Ekspertyza

Podwyka akcyzy na wyroby spirytusowe w 2014 roku analiza

skutkw i propozycje rozwiza optymalizacyjnych

Materia zosta przygotowany na zlecenie

Zwizku Pracodawcw Polski Przemys Spirytusowy

Autor: Maciej Rapkiewicz

Analityk: Kamil Fijakowski

Instytut Sobieskiego
Warszawa, marzec 2015 r.

str. 1

Spis treci
Executive summary ................................................................................................................................. 3
Wprowadzenie ........................................................................................................................................ 5
I. Wpywy budetowe z tytuu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w roku 2014. Porwnanie
do roku 2012 i 2013 oraz prognoz na 2014 r. ......................................................................................... 7
II. Gospodarcze skutki podwyki podatku akcyzowego ........................................................................ 11
Ceny i sprzeda wyrobw spirytusowych .......................................................................................... 12
Produkcja ........................................................................................................................................... 13
Szara strefa ........................................................................................................................................ 14
III. Porwnanie stawek akcyzy na wyroby spirytusowe z innymi produktami alkoholowymi .............. 16
IV. Otoczenie midzynarodowe ............................................................................................................ 20
V. Alternatywne scenariusze zmian stawek podatku akcyzowego ....................................................... 26

str. 2

Executive summary

Od stycznia 2014 r. stawka akcyzy na wyroby spirytusowe zostaa podwyszona o

15%, gdy stawki akcyzowe na inne wyroby alkoholowe pozostay bez zmian.

Resort finansw zaoy wzrost dochodw budetu z akcyzy na wyroby spirytusowe o

ok. 780 mln z w stosunku do roku 2012. Ju w 2013 r. wskazywano, m.in. w
ekspertyzie przygotowanej przez IS, na zagroenie wykonania wpyww z tytuu
akcyzy na wyroby spirytusowe na zakadanym przez MF poziomie.

W okresie stycze - listopad 2014 r. budet zanotowa wpywy z tytuu podatku

akcyzowego na wyroby spirytusowe w wysokoci 5.882,2 mln z, co oznacza wzrost
w stosunku do 2012 r. o zaledwie 1%, podczas gdy resort finansw zapowiada
zwikszenie o ok. 11,8%.

Roczne wpywy budetu z akcyzy na wyroby spirytusowe szacujemy na ok. 6.676 mln
z, czyli ponad 710 mln z mniej ni zaoono w ustawie budetowej na rok 2014.

Podwyka akcyzy doprowadzia w roku 2014 do powanych spadkw dostaw

rynkowych (o blisko 22%) oraz produkcji (o blisko 24%) wyrobw spirytusowych, co
w konsekwencji spowodowao pogorszenie sytuacji brany.

Oprcz samej brany, negatywne konsekwencje odczuy gazie powizane, przede

wszystkim mae i rednie sklepy.

Nastpi wzrost szarej strefy o co najmniej 10%.

Najbardziej obcionym akcyz rodzajem napojw alkoholowych s wyroby

spirytusowe. czne obcienie podatkami porednimi stanowi nawet ok. 72% ceny
detalicznej 0,5 litra wdki.

Regulacje akcyzowe s wymieniane przez wszystkie firmy z sektora jako gwny

czynnik wpywajcy negatywnie na ich wyniki finansowe oraz rozwj.

Koszt akcyzy obciajcy 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. w przypadku wdki
jest ponad 3krotnie wyszy ni dla piwa.

Poziom akcyzy na wyroby spirytusowe w Polsce jest najwyszy w regionie oraz

wyszy ni w wielu zamoniejszych pastwach UE. Od 2015 r. Polska jest 11. krajem
UE z najwysz stawk akcyzy na alkohol etylowy wyraon w EUR.

Due rnice w opodatkowaniu, wpywajce na cen produktu, s istotnym bodcem

do m.in. nielegalnego handlu alkoholem czy te wzmoonych zakupw w pastwach,
w ktrych produkt jest taszy.

str. 3

Utrzymanie obowizujcych stawek akcyzy na wyroby alkoholowe powoduje

pozostawanie wysokoci dochodw budetu pastwa poniej optymalnego poziomu,
przy jednoczesnym dalszym spadku produkcji i sprzeday wyrobw spirytusowych.
Szacujemy, e dochody budetu w roku 2015 r. z tytuu akcyzy na wyroby
spirytusowe bd nisze od zakadanych przez resort finansw o 315 mln z (- 896
mln z.

Optymalizacja wysokoci dochodw budetu pastwa z akcyzy na wyroby

alkoholowe powinna zosta osignita w przypadku podniesienia stawek na piwo i
wino o 10%, oraz obnienia stawek na wyroby spirytusowe o 4,35%.

str. 4

Wprowadzenie

Od stycznia 2014 r. stawka akcyzy na wyroby spirytusowe zostaa podwyszona o

15%, gdy stawki akcyzowe na inne wyroby alkoholowe pozostay bez zmian.

Resort finansw zaoy wzrost dochodw budetu z akcyzy na wyroby spirytusowe

o ok. 780 mln z w stosunku do roku 2012. Ju w 2013 r. wskazywano, m.in. w
ekspertyzie przygotowanej przez IS, na zagroenie wykonania wpyww z tytuu
akcyzy na wyroby spirytusowe na zakadanym przez MF poziomie.

Z dniem 1 stycznia 2014 r. zostay podniesione stawki podatku akcyzowego na wyroby

spirytusowe1. Stawki akcyzy na alkohol etylowy wzrosy z 4.960,00 z do 5.704,00 z od 1
hektolitra (hl) alkoholu etylowego 100% vol. zawartego w gotowym wyrobie, czyli o 15%.
Resort finansw uzasadnia podwyk inflacj, jak zanotowano od poprzedniej podwyki
podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe. Podwyk objto kategori wyrobw, ktra
bya ju wczeniej najbardziej obciona podatkowo - w 2013 r. akcyza stanowia rednio
rwnowarto 45% ceny wdki o zawartoci alkoholu na poziomie 40%, podczas gdy w
przypadku piwa akcyza wynosia rednio okoo 20% ceny, a dla wyrobw winiarskich2
6% ceny3. Jednoczenie stawki na pozostae napoje alkoholowe zostay na niezmienionym
poziomie.
Planujc zmiany w podatku akcyzowym resort finansw zaoy ok. 3% spadek sprzeday
wyrobw spirytusowych w stosunku do roku 2012, co miao jednak zapewni wzrost
wpyww do budetu pastwa w stosunku do uzyskanych w 2012 r. o ok. 780 mln z. Miao
to przynie w 2014 r. wpywy do budetu z tytuu podatku akcyzowego na wyroby
spirytusowe w wysokoci ok. 7,39 mld z, czyli wzrost o ponad 11,8% wobec uzyskanych w
roku 2012.
Instytut Sobieskiego jeszcze przed uchwaleniem podwyki wskazywa na powane
zagroenia realizacji scenariusza przedstawionego przez resort finansw. Ponisza tabela
wskazuje prognozy na rok 2014 Instytutu Sobieskiego dotyczce sprzeday wyrobw

Art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 listopada 2013 r. o zmianie niektrych ustaw w zwizku z realizacj ustawy
budetowej (Dz. U. z roku 2013, poz. 1645).
2
W przypadku ceny detalicznej taszych win, a take wermutw akcyza stanowia ok. 12% ceny.
3
IERGi, Rynek alkoholu i napojw alkoholowych stan i perspektywy, Analizy Rynkowe, czerwiec 2013, s.
57-58.

str. 5

spirytusowych oraz dochodw budetu pastwa z tytuu podatku dochodowego od wyrobw

spirytusowych w porwnaniu z rokiem 20124.
Tabela 1. Prognozy IS w zakresie sprzeday wyrobw spirytusowych oraz dochodw budetu pastwa z
tytuu podatku dochodowego od wyrobw spirytusowych w roku 2014 wzgldem roku 2012.
Wariant
optymistyczny

Wariant poredni
(umiarkowany)

Wariant
pesymistyczny

Spadek sprzeday
Wysoko sprzeday
(w hl 100% alkoholu)

7%
123,98

15%
113,31

25%
99,98

Dochody budetu (w mln z)

7.071,72

6.463,40

5.703,00

Zmiana dochodw (w mln z)

459,31

- 149,01

- 909,41

Nominalna zmiana dochodw (w

%)

6,95%

-2,25%

-13,75%

Instytut Sobieskiego, Wpyw zmian wysokoci stawki podatku akcyzowego od wyrobw spirytusowych w 2014
r. na dochody budetu pastwa, padziernik 2013 r., s. 19.

str. 6

I. Wpywy budetowe z tytuu podatku akcyzowego na wyroby

spirytusowe w roku 2014. Porwnanie do roku 2012 i 2013 oraz
prognoz na 2014 r.

