ZESP REDAKCYJNY MEDYCYNY METABOLICZNEJ

KONTROLA ATEROGENNEGO WPYWU

NIEPRAWIDOWEGO YWIENIA U OSB ZE STANEM
PRZEDCUKRZYCOWYM, CUKRZYC I OTYOCI:
WSKAZWKI PRAKTYCZNE
CONTROL OF THE ATHEROGENIC INFLUENCE OF ABNORMAL NUTRITION
IN PERSONS WITH PREDIABETES, DIABETES MELLITUS AND OBESITY:
PRACTICAL SUGGESTIONS
STRESZCZENIE. Miadyca ttnic u osb ze stanem przedcukrzycowym, cukrzyc zwaszcza typu 2 oraz otyoci brzuszn powstaje znamiennie czciej, dotyczy wielu ttnic, ma bardziej nasilone i jakociowo swoiste strukturalne zmiany patologiczne, pojawia si wewczeniejszym okresie ycia i gorzej rokuje. Z tego wzgldu wymaga wczenie stosowanej aktywnej profilaktyki. Najwaniejszym dziaaniem
wtym zakresie s zalecenia ksztatujce tak pod wzgldem ilociowym jak i jakociowym antyaterogenny styl ywienia. Obejmuje on take
odpowiedni redukcj nadmiaru masy ciaa.
Sowa kluczowe Stan przedcukrzycowy, cukrzyca, otyo, miadyca, profilaktyka, ywienie przeciwmiadycowe.
SUMMARY. Atherosclerosis of the arteries in persons with prediabetes, diabetes mellitus, particularly type 2 and obesity is significantly
more frequent, involves many smaller arteries, is characterized by more intense and specifically composed pathological structural changes,
clinically appears earlier and has worse prognosis than in persons without diabetes mellitus. Due to these pathological and clinical facts itis
necessary to apply the early, rigorous prophylactics. One of the most important components of prophylactic plan are the recommendations
regulating quantitatively and qualitatively the antiatherogenic style of nutrition. It embraces alse the reduction of the overweight and
obesity.
Key words Prediabetes, diabetes mellitus, obesity, atherosclerosis, prophylactics, antiatherogenic nutrition.

YWIENIE WSTANIE PRZEDCUKRZYCOWYM

ICUKRZYCY ZMNIEJSZAJCE RYZYKO
MIADYCY
Do podstawowych celw leczenia dietetycznego
wstanie przedcukrzycowym icukrzycy nale (1, 2, 3, 4):
zapewnienie prawidowego, fizjologicznego odywienia chorego zarwno pod wzgldem ilociowym, jak
ijakociowym;
utrzymywanie stenia glukozy na poziomie zblionym
do wartoci wystpujcych uosb zdrowych (prawie
normoglikemia);
uzyskanie optymalnego stenia lipidw we krwi;
dostarczenie takiej iloci energii (kalorii), aby zapewni prawidow mas ciaa u osb dorosych oraz

prawidowy wzrost irozwj dzieci imodziey, atake zapewni pokrycie zwikszonego zapotrzebowania
energetycznego kobiet wokresie ciy ilaktacji;
zapobieganie niektrym ostrym powikaniom, np. hipoglikemii poinsulinowej;
prewencja i leczenie angiopatii cukrzycowej, a szczeglnie zespow zalenych od miadycy ttnic, atake
nefropatii cukrzycowej.

ZALECENIA DOTYCZCE ZASAD YWIENIA

1. Zasady prewencyjnej diety
W ostatniej dekadzie pojawio si wiele nowych informacji dotyczcych ywienia chorych na cukrzyc
(5, 6, 7).

