Korespondencja Zbigniewa Herberta

z Jzefem yciskim
A. Rok 1994
1. List biskupa Jzefa yciskiego (26 wrzenia 1994)
Tarnw, 26/09/1994

Szanowny i Drogi Panie,

Pragn serdecznie podzikowa za egzemplarz autorski Martwej natury

z wdzidem z mi dedykacj. Tomik ten nabyem ju wczeniej i z praw-

dziw przyjemnoci zapoznaem si z jego treci. Dodatkow przyjem-

noci jest jednak posiadanie egzemplarza z dedykacj Autora.

W duchu odpowiedzialnoci za prawd musz poinformowa, i lek-

tura Paskich wierszy, obok lektury wierszy Ksidza Twardowskiego, sta

nowi dla mnie najmilsz form kontaktu z Piknem. Wiersze Do Mar-

ka Aurelego, Napis, Homilia czy Przygody pana Cogito1 stanowi dla mnie

swoisty kanon ulubionych lektur, do ktrych szczeglnie chtnie wracam wieczorami, po godzinach dowiadcze bliskich Elzenbergowi czy
panu Cogito. Serdecznie dzikuj za ten przekaz pikna, ktry przywra-

ca harmoni ducha i wprowadza w przestrze wartoci nie zawsze docenianych, lecz najbardziej podstawowych.

Pozdrawiajc bardzo serdecznie, gorco ycz twrczych dobrych my-

li, ktre zaowocuj w piknie poezji.

+ Jzef yciski

biskup tarnowski
1

Zapewne chodzi o Przesanie Pana Cogito.

81

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

B. Rok 1998
2. List Zbigniewa Herberta (3 maja 1998)
Wasza Eminencjo,

pozwalam sobie przesa tom wierszy, ktry zawiera wszystkie moje

grzechy gwne (w wyborze)2.

Jestem na tyle skromnym [?] i dosta[t]ecznie [?] zgorzaym [?], eby

mie blad choby nadziej, e Wasza Eminencja nie rzuci nawet na ten
przedmiot przelotnym wzrokiem.

Tu wysech [?] mj dowcip uruchomiony, eby pokry prawdziwe wzru-

szenie, e mog przemwi do Waszej Eminencji.

Prosz przyj wyrazy prawdziwego szacunku

Zbigniew Herbert

3 maja 1998

Herbert 1998a.

82

1. List Zbigniewa Herberta do arcybiskupa Jzefa yciskiego, 1998

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

3. Odpowied arcybiskupa Jzefa yciskiego (9 maja 1998)

09-05-1998

Drogi Panie,

Z wielk radoci przyjem nadesany mi najnowszy tom wierszy.

Bd mia z niego mi lektur do poduszki. Musz bowiem Panu wy-

zna, e czsto po trudnym dniu zaj, bogatych w stresujce sytuacje,

sigam po Pana wiersze, eby przywrci duszy pokj i zachowa proporcje midzy tym, co absurdalne, a tym, co harmonijne i pikne. Dzikuj Panu i za pikno wierszy, i za przykad czytelnej yciowej postawy.

Troch mi smutno, e w salonowych ocenach nie zauwaa si, czsto

wsposb programowy, tych wartoci, ktrymi wzbogaca Pan nasz
kultur przez konsekwentn trosk o Conradowsk wierno warto-