W okresie stycze - listopad 2014 r. budet zanotowa wpywy z tytuu

podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w wysokoci 5.882,2 mln z, co
oznacza wzrost w stosunku do 2012 r. o zaledwie 1%, podczas gdy resort
finansw zapowiada zwikszenie o ok. 11,8%.

Roczne wpywy budetu z akcyzy na wyroby spirytusowe szacujemy na ok.

6.676 mln z, czyli ponad 710 mln z mniej ni zaoono w ustawie budetowej
na rok 2014.

Ju w trakcie roku resort finansw zacz przyznawa, e cho realizacja wpyww z podatku
akcyzowego powinna by bliska zaoeniom z budetu na 2014 r., to ryzyko dotyczy jednak
wpyww z podatku od alkoholu 5 . Warto zatem, jeszcze przed ogoszeniem oficjalnych
wynikw budetu, sprbowa podsumowania skutkw budetowych podniesienia w roku
2014 stawek podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe. Ponisza tabela (nr 2) przedstawia
dane wysokoci dochodw budetu pastwa z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w
poszczeglnych okresach roku 2012 i 2013 (w mln z).
Tabela 2. Wysokoci dochodw budetu pastwa z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w
poszczeglnych okresach roku 2012 i 2013 (w mln z).
Po III
kwartaach
4 635,48

Za III
kwarta6
1.538,3

Za IV kwarta

2012

Za I - II
kwarta
3 097,17

1.958,09

Na koniec
roku
6 612,410

2013

3.051,111

4.699,812

1.648,7

2.459,5

7 158,813

http://www.podatki.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/wplywy-z-akcyzy-bliskie-zalozeniom-z-tegorocznego-budzetu
Wyliczone jako rnica pomidzy dochodami po III kwartaach a dochodami za I-II kwarta.
7
http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/764034/1394761/biuletyn+I-II++2012.pdf
8
http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/764034/1394761/Biuletyn+za+I-III+kwarta%C5%82+2012r.
9
Wyliczone jako rnica pomidzy wysokoci dochodw na koniec roku a wysokoci dochodu po III
kwartaach.
10
http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/764034/1394761/Biuletyn+I-IV+kwartal_2012.pdf
11
Biuletyn statystyczny suby celne. I-II kwarta 2013 r., Biuletyn Nr 1/2013, Suba Celna, Ministerstwo
Finansw, Warszawa, wrzesie 2013, s. 9.
12
Wyliczenia wasne na podstawie danych przekazanych Instytutowi Sobieskiego przez Ministerstwo Finansw.
13
Omwienie wykonania budetu pastwa za rok 2013, s. 41.
6

str. 7

W roku 2013 budet pastwa zanotowa wysze o 546,4 mln z (czyli o ponad 8,2% w
rocznym ujciu nominalnym) wpywy z tytuu podatku akcyzowego od wyrobw
spirytusowych ni w 2012 r.. Zadecydowa o tym ostatni kwarta, w ktrym dochody byy
wysze o 500,5 mln z wzgldem analogicznego okresu roku 2012. W samym grudniu 2013 r.
dochody budetu byy o ponad 336 mln z wysze ni w grudniu roku 2012. Zwikszone
wpywy, co zgodnie przyznaj resort finansw i przedstawiciele brany, naley wiza ze
zwikszon produkcj alkoholu, wynikajc z przygotowania dystrybutorw do podwyki
akcyzy i zwikszonymi zapasami towarw z nisz stawk akcyzy14.
Naley jednak podkreli, e pomimo zwikszonej produkcji na koniec roku 2013, wiksza
cz akcyzy za dostawy grudniowe trafia do budetu w styczniu 2014 r.15. Taka patno do
budetu stanowi rezultat konstrukcji podatku, ktry jest pacony przez podatnika do 25 dni od
powstania obowizku podatkowego.
Zatem w styczniu 2014 r. zanotowano wysze wpywy z podatku akcyzowego na wyroby
spirytusowe ni w roku 2013, natomiast w kolejnych miesicach (za wyjtkiem wrzenia)
dochody byy nisze ni w analogicznym okresie roku poprzedniego.
Tabela 3. Zestawienie wykonania dochodw budetu za poszczeglne miesice roku 2014 (w mln z) w
16

porwnaniu do roku 2013 z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe.

I

II

III

IV

VI

VII

VIII

IX

XI

XII

2013 r.

634,9

363,4

461,9

645,4

442,8

502,7

626,5

471,9

550,3

634,2

694,2

1 130,6

2014 r.

1 148,1

190,7

298,1

497,2

359,1

494,5

610,2

515,7

562,4

612,8

593,4

*17

Z danych wynika, e w pierwszej poowie 2014 r. wpywy budetowe z tytuu podatku

akcyzowego od wyrobw spirytusowych okazay si o 109,4 mln z nisze ni w roku 2012
oraz o 63,4 mln z nisze ni w roku 2013. Wpywy te okazay si nisze, pomimo e w
styczniu 2014 r. dochody byy wysze ni w analogicznym miesicu roku poprzedniego o
ponad 513 mln z, na co wpyw miaa opisywana powyej zwikszona produkcja w kocwce
14

http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/854106,po-podniesieniu-akcyzy-na-wodke-wszyscy-maja-kaca-spadasprzedaz-wysokoprocentowych-alkoholi.html
15
http://pulsbiznesu.pb.pl/3978087,50409,budzet-suszy-po-wodce
16
Dane przekazane Instytutowi Sobieskiego przez Ministerstwo Finansw.
17
Dane dotyczce dochodw z podatku akcyzowego uzyskanych w okresie 12 miesicy 2014 r. od
poszczeglnych wyrobw, bd dostpne dopiero w maju br., gdy zgodnie z 30 ust. 2 zacznika nr 37 do
rozporzdzenia Ministra Finansw z dnia 16 stycznia 2014 r. w sprawie sprawozdawczoci budetowej (Dz. U.
poz. 119) sprawozdania roczne mog by korygowane do 30 kwietnia roku nastpujcego po roku
budetowym.

str. 8

roku 2013. Z kolei w drugiej poowie 2014 r., w okresie lipiec-listopad, dochody budetu
wyniosy nieco ponad 2.894 mln z, co oznacza, e byy nisze ni w analogicznym okresie
roku 2013. Natomiast w caym okresie 11 miesicy roku 2014 r. budet zanotowa dochody z
tytuu akcyzy na wyroby spirytusowe w wysokoci 5.882,2 mln z, co oznacza, e byy one
nisze ni w analogicznym okresie roku 2013 r. kiedy to do budetu wpyno 6.028,2 mln z,
a wysze ni w okresie stycze-listopad 2012 r. Wwczas budet osign wpywy w
wysokoci 5.818,3 mln z, a zatem nominalny wzrost w roku 2014 wynis zaledwie ok.
1%.
Na dzie przygotowania przedmiotowego raportu, nie s dostpne wyniki dochodw budetu
za grudzie 2014 r., a zatem i cznych dochodw budetu pastwa z tytuu akcyzy na
wyroby spirytusowe za cay rok 2014. Szacujemy, e mogy one osign poziom zbliony do
zanotowanych w roku 2012, kiedy to do budetu z tytuu akcyzy na wyroby spirytusowe
wpyno 794,1 mln z. Warto w tym miejscu wskaza, e w grudniu roku 2012 oraz w roku
2014 zgodnie z danymi GUS produkcja bya na takim samie poziomie tj. 108 tys. hektolitrw
w przeliczeniu na 100 proc. alkohol.
Wpyw na wysoko dochodw budetu - z uwagi na konstrukcj przepisw akcyzowych ma rwnie produkcja w listopadzie, a ta w roku 2014 bya nisza w porwnaniu z rokiem
2012 o 17,1 tys. hektolitrw zanotowano spadek z 106 do 88,9 tys. hektolitrw. Zatem
przyjmujc wzrost stawek podatku akcyzowego, szacujemy wpywy do budetu w ostatnim
miesicu roku na poziomie zblionym do grudnia 2012 r., czyli ok. 794 mln z. Przy takim
wyniku, dochody budetu z tego tytuu mogyby osign wysoko ok. 6.676 mln z, co
oznaczaoby wzrost w stosunku do 2012 roku o ok. 56 mln z, czyli o niecay 1% i byyby na
poziomie zblionym do prognozowanego w ekspertyzie Instytutu Sobieskiego (nieco
wyszy od wskazanego w wariancie umiarkowanym 6.463,40 mln z, a niszy ni w
wariancie optymistycznym 7.071,72 mln z)18.

