideI.
Sebeok T. A. (red.l, 1960 Style in Language. Cambridge, Mass.: M.I.T. Press.
,
ShuyR. W., 1978 "The Consumer and Insurance Policy Language." Presented at the C.
ference on Consumers and Life Insurance - An Exchange of Views, Washington,
15-16 May 1978.
Shuy R. W., Larkin D. K., 1978 Linguistic Considerations in the Simplification/Clarificatio~
Insurance Policy Language. Washington, D.C.: Georgetown University and the Centet
Applied Linguistics.
,;
Siedlecki W., wieboda Z., 1998 Postpowanie cywilne. Zarys wykadu. Warszawa: Wyda~~~,
twa Prawnicze PWN.
' .
Skubaanka T., 1984 Historyczna stylistykajzyka polskiego; Wrocaw: Ossolineum.
Smith K., Keenan D. j.i 1979 English Law. London: Pitman.
Snell-Hornby M., jettmarova Z, Kaindl K. (red.), 1995 Translation as Intercultural Comm~~'
tion. Amsterdam: John Benjamins.

9'.

ouriouxJ. L., Lerat P., 1975 Le langage du droit. Paris: PressesUniversitaires de France.
tanosz B., 1973 "Znaczenie a interpretacja". Studia Semiotyczne IV, 23-33.
wales J. M., 1990 Genre Analysis: English in Academic and Research Settings. Cambridge:
Cambridge University Press.
czepankowska 1., 1999 "Perspektywy bada lingwistycznych nad jzykiem prawnym".
, Poradnik jzykowy 5-6 (564-565),11-17.
,czepankowska I., 2004ajzyk prawny J Rzeczypospolitej w "Zbiorze praw sdowych" Andrzeja
'Zamoyskiego. Cz I Pojcia prawne. Cz II Wypowiedzi normatywne. Biaystok: Wydawnicrwo Uniwersytetu w Biaymstoku.
ezepankowska 1., 2004b Studia nad polszczyzn epoki stanislawowskiej. Biaystok: Wydaw"nictwoUniwersytetu w B.i.~!ymstoku.
b:urek K., 2006 "Bdc mo'dym terminologiem, czyli jak pojciu najlepszy da termin...''.
Co brzmi w trzcinie. Magazyn dla piszcych po polsku, nr 3/2006, 4-5 [http://.
europa.eu.int/comrnltranslation/language_aids/reading/periodicals/polish_newsletter/
,/issue3_pl.pdt]
ererM., 1959 Sdownictwo angielskie. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
pia G., (red.) 2000 jzyk trzeciego tysiclecia. Tom 1. Krakw: Tertiurn,
zpila G. (red.), 2002jzyk trzeciego tysiclecia iI. Tom 1: Nowe oblicza komunikacji we wsplczesne] polszcynie. Krakw: Tertium.
zpunar M., 1997 "rda i pojcie prawa wsplnotowego". Rejent nr 4 (72), 11-32.
W,ietliska A., 2002 "Spka europejska - problematyka podstawowych zagadnie prawnych i legislacyjnych". Lingua Legis nr 10, 30-36.
bory M., 1980 Multilingualism in international Law and Institutions. Alphen aan den Rijn:
Sijthoff & Noordhoff.
'
allon D., 1990 "The notion of contraet: a French jurist's naive looki at common law
:contract". W: Clark D. (red.) Comparative and Private International Law. Berlin: Duncker
. & Humblot, 283-290.
omas G., 1991 Linguistic Purism. LondonINew York: Longman.
ornton G. C, 1987 Legislative Draftitig. London: Butterworths.
ersma P. M.,.1999 Legal Language. Chicago: University of Chicago Press.
maszczyk J. (red.), 1999 Aspects oJ Legal ,Language and Legal Translation. d: d
University Press.
orres CarbaIlal de P., 1988 "Trends in legal translation: The focusing of legal translation
:!'through comparative law". W: Nekernan P. (red.), Translation, Dur Future, Xlth World
d', Congress oJ FIT. Maastricht: Euroterm, 447-450.
,
sborg A., 1997a Rhetorical Strategies in Legal Language. Discourse Analysi of Statutes and
.. Contracts. Tilbingen: Narr.
rosborg A., 1997b "Translating Hybrid Political Texts". W: Trosborg. A (red.) 1997c,
I , 145-158.
'osborg A. (red.), 1997c Text Typology and Translation. Amsterdam: John Benjamiris.
lmann S., 1957 Principles oJ Semantics. Glasgow: Blackwell.
baczyk S. (red.), 1992 Encyklopedia jzyka polskiego. Wrocaw/Warszawa/Krakw:
, -Ossolineum.
nderlinden J., 1985 "Ubi Domicilium, Ibi lus Universale7". Revue internationale de droit
~ompare, 303-329.