ciom3. C, sam Chrystus nie by rwnie obsypywany zachwytami

iwyrazami uznania. Ufam, e i Pan potrafi dziaa i pisa nie tsknic za

Niedziel Palmow. Ciesz si, gdy spotykam w mej biskupiej posu-

3
Kilka tygodni pniej, po mierci Herberta, arcybiskup yciski napisze: Uczy y wobliczu zdrady, bez pomnikowej stylizacji na niezomnych, ale z poczuciem sensu i harmonii, ktre nie trac pikna nawet w pejzau z Judaszem przeliczajcym srebrniki. Nauka ta nabieraa
szczeglnej mocy w pamitne dni stanu wojennego. Przygotowywaem wwczas numer Znaku powicony filozoficznemu wiadectwu prawdy. Do dyskusji na ten temat zaprosiem m.in.
ks. prof. Mariana Jaworskiego, dzisiejszego arcybiskupa Lwowa, ks. prof. Tischnera, prof. Strewskiego, prof. Izydor Dmbsk. Ta ostatnia przyniosa na nasze spotkanie ostatni list od
Herberta z dedykowan jej Potg smaku. Przenosilimy si w przestrzenie duchowej wolnoci, suchajc o wnucztach Aurory, ktre sa w teren samogonny Mefisto w leninowskiej kurtce. Zastanawialimy si, jak dugo jeszcze bd cieszy si zinstytucjonalizowanym zachwytem: parciana retoryka, dialektyka oprawcw, pojcia jak cepy. Nie przewidywalimy, e tak
szybko przeminie tamta epoka. Nie przewidywalimy jednak rwnie wtedy, e po parcianej
logice nadejdzie szybko okres wietnoci logiki salonw, ktrej polityczna poprawno kieruje si wartociami zgoa innymi ni te z horyzontu Herberta. W nowych warunkach salonowy savoir vivre szybko zabroni kpi z leninowskich kurtek i wspomina o tym, e w pejzau
ze stanem wojennym dziaay take jakie wnuczta Aurory, nie za platoniczni patrioci kochajcy wycznie Ojczyzn, rogatywki i nard. Przy odrobinie wysiku oprawca pojawia si
jako yczliwy inaczej, za kontemplowanie urody koniunktiwu nigdy nie stao si atrakcyjnym zajciem dla wpywowych rodowisk cenicych rozgos, pragmatyk i sukces. W wiecie
przedziwnych ukadw i paskich towarzyskich przepychanek Herbert mg znw spotka zaskakujc form barbarzyskich okrzykw i usysze now posta obcej mowy (yciski
1998a).

84

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

dze pikne dusze, ktre ceni sobie Pask poezj i w niej odnajduj

inspiracje do niezomnej postawy. Pozdrawiam bardzo serdecznie, y-

czc duchowej mocy oraz inspiracji Ducha witego w odkrywaniu

Pikna.

+ Jzef yciski

Abp Jzef yciski

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

4a. Kolejny list arcybiskupa Jzefa yciskiego (4 czerwca 1998)

Drogi Panie,

Jako uzupenienie poprzedniego listu pozwalam sobie przesa m

now ksik, w ktrej na stronach 37, 80, 222 wspominane s Paskie

wiersze4. Rwnoczenie pragn Panu podzikowa za dedykacj wiersza Tomasz, ktr odnalazem wertujc najnowszy Paski tomik Epilog

burzy. Musz Panu powiedzie, e Tomasz w swym metodycznym kry-

tycyzmie jest mi szczeglnie bliski[,] za jego hermeneutyka ran prze-

mawia do mnie chyba jeszcze mocniej ni klasyczne zwizki wynikania

logicznego.