18

Instytut Sobieskiego, Wpyw zmian wysokoci stawki, op. cit., s. 19.

str. 9

Wykres 1. Dochody budetu pastwa (w mln z) z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w latach
2012-201419.

7500

7392,4

7300

7158,8

7100
6900
6700

6676

6612,4

6500

Dochody

6300

Prognoza MF

6100
5900
5700
5500
2012

2013

2014 (warto
szacunkowa)

Naley rwnie wskaza, e zdaniem resortu finansw, skoro na samych wyrobach

spirytusowych w 2014 r. akcyza jest mniejsza o 147 mln z, a w 2013 r. wzrosa o 546,4 mln
z, to netto w stosunku do 2012 r. zanotowano wzrost o ok. 400 mln z20. Nawet jednak przy
przyjciu takiego zaoenia, wpywy budetu okazaaby si nisze od zaplanowanych.
Warto jednak podkreli, e w uzasadnieniu do ustawy okoobudetowej" na rok 2014 21,
wskazywano, e celem podwyki jest realizacja zaoe budetowych w roku 2014, zatem
trudno przyjmowa wyjanienia resortu finansw.
Podatek akcyzowy suy przede wszystkim celom fiskalnym, zapewnia znaczce wpywy do
budetu pastwa, co podkrela rwnie Najwysza Izba Kontroli 22 . Zatem podniesienie
stawek podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe, nie przynioso optymalizacji
wysokoci wpyww do budetu i nie spenio gwnego celu podatku akcyzowego - w
naszej ocenie inna konstrukcja przyniosaby wiksze wpywy (szerzej na temat optymalnych
stawek podatkowych w ostatnim punkcie opracowania).

19

Szacunkowe dochody budetu pastwa z podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w 2014 r.

Patrz przypis nr 14.
21
rdo publikacji wskazane w przypisie nr 1.
22
Opodatkowanie akcyz wyrobw alkoholowych. Informacja o wynikach kontroli, (2012), Warszawa:
Najwysza Izba Kontroli, s. 11.
20

str. 10

II. Gospodarcze skutki podwyki podatku akcyzowego

Podwyka akcyzy doprowadzia w roku 2014 do powanych spadkw

sprzeday (o blisko 22%) oraz produkcji (o blisko 24%) wyrobw
spirytusowych, co w konsekwencji spowodowao pogorszenie sytuacji brany

Oprcz samej brany, negatywne konsekwencje odczuy gazie powizane,

przede wszystkim mae i rednie sklepy.

Szacuje si, e nastpi wzrost szarej strefy o co najmniej 10%.

Oprcz omwionych powyej skutkw dla budetu pastwa, podniesienie od stycznia 2014 r.
stawek akcyzy na wyroby spirytusowe oddziaywao na cen produktw, ich produkcj oraz
sprzeda, tym samym przekadajc si na sytuacj brany, ktra ocenia rok 2014 jako
najgorszy rok w historii23.
Warto podkreli znaczenie gospodarcze brany, ktra w 2013 r. tworzya i utrzymaa
(cznie z porednimi) 93 tys. miejsc pracy, gwnie w przemyle, rolnictwie, handlu i
gastronomii24. Brana spirytusowa w 2013 r. przekazaa do budetu pastwa ponad 10 mld z
wpyww do budetu z tytuu akcyzy i VAT25. Ponadto przedsibiorcy zapacili ponad 110
mln z podatkw CIT i PIT oraz ubezpiecze spoecznych. Z tytuu sprzeda detalicznej
napojw spirytusowych budety gminne zasilio ponad 470 mln z z tytuu zezwole na obrt
napojami alkoholowymi o mocy powyej 18%.
Tabela 4. Wybrane wyniki i wskaniki przemysu spirytusowego w porwnaniu I procza 2013 i 2014 r.
26

Wskanik

I poowa 2013

I poowa 2014

Dynamika (%)

Produkcja sprzedana (w mln z)

1.500

1.448

-3,5%

Przecitne zatrudnienie (pene etaty)

3.840

3.772,4

-1,8%

Zysk brutto (w mln z)

92

71

-22,8%

Zysk netto (mln z)

69

61

-11,6%

Nakady inwestycyjne (mln z)

67

34

-49,2%

Wskanik rentownoci brutto (% przychodw)

5,5

3,9

-29,1%

23

http://wyborcza.pl/1,75248,17155606,Akcyza_wysuszyla_strumien_pieniedzy_ze_sprzedazy_wodki.html
http://biznes.interia.pl/wiadomosci/news/spelnia-sie-czarny-scenariusz-dla-rynku-wodki,2024699,4199
25
http://zppps.pl/pl/wp%C5%82yw-na-gospodark%C4%99,21
26
Rynek wyrobw alkoholowych stan i perspektywy, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki
ywnociowej Pastwowy Instytut Badawczy, Analizy Rynkowe, grudzie 2014, s. 37
24

str. 11

Wskanik rentownoci netto (% przychodw)

4,1

3,3

-19,5%

Nadwyka operacyjna (% przychodw)

16,1

15,3

-5,0%

ROE

5,2

5,2

0%

Wskanik zaduenia ogem

0,82

0,79

-3,6%

Ceny i sprzeda wyrobw spirytusowych

Resort finansw zaoy, e podwyka akcyzy przeoy si na redni wzrost ceny o ok. 1,5 z
na butelce 0,5 l wdki o zawartoci 40% alkoholu 27 . Z kocem 2013 r. producenci
i dystrybutorzy zgromadzili bardzo due zapasy, co pozwolio na odsunicie w czasie
wprowadzenia podwyki cen nawet do poowy 2014 r.

28

Tym niemniej, w wyniku

podniesienia stawek podatku akcyzowego, rednio plitrowa butelka wdki ju w pierwszym

proczu zdroaa o blisko 2 z29, natomiast butelka 0,7 l o 3 z. Z kolei od grudnia 2013 r. do
wrzenia 2014 r. napoje alkoholowe podroay o 1,8%, podczas gdy ywno i napoje
bezalkoholowe potaniay o 2,9%. We wrzeniu 2014 r. ceny napojw spirytusowych byy o
5,3% wysze ni w grudniu 2013 r. Cena detaliczna butelki (500 ml) wdki Bols (40%)
wzrosa o 7,6%, Winiwki o 5,3%, whisky o 4,1%, a brandy o 1,7%. Warto nadmieni, e
nastpi pierwszy od wejcia do UE spadek sprzeday detalicznej whisky. W tym samym
czasie rednia cena piwa obniya si o 1,2%.30
Wraliwo cenowa konsumentw wdki wywara te du presj na wszystkie kanay
dystrybucji majc negatywny wpyw na kluczowe segmenty. W sprzeday sklepowej,
odpowiadajcej za 92% wolumenu zakupw, spadao znaczenie maych punktw
detalicznych, w miejsce ktrych rynek zdobywaj dyskonty i supermarkety.31
Tabela 5.Wielko sprzeday napojw spirytusowych (w mln litrw 100% alkoholu) w latach 2012-201432.