Vanderlinden T.: 1995 Comparer les droits. Bruxelles: Story-Scientia.

Varantola K., 1984 On Noun Phrase Structures in Engineering English. Turku: Annales Uni
sitatis Turkuensis.
Venuti L., 1995 The Translator's Invisibility. A History of Translation. London/New Y'
Routledge.
Vocabularyfor Law (Sprawd swj angielski - Terminologia Prawo) 2000 Warszawa: Peter Co
Publishing & Wydawnictwo WILGA
.
Wagner w. J. (red.), 1970 Polish Law Throughout the Ages. Stanford, California: Stanf
University. Hoover lnstitution Press.
Walczak B., 2001 ,Jzyk Konstytucji Trzeciej Rzeczypospolitej w: wietle wspcze
normy jzykowej i stylistycznej". Prace Filologiczne XLVI, 629-636.
Wank R., 1985 Die juristische Begriffsbildung. Miinchen: Beck.
Watson A, 1974 Legal Transplants. Edinburgh: Scottish Academic Press.
Wells R. S., 1960 "Nomina and verbal style". W: Sebeok T. A (red.), 213-220.
Wells W. A. N., 1991 An lntroduction to the Law of Evidence. Adelaide, SA:A B. Caudell.
Weston M., 1991 An English Reader's Guide to the French Legal System. New York/Oxfo
Berg.
.
Wichter S., 1994 Experten und Laienwortsciuitze: Umriss einer Lexikologie der Vertikali
Tiibingen: Niemeyer.
' .
Wierzbicka A., 1983 "Genry mowy". W: Dobrzyska To i janus E. (red.), 126-137.;
Wilko A., 1987 Typologia odmian jzykowych wspfczesnej polszczyzny. Katowice: Wydawrl
two Uniwersytetu lskiego.
\
Wojciechowski J. A, 1994 Instytucje i porzdek prawny Wsplnot Europejskich. Warsz
Wydawnictwo INFOR.
Wojciechowski J. A, 1995 "Wprowadzenie do systemu prawa Wsplnot Europejski
Lingua Legis 2, 2-5.
Wojtak M., 1992,,0 stylowym wariancie jzyka na przykadzie tekstw urzdowych",
Gajda S. (red.), 141-1.;1-9.
Wojtak M., 2001 "Styl urzdowy". W: Bartmiski ], (red.), 155-171.
Woleski J., 1967 ,Jzyk prawny w wietle wspczesnych metod analizy semantycz
Zeszyty Naukowe Uj - Prace Prawnicze 31, 141-156.
Wolter W., 1972 "Z problematyki jzyka prawnego kodeksu karnego". Krakowskie St
, Prawnicze 1972, 3-31.
Wolter A, Ignatowicz J., Stefaniuk K., 1996 Prawo cywilne - zarys czci oglnej. Warsz~
Wydawnictwa Prawnicze PWN.
'
,
Wronkowska S., Zieliski M., 1993 Problemy i zasady redagowania tekstw prawnych.
sawa: Urzd Rady Ministrw.
Wrnkowska S., Zieliski M., 2004 Komentarz do zasad techniki prawodawczej' z dnia?
czerwca 2002 r. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Wrblewski B., 1948 jzyk prawny i prawniczy, Polska Akademia Umiejtnoci. Prace Ko .
Prawniczej nr 3, Krakw.
'
Wrblewski J., 1956 "Wykadnia prawa a terminologia prawna". Pastwo i Prawo 5-6, 84
Wrblewski J., 1966 "Zagadnienie jednolitoci i pewnoci rozumienia tekstw prawny
Pastwo i Prawo 3, 539....:554.
Wrblewski J., 1969 "Prawo i paszczyzny jego badania". Pastwo i Prawo 6, 996-1007.

rblewski Jl, 1973 ,!Metody logiczno-jzykowe w prawoznawstwie".W: opatka A. (red.),