Z miych rzeczy pozwol sobie jeszcze dorzuci informacj o warto-

ciowaniach warszawskich studentw. Przed tygodniem koczyem cykl

wykadw w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Pod koniec

4
yciski 1998b. We fragmencie Wiara i sabo na pytanie W co Ksidz Arcybiskup ju
nie wierzy?, odpowiada: Zadaa mi Pani bardzo trudne pytanie. Kapastwo, a zwaszcza biskupstwo, to kolosalna dawka prawdy o czowieku. Take tej prawdy bardzo gorzkiej o najgbszych
zakamarkach ludzkiej psychiki oraz o zdarzeniach, o ktrych wie niewiele osb albo prawie
nikt. To przejcie od marze do prawdy prowadzi przez jaki zauek kryzysu wiary w czowieka.
Kiedy zawodziy kolejne osoby, na ktre si liczyo, powtarzaem sobie za Herbertem sowa,
ktre poeta kierowa do Marka Aurelego: Zdradzi ci wszechwiat astronomia, / rachunek
gwiazd i mdro traw / i twoja wielko zbyt ogromna / i mj bezradny Marku pacz.
Kryzys wiary w czowieka odnajdywa jednak odcie nowej nadziei dziki wierze w Boga.
Astronomia i mdro traw mogy zdradzi, ale Chrystus pozostawa niezmiennie bliski. Przypomina, e nie wolno nam zdrady Judasza ani zaparcia Piotra przenosi na wiernego Jana czy
na Mari klczc w zapatrzeniu u stp Mistrza (s. 3738).
We fragmencie Lekcja totalitaryzmu jeden z rozmwcw przywouje sowa Herberta z rozmowy w zbiorze Haba domowa o tym, e ksa nie Hegel, lecz Jakub Berman. Arcybiskup mwi
o niestety wyranej zdradzie klas rednich, wspominajc rozmowy w pocigu po napaci na
Czechosowacj, bezinteresowne powtarzanie za propagand hasa Wyszyski zdrajca, wylknione twarze nauczycieli na widok jego jako kleryka: skala oportunizmu bya w tej grupie
duo wysza, ni mona by usprawiedliwi obiektywnymi racjami (s. 80). Stwierdza te jednak:
babym si jednak uoglniajcych sdw w rodzaju: wszyscy wyszlimy uboceni (s. 81).
We fragmencie Kryzys prawdy, kryzys kultury arcybiskup, odpowiadajc na opini jednego
z rozmwcw o moliwym zaniku poczucia hierarchii przy masowym przeywaniu mierci
ksiny Diany, mwi: Nie udmy si, e model kulturowy lansowany w globalnej wiosce bdzie wzorcem chrzecijaskiego witego. Wiele razy wzory zaczerpnite z opery mydlanej
wygrywa bd z Herbertowskim Markiem Aureliuszem (s. 221222).

86

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

zaj postawiem studentom pytanie, jakie autorytety ocalay jeszcze dla

nich jako niezmienne autorytety moralne. Umwilimy si, e ogranicza-

my uwag do yjcych Polakw. Na pierwszym miejscu pado Paskie

nazwisko i caa sala wsplnie je zaaprobowaa. Potem dorzucono na-

zwiska Herlinga-Grudziskiego, Wadka Strewskiego, Rysia Legutki,

Krzysztofa Zanussiego. Cieszyem si bardzo, gdy bya to klasyfikacja

bardzo bliska mym osobistym odczuciom.

Pozdrawiam bardzo serdecznie Pana i najbliszych przyjaci. Moj

modlitw obejmuj zarwno Paskie troski z Tomaszowego szlaku, jak

i przysze Paskie wiersze, ktrych wiele chciabym jeszcze przeczyta,
podziwiajc zawarte w nich Pikno niezalene od czasu5.

+ Jzef yciski

Lublin, 4 czerwca 1998 r.

5
Zbigniew Herbert zmar 28 lipca 1998 roku. Prezydent RP Aleksander Kwaniewski odznaczy go pomiertnie Orderem Ora Biaego. Wdowa po poecie Katarzyna Herbertowa odm
wia wwczas przyjcia odznaczenia. Odebraa je dopiero w 2007 roku, razem z siostr Herberta, Halin ebrowsk, z rk wczesnego Prezydenta RP Lecha Kaczyskiego.
We wspomnieniu pomiertnym arcybiskup napisa m.in.: Wiadomo o mierci Herberta dotara do mnie, kiedy w ramach wakacyjnego porzdkowania zalegych listw zabieraem si do podzikowania mu za nadesany przed miesicem egzemplarz Epilogu burzy. Autor przysa mi ten tomik, dzikujc za mj wczeniejszy list. Informowaem w nim, e studenci ATK wymienili mi na pierwszym miejscu jego nazwisko, kiedy zapytaem ich podczas wykadu, kto zyjcych Polakw stanowi dla nich najwyszy autorytet moralny, jeli ograniczymy uwag do krgu osb wieckich. Herbert z kolei w przysanym Epilogu burzy zadedykowa
mi wiersz oszukajcym w. Tomaszu Apostole, ktry w przedziwnej logice Chrystusowych ran
odnajduje to, czego brako logice racjonalnych uzasadnie. () Mj nie napisany list wczyem w tajemnic Chrystusowych ran, ofiarujc najblisz Msz wit za poet, ktry uczy nas
wiadectwa wielkiej godnoci, wolnej od roztkliwiania si nad wasn samotnoci czy blem
ycia (yciski 1998a).

87

2. Arcybiskup Jzef yciski (19482011). Fot. Maciej Zienkiewicz

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

4b. Dedykacja arcybiskupa Jzefa yciskiego w ksice .