27

Rok

I kwarta

II kwarta

III
kwarta

IV
kwarta

cznie

Zmiana
r/r

2012

26,90

28,50

29,80

37,60

122,80

1,82%

Uzasadnienie do ustawy wskazanej w przypisie nr 1

KPMG, Rynek napojw alkoholowych w Polsce Cz II, 2014 r. s. 66.
29
Rynki Alkoholowe, 12/2014
30
Rynek wyrobw alkoholowych stan i perspektywy...op. cit., s. 39.
31
KPMG, Rynek napojw alkoholowych.. op. cit., s. 88.
32
GUS.
28

str. 12

2013

28,70

28,50

29,70

54,50

141,40

15,15%

2014

20,70

25,30

26,30

38,00

110,30

-21,99%

W roku 2014 due sieci handlowe oraz dyskonty umocniy swoj pozycj dziki wikszej
elastycznoci cenowej wynikajcej ze zgromadzonych zapasw towarw z akcyz sprzed
podwyki. Spowodowao to osabienie maych i rednich sklepw, ktre cay czas pozostaj
najwaniejszym kanaem sprzeday mocnych alkoholi (mocny alkohol przynosi nawet do 10
proc. obrotw takich sklepw spoywczych) 33 . Ponadto pogorszya si sytuacja rynkowa
producentw, zwaszcza maych firm rodzinnych. Cz dystrybutorw przerzucia
obowizek posiadania zezwolenia hurtowego oraz zwizane z tym koszty na producentw.
Wikszo maych producentw nie posiada zezwole na obrt hurtowy i nie moe
sprzedawa bezporednio do sklepw detalicznych, w zwizku z tym ich konkurencyjno
zostaa znacznie ograniczona. Podobnie, mae sklepy najbardziej odczuy skutki podwyki
akcyzy, gdy nie byy w stanie zrobi zapasw i rozoy podwyek w czasie. W zwizku z
tym polityka podatkowa (wzrost akcyzy na alkohol) przyczynia si do znacznego spadku
poziomu obrotu w niezalenych sklepach spoywczych szacuje si, e spadek wolumenu
sprzeday w maych i rednich sklepach wynis ok. 15 mln litrw objtoci, co odpowiada
wartoci ok. 690 mln z 34. Spowodowaa rwnie spadek liczby takich sklepw w handlu
tradycyjnym.

Produkcja
Zgromadzone pod koniec 2013 r. zapasy oraz spadek sprzeday detalicznej doprowadziy w
konsekwencji do dramatycznego spadku produkcji wdki w Polsce.
33

http://wyborcza.pl/1,75248,17155606,Akcyza_wysuszyla_strumien_pieniedzy_ze_sprzedazy_wodki.html
Wg Centrum Monitoringu Rynku spadek w handlu tradycyjnym wynis 10%, a zgodnie z raportem KPMG w
2013 r. handel tradycyjny wynosi 52% sprzeday detalicznej, to jest ok. 150 milionw l obj.
34

str. 13

Tabela 6. Dane o produkcji wdki w Polsce w roku 2014 (w porwnaniu do roku 2013, w tys.
35

hektolitrw).
I

II

III

IV

VI

VII

VIII

IX

XI

XII

cznie

2013

71,1

65,7

85,6

77,3

70,4

87,4

76,6

85,2

110

122

143

159

1.153,3

2014

37,7

50,4

58,5

73,7

56,8

78,8

74,7

76,7

86,3

87,6

88,9

108

878,1

-47

-23,3

-31,7

-4,7

-19,3

-9,8

-2,5

-10

-21,5

-28,2

-37,8

-32,1

-23,9

Zanotowany spadek produkcji wyrobw spirytusowych by zatem w 2014 r. jeszcze wikszy

ni spadek sprzeday i sign blisko 24% w porwnaniu z rokiem poprzednim. Spadek w
stosunku do analogicznego miesica roku poprzedniego, zosta odnotowany w kadym z 12
miesicy.

Szara strefa
Wskazuje si, e znaczcy spadek produkcji i sprzeday nie wynika ze zmian preferencji
konsumentw, ktre w adnym kraju nie zmieniaj si w tak szybkim tempie. Konsumenci
wszystko na to wskazuje zaczli czciej siga po alkohol z szarej strefy 36 . Jako
przyczyny wskaza naley wzrost cen spowodowany podwyk akcyzy oraz walutowe
wahania na Wschodzie37, ktre powoduj zwikszone zainteresowanie czarnym rynkiem. UE
zawara umowy o wolnym handlu z wikszoci ssiadw, ale nie dotyczy to Biaorusi, Rosji
i Ukrainy. Wyroby alkoholowe pochodzce zza wschodniej granicy s konkurencyjne cenowo
na rynku unijnym ze wzgldu na rnice w wysokoci podatku akcyzowego oraz nisze
koszty produkcji38. W rezultacie nielegalny przywz moe generowa nadwyki ekonomiczne
uczestnikw rynku przy rwnoczesnej stracie dla budetu pastwa.39
W okresie pierwszych szeciu miesicy 2014 r. o ponad 40 proc. wzrs przemyt alkoholu
ujawniany przez celnikw na wschodniej granicy i w morskich portach. Wedug danych

35

GUS, Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych XII 2013, XII 2014.

Rynki Alkoholowe, 9/2014
37
Zmiany kursw hrywny, rubla rosyjskiego przedstawia tabela (kurs za 1 PLN):
36

Waluta
Hrywna (UAH)
Rubel rosyjski (RUB)
38

Kurs NBP na 31.12.2013

0,3706
0,0914

Kurs NBP na 31.12.2014

0,2246
0,0602

Dynamika (PLN)
+65,00%
+51,83%

Np. udzia akcyzy w polskiej plitrowej butelce wdki, jest ponad trzy razy wikszy ni na Ukrainie
KPMG, Rynek napojw alkoholowych.. op. cit., s. 104.
39
Rynek wyrobw alkoholowych stan i perspektywy...op. cit., s. 35

str. 14

Ministerstwa Finansw w pierwszym proczu celnicy ujawnili ok. 10 tys. litrw

kontrabandy. W tym samym okresie ubiegego roku byo to 7 tys. litrw40.
Wedug szacunkw nierejestrowany rynek alkoholu moe wynosi nawet 120 mln litrw, z
czego ok. 100 mln litrw to wyroby spirytusowe, cho wydaj si one mocno przesadzone.
Inne, bardziej wiarygodne szacunki mwi z kolei o ponad 12 mln litrw 100% alkoholu.
Natomiast szacowane straty z niezapaconych podatkw od strefy nierejestrowanego rynku
alkoholi mog siga nawet 2,78 mld z, na co skada si 1,95 mld z akcyzy, 0,64 mld z VAT
oraz 0,19 mld z podatkw dochodowych.41
Kada podwyka akcyzy, ktrej naturaln konsekwencj jest wzrost ceny produktu
(szczeglnie gdy pogarsza sytuacj konkurencyjn wobec produktw z innych pastw) ma
przeoenie na nielegalny rynek, zgodnie z zasad im wiksza podwyka, tym wikszy
wpyw. Raport KPMG wskazujcy na podstawie modelu ekonomicznego (opartego na bardzo
ostronych zaoeniach), e 9% podwyki w 2009 r. spowodowao wzrost szarej strefy o ok.
10% (z 11,3 na 12,4 mln l) 42 . Zatem podwyka stawek o 15% dokonana w roku 2014,
wywoaa prawdopodobnie wyszy wzrost szarej strefy ni podniesienie stawek w roku 2009.

40

http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/469891,wodka-z-przemytu-leje-sie-w-strumieniamiwinna-podwyzka-akcyzy-na-alkohol.html
41
Dane za" Straty budetu pastwa z powodu bdw Ministerstwa Finansw", Raport ZPP, Warszawa 2014, s.
6 i s. 25
42
Ibid.

str. 15

III. Porwnanie stawek akcyzy na wyroby spirytusowe z innymi

produktami alkoholowymi

Najbardziej obcionym akcyz rodzajem napojw alkoholowych s wyroby

spirytusowe. czne obcienie podatkami porednimi stanowi nawet ok. 72% ceny
detalicznej 0,5 litra wdki.

Regulacje akcyzowe s wymieniane przez wszystkie firmy z sektora jako gwny

czynnik wpywajcy negatywnie na ich wyniki finansowe oraz rozwj.

Koszt akcyzy obciajcy 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. w przypadku wdki
jest ponad 3krotnie wyszy ni dla piwa.

W przeciwiestwie do zanotowanego spadku wyrobw spirytusowych, produkcja piwa w

2014 r. wzrosa w stosunku do 2013 r. o 0,8%, osigajc poziom 39.871 tys. hektolitrw43. Do
takiej sytuacji doprowadzia nierwnowaga w obcieniach akcyz. Warto rwnie porwna
dane dotyczce sprzeday za lata 2012-2014 z poszczeglnych kategorii wyrobw
alkoholowych w przeliczeniu na 100% alkohol.
Tabela 7. Sprzeda poszczeglnych kategorii wyrobw alkoholowych w przeliczeniu na 100% alkohol (w
tys. hektolitrw).44
Wyroby spirytusowe

Piwo45

Wino46

2012

122,80

220,16

21,85

2013

141,40

216,35

21,46

Dynamika r/r

+ 15,15%

-1,73%

-1,81%

2014

110,30

220,46

22,61

Dynamika r/r

-21,99%

+1,90%

+5,37%

Dynamika sprzeday piwa i wina w roku 2014 osigna niemal dokadnie taki poziom, jaki
zosta wskazany w ekspertyzie Instytutu Sobieskiego, w ktrym zakadano (w przypadku

43

GUS, Produkcja waniejszych wyrobw, op. cit.