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

71

Wynikaj znich nastpujce ustalenia dotyczce rekomendacji dietetycznych (8, 9, 10, 11):
1. Warto energii w diecie (liczb kalorii lub kiloduli) ustala si na takim poziomie, aby uzyska iutrzyma podan mas ciaa, tj. aby wskanik masy ciaa
(BMI) mieci si wgranicach 19-25 kg/m2.
2. 40-50% cakowitej dziennej liczby spoytych kalorii
powinno pochodzi zwglowodanw zoonych oniskim indeksie glikemicznym. Dopuszczalna jest pewna indywidualizacja iloci wglowodanw wzalenoci od wpywu skadu posikw na glikemi istenia
lipidw w surowicy, ktry moe by indywidualnie
zmienny.
3. Wglowodany oczyszczone, proste i szybko wchaniane - a szczeglnie pokarmy zawierajce duo sacharozy oraz dekstryn, maltozy, laktozy icukrw prostych, takich jak glukoza, fruktoza imannoza - naley
zastpowa wglowodanami zoonymi (skrobia),
bogatymi wsubstancje resztkowe (niepodlegajce trawieniu wkna rolinne, czyli bonnik).
4. Stosowanie maych iloci (10-30 g/24 h) sacharozy
lub innych cukrw prostych (oczyszczonych) jest
dopuszczalne, jeli nie zmienia si pod ich wpywem
stopie kontroli glikemii imasa ciaa.
5. Udzia energii pochodzcej z biaek, ktr obecnie
zaleca si w ywieniu chorych na cukrzyc wynosi
15-20% czyli uosb dorosych 0,8-1,0 g/kg nalenej
masy ciaa. Uosb wpodeszym wieku naley podawa jednak wicej biaka, np. nie mniej ni 1,0-1,2 g/
kg nalenej masy ciaa. Podobn ilo biaka naley
podawa przejciowo wokresach ostrych chorb oraz
wokresie ciy ilaktacji, kiedy wzrasta zuycie biaka na cele energetyczne.
U chorych na cukrzyc z mikroalbuminuri, utajon
lub wczesn jawn nefropati ilo biaka w diecie
zmniejsza si do 0,8 g/kg masy ciaa nalenej, przy
czym poow ztej iloci podaje si wpostaci biaka
rolinnego (1, 3).
6. Ilo tuszczu podawanego wdiecie naley wyranie
ogranicza. Nie powinna ona przekracza 30-35%
dobowego zapotrzebowania chorego na energi. Jednoczenie reguluje si spoycie tuszczw pod wzgldem jakociowym tak, aby dieta przyczyniaa si do
obnienia stenia cholesterolu iwykazywaa wpyw
przeciwmiadycowy oraz rozkurczajcy ttnice.
Wtym celu ogranicza si tuszcze zwierzce inabiaowe (tuszcze nasycone) do iloci 10% cakowitej
energii diety (np. przy diecie 2100 kcal/24 h bdzie
to mniej ni 23 g tuszczw zwierzcych) reguluje si
spoycie tuszczw pochodzenia rolinnego tak, aby
spoycie kwasw tuszczowych wielonienasyconych
(olej sojowy, sonecznikowy) ksztatowao si na poziomie 7% cakowitej energii diety (np. przy diecie
2100 kcal//24 h bdzie to 16 g tych tuszczw, wtym

72

1-2 g kwasw tuszczowych wielonienasyconych

omega-3, ktre zawiera tuszcz ryb morskich) (3, 11,
12). Wduych badaniach prospektywnych wykazano,
e dzienne spoycie dawki 1,0 g kwasw omega-3
iomega-6 nie zmienia ryzyka zgonu zpowodu powika naczyniowych wcukrzycy typu 2.
Zwiksza si spoycie tuszczw jednonienasyconych (oliwa zoliwek, olej rzepakowy) do ok. 13-15%
cakowitej energii diety (np. przy diecie 2100 kcal
bdzie to ok. 30 g tego tuszczu). Wsumie spoycie
tuszczw wyniesie wtym przykadzie 23 + 16 + 30
= 69 g/24 h. Zaleca si spoywanie tuszczw zawierajcych kwasy tuszczowe w formie cis i ograniczenie spoywania tuszczw zawierajcych kwasy
tuszczowe wformie trans. Powysze ograniczenia
poday tuszczu odbieraj wielu potrawom smak inie
zawsze jest moliwe ich stosowanie przez dugi okres.
7. Dobowa ilo podawanego z poywieniem cholesterolu nie powinna przekracza 300 mg.
8. Zawarto bonnika wdiecie chorych na cukrzyc powinna wynosi ok. 25g /1000 kcal. Zaleca si wic
spoywanie zwikszonej iloci jarzyn, razowego pieczywa, kasz.
9. Stosowanie sztucznych rodkw sodzcych - zwaszcza bezkalorycznych (sacharyna) moe by zaakceptowane. Sacharyny nie naley podawa w okresie
ciy i karmienia piersi. Korzystne jest stosowanie
ditergenowych glikozydw stewii (E960 rolina Stevia rebaudiana)
10. Zaleca si, aby poda sodu (Na) w diecie nie bya
wiksza ni 1000 mg/1000 lub 3,0 g/24 h. Jest to ok.
5 g soli (NaCI) na 24 h. Wiksze ograniczenie soli
mona przejciowo stosowa u chorych na cukrzyc
zwspwystpujcym cinieniem ttniczym. Zbytnie
ograniczenie soli le toleruj chorzy niewyrwnani
metabolicznie, atake chorzy ze skonnoci do podcinienia ortostatycznego i zaburze w przemianie
wodno-elektrolitowej.
11. Alkohol jest dla chorych na cukrzyc substancj jeszcze bardziej szkodliw ni dla osb bez cukrzycy.
Moe sprzyja nasileniu stuszczenia wtroby, wykazuje szkodliwe interakcje z pochodnymi sulfonylomocznika (rumie twarzy) oraz biguanidami. Picie
alkoholu przez chorych na cukrzyc moe wywoa
u nich hipoglikemi i kwasic mleczanow, niekiedy hipoglikemi iketoz lub hiperglikemi iketoz.
Moe nasila otyo iobwodow neuropati. Sprzyja
powstawaniu poinsulinowej hipoglikemii. Zaleca si
cakowite unikanie alkoholu przez chorych na cukrzyc (1).
12. Poywienie chorych na cukrzyc powinno zawiera
takie same iloci witamin i soli mineralnych, jakie
zaleca si osobom zdrowym (3). Suplementacja witamin isoli mineralnych moe by uzasadniona jedynie