Niewidzialne wiato6 (4 czerwca 1998)

Panu Zbigniewowi Herbertowi z serdeczn wdzicznoci za wierno

Piknu, ktre jest tak bliskie Boego Niewidzialnego wiata, Jzef yciski. Lublin 4 VI 1998.

6
Cytuj za inwentarzem prywatnej biblioteki Zbigniewa Herberta, oprac. Henryk Citko, Emilia Olechnowicz, Dorota Szczerba, Instytut Dokumentacji i Studiw nad Literatur
Polsk, Oddzia Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza (w przygotowaniu).

89

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

5. Dedykacja Zbigniewa Herberta w tomie Epilog burzy7

(Boe Ciao, 1998)

Jego Eminencji ksidzu Biskupowi Jzefowi yciskiemu z wdzicz-

noci i pokor powica Zbigniew Herbert. Warszawa, Boe Ciao

1989 [waciwie 1998]8

7
Korespondencja najprawdopodobniej koczya si odpowiedzi Herberta na list arcybiskupa (yciski we wspomnieniu pomiertnym pisa: autor przysa mi ten tomik, dzikujc za
mj wczeniejszy list por. przyp. 5). Ksidz doktor Tomasz Adamczyk, dawny sekretarz arcybiskupa, nie odnalaz jednak ewentualnego listu co nie oznacza, e go nie byo, poniewa jak
wspomina arcybiskup mia w zwyczaju rozdawa listy i ksiki z dedykacjami jako prezenty;
sam otrzyma kiedy w ten sposb list ksidza Jana Twardowskiego skierowany do yciskiego.
8
Bd autorski, niewiadome przedstawienie cyfr; tom Epilog burzy mia pierwodruk
w1998 roku. Boe Ciao wypado wwczas 11 czerwca.

90

3. Dedykacja Zbigniewa Herberta dla arcybiskupa Jzefa yciskiego

w tomie Epilog burzy, 1998

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

Zamiast zakoczenia
Zbigniew Herbert, Tomasz
Jego Eminencji

ksidzu Jzefowi yciskiemu

Tu przyoono ostrze do ciaa

Tu dokadnie
I pchnito

I jest pamitka

krzyczy we wszelkich jzykach ryby

rana

Twarz skupiona

czoo w bruzdach

sine wiato poranka

niechtne i zimne

Wskazujcy palec Tomasza

prowadzi z gry
rka Mistrza

a wic dozwolone jest wtpienie

zgoda na pytanie

wic jednak co warte jest czoo

w zmarszczkach Leonarda
Vinci9

9
W wersji ostatecznej (zob. nota edytorska, niej) najbardziej znaczc zmian jest zako
czenie: zamiast wic jednak co warte jest czoo / w zmarszczkach Leonarda / Vinci jest: co
warte jest czoo / w zmarszczkach Leonarda / niecierpliwe rce / wezwane na pomoc (por. Herbert 2008a, s. 678).
Herbert odwouje si zapewne do obrazu Caravaggia Niewierny Tomasz; rk Tomasza prowadzi z gry sam Chrystus por. Drozd 2004). Zob. take Herbert 2008, s. 7274.

92

4. Michelangelo Merisi da Caravaggio, Niewierny Tomasz, 16001601

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

Nota edytorska
Korespondencja Zbigniewa Herberta z biskupem tarnowskim, a pniej arcybiskupem lubelskim, Jzefem yciskim, to zaledwie jeden

zachowany list Herberta (oraz dwie dedykacje na ksikach) i trzy lis

ty yciskiego, bdce odpowiedziami na przesane mu przez poet

ksiki.

Fakt tak skromnej liczby listw by dla mnie wielkim zdziwieniem;

wyobraaem sobie, e wanie ci dwaj ludzie mieliby o czym rozmawia.

Moe ilociowa skromno tego dialogu, take domaga si interpretacji?

Dwa listy Jzefa yciskiego z 1998 roku byy drukowane w czasopi-

mie archidiecezji lubelskiej Memoranda10; dziki zgodzie spadkobiercw

drukujemy je bezporednio z oryginaw, znajdujcych si obecnie w Archiwum Zbigniewa Herberta w Bibliotece Narodowej (nr akc. 18 005 t. 81).