Dane za Gwnym Urzdem Statystycznym.
45
Do wyliczenia przyjto redni zawarto alkoholu w wysokoci 5,7%.
46
Do wyliczenia przyjto redni zawarto alkoholu w wysokoci 12%.
44

str. 16

podniesienia akcyzy na wyroby spirytusowe o 15% i pozostawieniu stawek na pozostae

produkty na takim samym poziomie) wzrost sprzeday piwa o 2%, a wina o 5,5%47
Z danych wskazanych w powyszej tabeli wynika nie tylko znaczcy spadek sprzeday
wyrobw spirytusowych w roku 2014, ale i czny spadek sprzeday wszystkich wyrobw
alkoholowych - z 379,2 hektolitrw (w przeliczeniu na 100% alkohol) do 353,37 hektolitrw,
tj. spadek o ponad 6,8%. Tym samym zmniejszenia produkcji wyrobw spirytusowych w
2014 r. nie rekompensuj wzrosty sprzeday piwa i wina, a skala cznego spadku pozwala
wskazywa, e dua cz konsumpcji przeniosa si do szarej strefy, ktre to zjawisko jest
omawiane w dalszej czci ekspertyzy.
Taka tendencja jest pochodn sytuacji, gdzie najbardziej obcionym akcyz rodzajem
napojw alkoholowych s wyroby spirytusowe. W padzierniku 2014 r. cena detaliczna
plitrowej butelki wdki Polonaise o zawartoci alkoholu 40% wyniosa rednio 21,60 z, w
tym akcyza stanowia 53%. czne obcienie podatkami porednimi (akcyza + podatek
VAT) stanowio 72% ceny detalicznej, tj. o 5 p.p. wicej ni rok wczeniej.
Mniejsze jest obcienie akcyz piwa. W padzierniku 2014 r. rednia cena plitrowego piwa
butelkowego ywiec wyniosa 2,84 z, w tym akcyza stanowia 17%. czne obcienie
podatkami porednimi stanowio 36% ceny detalicznej i byo ono podobne do notowanego
rok wczeniej.
Natomiast wino importowane gronowe czerwone wytrawne (750 ml), kosztowao w
padzierniku 2014 r. rednio 18,67 z. Udzia akcyzy w cenie stanowi 6%, a czne
obcienie podatkami porednimi wynioso 25% ceny detalicznej. W przypadku Cydru
Lubelskiego (butelka 1000 ml) udzia ten siga 9%48.
Koszt akcyzy obciajcy 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. w przypadku wdki to 13,64
EUR, za piwa 3,72 EUR, tj. ponad 3-krotnie mniej. W porwnaniu do innych pastw Unii
Europejskiej, opodatkowanie akcyz wyrobw spirytusowych w Polsce jest najwysze w
regionie. Z kolei wysze koszty z tytuu akcyzy na 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. dla
piwa ponosz takie kraje jak: Litwa, otwa, Sowacja, Wgry, Estonia, Wielka Brytania i
Holandia. Porwnujc proporcje kosztu tego obcienia dla wdki wzgldem piwa, wskanik
dla Polski to 3,6, podczas gdy rednia dla badanych krajw to 1,7.

47
48

Instytut Sobieskiego, Wpyw zmian wysokoci stawki, op. cit., s. 33.

Rynek wyrobw alkoholowych stan i perspektywy, op. cit., s. 41.

str. 17

Wykres 2. Koszt akcyzy obciajcy 1 litr alkoholu etylowego 100% vol. (EUR) w wybranych krajach
Unii Europejskiej.
80

70
60
50
40
30
20

Wdka
Piwo

10
0

Spoycie piwa w litrach na mieszkaca wzroso w latach 1992-2011 o 244%, w przeliczeniu

na 100% alkohol o 245%, podczas gdy spoycie wyrobw spirytusowych w przeliczeniu na
100% alkohol w latach 1992-2011 spado o 5,7%. Stawiane s wnioski, e wysoko akcyzy
na piwo nie ma znaczcego wpywu na ceny detaliczne piwa. Potwierdza to przykad m.in.
Czech, Holandii i Polski. W przeliczeniu na jednego mieszkaca (na 100% czystego
alkoholu) udzia konsumpcji piwa w cznej konsumpcji napojw alkoholowych wzrs z
26% w 1990 r. do ponad 55% w poowie poprzedniej dekady. W tym samym czasie nastpi
spadek udziau wyrobw spirytusowych w cznej konsumpcji z 60% do 25% w 2000 r.
W latach 2000-2012 udzia piwa w strukturze konsumpcji alkoholu w Polsce wzrs o 7,9% i
w 2012 r. stanowi 59,5%. Zwikszyo si rwnie znaczenie wdki i innych napojw
spirytusowych (udzia w 2012 r. wynis 32,7%). Udzia wina spad natomiast z 20,2% w
2000 r. do 7,7% w 2012 r.49
W 2009 r. po podwyce akcyzy o 9% sprzeda wyrobw spirytusowych spada o 5,33% w
porwnaniu do roku 2008 (ze 133,3 mln do 126,2 mln litrw czystego 100% alkoholu) 50, a
roczne spoycie na mieszkaca napojw spirytusowych z 3,4 litra w 2008 r. do 3,2 litra w
49

P. Wyrzykowski, Rynek napojw alkoholowych Stan i tendencje rozwojowe, Przemys Spoywczy, tom 68,
czerwiec 2014 r. s, 9.
50
Produkcja i handel zagraniczny produktami rolnymi w 2010 r., GUS, Warszawa 2011, s. 34.

str. 18

2009 r.51 Produkcja czystej wdki spada w 2009 r. w stosunku do 2008 r. o 3,5% ze 108,1
mln litrw do 104,3 mln litrw. 52 Spadek sprzeday wyrobw spirytusowych nastpi
pomimo rwnoczesnego wyszego wzrostu stawek podatku akcyzowego na piwo (o 13,6%) i
wino (o 16,5%).53
Wzrost akcyzy na napoje spirytusowe w Polsce spowodowa konieczno podjcia dziaa
dostosowawczych i zaostrzy konkurencj cenow w tym segmencie rynku. Regulacje
akcyzowe s wymieniane przez wszystkie firmy z sektora jako gwny czynnik wpywajcy
negatywnie na ich wyniki finansowe oraz rozwj54.

51

IERGi, Rynek alkoholu i napojw alkoholowych, op. cit., s. 59.

Produkcja i handel zagraniczny produktami rolnymi w 2010 r., op.cit.,, s. 34,
53
Polityka pastwa wobec alkoholu, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa, s. 1.
54
KPMG, Rynek napojw alkoholowych.. op. cit., s. 93.
52

str. 19

IV. Otoczenie midzynarodowe

Poziom akcyzy na wyroby spirytusowe w Polsce jest najwyszy w regionie oraz

wyszy ni w wielu zamoniejszych pastwach UE. Od 2015 roku Polska jest 11.
krajem UE z najwysz stawk akcyzy na alkohol etylowy wyraon w EUR.

Due rnice w opodatkowaniu, wpywajce na cen produktu, s istotnym bodcem

do m.in. nielegalnego handlu alkoholem czy te wzmoonych zakupw w pastwach,
w ktrych produkt jest taszy.

Obowizujca w Polsce stawka akcyzy na napoje spirytusowe zostaa okrelona na poziomie

znacznie wyszym ni minimalne wymogi unijne. Na zjawisko znacznie wyszego
opodatkowania napojw spirytusowych wzgldem progw okrelonych przez regulacje Unii
Europejskiej zwrcono uwag ju w kontroli NIK z 2012 r.55 czyli przed ostatni podwyk
akcyzy na alkohol etylowy.
W przypadku wyrobw spirytusowych, stawka akcyzy obowizujca w naszym kraju od 1
stycznia 2014 r. wynosi 5.704,00 z od 1 hektolitra alkoholu etylowego 100% vol. zawartego
w wyrobie gotowym po przeliczeniu wedug kursu euro na dzie 1 padziernika 2014 r.56
wynosi 1.364,10 EUR, czyli jest ponad dwukrotnie wysza od obowizujcej w UE
minimalnej stawki (550 EUR).
W 2013 r. Polska znajdowaa si na 15. miejscu wrd pastw UE pod wzgldem wysokoci
akcyzy od 1 hektolitra (hl) alkoholu etylowego 100% vol. zawartego w gotowym wyrobie. Po
podwyce w 2014 r. bylimy 12. krajem UE z najwysz stawk akcyzy na alkohol etylowy
wyraon w EUR. Od roku 2015, po aktualizacji kursw walut, jestemy na miejscu 11.
Wskazane pozycje s znacznie wysze ni miejsce Polski w zestawieniu pastw UE biorc
pod uwag PKB per capita z uwzgldnieniem siy nabywczej (GDP per capita, PPS).