47-76.
,
iblewski J., 1979 Zasady tworzenia prawa. d: Uniwersytet dzki.
~nderlich D., 1989 "Methodological remarks on Speech Act Theory". W: Searle j., Kiefer
'F.; Bierwisch M. (red.), 291-312.
j<;la A., 1990 Staropolska terminologia prawnicza (do 1500 r.). Rozprawy Habilitacyjne
,'~'Ui1iwersytetu Jagielloskiego nr 192. Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello
skiego.
JdaA., 1997 Ober altpolnische juristische Tehninologie. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
, Jagielloskiego -'- Prace Jzykoznawcze 118.'
jda A, 1999 "Staropolska terminologia prawnicza odznacza si rodzim wybitnoci".
,Jzyk Polski 1-2/LXXIX, 47-53.
.
ajd~ A., 2001 Studia z historii polskiego sownictwa prawniczego ifrazeologii. Krakw: Wydaw'nif=two Uniwersytetu Jagielloskiego.
akrzewski Z., 1964 ,Jzyk oglnopolski a ustawa". Palestra 7; 52-55.
iika T., Zieliski M., 2003 "Perswazja w jzyku prawnym i prawniczym". W: MosioIek-Kosiska K. i Zgka T. (red.), 182-189.
,
'i~liski M., 1972 interpretacja jako proces dekodowania tekstu prawnego. Prace Wydziau
:,i'Praw:a Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Pozna,
"eliski M., 1992 "Wypowiedzi dyrektywalne w praktyce jzykowej". W: Ziembiski Z.,
'J'Zieliski M., 67-129.
~linski M., 1999 ,Jzyki prawne i prawnicze". vii: Pisarek W. (red.), 50-74.
iiilski M., 2002 Wykadnia prawa. Zasady. Reguy. Wskazwki. Warszawa: LexisNexis.
iski M., 2004 ,Jzyk prawny, jzyk administracyjny, jzyk urzdowy". W: Malinowska
:(red.), 9-18.
'
baZ., 1968 ,,0 paradoksach logiki deontycznej". Pastwo i Prawo, 1, 45-56.
i-hbiski Z., 1964 "Prba uporzdkowania podstawowego sownictwa prawniczego".
. Si:Mia Logica XV, 261-270.
~irlbiski Z., 1966 Logiczne podstawy prawoznawstwa. Wybrane zagadnienia. Warszawa:
: Wydawnictwa Prawnicze.
.
. Itibinski Z., 1972 Analiza poj czynu. Warszawa: Wiedza Powszechna.'
embiski Z., 1974 Le langage du droit et le langage juridique. Les ctiteres deleur discernement.
';;Archives de Philosophie du Droit". t. 19, Pary.
embiski Z., 1974 MetodologiCZ/ie zagadnienia prawoznawstwa. Warszawa: PWN.
embiski Z., 1985a .Deskrypcjonistyczna i rekonstrukqonistyczna analiza jzyka w prawoStudia Prawnicze 3-4, 329-340.
':.'znawstwie".
; 1..

embiski Z., 1985b "Uwagi o negowaniu norm i wypowiedzi z normami zwizanych".

(S~iidia Filozoficzne 2-;-3, 105-116.
'
emIJitiski Z., 1990 Wstp do aksjologii dla prawnikw. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
e~b.iski Z., 1995 Logika praktyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
"'mb!ski Z., Zieliski M., 1992 Dyrektywy i sposb ich wypowiadania. Warszawa: Zakad
: Semiotyki Logicznej UW.
rk-Sadowski M., 1981 "Wyraenia wieloznaczne a oceny w Jzyku prawnym". Studia
Prawno-Ekonomiczne t. XIlI.
rk-Sadowski M., 1984 Rozumienie ocen w jzyku prawnym. d: Uniwersytet dzki.

:1

Zweigert K., Kotz H., 1984 Einfiihrung in die Rechtsvergleichung. Vol. I i II, Tiibingen: Mb'
abiski Z., 1983 "Uwagi o jzyku kodeksu cywilnego". Studia Prawnicze l, 35-50.
ebrowski P. T., 2003 "Angielskie przekady polskiego kodeksu spek handlowych 20
Porwnanie, ocena i wnioski dla tumaczy." Lingua Legis 11, 57-68.
.
migrodzka B., 1997 Testamentjako gatunek tekstu. Katowice: Wydawnictwo Uniwers
lskiego.

olecane sownild
erminologii prawniczej
i

ekonomcznej]