List Jzefa yciskiego z 1994 roku nie by dotychczas publikowany,

podobnie, jak list Zbigniewa Herberta, towarzyszcy jak si miao oka-

za jego ostatniemu zbiorowi poezji Epilog burzy. Nie byy te drukowane dedykacje, stanowice wany gos w tym dialogu.

W listach Jzefa yciskiego, w formie wydruku komputerowego na

oficjalnym papierze listowym (w 1994 roku biskupa tarnowskiego, w1998

roku arcybiskupa lubelskiego), milczco poprawilimy bdy literowe

Ksidz profesor Henryk Seweryniak mwi: Czym jest ten utwr? Poetyckim opisem obrazu
Niewierny Tomasz Caravaggia, gdzie w. Tomasz wkada gboko wskazujcy palec swojej prawej rki
do przebitego boku Zmartwychwstaego. Ale to sam Jezus zdaje si umoliwia mu t czynno:
praw rk odsania szat, lew za prowadzi do Tomasza. Dynamik scenie tej nadaje utkwiony w ranie wzrok dwch towarzyszcych Tomaszowi uczniw. Ich czoa s zmarszczone, wyraaj
ciekawo badaczy. Jeden z nich ma twarz Leonarda da Vinci. Herbert pisze: a wic dozwolone
jest wtpienie. Z czego wynika to a wic? Z tego, e to sam Chrystus prowadzi do poszukujcego Tomasza. I to wanie oznacza zgoda na pytanie Chrystusowa zgoda. Jego do przyciga
wszystkich, ktrzy pytaj, szukaj, s z Nim zczeni wsplnot ran, zranie (Seweryniak 2012).
Zauwamy te, e sowo Vinci, koczce pierwsz wersj wiersza (w drugiej, jak widzimy, jej
brak) mona interpretowa jako nazwisko (Leonardo da Vinci), ale te jako sowo zwycia
(w zmarszczkach Leonarda / Vinci [ac. zwycia]); dwuznacznoci dodaje tu wyrzucenie sowa Vinci do nowego wersu.
10
yciski, Herbert 1998.

94

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

5. Zbigniew Herbert (19241998). Fot. Kuba Atys

(np. e zamiast , modlitw zamiast modlitw). Uzupenienie in-

terpunkcji w jednym miejscu zostao zasygnalizowane nawiasem kwadratowym.

Reprodukujemy faksymile listu Herberta wstrzsajcy dokument

koca ycia czowieka, ktrego nie da si wyrazi, przekazujc sam tekst.

Widok pisma, ukazujcy fizyczny i psychiczny wysiek stawiania kade-

go sowa, kadej litery, gubienia i szukania sensu, jest gboko poruszaj-

cym wiadectwem walki z chorob. Chciaoby si zinterpretowa to jako

kolejn walk Pana Cogito.

Zbigniew Herbert by obonie chory na cik astm, mia trudnoci

z mwieniem. Odczytanie tego pisanego na serwetce listu nie jest oczy-

wiste, co sygnalizuj znakiem [?]; czytelnik moe prbowa wasnej interpretacji tekstu.

Korespondencj uzupenia wiersz Tomasz, dedykowany przez Her-

berta yciskiemu do tego wiersza obaj odnosz si w listach. Tomasz

jest nie tylko pretekstem korespondencji, lecz take wanym proble-

95

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

mem, z ktrym zmaga si autor, co pokazuj zmiany w tekcie utworu.

Poeta przerobi nieco wiersz, co opisa Ryszard Krynicki, edytor Wierszy

zebranych Herberta11. Istniej dwie wersje utworu druga, jak przypusz-

cza Krynicki, powstaa ju w czasie druku tomu Epilog burzy. Najbardziej

moe wpywajc na wymow wiersza zmian wyjaniem w przypisie.

Wiersz Tomasz podajemy jednak nie w wersji ostatecznej, lecz w wer-

sji pierwodruku, czyli takiej, jak czyta arcybiskup; to wersja pierwodru-

ku bya tekstem, do ktrego odnosi si w korespondencji i autor, i czytelnik-wspbohater (wiersz by przecie dedykowany mu osobicie)12.
Sdz, e zmiany w wierszu Tomasz, opisane przez Ryszarda Krynic-

kiego, s dobrym materiaem do interpretacji, na ktr nie ma miejsca

wkomentarzu edytorskim. Interpretatorom zarwno tego wiersza, jak

w ogle twrczoci Herberta, dopomc moe wanie niniejsza wymiana listw, a szczeglnie list i dedykacje Herberta.