55

Opodatkowanie akcyz wyrobw alkoholowych, Najwysza Izba Kontroli, Warszawa, kwiecie 2012, s. 17
Zgodnie z przepisem 9 ust. 1 Dyrektywy 92/84/EWG zastosowanie do stawki akcyzy maj kursy z pierwszego
roboczego dnia padziernika (first working days of October) roku poprzedzajcego, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=DD:09:01:31992L0084:PL:PDF
56

str. 20

Wykres 3. Stawki akcyzy od 1 hektolitra (hl) alkoholu etylowego 100% vol. zawartego w gotowym
wyrobie w wybranych pastwach UE (EUR, stan na 1 stycznia 2015 r.57).
1400,00
1300,00

1364,10

1320,0

1291,71
1200,0

1200,00
1100,00

1074,55
1041,15

1035,52

1000,00
913,28

900,00
800,00

rdo: Excise Duty Tables Alcoholic Beverages, Komisja Europejska, 2015 r., s. 23-24.

Stawki podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe obowizujce w Polsce s wiksze ni w

innych krajach Unii Europejskiej o wyszym poziomie zamonoci, takich jak np. Niemcy,
Austria, Luksemburg, Wochy, Hiszpania i Czechy. Biorc pod uwag relacj poziomu
opodatkowania wyrobw spirytusowych w Polsce do wysokoci wynagrodze konsumentw
(tzw. relatice alkohol tax) lub w odniesieniu do zamonoci Polakw liczonej w PKB na
mieszkaca z uwzgldnieniem parytetu siy nabywczej, to obowizujce w Polsce obcienia
s jednymi z najwyszych w UE58.

57

Kursy wymiany walut krajowych do EUR na dzie 1 padziernika 2013 r. opisane w Official Journal of the
European Union C 286 of 02/10/2013 r. 1 EUR = 4,23 PLN.
58
A. Eriksson, S. Fotina, Alcohol tax In Sweden. Should it be reduced?, op.cit., s. 4

str. 21

Wykres 4. PKB per capita w PPS w pastwach UE w 2013 r. (rednia UE 28=100)59.

140
130
120
110
100
90
80
70
60

50
Netherlands
Ireland
Austria
Sweden
Denmark
Germany
Belgium
Finland
United Kingdom
France
Italy
Spain
Cyprus
Malta
Czech Republic
Slovenia
Portugal
Slovakia
Estonia
Greece
Lithuania
Poland
Hungary
Latvia
Croatia
Romania
Bulgaria

40

rdo: Eurostat.

Mimo informacji zawartych w kontroli NIK oraz innych opracowaniach, ktre wskazyway
na nieoptymalne dopasowanie poziomu stawek akcyzy na wyroby spirytusowe, Ministerstwo
Finansw postanowio kolejny raz zwikszy stawk akcyzy w 2014 r. W przeciwiestwie do
pastw, gdzie represyjna polityka akcyzowa moe przynie pozytywne efekty zwizane ze
wzrostem wpyww do budetu pastwa (np. Estonia wyjanienie odmiennej sytuacji i
efektw podwyki akcyzy znajduje si w dalszej czci analizy), w przypadku Polski taka
prawidowo nie zachodzi.
Kluczowe znaczenie dla ujcia relacji opodatkowania wyrobw alkoholowych w Polsce
wzgldem innych pastw ma porwnanie stawek podatku do obowizujcych w pastwach
ssiadujcych. Due rnice w opodatkowaniu, a tym samym cenie produktu finalnego, s
istotnym bodcem do rozwoju m.in. nielegalnego handlu alkoholem pomidzy pastwami.
Poniszy wykres zawiera porwnanie stawek podatkw porednich (akcyza, VAT) na wyroby
spirytusowe w Polsce ze stawkami w ssiadujcych pastwach nalecych do UE.

59

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tec00114

str. 22

Wykres 5. Porwnanie stawek akcyzy na wyroby spirytusowe oraz stawki podatku VAT w Polsce i
wybranych pastwach ssiadujcych.60

1500,00

23

1400,00

23

21

21

1300,00

19

1200,00

1303,00

1364,10

1291,71

1100,00

20

15

1080,00

1000,00
900,00

25

1036,29

10

800,00
700,00

600,00
500,00

0
Czechy

Sowacja

Litwa

Niemcy

Polska

Stawka akcyzy na hl 100% w EUR

Stawka podatku VAT
rdo: Komisja Europejska.

Poziom akcyzy na wyroby spirytusowe w Polsce jest najwyszy w regionie. Nisze stawki
maj Niemcy (1303,0 EUR), Litwa (1291,71 EUR), Sowacja (1080,0 EUR), Czechy 1036,29
EUR), a take Rosja, Ukraina i Biaoru61.
W przywoywanym raporcie z 2013 r. Instytut Sobieskiego wskazywa, e podwyka stawek
podatku akcyzowego o 15%, bez zmian stawek akcyzy innych produktw alkoholowych,
bdzie niosa z sob trojakie konsekwencje:
- cz konsumentw napojw spirytusowych ograniczy spoycie alkoholu lub w ogle z
niego zrezygnuje;
- cz konsumentw napojw spirytusowych zrezygnuje z alkoholu pochodzcego z
legalnych rde na rzecz nielegalnego alkoholu, co doprowadzi do rozwoju szarej strefy;
- cz konsumentw przeniesie swoje preferencje z napojw spirytusowych na inne wyroby
alkoholowe, przede wszystkim piwo.
60

Excise Duty Tables Alcoholic Beverages, Komisja Europejska, stycze 2015 r.

Stawka akcyzy na 1 hektolitr alkoholu etylowe 100% vol. zawartego w gotowym wyrobie wynosi na Ukrainie
1811,82 z, na Biaorusi 4122,73 z, w Rosji 4155,0z wobec 5704,0 z w Polsce. Stawka podatku VAT wynosi
na Biaorusi i Ukrainie 20%, a w Rosji 18%.
61

str. 23

Jak wskazano we wczeniejszej czci opracowania, zgodnie z danymi GUS, w roku 2014
produkcja wdki spada o 23,9%, podczas gdy w tym samym czasie wzrosa produkcja piwa
(o 0,8%) oraz wina owocowego (o 3,6%).
Podobne zjawiska zanotowano i w innych pastwach. Na Litwie i otwie zaobserwowano, e
wzrost akcyzy na alkohol etylowy powoduje zmniejszenie konsumpcji oraz wikszy udzia
szarej strefy w handlu. Wysokie opodatkowanie mocnych alkoholi zwikszyo opacalno
produkcji piwa, obcionego niszymi stawkami akcyzowymi. Podwyka akcyzy
sprzyjaa rwnie rozwojowi nielegalnego rynku m.in. na przejciach granicznych z
Rosj i Biaorusi.
W 2009 r. na Litwie podwyszono akcyz na alkohol etylowy z 3 840 do 4 416 LTL od 1
hektolitra (hl) alkoholu etylowego 100% vol. zawartego w gotowym wyrobie, tj. o 15%. W
tym czasie wpywy z akcyzy ze sprzeday wysokoprocentowych alkoholi na Litwie spady o
20,7% wzgldem roku 2008, a w 2010 r. wpywy z tytuu tego podatku zmniejszyy si w
stosunku do roku 2008 nominalnie o blisko 30%. Pomimo zanotowanego w kolejnych trzech
latach wzrostu dochodw budetu z tytuu akcyzy od wyrobw spirytusowych (2011 r.
157,86 mln EUR, 2012 r. 171,88 mln EUR, 2013 r. 171,91 mln EUR), byy one wci na
niszym poziomie ni w roku 2008 (przed podwyk akcyzy) kiedy wyniosy 218,88 mln
EUR.
Podobne zjawisko zaobserwowano na otwie, gdzie w wyniku wzrostu akcyzy na alkohol
etylowy w 2009 r., wpywy do budetu pastwa z tytuu tego podatku spady o 20,7 proc. rok
do roku, a sprzeda mocnych alkoholi zmniejszya si w 2010 r. o 41,2% wzgldem 2008 r.
Udzia mocnych alkoholi na rynku zmala z 61% w 2008 r. do 52% w 2010 r.62 Wynikao to
ze stosunkowo wikszej atrakcyjnoci cenowej alkoholi o mniejszej zawartoci czystego
alkoholu (piwo, wino, cydr) oraz wspomnianego wzrostu szarej strefy.
Jednoczenie zarwno na otwie jak i Litwie, spadek wpyww do budetu pastwa z tytuu
akcyzy na alkohol etylowy wiza si ze wzrostem poziomu dochodw wynikajcych z
akcyzy na piwo i wino.
Jedynym pastwem batyckim, w ktrym podniesienie stawki akcyzy na wyroby spirytusowe
doprowadzio do wzrostu dochodw budetu z tego tytuu, jest Estonia. Jednak przykad ten