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

Tab. 1. Rekomendacja dotyczca ywienia wywierajcego wpyw zmniejszajcy ryzyko miadycy.

Energia
deficyt energii zaley od potrzeb i spodziewanej tolerancji, najczciej
500 - 800 kcal/dob; dy si do normalizacji
BMI i zmniejszenia stenia VLDL

Czciowa redukcja masy ciaa, np. o5-10%,

zmniejsza nasilenie czynnikw ryzyka wystpienia
chorb sercowo-naczyniowych

Skadniki diety
1. Wglowodany:
40-50% energii

preferuje si produkty bogate we wkno

pokarmowe omaym wskaniku glikemicznym,

wkno pokarmowe
> 25 g/dob

np. jarzyny zielone, korzeniowe, wiee owoce,

mka razowa

sacharoza
inne oligocukry
cukry proste
< 5% energii

tylko wproduktach zoonych ipotrawach

sodziki niekaloryczne

wskazane wdawkach dopuszczalnych oglnie

2. Tuszcze: 30-35% energii

nasycone kwasy tuszczowe

< 10% energii

Jeeli frakcja LDL cholesterolu > 100 mg/dl - 7%
energii,
Zaleca si maksymalne ograniczenie izomerow
trans, preferuje si izomery cis

izomery trans i cis

wielonienasycone kwasy tuszczowe:
nienasycone kwasy tuszczowe omega-3: 1-2%
nienasycone kwasy tuszczowe omega-6: 5-8%

< 10% energii

np. tuste ryby, 1-2 razy w tygodniu, olej sojowy,
orzechy, olej rzepakowy

jednonienasycone kwasy tuszczowe

10-15% energii, preferuje si tuszcze pochodzenia

rolinnego (oliwa)

3. Cholesterol:

< 300 mg/dob, jeeli LDL-Chol>100 mg/dl to

zmniejszy spoycie < 200 mg/dl

4. Biako: 15-20% energii

50% pochodzenia rolinnego,

0,8-1,0 g/kg nalenej m.c.

5. Sd:

< 3,0 g/dob, potrawy nie solone, sztuczna sl

6. Alkohol

wyklucza si lub ogranicza do 10-15 g/dob

Tab. 2. Jakociowe skadniki ywieniowe zmniejszajce ryzyko niedokrwiennej choroby serca u osb z cukrzyc (ochrona
kardiologiczna) (PUFA polyunsaturated fatty acids, MUFA - monounsaturated fatty acids).
Wkno rolinne

glikemia, insulinemia, chol. LDL

wraliwo na insulin

PUFA i MUFA-cis

chol. HDL
chol LDL, wskanik: cak. chol: chol-HDL,
triglicerydy (na czczo i poposikowe),
remnanty lipoproteinowe, agregacja pytek,
cinienie ttnicze

Skadniki ywieniowe antyoksydacyjne

proces zapalny, ryzyko arytmii, funkcje rdbonka

oksydacja LDL

Kwas foliowy, wit. B12

homocysteina
Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl

73

przy stosowaniu diety wywoujcej deficyt energii np.