.igielsko-polski slownik terminw z zakresu dokumentacji i informacji patentowej, 1995 Warszawa: Urzd Patentowy. [dostpny take w wersji elektronicznej pdf na stronie Urzdu
Patentowego www.uprp.pIJPolski/Slownik+terminowl]
r L. (red.), 1986 Slownikprawniczy polsko-angielski. Wrocaw: Ossolineum.
mielewska-Gorczyca E. (red.), 1998 Slownik procedur parlamentarnych [polski-angielski-francuski-niemiecki-rosyjski]. Warszawa: Biuro Studiw i Ekspertyz, Kancelaria Sejmu.
llin P. H., Bartnicki K., 2001 Slownik Prawa, Peter Collin Publishing. Warszawa: Wydawnictwo Wilga.
arner R. A. (red.), 1999 Black's Law Dictionary. St. Paul, Minn.: West Group.
ara R., Murphy T., Wardysld T., 1996, Angielsko-polski encyklopedyczny sownik. biznesu.
. Warszawa: Dom Wydawniczy ABC.
lan J. H., 1991 Slownik terminologii prawniczej i ekonomicznej angielsko-polski. Warszawa:
Wiedza Powszechna.
.
ziska-Makiewicz E., Makiewicz J., 1997 [2005] Polsko-angielski slownik terminologii
prawniczej. Toru: "Ewa" S.c.
rczek E., 2005 Lexicon of Law Terms. Warszawa: C.H. Becie
wicki M. A., 2004 SlownikEuropejskiej Konwencji PrawCzlowieka(angielskojTancusko-polski
z objanieniami i indeksem haselfr. i pol.). Krakw: Zakamycze.
tterson R., 2002 Kompendium terminw bankowych po polsku i angielsku / Compendium of
Banking Terms in Polish & Engiish. Warszawa: Fundacja Rozwoju Rachunkowoci w Polsce.
kos J., 2002 Polsko-angielski sownik prawniczy. Krakw: Zakamycze. [UWAGA: zawiera
bdy literowe].
zkowsld J., 2000 Slownik Organizacji Narodw 2;iednoczonych. Warszawa: Wiedza Powszechna.
tek G., Ojcewicz G. (red.), 1996 Slownik policyjnoprawniczyjJolsko-angieJskojTancuskp-niemiecko-rosyjski. Szczytno: Wydawnictwo Wyszej Szkoy Policji,
lojzyczny sownik z zakresu wasnoci przemysowej, 1991 Cz pierwsza polsko-niemieckc-angielsko-francuska. Warszawa: Wydawnictwa Urzdu Patentowego RP.

Przel{lady prawo polsldego

i zbiory ,prawniczych
tel{stw paralelnych

'Constitution of the Republic of Poland and the Standing Orders of the Sejm, 2003, tum.
A.Pol, A. Caldwell. Warszawa: Kancelaria Sejmu.
'\.va o podatku od towarw i usug / The Ad on the Goods and Setvices Act., 2004, tekst
dwujzyczny polsko-angielski, tum. R. Kozierkiewicz, E. Puawska. Warszawa: CH. Becie
wa o rachunkowoci / The Accounting Act, 2005, tekst dwujzycznypolsko-angielski, tum.
E; Puawska, R. Kozierkiewicz. Warszawa: CH. Beck.

Collect/on of industrial property protection laws in Poiand, 1995 Warsaw: Patent Office
Republic of Poland.
Kierzkowska D. (red.), 2004 Business Law. The Polish Law Collection. Regularly updated lo
edition. Warszawa: TEPlS.
Kierzkowska D. (red.), 2004 Ta Law. -The Polish L(lw Collection. Regularly updated r
editioti. Warszawa: TEPlS.
Kodeks spek handlowych / Code of CommercialCompanies, 2004. tekst dwujzyczny
-angielski, tum. R. Bem, E. Kucharska, J. Marynowicz, A. Mczka. Krakw: Zakari
Midzynarodowy Trybuna Karny / International Criminal Court, 2004. Krakw:';;
mycze.
'
,',
Polski Kodeks pracy! Polish Labour Code, 2004, tekst dwujzycznypolsko-angielski,t
Michaowska. WarsZawa: CH. Beck.
Polski Kodeks spek handlowych / Polish Commercial Companies Code, tekst dwujzycz
sko-angielski, 2004, tum. K. Michaowska. Warszawa: CH; Becie
,
Prawo bankowe. Prawo dewizowe. / The Banking Act. The Foreign Exchange' Act,;
tekst dwujzyczny polsko-angielski, tum. E. Pulawska, R. Kozierkiewicz. Wa'