62

Impact of Changes in Excise Tax Rate for Strong Alcohol on Consumption and State Revenues in Latvia, A.
Strateiuks, V. Kae, R. kapars, World Academy Science, Engineering and Technology, 2012, s. 659.

str. 24

naley rozpatrywa przez pryzmat istotnej roli zewntrznego bodca popytowego

wynikajcego z bliskoci Finlandii i aktywnoci fiskich konsumentw na estoskim rynku
wyrobw alkoholowych. W latach 2008-2013 wpywy do budetu Estonii z tytuu akcyzy na
wyroby spirytusowe wzrosy o 13,0 proc., na wino o 13,9 proc, a na piwo o 37,6 proc.
Sytuacja w Polsce przypomina charakterystyk relacji poziomu akcyzy do dochodw budetu,
jak zaobserwowano na Litwie i otwie, czyli wraz ze wzrostem akcyzy na wyroby
spirytusowe, ronie udzia w rynku producentw piwa i wina, a spadaj wpywy z akcyzy na
alkohol etylowy. W okresie podwyszonej akcyzy na napoje spirytusowe w latach 1998-2002
spoycie legalnych wyrobw spirytusowych w przeliczeniu na 100% alkohol spado z 2,4 litra
na osob do 1,7 litra na osob, czyli o 29,1%. W tym samym czasie, spoycie win i miodw
pitnych w przeliczeniu na 100% alkohol spado z 1,64 litra na osob do 1,34 litra (o 18,3%),
podczas gdy piwa wzroso z 2,98 litra na osob do 3,89 litra, zatem a o 30,5%.63

63

A. Borowska, Przemiany na rynku napojw alkoholowych w Polsce w latach 1990-2007, Katedra Ekonomii i
Polityki Gospodarczej, Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa, s. 21,

str. 25

V. Alternatywne scenariusze zmian stawek podatku akcyzowego

Utrzymanie obowizujcych stawek akcyzy na wyroby alkoholowe powoduje

pozostawanie wysokoci dochodw budetu pastwa poniej optymalnego poziomu,
przy jednoczesnym dalszym spadku produkcji i sprzeday wyrobw spirytusowych.

Optymalizacja wysokoci dochodw budetu pastwa z akcyzy na wyroby

alkoholowe powinna zosta osignita w przypadku podniesienia stawek na piwo i
wino o 10%, oraz obnienia stawek na wyroby spirytusowe o 4,35%.

Wyniki realizacji dochodw z tytuu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe za 2014 r.

pokazuj, e stawki okazay si nieoptymalne z punktu widzenia budetu pastwa. Tym
samym, naley mie obawy rwnie o wysoko wpyww w kolejnych latach. Jednak
zgodnie

wypowiedziami

przedstawicieli

resortu

finansw,

nie

istnieje

ryzyko

niezrealizowania wpyww z akcyzy na wyroby spirytusowe w roku 201564. Wedug zapisw

ustawy budetowej na rok 2015, czne dochody z tytuu podatku akcyzowego zostay
zaplanowane w wysokoci 63.570 mln z. Dane udostpnione przez resort finansw,
wskazuj, e czne dochody z tytuu akcyzy na wyroby alkoholowe maj wynie 11.400,2
mln z z czego 7.254,4 mln z (czyli ponad 63,6% zaplanowanych dochodw) to wpywy z
podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe.
Uwaamy, e optymalizacja wysokoci dochodw budetu bdzie (przy obecnych stawkach
podatku akcyzowego) trudna do osignicia tym bardziej, e wraz ze wzrostem akcyzy
najprawdopodobniej powikszya si szara strefa. W zwizku z tym podzielamy zdanie, e
przy obecnych stawkach akcyzy, spadek sprzeday wyrobw spirytusowych moe
sign 2,9% r/r.

65

, czyli rynek bdzie nadal si kurczy.

Tym samym, wobec

przewidywanego spadku sprzeday szacujemy, jako scenariusz bazowy na rok 2015

wysoko dochodw z tytuu akcyzy na wyroby spirytusowe w wysokoci 6.358,40 mln
z, czyli o 896 mln z nisze ni zaplanowane w ustawie budetowej. Wariant optymistyczny
dla budetu to dochody w roku 2015 z tytuu akcyzowego na wyroby spirytusowe w
wysokoci 6.939,95 mln z (tj. 315,4 mln z nisze ni zakadane przez resort finansw).
Dochody budetu pastwa mogyby zosta zwikszone, jeeli zostaaby wprowadzona
optymalna polityka w zakresie stawek podatku akcyzowego na wyroby alkoholowe.
64
65

http://www.podatki.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/wplywy-z-akcyzy-bliskie-zalozeniom-z-tegorocznego-budzetu
KPMG, Rynek napojw alkoholowych, op. cit., s. 66.

str. 26

Przypominamy, e w ekspertyzie przygotowanej w IV kwartale 2013 r., zaproponowano

rne warianty stawek podatku akcyzowego na okrelone produkty alkoholowe. Propozycje,
wraz z symulowan wysokoci dochodw budetu pastwa, przedstawia poniszy wykres
(zmiany stawek - podwyki - odnosz si do wielkoci obowizujcych w roku 2013, czyli
sprzed wprowadzonej od stycznia 2014 r. podwyki na wyroby spirytusowe).
Wykres 6. Wysoko dochodw budetu pastwa z tytuu akcyzy na wyroby alkoholowe w piciu
rozpatrywanych wariantach oraz w wariancie zaoonym przez Ministerstwo Finansw.
11,1000
11,0000
10,9000
10,8000
10,7000
10,6000
10,5000
10,4000
10,3000
10,2000
dochody w wariant MF podwyka podwyka podwyka akcyza bez
roku 2012
15% na
10% na
5% na
zmian
wszystkie wszystkie wszystkie
wyroby
wyroby
wyroby

Z punktu widzenia wysokoci dochodw budetu pastwa na kolejne lata, najbardziej

optymalnym rozwizaniem w zakresie stawek akcyzy na wyroby alkoholowe miao by
podniesienie ich o 5% (w stosunku do stawek z roku 2013) we wszystkich segmentach. W
takim przypadku, dochody budetu pastwa mogyby wynie w 2014 r. blisko 11,03 mld z i
byyby wwczas wysze od szacowanego wykonania dochodw z tytuu podatku akcyzowego
na wyroby alkoholowe o ponad 420 mln z. Po 11 miesicach 2014 r. dochody budetu z
akcyzy na wyroby alkoholowe wyniosy 9.468,30 mln z 66. Szacujemy, e na koniec roku
2014 r. wyniosy one ok. 10.581,31 mln z. Tym samym dochody budetu w roku 2014 byy
nisze ni w przypadku scenariuszy alternatywnych, w ktrych zakadano podwyk stawek
akcyzy na wszystkie kategorie wyrobw alkoholowych (o 5%, 10% lub 15% w stosunku do
stawek obowizujcych do roku 2013).
W tym miejscu warto rozway optymalny poziom podatku akcyzowego na wyroby
alkoholowe z punktu widzenia dochodw budetu pastwa. Naley rwnie przypomnie, e

66

Dane przekazane Instytutowi Sobieskiego przez Ministerstwo Finansw.

str. 27

przed kilkunastu laty miaa miejsce sytuacja, gdy po podwyce akcyzy na wyroby
spirytusowe, ktra doprowadzia do spadku dochodw budetu, obniono wysoko akcyzy,
co z kolei pozwolio przywrci wysze wpywy do budetu. W padzierniku 2002 r.
stawka podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe zostaa obniona o 30%, co
przyczynio si do zwikszenia wpyww do budetu z tytuu podatku akcyzowego.
Obnika stawek bya dziaaniem podjtym celem zagodzenia negatywnych skutkw
dokonanej w 1998 r. podwyki akcyzy na wyroby spirytusowe o 12%. 67 Sprzeda wyrobw
spirytusowych spada w roku 1998 r. wzgldem 1997 r. o 24,4%.68 Dochody budetu pastwa
z tytuu akcyzy na wyroby spirytusowe zmniejszay si w latach 1998-2002 w ujciu
nominalnym i realnym. Ponisza tabela wskazuje na wysoko dochodw budetu pastwa w
latach 1997-2004, zatem dane pokazuj skutki podwyki z roku 1998 oraz obnienia stawek
od padziernika 2002 r.