wczasie odtuszczania (odchudzania) chorych otyych
(tab. 1, 2).
2. ywienie prozdrowotne musi mie zawsze charakter mieszany.
Dieta powinna skada si zarwno z produktw
zwierzcych, jak i rolinnych oraz zawiera wszystkie
skadniki odywcze w odpowiednich ilociach i proporcjach. W ywieniu chorych na cukrzyc niezbdny jest
odpowiedni wybr postaci produktw, wktrych wystpuj skadniki odywcze, np. spoywanie wglowodanw wpostaci skrobi (mka) anie cukru, izastpowanie
tuszczw zwierzcych (masa) tuszczami rolinnymi (1,
12, 13). Pewne odrbnoci dotycz take planowania poszczeglnych posikw, ktre powinny by mniej obfite,
ale czstsze. Korzystne jest dzielenie dobowej racji pokarmowej na 3-5 posikw odpowiednio przystosowanych do
trybu ycia chorego iprzyjmowanych przez niego lekw.
3. Kontrola iloci energii wdiecie
Jak ju wspomniano, warto energetyczn diety osb
z cukrzyc ustala si na takim poziomie, aby uzyska
iutrzyma podan mas ciaa, tj. aby BMI mieci si
wzakresie 19-25 kg/m2 (tab. 3).
Zapotrzebowanie energetyczne poszczeglnych chorych jest rne. Iloci irodzaje spoywanych produktw
powinny by wic indywidualnie dostosowane do wieku,
pci, wzrostu, nalenej masy ciaa iaktywnoci fizycznej
pacjenta, atake przebiegu cukrzycy, rodzaju jej leczenia
iinnych okolicznoci (14, 15).

Stosuje si wtym celu praktyczne zasady:

pacjent lecy powinien otrzyma 20-25 kcal (84-105 kJ)
na 1 kg nalenej masy ciaa na dob;
osoba chodzca, nieobciona wysikiem 25-30 kcal
(105-126 kJ), a osoba lekko pracujca 30-35 kcal
(126-147 kJ) na kg nalenej masy ciaa na dob;
u osoby dorosej wykonujcej rednio cik prac fizyczn, bez nadwagi, np. o masie ciaa 70 kg i wzrocie 170 cm, zapotrzebowanie energetyczne wynosi ok.
35 kcal (147 kJ) na l kg masy ciaa, awic 2450 kcal
(10 258 kJ) na dob;
szczupa, aktywna fizycznie osoba potrzebuje wicej
energii ni osoba otya imao aktywna;
osoby dorose prowadzce raczej siedzcy tryb ycia
mog wymaga tylko ok. 1500 kcal (6280 kJ) na dob;
osoby aktywne lub jeszcze rosnce (np. dzieci) powinny otrzymywa 2500-3000 kcal (10 467-12 560 kJ) lub
wicej na dob;
osoby usiujce schudn musz okresowo stosowa
diet kontrolowan deficytow, np. poniej 1000 kcal
(4187 kJ) na dob, ijednoczenie zwikszy codzienny
wysiek fizyczny.

KLINICZNE TYPY OTYOCI ARYZYKO

MIADYCY - OTYO BRZUSZNA
IUDOWO-POLADKOWA
W czsto wystpujcym skojarzeniu otyoci
(BMI 30 kg/m2) z cukrzyc typu 2 istnieje konieczno okrelenia typu otyoci. Otyo zwizana znagromadzeniem tkanki tuszczowej w jamie brzusznej, czyli

Tab. 3. Sposoby obliczania nalenej masy ciaa w odniesieniu do typu budowy ciaa (schemat 1) i zapotrzebowania
energetycznego (schemat 2).
Schemat 1
Budowa ciaa

Kobiety nalena masa ciaa

Mczyni nalena masa ciaa

Przecitna:

45 kg dla pierwszych 150 cm wysokoci ciaa 45 kg dla pierwszych 150 cm wysokoci ciaa
+ 2,5 kg dla kadych dodatkowych 2,5 cm
+ 3 kg dla kadych dodatkowych 2,5 cm

Drobna:

odj 10%

odj 10%

Masywna:

doda 10%

doda 10%

Schemat 2
A. Energia na funkcje podstawowe:
nalena masa ciaa x 20 = energia w kcal
B. Energia na dodatkow aktywno fizyczn
(zapotrzebowanie energetyczne):
a) siedzcy tryb ycia = energia na funkcje podstawowe + nalena masa ciaa x 6
b) umiarkowany pod wzgldem aktywnoci fizycznej tryb ycia = energia na funkcje
podstawowe + nalena masa ciaa x 10
c) intensywny pod wzgldem aktywnoci fizycznej tryb ycia = energia na funkcje
podstawowe + nalena masa ciaa x 10
C. W sytuacjach szczeglnych, takich jak okres wzrostu, cia i karmienie piersi: do zapotrzebowania energetycznego doda 300-500 kcal/24 h
D. W celu wywoania spadku masy ciaa: od zapotrzebowania energetycznego odj 750-1000 kcal/24 h; strata 0,9-1,1 kg tygodniowo