Uzupenieniem tego dialogu jest wspomnienie arcybiskupa o poecie,

zamieszczone w Tygodniku Powszechnym, noszce tytu Logika ran13

fragmenty, odnoszce si do korespondencji, podaj w przypisach.
Oczytaniu Herberta przez Jzefa yciskiego pisa Adam Poprawa14.

Po mierci poety yciski wyda m.in. ksiki Kuszenie Pana Cogito

(2000) i Pan Cogito czy Mister Tarzan (2001).

Za pomoc przy opracowaniu listw dzikuj Henrykowi Citko, kusto-

szowi Archiwum Zbigniewa Herberta w Zakadzie Rkopisw Bibliote-

ki Narodowej, i Jackowi Majowi z Teki Lubelskiej.

Pani Katarzynie Herbertowej, Pani Halinie Herbert-ebrowskiej oraz

ksidzu doktorowi Tomaszowi Adamczykowi dzikujemy za zgod na

druk.

ukasz Garbal

Herbert 2008a, s. 766.

Herbert 1998b, s. 51.
13
Okrelenia Logika ran arcybiskup yciski uy pniej przynajmniej w dwch innych
tekstach opublikowanych na amach Plusa Minusa weekendowego dodatku do Rzeczpospolitej: w artykule Prymasowska logika ran (yciski 2002) oraz w felietonie z cyklu Zamylenia (yciski 2004).
14
Poprawa 2008.
11

12

96

korespondencja zbigniewa herberta z jzefem yciskim

bibliografia

Drozd 2004 Anna Drozd, Mny w niepewnoci o Tomaszu Zbigniewa Herberta [w:] Dlaczego Herbert wiersze, komentarze, interpretacje,
red. Marzena Woniak-abieniec, Jerzy Winiewski, wyd. 2, d
2004, s. 195218.

Herbert 1998a Zbigniew Herbert, 89 wierszy, Krakw 1998.

Herbert 1998b Zbigniew Herbert, Epilog burzy, Wrocaw 1998.

Herbert 2008a Zbigniew Herbert, Wiersze zebrane, oprac. Ryszard

Krynicki, Krakw 2008.

Herbert 2008b Zbigniew Herbert, Epilog burzy, zestawi, opracowa i opa-

trzy komentarzami Maciej Stanaszek [w:] Herbert. Studia i dokumenty,

zebra i poda do druku Piotr Koczowski, Warszawa 2008, s.11116.

Poprawa 2008 Adam Poprawa, Infua przymierza Pana Cogito: Herbert

Jzefa yciskiego [w:] Herbert (nie)oswojony, red. Wojciech Browarny,

Joanna Orska, Adam Poprawa, Wrocaw 2008, s. 171178

Seweryniak 2012 Uwierzy w zmartwychwstanie. Z ks. prof. Henrykiem

Seweryniakiem, teologiem fundamentalnym, rozmawia Jolanta Krasnow-

ska-Dyka, Echo Katolickie 2012, nr 14 (875), s. 13.

yciski 1998a abp Jzef yciski, Logika ran, Tygodnik Powszechny

52, 1998, nr 32 (2561), s. 10.

yciski 1998b Niewidzialne wiato. Z abp. Jzefem yciskim rozmawiaj Dorota Zako i Jarosaw Gowin, Krakw 1998.

yciski 2002 abp Jzef yciski, Prymasowska logika ran, Rzeczpospolita nr 180 (6257), dodatek Plus Minus nr 31 (501), s. A11.

yciski 2004 abp Jzef yciski, Logika ran, Rzeczpospolita 2004,

nr 272 (6955), dodatek Plus Minus nr 47 (619), s. A9.

yciski, Herbert 1998 Listy abp. Jzefa yciskiego do Zbigniewa Herber-

ta (publikowane w zwizku ze mierci Poety 28 lipca 1998 r.), Memoranda. Wiadomoci Archidiecezji Lubelskiej 72, 1998, nr 3, s. 444445.