Tabela 8. Dochody budetu pastwa z tytuu podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe w latach 19972004 (w mld z)69.

Rok

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Dochody budetu
pastwa (mld z)

4,66

4,81

4,65

4,42

4,20

3,87

4,09

4,56

Do zbudowania choby uproszczonego modelu pozwalajcego podj prb odpowiedzi na

pytanie o optymalne z punktu widzenia budetu pastwa stawki podatku akcyzowego na
wyroby alkoholowe naley przyj scenariusze zachowania innych (poza wyrobami
spirytusowymi) segmentw rynku alkoholi. Jako bazowe, sporzdzone jednak bez zaoenia
wzrostw akcyzy, przyjmujemy:
- wzrost o ok. 0,5% rocznie polskiego rynku piwa70,
- wzrost o ok. 5% rocznie polskiego rynku piwa.71
67

Analiza wykonania budetu pastwa i zaoe polityki pieninej w 1998 r., NIK, Warszawa, czerwiec 1999, s.
21.
68
Analiza wykonania budetu pastwa i zaoe polityki pieninej w 1998 r., NIK, Warszawa, czerwiec 1999, s.
25.
69
Rocznik statystyczny 2012 ,GUS, Warszawa, grudzie 2013, s. 629, Biuletyn statystyczny suby celnej,
Warszawa, s. 19, http://www.e-play.pl/portal/File/Biuletyn%202005.pdf, A. Borowska, Przemiany na rynku
napojw alkoholowych w Polsce w latach 1990-2007, Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej, Szkoa
Gwna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa, s. 17.
70
http://www.rp.pl/artykul/776355.html.
71
B. Pyryt, P. Murglin, Preferencje konsumentw dotyczce napojw alkoholowych, Problemy Higieny i
Epidemiologii, 94 (3), Polskie Towarzystwo Higieniczne, Pozna 2013, s. 659.

str. 28

Ponisze wyliczenia wskazuj na skutki zmiany stawek podatku akcyzowego dla budetu
pastwa oraz zawieraj prognozy zachowania si rynku (dynamika sprzeday) przy danym
poziomie opodatkowania. Zakadamy, e zmiana stawki akcyzy moe agodzi skutki efektu
substytucji oraz ucieczki do szarej strefy, jakie nastpiy w wyniku wprowadzonej od 2014 r.
podwyki akcyzy na wyroby spirytusowe.
Wariant I wzrost akcyzy o 15% na wszystkie produkty alkoholowe w stosunku do stawek z
roku 2013:
Piwo72

Wyroby spirytusowe

Wino73

Stawka

8,96 z

5.704 z

181,10 z

Dynamika (do

+ 15%

0%

+ 15%

roku 2014)

Przy wskazanym poziomie stawek zakadamy nastpujcy poziom sprzeday, dynamik w

stosunku do roku 2014 oraz wysoko dochodw budetu:
Tabela 9. Zmiana dynamiki sprzeday i wysoko dochodw z akcyzy w wariancie I.

Dynamika sprzeday
(do roku 2014)

Dochody z akcyzy
(mld z)

piwo

-5,5%

3.837,5

wyroby
spirytusowe
wino

-2,0%

6.389,9

0%

427,8

Przy zaoeniu niniejszego wariantu, do budetu pastwa z tytuu podatku akcyzowego na

wyroby alkoholowe wpynoby cznie ok. 10.655,2 mln z. Naley by jednak bardzo
ostronym we wprowadzaniu takiego rozwizania, z uwagi na powane negatywne implikacje
gospodarcze, ktre uwidoczniy si w roku 2014, jako efekt podwyki akcyzy o 15% dla
wyrobw spirytusowych.

72
73

Na hektolitr, za kady stopie plato.

Od jednego hektolitra.

str. 29

Wariant II wzrost akcyzy o 10% na wszystkie produkty alkoholowe w stosunku do stawek

z roku 2013:
Piwo74

Wyroby spirytusowe

Wino75

Stawka

8,57 z

5.456,00 z

173,80 z

Dynamika (do

+ 10%

-4,35%

+ 10%

roku 2014)

Przy wskazanym poziomie stawek, zakadamy nastpujcy poziom sprzeday (w tym

dynamik w stosunku do roku 2014) oraz wysoko dochodw budetu:
Tabela 10. Zmiana dynamiki sprzeday i wysoko dochodw z akcyzy w wariancie II.

Dynamika sprzeday
(do roku 2014)

Dochody z akcyzy
(mld z)

piwo

-1,0%

3.845,5

wyroby
spirytusowe
wino

5,56%

6.546,3

2,5%

421,5

Przy zaoeniu niniejszego wariantu, do budetu pastwa z tytuu podatku akcyzowego na

wyroby alkoholowe wpynoby cznie ok. 10.813,2 mln z.
Wariant III wzrost akcyzy o 5% na wszystkie produkty alkoholowe w stosunku do
stawek z roku 2013:
Piwo76

Wyroby spirytusowe

Wino77

Stawka

8,18 z

5.208 z

181,10 z

Dynamika (do

+ 5%

-8,7%

+ 5%

roku 2014)

74

Na hektolitr, za kady stopie plato.

Od jednego hektolitra.
76
Na hektolitr, za kady stopie plato.
77
Od jednego hektolitra.
75

str. 30

Przy wskazanym poziomie stawek, zakadamy nastpujcy poziom sprzeday (w tym

dynamik w stosunku do roku 2014) oraz wysoko dochodw budetu:
Tabela 11. Zmiana dynamiki sprzeday i wysoko dochodw z akcyzy w wariancie III.

Dynamika sprzeday
(do roku 2014)

Dochody z akcyzy
(mld z)

0%

3.707,7

10,8%

6.561,1

4%

408,2

piwo
wyroby
spirytusowe
wino

Przy zaoeniu niniejszego wariantu, do budetu pastwa z tytuu podatku akcyzowego na

wyroby alkoholowe wpynoby cznie ok. 10.677,1 mln z.
Wariant IV stawki akcyzy na poziomie z roku 2014:

Stawka

Piwo78

Wyroby spirytusowe

Wino79

7,79 z

5.704 z

158,00 z

Przy wskazanym poziomie stawek, zakadamy nastpujcy poziom sprzeday (w tym

dynamik w stosunku do roku 2014) oraz wysoko dochodw budetu:
Tabela 12. Zmiana dynamiki sprzeday i wysoko dochodw z akcyzy w wariancie IV.

78
79

Dynamika sprzeday
(do roku 2014)

Dochody z akcyzy
(mld z)

piwo

+1,5%

3.620,0

wyroby
spirytusowe
wino

-2,9%

6.358,4

+5,0%

398,4

Na hektolitr, za kady stopie plato.

Od jednego hektolitra.

str. 31

Przy zaoeniu niniejszego wariantu, do budetu pastwa z tytuu podatku akcyzowego na

wyroby alkoholowe wpynoby cznie ok. 10.376,7 mln z.
Wykres 7. Wysoko dochodw budetu pastwa (w mln z) z tytuu akcyzy na wyroby alkoholowe w
poszczeglnych wariantach w 2014 roku.
10900

10813,2
10800

10700

10677,1

10655,2

10600
10500

10376,7

10400
10300
10200
10100
podwyka 15% na
wszystkie wyroby

podwyka 10% na
wszystkie wyroby

podwyka 5% na
wszystkie wyroby

akcyza bez zmian

W zwizku z powyszym, jako optymalny z punktu widzenia budetu pastwa naley uzna
wariant II, czyli podwyk akcyzy o 10% na wszystkie produkty alkoholowe w stosunku do
stawek z roku 2013.

str. 32