74

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

otyo brzuszna, ma pod wzgldem klinicznym bardziej

patogenny charakter i jest skadnikiem zespou metabolicznego. Jest to zoliwa forma otyoci kojarzca si
z cukrzyc typu 2, nadcinieniem ttniczym, zaburzeniami skadu tuszczw we krwi (podwyszenie stenia
triglicerydw > 150 mg/dl, obnienie stenia cholesterolu HDL < 40 mg/dl, podwyszenie stenia cholesterolu
LDL > 100 mg/dl icholesterolu cakowitego > 175 mg/dl)
oraz zniedokrwienn chorob serca (zawa serca), mzgu (udar mzgu) i koczyn dolnych (niedokrwienie,
amputacje).
Otyo brzuszn jako skadnik zespou metabolicznego rozpoznaje si wedug rekomendacji WHO, gdy maksymalny obwd wtalii umczyzn przekracza 102 cm,
aukobiet 88 cm natomiast wedug kryteriw International Diabetes Federation odpowiednio - 94 cm i80 cm.
Oblicza si rwnie iloraz obwodu w talii (W - waist)
i obwodu w biodrach na poziomie kolcw biodrowych
grnych (H - hip), czyli stosunek WHR. W otyoci
brzusznej ukobiet jest on wikszy od 0,8, aumczyzn
od l,0. Przy BMI 30 kg/m2 iWHR wikszym od powyej podanych wartoci rozpoznaje si otyo brzuszn,
aprzy WHR mniejszym od powyej przytoczonych wielkoci rozpoznaje si otyo udowo-poladkow omniejszej klinicznej zoliwoci.

REDUKCJA NADMIARU MASY CIAA

WATEROGENNEJ OTYOCI
Optymalna masa ciaa iBMI
Wskanik masy ciaa (BMI Body Mass Index) oblicza si wnastpujcy sposb:
BMI

masa ciaa (w kg)

wzrost (wm2)

Przykad: masa ciaa wynosi 70 kg, wzrost - 160 cm,

awic BMI rwna si:
BMI

70
1,602

70
2,6

= 27 kg/m2

Podane s wartoci BMI mieszczce si w granicach 19-25 kg/m2. Naley jednak podkreli, e zmniejszenie nadmiernej masy ciaa u osb z otyoci ju
o10% przynosi znaczne korzyci terapeutyczne. Chorym
zcukrzyc typu 2 oraz nadwag lub otyoci przepisuje
si diet z deficytem energetycznym, najczciej rzdu
300-500 kcal/24 h.
Normalizacja masy ciaa jest zoonym procesem terapeutycznym obejmujcym wpywy psychoterapeutyczne, poznawcze, behawioralne, dietetyczne, wiczenia fizyczne i leczenie farmakologiczne. Utrudnia go podoe
genetyczne otyoci. Jak to wykazaa S. Niedba, wotyoci uwarunkowanej mutacjami genw receptorw beta-adrenergicznych lepsze wyniki przynosi skojarzenie deficytu energii wdiecie iprogramu wicze fizycznych ni
leczenie sam diet (praca doktorska, Zakad Biochemii
Klin., Coll. Med. UJ, 2004).
Kliniczne cele zmniejszenia rzeczywistej masy ciaa
maj rny charakter (ryc. 1).
Obejmuj one uzyskanie iutrzymanie redukcji masy
ciaa o co najmniej 10-15% wyjciowej, rzeczywistej
masy za pomoc bezpiecznego, powolnego programu
leczniczego izapobiegawczego. Cel ten dotyczy zazwyczaj osb znajdujcych si wwarunkach niesprzyjajcych
realizacji celu maksymalnego (BMI < 25 kg/m2).
1. Objawy, ktre mona zmniejszy za pomoc uzyskania 10-procentowej redukcji masy ciaa, mog by nastpujce (16):
-- uczucie zmczenia;
-- ble krzya, staww (biodra, kolana);
-- dusznica bolesna;
-- poty;
-- chrapanie;
-- zaburzenia miesiczkowania;
-- niepodno;
-- nietrzymanie moczu;
2. Ponadto moliwe jest zmniejszenie:
-- hipercholesterolemii;
-- stenia frakcji LDL cholesterolu;

Ryc. 1. Wpyw redukcji masy ciaa na czynniki ryzyka miadycy.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