CH. Beck.
Prawo budowiane / Polish Construction Law, 2005, tekst dwujzyczny polsko-angielski
M. Bielecki, D. Bielecka. Warszawa: CH. Beck.
Prawo pracy / Polish Labour Law, 2005, tekst dwujzyczny polsko-angielski, tum.
nacka. Warszawa: CH. Beck.
Prawo telekomunikacyjne / Telecommunications Law, 2005, tekst dwujzyczny polsko-a
tum. L. Starski. Warszawa: Zakamycze.
Prawo wasnoci przemysowej - ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r.! lndustria I Prope
http://www.uprp.pllFormularze/ustawa2000.gb.doc [strona internetowa Urzdu P
wego].
Prawo upadociowe i naprawcze / The Bankruptcy and Reorganisation Law, 2004, te
jzyczny polsko-angielski, tum. M. Bikowska, W. jacyno, K. Romaniec. War

CH. Becie

/'

yldegzemplarze umowy 107

yk aciski - zob. acina
'yk potoczny 30,210
yk prawa 9, 17,:,18, 20, 45, 47, 58, 61,
'74,78,85
kprawniczy 12, 18-20,23,24
'ykprawniczy praktyki orzeczniczej 210,
-228
ykprawny 12, 16, 18-20,22,23
ylf<iJreskryptywny 17, 23, 24
j/Kj autentyczne 174
yki robocze, 174, 189
yki urzdowe z, 49, 1TJ,~l '/4----'

Indeks rzeczowy

adresat 10, 25-27, 29, 39, 51, 56, 65, 70,

137,138,153,161,180-185,197
alternatywa nierozczna (zwyka) (zob. te
spjniki alternatywne) 36
alternatywa rozczna 36, 38
anafora 30, 44, 53
bazy terminologiczne 205, 206, 208
bezosobowo 21, 222 ,
cechy jzykowe tekstw 22
cechy komunikacyjne tekstw 21
cechy semantyczne tekstw 12, 44, 45, 53, 56
cechy stylistyczne tekstw 22
cigi okrele 70
cz deklaratywna umowy 91,98, 109

delimitacja tekstu 138, 153

deskrypcja dwustopniowa 211
dyrektywno dyskursu prawnego 38,'
dyrektywy 179,180,182-184,192
ekwiwalencja denotacyjna 124
ekwiwalencja konotacyjna 123
ekwiwalencja tekstowo-normatywna' l
elementy finalne 91, 108
eufemizmy 33,77
formy umw 88 ,
gatunki tekstowe (zob. te genologia)
68, 111, 122, 136, 224
genologia 17,210
globalna struktura tekstu 72, 91, 124,
138,139,141,143,144,208

decyzje 180, 183, 184,215,216

definicje ikonograficzne 157
interpretacja tekstw prawnych
definicje projektujce 1'57, 158
23-25,48
definicje umowne 91, 99
interpretacja umw 90
definicje ustawowe (legalne) 30, 153, 154,
interpunkcja 12,44, 72, 73, 193
156-162
intertekstualno 34, 45
definicje w prawie midzynarodowym 162,
163
jzyk deskryptywny 24
definicje w przepisach szczegowych 161
definicje w sowniku (objanienia okrele , jzyk dyrektywny 24, 25, 90
jzyk francuski 34, 35, 60, 74-77,109,1
ustawowych) 158
deiktyczno 53
174,205

negacje 70, 71, 111, 162

neologizmy 12, 33
niedookrelono 12, 32, 33, 44, 56-58,
86
nietypowa anafora 44, 53, 55
nominalizacja 50
norma prawna 24, 25
normatywno tekstw 12,25,38,39,41,
155
odbiorca 10,45, 56, 59, 69, 72, 90, 95, 96,
98, 103, 110, 120, 121, 123, 124, 134,
142,153,164,165,207,232
odesania 74,147,148,151,152,188,194
opinie 179, 180, 185
opisy okolicznoci faktycznych 70
orzeczenie prejudycjalne 173
owiadczenia stron 91, 100

uiiJla jzyka i egzemplarzy umowy 107

uula siy wyszej 104
'
uzula <zapisu na sd polubowny 103
nrzula zmiany umowy 106
lIzule generalne 33
performatywno 17, 226-230
uzule wyczajce odpowiedzialno 105
prawo europejskie 176, 177,232
"erencja kognitywna 138
prawo rzymskie 31, 34, 35
densacja norm 12, 27
prawo waciwe 107
serwatyzrn 12,44,74,77,78,84,86, 109
preambua 91, 93, 94, 140-143; 148, 192,
nstrukcie analityczne 67
nstrukcje bierne 12, 44, 64, 65, 226
193
precyzja 12,21,32,44,47,49; 50,51,53,
~stytucja 164
55,56,59,62,64,86,149]
ntekst 9,11-14,17,31,38,41,42,45,
~47, 48, 74, 78, 79, 90, 120, 154, 172,
przepis prawny 25
, przepisy kocowe 139,141,143,144,149,
~197,226,228, 232
ntrakt 60, 91, 92, 103
197
Ina