75

-- stenia triglicerydw;
-- objaww cukrzycy typu 2;
-- objaww nadcinienia ttniczego;
-- stenia czynnika krzepnicia VII;
-- agregacji pytek krwi.
Modyfikacje stylu ycia majce zmniejszy nadmiar
tkanki tuszczowej obejmuj nastpujce praktyczne
dziaania:
1) ksztatowanie nowych zachowa
-- Wwielu przypadkach otyoci odpowiednie edukowanie pacjenta istworzenie emocjonalnych bodcw uatwia redukcj nadmiaru masy ciaa.
-- Leczony otrzymuje instrukcje owartoci energetycznej
rnych potraw, szczeglnie atwo dostpnych, alkoholu i napojw zawierajcych alkohol, oraz porady, jak
mierzy i ocenia warto energetyczn poywienia
wdomu. Instrukta powinien obj take umiejtno
wyboru potraw ubogoenergetycznych wczasie spotka
towarzyskich oraz sposobu prowadzenia zapisw do
wgldu lekarza.
2) Leczenie deficytow diet o fizjologicznym, mieszanym skadzie.
-- Naley stosowa diet mieszan, zapewniajc wszystkie niezbdne skadniki pokarmowe. Naley zapewni umiarkowany, ale stay niedobr energetyczny ok.
2093-4187 kJ/dob (500-1000 kcal) poniej wczeniejszego zwykego poziomu dla osoby leczonej.
-- Po osigniciu podanej masy ciaa naley realizowa program podtrzymania zmniejszonej masy tkanki
tuszczowej. Wymaga to utrzymania zmiany stylu ycia
izachowa.
Przyjto, e wywieniu osb zarwno zcukrzyc, jak
ibez tego schorzenia ilo tuszczu powinna stanowi 3035% cakowitej liczby spoywanych kalorii. Specjalne,
niskotuszczowe diety nie maj jednak udowodnionego
profilaktycznego ileczniczego wpywu wodniesieniu do
makroangiopatii cukrzycowej.
3) Bezpieczny deficyt energii wdiecie odtuszczajcej
Deficyt energii zaley od potrzeb ispodziewanej tolerancji, najczciej wynosi 500-800 kcal/dob. Czciowa
redukcja masy ciaa, np. ju o 5-10%, wywiera istotny
wpyw profilaktyczny.
4) Tempo redukowania masy tkanki tuszczowej
Redukcja nadmiaru masy ciaa jest zreguy procesem
dugofalowym. Przecitny wydatek energetyczny dorosego czowieka wynosi ok. 1500 kcal/dob (6280 kJ/
dob), tak wic nadmiar tkanki tuszczowej wynoszcy
np. 20 kg (180 tys. kcal = 753 624 kJ) wystarczy na pokrycie energetycznych potrzeb organizmu przez 4 mies.,
jeli czowiek nic nie je, lub te przez 12 mies., jeeli stosuje diet zawierajc 1000 kcal/dob (4187 kJ/dob).
Najlepsze tempo redukowania otyoci wynosi 300500 g wcigu 1 tyg.; szybsze nie jest na og wskazane.

76

Chirurgia bariatryczna
Operacyjne leczenie otyoci jest coraz czciej stosowan metod wolbrzymiej otyoci zBMI > 35 kg/m2
icukrzyc typu 2. Stosuje si t metod zwaszcza wtedy,
gdy zaburzenia wspistniej zinnymi chorobami, awic
take wcelu zmniejszenia ryzyka wystpienia chorb naczyniowych (16).
Wpyw zabiegw bariatrycznych jest wieloskadnikowy: 1) redukuje nadmiar tkanki tuszczowej wskutek
zmniejszenia poboru pokarmw, 2) zmienia zalenoci
patofizjologiczne wregulacji metabolizmu, obnia insulinooporno, 3) moe normalizowa glikemi.
Naley pamita, e po zabiegach bariatrycznych konieczne jest wdroenie specjalnego leczenia
zachowawczego.

PODSUMOWANIE
Do czynnikw zagroenia miadyc wynikajcych
znieprawidowego ywienia zalicza si:
Diet ozbyt duej wstosunku do zapotrzebowania wartoci energetycznej iotyo spowodowan nadmiarem
poywienia.
Zawarto tuszczw wdiecie wiksz anieli 30% jej
wartoci energetycznej.
Wikszy anieli 15% wartoci energetycznej diety
udzia tuszczw pochodzenia zwierzcego (nasyconych), ajednoczenie mniejszy od tego odsetka udzia
tuszczw pochodzenia rolinnego, zawierajcych jedno- iwielonienasycone kwasy tuszczowe.
Spoywanie ponad 300 mg/d cholesterolu.
Zbyt du, tzn. wiksz ni 10% energetycznej wartoci
diety, zawarto cukrw prostych, szczeglnie glukozy
isacharozy.
Niedobr miedzi, elaza, chromu, selenu lub magnezu
wwodzie pitnej, ktry moe dziaa aterogennie.
Niedobr wdiecie witamin antyoksydacyjnych - A, C,
E (p. dalej), majcy podobny wpyw.
Niedobr bonnika wdiecie - zmniejsza si wtedy wydalanie kwasw ciowych oraz cholesterolu.
Nieprawidowe ywienie, jak powyej opisane, jest
czsto narzucane przez zmiany cywilizacyjne. Wynika
std jasno, e prozdrowotne zmiany wywieniu powinny
uwzgldnia ograniczenie rnych jego nieprawidowoci, narzuconych przez le rozumian cywilizacj, interesy przemysu spoywczego lub ignorancj.

PIMIENNICTWO
1. Tato J, Czech A, Bernas M: Diabetologia kliniczna,
Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008.
2. Tato J, Czech A, Idaszak D: ywienie w cukrzycy,
Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

3. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczce postpowania uchorych na cukrzyc 2014, Diabetologia Kliniczna 2014, 3, Supl. A.
4. Gordon NF, Salmon RD, Franklin BA iwsp.: Effectiveness of therapeutic lifestyle changes in patients with
hypertension, hyperlipidemia, and/or hyperglycemia.
Am J Cardiol 2004, 94, 1558.
5. He M, van Dam RM, Rimm E iwsp.: Whole-grain,
cereal fiber, bran, and germ intake and the risks of all-cause and cardiovascular disease-specific mortality
among women with type 2 diabetes mellitus. Circulation 2010, 121, 2162.
6. Jakobsen MU, OReilly EJ, Heitmann BL i wsp.:
Major types of dietary fat and risk of coronary heart
disease: apooled analysis of 11 cohort studies Am J
Clin Nutr 2009, 89, 1425.
7. Mann JJ, de Leeuw I, Hermansen K iwsp.: Diabetes
and Nutrition Study Group (DNSG) of the European
Association (2004) Evidence-based nutritional approaches to the treatment and prevention of diabetes mellitus. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2004, 14 (6), 373.
8. Klein S, Sheard NF, Pi-Sunyer X iwsp.: Weight management through lifestyle modification for the prevention and management of type 2 diabetes: rationale
and strategies: astatement of the American Diabetes
Association, the North American Association for the
Study of Obesity and the American Society for Clinical Nutrition. Diabetes Care 2004, 27, 2067.
9. Origin Study: n-3 Fatty Acids and Cardiovascular
Outcomes in Patients with Dysglycemia. NEJM 2012,
367/4, 309.
10. Scarborough P, Rayner M, van Dis I, Norum K: Metaanalysis of effect of saturated fat intake on cardiova-

scular disease: overadjustment obscures true associations. Am J Clin Nutr 2010, 92, 458.
11. Kromhout D, Geleijnse JM, Menotti A, Jacobs DR:
The confusion about dietary fatty acids recommendations for CHD prevention. Br J Nutr 2011, 106, 627.
12. Szostak WB, Cichocka A: Dieta rdziemnomorska
wprofilaktyce kardiologicznej. Monografia dla lekarzy. Via Medica, Gdask 2009.
13. Schonaker DAJM, Toelber M, Chaturverdi N iwsp.:
Dietary saturated fat and fibre and risk of cardiovascular disease and all-cause mortality among type 1
diabetic patients: the EURODIAB Prospective Complications Study, Diabetologia 2012, 55, 2132.
14. Boule NG, Haddad E, Kenny GP iwsp.: Effects of
exercise on glycemic control and body mass in type 2
diabetes mellitus: ameta-analysis. of controlled clinical trials. JAMA 2001, 286, 1218.
15. Elmer PJ, Obarzanek E, Vollmer WM iwsp.: Effects ot
comprehensive lifestyle modification on diet, weight,
physical fitness, and blood pressure control: 18-month
results of arandomized trial. Ann Intern Med 2006,
144, 485.
16. Tato J., Czech A., Bernas M.: Otyo, zesp metaboliczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa,
2007.
Adres do korespondencji:
Anna Czech
ul. Pocka 15C/40
01-241 Warszawa
e-mail: a.czech@interia.pl