33~35,

60, 74, 75, 77, 109, 110

.rozczonkowanie

norm 25
syntaktyczne norm 25
rozczonkowanie treciowe norm 26
rozporzdzenia
145, 151, 179-183,
195-199,202,203
rwnorzdno podmiotw 87,90
rytualizacja50, 222, 228
rozczonkowanie

krostruktura aktw normatywnych 139,

140, 142, 148
krostruktura umw 109, 136
, 'daIno deontyczna 39, 90
dalno normatywna 39
deI dualistyczny spki 118, 120
deI komunikacji 222, 229
,deI monistyczny spki 118, 120
tywy191

semantyka dyskursu prawnego 45

skrty typw spek 117
specjalizacja 12,44,58,86,154
spjniki alternatywne 35, 37
spjno 47,50,53,138, 152, 153, 158
spki handlowe 114-116

standardowe klauzule umowne 12,87,91,

102
statut spki 121-123
struktura aktw normatywnych 139, 149,
191
struktura sdownictwa 219
struktura umowy 91
struktura wsplnotowych aktw prawnych
190
struktury paralelne' 63
styl 13, 17,20,21,56,64,67,68, 137,149,
222, 232
, swoboda umw 88, 90
system odniesie 45, 151,204
system prawny UE 176

umowy nazwane 89
umowy nienazwane 89
uprzejmo (strategie) 222-225
uzus (translacyjny) 117~ 120, f 1'24'/
wierno semantyczna

30, 50, 155

117, 119
wtrcenia zastrzegajce (zob. te za
nia) 51, 68, 69
'
wtrcenia zda podrzdnych 65
wyliczeIJ,i.,7P"",1 5,,) 59
.'/;"'~;;,l~').".~JJr~
.~
wyllczel1i~!)~~~~>t,jne 1
wymoJas7.7irji!~~~;Lu,=' '
wypowiedzi performatywne 211, 27

wadze spki

tekst zasadniczy 91, 99,102

termin prawny 12, 13, 30-33, 46-48, 56, 75,
76,114,136,155,211
terminologia postpowania administracyinego 215
terminologia postpowania cywilnego 211
terminologia postpowania karnego 213
terminy zoone 31
typy umw 89

zaimek upowszechniajcy 28 ,
zalecenia 179, 180, 184-186
zaczniki 91,109,140,143,149,1
zapoyczenia 31, 34, 35, 75, 85, 20
zastrzeenia (zob. te wtrcenia z~'
jce) 65
zoone frazy nominalne 66
zoone wyraenia przyimkowe 67.zoono 12, 44, 59, 63, 64, 72, 8
znaczenie jzykowe 45

tytu

znaczenie normatywne 40'

72, 91,138-148, 150,151,153,191,

192, 194, 213

umocowanie 156, 186, 190

umowa jako czynno prawria 87
umowa jako gatunek tekstu 60, 90
umowa spki 97,121,122, 124, 128, 134
umowy mieszane 89

zobowizania stron

91, 101
tekstw prawnych 22
zwroty adresatywne 227, 228
zwroty niedookrelone 12, 32, 33,
zwroty nieostre 12,32,44,56, 154,
zwroty szacunkowe - zob. idaullf
ralne
zrozumiao

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

Wydanie I ~ 2 dodruk
Arkuszy drukarskich 16,0
'Druk ukoczono w sierpniu 2009 r.
Druk i oprawa: TREND
pluga Szlachecka, ul. Lena 23

~'.

~ WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN

Sowniki

\1.; ~DAWNICTWO NAUKOWE PWN

..

e ..

nowej generaCji
przygotowane we

wsppracy

z Oxford University Press

j. Kozak'

A. Majkiewicz
Intertekstualno

literacki
jako metafora
Przekad

- implikacje dla teorii

przekadu

Seria nagrodzona
Medalem Europejskim Business
.Centre Club 2005

A, Bednarczyk

W poszukiwaniu dominanty
translatorskiej
Wicej

www.pwn.,pl O801 33 33 88 www.pwn.pl

. Bogacki
Tumaczenie

wspomagane
komputerowo
.

informacji www.pwn.pl