WARTOCI PROGOWE OBWODU WPASIE DLA RNYCH GRUP ETNICZNYCH

Grupa etniczna
Amerykanie (USA)

Obwd wpasie (cm)

Mczyni 102 Kobiety 88

Europejczycy

Mczyni 94 Kobiety 80

Mieszkacy poudniowej Azji

Mczyni 90 Kobiety 80

Chiczycy

Mczyni 90 Kobiety 80

Japoczycy

Mczyni 90 Kobiety 80

Rodowici mieszkacy Ameryki Poudniowej irodkowej

Naley stosowa wartoci progowe dla mieszkacw poudniowej

Azji doczasu uzyskania bardziej szczegowych danych

Afrykanie zamieszkujcy region subsaharyjski

Naley stosowa wartoci progowe dla Europejczykw doczasu

uzyskania bardziej szczegowych danych

Mieszkacy wschodniego wybrzea Morza rdziemnego

irodkowego wschodu (Arabowie)

Naley stosowa wartoci progowe dla Europejczykw doczasu

uzyskania bardziej szczegowych danych

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl

77

ZALECENIA DOTYCZCE REDUKCJI NADMIERNEJ MASY CIAA

Wpyw redukcji masy ciaa naczynniki ryzyka miadycy

Czynniki ryzyka

Profil lipidw

Polepszenie

Wraliwo na insulin

Polepszenie

Skonno do zakrzepw

Polepszenie

Markery zapalenia

Polepszenie

Czynno rdbonka

Polepszenie

Redukcja ryzyka
nadcinienia
ttniczego
iniedokrwiennej
choroby serca

CAD choroba niedokrwienna serca (coronary artery disease)

Normalizacja masy ciaa jest zoonym procesem terapeutycznym obejmujcym wpywy psychoterapeutyczne,
poznawcze, behawioralne, dietetyczne, wiczenia fizyczne ileczenie farmakologiczne. Utrudnia go podoe genetyczne otyoci. Jak wykazaa Niedba, wotyoci uwarunkowanej mutacjami genw receptorw -adrenergicznych
lepsze wyniki przynosi skojarzenie deficytu energii wdiecie iprogramu wicze fizycznych ni leczenie sam diet
Kliniczne cele zmniejszenia rzeczywistej masy ciaa maj rny charakter. Obejmuj one uzyskanie iutrzymanie redukcji masy ciaa oconajmniej 1015% wyjciowej, rzeczywistej masy zapomoc bezpiecznego, powolnego programu leczniczego izapobiegawczego. Cel ten dotyczy zazwyczaj osb znajdujcych si wwarunkach
niesprzyjajcych realizacji celu maksymalnego (BMI < 25kg/m2).
Objawy, ktre mona ograniczy poprzez 10-procentow redukcj masy ciaa, to: uczucie zmczenia, ble
krzya, staww (biodra, kolana), dusznica bolesna, poty, chrapanie, bezdech senny, zaburzenia miesiczkowania,
niepodno, nietrzymanie moczu.
Ponadto moliwe jest zmniejszenie: hipercholesterolemii, stenia frakcji LDL cholesterolu, stenia triglicerydw, objaww cukrzycy typu 2, objaww nadcinienia ttniczego, stenia czynnika krzepnicia VII, agregacji
pytek krwi.
Modyfikacje stylu ycia majce zmniejszy nadmiar tkanki tuszczowej obejmuj nastpujce praktyczne
dziaania:
1. Ksztatowanie nowych zachowa.
Odpowiednia edukacja pacjenta istworzenie emocjonalnych bodcw uatwiaj redukcj nadmiaru masy ciaa.
Leczony otrzymuje informacje owartoci energetycznej rnych potraw, szczeglnie atwo dostpnych,
alkoholu i napojw zawierajcych alkohol, oraz porady, jak okrela warto energetyczn poywienia
wdomu. Instrukta powinien obj take umiejtno wyboru potraw ubogoenergetycznych wczasie spotka towarzyskich oraz sposb prowadzenia zapisw dowgldu lekarza.
2. Leczenie deficytow diet ofizjologicznym, mieszanym skadzie priorytet.
Naley stosowa diet mieszan, dostarczajc wszystkie niezbdne skadniki pokarmowe. Naley zapewni umiarkowany, ale stay niedobr energetyczny ok.20934187 kJ/dob (5001000 kcal) poniej wczeniejszego zwykego poziomu dla osoby leczonej.
Poosigniciu podanej masy ciaa naley realizowa program podtrzymania zmniejszonej masy tkanki
tuszczowej. Wymaga toutrzymania zmiany stylu ycia izachowa.

78

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl